SQLite format 3@ zz- ~`D~~`i%!indexverses_indexversesCREATE UNIQUE INDEX verses_index on "verses" (book_number, chapter, verse)wItableversesversesCREATE TABLE "verses" ("book_number" NUMERIC, "chapter" NUMERIC, "verse" NUMERIC, "text" TEXT){UtablebooksbooksCREATE TABLE "books" ("book_color" TEXT, "book_number" NUMERIC, "short_name" TEXT, "long_name" TEXT)=_tableinfoinfoCREATE TABLE info (name TEXT, value TEXT) 6gP6/chapter_string_psSalm'right_to_leftfalse)strong_numbersfalse/russian_numberingfalse languagecy)chapter_stringPennod<#idescriptionY Beibl Cymraeg Newydd, New Welsh Bible, 1988 Bwp}fL6~~~~~u~Z~A~+~}}}}}}e}J}1}}||||||k|O|6|{{{{{X{1{zzzfz7zyyymy:y xxxxkxEx#wwwwwp!B+#ff7c80DatgDatguddiad IoanA'#00ff00JwdaLlythyr Jwdas%@5#00ff003IoTrydydd Llythyr Ioan ?+#00ff002IoAil Lythyr Ioan$>3#00ff001IoLlythyr Cyntaf Ioan =+#00ff002PeAil Lythyr Pedr$<3#00ff001PeLlythyr Cyntaf Pedr;%#00ff00IagoLlythyr Iago*:=#ffff00HebrY Llythyr at yr Hebreaid*9=#ffff00PhlmLlythyr Paul at Philemon&87#ffff00vTitLlythyr Paul at Titus-7E#ffff00l2TiAil Lythyr Paul at Timotheus16M#ffff00b1TiLlythyr Cyntaf Paul at Timotheus25O#ffff00X2ThAil Lythyr Paul at y Thesaloniaid64W#ffff00N1ThLlythyr Cyntaf Paul at y Thesaloniaid,3C#ffff00DColLlythyr Paul at y Colosiaid.2E#ffff00:PhilLlythyr Paul at y Philipiaid-1E#ffff000EffLlythyr Paul at yr Effesiaid,0C#ffff00&GalLlythyr Paul at y Galatiaid2/M#ffff002CorAil Lythyr Paul at y Corinthiaid6.U#ffff001CorLlythyr Cyntaf Paul at y Corinthiaid/-G#ffff00RhufLlythyr Paul at y Rhufeiniaid%,5#00ffffActActau’r Apostolion(+9#ff6600IoanYr Efengyl yn ôl Ioan&*7#ff6600LucYr Efengyl yn ôl Luc()9#ff6600MarcYr Efengyl yn ôl Marc)(=#ff6600MatYr Efengyl yn ôl Mathew'#ffff99MalMalachi&#ffff99SechSechareia%#ffff99HagHaggai$#ffff99SefSeffaneia##ffff99HabHabacuc"#ffff99NahNahum!#ffff99MichMicha #ffff99JonaJona#ffff99|ObadObadeia#ffff99rAmosAmos#ffff99hJoelJoel#ffff99^HosHosea#ff9fb4TDanDaniel#ff9fb4JEsecEseciel#ff9fb46GalrGalarnad#ff9fb4,JerJeremeia#ff9fb4"EseEseia )#66ff99CaniCaniad Solomon#66ff99PregPregethwr!#66ff99DiarDiarhebion#66ff99SalmSalmau#66ff99JobJob#ffcc99EstEsther#ffcc99NehNehemeia#ffcc99EsrEsra#ffcc992Cr2 Cronicl #ffcc991Cr1 Cronicl '#ffcc99x2Br2 Brenhinoedd '#ffcc99n1Br1 Brenhinoedd #ffcc99d2Sa2 Samuel #ffcc99Z1Sa1 Samuel#ffcc99PRutRuth#ffcc99FBarnBarnwyr#ffcc99= <%;D:Y9_8o7.6j54<3E2D1y0p/.M-x,+B*S)g( 'J&t% $H#u"!G lt$Id,G.8GE;Kkyz n - . -"  EteUE  q(  "g  ^ TU ,LW C$ @ :  0 x' Z 2 # UA ~~K}}m}||?{zzzyyCxxxaww"vvouutIssrrqqbq"pponn}mmllllkkkjjQiishhgwgff0eeddCdcbb"aa1``7__;^[]] \:[[V[ZYY|XXgX WWyVVUUdTTTSSXRQQQPP@OOON^N MlLLLAKKpKJJ`JIIOHHH3GGGFF^EEEIDDD,CCRBBBAA3@@@+?>>O==D= <+ Ymhen deugain diwrnod agorodd Noa y ffenestr yr oedd wedi ei gwneud yn yr arch, = Ciliodd y dyfroedd yn raddol hyd y degfed mis; ac yn y degfed mis, ar y dydd cyntaf o'r mis, daeth pennau'r mynyddoedd i'r golwg.f<G Yn y seithfed mis, ar yr ail ddydd ar bymtheg o'r mis, glaniodd yr arch ar fynyddoedd Ararat.q;] Ciliodd y dyfroedd yn raddol oddi ar y ddaear, ac wedi cant a hanner o ddyddiau aeth y dyfroedd ar drai.W:) caewyd ffynhonnau'r dyfnder a ffenestri'r nefoedd, ac ataliwyd y glaw o'r nef.9 ; Cofiodd Duw am Noa a'r holl fwystfilod a'r holl anifeiliaid oedd gydag ef yn yr arch. Parodd Duw i wynt chwythu dros y ddaear, a gostyngodd y dyfroedd;E8 Parhaodd y dyfroedd ar y ddaear am gant a hanner o ddyddiau.57e Dilewyd popeth byw oedd ar wyneb y tir, yn ddyn ac anifail, yn ymlusgiaid ac adar yr awyr; fe'u dilewyd o'r ddaear. Noa yn unig a adawyd, a'r rhai oedd gydag ef yn yr arch.K6 bu farw popeth ar y tir sych oedd ag anadl einioes yn ei ffroenau. 5 Trengodd pob cnawd oedd yn symud ar y ddaear, yn adar, anifeiliaid, bwystfilod, popeth oedd yn heigio ar y ddaear, a phobl hefyd;Z4/ cododd y dyfroedd dros y mynyddoedd a'u gorchuddio dan ddyfnder o bymtheg cufydd.s3a Cryfhaodd y dyfroedd gymaint ar y ddaear nes gorchuddio'r holl fynyddoedd uchel ym mhob man dan y nefoedd;f2G Cryfhaodd y dyfroedd ac amlhau'n ddirfawr ar y ddaear, a moriodd yr arch ar wyneb y dyfroedd.1y Am ddeugain diwrnod y bu'r dilyw yn dod ar y ddaear; amlhaodd y dyfroedd, gan gludo'r arch a'i chodi oddi ar y ddaear.0 Yr oeddent yn dod yn wryw ac yn fenyw o bob creadur, ac aethant i mewn fel y gorchmynnodd Duw iddo; a chaeodd yr ARGLWYDD arno.T/# Daethant at Noa i'r arch bob yn ddau, o bob creadur ag anadl einioes ynddo.L. hwy a phob bwystfil yn �l ei rywogaeth, a phob anifail yn �l ei rywogaeth, a phob peth sy'n ymlusgo ar y ddaear yn �l ei rywogaeth, a'r holl adar yn �l eu rhywogaeth, pob aderyn asgellog.-  Y diwrnod hwnnw aeth Noa a'i feibion Sem, Cham a Jaffeth, gwraig Noa a thair gwraig ei feibion hefyd gyda hwy i mewn i'r arch,I,  fel y bu'n glawio ar y ddaear am ddeugain diwrnod a deugain nos.9+m  Yn y chwe chanfed flwyddyn o oes Noa, yn yr ail fis, ar yr ail ddydd ar bymtheg o'r mis, y diwrnod hwnnw rhwygwyd holl ffynhonnau'r dyfnder mawr ac agorwyd ffenestri'r nefoedd,?*{  Ymhen saith diwrnod daeth dyfroedd y dilyw ar y ddaear.c)A  a daethant i mewn ato i'r arch bob yn ddau, yn wryw a benyw, fel y gorchmynnodd Duw i Noa.x(k Cymerodd o'r anifeiliaid gl�n a'r anifeiliaid nad oeddent l�n, o'r adar a phopeth oedd yn ymlusgo ar y tir,o'Y Aeth Noa i mewn i'r arch, a'i feibion a'i wraig a gwragedd ei feibion gydag ef, rhag dyfroedd y dilyw.I& Chwe chant oed oedd Noa pan ddaeth dyfroedd y dilyw ar y ddaear.?%{ Gwnaeth Noa bopeth fel y gorchmynnodd yr ARGLWYDD iddo.&$G Oherwydd ymhen saith diwrnod paraf iddi lawio ar y ddaear am ddeugain diwrnod a deugain nos, a byddaf yn dileu oddi ar wyneb y ddaear bopeth byw a wneuthum."u#e a phob yn saith b�r hefyd o adar yr awyr, y gwryw a'r fenyw, i gadw eu hil yn fyw ar wyneb yr holl ddaear." Cymer gyda thi saith b�r o'r holl anifeiliaid gl�n, y gwryw a'i gymar; a ph�r o'r anifeiliaid nad ydynt l�n, y gwryw a'i gymar;! 5 Yna dywedodd yr ARGLWYDD wrth Noa, "Dos i mewn i'r arch, ti a'th holl deulu, oherwydd gwelais dy fod di yn gyfiawn ger fy mron yn y genhedlaeth hon.I  Felly y gwnaeth Noa; gwnaeth bopeth fel y gorchmynnodd Duw iddo.q] Cymer hefyd o bob bwyd sy'n cael ei fwyta, a chasgla ef ynghyd; bydd yn ymborth i ti ac iddynt hwythau."*O Daw atat ddau o bob math o'r adar yn �l eu rhywogaeth, o'r anifeiliaid yn �l eu rhywogaeth, ac o holl ymlusgiaid y tir yn �l eu rhywogaeth, i'w cadw'n fyw.~w Yr wyt i fynd � dau o bob math o'r holl greaduriaid byw i mewn i'r arch i'w cadw'n fyw gyda thi, sef gwryw a benyw.zo Ond sefydlaf fy nghyfamod � thi; fe ei di i'r arch, ti a'th feibion a'th wraig, a gwragedd dy feibion gyda thi.1 Edrych, yr wyf ar fin dwyn dyfroedd y dilyw ar y ddaear, i ddifetha pob cnawd dan y nef ag anadl einioes ynddo; bydd popeth ar y ddaear yn trengi.' Gwna do hefyd i'r arch, a gorffen ei grib gufydd yn uwch; gosod ddrws yr arch yn ei hochr, a gwna hi'n dri llawr, yr isaf, y canol a'r uchaf.ue Dyma'i chynllun: hyd yr arch, tri chan cufydd; ei lled, hanner can cufydd; ei huchder, deg cufydd ar hugain.kQ Gwna i ti arch o bren goffer; gwna gelloedd ynddi a rho drwch o byg arni, oddi mewn ac oddi allan.5  Yna dywedodd Duw wrth Noa, "Yr wyf wedi penderfynu difodi pob cnawd, oherwydd llanwyd y ddaear � thrais ganddynt; yr wyf am eu difetha o'r ddaear.fG  A gwelodd Duw fod y ddaear yn llygredig, am fod bywyd pob peth byw ar y ddaear wedi ei lygru.C  Aeth y ddaear yn llygredig gerbron Duw, ac yn llawn trais.?{  Yr oedd Noa'n dad i dri o feibion: Sem, Cham a Jaffeth.gI  Dyma genedlaethau Noa. Gu373?r cyfiawn oedd Noa, perffaith yn ei oes; a rhodiodd Noa gyda Duw.4e Ond cafodd Noa ffafr yng ngolwg yr ARGLWYDD.1] Yna dywedodd yr ARGLWYDD, "Dileaf oddi ar wyneb y ddaear y bobl a greais, ie, dyn ac anifail, ymlusgiaid ac adar yr awyr, oherwydd y mae'n edifar gennyf imi eu gwneud."S! bu edifar gan yr ARGLWYDD iddo wneud dyn ar y ddaear, a gofidiodd yn fawr.zo Pan welodd yr ARGLWYDD fod drygioni'r bobl yn fawr ar y ddaear, a bod holl ogwydd eu bwriadau bob amser yn ddrwg,?y Y Neffilim oedd ar y ddaear yr amser hwnnw, ac wedi hynny hefyd, pan oedd meibion Duw yn cyfathrachu �'r merched, a hwythau'n geni plant iddynt. Dyma'r cedyrn gynt, gwu375?r enwog. + A dywedodd yr ARGLWYDD, "Ni fydd fy ysbryd yn aros am byth mewn meidrolyn, oherwydd cnawd yw; ond cant ac ugain o flynyddoedd fydd hyd ei oes."j O yna gwelodd meibion Duw fod y merched yn hardd, a chymerasant wragedd o'u plith yn �l eu dewis.L   Dechreuodd y bobl amlhau ar wyneb y ddaear, a ganwyd merched iddynt;I   Bu Noa fyw am bum can mlynedd cyn geni iddo Sem, Cham a Jaffeth.c A Felly yr oedd oes gyfan Lamech yn saith gant saith deg a saith o flynyddoedd; yna bu farw.wi Ac wedi geni Noa, bu Lamech fyw am bum cant naw deg a phump o flynyddoedd, a bu iddo feibion a merched eraill. a galwodd ef yn Noa, a dweud, "Fe ddaw hwn � chysur i ni o waith a llafur ein dwylo yn y pridd a felltithiodd yr ARGLWYDD."N Bu Lamech fyw am gant wyth deg a dwy o flynyddoedd cyn geni iddo fab;a= Felly yr oedd oes gyfan Methwsela yn naw cant chwe deg a naw o flynyddoedd; yna bu farw.~w Ac wedi geni Lamech, bu Methwsela fyw am saith gant wyth deg a dwy o flynyddoedd, a bu iddo feibion a merched eraill.V' Bu Methwsela fyw am gant wyth deg a saith o flynyddoedd cyn geni iddo Lamech.S! Rhodiodd Enoch gyda Duw, ac yna nid oedd mwyach, oherwydd cymerodd Duw ef.S! Felly yr oedd oes gyfan Enoch yn dri chant chwe deg a phump o flynyddoedd.nW Wedi geni Methwsela, rhodiodd Enoch gyda Duw am dri chan mlynedd, a bu iddo feibion a merched eraill.P Bu Enoch fyw am chwe deg a phump o flynyddoedd cyn geni iddo Methwsela.]~5 Felly yr oedd oes gyfan Jered yn naw cant chwe deg a dwy o flynyddoedd; yna bu farw.b}? Ac wedi geni Enoch, bu Jered fyw am wyth gan mlynedd, a bu iddo feibion a merched eraill.O| Bu Jered fyw am gant chwe deg a dwy o flynyddoedd cyn geni iddo Enoch.c{A Felly yr oedd oes gyfan Mahalalel yn wyth gant naw deg a phump o flynyddoedd; yna bu farw.uze Ac wedi geni Jered, bu Mahalalel fyw am wyth gant tri deg o flynyddoedd, a bu iddo feibion a merched eraill.Py Bu Mahalalel fyw am chwe deg a phump o flynyddoedd cyn geni iddo Jered.Tx# Felly yr oedd oes gyfan Cenan yn naw cant a deg o flynyddoedd; yna bu farw.xwk  Ac wedi geni Mahalalel, bu Cenan fyw am wyth gant pedwar deg o flynyddoedd, a bu iddo feibion a merched eraill.Iv  Bu Cenan fyw am saith deg o flynyddoedd cyn geni iddo Mahalalel.Uu%  Felly yr oedd oes gyfan Enos yn naw cant a phump o flynyddoedd; yna bu farw.sta  Ac wedi geni Cenan, bu Enos fyw am wyth gant a phymtheg o flynyddoedd, a bu iddo feibion a merched eraill.As  Bu Enos fyw am naw deg o flynyddoedd cyn geni iddo Cenan.Wr) Felly yr oedd oes gyfan Seth yn naw cant a deuddeg o flynyddoedd; yna bu farw.oqY Ac wedi geni Enos, bu Seth fyw am wyth gant a saith o flynyddoedd, a bu iddo feibion a merched eraill.Fp Bu Seth fyw am gant a phump o flynyddoedd cyn geni iddo Enos.Uo% Felly yr oedd oes gyfan Adda yn naw cant tri deg o flynyddoedd; yna bu farw.]n5 Wedi geni Seth, bu Adda fyw am wyth gan mlynedd, a bu iddo feibion a merched eraill.pm[ Bu Adda fyw am gant tri deg o flynyddoedd cyn geni mab iddo, ar ei lun a'i ddelw; a galwodd ef yn Seth.flG Fe'u creodd yn wryw ac yn fenyw, a bendithiodd hwy; ac ar ddydd eu creu fe'u galwodd yn ddyn.Qk  Dyma lyfr cenedlaethau Adda. Pan greodd Duw bobl, gwnaeth hwy ar lun Duw.njW I Seth hefyd fe anwyd mab, a galwodd ef yn Enos. Yr amser hwnnw y dechreuwyd galw ar enw yr ARGLWYDD.i3 Cafodd Adda gyfathrach �'i wraig eto, ac esgorodd ar fab, a'i alw'n Seth, a dweud, "Darparodd Duw i mi fab arall yn lle Abel, am i Cain ei ladd."Qh Os dielir am Cain seithwaith, yna Lamech saith ddengwaith a seithwaith."0g[ A dywedodd Lamech wrth ei wragedd: "Ada a Sila, clywch fy llais; chwi wragedd Lamech, gwrandewch fy lleferydd; lleddais u373?r am fy archolli, a llanc am fy nghleisio.f Esgorodd Sila, y wraig arall, ar Twbal-Cain, cyfarwyddwr pob un sy'n gwneud cywreinwaith pres a haearn. Naama oedd chwaer Twbal-Cain.Ee Enw ei frawd oedd Jwbal; ef oedd tad pob canwr telyn a phib.Ud% Esgorodd Ada ar Jabal; ef oedd tad pob preswylydd pabell a pherchen anifail.Rc Cymerodd Lamech ddwy wraig; Ada oedd enw'r gyntaf, a Sila oedd enw'r ail.rb_ Ac i Enoch ganwyd Irad; Irad oedd tad Mehwiael, Mehwiael oedd tad Methwsael, a Methwsael oedd tad Lamech.a Cafodd Cain gyfathrach �'i wraig, a beichiogodd ac esgor ar Enoch; ac adeiladodd ddinas, a'i galw ar �l ei fab, Enoch.c`A Yna aeth Cain ymaith o u373?ydd yr ARGLWYDD, a phreswylio yn nhir Nod, i'r dwyrain o Eden.1_] Dywedodd yr ARGLWYDD wrtho, "Nid felly; os bydd i rywun ladd Cain, dielir arno seithwaith." A gosododd yr ARGLWYDD nod ar Cain, rhag i neb a dd�i ar ei draws ei ladd..^W Dyma ti heddiw yn fy ngyrru ymaith o'r tir, ac fe'm cuddir o'th u373?ydd; ffoadur a chrwydryn fyddaf ar y ddaear, a bydd pwy bynnag a ddaw ar fy nhraws yn fy lladd."N]  Yna meddai Cain wrth yr ARGLWYDD, "Y mae fy nghosb yn ormod i'w dwyn.q\]  Pan fyddi'n trin y pridd, ni fydd mwyach yn rhoi ei ffrwyth iti; ffoadur a chrwydryn fyddi ar y ddaear."c[A  Yn awr, melltigedig fyddi gan y pridd a agorodd ei safn i dderbyn gwaed dy frawd o'th law.gZI  A dywedodd Duw, "Beth wyt wedi ei wneud? Y mae llef gwaed dy frawd yn gweiddi arnaf o'r pridd.yYm  Yna dywedodd yr ARGLWYDD wrth Cain, "Ble mae dy frawd Abel?" Meddai yntau, "Ni wn i. Ai fi yw ceidwad fy mrawd?"X A dywedodd Cain wrth Abel ei frawd, "Gad inni fynd i'r maes." A phan oeddent yn y maes, troes Cain ar Abel ei frawd, a'i ladd.W3 Os gwnei yn dda, oni fyddi'n gymeradwy? Ac oni wnei yn dda, y mae pechod yn llercian wrth y drws; y mae ei wanc amdanat, ond rhaid i ti ei drechu."ZV/ Ac meddai'r ARGLWYDD wrth Cain, "Pam yr wyt wedi digio? Pam yr wyt yn wynepdrist? U Edrychodd yr ARGLWYDD yn ffafriol ar Abel a'i offrwm, ond nid felly ar Cain a'i offrwm. Digiodd Cain yn ddirfawr, a bu'n wynepdrist.HT a daeth Abel yntau � blaenffrwyth ei ddefaid, sef eu braster.HS Ymhen amser daeth Cain ag offrwm o gynnyrch y tir i'r ARGLWYDD,XR+ Esgorodd wedyn ar ei frawd Abel. Bugail defaid oedd Abel, a Cain yn trin y tir.}Q w Cafodd Adda gyfathrach �'i wraig Efa, a beichiogodd ac esgor ar Cain, a dywedodd, "Dygais u373?r trwy yr ARGLWYDD."P! Gyrrodd y dyn allan; a gosododd gerwbiaid i'r dwyrain o ardd Eden, a chleddyf fflamllyd yn chwyrl�o, i warchod y ffordd at bren y bywyd.cOA Am hynny anfonodd yr ARGLWYDD Dduw ef allan o ardd Eden, i drin y tir y cymerwyd ef ohono.JN Yna dywedodd yr ARGLWYDD Dduw, "Edrychwch, y mae'r dyn fel un ohonom ni, yn gwybod da a drwg. Yn awr, rhaid iddo beidio ag estyn ei law a chymryd hefyd o bren y bywyd, a bwyta, a byw hyd byth."XM+ A gwnaeth yr ARGLWYDD Dduw beisiau crwyn i Adda a'i wraig, a'u gwisgo amdanynt.LL Rhoddodd y dyn i'w wraig yr enw Efa, am mai hi oedd mam pob un byw.K# Trwy chwys dy wyneb y byddi'n bwyta bara hyd oni ddychweli i'r pridd, oherwydd ohono y'th gymerwyd; llwch wyt ti, ac i'r llwch y dychweli."KJ Bydd yn rhoi iti ddrain ac ysgall, a byddi'n bwyta llysiau gwyllt.PI Dywedodd wrth Adda: "Am iti wrando ar lais dy wraig, a bwyta o'r pren y gorchmynnais i ti beidio � bwyta ohono, melltigedig yw'r ddaear o'th achos; trwy lafur y bwytei ohoni holl ddyddiau dy fywyd.5He Dywedodd wrth y wraig: "Byddaf yn amlhau yn ddirfawr dy boen a'th wewyr; mewn poen y byddi'n geni plant. Eto bydd dy ddyhead am dy u373?r, a bydd ef yn llywodraethu arnat."G! Gosodaf elyniaeth hefyd rhyngot ti a'r wraig, a rhwng dy had di a'i had hithau; bydd ef yn ysigo dy ben di, a thithau'n ysigo'i sawdl ef."]F5 Yna dywedodd yr ARGLWYDD Dduw wrth y sarff: "Am iti wneud hyn, yr wyt yn fwy melltigedig na'r holl anifeiliaid, ac na'r holl fwystfilod gwyllt; byddi'n ymlusgo ar dy dor, ac yn bwyta llwch holl ddyddiau dy fywyd. E  Yna dywedodd yr ARGLWYDD Dduw wrth y wraig, "Pam y gwnaethost hyn?" A dywedodd y wraig, "Y sarff a'm twyllodd, a bwyteais innau."mDU  A dywedodd y dyn, "Y wraig a roddaist i fod gyda mi a roes i mi o ffrwyth y pren, a bwyteais innau." C  Dywedodd yntau, "Pwy a ddywedodd wrthyt dy fod yn noeth? A wyt ti wedi bwyta o'r pren y gorchmynnais iti beidio � bwyta ohono?"kBQ  Atebodd yntau, "Clywais dy su373?n yn yr ardd, ac ofnais oherwydd fy mod yn noeth, ac ymguddiais."NA  Ond galwodd yr ARGLWYDD Dduw ar y dyn, a dweud wrtho, "Ble'r wyt ti?"@7 A chlywsant su373?n yr ARGLWYDD Dduw yn rhodio yn yr ardd gyda hwyr y dydd, ac ymguddiodd y dyn a'i wraig o olwg yr ARGLWYDD Dduw ymysg coed yr ardd.? Yna agorwyd eu llygaid hwy ill dau i wybod eu bod yn noeth, a gwn�asant ddail ffigysbren i wneud ffedogau iddynt eu hunain.^>7 A phan ddeallodd y wraig fod y pren yn dda i fwyta ohono, a'i fod yn deg i'r golwg ac yn bren i'w ddymuno i beri doethineb, cymerodd o'i ffrwyth a'i fwyta, a'i roi hefyd i'w gu373?r oedd gyda hi, a bwytaodd yntau.s=a ond fe u373?yr Duw yr agorir eich llygaid y dydd y bwytewch ohono, a byddwch fel Duw yn gwybod da a drwg."@<} Ond dywedodd y sarff wrth y wraig, "Na! ni fyddwch farw; ; ond am ffrwyth y goeden sydd yng nghanol yr ardd dywedodd Duw, 'Peidiwch � bwyta ohono, na chyffwrdd ag ef, rhag ichwi farw.'"K: Dywedodd y wraig wrth y sarff, "Cawn fwyta o ffrwyth coed yr ardd,@9 } Yr oedd y sarff yn fwy cyfrwys na'r holl fwystfilod gwyllt a wnaed gan yr ARGLWYDD Dduw. A dywedodd wrth y wraig, "A yw Duw yn wir wedi dweud, 'Ni chewch fwyta o'r un o goed yr ardd'?"O8 Yr oedd y dyn a'i wraig ill dau yn noeth, ac nid oedd arnynt gywilydd.h7K Dyna pam y bydd dyn yn gadael ei dad a'i fam, ac yn glynu wrth ei wraig, a byddant yn un cnawd.6{ A dywedodd y dyn, "Dyma hi! Asgwrn o'm hesgyrn, a chnawd o'm cnawd. Gelwir hi yn wraig, am mai o u373?r y cymerwyd hi."X5+ ac o'r asen a gymerodd gwnaeth yr ARGLWYDD Dduw wraig, a daeth � hi at y dyn. 4 Yna parodd yr ARGLWYDD Dduw i drymgwsg syrthio ar y dyn, a thra oedd yn cysgu, cymerodd un o'i asennau a chau ei lle � chnawd; 3 Rhoes y dyn enw ar yr holl anifeiliaid, ar adar yr awyr, ac ar yr holl fwystfilod gwyllt; ond ni chafodd ymgeledd cymwys iddo'i hun.]25 Felly fe luniodd yr ARGLWYDD Dduw o'r ddaear yr holl fwystfilod gwyllt a holl adar yr awyr, a daeth � hwy at y dyn i weld pa enw a roddai arnynt; a pha enw bynnag a roes y dyn ar unrhyw greadur, dyna fu ei enw.j1O Dywedodd yr ARGLWYDD Dduw hefyd, "Nid da bod y dyn ar ei ben ei hun; gwnaf iddo ymgeledd cymwys."p0[ ond ni chei fwyta o bren gwybodaeth da a drwg, oherwydd y dydd y bwytei ohono ef, byddi'n sicr o farw."i/M Rhoddodd yr ARGLWYDD Dduw orchymyn i'r dyn, a dweud, "Cei fwyta'n rhydd o bob coeden yn yr ardd,W.) Cymerodd yr ARGLWYDD Dduw y dyn a'i osod yng ngardd Eden, i'w thrin a'i chadw.m-U Ac enw'r drydedd yw Tigris; hon sy'n llifo o'r tu dwyrain i Asyria. A'r bedwaredd afon yw Ewffrates.A,  Enw'r ail yw Gihon; hon sy'n amgylchu holl wlad Ethiopia.I+  y mae aur y wlad honno'n dda, ac yno ceir bdeliwm a'r maen onyx.X*+  Enw'r afon gyntaf yw Pison; hon sy'n amgylchu holl wlad Hafila, lle y ceir aur;g)I  Yr oedd afon yn llifo allan o Eden i ddyfrhau'r ardd, ac oddi yno yr oedd yn ymrannu'n bedair.1(]  A gwnaeth yr ARGLWYDD Dduw i bob coeden ddymunol i'r golwg, a da i fwyta ohoni, dyfu o'r tir; ac yr oedd pren y bywyd yng nghanol yr ardd, a phren gwybodaeth da a drwg.n'W A phlannodd yr ARGLWYDD Dduw ardd yn Eden, tua'r dwyrain; a gosododd yno y dyn yr oedd wedi ei lunio.&} Yna lluniodd yr ARGLWYDD Dduw ddyn o lwch y tir, ac anadlodd yn ei ffroenau anadl einioes; a daeth y dyn yn greadur byw.N% ond yr oedd tarth yn esgyn o'r ddaear ac yn dyfrhau holl wyneb y tir.F$ nid oedd un o blanhigion y maes wedi dod ar y tir, nac un o lysiau'r maes wedi blaguro, am nad oedd yr ARGLWYDD Dduw eto wedi peri iddi lawio ar y ddaear, ac nad oedd yno ddyn i drin y tir;x#k Dyma hanes cenhedlu'r nefoedd a'r ddaear pan grewyd hwy. Yn y dydd y gwnaeth yr ARGLWYDD Dduw ddaear a nefoedd," Am hynny bendithiodd Duw y seithfed dydd a'i sancteiddio, am mai ar hwnnw y gorffwysodd Duw oddi wrth ei holl waith yn creu.! Ac erbyn y seithfed dydd yr oedd Duw wedi gorffen y gwaith a wnaeth, a gorffwysodd ar y seithfed dydd oddi wrth ei holl waith.>  { Felly gorffennwyd y nefoedd a'r ddaear a'u holl luoedd.b A Gwelodd Duw y cwbl a wnaeth, ac yr oedd yn dda iawn. A bu hwyr a bu bore, y chweched dydd.) O Ac i bob bwystfil gwyllt, i holl adar yr awyr, ac i bopeth sy'n ymlusgo ar y ddaear, popeth ag anadl einioes ynddo, bydd pob llysieuyn glas yn fwyd." A bu felly. 1 A dywedodd Duw, "Yr wyf yn rhoi i chwi bob llysieuyn sy'n dwyn had ar wyneb y ddaear, a phob coeden � had yn ei ffrwyth; byddant yn fwyd i chwi.H  Bendithiodd Duw hwy a dweud, "Byddwch ffrwythlon ac amlhewch, llanwch y ddaear a darostyngwch hi; llywodraethwch ar bysgod y m�r, ar adar yr awyr, ac ar bopeth byw sy'n ymlusgo ar y ddaear."m W Felly creodd Duw ddyn ar ei ddelw ei hun; ar ddelw Duw y creodd ef; yn wryw ac yn fenyw y creodd hwy.K  Dywedodd Duw, "Gwnawn ddyn ar ein delw, yn �l ein llun ni, i lywodraethu ar bysgod y m�r, ar adar yr awyr, ar yr anifeiliaid gwyllt, ar yr holl ddaear, ac ar bopeth sy'n ymlusgo ar y ddaear."2 a Gwnaeth Duw y bwystfilod gwyllt yn �l eu rhywogaeth, a'r anifeiliaid yn �l eu rhywogaeth, a holl ymlusgiaid y tir yn �l eu rhywogaeth. A gwelodd Duw fod hyn yn dda.  = Yna dywedodd Duw, "Dyged y ddaear greaduriaid byw yn �l eu rhywogaeth: anifeiliaid, ymlusgiaid a bwystfilod gwyllt yn �l eu rhywogaeth." A bu felly.) Q A bu hwyr a bu bore, y pumed dydd.  Bendithiodd Duw hwy a dweud, "Byddwch ffrwythlon ac amlhewch a llanwch ddyfroedd y moroedd, a lluosoged yr adar ar y ddaear."; s A chreodd Duw y morfilod mawr, a'r holl greaduriaid byw sy'n heigio yn y dyfroedd yn �l eu rhywogaeth, a phob aderyn asgellog yn �l ei rywogaeth. A gwelodd Duw fod hyn yn dda. { Yna dywedodd Duw, "Heigied y dyfroedd o greaduriaid byw, ac uwchlaw'r ddaear eheded adar ar draws ffurfafen y nefoedd."- Y A bu hwyr a bu bore, y pedwerydd dydd.i O i reoli'r dydd a'r nos ac i wahanu'r goleuni oddi wrth y tywyllwch. A gwelodd Duw fod hyn yn dda.F  A gosododd Duw hwy yn ffurfafen y nefoedd i oleuo ar y ddaear,t e Gwnaeth Duw y ddau olau mawr, y golau mwyaf i reoli'r dydd, a'r golau lleiaf y nos; a gwnaeth y s�r hefyd.^ 9 Bydded iddynt fod yn oleuadau yn ffurfafen y nefoedd i oleuo ar y ddaear." A bu felly., U Yna dywedodd Duw, "Bydded goleuadau yn ffurfafen y nefoedd i wahanu'r dydd oddi wrth y nos, ac i fod yn arwyddion i'r tymhorau, a hefyd i'r dyddiau a'r blynyddoedd.+  U A bu hwyr a bu bore, y trydydd dydd.'  K Dygodd y ddaear dyfiant, llysiau yn dwyn had yn �l eu rhywogaeth, a choed yn dwyn ffrwyth � had ynddo, yn �l eu rhywogaeth. A gwelodd Duw fod hyn yn dda.  7 Dywedodd Duw, "Dyged y ddaear dyfiant, llysiau yn dwyn had, a choed ir ar y ddaear yn dwyn ffrwyth � had ynddo, yn �l eu rhywogaeth." A bu felly.h  M Galwodd Duw y tir sych yn ddaear, a chronfa'r dyfroedd yn foroedd. A gwelodd Duw fod hyn yn dda.r  a Yna dywedodd Duw, "Casgler ynghyd y dyfroedd dan y nefoedd i un lle, ac ymddangosed tir sych." A bu felly.N  Galwodd Duw y ffurfafen yn nefoedd. A bu hwyr a bu bore, yr ail ddydd.n Y A gwnaeth Duw y ffurfafen, a gwahanodd y dyfroedd odani oddi wrth y dyfroedd uwchlaw iddi. A bu felly.l U Yna dywedodd Duw, "Bydded ffurfafen yng nghanol y dyfroedd yn gwahanu dyfroedd oddi wrth ddyfroedd."` = Galwodd Duw y goleuni yn ddydd a'r tywyllwch yn nos. A bu hwyr a bu bore, y dydd cyntaf.Z 1 Gwelodd Duw fod y goleuni yn dda; a gwahanodd Duw y goleuni oddi wrth y tywyllwch.6 k A dywedodd Duw, "Bydded goleuni." A bu goleuni.  Yr oedd y ddaear yn afluniaidd a gwag, ac yr oedd tywyllwch ar wyneb y dyfnder, ac ysbryd Duw yn ymsymud ar wyneb y dyfroedd.5 k Yn y dechreuad creodd Duw y nefoedd a'r ddaear. G~~O}}})||4{{zzRyyrxx%wwvGv uu"ttKssrrrqq,pppooOnnOmm,lZkkXkj^iiiChhVgggfLeeqddcccfbbKaa4``!__O^^^]]\i[[gZZgZYYGXXPWWVV@UUvTTJTSSS6RQQUPOOfNNqMMTLL8KKK;JJZJIIaHHNGG2FFOEEDpCCtBBAA*@@l??;>>>1==$< j y Gr/5p [ Dywedodd yntau, "Wrth gymryd y saith hesbin gennyf, byddi'n cydnabod mai myfi a gloddiodd y pydew hwn."hK A gofynnodd Abimelech i Abraham, "Beth yw'r saith hesbin hyn yr wyt wedi eu gosod o'r neilltu?"=w Gosododd Abraham o'r neilltu saith hesbin o'r praidd.cA Yna cymerodd Abraham ddefaid ac ychen, a'u rhoi i Abimelech, a gwnaethant ill dau gyfamod.{ dywedodd Abimelech, "Ni wn i ddim pwy a wnaeth hyn; ni ddywedaist wrthyf, ac ni chlywais i s�n am y peth cyn heddiw."q] Pan geryddodd Abraham Abimelech am y pydew du373?r yr oedd gweision Abimelech wedi ei gymryd trwy drais,.Y A dywedodd Abraham, "Mi af ar fy llw."Z/ yn awr, dos ar dy lw yn enw Duw i mi yma, na fyddi'n anffyddlon i mi, nac i'm plant, nac i'm hwyrion; ond fel yr wyf fi wedi bod yn deyrngar i ti, bydd dithau i minnau ac i'r wlad yr wyt wedi ymdeithio ynddi."  Yr amser hwnnw, dywedodd Abimelech a Phichol pennaeth ei fyddin wrth Abraham, "Y mae Duw gyda thi ym mhopeth yr wyt yn ei wneud;\3 Yr oedd yn byw yn niffeithwch Paran, a chymerodd ei fam wraig iddo o wlad yr Aifft.]5 Bu Duw gyda'r plentyn, a thyfodd; bu'n byw yn y diffeithwch, a daeth yn saethwr bwa.{ Yna agorodd Duw ei llygaid, a gwelodd bydew du373?r; aeth hithau i lenwi'r gostrel � du373?r a rhoi diod i'r plentyn.Q Cod, cymer y plentyn a gafael amdano, oherwydd gwnaf ef yn genedl fawr."@{ Clywodd Duw lais y plentyn, a galwodd angel Duw o'r nef ar Hagar a dweud wrthi, "Beth sy'n dy boeni, Hagar? Paid ag ofni, oherwydd y mae Duw wedi clywed llais y plentyn o'r lle y mae.9m ac aeth i eistedd bellter ergyd bwa oddi wrtho, gan ddweud, "Ni allaf edrych ar y bachgen yn marw." Fel yr oedd yn eistedd bellter oddi wrtho, cododd y bachgen ei lais ac wylo.b? Pan oedd y du373?r yn y gostrel wedi darfod, gosododd y bachgen i lawr dan un o'r llwyni,I Yna cododd Abraham yn fore, a chymerodd fara a chostrel o ddu373?r a'u rhoi i Hagar, a'u gosod hwy a'r bachgen ar ei hysgwydd, a'i hanfon ymaith. Aeth hithau i grwydro yn niffeithwch Beerseba.L  Gwnaf fab y gaethferch hefyd yn genedl, am ei fod yn blentyn i ti."7  ond dywedodd Duw wrth Abraham, "Paid � phoeni am y llanc a'th gaethferch; gwna bopeth a ddywed Sara wrthyt, oherwydd trwy Isaac y cedwir dy linach.= w  Yr oedd hyn yn atgas iawn gan Abraham o achos ei fab;   A dywedodd wrth Abraham, "Gyrr allan y gaethferch hon a'i mab; oherwydd ni chaiff mab y gaethferch hon gydetifeddu �'m mab i, Isaac."a =  Ond gwelodd Sara y mab a ddygodd Hagar yr Eifftes i Abraham yn chwarae gyda'i mab Isaac.f G Tyfodd y bachgen, a diddyfnwyd ef; ac ar ddiwrnod diddyfnu Isaac, gwnaeth Abraham wledd fawr. y Dywedodd hefyd, "Pwy fuasai wedi dweud wrth Abraham y rhoddai Sara sugn i blant? Eto mi enais fab iddo yn ei henaint."fG A dywedodd Sara, "Parodd Duw imi chwerthin; fe fydd pawb a glyw am hyn yn chwerthin gyda mi."@} Yr oedd Abraham yn gant oed pan anwyd iddo ei fab Isaac.dC ac enwaedodd Abraham ei fab Isaac yn wyth diwrnod oed, fel yr oedd Duw wedi gorchymyn iddo.?{ Rhoes Abraham i'r mab a anwyd iddo o Sara yr enw Isaac;eE Beichiogodd Sara a geni mab i Abraham yn ei henaint, ar yr union adeg a ddywedodd Duw wrtho.U ' Ymwelodd yr ARGLWYDD � Sara yn �l ei air, a gwnaeth iddi fel yr addawodd.r_ Oherwydd yr oedd yr ARGLWYDD wedi llwyr atal bob planta yn nheulu Abimelech, o achos Sara gwraig Abraham.mU Yna gwedd�odd Abraham ar Dduw, ac iachaodd Duw Abimelech a'i wraig a'i forynion; a chawsant blant.'I A dywedodd wrth Sara, "Dyma fi wedi rhoi i'th frawd fil o ddarnau arian; bydd hyn yn dy glirio ac yn dy gyfiawnhau'n llwyr yng ngu373?ydd pawb sydd gyda thi."X+ A dywedodd Abimelech, "Dyma fy ngwlad o'th flaen; cei fyw lle bynnag y dymuni."|~s Yna cymerodd Abimelech ddefaid, ychen, gweision a morynion, a'u rhoi i Abraham, a rhoes ei wraig Sara yn �l iddo.}1  A phan barodd Duw imi adael tu375? fy nhad, dywedais wrthi, 'Mynnaf y gymwynas hon gennyt: i ble bynnag yr awn, dywed amdanaf, "Fy mrawd yw ef".'"`|;  Ac yn wir, fy chwaer yw hi, merch fy nhad, ond nid merch fy mam; a daeth yn wraig i mi.|{s  Atebodd Abraham, "Mi feddyliais nad oedd neb yn ofni Duw yn y lle hwn, ac y byddent yn fy lladd o achos fy ngwraig.czA  Dywedodd Abimelech ymhellach wrth Abraham, "Beth oedd yn dy feddwl wrth wneud y peth hwn?"^y7  Yna galwodd Abimelech am Abraham a dweud wrtho, "Beth a wnaethost i ni? Sut yr wyf fi wedi pechu yn dy erbyn, i beri iti ddwyn pechod mawr arnaf fi a'm teyrnas? Yr wyt wedi gwneud pethau i mi na ddylid eu gwneud."~xw Cododd Abimelech yn fore, a galw ei holl weision a dweud wrthynt am yr holl bethau hyn; a chafodd y dynion fraw mawr.=wu Yn awr, rho'r wraig yn �l i'w gu373?r, oherwydd proffwyd yw ac fe wedd�a trosot, fel y byddi fyw. Ond os na roi hi'n �l, deall di y byddi'n siu373?r o farw, ti a'th dylwyth.")vM Yna dywedodd Duw wrtho yn y freuddwyd, "Mi wn iti wneud hyn � chydwybod dawel; cedwais innau di rhag pechu yn f'erbyn, a dyna pam na adewais iti ei chyffwrdd.u Oni ddywedodd ef wrthyf, 'Fy chwaer yw hi', a hithau, 'Fy mrawd yw ef'? Gwneuthum hyn � chydwybod dawel a dwylo gl�n."bt? Ond nid oedd Abimelech wedi nes�u ati; a dywedodd, "ARGLWYDD, a leddi di bobl ddiniwed?s Ond daeth Duw at Abimelech mewn breuddwyd nos, a dweud wrtho, "Fe fyddi farw o achos y wraig a gymeraist, oherwydd gwraig briod yw hi."~rw ac yno dywedodd Abraham am ei wraig Sara, "Fy chwaer yw hi"; ac anfonodd Abimelech brenin Gerar am Sara, a'i chymryd.jq Q Ymdeithiodd Abraham oddi yno i ardal y Negef, a byw rhwng Cades a Sur. Arhosodd dros dro yn Gerar,`p; &Esgorodd yr ieuengaf hefyd ar fab, a'i enwi Ben-ammi; ef yw tad yr Ammoniaid presennol.Qo %Esgorodd yr hynaf ar fab, a'i enwi Moab; ef yw tad y Moabiaid presennol.2na $Felly y beichiogodd dwy ferch Lot o'u tad.&mG #Felly rhoesant win i'w tad i'w yfed y noson honno hefyd; ac aeth yr ieuengaf i orwedd gydag ef, ac ni wyddai ef ddim pryd y gorweddodd hi, na phryd y cododd.Ll "Trannoeth dywedodd yr hynaf wrth yr ieuengaf, "Dyna fi wedi gorwedd gyda'm tad neithiwr; gad inni roi gwin iddo i'w yfed eto heno, a dos dithau i orwedd gydag ef, er mwyn inni gael epil o'n tad."!k= !Felly y noson honno rhoesant win i'w tad i'w yfed; a daeth yr hynaf a gorwedd gyda'i thad, ac ni wyddai ef ddim pryd y gorweddodd hi, na phryd y cododd.aj=  Tyrd, rhown win i'n tad i'w yfed, a gorweddwn gydag ef, er mwyn inni gael epil o'n tad."i Dywedodd yr hynaf wrth yr ieuengaf, "Y mae ein tad yn hen, ac nid oes u373?r yn y byd i ddod atom yn �l arfer yr holl ddaear.h3 Yna aeth Lot i fyny o Soar i fyw yn y mynydd-dir gyda'i ddwy ferch, oherwydd yr oedd arno ofn aros yn Soar; a bu'n byw mewn ogof gyda'i ddwy ferch.Cg Felly pan oedd Duw'n dinistrio dinasoedd y gwastadedd, yr oedd wedi cofio am Abraham, a phan oedd yn dinistrio'r dinasoedd y bu Lot yn trigo ynddynt, gyrrodd Lot allan o ganol y dinistr.{fq ac edrychodd i lawr ar Sodom a Gomorra ac ar holl dir y gwastadedd, a gwelodd fwg yn codi o'r tir fel mwg o ffwrn.Xe+ Aeth Abraham yn y bore bach i'r fan lle'r oedd wedi sefyll gerbron yr ARGLWYDD;Rd Ond yr oedd gwraig Lot wedi edrych yn ei h�l, a throdd yn golofn halen.mcU Dinistriodd y dinasoedd hynny a'r holl wastadedd, a holl drigolion y dinasoedd, a chynnyrch y pridd.Zb/ yna glawiodd yr ARGLWYDD frwmstan a th�n dwyfol o'r nefoedd ar Sodom a Gomorra.Ia Erbyn i Lot gyrraedd Soar, yr oedd yr haul wedi codi dros y tir;o`Y Dianc yno ar frys; oherwydd ni allaf wneud dim nes i ti gyrraedd yno." Am hynny, galwyd y ddinas Soar.o_Y Atebodd yntau, "o'r gorau, caniat�f y dymuniad hwn hefyd, ac ni ddinistriaf y ddinas a grybwyllaist.p^[ Dacw ddinas agos i ffoi iddi, ac un fechan ydyw. Gad imi ddianc yno, imi gael byw; onid un fach yw hi?"7]i dyma dy was wedi cael ffafr yn d'olwg, a gwnaethost drugaredd fawr � mi yn arbed fy einioes; ond ni allaf ddianc i'r mynydd, rhag i'r niwed hwn fy ngoddiweddyd ac imi farw.2\a Ac meddai Lot, "Na! Nid felly, f'arglwydd;[5 Wedi iddynt eu dwyn allan, dywedodd un, "Dianc am dy einioes; paid ag edrych yn �l, na sefyllian yn y gwastadedd; dianc i'r mynydd rhag dy ddifa."7Zi Yr oedd yntau'n oedi, ond gan fod yr ARGLWYDD yn tosturio wrtho, cydiodd y gwu375?r yn ei law ac yn llaw ei wraig a'i ddwy ferch, a'u harwain a'u gosod y tu allan i'r ddinas.Y1 Ar doriad gwawr, bu'r angylion yn erfyn ar Lot, gan ddweud, "Cod, cymer dy wraig a'r ddwy ferch sydd gyda thi, rhag dy ddifa pan gosbir y ddinas."yXm Felly aeth Lot allan a dweud wrth ei feibion-yng-nghyfraith, a oedd am briodi ei ferched, "Codwch, ewch allan o'r lle hwn; y mae'r ARGLWYDD ar fin dinistrio'r ddinas." Ond yng ngolwg ei feibion-yng-nghyfraith yr oedd Lot fel un yn cellwair.W9  oherwydd yr ydym ar fin ei ddinistrio. Am fod y gu373?yn yn fawr yn eu herbyn gerbron yr ARGLWYDD, fe anfonodd yr ARGLWYDD ni i ddinistrio'r lle hwn."W disgynnaf i weld a wnaethant yn hollol yn �l y gu373?yn a ddaeth ataf; os na wnaethant, caf wybod."q=] Yna dywedodd yr ARGLWYDD, "Am fod y gu373?yn yn erbyn Sodom a Gomorra yn fawr, a'u pechod yn ddrwg iawn,:<o Na, fe'i hysbysaf, er mwyn iddo orchymyn i'w blant a'i dylwyth ar ei �l gadw ffordd yr ARGLWYDD a gwneud cyfiawnder a barn, fel y bydd i'r ARGLWYDD gyflawni ei air i Abraham."k;Q oherwydd yn ddiau daw Abraham yn genedl fawr a chref, a bendithir holl genhedloedd y ddaear ynddo?`:; A dywedodd yr ARGLWYDD wrtho'i hun, "A gelaf fi rhag Abraham yr hyn yr wyf am ei wneud,l9S Pan aeth y gwu375?r ymlaen oddi yno, ac edrych i lawr tua Sodom, aeth Abraham gyda hwy i'w hebrwng.g8I Gwadodd Sara iddi chwerthin, oherwydd yr oedd arni ofn. Ond dywedodd ef, "Do, fe chwerddaist."~7w A oes dim yn rhy anodd i'r ARGLWYDD? Dof yn �l atat ar yr amser penodedig, yn nhymor y gwanwyn, a chaiff Sara fab."|6s  A dywedodd yr ARGLWYDD wrth Abraham, "Pam y chwarddodd Sara a dweud, 'A fyddaf fi'n wir yn planta, a minnau'n hen?'}5u  Am hynny, chwarddodd Sara ynddi ei hun, a dweud, "Ai wedi imi heneiddio, a'm gu373?r hefyd yn hen, y caf hyfrydwch?"i4M  Yr oedd Abraham a Sara yn hen, mewn gwth o oedran, ac yr oedd arfer gwragedd wedi peidio i Sara.*3O  Yna dywedodd yr ARGLWYDD, "Dof yn �l atat yn sicr yn nhymor y gwanwyn, a chaiff Sara dy wraig fab." Yr oedd Sara yn gwrando wrth ddrws y babell y tu �l iddo.X2+  Gofynasant iddo, "Ble mae dy wraig Sara?" Atebodd yntau, "Dyna hi yn y babell."1 Cymerodd gaws a llaeth a'r llo yr oedd wedi ei baratoi, a'u gosod o'u blaenau; yna safodd gerllaw o dan y goeden tra oeddent yn bwyta.s0a Yna rhedodd Abraham at y gwartheg, a chymryd llo tyner a da a'i roi i'w was; a brysiodd yntau i'w baratoi./} Brysiodd Abraham i'r babell at Sara, a dweud, "Brysia i estyn tri mesur o flawd peilliaid, tylina ef, a gwna deisennau.".9 a dof finnau � thamaid o fara i'ch cynnal, ac wedyn cewch fynd ymaith; dyna pam yr ydych wedi dod at eich gwas." Ac meddant, "Gwna fel y dywedaist."P- Dyger ychydig ddu373?r, a golchwch eich traed a gorffwyso dan y goeden,X,+ a dweud, "F'arglwydd, os cefais ffafr yn d'olwg, paid � mynd heibio i'th was.+ Cododd ei olwg a gwelodd dri gu373?r yn sefyll o'i flaen. Pan welodd hwy, rhedodd o ddrws y babell i'w cyfarfod, ac ymgrymu i'r llawr,w* k Ymddangosodd yr ARGLWYDD i Abraham wrth dderw Mamre, pan oedd yn eistedd wrth ddrws y babell yng ngwres y dydd.t)c ac enwaedwyd gydag ef holl ddynion ei du375?, y rhai a anwyd i'r teulu a phob dieithryn a brynwyd ag arian.9(o Y diwrnod hwnnw enwaedwyd Abraham a'i fab Ismael;T'# a'i fab Ismael yn dair ar ddeg oed pan enwaedwyd cnawd ei flaengroen yntau.W&) Yr oedd Abraham yn naw deg a naw mlwydd oed pan enwaedwyd cnawd ei flaengroen,S%! Yna cymerodd Abraham ei fab Ismael, a phawb a anwyd yn ei du375? neu a brynwyd �'i arian, pob gwryw o deulu Abraham, ac enwaedodd gnawd eu blaengrwyn y diwrnod hwnnw, fel yr oedd Duw wedi dweud wrtho.=$w Wedi iddo orffen llefaru, aeth Duw oddi wrth Abraham.{#q Ond byddaf yn sefydlu fy nghyfamod ag Isaac, y mab y bydd Sara yn ei eni iti erbyn yr amser yma'r flwyddyn nesaf."6"g Ynglu375?n ag Ismael: yr wyf wedi gwrando arnat, a bendithiaf yntau a'i wneud yn ffrwythlon a'i amlhau'n ddirfawr; bydd yn dad i ddeuddeg tywysog, a gwnaf ef yn genedl fawr.%!E Ond dywedodd Duw, "Na, bydd dy wraig Sara yn geni iti fab, a gelwi ef Isaac. Sefydlaf fy nghyfamod ag ef yn gyfamod tragwyddol i'w ddisgynyddion ar ei �l.L  A dywedodd Abraham wrth Dduw, "O na byddai Ismael fyw ger dy fron!"# Ymgrymodd Abraham, ond chwarddodd ynddo'i hun, a dweud, "A enir plentyn i u373?r canmlwydd oed? A fydd Sara'n geni plentyn yn naw deg oed?" Bendithiaf hi, a rhoddaf i ti fab ohoni; ie, bendithiaf hi, a bydd yn fam i genhedloedd, a daw brenhinoedd pobloedd ohoni."q] Dywedodd Duw wrth Abraham, "Ynglu375?n �'th wraig Sarai: nid Sarai y gelwir hi, ond Sara fydd ei henw.  Y mae unrhyw wryw dienwaededig nad enwaedwyd cnawd ei flaengroen, i'w dorri ymaith o blith ei bobl; y mae wedi torri fy nghyfamod."  Rhaid enwaedu'r sawl a enir i'r teulu, a'r sawl a brynir �'th arian; a bydd fy nghyfamod yn eich cnawd yn gyfamod tragwyddol.?y  Dros eich cenedlaethau, fe enwaedir pob gwryw ohonoch sydd yn wyth diwrnod oed, boed wedi ei eni i'r teulu, neu'n ddieithryn heb fod yn un o'th ddisgynyddion, ond a brynwyd ag arian.U%  Enwaedir chwi yng nghnawd eich blaengrwyn, a bydd yn arwydd cyfamod rhyngom.  Dyma fy nghyfamod rhyngof fi a chwi, yr ydych i'w gadw, ti a'th ddisgynyddion ar dy �l: y mae pob gwryw ohonoch i'w enwaedu.q]  Dywedodd Duw wrth Abraham, "Cadw di fy nghyfamod, ti a'th ddisgynyddion ar dy �l dros eu cenedlaethau.$C A rhoddaf y wlad yr wyt yn crwydro ynddi, sef holl wlad Canaan, yn etifeddiaeth dragwyddol i ti ac i'th ddisgynyddion ar dy �l, a byddaf yn Dduw iddynt."+Q Sefydlaf fy nghyfamod yn gyfamod tragwyddol � thi, ac �'th ddisgynyddion ar dy �l dros eu cenedlaethau, i fod yn Dduw i ti ac i'th ddisgynyddion ar dy �l.a= Gwnaf di'n ffrwythlon iawn; a gwnaf genhedloedd ohonot, a daw bren-hinoedd allan ohonot.gI ac ni'th enwir di mwyach yn Abram, ond yn Abraham, gan imi dy wneud yn dad i lu o genhedloedd.E Dyma fy nghyfamod i � thi: byddi'n dad i lu o genhedloedd,D Syrthiodd Abram ar ei wyneb, a llefarodd Duw wrtho a dweud,=w Gwnaf fy nghyfamod � thi, ac amlhaf di'n ddirfawr." 7 Pan oedd Abram yn naw deg a naw mlwydd oed ymddangosodd yr ARGLWYDD iddo a dweud wrtho, "Myfi yw Duw Hollalluog; rhodia ger fy mron a bydd berffaith.N Yr oedd Abram yn wyth deg a chwech oed pan anwyd iddo Ismael o Hagar.[ 1 Ac esgorodd Hagar ar fab i Abram; ac enwodd Abram y mab a anwyd i Hagar yn Ismael.K  Am hynny galwyd y pydew Beer-lahai-roi; y mae rhwng Cades a Bered. -  A galwodd hi enw'r ARGLWYDD oedd yn llefaru wrthi yn "Tydi yw El-roi", oherwydd dywedodd, "A wyf yn wir wedi gweld Duw, a byw ar �l ei weld?".| s  Asyn gwyllt o ddyn a fydd, a'i law yn erbyn pawb, a llaw pawb yn ei erbyn ef, un yn byw'n groes i'w holl gymrodyr." 3  A dywedodd angel yr ARGLWYDD wrthi: "Yr wyt yn feichiog, ac fe esgori ar fab; byddi'n ei alw yn Ismael, oherwydd clywodd yr ARGLWYDD am dy gystudd.zo  Dywedodd angel yr ARGLWYDD hefyd wrthi, "Amlhaf dy ddisgynyddion yn ddirfawr, a byddant yn rhy luosog i'w rhifo."X+  A dywedodd angel yr ARGLWYDD wrthi, "Dychwel at dy feistres, ac ymostwng iddi."' A dywedodd wrthi, "Hagar forwyn Sarai, o ble y daethost, ac i ble'r wyt yn mynd?" Dywedodd hithau, "Ffoi yr wyf oddi wrth fy meistres Sarai."}u Daeth angel yr ARGLWYDD o hyd i Hagar wrth ffynnon ddu373?r yn y diffeithwch, wrth y ffynnon sydd ar y ffordd i Sur.3 Dywedodd Abram wrth Sarai, "Edrych, y mae dy forwyn dan dy ofal; gwna iddi fel y gweli'n dda." Yna bu Sarai yn gas wrthi, nes iddi ffoi oddi wrthi.K Yna dywedodd Sarai wrth Abram, "Bydded fy ngham arnat ti! Rhoddais fy morwyn yn dy fynwes, a phan ddeallodd ei bod yn feichiog, euthum yn ddibris yn ei golwg. Bydded i'r ARGLWYDD farnu rhyngom."  Cafodd ef gyfathrach � Hagar, a beichiogodd hithau; a phan ddeallodd ei bod yn feichiog, aeth ei meistres yn ddibris yn ei golwg.- Wedi i Abram fyw am ddeng mlynedd yng ngwlad Canaan, cymerodd Sarai gwraig Abram ei morwyn Hagar yr Eifftes, a'i rhoi'n wraig i'w gu373?r Abram.0[ Dywedodd Sarai wrth Abram, "Edrych yn awr, y mae'r ARGLWYDD wedi rhwystro imi ddwyn plant. Dos at fy morwyn; efallai y caf blant ohoni hi." Gwrandawodd Abram ar Sarai.b A Nid oedd plant gan Sarai gwraig Abram, ond yr oedd ganddi forwyn o Eifftes, o'r enw Hagar.?~{ yr Amoriaid, y Canaaneaid, y Girgasiaid, a'r Jebusiaid.0}] yr Hethiaid, y Peresiaid, y Reffaimiaid,7|k Dyna wlad y Ceneaid, y Cenesiaid, y Cadmoniaid,${C Y dydd hwnnw, gwnaeth yr ARGLWYDD gyfamod ag Abram a dweud: "I'th ddisgynyddion di y rhoddaf y wlad hon, o afon yr Aifft hyd yr afon fawr, afon Ewffrates."z{ Yna wedi i'r haul fachlud, ac iddi dywyllu, ymddangosodd ffwrn yn mygu a ffagl fflamllyd yn symud rhwng y darnau hynny.py[ A dychwelant hwy yma yn y bedwaredd genhedlaeth; oherwydd ni chwblheir hyd hynny ddrygioni'r Amoriaid."Tx# Ond byddi di dy hun farw mewn tangnefedd, ac fe'th gleddir mewn oedran teg.twc ond dof � barn ar y genedl y byddant yn ei gwasanaethu, ac wedi hynny d�nt allan gyda meddiannau lawer.Iv  Yna dywedodd yr ARGLWYDD wrth Abram, "Deall di i sicrwydd y bydd dy ddisgynyddion yn ddieithriaid mewn gwlad nad yw'n eiddo iddynt, ac yn gaethweision, ac fe'u cystuddir am bedwar can mlynedd;uue  Fel yr oedd yr haul yn machlud, syrthiodd trymgwsg ar Abram; a dyna ddychryn a thywyllwch dudew yn dod arno.Qt  A phan fyddai adar yn disgyn ar y cyrff byddai Abram yn eu hel i ffwrdd.|ss  Daeth �'r rhain i gyd ato, a'u hollti'n ddau a gosod y naill ddarn gyferbyn �'r llall; ond ni holltodd yr adar.ure  Dywedodd yntau wrtho, "Dwg imi heffer deirblwydd, gafr deirblwydd, hwrdd teirblwydd, turtur a chyw colomen."Mq Ond dywedodd ef, "O Arglwydd DDUW, sut y caf wybod yr etifeddaf hi?"ypm Yna dywedodd wrtho, "Myfi yw'r ARGLWYDD, a ddaeth � thi o Ur y Caldeaid, i roi'r wlad hon i ti i'w hetifeddu."Qo Credodd Abram yn yr ARGLWYDD, a chyfrifodd yntau hyn yn gyfiawnder iddo. n Aeth ag ef allan a dywedodd, "Edrych tua'r nefoedd, a rhifa'r s�r os gelli." Yna dywedodd wrtho, "Felly y bydd dy ddisgynyddion."mmU Yna daeth gair yr ARGLWYDD ato a dweud, "Nid hwn fydd d'etifedd; o'th gnawd dy hun y daw d'etifedd."jlO Dywedodd Abram hefyd, "Edrych, nid wyt wedi rhoi epil i mi; a chaethwas o'm tu375? yw f'etifedd."k Ond dywedodd Abram, "O Arglwydd DDUW, beth a roddi i mi, oherwydd rwy'n para'n ddi-blant, ac etifedd fy nhu375? yw Eleasar o Ddamascus?"j + Wedi'r pethau hyn, daeth gair yr ARGLWYDD at Abram mewn gweledigaeth, a dweud, "Nac ofna, Abram, myfi yw dy darian; bydd dy wobr yn fawr iawn."i# Ni chymeraf ond yr hyn a fwytaodd y llanciau, a chyfran y gwu375?r a ddaeth gyda mi, sef Aner, Escol a Mamre; c�nt hwy gymryd eu cyfran."}hu na chymerwn nac edau na charrai esgid, na dim oll sy'n eiddo i ti, rhag i ti ddweud, 'Yr wyf wedi cyfoethogi Abram.'hgK Ond dywedodd Abram wrth frenin Sodom, "Tyngais i'r ARGLWYDD Dduw Goruchaf, perchen nef a daear,Rf Dywedodd brenin Sodom wrth Abram, "Rho'r bobl i mi, a chymer di'r eiddo."pe[ a bendigedig fyddo'r Duw Goruchaf, a roes dy elynion yn dy law." A rhoddodd Abram iddo ddegwm o'r cwbl.cdA a bendithiodd ef a dweud: "Bendigedig fyddo Abram gan y Duw Goruchaf, perchen nef a daear;icM A daeth Melchisedec brenin Salem � bara a gwin iddo; yr oedd ef yn offeiriad i'r Duw Goruchaf,b7 Wedi i Abram ddychwelyd o daro Cedorlaomer a'r brenhinoedd oedd gydag ef, aeth brenin Sodom allan i'w gyfarfod i ddyffryn Safe, sef Dyffryn y Brenin.naW A daeth �'r holl eiddo yn �l, a dwyn yn �l hefyd ei frawd Lot a'i eiddo, a'r gwragedd a'r bobl.w`i Aeth ef a'i weision yn finteioedd yn eu herbyn liw nos, a'u taro a'u hymlid hyd Hoba, i'r gogledd o Ddamascus._- Pan glywodd Abram am gaethgludo'i frawd, casglodd ei wu375?r arfog oedd yn perthyn i'w du375?, tri chant a deunaw ohonynt, ac ymlidiodd hyd Dan.-^U  A daeth un oedd wedi dianc, a dweud am hyn wrth Abram yr Hebread, a oedd yn byw wrth dderw Mamre yr Amoriad, brawd Escol ac Aner, rhai oedd mewn cynghrair ag Abram.g]I  Cymerasant hefyd Lot, mab i frawd Abram, a oedd yn byw yn Sodom, a'i eiddo, ac aethant ymaith.[\1  Yna cipiodd y pedwar holl eiddo Sodom a Gomorra, a'u holl luniaeth, a mynd ymaith.[1  Yr oedd dyffryn Sidim yn llawn o byllau pyg; ac wrth i frenhinoedd Sodom a Gomorra ffoi, syrthiasant i mewn iddynt, ond ffodd y lleill i'r mynydd.Z{  Cedorlaomer brenin Elam, Tidal brenin Goim, Amraffel brenin Sinar ac Arioch brenin Elasar, pedwar brenin yn erbyn pump.Y Yna aeth brenin Sodom, brenin Gomorra, brenin Adma, brenin Seboim a brenin Bela, sef Soar, i ryfela yn nyffryn Sidim yn erbyn X Yna troesant a dod i En-mispat, sef Cades, a tharo holl dir yr Amaleciaid, a hefyd yr Amoriaid, a oedd yn trigo yn Hasason-Tamar.JW yr Horiaid ym mynydd-dir Seir, hyd El-paran ar fin y diffeithwch.6Vg Ac yn y bedwaredd flwyddyn ar ddeg daeth Cedorlaomer a'r brenhinoedd oedd gydag ef a tharo'r Reffaimiaid yn Asteroth-carnaim, y Susiaid yn Ham, yr Emiaid yn Safe-ciriathaim,vUg Am ddeuddeng mlynedd y buont yn gwasanaethu Cedorlaomer, nes iddynt wrthryfela yn y drydedd flwyddyn ar ddeg.AT Cyfarfu'r rhain i gyd yn nyffryn Sidim, sef y M�r Heli.S rhyfelodd y rhain yn erbyn Bera brenin Sodom, Birsa brenin Gomorra, Sinab brenin Adma, Semeber brenin Seboim, a brenin Bela, sef Soar.mR W Yn nyddiau Amraffel brenin Sinar, Arioch brenin Elasar, Cedorlaomer brenin Elam, a Tidal brenin Goim,zQo Yna symudodd Abram ei babell a mynd i fyw wrth dderw Mamre, sydd yn Hebron; ac adeiladodd allor yno i'r ARGLWYDD.LP Cod, rhodia ar hyd a lled y wlad, oherwydd i ti yr wyf yn ei rhoi."dOC Gwnaf dy had fel llwch y ddaear; os dichon neb rifo llwch y ddaear, yna fe rifir dy had di.bN? oherwydd yr holl dir yr wyt yn ei weld, fe'i rhoddaf i ti ac i'th ddisgynyddion hyd byth.M9 Wedi i Lot ymwahanu oddi wrtho, dywedodd yr ARGLWYDD wrth Abram, "Cod dy olwg o'r lle'r wyt, ac edrych tua'r gogledd a'r de a'r dwyrain a'r gorllewin;TL# Yr oedd gwu375?r Sodom yn ddrygionus, yn pechu'n fawr yn erbyn yr ARGLWYDD.sKa Yr oedd Abram yn byw yng ngwlad Canaan, a Lot yn ninasoedd y gwastadedd, gan symud ei babell hyd at Sodom.J A dewisodd Lot iddo'i hun holl wastadedd yr Iorddonen, a theithio tua'r dwyrain; felly yr ymwahanodd y naill oddi wrth y llall.NI Cododd Lot ei olwg, a gwelodd fod holl wastadedd yr Iorddonen i gyfeiriad Soar i gyd yn ddyfradwy, fel gardd yr ARGLWYDD, neu wlad yr Aifft. Yr oedd hyn cyn i'r ARGLWYDD ddinistrio Sodom a Gomorra.H% Onid yw'r holl wlad o'th flaen? Ymwahana oddi wrthyf. Os troi di i'r chwith, fe drof finnau i'r dde; ac os i'r dde, trof finnau i'r chwith."G Yna dywedodd Abram wrth Lot, "Peidied � bod cynnen rhyngom, na rhwng fy mugeiliaid i a'th rai di, oherwydd perthnasau ydym.F a bu cynnen rhwng bugeiliaid anifeiliaid Abram a rhai Lot. Y Canaaneaid a'r Peresiaid oedd yn byw yn y wlad yr amser hwnnw.uEe ac ni allai'r tir eu cynnal ill dau gyda'i gilydd. Am fod eu meddiannau mor helaeth, ni allent drigo ynghyd;ZD/ Yr oedd gan Lot, a oedd yn teithio gydag Abram, hefyd ddefaid ac ychen a phebyll;aC= y man lle'r oedd wedi gwneud allor ar y cychwyn; ac yno galwodd Abram ar enw'r ARGLWYDD.mBU Teithiodd ymlaen o'r Negef hyd Bethel, i'r man rhwng Bethel ac Ai lle'r oedd ei babell ar y dechrau,JA Yr oedd Abram yn gyfoethog iawn o anifeiliaid, ac o arian ac aur.\@ 5 Yna aeth Abram i fyny o'r Aifft i'r Negef, ef a'i wraig a'i holl eiddo, a hefyd Lot.e?E A rhoes Pharo orchymyn i'w wu375?r amdano, ac anfonasant ef a'i wraig a'i holl eiddo ymaith.|>s Pam y dywedaist, 'Fy chwaer yw hi', fel fy mod wedi ei chymryd yn wraig imi? Dyma dy wraig; cymer hi a dos ymaith."=} A galwodd Pharo ar Abram a dweud, "Beth yw hyn yr wyt wedi ei wneud i mi? Pam na ddywedaist wrthyf mai dy wraig oedd hi?_<9 Ond trawodd yr ARGLWYDD Pharo a'i du375? � phl�u mawr, o achos Sarai gwraig Abram. ; Bu yntau'n dda wrth Abram er ei mwyn hi; a chafodd Abram ganddo ddefaid, ychen, asynnod, gweision, morynion, asennod a chamelod.b:? A gwelodd tywysogion Pharo hi a'i chanmol wrth Pharo, a chymerwyd y wraig i du375? Pharo.\93 Pan gyrhaeddodd Abram yr Aifft, gwelodd yr Eifftiaid fod y wraig yn brydferth iawn.i8M Dywed mai fy chwaer wyt, fel y bydd yn dda i mi o'th herwydd ac yr arbedir fy mywyd o'th achos."h7K a phan w�l yr Eifftiaid di, fe ddywedant, 'Dyma ei wraig.' A lladdant fi, a'th gadw di'n fyw.o6Y A phan oedd ar gyrraedd yr Aifft, dywedodd wrth Sarai ei wraig, "Gwn yn dda dy fod yn wraig brydferth;u5e Yr oedd newyn yn y tir, ac aeth Abram i lawr i'r Aifft i aros yno dros dro, am fod y newyn yn fawr yn y tir.84m A pharhaodd Abram i symud yn raddol tua'r Negef.:3o Yna symudodd oddi yno i'r mynydd-dir tua'r dwyrain o Fethel a gosod ei babell, gyda Bethel o'i �l ac Ai o'i flaen; adeiladodd yno allor i'r ARGLWYDD, a galw ar enw'r ARGLWYDD.)2M ond ymddangosodd yr ARGLWYDD i Abram a dweud, "I'th ddisgynyddion di y rhoddaf y wlad hon." Adeiladodd yntau allor yno i'r ARGLWYDD, a oedd wedi ymddangos iddo.p1[ tramwyodd Abram trwy'r tir hyd safle Sichem, at dderwen More. Y Canaaneaid oedd yn y wlad y pryd hwnnw,A0} A chymerodd Abram ei wraig Sarai, a Lot mab ei frawd, a'r holl feddiannau a gasglwyd ganddynt, a'r tylwyth a gawsant yn Haran, a chychwyn i wlad Canaan. Wedi iddynt ddod i wlad Canaan,/ Aeth Abram fel y dywedodd yr ARGLWYDD wrtho, ac aeth Lot gydag ef. Saith deg a phump oedd oed Abram pan aeth allan o Haran.. Bendithiaf y rhai sy'n dy fendithio, a melltithiaf y rhai sy'n dy felltithio, ac ynot ti bendithir holl dylwythau'r ddaear."T-# Gwnaf di yn genedl fawr a bendithiaf di; mawrygaf dy enw a byddi'n fendith.w, k Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Abram, "Dos o'th wlad, ac oddi wrth dy dylwyth a'th deulu, i'r wlad a ddangosaf i ti.O+ Dau gant a phump o flynyddoedd oedd oes Tera; a bu farw Tera yn Haran.[*1 Cymerodd Tera ei fab Abram, a'i u373?yr Lot fab Haran, a Sarai ei ferch-yng-nghyfraith, gwraig ei fab Abram; ac aethant allan gyda'i gilydd o Ur y Caldeaid i fynd i wlad Canaan, a daethant i Haran a thrigo yno.4)e Yr oedd Sarai yn ddi-blant, heb eni plentyn.(3 Yna cymerodd Abram a Nachor wragedd iddynt eu hunain; enw gwraig Abram oedd Sarai, ac enw gwraig Nachor oedd Milca, merch Haran, tad Milca ac Isca.R' Bu Haran farw cyn ei dad Tera yng ngwlad ei enedigaeth, yn Ur y Caldeaid.[&1 Dyma genedlaethau Tera. Tera oedd tad Abram, Nachor a Haran; a Haran oedd tad Lot.T%# Bu Tera fyw am saith deg o flynyddoedd cyn geni iddo Abram, Nachor a Haran.n$W Wedi geni Tera, bu Nachor fyw am gant un deg a naw o flynyddoedd, a chafodd feibion a merched eraill.K# Bu Nachor fyw am ddau ddeg a naw o flynyddoedd cyn geni iddo Tera.`"; Wedi geni Nachor, bu Serug fyw am ddau gan mlynedd, a chafodd feibion a merched eraill.D! Bu Serug fyw am dri deg o flynyddoedd cyn geni iddo Nachor.l S Wedi geni Serug, bu Reu fyw am ddau gant a saith o flynyddoedd, a chafodd feibion a merched eraill.G Bu Reu fyw am dri deg a dwy o flynyddoedd cyn geni iddo Serug. $~~q~6}]||V{{)zzyYy xww"vvZuu+tt\ssss/rrrqq=qpgp$oon|mmmll[kjjj iibhhKggQgfee)dccxcba```+__F^^A]]]@] \;[[ZZ+YvXXX WVVVXUUTSS5RQQ7POOdNNNMzMLLCKKJJ[J II=HHVGGG5FFpF>EE>DDECCyCBBB\AAw@@@??>P>==<s  Yna galwodd Abimelech ar Isaac, a dweud, "Y mae'n amlwg mai dy wraig yw hi; pam y dywedaist, 'Fy chwaer yw hi'?" Dywedodd Isaac wrtho, "Am imi feddwl y byddwn farw o'i hachos hi." = Wedi iddo fod yno am ysbaid, edrychodd Abimelech brenin y Philistiaid trwy'r ffenestr a chanfod Isaac yn anwesu ei wraig Rebeca.M< Pan ofynnodd gwu375?r y lle ynghylch ei wraig, dywedodd, "Fy chwaer yw hi", am fod arno ofn dweud, "Fy ngwraig yw hi", rhag i wu375?r y lle ei ladd o achos Rebeca; oherwydd yr oedd hi'n brydferth.&;I Felly arhosodd Isaac yn Gerar.v:g Bydd hyn am i Abraham wrando ar fy llais, a chadw fy ngofynion, fy ngorchmynion, fy neddfau a'm cyfreithiau."9! Amlhaf dy ddisgynyddion fel s�r y nefoedd, a rhoi iddynt yr holl wledydd hyn. Bendithir holl genhedloedd y ddaear trwy dy ddisgynyddion.68g Ymdeithia yn y wlad hon, a byddaf gyda thi i'th fendithio; oherwydd rhoddaf yr holl wledydd hyn i ti ac i'th ddisgynyddion, a chadarnhaf y llw a dyngais wrth dy dad Abraham.7{ Yr oedd yr ARGLWYDD wedi ymddangos iddo, a dweud, "Paid � mynd i lawr i'r Aifft; aros yn y wlad a ddywedaf fi wrthyt.6  Bu newyn yn y wlad, heblaw'r newyn a fu gynt yn nyddiau Abraham, ac aeth Isaac i Gerar at Abimelech brenin y Philistiaid.5' "Yna rhoddodd Jacob fara a chawl ffacbys i Esau; bwytaodd ac yfodd, ac yna codi a mynd ymaith. Fel hyn y diystyrodd Esau ei enedigaeth-fraint.q4] !Dywedodd Jacob, "Dos ar dy lw i mi yn awr." Felly aeth ar ei lw, a gwerthu ei enedigaeth-fraint i Jacob.T3#  A dywedodd Esau, "Pa les yw genedigaeth-fraint i mi, a minnau ar fin marw?"A2 Dywedodd Jacob, "Gwertha imi'n awr dy enedigaeth-fraint."1{ A dywedodd Esau wrth Jacob, "Gad imi fwyta o'r cawl coch yma, oherwydd yr wyf ar ddiffygio." Dyna pam y galwyd ef Edom.O0 Un tro pan oedd Jacob yn berwi cawl, daeth Esau o'r maes ar ddiffygio.f/G Yr oedd Isaac yn hoffi Esau, am ei fod yn bwyta o'i helfa; ond yr oedd Rebeca yn hoffi Jacob.. Tyfodd y bechgyn, a daeth Esau yn heliwr medrus, yn u373?r y maes; ond yr oedd Jacob yn u373?r tawel, yn byw mewn pebyll. - Wedyn daeth ei frawd allan, a'i law yn gafael yn sawdl Esau; am hynny galwyd ef Jacob. Yr oedd Isaac yn drigain oed pan anwyd hwy.b,? Daeth y cyntaf allan yn goch, a'i holl gorff fel mantell flewog; am hynny galwyd ef Esau.I+ Pan ddaeth ei dyddiau i esgor, yr oedd gefeilliaid yn ei chroth.-*U a dywedodd yr ARGLWYDD wrthi, "Dwy genedl sydd yn dy groth, a gwahenir dau lwyth o'th fru, bydd y naill yn gryfach na'r llall, a'r hynaf yn gwasanaethu'r ieuengaf.") Aflonyddodd y plant ar ei gilydd yn ei chroth, a dywedodd hithau, "Pam y mae fel hyn arnaf?" Aeth i ymofyn �'r ARGLWYDD,( A gwedd�odd Isaac ar yr ARGLWYDD dros ei wraig, am ei bod heb eni plentyn. Atebodd yr ARGLWYDD ei weddi, a beichiogodd ei wraig Rebeca. ' ac yr oedd Isaac yn ddeugain mlwydd oed pan gymerodd yn wraig Rebeca ferch Bethuel yr Aramead o Padan Aram, chwaer Laban yr Aramead.E& Dyma genedlaethau Isaac fab Abraham: tad Isaac oedd Abraham,}%u Yr oeddent yn trigo o Hafila hyd Sur, i'r dwyrain o'r Aifft, i gyfeiriad Asyria; yr oeddent yn erbyn eu holl frodyr.w$i Hyd oes Ismael oedd cant tri deg a saith o flynyddoedd; anadlodd ei anadl olaf, a chladdwyd ef gyda'i dylwyth.h#K Dyna feibion Ismael, a dyna enwau deuddeg tywysog y llwythau yn �l eu trefi a'u gwersylloedd.,"U Hadad, Tema, Jetur, Naffis a Cedema.!3 Misma, Duma, Massa,n W  Dyma enwau meibion Ismael, yn nhrefn eu geni: Nebaioth, cyntafanedig Ismael, a Cedar, Adbeel, Mibsam,\3  Dyma genedlaethau Ismael fab Abraham, a anwyd iddo o Hagar yr Eifftes, morwyn Sara.^7  Wedi marw Abraham bendithiodd Duw ei fab Isaac, ac arhosodd Isaac ger Beer-lahai-roi.hK  y maes yr oedd Abraham wedi ei brynu gan yr Hethiaid. Yno y claddwyd Abraham gyda'i wraig Sara.y  Claddwyd ef gan ei feibion Isaac ac Ismael yn ogof Machpela, ym maes Effron fab Sohar yr Hethiad, i'r dwyrain o Mamre,tc Anadlodd Abraham ei anadl olaf, a bu farw wedi oes hir, yn hen ac oedrannus; a chladdwyd ef gyda'i dylwyth.K Yr oedd oes gyfan Abraham yn gant saith deg a phump o flynyddoedd..W Ond tra oedd eto'n fyw, yr oedd Abraham wedi rhoi anrhegion i feibion ei wragedd gordderch, ac wedi eu hanfon ymaith oddi wrth ei fab Isaac, draw i wlad ddwyreiniol./[ Rhoddodd Abraham ei holl eiddo i Isaac.hK Meibion Midian oedd Effa, Effer, Hanoch, Abida ac Eldaa. Yr oedd y rhain i gyd yn blant Cetura.W) Jocsan oedd tad Seba a Dedan; a meibion Dedan oedd Assurim, Letusim a Lewmmim.I Ohoni hi ganwyd iddo Simran, Jocsan, Medan, Midian, Isbac a Sua.3 e Cymerodd Abraham wraig arall o'r enw Cetura.1 CYna daeth Isaac � Rebeca i mewn i babell ei fam Sara, a'i chymryd yn wraig iddo. Carodd Isaac Rebeca, ac felly cafodd gysur ar �l marw ei fam.H BAc adroddodd y gwas wrth Isaac am bopeth yr oedd wedi ei wneud.+ Aa gofyn i'r gwas, "Pwy yw'r gu373?r acw sy'n cerdded yn y maes tuag atom?" Atebodd y gwas, "Dyna fy meistr." Cymerodd hithau orchudd a'i wisgo.Y- @Cododd Rebeca hefyd ei golygon, a phan welodd Isaac, disgynnodd oddi ar y camel,p[ ?Pan oedd Isaac allan yn myfyrio yn y maes fin nos, cododd ei olygon i edrych, a gwelodd gamelod yn dod.L >Yr oedd Isaac wedi dod o Beer-lahai-roi ac yn byw yn ardal y Negef.  =Yna cododd Rebeca a'i morynion, a marchogaeth ar y camelod gan ddilyn y gu373?r; felly cymerodd y gwas Rebeca a mynd ymaith. 7 u Bu farw Sara yn Ciriath-arba, hynny yw Hebron, yng ngwlad Canaan; ac aeth Abraham i alaru am Sara, ac wylodd amdani.M=  Bu Sara fyw am gant dau ddeg a saith o flynyddoedd; dyna hyd ei hoes.K< Hefyd esgorodd Reuma, ei ordderch, ar Teba, Gaham, Tahas a Maacha.U;% Bethuel oedd tad Rebeca. Ganwyd yr wyth hyn o Milca i Nachor, brawd Abraham.0:] Cesed, Haso, Pildas, Idlaff, a Bethuel."=9w Hus ei gyntaf-anedig, a'i frawd Bus, Cemuel tad Aram,_89 Wedi'r pethau hyn, mynegwyd i Abraham, "Y mae Milca wedi geni plant i'th frawd Nachor:s7a Yna dychwelodd Abraham at ei lanciau ac aethant gyda'i gilydd i Beerseba; ac arhosodd Abraham yn Beerseba.V6' a thrwyddynt bendithir holl genhedloedd y ddaear, am iti ufuddhau i'm llais."05[ bendithiaf di yn fawr, ac amlhau dy ddisgynyddion yn ddirfawr, fel s�r y nefoedd ac fel y tywod ar lan y m�r. Bydd dy ddisgynyddion yn meddiannu pyrth eu gelynion,x4k a dweud, "Tyngais i mi fy hun," medd yr ARGLWYDD, "oherwydd iti wneud hyn, heb wrthod rhoi dy fab, dy unig fab,>3y Galwodd angel yr ARGLWYDD eilwaith o'r nef ar Abraham,2 Ac enwodd Abraham y lle hwnnw, "Yr ARGLWYDD sy'n darparu"; fel y dywedir hyd heddiw, "Ar fynydd yr ARGLWYDD fe ddarperir."E1  Cododd Abraham ei olwg ac edrych, a dyna lle'r oedd hwrdd y tu �l iddo wedi ei ddal gerfydd ei gyrn mewn drysni; aeth Abraham a chymryd yr hwrdd a'i offrymu yn boethoffrwm yn lle ei fab./0Y  A dywedodd, "Paid � gosod dy law ar y bachgen, na gwneud dim iddo; oherwydd gwn yn awr dy fod yn ofni Duw, gan nad wyt wedi gwrthod rhoi dy fab, dy unig fab, i mi."l/S  Ond galwodd angel yr ARGLWYDD arno o'r nef, a dweud, "Abraham! Abraham!" Dywedodd yntau, "Dyma fi."I.  Yna estynnodd Abraham ei law, a chymryd y gyllell i ladd ei fab.*-O  Wedi iddynt gyrraedd i'r lle'r oedd Duw wedi dweud wrtho, adeiladodd Abraham allor, trefnodd y coed, a rhwymodd ei fab Isaac a'i osod ar yr allor, ar ben y coed.z,o Dywedodd Abraham, "Duw ei hun fydd yn darparu oen y poethoffrwm, fy mab." Ac felly aethant ill dau gyda'i gilydd.!+= Yna dywedodd Isaac wrth ei dad Abraham, "Fy nhad." Atebodd yntau, "Ie, fy mab?" Ac meddai Isaac, "Dyma'r t�n a'r coed; ond ble mae oen y poethoffrwm?"*% Cymerodd goed y poethoffrwm a'u gosod ar ei fab Isaac; a chymerodd y t�n a'r gyllell yn ei law ei hun. Ac felly yr aethant ill dau ynghyd.) Yna dywedodd Abraham wrth ei lanciau, "Arhoswch chwi yma gyda'r asyn; mi af finnau a'r bachgen draw ac addoli, ac yna dychwelwn atoch."M( Ar y trydydd dydd cododd Abraham ei olwg, a gwelodd y lle o hirbell.3'a Felly cododd Abraham yn fore, cyfrwyodd ei asyn, a chymryd dau lanc gydag ef, a'i fab Isaac; a holltodd goed i'r poethoffrwm, a chychwynnodd i'r lle y dywedodd Duw wrtho.U&% Abraham," meddai wrtho, ac atebodd yntau, "Dyma fi." Yna dywedodd, "Cymer dy fab, dy unig fab Isaac, sy'n annwyl gennyt, a dos i wlad Moreia, ac offryma ef yno yn boethoffrwm ar y mynydd a ddangosaf iti."8% o Wedi'r pethau hyn, rhoddodd Duw brawf ar Abraham.D$ "A bu Abraham yn aros am amser hir yng ngwlad y Philistiaid.i#M !Plannodd Abraham goeden tamarisg yn Beerseba, a galwodd yno ar enw'r ARGLWYDD, y Duw tragwyddol."{  Wedi iddynt wneud cyfamod yn Beerseba, cododd Abimelech a Phichol pennaeth ei fyddin, a dychwelyd i wlad y Philistiaid.U!% Am hynny galwyd y lle hwnnw Beerseba, oherwydd yno yr aeth y ddau ar eu llw.  5r~~}}}}|k|{x{zzWzyyxxTxwNvvtvuuDtt&s|rr9qq'pp2ooyo'nn>nmmm(ltkjjkiiihhhgg8ff(eeddQcbbbaa`W__+^]]{\\\[[I[ZYYXXWW_VVUUU.TTgTSSURR4QQPP)OO>NMM1LpKKDJIIHH G FFFEEMDDYCC*BB+AAd@@@?q>>Q==M<<;;7::p99%877A66b6 55+44e33a2221k000!/i/1..H--F,,U+**Z*))((l( ''+&&:%%+$$B##A""U!!l L\~C 8nduF-L_<Rj3 Y * m l  * ^ rBr _5'-K $Dyma feibion Disan: Us ac Aran.2,a $Dyma feibion Eser: Bilhan, Saafan ac Acan.:+q $Dyma feibion Dison: Hemdan, Esban, Ithran a Ceran.5*g $Dyma blant Ana: Dison ac Oholibama ferch Ana.) $Dyma feibion Sibeon: Aia ac Ana. Hwn yw'r Ana a ddaeth o hyd i ddu373?r yn y diffeithwch wrth wylio asynnod ei dad Sibeon.A( $Dyma feibion Sobal: Alfan, Manahath, Ebal, Seffo ac Onam.@'} $Hori a Hemam oedd meibion Lotan, a Timna oedd ei chwaer.X&+ $Dison, Eser a Disan. Dyna benaethiaid yr Horiaid, meibion Seir yng ngwlad Edom.S%! $Dyma feibion Seir yr Horiad, preswylwyr y wlad: Lotan, Sobal, Sibeon, Ana,F$ $Dyna ddisgynyddion Esau, hynny yw Edom, a dyna'u penaethiaid. # $Yna meibion Oholibama gwraig Esau: y penaethiaid Jeus, Jalam a Cora. Dyna'r penaethiaid a anwyd i Oholibama merch Ana, gwraig Esau."5 $Yna meibion Reuel fab Esau: y penaethiaid Nahath, Sera, Samma a Missa. Dyna benaethiaid Reuel yng ngwlad Edom; meibion Basemath gwraig Esau oeddent.^!7 $Cora, Gatam ac Amalec. Dyna benaethiaid Eliffas yng ngwlad Edom; meibion Ada oeddent.v g $Dyma benaethiaid disgynyddion Esau: meibion Eliffas, mab hynaf Esau, y penaethiaid Teman, Omar, Seffo, Cenas,jO $Dyma feibion Oholibama, merch Ana fab Sibeon, gwraig Esau: i Esau esgorodd ar Jeus, Jalam a Cora.a= $ Meibion Reuel oedd Nahath, Sera, Samma a Missa. Dyna ddisgynyddion Basemath gwraig Esau.} $ Yr oedd Timna yn wraig ordderch i Eliffas fab Esau, ac i Eliffas esgorodd ar Amalec. Dyna ddisgynyddion Ada gwraig Esau.A $ A meibion Eliffas oedd Teman, Omar, Seffo, Gatam a Cenas.^7 $ Dyma enwau meibion Esau: Eliffas fab Ada gwraig Esau, Reuel fab Basemath gwraig Esau.D $ Dyma genedlaethau Esau, tad yr Edomiaid ym mynydd-dir Seir.?{ $Felly arhosodd Esau, hynny yw Edom, ym mynydd-dir Seir. $Yr oedd eu cyfoeth mor fawr fel na allent gyd-fyw, ac ni allai'r wlad lle'r oeddent yn byw eu cynnal o achos eu hanifeiliaid.T# $Cymerodd Esau ei wragedd, ei feibion a'i ferched, a phob aelod o'i deulu, ei wartheg a'i holl anifeiliaid, a'r holl feddiant a gafodd yng ngwlad Canaan, ac aeth draw i wlad Seir oddi wrth ei frawd Jacob.gI $ac esgorodd Oholibama ar Jeus, Jalam a Cora. Dyma feibion Esau a anwyd iddo yng ngwlad Canaan.G $Ac i Esau esgorodd Ada ar Eliffas; esgorodd Basemath ar Reuel;2a $a Basemath merch Ismael a chwaer Nebaioth.y $Priododd Esau wragedd o blith merched Canaan, sef Ada merch Elon yr Hethiad, Oholibama merch Ana fab Sibeon yr Hefiad,- Y $Dyma genedlaethau Esau, hynny yw Edom.  #Yna anadlodd Isaac ei anadl olaf, a bu farw, a'i gasglu at ei bobl yn hen ac oedrannus. Claddwyd ef gan ei feibion Esau a Jacob.,U #Cant a phedwar ugain oedd oed Isaac.zo #Daeth Jacob at ei dad Isaac i Mamre, neu Ciriath-arba, hynny yw Hebron, lle bu Abraham ac Isaac yn aros dros dro.Z/ #Meibion Silpa morwyn Lea: Gad ac Aser. Dyma'r meibion a anwyd iddo yn Padan Aram.4 e #Meibion Bilha morwyn Rachel: Dan a Nafftali.* Q #Meibion Rachel: Joseff a Benjamin.Y - #Meibion Lea: Reuben cyntafanedig Jacob, Simeon, Lefi, Jwda, Issachar, a Sabulon.( K #Tra oedd Israel yn byw yn y wlad honno, aeth Reuben a gorwedd gyda Bilha gwraig ordderch ei dad; a chlywodd Israel am hyn. Yr oedd deuddeg o feibion gan Jacob.Q  #Teithiodd Israel yn ei flaen, a gosod ei babell y tu draw i Migdal-eder.\3 #a gosododd Jacob golofn ar ei bedd; hon yw colofn bedd Rachel, sydd yno hyd heddiw.V' #Yna bu farw Rachel, a chladdwyd hi ar y ffordd i Effrath, hynny yw Bethlehem,hK #Ac fel yr oedd yn gwanychu wrth farw, rhoes iddo'r enw Ben-oni; ond galwodd ei dad ef Benjamin.mU #A phan oedd yn ei gwewyr, dywedodd y fydwraig wrthi, "Paid ag ofni, oherwydd mab arall sydd gennyt."q] #Yna aethant o Fethel. Pan oedd eto beth ffordd o Effrath, esgorodd Rachel, a bu'n galed arni wrth esgor.?{ #Felly enwodd Jacob y lle y llefarodd Duw wrtho, Bethel. #A gosododd Jacob golofn, sef colofn garreg, yn y lle y llefarodd wrtho; tywalltodd arni ddiodoffrwm, ac arllwys olew arni.;s # Yna aeth Duw i fyny o'r man lle bu'n llefaru wrtho.[1 # Rhof i ti y wlad a roddais i Abraham ac Isaac, a bydd y wlad i'th hil ar dy �l."7 # A dywedodd Duw wrtho, "Myfi yw Duw Hollalluog. Bydd ffrwythlon ac amlha; daw ohonot genedl a chynulliad o genhedloedd, a daw brenhinoedd o'th lwynau.~~w # Dywedodd Duw wrtho, "Jacob yw dy enw, ond nid Jacob y gelwir di o hyn allan; Israel fydd dy enw." Ac enwyd ef Israel.U}% # Ymddangosodd Duw eto i Jacob, ar �l iddo ddod o Padan Aram, a'i fendithio.o|Y #A bu farw Debora, mamaeth Rebeca, a chladdwyd hi dan dderwen islaw Bethel; ac enwyd honno Alon-bacuth.~{w #ac adeiladodd allor yno, ac enwi'r lle El-bethel, am mai yno yr ymddangosodd Duw iddo pan oedd yn ffoi rhag ei frawd.]z5 #A daeth Jacob a'r holl bobl oedd gydag ef i Lus, hynny yw Bethel, yng ngwlad Canaan,uye #Fel yr oeddent yn teithio, daeth arswyd mawr ar y dinasoedd o amgylch, fel na fu iddynt ymlid meibion Jacob.x5 #Felly rhoesant i Jacob yr holl dduwiau dieithr oedd yn eu meddiant a'r modrwyau oedd yn eu clustiau, a chuddiodd Jacob hwy dan y dderwen ger Sichem.w #Codwn ac awn i fyny i Fethel, er mwyn imi wneud allor yno i'r Duw a'm gwrandawodd yn nydd fy nghyfyngder, ac a fu gyda mi ar fy nhaith."v' #Yna dywedodd Jacob wrth ei deulu a phawb oedd gydag ef, "Bwriwch ymaith y duwiau dieithr sydd yn eich mysg, ac ymlanhau, a newid eich dillad.u 5 #Dywedodd Duw wrth Jacob, "Cod, dos i fyny i Fethel, ac aros yno; a gwna yno allor i'r Duw a ymddangosodd iti pan oeddit yn ffoi rhag dy frawd Esau."Lt "Ond dywedasant hwythau, "A oedd i gael trin ein chwaer fel putain?"s "Yna dywedodd Jacob wrth Simeon a Lefi, "Yr ydych wedi dwyn helbul ar fy mhen a'm gwneud yn ffiaidd gan breswylwyr y wlad, y Canaaneaid a'r Peresiaid; y mae nifer fy mhobl yn fach, ac os ymgasglant yn fy erbyn ac ymosod arnaf, yna difethir fi a'm teulu."frG "cipiasant eu holl gyfoeth, a'r plant bychain a'r gwragedd, ac ysbeilio pob dim oedd yn y tai.^q7 "Cymerasant y defaid a'r ychen a'r asynnod, a phob peth oedd yn y ddinas ac yn y maes;bp? "Rheibiodd meibion Jacob y lladdedigion, ac ysbeilio'r ddinas, am iddynt halogi eu chwaer.ioM "Lladdasant Hamor a'i fab Sichem � min y cleddyf, a chymryd Dina o du375? Sichem a mynd ymaith.:no "Ar y trydydd dydd, pan oedd y dynion yn ddolurus, cymerodd dau o feibion Jacob, sef Simeon a Lefi brodyr Dina, eu cleddyfau a mynd yn rhwydd i mewn i'r ddinas a lladd pob gwryw.ymm "Gwrandawodd pob un oedd yn mynd trwy borth y ddinas ar Hamor a'i fab Sichem, ac enwaedwyd pob gwryw yn y ddinas. l "Oni fydd eu gwartheg a'u meddiannau a'u holl anifeiliaid yn eiddo i ni? Gadewch inni gytuno � hwy fel y gallant gyd-fyw � ni."(kK "Ond ar yr amod hwn yn unig y cytuna'r gwu375?r i fyw gyda ni a bod yn un bobl: sef ein bod yn enwaedu pob gwryw yn ein plith, fel y maent hwy wedi eu henwaedu.Zj/ "Y mae'r gwu375?r hyn yn gyfeillgar � ni; gadewch iddynt fyw yn y wlad a marchnata ynddi, oherwydd y mae'r wlad yn ddigon eang iddynt; cymerwn eu merched yn wragedd, a rhown ninnau ein merched iddynt hwythau.`i; "A daeth Hamor a'i fab Sichem at borth y ddinas a llefaru wrth wu375?r y ddinas a dweud, h "nid oedodd y llanc wneud hyn, oherwydd yr oedd wedi rhoi ei serch ar ferch Jacob, ac ef oedd y mwyaf anrhydeddus o'i holl deulu.Cg "Yr oedd eu geiriau'n dderbyniol gan Hamor a Sichem ei fab;\f3 "Os na wrandewch arnom a chymryd eich enwaedu, yna cymerwn ein merch a mynd ymaith."xek "Yna rhown ein merched i chwi, a chymerwn ninnau eich merched chwithau; a down i fyw gyda chwi a dod yn un bobl.ddC "Ar yr amod hwn yn unig y cytunwn � chwi, sef eich bod chwi, fel ni, yn enwaedu pob gwryw.cy "Dywedasant wrthynt, "Ni allwn wneud y fath beth, a rhoi ein chwaer i u373?r heb ei enwaedu; byddai hynny'n warth i ni.jbO " Am i'w chwaer Dina gael ei halogi, rhoddodd meibion Jacob ateb dichellgar i Sichem a'i dad Hamor.|as " Cynyddwch yn sylweddol y gwaddol a'r rhodd, ac fe rof yn �l eich gofyn, dim ond ichwi roi'r ferch yn wraig i mi."` " Dywedodd Sichem hefyd wrth ei thad a'i brodyr, "Os caf ffafr yn eich golwg, yna rhof ichwi beth bynnag a ofynnwch gennyf.x_k " Dewch i gyd-fyw � ni, a bydd y wlad yn rhydd ichwi; dewch i fyw ynddi, a marchnata a cheisio meddiant ynddi."f^G " Trefnwch briodasau � ni; rhowch eich merched i ni, a chymerwch chwithau ein merched ninnau.}]u "Ond erfyniodd Hamor arnynt, a dweud, "Y mae fy mab Sichem wedi rhoi ei fryd ar gael y ferch; rhowch hi'n wraig iddo.L\ "Wedi i feibion Jacob gyrraedd o'r maes a chlywed am y peth, cynhyrfodd y gwu375?r a ffromi'n fawr am i Sichem wneud tro ysgeler yn Israel trwy orwedd gyda merch Jacob, gan na ddylid gwneud felly.<[u "Yna daeth Hamor tad Sichem allan i siarad � Jacob.Z+ "Pan glywodd Jacob iddo halogi ei ferch Dina, yr oedd ei feibion gyda'i anifeiliaid yn y maes; ac felly ni ddywedodd ddim cyn iddynt ddod adref.RY "Yna dywedodd Sichem wrth ei dad Hamor, "Cymer y ferch hon yn wraig i mi."dXC "Rhoddodd ei holl serch ar Dina merch Jacob; hoffodd y ferch, a siaradodd yn gariadus wrthi.tWc "Pan welwyd hi gan Sichem fab Hamor yr Hefiad, tywysog y wlad, fe'i cymerodd a gorwedd gyda hi a'i threisio.`V = "Aeth Dina, y ferch yr oedd Lea wedi ei geni i Jacob, allan i ymweld � gwragedd y wlad.MU !ac wedi gosod ei babell yno, cododd allor a'i henwi El-elohe-israel.ST! !Prynodd ddarn o dir gan feibion Hamor tad Sichem, am gant o ddarnau arian,xSk !Ar ei daith o Padan Aram, daeth Jacob yn ddiogel i ddinas Sichem yng ngwlad Canaan, a gwersyllodd ger y ddinas.R !A theithiodd Jacob i Succoth, ac adeiladodd du375? iddo'i hun a gwneud cytiau i'w anifeiliaid; am hynny enwodd y lle Succoth.@Q} !Yna dychwelodd Esau y diwrnod hwnnw ar ei ffordd i Seir.P !A dywedodd Esau, "Gad imi drefnu i rai o'm dynion fynd gyda thi." Ond atebodd yntau, "Pam, os wyf yn cael ffafr yng ngolwg f'arglwydd?"O% !Aed f'arglwydd o flaen ei was, a dilynaf finnau'n araf, yn �l gallu'r anifeiliaid sydd o'm blaen a'r plant, nes dod at f'arglwydd i Seir."JN ! Ond dywedodd Jacob wrtho, "Y mae f'arglwydd yn gwybod fod y plant yn eiddil, a bod y defaid a'r gwartheg magu yn fy ngofal. Os c�nt eu gyrru yn rhy galed un diwrnod, bydd yr holl braidd farw.OM ! Yna dywedodd Esau, "Cychwynnwn ar ein taith, ac af finnau o'th flaen."L1 ! Cymer yn awr fy rhodd a ddygwyd i ti, oherwydd bu Duw yn raslon i mi, ac y mae gennyf ddigon." Ac am ei fod yn erfyn arno, cymerodd yntau'r rhodd.K1 ! Yna dywedodd Jacob, "Na, os cefais ffafr yn d'olwg, cymer fy anrheg o'm llaw; y mae gweld dy wyneb fel gweld wyneb Duw, gan dy fod wedi fy nerbyn.`J; ! Ond dywedodd Esau, "Y mae gennyf ddigon, fy mrawd; cadw'r hyn sydd gennyt i ti dy hun."I !Dywedodd Esau, "Beth a fwriedi gyda'r holl fintai hon a gyfarf�m?" Atebodd yntau, "Ennill ffafr yng ngolwg f'arglwydd."`H; !nesaodd Lea hefyd a'i phlant, ac ymgrymu; ac yn olaf daeth Joseff a Rachel, ac ymgrymu.5Gg !Yna nesaodd y morynion a'u plant, ac ymgrymu;4Fc !Yna cododd Esau ei olwg a gweld y gwragedd a'r plant, a gofynnodd, "Pwy yw'r rhain sydd gyda thi?" Atebodd yntau, "Dyma'r plant y mae Duw o'i ffafr wedi eu rhoi i'th was."rE_ !Ond rhedodd Esau i'w gyfarfod, a'i gofleidio a rhoi ei freichiau am ei wddf a'i gusanu, ac wylodd y ddau.[D1 !Cerddodd yntau o'u blaen ac ymgrymu i'r llawr seithwaith wrth nes�u at ei frawd.tCc !a gosododd y morynion a'u plant ar y blaen, yna Lea a'i phlant y tu �l iddynt, a Rachel a Joseff yn olaf.$B E !Cododd Jacob ei olwg ac edrych, a dyna lle'r oedd Esau yn dod, a phedwar cant o ddynion gydag ef. Rhannodd Jacob y plant rhwng Lea a Rachel a'r ddwy forwyn,~Aw Dyna pam nad yw plant Israel yn bwyta giewyn gwasg y glun hyd heddiw, oherwydd trawo gwasg clun Jacob i fyw y giewyn._@9 Cododd yr haul arno fel yr oedd yn mynd heibio i Penuel, ac yr oedd yn gloff o'i glun.h?K Felly enwodd Jacob y lle Penuel, a dweud, "Gwelais Dduw wyneb yn wyneb, ond arbedwyd fy mywyd."|>s A gofynnodd Jacob iddo, "Dywed imi dy enw." Ond dywedodd yntau, "Pam yr wyt yn gofyn fy enw?" A bendithiodd ef yno.=} Yna dywedodd, "Ni'th elwir Jacob mwyach, ond Israel, oherwydd yr wyt wedi ymdrechu � Duw a dynion, ac wedi gorchfygu."=<w Beth yw d'enw?" meddai ef. Ac atebodd yntau, "Jacob."; Yna dywedodd y gu373?r, "Gollwng fi, oherwydd y mae'n gwawrio." Ond atebodd yntau, "Ni'th ollyngaf heb iti fy mendithio." : Pan welodd y gu373?r nad oedd yn cael y trechaf arno, trawodd wasg ei glun, a datgysylltwyd clun Jacob wrth iddo ymgodymu ag ef.O9 Gadawyd Jacob ei hunan, ac ymgodymodd gu373?r ag ef hyd doriad y wawr.U8% Wedi iddo'u cymryd a'u hanfon dros yr afon, anfonodd ei eiddo drosodd hefyd.7y Yn ystod y noson honno cododd Jacob a chymryd ei ddwy wraig, ei ddwy forwyn a'i un mab ar ddeg, a chroesi rhyd Jabboc.Z6/ Felly anfonodd yr anrheg o'i flaen, ond treuliodd ef y noson honno yn y gwersyll.35a 'Y mae dy was Jacob yn ein dilyn.'" Hyn oedd yn ei feddwl: "Enillaf ei ffafr �'r anrheg sy'n mynd o'm blaen; wedyn, pan ddof i'w gyfarfod, efallai y bydd yn fy nerbyn."'4I Rhoes yr un gorchymyn i'r ail a'r trydydd, ac i bob un oedd yn canlyn y gyrroedd, a dweud, "Yr un peth a ddywedwch chwithau wrth Esau pan ddewch i'w gyfarfod,3y yna dywed, 'Dy was Jacob biau'r rhain; anfonwyd hwy'n anrheg i'm harglwydd Esau, ac y mae Jacob ei hun yn ein dilyn.'"(2K Gorchmynnodd i'r cyntaf, "Pan ddaw fy mrawd Esau i'th gyfarfod a gofyn, 'I bwy yr wyt yn perthyn? I ble'r wyt ti'n mynd? A phwy biau'r rhain sydd dan dy ofal?'11 Rhoes hwy yng ngofal ei weision, bob gyr ar ei phen ei hun, a dywedodd wrth ei weision, "Ewch o'm blaen, a gadewch fwlch rhwng pob gyr a'r nesaf."o0Y deg ar hugain o gamelod magu a'u llydnod, deugain o wartheg a deg o deirw, ugain o asennod a deg asyn.R/ dau gant o eifr ac ugain o fychod, dau gant o ddefaid ac ugain o hyrddod,[.1 Arhosodd yno y noson honno, a chymerodd o'r hyn oedd ganddo anrheg i'w frawd Esau:y-m Yr wyt ti wedi addo, 'Yn ddiau gwnaf ddaioni i ti, a bydd dy hil fel tywod y m�r, sy'n rhy niferus i'w rifo.'"n,W Achub fi o law fy mrawd, o law Esau; y mae arnaf ei ofn, rhag iddo ddod a'n lladd, yn famau a phlant.G+ Nid wyf yn deilwng o gwbl o'r holl ymlyniad a'r holl ffyddlondeb a ddangosaist tuag at dy was; oherwydd deuthum dros yr Iorddonen hon heb ddim ond fy ffon, ond yn awr yr wyf yn ddau wersyll.$*C A dywedodd Jacob, "O Dduw fy nhadau, Duw Abraham a Duw Isaac, O ARGLWYDD, dywedaist wrthyf, 'Dos yn �l i'th wlad ac at dy dylwyth, a gwnaf i ti ddaioni.'Y)- gan feddwl, "Os daw Esau at y naill wersyll a'i daro, yna caiff y llall ddianc."( Yna daeth ofn mawr ar Jacob, ac yr oedd mewn cyfyngder; rhannodd y bobl oedd gydag ef, a'r defaid, ychen a chamelod, yn ddau wersyll, ' Dychwelodd y negeswyr at Jacob a dweud, "Daethom at dy frawd Esau, ac y mae ef yn dod i'th gyfarfod gyda phedwar cant o ddynion." & y mae gennyf ychen, asynnod, defaid, gweision a morynion, ac anfonais i fynegi i'm harglwydd, er mwyn imi gael ffafr yn dy olwg.'"%9 a gorchymyn iddynt, "Dywedwch fel hyn wrth f'arglwydd Esau: 'Fel hyn y mae dy was Jacob yn dweud: B�m yn aros gyda Laban, ac yno y b�m hyd yn awr;Y$- Yna anfonodd Jacob negeswyr o'i flaen at ei frawd Esau i wlad Seir yn nhir Edom,b#? a phan welodd hwy, dywedodd Jacob, "Dyma wersyll Duw." Felly enwodd y lle hwnnw Mahanaim.;" u Aeth Jacob i'w daith, a chyfarfu angylion Duw ag ef;! 7Cododd Laban yn gynnar drannoeth a chusanodd ei blant a'i ferched a'u bendithio; yna aeth ymaith a dychwelyd i'w fro ei hun.  6ac offrymodd Jacob aberth ar y mynydd, a galw ar ei berthnasau i fwyta bara; a bwytasant fara ac aros dros nos ar y mynydd.tc 5Boed i Dduw Abraham a Duw Nachor, Duw eu tadau, farnu rhyngom." A thyngodd Jacob lw i Arswyd Isaac, ei dad,F 4Y mae'r garnedd hon yn dystiolaeth, ac y mae'r golofn hon yn dystiolaeth, na ddof heibio'r garnedd hon atat ti, ac na ddoi dithau heibio'r garnedd hon a'r golofn hon ataf fi, i wneud niwed.b? 3A dywedodd Laban wrth Jacob, "Dyma'r garnedd hon a'r golofn yr wyf wedi ei gosod rhyngom. 2Os bydd iti gam-drin fy merched, neu gymryd gwragedd heblaw fy merched, heb i neb ohonom ni wybod, y mae Duw yn dyst rhyngom."fG 1a hefyd Mispa, oherwydd dywedodd, "Gwylied yr ARGLWYDD rhyngom, pan fyddwn o olwg ein gilydd.iM 0Dywedodd Laban, "Y mae'r garnedd hon yn dystiolaeth rhyngom heddiw." Am hynny, enwodd hi Galeed,F /Enwodd Laban hi Jegar-sahadwtha, ond galwodd Jacob hi Galeed.  .Ac meddai Jacob wrth ei berthnasau, "Casglwch gerrig," a chymerasant gerrig a'u gwneud yn garnedd; a bwytasant yno wrth y garnedd.>y -Felly cymerodd Jacob garreg a'i gosod i fyny'n golofn.K ,Tyrd, gwnawn gyfamod, ti a minnau; a bydd yn dystiolaeth rhyngom."hK +Atebodd Laban a dweud wrth Jacob, "Fy merched i yw'r merched, a'm plant i yw'r plant, a'm praidd i yw'r praidd, ac y mae'r cwbl a weli yn eiddo i mi. Ond beth a wnaf heddiw ynghylch fy merched hyn, a'r plant a anwyd iddynt??y *Oni bai fod Duw fy nhad, Duw Abraham ac Arswyd Isaac o'm plaid, diau y buasit wedi fy ngyrru i ffwrdd yn waglaw. Gwelodd Duw fy nghystudd a llafur fy nwylo, a neithiwr ceryddodd di.".W )b�m am ugain mlynedd yn dy du375?; gweithiais iti am bedair blynedd ar ddeg am dy ddwy ferch, ac am chwe blynedd am dy braidd, a newidiaist fy nghyflog ddengwaith.r_ (Dyma sut yr oeddwn i: yr oedd gwres y dydd ac oerni'r nos yn fy llethu, a chiliodd fy nghwsg oddi wrthyf;:o 'Pan fyddai anifail wedi ei ysglyfaethu, ni ddygais mohono erioed atat ti, ond derbyniais y golled fy hun; o'm llaw i y gofynnaist iawn am ladrad, prun ai yn y dydd neu yn y nos.  &Yr wyf bellach wedi bod ugain mlynedd gyda thi; nid yw dy ddefaid na'th eifr wedi erthylu, ac nid wyf wedi bwyta hyrddod dy braidd.*O %Er iti chwilio fy holl eiddo, beth a gefaist sy'n perthyn i ti? Gosod ef yma yng ngu373?ydd fy mrodyr i a'th frodyr dithau, er mwyn iddynt farnu rhyngom ein dau.{q $Yna digiodd Jacob ac edliw i Laban, a dweud wrtho, "Beth yw fy nhrosedd? Beth yw fy mhechod, dy fod wedi fy erlid?= u #A dywedodd Rachel wrth ei thad, "Peidied f'arglwydd � digio am na fedraf godi o'th flaen, oherwydd y mae arfer gwragedd arnaf." Er iddo chwilio, ni chafodd hyd i ddelwau'r teulu. 1 "Yr oedd Rachel wedi cymryd delwau'r teulu a'u gosod yng nghyfrwy'r camel, ac yr oedd yn eistedd arnynt. Chwiliodd Laban trwy'r babell heb eu cael.+ Q !Felly aeth Laban i mewn i babell Jacob, ac i babell Lea, ac i babell y ddwy forwyn, ond heb gael y duwiau. Daeth allan o babell Lea a mynd i mewn i babell Rachel.; q  Ond y sawl sy'n cadw dy dduwiau, na chaffed fyw! Yng ngu373?ydd ein brodyr myn wybod beth o'th eiddo sydd gyda mi, a chymer ef." Ni wyddai Jacob mai Rachel oedd wedi eu lladrata.} u Yna atebodd Jacob Laban, "Ffoais am fod arnaf ofn, gan imi feddwl y byddit yn dwyn dy ferched oddi arnaf trwy drais.hK Diau mai am iti hiraethu am du375? dy dad yr aethost ymaith, ond pam y lladrateaist fy nuwiau?"  Gallwn wneud niwed i chwi, ond llefarodd Duw dy dad wrthyf neithiwr, a dweud, 'Gofala na ddywedi air wrth Jacob, na da na drwg.'W) Ni adewaist imi gusanu fy meibion a'm merched; yr wyt wedi gwneud peth ff�l. Pam y ffoaist yn ddirgel a'm twyllo? Pam na roist wybod i mi, er mwyn imi gael dy hebrwng yn llawen � chaniadau a thympan a thelyn? A dywedodd Laban wrth Jacob, "Beth yw hyn yr wyt wedi ei wneud? Yr wyt wedi fy nhwyllo, a dwyn ymaith fy merched fel caethion rhyfel.- Pan oddiweddodd Laban Jacob, yr oedd Jacob wedi lledu ei babell yn y mynydd-dir; ac felly, gwersyllodd Laban gyda'i frodyr ym mynydd-dir Gilead.{ Ond daeth Duw at Laban yr Aramead mewn breuddwyd nos, a dweud wrtho, "Gofala na ddywedi air wrth Jacob, na da na drwg."lS Cymerodd yntau ei berthnasau gydag ef, a'i ymlid am saith diwrnod a'i ganlyn hyd fynydd-dir Gilead.?{ Ymhen tridiau rhoed gwybod i Laban fod Jacob wedi ffoi.^7 Ffodd gyda'i holl eiddo, a chroesi'r Ewffrates, a mynd i gyfeiriad mynydd-dir Gilead.M~ Felly bu i Jacob dwyllo Laban yr Aramead trwy ffoi heb ddweud wrtho.t}c Yr oedd Laban wedi mynd i gneifio'i ddefaid, a lladrataodd Rachel ddelwau'r teulu oedd yn perthyn i'w thad.v|g a thywysodd ei holl anifeiliaid a'i holl eiddo, a gafodd yn Padan Aram, i fynd i wlad Canaan at ei dad Isaac.A{ Yna cododd Jacob a gosod ei blant a'i wragedd ar gamelod;z# Yr holl gyfoeth y mae Duw wedi ei gymryd oddi ar ein tad, ein heiddo ni a'n plant ydyw; yn awr, felly, gwna bopeth a ddywedodd Duw wrthyt."tyc Onid ydym ni'n cael ein cyfrif ganddo yn estroniaid? Oherwydd y mae wedi'n gwerthu, ac wedi gwario'r arian.bx? Yna atebodd Rachel a Lea ef, "A oes i ni bellach ran neu etifeddiaeth yn nhu375? ein tad? w  Myfi yw Duw Bethel, lle'r eneiniaist golofn a gwneud adduned i mi. Yn awr cod, dos o'r wlad hon a dychwel i wlad dy enedigaeth.'"-vU  Yna dywedodd, 'Cod dy olwg ac edrych; y mae'r holl hyrddod sy'n llamu'r praidd wedi eu marcio'n frith a broc; yr wyf wedi gweld popeth y mae Laban yn ei wneud i ti.Zu/  Yna dywedodd angel Duw wrthyf yn fy mreuddwyd, 'Jacob.' Atebais innau, 'Dyma fi.'t  Yn nhymor beichiogi'r praidd codais fy ngolwg a gweld mewn breuddwyd fod yr hyrddod oedd yn llamu'r praidd wedi eu marcio'n frith a broc.>sy  Felly cymerodd Duw anifeiliaid eich tad a'u rhoi i mi.Gr Pan ddywedai ef, 'Y brithion fydd dy gyflog', yna yr oedd yr holl braidd yn epilio ar frithion; a phan ddywedai ef, 'Y broc fydd dy gyflog', yna yr oedd yr holl braidd yn epilio ar rai broc.gqI ond twyllodd eich tad fi, a newid fy nghyflog ddengwaith; eto ni adawodd Duw iddo fy niweidio.?p{ Gwyddoch fy mod wedi gweithio i'ch tad �'m holl egni;po[ a dywedodd wrthynt, "Gwelaf nad yw agwedd eich tad ataf fel y bu o'r blaen, ond bu Duw fy nhad gyda mi.Pn Felly anfonodd Jacob a galw Rachel a Lea i'r maes lle'r oedd ei braidd;pm[ Yna dywedodd yr ARGLWYDD wrth Jacob, "Dos yn �l i wlad dy dadau ac at dy dylwyth, a byddaf gyda thi."Fl A gwelodd Jacob nad oedd agwedd Laban ato fel y bu o'r blaen.,k U Clywodd Jacob fod meibion Laban yn dweud, "Y mae Jacob wedi cymryd holl eiddo ein tad, ac o'r hyn oedd yn perthyn i'n tad y mae ef wedi ennill yr holl gyfoeth hwn."jy +Fel hyn cynyddodd ei gyfoeth ef yn fawr, ac yr oedd ganddo breiddiau niferus, morynion a gweision, camelod ac asynnod.i} *ond nid oedd yn eu gosod ar gyfer defaid gwan y praidd; felly daeth y gwannaf yn eiddo Laban, a'r cryfaf yn eiddo Jacob.%hE )Bob tro yr oedd y defaid cryfaf yn beichiogi, yr oedd Jacob yn gosod y gwiail yn y ffosydd gyferbyn �'r praidd, er mwyn iddynt feichiogi o flaen y gwiail,Cg (Byddai Jacob yn didol yr u373?yn, ond yn troi wynebau'r defaid tuag at y rhai brith a'r holl rai duon ymysg praidd Laban; gosodai ei braidd ei hun ar wah�n, heb fod gyda phraidd Laban.bf? 'beichiogodd y praidd gyferbyn �'r gwiail, a bwrw u373?yn wedi eu marcio'n frith a broc.=eu &Gosododd y gwiail yr oedd wedi eu rhisglo yn y ffosydd o flaen y praidd, wrth y cafnau du373?r lle byddai'r praidd yn dod i yfed. Gan eu bod yn beichiogi pan fyddent yn dod i yfed,d %Yna cymerodd Jacob wiail gleision o boplys ac almon a ffawydd, a thynnu oddi arnynt ddarnau o'r rhisgl, gan ddangos gwyn ar y gwiail.gcI $a'u gosod bellter taith tridiau oddi wrth Jacob; a bugeiliodd Jacob y gweddill o braidd Laban.#bA #Ond y diwrnod hwnnw didolodd Laban y bychod brith a broc, a'r holl eifr brith a broc, pob un � gwyn arno, a phob oen du, a'u rhoi yng ngofal ei feibion,:aq "o'r gorau," meddai Laban, "bydded yn �l dy air.">`w !A chei dystiolaeth i'm gonestrwydd yn y dyfodol pan ddoi i weld fy nghyflog. Pob un o'r geifr nad yw'n frith a broc, ac o'r u373?yn nad yw'n ddu, bydd hwnnw wedi ei ladrata gennyf."_!  gad imi fynd heddiw trwy dy holl braidd a didoli pob dafad frith a broc a phob oen du, a'r geifr brith a broc; a'r rhain fydd fy nghyflog.^ Dywedodd Laban, "Beth a rof i ti?" Atebodd Jacob, "Nid wyt i roi dim i mi. Ond fe fugeiliaf dy braidd eto a'u gwylio, os gwnei hyn imi:-]U ychydig oedd gennyt cyn i mi ddod, ond cynyddodd yn helaeth, a ben-dithiodd yr ARGLWYDD di bob cam. Yn awr, onid yw'n bryd i mi ddarparu ar gyfer fy nheulu fy hun?"e\E Atebodd yntau, "Gwyddost sut yr wyf wedi gweithio iti, a sut y bu ar dy anifeiliaid gyda mi;'[K noda dy gyflog, ac fe'i talaf."Z} Ond dywedodd Laban wrtho, "Os caf ddweud, yr wyf wedi dod i weld mai o'th achos di y mae'r ARGLWYDD wedi fy mendithio i;Y Rho imi fy ngwragedd a'm plant yr wyf wedi gweithio amdanynt, a gad imi fynd; oherwydd gwyddost fel yr wyf wedi gweithio iti."X Wedi i Rachel esgor ar Joseff, dywedodd Jacob wrth Laban, "Gad imi ymadael, er mwyn imi fynd i'm cartref fy hun ac i'm gwlad.YW- A galwodd ef Joseff, gan ddweud, "Bydded i'r ARGLWYDD ychwanegu i mi fab arall."bV? Beichiogodd hithau ac esgor ar fab, a dywedodd, "Y mae Duw wedi tynnu ymaith fy ngwarth."EU A chofiodd Duw Rachel, a gwrandawodd arni ac agor ei chroth.8Tm Wedi hynny esgorodd ar ferch, a galwodd hi Dina.(SK Yna dywedodd Lea, "Y mae Duw wedi rhoi imi waddol da; yn awr, bydd fy ngu373?r yn fy mharchu, am imi esgor ar chwech o feibion iddo." Felly galwodd ef Sabulon.@R} Beichiogodd Lea eto, ac esgor ar y chweched mab i Jacob.sQa Dywedodd Lea, "Y mae Duw wedi rhoi fy nh�l am imi roi fy morwyn i'm gu373?r." Felly galwodd ef Issachar.QP A gwrandawodd Duw ar Lea, a beichiogodd ac esgor ar y pumed mab i Jacob.NO Pan oedd Jacob yn dod o'r maes gyda'r nos, aeth Lea i'w gyfarfod a dweud, "Gyda mi yr wyt i gysgu, oherwydd yr wyf wedi talu am dy gael � mandragorau fy mab." Felly cysgodd gyda hi y noson honno._N9 Ond dywedodd hithau wrthi, "Ai peth dibwys yw dy fod wedi cymryd fy ngu373?r? A wyt hefyd am gymryd mandragorau fy mab?" Dywedodd Rachel, "o'r gorau, caiff Jacob gysgu gyda thi heno yn d�l am fandragorau dy fab."0M[ Yn nyddiau'r cynhaeaf gwenith aeth Reuben allan a chael mandragorau yn y maes, a'u rhoi i Lea ei fam. Yna dywedodd Rachel wrth Lea, "Rho imi rai o fandragorau dy fab."fLG  a dywedodd Lea, "Dedwydd wyf! Bydd y merched yn fy ngalw yn ddedwydd." Felly galwodd ef Aser.5Kg  Esgorodd Silpa morwyn Lea ar ail fab i Jacob,:Jq  a dywedodd Lea, "Ffawd dda." Felly galwodd ef Gad.5Ig  Yna esgorodd Silpa morwyn Lea ar fab i Jacob,mHU  Pan welodd Lea ei bod wedi peidio � geni plant, cymerodd ei morwyn Silpa a'i rhoi'n wraig i Jacob.vGg Yna dywedodd Rachel, "Yr wyf wedi ymdrechu'n galed yn erbyn fy chwaer, a llwyddo." Felly galwodd ef Nafftali.OF Beichiogodd Bilha morwyn Rachel eilwaith, ac esgor ar ail fab i Jacob.E{ Yna dywedodd Rachel, "Y mae Duw wedi fy marnu; y mae hefyd wedi gwrando arnaf a rhoi imi fab." Am hynny galwodd ef Dan.2Da Beichiogodd Bilha ac esgor ar fab i Jacob.YC- Felly rhoddodd ei morwyn Bilha yn wraig iddo; a chafodd Jacob gyfathrach � hi.B% Dywedodd hithau, "Dyma fy morwyn Bilha; dos i gael cyfathrach � hi er mwyn iddi ddwyn plant ar fy ngliniau, ac i minnau gael teulu ohoni."xAk Teimlodd Jacob yn ddig wrth Rachel, ac meddai, "A wyf fi yn safle Duw, yr hwn sydd wedi atal ffrwyth dy groth?"@ # Pan welodd Rachel nad oedd hi yn geni plant i Jacob, cenfigennodd wrth ei chwaer; a dywedodd wrth Jacob, "Rho blant i mi, neu byddaf farw."?' #A beichiogodd drachefn ac esgor ar fab, a dywedodd, "Y tro hwn moliannaf yr ARGLWYDD." Am hynny galwodd ef Jwda. Yna peidiodd � geni plant.%>E "Beichiogodd drachefn ac esgor ar fab, a dywedodd, "Yn awr, o'r diwedd fe unir fy ngu373?r � mi, oherwydd rhoddais iddo dri mab." Am hynny galwodd ef Lefi.&=G !Beichiogodd eilwaith ac esgor ar fab, a dywedodd, "Y mae'r ARGLWYDD wedi clywed fy mod yn cael fy nghas�u, a rhoddodd hwn i mi hefyd." A galwodd ef Simeon.(<K  Beichiogodd Lea ac esgor ar fab, a galwodd ef Reuben; oherwydd dywedodd, "Y mae'r ARGLWYDD wedi gweld fy ngwaradwydd, ac yn awr bydd fy ngu373?r yn fy ngharu."o;Y Pan welodd yr ARGLWYDD fod Lea'n cael ei chas�u, agorodd ei chroth; ond yr oedd Rachel yn ddi-blant.:y Cafodd Jacob gyfathrach � Rachel hefyd, a hoffodd Rachel yn fwy na Lea, a gweithiodd i Laban am saith mlynedd arall.:9q a rhoi ei forwyn Bilha i'w ferch Rachel yn forwyn.n8W Gwnaeth Jacob felly, a gorffennodd y saith diwrnod. Yna rhoddodd Laban ei ferch Rachel yn wraig iddo,u7e Gorffen yr wythnos wledd gyda hon, a rhoir y llall hefyd iti am weithio imi am dymor o saith mlynedd arall."_69 Dywedodd Laban, "Nid yw'n arfer yn ein gwlad ni roi'r ferch ieuengaf o flaen yr hynaf.35a Pan ddaeth y bore, gwelodd Jacob mai Lea oedd gydag ef; a dywedodd wrth Laban, "Beth yw hyn yr wyt wedi ei wneud � mi? Onid am Rachel y gweithiais? Pam y twyllaist fi?"L4 Ac yr oedd Laban wedi rhoi ei forwyn Silpa i'w ferch Lea yn forwyn.f3G Ond gyda'r hwyr cymerodd ei ferch Lea a mynd � hi at Jacob; cafodd yntau gyfathrach � hi.F2 Casglodd Laban holl bobl y lle at ei gilydd, a gwnaeth wledd.x1k Yna dywedodd Jacob wrth Laban, "Daeth fy nhymor i ben; rho fy ngwraig imi, er mwyn imi gael cyfathrach � hi."}0u Felly gweithiodd Jacob saith mlynedd am Rachel, ac yr oeddent fel ychydig ddyddiau yn ei olwg am ei fod yn ei charu.S/! Dywedodd Laban, "Gwell gennyf ei rhoi i ti nag i neb arall; aros gyda mi."l.S Hoffodd Jacob Rachel, a dywedodd, "Fe weithiaf i ti am saith mlynedd am Rachel, dy ferch ieuengaf."V-' Yr oedd llygaid Lea yn bu373?l, ond yr oedd Rachel yn osgeiddig a phrydferth.V,' Yr oedd gan Laban ddwy ferch; enw'r hynaf oedd Lea, ac enw'r ieuengaf Rachel.+ Yna dywedodd Laban wrth Jacob, "Pam y dylit weithio imi am ddim, yn unig am dy fod yn nai imi? Dywed i mi beth fydd dy gyflog?"d*C a dywedodd Laban wrtho, "Yn sicr, fy asgwrn a'm cnawd wyt ti." Ac arhosodd gydag ef am fis. );  Pan glywodd Laban am Jacob, mab ei chwaer, rhedodd i'w gyfarfod, a'i gofleidio a'i gusanu, ac aeth ag ef i'w du375?. Adroddodd yntau'r cwbl wrth Laban,y(m  Yna dywedodd Jacob wrth Rachel ei fod yn nai i'w thad, ac yn fab i Rebeca; rhedodd hithau i ddweud wrth ei thad.1'_  Cusanodd Jacob Rachel ac wylodd yn uchel.:&o  A phan welodd Jacob Rachel ferch Laban brawd ei fam, a defaid Laban brawd ei fam, nesaodd Jacob a symud y garreg oddi ar geg y pydew, a rhoi du373?r i braidd Laban brawd ei fam.g%I  Tra oedd yn siarad � hwy, daeth Rachel gyda defaid ei thad; oherwydd hi oedd yn eu bugeilio.$ Ond atebasant, "Ni allwn nes casglu'r holl ddiadelloedd, a symud y garreg oddi ar geg y pydew; yna rhown ddu373?r i'r defaid." # Nid yw eto ond canol dydd," meddai yntau, "nid yw'n bryd casglu'r anifeiliaid; rhowch ddu373?r i'r defaid, ac ewch i'w bugeilio." $\~~~i~}}R}||{{{jzzyy0xx5wwNvuu)ttssVrrqqqGppXozonmmmlXkkkSjjWii3hhvgggpgffkeege d(cc3bEaa$`__^^q]]p\[[GZZdYYXXOWWPVyUUTT/SSTRRQQ}Q3PPUOOqNNzMMdMLL-KK*JJIIHHMGG FEEeEDCCCKBBBCAAR@@@ ?Y?>>=s=<;;;F::Z: 99>88W77X66J65544X33222Z11t100/..P--b,,=++W***)^(($''3&&&&%$$###E""W" !  FeAa2}R2 -BVw { Q @  g}8f$. / ,Gorchmynnodd Joseff i swyddog ei du375?, "Llanw sachau'r dynion � chymaint ag y gallant ei gario o fwyd, a rho arian pob un yng ngenau ei sach.!-= +"Cododd Joseff seigiau iddynt o'i fwrdd ei hun, ac yr oedd cyfran Benjamin bum gwaith yn fwy na chyfran y lleill. Felly yfasant a bod yn llawen gydag ef.,/ +!Yr oeddent yn eistedd o'i flaen, y cyntafanedig yn �l ei flaenoriaeth a'r ieuengaf yn �l ei ieuenctid; a rhyfeddodd y dynion ymysg ei gilydd.U+% + Gosodwyd bwyd iddo ef ar wah�n, ac iddynt hwy ar wah�n, ac i'r Eifftiaid oedd yn bwyta gydag ef ar wah�n; oherwydd ni allai'r Eifftiaid gydfwyta gyda'r Hebreaid, am fod hynny'n ffieidd-dra ganddynt.X*+ +Yna golchodd ei wyneb a daeth allan gan ymatal, a dywedodd, "Dewch �'r bwyd.") +Yna brysiodd Joseff a chwilio am le i wylo, oherwydd cyffrowyd ei deimladau o achos ei frawd. Aeth i'w ystafell ac wylo yno.K( +Cododd yntau ei olwg a gweld ei frawd Benjamin, mab ei fam ef ei hun, a gofynnodd, "Ai dyma eich brawd ieuengaf, y buoch yn s�n amdano?" A dywedodd wrtho, "Bydded Duw yn rasol wrthyt, fy mab."b'? +Atebasant, "Y mae dy was, ein tad, yn fyw ac yn iach." A phlygasant eu pennau ac ymgrymu.& +Holodd yntau hwy am eu hiechyd, a gofyn, "A yw eich tad yn iawn, yr hen u373?r y buoch yn s�n amdano? A yw'n dal yn fyw?"l%S +Pan ddaeth Joseff i'r tu375?, dygasant ato yr anrheg oedd ganddynt, ac ymgrymu i'r llawr o'i flaen.x$k +Gwnaethant eu hanrheg yn barod erbyn i Joseff ddod ganol dydd, am iddynt glywed mai yno y byddent yn cael bwyd.# +Wedi i'r swyddog fynd �'r dynion i du375? Joseff, rhoddodd ddu373?r iddynt i olchi eu traed, a rhoddodd fwyd i'w hasynnod.6"g +Atebodd yntau, "Byddwch dawel, peidiwch ag ofni; eich Duw a Duw eich tad a guddiodd drysor i chwi yn eich sachau; derbyniais i eich arian." Yna daeth � Simeon allan atynt.l!S +ac y mae gennym arian eraill hefyd i brynu bwyd. Ni wyddom pwy a osododd ein harian yn ein sachau."  +wrth inni agor ein sachau yn y llety yr oedd arian pob un yn llawn yng ngenau ei sach. Yr ydym wedi dod � hwy'n �l gyda ni,H +a dweud, "Ein harglwydd, daethom i lawr o'r blaen i brynu bwyd;M +Aethant at swyddog tu375? Joseff a siarad ag ef wrth ddrws y tu375?,  +Ond yr oedd ar y dynion ofn pan gymerwyd hwy i du375? Joseff, ac meddent, "Y maent wedi dod � ni i mewn yma oherwydd yr arian a roddwyd yn �l yn ein sachau y tro cyntaf. Byddant yn rhuthro ac yn ymosod arnom, a'n gwneud yn gaethion, a chipio ein hasynnod."`; +Gwnaeth y swyddog fel y gorchmynnodd Joseff iddo, a daeth �'r dynion i du375? Joseff.C +Pan welodd Joseff fod Benjamin gyda hwy, dywedodd wrth swyddog ei du375?, "Dos �'r dynion i'r tu375?, a lladd anifail a gwna wledd, oherwydd bydd y dynion yn bwyta gyda mi ganol dydd." +Felly cymerodd y dynion yr anrheg a dwbl yr arian, a Benjamin gyda hwy, ac aethant ar eu taith i lawr i'r Aifft, a sefyll gerbron Joseff.'I +a rhodded Duw Hollalluog drugaredd i chwi gerbron y dyn, er mwyn iddo ollwng yn rhydd eich brawd arall a Benjamin. Os gwneir fi'n ddi-blant, derbyniaf hynny."8m + Cymerwch hefyd eich brawd, ac ewch eto at y dyn;}u + Cymerwch ddwbl yr arian, a dychwelwch yr arian a roddwyd yng ngenau eich sachau. Efallai mai camgymeriad oedd hynny.[1 + Dywedodd eu tad Israel wrthynt, "Os oes rhaid, gwnewch hyn: cymerwch rai o ffrwythau gorau'r wlad yn eich paciau, a dygwch yn anrheg i'r dyn ychydig o falm ac ychydig o f�l, glud p�r, myrr, cnau ac almonau.F + Pe baem heb oedi, byddem wedi dychwelyd ddwywaith erbyn hyn."9 + Mi af fi yn feichiau drosto; mi fyddaf fi'n gyfrifol amdano. Os na ddof ag ef yn �l atat a'i osod o'th flaen, yna byddaf yn euog yn dy olwg am byth.- +Dywedodd Jwda wrth ei dad Israel, "Anfon y bachgen gyda mi, inni gael codi a mynd, er mwyn inni fyw ac nid marw, nyni a thithau a'n plant hefyd.`; +Atebasant hwythau, "Holodd y dyn ni'n fanwl amdanom ein hunain a'n teulu, a gofyn, 'A yw eich tad eto'n fyw? A oes gennych frawd arall?' Wrth inni ei ateb, a allem ni ddirnad y dywedai ef, 'Dewch �'ch brawd yma'?"gI +Dywedodd Israel, "Pam y gwnaethoch ddrwg i mi trwy ddweud wrth y dyn fod gennych frawd arall?" +ond os nad anfoni ef, nid awn ni, oherwydd dywedodd y dyn wrthym, 'Ni chewch weld fy wyneb os na fydd eich brawd gyda chwi.'">y +Os anfoni ein brawd gyda ni, fe awn i brynu bwyd i ti; +Ond atebodd Jwda, "Rhybuddiodd y dyn ni'n ddifrifol gan ddweud, 'Ni chewch weld fy wyneb os na fydd eich brawd gyda chwi.'  +Ac wedi iddynt fwyta'r u375?d a ddygwyd ganddynt o'r Aifft, dywedodd eu tad wrthynt, "Ewch yn �l i brynu ychydig o fwyd i ni."#  E +Trymhaodd y newyn yn y wlad.O  *&Meddai yntau, "Ni chaiff fy mab fynd gyda chwi, oherwydd bu farw ei frawd, ac nid oes neb ond ef ar �l. Os digwydd niwed iddo ar eich taith, fe wnewch i'm penwynni ddisgyn i'r bedd mewn tristwch."  *%Dywedodd Reuben wrth ei dad, "Cei ladd fy nau fab i os na ddof ag ef yn �l atat; rho ef yn fy ngofal, ac mi ddof ag ef yn �l atat."5 e *$a dywedodd eu tad Jacob wrthynt, "Yr ydych yn fy ngwneud yn ddi-blant; bu farw Joseff, nid yw Simeon yma, ac yr ydych am ddwyn Benjamin ymaith. Y mae pob peth yn fy erbyn."  *#Pan aethant i wac�u eu sachau yr oedd cod arian pob un yn ei sach. A phan welsant hwy a'u tad y codau arian, daeth ofn arnynt,/ *"Dewch �'ch brawd ieuengaf ataf, imi gael gwybod nad ysbiwyr ydych ond dynion gonest; yna rhof eich brawd ichwi, a chewch farchnata yn y wlad.'"1] *!Yna dywedodd arglwydd y wlad wrthym, 'Fel hyn y caf wybod eich bod yn onest: gadewch un o'ch brodyr gyda mi, a chymerwch u375?d at angen eich teuluoedd, ac ewch ymaith.ym * Yr oeddem yn ddeuddeg brawd, meibion ein tad; bu farw un, ac y mae'r ieuengaf eto gyda'n tad yng ngwlad Canaan.'J *Dywedasom ninnau wrtho, 'Gwu375?r gonest ydym ni, ac nid ysbiwyr.cA *Siaradodd y gu373?r oedd yn arglwydd y wlad yn hallt wrthym, a chymryd mai ysbiwyr oeddem.dC *Pan ddaethant at eu tad Jacob yng ngwlad Canaan, adroddasant eu holl helynt wrtho, a dweud,H *a dywedodd wrth ei frodyr, "Rhoddwyd fy arian yn �l; y maent yma yn fy sach." Yna daeth ofn arnynt a throesant yn grynedig at ei gilydd, a dweud, "Beth yw hyn y mae Duw wedi ei wneud i ni?"iM *Pan oedd un yn agor ei sach yn y llety, i roi bwyd i'w asyn, gwelodd ei arian yng ngenau'r sach,>y *Yna codasant yr u375?d ar eu hasynnod a mynd oddi yno.~% *Gorchmynnodd Joseff lenwi eu sachau ag u375?d, a rhoi arian pob un yn �l yn ei sach, a rhoi bwyd iddynt at y daith. Felly y gwnaed iddynt.} *Troes yntau oddi wrthynt i wylo. Yna daeth yn �l a siarad � hwy, a chymerodd Simeon o'u mysg a'i rwymo o flaen eu llygaid.J| *Ni wyddent fod Joseff yn eu deall, am fod cyfieithydd rhyngddynt.{ *Dywedodd Reuben, "Oni ddywedais wrthych, 'Peidiwch � gwneud cam �'r bachgen'? Ond ni wrandawsoch, ac yn awr rhaid ateb am ei waed."Cz *Yna dywedasant wrth ei gilydd, "Yn wir, yr ydym yn haeddu cosb o achos ein brawd, am inni weld ei ofid ef pan oedd yn ymbil arnom, a gwrthod gwrando; dyna pam y daeth y gofid hwn arnom."zyo *a dod �'ch brawd ieuengaf ataf. Felly y ceir gweld eich bod yn dweud y gwir, ac ni byddwch farw." Dyna a wnaed.{xq *os ydych yn wu375?r gonest, cadwer un brawd yng ngharchar, a chewch chwithau gludo u375?d at angen eich teuluoedd,~ww *Ar y trydydd diwrnod dywedodd Joseff wrthynt, "Fel hyn y gwnewch er mwyn ichwi gael byw, oherwydd yr wyf yn ofni Duw:6vi *A rhoddodd hwy i gyd yng ngharchar am dridiau.Fu *Anfonwch un o'ch plith i gyrchu eich brawd, tra byddwch chwi yng ngharchar; felly y profir eich geiriau, i wybod a ydynt yn wir. Os nad ydynt, cyn wired � bod Pharo'n fyw, ysbiwyr ydych."{tq *Fel hyn y rhoddir prawf arnoch: cyn wired � bod Pharo'n fyw, ni chewch ymadael oni ddaw eich brawd ieuengaf yma.Js *Ond dywedodd Joseff wrthynt, "Y gwir amdani yw mai ysbiwyr ydych.r' * Atebasant, "Deuddeg brawd oedd dy weision, meibion un gu373?r yng ngwlad Canaan; y mae'r ieuengaf eto gyda'n tad, ond nid yw'r llall yn fyw."Qq * Meddai yntau wrthynt, "Na, yr ydych wedi dod i weld mannau gwan y wlad."Wp) * Meibion un gu373?r ydym ni i gyd, a dynion gonest; nid ysbiwyr yw dy weision."Yo- * Dywedasant hwythau wrtho, "Na, arglwydd, y mae dy weision wedi dod i brynu bwyd. n * Cofiodd Joseff y breuddwydion a gafodd amdanynt, a dywedodd wrthynt, "Ysbiwyr ydych; yr ydych wedi dod i weld mannau gwan y wlad."Tm# *Yr oedd Joseff wedi adnabod ei frodyr, ond nid oeddent hwy'n ei adnabod ef.:lo *Pan welodd Joseff ei frodyr, adnabu hwy, ond ymddygodd fel dieithryn a siarad yn hallt wrthynt. Gofynnodd iddynt, "O ble y daethoch?" Ac atebasant, "O wlad Canaan i brynu bwyd."k *Joseff oedd yr arolygwr dros y wlad, ac ef oedd yn gwerthu u375?d i bawb. A daeth brodyr Joseff ac ymgrymu iddo i'r llawr.[j1 *Daeth meibion Israel ymhlith eraill i brynu u375?d, am fod newyn trwy wlad Canaan.fiG *ond nid anfonodd Jacob Benjamin, brawd Joseff, gyda'i frodyr, rhag ofn i niwed ddigwydd iddo.Ch *Felly aeth deg o frodyr Joseff i brynu u375?d yn yr Aifft;vgg *Clywais fod u375?d i'w gael yn yr Aifft; ewch i lawr yno a phrynwch i ni, er mwyn inni gael byw ac nid marw."uf g *Pan ddeallodd Jacob fod u375?d yn yr Aifft, dywedodd wrth ei feibion, "Pam yr ydych yn edrych ar eich gilydd?zeo )9Daeth pobl o'r holl wledydd hefyd i'r Aifft at Joseff i brynu, oherwydd yr oedd y newyn yn drwm drwy'r byd i gyd.9dm )8Ac fel yr oedd y newyn yn ymledu dros wyneb yr holl dir, agorodd Joseff yr holl ystordai a gwerthodd u375?d i'r Eifftiaid, oherwydd yr oedd y newyn yn drwm yng ngwlad yr Aifft.3ca )7A phan ddaeth newyn ar holl wlad yr Aifft, galwodd y bobl ar Pharo am fwyd. Dywedodd Pharo wrth yr holl Eifftiaid, "Ewch at Joseff, a gwnewch yr hyn a ddywed ef wrthych."b )6a dechreuodd y saith mlynedd o newyn, fel yr oedd Joseff wedi dweud. Bu newyn yn yr holl wledydd, ond yr oedd bwyd yn holl wlad yr Aifft.5 )a dyma saith o wartheg tew a phorthiannus yn esgyn o'r afon, a phori yn y weirglodd;X=+ )Dywedodd Pharo wrth Joseff, "Yn fy mreuddwyd yr oeddwn yn sefyll ar lan y Neil,T<# )Atebodd Joseff Pharo a dweud, "Nid myfi; Duw a rydd ateb ffafriol i Pharo.";3 )A dywedodd Pharo wrth Joseff, "Cefais freuddwyd, ac ni all neb ei dehongli, ond clywais amdanat ti dy fod yn gallu gwrando breuddwyd a'i dehongli."~:w )Yna anfonodd Pharo am Joseff, a daethant ag ef ar frys o'r gell; eilliodd yntau a newid ei ddillad, a daeth at Pharo.W9) ) Fel y dehonglodd inni, felly y bu; adferwyd fi i'm swydd, a chrogwyd y llall.""8? ) Ac yno gyda ni yr oedd llanc o Hebr�wr, gwas pennaeth y gwarchodwyr; wedi inni eu hadrodd iddo, dehonglodd ein breuddwydion i'r naill a'r llall ohonom.o7Y ) cawsom ein dau freuddwyd yr un noson, pob un ei freuddwyd ei hun, ac i bob breuddwyd ei hystyr ei hun.t6c ) Pan ffromodd Pharo wrth ei weision a'm rhoi i a'r pen-pobydd yn y ddalfa yn nhu375? pennaeth y gwarchodwyr,T5# ) Yna dywedodd y pen-trulliad wrth Pharo, "Rwy'n cofio heddiw imi fod ar fai.-4U )Pan ddaeth y bore, yr oedd wedi cynhyrfu ac anfonodd am holl ddewiniaid a doethion yr Aifft; dywedodd Pharo ei freuddwyd wrthynt, ond ni allai neb ei dehongli iddo.u3e )Llyncodd y tywysennau tenau y saith dywysen fras a llawn. Yna deffr�dd Pharo a deall mai breuddwyd ydoedd.[21 )yna saith dywysen denau, wedi eu deifio gan wynt y dwyrain, yn tarddu ar eu h�l.o1Y )Aeth yn �l i gysgu a breuddwydio eilwaith, a gwelodd saith dywysen fras a da yn tyfu ar un gwelltyn;e0E )Bwytaodd y gwartheg nychlyd a thenau y saith buwch borthiannus a thew. Yna deffr�dd Pharo./ )ac yna saith o wartheg eraill, nychlyd a thenau, yn esgyn ar eu h�l ac yn sefyll ar lan yr afon yn ymyl y gwartheg eraill.].5 )A dyma saith o wartheg porthiannus a thew yn esgyn o'r afon, a phori yn y weirglodd;S- # )Ymhen dwy flynedd union breuddwydiodd Pharo ei fod yn sefyll ar lan y Neil.O, (Eto ni chofiodd y pen-trulliad am Joseff, ond anghofio'n llwyr amdano.K+ (ond crogodd y pen-pobydd, fel yr oedd Joseff wedi dehongli iddynt.S*! (Adferodd y pen-trulliad i'w swydd, a rhoddodd yntau'r cwpan yn llaw Pharo; ); (Ar y trydydd dydd yr oedd pen-blwydd Pharo, a gwnaeth wledd i'w holl weision, a dod �'r pen-trulliad a'r pen-pobydd i fyny yng ngu373?ydd ei weision.~(w (ymhen tridiau bydd Pharo'n codi dy ben � oddi arnat! � ac yn dy grogi ar bren; a bydd yr adar yn bwyta dy gnawd."N' (Atebodd Joseff, "Dyma'r dehongliad: y tri chawell, tri diwrnod ydynt;{&q (Yn y cawell uchaf yr oedd pob math o fwyd wedi ei bobi ar gyfer Pharo, ac adar yn ei fwyta o'r cawell ar fy mhen.""%? (Pan welodd y pen-pobydd fod y dehongliad yn un ffafriol, dywedodd wrth Joseff, "Cefais innau hefyd freuddwyd: yr oedd tri chawell o fara gwyn ar fy mhen.}$u (Oherwydd cefais fy nghipio o wlad yr Hebreaid; ac nid wyf wedi gwneud dim yma chwaith i haeddu fy ngosod mewn cell."# (Os bydd iti gofio amdanaf pan fydd yn dda arnat, fe wnei gymwynas � mi trwy grybwyll amdanaf wrth Pharo, a'm cael allan o'r tu375? hwn.*"O ( ymhen tridiau bydd Pharo'n codi dy ben ac yn dy adfer i'th swydd, a byddi dithau'n rhoi cwpan Pharo yn ei law, yn �l yr arfer gynt pan oeddit yn drulliad iddo.U!% ( Dywedodd Joseff wrtho, "Dyma'r dehongliad: y tair cangen, tri diwrnod ydynt;q ] ( Yn fy llaw yr oedd cwpan Pharo; cymerais y grawnwin, eu gwasgu i gwpan Pharo, a rhoi'r cwpan yn ei law."jO ( ac ar y winwydden dair cangen; yna blagurodd, blodeuodd, ac aeddfedodd ei grawnsypiau yn rawnwin.|s ( Felly adroddodd y pen-trulliad ei freuddwyd i Joseff, a dweud wrtho, "Yn fy mreuddwyd yr oedd gwinwydden o'm blaen,3 (Atebasant, "Cawsom freuddwydion, ac nid oes neb i'w dehongli." Yna dywedodd Joseff wrthynt, "Onid i Dduw y perthyn dehongli? Dywedwch yn awr i mi."} (gofynnodd i swyddogion Pharo a oedd gydag ef yn y ddalfa yn nhu375? ei feistr, "Pam y mae golwg ddigalon arnoch heddiw?"S! (Pan ddaeth Joseff atynt yn y bore, ac edrych arnynt a'u gweld yn ddi-hwyl,)M (cafodd trulliad a phobydd brenin yr Aifft, a oedd yn gaeth yn y carchar, freuddwyd yr un noson, pob un ei freuddwyd ei hun, ac i bob breuddwyd ei hystyr ei hun.xk (Trefnodd pennaeth y gwarchodwyr i Joseff ofalu amdanynt a gweini arnynt. Wedi iddynt fod yn y ddalfa am ysbaid,jO (a'u rhoi yn y ddalfa yn nhu375? pennaeth y gwarchodwyr, sef y carchar lle'r oedd Joseff yn gaeth.L (Ffromodd Pharo wrth ei ddau swyddog, y pen-trulliad a'r pen-pobydd,m W (Wedi'r pethau hyn, troseddodd trulliad a phobydd brenin yr Aifft yn erbyn eu meistr, brenin yr Aifft."? 'Nid oedd ceidwad y carchar yn pryderu am ddim a oedd dan ofal Joseff, am fod yr ARGLWYDD gydag ef ac yn ei lwyddo ym mha beth bynnag y byddai'n ei wneud.~w 'Rhoes ceidwad y carchar yr holl garcharorion yng ngofal Joseff, ac ef fyddai'n gwneud beth bynnag oedd i'w wneud yno.sa 'Ond yr oedd yr ARGLWYDD gyda Joseff, a bu'n drugarog wrtho a rhoi ffafr iddo yng ngolwg ceidwad y carchar.sa 'Cymerodd Joseff a'i roi yn y carchar, lle'r oedd carcharorion y brenin yn gaeth; ac yno y bu yn y carchar.kQ 'Pan glywodd meistr Joseff ei wraig yn dweud wrtho am yr hyn a wnaeth ei was iddi, enynnodd ei lid.U% 'ond pan godais fy llais a gweiddi, gadawodd ei wisg yn f'ymyl a ffoi allan." 'ac adroddodd yr un stori wrtho ef, a dweud, "Daeth y gwas o Hebr�wr, a ddygaist i'n plith, i mewn ataf i'm gwaradwyddo;G 'Yna cadwodd wisg Joseff yn ei hymyl nes i'w feistr ddod adref,\ 3 'Pan glywodd fi'n codi fy llais a gweiddi, gadawodd ei wisg yn f'ymyl a ffoi allan."- U 'galwodd ar weision ei thu375? a dweud wrthynt, "Gwelwch, y mae wedi dod � Hebr�wr atom i'n gwaradwyddo; daeth ataf i orwedd gyda mi, a gwaeddais innau yn uchel.K  ' Pan welodd hi ei fod wedi gadael ei wisg yn ei llaw, a ffoi allan,v g ' fe'i daliodd ef gerfydd ei wisg, a dweud, "Gorwedd gyda mi." Ond gadawodd ef ei wisg yn ei llaw a ffoi allan.h K ' Ond un diwrnod, pan aeth i'r tu375? ynglu375?n �'i waith, heb fod neb o weision y tu375? yno,mU ' Ac er iddi grefu ar Joseff beunydd, ni wrandawodd arni; ni orweddodd gyda hi na chymdeithasu � hi.3a ' Nid oes neb yn fwy na mi yn y tu375? hwn, ac nid yw wedi cadw dim oddi wrthyf ond tydi, am mai ei wraig wyt. Sut felly y gwnawn i y drwg mawr hwn, a phechu yn erbyn Duw?"% 'Ond gwrthododd, a dweud wrth wraig ei feistr, "Nid oes gofal ar fy meistr am ddim yn y tu375?; y mae wedi rhoi ei holl eiddo yn fy ngofal i._9 'ac ymhen amser rhoddodd gwraig ei feistr ei bryd ar Joseff a dweud, "Gorwedd gyda mi."# 'Gadawodd ei holl eiddo yng ngofal Joseff, ac nid oedd gofal arno am ddim ond y bwyd yr oedd yn ei fwyta. Yr oedd Joseff yn olygus a gl�n,S! 'Ac o'r amser y gwnaeth ef yn arolygydd ar ei du375? ac ar ei holl eiddo, bendithiodd yr ARGLWYDD du375?'r Eifftiwr er mwyn Joseff; yr oedd bendith yr ARGLWYDD ar ei holl eiddo, yn y tu375? ac yn y maes.  'Cafodd Joseff ffafr yn ei olwg, a bu'n gweini arno; gwnaeth yntau ef yn arolygydd ar ei du375? a rhoi ei holl eiddo dan ei ofal.oY 'a gwelodd ei feistr fod yr ARGLWYDD gydag ef, a bod yr ARGLWYDD yn llwyddo popeth yr oedd yn ei wneud.tc 'Bu'r ARGLWYDD gyda Joseff, a daeth yn u373?r llwyddiannus. Yr oedd yn byw yn nhu375? ei feistr yr Eifftiwr,5 g 'Cymerwyd Joseff i lawr i'r Aifft, a phrynwyd ef o law yr Ismaeliaid, a oedd wedi mynd ag ef yno, gan Potiffar, Eifftiwr oedd yn swyddog i Pharo ac yn bennaeth y gwarchodwyr.P~ &Daeth ei frawd allan wedyn �'r edau goch am ei law, ac enwyd ef Sera.} &Ond tynnodd ei law yn �l, a daeth ei frawd allan; a dywedodd hi, "Dyma doriad yr wyt wedi ei wneud i ti dy hun!" Ac enwyd ef Peres.| &ac wrth iddi esgor rhoes un ei law allan; a chymerodd y fydwraig edau goch a'i rhwymo am ei law, a dweud, "Hwn a ddaeth allan yn gyntaf."J{ &Pan ddaeth yr amser iddi esgor, yr oedd gefeilliaid yn ei chroth, z &Adnabu Jwda hwy a dywedodd, "Y mae hi'n fwy cyfiawn na mi, oherwydd na rois hi i'm mab Sela." Ni orweddodd gyda hi ar �l hynny.Zy/ &A phan ddaethant � hi allan, anfonodd at ei thad-yng-nghyfraith i ddweud, "Yr wyf yn feichiog o'r gu373?r biau'r rhain." A dywedodd hefyd, "Edrych, yn awr, eiddo pwy yw'r rhain, y s�l a'r llinyn a'r ffon."9xm &Ymhen tri mis dywedwyd wrth Jwda, "Bu Tamar dy ferch-yng-nghyfraith yn puteinio, ac y mae wedi beichiogi hefyd mewn godineb." Dywedodd Jwda, "Dewch � hi allan, a llosger hi."w &Yna dywedodd Jwda, "Bydded iddi eu cadw, neu byddwn yn destun cywilydd; anfonais i y myn hwn, ond methaist gael hyd iddi."wvi &Felly dychwelodd at Jwda a dweud, "Ni chefais hyd iddi; a dywedodd dynion y lle nad oedd putain y cysegr yno." u &Holodd ddynion y lle a dweud, "Ble mae'r butain y cysegr oedd ar y ffordd yn Enaim?" Ac atebasant, "Nid oes putain y cysegr yma."t &Anfonodd Jwda y myn gafr yng ngofal ei gyfaill yr Adulamiad, er mwyn cael y gwystl yn �l gan y wraig, ond ni allai ddod o hyd iddi.`s; &Yna, wedi iddi godi a mynd ymaith, tynnodd ei gorchudd a rhoi amdani wisg ei gweddwdod.! %Dyma hanes tylwyth Jacob. Yr oedd Joseff yn ddwy ar bymtheg oed, ac yn bugeilio'r praidd gyda'i frodyr, gan helpu meibion Bilha a Silpa, gwragedd ei dad; a chariodd Joseff straeon drwg amdanynt i'w tad.P=  %Preswyliodd Jacob yng ngwlad Canaan, y wlad yr ymdeithiodd ei dad ynddi.< $+Magdiel ac Iram. Dyna benaethiaid Edom, hynny yw Esau tad yr Edomiaid, yn �l lle'r oeddent yn byw yn y wlad yr oeddent yn ei meddiannu.;7 $*Cenas, Teman, Mibsar,:9 $)Oholibama, Ela, Pinon,o9Y $(Dyma enwau penaethiaid Esau, yn �l eu llwythau a'u hardaloedd, wrth eu henwau: Timna, Alfa, Jetheth,8+ $'Pan fu farw Baal-hanan fab Achbor, teyrnasodd Hadar yn ei le; Pau oedd enw ei ddinas. Mehetabel merch Matred, merch Mesahab, oedd enw ei wraig.E7 $&Pan fu farw Saul, teyrnasodd Baal-hanan fab Achbor yn ei le.N6 $%Pan fu farw Samla, teyrnasodd Saul o Rehoboth-ger-Ewffrates yn ei le.?5{ $$Pan fu farw Hadad, teyrnasodd Samla o Masreca yn ei le.4 $#Pan fu farw Husam, teyrnasodd Hadad fab Bedad yn ei le, ac ymosododd ef ar Midian yng ngwlad Moab; Afith oedd enw ei ddinas.I3 $"Pan fu farw Jobab, teyrnasodd Husam o wlad y Temaniaid yn ei le.F2 $!Pan fu farw Bela, teyrnasodd Jobab fab Sera o Bosra yn ei le.H1 $ Teyrnasodd Bela fab Beor yn Edom, a Dinhaba oedd enw ei ddinas.\03 $Dyma'r brenhinoedd a fu'n teyrnasu yng ngwlad Edom, cyn i'r Israeliaid gael brenin._/9 $Dison, Eser a Disan. Dyna benaethiaid yr Horiaid yn �l eu tylwythau yng ngwlad Seir.?.{ $Dyma benaethiaid yr Horiaid: Lotan, Sobal, Sibeon, Ana, s*~0}}}|q|{f{$zz[yyyxwwLwv@uuuttfsss/rrrqqpp>oo>==<c 0ac meddai Joseff wrth ei dad, "Nid fel yna, fy nhad; hwn yw'r cyntafanedig, gosod dy law dde ar ei ben ef."5=e 0Gwelodd Joseff fod ei dad wedi gosod ei law dde ar ben Effraim, ac nid oedd yn hoffi hynny. Gafaelodd yn llaw ei dad i'w symud oddi ar ben Effraim a'i gosod ar ben Manasse,A<} 0yr angel a'm gwaredodd rhag pob drwg, bydded iddo ef fendithio'r llanciau hyn. Bydded arnynt fy enw i ac enw fy nhadau, Abraham ac Isaac, a boed iddynt gynyddu yn niferus ar y ddaear."; 0Yna bendithiodd Joseff a dweud: "Y Duw y rhodiodd fy nhadau Abraham ac Isaac o'i flaen, y Duw a fu'n fugail imi trwy fy mywyd hyd heddiw,:9 0Estynnodd Israel ei law dde a'i gosod ar ben Effraim, yr ieuengaf, a'i law chwith ar ben Manasse, trwy groesi ei ddwylo, er mai Manasse oedd yr hynaf.'9I 0 Yna cymerodd Joseff y ddau ohonynt, Effraim yn ei law dde i fod ar law chwith Israel, a Manasse yn ei law chwith i fod ar law dde Israel, a daeth � hwy ato.I8 0 Derbyniodd Joseff hwy oddi ar lin Jacob, ac ymgrymodd i'r llawr.7 0 A dywedodd Israel wrth Joseff, "Ni feddyliais y cawn weld dy wyneb byth eto, a dyma Dduw wedi peri imi weld dy blant hefyd."6- 0 Yr oedd llygaid Israel wedi pylu gan henaint, ac ni allai weld. Felly aeth Joseff � hwy yn nes at ei dad, a chusanodd yntau hwy a'u cofleidio.5 0 Ac atebodd Joseff ei dad, "Dyma fy meibion a roddodd Duw imi yma." Dywedodd yntau, "Tyrd � hwy ataf i mi eu bendithio."G4 0Pan welodd Israel feibion Joseff, gofynnodd, "Pwy yw'r rhain?"A3} 0Oherwydd fel yr oeddwn yn dod o Padan, bu Rachel farw ar y daith yng ngwlad Canaan pan oedd eto dipyn o ffordd i Effrath, a chleddais hi yno ar y ffordd i Effrath, hynny yw Bethlehem."b2? 0Ti fydd piau'r plant a genhedli ar eu h�l, ond dan enw eu brodyr y byddant yn etifeddu.$1C 0Ac yn awr, fi piau dy ddau fab, a anwyd i ti yng ngwlad yr Aifft cyn i mi ddod atat i'r Aifft. Fi piau Effraim a Manasse; byddant fel Reuben a Simeon i mi.%0E 0a dweud wrthyf, 'Fe'th wnaf di'n ffrwythlon a lluosog, yn gynulliad o bobloedd, a rhof y wlad hon yn etifeddiaeth dragwyddol i'th ddisgynyddion ar dy �l.'s/a 0Yna dywedodd Jacob wrth Joseff, "Ymddangosodd Duw Hollalluog i mi yn Lus, yng ngwlad Canaan, a'm bendithio.y 0a phan ddywedwyd wrth Jacob, "Y mae dy fab Joseff wedi dod atat", cafodd Israel nerth i godi ar ei eistedd yn y gwely.z- q 0Ar �l hyn dywedwyd wrth Joseff, "Y mae dy dad yn wael." Felly cymerodd gydag ef ei ddau fab, Manasse ac Effraim,q,] /Ychwanegodd Jacob, "Dos ar dy lw wrthyf." Aeth yntau ar ei lw. Yna ymgrymodd Israel a'i bwys ar ei ffon. + /ond pan orweddaf gyda'm hynafiaid, cluda fi o'r Aifft a'm claddu yn eu beddrod hwy." Atebodd Joseff, "Mi wnaf fel yr wyt yn dymuno."Y*- /Pan nesaodd diwrnod marw Israel, galwodd ei fab Joseff, ac meddai wrtho, "Os cefais unrhyw ffafr yn dy olwg, rho dy law dan fy nghlun a thynga y byddi'n deyrngar a ffyddlon imi. Paid �'m claddu yn yr Aifft,|)s /Bu Jacob fyw ddwy flynedd ar bymtheg yng ngwlad yr Aifft. Felly yr oedd oed llawn Jacob yn gant pedwar deg a saith.( /Arhosodd yr Israeliaid yn yr Aifft, yng ngwlad Gosen. Cawsant feddiannau ynddi, a bu iddynt gynyddu ac amlhau yn ddirfawr.='u /Felly gwnaeth Joseff hi'n ddeddf yng ngwlad yr Aifft, deddf sy'n sefyll hyd heddiw, fod y bumed ran yn eiddo i Pharo. Tir yr offeiriaid oedd yr unig dir na ddaeth yn eiddo i Pharo.z&o /Meddent hwythau, "Yr wyt wedi arbed ein bywyd. Os yw'n dderbyniol gan ein harglwydd, byddwn yn gaethion i Pharo."%7 /Pan ddaw'r cynhaeaf rhowch y bumed ran i Pharo. Cewch gadw pedair rhan o'r cnwd yn had i'r meysydd ac yn fwyd i chwi, eich teuluoedd a'ch rhai bach."$ /Yna dywedodd Joseff wrth y bobl, "Yr wyf heddiw wedi eich prynu chwi a'ch tir i Pharo. Dyma had ichwi; heuwch chwithau'r tir.S#! /Yr unig dir na phrynodd mohono oedd tir yr offeiriaid. Yr oedd gan yr offeiriaid gyfran wedi ei phennu gan Pharo, ac ar y gyfran a roddwyd iddynt gan Pharo yr oeddent yn byw; felly ni werthasant eu tir.V"' /Ac am y bobl, fe'u gwnaeth i gyd yn gaethion, o naill gwr yr Aifft i'r llall.!' /Felly prynodd Joseff holl dir yr Aifft i Pharo. Gwerthodd pob un o'r Eifftiaid ei faes am fod y newyn yn drwm, ac aeth y wlad yn eiddo Pharo.M  /Pam y byddwn farw o flaen dy lygaid, ni a'n tir? Pryn ni a'n tir am fwyd, a byddwn ni a'n tir yn gaethion i Pharo; rho dithau had inni i'n cadw'n fyw, rhag inni farw ac i'r tir fynd yn ddiffaith." /Pan ddaeth y flwyddyn i ben, daethant ato y flwyddyn ddilynol a dweud, "Ni chelwn ddim oddi wrth ein harglwydd: y mae ein harian wedi darfod, aeth ein hanifeiliaid hefyd yn eiddo i'n harglwydd, ac nid oes yn aros i'n harglwydd ond ein cyrff a'n tir.[1 /Felly daethant �'u hanifeiliaid at Joseff. Rhoddodd yntau fwyd iddynt yn gyfnewid am y meirch, y defaid, y gwartheg a'r asynnod. Cynhaliodd hwy dros y flwyddyn honno trwy gyfnewid bwyd am eu holl anifeiliaid.r_ /Atebodd Joseff, "Os darfu'r arian, dewch �'ch anifeiliaid, a rhoddaf fwyd i chwi yn gyfnewid amdanynt."A} /Pan wariwyd yr holl arian yn yr Aifft a Chanaan, daeth yr holl Eifftiaid at Joseff a dweud, "Rho inni fwyd. Pam y byddwn farw o flaen dy lygaid? Y mae ein harian wedi darfod yn llwyr."  /Casglodd Joseff bob darn o arian a oedd yn yr Aifft a Chanaan yn d�l am yr u375?d a brynwyd, a daeth �'r arian i du375? Pharo.xk / Darfu'r bwyd drwy'r wlad, am fod y newyn yn drwm iawn; a nychodd gwlad yr Aifft a gwlad Canaan o achos y newyn._9 / Gofalodd Joseff am fwyd i'w dad a'i frodyr, ac i holl dylwyth ei dad yn �l yr angen./ / Yna gwnaeth Joseff gartref i'w dad a'i frodyr, a rhoes iddynt feddiant yn y rhan orau o wlad yr Aifft, yn nhir Rameses, fel y gorchmynnodd Pharo.>y / Wedi i Jacob fendithio Pharo, aeth allan o'i u373?ydd.7i / Atebodd Jacob, "Yr wyf wedi cael ymdeithio ar y ddaear am gant tri deg o flynyddoedd. Byr a chaled fu fy ngyrfa, ac ni chyrhaeddais eto oed fy nhadau pan oeddent hwy yn fyw."3c /Gofynnodd Pharo i Jacob, "Faint yw dy oed?"V' /Daeth Joseff �'i dad i'w gyflwyno gerbron Pharo, a bendithiodd Jacob Pharo.[1 /ac y mae gwlad yr Aifft o'th flaen. Rho gartref i'th dad a'th frodyr yn y man gorau, a gad iddynt fyw yng ngwlad Gosen. Os gwyddost am wu375?r medrus yn eu mysg, gosod hwy yn benbugeiliaid ar fy anifeiliaid i."H /Yna dywedodd Pharo wrth Joseff, "Daeth dy dad a'th frodyr atat,lS /Dywedasant hefyd wrth Pharo, "Yr ydym wedi dod i aros dros dro yn y wlad, gan nad oes borfa i anifeiliaid dy weision, oherwydd y mae'r newyn yn drwm yng ngwlad Canaan. Yn awr, caniat� i'th weision gael aros yng ngwlad Gosen."ym /a gofynnodd Pharo i'r brodyr, "Beth yw eich galwedigaeth?" Atebasant, "Bugeiliaid yw dy weision, fel ein tadau."6i /Cymerodd bump o'i frodyr a'u cyflwyno i Pharo,3 c /Yna aeth Joseff a dweud wrth Pharo, "Y mae fy nhad a'm brodyr wedi dod o wlad Canaan, gyda'u preiddiau, eu gyrroedd, a'u holl eiddo, ac y maent wedi cyrraedd gwlad Gosen."S ! ."atebwch chwithau, 'Bu dy weision o'u hieuenctid hyd heddiw yn berchenogion anifeiliaid, fel ein tadau.' Hyn er mwyn ichwi gael aros yng ngwlad Gosen, oherwydd y mae'r Eifftiaid yn ffieiddio pob bugail."P  .!Felly pan fydd Pharo yn galw amdanoch i holi beth yw eich galwedigaeth,  . ac mai bugeiliaid a pherchenogion anifeiliaid ydynt, a'u bod wedi dod �'u preiddiau, eu gyrroedd a'u holl eiddo gyda hwy.  .Dywedodd Joseff wrth ei frodyr a theulu ei dad, "Mi af i ddweud wrth Pharo fod fy mrodyr a theulu fy nhad wedi dod ataf o wlad Canaan,z o .Ac meddai Israel wrth Joseff, "Yr wyf yn barod i farw yn awr, wedi gweld dy wyneb a gwybod dy fod yn dal yn fyw."$C .Gwnaeth Joseff ei gerbyd yn barod, ac aeth i gyfarfod �'i dad Israel yn Gosen, a phan ddaeth i'w u373?ydd, rhoes ei freichiau am ei wddf gan wylo'n hidl.sa .Anfonwyd Jwda ar y blaen at Joseff i gael cyfarwyddyd am y ffordd i Gosen, ac felly daethant i wlad Gosen. .Dau oedd nifer meibion Joseff a anwyd iddo yn yr Aifft; felly saith deg oedd nifer cyflawn teulu Jacob a ddaeth i'r Aifft.} .Chwe deg a chwech oedd nifer tylwyth Jacob ei hun, sef pawb a ddaeth gydag ef i'r Aifft, heb gyfrif gwragedd ei feibion.b? .Dyma feibion Bilha, a roddodd Laban i Rachel ei ferch, saith i gyd, wedi eu geni i Jacob.7k .Meibion Nafftali: Jahseel, Guni, Jeser a Silem.+ .Mab Dan: Husim.I .Dyna feibion Rachel, pedwar ar ddeg i gyd, wedi eu geni i Jacob.^7 .Meibion Benjamin: Bela, Becher, Asbel, Gera, Naaman, Ehi, Ros, Muppim, Huppim ac Ard.iM .Ac i Joseff yn yr Aifft ganwyd Manasse ac Effraim, meibion Asnath, merch Potiffera offeiriad On.7~k .Meibion Rachel gwraig Jacob: Joseff a Benjamin.g}I .Dyna feibion Silpa, a roddodd Laban i Lea ei ferch, un ar bymtheg i gyd, wedi eu geni i Jacob.e|E .Meibion Aser: Imna, Isfa, Isfi, Bereia, a'u chwaer Sera; a meibion Bereia, Heber a Malchiel.G{ .Meibion Gad: Siffion, Haggi, Suni, Esbon, Eri, Arodi ac Areli. z .Dyna'r meibion a ddygodd Lea i Jacob yn Padan Aram, ac yr oedd hefyd ei ferch Dina. Tri deg a thri oedd rhif ei feibion a'i ferched./y[ .Meibion Sabulon: Sered, Elon a Jahleel.3xc . Meibion Issachar: Tola, Pufa, Job a Simron.w{ . Meibion Jwda: Er, Onan, Sela, Peres a Sera (ond bu farw Er ac Onan yng ngwlad Canaan); a meibion Peres: Hesron a Hamul..vY . Meibion Lefi: Gerson, Cohath a Merari.duC . Meibion Simeon: Jemwel, Jamin, Ohad, Jachin, Sohar, a Saul mab gwraig o blith y Canaaneaid.8tm . a meibion Reuben: Hanoch, Palu, Hesron a Charmi.gsI .Dyma enwau'r Israeliaid a ddaeth i'r Aifft, sef Jacob, a'i feibion: Reuben cyntafanedig Jacob,Nr .ei feibion a'i ferched a'i wyrion; daeth �'i deulu i gyd i'r Aifft.q .Cymerasant hefyd eu hanifeiliaid a'u meddiannau a gasglwyd yng ngwlad Canaan, a dod i'r Aifft, Jacob a'i holl deulu gydag ef,p% .Yna cychwynnodd Jacob o Beerseba. Cludodd meibion Israel eu tad Jacob, eu rhai bach, a'u gwragedd, yn y wageni yr oedd Pharo wedi eu hanfon.foG .Af i lawr i'r Aifft gyda thi, a dof � thi yn �l drachefn. A chaiff Joseff gau dy lygaid."~nw .Yna dywedodd, "Myfi yw Duw, Duw dy dad. Paid ag ofni mynd i lawr i'r Aifft, oherwydd fe'th wnaf di'n genedl fawr yno.lmS .Llefarodd Duw wrth Israel mewn gweledigaeth nos, a dweud, "Jacob, Jacob." Atebodd yntau, "Dyma fi."vl i .Felly aeth Israel ar ei daith gyda'i holl eiddo, a dod i Beerseba lle yr offrymodd ebyrth i Dduw ei dad Isaac.jkO -A dywedodd Israel, "Dyma ddigon, y mae fy mab Joseff yn dal yn fyw. Af finnau i'w weld cyn marw."/jY -Ond pan adroddasant iddo holl eiriau Joseff, fel y dywedodd ef wrthynt, a phan welodd y wageni yr oedd Joseff wedi eu hanfon i'w gludo, adfywiodd ysbryd eu tad Jacob.i5 -Dywedasant wrtho, "Y mae Joseff yn dal yn fyw, ac ef yw llywodraethwr holl wlad yr Aifft." Aeth yntau yn wan drwyddo, oherwydd nid oedd yn eu credu.Eh -Felly aethant o'r Aifft a dod i wlad Canaan at eu tad Jacob.mgU -Yna anfonodd ei frodyr ymaith, ac wrth iddynt gychwyn dywedodd, "Peidiwch � chweryla ar y ffordd."f -Dyma a anfonodd i'w dad: deg asyn yn llwythog o bethau gorau'r Aifft, a deg o asennod yn cario u375?d a bara, a bwyd i'w dad at y daith.|es -Rhoddodd wisg newydd hefyd i bob un ohonynt, ond i Benjamin rhoddodd dri chant o ddarnau arian a phum gwisg newydd.kdQ -Gwnaeth meibion Israel felly; rhoddodd Joseff wageni iddynt, ar orchymyn Pharo, a bwyd at y daith.^c7 -Peidiwch � phryderu am eich celfi; y mae gorau holl wlad yr Aifft at eich galwad.'" b -Yna gorchymyn iddynt, 'Gwnewch fel hyn: cymerwch wageni o wlad yr Aifft i'ch rhai bach ac i'ch gwragedd, a dewch �'ch tad yma.uae -Yna dewch �'ch tad a'ch teuluoedd ataf, a rhof ichwi orau gwlad yr Aifft, a chewch fyw ar fraster y wlad.' ` -Dywedodd Pharo wrth Joseff, "Dywed wrth dy frodyr, 'Gwnewch fel hyn: llwythwch eich anifeiliaid a theithio'n �l i wlad Canaan.k_Q -Pan ddaeth y newydd i du375? Pharo fod brodyr Joseff wedi cyrraedd, llawenhaodd Pharo a'i weision.P^ -Cusanodd ei frodyr i gyd, gan wylo. Wedyn cafodd ei frodyr sgwrs ag ef.j]O -Yna rhoes ei freichiau am wddf ei frawd Benjamin ac wylo; ac wylodd Benjamin ar ei ysgwydd yntau.2\_ - Rhaid ichwi ddweud wrth fy nhad am yr holl anrhydedd yr wyf wedi ei gael yn yr Aifft, ac am bopeth yr ydych wedi ei weld. Ewch ar unwaith, a dewch �'m tad i lawr yma."g[I - Yn awr yr ydych chwi a'm brawd Benjamin yn llygad-dystion mai myfi'n wir sy'n siarad � chwi.vZg - a chynhaliaf di yno, rhag i ti na neb o'th dylwyth fynd yn dlawd, oherwydd fe fydd eto bum mlynedd o newyn."'pY[ - Cei fyw yn f'ymyl yng ngwlad Gosen gyda'th blant a'th wyrion, dy ddefaid a'th wartheg, a'th holl eiddo;8Xk - Ewch ar frys at fy nhad a dywedwch wrtho, 'Dyma y mae dy fab Joseff yn ei ddweud: "Y mae Duw wedi fy ngwneud yn arglwydd ar yr Aifft i gyd. Tyrd i lawr ataf, paid ag oedi dim.W- -Felly nid chwi ond Duw a'm hanfonodd yma, a'm gwneud fel tad i Pharo, ac yn arglwydd ar ei holl dylwyth a llywodraethwr dros holl wlad yr Aifft.yVm -Anfonodd Duw fi o'ch blaen i sicrhau hil i chwi ar y ddaear, ac i gadw'n fyw o'ch plith nifer mawr o waredigion.\U3 -Bu newyn drwy'r wlad y ddwy flynedd hyn; a bydd eto bum mlynedd heb aredig na medi.(TK -Yn awr, peidiwch � chyffroi na bod yn ddig wrthych eich hunain, am i chwi fy ngwerthu i'r lle hwn, oherwydd anfonodd Duw fi o'ch blaen er mwyn diogelu bywyd.S+ -Yna meddai Joseff wrth ei frodyr, "Dewch yn nes ataf." Wedi iddynt nes�u, dywedodd, "Myfi yw eich brawd Joseff, a werthwyd gennych i'r Aifft.R/ -a dywedodd wrth ei frodyr, "Joseff wyf fi. A yw fy nhad yn dal yn fyw?" Ond ni allai ei frodyr ei ateb, gan eu bod wedi eu cynhyrfu wrth ei weld.KQ -Wylodd yn uchel, nes bod yr Eifftiaid a theulu Pharo yn ei glywed,0P ] -Methodd Joseff ymatal yng ngu373?ydd ei weision, a gwaeddodd, "Gyrrwch bawb allan oddi wrthyf." Felly nid arhosodd neb gyda Joseff pan ddatgelodd i'w frodyr pwy ydoedd.dOC ,"Oherwydd sut y gallaf fynd yn �l at fy nhad heb y bachgen? Nid wyf am weld loes fy nhad."vNg ,!Yn awr felly, gad i'th was aros yn gaethwas i'm harglwydd yn lle'r bachgen; a gad iddo ef fynd gyda'i frodyr.M , Oherwydd aeth dy was yn feichiau am y bachgen i'm tad, gan ddweud, 'Os na ddychwelaf ef atat byddaf yn euog am byth yng ngolwg fy nhad.';Lq ,bydd farw pan w�l na ddaeth y bachgen yn �l, am fod einioes y ddau ynghlwm wrth ei gilydd; a bydd dy weision yn peri i benwynni dy was ein tad ddisgyn i'r bedd mewn tristwch.9Ko ,Ac yn awr os dof at dy was fy nhad heb y bachgen,~Jw ,Os cymerwch hwn hefyd ymaith a bod niwed yn digwydd iddo, yna fe wnewch i'm penwynni ddisgyn i'r bedd mewn tristwch.'YI- ,aeth un ymaith a dywedais, "Rhaid ei fod wedi ei larpio", ac ni welais ef wedyn.RH ,A dywedodd dy was ein tad wrthym, 'Gwyddoch i'm gwraig esgor ar ddau fab;G ,atebasom, 'Ni allwn fynd. Fe awn os daw ein brawd ieuengaf gyda ni, ond ni chawn weld wyneb y dyn os na fydd ef gyda ni.'NF ,A phan ddywedodd ein tad, 'Ewch yn �l i brynu ychydig o fwyd i ni',ME ,Aethom yn �l at dy was ein tad, ac adrodd wrtho eiriau f'arglwydd.uDe ,Dywedaist tithau wrth dy weision, 'Os na ddaw eich brawd ieuengaf gyda chwi, ni chewch weld fy wyneb i eto.'hCK ,Dywedasom wrth f'arglwydd, 'Ni all y bachgen adael ei dad, oherwydd os gwna, bydd ei dad farw.'SB! ,Yna dywedaist wrth dy weision, 'Dewch ag ef i lawr ataf imi gael ei weld.'?Ay ,Ac atebasom ein harglwydd, 'Y mae gennym dad sy'n hen u373?r, a brawd bach, plentyn ei henaint. Bu farw ei frawd, ac ef yn unig sy'n aros o blant ei fam, ac y mae ei dad yn ei garu.'F@ ,Holodd f'arglwydd ei weision, 'A oes gennych dad, neu frawd?'$?C ,Yna nesaodd Jwda ato, a dweud, "O f'arglwydd, caniat� i'th was lefaru yng nghlyw f'arglwydd, a phaid � digio wrth dy was; oherwydd yr wyt ti fel Pharo.">? ,Ond dywedodd Joseff, "Ni allaf wneud peth felly. Dim ond yr un yr oedd y cwpan ganddo a fydd yn gaethwas i mi. Cewch chwi fynd mewn heddwch at eich tad."[=1 ,Atebodd Jwda, "Beth a ddywedwn wrth fy arglwydd? Beth a lefarwn? Sut y gallwn brofi ein diniweidrwydd? Y mae Duw wedi dangos twyll dy weision. Dyma ni, a'r un yr oedd y cwpan ganddo, yn gaethion i'n harglwydd."s<a ,Dywedodd Joseff wrthynt, "Beth yw hyn yr ydych wedi ei wneud? Oni wyddech fod dyn fel fi yn gallu dewino?"i;M ,Pan ddaeth Jwda a'i frodyr i'r tu375?, yr oedd Joseff yno o hyd, a syrthiasant i lawr o'i flaen.Q: , Rhwygasant eu dillad, a llwythodd pob un ei asyn a dychwelyd i'r ddinas.r9_ , Chwiliodd yntau, gan ddechrau gyda'r hynaf a gorffen gyda'r ieuengaf, a chafwyd y cwpan yn sach Benjamin.?8{ , Yna tynnodd pob un ei sach i lawr ar unwaith, a'i agor.7- , o'r gorau," meddai yntau, "bydded fel y dywedwch chwi. Bydd yr un y ceir y cwpan ganddo yn gaethwas i mi, ond bydd y gweddill ohonoch yn rhydd."k6Q , Os ceir y cwpan gan un o'th weision, bydded hwnnw farw; a byddwn ninnau'n gaethion i'n harglwydd.")5M ,Cofia ein bod wedi dod �'r arian a gawsom yng ngenau ein sachau yn �l atat o wlad Canaan. Pam felly y byddem yn lladrata arian neu aur o du375? dy arglwydd?|4s ,Atebasant hwythau, "Pam y mae ein harglwydd yn dweud peth fel hyn? Ni fyddai dy weision byth yn gwneud y fath beth.33c ,Pan oddiweddodd hwy dywedodd felly wrthynt.Z2/ ,O hwn y byddai f'arglwydd yn yfed ac yn dewino. Yr ydych wedi gwneud peth drwg.'"v1g ,Wedi iddynt fynd ychydig bellter o'r ddinas dywedodd Joseff wrth swyddog ei du375?, "I ffwrdd � thi ar �l y dynion, a phan oddiweddi hwy dywed wrthynt, 'Pam yr ydych wedi talu drwg am dda? Pam yr ydych wedi lladrata fy nghwpan arian?F0 ,Pan dorrodd y wawr, anfonwyd y dynion ymaith gyda'u hasynnod. / ,A rho fy nghwpan i, y cwpan arian, yng ngenau sach yr ieuengaf, gyda'i arian am yr u375?d." Gwnaeth yntau fel y dywedodd Joseff. r~z}}G|{{ZzzyyxwvvuttsrrWqq{ppVonnqmllkkjjKiihhgffgeepddXcc1bbWaa `U_^^m^]\\O[[4ZZ8YYXiWWhVVUU;TSSSBRRvQQ POOOwNNM~M LLCKK}JJJJIIHHGGfFFoEEqDD8CCgC3BBA;@@f??j>==<\;::%99U9 8n87J66555G4x33:22211l007/n..'-K,++v**})) (j't'%&z&#%s%0$$##,"!!p JRm"=|fk?b O  w  dq ] a rhaid i'n hanifeiliaid hefyd fynd gyda ni; ni adawn yr un carn ar �l, oherwydd byddwn yn defnyddio rhai ohonynt at wasanaeth yr ARGLWYDD ein Duw, ac ni fyddwn yn gwybod � pha beth yr ydym i'w wasanaethu nes inni gyrraedd yno."x k Ond dywedodd Moses, "Rhaid iti hefyd adael inni gael ebyrth a phoethoffrymau i'w haberthu i'r ARGLWYDD ein Duw; 5 Galwodd Pharo am Moses a dweud, "Ewch i addoli'r ARGLWYDD; caiff eich plant hefyd fynd gyda chwi, ond rhaid i'ch defaid a'ch gwartheg aros ar �l."  Ni allai'r bobl weld ei gilydd, ac ni symudodd neb o'i le am dri diwrnod, ond yr oedd gan yr Israeliaid oleuni yn y lle'r oeddent yn byw.mU Felly estynnodd Moses ei law tua'r nefoedd, a bu tywyllwch dudew trwy holl wlad yr Aifft am dridiau.# Yna dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Estyn allan dy law tua'r nefoedd, a bydd tywyllwch dros wlad yr Aifft, tywyllwch y gellir ei deimlo."Q Ond caledodd yr ARGLWYDD galon Pharo, a gwrthododd ryddhau'r Israeliaid..W Gyrrodd yr ARGLWYDD wynt cryf iawn o'r gorllewin, a chododd hwnnw'r locustiaid a'u cludo i'r M�r Coch; ni adawyd yr un o'r locustiaid ar �l yn unman yn yr Aifft.O Felly aeth Moses allan o u373?ydd Pharo, a gwedd�odd ar yr ARGLWYDD.  Yn awr, maddau fy mhechod am y tro hwn yn unig, a gwedd�wch ar i'r ARGLWYDD eich Duw symud ymaith y pla marwol hwn oddi wrthyf." Brysiodd Pharo i anfon am Moses ac Aaron a dweud, "Yr wyf wedi pechu yn erbyn yr ARGLWYDD eich Duw ac yn eich erbyn chwithau. Yr oeddent yn gorchuddio wyneb y tir nes bod y wlad i gyd yn ddu, ac yr oeddent yn bwyta holl lysiau'r ddaear a holl ffrwythau'r coed oedd wedi eu gadael ar �l y cenllysg; nid oedd dim gwyrdd ar �l ar y coed na'r planhigion trwy holl wlad yr Aifft.+Q Daeth y locustiaid i fyny dros yr holl wlad a disgyn ym mhob ardal yn yr Aifft. Ni welwyd y fath bla trwm o locustiaid erioed o'r blaen, ac ni welir ei debyg eto.^7 Felly estynnodd Moses ei wialen dros wlad yr Aifft, ac achosodd yr ARGLWYDD i'r dwyreinwynt chwythu ar y wlad trwy gydol y diwrnod hwnnw a thrwy'r nos; erbyn y bore yr oedd y dwyreinwynt wedi dod �'r locustiaid.E~ Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Estyn allan dy law dros wlad yr Aifft er mwyn i'r locustiaid ddisgyn ar dir yr Aifft, a bwyta holl lysiau'r ddaear a'r cyfan a adawyd ar �l y cenllysg." } Na, y gwu375?r yn unig a gaiff fynd i addoli'r ARGLWYDD, oherwydd dyna oedd eich dymuniad." Yna fe'u gyrrwyd allan o u373?ydd Pharo.|) Dywedodd yntau wrthynt, "Yr ARGLWYDD fyddo gyda chwi os byth y rhyddhaf chwi a'ch rhai bychain! Edrychwch, rhyw ddrwg sydd gennych mewn golwg.({K Dywedodd Moses, "Byddwn yn mynd gyda'r ifainc a'r hen, gyda'n meibion a'n merched, gyda'n defaid a'n gwartheg, oherwydd rhaid inni gadw gu373?yl i'r ARGLWYDD."z5 Felly daethpwyd � Moses ac Aaron yn �l at Pharo, a dywedodd wrthynt, "Cewch fynd i addoli'r ARGLWYDD eich Duw; ond pa rai ohonoch sydd am fynd?"Wy) Dywedodd gweision Pharo wrtho, "Am ba hyd y mae'r dyn hwn yn mynd i fod yn fagl inni? Gollwng y bobl yn rhydd, er mwyn iddynt addoli'r ARGLWYDD eu Duw; onid wyt ti eto'n deall bod yr Aifft wedi ei difetha?"ax= Byddant yn llenwi dy dai, a thai dy weision i gyd, a thai'r holl Eifftiaid, mewn modd na welwyd ei debyg gan dy dadau na'th deidiau, o'r dydd y buont ar y ddaear hyd heddiw." Yna trodd ac aeth allan o u373?ydd Pharo..wW byddant yn gorchuddio wyneb y tir fel na ellir ei weld, yn bwyta'r ychydig a adawyd i chwi ar �l y cenllysg, ac yn bwyta pob coeden o'ch eiddo sy'n tyfu yn y maes.Pv Os gwrthodi eu rhyddhau, fe ddof � locustiaid i mewn i'th wlad yfory;Ku Yna daeth Moses ac Aaron at Pharo a dweud wrtho, "Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, Duw'r Hebreaid: Am ba hyd yr wyt am wrthod ymostwng o'm blaen? Gollwng fy mhobl yn rhydd, er mwyn iddynt fy addoli.7ti ac er mwyn i tithau ddweud wrth dy blant a phlant dy blant, fel y b�m yn trin yr Eifftiaid a gwneud arwyddion yn eu plith; felly, byddwch yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD."3s c Yna dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Dos at Pharo, oherwydd yr wyf wedi caledu ei galon a chalon ei weision, er mwyn i mi ddangos yr arwyddion hyn o'm heiddo yn eu plith,rr_ #Felly caledwyd calon Pharo, ac ni ryddhaodd yr Israeliaid, fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi dweud trwy Moses.q "Ond pan welodd Pharo fod y glaw, y cenllysg a'r taranau wedi peidio, fe bechodd eto, a chaledodd ei galon, ef a'i weision.*pO !Aeth Moses allan o'r ddinas, o u373?ydd Pharo, ac estynnodd ei ddwylo at yr ARGLWYDD; bu diwedd ar y taranau a'r cenllysg, ac ni ddaeth rhagor o law ar y ddaear.Xo+ Ond ni ddifethwyd y gwenith na'r ceirch, am eu bod yn fwy diweddar yn blaguro.)hnK (Yr oedd y llin a'r haidd wedi eu difetha, oherwydd bod yr haidd wedi hedeg a'r llin wedi hadu.Im  Ond gwn nad wyt ti na'th weision eto yn parchu'r ARGLWYDD Dduw."Fl Dywedodd Moses wrtho, "Pan af allan o'r ddinas, estynnaf fy nwylo at yr ARGLWYDD; bydd diwedd ar y taranau, ac ni bydd rhagor o genllysg, er mwyn iti wybod mai eiddo'r ARGLWYDD yw'r ddaear.k! Gwedd�wch ar yr ARGLWYDD, oherwydd cawsom ddigon ar y taranau hyn a'r cenllysg; fe'ch rhyddhaf, ac nid oes rhaid i chwi aros yma'n hwy." j Anfonodd Pharo am Moses ac Aaron, a dweud wrthynt, "Yr wyf fi wedi pechu y tro hwn; yr ARGLWYDD sy'n iawn, a minnau a'm pobl ar fai.Vi' Yr unig fan lle nad oedd cenllysg oedd gwlad Gosen, lle'r oedd yr Israeliaid.h Trawodd y cenllysg bopeth oedd yn y maes, yn ddyn ac anifail, trwy holl wlad yr Aifft; curodd ar yr holl lysiau a drylliodd bob coeden.(gK Yr oedd cenllysg yn disgyn a mellt yn fflachio yn ei ganol; yr oedd y cenllysg yn drymach na dim a welwyd yn holl wlad yr Aifft er pan sylfaenwyd hi yn genedl./fY Estynnodd Moses ei wialen tua'r nefoedd, ac anfonodd yr ARGLWYDD daranau a chenllysg, a mellt yn gwibio i lawr i'r ddaear, a pheri iddi fwrw cenllysg ar dir yr Aifft.Ae} Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Estyn allan dy law tua'r nefoedd, i ddod � chenllysg ar holl wlad yr Aifft, ar ddyn ac anifail ac ar bopeth sy'n tyfu yn y maes trwy wlad yr Aifft."jdO ond gadawodd y sawl oedd yn diystyru gair yr ARGLWYDD ei weision a'i anifeiliaid allan yn y maes.c  Yr oedd y sawl o blith gweision Pharo oedd yn parchu gair yr ARGLWYDD yn brysio i ddod �'i weision a'i anifeiliaid i loches,[b1 Anfon rywun ar unwaith i gasglu ynghyd dy anifeiliaid a'r cyfan sydd gennyt yn y maes, oherwydd fe ddisgyn y cenllysg ar bob dyn ac anifail a fydd yn dal allan yn y maes heb ei ddwyn i loches, a byddant farw.'" a Felly, tua'r adeg yma yfory, byddaf yn peri iddi fwrw cenllysg trwm, na welwyd ei debyg yn yr Aifft o ddydd ei sylfaenu hyd heddiw.N` Ond yr wyt ti'n dal i wrthsefyll fy mhobl, ac yn gwrthod eu rhyddhau.`_; ond gadewais iti fyw er mwyn dangos iti fy nerth a chyhoeddi fy enw trwy'r holl ddaear.^y Erbyn hyn, gallaswn fod wedi estyn allan fy llaw a'th daro di a'th bobl � haint, a'th dorri ymaith oddi ar y ddaear;]7 oherwydd y tro hwn yr wyf am anfon fy holl bl�u arnat ti ac ar dy weision a'th bobl, er mwyn i chwi wybod nad oes neb tebyg i mi yn yr holl ddaear.M\ Yna dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Cod yn gynnar yn y bore a saf o flaen Pharo, a dywed wrtho, 'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, Duw'r Hebreaid: Gollwng fy mhobl yn rhydd, er mwyn iddynt fy addoli;[} Ond caledodd yr ARGLWYDD galon Pharo, ac ni wrandawodd ar Moses ac Aaron, fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi dweud wrth Moses.Z Ni allai'r swynwyr sefyll o flaen Moses o achos y cornwydydd, oherwydd yr oeddent arnynt hwythau yn ogystal �'r Eifftiaid.Y- Felly cymerasant yr huddygl o'r ffwrn, a sefyll o flaen Pharo, a thaflodd Moses y lludw i'r awyr. Achosodd gornwydydd poenus ar ddyn ac anifail.Xy Fe dry'n llwch m�n dros holl dir yr Aifft, gan achosi cornwydydd poenus ar ddyn ac anifail trwy holl wlad yr Aifft."W# Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses ac Aaron, "Cymerwch ddyrneidiau o huddygl o ffwrn, a bydded i Moses ei daflu i'r awyr yng ngu373?ydd Pharo.V7 Pan anfonodd Pharo, gwelodd nad oedd yr un o anifeiliaid yr Israeliaid wedi marw. Ond yr oedd calon Pharo wedi caledu, ac nid oedd am ryddhau'r bobl.}Uu A thrannoeth, fe'i gwnaeth; bu farw holl anifeiliaid yr Eifftiaid, ond ni bu farw yr un o anifeiliaid yr Israeliaid.iTM Pennodd yr ARGLWYDD amser arbennig, a dweud, Yfory y bydd yr ARGLWYDD yn gwneud hyn yn y wlad.'" S Ond bydd yr ARGLWYDD yn gwahaniaethu rhwng anifeiliaid Israel a rhai'r Eifftiaid, fel na bydd farw dim sy'n eiddo i'r Israeliaid.R bydd llaw'r ARGLWYDD yn dwyn pla trwm ar dy anifeiliaid yn y maes, ar y meirch, yr asynnod, y camelod, y gwartheg a'r defaid.@Q} Oherwydd os gwrthodi, a pharhau i ddal dy afael ynddynt,,P U Yna dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Dos at Pharo a dywed wrtho, 'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, Duw'r Hebreaid: Gollwng fy mhobl yn rhydd, er mwyn iddynt fy addoli.TO# Ond caledodd Pharo ei galon y tro hwn eto, ac ni ollyngodd y bobl yn rhydd.'NIGwnaeth yr ARGLWYDD yr hyn yr oedd Moses yn ei ddymuno, a symudodd yr haid o bryfed oddi wrth Pharo ac oddi wrth ei weision a'i bobl; ni adawyd yr un ar �l.LMFelly aeth Moses ymaith o u373?ydd Pharo i wedd�o ar yr ARGLWYDD.rL_Yna dywedodd Moses, "Fe af allan oddi wrthyt a gwedd�o ar yr ARGLWYDD i'r haid o bryfed symud yfory oddi wrth Pharo a'i weision a'i bobl; ond peidied Pharo � cheisio twyllo eto trwy wrthod rhyddhau'r bobl i aberthu i'r ARGLWYDD."K7Atebodd Pharo, "Fe adawaf i chwi fynd i aberthu i'r ARGLWYDD eich Duw yn yr anialwch, ond peidiwch � mynd yn rhy bell. Yn awr, gwedd�wch drosof."tJcRhaid inni fynd daith dridiau i'r anialwch i aberthu i'r ARGLWYDD ein Duw, fel y mae ef yn gorchymyn inni."vIgOnd dywedodd Moses, "Ni fyddai'n briodol inni wneud hynny, oherwydd byddwn yn aberthu i'r ARGLWYDD ein Duw bethau sy'n ffiaidd i'r Eifftiaid; ac os aberthwn yn eu gu373?ydd bethau sy'n ffiaidd i'r Eifftiaid, oni fyddant yn ein llabyddio?^H7Yna galwodd Pharo am Moses ac Aaron a dweud, "Ewch i aberthu i'ch Duw yma yn y wlad."G#Gwnaeth yr ARGLWYDD hynny; daeth haid enfawr o bryfed i du375? Pharo ac i dai ei weision, a difethwyd holl dir gwlad yr Aifft gan y pryfed.rF_Gan hynny, byddaf yn gwahaniaethu rhwng fy mhobl i a'th bobl di. Bydd yr arwydd hwn yn ymddangos yfory.'"/EYOnd ar y dydd hwnnw byddaf yn neilltuo gwlad Gosen, lle mae fy mhobl yn byw, ac ni fydd haid o bryfed yno; felly, byddi'n gwybod fy mod i, yr ARGLWYDD, yma yn y wlad.)DMoherwydd, os gwrthodi eu rhyddhau, byddaf yn anfon haid o bryfed arnat ti, dy weision, dy bobl a'th dai. Bydd tai'r Eifftiaid a'r tir danynt yn orlawn o bryfed.XC+Yna dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Cod yn gynnar yn y bore i gyfarfod � Pharo wrth iddo fynd tua'r afon, a dywed wrtho, 'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Gollwng fy mhobl yn rhydd, er mwyn iddynt fy addoli;:BoDywedodd y swynwyr wrth Pharo, "Trwy fys Duw y digwyddodd hyn." Ond yr oedd calon Pharo wedi caledu, ac nid oedd am wrando ar Moses ac Aaron, fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi dweud.ACeisiodd y swynwyr hefyd ddwyn llau allan trwy eu gallu cyfrin, ond nid oeddent yn medru. Yr oedd y llau ar ddyn ac anifail.E@Gwnaethant hynny; estynnodd Aaron ei law allan, a tharo llwch y ddaear �'i wialen, a throes y llwch yn llau ar ddyn ac anifail; trodd holl lwch y ddaear yn llau trwy wlad yr Aifft i gyd.?%Yna dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Dywed wrth Aaron, 'Estyn dy wialen a tharo llwch y ddaear, ac fe dry'n llau trwy holl wlad yr Aifft.'">+Pan welodd Pharo ei fod wedi cael ymwared ohonynt, caledodd ei galon a gwrthododd wrando ar Moses ac Aaron, fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi dweud.G= Yna casglwyd hwy ynghyd yn bentyrrau, nes bod y wlad yn drewi.y<m Gwnaeth yr ARGLWYDD yr hyn yr oedd Moses yn ei ddymuno, a bu farw'r llyffaint yn y tai a'r ffermydd a'r meysydd.; Yna aeth Moses ac Aaron allan oddi wrth Pharo, a galwodd Moses ar yr ARGLWYDD ynglu375?n �'r llyffaint a ddygodd ar Pharo.|:s Bydd y llyffaint yn ymadael � thi a'th dai, ac �'th weision a'th bobl, ac ni cheir hwy yn unman ond yn y Neil."a9= Dywedodd Moses, "Fel y mynni di; cei wybod wedyn nad oes neb fel yr ARGLWYDD ein Duw ni.V8' Dywedodd Moses wrth Pharo, "Gad imi wybod pryd yr wyf i wedd�o drosot ti a'th weision a'th bobl er mwyn symud y llyffaint oddi wrthyt ti ac o'th dai, a'u gadael yn y Neil yn unig." Meddai yntau, "Yfory."K7Yna galwodd Pharo am Moses ac Aaron, a dweud, "Gwedd�wch ar i'r ARGLWYDD gymryd y llyffaint ymaith oddi wrthyf fi a'm pobl, ac fe ryddhaf finnau eich pobl er mwyn iddynt aberthu i'r ARGLWYDD."v6gOnd trwy eu gallu cyfrin yr oedd y swynwyr hefyd yn medru gwneud i lyffaint ddringo i fyny dros dir yr Aifft.r5_Felly estynnodd Aaron ei law dros ddyfroedd yr Aifft, a dringodd y llyffaint i fyny nes gorchuddio'r tir.;4qYna dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Dywed wrth Aaron, 'Estyn dy law a'th wialen dros y ffrydiau, yr afonydd a'r llynnoedd, a gwna i lyffaint ddringo i fyny dros dir yr Aifft.'"S3!Bydd y llyffaint yn dringo drosot ti a thros dy bobl a'th weision i gyd.'"L2Bydd y Neil yn heigio o lyffaint, a byddant yn dringo i fyny i'th du375? ac i'th ystafell wely; byddant yn dringo ar dy wely ac i gartrefi dy weision a'th bobl, i'th boptai ac i'th gafnau tylino.Q1os gwrthodi eu rhyddhau, byddaf yn taro dy holl dir � phla o lyffaint.0 3Yna dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses: "Dos at Pharo a dywed wrtho, 'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Gollwng fy mhobl yn rhydd er mwyn iddynt fy addoli;E/Parhaodd hyn am saith diwrnod wedi i'r ARGLWYDD daro'r Neil.}.uAm nad oeddent yn medru yfed y du373?r o'r Neil, bu'r holl Eifftiaid yn cloddio gerllaw'r afon am ddu373?r i'w yfed.M-Troes Pharo a mynd i mewn i'w du375?, heb ystyried y peth ymhellach.<,sOnd yr oedd swynwyr yr Aifft hefyd yn medru gwneud hyn trwy eu gallu cyfrin; felly caledodd calon Pharo, ac ni fynnai wrando ar Moses ac Aaron, fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi dweud. +;Bu farw'r pysgod oedd ynddi, ac yr oedd yr afon yn drewi cymaint fel na allai'r Eifftiaid yfed du373?r ohoni; ac yr oedd gwaed trwy holl wlad yr Aifft.O*Gwnaeth Moses ac Aaron fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn iddynt. Yng ngu373?ydd Pharo a'i weision, cododd Aaron y wialen a tharo du373?r y Neil, ac fe droes yr holl ddu373?r oedd ynddi yn waed.+)QDywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Dywed wrth Aaron, 'Cymer dy wialen ac estyn dy law dros ddyfroedd yr Aifft, dros ei ffrydiau a'i hafonydd, dros ei llynnoedd a'i chronfeydd du373?r, er mwyn iddynt droi'n waed.' Bydd gwaed trwy holl wlad yr Aifft, hyd yn oed yn y cawgiau o bren a charreg."m(UBydd y pysgod ynddi yn marw, a'r afon yn drewi, a bydd yn ffiaidd i'r Eifftiaid yfed du373?r ohoni." ';Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Dyma sut y cei wybod mai myfi yw'r ARGLWYDD: �'r wialen sydd yn fy llaw byddaf yn taro du373?r y Neil, ac fe dry'n waed.G& Dywed wrtho, 'Y mae'r ARGLWYDD, Duw'r Hebreaid, wedi fy anfon atat i ddweud, "Gollwng fy mhobl yn rhydd, er mwyn iddynt fy addoli yn yr anialwch"; ond hyd yn hyn nid wyt wedi ufuddhau iddo.'%Dos at Pharo yn y bore, wrth iddo fynd tua'r afon; aros amdano ar lan y Neil, a chymer yn dy law y wialen a drodd yn sarff.q$]Yna dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Y mae calon Pharo wedi caledu, ac y mae'n gwrthod rhyddhau'r bobl.d#C Er hynny, caledodd calon Pharo ac ni wrandawodd arnynt, fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi dweud.k"Q Taflodd pob un ei wialen, a throdd pob gwialen yn sarff; ond llyncodd gwialen Aaron eu gwiail hwy.`!; Taflodd Aaron ei wialen o flaen Pharo a'i weision, ac fe drodd yn sarff. Yna anfonodd Pharo am y gwu375?r doeth a'r dewiniaid, ac yr oeddent hwythau, swynwyr yr Aifft, hefyd yn medru gwneud hyn trwy eu gallu cyfrin.d C Felly, aeth Moses ac Aaron at Pharo a gwneud fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn iddynt.)M Os bydd Pharo'n dweud wrthych am wneud rhyfeddod, yr wyt ti, Moses, i ddweud wrth Aaron, 'Cymer dy wialen a'i thaflu ar lawr o flaen Pharo, ac fe dry'n sarff.'"1_Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses ac Aaron,tcPan lefarodd Moses ac Aaron wrth Pharo, yr oedd Moses yn bedwar ugain oed ac Aaron yn dair a phedwar ugain.W)Gwnaeth Moses ac Aaron yn union fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn iddynt.Bydd yr Eifftiaid yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD pan estynnaf fy llaw yn erbyn yr Aifft a rhyddhau'r Israeliaid o'u plith."+Qni fydd ef yn gwrando arnoch. Yna byddaf yn gosod fy llaw ar yr Aifft ac yn rhyddhau fy mhobl Israel yn lluoedd o wlad yr Aifft, trwy weithredoedd nerthol o farn.oYByddaf finnau'n caledu calon Pharo; ac er imi amlhau fy arwyddion a'm rhyfeddodau yng ngwlad yr Aifft, Yr wyt i fynegi'r cyfan yr wyf yn ei orchymyn i ti, a bydd Aaron dy frawd yn dweud wrth Pharo am ryddhau'r Israeliaid o'i wlad.| uDywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Edrych, yr wyf yn dy wneud fel Duw i Pharo, a bydd Aaron dy frawd yn broffwyd iti.ueOnd dywedodd Moses wrth yr ARGLWYDD, "Y mae nam ar fy lleferydd; sut, felly, y bydd Pharo yn gwrando arnaf?"sadywedodd wrtho, "Myfi yw'r ARGLWYDD; dywed wrth Pharo brenin yr Aifft y cyfan yr wyf yn ei ddweud wrthyt."@}Pan lefarodd yr ARGLWYDD wrth Moses yng ngwlad yr Aifft,oYDyma hefyd y Moses a'r Aaron a ddywedodd wrth Pharo brenin yr Aifft am ryddhau'r Israeliaid o'r Aifft.}Dyma'r Aaron a'r Moses y dywedodd yr ARGLWYDD wrthynt, "Dygwch yr Israeliaid allan o wlad yr Aifft, yn �l eu lluoedd."%EPriododd Eleasar, mab Aaron, ag un o ferched Putiel, ac esgorodd hi ar Phineas. Y rhain oedd y pennau-teuluoedd yn nhylwyth y Lefiaid, yn �l eu teuluoedd.NMeibion Cora: Assir, Elcana, ac Abiasaff; dyna deuluoedd y Corahiaid.ymPriododd Aaron ag Eliseba, merch i Aminadab a chwaer i Nahason; esgorodd hi ar Nadab, Abihu, Eleasar ac Ithamar.2aMeibion Ussiel: Misael, Elsaffan a Sithri., UMeibion Ishar: Cora, Neffeg a Sicri.  Priododd Amram � Jochebed, chwaer ei dad, ac esgorodd hi ar Aaron a Moses; bu Amram fyw am gant tri deg a saith o flynyddoedd.S !Meibion Merari: Mahli a Musi; dyna deuluoedd Lefi yn �l eu cenedlaethau.m UMeibion Cohath: Amram, Ishar, Hebron ac Ussiel; bu Cohath fyw am gant tri deg a thair o flynyddoedd.< uMeibion Gerson: Libni a Simei, yn �l eu teuluoedd.Dyma enwau meibion Lefi yn �l eu cenedlaethau: Gerson, Cohath a Merari; bu Lefi fyw am gant tri deg a saith o flynyddoedd.p[Meibion Simeon: Jemwel, Jamin, Ohad, Jachin, Sohar a Saul, mab i wraig o Ganaan; dyna deuluoedd Simeon.1Y rhain oedd y pennau-teuluoedd yn nhylwythau eu tadau. Meibion Reuben, cyntafanedig Israel: Hanoch, Palu, Hesron a Charmi; dyna deuluoedd Reuben./Y Llefarodd yr ARGLWYDD wrth Moses ac Aaron, a rhoi gorchymyn iddynt ynglu375?n � phobl Israel a Pharo brenin yr Aifft, er mwyn rhyddhau'r Israeliaid o wlad yr Aifft.#A Ond dywedodd Moses wrth yr ARGLWYDD, "Nid yw pobl Israel wedi gwrando arnaf; sut, felly, y bydd Pharo yn gwrando arnaf, a minnau � nam ar fy lleferydd?"S! Dos i ddweud wrth Pharo brenin yr Aifft am ryddhau'r Israeliaid o'i wlad.",U Yna dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, Mynegodd Moses hyn wrth bobl Israel, ond nid oeddent hwy'n barod i wrando arno oherwydd eu digalondid a'u caethiwed caled.Fe'ch dygaf i'r wlad yr addewais ei rhoi i Abraham, Isaac a Jacob, ac fe'i rhoddaf yn eiddo i chwi. Myfi yw'r ARGLWYDD.'"3Fe'ch cymeraf yn bobl i mi, a byddaf finnau yn Dduw i chwi; a chewch wybod mai myfi yw'r ARGLWYDD eich Duw, a'ch rhyddhaodd o orthrwm yr Eifftiaid.I~ Felly, dywed wrth yr Israeliaid, 'Myfi yw'r ARGLWYDD, ac fe'ch rhyddhaf o orthrwm yr Eifftiaid a'ch gwaredu o'ch caethiwed, a'ch achub � braich estynedig ac � gweithredoedd nerthol o farn.b}?a phan glywais riddfan yr Israeliaid oedd dan orthrwm yr Eifftiaid, cofiais fy nghyfamod.d|CHefyd, gwneuthum gyfamod � hwy i roi iddynt wlad Canaan, lle buont yn byw fel estroniaid;v{gYmddangosais i Abraham, Isaac a Jacob fel Duw Hollalluog, ac nid oeddent yn fy adnabod wrth fy enw, ARGLWYDD.;zsDywedodd Duw hefyd wrth Moses, "Myfi yw'r ARGLWYDD. y =Yna dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Cei weld yn awr beth a wnaf i Pharo; � llaw nerthol bydd yn gollwng y bobl yn rhydd, a'u gyrru ymaith o'i wlad."x/Oherwydd er pan ddeuthum at Pharo a llefaru yn dy enw, y mae wedi gwneud drwg i'r bobl hyn, ac nid wyt ti wedi gwneud dim o gwbl i achub eu cam." w Aeth Moses yn �l at yr ARGLWYDD a dweud, "O ARGLWYDD, pam yr wyt wedi peri'r fath helynt i'r bobl hyn? A pham yr anfonaist fi?5vea dywedodd y swyddogion wrthynt, "Boed i'r ARGLWYDD edrych arnoch a'ch barnu, am ichwi ein gwneud yn ffiaidd yng ngolwg Pharo a'i weision, a rhoi cleddyf iddynt i'n lladd."JuWedi iddynt ymadael � Pharo, daeth Moses ac Aaron i'w cyfarfod,t'Pan ddywedwyd nad oeddent i leihau'r nifer o briddfeini oedd i'w cynhyrchu mewn diwrnod, gwelodd swyddogion yr Israeliaid eu bod mewn helynt.sYn awr, ewch ymlaen �'ch gwaith; ac er na roddir gwellt i chwi mwyach, bydd raid i chwi gynhyrchu'r un nifer o briddfeini � chynt."jrODywedodd yntau, "Am eich bod mor ddiog yr ydych yn dweud, 'Gad inni fynd i aberthu i'r ARGLWYDD.',qSNid oes dim gwellt yn cael ei roi i'th weision, ac eto maent yn dweud wrthym am wneud priddfeini! Y mae dy weision yn cael eu curo, ond ar dy bobl di y mae'r bai."qp]Yna daeth swyddogion yr Israeliaid �'u cwyn at Pharo, a dweud, "Pam yr wyt yn trin dy weision fel hyn?'oICafodd y swyddogion a benodwyd gan feistri gwaith Pharo i oruchwylio'r Israeliaid eu curo a'u holi, "Pam na wnaethoch eich dogn o briddfeini heddiw fel cynt?"n) Yr oedd y meistri gwaith yn pwyso arnynt gan ddweud, "Gorffennwch y gwaith ar gyfer pob dydd, yn union fel yr oeddech pan oedd gennych wellt."^m7 Felly, bu raid i'r bobl grwydro trwy holl wlad yr Aifft a chasglu sofl yn lle gwellt.5le 'Nid wyf am roi gwellt i chwi mwyach, ond rhaid i chwi eich hunain fynd i geisio gwellt ym mha le bynnag y gallwch ei gael; er hynny, ni fydd dim cwtogi ar eich cynnyrch.'"_k9 Aeth meistri gwaith a swyddogion y bobl allan a dweud wrthynt, "Fel hyn y dywed Pharo:xjk Gwnewch y gwaith yn drymach i'r bobl er mwyn iddynt ddal ati i weithio, a pheidiwch � gwrando ar eu celwydd."DiOnd gofalwch eu bod yn cynhyrchu'r un nifer o briddfeini � chynt, a pheidiwch � lleihau'r nifer iddynt. Y maent yn ddiog, a dyna pam y maent yn gweiddi am gael mynd i aberthu i'w Duw.|hsPeidiwch � rhoi gwellt mwyach i'r bobl i wneud priddfeini; gadewch iddynt fynd a chasglu gwellt iddynt eu hunain.Yg-Y diwrnod hwnnw, rhoddodd Pharo orchymyn i feistri gwaith y bobl a'u swyddogion, fDywedodd Pharo hefyd, "Edrychwch, y maent erbyn hyn yn fwy niferus na thrigolion y wlad, ac yr ydych chwi am atal eu gorchwylion!"e!Ond dywedodd brenin yr Aifft wrthynt, "Moses ac Aaron, pam yr ydych yn denu'r bobl oddi wrth eu gwaith? Ewch yn �l at eich gorchwylion.">dwYna dywedasant, "Y mae Duw'r Hebreaid wedi cyfarfod � ni. Gad inni fynd daith dridiau i'r anialwch i aberthu i'r ARGLWYDD, ein Duw, rhag iddo ein taro � haint neu � chleddyf."1c]Dywedodd Pharo, "Pwy yw yr ARGLWYDD? Pam y dylwn i ufuddhau iddo a gollwng Israel yn rhydd? Nid wyf yn adnabod yr ARGLWYDD, ac felly nid wyf am ollwng Israel yn rhydd."*b QYna aeth Moses ac Aaron at Pharo a dweud, "Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, Duw Israel: 'Gollwng fy mhobl yn rhydd er mwyn iddynt gadw gu373?yl i mi yn yr anialwch.'"a1Credodd y bobl, a phan glywsant fod yr ARGLWYDD wedi ymweld � phobl Israel a'i fod wedi edrych ar eu hadfyd, bu iddynt ymgrymu i lawr ac addoli.`a dywedodd Aaron wrthynt y cyfan yr oedd yr ARGLWYDD wedi ei ddweud wrth Moses; a gwnaeth yr arwyddion yng ngu373?ydd y bobl.M_Yna aeth Moses ac Aaron i gynnull ynghyd holl henuriaid pobl Israel,^!Adroddodd Moses wrth Aaron y cyfan yr oedd yr ARGLWYDD wedi ei anfon i'w ddweud, a'r holl arwyddion yr oedd wedi gorchymyn iddo eu gwneud. ]Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Aaron, "Dos i'r anialwch i gyfarfod � Moses." Aeth yntau, a chyfarfod ag ef wrth fynydd Duw a'i gusanu.z\oYna gadawodd yr ARGLWYDD lonydd iddo. Dyna'r adeg y dywedodd hi, "Yr wyt yn briod trwy waed oherwydd yr enwaedu."[)Ond cymerodd Seffora gyllell finiog a thorri blaengroen ei mab a'i fwrw i gyffwrdd � thraed Moses, a dweud, "Yr wyt yn briod imi trwy waed."OZMewn llety ar y ffordd, cyfarfu'r ARGLWYDD � Moses a cheisio'i ladd.!Y=ac yr wyf yn dweud wrthyt am ollwng fy mab yn rhydd er mwyn iddo f'addoli, ond gwrthodaist ei ollwng yn rhydd, felly fe laddaf dy fab cyntafanedig di.'"WX)Llefara wrth Pharo, 'Dyma a ddywed yr ARGLWYDD: Israel yw fy mab cyntafanedig,UW%Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Wedi iti ddychwelyd i'r Aifft, rhaid iti wneud o flaen Pharo yr holl ryfeddodau a roddais yn dy allu; ond byddaf yn caledu ei galon ac ni fydd yn gollwng y bobl yn rhydd.V}Felly, cymerodd Moses ei wraig a'i feibion, a'u gosod ar asyn a mynd yn �l i wlad yr Aifft, � gwialen Duw yn ei law.U#Yr oedd yr ARGLWYDD wedi dweud wrth Moses yn Midian, "Dos yn �l i'r Aifft, oherwydd y mae pawb oedd yn ceisio dy ladd bellach wedi marw."DTDychwelodd Moses at Jethro ei dad-yng-nghyfraith a dweud wrtho, "Gad imi fynd yn �l at fy mhobl sydd yn yr Aifft i weld a ydynt yn dal yn fyw." Dywedodd Jethro wrtho, "Rhwydd hynt iti."ZS/Cymer y wialen hon yn dy law, oherwydd trwyddi hi y byddi'n gwneud yr arwyddion."lRSBydd ef yn llefaru wrth y bobl ar dy ran; bydd ef fel genau iti, a byddi dithau fel Duw iddo yntau.Q{Llefara di wrtho a gosod y geiriau yn ei enau, a rhof finnau help i'r ddau ohonoch i lefaru, a'ch dysgu beth i'w wneud.2P_Digiodd yr ARGLWYDD wrth Moses a dywedodd, "Onid Aaron y Lefiad yw dy frawd? Gwn y gall ef siarad yn huawdl; y mae ar ei ffordd i'th gyfarfod, a bydd yn falch o'th weld.IO  Ond dywedodd ef, "O f'Arglwydd, anfon pwy bynnag arall a fynni."KN Yn awr, dos, rhof help iti i lefaru, a'th ddysgu beth i'w ddweud."-MU Yna dywedodd yr ARGLWYDD wrtho, "Pwy a roes enau i feidrolyn? Pwy a'i gwna yn fud neu'n fyddar? Pwy a rydd iddo olwg, neu ei wneud yn ddall? Onid myfi, yr ARGLWYDD?IL  Dywedodd Moses wrth yr ARGLWYDD, "O f'Arglwydd, ni f�m erioed yn u373?r huawdl, nac yn y gorffennol nac er pan ddechreuaist lefaru wrth dy was; y mae fy lleferydd yn araf a'm tafod yn drwm."PK Ond os na fyddant yn ymateb i'r naill arwydd na'r llall, nac yn gwrando arnat, cymer ddu373?r o'r Neil a'i dywallt ar y sychdir, a bydd y du373?r a gymeri o'r afon Neil yn troi'n waed ar y tir sych."JOs na fyddant yn dy gredu nac yn ymateb i'r arwydd cyntaf," meddai'r ARGLWYDD, "hwyrach y byddant yn ymateb i'r ail arwydd."I?Yna dywedodd Duw, "Rho hi'n �l yn dy fynwes." Rhoes yntau ei law yn �l yn ei fynwes, a phan dynnodd hi allan, yr oedd mor iach � gweddill ei gorff.3HaYna dywedodd yr ARGLWYDD wrtho, "Rho dy law yn dy fynwes." Rhoes yntau ei law yn ei fynwes, a phan dynnodd hi allan, yr oedd ei law yn wahanglwyfus ac yn wyn fel yr eira.G Gwna hyn," meddai, "er mwyn iddynt gredu bod yr ARGLWYDD, Duw eu tadau, Duw Abraham, Duw Isaac a Duw Jacob wedi ymddangos iti."F%Ond dywedodd yr ARGLWYDD wrtho, "Estyn dy law a gafael yn ei chynffon." Estynnodd yntau ei law a gafael ynddi, a throdd yn wialen yn ei law.zEoYna dywedodd yr ARGLWYDD, "Tafl hi ar lawr." Pan daflodd hi ar lawr, trodd yn sarff, a chiliodd Moses oddi wrthi.\D3Dywedodd yr ARGLWYDD wrtho, "Beth sydd gennyt yn dy law?" Atebodd yntau, "Gwialen." C Yna atebodd Moses, "Ni fyddant yn fy nghredu nac yn gwrando arnaf, ond byddant yn dweud, 'Nid yw'r ARGLWYDD wedi ymddangos i ti.'"@B{oherwydd bydd pob gwraig yn gofyn i'w chymdoges neu i unrhyw un yn ei thu375? am dlysau o arian ac o aur, a dillad. Gwisgwch hwy am eich meibion a'ch merched, ac ysbeiliwch yr Aifft."mAUGwnaf i'r Eifftiaid edrych yn ffafriol ar y bobl hyn, a phan fyddwch yn ymadael, nid ewch yn waglaw, @ Felly, estynnaf fy llaw a tharo'r Eifftiaid �'r holl ryfeddodau a wnaf yn eu plith; wedi hynny, bydd yn eich gollwng yn rhydd.o?YOnd yr wyf yn gwybod na fydd brenin yr Aifft yn caniat�u i chwi fynd oni orfodir ef � llaw gadarn.y>mBydd henuriaid Israel yn gwrando arnat; dos dithau gyda hwy at frenin yr Aifft a dweud wrtho, 'Y mae'r ARGLWYDD, Duw'r Hebreaid, wedi ymweld � ni; yn awr gad inni fynd daith dridiau i'r anialwch er mwyn inni aberthu i'r ARGLWYDD ein Duw.'3=aac yr wyf wedi penderfynu eich arwain allan o adfyd yr Aifft i wlad y Canaaneaid, Hethiaid, Amoriaid, Peresiaid, Hefiaid a Jebusiaid, gwlad yn llifeirio o laeth a m�l.'j<ODos, a chynnull ynghyd henuriaid Israel, a dywed wrthynt, 'Y mae'r ARGLWYDD, Duw eich tadau, Duw Abraham, Isaac a Jacob, wedi ymddangos i mi a dweud: Yr wyf wedi ymweld � chwi ac edrych ar yr hyn a wnaed i chwi yn yr Aifft,h;KDywedodd Duw eto wrth Moses, "Dywed hyn wrth bobl Israel, 'Yr ARGLWYDD, Duw eich tadau, Duw Abraham, Duw Isaac a Duw Jacob sydd wedi fy anfon atoch.' Dyma fydd fy enw am byth, ac fel hyn y cofir amdanaf gan bob cenhedlaeth.u:eDywedodd Duw wrth Moses, "Ydwyf yr hyn ydwyf. Dywed hyn wrth bobl Israel, 'Ydwyf sydd wedi fy anfon atoch.'".9W Yna dywedodd Moses wrth Dduw, "Os af at bobl Israel a dweud wrthynt, 'Y mae Duw eich hynafiaid wedi fy anfon atoch', beth a ddywedaf wrthynt os gofynnant am ei enw?"08[ Dywedodd yntau, "Byddaf fi gyda thi; a dyma fydd yr arwydd mai myfi sydd wedi dy anfon: wedi iti arwain y bobl allan o'r Aifft, byddwch yn addoli Duw ar y mynydd hwn."h7K Ond gofynnodd Moses i Dduw, "Pwy wyf fi i fynd at Pharo ac arwain pobl Israel allan o'r Aifft?"h6K Tyrd, yr wyf yn dy anfon at Pharo er mwyn iti arwain fy mhobl, yr Israeliaid, allan o'r Aifft."r5_ Yn awr y mae gwaedd pobl Israel wedi dod ataf, ac yr wyf wedi gweld fel y bu'r Eifftiaid yn eu gorthrymu.[41Yr wyf wedi dod i'w gwaredu o law'r Eifftiaid, a'u harwain o'r wlad honno i wlad ffrwythlon ac eang, gwlad yn llifeirio o laeth a m�l, cartref y Canaaneaid, Hethiaid, Amoriaid, Peresiaid, Hefiaid a Jebusiaid.3%Yna dywedodd yr ARGLWYDD, "Yr wyf wedi gweld adfyd fy mhobl yn yr Aifft a chlywed eu gwaedd o achos eu meistri gwaith, a gwn am eu doluriau.2'Dywedodd hefyd, "Duw dy dadau wyf fi, Duw Abraham, Duw Isaac a Duw Jacob." Cuddiodd Moses ei wyneb, oherwydd yr oedd arno ofn edrych ar Dduw.1%Yna dywedodd Duw, "Paid � dod ddim nes; tyn dy esgidiau oddi am dy draed, oherwydd y mae'r llecyn yr wyt yn sefyll arno yn dir sanctaidd."0Pan welodd yr ARGLWYDD ei fod wedi troi i edrych, galwodd Duw arno o ganol y berth, "Moses, Moses." Atebodd yntau, "Dyma fi."k/QDywedodd Moses, "Yr wyf am droi i edrych ar yr olygfa ryfedd hon, pam nad yw'r berth wedi llosgi." .Yno ymddangosodd angel yr ARGLWYDD iddo mewn fflam d�n o ganol perth. Edrychodd yntau a gweld y berth ar d�n ond heb ei difa. ~~}||_{{Bz}yy-xxCwwYvvEuuOttNss%rgqqp;onnOmmlkjjj=ii(hggXff>ee9dd cc(bDaat``M___8_^J]]\]\\^[v[CZAYY`XXWWBVVU_TZSRROQrQ$PaOOONMLLL-KJJ5IHHGG]FF5EEDbCC6BB5A]@??W>>L==<O"Gosododd Aaron ef o flaen y dystiolaeth i'w gadw, fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn i Moses.=3!Dywedodd Moses wrth Aaron, "Cymer grochan, a rho ynddo omer lawn o'r manna, a'i osod o flaen yr ARGLWYDD, i'w gadw ar gyfer y cenedlaethau a ddaw."b<? Dywedodd Moses, "Dyma a orchmynnodd yr ARGLWYDD: 'Llanwer omer ohono i'w gadw ar gyfer y cenedlaethau a ddaw, er mwyn iddynt weld y bara a rois i chwi i'w fwyta yn yr anialwch pan ddygais chwi allan o wlad yr Aifft.'";Rhoddodd tu375? Israel yr enw manna arno; yr oedd fel had coriander, yn wyn, a'i flas fel afrlladen wedi ei gwneud o f�l.4:eFelly gorffwysodd y bobl ar y seithfed dydd.T9#Edrychwch, yr ARGLWYDD a roddodd y Saboth i chwi; am hynny, fe rydd i chwi ar y chweched dydd fara am ddau ddiwrnod. Arhoswch gartref, bawb ohonoch, a pheidied neb � symud oddi yno ar y seithfed dydd."m8UDywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Am ba hyd yr ydych am wrthod cadw fy ngorchmynion a'm cyfreithiau?V7'Aeth rhai o'r bobl allan ar y seithfed dydd i'w gasglu, ond ni chawsant ddim.i6MAm chwe diwrnod y casglwch ef, ond ar y seithfed dydd, sef y Saboth, ni bydd dim ohono ar gael."5Yna dywedodd Moses, "Bwytewch ef heddiw, oherwydd y mae'r dydd hwn yn Saboth i'r ARGLWYDD; ni chewch mohono yn y maes heddiw.d4CFe'i cadwasant hyd y bore, fel yr oedd Moses wedi gorchymyn, ac ni ddrewodd na magu pryfed.)3MDywedodd yntau wrthynt, "Dyma a orchmynnodd yr ARGLWYDD: 'Bydd yfory yn ddydd o orffwys, ac yn Saboth wedi ei gysegru i'r ARGLWYDD.' Felly pobwch yr hyn y bydd ei angen arnoch, a berwi'r hyn y bydd arnoch ei eisiau; yna rhowch o'r neilltu bopeth sydd yn weddill, a chadwch ef hyd y bore."2Ar y chweched dydd casglasant ddwywaith cymaint o fara, dau omer yr un, a daeth holl swyddogion y cynulliad at Moses i fynegi hyn iddo.]15Casglasant bob bore gymaint ag a allent ei fwyta, ond pan boethai'r haul, fe doddai.01Ond ni wrandawsant arno, a chadwodd rhai beth ohono'n weddill hyd drannoeth; magodd bryfed, a dechreuodd ddrewi, ac yr oedd Moses yn ddig wrthynt.[/1Dywedodd Moses wrthynt, "Peidied neb � chadw dim ohono'n weddill hyd drannoeth."<.sac wedi iddynt ei fesur wrth yr omer, nid oedd gormod gan y sawl a gasglodd lawer, na phrinder gan y sawl a gasglodd ychydig. Yr oedd pob un yn casglu cymaint ag a allai ei fwyta.Q-Gwnaeth yr Israeliaid hyn; yr oedd rhai'n casglu llawer, eraill ychydig,,-Dyma a orchmynnodd yr ARGLWYDD: 'Y mae pob un i gasglu ohono gymaint ag a all ei fwyta; cymerwch omer yr un ar gyfer pawb sydd yn eich pabell.'"D+Gwelodd yr Israeliaid ef, a dweud wrth ei gilydd, "Beth yw hwn?" Oherwydd nid oeddent yn gwybod beth ydoedd. Dywedodd Moses wrthynt, "Hwn yw'r bara a roddodd yr ARGLWYDD i chwi i'w fwyta.p*[Pan gododd y gwlith, yr oedd caenen denau ar hyd wyneb yr anialwch, mor denau � llwydrew ar y ddaear.j)O Yn yr hwyr daeth soflieir a gorchuddio'r gwersyll, ac yn y bore yr oedd haen o wlith o'i amgylch.?(y Yr wyf wedi clywed grwgnach yr Israeliaid; dywed wrthynt, 'Yn y cyfnos cewch fwyta cig, ac yn y bore cewch eich gwala o fara; yna byddwch yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD eich Duw.'"('M Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,&y A thra oedd Aaron yn siarad � hwy, a hwythau'n edrych tua'r anialwch, ymddangosodd gogoniant yr ARGLWYDD mewn cwmwl.%- Dywedodd Moses wrth Aaron, "Dywed wrth holl gynulliad pobl Israel, 'Dewch yn agos at yr ARGLWYDD, oherwydd y mae ef wedi clywed eich grwgnach.'"${Dywedodd Moses hefyd, "Fe rydd yr ARGLWYDD i chwi gig i'w fwyta yn yr hwyr, a'ch gwala o fara yn y bore, oherwydd y mae wedi clywed eich grwgnach yn ei erbyn. Felly, pwy ydym ni? Nid yn ein herbyn ni y mae eich grwgnach, ond yn erbyn yr ARGLWYDD."#%ac yn y bore cewch weld ei ogoniant, oherwydd y mae wedi clywed eich grwgnach yn ei erbyn. Pwy ydym ni, eich bod yn grwgnach yn ein herbyn?" "Yna dywedodd Moses ac Aaron wrth yr holl Israeliaid, "Yn yr hwyr cewch wybod mai'r ARGLWYDD a'ch arweiniodd allan o wlad yr Aifft,p![Ond ar y chweched dydd y maent i baratoi dwywaith cymaint ag y byddent yn ei gasglu ar ddiwrnod arall."[ 1Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Byddaf yn glawio arnoch fara o'r nefoedd, a bydd y bobl yn mynd allan a chasglu bob dydd ddogn diwrnod, er mwyn i mi eu profi a gweld a ydynt am ddilyn fy nghyfraith ai peidio.a dweud wrthynt, "O na fyddai'r ARGLWYDD wedi gadael inni farw yng ngwlad yr Aifft, lle'r oeddem yn cael eistedd wrth y crochanau cig a bwyta ein gwala o fwyd; ond yr ydych chwi wedi ein harwain allan yma i'r anialwch er mwyn lladd y dyrfa hon i gyd � newyn."^7Dechreuodd holl gynulliad pobl Israel rwgnach yn erbyn Moses ac Aaron yn yr anialwch,. YAeth holl gynulliad pobl Israel ymaith o Elim, ac ar y pymthegfed dydd o'r ail fis wedi iddynt adael gwlad yr Aifft, daethant i anialwch Sin, sydd rhwng Elim a Sinai. Yna daethant i Elim, lle'r oedd deuddeg ffynnon ddu373?r, a deg a thrigain o balmwydd; a buont yn gwersyllu yno wrth y du373?r. a dweud, "Os gwrandewi'n astud ar lais yr ARGLWYDD dy Dduw, a gwneud yr hyn sy'n iawn yn ei olwg, gan wrando ar ei orchmynion a chadw ei holl ddeddfau, ni rof arnat yr un o'r clefydau a rois ar yr Eifftiaid; oherwydd myfi yw'r ARGLWYDD, sy'n dy iach�u."U%Galwodd yntau ar yr ARGLWYDD, a dangosodd yr ARGLWYDD iddo bren; pan daflodd Moses y pren i'r du373?r, trodd y du373?r yn felys. Yno y sefydlodd yr ARGLWYDD ddeddf a chyfraith, ac yno hefyd y profodd hwy,QDechreuodd y bobl rwgnach yn erbyn Moses, a gofyn, "Beth ydym i'w yfed?"q]Pan ddaethant i Mara, ni allent yfed y du373?r yno am ei fod yn chwerw; dyna pam y galwyd y lle yn Mara.7Yna arweiniodd Moses yr Israeliaid oddi wrth y M�r Coch, ac aethant ymaith i anialwch Sur; buont yn teithio'r anialwch am dridiau heb gael du373?r. Canodd Miriam g�n iddynt: "Canwch i'r ARGLWYDD am iddo weithredu'n fuddugoliaethus; bwriodd y ceffyl a'i farchog i'r m�r."Yna cymerodd Miriam y broffwydes, chwaer Aaron, dympan yn ei llaw, ac aeth yr holl wragedd allan ar ei h�l a dawnsio gyda thympanau.DPan aeth meirch Pharo a'i gerbydau a'i farchogion i mewn i'r m�r, gwnaeth yr ARGLWYDD i ddyfroedd y m�r ddychwelyd drostynt; ond cerddodd yr Israeliaid trwy ganol y m�r ar dir sych.4eBydd yr ARGLWYDD yn teyrnasu byth bythoedd."9Fe'u dygi i mewn a'u plannu ar y mynydd sy'n eiddo i ti, y man, O ARGLWYDD, a wnei yn drigfan i ti dy hun, y cysegr, O ARGLWYDD, a godi �'th ddwylo..WDaw ofn a braw arnynt; oherwydd mawredd dy fraich byddant mor llonydd � charreg, nes i'th bobl di, O ARGLWYDD, fynd heibio, nes i'r bobl a brynaist ti fynd heibio.kQBydd penaethiaid Edom yn brawychu, ac arweinwyr Moab yn arswydo, a holl drigolion Canaan yn toddi.LFe glyw y bobloedd, a dychryn, a daw gwewyr ar drigolion Philistia.gI Yn dy drugaredd, arweini'r bobl a waredaist, a thrwy dy nerth eu tywys i'th drigfan sanctaidd.; s Pan estynnaist dy ddeheulaw, llyncodd y ddaear hwy.! = Pwy ymhlith y duwiau sy'n debyg i ti, O ARGLWYDD? Pwy sydd fel tydi, yn ogoneddus ei sancteiddrwydd, yn teilyngu parch a mawl, ac yn gwneud rhyfeddodau?v g Ond pan chwythaist ti �'th anadl, gorchuddiodd y m�r hwy, nes iddynt suddo fel plwm i'r dyfroedd mawrion. / Dywedodd y gelyn, 'Byddaf yn erlid ac yn goddiweddyd; rhannaf yr ysbail, a chaf fy nigoni ganddo; tynnaf fy nghleddyf, a'u dinistrio �'m llaw.' Trwy chwythiad dy ffroenau casglwyd y dyfroedd ynghyd; safodd y ffrydiau yn bentwr, a cheulodd y dyfnderoedd yng nghanol y m�r.ymTrwy dy fawrhydi aruchel darostyngaist dy wrthwynebwyr; gollyngaist dy ddigofaint, ac fe'u difaodd hwy fel sofl.jOY mae nerth dy ddeheulaw, O ARGLWYDD, yn ogoneddus; dy ddeheulaw, O ARGLWYDD, a ddryllia'r gelyn.RDaeth llifogydd i'w gorchuddio, a disgynasant i'r dyfnderoedd fel carreg.fGTaflodd gerbydau Pharo a'i fyddin i'r m�r, a boddwyd ei gapteiniaid dethol yn y M�r Coch.<uY mae'r ARGLWYDD yn rhyfelwr; yr ARGLWYDD yw ei enw. Yr ARGLWYDD yw fy nerth a'm c�n, ac ef yw'r un a'm hachubodd; ef yw fy Nuw, ac fe'i gogoneddaf, Duw fy nhad, ac fe'i dyrchafaf." AYna canodd Moses a'r Israeliaid y g�n hon i'r ARGLWYDD: "Canaf i'r ARGLWYDD am iddo weithredu'n fuddugoliaethus; bwriodd y ceffyl a'i farchog i'r m�r.#Pan welodd Israel y weithred fawr a wnaeth yr ARGLWYDD yn erbyn yr Eifftiaid, daethant i'w ofni ac i ymddiried ynddo ef ac yn ei was Moses. Felly achubodd yr ARGLWYDD Israel o law'r Eifftiaid y diwrnod hwnnw, a gwelsant yr Eifftiaid yn gorwedd yn farw ar lan y m�r.|sOnd cerddodd yr Israeliaid trwy ganol y m�r ar dir sych, ac yr oedd y dyfroedd fel mur ar y naill ochr a'r llall.$~CDychwelodd y dyfroedd a gorchuddio'r cerbydau a'r marchogion, a holl fyddin Pharo oedd wedi dilyn yr Israeliaid i'r m�r, heb adael yr un ohonynt ar �l.;}qFelly estynnodd Moses ei law dros y m�r, ac erbyn y bore yr oedd y m�r wedi dychwelyd i'w le. Ceisiodd yr Eifftiaid ffoi rhagddo, ond bwriodd yr ARGLWYDD hwy i ganol y m�r.|1Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Estyn dy law allan dros y m�r er mwyn i'r dyfroedd lifo'n �l dros yr Eifftiaid a'u cerbydau a'u marchogion."T{#trwy gloi olwynion eu cerbydau a'i gwneud yn anodd iddynt yrru ymlaen. Yna dywedodd yr Eifftiaid, "Gadewch inni ffoi oddi wrth Israel, oherwydd y mae'r ARGLWYDD yn ymladd drostynt hwy yn erbyn yr Aifft."zYn ystod gwyliadwriaeth y bore, edrychodd yr ARGLWYDD ar fyddin yr Eifftiaid trwy'r golofn d�n a'r cwmwl, a daliodd hwyxykErlidiodd yr Eifftiaid hwy, ac aeth holl feirch Pharo, ei gerbydau a'i farchogion, ar eu holau i ganol y m�r.txcAeth yr Israeliaid trwy ganol y m�r ar dir sych, ac yr oedd y dyfroedd fel mur ar y naill ochr a'r llall.1w]Estynnodd Moses ei law dros y m�r, a thrwy'r nos gyrrodd yr ARGLWYDD y m�r yn ei �l � gwynt cryf o'r dwyrain. Gwnaeth y m�r yn sychdir, a holltwyd y dyfroedd.1v]gan aros rhwng byddin yr Aifft a byddin Israel. Yr oedd y cwmwl yn dywyllwch, ond yn goleuo trwy'r nos i'r Israeliaid; ac ni ddaeth y naill ar gyfyl y llall trwy'r nos.u5Symudodd angel Duw, a fu'n mynd o flaen byddin Israel, ac aeth y tu �l iddynt; a symudodd y golofn niwl a fu o'u blaen, a safodd y tu �l iddynt,ztoCaiff yr Eifftiaid wybod mai myfi yw'r ARGLWYDD pan enillaf ogoniant ar draul Pharo a'i gerbydau a'i farchogion."s5Byddaf finnau'n caledu calonnau'r Eifftiaid er mwyn iddynt eu dilyn, ac enillaf ogoniant ar draul Pharo a'i holl fyddin, ei gerbydau a'i farchogion.rCod dithau dy wialen, ac estyn dy law allan dros y m�r i'w rannu, er mwyn i'r Israeliaid fynd trwy ei ganol ar dir sych.pq[Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Pam yr wyt yn gweiddi arnaf? Dywed wrth yr Israeliaid am fynd ymlaen.FpBydd yr ARGLWYDD yn ymladd drosoch; am hynny, byddwch dawel."To# Dywedodd Moses wrth y bobl, "Peidiwch ag ofni; byddwch gadarn ac edrychwch ar y waredigaeth y mae'r ARGLWYDD yn ei rhoi i chwi heddiw, oherwydd ni fyddwch yn gweld yr Eifftiaid a welsoch heddiw byth mwy.n9 Onid oeddem wedi dweud wrthyt yn yr Aifft am adael llonydd inni wasanaethu'r Eifftiaid? Byddai'n well inni eu gwasanaethu hwy na marw yn yr anialwch."m5 Dywedasant wrth Moses, "Ai am nad oedd beddau yn yr Aifft y dygaist ni i'r anialwch i farw? Pam y gwnaethost hyn i ni, a dod � ni allan o'r Aifft?l5 Wrth i Pharo nes�u, edrychodd yr Israeliaid i fyny a gweld yr Eifftiaid yn dod ar eu holau, ac yn eu dychryn gwaeddodd pobl Israel ar yr ARGLWYDD.Ik  Aeth yr Eifftiaid ar eu h�l gyda holl feirch Pharo a'i gerbydau, ei farchogion a'i fyddin, a'u goddiweddyd tra oeddent yn gwersyllu wrth y m�r gerllaw Pihahiroth, gyferbyn � Baal-seffon.jCaledodd yr ARGLWYDD galon Pharo brenin yr Aifft, ac erlidiodd hwnnw'r Israeliaid wrth iddynt fynd ymaith yn fuddugoliaethus.uiecymerodd hefyd chwe chant o gerbydau dethol, a'r holl gerbydau eraill oedd yn yr Aifft, a chapten ar bob un.Hh Felly parat�dd Pharo ei gerbyd ac aeth �'i fyddin gydag ef;Ig Pan ddywedwyd wrth frenin yr Aifft fod y bobl wedi ffoi, newidiodd agwedd Pharo a'i weision tuag atynt, ac meddent, "Beth yw hyn a wnaethom? Yr ydym wedi rhyddhau'r Israeliaid o'n gwasanaeth!"ofYYna, byddaf fi'n caledu ei galon, a bydd ef yn eu herlid; felly, fe enillaf ogoniant i mi fy hun ar draul Pharo a'i holl fyddin, a chaiff yr Eifftiaid wybod mai myfi yw'r ARGLWYDD." Gwnaeth yr Israeliaid fel y gorchmynnwyd iddynt.deCBydd Pharo'n meddwl bod yr Israeliaid wedi eu dal yn y wlad a'u cau i mewn gan yr anialwch."d?Dywed wrth yr Israeliaid am ddychwelyd a gwersyllu o flaen Pihahiroth, rhwng Migdol a'r m�r; yr ydych i wersyllu wrth y m�r gyferbyn � Baal-seffon.'c MDywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,wbi Ni symudwyd y golofn niwl oedd o flaen y bobl yn ystod y dydd na'r golofn d�n oedd o'u blaen yn ystod y nos.?ay Yr oedd yr ARGLWYDD yn mynd o'u blaen mewn colofn o niwl yn ystod y dydd i'w harwain ar y ffordd, ac mewn colofn o d�n yn ystod y nos i'w goleuo; felly gallent deithio ddydd a nos.K` Aethant ymaith o Succoth a gwersyllu yn Etham, ar gwr yr anialwch.Y_- Cymerodd Moses esgyrn Joseff gydag ef, oherwydd yr oedd Joseff wedi gosod yr Israeliaid dan lw, drwy ddweud, "Bydd Duw yn sicr o ymweld � chwi, a'r pryd hwnnw yr ydych i ddwyn fy esgyrn oddi yma gyda chwi."^- Felly arweiniodd hwy ar hyd ffordd yr anialwch i gyfeiriad y M�r Coch, ac aeth yr Israeliaid allan o wlad yr Aifft gan ddwyn eu harfau rhyfel.Y]- Pan ollyngodd Pharo y bobl yn rhydd, nid arweiniodd Duw hwy ar hyd ffordd gwlad y Philistiaid, er bod honno'n agos. "Oherwydd," meddai, "gallai'r bobl newid eu meddwl pan welant ryfel, a dychwelyd i'r Aifft." \ Bydd hyn yn arwydd ar dy law ac yn rhactalau rhwng dy lygaid; oherwydd � llaw nerthol y daeth yr ARGLWYDD � ni allan o'r Aifft."[} oherwydd pan wrthododd Pharo ein gollwng yn rhydd, lladdodd yr ARGLWYDD bob cyntafanedig, yn ddyn ac anifail, yng ngwlad yr Aifft. Dyna pam yr wyf yn aberthu i'r ARGLWYDD bob gwryw cyntafanedig, ond yn cyfnewid pob cyntafanedig o blith fy meibion.'$ZC Yna pan fydd dy blentyn ymhen amser yn gofyn, 'Beth yw ystyr hyn?' dywed wrtho, '� llaw nerthol y daeth yr ARGLWYDD � ni o'r Aifft, o du375? caethiwed;6Yg Ond yr wyt i roi oen yn gyfnewid am bob asyn cyntafanedig, ac os nad wyt am ei gyfnewid, yr wyt i dorri ei wddf. Yr wyt hefyd i gyfnewid pob cyntafanedig o blith dy feibion.~Xw yr wyt i neilltuo pob cyntafanedig iddo ef; bydd pob gwryw cyntafanedig o blith dy anifeiliaid yn eiddo i'r ARGLWYDD.vWg Pan fydd yr ARGLWYDD wedi dod � thi i wlad y Canaaneaid a'i rhoi iti, fel y tyngodd i ti ac i'th hynafiaid,QV Yr wyt i gadw'r ddeddf hon yn ei hamser penodedig o flwyddyn i flwyddyn.>Uw Bydd hyn i ti yn arwydd ar dy law a rhwng dy lygaid, i'th atgoffa y dylai cyfraith yr ARGLWYDD fod yn dy enau; oherwydd � llaw nerthol y daeth yr ARGLWYDD � thi allan o'r Aifft. T Ar y dydd hwnnw, fe ddywedir wrth dy blentyn, 'Gwneir hyn oherwydd y peth a wnaeth yr ARGLWYDD i mi pan ddeuthum allan o'r Aifft.'vSg Bara croyw a fwyteir am saith diwrnod, ac ni fydd bara lefeinllyd na surdoes i'w weld yn unman o fewn dy dir.eRE Am saith diwrnod byddi'n bwyta bara croyw, ac ar y seithfed dydd bydd gu373?yl i'r ARGLWYDD.~Qw Pan fydd yr ARGLWYDD wedi dod � thi i wlad y Canaaneaid, Hethiaid, Amoriaid, Hefiaid a Jebusiaid, sef y wlad yr addawodd i'th hynafiaid y byddai'n ei rhoi i ti, gwlad yn llifeirio o laeth a m�l, yr wyt i gadw'r ddefod hon yn ystod y mis hwn.0P] Ar y dydd hwn ym mis Abib yr ewch allan.dOC Yna dywedodd Moses wrth y bobl, "Cofiwch y dydd hwn, sef y dydd y daethoch allan o'r Aifft, o du375? caethiwed, oherwydd � llaw nerthol y daeth yr ARGLWYDD � chwi oddi yno; hefyd, peidiwch � bwyta bara lefeinllyd.xNk Cysegra i mi bob cyntafanedig; eiddof fi yw'r cyntaf a ddaw o'r groth ymysg yr Israeliaid, yn ddyn ac anifail."'M M Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,VL' 3ac ar y dydd hwnnw aeth yr ARGLWYDD � lluoedd Israel allan o wlad yr Aifft.`K; 2Gwnaeth yr Israeliaid yn union fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn i Moses ac Aaron,J  1Ond ni chaiff yr un gwryw heb ei enwaedu fwyta ohono. Yr un gyfraith fydd i'r brodor ac i'r dieithryn sy'n byw yn eich plith."5Ie 0Os yw dieithryn sy'n byw gyda thi yn dymuno cadw Pasg i'r ARGLWYDD, caiff wneud hynny ar yr amod fod pob gwryw sydd gydag ef yn cael ei enwaedu; fe fydd, felly, fel brodor.2Ha /Y mae holl gynulleidfa Israel i wneud hyn.G .Rhaid ei fwyta mewn un tu375?; nid ydych i fynd � dim o'r cig allan o'r tu375?, ac nid ydych i dorri'r un asgwrn ohono.6Fi -ni chaiff yr estron na'r gwas cyflog ei fwyta.SE! ,ond caiff pob caethwas a brynwyd ag arian ei fwyta, os yw wedi ei enwaedu;mDU +Yna dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses ac Aaron, "Dyma ddeddf y Pasg: nid yw'r un estron i fwyta ohono,3Ca *Am i'r ARGLWYDD y noson honno gadw gwyliadwriaeth i'w dwyn allan o'r Aifft, bydd holl blant Israel ar y noson hon yn cadw gwyliadwriaeth i'r ARGLWYDD dros y cenedlaethau.yBm )Ar ddiwedd y pedwar cant tri deg o flynyddoedd, i'r diwrnod, aeth holl luoedd yr ARGLWYDD allan o wlad yr Aifft.QA (Bu'r Israeliaid yn byw yn yr Aifft am bedwar cant tri deg o flynyddoedd.`@; 'Yr oedd yn rhaid iddynt bobi'r toes yr oeddent wedi ei gario o'r Aifft yn deisennau croyw am nad oedd wedi ei lefeinio, oherwydd cawsant eu gyrru allan o'r Aifft heb gyfle i oedi nac i baratoi bwyd iddynt eu hunain.a?= &Aeth tyrfa gymysg gyda hwy, ynghyd � llawer iawn o anifeiliaid, yn ddefaid a gwartheg.~>w %Yna teithiodd yr Israeliaid o Rameses i Succoth; yr oedd tua chwe chan mil o wu375?r traed, heblaw gwragedd a phlant.'=I $am i'r ARGLWYDD beri i'r Eifftiaid edrych arnynt � ffafr, gadawsant i'r Israeliaid gael yr hyn yr oeddent yn gofyn amdano. Felly yr ysbeiliwyd yr Eifftiaid.~<w #Gwnaeth yr Israeliaid yr hyn a ddywedodd Moses wrthynt, a gofyn i'r Eifftiaid am dlysau arian a thlysau aur a dillad;;{ "Felly, cymerodd y bobl y toes cyn ei lefeinio, gan fod eu llestri tylino ar eu hysgwyddau wedi eu rhwymo gyda'u dillad.~:w !Yr oedd yr Eifftiaid yn crefu ar y bobl i adael y wlad ar frys, oherwydd yr oeddent yn dweud, "Byddwn i gyd yn farw."g9I Cymerwch eich defaid a'ch gwartheg hefyd, yn �l eich dymuniad, ac ewch; bendithiwch finnau.",8S Felly galwodd ar Moses ac Aaron yn y nos a dweud, "Codwch, ewch ymaith o fysg fy mhobl, chwi a'r Israeliaid, ac ewch i wasanaethu'r ARGLWYDD yn �l eich dymuniad.7) Yn ystod y nos cododd Pharo a'i holl weision a'r holl Eifftiaid, a bu llefain mawr yn yr Aifft, oherwydd nid oedd tu375? heb gorff marw ynddo.A6} Ar hanner nos trawodd yr ARGLWYDD bob cyntafanedig yng ngwlad yr Aifft, o gyntafanedig Pharo ar ei orsedd hyd gyntafanedig y carcharor yn ei gell, a chyntafanedig yr anifeiliaid hefyd.m5U Aeth yr Israeliaid ymaith a gwneud yn union fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn i Moses ac Aaron.<4s yr ydych i ateb, 'Aberth Pasg yr ARGLWYDD ydyw, oherwydd pan drawodd ef yr Eifftiaid, aeth heibio i dai'r Israeliaid oedd yn yr Aifft a'u harbed.'" Ymgrymodd y bobl mewn addoliad.R3 Pan fydd eich plant yn gofyn i chwi, 'Beth yw'r ddefod hon sydd gennych?'r2_ Yr ydych i gadw'r ddefod hon pan ddewch i'r wlad y bydd yr ARGLWYDD yn ei rhoi i chwi yn �l ei addewid.@1} Cadwch y ddefod hon yn ddeddf i chwi a'ch plant am byth.T0# Bydd yr ARGLWYDD yn tramwyo drwy'r Aifft ac yn taro'r wlad, ond pan w�l y gwaed ar gapan a dau bost y drws, bydd yn mynd heibio iddo, ac ni fydd yn gadael i'r Dinistrydd ddod i mewn i'ch tai i'ch difa.8/k Yna cymerwch dusw o isop a'i drochi yn y gwaed fydd yn y cawg, a thaenwch y gwaed ar gapan a dau bost y drws; nid oes neb ohonoch i fynd allan trwy ddrws ei du375? hyd y bore.. Yna galwodd Moses ynghyd holl henuriaid Israel, a dweud wrthynt, "Dewiswch yr u373?yn ar gyfer eich teuluoedd, a lladdwch oen y Pasg.r-_ Peidiwch � bwyta dim sydd wedi ei lefeinio, ond ym mha le bynnag yr ydych yn byw, bwytewch fara croyw.";,q Am saith diwrnod nid ydych i gadw surdoes yn eich tai, oherwydd bydd pwy bynnag sy'n bwyta bara lefeinllyd yn cael ei ddiarddel o gynulleidfa Israel, boed yn estron neu'n frodor.+{ Yr ydych i fwyta bara croyw o hwyrddydd y pedwerydd dydd ar ddeg o'r mis cyntaf hyd yr hwyr ar yr unfed dydd ar hugain.9*m Cadwch hefyd u373?yl y Bara Croyw, am mai ar y dydd hwn y deuthum �'ch lluoedd allan o wlad yr Aifft; am hynny y mae'r dydd hwn i'w gadw'n ddeddf am byth dros y cenedlaethau.')I Ar y dydd cyntaf ac ar y seithfed, bydd cyfarfod cysegredig; ni wneir dim gwaith yn ystod y dyddiau hynny, heblaw paratoi bwyd i bawb i'w fwyta; dyna'r cyfan.[(1 Am saith diwrnod yr ydych i fwyta bara croyw; ar y dydd cyntaf bwriwch y surdoes allan o'ch tai, oherwydd bydd pwy bynnag sy'n bwyta bara lefeinllyd o'r dydd cyntaf hyd y seithfed yn cael ei ddiarddel o Israel.'/ Bydd y dydd hwn yn ddydd i'w gofio i chwi, ac yr ydych i'w gadw yn u373?yl i'r ARGLWYDD; cadwch yr u373?yl yn ddeddf am byth dros y cenedlaethau.+&Q Bydd y gwaed yn arwydd ar y tai y byddwch chwi ynddynt; pan welaf y gwaed byddaf yn mynd heibio i chwi, ac ni fydd y pla yn eich difetha pan drawaf wlad yr Aifft.:%o Y noson honno, byddaf yn tramwyo trwy wlad yr Aifft ac yn lladd pob cyntafanedig sydd ynddi, yn ddyn ac anifail, a byddaf yn dod � barn ar dduwiau'r Aifft; myfi yw'r ARGLWYDD.*$O Dyma sut yr ydych i'w fwyta: yr ydych i'w fwyta ar frys �'ch gwisg wedi ei thorchi, eich esgidiau am eich traed, a'ch ffon yn eich llaw. Pasg yr ARGLWYDD ydyw.x#k Peidiwch � gadael dim ohono ar �l hyd y bore; os bydd peth ohono ar �l yn y bore, llosgwch ef yn y t�n."  Peidiwch � bwyta dim ohono'n amrwd nac wedi ei ferwi mewn du373?r, ond wedi ei rostio wrth d�n, yn ben, coesau a pherfedd.s!a Y maent i fwyta'r cig y noson honno wedi ei rostio wrth d�n, a'i fwyta gyda bara croyw a llysiau chwerw.k Q Yna byddant yn cymryd peth o'r gwaed a'i daenu ar ddau bost a chapan drws y tai lle y bwyteir hwy. Yr ydych i'w cadw hyd y pedwerydd dydd ar ddeg o'r mis hwn, ac yna bydd pob aelod o gynulleidfa Israel yn eu lladd fin nos.iM Rhaid i bob oen fod yn wryw blwydd heb nam, wedi ei gymryd o blith y defaid neu o blith y geifr.$C Os bydd un oen yn ormod i'r teulu, gallant ei rannu �'r cymdogion agosaf, yn �l eu nifer, a rhannu cost yr oen yn �l yr hyn y mae pob un yn ei fwyta.   Dywedwch wrth holl gynulleidfa Israel fod pob dyn, ar y degfed dydd o'r mis hwn, i gymryd oen ar gyfer ei deulu, un i bob teulu.Z/ Bydd y mis hwn i chwi yn gyntaf o'r misoedd; hwn fydd y mis cyntaf o'ch blwyddyn.E  Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses ac Aaron yng ngwlad yr Aifft,7 Gwnaeth Moses ac Aaron yr holl ryfeddodau hyn yng ngu373?ydd Pharo, ond caledodd yr ARGLWYDD galon Pharo fel na fynnai ryddhau'r Israeliaid o'i wlad. Yr oedd yr ARGLWYDD wedi dweud wrth Moses, "Ni fydd Pharo'n gwrando arnoch; felly byddaf yn amlhau fy rhyfeddodau yng ngwlad yr Aifft."8k Fe ddaw pob un o'th weision i lawr ataf ac ymgrymu o'm blaen a dweud, 'Dos allan, ti a phawb sy'n dy ganlyn.' Yna fe af finnau allan." Aeth o u373?ydd Pharo wedi ei gythruddo.A} Ond ymhlith yr Israeliaid, ni bydd hyd yn oed gi yn ysgyrnygu ei ddannedd ar ddyn nac anifail; trwy hynny fe fyddwch yn gwybod bod yr ARGLWYDD yn gwahaniaethu rhwng yr Aifft ac Israel.[1 Bydd llefain mawr trwy holl wlad yr Aifft, mwy nag a fu o'r blaen nac a welir eto.;q a bydd farw pob cyntafanedig yng ngwlad yr Aifft, o gyntafanedig Pharo, sy'n eistedd ar ei orsedd, hyd gyntafanedig y forwyn sydd wrth y felin, a chyntafanedig pob anifail hefyd.xk Yna dywedodd Moses, "Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Tua hanner nos, byddaf yn mynd allan trwy ganol yr Eifftiaid,)M Gwnaeth yr ARGLWYDD i'r bobl gael ffafr gan yr Eifftiaid. Yr oedd Moses yn ddyn pwysig iawn yng ngwlad yr Aifft, yng ngolwg gweision Pharo ac yng ngolwg y bobl.wi Dywed wrth y bobl am i bob gu373?r a gwraig ohonynt gymryd benthyg tlysau arian a thlysau aur gan ei gymydog."P  Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Yr wyf am ddwyn un pla arall ar Pharo ac ar yr Aifft; ar �l hynny, bydd yn eich gollwng yn rhydd; a phan fydd yn eich rhyddhau, bydd yn eich gyrru oddi yma'n llwyr.E Atebodd Moses, "Fel y mynni di; ni welaf dy wyneb byth mwy."# Dywedodd Pharo wrtho, "Dos ymaith oddi wrthyf, a gofala na fyddi'n gweld fy wyneb eto, oherwydd ar y dydd y byddi'n fy ngweld, byddi farw."H   Ond caledodd yr ARGLWYDD galon Pharo, a gwrthododd eu rhyddhau.  A~~_}}Z||{zyyy)xx wawvv uttBtssks7rqqzpppxonnmnZnDn.mmsllqkkkjjii.hhtggLff.edddcclbbqb&aal``7__S^{^8]]]&\\[IZZZYYXiWW VUUOTSS'RQPP=OOsNNIMMDMLLkKKKfJJ@II!HHZGG)FFJF EE:ED~DCCFBOAA)@??.>>K==N<'~HJMlc( X 7 &`<ATz#Dyma'r dillad y maent i'w gwneud: dwyfronneg, effod, mantell, siaced wau, penwisg a gwregys; y maent i wneud y gwisgoedd cysegredig i'th frawd Aaron ac i'w feibion, iddynt fy ngwasanaethu fel offeiriaid. yDywed wrth bawb sy'n fedrus, pob un yr wyf wedi ei ddonio � gallu, am wneud dillad i Aaron er mwyn ei gysegru'n offeiriad i mi.Sx!Gwna wisgoedd cysegredig ar gyfer dy frawd Aaron, er gogoniant a harddwch.$w EGalw atat o blith pobl Israel dy frawd Aaron a'i feibion er mwyn iddynt fy ngwasanaethu fel offeiriaid: Aaron a'i feibion, Nadab, Abihu, Eleasar ac Ithamar.ovYBydd Aaron a'i feibion yn cadw golwg ar y lamp o'r hwyr hyd y bore gerbron yr ARGLWYDD ym mhabell y cyfarfod y tu allan i'r gorchudd sydd o flaen y dystiolaeth. Bydd yn ddeddf i'w chadw am byth gan bobl Israel dros y cenedlaethau.{uqGorchymyn i bobl Israel ddod ag olew pur wedi ei wasgu o'r olifiau ar gyfer y lamp, er mwyn iddi losgi'n ddi-baid. t Pres hefyd fydd pob un o'r llestri ar gyfer holl wasanaeth y tabernacl, a phob un o'r hoelion a fydd yn y tabernacl a'r cyntedd.s%Bydd y cyntedd yn gan cufydd o hyd a hanner can cufydd o led a phum cufydd o uchder, � llenni o liain main wedi ei nyddu, a thraed o bres.mrUBydd cylchau arian ar yr holl golofnau o amgylch y cyntedd, a bydd eu bachau o aur a'u traed o bres.0q[Ym mhorth y cyntedd bydd llen ugain cufydd o hyd, o sidan glas, porffor ac ysgarlad, ac o liain main wedi ei nyddu a'i frodio; bydd iddi bedair colofn a phedwar troed.]p5a'r llenni ar yr ochr arall hefyd yn bymtheg cufydd, � thair colofn a thri throed.coABydd y llenni ar y naill ochr i'r porth yn bymtheg cufydd, � thair colofn a thri throed,\n3 Ar yr ochr ddwyreiniol, tua chodiad haul, bydd lled y cyntedd yn hanner can cufydd.tmc Ar draws y cyntedd, ar yr ochr orllewinol, bydd llenni hanner can cufydd o hyd, � deg colofn a deg troed.l1 Yr un modd, bydd ar yr ochr ogleddol lenni can cufydd o hyd, ag ugain colofn ac ugain troed o bres, ond bydd bachau a chylchau'r colofnau o arian.`k; bydd ugain colofn ac ugain troed o bres, ond bydd bachau a chylchau'r colofnau o arian.j Gwna gyntedd ar gyfer y tabernacl. Ar un ochr, yr ochr ddeheuol i'r cyntedd, bydd llenni o liain main wedi ei nyddu, can cufydd o hyd;]i5Gwna'r allor ag astellau, yn wag oddi mewn. Gwna hi fel y dangoswyd iti ar y mynydd.ChRhoir y polion drwy'r bachau ar ochrau'r allor i'w chludo.Wg)Gwna hefyd ar gyfer yr allor bolion o goed acasia, a rho haen o bres drostynt.Wf)Gosod hi dan ymyl yr allor fel bod y rhwydwaith yn ymestyn at hanner yr allor.jeOGwna hefyd ar ei chyfer rwyll o rwydwaith pres, a phedwar bach pres ar bedair congl y rhwydwaith.wdiGwna ar ei chyfer lestri i dderbyn y lludw, a rhawiau, cawgiau, ffyrch a phedyll t�n, pob un ohonynt o bres.Sc!Gwna gyrn yn rhan o'r allor yn ei phedair congl, a rho haen o bres drosti.gb KGwna allor sgw�r o goed acasia, pum cufydd o hyd a phum cufydd o led a thri chufydd o uchder.|as%Ar gyfer y llen gwna bum colofn o goed acasia wedi eu goreuro, a bachau aur, a llunia o bres bum troed ar eu cyfer.u`e$Ar gyfer drws y babell gwna len o sidan glas, porffor ac ysgarlad, ac o liain main wedi ei nyddu a'i frodio. _ #Gosod y bwrdd y tu allan i'r gorchudd, ar ochr ogleddol y tabernacl, a'r canhwyllbren gyferbyn �'r bwrdd, ar yr ochr ddeheuol.J^"Rho'r drugareddfa ar arch y dystiolaeth yn y cysegr sancteiddiaf.]!Rho'r gorchudd ar y bachau, a chludo arch y dystiolaeth oddi tano; bydd y gorchudd yn gwahanu rhwng y cysegr a'r cysegr sancteiddiaf.t\c Gosod ef � bachau aur ar bedair colofn o goed acasia, wedi eu goreuro ac yn sefyll ar bedwar troed arian.[Gwna orchudd o sidan glas, porffor ac ysgarlad, ac o liain main wedi ei nyddu, a cherwbiaid wedi eu gwn�o'n gywrain arno.VZ'Yr wyt i adeiladu'r tabernacl yn �l y cynllun a ddangoswyd iti ar y mynydd.sYaYr wyt i oreuro'r fframiau, a gwneud bachau aur i osod y barrau trwyddynt; yr wyt hefyd i oreuro'r barrau.KXBydd y bar sydd ar ganol y fframiau yn ymestyn o un pen i'r llall.yWmpump ar gyfer fframiau'r ochr arall, a phump ar gyfer y fframiau yng nghefn y tabernacl, sef yr ochr orllewinol.\V3Gwna hefyd farrau o goed acasia, pump ar gyfer fframiau'r naill ochr i'r tabernacl,[U1Felly bydd wyth ffr�m ac un ar bymtheg o draed arian, dau droed dan bob ffr�m.tTcwedi eu cysylltu yn y pen a'r gwaelod � bach; bydd y ddwy ffr�m yr un fath, ac yn ffurfio'r ddwy gongl.6Sia dwy arall ar gyfer conglau cefn y tabernacl,KRyng nghefn y tabernacl, sef yr ochr orllewinol, gwna chwe ffr�m,3Qca deugain troed arian, dau dan bob ffr�m;OPar yr ail ochr i'r tabernacl, sef yr ochr ogleddol, bydd ugain ffr�mTO#a deugain troed arian oddi tanynt, dau i bob ffr�m ar gyfer ei dau denon;cNAYr wyt i wneud y fframiau ar gyfer y tabernacl fel hyn: ugain ffr�m ar yr ochr ddeheuol,eMEa dau denon ym mhob ffr�m i'w cysylltu �'i gilydd; gwna hyn i holl fframiau'r tabernacl.FLpob un ohonynt yn ddeg cufydd o hyd a chufydd a hanner o led,EKGwna hefyd ar gyfer y tabernacl fframiau syth o goed acasia,WJ)Gwna do i'r babell o grwyn hyrddod wedi eu lliwio'n goch ac o grwyn morfuchod.oIY Ar y ddwy ochr bydd y cufydd o lenni'r babell sydd dros ben yn hongian dros y tabernacl i'w orchuddio.lHS Bydd yr hyn sydd dros ben o lenni'r babell, sef yr hanner llen, yn hongian y tu �l i'r tabernacl.lGS Gwna hanner cant o fachau pres a'u rhoi yn y dolennau i ddal y babell wrth ei gilydd yn gyfanwaith.bF? Gwna hanner cant o ddolennau ar hyd ymyl y llen ar y tu allan i'r naill gydiad a'r llall.nEW Cydia hwy wrth ei gilydd yn bum llen ac yn chwe llen, a gwna'r chweched yn ddwbl dros wyneb y babell.cDABydd pob llen yn ddeg cufydd ar hugain o hyd a phedwar cufydd o led, pob llen yr un maint.OCGwna un ar ddeg o lenni o flew geifr i fod yn babell dros y tabernacl.BGwna hefyd hanner cant o fachau aur, a chydia'r llenni wrth ei gilydd �'r bachau er mwyn i'r tabernacl fod yn gyfanwaith.AGwna hanner cant o ddolennau ar un llen, a hanner cant ar hyd ymyl y llen ar ben yr ail gydiad, gyda'r dolennau gyferbyn �'i gilydd.^@7Gwna ddolennau glas ar hyd ymyl y llen sydd ar y tu allan i'r naill gydiad a'r llall.n?WBydd pump o'r llenni wedi eu cydio wrth ei gilydd, a'r pump arall hefyd wedi eu cydio wrth ei gilydd.c>ABydd pob llen yn wyth cufydd ar hugain o hyd a phedwar cufydd o led, pob llen yr un maint.= %Gwna'r tabernacl o ddeg llen o liain main wedi ei nyddu ac o sidan glas, porffor ac ysgarlad, a cherwbiaid wedi eu gwn�o'n gywrain arnynt.W<)(Ond gofala dy fod yn eu gwneud yn �l y patrwm a ddangoswyd i ti ar y mynydd.Q;'Yr wyt i wneud y canhwyllbren a'r holl lestri hyn o un dalent o aur pur..:Y&Bydd ei efeiliau a'i gafnau o aur pur.d9C%Yr wyt i wneud ar ei gyfer saith llusern, a'u gosod fel eu bod yn goleuo'r gwagle o gwmpas.j8O$Bydd y cnapiau a'r ceinciau yn rhan o'r canhwyllbren, a bydd y cyfan o aur pur ac o ddeunydd gyr.]75#a bydd un o'r cnapiau dan bob p�r o'r chwe chainc sy'n dod allan o'r canhwyllbren.c6A"Ar y canhwyllbren ei hun, bydd pedair padell ar ffurf almonau, a chnapiau a blodau arnynt,(5K!Ar un gainc bydd tair padell ar ffurf almonau, a chnap a blodeuyn arnynt, a thair ar y gainc nesaf; dyma fydd ar y chwe chainc sy'n dod allan o'r canhwyllbren.c4A Bydd chwe chainc yn dod allan o ochrau'r canhwyllbren, tair ar un ochr a thair ar y llall..3WGwna ganhwyllbren o aur pur. Y mae gwaelod y canhwyllbren a'i baladr i'w gwneud o ddeunydd gyr, ac y mae'r pedyll, y cnapiau a'r blodau i fod yn rhan o'r cyfanwaith.D2Yr wyt i roi'r bara gosod ar y bwrdd o'm blaen yn wastadol.w1iGwna lestri a dysglau ar ei gyfer, a ffiolau a chostrelau i dywallt y diodoffrwm; yr wyt i'w gwneud o aur pur.T0#Yr wyt i wneud y polion a fydd yn cludo'r bwrdd o goed acasia, a'u goreuro.S/!Bydd y dolennau sydd ar ymyl y ffr�m yn dal y polion sy'n cludo'r bwrdd.k.QYr wyt hefyd i wneud ar ei gyfer bedair dolen aur, a'u clymu wrth y pedair coes yn y pedair congl.N-Gwna ffr�m o led llaw o'i gwmpas, a chylch aur o amgylch y ffr�m.E,a'i oreuro ag aur pur drosto, a gwneud ymyl aur o'i amgylch.i+MYr wyt i wneud bwrdd o goed acasia, dau gufydd o hyd, cufydd o led, a chufydd a hanner o uchder,=*uYno byddaf yn cyfarfod � thi, ac oddi ar y drugareddfa, rhwng y ddau gerwb sydd ar arch y dystiolaeth, y byddaf yn mynegi iti yr holl bethau yr wyf yn eu gorchymyn i bobl Israel.m)UYr wyt i roi'r drugareddfa ar ben yr arch, a rhoi yn yr arch y dystiolaeth y byddaf yn ei rhoi i ti."(?Y mae dwy adain y cerwbiaid i fod ar led, fel eu bod yn gorchuddio'r drugareddfa; y mae'r cerwbiaid i wynebu ei gilydd, �'u hwynebau tua'r drugareddfa.R'Gwna un yn y naill ben a'r llall yn y pen arall, yn rhan o'r drugareddfa.a&=gwna hefyd ar gyfer y naill ben a'r llall i'r drugareddfa ddau gerwb o aur wedi ei guro.Y%-Gwna drugareddfa o aur pur, dau gufydd a hanner o hyd, a chufydd a hanner o led;E$yr wyt i roi yn yr arch y dystiolaeth yr wyf yn ei rhoi iti.H# Y mae'r polion i aros yn nolennau'r arch heb eu symud oddi yno;="wa'u gosod yn y dolennau ar ochrau'r arch, i'w chario..!Y Gwna bolion o goed acasia a'u goreuro,t c Yna yr wyt i lunio pedair dolen gron o aur ar gyfer ei phedair congl, dwy ar y naill ochr a dwy ar y llall.hK Yr wyt i'w goreuro ag aur pur oddi mewn ac oddi allan, ac yr wyt i wneud ymyl aur o'i hamgylch.{q Y maent i wneud arch o goed acasia, dau gufydd a hanner o hyd, cufydd a hanner o led, a chufydd a hanner o uchder.nW Yr ydych i'w wneud yn unol �'r cynllun o'r tabernacl, a'i holl ddodrefn, yr wyf yn ei ddangos i ti.FY maent hefyd i wneud cysegr, er mwyn i mi drigo yn eu plith.Cmeini onyx, a gemau i'w gosod yn yr effod a'r ddwyfronneg.Z/olew ar gyfer y lampau, perlysiau ar gyfer olew'r ennaint a'r arogldarth peraidd;Ncrwyn hyrddod wedi eu lliwio'n goch, a chrwyn morfuchod; coed acasia,Dsidan glas, porffor ac ysgarlad, a lliain main; blew geifr,JDyma'r offrwm yr ydych i'w dderbyn ganddynt: aur, arian ac efydd;{qDywed wrth bobl Israel am ddod ag offrwm i mi, a derbyniwch oddi wrth bob un yr offrwm y mae'n ei roi o'i wirfodd.' MDywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,lSAeth Moses i ganol y cwmwl, a dringodd i fyny'r mynydd, a bu yno am ddeugain diwrnod a deugain nos.mUYr oedd gogoniant yr ARGLWYDD yn ymddangos yng ngolwg pobl Israel fel t�n yn difa ar ben y mynydd.'IArhosodd gogoniant yr ARGLWYDD ar Fynydd Sinai, a gorchuddiodd y cwmwl y mynydd am chwe diwrnod; yna ar y seithfed dydd, galwodd Duw ar Moses o ganol y cwmwl.I Aeth Moses i fyny i'r mynydd, a gorchuddiwyd y mynydd gan gwmwl."?Dywedodd wrth yr henuriaid, "Arhoswch yma amdanom nes inni ddod yn �l atoch; bydd Aaron a Hur gyda chwi, ac os bydd gan rywun gu373?yn, aed atynt hwy."N Felly cododd Moses a'i was, Josua, ac aeth Moses i fyny i fynydd Duw.@{ Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Tyrd i fyny ataf i'r mynydd, ac aros yno; yna fe roddaf iti lechau o garreg, gyda'r gyfraith a'r gorchymyn a ysgrifennais ar eu cyfer i'w hyfforddi."\ 3 Ni osododd ei law ar benaethiaid pobl Israel; ond cawsant weld Duw a bwyta ac yfed.  a gwelsant Dduw Israel; o dan ei draed yr oedd rhywbeth tebyg i balmant o faen saffir, yn ddisglair fel y nefoedd ei hun._ 9 Yna aeth Moses i fyny gydag Aaron, Nadab, Abihu a'r deg a thrigain o henuriaid Israel,\ 3Fe wnawn y cyfan a ddywedodd yr ARGLWYDD, a byddwn yn ufudd iddo." Yna cymerodd Moses y gwaed a'i daenellu dros y bobl, a dweud, "Dyma waed y cyfamod a wnaeth yr ARGLWYDD � chwi yn unol �'r holl eiriau hyn."[ 1Cymerodd lyfr y cyfamod, ac ar �l iddo'i ddarllen yng nghlyw'r bobl, dywedasant,jOYna cymerodd Moses hanner y gwaed a'i roi mewn cawgiau, a thywallt yr hanner arall dros yr allor.xkAnfonodd lanciau o blith yr Israeliaid i offrymu poethoffrymau ac aberthu bustych yn heddoffrymau i'r ARGLWYDD.1]Yna ysgrifennodd Moses holl eiriau'r ARGLWYDD. Cododd yn gynnar yn y bore, ac wrth droed y mynydd adeiladodd allor a deuddeg colofn yn cyfateb i ddeuddeg llwyth Israel."?Pan ddaeth Moses, a mynegi i'r bobl holl eiriau'r ARGLWYDD a'r holl ddeddfau, atebodd y bobl i gyd yn unfryd, "Fe wnawn y cyfan a ddywedodd yr ARGLWYDD."yMoses yn unig sydd i nes�u at yr ARGLWYDD; nid yw'r lleill i ddod yn agos, ac nid yw'r bobl i fynd i fyny gydag ef."! ?Yna fe ddywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Tyrd i fyny at yr ARGLWYDD, ti ac Aaron, Nadab, Abihu, a deg a thrigain o henuriaid Israel, ac addolwch o bell.!Ni fyddant yn aros yn y wlad, rhag iddynt wneud i ti bechu yn f'erbyn; os byddi'n gwasanaethu eu duwiau, bydd hynny'n dramgwydd i ti."9o Paid � gwneud cyfamod � hwy nac �'u duwiau.<sGosodaf dy derfynau o'r M�r Coch hyd f�r y Philistiaid, ac o'r anialwch hyd afon Ewffrates; byddaf yn rhoi trigolion y wlad yn eich dwylo, a byddi'n eu gyrru allan o'th flaen.\3Fe'u gyrraf allan o'th flaen fesul tipyn, nes iti gynyddu digon i feddiannu'r wlad.~7Ond ni fyddaf yn eu gyrru hwy i gyd allan o'th flaen yr un flwyddyn, rhag i'r wlad fynd yn anghyfannedd ac i'r anifeiliaid gwyllt amlhau yn dy erbyn.i}MByddaf yn anfon cacwn o'th flaen i yrru ymaith yr Hefiaid, y Canaaneaid, a'r Hethiaid o'th olwg. | Byddaf yn anfon fy arswyd o'th flaen, ac yn drysu'r holl bobl y byddi'n dod yn eu herbyn, a gwnaf i'th holl elynion droi'n �l.e{ENi bydd dim o fewn dy dir yn erthylu nac yn ddiffrwyth; rhoddaf i ti nifer llawn o ddyddiau. z Yr ydych i wasanaethu'r ARGLWYDD eich Duw; bydd ef yn bendithio dy fara a'th ddu373?r ac yn cymryd ymaith bob clefyd o'ch plith.!y=Paid ag ymgrymu i'w duwiau, na'u gwasanaethu, a phaid � gwneud fel y maent hwy yn gwneud; yr wyt i'w dinistrio'n llwyr a dryllio'u colofnau'n ddarnau.x)Bydd fy angel yn mynd o'th flaen ac yn dy arwain at yr Amoriaid, Hethiaid, Peresiaid, Canaaneaid, Hefiaid, a Jebusiaid, a byddaf yn eu difodi.w{Os gwrandewi'n ofalus arno, a gwneud y cwbl a ddywedaf, byddaf yn elyn i'th elynion, ac fe wrthwynebaf dy wrthwynebwyr.v Bydd ufudd iddo a gwrando arno; paid �'i wrthwynebu, oherwydd fy awdurdod i sydd ganddo, ac ni fydd yn maddau eich pechodau.{uqEdrych, yr wyf yn anfon angel o'th flaen, i'th warchod ar hyd y ffordd a'th arwain i'r man yr wyf wedi ei baratoi.|tsYr wyt i ddod �'r cyntaf o flaenffrwyth dy dir i du375?'r ARGLWYDD dy Dduw. "Paid � berwi myn yn llaeth ei fam.{sqPaid ag offrymu gwaed fy aberth gyda bara lefeinllyd, a phaid � gadael braster fy ngwledd yn weddill hyd y bore.br?Y mae pob gwryw yn eich plith i ymddangos o flaen yr ARGLWYDD Dduw deirgwaith y flwyddyn.) Os yw'r ych yn cornio caethwas neu gaethferch, y mae ei berchennog i dalu i'r meistr ddeg sicl ar hugain o arian, ac y mae'r ych i'w labyddio.F=Os yw'r ych yn cornio mab neu ferch, y mae'r un rheol yn dal.]<5Os pennir pridwerth, y mae i dalu am ei fywyd yn llawn yn �l y pridwerth a bennir.P;Ond os bu'r ych yn cornio yn y gorffennol, a'r perchennog wedi ei rybuddio ond eto heb gadw'r ych dan reolaeth, a hwnnw'n lladd gu373?r neu wraig, llabyddier yr ych a rhoi ei berchennog i farwolaeth.:Pan yw ych yn cornio gu373?r neu wraig i farwolaeth, llabyddier yr ych, ac nid yw ei gig i'w fwyta; ond ystyrier y perchennog yn ddieuog.p9[Os yw'n taro allan ddant ei gaethwas neu ei gaethferch, y mae i ollwng y caeth yn rhydd o achos y dant.8Pan yw rhywun yn taro llygad ei gaethwas neu ei gaethferch, a'i ddifetha, y mae i ollwng y caeth yn rhydd o achos y llygad.?7{llosgiad am losgiad, clwyf am glwyf, a chlais am glais.E6llygad am lygad, dant am ddant, llaw am law, troed am droed,@5}Ond os bu niwed pellach, yr wyt i hawlio bywyd am fywyd,T4#Pan yw dynion wrth ymladd �'i gilydd yn taro gwraig feichiog, a hithau'n colli ei phlentyn, ond heb gael niwed pellach, y mae'r dyn i dalu'r ddirwy sy'n ddyledus i'w gu373?r ac a bennwyd gan y barnwyr.c3AOnd os yw'r caeth yn byw am ddiwrnod neu ddau, na fydded cosbi, oherwydd ei eiddo ef ydyw.{2qPan yw rhywun yn taro'i gaethwas neu ei gaethferch � ffon, a'r caeth yn marw yn y fan, cosber y sawl a'i tarodd.41cac yna'n codi ac yn cerdded oddi amgylch �'i ffon, ystyrier y sawl a'i trawodd yn ddieuog; nid oes rhaid iddo ond ei ddigolledu am ei waith, a gofalu ei fod yn holliach.z0oPan yw rhai'n cweryla, ac un yn taro'r llall � charreg neu �'i ddwrn, a hwnnw'n gaeth i'w wely, ond heb farw,N/Pwy bynnag sy'n melltithio'i dad neu ei fam, rhodder ef i farwolaeth.f.GPwy bynnag sy'n cipio rhywun i'w werthu neu i'w gadw yn ei feddiant, rhodder ef i farwolaeth.H- Pwy bynnag sy'n taro'i dad neu ei fam, rhodder ef i farwolaeth. , Os bydd rhywun yn ymosod yn fwriadol ar ei gymydog a'i ladd trwy frad, dos ag ef ymaith oddi wrth fy allor a'i roi i farwolaeth.k+Q Os na chynlluniodd hynny, ond bod Duw wedi ei roi yn ei afael, caiff ffoi i'r lle a neilltuaf iti.G*  Pwy bynnag sy'n taro rhywun a'i ladd, rhodder ef i farwolaeth.b)? Os yw'n methu yn un o'r tri pheth hyn, caiff y gaethferch fynd ymaith heb dalu dim arian.|(s Os yw'r meistr yn priodi gwraig arall, nid yw i leihau dim ar fwyd y gaethferch na'i dillad na'i hawliau priodasol.U'% Os yw wedi ei neilltuo ar gyfer ei fab, y mae i'w thrin fel ei ferch ei hun.L&Os nad yw'n boddhau ei meistr, ac yntau wedi ei neilltuo iddo'i hun, gadawer iddi gael ei phrynu'n �l; ond nid oes ganddo'r hawl i'w gwerthu i estroniaid, gan ei fod wedi torri cytundeb � hi.i%MPan yw gu373?r yn gwerthu ei ferch i gaethiwed, ni chaiff hi fynd yn rhydd fel y gweision caeth.*$Oyna y mae ei feistr i ddod ag ef at Dduw, a'i ddwyn at y drws neu'r cilbost, a thyllu trwy ei glust � mynawyd; wedyn, bydd y caethwas yn ei wasanaethu am byth.m#UOnd os dywed y caethwas, 'Yr wyf yn caru fy meistr a'm gwraig a'm plant, ac nid wyf am fynd ymaith',,"SOs rhydd ei feistr wraig iddo, a hithau'n esgor ar feibion neu ferched iddo, bydd y wraig a'i phlant yn eiddo i'r meistr, ac y mae'r caethwas i fynd ymaith ei hun.u!eOs daeth i mewn ei hun, caiff fynd ymaith ei hun, ond os oedd yn briod, caiff ei wraig fynd ymaith gydag ef.~ wPan bryni Hebr�wr yn gaethwas, y mae i roi chwe blynedd o wasanaeth, ac yn y seithfed caiff fynd yn rhydd heb dalu.6 kDyma'r deddfau yr wyt i'w gosod o flaen y bobl:W)Hefyd, paid � mynd i fyny i'm hallor ar risiau, rhag iti amlygu dy noethni.' Ond os gwnei imi allor o gerrig, paid �'i gwneud o gerrig nadd; oherwydd wrth iti ei thrin �'th forthwyl, yr wyt yn ei halogi..WGwna imi allor o bridd, ac abertha arni dy boethoffrymau a'th heddoffrymau, dy ddefaid a'th ychen; yna mi ddof atat i'th fendithio ym mha le bynnag y coffeir fy enw.JPeidiwch � gwneud duwiau o arian nac o aur i'w haddoli gyda mi.saDywedodd yr ARGLWYDD wrtho, "Fel hyn y dywedi wrth bobl Israel: 'Gwelsoch i mi lefaru wrthych o'r nefoedd.OSafodd y bobl o bell, ond nesaodd Moses at y tywyllwch lle'r oedd Duw.Dywedodd Moses wrthynt, "Peidiwch ag ofni, oherwydd fe ddaeth Duw i'ch profi, er mwyn ichwi ddal i'w barchu ef, a pheidio � phechu."{qa dweud wrth Moses, "Llefara di wrthym, ac fe wrandawn; ond paid � gadael i Dduw lefaru wrthym, rhag inni farw."{Pan welodd yr holl bobl y taranau a'r mellt, yr utgorn yn seinio a'r mynydd yn mygu, safasant o hirbell mewn petruster,}Na chwennych du375? dy gymydog, na'i wraig, na'i was, na'i forwyn, na'i ych, na'i asyn, na dim sy'n eiddo i'th gymydog."3cNa ddwg gamdystiolaeth yn erbyn dy gymydog.#Na ladrata.#Na odineba. Na ladd.jO Anrhydedda dy dad a'th fam, er mwyn amlhau dy ddyddiau yn y wlad y mae'r ARGLWYDD yn ei rhoi iti.O oherwydd mewn chwe diwrnod y gwnaeth yr ARGLWYDD y nefoedd a'r ddaear, y m�r a'r cyfan sydd ynddo; ac ar y seithfed dydd fe orffwysodd; am hynny, bendithiodd yr ARGLWYDD y dydd Saboth a'i gysegru.G  ond y mae'r seithfed dydd yn Saboth yr ARGLWYDD dy Dduw; na wna ddim gwaith y dydd hwnnw, ti na'th fab, na'th ferch, na'th was, na'th forwyn, na'th anifail, na'r estron sydd o fewn dy byrth;= w Chwe diwrnod yr wyt i weithio a gwneud dy holl waith,3 cCofia'r dydd Saboth, i'w gadw'n gysegredig.  Na chymer enw'r ARGLWYDD dy Dduw yn ofer, oherwydd ni fydd yr ARGLWYDD yn ystyried yn ddieuog y sawl sy'n cymryd ei enw'n ofer.^ 7ond yn dangos trugaredd i filoedd o'r rhai sy'n fy ngharu ac yn cadw fy ngorchmynion.] 5nac ymgryma iddynt na'u gwasanaethu, oherwydd yr wyf fi, yr ARGLWYDD dy Dduw, yn Dduw eiddigeddus; yr wyf yn cosbi'r plant am ddrygioni'r rhieni hyd y drydedd a'r bedwaredd genhedlaeth o'r rhai sy'n fy nghas�u,xkNa wna iti ddelw gerfiedig ar ffurf dim sydd yn y nefoedd uchod na'r ddaear isod nac yn y du373?r dan y ddaear;1_Na chymer dduwiau eraill ar wah�n i mi._9Myfi yw'r ARGLWYDD dy Dduw, a'th arweiniodd allan o wlad yr Aifft, o du375? caethiwed.1 aLlefarodd Duw yr holl eiriau hyn, a dweud:>yFelly aeth Moses i lawr at y bobl a dweud hyn wrthynt.1]Dywedodd yr ARGLWYDD wrtho, "Dos i lawr, a thyrd ag Aaron i fyny gyda thi, ond paid � gadael i'r offeiriaid a'r bobl ruthro i fyny at yr ARGLWYDD, rhag iddo eu taro."3Dywedodd Moses wrth yr ARGLWYDD, "Ni all y bobl ddod i fyny i Fynydd Sinai, oherwydd iti ein rhybuddio i osod ffin o amgylch y mynydd a'i gysegru."q]Rhaid i'r offeiriaid sy'n nes�u at yr ARGLWYDD hefyd eu cysegru eu hunain, rhag i'r ARGLWYDD eu taro." Dywedodd yr ARGLWYDD wrtho, "Dos i lawr a rhybuddia'r bobl, rhag iddynt frysio i rythu ar yr ARGLWYDD ac i lawer ohonynt farw.lSYna disgynnodd yr ARGLWYDD ar ben Mynydd Sinai; galwodd Moses i ben y mynydd, ac aeth yntau i fyny.Y~-Wrth i su373?n yr utgorn gryfhau, llefarodd Moses, ac atebodd Duw ef yn y daran.&}GYr oedd Mynydd Sinai yn fwg i gyd, oherwydd i'r ARGLWYDD ddod i lawr arno mewn t�n; yr oedd y mwg yn codi fel mwg ffwrn, a'r mynydd i gyd yn crynu drwyddo.r|_Yna daeth Moses �'r bobl allan o'r gwersyll i gyfarfod � Duw, ac aethant i sefyll wrth odre'r mynydd.%{EAr fore'r trydydd dydd, daeth taranau a mellt a chwmwl tew ar y mynydd, ac yr oedd su373?n yr utgorn mor gryf nes i'r holl bobl oedd yn y gwersyll ddychryn.gzIDywedodd wrthynt, "Byddwch barod erbyn y trydydd dydd, a pheidiwch � mynd yn agos at wraig."Yy-Yna aeth Moses i lawr o'r mynydd at y bobl, a'u cysegru; a golchasant eu dillad.Nx trwy ei labyddio neu ei saethu, ond peidied neb �'i gyffwrdd �'i law. Prun bynnag ai dyn ai anifail ydyw, ni chaiff fyw.' Nid ydynt i ddod i fyny i'r mynydd nes y cenir yn hir ar y corn hwrdd."@w{ Gosod ffin o amgylch y mynydd, a dywed, 'Gwyliwch rhag i chwi fynd i fyny i'r mynydd na chyffwrdd �'i ffin; oherwydd pwy bynnag sy'n cyffwrdd �'r mynydd, fe'i rhoddir i farwolaeth v a bod yn barod erbyn y trydydd dydd, oherwydd ar y trydydd dydd fe ddaw'r ARGLWYDD i lawr ar Fynydd Sinai yng ngolwg yr holl bobl.*uO Pan fynegodd Moses eiriau'r bobl wrth yr ARGLWYDD, dywedodd yr ARGLWYDD wrtho hefyd, "Dos at y bobl, a chysegra hwy heddiw ac yfory; boed iddynt olchi eu dillad,t# Dywedodd yr ARGLWYDD wrtho, "Edrych, fe ddof atat mewn cwmwl tew er mwyn i'r bobl fy nghlywed yn llefaru wrthyt ac ymddiried ynot am byth."s Atebodd y bobl i gyd yn unfryd, "Fe wnawn y cyfan a ddywedodd yr ARGLWYDD." Yna adroddodd Moses eiriau'r bobl wrth yr ARGLWYDD.vrgFelly aeth Moses i alw henuriaid y bobl, a gosod o'u blaen yr holl eiriau hyn a orchmynnodd yr ARGLWYDD iddo.qByddwch hefyd yn deyrnas o offeiriaid i mi, ac yn genedl sanctaidd.' Dyma'r geiriau yr wyt i'w llefaru wrth bobl Israel." p;Yn awr, os gwrandewch yn ofalus arnaf a chadw fy nghyfamod, byddwch yn eiddo arbennig i mi ymhlith yr holl bobloedd, oherwydd eiddof fi'r ddaear i gyd.toc'Fe welsoch yr hyn a wneuthum i'r Eifftiaid, ac fel y codais chwi ar adenydd eryrod a'ch cludo ataf fy hun. 0~~7}}}%|k|K{{?zzzfz1yyExxxewww vruttt>ssyrrgr-qappoonn2mmUllglkkjj|j(ii*hh\h ggffe[dd>cc@bbQaa``C__<^^6]\\\G[[ZvZYYSXXnXWW4VVmVUUTITSRRQQ:QPPYONNN%MM9LLL\KKK9JJ,IIHxHGGG2FF|F,EE5DDCC{CPBAA'@@?^>h==<)!Ond," meddai, "ni chei weld fy wyneb, oherwydd ni chaiff neb fy ngweld a byw."K=!Dywedodd yntau, "Gwnaf i'm holl ddaioni fynd heibio o'th flaen, a chyhoeddaf fy enw, ARGLWYDD, yn dy glyw; a dangosaf drugaredd a thosturi tuag at y rhai yr wyf am drugarhau a thosturio wrthynt.0<]!Meddai Moses, "Dangos i mi dy ogoniant.";!Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Fe wnaf yr hyn a ofynnaist, oherwydd cefaist ffafr yn fy ngolwg, ac yr wyf wedi dy ddewis."B:!Oherwydd sut y bydd neb yn gwybod fy mod i a'th bobl wedi cael ffafr yn dy olwg, os na fyddi'n mynd gyda ni? Dyna sy'n fy ngwneud i a'th bobl yn wahanol i bawb arall ar wyneb y ddaear."e9E!Dywedodd Moses wrtho, "Os na fyddi di dy hun gyda mi, paid �'n harwain ni ymaith oddi yma.M8!Atebodd yntau, "Byddaf fi fy hun gyda thi, a rhoddaf iti orffwysfa."7'! Yn awr, os cefais ffafr yn dy olwg, dangos i mi dy ffyrdd, er mwyn i mi dy adnabod ac aros yn dy ffafr; oherwydd dy bobl di yw'r genedl hon."n6W! Dywedodd Moses wrth yr ARGLWYDD, "Edrych, yr wyt yn dweud wrthyf am ddod �'r bobl hyn i fyny, ond nid wyt wedi rhoi gwybod i mi pwy yr wyt am ei anfon gyda mi. Dywedaist, 'Yr wyf yn dy ddewis di, a chefaist ffafr yn fy ngolwg.'H5 ! Byddai'r ARGLWYDD yn siarad � Moses wyneb yn wyneb, fel y bydd rhywun yn siarad �'i gyfaill. Pan ddychwelai Moses i'r gwersyll, ni fyddai ei was ifanc, Josua fab Nun, yn symud o'r babell.4#! Pan welai'r holl bobl y golofn o gwmwl yn aros wrth ddrws y babell, byddai pob un ohonynt yn codi ac yn addoli wrth ddrws ei babell ei hun.3%! Pan fyddai Moses yn mynd i mewn i'r babell, byddai colofn o gwmwl yn disgyn ac yn aros wrth y drws, a byddai'r ARGLWYDD yn siarad � Moses.*2O!Pan fyddai Moses yn mynd allan at y babell, byddai'r bobl i gyd yn codi a phob un yn sefyll wrth ddrws ei babell ei hun, ac yn gwylio Moses nes iddo fynd i mewn.c1A!Arferai Moses gymryd pabell a'i gosod y tu allan i'r gwersyll, bellter oddi wrtho, ac fe'i galwodd yn babell y cyfarfod. Yr oedd pob un a fyddai'n ceisio'r ARGLWYDD yn mynd at babell y cyfarfod y tu allan i'r gwersyll.Z0/!'Pobl wargaled ydych; pe bawn yn mynd i fyny gyda chwi, gallwn eich difa'n ddirybudd. Tyn dy dlysau oddi arnat, ac fe benderfynaf beth i'w wneud � thi.'" Felly tynnodd pobl Israel eu tlysau ger Mynydd Horeb.U/%!oherwydd yr oedd yr ARGLWYDD wedi dweud wrth Moses, "Dywed wrth bobl Israel,^.7!Pan glywodd y bobl y newydd drwg hwn, dechreusant alaru, ac ni wisgodd neb ei dlysau,--!Dos i wlad yn llifeirio o laeth a m�l, ond ni fyddaf fi'n mynd i fyny gyda thi, rhag i mi dy ddifa ar y ffordd; oherwydd pobl wargaled ydych."s,a!Anfonaf angel o'th flaen, a gyrraf allan y Canaaneaid, Amoriaid, Hethiaid, Peresiaid, Hefiaid a Jebusiaid.>+ y!Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Dos gyda'r bobl a ddygaist allan o wlad yr Aifft, ac ewch i fyny oddi yma i'r wlad y tyngais wrth Abraham, Isaac a Jacob ei rhoi i'th ddisgynyddion.\*3 #Anfonodd yr ARGLWYDD bla ar y bobl am yr hyn a wnaethant �'r llo a luniodd Aaron.)- "Yn awr, dos, ac arwain y bobl i'r lle y dywedais wrthyt, a bydd fy angel yn mynd o'th flaen. Ond fe ddaw dydd pan ymwelaf � hwy am eu pechod."[(1 !Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Y sawl a bechodd yn f'erbyn a ddileaf o'm llyfr.i'M Yn awr, os wyt am faddau eu pechod, maddau; ond os nad wyt, dilea fi o'r llyfr a ysgrifennaist." &  Dychwelodd Moses at yr ARGLWYDD a dweud, "Och! Y mae'r bobl hyn wedi pechu'n ddirfawr trwy wneud iddynt eu hunain dduwiau o aur.+%Q Trannoeth dywedodd Moses wrth y bobl, "Yr ydych wedi pechu'n ddirfawr. Yr wyf am fynd, yn awr, i fyny at yr ARGLWYDD; efallai y caf wneud cymod dros eich pechod."$' Dywedodd Moses, "Heddiw yr ydych wedi'ch ordeinio i'r ARGLWYDD, pob un ar draul ei fab a'i frawd, er mwyn iddo ef eich bendithio'r dydd hwn."j#O Gwnaeth meibion Lefi yn �l gorchymyn Moses, a'r diwrnod hwnnw syrthiodd tua thair mil o'r bobl.e"E a dywedodd wrthynt, "Fel hyn y dywed ARGLWYDD Dduw Israel: 'Bydded i bob un ohonoch osod ei gleddyf ar ei glun a mynd yn �l a blaen drwy'r gwersyll, o ddrws i ddrws, a lladded pob un ei frawd, ei gyfaill a'i gymydog.'"! Yna safodd Moses wrth borth y gwersyll, a dweud, "Pwy bynnag sydd o blaid yr ARGLWYDD, doed ataf fi." Ymgasglodd holl feibion Lefi ato,  Gwelodd Moses fod y bobl yn afreolus, a bod Aaron wedi gadael iddynt fynd felly, a'u gwneud yn waradwydd ymysg eu gelynion.-U Dywedais innau wrthynt, 'Y mae pawb sydd � thlysau aur ganddynt i'w tynnu i ffwrdd'. Rhoesant yr aur i mi, ac fe'i teflais yn y t�n; yna daeth y llo hwn allan."5 Dywedasant wrthyf, 'Gwna inni dduwiau i fynd o'n blaen, oherwydd ni wyddom beth a ddigwyddodd i'r Moses hwn a ddaeth � ni i fyny o wlad yr Aifft'.r_ Atebodd Aaron ef: "Paid � digio, f'arglwydd; fe wyddost am y bobl, eu bod �'u bryd ar wneud drygioni.kQ Dywedodd Moses wrth Aaron, "Beth a wnaeth y bobl hyn i ti, i beri iti ddwyn arnynt y fath bechod?"   Cymerodd y llo a wnaethant, a'i losgi � th�n; fe'i malodd yn llwch a'i gymysgu � du373?r, a gwnaeth i bobl Israel ei yfed. ; Pan ddaeth yn agos at y gwersyll, a gweld y llo a'r dawnsio, gwylltiodd Moses, a thaflu'r llechau o'i ddwylo a'u torri'n deilchion wrth droed y mynydd.}u Ond meddai yntau, "Nid su373?n gorchfygwyr yn bloeddio na rhai a drechwyd yn gweiddi a glywaf fi, ond su373?n canu."q] Pan glywodd Josua su373?n y bobl yn bloeddio, dywedodd wrth Moses, "Y mae su373?n rhyfel yn y gwersyll."O Yr oedd y llechau o waith Duw, ac ysgrifen Duw wedi ei cherfio arnynt.{ Trodd Moses, a mynd i lawr o'r mynydd � dwy lech y dystiolaeth yn ei law, llechau ag ysgrifen ar y ddau wyneb iddynt.G  Yna bu'n edifar gan yr ARGLWYDD am iddo fwriadu drwg i'w bobl.\3 Cofia Abraham, Isaac ac Israel, dy weision y tyngaist iddynt yn d'enw dy hun a dweud, 'Amlhaf eich disgynyddion fel s�r y nefoedd, a rhoddaf yr holl wlad hon iddynt, fel yr addewais, yn etifeddiaeth am byth.'"\3 Pam y caiff yr Eifftiaid ddweud, '� malais yr aeth � hwy allan, er mwyn eu lladd yn y mynyddoedd a'u difa oddi ar wyneb y ddaear'? Tro oddi wrth dy lid angerddol, a bydd edifar am iti fwriadu drwg i'th bobl.5e Ymbiliodd Moses �'r ARGLWYDD ei Dduw, a dweud, "O ARGLWYDD, pam y mae dy lid yn ennyn yn erbyn dy bobl a ddygaist allan o wlad yr Aifft � nerth mawr ac � llaw gadarn?q] yn awr, gad lonydd imi er mwyn i'm llid ennyn yn eu herbyn a'u difa; ond ohonot ti fe wnaf genedl fawr."X+ Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Yr wyf wedi gweld mor wargaled yw'r bobl hyn;nW Y maent wedi cilio'n gyflym oddi wrth y ffordd a orchmynnais iddynt; gwnaethant iddynt eu hunain lo tawdd, ac y maent wedi ei addoli ac aberthu iddo, a dweud, 'Dyma, O Israel, dy dduwiau a ddaeth � thi i fyny o wlad yr Aifft.'" Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Dos i lawr, oherwydd y mae'r bobl y daethost � hwy i fyny o wlad yr Aifft wedi eu halogi eu hunain. # Trannoeth codasant yn gynnar ac offrymu poethoffrymau, a dod � heddoffrymau; yna eisteddodd y bobl i fwyta ac yfed, ac ymroi i gyfeddach.t c Pan welodd Aaron y llo tawdd, adeiladodd allor o'i flaen a chyhoeddodd, "Yfory bydd gu373?yl i'r ARGLWYDD."9 m Cymerodd yntau y tlysau ganddynt, ac wedi eu trin � chu375?n, gwnaeth lo tawdd ohonynt. Dywedodd y bobl, "Dyma, O Israel, dy dduwiau a ddaeth � thi i fyny o wlad yr Aifft."S ! Felly tynnodd yr holl bobl eu clustlysau aur, a daethant � hwy at Aaron.  Dywedodd Aaron wrthynt, "Tynnwch y tlysau aur sydd ar glustiau eich gwragedd a'ch meibion a'ch merched, a dewch � hwy ataf fi."r a Pan welodd y bobl fod Moses yn oedi dod i lawr o'r mynydd, daethant ynghyd at Aaron a dweud wrtho, "Cod, gwna inni dduwiau i fynd o'n blaen, oherwydd ni wyddom beth a ddig-wyddodd i'r Moses hwn a ddaeth � ni i fyny o wlad yr Aifft."#AWedi iddo orffen llefaru wrth Moses ar Fynydd Sinai, rhoddodd yr ARGLWYDD iddo ddwy lech y dystiolaeth, llechau o gerrig, wedi eu hysgrifennu � bys Duw.+QY mae'n arwydd tragwyddol rhyngof a phobl Israel mai mewn chwe diwrnod y gwnaeth yr ARGLWYDD y nefoedd a'r ddaear, ac iddo ymatal a gorffwys ar y seithfed dydd.'"p[Am hynny, bydd pobl Israel yn dathlu'r Saboth ac yn ei gadw dros y cenedlaethau yn gyfamod tra-gwyddol.2_Am chwe diwrnod y gweithir, ond y mae'r seithfed dydd yn Saboth i orffwys, ac yn gysegredig i'r ARGLWYDD; rhoddir i farwolaeth bwy bynnag sy'n gweithio ar y dydd Saboth.4cCadwch y Saboth, oherwydd y mae'n gysegredig i chwi; rhoddir i farwolaeth bwy bynnag sy'n ei halogi, a thorrir ymaith o blith ei bobl bwy bynnag sy'n gweithio ar y Saboth.7i Dywed wrth bobl Israel, 'Cadwch fy Sabothau, oherwydd bydd hyn yn arwydd rhyngof a chwi dros y cenedlaethau, er mwyn i chwi wybod mai myfi, yr ARGLWYDD, sydd yn eich cysegru.(M Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,ym olew yr eneinio, a'r arogldarth peraidd ar gyfer y cysegr. Y maent i'w gwneud yn union fel y gorchmynnais i ti."/ y gwisgoedd wedi eu gwn�o'n wisgoedd cysegredig i Aaron yr offeiriad, a gwisgoedd ei feibion, er mwyn iddynt hwythau wasanaethu fel offeiriaid,?~{ allor y poeth-offrwm a'i holl lestri, y noe a'i throed,[}1y bwrdd a'i lestri, y canhwyllbren o aur pur a'i holl lestri, allor yr arogldarth,a|=pabell y cyfarfod, arch y dystiolaeth a'r drugareddfa sydd arni, holl ddodrefn y babell,{Penodais hefyd Ahol�ab fab Achisamach, o lwyth Dan, i'w gynorthwyo. Rhoddais ddawn i bob crefftwr i wneud y cyfan a orchmynnais iti:Mza thorri meini i'w gosod, a cherfio pren, a gwneud pob cywreinwaith.Vy'er mwyn iddo ddyfeisio patrymau cywrain i'w gweithio mewn aur, arian a phres,Zx/a'i lenwi ag ysbryd Duw, � doethineb a deall, � gwybodaeth a phob rhyw ddawn,JwEdrych, yr wyf wedi dewis Besalel fab Uri, fab Hur, o lwyth Jwda,'v MDywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,euE&Torrir ymaith oddi wrth ei bobl bwy bynnag sy'n gwneud cymysgedd tebyg, i fwynhau ei arogl."dtC%Peidiwch � gwneud arogldarth fel hwn i chwi eich hunain; bydd yn gysegredig i'r ARGLWYDD.s'$Cura beth ohono'n f�n a'i roi o flaen y dystiolaeth ym mhabell y cyfarfod, lle byddaf yn cyfarfod � thi; bydd yn gysegredig iawn gennych.vrg#a gwna arogldarth a'i gymysgu fel y gwna'r peraroglydd, a'i dymheru � halen i'w wneud yn bur a chysegredig.q5"Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Cymer berlysiau, sef stacte, onycha a galbanum, ac ynghyd �'r llysiau hyn, thus pur; cymer yr un faint o bob un,qp]!Torrir ymaith oddi wrth ei bobl bwy bynnag sy'n gwneud cymysgedd tebyg, neu sy'n ei dywallt ar leygwr.'"o% Peidiwch ag eneinio corff neb ag ef, na gwneud dim sy'n debyg iddo o ran ei gynnwys. Y mae'n gysegredig; felly bydded yn gysegredig gennych.[n1Yna dywed wrth bobl Israel, 'Bydd hwn yn olew cysegredig i mi dros y cenedlaethau.RmEneinia Aaron a'i feibion, a chysegra hwy i'm gwasanaethu fel offeiriaid.mlUCysegra hwy, a byddant yn gysegredig iawn; bydd beth bynnag a gyffyrdda � hwy hefyd yn gysegredig.@k}allor y poethoffrwm a'i holl lestri, a'r noe a'i throed.Vj'y bwrdd a'i holl lestri, y canhwyllbren a'i holl lestri, allor yr arogldarth,>iyEneinia ag ef babell y cyfarfod ac arch y dystiolaeth, hGwna ohonynt olew cysegredig ar gyfer eneinio, a chymysga hwy fel y gwna'r peraroglydd; bydd yn olew cysegredig ar gyfer ei eneinio.Xg+a phum can sicl, yn cyfateb i sicl y cysegr, o gasia, a hin o olew'r olewydden.#fACymer o'r perlysiau gorau bum can sicl o fyrr pur, a hanner hynny, sef dau gant pum deg sicl o sinamon peraidd, a dau gant pum deg sicl o galamus peraidd,.eYDywedodd yr ARGLWYDD hefyd wrth Moses,d%Y maent i olchi eu dwylo a'u traed, rhag iddynt farw; bydd hon yn ddeddf i'w chadw am byth gan Aaron a'i ddisgynyddion dros y cenedlaethau."?cyPan fyddant yn mynd i mewn i babell y cyfarfod, neu'n agos�u at yr allor i wasanaethu neu i losgi offrwm mewn t�n i'r ARGLWYDD, y maent i ymolchi �'r du373?r, rhag iddynt farw.5bgi Aaron a'i feibion olchi eu dwylo a'u traed.{aqGwna noe bres, � throed pres iddi, i ymolchi; a gosod hi rhwng pabell y cyfarfod a'r allor, a rhoi du373?r ynddi(`MDywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,@_{Cymer arian y cymod oddi wrth bobl Israel a'i roi at wasanaeth pabell y cyfarfod; bydd yn goffadwriaeth i bobl Israel gerbron yr ARGLWYDD, er mwyn i chwi wneud cymod dros eich bywyd." ^Nid yw'r cyfoethog i roi mwy, na'r tlawd i roi llai, na hanner sicl, wrth i chwi roi offrwm i'r ARGLWYDD er cymod dros eich bywyd.d]CY mae pob un a rifir yn y cyfrifiad sy'n ugain oed neu'n hu375?n i roi offrwm i'r ARGLWYDD.\  Y mae pob un a rifir yn y cyfrifiad i roi'n offrwm i'r ARGLWYDD hanner sicl, yn cyfateb i sicl y cysegr, sy'n pwyso ugain gera.[/ Pan fyddwch yn gwneud cyfrifiad o bobl Israel, y mae pob un i roi iawn am ei fywyd i'r ARGLWYDD, rhag bod pla yn eu plith wrth wneud y cyfrifiad.(ZM Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,FY Bydd Aaron yn gwneud cymod ar ei chyrn unwaith y flwyddyn dros y cenedlaethau, a bydd yn ei wneud � gwaed yr aberth dros bechod a offrymir er cymod; y mae'n gysegredig iawn i'r ARGLWYDD."X} Peidiwch ag offrymu arni arogldarth halogedig, na phoethoffrwm, na bwydoffrwm; a pheidiwch � thywallt diodoffrwm arni.zWoac eto wrth oleuo'r lampau gyda'r hwyr; bydd hwn yn arogldarth gwastadol gerbron yr ARGLWYDD dros y cenedlaethau.UV%Bydd Aaron yn llosgi arogldarth peraidd arni bob bore wrth baratoi'r lampau, UGosod yr allor o flaen y gorchudd sydd wrth arch y dystiolaeth, ac o flaen y drugareddfa ar yr arch; yno byddaf yn cyfarfod � thi.3TcGwna'r polion o goed acasia, a goreura hwy.gSIGwna hefyd ddau fach aur dan y cylch ar y ddwy ochr, i gymryd y polion ar gyfer cario'r allor.aR=Goreura hi i gyd ag aur pur, yr wyneb, yr ochrau a'r cyrn; a gwna ymyl aur o'i hamgylch.iQMBydd yn sgw�r, yn gufydd o hyd a chufydd o led a dau gufydd o uchder, a'i chyrn yn rhan ohoni.;P uGwna allor o goed acasia ar gyfer llosgi arogldarth.#OA.Yna byddant yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD eu Duw, a ddaeth � hwy allan o wlad yr Aifft er mwyn i mi breswylio yn eu plith; myfi yw'r ARGLWYDD eu Duw.JN-Byddaf yn preswylio ymhlith pobl Israel, a byddaf yn Dduw iddynt.oMY,Cysegraf babell y cyfarfod a'r allor; cysegraf hefyd Aaron a'i feibion i'm gwasanaethu fel offeiriaid.aL=+Yn y lle hwnnw byddaf yn cyfarfod � phobl Israel, ac fe'i cysegrir trwy fy ngogoniant.#KA*Bydd hwn yn boethoffrwm gwastadol dros y cenedlaethau wrth ddrws pabell y cyfarfod, gerbron yr ARGLWYDD; yno byddaf yn cyfarfod � chwi i lefaru wrthych.J')Offryma'r oen arall yn yr hwyr, gyda'r bwydoffrwm a'r diodoffrwm, fel yn y bore, i fod yn arogl peraidd ac yn offrwm trwy d�n i'r ARGLWYDD. I(Gyda'r oen cyntaf offryma ddegfed ran o beilliaid wedi ei gymysgu � chwarter hin o olew pur, a chwarter hin o win yn ddiodoffrwm.HH 'dau oen blwydd, un i'w offrymu yn y bore, a'r llall yn yr hwyr.EG&Dyma'r hyn yr wyt i'w offrymu ar yr allor yn gyson bob dydd:(FK%Am saith diwrnod yr wyt i wneud cymod dros yr allor a'i chysegru; felly bydd yr allor yn gysegredig, a bydd beth bynnag a gyffyrdda � hi hefyd yn gysegredig.,ES$Offryma bob dydd fustach yn aberth dros bechod, i wneud cymod; gwna hefyd gymod dros yr allor wrth iti offrymu aberth dros bechod, ac eneinia'r allor i'w chysegru.hDK#Gwna i Aaron a'i feibion yn union fel y gorchmynnais iti, a chymer saith diwrnod i'w hordeinio.C)"Os gadewir peth o gig yr ordeinio neu o'r bara yn weddill hyd y bore, yr wyt i'w losgi � th�n; ni cheir ei fwyta, am ei fod yn gysegredig. B!Y maent i fwyta'r pethau y gwnaed cymod � hwy adeg eu hordeinio a'u cysegru; ni chaiff neb arall eu bwyta am eu bod yn gysegredig.sAa yna bydd Aaron a'i feibion yn bwyta cig yr hwrdd, a'r bara sydd yn y fasged, wrth ddrws pabell y cyfarfod.E@Cymer hwrdd yr ordeinio, a berwi ei gig mewn lle cysegredig; ?Bydd y mab a fydd yn ei ddilyn fel offeiriad yn eu gwisgo am saith diwrnod pan ddaw i babell y cyfarfod i wasanaethu yn y cysegr.q>]Bydd dillad cysegredig Aaron yn eiddo i'w feibion ar ei �l, er mwyn eu heneinio a'u hordeinio ynddynt.@={Dyma gyfraniad pobl Israel i Aaron a'i feibion trwy ddeddf dragwyddol, oherwydd cyfran yr offeiriaid ydyw, a roddir gan bobl Israel o'u heddoffrymau; eu hoffrwm hwy i'r ARGLWYDD ydyw.p<[Cysegra'r rhannau o'r hwrdd sy'n eiddo i Aaron a'i feibion, sef y frest a chwifir a'r glun a neilltuir.y;mCymer frest hwrdd ordeinio Aaron, a'i chwifio'n offrwm cyhwfan gerbron yr ARGLWYDD; dy eiddo di fydd y rhan hon.:%Yna cymer hwy o'u dwylo a'u llosgi ar yr allor gyda'r poethoffrwm yn arogl peraidd gerbron yr ARGLWYDD; offrwm trwy d�n i'r ARGLWYDD ydyw.b9?rho'r cyfan yn nwylo Aaron a'i feibion, a'i chwifio'n offrwm cyhwfan gerbron yr ARGLWYDD.v8gO fasged y bara croyw sydd gerbron yr ARGLWYDD cymer un dorth, un gacen wedi ei gwneud ag olew, ac un deisen; 7;Cymer o'r hwrdd y braster, y gloren, y braster am y perfedd, y croen am yr iau, y ddwy aren a'u braster, a'r glun dde; oherwydd hwrdd yr ordeinio ydyw.)6MYna cymer beth o'r gwaed a fydd ar yr allor, a pheth o olew'r ennaint, a'u taenellu ar Aaron a'i feibion, ac ar eu dillad; byddant hwy a'u dillad yn gysegredig.95myna lladd di'r hwrdd a chymer beth o'i waed a'i roi ar gwr isaf clust dde Aaron a'i feibion, ac ar fodiau de eu dwylo a'u traed, a thaenella weddill y gwaed o amgylch yr allor.R4Cymer yr hwrdd arall, a gwna i Aaron a'i feibion osod eu dwylo ar ei ben; 3 yna llosga'r hwrdd i gyd ar yr allor. Poethoffrwm i'r ARGLWYDD ydyw; y mae'n arogl peraidd ac yn offrwm trwy d�n i'r ARGLWYDD.b2?Tor ef yn ddarnau, ac wedi golchi ei berfedd a'i goesau, gosod hwy gyda'r darnau a'r pen;M1yna lladd di'r hwrdd a chymryd ei waed a'i daenu o amgylch yr allor.Q0Cymer un o'r hyrddod, a gwna i Aaron a'i feibion roi eu dwylo ar ei ben;w/iOnd llosga gig y bustach, ei groen a'r gwehilion, � th�n y tu allan i'r gwersyll; aberth dros bechod ydyw.z.o Cymer yr holl fraster sydd am y perfedd, y croen am yr iau, a'r ddwy aren gyda'r braster, a'u llosgi ar yr allor.~-w Cymer beth o waed y bustach, a'i daenu �'th fys ar gyrn yr allor; yna tywallt y gweddill ohono wrth droed yr allor.Q, yna lladd di'r bustach gerbron yr ARGLWYDD wrth ddrws pabell y cyfarfod.i+M Tyrd �'r bustach o flaen pabell y cyfarfod, a gwna i Aaron a'i feibion roi eu dwylo ar ei ben;.*W rho'r gwregys amdanynt hwy ac Aaron, a'u gwisgo � chapiau. Eu heiddo hwy fydd yr offeiriadaeth trwy ddeddf dragwyddol. Fel hyn yr wyt i ordeinio Aaron a'i feibion.:)qYna tyrd �'i feibion, a'u gwisgo �'r siacedau;@(}Cymer olew'r ennaint a'i dywallt ar ei ben, a'i eneinio.J'Gosod y benwisg ar ei ben, a rho'r goron gysegredig ar y benwisg. &Cymer y dillad, a gwisgo Aaron �'r siaced, mantell yr effod, yr effod ei hun a'r ddwyfronneg, a gosod wregys yr effod am ei ganol.Z%/Yna tyrd ag Aaron a'i feibion at ddrws pabell y cyfarfod, a'u golchi � du373?r.K$Rho hwy mewn un fasged i'w cyflwyno gyda'r bustach a'r ddau hwrdd. #cymer hefyd beilliaid gwenith heb furum, a gwna fara, cacennau wedi eu cymysgu ag olew, a theisennau ag olew wedi ei daenu arnynt.n" YDyma'r hyn a wnei i'w cysegru'n offeiriaid i'm gwasanaethu: cymer un bustach ifanc a dau hwrdd di-nam;x!k+Bydd Aaron a'i feibion yn eu gwisgo wrth iddynt fynd i mewn i babell y cyfarfod ac wrth iddynt agos�u at yr allor i wasanaethu yn y cysegr, rhag iddynt fod yn euog a marw. Bydd hyn yn ddeddf i'w chadw am byth ganddo ef a'i ddisgynyddion.X +*Gwna iddynt hefyd lodrau o liain i guddio'u cnawd noeth, o'u llwynau at y glun.)Yr wyt i'w gwisgo am Aaron dy frawd a'i feibion, a'u heneinio, eu hordeinio a'u cysegru, er mwyn iddynt fy ngwasanaethu fel offeiriaid.dC(Gwna hefyd siacedau, gwregysau a chapiau i feibion Aaron; gwna hwy er gogoniant a harddwch.iM'Yr wyt i wau siaced o liain main, a gwneud penwisg hefyd o liain main, a gwregys wedi ei wn�o.H &Bydd ar dalcen Aaron, ac yntau'n cymryd arno'i hun euogrwydd pobl Israel wrth iddynt gysegru eu rhoddion sanctaidd; bydd ar ei dalcen bob amser, er mwyn iddynt gael ffafr gerbron yr ARGLWYDD.7k%a chlyma ef ar flaen y benwisg � llinyn glas._9$Gwna hefyd bl�t o aur pur, ac argraffa arno, fel ar s�l, 'Sanctaidd i'r ARGLWYDD',,S#Bydd Aaron yn ei gwisgo wrth wasanaethu, ac fe glywir su373?n y clychau pan � Aaron i mewn i'r cysegr gerbron yr ARGLWYDD, a phan ddaw allan; felly ni bydd farw.N"bydd clychau aur a phomgranadau bob yn ail o amgylch godre'r fantell.q]!O amgylch godre'r fantell gwna bomgranadau o sidan glas, porffor ac ysgarlad, a chlychau aur rhyngddynt;tc a thwll yn ei chanol ar gyfer y pen, a gwn�ad o'i amgylch fel y twll a geir mewn llurig, rhag iddo rwygo.1_Gwna fantell yr effod i gyd o sidan glas,T#Rho'r Wrim a'r Twmim yn y ddwyfronneg barn, iddynt fod ar galon Aaron pan fydd yn mynd gerbron yr ARGLWYDD; felly, bydd Aaron yn dwyn barnedigaeth pobl Israel ar ei galon gerbron yr ARGLWYDD yn wastadol.-UFelly, pan fydd Aaron yn mynd i mewn i'r cysegr, bydd yn dwyn enwau meibion Israel ar ei galon yn y ddwyfronneg barn, yn goffadwriaeth wastadol gerbron yr ARGLWYDD.)Y mae bachau'r ddwyfronneg i'w rhwymo wrth fachau'r effod � llinyn glas uwchben y gwregys, rhag i'r ddwyfronneg ymddatod oddi wrth yr effod.zoYna, gwna ddau fach aur a'u gosod yn rhan isaf dwy ysgwydd yr effod ar y tu blaen, yn y cydiad uwchben y gwregys.jOGwna hefyd ddau fach aur a'u gosod yn nau ben y ddwyfronneg ar yr ochr fewnol, nesaf at yr effod.kQa dau ben arall y ddwy gadwyn ar y ddau edafwaith, a'u cysylltu ag ysgwyddau'r effod o'r tu blaen.FRho'r ddwy gadwyn aur ar y ddau fach ar ochrau'r ddwyfronneg,C a hefyd ddau fach aur i'w rhoi ar ddwy ochr y ddwyfronneg.N Ar gyfer y ddwyfronneg gwna gadwynau o aur pur wedi eu plethu ynghyd, }Enwir y deuddeg maen ar �l meibion Israel, a bydd pob un fel s�l ac enw un o'r deuddeg llwyth wedi ei argraffu arno.d Cyn y bedwaredd res, beryl, onyx a iasbis; byddant i gyd wedi eu gosod mewn edafwaith o aur.2 ayn y drydedd res, lygur, agat ac amethyst;1_yn yr ail res, emrallt, saffir a diemwnt;W)Gosod ynddi bedair rhes o feini: yn y rhes gyntaf, rhuddem, topas a charbwncl;H Bydd yn sgw�r ac yn ddwbl, rhychwant o hyd a rhychwant o led.7Gwna ddwyfronneg o grefftwaith cywrain ar gyfer barnu; gwna hi, fel yr effod, o aur, o sidan glas, porffor ac ysgarlad ac o liain main wedi ei nyddu.gIa dwy gadwyn o aur pur wedi eu plethu ynghyd; gosod y cadwynau wedi eu plethu yn yr edafwaith.7 Gwna edafwaith o aur,6g Rho'r ddau faen ar ysgwyddau'r effod, iddynt fod yn feini coffadwriaeth i feibion Israel, a bod Aaron yn dwyn eu henwau ar ei ysgwyddau yn goffadwriaeth gerbron yr ARGLWYDD. Yr wyt i naddu enwau meibion Israel ar y ddau faen fel y bydd gemydd yn naddu s�l, ac yna eu gosod mewn edafwaith o aur.E yn nhrefn eu geni, chwe enw ar un maen, a chwech ar y llall.@} Cymer ddau faen onyx a naddu arnynt enwau meibion Israel~7Bydd y gwregys arni wedi ei wn�o'n gywrain, ac o'r un deunydd �'r effod, sef aur, a sidan glas, porffor ac ysgarlad, a lliain main wedi ei nyddu.T}#Bydd iddi ddwy ysgwydd wedi eu cydio ynghyd ar y ddwy ochr er mwyn ei chau.z|oa gwneud yr effod o'r aur, y sidan glas, porffor ac ysgarlad, a'r lliain main wedi ei nyddu a'i wn�o'n gywrain.P{Y maent i gymryd aur, a sidan glas, porffor ac ysgarlad, a lliain main,  -;~}}V} ||R{{zzSzyxwwVvv6uttssgs rrqq/pppooYonncnmmYmlllkkRjjjiihhgg(fffGeee)ddcccbboaaO``4__e^^^Y]]D\\\[[-ZZ:YYdY.XXEWW0VVDUU|U+TqSS(RRAQDQ,POONNMMLKKmJJ|IIHGGG@G FFmEEE'DDkCCtBBiBAA]@@{@E??0>>$==I=< 7Rhodded ei law ar ben y poethoffrwm, a bydd yn dderbyniol ganddo i wneud iawn drosto.= 1'Os poethoffrwm o'r gyr fydd ei rodd, dylai ddod � gwryw di-nam; deued ag ef at ddrws pabell y cyfarfod, iddo fod yn dderbyniol gan yr ARGLWYDD.< ;Llefara wrth bobl Israel a dywed wrthynt, 'Pan fydd unrhyw un ohonoch yn dod ag offrwm i'r ARGLWYDD, dewch ag anifail o'r gyr neu o'r praidd yn offrwm.P; Galwodd yr ARGLWYDD ar Moses a llefaru wrtho o babell y cyfarfod a dweud::5(&Ar hyd y daith yr oedd holl du375? Israel yn gallu gweld cwmwl yr ARGLWYDD uwchben y tabernacl yn ystod y dydd, a th�n uwch ei ben yn ystod y nos.19_(%ond os na chodai'r cwmwl ni chychwynnent.V8'($Pan godai'r cwmwl oddi ar y tabernacl, fe gychwynnai pobl Israel ar eu taith;7(#Ni allai Moses fynd i mewn i babell y cyfarfod am fod y cwmwl yn ei gorchuddio, ac am fod gogoniant yr ARGLWYDD yn llenwi'r tabernacl.j6O("Yna gorchuddiodd cwmwl babell y cyfarfod, ac yr oedd gogoniant yr ARGLWYDD yn llenwi'r tabernacl.5 (!Cododd gyntedd o amgylch y tabernacl a'r allor, a rhoddodd y gorchudd dros borth y cyntedd. Felly y gorffennodd Moses y gwaith.4( Ymolchent wrth fynd i mewn i babell y cyfarfod ac wrth nes�u at yr allor, fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn i Moses.E3(er mwyn i Moses, Aaron a'i feibion olchi eu dwylo a'u traed.Q2(Gosododd y noe rhwng pabell y cyfarfod a'r allor, a rhoi ynddi ddu373?r,+1Q(a gosododd allor y poethoffrwm wrth ddrws y tabernacl, pabell y cyfarfod, ac offrymodd arni boethoffrwm a bwydoffrwm, fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn iddo.-0W(Rhoddodd y llen ar ddrws y tabernacl,[/1(ac offrymodd arogldarth peraidd arni, fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn iddo.H. (Rhoddodd yr allor aur ym mhabell y cyfarfod o flaen y gorchudd,^-7(a goleuodd y lampau gerbron yr ARGLWYDD, fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn iddo.j,O(Rhoddodd y canhwyllbren ym mhabell y cyfarfod, gyferbyn �'r bwrdd ar ochr ddeheuol y tabernacl,b+?(a threfnodd y bara arno gerbron yr ARGLWYDD, fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn iddo.g*I(Rhoddodd y bwrdd ym mhabell y cyfarfod, ar ochr ogleddol y tabernacl, y tu allan i'r gorchudd,)%(Yna daeth �'r arch i mewn i'r tabernacl, a gosod y gorchudd yn ei le dros arch y dystiolaeth, fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn iddo.q(](Cymerodd y dystiolaeth a'i rhoi yn yr arch; cysylltodd y polion wrth yr arch, a rhoi'r drugareddfa arni.t'c(Lledodd y babell dros y tabernacl, a gosod to'r babell drosto, fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn iddo. & (Moses a gododd y tabernacl; gosododd ef ar ei draed, adeiladodd ei fframiau, rhoddodd ei bolion yn eu lle a chododd ei golofnau.S%!(ac ar y dydd cyntaf o'r mis cyntaf o'r ail flwyddyn fe godwyd y tabernacl.D$(Felly gwnaeth Moses y cyfan a orchmynnodd yr ARGLWYDD iddo;#9(eneinia hwy, fel yr eneiniaist eu tad, i'm gwasanaethu fel offeiriaid; trwy eu heneinio fe'u hurddir i offeiriadaeth dragwyddol, dros y cenedlaethau."<"u(Tyrd �'i feibion hefyd, a'u gwisgo �'r siacedau;h!K( a gwisg Aaron �'r gwisgoedd cysegredig; eneinia ef a'i gysegru i'm gwasanaethu fel offeiriad.V '( Tyrd ag Aaron a'i feibion at ddrws pabell y cyfarfod, a'u golchi � du373?r,4e( Yna eneinia'r noe a'i throed, a chysegra hi.sa( Eneinia hefyd allor y poethoffrwm a'i holl lestri, a chysegra'r allor; a bydd yr allor yn gysegredig iawn.( Yna cymer olew'r ennaint, ac eneinio'r tabernacl a'r cyfan sydd ynddo, a chysegra ef a'i holl ddodrefn; a bydd yn gysegredig.F(Gosod y cyntedd o'i amgylch, a llen ar gyfer porth y cyntedd.O(a gosod y noe rhwng pabell y cyfarfod a'r allor, a rhoi du373?r ynddi.M(Rho allor y poethoffrwm o flaen drws y tabernacl, pabell y cyfarfod,eE(Rho allor aur yr arogldarth o flaen arch y dystiolaeth, a gosod y llen ar ddrws y tabernacl.`;(Cymer y bwrdd i mewn, a'i osod yn drefnus, a chymer y canhwyllbren, a goleua ei lampau.@}(Gosod arch y dystiolaeth ynddo, a'i gorchuddio � llen.W)(Yr wyt i godi'r tabernacl, pabell y cyfarfod, ar y dydd cyntaf o'r mis cyntaf.' M(Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,xk'+Gwelodd Moses eu bod wedi gwneud yr holl waith fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn, a bendithiodd Moses hwy.gI'*Yr oedd pobl Israel wedi gwneud yr holl waith yn union fel y gorchmynnodd yr ARGLWYDD i Moses.+')y gwisgoedd wedi eu gwn�o'n gywrain ar gyfer gwasanaethau'r cysegr; gwisgoedd cysegredig Aaron a'i feibion, iddynt wasanaethu fel offeiriaid.*O'(llenni'r cyntedd, ei golofnau a'i draed; gorchudd porth y cyntedd, ei raffau a'i hoelion, a'r holl lestri ar gyfer gwasanaeth y tabernacl, sef pabell y cyfarfod;dC''yr allor bres, a'r rhwyll bres ar ei chyfer, a'i pholion a'i holl lestri; y noe a'i throed;X+'&yr allor aur, olew'r ennaint a'r arogldarth peraidd; gorchudd drws y tabernacl;q]'%y canhwyllbren o aur pur, ei lampau wedi eu goleuo, ynghyd �'u holl lestri, a'r olew ar gyfer y golau;0 ]'$y bwrdd a'i holl lestri, a'r bara gosod;7 k'#arch y dystiolaeth a'i pholion a'r drugareddfa;W )'"y to o grwyn hyrddod wedi eu lliwio'n goch ac o grwyn morfuchod, a'r gorchudd;~ w'!Daethant �'r tabernacl at Moses, sef y babell a'i holl lestri, y bachau, y fframiau, y barrau, y colofnau, y traed; -' Felly y gorffennwyd holl waith y tabernacl, sef pabell y cyfarfod; ac yr oedd pobl Israel wedi gwneud y cyfan a orchmynnodd yr ARGLWYDD i Moses.lS'a chlymwyd ef ar flaen y benwisg � llinyn glas; felly yr oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn i Moses.r_'Gwnaethant bl�t y goron gysegredig o aur pur, ac argraffu arno, fel ar s�l, "Sanctaidd i'r ARGLWYDD";3'a gwregys, y cwbl o liain main wedi ei nyddu ac o sidan glas, porffor ac ysgarlad wedi ei frodio; felly yr oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn i Moses.3c'gwnaethant hefyd benwisg a chapiau, llodrauR'Gwnaethant siacedau wedi eu gwau o liain main ar gyfer Aaron a'i feibion;  'a'u gosod rhwng y pomgranadau o amgylch godre'r fantell ar gyfer y gwasanaeth; felly yr oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn i Moses.+S'Gwnaethant hefyd glychau o aur pur,vg'Gwnaethant o amgylch godre'r fantell bomgranadau o sidan glas, porffor ac ysgarlad, ac o liain wedi ei nyddu.b?'a thwll yn ei chanol, gyda gwn�ad o'i amgylch, fel a geir mewn llurig, rhag iddo rwygo.A'Gwnaeth fantell yr effod i gyd yn frodwaith o sidan glas,C~'Rhwymasant fachau'r ddwyfronneg wrth fachau'r effod � llinyn glas uwchben y gwregys, rhag i'r ddwyfronneg ymddatod oddi wrth yr effod; felly yr oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn i Moses.}'Gwnaethant hefyd ddau fach aur a'u gosod yn rhan isaf dwy ysgwydd yr effod, ar y tu blaen, yn y cydiad uwchben y gwregys.n|W'Yna gwnaethant ddau fach aur a'u gosod yn nau ben y ddwyfronneg ar yr ochr fewnol, nesaf at yr effod.k{Q'a dau ben arall y ddwy gadwyn ar y ddau edafwaith, a'u cysylltu ag ysgwyddau'r effod o'r tu blaen.Kz'Rhoddwyd y ddwy gadwyn aur ar y ddau fach ar ochrau'r ddwyfronneg,Xy+'a hefyd ddau edafwaith aur, a dau fach aur i'w rhoi ar ddwy ochr y ddwyfronneg.Tx#'Gwnaethant ar gyfer y ddwyfronneg gadwynau o aur pur wedi eu plethu ynghyd,w'Yr oedd deuddeg maen wedi eu henwi ar �l meibion Israel; yr oedd pob un fel s�l ag enw un o'r deuddeg llwyth wedi ei argraffu arno.gvI' yn y bedwaredd res, beryl, onyx a iasbis; yr oeddent i gyd wedi eu gosod mewn edafwaith o aur.2ua' yn y drydedd res, lygur, agat ac amethyst;1t_' yn yr ail res, emrallt, saffir a diemwnt;\s3' Gosodasant ynddi bedair rhes o feini: yn y rhes gyntaf, rhuddem, topas a charbwncl;Kr' Yr oedd yn sgw�r ac yn ddwbl, rhychwant o hyd a rhychwant o led.q/'Gwnaeth y ddwyfronneg o grefftwaith cywrain; fe'i gwnaeth, fel yr effod, o aur, o sidan glas, porffor ac ysgarlad, ac o liain main wedi ei nyddu.p'Gosododd hwy ar ysgwyddau'r effod, yn feini coffadwriaeth i feibion Israel, fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn i Moses.o'Cymerasant feini onyx a'u trin, a'u gosod mewn edafwaith o aur, a naddu arnynt enwau meibion Israel, fel y bydd gemydd yn naddu s�l.Rn'Yr oedd y gwregys arni wedi ei wn�o'n gywrain, ac o'r un deunydd �'r effod, sef aur, a sidan glas, porffor ac ysgarlad, a lliain main wedi ei nyddu; felly'r oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn i Moses.Wm)'Gwnaethant ar gyfer yr effod ddwy ysgwydd wedi eu cydio ynghyd ar y ddwy ochr.l!'Curodd yr aur yn ddolennau tenau a'u torri'n stribedi i'w plethu'n gywrain i mewn i'r sidan glas, porffor ac ysgarlad, ac i'r lliain main.bk?'Gwnaeth yr effod o aur, o sidan glas, porffor ac ysgarlad, ac o liain main wedi ei nyddu.Bj 'Gwnaethant wisgoedd cywrain o sidan glas, porffor ac ysgarlad ar gyfer gwasanaethu yn y cysegr; gwnaethant y gwisgoedd cysegredig i Aaron, fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn i Moses.uie&y traed ar gyfer y cyntedd o amgylch, a'r porth, a holl hoelion y tabernacl a'r hoelion o amgylch y cyntedd.h&o'r rhain gwnaeth draed ar gyfer drws pabell y cyfarfod, yr allor bres a'r rhwyll bres oedd ar ei chyfer, ynghyd � holl lestri'r allor,[g1&Cyfanswm y pres yn yr offrwm oedd saith deg o dalentau, a dwy fil pedwar can sicl;f&o'r mil saith gant saith deg a phum sicl, gwnaeth fachau ar gyfer y colofnau, a goreurodd ben uchaf y colofnau a'u cylchau.e&o'r can talent o arian y lluniwyd y traed ar gyfer y cysegr a'r gorchudd, can troed o'r can talent, sef talent i bob troed.Od&sef beca yr un gan y rhai oedd yn ugain oed neu'n hu375?n ac a rifwyd yn y cyfrifiad (hanner sicl, yn �l sicl y cysegr, yw beca). Nifer y dynion oedd chwe chant a thair o filoedd pum cant pum deg.c%&Cyfanswm yr arian a roddodd y rhai o'r cynulliad a gyfrifwyd oedd can talent, a mil saith gant saith deg a phum sicl, yn �l sicl y cysegr,(bK&Cyfanswm yr aur a ddefnyddiwyd yn holl waith y cysegr, sef yr aur a offrymwyd, oedd naw ar hugain o dalentau, a saith gant tri deg sicl, yn �l sicl y cysegr.a'&{cf2 (38:22)}y`m&Besalel fab Uri, fab Hur, o lwyth Jwda, oedd yn gwneud y cyfan a orchmynnodd yr ARGLWYDD i Moses; gydag ef yr oedd Ahol�ab fab Achisamach, o lwyth Dan, saer a chrefftwr, ac un a allai wn�o sidan glas, porffor ac ysgarlad, a lliain main._'&Dyma'r holl bethau ar gyfer tabernacl y dystiolaeth a orchmynnodd Moses i'r Lefiaid eu gwneud dan gyfarwyddyd Ithamar fab Aaron yr offeiriad.J^&Yr oedd holl hoelion y tabernacl a'r cyntedd oddi amgylch o bres.q]]&Yr oedd y pedair colofn, a'u pedwar troed, o bres; y bachau, pen uchaf y colofnau, a'u cylchau, o arian.Q\&Yr oedd y llen ym mhorth y cyntedd wedi ei brodio o sidan glas, porffor ac ysgarlad, ac o liain main wedi ei nyddu; yr oedd yn ugain cufydd o hyd, a phum cufydd o led, ac yn cyfateb i lenni'r cyntedd.6[g&Yr oedd traed y colofnau o bres, ond yr oedd eu bachau a'u cylchau o arian; yr oedd pen uchaf y colofnau o arian, ac yr oedd holl golofnau'r cyntedd wedi eu cylchu ag arian.NZ&Yr oedd yr holl lenni o amgylch y cyntedd o liain main wedi ei nyddu.\Y3&a'r llenni ar yr ochr arall hefyd yn bymtheg cufydd � thair colofn a thri throed.fXG&Yr oedd y llenni ar y naill ochr i'r porth yn bymtheg cufydd, � thair colofn a thri throed,MW& Yr oedd yr ochr ddwyreiniol, tua chodiad haul, yn hanner can cufydd.V+& Ar yr ochr orllewinol yr oedd llenni hanner can cufydd o hyd, ynghyd � deg colofn a deg troed; yr oedd bachau'r colofnau a'u cylchau o arian."U?& Yr un modd, ar yr ochr ogleddol yr oedd llenni can cufydd o hyd, ag ugain colofn ac ugain troed o bres, ond yr oedd bachau a chylchau'r colofnau o arian.lTS& yr oedd hefyd ugain colofn ac ugain troed o bres, ond yr oedd bachau a chylchau'r colofnau o arian.pS[& Yna gwnaeth y cyntedd. Ar yr ochr ddeheuol yr oedd llenni o liain main wedi ei nyddu, can cufydd o hyd;sRa&Gwnaeth noe, a throed iddi, o ddrychau pres y gwragedd a oedd yn gwasanaethu wrth ddrws pabell y cyfarfod.3Qc&Fe'i gwnaeth ag astellau, yn wag oddi mewn.~Pw&Gwnaeth y polion o goed acasia, a rhoi haen o bres drostynt; rhoddodd hwy drwy'r bachau ar ochrau'r allor i'w chludo.RO&Gwnaeth bedwar bach pres ar bedair congl y rhwydwaith, i gymryd y polion.N&Gwnaeth hefyd ar gyfer yr allor rwyll o rwydwaith pres, a'i gosod dan ymyl yr allor fel ei bod yn ymestyn at hanner yr allor.fMG&Gwnaeth ar ei chyfer lestri, rhawiau, cawgiau, ffyrch a phedyll t�n, pob un ohonynt o bres.[L1&Gwnaeth gyrn yn rhan o'r allor yn ei phedair congl, a rhoddodd haen o bres drosti.K &Gwnaeth allor y poethoffrwm hefyd o goed acasia; yr oedd yn sgw�r, yn bum cufydd o hyd, a phum cufydd o led, a thri chufydd o uchder.Jy%Gwnaeth hefyd olew cysegredig ar gyfer eneinio, ac arogldarth peraidd a phur, a chymysgodd hwy fel y gwna peraroglydd.4Ie%Gwnaeth y polion o goed acasia, a'u goreuro.jHO%Gwnaeth hefyd ddau fach aur dan y cylch ar y ddwy ochr, i gymryd y polion ar gyfer cario'r allor.fGG%Goreurodd hi i gyd ag aur pur, yr wyneb, yr ochrau a'r cyrn; a gwnaeth ymyl aur o'i hamgylch.(FK%Gwnaeth allor o goed acasia ar gyfer llosgi'r arogldarth; yr oedd yn sgw�r, yn gufydd o hyd, a chufydd o led, a dau gufydd o uchder, a'i chyrn yn rhan ohoni.FE%Gwnaeth y canhwyllbren a'r holl lestri o un dalent o aur pur.LD%Gwnaeth ar ei gyfer saith llusern, a gefeiliau a chafnau o aur pur.qC]%Yr oedd y cnapiau a'r ceinciau yn rhan o'r canhwyllbren, ac yr oedd y cyfan o aur pur ac o ddeunydd gyr.dBC%ac yr oedd un o'r cnapiau dan bob p�r o'r chwe chainc oedd yn dod allan o'r canhwyllbren.eAE%Ar y canhwyllbren ei hun yr oedd pedair padell ar ffurf almonau, a chnapiau a blodau arnynt;.@W%Ar un gainc yr oedd tair padell ar ffurf almonau, a chnap a blodeuyn arnynt, a thair ar y gainc nesaf; dyna oedd ar y chwe chainc oedd yn dod allan o'r canhwyllbren.f?G%Yr oedd chwe chainc yn dod allan o ochrau'r canhwyllbren, tair ar un ochr a thair ar y llall.$>C%Gwnaeth ganhwyllbren o aur pur. Yr oedd gwaelod y canhwyllbren a'i baladr o ddeunydd gyr, ac yr oedd y pedyll, y cnapiau a'r blodau yn rhan o'r cyfanwaith.u=e%Gwnaeth lestri a dysglau ar ei gyfer, a ffiolau a chostrelau i dywallt y diodoffrwm; fe'u gwnaeth o aur pur.K<%Gwnaeth y polion oedd yn cludo'r bwrdd o goed acasia, a'u goreuro.T;#%Yr oedd y dolennau ar ymyl y ffr�m yn dal y polion oedd yn cludo'r bwrdd.j:O% Gwnaeth hefyd ar ei gyfer bedair o ddolennau aur, a'u clymu wrth y pedair coes yn y pedair congl.P9% Gwnaeth ffr�m o led llaw o'i gwmpas, ac ymyl aur o amgylch y ffr�m.H8 % Goreurodd ef ag aur pur drosto, a gwnaeth ymyl aur o'i amgylch.b7?% Gwnaeth fwrdd o goed acasia, dau gufydd o hyd, cufydd o led, a chufydd a hanner o uchder.!6=% Yr oedd dwy adain y cerwbiaid ar led, fel eu bod yn gorchuddio'r drugareddfa; yr oedd y cerwbiaid yn wynebu ei gilydd, �'u hwynebau tua'r drugareddfa.U5%%a gosod un yn y naill ben a'r llall yn y pen arall, yn rhan o'r drugareddfa.d4C%Gwnaeth hefyd ar gyfer y naill ben a'r llall i'r drugareddfa ddau gerwb o aur wedi ei guro,\33%Gwnaeth drugareddfa o aur pur, dau gufydd a hanner o hyd, a chufydd a hanner o led.=2w%a'u gosod yn y dolennau ar ochrau'r arch, i'w chario.11_%Gwnaeth bolion o goed acasia a'u goreuro,j0O%Lluniodd bedair dolen gron o aur ar gyfer ei phedair congl, dwy ar y naill ochr a dwy ar y llall.Z//%Goreurodd hi ag aur pur oddi mewn ac oddi allan, a gwnaeth ymyl aur o'i hamgylch.z. q%Gwnaeth Besalel arch o goed acasia, dau gufydd a hanner o hyd, cufydd a hanner o led, a chufydd a hanner o uchder.-$&gwnaeth hefyd bum colofn gyda bachau. Goreurodd ben uchaf y colofnau; ac aur oedd eu cylchau, ond pres oedd eu pum troed.x,k$%Gwnaeth ar gyfer drws y babell len o sidan glas, porffor ac ysgarlad, ac o liain main wedi ei nyddu a'i frodio; +$$Gwnaeth ar ei gyfer bedair colofn o goed acasia, a'u goreuro; yr oedd eu bachau o aur, a lluniodd ar eu cyfer bedwar troed arian.* $#Gwnaeth orchudd o sidan glas, porffor ac ysgarlad, ac o liain main wedi ei nyddu, a cherwbiaid wedi eu gwn�o'n gywrain arno.b)?$"Goreurodd y fframiau, a gwneud bachau aur i osod y barrau trwyddynt, a'u goreuro hwythau.O($!Gwnaeth i'r bar a oedd ar ganol y fframiau ymestyn o un pen i'r llall.|'s$ a phump ar gyfer fframiau'r ochr arall, a phump ar gyfer y fframiau yng nghefn y tabernacl, sef yr ochr orllewinol._&9$Gwnaeth hefyd farrau o goed acasia, pump ar gyfer fframiau'r naill ochr i'r tabernacl,X%+$Yr oedd wyth ffr�m ac un ar bymtheg o draed arian, dau droed dan bob ffr�m.$y$wedi eu cysylltu'n ddwbl yn y pen a'r gwaelod � bach; yr oedd y ddwy ffr�m yr un fath, ac yn ffurfio'r ddwy gongl.6#i$a dwy arall ar gyfer conglau cefn y tabernacl,N"$Yng nghefn y tabernacl, sef yr ochr orllewinol, gwnaeth chwe ffr�m,;!s$a'u deugain troed arian, dau droed dan bob ffr�m.R $Ar yr ail ochr i'r tabernacl, sef yr ochr ogleddol, gwnaeth ugain ffr�mcA$a deugain troed arian dan yr ugain ffr�m, dau droed i bob ffr�m ar gyfer ei dau denon.L$Dyma drefn fframiau'r tabernacl: ugain ffr�m ar yr ochr ddeheuol,hK$a dau denon ym mhob ffr�m i'w cysylltu �'i gilydd; gwnaeth hyn i holl fframiau'r tabernacl.=w$pob un yn ddeg cufydd o hyd a chufydd a hanner o led,H $Gwnaeth hefyd ar gyfer y tabernacl fframiau syth o goed acasia,b?$a gwnaeth orchudd i'r babell o grwyn hyrddod wedi eu lliwio'n goch, ac o grwyn morfuchod.Y-$Gwnaeth hanner cant o fachau pres i gydio'r babell wrth ei gilydd yn gyfanwaith,gI$a gwnaeth hanner cant o ddolennau ar hyd ymyl y llen ar y tu allan i'r naill gydiad a'r llall.?{$Cydiodd hwy wrth ei gilydd yn bum llen ac yn chwe llen,fG$Yr oedd pob llen yn ddeg cufydd ar hugain o hyd a phedwar cufydd o led, pob llen yr un maint.X+$Gwnaeth hefyd un ar ddeg o lenni o flew geifr i fod yn babell dros y tabernacl. $ Gwnaeth hefyd hanner cant o fachau aur, a chydiodd y llenni wrth ei gilydd �'r bachau, er mwyn i'r tabernacl fod yn gyfanwaith.$ Gwnaeth hanner cant o ddolennau ar un llen, a hanner cant ar hyd ymyl y llen ar ben yr ail gydiad, a'r dolennau gyferbyn �'i gilydd.\3$ Gwnaeth ddolennau glas ar hyd ymyl y llen ar y tu allan i'r naill gydiad a'r llall.Z/$ Cydiodd Besalel bum llen wrth ei gilydd, a'r pum llen arall hefyd wrth ei gilydd.fG$ Yr oedd pob llen yn wyth cufydd ar hugain o hyd a phedwar cufydd o led, pob llen yr un maint.L$Yr oedd yr holl rai medrus ymhlith y gweithwyr wedi gwneud y tabernacl o ddeg llen o liain main wedi ei nyddu, ac o sidan glas, porffor ac ysgarlad, a cherwbiaid wedi eu gwn�o'n gywrain arnynt.Y-$oherwydd yr oedd y deunydd oedd ganddynt yn fwy na digon ar gyfer yr holl waith.5 e$Felly rhoddodd Moses orchymyn, a chyhoeddwyd drwy'r gwersyll nad oedd na gu373?r na gwraig i gyfrannu dim rhagor at offrwm y cysegr. Yna peidiodd y bobl � dod � rhagor,~ w$a dweud wrth Moses, "Y mae'r bobl yn dod � mwy na digon ar gyfer y gwaith a orchmynnodd yr ARGLWYDD inni ei wneud."] 5$a bu'n rhaid i bob un dawnus a oedd yn gwneud y gwaith yn y cysegr adael ei orchwyl,< s$a derbyniasant gan Moses bob offrwm a roesai pobl Israel o'u gwirfodd ar gyfer y gwaith yng ngwasanaeth y cysegr. Yr oedd y bobl yn dal i ddod ag offrwm ato o'u gwirfodd bob bore; $Galwodd Moses Besalel, Ahol�ab, a phob un dawnus yr oedd yr ARGLWYDD wedi rhoi iddo'r gallu, ac a oedd yn fodlon dod i wneud y gwaith,` =$Bydd Besalel, Ahol�ab, a phob un dawnus y mae'r ARGLWYDD wedi rhoi iddo'r gallu a'r medr i wneud pob math o waith yng ngwasanaeth y cysegr, yn gweithio yn unol �'r cyfan y mae'r ARGLWYDD wedi ei orchymyn iddynt."J##Llanwodd hwy �'r ddawn i wneud pob math o waith crefftus a chywrain a wneir gan saer neu grefftwr, neu gan un sy'n brodio sidan glas, porffor ac ysgarlad, a lliain main, neu gan un sy'n gwau.cA#"Hefyd, ysbrydolodd yr ARGLWYDD ef ac Ahol�ab fab Achisamach o lwyth Dan i ddysgu eraill.M#!a thorri meini i'w gosod, a cherfio pren, a gwneud pob cywreinwaith.S!# er mwyn iddo ddyfeisio patrymau cywrain, a gweithio ag aur, arian a phres,jO#ac wedi ei lenwi ag ysbryd Duw, ac � doethineb a deall, � gwybodaeth hefyd a phob rhyw ddawn,ym#Dywedodd Moses wrth bobl Israel: "Edrychwch, y mae'r ARGLWYDD wedi dewis Besalel fab Uri, fab Hur, o lwyth Jwda,<s#Pan fyddai gu373?r neu wraig trwy holl Israel yn dymuno dod ag unrhyw beth ar gyfer y gwaith a orchmynnodd yr ARGLWYDD i Moses, byddai'n dod �'i offrwm i'r ARGLWYDD o'i wirfodd.]5#perlysiau ac olew ar gyfer y lamp ac ar gyfer olew'r ennaint a'r arogldarth peraidd.X+#Daeth yr arweinwyr � meini onyx, meini i'w gosod yn yr effod a'r ddwyfronneg,F~#Yr oedd pob gwraig a fedrai nyddu blew geifr yn gwneud hynny.}#Yr oedd pob gwraig fedrus yn nyddu �'i dwylo, ac yn dod �'i gwaith o sidan glas, porffor ac ysgarlad, ac o liain main.+|Q#Yr oedd pob un a allai gyflwyno offrwm o arian neu bres yn dod ag ef i'r ARGLWYDD; ac yr oedd pob un a chanddo goed acasia addas ar gyfer y gwaith yn dod � hwy.+{Q#Yr oedd pob un a chanddo sidan glas, porffor ac ysgarlad, a lliain main, a blew geifr, a chrwyn hyrddod wedi eu lliwio'n goch, a chrwyn morfuchod, yn dod � hwy.Az}#Felly daethant, yn wu375?r a gwragedd, a chynnig o'u gwirfodd freichledau, clustlysau, modrwyau, cadwynau a thlysau aur o bob math; yr oedd pawb yn cyflwyno aur yn offrwm i'r ARGLWYDD. pE~}}Y||D{OzzqyxwwvdueutPssrWqppoGomm lKkakjiiRhgg\ffeedcccbSa``A`_N^^]]~\\J[[4ZZMZ YYXX:WW%VVUU]TxTSSRjR Q/PP ONNNMM*LLL'KlJJJ>IHHxGGPG&FFREEE3DD@CCNBBnAA>@e??V>>>]==<;;;:t: 9d87766"5544d332i11Z0s0/v...(--g,,},+n+**A))(K'u'&V%%,$ #m#>""3! DY5sS`a gG[n 1,w~5 N  @ h M;^9pEk 'Pan fydd dyddiau'r puro am fab neu ferch trosodd, y mae i ddod at yr offeiriad wrth ddrws pabell y cyfarfod gydag oen gwryw yn boethoffrwm a chyw colomen neu durtur yn aberth dros bechod.j+ Os bydd yn geni merch, yna bydd yn aflan am bythefnos, fel y mae yn ei misglwyf; bydd yn disgwyl chwech a thrigain o ddyddiau am buro ei gwaed.4ic Yna bydd y wraig yn disgwyl tri ar ddeg ar hugain o ddyddiau am buro ei gwaed; nid yw i gyffwrdd � dim sanctaidd nac i fynd i'r cysegr nes y bydd dyddiau'r puro trosodd.1h_ Ar yr wythfed dydd enwaeder ar y bachgen.g- Dywed wrth bobl Israel, 'Bydd gwraig sy'n beichiogi ac yn geni mab yn aflan am saith diwrnod, yn union fel y mae'n aflan yn nyddiau ei misglwyf.0f _ Llefarodd yr ARGLWYDD wrth Moses a dweud,e  /er mwyn ichwi wahaniaethu rhwng yr aflan a'r gl�n, a rhwng y creaduriaid byw y gellir eu bwyta a'r rhai na ellir eu bwyta.'"d' .'Dyma'r ddeddf ynglu375?n �'r anifeiliaid, yr adar, y creaduriaid byw sy'n llusgo trwy'r dyfroedd a'r creaduriaid sy'n ymlusgo ar y ddaear,c} -Myfi yw'r ARGLWYDD a ddaeth � chwi i fyny o'r Aifft i fod yn Dduw ichwi; byddwch sanctaidd, oherwydd sanctaidd wyf fi.7bi ,Myfi yw'r ARGLWYDD eich Duw; ymgysegrwch a byddwch sanctaidd, oherwydd sanctaidd wyf fi. Peidiwch �'ch halogi eich hunain trwy'r un o'r ymlusgiaid sy'n ymlusgo ar y ddaear.-aU +Peidiwch �'ch gwneud eich hunain yn ffiaidd trwy'r un o'r ymlusgiaid sy'n ymlusgo; a pheidiwch �'ch halogi eich hunain trwyddynt na'ch cael yn aflan o'u plegid."`? *Peidiwch � bwyta unrhyw ymlusgiad sy'n ymlusgo ar y ddaear, boed yn symud ar ei dor, neu'n cerdded ar bedwar troed neu ar amryw draed; y mae'n ffiaidd.Y_- )'Y mae unrhyw ymlusgiad sy'n ymlusgo ar y ddaear yn ffiaidd; ni ddylid ei fwyta.;^q (rhaid i unrhyw un sy'n bwyta peth o'r corff olchi ei ddillad, a bydd yn aflan hyd yr hwyr; rhaid i unrhyw un sy'n gafael yn y corff olchi ei ddillad, a bydd yn aflan hyd yr hwyr.}]u ''Os bydd un o'r anifeiliaid y cewch eu bwyta yn marw, bydd unrhyw un sy'n cyffwrdd �'i gorff yn aflan hyd yr hwyr;U\% &ond os bydd du373?r ar yr had a'r corff yn disgyn arno, bydd yn aflan ichwi.U[% %Os bydd un o'r cyrff yn disgyn ar unrhyw had sydd i'w blannu, y mae'n l�n;lZS $Eto y mae ffynnon neu bydew i gronni du373?r yn l�n; y peth sy'n cyffwrdd �'u cyrff sy'n aflan.$YC #Y mae unrhyw beth y syrth rhan o'u cyrff arno yn aflan, a rhaid ei ddryllio, boed ffwrn neu badell, gan ei fod yn aflan, ac yr ydych i'w ystyried yn aflan.X1 "Y mae unrhyw fwyd y gellir ei fwyta, ond sydd � du373?r o'r llestri arno, yn aflan; ac y mae unrhyw ddiod y gellir ei hyfed o'r llestr yn aflan.cWA !Os syrth un ohonynt i lestr pridd, bydd popeth sydd ynddo yn aflan a rhaid torri'r llestr.dVC A bydd unrhyw beth y syrth un ohonynt arno wedi iddo farw, yn aflan, boed o goed, brethyn, croen neu sachliain, i ba beth bynnag y defnyddir ef; rhaid ei roi mewn du373?r, a bydd yn aflan hyd yr hwyr; yna bydd yn l�n.U% o'r rhai sy'n ymlusgo ar y ddaear, dyna'r rhai sy'n aflan ichwi; bydd unrhyw un sy'n cyffwrdd � hwy wedi iddynt farw yn aflan hyd yr hwyr.FT y geco, y llyffant, y genau-goeg, y lysard melyn a'r fadfall.zSo 'O'r creaduriaid sy'n ymlusgo ar y ddaear, y mae'r rhain yn aflan ichwi: y wenci, y llygoden, pob math ar lysard,yRm Rhaid i unrhyw un sy'n gafael yn eu cyrff olchi ei ddillad, a bydd yn aflan hyd yr hwyr; y maent yn aflan ichwi.1Q] o'r holl greaduriaid sy'n cerdded ar eu pedwar, y mae'r rhai sy'n cerdded ar eu pawennau yn aflan i chwi; bydd unrhyw un sy'n cyffwrdd �'u cyrff yn aflan hyd yr hwyr.P5 'Y mae unrhyw anifail sydd heb hollti'r ewin a'i fforchi i'r pen, a heb gnoi cil, yn aflan ichwi; bydd unrhyw un sy'n cyffwrdd �'u cyrff yn aflan.aO= Rhaid i unrhyw un sy'n gafael yn eu cyrff olchi ei ddillad, a bydd yn aflan hyd yr hwyr.yNm 'Byddwch yn eich halogi eich hunain trwy'r rhain; bydd unrhyw un sy'n cyffwrdd �'u cyrff yn aflan hyd yr hwyr.YM- Ond y mae pob pryf adeiniog arall sy'n ymlusgo ar bedwar troed yn ffiaidd ichwi.bL? o'r rhain cewch fwyta unrhyw fath ar locust, ceiliog rhedyn, criciedyn neu sioncyn gwair.K! Ond y mae rhai pryfed adeiniog sy'n ymlusgo ar bedwar troed y cewch eu bwyta: y rhai sydd � chymalau yn eu coesau i sboncio ar y ddaear.SJ! 'Y mae unrhyw bryf adeiniog sy'n ymlusgo ar bedwar troed yn ffiaidd ichwi.EI y ciconia, unrhyw fath o gr�yr, y gornchwiglen a'r ystlum.,HU y gigfran, y pelican, y fwltur mawr,,GU y dylluan, y fulfran, y dylluan wen,CF yr estrys, y fr�n nos, yr wylan, ac unrhyw fath o hebog,E7 unrhyw fath o fr�n,'DK y barcud, unrhyw fath o gudyll,yCm 'Dyma'r adar sydd yn ffiaidd ichwi, ac na chewch eu bwyta am eu bod yn ffiaidd: yr eryr, y fwltur, eryr y m�r,QB Y mae unrhyw beth yn y du373?r sydd heb esgyll na chen yn ffiaidd ichwi._A9 Gan eu bod yn ffiaidd ichwi, ni chewch fwyta eu cig, ac yr ydych i ffieiddio eu cyrff.@- Ond popeth sydd yn y moroedd neu'r afonydd heb esgyll na chen, boed yn ymlusgiad neu greadur arall sy'n byw yn y du373?r, y mae'n ffiaidd ichwi.?- 'O'r holl greaduriaid sy'n byw yn nu373?r y m�r neu'r afonydd, dyma'r rhai y cewch eu bwyta: pob un ac iddo esgyll neu gen, cewch fwyta hwnnw.S>! Nid ydych i fwyta eu cig na chyffwrdd �'u cyrff; y maent yn aflan ichwi.l=S Y mae'r mochyn yn hollti'r ewin ac yn ei fforchi i'r pen, ond heb gnoi cil, ac y mae'n aflan ichwi.X<+ Y mae'r ysgyfarnog yn cnoi cil, ond heb fforchi'r ewin, ac y mae'n aflan ichwi.S;! Y mae'r broch yn cnoi cil, ond heb fforchi'r ewin, ac y mae'n aflan ichwi.>:w Y mae ambell un yn cnoi cil yn unig, ac un arall yn hollti'r ewin yn unig, ond nid ydych i fwyta'r rheini. Y mae'r camel yn cnoi cil, ond heb fforchi'r ewin, ac y mae'n aflan ichwi.l9S unrhyw anifail sy'n hollti'r ewin ac yn ei fforchi i'r pen, a hefyd yn cnoi cil, cewch fwyta hwnnw.m8U Dywedwch wrth bobl Israel, 'O'r holl anifeiliaid sy'n byw ar y ddaear, dyma'r rhai y cewch eu bwyta:B7  Llefarodd yr ARGLWYDD wrth Moses ac Aaron a dweud wrthynt,+6S Pan glywodd Moses hyn, bu'n fodlon.~5w Dywedodd Aaron wrth Moses, "Y maent heddiw wedi cyflwyno o flaen yr ARGLWYDD eu haberth dros bechod a'u poethoffrwm, ac y mae'r fath bethau wedi digwydd i mi! A fyddai'n dderbyniol gan yr ARGLWYDD pe bawn wedi bwyta'r aberth dros bechod heddiw?"4 Wele, ni ddygwyd ei waed i mewn i'r cysegr mewnol; yn sicr dylech fod wedi bwyta'r bwch yn y cysegr, fel y gorchmynnais."R3 Pam na fu ichwi fwyta'r aberth dros bechod yng nghyffiniau'r cysegr, gan ei fod yn gwbl sanctaidd ac iddo gael ei roi i chwi i ddwyn camwedd y gynulleidfa trwy wneud cymod drostynt gerbron yr ARGLWYDD?(2K Pan ymholodd Moses am fwch yr aberth dros bechod, cafodd ei fod wedi ei losgi; a bu'n ddig iawn wrth Eleasar ac Ithamar, y meibion a adawyd i Aaron. Gofynnodd,m1U Deuer � chlun y cyfraniad a brest yr offrwm cyhwfan, gyda'r rhannau bras o'r offrymau trwy d�n, i'w chwifio o flaen yr ARGLWYDD yn offrwm cyhwfan. Bydd hyn yn gyfran reolaidd i ti a'th blant, fel y gorchmynnodd yr ARGLWYDD.">0w Yr wyt ti, dy feibion a'th ferched i fwyta brest yr offrwm cyhwfan a chlun y cyfraniad mewn lle dihalog, oherwydd fe'u rhoddwyd i ti a'th blant yn gyfran o heddoffrymau pobl Israel./7 Bwytewch ef mewn lle sanctaidd, gan mai dyna dy gyfran di a chyfran dy feibion o'r offrymau trwy d�n i'r ARGLWYDD, oherwydd fel hyn y gorchmynnais.m.U Dywedodd Moses wrth Aaron ac wrth Eleasar ac Ithamar, y meibion a adawyd, "Cymerwch y bwydoffrwm sy'n weddill o'r offrymau trwy d�n a wnaed i'r ARGLWYDD, a'i fwyta heb furum wrth ymyl yr allor, oherwydd y mae'n gwbl sanctaidd.Y-- a dysgu i bobl Israel yr holl ddeddfau a roddodd yr ARGLWYDD iddynt trwy Moses."X,+ er mwyn ichwi wahaniaethu rhwng sanctaidd a chyffredin, a rhwng aflan a gl�n,,+S Nid wyt ti na'th feibion i yfed gwin na diod gadarn pan fyddwch yn dod i babell y cyfarfod, rhag ichwi farw. Y mae hon yn ddeddf dragwyddol dros eich cenedlaethau,,*U Yna dywedodd yr ARGLWYDD wrth Aaron,)+ Peidiwch � gadael drws pabell y cyfarfod, neu byddwch farw, oherwydd y mae olew eneinio yr ARGLWYDD arnoch." Gwnaethant fel y dywedodd Moses.(9 Yna dywedodd Moses wrth Aaron a'i feibion Eleasar ac Ithamar, "Peidiwch � noethi eich pennau na rhwygo eich dillad, rhag ichwi farw, ac i Dduw fod yn ddig wrth yr holl gynulleidfa; ond bydded i'ch pobl, sef holl du375? Israel, alaru am y rhai a losgodd yr ARGLWYDD � th�n.k'Q Daethant hwythau a mynd � hwy yn eu gwisgoedd y tu allan i'r gwersyll, fel y gorchmynnodd Moses.8&k Galwodd Moses ar Misael ac Elsaffan, meibion Ussiel ewythr Aaron, a dywedodd wrthynt, "Dewch yma, ac ewch �'ch cefndryd allan o'r gwersyll rhag iddynt fod o flaen y cysegr.";%q A dywedodd Moses wrth Aaron, "Dyma'r hyn a lefarodd yr ARGLWYDD: 'Ymysg y rhai sy'n dynesu ataf fe'm sancteiddir, a cherbron yr holl bobl fe'm gogoneddir.'" Yr oedd Aaron yn fud.]$5 Daeth t�n allan o u373?ydd yr ARGLWYDD a'u hysu, a buont farw gerbron yr ARGLWYDD.R# ! Cymerodd Nadab ac Abihu, meibion Aaron, bob un ei thuser a rhoi t�n ynddynt a gosod arogldarth arno; yr oeddent felly'n cyflwyno o flaen yr ARGLWYDD d�n estron nad oedd yr ARGLWYDD wedi ei orchymyn.3"a A daeth t�n allan o u373?ydd yr ARGLWYDD ac ysu'r poethoffrwm a'r braster ar yr allor. Pan welodd yr holl bobl hyn, gwaeddasant mewn llawenydd a syrthio ar eu hwynebau.! Yna aeth Moses ac Aaron i babell y cyfarfod; a phan ddaethant allan a bendithio'r bobl, ymddangosodd gogoniant yr ARGLWYDD i'r holl bobl.% E Yna cododd Aaron ei ddwylo i gyfeiriad y bobl a'u bendithio; ac ar �l cyflwyno'r aberth dros bechod, y poethoffrwm a'r heddoffrwm, daeth i lawr o'r allor.kQ Chwifiodd y brestiau a'r glun dde yn offrwm cyhwfan o flaen yr ARGLWYDD, fel y gorchmynnodd Moses.N gosodwyd hwy ar y frest, ac yna llosgodd Aaron y braster ar yr allor.kQ Ond am fraster yr ych a'r hwrdd, y gynffon fras, yr haen o fraster, yr arennau, a gorchudd yr iau, Lladdodd hefyd yr ych a'r hwrdd yn heddoffrwm dros y bobl; daeth ei feibion �'r gwaed ato, a lluchiodd yntau ef ar bob ochr i'r allor.wi Daeth hefyd �'r bwydoffrwm a chymryd dyrnaid ohono, a'i losgi ar yr allor ynghyd �'r poethoffrymau boreol.C Yna daeth �'r poethoffrwm a'i gyflwyno, yn �l y drefn. ; Yna daeth ag offrwm dros y bobl. Cymerodd fwch yr aberth dros bechod y bobl, a'i ladd a'i gyflwyno'n aberth dros bechod, fel y gwnaethai gyda'r cyntaf.X+ Golchodd yr ymysgaroedd a'r coesau a'u llosgi ar yr allor ar ben y poethoffrwm.cA Rhoddasant iddo'r poethoffrwm fesul darn, gan gynnwys y pen, ac fe'u llosgodd ar yr allor.xk Yna lladdodd Aaron y poethoffrwm; daeth ei feibion �'r gwaed ato, a lluchiodd yntau ef ar bob ochr i'r allor.G  llosgodd yn y t�n y cnawd a'r croen y tu allan i'r gwersyll. Llosgodd ar yr allor y braster, yr arennau a gorchudd yr iau o'r aberth dros bechod, fel y gorchmynnodd yr ARGLWYDD i Moses;3 Yna daeth ei feibion �'r gwaed ato, a throchodd yntau ei fys yn y gwaed a'i roi ar gyrn yr allor; tywalltodd weddill y gwaed wrth droed yr allor.Z/ Felly daeth Aaron at yr allor a lladd llo yn aberth dros bechod ar ei ran ei hun.cA Dywedodd Moses wrth Aaron, "Nes� at yr allor ac offryma dy aberth dros bechod a'th boethoffrwm, a gwna gymod drosot dy hun a thros y bobl; abertha offrwm y bobl a gwna gymod drostynt, fel y gorchmynnodd yr ARGLWYDD." Yna dywedodd Moses, "Dyma'r hyn a orchmynnodd yr ARGLWYDD ichwi ei wneud er mwyn i ogoniant yr ARGLWYDD ymddangos ichwi." Dygasant y pethau a orchmynnodd Moses o flaen pabell y cyfarfod, a nesaodd yr holl gynulleidfa a sefyll gerbron yr ARGLWYDD..W a hefyd fustach a hwrdd yn heddoffrwm i'w haberthu o flaen yr ARGLWYDD, a bwydoffrwm wedi ei gymysgu ag olew; oherwydd heddiw bydd yr ARGLWYDD yn ymddangos i chwi.'" 1 Yna dywed wrth bobl Israel, 'Cymerwch fwch gafr yn aberth dros bechod, a llo ac oen yn boethoffrwm, y naill a'r llall yn flwydd oed ac yn ddi-nam,& G A dywedodd wrth Aaron, "Cymer fustach ifanc yn aberth dros bechod, a hwrdd yn boethoffrwm, y naill a'r llall yn ddi-nam, a chyflwyna hwy o flaen yr ARGLWYDD.Q   Ar yr wythfed dydd galwodd Moses am Aaron a'i feibion a henuriaid Israel.U %$Felly gwnaeth Aaron a'i feibion bopeth a orchmynnodd yr ARGLWYDD trwy Moses.) M#Yr ydych i aros wrth ddrws pabell y cyfarfod ddydd a nos am saith diwrnod, a chadw'r hyn a ofyn yr ARGLWYDD, rhag ichwi farw; oherwydd dyma a orchmynnwyd i mi."b?"Gwnaed yr hyn a ddigwyddodd heddiw i wneud cymod drosoch, fel y gorchmynnodd yr ARGLWYDD.$C!Peidiwch � symud o ddrws pabell y cyfarfod am saith diwrnod, nes cwblhau dyddiau eich ordeiniad, oherwydd bydd yr ordeinio yn ymestyn dros saith diwrnod.7k Ond llosgwch yn y t�n weddill y cig a'r bara.T#Dywedodd Moses wrth Aaron a'i feibion, "Berwch y cig wrth ddrws pabell y cyfarfod a'i fwyta yno gyda'r bara o fasged offrymau'r ordeinio, fel y gorchmynnais, a dweud mai Aaron a'i feibion oedd i'w fwyta.\3Yna cymerodd Moses beth o'r olew eneinio ac o'r gwaed oddi ar yr allor, a'u taenellu dros Aaron a'i ddillad, a thros ei feibion a'u dillad hefyd; felly y cysegrodd Aaron a'i ddillad, hefyd ei feibion a'u dillad.$CCymerodd Moses hefyd y frest, sef ei ran ef o hwrdd yr ordeinio, a'i chwifio o flaen yr ARGLWYDD yn offrwm cyhwfan, fel y gorchmynnodd yr ARGLWYDD i Moses.!=Wedyn cymerodd Moses hwy o'u dwylo a'u llosgi ar yr allor ar ben y poethoffrwm yn offrwm ordeiniad, yn arogl peraidd, yn offrwm trwy d�n i'r ARGLWYDD.hKRhoddodd y cyfan yn nwylo Aaron a'i feibion, a'u chwifio o flaen yr ARGLWYDD yn offrwm cyhwfan.CYna o'r fasgedaid o'r bara croyw oedd gerbron yr ARGLWYDD cymerodd Moses deisen o fara croyw, ac un arall wedi ei chymysgu ag olew, ac un fisged, a'u gosod ar y braster ac ar y glun dde. Cymerodd y braster, y gynffon fras, yr holl fraster ar yr ymysgaroedd, gorchudd yr iau, y ddwy aren a'u braster, a'r glun dde.E~Yna gwnaeth Moses i feibion Aaron ddod ymlaen, a rhoddodd beth o'r gwaed ar gwr isaf eu clustiau de, ar fodiau eu llaw dde ac ar fodiau eu troed de, a lluchiodd waed ar bob ochr i'r allor.} Lladdodd Moses yr hwrdd a chymryd peth o'i waed a'i roi ar gwr isaf clust dde Aaron, ar fawd ei law dde ac ar fawd ei droed de.p|[Yna cyflwynodd yr hwrdd arall, sef hwrdd yr ordeiniad, a gosododd Aaron a'i feibion eu dwylo ar ei ben.K{Golchodd yr ymysgaroedd a'r coesau � du373?r, a llosgodd yr hwrdd i gyd ar yr allor yn boethoffrwm, yn arogl peraidd, yn offrwm trwy d�n i'r ARGLWYDD, fel y gorchmynnodd yr ARGLWYDD i Moses.JzTorrodd yr hwrdd yn ddarnau a llosgi'r pen, y darnau a'r braster.Iy Lladdodd Moses yr hwrdd a lluchio'r gwaed ar bob ochr i'r allor.]x5Yna cyflwynodd hwrdd y poethoffrwm, a gosododd Aaron a'i feibion eu dwylo ar ei ben.wOnd llosgodd y bustach, ei groen, ei gnawd a'r gweddillion y tu allan i'r gwersyll, fel y gorchmynnodd yr ARGLWYDD i Moses.vCymerodd Moses hefyd y braster ar yr ymysgaroedd, gorchudd yr iau, y ddwy aren a'r braster arnynt, a'u llosgi ar yr allor.Uu%Lladdodd Moses y bustach a chymryd peth o'r gwaed a'i roi �'i fys ar y cyrn bob ochr i'r allor i'w chysegru; tywalltodd weddill y gwaed wrth droed yr allor. Felly y cysegrodd hi, gan wneud cymod drosti.staYna daeth Moses � bustach yr aberth dros bechod, a gosododd Aaron a'i feibion eu dwylo ar ben y bustach.6sg Yna gwnaeth Moses i feibion Aaron ddod ymlaen, rhoddodd wisgoedd amdanynt, clymu gwregysau am eu canol, a gwisgo capiau am eu pennau, fel y gorchmynnodd yr ARGLWYDD i Moses.Tr# Tywalltodd beth o'r olew eneinio ar ben Aaron, ac eneiniodd ef i'w gysegru.q Taenellodd beth o'r olew seithwaith ar yr allor, ac eneiniodd yr allor a'i holl offer, y noe hefyd a'i gwaelod, i'w cysegru.mpU Yna cymerodd Moses yr olew eneinio, ac eneiniodd y babell a phopeth ynddi, a thrwy hynny eu cysegru.oy Yna rhoddodd dwrban ar ben Aaron, a gosod arno'r dorch aur, y goron sanctaidd, fel y gorchmynnodd yr ARGLWYDD i Moses.QnRhoddodd y ddwyfronneg amdano, a rhoi'r Wrim a'r Twmim yn y ddwyfronneg.m1Rhoddodd y wisg am Aaron, clymu'r gwregys am ei ganol, ei wisgo �'r fantell a rhoi'r effod amdano; rhoes wregys cywrain yr effod amdano a'i gau.QlYna gwnaeth i Aaron a'i feibion ddod ymlaen, a golchodd hwy � du373?r.Uk%Dywedodd Moses wrth y gynulleidfa yr hyn a orchmynnodd yr ARGLWYDD ei wneud.pj[Gwnaeth Moses fel y gorchmynnodd yr ARGLWYDD, ac ymgasglodd y gynulleidfa wrth ddrws pabell y cyfarfod.Aia chasgl yr holl gynulleidfa at ddrws pabell y cyfarfod." hCymer Aaron a'i feibion, a hefyd y dillad, yr olew eneinio, bustach yr aberth dros bechod, y ddau hwrdd a'r fasgedaid o fara croyw,'g MDywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,f%&a orchmynnodd yr ARGLWYDD i Moses ym Mynydd Sinai y dydd y gorchmynnodd i bobl Israel gyflwyno'u hoffrymau i'r ARGLWYDD yn anialwch Sinai.'" e%'Dyma felly ddeddf y poethoffrwm, y bwydoffrwm, yr aberth dros bechod, yr offrwm dros gamwedd, offrwm yr ordeiniad a'r heddoffrwm,zdo$Y diwrnod y cysegrwyd hwy gorchmynnodd yr ARGLWYDD i bobl Israel roi iddynt gyfran reolaidd dros eu cenedlaethau.c#'Dyma'r gyfran o'r offrwm trwy d�n i'r ARGLWYDD a neilltuwyd i Aaron a'i feibion y diwrnod y cyflwynwyd hwy yn offeiriaid i'r ARGLWYDD./bY"Oherwydd cymerais frest yr offrwm cyhwfan a chlun y cyfraniad o heddoffrwm pobl Israel, a'u rhoi i Aaron yr offeiriad a'i feibion yn gyfran reolaidd gan blant Israel.uae!Y sawl o feibion Aaron a fydd yn cyflwyno gwaed yr heddoffrwm a'r braster fydd yn cael y glun dde yn gyfran.F` Rhoddwch glun dde eich heddoffrwm yn gyfraniad i'r offeiriad.j_OBydd yr offeiriad yn llosgi'r braster ar yr allor, ond bydd y frest yn eiddo i Aaron a'i feibion.7^iEi ddwylo ei hun sydd i ddod ag offrwm trwy d�n i'r ARGLWYDD; y mae i ddod �'r braster yn ogystal �'r frest, ac i chwifio'r frest yn offrwm cyhwfan o flaen yr ARGLWYDD.]Dywed wrth bobl Israel, 'Y mae unrhyw un sy'n dod � heddoffrwm i'r ARGLWYDD i gyflwyno i'r ARGLWYDD rodd o'i heddoffrwm.(\MDywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,N[Y mae pob un sy'n bwyta o'r gwaed i'w dorri ymaith o blith ei bobl.'"VZ'Lle bynnag y byddwch yn byw, nid ydych i fwyta dim o waed aderyn nac anifail.Y#Oherwydd torrir ymaith o blith ei bobl unrhyw un sy'n bwyta braster oddi ar anifail y gellir cyflwyno ohono offrwm trwy d�n i'r ARGLWYDD.rX_Gallwch ddefnyddio at unrhyw ddiben fraster anifail wedi marw neu wedi ei larpio, ond ni chewch ei fwyta.]W5Dywed wrth bobl Israel, 'Peidiwch � bwyta dim o fraster gwartheg, defaid na geifr.(VMDywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,kUQAc os bydd unrhyw un yn cyffwrdd � rhywbeth aflan, boed yn aflendid dynol, neu'n anifail aflan, neu'n ffieiddbeth aflan, ac yna'n bwyta o gig yr heddoffrwm sy'n eiddo i'r ARGLWYDD, rhaid torri hwnnw ymaith o blith ei bobl.'"T{Os bydd unrhyw un aflan yn bwyta o gig yr heddoffrwm sy'n eiddo i'r ARGLWYDD, rhaid torri hwnnw ymaith o blith ei bobl.S5'Ni ddylid bwyta cig a fydd wedi cyffwrdd ag unrhyw beth aflan; rhaid ei losgi yn y t�n. Ond am unrhyw gig arall, caiff unrhyw un gl�n ei fwyta.YR-Os bwyteir rhywfaint o gig yr heddoffrwm ar y trydydd dydd, ni fydd yr un sy'n ei gyflwyno yn dderbyniol, ac ni chyfrifir yr offrwm iddo am ei fod yn amhur; a bydd y sawl sy'n ei fwyta yn euog oherwydd hynny.[Q1Rhaid llosgi yn y t�n unrhyw gig o'r offrwm a fydd yn weddill ar y trydydd dydd."P?'Os offrwm adduned neu offrwm gwirfodd fydd yr aberth, dylid ei fwyta ar y dydd y cyflwynir ef, ond gellir bwyta drannoeth unrhyw beth a fydd yn weddill.wOiRhaid bwyta cig yr heddoffrwm o ddiolchgarwch ar y dydd y cyflwynir ef; ni ddylid gadael dim ohono hyd y bore.NDeuir ag un o bob math yn offrwm i'w gyflwyno i'r ARGLWYDD; bydd yn eiddo i'r offeiriad sy'n lluchio gwaed yr heddoffrwm.eME Gyda'r heddoffrwm o ddiolchgarwch dylid cyflwyno hefyd offrwm o deisennau o fara lefeinllyd.aL= Os cyflwynir ef yn ddiolchgarwch, dylid cyflwyno gyda'r offrwm diolch deisennau heb furum wedi eu cymysgu ag olew, bisgedi heb furum wedi eu taenu ag olew, a theisennau o beilliaid wedi eu tylino a'u cymysgu ag olew. Rhaid torri'r llestr pridd y coginir y cig ynddo; ond os mewn llestr pres y coginir ef, rhaid ei sgwrio a'i olchi � du373?r.= Bydd unrhyw beth sy'n cyffwrdd �'r cig yn sanctaidd, ac os collir peth o'i waed ar wisg, rhaid ei golchi mewn lle sanctaidd.<Yr offeiriad a fydd yn ei gyflwyno'n aberth dros bechod fydd yn ei fwyta, a hynny mewn lle sanctaidd yng nghyntedd pabell y cyfarfod.;7'Dyma ddeddf yr aberth dros bechod: Y mae'r aberth dros bechod i'w ladd o flaen yr ARGLWYDD yn y lle y lleddir y poethoffrwm; bydd yn gwbl sanctaidd.H: Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Dywed wrth Aaron a'i feibion,S9!Y mae pob bwydoffrwm gan offeiriad i'w losgi'n llwyr; ni ddylid ei fwyta." 8 Y mae i'w baratoi gan y mab sydd i ddilyn Aaron fel offeiriad eneiniog; llosgir ef yn llwyr i'r ARGLWYDD fel y deddfwyd am byth.77Bydd wedi ei baratoi ag olew ar radell; dewch ag ef wedi ei gymysgu a'i gyflwyno'n fwydoffrwm wedi ei dorri'n ddarnau, yn arogl peraidd i'r ARGLWYDD.D6Dyma'r offrwm y mae Aaron a'i feibion i'w gyflwyno i'r ARGLWYDD ar y dydd yr eneinir ef: degfed ran o effa o beilliaid yn fwydoffrwm rheolaidd, hanner ohono yn y bore a hanner gyda'r nos.(5MDywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,:4oCaiff pob un o feibion Aaron ei fwyta, fel y deddfwyd am byth dros eich cenedlaethau ynglu375?n �'r offrymau trwy d�n i'r ARGLWYDD; fe sancteiddir pwy bynnag a'u cyffwrdd.'".3WNi ddylid ei bobi � lefain; fe'i rhoddais iddynt yn gyfran o'u hoffrymau i mi trwy d�n. Fel yr aberth dros bechod a'r offrwm dros gamwedd y mae'n gwbl sanctaidd.27Bydd Aaron a'i feibion yn bwyta'r gweddill ohono, ond rhaid ei fwyta heb furum mewn lle sanctaidd; y maent i'w fwyta yng nghyntedd pabell y cyfarfod.A1}Bydd offeiriad yn cymryd ohono ddyrnaid o beilliaid, ynghyd �'r olew a'r holl thus a fydd dros y bwydoffrwm, ac yn ei losgi'n gyfran goffa ar yr allor, yn arogl peraidd i'r ARGLWYDD.j0O'Dyma ddeddf y bwydoffrwm: Y mae meibion Aaron i ddod ag ef o flaen yr allor gerbron yr ARGLWYDD.M/ Rhaid cadw'r t�n i losgi'n barhaol ar yr allor; nid yw i ddiffodd.(.K Rhaid cadw'r t�n i losgi ar yr allor; nid yw i ddiffodd. Y mae'r offeiriad i roi coed arni bob bore, gosod y poethoffrwm arni a llosgi braster yr heddoffrwm. - Bydd yr offeiriad wedyn yn tynnu ei ddillad ac yn gwisgo dillad eraill, ac yn mynd �'r lludw y tu allan i'r gwersyll i le dihalog.I,  Yna bydd yr offeiriad yn gwisgo'i wisgoedd lliain, a dillad isaf o liain agosaf at ei gorff, a bydd yn codi lludw'r poethoffrwm, a yswyd gan d�n ar yr allor, ac yn ei roi wrth ymyl yr allor.;+q Gorchymyn i Aaron a'i feibion a dweud, 'Dyma ddeddf y poethoffrwm: Y mae'r poethoffrwm i'w adael ar aelwyd yr allor trwy'r nos hyd y bore, a'r t�n i'w gadw i losgi ar yr allor.(*MDywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,)Yna bydd yr offeiriad yn gwneud cymod drosto gerbron yr ARGLWYDD, ac fe faddeuir iddo am unrhyw un o'r pethau a wnaeth i fod yn euog."|(sY mae i ddod � hwrdd o'r praidd at yr ARGLWYDD yn offrwm dros gamwedd, a hwnnw'n un di-nam ac o'r gwerth priodol.F'neu unrhyw beth y tyngodd yn dwyllodrus ynglu375?n ag ef. Y mae i dalu'n llawn amdano, ac i ychwanegu pumed ran ato a'i roi i'r perchennog y diwrnod y bydd yn gwneud offrwm dros ei gamwedd.)&Mpan fydd wedi pechu ac felly'n euog, dylai ddychwelyd yr hyn a ladrataodd neu a gymerodd trwy drais, neu'r hyn a ymddiriedwyd iddo, neu'r peth coll a ddarganfu,%7neu oherwydd iddo ddarganfod peth a gollwyd, a thwyllo a thyngu'n dwyllodrus ynglu375?n ag ef � yn wir, unrhyw un o'r pechodau a wneir gan bobl �_$9Os bydd unrhyw un yn pechu ac yn anffyddlon i'r ARGLWYDD oherwydd iddo dwyllo ei gymydog ynglu375?n � rhywbeth a ymddiriedwyd iddo, neu a adawyd yn ei ofal, neu a ladratawyd, neu oherwydd iddo dreisio ei gymydog,'# MDywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,]"5Dyma fydd yr offrwm dros gamwedd, oherwydd iddo wneud camwedd yn erbyn yr ARGLWYDD."f!GDylai ddod � hwrdd o'r praidd at yr offeiriad yn offrwm dros gamwedd, a hwnnw'n un di-nam ac o'r gwerth priodol. Yna bydd yr offeiriad yn gwneud cymod drosto am y trosedd a gyflawnodd yn anfwriadol, ac fe faddeuir iddo.= uOs bydd unrhyw un yn pechu ac yn gwneud un o'r pethau na ddylid eu gwneud yn �l gorchmynion yr ARGLWYDD, er nad yw'n ymwybodol o hynny, y mae'n euog ac yn gyfrifol am ei drosedd.fGY mae i dalu am y pechod a wnaeth ynglu375?n �'r pethau sanctaidd, ac i ychwanegu pumed ran ato a'i roi i'r offeiriad; yna bydd yr offeiriad yn gwneud cymod drosto gyda hwrdd yn offrwm dros gamwedd, ac fe faddeuir iddo."?Pan fydd unrhyw un yn gwneud camwedd ac yn pechu'n anfwriadol ynglu375?n � phethau sanctaidd yr ARGLWYDD, dylai ddod � hwrdd o'r praidd yn iawn i'r ARGLWYDD, a hwnnw'n un di-nam ac o'r gwerth priodol mewn siclau o arian, yn �l sicl y cysegr; dyma fydd yr offrwm dros gamwedd.(MDywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,G  Fel hyn y bydd yr offeiriad yn gwneud cymod drosto am y pechod a wnaeth ynglu375?n ag un o'r pethau hyn, ac fe faddeuir iddo. Bydd y gweddill yn eiddo i'r offeiriad, fel gyda'r bwydoffrwm.'"I  Y mae i ddod ag ef at yr offeiriad, a bydd yntau'n cymryd dyrnaid ohono yn gyfran goffa, ac yn ei losgi ar yr allor ar ben yr offrymau trwy d�n i'r ARGLWYDD; dyma fydd yr aberth dros bechod.Q 'Ond os na all fforddio dwy durtur neu ddau gyw colomen, dylai ddod � rhodd o ddegfed ran o effa o beilliaid yn aberth dros ei bechod; nid yw i roi olew na thus arno, am mai offrwm dros bechod ydyw.9 Bydd yn cyflwyno'r ail yn boethoffrwm yn y dull arferol. Fel hyn y bydd yr offeiriad yn gwneud cymod drosto am y pechod a wnaeth, ac fe faddeuir iddo.%E Yna bydd yn taenellu peth o waed yr aberth dros bechod ar ochr yr allor, ac yn gwasgu allan y gweddill wrth droed yr allor. Dyma fydd yr aberth dros bechod.5Y mae i ddod � hwy at yr offeiriad, a bydd yntau yn cyflwyno un yn aberth dros bechod, ac yn torri'r pen oddi wrth y corff heb eu gwahanu'n llwyr.+Q'Os na all fforddio oen, dylai ddod � dwy durtur neu ddau gyw colomen i'r ARGLWYDD yn iawn am ei bechod, y naill yn aberth dros bechod a'r llall yn boethoffrwm.4cac yn iawn am y pechod a wnaeth y mae i ddod ag aberth dros bechod i'r ARGLWYDD, sef oen benyw neu afr o'r praidd; a bydd yr offeiriad yn gwneud cymod drosto am ei bechod.Z/Pan fydd rhywun yn euog o un o'r pethau hyn, dylai gyffesu ym mha fodd y pechodd,{qNeu os bydd rhywun yn tyngu llw yn ddifeddwl, boed i wneud drwg neu dda, mewn unrhyw beth y byddai rhywun yn tyngu llw difeddwl ynglu375?n ag ef, er iddo wneud hynny'n ddiarwybod, pan fydd yn sylweddoli hynny bydd yn euog o un o'r pethau hyn.4cNeu os bydd yn cyffwrdd ag unrhyw aflendid dynol, sef unrhyw beth a fydd yn ei wneud yn aflan, er iddo wneud hynny'n ddiarwybod, pan fydd yn sylweddoli hynny bydd yn euog.BNeu os bydd unrhyw un yn cyffwrdd ag unrhyw beth aflan, boed yn gorff bwystfil aflan, neu anifail aflan, neu ymlusgiad aflan, er iddo wneud hynny'n ddiarwybod, y mae'n aflan ac yn euog.@ }'Os bydd unrhyw un yn pechu oherwydd iddo, ar �l clywed cyhuddiad cyhoeddus, beidio � dweud dim, er ei fod yn dyst a'i fod wedi gweld, neu'n gwybod, bydd yn gyfrifol am ei drosedd.)#Bydd yn tynnu ymaith yr holl fraster, fel y tynnir y braster oddi ar oen yr heddoffrwm, a bydd yr offeiriad yn ei losgi ar yr allor, ar ben yr offrymau trwy d�n i'r ARGLWYDD. Fel hyn y bydd yr offeiriad yn gwneud cymod drosto am y pechod a wnaeth, ac fe faddeuir iddo.,S"Yna bydd yr offeiriad yn cymryd peth o waed yr aberth dros bechod ar ei fys ac yn ei roi ar gyrn allor y poethoffrwm, ac yn tywallt y gweddill wrth droed yr allor.z o!Y mae i osod ei law ar ben yr aberth dros bechod a'i ladd yn aberth dros bechod yn y lle y lleddir y poethoffrwm.^ 7 'Os bydd rhywun yn dod ag oen yn aberth dros bechod, dylai ddod ag oen benyw ddi-nam.q ]Bydd yn tynnu ymaith yr holl fraster, fel y tynnir y braster oddi ar yr heddoffrwm, a bydd yr offeiriad yn ei losgi ar yr allor, yn arogl peraidd i'r ARGLWYDD. Fel hyn y bydd yr offeiriad yn gwneud cymod drosto, ac fe faddeuir iddo., SYna bydd yr offeiriad yn cymryd peth o waed yr aberth dros bechod ar ei fys ac yn ei roi ar gyrn allor y poethoffrwm, ac yn tywallt y gweddill wrth droed yr allor.b ?Y mae i osod ei law ar ben yr aberth dros bechod a'i ladd yn yr un lle �'r poethoffrwm. Pan wneir iddo sylweddoli'r pechod a wnaeth, dylai ddod � rhodd o fyn gafr, benyw ddi-nam, yn aberth dros y pechod a wnaeth. ;'Os un o'r bobl gyffredin fydd yn pechu'n anfwriadol, ac yn gwneud un o'r pethau na ddylid eu gwneud yn �l gorchmynion yr ARGLWYDD, yna bydd yn euog.9mBydd yn llosgi holl fraster y bwch ar yr allor, fel y llosgodd fraster yr heddoffrwm. Fel hyn y bydd yr offeiriad yn gwneud cymod dros bechod yr arweinydd, ac fe faddeuir iddo.7iYna bydd yr offeiriad yn cymryd peth o waed yr aberth dros bechod ar ei fys ac yn ei roi ar gyrn allor y poethoffrwm, ac yn tywallt y gweddill wrth droed allor y poethoffrwm. J~~E}|{{ zyqxxwwevv,uuWttgt#srrqq0poon[mm>lkkjSiiOhggg$ff{eePdd6cclcb6a``9__6^L]\\S[[]ZZYYXXPWqVUUbTSSCRR[QPPRONN]MMHLLPKK&JJ1IIHHGGFFTEEjDDrCCxBBhBAA@@o??,>>a>9>==q=<`;;h::(99?877K655O44c33822B1120/..c--d,,!++@*))l(w''|' &&%j$##Z"! IUYIh@!l (em7 U /   8 KOE}#7~4w$KC'Nid wyt i orwedd gydag unrhyw anifail, i'th wneud dy hun yn aflan, ac nid yw unrhyw wraig i'w rhoi ei hun mewn cyfathrach ag anifail; y mae hynny'n wyrni.OJ'Nid wyt i orwedd gyda dyn fel gyda gwraig; y mae hynny'n ffieidd-dra.hIK'Nid wyt i roi yr un o'th blant i'w aberthu i Moloch, a halogi enw dy Dduw. Myfi yw'r ARGLWYDD.fHG'Nid wyt i orwedd mewn cyfathrach gyda gwraig dy gymydog, i'th wneud dy hun yn aflan gyda hi.cGA'Nid wyt i ddynesu at wraig i gael cyfathrach rywiol � hi yn ystod aflendid ei misglwyf.xFk'Nid wyt i briodi chwaer dy wraig rhag iddi gystadlu � hi, na chael cyfathrach � hi tra bo dy wraig yn fyw.5Ee'Nid wyt i gael cyfathrach rywiol � gwraig ac �'i merch, nac ychwaith � merch ei mab na merch ei merch; y maent yn perthyn yn agos iddi, a byddai hynny'n anlladrwydd.aD='Nid wyt i gael cyfathrach rywiol � gwraig dy frawd; byddai hynny'n amharchu dy frawd.C'Nid wyt i gael cyfathrach rywiol �'th ferch-yng-nghyfraith; y mae'n wraig i'th fab, ac nid wyt i gael cyfathrach � hi.WB)'Nid wyt i amharchu brawd dy dad trwy ddynesu at ei wraig; y mae'n fodryb iti.dAC 'Nid wyt i gael cyfathrach rywiol � chwaer dy fam, gan ei bod yn berthynas agos i'th fam.^@7 'Nid wyt i gael cyfathrach rywiol � chwaer dy dad; y mae'n berthynas agos i'th dad.?+ 'Nid wyt i gael cyfathrach rywiol � merch i wraig dy dad sydd wedi ei geni i'th dad; y mae'n chwaer iti, ac nid wyt i gael cyfathrach � hi.k>Q 'Nid wyt i gael cyfathrach rywiol � merch dy fab neu ferch dy ferch; byddai hynny'n dy amharchu.=+ 'Nid wyt i gael cyfathrach rywiol �'th chwaer, boed yn ferch i'th dad neu'n ferch i'th fam, ac wedi ei geni yn y cartref neu'r tu allan iddo.]<5'Nid wyt i gael cyfathrach rywiol � gwraig dy dad; byddai hynny'n amharchu dy dad.~;w'Nid wyt i amharchu dy dad trwy gael cyfathrach rywiol �'th fam; dy fam yw hi, ac nid wyt i gael cyfathrach � hi.i:M'Nid yw unrhyw un i ddynesu at berthynas agos iddo i gael cyfathrach rywiol. Myfi yw'r ARGLWYDD.t9cCadwch fy neddfau a'm cyfreithiau, oherwydd y mae'r sawl sy'n eu cadw yn byw trwyddynt. Myfi yw'r ARGLWYDD._89Yr ydych i ufuddhau i'm cyfreithiau ac i gadw fy neddfau; myfi yw'r ARGLWYDD eich Duw./7YNid ydych i wneud fel y gwneir yng ngwlad yr Aifft, lle buoch yn byw, nac fel y gwneir yng ngwlad Canaan, lle'r wyf yn mynd � chwi. Peidiwch � dilyn eu harferion.=6wDywed wrth bobl Israel, 'Myfi yw'r ARGLWYDD eich Duw.(5 OLlefarodd yr ARGLWYDD wrth Moses,Z4/Os na fydd yn golchi ei ddillad nac yn ymolchi, bydd yn gyfrifol am ei drosedd.'"E3'Y mae unrhyw un, boed frodor neu estron, sy'n bwyta rhywbeth wedi marw neu ei larpio gan anifail, i olchi ei ddillad, i ymolchi � du373?r, a bod yn aflan hyd yr hwyr; yna bydd yn l�n.^27oherwydd y mae bywyd pob corff yn y gwaed. Dyna pam y dywedais wrth bobl Israel, "Nid ydych i fwyta gwaed unrhyw greadur", oherwydd y mae bywyd pob corff yn ei waed; y mae unrhyw un sy'n ei fwyta i'w dorri ymaith.,1S 'Y mae unrhyw un o bobl Israel, neu o'r estroniaid sy'n byw yn eu mysg, sy'n hela anifail neu aderyn y gellir ei fwyta, i dywallt ei waed a'i orchuddio � phridd,0 Dyma pam y dywedais wrth bobl Israel, "Nid yw'r un ohonoch chwi, nac unrhyw estron sy'n byw yn eich mysg, i fwyta gwaed."/5 Oherwydd y mae bywyd y corff yn y gwaed, ac fe'i rhoddais ichwi i wneud cymod drosoch eich hunain ar yr allor; y gwaed sy'n gwneud cymod dros fywyd.L. 'Os bydd unrhyw un o du375? Israel, neu o'r estroniaid sy'n byw yn eu mysg, yn bwyta unrhyw waed, byddaf yn gosod fy wyneb yn erbyn y sawl sy'n bwyta gwaed, ac yn ei dorri ymaith o blith ei bobl.- a heb ddod ag ef at ddrws pabell y cyfarfod i'w aberthu i'r ARGLWYDD, y mae hwnnw yn cael ei dorri ymaith o blith ei bobl. ,Dywed wrthynt, 'Bydd unrhyw un o du375? Israel, neu o'r estroniaid sy'n byw yn eu mysg, a fydd yn offrymu poethoffrwm neu aberth,+)Nid ydynt i offrymu eu haberthau i'r gafr-ddelwau y buont yn puteinio ar eu holau. Y mae hyn yn ddeddf dragwyddol iddynt dros y cenedlaethau.'*'Bydd yr offeiriad yn lluchio'r gwaed ar allor yr ARGLWYDD wrth ddrws pabell y cyfarfod, ac yn llosgi'r braster yn arogl peraidd i'r ARGLWYDD.`);Y mae hyn er mwyn i bobl Israel ddod �'r aberthau a offrymant yn awr yn y meysydd agored, a'u cyflwyno i'r ARGLWYDD trwy'r offeiriad wrth ddrws pabell y cyfarfod; y maent i'w haberthu yn heddoffrymau i'r ARGLWYDD.f(Ga heb ddod ag ef at ddrws pabell y cyfarfod i'w gyflwyno'n rhodd i'r ARGLWYDD o flaen y tabernacl, y mae hwnnw yn cael ei ystyried yn euog o waed; y mae hwnnw wedi tywallt gwaed, ac y mae i'w dorri ymaith o blith ei bobl.s'aOs bydd unrhyw un o du375? Israel a fydd yn lladd bustach, oen neu afr yn y gwersyll, neu'r tu allan iddo,Z&/Dywed wrth Aaron a'i feibion a holl bobl Israel, 'Dyma a orchmynnodd yr ARGLWYDD.(% OLlefarodd yr ARGLWYDD wrth Moses,)$M"Bydd hon yn ddeddf dragwyddol ichwi. Gwneir cymod unwaith y flwyddyn dros bobl Israel oherwydd eu holl bechodau." Gwnaed fel y gorchmynnodd yr ARGLWYDD i Moses.}#u!ac yn gwneud cymod dros y cysegr, pabell y cyfarfod a'r allor, a hefyd dros yr offeiriaid a holl bobl y gynulleidfa. " Yr offeiriad a eneiniwyd ac a gysegrwyd yn offeiriad yn lle ei dad fydd yn gwneud cymod; bydd yn gwisgo dillad sanctaidd o liain,V!'Saboth o orffwys ydyw, ac yr ydych i ymddarostwng; y mae'n ddeddf dragwyddol.} uoherwydd ar y dydd hwn gwneir cymod drosoch i'ch glanhau; a byddwch yn l�n o'ch holl bechodau gerbron yr ARGLWYDD.4cY mae hon yn ddeddf dragwyddol ichwi. Ar y degfed dydd o'r seithfed mis yr ydych i ymddarostwng, a pheidio � gwneud unrhyw waith, pa un bynnag ai brodor ai estron ydych,}uY mae'r sawl sy'n eu llosgi i olchi ei ddillad ac ymolchi � du373?r; ar �l hynny caiff ddod i mewn i'r gwersyll.>wY mae bustach a bwch yr aberth dros bechod, y dygwyd eu gwaed i wneud cymod yn y cysegr, i'w dwyn allan o'r gwersyll; y mae eu crwyn, eu cyrff a'u gweddillion i'w llosgi yn y t�n.)Bydd y dyn sy'n gollwng y bwch dihangol yn rhydd yn golchi ei ddillad ac yn ymolchi � du373?r; ac wedi hynny caiff ddod i mewn i'r gwersyll.H Bydd hefyd yn llosgi ar yr allor fraster yr aberth dros bechod.]5Bydd yn ymolchi � du373?r mewn lle sanctaidd, ac yn gwisgo ei ddillad arferol. Wedyn bydd yn dod allan, ac yn offrymu ei boethoffrwm ei hun a phoethoffrwm y bobl, ac yn gwneud cymod drosto'i hun a thros y bobl.Yna bydd Aaron yn mynd i mewn i babell y cyfarfod, yn diosg y dillad lliain a wisgodd pan oedd yn mynd i'r cysegr, ac yn eu gadael yno.ymY mae'r bwch i ddwyn eu holl ddrygioni arno'i hun i dir unig, a bydd y dyn yn ei ollwng yn rhydd yn yr anialwch.xkBydd yn gosod ei ddwy law ar ben y bwch byw, ac yn cyffesu drosto holl ddrygioni a throseddau pobl Israel o achos eu holl bechodau, ac yn eu rhoi ar ben y bwch; yna bydd yn anfon y bwch i'r anialwch yng ngofal dyn a benodwyd i wneud hynny.ueAr �l i Aaron orffen gwneud cymod dros y cysegr, pabell y cyfarfod a'r allor, bydd yn cyflwyno'r bwch byw.ymBydd yn taenellu peth o'r gwaed arni �'i fys seithwaith i'w glanhau o aflendid pobl Israel, ac yn ei chysegru.BYna bydd yn dod allan at yr allor sydd o flaen yr ARGLWYDD, ac yn gwneud cymod drosti. Bydd yn cymryd peth o waed y bustach ac o waed y bwch, ac yn ei roi ar gyrn yr allor o'i hamgylch.[1Ni chaiff unrhyw un fynd i mewn i babell y cyfarfod, ar �l i Aaron fynd i mewn i wneud cymod yn y cysegr, nes iddo ddod allan, wedi iddo orffen gwneud cymod drosto'i hun, ei dylwyth a holl gynulleidfa Israel.\3Fel hyn y bydd yn gwneud cymod dros y cysegr, oherwydd aflendid pobl Israel a'u troseddau o achos eu holl bechodau; bydd yn gwneud yr un fath dros babell y cyfarfod, sydd yn eu mysg yng nghanol eu holl aflendid.OYna bydd yn lladd bwch yr aberth dros bechod y bobl ac yn dod �'i waed y tu �l i'r llen, ac yn gwneud �'i waed fel y gwnaeth � gwaed y bustach trwy ei daenellu ar y drugareddfa ac o'i blaen.5eBydd yn cymryd peth o waed y bustach ac yn ei daenellu �'i fys ar wyneb dwyrain y drugareddfa; bydd yn taenellu peth o'r gwaed �'i fys seithwaith o flaen y drugareddfa.5 Bydd yn rhoi'r arogldarth ar y t�n o flaen yr ARGLWYDD, er mwyn i fwg yr arogldarth orchuddio'r drugareddfa uwchben y dystiolaeth, rhag iddo farw.5e Bydd yn cymryd thuser yn llawn o farwor llosg oddi ar yr allor o flaen yr ARGLWYDD, a dau ddyrnaid o arogldarth peraidd wedi ei falu, ac yn mynd � hwy y tu �l i'r llen.2 _ Bydd Aaron yn cyflwyno bustach yr aberth dros ei bechod ei hun, er mwyn gwneud cymod drosto'i hun a thros ei dylwyth, a bydd yn lladd y bustach yn aberth dros ei bechod., S Ond bydd yn cyflwyno'n fyw gerbron yr ARGLWYDD y bwch y disgynnodd coelbren y bwch dihangol arno, er mwyn gwneud iawn trwy ei ollwng i'r anialwch yn fwch dihangol.t c Bydd Aaron yn dod �'r bwch y disgynnodd coelbren yr ARGLWYDD arno, ac yn ei offrymu'n aberth dros bechod.w iBydd Aaron yn bwrw coelbrennau am y ddau fwch, un coelbren am fwch i'r ARGLWYDD, a'r llall am y bwch dihangol.n WYna bydd yn cymryd y ddau fwch gafr ac yn dod � hwy o flaen yr ARGLWYDD at ddrws pabell y cyfarfod.~wBydd Aaron yn cyflwyno bustach yr aberth dros ei bechod ei hun, er mwyn gwneud cymod drosto'i hun a thros ei dylwyth.wiBydd yn cymryd oddi wrth gynulleidfa pobl Israel ddau fwch gafr yn aberth dros bechod, a hwrdd yn boethoffrwm.q]Bydd yn gwisgo mantell sanctaidd o liain, a dillad isaf o liain agosaf at ei gorff; bydd yn rhoi gwregys lliain am ei ganol a thwrban lliain am ei ben. Y mae'r rhain yn ddillad sanctaidd, a bydd yn ymolchi � du373?r cyn eu gwisgo.p[Fel hyn y mae Aaron i ddod i'r cysegr: � bustach ifanc yn aberth dros bechod, a hwrdd yn boethoffrwm.cAa dywedodd, "Dywed wrth dy frawd Aaron nad yw ar bob adeg i ddod y tu �l i'r llen sydd o flaen y drugareddfa uwchben yr arch yn y cysegr, rhag iddo farw; oherwydd byddaf yn ymddangos yn y cwmwl uwchben y drugareddfa.w kLlefarodd yr ARGLWYDD wrth Moses ar �l marwolaeth dau fab Aaron, a fu farw pan ddaethant gerbron yr ARGLWYDD,~w!a'r wraig sy'n dioddef o'i misglwyf, sef dyn neu wraig � diferlif, a hefyd dyn sy'n gorwedd gyda gwraig sy'n aflan.]5 Dyma'r gyfraith ynglu375?n � diferlif, y dyn sy'n dod yn aflan trwy ollwng ei had,'Yr ydych i gadw pobl Israel oddi wrth eu haflendid, rhag iddynt farw yn eu haflendid am iddynt halogi fy nhabernacl sydd yn eu mysg.'"+QBydd yr offeiriad yn offrymu'r naill yn aberth dros bechod a'r llall yn boethoffrwm, ac yn gwneud cymod drosti o flaen yr ARGLWYDD, oherwydd amhuredd ei diferlif.~ Ar yr wythfed dydd y mae i gymryd dwy durtur neu ddau gyw colomen, a dod � hwy at yr offeiriad wrth ddrws pabell y cyfarfod.q}]'Pan fydd yn cael ei glanhau o'i diferlif, y mae i gyfrif saith diwrnod, ac ar �l hynny bydd yn l�n.|Y mae unrhyw un sy'n eu cyffwrdd yn aflan, ac y mae i olchi ei ddillad, i ymolchi � du373?r a bod yn aflan hyd yr hwyr.K{Y mae unrhyw wely y mae'n gorwedd arno tra pery ei diferlif yn aflan, fel y mae ei gwely yn ystod ei misglwyf, ac y mae unrhyw beth y mae'n eistedd arno yn aflan, fel y mae yn ystod ei misglwyf.Vz''Pan fydd gan wraig ddiferlif gwaed am lawer o ddyddiau heblaw ar adeg ei misglwyf, neu pan fydd y diferlif yn parhau ar �l ei misglwyf, bydd yn aflan cyhyd ag y pery'r diferlif, fel ar adeg ei misglwyf.y3Os bydd dyn yn gorwedd gyda hi, a'i misglwyf yn cyffwrdd ag ef, y mae yntau'n aflan am saith diwrnod, ac y mae unrhyw wely y gorwedd arno yn aflan.{xqboed yn wely neu'n unrhyw beth y mae'n eistedd arno, pan fydd unrhyw un yn ei gyffwrdd, bydd yn aflan hyd yr hwyr.wY mae unrhyw un sy'n cyffwrdd �'r hyn yr eistedd y wraig arno i olchi ei ddillad, i ymolchi � du373?r a bod yn aflan hyd yr hwyr;xvkY mae unrhyw un sy'n cyffwrdd �'i gwely i olchi ei ddillad, i ymolchi � du373?r a bod yn aflan hyd yr hwyr.xukY mae unrhyw beth y mae'n gorwedd arno yn ystod ei misglwyf yn aflan, a hefyd unrhyw beth y mae'n eistedd arno.+tQ'Pan fydd gan wraig ddiferlif gwaed, sef misglwyf rheolaidd ei chorff, y mae'n amhur am saith diwrnod, a bydd unrhyw un sy'n cyffwrdd � hi yn aflan hyd yr hwyr.ysmPan fydd dyn yn gorwedd gyda gwraig ac yn gollwng had, y maent i ymolchi � du373?r a bod yn aflan hyd yr hwyr.xrkY mae unrhyw ddilledyn neu ddeunydd lledr yr aeth yr had arno i'w olchi � du373?r a bod yn aflan hyd yr hwyr.nqW'Pan fydd dyn yn gollwng ei had, y mae i olchi ei holl gorff � du373?r, a bod yn aflan hyd yr hwyr.#pABydd yr offeiriad yn offrymu'r naill yn aberth dros bechod a'r llall yn boethoffrwm, ac yn gwneud cymod o flaen yr ARGLWYDD dros y sawl oedd � diferlif.o-Ar yr wythfed dydd y mae i gymryd dwy durtur neu ddau gyw colomen, a dod o flaen yr ARGLWYDD at ddrws pabell y cyfarfod, a'u rhoi i'r offeiriad.4nc 'Pan fydd rhywun yn cael ei lanhau o'i ddiferlif, y mae i gyfrif saith diwrnod ar gyfer ei lanhau; y mae i olchi ei ddillad, ac ymolchi � du373?r croyw, a bydd yn l�n.}mu Y mae llestr pridd y cyffyrddodd y dyn � diferlif ag ef i'w ddryllio, ac unrhyw declyn pren i'w olchi � du373?r.1l] Y mae unrhyw un y cyffyrddodd y sawl sydd � diferlif ag ef, heb iddo olchi ei ddwylo mewn du373?r, i olchi ei ddillad, ymolchi � du373?r a bod yn aflan hyd yr hwyr.;kq a bydd unrhyw un sy'n cyffwrdd ag un o'r pethau oedd dano yn aflan hyd yr hwyr; y mae unrhyw un sy'n eu codi i olchi ei ddillad, i ymolchi � du373?r a bod yn aflan hyd yr hwyr.Ij  Y mae unrhyw beth y bu'n eistedd arno wrth farchogaeth yn aflan,i-Os bydd rhywun � diferlif arno yn poeri ar unrhyw un gl�n, y mae hwnnw i olchi ei ddillad, i ymolchi � du373?r a bod yn aflan hyd yr hwyr.h%Y mae unrhyw un sy'n cyffwrdd � chorff y sawl sydd � diferlif arno i olchi ei ddillad, i ymolchi � du373?r a bod yn aflan hyd yr hwyr.#gAY mae'r sawl sy'n eistedd ar unrhyw beth yr eisteddodd y sawl sydd � diferlif arno i olchi ei ddillad, i ymolchi � du373?r a bod yn aflan hyd yr hwyr.wfiY mae unrhyw un a gyffyrddodd �'i wely i olchi ei ddillad, i ymolchi � du373?r a bod yn aflan hyd yr hwyr.{eq'Y mae unrhyw wely y bu rhywun � diferlif yn gorwedd arno yn aflan, ac unrhyw beth y bu'n eistedd arno yn aflan.!d=Dyma fydd y gyfraith ynglu375?n �'i aflendid o achos diferlif. Pa un bynnag a yw'n parhau i redeg o'i gorff ynteu a yw wedi ei atal, y mae'n aflendid.icMDywedwch wrth bobl Israel, 'Pan fydd gan unrhyw un ddiferlif yn rhedeg o'i gorff, y mae'n aflan.9b qLlefarodd yr ARGLWYDD wrth Moses ac Aaron a dweud,eaE9i benderfynu pryd y mae'n aflan a phryd y mae'n l�n. Dyma'r gyfraith ynglu375?n � haint.!`?8chwydd, brech neu smotyn,%_G7haint mewn dillad neu du375?,D^6Dyma'r gyfraith ynglu375?n ag unrhyw glefyd heintus, clafr,]{5Yna bydd yn gollwng yr aderyn byw yn rhydd y tu allan i'r ddinas. Bydd yn gwneud cymod dros y tu375?, a bydd yn l�n."\y4Bydd yn puro'r tu375? � gwaed yr aderyn, y du373?r croyw, yr aderyn byw, y pren cedrwydd, yr isop a'r edau ysgarlad.=[u3ac yna'n cymryd y pren cedrwydd, yr isop, yr edau ysgarlad a'r aderyn byw, ac yn eu trochi yng ngwaed yr aderyn a laddwyd ac yn y du373?r croyw, ac yn taenellu'r tu375? seithwaith.KZ2Bydd yn lladd un o'r adar uwchben du373?r croyw mewn llestr pridd,YY-1I buro'r tu375? bydd yn cymryd dau aderyn, pren cedrwydd, edau ysgarlad ac isop.X90Os bydd yr offeiriad yn dod i archwilio, a'r malltod heb ledu ar �l plastro'r tu375?, bydd yn cyhoeddi'r tu375? yn l�n oherwydd i'r malltod gilio.OW/Y mae unrhyw un sy'n cysgu neu'n bwyta yn y tu375? i olchi ei ddillad.WV).Bydd unrhyw un sy'n mynd i'r tu375? tra bydd wedi ei gau yn aflan hyd yr hwyr.wUi-Rhaid tynnu'r tu375? i lawr, yn gerrig, coed a'r holl blastr, a mynd � hwy i le aflan y tu allan i'r ddinas.T,bydd yr offeiriad yn dod i'w archwilio, ac os bydd y malltod wedi lledu yn y tu375?, y mae'n falltod dinistriol; y mae'r tu375? yn aflan.xSk+Os bydd y malltod yn torri allan eilwaith yn y tu375? ar �l tynnu allan y meini a chrafu'r muriau a phlastro,|Rs*Yna byddant yn cymryd meini eraill ac yn eu rhoi yn lle'r rhai a dynnwyd, a hefyd plastr arall a phlastro'r tu375?.oQY)a hefyd crafu muriau'r tu375? oddi mewn, a lluchio'r plastr a dynnir i le aflan y tu allan i'r ddinas.P(bydd yr offeiriad yn gorchymyn tynnu allan y meini y mae'r malltod ynddynt, a'u lluchio i le aflan y tu allan i'r ddinas,O}'Ar y seithfed dydd bydd yr offeiriad yn dychwelyd i archwilio'r tu375?. Os bydd y malltod wedi lledu ar furiau'r tu375?,bN?&bydd yr offeiriad yn mynd allan o'r tu375? at y drws ac yn cau'r tu375? am saith diwrnod.M%Bydd yn archwilio'r malltod ym muriau'r tu375?, ac os caiff agennau gwyrddion neu gochion sy'n ymddangos yn ddyfnach nag wyneb y mur,\L3$Bydd yr offeiriad yn gorchymyn gwagio'r tu375? cyn iddo ef fynd i mewn i archwilio'r malltod, rhag i bopeth sydd yn y tu375? gael ei gyhoeddi'n aflan; wedyn bydd yr offeiriad yn mynd i mewn i archwilio'r tu375?.~Kw#dylai perchennog y tu375? fynd at yr offeiriad a dweud wrtho fod rhywbeth tebyg i falltod wedi ymddangos yn y tu375?.Jy"Pan ddewch i mewn i wlad Canaan, a roddaf yn eiddo ichwi, a minnau'n rhoi malltod heintus mewn tu375? yn y wlad honno,:Iq!Llefarodd yr ARGLWYDD wrth Moses ac Aaron a dweud,~Hw Dyma'r gyfraith ynglu375?n �'r sawl sydd � chlefyd heintus arno ac na all fforddio'r offrymau ar gyfer ei lanhau.&GGy naill yn aberth dros bechod a'r llall yn boethoffrwm, ynghyd �'r bwydoffrwm; bydd yr offeiriad yn gwneud cymod o flaen yr ARGLWYDD dros yr un a lanheir."aF=Yna bydd yn offrymu naill ai'r turturod neu'r cywion colomennod, fel y gall ei fforddio, EBydd yr offeiriad yn rhoi gweddill yr olew sydd yng nghledr ei law ar ben yr un a lanheir, i wneud cymod drosto o flaen yr ARGLWYDD.;DqBydd yn rhoi peth o'r olew yng nghledr ei law ar gwr isaf clust dde yr un a lanheir, ar fawd ei law dde ac ar fawd ei droed de, sef yn yr un lle � gwaed yr offrwm dros gamwedd.hCKac �'i fys de yn taenellu peth o'r olew o gledr ei law chwith seithwaith o flaen yr ARGLWYDD.KBBydd yr offeiriad yn tywallt peth o'r olew ar gledr ei law chwith,&AGBydd yn lladd oen yr offrwm dros gamwedd ac yn cymryd peth o'i waed a'i roi ar gwr isaf clust dde yr un a lanheir, ar fawd ei law dde ac ar fawd ei droed de.@ Bydd yr offeiriad yn cymryd oen yr offrwm dros gamwedd, a'r log o olew, ac yn eu chwifio'n offrwm cyhwfan gerbron yr ARGLWYDD.?Ar yr wythfed dydd, er mwyn ei lanhau, y mae i ddod � hwy o flaen yr ARGLWYDD at yr offeiriad wrth ddrws pabell y cyfarfod.>a hefyd ddwy durtur neu ddau gyw colomen, fel y gall ei fforddio, y naill yn aberth dros bechod a'r llall yn boethoffrwm.j=OOnd os yw'n dlawd a heb fedru fforddio cymaint, y mae i gymryd un oen yn offrwm dros gamwedd, yn offrwm cyhwfan i wneud cymod drosto, ynghyd � degfed ran o effa o beilliaid wedi ei gymysgu ag olew yn fwydoffrwm, log o olew,~<wac yn ei gyflwyno ar yr allor gyda'r bwydoffrwm. Fel hyn y bydd yr offeiriad yn gwneud cymod drosto, a bydd yn l�n.;9Yna bydd yr offeiriad yn offrymu'r aberth dros bechod ac yn gwneud cymod dros yr un a lanheir o'i aflendid. Ar �l hynny bydd yn lladd y poethoffrwm,:Bydd yr offeiriad yn rhoi gweddill yr olew sydd yng nghledr ei law ar ben yr un a lanheir, ac yn gwneud cymod drosto o flaen yr ARGLWYDD.L9Bydd yr offeiriad yn rhoi peth o'r olew sy'n weddill yng nghledr ei law ar gwr isaf clust dde yr un a lanheir, ar fawd ei law dde ac ar fawd ei droed de, a hynny dros waed yr offrwm dros gamwedd.8yyn trochi ei fys de yn yr olew ar gledr ei law, ac �'i fys yn taenellu peth o'r olew seithwaith o flaen yr ARGLWYDD.c7AYna bydd yr offeiriad yn cymryd peth o'r log o olew, yn ei dywallt ar gledr ei law chwith,63Bydd yr offeiriad yn cymryd o waed yr offrwm dros gamwedd a'i roi ar gwr isaf clust dde yr un a lanheir, ar fawd ei law dde ac ar fawd ei droed de.J5 Bydd yn lladd yr oen yn y man sanctaidd lle lleddir yr aberth dros bechod a'r poethoffrwm. Fel yr aberth dros bechod, y mae'r offrwm dros gamwedd yn eiddo i'r offeiriad; y mae'n gwbl sanctaidd.-4U Bydd yr offeiriad yn cymryd un o'r u373?yn ac yn ei gyflwyno, ynghyd �'r log o olew, yn offrwm dros gamwedd ac yn ei chwifio'n offrwm cyhwfan gerbron yr ARGLWYDD.3 Bydd yr offeiriad sy'n gyfrifol am lanhau yn dod � hwy, ynghyd �'r sawl a lanheir, o flaen yr ARGLWYDD at ddrws pabell y cyfarfod.@2{ Ar yr wythfed dydd y mae i ddod � dau oen di-nam ac un hesbin flwydd ddi-nam, ynghyd � thair degfed ran o effa o beilliaid wedi ei gymysgu ag olew yn fwydoffrwm, ac un log o olew.41c Ar y seithfed dydd y mae i eillio'i wallt i gyd oddi ar ei ben, ei farf, ei aeliau a gweddill ei gorff; y mae i olchi ei ddillad ac ymolchi � du373?r. Yna bydd yn l�n.[01Y mae'r sawl a lanheir i olchi ei ddillad, eillio'i wallt i gyd ac ymolchi � du373?r, ac yna bydd yn l�n; ar �l hyn caiff ddod i mewn i'r gwersyll, ond y mae i aros y tu allan i'w babell am saith diwrnod. /ac yn ei daenellu seithwaith dros yr un a lanheir o'r haint. Yna bydd yn ei gyhoeddi'n l�n ac yn gollwng yr aderyn byw yn rhydd...WWedyn bydd yn cymryd yr aderyn byw ac yn ei drochi ef, ynghyd �'r pren cedrwydd, yr edau ysgarlad a'r isop, yng ngwaed yr aderyn a laddwyd uwchben y du373?r croyw,f-GYna bydd yr offeiriad yn gorchymyn lladd un o'r adar uwchben du373?r croyw mewn llestr pridd.,bydd yr offeiriad yn gorchymyn dod � dau aderyn gl�n yn fyw, pren cedrwydd, edau ysgarlad ac isop ar ran yr un a lanheir.o+Ya bydd yr offeiriad yn mynd y tu allan i'r gwersyll ac yn ei archwilio. Os bydd wedi gwella o'r haint,d*CDyma fydd y gyfraith ynglu375?n �'r heintus ar ddydd ei lanhau. Dyger ef at yr offeiriad,0) _Llefarodd yr ARGLWYDD wrth Moses a dweud,?(y ;Dyma'r ddeddf ynglu375?n � haint oddi wrth ddolur mewn dilledyn o wl�n neu liain, yn yr ystof neu'r anwe, neu unrhyw beth o ledr, er mwyn penderfynu a ydynt yn l�n neu'n aflan.'/ :Am y dilledyn, yr ystof neu'r anwe, neu unrhyw beth o ledr, y ciliodd yr haint ohono ar �l ei olchi, rhaid ei olchi eilwaith, a bydd yn l�n."&&G 9Os bydd yn ailymddangos yn y dilledyn, yr ystof neu'r anwe, neu unrhyw beth o ledr, y mae'n lledu, a rhaid llosgi yn y t�n beth bynnag y mae'r haint ynddo.-%U 8Os bydd yr offeiriad yn ei archwilio a chael bod yr haint wedi gwelwi ar �l ei olchi, bydd yn torri'r rhan honno allan o'r dilledyn, y lledr, yr ystof neu'r anwe.f$G 7Bydd yr offeiriad yn ei archwilio eto ar �l ei olchi, ac os na fydd yr haint wedi newid ei liw, hyd yn oed os na fydd wedi lledu, y mae'n aflan; bydd yn ei losgi yn y t�n, boed y smotyn heintus y naill du neu'r llall.r#_ 6bydd yn gorchymyn golchi'r dilledyn y bu'r haint ynddo, ac yn ei osod o'r neilltu am saith diwrnod arall. " 5Os bydd yr offeiriad yn ei archwilio a chael nad yw'r haint wedi lledu trwy'r dilledyn, yr ystof neu'r anwe, neu'r deunydd lledr,(!K 4Dylai losgi'r dilledyn, neu'r ystof neu'r anwe o wl�n neu liain, neu'r peth lledr y mae'r haint ynddo; y mae'n haint dinistriol, a rhaid ei losgi yn y t�n.U % 3Ar y seithfed dydd bydd yn ei archwilio, ac os bydd yr haint wedi lledu yn y dilledyn, yn yr ystof neu yn yr anwe, neu yn y lledr, i ba beth bynnag y defnyddir ef, y mae'n haint dinistriol; y mae'n aflan.ue 2Bydd yr offeiriad yn archwilio'r haint, ac yn gosod y peth y mae'r haint ynddo o'r neilltu am saith diwrnod.L 1a bod yr haint yn ymddangos yn wyrdd neu'n goch yn y dilledyn neu'r lledr, mewn ystof neu anwe, neu unrhyw beth a wnaed o ledr, y mae'n heintus oddi wrth ddolur, a dylid ei ddangos i'r offeiriad.cA 0yn ystof neu'n anwe o wl�n neu o liain, neu'n lledr neu'n ddeunydd wedi ei wneud o ledr,Q /Os bydd haint oddi wrth ddolur mewn dilledyn, boed o wl�n neu o liain,sa .Y mae'n aflan cyhyd ag y bydd y dolur arno; y mae i fyw ar ei ben ei hun, a hynny y tu allan i'r gwersyll.7 -Y mae'r sawl sy'n heintus o'r dolur hwn i wisgo dillad wedi eu rhwygo, gadael ei wallt yn rhydd, gorchuddio'i wefus uchaf a gweiddi, 'Af lan, aflan!'ue ,y mae'r claf yn heintus; y mae'n aflan. Bydd yr offeiriad yn ei gyhoeddi'n aflan oherwydd y dolur ar ei ben.9 +Bydd yr offeiriad yn ei archwilio, ac os bydd y dolur chwyddedig ar ei ben neu ei dalcen yn gochwyn, fel y bydd dolur heintus yn ymddangos ar y croen, *Ond os bydd ganddo ddolur cochwyn ar ei ben moel neu ei dalcen, y mae dolur heintus yn torri allan ar ei ben neu ei dalcen.Z/ )Os bydd wedi colli ei wallt oddi ar ei dalcen, a'i dalcen yn foel, y mae'n l�n.I  (Pan fydd dyn wedi colli gwallt ei ben ac yn foel, y mae'n l�n. 'bydd yr offeiriad yn eu harchwilio, ac os bydd y smotiau yn wyn gwelw, brech wedi torri allan ar y croen ydynt; y mae'r claf yn l�n.>y &Pan fydd gan u373?r neu wraig smotiau gwyn ar y croen,8k %Os gw�l yr offeiriad fod y clafr wedi aros yr un fath, a blew du yn tyfu ynddo, y mae'r clafr wedi gwella. Y mae'r claf yn l�n, a bydd yr offeiriad yn ei gyhoeddi'n l�n.) $bydd yr offeiriad yn ei archwilio; ac os bydd y clafr wedi lledu ar y croen, nid oes rhaid i'r offeiriad chwilio am flew melyn; y mae'n aflan.M #Ond os bydd y clafr yn lledu ar y croen ar �l ei gyhoeddi'n l�n,0[ "ac os bydd heb ledu ar y croen a heb ymddangos yn ddyfnach na'r croen, bydd yr offeiriad yn ei gyhoeddi'n l�n. Y mae'r claf i olchi ei ddillad, ac yna bydd yn l�n.B !y mae'r claf i eillio, ac eithrio lle mae'r clafr, a bydd yr offeiriad yn ei gadw o'r neilltu am saith diwrnod arall. Ar y seithfed dydd bydd yr offeiriad yn archwilio'r clafr eilwaith, 9 Ar y seithfed dydd bydd yr offeiriad yn archwilio'r dolur, ac os bydd y clafr heb ledu, a heb flew melyn ynddo a heb ymddangos yn ddyfnach na'r croen,I   Os bydd yr offeiriad yn archwilio'r math hwn o ddolur ac yn gweld nad yw'n ymddangos yn ddyfnach na'r croen, a heb flew du ynddo, bydd yr offeiriad yn cadw'r claf o'r neilltu am saith diwrnod.1 ] ac os bydd yn ymddangos yn ddyfnach na'r croen, a blew melyn main ynddo, bydd yr offeiriad yn cyhoeddi'r claf yn aflan; clafr, dolur heintus, ar y pen neu'r wyneb ydyw.f G Pan fydd gan u373?r neu wraig ddolur ar y pen neu'r wyneb, bydd yr offeiriad yn ei archwilio,0 [ Ond os bydd y smotyn wedi aros yr un fath, a heb ledu ar y croen ac wedi gwywo, chwydd o'r llosg ydyw, a bydd yr offeiriad yn ei gyhoeddi'n l�n; craith y llosg ydyw.!= Ar y seithfed dydd bydd yr offeiriad yn ei archwilio, ac os bydd wedi lledu ar y croen bydd yr offeiriad yn ei gyhoeddi'n aflan; y mae'n ddolur heintus.P Ond os bydd yr offeiriad yn ei archwilio a'i gael heb flew gwyn yn y smotyn, a hwnnw heb ymddangos yn ddyfnach na'r croen ac wedi gwywo, bydd yr offeiriad yn cadw'r claf o'r neilltu am saith diwrnod.vg bydd yr offeiriad yn ei archwilio; ac os bydd y blew ynddo wedi troi'n wyn, a'r llosg yn ymddangos yn ddyfnach na'r croen, y mae dolur heintus wedi torri allan yn y llosg. Bydd yr offeiriad yn ei gyhoeddi'n aflan; y mae'n ddolur heintus._9 Pan fydd gan rywun losg ar ei groen, a smotyn cochwyn neu wyn yng nghig noeth y llosg,y Ond os bydd y smotyn yn aros yr un fath a heb ledu, craith y cornwyd ydyw, a bydd yr offeiriad yn ei gyhoeddi'n l�n.`; Os bydd yn lledu ar y croen, bydd yr offeiriad yn ei gyhoeddi'n aflan; y mae'n heintus.>w Ond os bydd yr offeiriad yn ei archwilio a'i gael heb flew gwyn ynddo, a heb fod yn ddyfnach na'r croen ac wedi gwywo, bydd yr offeiriad yn cadw'r claf o'r neilltu am saith diwrnod.\3 Bydd yr offeiriad yn ei archwilio, ac os bydd y dolur yn ymddangos yn ddyfnach na'r croen, a'r blew ynddo wedi troi'n wyn, bydd yr offeiriad yn ei gyhoeddi'n aflan; dolur heintus wedi codi yn lle'r cornwyd ydyw.iM a chwydd gwyn neu smotyn cochwyn yn dod yn lle'r cornwyd, dylai ei ddangos ei hun i'r offeiriad.A Pan fydd gan rywun gornwyd ar ei groen, a hwnnw'n gwella,~ Bydd yr offeiriad yn ei archwilio, ac os bydd y dolur wedi troi'n wyn, bydd yr offeiriad yn cyhoeddi'r claf yn l�n; yna bydd yn l�n.X}+ Os bydd cig noeth yn newid ac yn troi'n wyn, dylai'r claf fynd at yr offeiriad.|  Pan fydd yr offeiriad yn gweld cig noeth, bydd yn ei gyhoeddi'n aflan; y mae cig noeth yn aflan, gan ei fod yn ddolur heintus.G{  Ond pa bryd bynnag yr ymddengys cig noeth arno, bydd yn aflan.-zU bydd yr offeiriad yn ei archwilio, ac os bydd y dolur wedi gorchuddio'i holl gnawd, bydd yn ei gyhoeddi'n l�n; oherwydd i'r cyfan ohono droi'n wyn, bydd yn l�n.y Os bydd y dolur yn torri allan dros y croen, a chyn belled ag y gw�l yr offeiriad yn gorchuddio'r claf o'i ben i'w draed,x! y mae'n hen ddolur yn y croen, a bydd yr offeiriad yn ei gyhoeddi'n aflan; ond ni fydd yn ei gadw o'r neilltu, gan ei fod eisoes yn aflan.w Bydd yr offeiriad yn ei archwilio, ac os bydd chwydd gwyn yn y croen a hwnnw wedi troi'r blew yn wyn, ac os bydd cig noeth yn y chwydd,Pv Pan fydd gan unrhyw un ddolur heintus, dylid dod ag ef at yr offeiriad. u Bydd yr offeiriad yn ei archwilio, ac os bydd y frech wedi lledu ar y croen, bydd yn ei gyhoeddi'n aflan; y mae'n ddolur heintus.$tC Ond os bydd y frech yn lledu ar ei groen ar �l iddo'i ddangos ei hun i'r offeiriad i'w gyhoeddi'n l�n, y mae i'w ddangos ei hun i'r offeiriad eilwaith.msU Ar y seithfed dydd bydd yr offeiriad yn ei archwilio eilwaith, ac os bydd y dolur yn gwywo a heb ledu ar y croen, bydd yr offeiriad yn ei gyhoeddi'n l�n; nid yw ond brech. Y mae'r claf i olchi ei ddillad, ac yna bydd yn l�n.Hr  Ar y seithfed dydd bydd yr offeiriad yn ei archwilio, ac os gw�l yr offeiriad fod y dolur wedi aros yr un fath a heb ledu ar y croen, bydd yn cadw'r claf o'r neilltu am saith diwrnod arall.5qe Os bydd y smotyn ar ei groen yn wyn, ond heb ymddangos yn ddyfnach na'r croen, a'r blew ynddo heb droi'n wyn, bydd yr offeiriad yn cadw'r claf o'r neilltu am saith diwrnod.spa Bydd yr offeiriad yn archwilio'r dolur ar ei groen, ac os bydd y blew yn y dolur wedi troi'n wyn, a'r dolur yn ymddangos yn ddyfnach na'r croen, y mae'n ddolur heintus; wedi iddo ei archwilio, bydd yr offeiriad yn ei gyhoeddi'n aflan.;oq Pan fydd gan unrhyw un chwydd, brech neu smotyn ar ei groen a allai fod yn ddolur heintus ar y croen, dylid dod ag ef at Aaron yr offeiriad, neu at un o'i feibion, yr offeiriaid.9n q Llefarodd yr ARGLWYDD wrth Moses ac Aaron a dweud,Em 'Os na all fforddio oen, gall ddod � dwy durtur neu ddau gyw colomen, y naill yn boethoffrwm a'r llall yn aberth dros bechod; bydd yr offeiriad yn gwneud cymod drosti, a bydd yn l�n.'"2l_ Bydd yntau'n eu cyflwyno o flaen yr ARGLWYDD i wneud cymod drosti, ac yna bydd yn l�n oddi wrth ei gwaedlif. Dyma'r ddeddf ynglu375?n � gwraig yn geni mab neu ferch. zP~~\}}q} |l|A{{Kzzmyyoxxbwww&vv=uuBtt1srr/q~pp\ooo+nn5mmbmlkkk jj|ihhigg0ffee[ddcRbbNa`__^x^]n\[ZZKYXXX@WWrVV%UpTT=SSESRR+QQqQPPmOOXNNeN:MLKKJwJIIHHGFF EE'DDCC2BrA@@Z??z>>>==t<<wy,Cyhoeddodd Moses holl wyliau'r ARGLWYDD i bobl Israel.v1+er mwyn i'ch disgynyddion wybod imi wneud i bobl Israel fyw mewn pebyll pan ddeuthum � hwy allan o wlad yr Aifft. Myfi yw'r ARGLWYDD eich Duw.'"duC*Yr ydych i fyw mewn pebyll am saith diwrnod; y mae holl frodorion Israel i fyw mewn pebyll,'tI)Dathlwch yr u373?yl hon i'r ARGLWYDD am saith diwrnod bob blwyddyn. Y mae hon yn ddeddf dragwyddol dros y cenedlaethau, eich bod i'w dathlu yn y seithfed mis.9sm(Ar y diwrnod cyntaf yr ydych i gymryd blaenffrwyth gorau'r coed, canghennau palmwydd, brigau deiliog a helyg yr afon, a llawenhau o flaen yr ARGLWYDD eich Duw am saith diwrnod.crA''Felly, ar y pymthegfed dydd o'r seithfed mis, ar �l ichwi gasglu cynnyrch y tir, cynhaliwch u373?yl i'r ARGLWYDD am saith diwrnod; bydd y diwrnod cyntaf yn ddiwrnod gorffwys a'r wythfed diwrnod yn ddiwrnod gorffwys.q3&Y mae'r rhain yn ychwanegol at offrymau Sabothau'r ARGLWYDD, eich rhoddion, eich holl addunedau a'ch holl offrymau gwirfodd a roddwch i'r ARGLWYDD.Pp%'Dyma'r gwyliau i'r ARGLWYDD a gyhoeddwch yn gymanfaoedd sanctaidd i gyflwyno offrymau trwy d�n i'r ARGLWYDD, sef y poethoffrymau, y bwydoffrymau, yr aberthau a'r diodoffrymau ar gyfer pob diwrnod.o $Am saith diwrnod yr ydych i gyflwyno offrymau trwy d�n i'r ARGLWYDD, ac ar yr wythfed diwrnod bydd gennych gynulliad sanctaidd, pan fyddwch yn cyflwyno aberth trwy d�n i'r ARGLWYDD; dyma'r cynulliad terfynol, ac nid ydych i wneud unrhyw waith arferol.\n3#Bydd y diwrnod cyntaf yn gymanfa sanctaidd; nid ydych i wneud unrhyw waith arferol.m}"Dywed wrth bobl Israel, 'Ar y pymthegfed dydd o'r seithfed mis cynhelir gu373?yl y Pebyll i'r ARGLWYDD am saith diwrnod.)lO!Llefarodd yr ARGLWYDD wrth Moses,k9 Y mae'n Saboth o orffwys ichwi, ac yr ydych i ymddarostwng. O gyfnos nawfed dydd y mis hyd y cyfnos drannoeth yr ydych i gadw eich Saboth yn orffwys."jNi fyddwch yn gwneud unrhyw waith; y mae hon yn ddeddf dragwyddol dros y cenedlaethau i ddod, ple bynnag y byddwch yn byw.Ui%Byddaf yn difa o blith ei bobl unrhyw un a fydd yn gweithio y diwrnod hwnnw.hhKBydd unrhyw un na fydd yn ymddarostwng y diwrnod hwnnw yn cael ei dorri ymaith o blith ei bobl. gNid ydych i wneud unrhyw waith y diwrnod hwnnw, am ei fod yn Ddydd y Cymod, pan wneir cymod drosoch gerbron yr ARGLWYDD eich Duw.3faYn wir, ar y degfed dydd o'r seithfed mis cynhelir Dydd y Cymod; bydd yn gymanfa sanctaidd ichwi, a byddwch yn ymddarostwng ac yn cyflwyno aberth trwy d�n i'r ARGLWYDD.)eOLlefarodd yr ARGLWYDD wrth Moses,ad=Nid ydych i wneud unrhyw waith arferol, ond cyflwynwch aberth trwy d�n i'r ARGLWYDD.'"c5Dywed wrth bobl Israel, 'Ar y dydd cyntaf o'r seithfed mis yr ydych i gael diwrnod gorffwys; bydd yn gymanfa sanctaidd, i'w dathlu � chanu utgyrn.)bOLlefarodd yr ARGLWYDD wrth Moses,)aM'Pan fyddi'n medi cynhaeaf dy dir, paid � medi at ymylon dy faes, a phaid � lloffa dy gynhaeaf; gad hwy i'r tlawd a'r estron. Myfi yw'r ARGLWYDD eich Duw.'"G` Ar y diwrnod hwnnw yr ydych i gyhoeddi cymanfa sanctaidd, ac i beidio � gwneud unrhyw waith arferol. Y mae hon yn ddeddf dragwyddol dros y cenedlaethau i ddod, ble bynnag y byddwch yn byw.&_GBydd yr offeiriad yn chwifio'r ddau oen a bara'r blaenffrwyth yn offrwm cyhwfan o flaen yr ARGLWYDD; y maent yn sanctaidd i'r ARGLWYDD, yn eiddo'r offeiriad.Z^/Yna offrymwch un bwch gafr yn aberth dros bechod, a dau oen blwydd yn heddoffrwm.Y]-Cyflwynwch gyda'r bara hwn saith oen blwydd di-nam, un bustach ifanc a dau hwrdd; byddant hwy'n boethoffrwm i'r ARGLWYDD, gyda'r bwydoffrwm a'r diodoffrwm, yn offrwm trwy d�n, yn arogl peraidd i'r ARGLWYDD.2\_O ble bynnag y byddwch yn byw dewch � dwy dorth, wedi eu gwneud � phumed ran o effa o beilliaid a'u pobi � lefain, yn offrwm cyhwfan o'r blaenffrwyth i'r ARGLWYDD.~[wCyfrifwch hanner can diwrnod hyd drannoeth y seithfed Saboth, ac yna dewch � bwydoffrwm o rawn newydd i'r ARGLWYDD.rZ_'O drannoeth y Saboth, sef y diwrnod y daethoch ag ysgub yr offrwm cyhwfan, cyfrifwch saith wythnos lawn.FYNid ydych i fwyta bara, grawn sych, na grawn ir cyn y diwrnod y byddwch yn dod �'ch rhodd i'ch Duw. Y mae hon yn ddeddf dragwyddol dros y cenedlaethau i ddod, ple bynnag y byddwch yn byw.5Xe a chydag ef fwydoffrwm o bumed ran o effa o beilliaid wedi ei gymysgu ag olew yn offrwm trwy d�n, yn arogl peraidd i'r ARGLWYDD, a hefyd ddiodoffrwm o chwarter hin o win.iWM Ar y diwrnod y chwifir yr ysgub yr ydych i offrymu'n boethoffrwm i'r ARGLWYDD oen blwydd di-nam, V Bydd yntau'n chwifio'r ysgub o flaen yr ARGLWYDD, iddi fod yn dderbyniol drosoch; y mae'r offeiriad i'w chwifio drannoeth y Saboth.*UO Dywed wrth bobl Israel, 'Pan ddewch i'r wlad yr wyf yn ei rhoi ichwi, a medi ei chynhaeaf, yr ydych i ddod ag ysgub o flaenffrwyth eich cynhaeaf at yr offeiriad.)TO Llefarodd yr ARGLWYDD wrth Moses,!S=Am saith diwrnod cyflwynwch offrymau trwy d�n i'r ARGLWYDD; ar y seithfed dydd bydd cymanfa sanctaidd, ac ni fyddwch yn gwneud unrhyw waith arferol.'"_R9Ar y dydd cyntaf bydd cymanfa sanctaidd, ac ni fyddwch yn gwneud unrhyw waith arferol. Q ac ar y pymthegfed dydd o'r mis hwnnw bydd gu373?yl y Bara Croyw i'r ARGLWYDD; am saith diwrnod yr ydych i fwyta bara heb furum.TP#Yng nghyfnos y pedwerydd dydd ar ddeg o'r mis cyntaf bydd Pasg yr ARGLWYDD,^O7'Dyma wyliau'r ARGLWYDD, y cym-anfaoedd sanctaidd yr ydych i'w cyhoeddi yn eu prydau.NN'Ar chwe diwrnod y cewch weithio, ond y mae'r seithfed dydd yn Saboth o orffwys, yn gymanfa sanctaidd; nid ydych i wneud unrhyw waith, oherwydd ple bynnag yr ydych yn byw, Saboth i'r ARGLWYDD ydyw.vMgDywed wrth bobl Israel, 'Dyma fydd y gwyliau, sef gwyliau'r ARGLWYDD, a gyhoeddwch yn gym-anfaoedd sanctaidd:(L OLlefarodd yr ARGLWYDD wrth Moses,^K7!ac a ddaeth � chwi allan o wlad yr Aifft, i fod yn Dduw ichwi. Myfi yw'r ARGLWYDD."J} Peidiwch � halogi fy enw sanctaidd; rhaid fy sancteiddio ymysg pobl Israel. Myfi yw'r ARGLWYDD, sy'n eich sancteiddio,>IyCadwch fy ngorchmynion a'u gwneud; myfi yw'r ARGLWYDD.dHCrhaid ei fwyta yr un diwrnod; peidiwch � gadael dim ohono hyd y bore. Myfi yw'r ARGLWYDD.uGePan fyddwch yn cyflwyno offrwm diolch i'r ARGLWYDD, gwnewch hynny mewn modd y caiff ei dderbyn ar eich rhan;EFPeidiwch � lladd buwch neu ddafad a'i llwdn yr un diwrnod.E/Pan enir llo, oen neu fyn, y mae i aros dan y fam am saith diwrnod; o'r wythfed dydd ymlaen bydd yn dderbyniol yn offrwm trwy d�n i'r ARGLWYDD.(DMDywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,1C]ac nid ydych i gymryd gan estron unrhyw un o'r rhain i'w gyflwyno'n fwyd i'ch Duw; gan eu bod wedi eu hanffurfio ac arnynt nam, ni fyddant yn dderbyniol ar eich rhan.'"B'Nid ydych i'w offrymu i'r ARGLWYDD os bydd ei geilliau wedi eu briwo, eu gwasgu, eu rhwygo neu eu torri; nid ydych i wneud hyn yn eich gwlad,A!Gallwch ddod � bustach neu hwrdd sydd wedi ei hagru, neu sy'n anghyflawn, yn offrwm gwirfodd, ond nid yw'n dderbyniol yn offrwm adduned.c@APeidiwch � chyflwyno i'r ARGLWYDD ddim sy'n ddall, nac wedi ei archolli neu ei anafu, na dim � chornwyd, crach neu ddoluriau arno; peidiwch � gosod yr un o'r rhain ar yr allor yn offrymau trwy d�n i'r ARGLWYDD.GPeidiwch � chyflwyno unrhyw beth � nam arno, oherwydd ni fydd yn dderbyniol ar eich rhan.p=[dylai ddod � gwryw di-nam o'r gwartheg, y defaid neu'r geifr, er mwyn bod yn dderbyniol ar eich rhan.i<MDywed wrth Aaron a'i feibion ac wrth holl bobl Israel, 'Os bydd un ohonoch, boed o du375? Israel neu o'r estroniaid sydd yn Israel, yn cyflwyno rhodd yn boethoffrwm i'r ARGLWYDD, boed yn offrwm adduned neu'n offrwm gwirfodd,);OLlefarodd yr ARGLWYDD wrth Moses,:{trwy adael iddynt fwyta o'r offrymau, ac felly dwyn arnynt euogrwydd a chosb. Myfi yw'r ARGLWYDD sy'n eu sancteiddio.'"^97Nid yw'r offeiriaid i halogi'r offrymau sanctaidd a ddygodd pobl Israel i'r ARGLWYDD,"8?'Os bydd rhywun yn bwyta o'r offrwm sanctaidd yn anfwriadol, rhaid iddo wneud iawn am yr offrwm ac ychwanegu pumed ran at ei werth a'i roi i'r offeiriad._79 Ond os bydd merch i offeiriad yn weddw neu'n cael ei hysgaru, a hithau heb blant ac yn dychwelyd i fyw yn nhu375? ei thad fel pan oedd yn ifanc, yna caiff hi fwyta o fwyd ei thad. Nid yw neb arall i fwyta o'r bwyd.w6i Os bydd merch i offeiriad yn priodi unrhyw un heblaw offeiriad, ni chaiff hi fwyta dim o'r offrymau sanctaidd.5 Ond os bydd offeiriad yn prynu caethwas am arian, neu os bydd caethwas wedi ei eni yn ei du375?, caiff y rheini fwyta'i fwyd.g4I 'Nid yw neb estron i fwyta'r offrymau sanctaidd, neb sy'n westai neu'n was cyflog i offeiriad.3{ 'Y mae'r offeiriaid i gadw fy ngofynion rhag iddynt bechu, a marw am eu halogi. Myfi yw'r ARGLWYDD sy'n eu sancteiddio.{2qNid yw i'w halogi ei hun trwy fwyta unrhyw beth sydd wedi marw neu wedi ei larpio gan anifail. Myfi yw'r ARGLWYDD.o1YWedi i'r haul fachlud, bydd yn l�n, ac yna caiff fwyta o'r offrymau sanctaidd, oherwydd dyna'i fwyd.!0=Bydd unrhyw un sy'n cyffwrdd ag un o'r rhain yn aflan hyd yr hwyr, ac nid yw i fwyta o'r offrymau sanctaidd os na fydd wedi golchi ei gorff � du373?r./!neu os bydd yn cyffwrdd ag unrhyw ymlusgiad sy'n achosi aflendid, neu ag unrhyw berson sy'n achosi aflendid, beth bynnag fyddo'r aflendid._.9'Os bydd gan un o ddisgynyddion Aaron haint neu ddiferlif, ni chaiff fwyta'r offrymau sanctaidd nes ei lanhau. Bydd hefyd yn aflan os bydd yn cyffwrdd ag unrhyw beth sy'n aflan neu ag unrhyw un sy'n gollwng ei had,r-_Dywed wrthynt, 'Dros y cenedlaethau i ddod, os bydd unrhyw un o'ch disgynyddion, ac yntau'n aflan, yn dod at yr offrymau sanctaidd y mae pobl Israel yn eu cysegru i'r ARGLWYDD, rhaid ei dorri ymaith o'm gu373?ydd. Myfi yw'r ARGLWYDD.*,ODywed wrth Aaron a'i feibion am iddynt barchu'r offrymau sanctaidd y mae pobl Israel yn eu cysegru i mi, rhag iddynt halogi fy enw sanctaidd. Myfi yw'r ARGLWYDD.(+ OLlefarodd yr ARGLWYDD wrth Moses,R*Fel hyn y dywedodd Moses wrth Aaron a'i feibion ac wrth holl bobl Israel.)/ond oherwydd bod nam arno ni chaiff fynd at y llen na dynesu at yr allor, rhag iddo halogi fy nghysegr. Myfi yw'r ARGLWYDD sy'n eu sancteiddio.'"S(!Caiff fwyta bwyd ei Dduw o'r offrymau sanctaidd a'r offrymau sancteiddiaf,;'qNid yw'r un o ddisgynyddion Aaron yr offeiriad sydd � nam arno i ddynesu i gyflwyno offrymau trwy d�n i'r ARGLWYDD; am fod nam arno, nid yw i ddynesu i gyflwyno bwyd ei Dduw.^&7yn wargam neu'n gorrach, gyda nam ar ei lygad, crach, doluriau neu geilliau briwedig.2%ayn ddyn gydag anaf ar ei droed neu ei law,k$QNid oes neb ag unrhyw nam arno i ddynesu, boed yn ddall, yn gloff, wedi ei anffurfio neu ei hagru, #Dywed wrth Aaron, 'Dros y cenedlaethau i ddod nid oes yr un o'th ddisgynyddion sydd � nam arno i ddod a chyflwyno bwyd ei Dduw.)"OLlefarodd yr ARGLWYDD wrth Moses,Y!-rhag iddo halogi ei had ymysg ei bobl. Myfi yw'r ARGLWYDD sy'n ei sancteiddio.'" Nid yw i gymryd gweddw, un wedi ei hysgaru, nac un wedi ei halogi trwy buteindra, ond y mae i gymryd yn wraig wyryf o blith ei dylwyth,'K Y mae i briodi gwyryf yn wraig. Nid yw i fynd allan o'r cysegr, rhag iddo halogi cysegr ei Dduw, oherwydd fe'i cysegrwyd ag olew eneinio ei Dduw. Myfi yw'r ARGLWYDD.cA Nid yw i fynd i mewn at gorff marw, na'i halogi ei hun hyd yn oed er mwyn ei dad na'i fam.-U 'Am yr archoffeiriad, yr un o blith ei frodyr y tywalltwyd olew'r eneinio ar ei ben ac a ordeiniwyd i wisgo'r dillad, nid yw ef i noethi ei ben na rhwygo'i ddillad.y Os bydd merch i offeiriad yn ei halogi ei hun trwy fynd yn butain, y mae'n halogi ei thad; rhaid ei llosgi yn y t�n.1]Yr wyt i'w hystyried yn sanctaidd, oherwydd eu bod yn cyflwyno bwyd dy Dduw; byddant yn sanctaidd i ti, oherwydd sanctaidd ydwyf fi, yr ARGLWYDD, sy'n eich sancteiddio.9Nid ydynt i briodi putain, nac un wedi colli ei gwyryfdod, na gwraig wedi ei hysgaru oddi wrth ei gu373?r; oherwydd y maent yn sanctaidd i'r ARGLWYDD.&GByddant yn sanctaidd i'w Duw, ac nid ydynt i halogi ei enw; am eu bod yn cyflwyno offrymau trwy d�n i'r ARGLWYDD, sef bwyd eu Duw, fe fyddant yn sanctaidd.mU'Nid yw offeiriaid i eillio'r pen yn foel nac i dorri ymylon y farf nac i wneud toriadau ar y cnawd.[1Fel pennaeth ymysg ei dylwyth nid yw i'w halogi ei hun na'i wneud ei hun yn aflan.I neu ei chwaer ddi-briod, sy'n agos ato am nad oes ganddi u373?r.V'ac eithrio ei deulu agosaf, megis ei fam, ei dad, ei fab, ei ferch, ei frawd,$ EDywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Llefara wrth yr offeiriaid, meibion Aaron, a dywed wrthynt, 'Nid yw offeiriad i'w halogi ei hun am farw yr un o'i dylwyth,:o'Y mae unrhyw u373?r neu wraig yn eich plith sy'n ddewin neu'n swynwr i'w roi i farwolaeth; yr ydych i'w llabyddio � cherrig, a byddant hwy'n gyfrifol am eu gwaed eu hunain.'"7Yr ydych i fod yn sanctaidd i mi, oherwydd yr wyf fi, yr ARGLWYDD, yn sanctaidd; yr wyf wedi eich gosod ar wah�n i'r bobloedd, i fod yn eiddo i mi.'Yr ydych i wahaniaethu rhwng anifeiliaid gl�n ac aflan, a rhwng adar gl�n ac aflan. Nid ydych i'ch halogi eich hunain trwy unrhyw anifail, aderyn, nac unrhyw beth sy'n ymlusgo hyd y ddaear; dyma'r pethau a osodais ar wah�n fel rhai aflan ichwi.X+Ond dywedais wrthych chwi, "Byddwch yn etifeddu eu tir; byddaf fi yn ei roi ichwi'n etifeddiaeth, gwlad yn llifeirio o laeth a m�l." Myfi yw'r ARGLWYDD eich Duw, a'ch gosododd chwi ar wah�n i'r bobloedd.-Nid ydych i ddilyn arferion y cenhedloedd yr wyf yn eu hanfon allan o'ch blaenau; oherwydd iddynt hwy wneud yr holl bethau hyn, ffieiddiais hwy. 'Yr ydych i gadw fy holl ddeddfau a'm holl gyfreithiau ac i'w gwneud, rhag i'r wlad, lle'r wyf yn mynd � chwi i fyw, eich chwydu allan.q ]Os bydd dyn yn priodi gwraig ei frawd, y mae hynny'n aflan; amharchodd ei frawd, a byddant yn ddi-blant. Os bydd dyn yn gorwedd gyda'i fodryb, y mae'n amharchu ei ewythr; y mae'r ddau'n gyfrifol am eu pechod, a byddant farw'n ddi-blant.# ANid wyt i gael cyfathrach rywiol gyda chwaer dy fam na chwaer dy dad, gan y byddai hynny'n amharchu perthynas agos; y mae'r ddau'n gyfrifol am eu trosedd.h KOs bydd dyn yn gorwedd gyda gwraig yn ei misglwyf, ac yn cael cyfathrach rywiol gyda hi, y mae wedi dinoethi tarddle ei diferlif gwaed ac y mae hithau wedi ei dinoethi. Y mae'r ddau ohonynt i'w torri ymaith o blith eu pobl.q]Os bydd dyn yn priodi ei chwaer, merch ei dad neu ei fam, ac yn cael cyfathrach rywiol � hi, y mae'n warth. Y maent i'w torri ymaith yng ngu373?ydd plant eu pobl; y mae ef wedi amharchu ei chwaer ac y mae'n gyfrifol am ei drosedd.:oOs bydd gwraig yn dynesu at unrhyw anifail i'w rhoi ei hun iddo, y mae'r wraig a'r anifail i'w lladd; y maent i'w rhoi i farwolaeth ac y maent yn gyfrifol am eu gwaed eu hunain.dCOs bydd dyn yn gorwedd gydag anifail, y mae i'w roi i farwolaeth, a rhaid lladd yr anifail.-Os bydd dyn yn priodi gwraig a'i mam, y mae'n gwneud anlladrwydd. Y mae ef a hwythau i'w llosgi yn y t�n, rhag i anlladrwydd fod yn eich mysg.,S Os bydd dyn yn gorwedd gyda dyn fel gyda gwraig, y mae'r ddau wedi gwneud ffieidd-dra; y maent i'w rhoi i farwolaeth, ac y maent yn gyfrifol am eu gwaed eu hunain.(K Os bydd dyn yn gorwedd gyda'i ferch-yng-nghyfraith, y mae'r ddau ohonynt i'w rhoi i farwolaeth; gwnaethant wyrni, ac y maent yn gyfrifol am eu gwaed eu hunain.)M Os bydd dyn yn gorwedd gyda gwraig ei dad, y mae wedi amharchu ei dad; y mae'r ddau ohonynt i'w rhoi i farwolaeth, ac y maent yn gyfrifol am eu gwaed eu hunain.xk 'Os bydd unrhyw un yn godinebu gyda gwraig ei gymydog, y mae'r godinebwr a'r odinebwraig i'w rhoi i farwolaeth.(K 'Os bydd unrhyw un yn melltithio ei dad neu ei fam, y mae i'w roi i farwolaeth. Oherwydd iddo felltithio ei dad neu ei fam, y mae'n gyfrifol am ei waed ei hun.Y-Yr ydych i gadw fy neddfau a'u gwneud. Myfi yw'r ARGLWYDD sy'n eich sancteiddio.O~Ymgysegrwch a byddwch sanctaidd, oherwydd myfi yw'r ARGLWYDD eich Duw.}+Byddaf yn gosod fy wyneb yn erbyn y sawl sy'n troi at ddewiniaid a swynwyr i buteinio ar eu holau, a byddaf yn ei dorri ymaith o blith ei bobl.|-byddaf yn gosod fy wyneb yn erbyn hwnnw a'i deulu, ac yn ei dorri ymaith o blith ei bobl, a hefyd bawb sy'n ei ddilyn i buteinio ar �l Moloch.{Os bydd pobl y wlad yn cau eu llygaid ar hwnnw pan fydd yn rhoi un o'i blant i Moloch, ac yn peidio �'i roi i farwolaeth,6zgByddaf fi yn gosod fy wyneb yn erbyn hwnnw ac yn ei dorri ymaith o blith ei bobl, oherwydd trwy roi ei blant i Moloch gwnaeth fy nghysegr yn aflan a halogi fy enw sanctaidd.MyDywed wrth bobl Israel, 'Os bydd unrhyw un o bobl Israel, neu o'r estroniaid sy'n byw yn Israel, yn rhoi un o'i blant i Moloch, rhodder ef i farwolaeth. Y mae pobl y wlad i'w labyddio � cherrig.'x MDywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,aw=%'Yr ydych i gadw fy holl ddeddfau a'm holl gyfreithiau a'u gwneud. Myfi yw'r ARGLWYDD.'"v'$Yr ydych i ddefnyddio cloriannau cywir, pwysau cywir, effa gywir a hin gywir. Myfi yw'r ARGLWYDD eich Duw, a'ch dygodd allan o wlad yr Aifft.Du#'Nid ydych i dwyllo wrth fesur, boed hyd, pwysau neu nifer.Dt"Y mae'r estron sy'n byw gyda thi i'w ystyried gennyt fel brodor o'ch plith; yr wyt i'w garu fel ti dy hun, oherwydd estroniaid fuoch chwi yng ngwlad yr Aifft. Myfi yw'r ARGLWYDD eich Duw.Ks!'Pan fydd estron yn byw gyda thi yn dy wlad, nid wyt i'w gam-drin.^r7 'Yr wyt i godi i'r oedrannus a pharchu'r hen, ac fe ofni dy Dduw. Myfi yw'r ARGLWYDD.}qu'Peidiwch � throi at ddewiniaid na cheisio swynwyr, oherwydd fe'ch halogir trwyddynt. Myfi yw'r ARGLWYDD eich Duw.Pp'Yr ydych i gadw fy Sabothau a pharchu fy nghysegr. Myfi yw'r ARGLWYDD.toc'Paid � halogi dy ferch trwy beri iddi buteinio, rhag i'r wlad buteinio a chael ei llenwi ag anlladrwydd.|nsNid ydych i wneud toriadau i'ch cnawd er mwyn y meirw, nac i ysgythru nodau arnoch eich hunain. Myfi yw'r ARGLWYDD.Tm#Nid ydych i dorri'r gwallt ar ochr eich pennau, na thorri ymylon eich barf._l9'Nid ydych i fwyta dim gyda gwaed ynddo. Nid ydych i arfer dewiniaeth na swyngyfaredd.ukeOnd yn y bumed flwyddyn cewch fwyta'i ffrwyth, er mwyn iddi ffrwythloni rhagor. Myfi yw'r ARGLWYDD eich Duw.`j;Yn y bedwaredd flwyddyn bydd ei holl ffrwyth yn sanctaidd, yn offrwm mawl i'r ARGLWYDD.;iq'Pan fyddwch yn mynd i mewn i'r wlad ac yn plannu unrhyw goeden ffrwythau, ystyriwch ei ffrwyth yn waharddedig; bydd wedi ei wahardd ichwi am dair blynedd, ac ni chewch ei fwyta.-hUOherwydd y pechod a wnaeth, bydd yr offeiriad yn gwneud cymod drosto o flaen yr ARGLWYDD � hwrdd yr offrwm dros gamwedd; ac fe faddeuir iddo am y pechod a wnaeth.}guy mae ef i ddod ag offrwm dros ei gamwedd i'r ARGLWYDD at ddrws pabell y cyfarfod, sef hwrdd yr aberth dros gamwedd.jfO'Os bydd dyn yn gorwedd mewn cyfathrach � gwraig, a hithau'n gaethferch wedi ei dywedd�o i u373?r ond heb ei phrynu'n �l na'i rhyddhau, bydd yn rhaid eu cosbi. Ond nid ydynt i'w rhoi i farwolaeth am nad oedd hi'n rhydd;e'Yr ydych i gadw fy neddfau. Nid wyt i groesi anifeiliaid gwahanol, hau dy faes � hadau gwahanol, na gwisgo dillad o ddeunydd cymysg.dNid wyt i geisio dial ar un o'th bobl, na dal dig tuag ato, ond yr wyt i garu dy gymydog fel ti dy hun. Myfi yw'r ARGLWYDD.c'Nid wyt i gas�u dy frawd a'th chwaer yn dy galon, ond yr wyt i geryddu dy gymydog rhag iti fod yn gyfrifol am ei drosedd.mbUNid wyt i fynd o amgylch yn enllibio ymysg dy bobl na pheryglu bywyd dy gymydog. Myfi yw'r ARGLWYDD.a 'Nid wyt i wyro barn, na bod yn bleidiol tuag at y tlawd na dangos ffafriaeth at y mawr, ond yr wyt i farnu dy gymydog yn deg.n`WNid wyt i felltithio'r byddar na rhoi rhwystr ar ffordd y dall; ond ofna dy Dduw. Myfi yw'r ARGLWYDD.u_e 'Nid wyt i wneud cam �'th gymydog na dwyn oddi arno. Nid wyt i ddal yn �l hyd y bore gyflog dy weithiwr.]^5 Nid ydych i dyngu'n dwyllodrus yn fy enw, a halogi enw eich Duw. Myfi yw'r ARGLWYDD.H]  'Nid ydych i ladrata, na dweud celwydd, na thwyllo eich gilydd. \ Nid wyt i ddinoethi dy winllan yn llwyr na chasglu'r grawnwin a syrthiodd; gad hwy i'r tlawd a'r estron. Myfi yw'r ARGLWYDD dy Dduw.l[S 'Pan fyddi'n medi cynhaeaf dy dir, nid wyt i fedi at ymylon y maes na chasglu lloffion dy gynhaeaf.Z/Y mae'r sawl sy'n ei fwyta yn gyfrifol am ei drosedd; oherwydd iddo halogi'r hyn sy'n sanctaidd i'r ARGLWYDD, fe'i torrir ymaith o blith ei bobl.^Y7Os bwyteir rhywfaint ohono ar y trydydd dydd, y mae'n amhur ac ni fydd yn dderbyniol.X-Y mae i'w fwyta ar y diwrnod y byddwch yn ei offrymu, neu drannoeth; y mae unrhyw beth a fydd yn weddill ar y trydydd dydd i'w losgi yn y t�n.jWO'Pan fyddwch yn cyflwyno hedd-offrwm i'r ARGLWYDD, offrymwch ef mewn ffordd a fydd yn dderbyniol.nVWPeidiwch � throi at eilunod na gwneud ichwi eich hunain ddelwau tawdd. Myfi yw'r ARGLWYDD eich Duw.sUaY mae pob un ohonoch i barchu ei fam a'i dad, ac yr ydych i gadw fy Sabothau. Myfi yw'r ARGLWYDD eich Duw.}TuDywed wrth holl gynulleidfa pobl Israel, 'Byddwch sanctaidd, oherwydd yr wyf fi, yr ARGLWYDD eich Duw, yn sanctaidd.(S OLlefarodd yr ARGLWYDD wrth Moses,R-Cadwch fy ngofynion, a pheidiwch � dilyn yr arferion ffiaidd a wnaed o'ch blaen, na chael eich halogi ganddynt. Myfi yw'r ARGLWYDD eich Duw.'"eQEPwy bynnag sy'n gwneud unrhyw un o'r pethau ffiaidd hyn, fe'i torrir ymaith o blith ei bobl.xPkOs byddwch chwi'n halogi'r tir, bydd yn eich chwydu chwithau fel y chwydodd y cenhedloedd oedd o'ch blaen chwi.mOUoherwydd gwnaeth y bobl oedd yn y wlad o'ch blaen chwi yr holl bethau ffiaidd hyn, a halogwyd y tir.NOnd cadwch chwi fy neddfau a'm cyfreithiau, a pheidiwch � gwneud yr un o'r pethau ffiaidd hyn, pa un bynnag ai brodor ai estron ydych;\M3Halogwyd y tir, ac fe'i cosbais am ei ddrygioni, ac fe chwydodd y tir ei drigolion.,LS'Peidiwch �'ch halogi eich hunain �'r un o'r pethau hyn, oherwydd trwy'r rhain y bu'r cenhedloedd yr wyf yn eu gyrru allan o'ch blaenau yn eu halogi eu hunain.  A~w~}||`{{kzztyypy"xxwzwvv uuOttHsskrqqwqpoo;nnemmll;kkRjjii+hgg)ffeddccbgaaa*``x`__^9]]\\[ZZkYY^XX&WW2VV UULTTSKRRqRQQPOOcNNNaN6NMMMbM9MLLLL+KK-JJII)HHFGGXGFmFEE3DDNCChBB{AA@@@??8>>f>==<;;~:::Q99S88t8077766K555Y5 4v33%222L111200y0///H.--,,,;+***d))w(({(P'&&&+%%%J$$$*##n#6""!! N6D;@%Ed!5|.1  ^*   i > j (JJ",ES(%Dyma nifer yr holl rai o deuluoedd y Cohathiaid oedd yn gwasanaethu ym mhabell y cyfarfod, ac a gyfrifwyd gan Moses ac Aaron yn �l gorchymyn yr ARGLWYDD i Moses.QD($wedi eu cyfrif yn �l eu tylwythau, oedd dwy fil saith gant a phum deg.yCm(#Cyfanswm y rhai rhwng deg ar hugain a hanner cant oed oedd yn medru mynd i mewn i weithio ym mhabell y cyfarfod,wBi("Felly cyfrifodd Moses, Aaron ac arweinwyr y cynulliad feibion y Cohathiaid yn �l eu tylwythau a'u teuluoedd.vAg(!Fe wna teuluoedd y Merariaid y cyfan ym mhabell y cyfarfod dan oruchwyliaeth Ithamar fab Aaron yr offeiriad."5@e( a cholofnau'r cyntedd o amgylch gyda'u traed, eu hoelion a'u rhaffau, a'r holl offer ynglu375?n �'u gwasanaeth; yr ydych i nodi wrth eu henwau y pethau y maent i'w cludo.?(Dyma fydd eu gwasanaeth hwy ym mhabell y cyfarfod: gofalu am gludo fframiau'r tabernacl, ei farrau, ei golofnau a'i draed,v>g(yn cynnwys pawb rhwng deg ar hugain a hanner cant oed sy'n medru mynd i mewn i weithio ym mhabell y cyfarfod.K=(Yr wyt i gyfrif meibion Merari yn �l eu tylwythau a'u teuluoedd,{<q(Dyma'r gwaith a wna teuluoedd y Gersoniaid ym mhabell y cyfarfod dan oruchwyliaeth Ithamar fab Aaron yr offeiriad.#;A(Bydd holl wasanaeth y Gersoniaid, boed yn gludo neu unrhyw orchwyl arall, dan awdurdod Aaron a'i feibion; eu cyfrifoldeb hwy fydd gofalu am yr holl gludo.M:(llenni'r cyntedd, y gorchudd dros ddrws porth y cyntedd sydd o amgylch y tabernacl a'r allor; hefyd eu rhaffau, yr holl offer ynglu375?n �'u gwasanaeth, a'r holl waith sy'n gysylltiedig � hwy.9'(cludo llenni'r tabernacl, pabell y cyfarfod, ei len a'r gorchudd o grwyn morfuchod sydd drosto, y gorchudd sydd dros ddrws pabell y cyfarfod,?8{(Dyma fydd dyletswydd a gorchwyl teuluoedd y Gersoniaid:{7q(yr wyt i gyfrif pawb rhwng deg ar hugain a hanner cant oed sy'n medru mynd i mewn i weithio ym mhabell y cyfarfod.S6!(Gwna gyfrifiad hefyd o feibion Gerson, yn �l eu tylwythau a'u teuluoedd;(5M(Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,[41(ond nid yw'r Cohathiaid i edrych o gwbl ar y pethau cysegredig, rhag iddynt farw."43c(Dyma a wnewch � hwy, os ydynt am fyw ac nid marw wrth ddynesu at y pethau mwyaf cysegredig: gadewch i Aaron a'i feibion fynd i mewn a rhoi i bob un ei waith a'i orchwyl;c2A(Peidiwch � gadael i lwyth teuluoedd y Cohathiaid gael eu torri ymaith o blith y Lefiaid.11_(Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses ac Aaron,c0A(Eleasar fab Aaron yr offeiriad fydd yn gofalu am yr olew ar gyfer y golau, yr arogldarth peraidd, y bwydoffrwm rheolaidd ac olew'r eneinio; ac ef fydd yn goruchwylio'r tabernacl cyfan a'i gynnwys, y cysegr a'i lestri."&/G(Wedi i Aaron a'i feibion orffen rhoi'r gorchudd dros y cysegr a'i holl ddodrefn, a'r gwersyll yn barod i gychwyn, daw meibion Cohath i'w cludo, ond ni fyddant yn cyffwrdd �'r pethau cysegredig, rhag iddynt farw. Meibion Cohath sydd i gludo'r pethau yn ymwneud � phabell y cyfarfod.Y.-(cyn gosod arni'r holl lestri a ddefnyddir yn y gwasanaeth, sef y pedyll t�n, y ffyrch, y rhawiau, y cawgiau, a holl lestri'r allor; yna rhoddant orchudd o grwyn morfuchod drosti, a gosod y polion yn eu lle.T-#( Y maent i dynnu'r lludw oddi ar yr allor a'i gorchuddio � lliain porffor,),M( Cymerant yr holl lestri a ddefnyddir yng ngwasanaeth y cysegr, a'u rhoi mewn lliain glas, a rhoi hwnnw mewn gorchudd o grwyn morfuchod a'u gosod ar y trosolion.+ ( Wedyn byddant yn rhoi lliain glas dros yr allor aur, a thros hwnnw orchudd o grwyn morfuchod, ac yna gosod y polion yn eu lle.p*[( Yna rhoddant y canhwyllbren gyda'i holl lestri mewn gorchudd o grwyn morfuchod a'i osod ar y trosolion.&)G( Byddant hefyd yn cymryd lliain glas a gorchuddio'r canhwyllbren sy'n goleuo, ei lampau, ei efeiliau a'i gafnau, a'r holl lestri sy'n dal yr olew ar ei gyfer.{(q(Y maent i roi drostynt liain o ysgarlad, a thros hwnnw orchudd o grwyn morfuchod, ac yna gosod y polion yn eu lle.^'7(Yna y maent i gymryd lliain arall o sidan glas, a'i daenu dros fwrdd y bara gosod, a rhoi ar y bwrdd y platiau a'r dysglau, y ffiolau a'r costrelau i dywallt y diodoffrwm; bydd y bara yn aros bob amser ar y bwrdd. & (yna byddant yn rhoi gorchudd o grwyn morfuchod drosti, a thros hwnnw liain o sidan sy'n las drwyddo, a gosod y polion yn eu lle. %(Pan fydd yn amser symud y gwersyll, bydd Aaron a'i feibion yn mynd i mewn a thynnu'r gorchudd, a'i daenu dros arch y dystiolaeth;d$C(Dyma fydd gwaith meibion Cohath ym mhabell y cyfarfod: gofalu am y pethau mwyaf cysegredig.v#g(a chynnwys bawb rhwng deg ar hugain a hanner cant oed sy'n medru mynd i mewn i weithio ym mhabell y cyfarfod.k"Q(Gwna gyfrifiad o'r rhai ymhlith y Lefiaid sy'n feibion Cohath, yn �l eu tylwythau a'u teuluoedd,0! _(Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses ac Aaron, (3Yna rhoddodd Moses i Aaron a'i feibion yr arian a gymerodd yn iawn, yn union fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn iddo.oY(2ac am blant cyntafanedig Israel cafodd fil tri chant chwe deg a phump o siclau, yn �l sicl y cysegr.wi(1Felly cymerodd Moses yr arian oedd yn iawn dros y rhai oedd yn ychwanegol at y nifer a brynwyd trwy'r Lefiaid,@}(0yna rho'r arian sy'n iawn drostynt i Aaron a'i feibion."W)(/cymer am bob un ohonynt bum sicl, yn �l sicl y cysegr sy'n pwyso ugain gera;(.Yn iawn am y plant cyntafanedig sy'n eiddo i bobl Israel, sef y dau gant saith deg a thri sy'n rhagor nag eiddo'r Lefiaid,1](-Neilltua'r Lefiaid yn lle pob cyntafanedig o blith yr Israeliaid, ac anifeiliaid y Lefiaid yn lle eu hanifeiliaid hwy. Bydd y Lefiaid yn eiddo i mi; myfi yw'r ARGLWYDD.(M(,Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,#A(+Ar �l cyfrif pob gwryw cyntafanedig mis oed a throsodd, a'u rhestru wrth eu henwau, yr oedd eu cyfanswm yn ddwy fil ar hugain dau gant saith deg a thri.q](*Felly cyfrifodd Moses bob cyntafanedig o blith pobl Israel, fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn iddo.,S()Yna, neilltua'r Lefiaid i mi yn lle pob cyntafanedig o blith pobl Israel, ac anifeiliaid y Lefiaid yn lle'r cyntafanedig o'u hanifeiliaid hwy; myfi yw'r ARGLWYDD."5((Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Yr wyt i gyfrif pob gwryw cyntafanedig o blith pobl Israel sy'n fis oed a throsodd, a'u rhestru yn �l eu henwau.&G('Cyfanswm y Lefiaid a gyfrifodd Moses ac Aaron yn �l eu tylwythau ar orchymyn yr ARGLWYDD, gan gynnwys pob gwryw mis oed a throsodd, oedd dwy fil ar hugain.(&Yr oedd Moses ac Aaron a'i feibion i wersyllu i'r dwyrain o'r tabernacl, tua chodiad haul, sef o flaen pabell y cyfarfod. Hwy oedd i ofalu am wasanaeth y cysegr a gweini ar bobl Israel; ond yr oedd pwy bynnag arall a dd�i'n agos i'w roi i farwolaeth.[1(%hefyd am golofnau'r cyntedd o amgylch, ynghyd �'r traed, yr hoelion a'r rhaffau.($Y Merariaid oedd i ofalu am fframiau'r tabernacl, y barrau, y colofnau, y traed, yr offer i gyd, a phopeth ynglu375?n �'u gwasanaeth;b?(#Suriel fab Abihael oedd penteulu Merari; yr oeddent i wersyllu i'r gogledd o'r tabernacl.[1("Ar �l cyfrif pob gwryw mis oed a throsodd, eu cyfanswm oedd chwe mil a dau gant.R(!O Merari y daeth tylwythau'r Mahliaid a'r Musiaid; dyma dylwythau Merari. ( Prif arweinydd y Lefiaid oedd Eleasar fab Aaron yr offeiriad, ac ef oedd yn goruchwylio'r rhai oedd yn gofalu am y cysegr.' I(Yr oeddent hwy i ofalu am yr arch, y bwrdd, y canhwyllbren, yr allorau, y llestri a ddefnyddid yn y cysegr, y gorchudd, a phopeth ynglu375?n �'u gwasanaeth.8 m(Elisaffan fab Ussiel oedd penteulu'r Cohathiaid.H  (Yr oedd tylwythau'r Cohathiaid i wersyllu i'r de o'r tabernacl.  (Ar �l rhifo pob gwryw mis oed a throsodd, eu cyfanswm oedd wyth mil a chwe chant, a hwy oedd yn gofalu am wasanaeth y cysegr.ym(O Cohath y daeth tylwythau'r Amramiaid, yr Ishariaid, yr Hebroniaid a'r Ussieliaid; dyma dylwythau'r Cohathiaid.!(llenni'r cyntedd, y gorchudd dros ddrws y cyntedd sydd o amgylch y tabernacl, yr allor a'r rhaffau, a phopeth ynglu375?n �'u gwasanaeth. (Ym mhabell y cyfarfod yr oedd meibion Gerson yn gofalu am y tabernacl a'i babell, y llenni, y gorchudd dros ddrws pabell y cyfarfod,5g(Eliasaff fab Lael oedd penteulu'r Gersoniaid.Z/(Yr oedd teuluoedd y Gersoniaid i wersyllu i'r gorllewin, y tu �l i'r tabernacl.\3(Ar �l rhifo pob gwryw mis oed a throsodd, eu cyfanswm oedd saith mil a phum cant._9(O Gerson y daeth tylwyth y Libniaid a thylwyth y Simiaid; dyma dylwythau'r Gersoniaid.kQ(Meibion Merari yn �l eu tylwythau: Mahli a Musi. Dyma dylwythau'r Lefiaid, yn �l eu teuluoedd.M(Meibion Cohath yn �l eu tylwythau: Amram, Ishar, Hebron ac Ussiel.G (Dyma enwau meibion Gerson yn �l eu tylwythau: Libni a Simei.9~o(Enwau meibion Lefi oedd: Gerson, Cohath a Merari.X}+(Felly cyfrifodd Moses hwy yn union fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn iddo.v|g(Yr wyt i gyfrif meibion Lefi yn �l eu teuluoedd a'u tylwythau; gwna gyfrif o bob gwryw mis oed a throsodd.":{q(Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses yn anialwch Sinai,Vz'( oherwydd eiddof fi yw pob cyntafanedig. Ar y dydd y trewais bob cyntafanedig yng ngwlad yr Aifft, cysegrais i mi fy hun bob cyntafanedig yn Israel, yn ddyn ac anifail; eiddof fi ydynt. Myfi yw'r ARGLWYDD."y( Edrych, yr wyf wedi neilltuo'r Lefiaid o blith pobl Israel yn lle pob cyntafanedig a ddaw allan o'r groth; bydd y Lefiaid yn eiddo i mi,(xM( Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,w{( Yr wyt i urddo Aaron a'i feibion i wasanaethu fel offeiriaid; ond rhodder i farwolaeth bwy bynnag arall a ddaw'n agos."uve( Yr wyt i roi'r Lefiaid i Aaron a'i feibion; hwy yn unig o blith pobl Israel a gyflwynir yn arbennig iddo ef.uue(Hwy fydd yn gofalu am ddodrefn pabell y cyfarfod ac yn gweini ar bobl Israel trwy wasanaethu yn y tabernacl.rt_(Byddant yn gweini arno ef a'r holl gynulliad o flaen pabell y cyfarfod, ac yn gwasanaethu yn y tabernacl.Ns(Tyrd � llwyth Lefi yma, a'u penodi i wasanaethu Aaron yr offeiriad.(rM(Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,vqg(Bu farw Nadab ac Abihu wedi iddynt offrymu ar d�n halogedig o flaen yr ARGLWYDD yn anialwch Sinai. Nid oedd gan y naill na'r llall ohonynt feibion; felly Eleasar ac Ithamar a fu'n gwasanaethu fel offeiriaid yng ngu373?ydd eu tad Aaron.^p7(Dyma oedd enwau meibion Aaron a eneiniwyd ac a gysegrwyd i wasanaethu fel offeiriaid.So!(Enwau meibion Aaron oedd: Nadab y cyntafanedig, Abihu, Eleasar ac Ithamar.dn E(Dyma ddisgynyddion Aaron a Moses yr adeg y llefarodd yr ARGLWYDD wrth Moses ar Fynydd Sinai.m-("Gwnaeth pobl Israel y cyfan a orchmynnodd yr ARGLWYDD i Moses, gan wersyllu dan eu baneri a chychwyn allan, fesul tylwyth, yn �l eu teuluoedd.dlC(!Ond, fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn i Moses, ni rifwyd y Lefiaid ymysg pobl Israel.7ki( Dyma bobl Israel a gyfrifwyd yn �l eu teuluoedd. Cyfanswm y rhai a rifwyd yn eu gwersylloedd ac yn �l eu minteioedd oedd chwe chant a thair o filoedd pum cant a phum deg. j(Cyfanswm gwersyll Dan fydd cant pum deg saith o filoedd a chwe chant. Hwy fydd yr olaf i gychwyn allan, pob un dan ei faner ei hun."?i{(a nifer ei lu yn bum deg tair o filoedd a phedwar cant.Jh(Yna llwyth Nafftali; Ahira fab Enan fydd arweinydd pobl Nafftali,=gw(a nifer ei lu yn bedwar deg un o filoedd a phum cant._f9(Llwyth Aser fydd yn gwersyllu yn nesaf ato. Pagiel fab Ocran fydd arweinydd pobl Aser,=ew(a nifer ei lu yn chwe deg dwy o filoedd a saith gant.vdg(Ar ochr y gogledd bydd minteioedd gwersyll Dan o dan eu baner. Ahieser fab Ammisadai fydd arweinydd pobl Dan,c(Cyfanswm gwersyll Effraim, yn �l eu minteioedd, fydd cant ac wyth o filoedd a chant. Hwy fydd y trydydd i gychwyn allan.?b{(a nifer ei lu yn dri deg pump o filoedd a phedwar cant.Na(Yna llwyth Benjamin; Abidan fab Gideoni fydd arweinydd pobl Benjamin,:`q(a nifer ei lu yn dri deg dwy o filoedd a dau gant.\_3(Yn nesaf ato bydd llwyth Manasse. Gamaliel fab Pedasur fydd arweinydd pobl Manasse,:^q(a nifer ei lu yn bedwar deg o filoedd a phum cant.~]w(Ar ochr y gorllewin bydd minteioedd gwersyll Effraim o dan eu baner. Elisama fab Ammihud fydd arweinydd pobl Effraim,L\(Yna bydd pabell y cyfarfod a gwersyll y Lefiaid yn cychwyn allan yng nghanol y gwersylloedd eraill. Byddant yn ymdeithio yn y drefn y byddant yn gwersyllu, pob un yn ei le a than ei faner ei hun.[(Cyfanswm gwersyll Reuben, yn �l eu minteioedd, fydd cant pum deg un o filoedd pedwar cant a phum deg. Hwy fydd yr ail i gychwyn allan.KZ(a nifer ei lu yn bedwar deg pump o filoedd, chwe chant a phum deg.DY(Yna llwyth Gad; Eliasaff fab Reuel fydd arweinydd pobl Gad, ()Nifer llwyth Aser oedd pedwar deg un o filoedd a phum cant.= /((O dylwyth Aser, rhestrwyd fesul un, yn �l cenedlaethau eu tylwythau a'u teuluoedd, enw pob gwryw ugain oed a throsodd ac yn abl i fynd i ryfel.B< ('Nifer llwyth Dan oedd chwe deg dwy o filoedd a saith gant.; -(&O dylwyth Dan, rhestrwyd fesul un, yn �l cenedlaethau eu tylwythau a'u teuluoedd, enw pob gwryw ugain oed a throsodd ac yn abl i fynd i ryfel.I: (%Nifer llwyth Benjamin oedd tri deg pump o filoedd a phedwar cant.9 7($O dylwyth Benjamin, rhestrwyd fesul un, yn �l cenedlaethau eu tylwythau a'u teuluoedd, enw pob gwryw ugain oed a throsodd ac yn abl i fynd i ryfel.C8 (#Nifer llwyth Manasse oedd tri deg dwy o filoedd a dau gant.7 5("O dylwyth Manasse, rhestrwyd fesul un, yn �l cenedlaethau eu tylwythau a'u teuluoedd, enw pob gwryw ugain oed a throsodd ac yn abl i fynd i ryfel.C6 (!Nifer llwyth Effraim oedd pedwar deg o filoedd a phum cant.5 3( O dylwyth Joseff, rhestrwyd fesul un, yn �l cenedlaethau eu tylwythau a'u teuluoedd, enw pob gwryw ugain oed a throsodd ac yn abl i fynd i ryfel.I4 (Nifer llwyth Sabulon oedd pum deg saith o filoedd a phedwar cant.3 5(O dylwyth Sabulon, rhestrwyd fesul un, yn �l cenedlaethau eu tylwythau a'u teuluoedd, enw pob gwryw ugain oed a throsodd ac yn abl i fynd i ryfel.K2 (Nifer llwyth Issachar oedd pum deg pedair o filoedd a phedwar cant.1 7(O dylwyth Issachar, rhestrwyd fesul un, yn �l cenedlaethau eu tylwythau a'u teuluoedd, enw pob gwryw ugain oed a throsodd ac yn abl i fynd i ryfel.G0  (Nifer llwyth Jwda oedd saith deg pedair o filoedd a chwe chant./ /(O dylwyth Jwda, rhestrwyd fesul un, yn �l cenedlaethau eu tylwythau a'u teuluoedd, enw pob gwryw ugain oed a throsodd ac yn abl i fynd i ryfel.N. (Nifer llwyth Gad oedd pedwar deg pump o filoedd chwe chant a phum deg.- -(O dylwyth Gad, rhestrwyd fesul un, yn �l cenedlaethau eu tylwythau a'u teuluoedd, enw pob gwryw ugain oed a throsodd ac yn abl i fynd i ryfel.D, (Nifer llwyth Simeon oedd pum deg naw o filoedd a thri chant.+ 3(O dylwyth Simeon, rhestrwyd fesul un, yn �l cenedlaethau eu tylwythau a'u teuluoedd, enw pob gwryw ugain oed a throsodd ac yn abl i fynd i ryfel.I* (Nifer llwyth Reuben oedd pedwar deg chwech o filoedd a phum cant.0) ](O dylwyth Reuben, cyntafanedig Israel, rhestrwyd fesul un, yn �l cenedlaethau eu tylwythau a'u teuluoedd, enw pob gwryw ugain oed a throsodd ac yn abl i fynd i ryfel.b( A(Felly, cyfrifodd Moses hwy yn anialwch Sinai, fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn iddo.5' g(ac ar y dydd cyntaf o'r ail fis casglwyd ynghyd yr holl gynulliad. Rhestrwyd y bobl yn �l eu tylwythau a'u teuluoedd, a rhifwyd fesul un bawb oedd yn ugain oed a throsodd.B& (Cymerodd Moses ac Aaron y dynion hyn y rhoddwyd eu henwau,w% k(Dyma'r rhai a ddewiswyd o'r cynulliad yn arweinwyr llwythau eu hynafiaid ac yn benaethiaid ar dylwythau Israel.#$ E(o Nafftali: Ahira fab Enan."!# A(o Gad: Eliasaff fab Reuel; " ?( o Aser: Pagiel fab Ocran;$! G( o Dan: Ahieser fab Ammisadai;&  K( o Benjamin: Abidan fab Gideoni;] 7( O feibion Joseff: o Effraim, Elisama fab Ammihud, ac o Manasse, Gamaliel fab Pedasur;" C( o Sabulon: Eliab fab Helon.% I(o Issachar: Nethanel fab Suar;$ G(o Jwda: Nahson fab Amminadab;( O(o Simeon: Selumiel fab Surisadai;J (Dyma enwau'r dynion a fydd gyda chwi. O Reuben: Elisur fab Sedeur;: s(Gyda chwi bydd un dyn o bob llwyth, sef y penteulu.u g(Yr wyt ti ac Aaron i gyfrif, fesul mintai, bawb yn Israel sy'n ugain oed a throsodd ac yn abl i fynd i ryfel.} w(Gwnewch gyfrifiad o holl gynulliad pobl Israel yn �l eu tylwythau a'u teuluoedd, gan restru enw pob gwryw fesul un.9 q(Ar y dydd cyntaf o'r ail fis yn yr ail flwyddyn wedi i'r Israeliaid ddod allan o wlad yr Aifft, llefarodd yr ARGLWYDD wrth Moses ym mhabell y cyfarfod yn anialwch Sinai, a dweud,_9"Dyma'r gorchmynion a roddodd yr ARGLWYDD i Moses ar gyfer pobl Israel ar Fynydd Sinai.'!Ni ddylid dewis rhwng da a drwg, na chyfnewid; ond os newidir un yn lle'r llall, bydd y ddau ohonynt yn sanctaidd, ac ni ellir eu rhyddhau.'"vg Y mae holl ddegwm gyr neu ddiadell, sef y degfed anifail sy'n croesi o dan y ffon, yn sanctaidd i'r ARGLWYDD.Y-Os bydd rhywun yn rhyddhau rhywfaint o'r degwm, y mae i ychwanegu pumed ran ato.r_'Y mae degwm unrhyw gynnyrch o'r tir, boed yn rawn o'r tir neu'n ffrwyth o'r coed, yn eiddo i'r ARGLWYDD.b?Ni ellir rhyddhau neb sydd wedi ei gyflwyno'n ddiofryd i'r ARGLWYDD, ond rhaid iddo farw.MEr hynny, ni ellir gwerthu na rhyddhau unrhyw eiddo, boed ddyn, anifail, neu dir sy'n etifeddiaeth, os yw wedi ei gyflwyno'n ddiofryd i'r ARGLWYDD; y mae unrhyw ddiofryd yn sanctaidd i'r ARGLWYDD.!Os un o'r anifeiliaid aflan ydyw, caiff ei brynu am ei werth, ac ychwanegu pumed ran ato; os na ryddheir ef, y mae i'w werthu am ei werth. %'Er hynny, nid yw neb i gysegru cyntafanedig anifail sydd eisoes yn gyntafanedig i'r ARGLWYDD; boed fuwch neu ddafad, eiddo'r ARGLWYDD ydyw.Q Y mae pob gwerth i'w bennu yn �l sicl y cysegr, sy'n pwyso ugain gera.} uYm mlwyddyn y jwbili dychwelir y tir i'r sawl y prynwyd ef ganddo, sef yr un yr oedd y tir yn rhan o'i etifeddiaeth.+ Qbydd yr offeiriad yn amcangyfrif ei werth hyd flwyddyn y jwbili, a bydd y sawl sy'n ei gysegru yn rhoi ei werth y diwrnod hwnnw, a bydd yn sanctaidd i'r ARGLWYDD.` ;'Os bydd dyn yn cysegru i'r ARGLWYDD dir a brynodd, a heb fod yn rhan o'i etifeddiaeth,}uPan ryddheir y tir ar y jwbili, bydd yn sanctaidd i'r ARGLWYDD, fel tir diofryd; bydd yn etifeddiaeth i'r offeiriad.q]Os na fydd yn dymuno rhyddhau'r tir, neu os bydd wedi ei werthu i rywun arall, ni ellir byth ei ryddhau.{Os bydd y sawl sy'n cysegru ei dir yn dymuno ei ryddhau, y mae i ychwanegu pumed ran at ei werth, a bydd yn eiddo iddo.0[Ond os bydd yn ei gysegru ar �l y jwbili, bydd yr offeiriad yn amcangyfrif ei bris yn �l y blynyddoedd sy'n weddill hyd y jwbili nesaf, a bydd ei werth yn gostwng.V'Os bydd yn cysegru'r tir yn ystod blwyddyn y jwbili, bydd ei werth yn sefyll.0['Os bydd rhywun am gysegru i'r ARGLWYDD ran o dir ei etifeddiaeth, mesurir ei werth yn �l yr had ar ei gyfer, sef hanner can sicl o arian ar gyfer pob homer o haidd.Os bydd rhywun sy'n cysegru ei du375? am ei ryddhau, y mae i ychwanegu pumed ran at ei werth, a bydd y tu375?'n eiddo iddo.9m'Os bydd rhywun yn cysegru ei du375? yn sanctaidd i'r ARGLWYDD, bydd yr offeiriad yn pennu ei werth, pa un ai da ai drwg ydyw; y gwerth a rydd yr offeiriad arno fydd yn sefyll.dC Os bydd y perchennog yn dymuno rhyddhau'r anifail, y mae i ychwanegu pumed ran at ei werth.xk a bydd yntau yn pennu ei werth, pa un ai da ai drwg ydyw; beth bynnag a benna'r offeiriad, hynny fydd ei werth.~ Os yw'r anifail yn un aflan, a heb fod yn dderbyniol fel offrwm i'r ARGLWYDD, y mae i ddod �'r anifail at yr offeiriad,}3 Nid yw i'w gyfnewid, na rhoi un da am un gwael nac un gwael am un da; os bydd yn cyfnewid un anifail am un arall, bydd y ddau ohonynt yn sanctaidd.~|w 'Os anifail sy'n dderbyniol fel offrwm i'r ARGLWYDD yw'r adduned, bydd y cyfan o'r anifail yn sanctaidd i'r ARGLWYDD.^{7Os bydd unrhyw un yn rhy dlawd i dalu'r gwerth, y mae i ddod �'r person at yr offeiriad, a bydd yntau'n pennu ei werth yn �l yr hyn y gall y sawl sy'n addunedu ei fforddio; yr offeiriad fydd yn pennu'r gwerth.ozYOs rhywun trigain mlwydd oed neu drosodd ydyw, bydd gwerth gwryw yn bymtheg sicl a benyw yn ddeg sicl.wyiOs plentyn rhwng mis a phumlwydd oed ydyw, bydd gwerth gwryw yn bum sicl o arian a benyw yn dair sicl o arian.nxWOs rhywun rhwng pump ac ugain mlwydd oed ydyw, bydd gwerth gwryw yn ugain sicl, a benyw yn ddeg sicl.=wwOs benyw ydyw, bydd ei gwerth yn ddeg sicl ar hugain.ovYbydd gwerth gwryw rhwng ugain a thrigain mlwydd oed yn hanner can sicl o arian, yn �l sicl y cysegr.uLlefara wrth bobl Israel a dweud wrthynt, 'Os bydd rhywun yn gwneud adduned arbennig i roi cyfwerth am berson i'r ARGLWYDD,'t MDywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,s .Dyma'r deddfau, y gorchmynion a'r cyfreithiau a osododd yr ARGLWYDD rhyngddo ef a phobl Israel ar Fynydd Sinai trwy law Moses./rY-Er eu mwyn hwy fe gofiaf fy nghyfamod �'u hynafiaid, a ddygais allan o wlad yr Aifft yng ngu373?ydd y cenhedloedd, er mwyn bod yn Dduw iddynt. Myfi yw'r ARGLWYDD.'"5qe,Er hynny, pan fyddant yng ngwlad eu gelynion, ni fyddaf yn eu gwrthod, nac yn eu ffieiddio i'w dinistrio'n llwyr, gan dorri fy nghyfamod � hwy. Myfi yw'r ARGLWYDD eu Duw.7pi+Gadewir y tir ganddynt, ac fe fwynha ei Sabothau pan fydd yn ddiffeithwch hebddynt. Cosbir hwy am eu troseddau, oherwydd iddynt wrthod fy ngorchmynion a ffieiddio fy neddfau.[o1*fe gofiaf fy nghyfamod � Jacob ac ag Isaac ac ag Abraham, ac fe gofiaf am y tir.#nA)a gwneud i minnau eu gwrthwynebu hwy a'u gyrru i wlad eu gelynion, yna, pan fydd eu calonnau dienwaededig wedi eu darostwng a hwythau wedi derbyn eu cosb,m('Ond os byddant yn cyffesu eu troseddau a throseddau eu hynafiaid, sef iddynt fod yn anffyddlon tuag ataf a'm gwrthwynebu,,lS'Bydd y rhai ohonoch a adewir yn darfod yng ngwledydd eu gelynion oherwydd eu troseddau; a hefyd byddant yn dihoeni oherwydd eu troseddau a throseddau eu hynafiaid.\k3&Byddwch yn trengi o flaen y cenhedloedd, a bydd gwlad eich gelynion yn eich llyncu.j%Byddant yn syrthio ar draws ei gilydd, fel pe'n dianc rhag cleddyf, heb neb yn eu hymlid. Felly ni fedrwch sefyll o flaen eich gelynion.ai=$Ac am y rhai ohonoch a adewir, gwnaf eu calonnau mor ofnus yng ngwledydd eu gelynion fel y bydd siffrwd deilen yn ysgwyd yn peri iddynt ffoi. Byddant yn ffoi fel pe o flaen cleddyf, ac yn cwympo heb neb yn eu hymlid.h#Dros yr holl amser y bydd yn ddiffaith, bydd y wlad yn cael y gorffwys nas cafodd ar y Sabothau pan oeddech chwi'n byw yno.9gm"Yna bydd y wlad yn mwynhau ei Sabothau dros yr holl amser y bydd yn ddiffaith; tra byddwch chwi yng ngwlad eich gelynion, bydd y tir yn cael gorffwys ac yn mwynhau ei Sabothau.f!!Fe'ch gwasgaraf ymysg y cenhedloedd, a byddaf yn dinoethi fy nghleddyf i'ch ymlid; bydd eich tir yn ddiffaith a'ch dinasoedd yn adfeilion.ae= Byddaf yn gwneud y tir yn ddiffaith, a bydd eich gelynion sy'n byw yno wedi eu syfrdanu.ldSGwnaf eich dinasoedd yn adfeilion, dinistriaf eich cysegrleoedd, ac nid aroglaf eich arogl peraidd.)cMByddaf yn dinistrio eich uchelfeydd, yn torri i lawr eich allorau arogldarthu, ac yn pentyrru eich cyrff ar weddillion eich eilunod, a byddaf yn eich ffieiddio.9boByddwch yn bwyta cnawd eich meibion a'ch merched.oaYyna fe'ch gwrthwynebaf chwi yn fy nig, a byddaf fi fy hunan yn eich cosbi seithwaith am eich pechodau.U`%'Os byddwch er gwaethaf hyn heb wrando arnaf, ond yn parhau i'm gwrthwynebu,+_QPan dorraf eich cynhaliaeth o fara, bydd deg gwraig yn medru pobi eich bara mewn un ffwrn, a byddant yn rhannu'r bara wrth bwysau; cewch fwyta, ond ni'ch digonir.-^UByddaf yn dod �'r cleddyf yn eich erbyn i ddial am dorri'r cyfamod, a byddwch yn ymgasglu i'ch dinasoedd; yna fe anfonaf bla i'ch mysg, a'ch rhoi yn llaw'r gelyn.q]]byddaf finnau yn eich gwrthwynebu chwithau, a byddaf fi fy hun yn eich taro seithwaith am eich pechodau._\9'Os na fyddwch ar �l hyn i gyd yn derbyn disgyblaeth, ond yn parhau i'm gwrthwynebu,<[sByddaf yn anfon bwystfilod gwyllt i'ch plith, a byddant yn eich amddifadu o'ch plant, yn difa eich anifeiliaid, ac yn eich gwneud mor fychan o rif fel y bydd eich ffyrdd yn anial. Z'Os byddwch yn parhau i'm gwrthwynebu, ac yn gwrthod gwrando arnaf, byddaf yn ychwanegu drygau arnoch seithwaith am eich pechodau.sYaByddwch yn treulio'ch nerth yn ofer, oherwydd ni fydd eich tir yn rhoi ei gnwd na choed y maes eu ffrwyth.tXcFe ddrylliaf eich balchder ystyfnig, a gwnaf y nefoedd uwch eich pen fel haearn a'r ddaear danoch fel pres.mWU'Os na fyddwch ar �l hyn i gyd yn gwrando arnaf, byddaf yn eich cosbi seithwaith am eich pechodau.'VITrof fy wyneb i'ch erbyn, a chewch eich gorchfygu gan eich gelynion; bydd y rhai sy'n eich cas�u yn rheoli drosoch, a byddwch yn ffoi heb neb yn eich ymlid.UU%yna fe wnaf hyn � chwi: byddaf yn dwyn dychryn arnoch, darfodedigaeth a thwymyn a fydd yn gwneud i'ch llygaid ballu ac i'ch enaid ddihoeni. Byddwch yn hau'n ofer, gan mai eich gelynion fydd yn ei fwyta.Tac os byddwch yn gwrthod fy neddfau ac yn ffieiddio fy marnedigaethau, heb gadw fy ngorchmynion, ond yn torri fy nghyfamod,RS'Ond os na fyddwch yn gwrando arnaf nac yn gwneud yr holl orchmynion hyn,'RI Myfi yw'r ARGLWYDD eich Duw, a ddaeth � chwi allan o wlad yr Aifft rhag ichwi fod yn weision yno; torrais farrau eich iau a gwneud ichwi gerdded yn sythion.YQ- Byddaf yn rhodio yn eich mysg; byddaf yn Dduw i chwi a chwithau'n bobl i minnau.TP# Byddaf yn gosod fy nhabernacl yn eich mysg, ac ni fyddaf yn eich ffieiddio.bO? Byddwch yn dal i fwyta'r hen gnwd, ac yn gorfod bwrw allan yr hen i wneud lle i'r newydd.N Byddaf yn edrych yn ffafriol arnoch, yn eich gwneud yn ffrwythlon ac yn eich cynyddu, a byddaf yn cadw fy nghyfamod � chwi.MBydd pump ohonoch yn ymlid cant a chant ohonoch yn ymlid deng mil, a bydd eich gelynion yn syrthio o'ch blaen trwy'r cleddyf.XL+Byddwch yn ymlid eich gelynion, a byddant yn syrthio o'ch blaen trwy'r cleddyf.K3Rhoddaf heddwch yn y wlad, a chewch orwedd i lawr heb neb i'ch dychryn; symudaf y bwystfilod peryglus o'r wlad, ac ni ddaw'r cleddyf trwy eich tir.&JGBydd dyrnu'n ymestyn hyd amser y cynhaeaf grawnwin, a'r cynhaeaf grawnwin hyd amser plannu, a byddwch yn bwyta i'ch digoni ac yn byw'n ddiogel yn eich gwlad.[I1rhoddaf ichwi'r glaw yn ei dymor, a rhydd y tir ei gnwd a choed y maes eu ffrwyth.KH'Os byddwch yn dilyn fy neddfau ac yn gofalu cadw fy ngorchmynion,HG Cadwch fy Sabothau a pharchwch fy nghysegr; myfi yw'r ARGLWYDD.5F g'Peidiwch � gwneud ichwi eilunod, na chodi ichwi eich hunain ddelw na cholofn; na fydded o fewn eich tir faen cerfiedig i blygu iddo; oherwydd myfi yw'r ARGLWYDD eich Duw.vEg7oherwydd gweision i mi yw pobl Israel, gweision a ddygais allan o wlad yr Aifft. Myfi yw'r ARGLWYDD eich Duw.{Dq6Hyd yn oed os na fydd wedi ei ryddhau trwy un o'r ffyrdd hyn, caiff ef a'i blant eu rhyddhau ym mlwyddyn y jwbili;vCg5Y mae i'w ystyried fel un wedi ei gyflogi'n flynyddol; nid ydych i adael i'w berchennog dra-awdurdodi drosto.yBm4ond os ychydig sydd ar �l hyd flwyddyn y jwbili, y mae i wneud y cyfrif ac i dalu yn �l hynny am ei ryddhau.tAc3Os oes llawer o flynyddoedd ar �l, rhaid iddo dalu am ei ryddhau gyfran uchel o'r arian a roddwyd amdano;9@m2Y mae ef a'i brynwr i gyfrif o'r flwyddyn y gwerthodd ei hun at flwyddyn y jwbili; bydd arian ei bryniant yn unol �'r hyn a delir i was cyflog dros y nifer hwn o flynyddoedd.?y1Gall ewythr neu nai neu unrhyw berthynas arall yn y llwyth ei ryddhau; neu os caiff lwyddiant, gall ei ryddhau ei hun.^>70bydd ganddo'r hawl i gael ei ryddhau ar �l ei werthu; gall un o'i deulu ei ryddhau.F=/'Os bydd estron neu ymsefydlydd gyda thi yn dod yn gyfoethog, ac un o'ch plith yn mynd yn dlawd ac yn ei werthu ei hun i'r estron sydd wedi ymsefydlu gyda thi, neu i un o dylwyth yr estron,;<q.Gallwch hefyd eu gadael i'ch plant ar eich �l, iddynt eu cymryd yn etifeddiaeth ac i fod yn gaethweision parhaol iddynt; ond nid ydych i dra-awdurdodi dros eich cyd-Israeliaid. H=~~8}}l}"||7{{t{zz;yyRy'xwwvv+vuutss_rqppkonn~mm\lkkajjiii h^gg)ffee&dccbaaQ``U_^]\\\a\+[[[EZZ:YDYXX=WWNVVIUUnTTSTSS\RR6QQQ~QPOOOTO NNAMyM9LLLEKKJJJ_II|HHtH0GGGFPFEEEDCCCfC2BBNAAFA@@Q??&>>>n==<<<;<;;':_:999.877#6a5444322211B00u// ..]--,h,+/**)T))((1''&&%%!$n##Q#&"S!!A d3.f<T+ >WqW"$fT f ~ w |d Y2HPG( Ni allaf gario'r holl bobl hyn fy hunan; y mae'r baich yn rhy drwm imi.tFc( O ble y caf fi gig i'w roi i'r holl bobl hyn? Y maent yn wylo ac yn dweud wrthyf, 'Rho inni gig i'w fwyta.'jEO( Ai myfi a feichiogodd ar yr holl bobl hyn? Ai myfi a'u cenhedlodd? Pam y dywedi wrthyf, 'Cluda hwy yn dy fynwes, fel y bydd tadmaeth yn cludo plentyn sugno, a dos � hwy i'r wlad y tyngais y byddwn yn ei rhoi i'w hynafiaid'?$DC( Yna dywedodd wrth yr ARGLWYDD, "Pam y gwnaethost dro gwael �'th was? Pam na chefais ffafr yn dy olwg, fel dy fod wedi gosod baich yr holl bobl hyn arnaf?C( Clywodd Moses y teuluoedd i gyd yn wylo, pob un yn nrws ei babell; enynnodd llid yr ARGLWYDD yn fawr, a bu'n ddrwg gan Moses.YB-( Pan ddisgynnai'r gwlith ar y gwersyll gyda'r nos byddai'r manna yn disgyn hefyd.GA ( �i'r bobl o amgylch i'w gasglu, ac wedi iddynt ei falu mewn melinau, ei guro mewn morter, a'i ferwi mewn crochanau, gwnaent deisennau ohono. Yr oedd ei flas fel petai wedi ei bobi ag olew.H@ ( Yr oedd y manna fel had coriander, ac o'r un lliw � grawnwin.Q?( ond yn awr, darfu am ein harchwaeth, ac nid oes dim i'w weld ond manna."> ( Yr ydym yn cofio'r pysgod yr oeddem yn eu bwyta yn rhad yn yr Aifft, a'r cucumerau, y melonau, y cennin, y wynwyn a'r garlleg;=( Dechreuodd y lliaws cymysg oedd yn eu mysg chwantu bwyd, ac wylodd pobl Israel eto, a dweud, "Pwy a rydd inni gig i'w fwyta?U<%( Galwodd enw'r lle hwnnw yn Tabera, am i d�n yr ARGLWYDD losgi yn eu plith.^;7( Galwodd y bobl ar Moses, a phan wedd�odd ef ar yr ARGLWYDD, fe ddiffoddodd y t�n.3: c( Yr oedd y bobl yn cwyno am eu caledi yng nghlyw'r ARGLWYDD, a phan glywodd ef hwy, enynnodd ei lid, a llosgodd t�n yr ARGLWYDD yn eu plith gan ddifa un cwr o'r gwersyll.c9A( $A phan dd�i'r arch i orffwys, byddai'n dweud, "Dychwel, ARGLWYDD, at fyrddiynau Israel."8( #Pan gychwynnai'r arch allan, byddai Moses yn dweud, "Cod, ARGLWYDD, gwasgar d'elynion, a boed i'r rhai sy'n dy gas�u ffoi o'th flaen."\73( "Yr oedd cwmwl yr ARGLWYDD uwchben yn ystod y dydd wrth iddynt gychwyn o'r gwersyll.$6C( !Felly cychwynasant o fynydd yr ARGLWYDD ar daith dridiau, ac yr oedd arch cyfamod yr ARGLWYDD yn mynd o'u blaen ar hyd y daith i geisio lle iddynt orffwys.h5K( Os doi gyda ni, fe gei ran yn y pethau da a wna'r ARGLWYDD drosom, a byddwn yn garedig wrthyt."z4o( Dywedodd Moses, "Paid �'n gadael, oherwydd fe wyddost ti lle cawn wersyllu yn yr anialwch, a gelli ein harwain.a3=( Ond atebodd ef, "Nid wyf am ddod; af yn hytrach i'm gwlad fy hun ac at fy mhobl fy hun."t2c( Dywedodd Moses wrth Hobab fab Reuel y Midianiad, tad-yng-nghyfraith Moses, "Yr ydym yn mynd i'r lle yr addawodd yr ARGLWYDD ei roi inni; tyrd gyda ni, a byddwn yn garedig wrthyt, oherwydd y mae'r ARGLWYDD wedi addo pethau da i Israel."M1( Dyma drefn pobl Israel wrth iddynt gychwyn allan yn �l eu lluoedd.?0{( a thros lu llwyth pobl Nafftali yr oedd Ahira fab Enan.:/q( Dros lu llwyth pobl Aser yr oedd Pagiel fab Ocran, .( Yna cychwynnodd minteioedd gwersyll pobl Dan, y gwersyll olaf un, dan eu baner, a thros eu llu hwy yr oedd Ahieser fab Ammisadai.D-( a thros lu llwyth pobl Benjamin yr oedd Abidan fab Gideoni.A,( Dros lu llwyth pobl Manasse yr oedd Gamaliel fab Pedasur,w+i( Yna cychwynnodd minteioedd gwersyll pobl Effraim dan eu baner, a thros eu llu hwy yr oedd Elisama fab Ammihud.t*c( Yna cychwynnodd y Cohathiaid, gan gludo'r pethau cysegredig, a chodwyd y tabernacl cyn iddynt hwy gyrraedd.>)y( a thros lu llwyth pobl Gad yr oedd Eliasaff fab Reuel.C(( Dros lu llwyth pobl Simeon yr oedd Selumiel fab Surisadai,o'Y( Yna cychwynnodd minteioedd gwersyll Reuben dan eu baner, a thros eu llu hwy yr oedd Elisur fab Sedeur.~&w( Wedi tynnu'r tabernacl i lawr, fe gychwynnodd meibion Gerson a meibion Merari, gan mai hwy oedd yn cario'r tabernacl.?%{( a thros lu llwyth pobl Sabulon yr oedd Eliab fab Helon.?${( Dros lu llwyth pobl Issachar yr oedd Nethanel fab Suar,}#u( Minteioedd gwersyll Jwda oedd y rhai cyntaf i gychwyn dan eu baner, a thros eu llu hwy yr oedd Nahson fab Amminadab.U"%( Felly cychwynasant allan am y tro cyntaf ar orchymyn yr ARGLWYDD trwy Moses.v!g( a chychwynnodd pobl Israel yn gwmn�au ar eu taith o anialwch Sinai; yna arhosodd y cwmwl yn anialwch Paran.j O( Ar yr ugeinfed dydd o'r ail fis o'r ail flwyddyn, cododd y cwmwl oddi ar dabernacl y dystiolaeth,cA( Hefyd, ar ddydd o lawenydd, ar eich gwyliau penodedig, ac ar ddechrau pob mis, canwch y trwmpedau uwchben eich poethoffrymau a'ch heddoffrymau; byddant yn eich dwyn i gof gerbron eich Duw. Myfi yw'r ARGLWYDD eich Duw."G ( Pan fyddwch yn mynd i ryfel yn eich gwlad yn erbyn y rhai sy'n eich gorthrymu, rhowch floedd a chanu'r trwmpedau, er mwyn i'r ARGLWYDD eich Duw gofio amdanoch, a'ch achub rhag eich gelynion.T#( Pan yw'r cynulliad i ymgasglu ynghyd, fe genir y trwmped, ond ni roddir bloedd. Meibion Aaron, yr offeiriaid, sydd i ganu'r trwmpedau, a bydd hyn yn ddeddf i'w chadw gennych am byth, dros y cenedlaethau.G ( Fe roddir bloedd pryd bynnag y byddant yn cychwyn ar eu taith.R( a phan roddir yr ail floedd, bydd y gwersylloedd ar ochr y de yn cychwyn.Y-( Pan roddir bloedd, bydd y gwersylloedd ar ochr y dwyrain yn cychwyn ar eu taith,ue( ond os un ohonynt a genir, yna yr arweinwyr yn unig, sef penaethiaid llwythau Israel, fydd yn ymgasglu atat.gI( Os cenir y ddau drwmped, bydd yr holl gynulliad yn ymgasglu atat wrth ddrws pabell y cyfarfod;{q( Gwna ddau drwmped o arian gyr, a defnyddia hwy i alw'r cynulliad ynghyd, er mwyn i'r gwersyll gychwyn ar ei daith.' M( Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,D( Ar orchymyn yr ARGLWYDD byddent yn gwersyllu, ac ar ei orchymyn ef byddent yn cychwyn ar eu taith; yr oeddent yn cadw dymuniad yr ARGLWYDD, fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn i Moses.C( Os byddai'r cwmwl yn aros dros y tabernacl am ddeuddydd, neu fis neu flwyddyn, byddai pobl Israel yn aros yn eu pebyll heb gychwyn ar eu taith; ond pan godai'r cwmwl, byddent yn cychwyn.>w( Dro arall, byddai'r cwmwl yno o'r hwyr hyd y bore yn unig, ac yna pan godai, byddent yn cychwyn allan, ac os byddai yno trwy'r dydd a'r nos, ac yna'n codi, byddent yn cychwyn allan.I ( Weithiau byddai'r cwmwl yn aros dros y tabernacl am ychydig ddyddiau, a byddent hwythau'n aros yn y gwersyll yn �l gorchymyn yr ARGLWYDD, ac ar ei orchymyn ef byddent yn cychwyn ar eu taith.+Q( Hyd yn oed pan fyddai'r cwmwl yn aros dros y tabernacl am lawer o ddyddiau, byddai pobl Israel yn cadw dymuniad yr ARGLWYDD, ac ni fyddent yn cychwyn ar eu taith.L( Ar orchymyn yr ARGLWYDD byddai pobl Israel yn cychwyn ar eu taith, ac ar ei orchymyn ef byddent yn gwersyllu; pryd bynnag y byddai'r cwmwl yn aros dros y tabernacl, byddent yn aros yn y gwersyll.( Pan godai'r cwmwl oddi ar y babell, byddai pobl Israel yn cychwyn ar eu taith, a lle bynnag yr arhosai'r cwmwl, byddent yn gwersyllu.fG( Ac felly y parhaodd; yr oedd cwmwl yn ei orchuddio, ac yn y nos ymddangosai fel t�n drosto. ( Ar y dydd y codwyd y tabernacl daeth cwmwl a gorchuddio tabernacl pabell y cyfarfod; ymddangosai fel t�n drosto, o'r hwyr hyd y bore.N ( Os bydd dieithryn yn aros yn eich plith, ac yn dymuno cadw Pasg i'r ARGLWYDD, caiff wneud hynny yn �l y ddeddf a'r ddefod sy'n gysylltiedig ag ef; yr un ddeddf fydd i'r dieithryn ac i'r brodor.'"Y -( Ond os bydd rhywun yn l�n, a heb fod ar daith, ac eto'n gwrthod cadw'r Pasg, bydd yn cael ei dorri ymaith o blith ei bobl, am nad offrymodd i'r ARGLWYDD ar yr adeg benodedig, a bydd yn dioddef am ei bechod. ( Nid ydynt i adael dim ohono'n weddill hyd y bore, na thorri asgwrn ohono; y maent i gadw'r holl ddeddf ynglu375?n �'r Pasg. ( Cadwant ef yn y cyfnos ar y pedwerydd dydd ar ddeg o'r ail fis, ac y maent i fwyta'r Pasg gyda bara croyw a llysiau chwerw.O( Dywed wrth bobl Israel, 'Os bydd unrhyw un ohonoch chwi neu o'ch disgynyddion yn ei halogi ei hun trwy gyffwrdd � chorff marw, neu os bydd ar daith bell, y mae er hynny i gadw'r Pasg i'r ARGLWYDD.(M( Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,dC( Atebodd Moses hwy, "Arhoswch nes imi glywed beth y mae'r ARGLWYDD yn ei orchymyn amdanoch."2_( a dweud, "Yr ydym wedi ein halogi ein hunain trwy gyffwrdd � chorff marw; pam y gwaherddir ni rhag ymuno � phobl Israel i offrymu i'r ARGLWYDD ar yr adeg benodedig?"/Y( Ond ni allai rhai gadw'r Pasg ar y diwrnod penodedig, am eu bod wedi eu halogi eu hunain trwy gyffwrdd � chorff marw; felly daethant at Moses ac Aaron y dydd hwnnw,2_( a gwnaethant hynny yn anialwch Sinai yn y cyfnos ar y pedwerydd dydd ar ddeg o'r mis cyntaf. Gwnaeth pobl Israel yn union fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn i Moses.=w( Felly dywedodd Moses wrth bobl Israel am gadw'r Pasg,%E( Cadwch ef yn y cyfnos ar y pedwerydd dydd ar ddeg o'r mis hwn; cadwch y Pasg ar yr adeg benodedig gyda'r holl ddeddfau a'r defodau sy'n gysylltiedig ag ef.">y( Bydded i bobl Israel gadw'r Pasg ar yr adeg benodedig.  ( Yn y mis cyntaf o'r ail flwyddyn wedi iddynt ddod allan o wlad yr Aifft, llefarodd yr ARGLWYDD wrth Moses yn anialwch Sinai, a dweud,~1(C�nt gynorthwyo'u brodyr i ofalu am babell y cyfarfod, ond y mae cyfnod eu gwasanaeth ar ben. Dyma a wnei ynglu375?n � gorchwylion y Lefiaid."Z}/(ond yn hanner cant oed byddant yn gorffen gweithio ac yn peidio �'u gwasanaeth.|)(Dyma'r drefn ynglu375?n �'r Lefiaid: bydd y rhai sy'n bum mlwydd ar hugain a throsodd yn mynd i mewn i wneud y gwaith ym mhabell y cyfarfod;({M(Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,)zM(Wedyn, aeth y Lefiaid i wasanaethu ym mhabell y cyfarfod, a gweini ar Aaron a'i feibion. Gwnaethpwyd i'r Lefiaid fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn i Moses.(yK(Purodd y Lefiaid eu hunain o'u pechod, a golchi eu dillad, a chyflwynodd Aaron hwy yn offrwm cyhwfan gerbron yr ARGLWYDD, a gwnaeth gymod drostynt i'w glanhau.xy(Gwnaeth Moses, Aaron, a holl gynulliad pobl Israel y cyfan a orchmynnodd yr ARGLWYDD i Moses ynglu375?n �'r Lefiaid._w9(Rhoddais y Lefiaid yn rhodd i Aaron a'i feibion o blith pobl Israel, i wasanaethu'r Israeliaid ym mhabell y cyfarfod, ac i wneud cymod drostynt, rhag i bla ddod ar bobl Israel wrth iddynt ddod yn agos at y cysegr."Sv!(a chymerais y Lefiaid yn gyfnewid am bob cyntafanedig o blith pobl Israel.-uU(Y mae pob cyntafanedig o blith yr Israeliaid, yn ddyn ac anifail, yn eiddo i mi; cysegrais hwy i mi fy hun ar y dydd y trewais bob cyntafanedig yng ngwlad yr Aifft,7ti(Cyflwynwyd hwy imi'n rhodd arbennig o blith pobl Israel, ac fe'u cymerais i mi fy hun yn gyfnewid am y cyntaf i ddod allan o'r groth, y rhai cyntafanedig o'r holl Israeliaid.s(Wedyn, bydd y Lefiaid yn mynd i wasanaethu ym mhabell y cyfarfod, a byddi dithau'n eu glanhau a'u cyflwyno'n offrwm cyhwfan.Vr'(Fel hyn y byddi'n neilltuo'r Lefiaid o blith pobl Israel i fod yn eiddo i mi.gqI( Gwna i'r Lefiaid wasanaethu Aaron a'i feibion, a chyflwyna hwy yn offrwm cyhwfan i'r ARGLWYDD.?py( Yna bydd y Lefiaid yn gosod eu dwylo ar ben y bustych, a byddi dithau'n offrymu un bustach yn aberth dros bechod, a'r llall yn boethoffrwm i'r ARGLWYDD, i wneud cymod dros y Lefiaid.o( a bydd Aaron yn cyflwyno'r Lefiaid gerbron yr ARGLWYDD yn offrwm cyhwfan oddi wrth bobl Israel, er mwyn iddynt wasanaethu'r ARGLWYDD.dnC( Wrth iti ddod �'r Lefiaid gerbron yr ARGLWYDD, bydd pobl Israel yn gosod eu dwylo arnynt,cmA( Tyrd �'r Lefiaid o flaen pabell y cyfarfod, a chasgla ynghyd holl gynulliad pobl Israel.l5(Yna gwna iddynt gymryd bustach ifanc gyda bwydoffrwm o beilliaid wedi ei gymysgu ag olew, a chymer dithau fustach ifanc arall yn aberth dros bechod.k-(Dyma a wnei iddynt i'w glanhau: tywallt arnynt ddu373?r puredigaeth, a gwna iddynt eillio pob rhan o'u corff, a golchi eu dillad a bod yn l�n.:jq(Cymer y Lefiaid o blith pobl Israel, a glanha hwy.(iM(Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,h/(Yr oedd y canhwyllbren wedi ei wneud o aur gyr, o'i draed at ei flodau. Gwnaeth y canhwyllbren yn �l y patrwm a ddangosodd yr ARGLWYDD i Moses.g(Gwnaeth Aaron hyn, a gosododd y lampau i oleuo o'r tu blaen i'r canhwyllbren, fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn i Moses.f(Dywed wrth Aaron, 'Pan fyddwch yn gosod y lampau yn eu lle, bydd y saith ohonynt yn goleuo o'r tu blaen i'r canhwyllbren.'"'e M(Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,Jd(YPan aeth Moses i mewn i babell y cyfarfod i lefaru wrth yr ARGLWYDD, clywodd lais yn galw arno o'r drugareddfa oedd ar arch y dystiolaeth rhwng y ddau gerwb; ac yr oedd y llais yn siarad ag ef.Mc(Xgwartheg ar gyfer aberth yr heddoffrwm, yn gyfanswm o bedwar ar hugain o fustych, trigain hwrdd, trigain bwch, a thrigain oen gwryw. Dyma oedd yr offrwm ar gyfer cysegru'r allor, wedi ei heneinio.>bw(Whefyd, gwartheg ar gyfer y poethoffrwm, yn gyfanswm o ddeuddeg bustach, deuddeg hwrdd, deuddeg oen gwryw gyda'r bwydoffrwm; yr oedd deuddeg bwch gafr ar gyfer yr aberth dros bechod; a;(Vhefyd, deuddeg dysgl aur yn llawn o arogldarth, pob un yn pwyso deg sicl, yn �l sicl y cysegr, a'r holl ddysglau aur yn pwyso cant ac ugain o siclau;<`s(Ua phob pl�t arian yn pwyso cant tri deg o siclau, pob cawg arian yn pwyso saith deg o siclau, a'r holl lestri arian yn pwyso dwy fil pedwar cant o siclau, yn �l sicl y cysegr;#_A(TDyma oedd yr offrwm gan arweinwyr Israel ar gyfer cysegru'r allor ar y dydd yr eneiniwyd hi: deuddeg pl�t arian, deuddeg cawg arian a deuddeg dysgl aur,v^g(Sdau ych, pum hwrdd, pum bwch a phum oen gwryw ar gyfer aberth yr heddoffrwm. Dyma oedd offrwm Ahira fab Enan.1]_(Rbwch gafr ar gyfer yr aberth dros bechod;A\(Qbustach ifanc, hwrdd ac oen gwryw ar gyfer y poethoffrwm;=[w(Pdysgl aur yn pwyso deg sicl ac yn llawn o arogldarth;DZ(Opl�t arian yn pwyso cant tri deg o siclau, a chawg arian yn pwyso saith deg o siclau, yn �l sicl y cysegr, a'r ddau yn llawn o beilliaid wedi ei gymysgu ag olew ar gyfer y bwydoffrwm;bY?(NAr y deuddegfed dydd, offrymodd Ahira fab Enan, arweinydd pobl Nafftali, ei offrwm yntau:xXk(Mdau ych, pum hwrdd, pum bwch a phum oen gwryw ar gyfer aberth yr heddoffrwm. Dyma oedd offrwm Pagiel fab Ocran.1W_(Lbwch gafr ar gyfer yr aberth dros bechod;AV(Kbustach ifanc, hwrdd ac oen gwryw ar gyfer y poethoffrwm;=Uw(Jdysgl aur yn pwyso deg sicl ac yn llawn o arogldarth;DT(Ipl�t arian yn pwyso cant tri deg o siclau, a chawg arian yn pwyso saith deg o siclau, yn �l sicl y cysegr, a'r ddau yn llawn o beilliaid wedi ei gymysgu ag olew ar gyfer y bwydoffrwm;dSC(HAr yr unfed dydd ar ddeg, offrymodd Pagiel fab Ocran, arweinydd pobl Aser, ei offrwm yntau:}Ru(Gdau ych, pum hwrdd, pum bwch a phum oen gwryw ar gyfer aberth yr heddoffrwm. Dyma oedd offrwm Ahieser fab Ammisadai.1Q_(Fbwch gafr ar gyfer yr aberth dros bechod;AP(Ebustach ifanc, hwrdd ac oen gwryw ar gyfer y poethoffrwm;=Ow(Ddysgl aur yn pwyso deg sicl ac yn llawn o arogldarth;DN(Cpl�t arian yn pwyso cant tri deg o siclau, a chawg arian yn pwyso saith deg o siclau, yn �l sicl y cysegr, a'r ddau yn llawn o beilliaid wedi ei gymysgu ag olew ar gyfer y bwydoffrwm;`M;(BAr y degfed dydd, offrymodd Ahieser fab Ammisadai, arweinydd pobl Dan, ei offrwm yntau:zLo(Adau ych, pum hwrdd, pum bwch a phum oen gwryw ar gyfer aberth yr heddoffrwm. Dyma oedd offrwm Abidan fab Gideoni.1K_(@bwch gafr ar gyfer yr aberth dros bechod;AJ(?bustach ifanc, hwrdd ac oen gwryw ar gyfer y poethoffrwm;=Iw(>dysgl aur yn pwyso deg sicl ac yn llawn o arogldarth;DH(=pl�t arian yn pwyso cant tri deg o siclau, a chawg arian yn pwyso saith deg o siclau, yn �l sicl y cysegr, a'r ddau yn llawn o beilliaid wedi ei gymysgu ag olew ar gyfer y bwydoffrwm;bG?((3bustach ifanc, hwrdd ac oen gwryw ar gyfer y poethoffrwm;==w(2dysgl aur yn pwyso deg sicl ac yn llawn o arogldarth;D<(1pl�t arian yn pwyso cant tri deg o siclau, a chawg arian yn pwyso saith deg o siclau, yn �l sicl y cysegr, a'r ddau yn llawn o beilliaid wedi ei gymysgu ag olew ar gyfer y bwydoffrwm;d;C(0Ar y seithfed dydd, offrymodd Elisama fab Ammihud, arweinydd pobl Effraim, ei offrwm yntau:z:o(/dau ych, pum hwrdd, pum bwch a phum oen gwryw ar gyfer aberth yr heddoffrwm. Dyma oedd offrwm Eliasaff fab Reuel.19_(.bwch gafr ar gyfer yr aberth dros bechod;A8(-bustach ifanc, hwrdd ac oen gwryw ar gyfer y poethoffrwm;=7w(,dysgl aur yn pwyso deg sicl ac yn llawn o arogldarth;D6(+pl�t arian yn pwyso cant tri deg o siclau, a chawg arian yn pwyso saith deg o siclau, yn �l sicl y cysegr, a'r ddau yn llawn o beilliaid wedi ei gymysgu ag olew ar gyfer y bwydoffrwm;_59(*Ar y chweched dydd, offrymodd Eliasaff fab Reuel, arweinydd pobl Gad, ei offrwm yntau:~4w()dau ych, pum hwrdd, pum bwch a phum oen gwryw ar gyfer aberth yr heddoffrwm. Dyma oedd offrwm Selumiel fab Surisadai.13_((bwch gafr ar gyfer yr aberth dros bechod;A2('bustach ifanc, hwrdd ac oen gwryw ar gyfer y poethoffrwm;=1w(&dysgl aur yn pwyso deg sicl ac yn llawn o arogldarth;D0(%pl�t arian yn pwyso cant tri deg o siclau, a chawg arian yn pwyso saith deg o siclau, yn �l sicl y cysegr, a'r ddau yn llawn o beilliaid wedi ei gymysgu ag olew ar gyfer y bwydoffrwm;c/A($Ar y pumed dydd, offrymodd Selumiel fab Surisadai, arweinydd pobl Simeon, ei offrwm yntau:y.m(#dau ych, pum hwrdd, pum bwch a phum oen gwryw ar gyfer aberth yr heddoffrwm. Dyma oedd offrwm Elisur fab Sedeur.1-_("bwch gafr ar gyfer yr aberth dros bechod;A,(!bustach ifanc, hwrdd ac oen gwryw ar gyfer y poethoffrwm;=+w( dysgl aur yn pwyso deg sicl ac yn llawn o arogldarth;D*(pl�t arian yn pwyso cant tri deg o siclau, a chawg arian yn pwyso saith deg o siclau, yn �l sicl y cysegr, a'r ddau yn llawn o beilliaid wedi ei gymysgu ag olew ar gyfer y bwydoffrwm;b)?(Ar y pedwerydd dydd, offrymodd Elisur fab Sedeur, arweinydd pobl Reuben, ei offrwm yntau:w(i(dau ych, pum hwrdd, pum bwch a phum oen gwryw ar gyfer aberth yr heddoffrwm. Dyma oedd offrwm Eliab fab Helon.1'_(bwch gafr ar gyfer yr aberth dros bechod;A&(bustach ifanc, hwrdd ac oen gwryw ar gyfer y poethoffrwm;=%w(dysgl aur yn pwyso deg sicl ac yn llawn o arogldarth;D$(pl�t arian yn pwyso cant tri deg o siclau, a chawg arian yn pwyso saith deg o siclau, yn �l sicl y cysegr, a'r ddau yn llawn o beilliaid wedi ei gymysgu ag olew ar gyfer y bwydoffrwm;_#9(Ar y trydydd dydd, offrymodd Eliab fab Helon, arweinydd pobl Sabulon, ei offrwm yntau:y"m(dau ych, pum hwrdd, pum bwch a phum oen gwryw ar gyfer aberth yr heddoffrwm. Dyma oedd offrwm Nethanel fab Suar.1!_(bwch gafr ar gyfer yr aberth dros bechod;A (bustach ifanc, hwrdd ac oen gwryw ar gyfer y poethoffrwm;=w(dysgl aur yn pwyso deg sicl ac yn llawn o arogldarth;D(pl�t arian yn pwyso cant tri deg o siclau, a chawg arian yn pwyso saith deg o siclau, yn �l sicl y cysegr, a'r ddau yn llawn o beilliaid wedi ei gymysgu ag olew ar gyfer y bwydoffrwm;[1(Ar yr ail ddydd, offrymodd Nethanel fab Suar, arweinydd Issachar, ei offrwm yntau:|s(dau ych, pum hwrdd, pum bwch a phum oen gwryw ar gyfer aberth yr heddoffrwm. Dyma oedd offrwm Nahson fab Amminadab.1_(bwch gafr ar gyfer yr aberth dros bechod;A(bustach ifanc, hwrdd ac oen gwryw ar gyfer y poethoffrwm;=w(dysgl aur yn pwyso deg sicl ac yn llawn o arogldarth;W)( Ei offrwm ef oedd: pl�t arian yn pwyso cant tri deg o siclau, a chawg arian yn pwyso saith deg o siclau, yn �l sicl y cysegr, a'r ddau yn llawn o beilliaid wedi ei gymysgu ag olew ar gyfer y bwydoffrwm;eE( Yr arweinydd a gyflwynodd ei offrwm ar y dydd cyntaf oedd Nahson fab Amminadab o lwyth Jwda.p[( Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Bydd un arweinydd bob dydd yn cyflwyno'i offrymau i gysegru'r allor."wi( Ar y dydd yr eneiniwyd yr allor, daeth yr arweinwyr �'r aberthau a'u hoffrymu o flaen yr allor i'w chysegru. ( Ond ni roddodd yr un i feibion Cohath, oherwydd ar eu hysgwyddau yr oeddent hwy i gludo'r pethau cysegredig oedd dan eu gofal.(a phedwar cerbyd ac wyth ych i feibion Merari, yn �l gofynion eu gwaith; yr oeddent hwy dan awdurdod Ithamar fab Aaron yr offeiriad.Y-(Rhoddodd ddau gerbyd a phedwar ych i feibion Gerson, yn �l gofynion eu gwaith,I (Felly cymerodd Moses y cerbydau a'r ychen, a'u rhoi i'r Lefiaid. (Cymer y rhain ganddynt i'w defnyddio yng ngwasanaeth pabell y cyfarfod, a rho hwy i'r Lefiaid, i bob un yn �l gofynion ei waith."(M(dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,r_(a chyflwyno'u hoffrwm gerbron yr ARGLWYDD; yr oedd ganddynt chwech o gerbydau a gorchudd drostynt, a deuddeg o ychen, un cerbyd ar gyfer pob dau arweinydd, ac ych ar gyfer pob un. Wedi iddynt ddod �'u hoffrymau o flaen y tabernacl,{ q(Yna daeth arweinwyr Israel, sef y pennau-teuluoedd ac arweinwyr y llwythau oedd yn goruchwylio'r rhai a gyfrifwyd,  (Ar y dydd y gorffennodd Moses godi'r tabernacl, fe'i heneiniodd a'i gysegru ynghyd �'i holl ddodrefn, yr allor a'i holl lestri.O (Felly gosodant fy enw ar bobl Israel, a byddaf finnau'n eu bendithio."? {(bydded i'r ARGLWYDD edrych arnat, a rhoi iti heddwch."'O (bydded i'r ARGLWYDD lewyrchu ei wyneb arnat, a bod yn drugarog wrthyt;3c(Bydded i'r ARGLWYDD dy fendithio a'th gadw;Y-(Dywed wrth Aaron a'i feibion, 'Yr ydych i fendithio pobl Israel a dweud wrthynt:(M(Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,('Dyma'r ddeddf ar gyfer y Nas-aread sy'n gwneud adduned: bydd ei offrwm i'r ARGLWYDD yn unol �'i adduned, ac y mae i ychwanegu ato beth bynnag arall y gall ei fforddio. Y mae i weithredu yn �l yr adduned a wnaeth ac yn �l deddf ei ymgysegriad fel Nasaread.'"[1(a bydd yr offeiriad yn eu chwifio'n offrwm cyhwfan gerbron yr ARGLWYDD; bydd y rhain, ynghyd �'r frest a chwifir a'r glun a offrymir, yn gyfran sanctaidd ar gyfer yr offeiriad. Yna caiff y Nasaread yfed gwin.C(Wedi i'r Nasaread eillio ei ben, a gysegrwyd ganddo, bydd yr offeiriad yn cymryd ysgwydd yr hwrdd ar �l ei ferwi, a theisen a bisged heb furum o'r fasged, a'u rhoi yn nwylo'r Nasaread,.W(Bydd y Nasaread wrth ddrws pabell y cyfarfod yn eillio ei ben, a gysegrwyd ganddo, a bydd yn cymryd y gwallt ac yn ei roi ar y t�n a fydd dan aberth yr heddoffrwm.(bydd hefyd yn offrymu'r hwrdd yn heddoffrwm i'r ARGLWYDD ynghyd �'r basgedaid o fara croyw, y bwydoffrwm a'r diodoffrwm.r_(Bydd yr offeiriad yn dod � hwy gerbron yr ARGLWYDD ac yn offrymu ei aberth dros bechod a'i boethoffrwm;)M(ynghyd � basgedaid o fara croyw, teisennau peilliaid wedi eu cymysgu ag olew, bisgedi heb furum wedi eu taenu ag olew, ynghyd �'r bwydoffrwm a'r diodoffrwm.~5(lle bydd yn cyflwyno offrymau i'r ARGLWYDD, sef oen gwryw di-nam yn boethoffrwm, hesbin ddi-nam yn aberth dros bechod, a hwrdd di-nam yn heddoffrwm,z}o( 'Dyma'r ddeddf ar gyfer y Nas-aread, pan ddaw cyfnod ei ymgysegriad i ben: deuer ag ef at ddrws pabell y cyfarfod=|u( ac yn ymgysegru i'r ARGLWYDD ar gyfer ei ddyddiau fel Nasaread, a daw ag oen gwryw yn offrwm dros gamwedd; diddymir ei ddyddiau blaenorol fel Nasaread oherwydd iddo gael ei halogi.G{ ( a bydd yntau'n offrymu un yn aberth dros bechod a'r llall yn boethoffrwm i wneud cymod drosto, am iddo bechu trwy gyffwrdd �'r corff marw. Ar y dydd hwnnw hefyd bydd yn sancteiddio ei ben,{zq( Ar yr wythfed dydd, y mae i ddod � dwy durtur neu ddau gyw colomen at yr offeiriad wrth ddrws pabell y cyfarfod,#yA( 'Os bydd rhywun yn marw'n sydyn wrth ei ymyl, a phen y Nasaread yn cael ei halogi, yna y mae i eillio ei ben ar y dydd y glanheir ef, sef y seithfed dydd.Jx(Trwy gydol ei gyfnod fel Nasaread bydd yn sanctaidd i'r ARGLWYDD.+wQ(Hyd yn oed os bydd farw ei dad neu ei fam, ei frawd neu ei chwaer, nid yw i'w halogi ei hun o'u plegid, oherwydd ef ei hun sy'n gyfrifol am ei ymgysegriad i Dduw.]v5('Trwy gydol dyddiau ei ym-gysegriad i'r ARGLWYDD, nid yw i gyffwrdd � chorff marw.iisiHihhhhlh.hggggff)eddccKbbaai``4_^^]P\\A[['ZZrYYXXWgWVgUYTTlTS/RR\QQKPPO|ODNN>MM'LL_KKJNIIiIHGGG$FEE{EQDCCPBBNAAm@@@C@?>>===;<%(yna y mae'r sawl sy'n offrymu i ddod � bwydoffrwm i'r ARGLWYDD, sef degfed ran o effa o beilliaid wedi ei gymysgu � chwarter hin o olew;=(a phan fyddwch yn offrymu o'ch gwartheg neu o'ch defaid offrwm trwy d�n, yn arogl peraidd i'r ARGLWYDD, boed yn boethoffrwm neu'n aberth cyffredin, boed yn offrwm i gyflawni adduned neu'n offrwm gwirfodd neu'n un a gyflwynir ar eich gwyliau penodedig,[<1(Dywed wrth bobl Israel, 'Pan ddewch i'r wlad yr wyf yn ei rhoi i chwi i fyw ynddi,'; M(Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,~:w(-Yna daeth yr Amaleciaid a'r Canaaneaid a oedd yn byw yn y mynydd-dir hwnnw i lawr yn eu herbyn, a'u herlid hyd Horma.9(,Eto, yr oeddent yn benderfynol o ddringo i'r mynydd-dir, er nad aeth Moses nac arch cyfamod yr ARGLWYDD allan o'r gwersyll.83(+Y mae'r Amaleciaid a'r Canaaneaid o'ch blaen, a byddwch yn syrthio trwy fin y cleddyf; ni fydd yr ARGLWYDD gyda chwi, am eich bod wedi cefnu arno."e7E(*Peidiwch � mynd i fyny rhag i'ch gelynion eich difa, oherwydd nid yw'r ARGLWYDD gyda chwi.m6U()Ond dywedodd Moses, "Pam yr ydych yn troseddu yn erbyn gorchymyn yr ARGLWYDD? Ni fyddwch yn llwyddo.!5=((Codasant yn fore drannoeth a dringo i'r mynydd-dir, a dweud, "Edrychwch, awn i fyny i'r lle y dywedodd yr ARGLWYDD amdano; oherwydd yr ydym wedi pechu."]45('Pan ddywedodd Moses hyn wrth yr holl Israeliaid, dechreuodd y bobl alaru'n ddirfawr.e3E(&Ond o'r dynion hynny a aeth i ysb�o'r wlad, cafodd Josua fab Nun a Caleb fab Jeffunne fyw.92o(%eu tynged oedd marw trwy bla gerbron yr ARGLWYDD.%1E($Felly, am y dynion a anfonodd Moses i ysb�o'r wlad, sef y rhai a ddychwelodd �'r adroddiad gwael amdani, a pheri i'r holl gynulliad rwgnach yn ei erbyn,I0 (#Myfi, yr ARGLWYDD, a lefarodd; byddaf yn sicr o wneud hyn i bob un o'r cynulliad drygionus hwn sydd wedi cynllwyn yn f'erbyn. Y mae'r diwedd ar eu gwarthaf, a byddant farw yn yr anialwch hwn."&/G("Am ddeugain mlynedd, sef blwyddyn am bob un o'r deugain diwrnod y buoch yn ysb�o'r wlad, byddwch yn dioddef am eich drygioni ac yn gwybod am fy nigofaint.'.'(!Bydd eich plant yn crwydro'r anialwch am ddeugain mlynedd ac yn dioddef am eich anffyddlondeb chwi, nes i'r olaf ohonoch farw yn yr anialwch.9-o( tra byddwch chwi'n syrthio'n farw yn yr anialwch., (Ond am eich plant, y dywedasoch chwi y byddent yn ysbail, dof � hwy i mewn i ddarostwng y wlad yr ydych chwi wedi ei dirmygu,+(Ni chaiff yr un ohonoch ddod i mewn i'r wlad y tyngais lw y byddech yn byw ynddi, heblaw Caleb fab Jeffunne a Josua fab Nun. *(bydd pob un ugain oed a throsodd, a rifwyd yn y cyfrifiad ac sydd wedi grwgnach yn f'erbyn, yn syrthio'n farw yn yr anialwch hwn.){(felly dywed wrthynt: 'Cyn wired �'m bod yn fyw,' medd yr ARGLWYDD, 'fe wnaf i chwi yr hyn a ddywedasoch yn fy nghlyw:(y(Am ba hyd y bydd y cynulliad drygionus hwn yn grwgnach yn f'erbyn? Yr wyf wedi clywed grwgnach pobl Israel yn f'erbyn;5'g(Yna dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses ac Aaron,&/(Yn awr, am fod yr Amaleciaid a'r Canaaneaid yn byw yn y dyffryn, yr ydych i ddychwelyd yfory i'r anialwch a cherdded ar hyd ffordd y M�r Coch.",%S(Ond y mae ysbryd gwahanol yn fy ngwas Caleb, ac am iddo fy nilyn yn llwyr, arweiniaf ef i'r wlad y bu eisoes i mewn ynddi, a bydd ei ddisgynyddion yn ei meddiannu.~$w(yn cael gweld y wlad y tyngais ei rhoi i'w hynafiaid; ac ni fydd neb o'r rhai a fu'n fy nilorni yn ei gweld ychwaith.&#G(ni fydd yr un o'r rhai a welodd fy ngogoniant a'r arwyddion a wneuthum yn yr Aifft ac yn yr anialwch, ond a wrthododd wrando arnaf a'm profi y dengwaith hyn,d"C(ond yn awr, cyn wired �'m bod yn fyw a bod gogoniant yr ARGLWYDD yn llenwi'r holl ddaear,O!(Atebodd yr ARGLWYDD, "Yr wyf wedi maddau iddynt, yn �l dy ddymuniad;~ w(Yn �l dy drugaredd fawr, maddau ddrygioni'r bobl hyn, fel yr wyt wedi maddau iddynt o ddyddiau'r Aifft hyd yn awr."^7('Y mae'r ARGLWYDD yn araf i ddigio ac yn llawn o drugaredd, yn maddau drygioni a gwrthryfel; eto, heb adael yr euog yn ddi-gosb, y mae'n cosbi'r plant am droseddau'r tadau hyd y drydedd a'r bedwaredd genhedlaeth.'X+(Felly erfyniaf ar i nerth yr ARGLWYDD gynyddu, fel yr addewaist pan ddywedaist,ym('Lladdodd yr ARGLWYDD y bobl hyn yn yr anialwch am na fedrai ddod � hwy i'r wlad y tyngodd lw ei rhoi iddynt.'nW(Yn awr, os lleddi'r bobl hyn ag un ergyd, bydd y cenhedloedd sydd wedi clywed s�n amdanat yn dweud, (Ac oni ddywedant hwy wrth drigolion y wlad hon? Y maent wedi clywed dy fod di, ARGLWYDD, gyda'r bobl hyn, ac yn ymddangos iddynt wyneb yn wyneb, a bod dy gwmwl yn aros drostynt, a'th fod yn eu harwain mewn colofn o niwl yn y dydd a cholofn o d�n yn y nos.1( Dywedodd Moses wrth yr ARGLWYDD, "Oni ddaw'r Eifftiaid i glywed am hyn, gan mai o'u plith hwy y daethost �'r bobl yma allan �'th nerth dy hun?^7( Trawaf hwy � haint a'u gwasgaru, ond fe'th wnaf di'n genedl fwy a chryfach na hwy."0[( Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Am ba hyd y bydd y bobl hyn yn fy nilorni? Ac am ba hyd y byddant yn gwrthod credu ynof, er yr holl arwyddion a wneuthum yn eu plith?y( Tra oedd yr holl Israeliaid yn s�n am eu llabyddio, ymddangosodd gogoniant yr ARGLWYDD iddynt ym mhabell y cyfarfod.^7( Ond peidiwch � gwrthryfela yn erbyn yr ARGLWYDD, a pheidiwch ag ofni trigolion y wlad, oherwydd byddant yn ysglyfaeth i ni. Y mae'r ARGLWYDD gyda ni, ond y maent hwy yn ddiamddiffyn; felly peidiwch �'u hofni."}u(Os bydd yr ARGLWYDD yn fodlon arnom, fe'n harwain i mewn i'r wlad hon sy'n llifeirio o laeth a m�l, a'i rhoi inni.p[(a dweud wrth holl gynulliad pobl Israel, "Y mae'r wlad yr aethom drwyddi i'w hysb�o yn wlad dda iawn.^7(Dechreuodd Josua fab Nun a Caleb fab Jeffunne, a fu'n ysb�o'r wlad, rwygo'u dillad,Q(Yna ymgrymodd Moses ac Aaron o flaen holl aelodau cynulliad pobl Israel.U%(Dywedasant wrth ei gilydd, "Dewiswn un yn ben arnom, a dychwelwn i'r Aifft.">w(Pam y mae'r ARGLWYDD yn mynd � ni i'r wlad hon lle byddwn yn syrthio trwy fin y cleddyf, a lle bydd ein gwragedd a'n plant yn ysbail? Oni fyddai'n well inni ddychwelyd i'r Aifft?",S(Yr oedd yr Israeliaid i gyd yn grwgnach yn erbyn Moses ac Aaron, a dywedodd y cynulliad wrthynt, "O na buasem wedi marw yng ngwlad yr Aifft neu yn yr anialwch hwn!\ 5(Dechreuodd yr holl gynulliad weiddi'n uchel, a bu'r bobl yn wylo trwy'r noson honno.G  ( !Gwelsom yno y Neffilim (y mae meibion Anac yn ddisgynyddion y Neffilim); nid oeddem yn ein gweld ein hunain yn ddim mwy na cheiliogod rhedyn, ac felly yr oeddem yn ymddangos iddynt hwythau."Z /( Felly rhoesant adroddiad gwael i'r Israeliaid am y wlad yr oeddent wedi ei hysb�o, a dweud, "Y mae'r wlad yr aethom drwyddi i'w hysb�o yn difa ei thrigolion, ac y mae'r holl bobl a welsom ynddi yn anferth. ( Ond dywedodd y dynion oedd wedi mynd gydag ef, "Ni allwn fynd i fyny yn erbyn y bobl, oherwydd y maent yn gryfach na ni."1 ]( Yna galwodd Caleb ar i'r bobl dawelu o flaen Moses, a dywedodd, "Gadewch inni fynd i fyny ar unwaith i feddiannu'r wlad, oherwydd yr ydym yn sicr o fedru ei gorchfygu.") M( Y mae'r Amaleciaid yn byw yng ngwlad y Negef; yr Hethiaid, y Jebusiaid a'r Amoriaid yn byw yn y mynydd-dir; a'r Canaaneaid wrth y m�r, a gerllaw'r Iorddonen."( Ond y mae'r bobl sy'n byw yn y wlad yn gryf; y mae'r dinasoedd yn gaerog ac yn fawr iawn, a gwelsom yno ddisgynyddion Anac. ( Dywedasant wrth Moses, "Daethom i'r wlad yr anfonaist ni iddi, a'i chael yn llifeirio o laeth a m�l, a dyma beth o'i ffrwyth.'I( i Cades yn anialwch Paran at Moses, Aaron a holl gynulliad pobl Israel. Adroddasant y newyddion wrthynt hwy a'r holl gynulliad, a dangos iddynt ffrwyth y tir.D( Ar �l ysb�o'r wlad am ddeugain diwrnod, daethant yn �a=( Galwyd y lle yn ddyffryn Escol oherwydd y clwstwr o rawnwin a dorrodd yr Israeliaid yno.$C( Pan ddaethant i ddyffryn Escol, torasant gangen ac arni glwstwr o rawnwin, ac yr oedd dau yn ei chario ar drosol; daethant hefyd � phomgranadau a ffigys.'I( Aethant i fyny trwy'r Negef a chyrraedd Hebron; yno yr oedd Ahiman, Sesai a Talmai, disgynyddion Anac. (Adeiladwyd Hebron saith mlynedd cyn Soan yn yr Aifft.)Z/( Felly, aethant i fyny i ysb�o'r wlad o anialwch Sin hyd Rehob, ger Lebo-hamath.1]( prun ai ffrwythlon ynteu llwm yw'r wlad; ac a oes coed ynddi ai peidio. Byddwch ddewr, a chymerwch beth o gynnyrch y tir." Adeg blaenffrwyth y grawnwin aeddfed oedd hi.vg( prun ai da ynteu drwg yw'r tir lle y maent yn byw; prun ai gwersylloedd ynteu amddiffynfeydd yw eu dinasoedd;r~_( ac edrychwch pa fath wlad yw hi: prun ai cryf ynteu gwan, ychydig ynteu niferus yw'r bobl sy'n byw ynddi;s}a( Wrth i Moses eu hanfon i ysb�o gwlad Canaan, dywedodd wrthynt, "Ewch i fyny trwy'r Negef i'r mynydd-dir,l|S( Dyna enwau'r dynion a anfonodd Moses i ysb�o'r wlad. Rhoddodd Moses yr enw Josua i Hosea fab Nun.${E( o lwyth Gad: Geuel fab Maci.+zS( o lwyth Nafftali: Nahbi fab Foffsi;)yO( o lwyth Aser: Sethur fab Michael;'xK( o lwyth Dan: Ammiel fab Gemali;;ws( o lwyth Joseff, sef o lwyth Manasse: Gadi fab Susi;)vO( o lwyth Sabulon: Gadiel fab Sodi;*uQ( o lwyth Benjamin: Palti fab Raffu;'tK( o lwyth Effraim: Hosea fab Nun;*sQ( o lwyth Issachar: Igal fab Joseff;)rO( o lwyth Jwda: Caleb fab Jeffunne;(qM( o lwyth Simeon: Saffat fab Hori;:pq( Dyma eu henwau: o lwyth Reuben: Sammua fab Saccur; o( Felly, yn �l gorchymyn yr ARGLWYDD, anfonodd Moses hwy allan o anialwch Paran, pob un ohonynt yn flaenllaw ymhlith pobl Israel. n( Anfon ddynion i ysb�o Canaan, y wlad yr wyf yn ei rhoi i bobl Israel; yr wyt i anfon pennaeth o bob un o lwythau eu hynafiaid."'m M( Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,Fl( Yna aethant ymaith o Haseroth, a gwersyllu yn anialwch Paran.|ks( Felly caewyd Miriam allan o'r gwersyll am saith diwrnod, ac ni chychwynnodd y bobl ar eu taith nes iddi ddychwelyd.Fj( Atebodd yr ARGLWYDD ef, "Pe bai ei thad wedi poeri yn ei hwyneb, oni fyddai hi wedi cywilyddio am saith diwrnod? Caeer hi allan o'r gwersyll am saith diwrnod, ac yna caiff ddod i mewn eto."Zi/( Felly galwodd Moses ar yr ARGLWYDD, "O Dduw, yr wyf yn erfyn arnat ei hiach�u."mhU( Paid � gadael i Miriam fod fel erthyl yn dod allan o groth y fam, a'r cnawd wedi hanner ei ddifa.".gW( Trodd Aaron ati, a gwelodd ei bod yn wahanglwyfus. Yna dywedodd wrth Moses, "O f'arglwydd, paid � chyfrif yn ein herbyn y pechod hwn y buom mor ff�l �'i wneud.dfC( Pan gododd y cwmwl oddi ar y babell, yr oedd Miriam yn wahanglwyfus, ac yn wyn fel yr eira.?e{( Enynnodd llid yr ARGLWYDD yn eu herbyn, ac aeth ymaith.&dG( Llefaraf ag ef wyneb yn wyneb, yn eglur, ac nid mewn posau; caiff ef weled ffurf yr ARGLWYDD. Pam, felly, nad oedd arnoch ofn cwyno yn erbyn fy ngwas Moses?"Yc-( Ond nid felly y mae gyda'm gwas Moses; ef yn unig o'm holl du375? sy'n ffyddlon./bY( Yna dywedodd, "Gwrandewch yn awr ar fy ngeiriau: Os oes proffwyd yr ARGLWYDD yn eich plith, datguddiaf fy hun iddo mewn gweledigaeth, a llefaraf wrtho mewn breuddwyd.a( Daeth yr ARGLWYDD i lawr mewn colofn o gwmwl, a sefyll wrth ddrws y babell, a phan alwodd ar Aaron a Miriam, daeth y ddau ohonynt ymlaen. `( Yn sydyn, dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, Aaron a Miriam, "Dewch allan eich tri at babell y cyfarfod," a daeth y tri ohonynt allan.W_)( Yr oedd Moses yn ddyn gostyngedig iawn, yn fwy felly na neb ar wyneb y ddaear.^{( a gofynasant, "Ai trwy Moses yn unig y llefarodd yr ARGLWYDD? Oni lefarodd hefyd trwom ni?" A chlywodd yr ARGLWYDD hwy.p] ]( Yr oedd gan Miriam ac Aaron gu373?yn yn erbyn Moses oherwydd y wraig o Ethiopia yr oedd wedi ei phriodi,?\{( #Yna aethant o Cibroth-hattaafa i Haseroth, ac aros yno.m[U( "Felly galwyd y lle hwnnw yn Cibroth-hattaafa, oherwydd yno y claddwyd y bobl oedd � chwant arnynt. Z ( !Pan oedd y cig rhwng eu dannedd yn barod i'w gnoi, enynnodd llid yr ARGLWYDD yn erbyn y bobl, a thrawodd hwy � phla mawr iawn.YY-( Cododd y bobl, a chasglu'r soflieir trwy gydol y dydd hwnnw, trwy'r nos, a thrwy'r dydd drannoeth nes bod yr un a gasglodd leiaf wedi casglu deg homer; yna rhannwyd hwy ymhlith ei gilydd o amgylch y gwersyll.UX%( Anfonodd yr ARGLWYDD wynt a barodd i soflieir ddod o'r m�r a disgyn o amgylch y gwersyll; yr oeddent tua dau gufydd uwchlaw wyneb y tir, ac yn ymestyn dros bellter o daith diwrnod o bob tu i'r gwersyll.=Ww( Yna dychwelodd Moses a henuriaid Israel i'r gwersyll.$VC( Ond dywedodd Moses wrtho, "Ai o'm hachos i yr wyt yn eiddigeddus? O na byddai holl bobl yr ARGLWYDD yn broffwydi, ac y byddai ef yn rhoi ei ysbryd arnynt!"iUM( dywedodd Josua fab Nun, a fu'n gweini ar Moses o'i ieuenctid, "Moses, f'arglwydd, rhwystra hwy."^T7( Pan redodd llanc ifanc a mynegi i Moses fod Eldad a Medad yn proffwydo yn y gwersyll,oSY( Arhosodd dau o'r dynion yn y gwersyll; eu henwau oedd Eldad a Medad, a gorffwysodd yr ysbryd arnynt hwythau. Yr oeddent hwy ymhlith y rhai a gofrestrwyd, ond am nad oedd-ent wedi mynd allan i'r babell, proffwydasant yn y gwersyll.yRm( Daeth yr ARGLWYDD i lawr mewn cwmwl, a llefaru wrtho, a chymerodd yr ARGLWYDD beth o'r ysbryd oedd arno ef a'i roi ar yr henuriaid, y deg a thrigain ohonynt; pan orffwysai'r ysbryd arnynt, byddent yn proffwydo, ond ni wnaent ragor na hynny. Q( Aeth Moses ymaith a mynegi i'r bobl eiriau'r ARGLWYDD; yna casglodd ddeg a thrigain o henuriaid y bobl a'u gosod o amgylch y babell.zPo( Atebodd yr ARGLWYDD ef, "A yw llaw yr ARGLWYDD yn rhy fyr? Cei weld yn y man a wireddir f'addewid iti ai peidio."O( A leddir defaid a gwartheg er mwyn eu digoni? Neu a fydd holl bysgod y m�r, wedi eu casglu ynghyd, yn ddigon ar eu cyfer?" N ( Ond dywedodd Moses, "Dyma fi yng nghanol chwe chan mil o wu375?r traed, ac eto dywedi, 'Rhof iddynt gig i'w fwyta am fis cyfan!'\M3( ond am fis cyfan, nes y bydd yn dod allan o'ch ffroenau, a chwithau'n ei gas�u; oherwydd yr ydych wedi gwrthod yr ARGLWYDD, sydd yn eich plith, trwy wylo yn ei glyw, a dweud, "Pam y daethom allan o'r Aifft?"'"TL#( Byddwch yn ei fwyta nid am un diwrnod, na dau, na phump, na deg, nac ugain,K( Dywed wrth y bobl, 'Ymgysegrwch erbyn yfory, a chewch fwyta cig; oherwydd yr ydych wedi wylo yng nghlyw'r ARGLWYDD, a dweud, "Pwy a rydd inni gig i'w fwyta? Yr oeddem yn dda ein byd yn yr Aifft." Felly fe rydd yr ARGLWYDD i chwi gig, a chewch fwyta.8Jk( Fe ddof finnau i lawr a llefaru wrthyt yno, a chymeraf beth o'r ysbryd sydd arnat ti a'i roi arnynt hwy; byddant hwy gyda thi i gario baich y bobl, rhag iti ei gario dy hunan.eIE( Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Casgla i mi ddeg a thrigain o henuriaid Israel, rhai y gwyddost eu bod yn henuriaid y bobl ac yn swyddogion drostynt, a chymer hwy i babell y cyfarfod, a gwna iddynt sefyll yno gyda thi.|Hs( Os fel hyn yr wyt am wneud � mi, yna lladd fi yn awr, os wyf i gael ffafr yn dy olwg, rhag i mi weld fy nhrueni." e&~\~1}~}|X{{Yzz*yyDxxZwwqvvcurttOsrqqpp{onmm&l}kkkjiibi5hHgg4fee4dccbjb aM``}`/__.^^i]]\\[ZZPYYX8WWVVrV3UU-TT%SSJSRR`QPP==u=Q(&Atebodd Balaam ef, "Dyma fi wedi dod atat! Yn awr, a yw'r gallu gennyf i lefaru unrhyw beth ohonof fy hun? Ni allaf lefaru ond y gair a roddodd Duw yn fy ngenau."=(%Dywedodd Balac wrtho, "Onid anfonais neges atat i'th alw? Pam na ddaethost ataf? Oni allaf ddelio'n anrhydeddus � thi?"u<e($Pan glywodd Balac fod Balaam yn dod, aeth allan i'w gyfarfod yn Ar yn Moab, ar y ffin bellaf ger afon Arnon.5;e(#Ond dywedodd angel yr ARGLWYDD wrth Balaam, "Dos gyda'r dynion; ond paid � dweud dim heblaw'r hyn a orchmynnaf iti." Felly aeth Balaam yn ei flaen gyda thywysogion Balac.C:("Dywedodd Balaam wrth angel yr ARGLWYDD, "Yr wyf wedi pechu; ni wyddwn dy fod yn sefyll ar y ffordd i'm rhwystro. Yn awr, os yw'r hyn a wneuthum yn ddrwg yn dy olwg, fe ddychwelaf adref." 9(!ond gwelodd dy asen fi, a throi oddi wrthyf deirgwaith. Pe na bai wedi troi oddi wrthyf, buaswn wedi dy ladd di ac arbed dy asen."8#( Dywedodd angel yr ARGLWYDD wrtho, "Pam y trewaist dy asen y teirgwaith hyn? Fe ddeuthum i'th rwystro am dy fod yn rhuthro i fynd o'm blaen,07[(Yna agorodd yr ARGLWYDD lygaid Balaam, a phan welodd ef angel yr ARGLWYDD yn sefyll ar y ffordd, a'i gleddyf yn barod yn ei law, plygodd ei ben ac ymgrymu ar ei wyneb.@6{(Yna gofynnodd yr asen i Balaam, "Onid myfi yw'r asen yr wyt wedi ei marchogaeth trwy gydol dy oes hyd heddiw? A wneuthum y fath beth � thi erioed o'r blaen?" Atebodd yntau, "Naddo."p5[(Atebodd Balaam hi, "Fe wnaethost ffu373?l ohonof. Pe bai gennyf gleddyf yn fy llaw, byddwn yn dy ladd."4(Yna agorodd yr ARGLWYDD enau'r asen, a pheri iddi ddweud wrth Balaam, "Beth a wneuthum iti, dy fod wedi fy nharo deirgwaith?"v3g(Pan welodd yr asen angel yr ARGLWYDD, gorweddodd dan Balaam; ond gwylltiodd yntau, a tharo'r asen �'i ffon.2/(Felly trawodd Balaam yr asen eilwaith. Yna aeth angel yr ARGLWYDD ymlaen a sefyll mewn lle mor gyfyng fel nad oedd modd troi i'r dde na'r chwith.p1[(Pan welodd yr asen angel yr ARGLWYDD, gwthiodd yn erbyn y wal, gan wasgu troed Balaam rhyngddi a'r wal.d0C(Safodd angel yr ARGLWYDD wedyn ar lwybr yn arwain trwy'r gwinllannoedd, a wal o boptu iddo.Y/-(fe welodd yr asen angel yr ARGLWYDD yn sefyll ar y ffordd, a chleddyf yn barod yn ei law; felly trodd yr asen oddi ar y ffordd, ac aeth i mewn i gae. Yna trawodd Balaam hi er mwyn ei throi yn �l i'r ffordd..-(Ond digiodd Duw wrtho am fynd, a safodd angel yr ARGLWYDD ar y ffordd i'w rwystro. Fel yr oedd yn marchogaeth ar ei asen, a'i ddau was gydag ef,Y--(Cododd Balaam drannoeth, ac ar �l cyfrwyo ei asen, aeth gyda thywysogion Moab.$,C(Daeth Duw at Balaam liw nos, a dweud wrtho, "Os yw'r dynion wedi dod i'th gyrchu, yna dos gyda hwy; ond paid � gwneud dim heblaw'r hyn a orchmynnaf iti."^+7(Yn awr, arhoswch yma heno, er mwyn imi wybod beth arall a ddywed yr ARGLWYDD wrthyf."3*a(Ond dywedodd Balaam wrth weision Balac, "Pe bai Balac yn rhoi imi lond ei du375? o arian ac aur, ni allaf wneud yn groes i'r hyn y bydd yr ARGLWYDD fy Nuw yn ei orchymyn.){(fe ddeliaf yn gwbl anrhydeddus � thi, ac fe wnaf y cyfan a ddywedi wrthyf; felly tyrd, a melltithia'r bobl hyn imi.'"}(u(Daethant at Balaam a dweud wrtho, "Dyma a ddywed Balac fab Sippor, 'Paid � gadael i ddim dy rwystro rhag dod ataf;j'O(Anfonodd Balac dywysogion eilwaith, ac yr oedd y rhain yn fwy niferus ac anrhydeddus na'r lleill.c&A(Yna cododd tywysogion Moab a mynd at Balac a dweud, "Y mae Balaam yn gwrthod dod gyda ni."%'( Felly cododd Balaam drannoeth, a dweud wrth dywysogion Balac, "Ewch yn �l i'ch gwlad, oherwydd gwrthododd yr ARGLWYDD i mi ddod gyda chwi."v$g( Dywedodd Duw wrth Balaam, "Paid � mynd gyda hwy, na melltithio'r bobl, oherwydd y maent wedi eu bendithio."(#K( 'Edrych, daeth pobl allan o'r Aifft, a chartrefu ar hyd a lled y wlad; tyrd, yn awr, a melltithia hwy imi; yna hwyrach y gallaf eu gorchfygu a'u gyrru allan.'"Y"-( Atebodd Balaam ef, "Anfonodd Balac fab Sippor, brenin Moab, neges ataf yn dweud,+!S( Pwy yw'r dynion hyn sydd gyda thi?"R (Dywedodd Balaam wrthynt, "Arhoswch yma heno; dychwelaf � gair atoch, yn �l fel y bydd yr ARGLWYDD wedi llefaru wrthyf." Felly arhosodd tywysogion Moab gyda Balaam. Yna daeth Duw at Balaam, a gofyn,y(Felly aeth henuriaid Moab a Midian at Balaam, gyda'r t�l am ddewino yn eu llaw, a rhoi iddo'r neges oddi wrth Balac.}(Tyrd, yn awr, a melltithia'r bobl hyn imi, oherwydd y maent yn gryfach na mi; yna, hwyrach y gallaf eu gorchfygu a'u gyrru allan o'r wlad, oherwydd gwn y daw bendith i'r sawl yr wyt ti'n ei fendithio, a melltith i'r sawl yr wyt ti'n ei felltithio."_9(ac anfonodd ef genhadau at Balaam fab Beor yn Pethor, sydd yng ngwlad Amaw ac ar lan yr Ewffrates, a dweud, "Edrych, daeth pobl allan o'r Aifft, a chartrefu ar hyd a lled y wlad, ac y maent bellach gyferbyn � mi.F(a dywedasant wrth henuriaid Midian, "Bydd y cynulliad hwn yn awr yn llyncu popeth o'n cwmpas, fel y mae'r ych yn llyncu glaswellt y maes." Yr oedd Balac fab Sippor yn frenin Moab ar y pryd,lS(a daeth ofn mawr ar Moab am fod yr Israeliaid mor niferus. Yr oedd y Moabiaid yn arswydo rhagddynt,R(Yr oedd Balac fab Sippor wedi gweld y cyfan a wnaeth Israel i'r Amoriaid,h M(Aeth yr Israeliaid ymlaen, a gwersyllu yn Jericho yng ngwastadedd Moab, y tu draw i'r Iorddonen.kQ(#Felly lladdasant ef, ei feibion a'i holl fyddin, heb adael un yn weddill; yna meddianasant ei dir.Q("Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Paid �'i ofni, oherwydd yr wyf wedi ei roi ef a'i holl fyddin a'i dir yn dy law; gwna iddo ef yr hyn a wnaethost i Sihon brenin yr Amoriaid, oedd yn byw yn Hesbon." (!Yna troesant a mynd ar hyd ffordd Basan; ond daeth Og brenin Basan a'i holl fyddin allan yn eu herbyn, ac ymladd � hwy yn Edrei.lS( Anfonodd Moses rai i ysb�o Jaser cyn meddiannu eu pentrefi, a gyrru allan yr Amoriaid a oedd yno.:q(Felly y daeth Israel i fyw yng ngwlad yr Amoriaid.mU(Saethasom hwy, a darfu amdanynt o Hesbon hyd Dibon, ac yr ydym wedi eu dymchwel o Noffa hyd Medeba."(Gwae di, Moab! Darfu amdanoch, chwi bobl Cemos! Gwnaeth ei feibion yn ffoaduriaid, a'i ferched yn gaethion i Sihon brenin yr Amoriaid.wi(Oherwydd aeth t�n allan o Hesbon, a fflam o ddinas Sihon, a difa Ar yn Moab a pherchnogion mynydd-dir Arnon.cA(Dyna pam y canodd y beirdd: "Dewch i Hesbon a'i hadeiladu! Gwnewch yn gadarn ddinas Sihon! (Hesbon oedd dinas Sihon brenin yr Amoriaid; yr oedd wedi ymladd yn erbyn brenin blaenorol Moab, a chipio'i holl dir hyd at Arnon.y(Meddiannodd Israel y dinasoedd hyn i gyd, ac ymsefydlu yn holl ddinasoedd yr Amoriaid, ac yn Hesbon a'i holl bentrefi. 7(Ond lladdodd yr Israeliaid ef � min y cleddyf, a chymryd meddiant o'i dir, o Arnon i Jabboc, a hyd at derfyn yr Amoriaid, er mor gadarn oedd hwnnw.; q(Ond nid oedd Sihon am adael i Israel fynd trwy ei diriogaeth; felly cynullodd ei holl fyddin, ac aeth allan i'r anialwch yn erbyn Israel, a phan ddaeth i Jahas, ymosododd arnynt.? y(Gad inni fynd trwy dy wlad; nid ydym am droi i mewn i'th gaeau na'th winllannoedd, nac yfed du373?r o'r ffynhonnau; fe gadwn at briffordd y brenin, nes inni fynd trwy dy diriogaeth."K (Yna anfonodd Israel genhadon at Sihon brenin yr Amoriaid i ddweud,i M(ac ymlaen i'r dyffryn sydd yng ngwlad Moab, ger copa Pisga, sy'n edrych i lawr dros yr anialdir.-W(ac oddi yno i Nahaliel; yna i Bamoth, (y ffynnon a gloddiodd y tywysogion, ac a agorodd penaethiaid y bobl �'u gwiail a'u ffyn." Aethant ymlaen o'r anialwch i Mattana,I (Yna canodd Israel y g�n hon: "Tardda, ffynnon! Canwch iddi �5(Oddi yno aethant i Beer, y ffynnon y soniodd yr ARGLWYDD amdani wrth Moses, pan ddywedodd, "Cynnull y bobl ynghyd, er mwyn i mi roi du373?r iddynt."dC(Arnon a llechweddau'r dyffrynnoedd sy'n ymestyn at safle Ar ac yn gorffwys ar derfyn Moab."b?(Dyna pam y mae Llyfr Rhyfeloedd yr ARGLWYDD yn s�n am "Waheb yn Suffa a'r dyffrynnoedd,5( aethant ymlaen, a gwersyllu yr ochr draw i Arnon, yn yr anialwch sy'n ymestyn o derfyn yr Amoriaid; yr oedd Arnon ar y ffin rhwng Moab a'r Amoriaid.<u( Wedi cychwyn oddi yno, a gwersyllu yn nyffryn Sared,lS( a mynd oddi yno a gwersyllu yn Ije-abarim, yn yr anialwch sydd gyferbyn � Moab, tua chodiad haul.8m( Aeth yr Israeliaid ymlaen, a gwersyllu yn Oboth,~/( Felly gwnaeth Moses sarff bres, a'i gosod ar bolyn, a phan fyddai rhywun yn cael ei frathu gan sarff, byddai'n edrych ar y sarff bres, ac yn byw.{}q(a dywedodd yr ARGLWYDD wrtho, "Gwna sarff a'i gosod ar bolyn, a bydd pawb a frathwyd, o edrych arni, yn cael byw."X|+(Yna daeth y bobl at Moses, a dweud, "Yr ydym wedi pechu trwy siarad yn erbyn yr ARGLWYDD ac yn dy erbyn di; gwedd�a ar i'r ARGLWYDD yrru'r seirff ymaith oddi wrthym." Felly gwedd�odd Moses ar ran y bobl,{(Felly anfonodd yr ARGLWYDD seirff gwenwynig ymysg y bobl, a bu nifer o'r Israeliaid farw wedi iddynt gael eu brathu ganddynt..zW(a siarad yn erbyn Duw a Moses, a dweud, "Pam y daethoch � ni o'r Aifft i farw yn yr anialwch? Nid oes yma na bwyd na diod, ac y mae'n gas gennym y bwyd gwael hwn."y(Yna aeth yr Israeliaid o Fynydd Hor ar hyd ffordd y M�r Coch, ac o amgylch gwlad Edom. Dechreuodd y bobl fod yn anniddig ar y daith,#xA(Gwrandawodd yr ARGLWYDD ar gri Israel, a rhoddodd y Canaaneaid yn eu dwylo; dinistriodd yr Israeliaid hwy a'u dinasoedd, ac felly y galwyd y lle yn Horma.w (Gwnaeth Israel adduned i'r ARGLWYDD, a dweud, "Os rhoddi di'r bobl hyn yn ein dwylo, yna fe ddinistriwn eu dinasoedd yn llwyr.".v Y(Pan glywodd brenin Arad, y Canaanead oedd yn byw yn y Negef, fod yr Israeliaid yn dod ar hyd ffordd Atharaim, ymosododd arnynt a chymryd rhai ohonynt yn garcharorion.3ua(Yna daeth Moses ac Eleasar i lawr o ben y mynydd, a phan sylweddolodd yr holl gynulleidfa fod Aaron wedi marw, wylodd holl du375? Israel amdano am ddeg diwrnod ar hugain.mtU(Cymerodd Moses y wisg oddi am Aaron a'i rhoi am ei fab Eleasar, a bu Aaron farw yno ar ben y mynydd.wsi(Gwnaeth Moses fel y gorchmynnodd yr ARGLWYDD, ac aethant i fyny Mynydd Hor, a'r holl gynulleidfa yn eu gwylio.r{(a chymer y wisg oddi am Aaron a'i rhoi am ei fab Eleasar; yna bydd Aaron yn cael ei gasglu at ei bobl, ac yn marw yno.">qy(Felly tyrd ag Aaron a'i fab Eleasar i fyny Mynydd Hor,p5(Cesglir Aaron at ei bobl; ni chaiff fynd i mewn i'r wlad a roddais i bobl Israel, am i chwi wrthryfela yn erbyn fy ngorchymyn wrth ddyfroedd Meriba.]o5(Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses ac Aaron ym Mynydd Hor, a oedd ar derfyn gwlad Edom,Kn(Aeth holl gynulleidfa pobl Israel o Cades, a chyrraedd Mynydd Hor._m9(a gwrthododd adael i Israel fynd trwy ei dir; felly fe drodd Israel ymaith oddi wrtho.klQ(Ond dywedodd ef, "Ni chei di ddim mynd." Daeth Edom allan yn eu herbyn gyda byddin fawr o ddynion,8kk(Dywedodd pobl Israel wrtho, "Nid ydym am fynd ond ar hyd y briffordd, ac os byddwn ni a'n hanifeiliaid yn yfed dy ddu373?r, fe dalwn amdano; ni wnawn ddim ond cerdded trwodd."^j7(Ond dywedodd Edom wrtho, "Ni chei fynd trwodd, neu fe ddof yn dy erbyn � chleddyf."!i=(A dyma ni yn Cades, dinas sydd yn ymyl dy diriogaeth di. Yn awr, gad inni fynd trwy dy wlad; nid ydym am fynd trwy dy gaeau a'th winllannoedd, nac am yfed du373?r o'r ffynhonnau, ond fe gadwn at briffordd y brenin, heb droi i'r dde na'r chwith, nes inni fynd trwy dy diriogaeth.'"mhU(ond pan waeddasom ar yr ARGLWYDD, fe glywodd ein cri, ac anfonodd angel i'n harwain allan o'r Aifft.g-(sut yr aeth ein hynafiaid i lawr i'r Aifft, sut y buom yn byw yno am amser maith, a sut y cawsom ni a'n hynafiaid ein cam-drin gan yr Eifftiaid;f#(Anfonodd Moses genhadon o Cades at frenin Edom i ddweud, "Dyma a ddywed dy frawd Israel: 'Fe wyddost am yr holl helbulon a ddaeth i'n rhan,e{( Dyma ddyfroedd Meriba, lle y bu'r Israeliaid yn ymryson �'r ARGLWYDD, a lle y datguddiodd ei hun yn sanctaidd iddynt.Md( Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses ac Aaron, "Am i chwi beidio � chredu ynof, na'm sancteiddio yng ngu373?ydd pobl Israel, ni fyddwch yn dod �'r gynulleidfa hon i mewn i'r wlad a roddais iddynt."'cI( Yna cododd Moses ei law, ac wedi iddo daro'r graig ddwywaith �'i wialen, daeth llawer o ddu373?r allan, a chafodd y gynulleidfa a'u hanifeiliaid yfed ohono.4bc( Cynullodd Moses ac Aaron y gynulleidfa o flaen y graig, a dweud wrthynt, "Gwrandewch, yn awr, chwi wrthryfelwyr; a ydych am inni dynnu du373?r i chwi allan o'r graig hon?"Ya-( Felly cymerodd Moses y wialen oedd o flaen yr ARGLWYDD, fel y gorchmynnwyd iddo.i`M(Cymer y wialen, a chynnull y gynulleidfa gyda'th frawd Aaron, ac yn eu gu373?ydd dywed wrth y graig am ddiferu du373?r; yna byddi'n tynnu du373?r o'r graig ar eu cyfer ac yn ei roi i'r gynulleidfa a'i hanifeiliaid i'w yfed."*_Q(a dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, ^(Yna aeth Moses ac Aaron o u373?ydd y gynulleidfa at ddrws pabell y cyfarfod, ac ymgrymu. Ymddangosodd gogoniant yr ARGLWYDD iddynt,)]M(Pam y daethost � ni allan o'r Aifft a'n harwain i'r lle drwg hwn? Nid oes yma rawn, na ffigys, na gwinwydd, na phomgranadau, na hyd yn oed ddu373?r i'w yfed."`\;(Pam y daethost � chynulleidfa'r ARGLWYDD i'r anialwch hwn i farw gyda'n hanifeiliaid?}[u(Dechreuasant ymryson � Moses, a dweud, "O na fyddem ninnau wedi marw pan fu farw ein cymrodyr gerbron yr ARGLWYDD!aZ=(Nid oedd du373?r ar gyfer y gynulleidfa, ac felly ymgynullasant yn erbyn Moses ac Aaron.Y #(Yn y mis cyntaf daeth holl gynulleidfa pobl Israel i anialwch Sin, ac arhosodd y bobl yn Cades; yno y bu Miriam farw, ac yno y claddwyd hi.%XE(Bydd beth bynnag y bydd rhywun aflan yn ei gyffwrdd yn troi'n aflan, ac os bydd rhywun yn cyffwrdd �'r peth aflan hwnnw, bydd yntau'n aflan tan yr hwyr.'"2W_(Bydd hyn yn ddeddf iddynt am byth. Y mae'r sawl sy'n taenellu'r du373?r puredigaeth i olchi ei ddillad; bydd pwy bynnag sy'n cyffwrdd �'r du373?r yn aflan tan yr hwyr.CV('Os yw rhywun yn aflan ac yn gwrthod ei olchi ei hun, fe'i torrir ymaith o blith y cynulliad am iddo halogi cysegr yr ARGLWYDD; bydd yn aflan am na throchwyd ef mewn du373?r puredigaeth.kUQ(bydd y sawl sy'n l�n yn ei daenellu dros yr aflan ar y trydydd a'r seithfed dydd, ac erbyn y seithfed dydd bydd wedi ei lanhau; yna bydd yn golchi ei ddillad ei hun a'i gorff � du373?r, ac erbyn yr hwyr bydd yntau'n l�n.eTE(yna bydd rhywun sy'n l�n yn cymryd isop, yn ei drochi mewn du373?r, ac yn ei daenellu ar y babell a'i holl ddodrefn, ac ar bawb oedd yno, ac ar y sawl a gyffyrddodd ag asgwrn neu fedd un a gafodd ei ladd neu a fu farw;ySm(Ar gyfer y rhai aflan fe gymerir peth o ludw'r aberth dros bechod, a thywallt du373?r gl�n drosto mewn llestr;5Re(Bydd pwy bynnag sydd allan yn y maes ac yn cyffwrdd ag un a fu farw trwy'r cleddyf, neu � chorff marw unrhyw un, neu asgwrn ohono, neu ei fedd, yn aflan am saith diwrnod.FQ(Bydd pob llestr agored, heb gaead wedi ei gau arno, yn aflan.#PA('Dyma'r ddeddf pan fydd rhywun yn marw mewn pabell: bydd unrhyw un a ddaw i mewn i'r babell, ac unrhyw un a oedd ynddi'n barod, yn aflan am saith diwrnod.wOi( Bydd pwy bynnag sy'n cyffwrdd � chorff marw unrhyw un, a heb ei olchi ei hun, yn halogi tabernacl yr ARGLWYDD, a bydd yn cael ei ddiarddel o Israel; bydd yn aflan, ac yn parhau'n aflan, am nad yw wedi ei drochi mewn du373?r puredigaeth.0N[( y mae i'w olchi ei hun � du373?r ar y trydydd a'r seithfed dydd, a bydd yn l�n, ond os na fydd yn ei olchi ei hun ar y trydydd a'r seithfed dydd, ni fydd yn l�n.XM+( 'Bydd y sawl sy'n cyffwrdd � chorff marw unrhyw un yn aflan am saith diwrnod;DL( Y mae'r dyn sy'n casglu lludw'r fuwch hefyd i olchi ei ddillad, ac ni fydd yn l�n tan yr hwyr. Bydd hyn yn ddeddf i'w chadw am byth gan bobl Israel a'r dieithriaid sy'n byw yn eu plith.mKU( Yna bydd dyn sy'n l�n yn casglu lludw'r fuwch ac yn ei roi mewn lle gl�n y tu allan i'r gwersyll, ac fe'i cedwir i gynulliad pobl Israel ei ddefnyddio ar gyfer du373?r puredigaeth; bydd y fuwch, felly, yn aberth dros bechod.J(Y mae'r dyn a losgodd y fuwch hefyd i olchi ei ddillad a'i gorff � du373?r, ac ni fydd yntau ychwaith yn l�n tan yr hwyr.I{(Wedyn bydd yn golchi ei ddillad a'i gorff � du373?r, ac yn dod i mewn i'r gwersyll, ond ni fydd yn l�n tan yr hwyr.H(Yna bydd yr offeiriad yn cymryd coed cedrwydd, isop ac edau ysgarlad, ac yn eu taflu i ganol y t�n sy'n llosgi'r fuwch.`G;(Llosger y fuwch yn ei u373?ydd, ynghyd �'i chroen, ei chig, ei gwaed a'i gweddillion.|Fs(Yna fe gymer Eleasar yr offeiriad beth o'r gwaed a'i daenellu �'i fys saith gwaith ar du blaen pabell y cyfarfod.hEK(Rhowch hi i Eleasar yr offeiriad, a deuer � hi y tu allan i'r gwersyll a'i lladd ger ei fron./DY(Dyma'r ddeddf a'r gyfraith a orchmynnodd yr ARGLWYDD: 'Dywed wrth bobl Israel am ddod � buwch atat, un goch heb unrhyw ddiffyg na nam arni, ac na fu erioed dan iau.0C _(Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses ac Aaron,.BW( Wedi ichwi offrymu'r gorau ohono, ni fyddwch yn atebol am unrhyw bechod o'i herwydd, ac ni fyddwch yn halogi pethau cysegredig pobl Israel. Felly, ni fyddwch farw.'"zAo(cewch chwi a'ch teulu ei fwyta mewn unrhyw le, oherwydd dyma eich t�l am eich gwasanaeth ym mhabell y cyfarfod.@(Dywed wrthynt hefyd, 'Wedi ichwi offrymu'r gorau ohono, cyfrifir y gweddill i'r Lefiaid fel petai'n gynnyrch y llawr dyrnu a'r gwinwryf;g?I(Yr ydych i offrymu'n offrwm i'r ARGLWYDD y gorau a'r mwyaf sanctaidd o'r cyfan a dderbyniwch.'<>s(Felly yr ydych chwithau hefyd i gyflwyno offrwm i'r ARGLWYDD o'r holl ddegymau a dderbyniwch gan bobl Israel, ac y mae'r hyn sy'n offrwm i'r ARGLWYDD i'w roi i Aaron yr offeiriad.c=A(Fe gyfrifir eich offrwm i chwi fel petai'n u375?d o'r llawr dyrnu neu'n sudd o'r gwinwryf./<Y(Dywed hefyd wrth y Lefiaid, 'Pan gymerwch gan bobl Israel y degwm a roddais i chwi'n etifeddiaeth, yr ydych i gyflwyno ohono offrwm i'r ARGLWYDD, sef degwm o'r degwm.(;M(Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,F:(oherwydd fe roddaf yn etifeddiaeth iddynt hwy y degwm a gyflwynir gan bobl Israel yn offrwm i'r ARGLWYDD. Dyna pam y dywedais wrthynt na fydd ganddynt hwy etifeddiaeth ymhlith pobl Israel."V9'(Ond y mae'r Lefiaid i wasanaethu ym mhabell y cyfarfod, a byddant hwy'n atebol am eu camweddau; bydd hyn yn ddeddf dragwyddol trwy eich cenedlaethau. Ni fydd gan y Lefiaid etifeddiaeth ymhlith pobl Israel, w|~~~M}}n}||7|{{N{ zzFzyy'xxewwQvvv'ufttgssrqqGq ppHoooDnrmmlll1kkKjjlihhhhgg1fffeeddcbb-a{```C__L^^^7]]\[[`ZZZfYY:XX1WWVV>UU TTISRR)QQePPlOONNpN M|LLL KK)JJII$HH?GG+FEEvEDkCCKBB+AA@@1?>>[==<(!%Aethant o Cades a gwersyllu ym Mynydd Hor, sydd ar gwr gwlad Edom.F=(!$Aethant o Esion-geber a gwersyllu yn anialwch Sin, sef Cades.4<e(!#Aethant o Abrona a gwersyllu yn Esion-geber.1;_(!"Aethant o Jotbatha a gwersyllu yn Abrona.8:m(!!Aethant o Hor-haggidgad a gwersyllu yn Jotbatha.;9s(! Aethant o Bene-jaacan a gwersyllu yn Hor-haggidgad.68i(!Aethant o Moseroth a gwersyllu yn Bene-jaacan.27a(!Aethant o Hasmona a gwersyllu yn Moseroth.06](!Aethant o Mithca a gwersyllu yn Hasmona.-5W(!Aethant o Tara a gwersyllu yn Mithca.-4W(!Aethant o Tahath a gwersyllu yn Tara.13_(!Aethant o Maceloth a gwersyllu yn Tahath.12_(!Aethant o Harada a gwersyllu yn Maceloth.61i(!Aethant o Fynydd Saffer a gwersyllu yn Harada.90o(!Aethant o Cehelatha a gwersyllu ym Mynydd Saffer.1/_(!Aethant o Rissa a gwersyllu yn Cehelatha.4.e(!Aethant o Libna a gwersyllu ym Mynydd Rissa.4-e(!Aethant o Rimmon-pares a gwersyllu yn Libna.5,g(!Aethant o Rithma a gwersyllu yn Rimmon-pares.1+_(!Aethant o Haseroth a gwersyllu yn Rithma.;*s(!Aethant o Cibroth-hattaafa a gwersyllu yn Haseroth.A)(!Aethant o anialwch Sinai a gwersyllu yn Cibroth-hattaafa.9(o(!Aethant o Reffidim a gwersyllu yn anialwch Sinai.X'+(!Aethant o Alus a gwersyllu yn Reffidim, lle nad oedd du373?r i'r bobl i'w yfed.-&W(! Aethant o Doffca a gwersyllu yn Alus.5%g(! Aethant o anialwch Sin a gwersyllu yn Doffca.;$s(! Aethant o'r M�r Coch a gwersyllu yn anialwch Sin.5#g(! Aethant o Elim a gwersyllu wrth y M�r Coch."(! Aethant o Mara a chyrraedd Elim, lle yr oedd deuddeg o ffynhonnau du373?r a saith deg o balmwydd, a buont yn gwersyllu yno. !(!Aethant o Pihahiroth a mynd trwy ganol y m�r i'r anialwch, a buont yn cerdded am dridiau yn anialwch Etham cyn gwersyllu yn Mara.q ](!Aethant o Etham a throi'n �l i Pihahiroth, sydd i'r dwyrain o Baal-seffon, a gwersyllu o flaen Migdol.I (!Aethant o Succoth a gwersyllu yn Etham, sydd ar gwr yr anialwch.=w(!Aeth yr Israeliaid o Rameses, a gwersyllu yn Succoth.{(!tra oeddent hwy'n claddu pob cyntafanedig a laddwyd gan yr ARGLWYDD; fe gyhoeddodd yr ARGLWYDD farn ar eu duwiau hefyd.5e(!Cychwynnodd yr Israeliaid o Rameses ar y pymthegfed dydd o'r mis cyntaf, sef y diwrnod ar �l y Pasg, ac aethant allan yn fuddugoliaethus yng ngu373?ydd yr holl Eifftiaid,ym(!Croniclodd Moses enwau'r camau ar y siwrnai, fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn. Dyma'r camau ar eu siwrnai.} w(!Dyma'r siwrnai a gymerodd pobl Israel pan ddaethant allan o wlad yr Aifft yn eu lluoedd dan arweiniad Moses ac Aaron.dC( *Aeth Noba i gymryd meddiant o Cenath a'i phentrefi, a'i galw'n Noba, ar �l ei enw ei hun.iM( )Aeth Jair fab Manasse i gymryd meddiant o bentrefi Gilead, a rhoddodd iddynt yr enw Hafoth-jair.N( (Rhoddodd Moses Gilead i Machir fab Manasse, ac fe ymsefydlodd ef yno.hK( 'Aeth meibion Machir fab Manasse i Gilead, a'i meddiannu, a gyrrwyd ymaith yr Amoriaid oedd yno.`;( &Nebo, Baal-meon, a Sibma, a rhoddwyd enwau newydd ar y dinasoedd a adeiladwyd ganddynt.=w( %Adeiladodd tylwyth Reuben Hesbon, Eleale, Ciriathaim,O( $Beth-nimra a Beth-haran yn ddinasoedd caerog, a chorlannau i'r praidd.&I( #Atroth-soffan, Jaser, Jogbeha,5g( "Adeiladodd tylwyth Gad Dibon, Ataroth, Aroer,^7( !Rhoddodd Moses i dylwyth Gad a thylwyth Reuben, ac i hanner llwyth Manasse fab Joseff, deyrnas Sihon brenin yr Amoriaid, a theyrnas Og brenin Basan, yn cynnwys holl ddinasoedd y wlad a'u tiriogaethau oddi amgylch.wi( Awn drosodd i wlad Canaan yn arfog o flaen yr ARGLWYDD, a chadwn ein hetifeddiaeth yr ochr yma i'r Iorddonen."fG( Atebodd tylwyth Gad a thylwyth Reuben, "Fe wnawn fel y gorchmynnodd yr ARGLWYDD i'th weision.t c( ond os nad �nt drosodd yn arfog gyda chwi, yna c�nt etifeddiaeth yn eich plith chwi yng ngwlad Canaan." {( Dywedodd Moses wrthynt, "Os � tylwyth Gad a thylwyth Reuben gyda chwi dros yr Iorddonen o flaen yr ARGLWYDD, a phob un ohonynt yn arfog ar gyfer rhyfel, ac os byddant yn darostwng y wlad o'ch blaen, yna rhowch wlad Gilead iddynt yn etifeddiaeth;  ( Rhoddodd Moses orchymyn ynglu375?n � hwy i Eleasar yr offeiriad a Josua fab Nun, ac i bennau-teuluoedd llwythau pobl Israel. ( ond fe � dy weision drosodd o flaen yr ARGLWYDD, pob un yn arfog ar gyfer rhyfel, fel y mae ein harglwydd yn gorchymyn."i M( Bydd ein plant a'n gwragedd, ein gwartheg a'n holl anifeiliaid, yn aros yma yn ninasoedd Gilead,tc( Dywedodd tylwyth Gad a thylwyth Reuben wrth Moses, "Fe wna dy weision fel y mae ein harglwydd yn gorchymyn.cA( Adeiladwch ddinasoedd i'ch plant, a chorlannau i'ch praidd, a gwnewch yr hyn a addawsoch."tc( Ond os na wnewch hyn, byddwch yn pechu yn erbyn yr ARGLWYDD, a chewch wybod y bydd eich pechod yn eich dal.@{( a darostwng y wlad o flaen yr ARGLWYDD, yna cewch ddychwelyd, a byddwch yn rhydd o'ch dyletswydd i'r ARGLWYDD ac i Israel, a bydd y tir hwn yn etifeddiaeth i chwi gerbron yr ARGLWYDD.tc( ac os � pob dyn arfog sydd yn eich plith dros yr Iorddonen o flaen yr ARGLWYDD, a gyrru ei elynion allan,eE( Dywedodd Moses wrthynt, "Os gwnewch hyn, a chymryd arfau a mynd i ryfel o flaen yr ARGLWYDD,$C( Ond ni fyddwn ni'n cymryd etifeddiaeth gyda hwy yr ochr draw i'r Iorddonen, oherwydd rhoddwyd etifeddiaeth i ni yr ochr yma, o'r tu dwyrain i'r Iorddonen."S!( Ni ddychwelwn adref nes i bob un o'r Israeliaid feddiannu ei etifeddiaeth.0[( caiff ein plant fyw yn y dinasoedd caerog, yn ddiogel rhag trigolion y wlad, tra byddwn ninnau'n cymryd arfau, yn arwain pobl Israel, ac yn eu tywys i'w lle eu hunain.a=( Yna daethant ato a dweud, "Fe adeiladwn gorlannau yma i'n praidd, a dinasoedd i'n plant;x~k( Os gwrthodwch ei ddilyn, bydd yn gadael yr holl bobl hyn unwaith eto yn yr anialwch, a chwi fydd wedi eu difa."} ( A dyma chwi'n awr yn dilyn eich hynafiaid, yn hil o bobl bechadurus sy'n cyffroi'n fwyfwy ddicter yr ARGLWYDD yn erbyn Israel.:|o( Pan enynnodd llid yr ARGLWYDD yn erbyn Israel, gwnaeth iddynt grwydro'r anialwch am ddeugain mlynedd, nes darfod o'r cyfan o'r genhedlaeth a wnaeth ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD.{y( ar wah�n i Caleb fab Jeffunne y Cenesiad a Josua fab Nun, oherwydd darfu iddynt hwy ddilyn yr ARGLWYDD yn ffyddlon.'2z_( 'Am nad ydynt wedi fy nilyn yn ffyddlon, ni chaiff neb o'r rhai a ddaeth i fyny o'r Aifft, ac sy'n ugain oed a throsodd, weld y wlad a addewais i Abraham, Isaac a Jacob,Gy ( Enynnodd llid yr ARGLWYDD y diwrnod hwnnw, a thyngodd a dweud,x3( oherwydd pan aethant i fyny i ddyffryn Escol a'i gweld, dechreusant hwythau ddigalonni pobl Israel rhag mynd i'r wlad a roddodd yr ARGLWYDD iddynt.Vw'( Dyma a wnaeth eich hynafiaid pan anfonais hwy o Cades-barnea i edrych y wlad,hvK( Pam yr ydych am ddigalonni pobl Israel rhag mynd drosodd i'r wlad a roddodd yr ARGLWYDD iddynt?u{( Ond dywedodd Moses wrth dylwyth Gad a thylwyth Reuben, "A yw eich brodyr i fynd i ryfel tra byddwch chwi'n eistedd yma? t( Yna dywedasant, "Os cawsom ffafr yn dy olwg, rho'r tir hwn yn feddiant i'th weision, a phaid � gwneud i ni groesi'r Iorddonen."tsc( sef y tir a orchfygodd yr ARGLWYDD o flaen cynulliad Israel, yn dir pori, ac y mae gan dy weision wartheg."Pr( Y mae Ataroth, Dibon, Jaser, Nimra, Hesbon, Eleale, Sebam, Nebo a Beon,Sq!( daethant at Moses, Eleasar yr offeiriad ac arweinwyr y cynulliad, a dweud,p ( Yr oedd gan dylwyth Reuben a thylwyth Gad lawer iawn o wartheg; a phan welsant fod tir Jaser a thir Gilead yn dir pori da i anifeiliaid,>ow(6Cymerodd Moses ac Eleasar yr offeiriad yr aur oddi wrth gapteiniaid y miloedd a'r cannoedd, a daethant ag ef i babell y cyfarfod, yn goffadwriaeth i bobl Israel gerbron yr ARGLWYDD.Gn (5gan fod pob un o'r rhyfelwyr wedi cymryd rhywfaint o'r ysbail.m5(4Yr oedd yr holl aur a offrymwyd i'r ARGLWYDD gan gapteiniaid y miloedd a'r cannoedd yn pwyso un deg chwech o filoedd saith gant a phum deg o siclau,elE(3Yna cymerodd Moses ac Eleasar yr offeiriad yr aur a'r holl addurniadau cywrain oddi wrthynt.Qk(2Cyflwynodd pob un ohonom yr hyn a gafodd, addurniadau aur, cadwynau, breichledau, modrwyau, clustlysau, a thorchau, yn offrwm i'r ARGLWYDD, er mwyn gwneud cymod drosom ein hunain gerbron yr ARGLWYDD." j (1a dweud wrtho, "Y mae dy weision wedi cyfrif y rhyfelwyr a roddaist dan ein hawdurdod, a chael nad ydym wedi colli'r un ohonynt.tic(0Yna daeth y rhai oedd yn swyddogion dros filoedd y fyddin, sef capteiniaid y miloedd a'r cannoedd, at MosesFh(/O gyfran yr Israeliaid, cymerodd Moses un o bob hanner cant o ddynion ac o anifeiliaid, a'u rhoi i'r Lefiaid oedd yn gofalu am dabernacl yr ARGLWYDD, fel y gorchmynnodd yr ARGLWYDD i Moses.$gE(.ac un fil ar bymtheg o bobl.0f](-tri deg o filoedd a phum cant o asynnod,,eU(,tri deg chwech o filoedd o eidionau,edE(+yn eiddo i'r cynulliad), yn cynnwys tri chant tri deg saith o filoedd a phum cant o ddefaid,fcG(*Yr oedd y rhan nad oedd yn eiddo i'r rhyfelwyr (sef yr hanner a rannodd Moses i'r Israeliaid,|bs()Rhoddodd Moses y dreth, sef yr offrwm i'r ARGLWYDD, i Eleasar yr offeiriad, fel y gorchmynnodd yr ARGLWYDD i Moses.Za/((yr oedd un fil ar bymtheg o bobl, a thri deg a dau ohonynt yn dreth i'r ARGLWYDD.i`M('yr oedd tri deg o filoedd a phum cant o asynnod, a chwe deg ac un ohonynt yn dreth i'r ARGLWYDD;f_G(&yr oedd tri deg chwech o filoedd o eidionau, a saith deg a dau ohonynt yn dreth i'r ARGLWYDD;R^(%ac yr oedd chwe chant saith deg a phump o'r defaid yn dreth i'r ARGLWYDD;g]I($Yr oedd cyfran y rhyfelwyr yn cynnwys tri chant tri deg saith o filoedd a phum cant o ddefaid,e\E(#a thri deg dwy o filoedd o bobl, sef pob merch nad oedd wedi cael cyfathrach rywiol � dyn.([M("chwe deg un o filoedd o asynnod,+ZS(!saith deg dwy o filoedd o eidionau,uYe( Dyma'r ysbail oedd yn weddill o'r hyn a gymerodd y rhyfelwyr: chwe chant saith deg pump o filoedd o ddefaid,VX'(Gwnaeth Moses ac Eleasar yr offeiriad fel y gorchmynnodd yr ARGLWYDD i Moses.LW(Yna, o'r hanner sy'n eiddo i bobl Israel, cymer un o bob hanner cant, boed o ddynion, eidionau, asynnod, defaid neu anifeiliaid eraill, a'u rhoi i'r Lefiaid sy'n gofalu am dabernacl yr ARGLWYDD."]V5(Cymerwch hyn o'u hanner hwy, a'i roi i Eleasar yr offeiriad fel offrwm i'r ARGLWYDD.U(Oddi wrth y rhyfelwyr a aeth i'r frwydr, cymer yn dreth i'r ARGLWYDD un o bob pum cant, boed o ddynion, eidionau, asynnod, neu ddefaid.QT(a'i rannu'n ddau rhwng y rhyfelwyr a aeth i'r frwydr a'r holl gynulliad.}Su(Yr wyt ti, Eleasar yr offeiriad, a phennau-teuluoedd y cynulliad, i gyfrif yr ysbail a gymerwyd, yn ddyn ac anifail,(RM(Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,gQI(Golchwch eich dillad ar y seithfed dydd, a byddwch l�n; yna cewch ddod i mewn i'r gwersyll."GP (sef popeth sy'n gallu gwrthsefyll t�n, sydd i'w dynnu trwy d�n er mwyn ei buro, a'i lanhau � du373?r puredigaeth; y mae popeth na all wrthsefyll t�n i'w dynnu trwy'r du373?r yn unig.8Om(dim ond aur, arian, pres, haearn, alcam a phlwm,N'(Dywedodd Eleasar yr offeiriad wrth y rhyfelwyr oedd wedi mynd i'r frwydr, "Dyma'r rheol yn �l y gyfraith a orchmynnodd yr ARGLWYDD i Moses:jMO(Yr ydych hefyd i lanhau pob gwisg, a phopeth a wnaed o groen neu o flew gafr, a phob offer pren."wLi(Y mae pob un ohonoch sydd wedi lladd rhywun, neu wedi cyffwrdd � chorff rhywun a laddwyd, i aros y tu allan i'r gwersyll am saith diwrnod; ar y trydydd a'r seithfed dydd yr ydych i'ch glanhau eich hunain a'r carcharorion sydd gyda chwi.SK!(ond arbedwch i chwi eich hunain bob geneth ifanc nad yw wedi bod gyda dyn.dJC(Yn awr, lladdwch bob bachgen ifanc, a phob merch sydd wedi cael cyfathrach rywiol gyda dyn,.IW(Dyma'r rhai, ar orchymyn Balaam, a wnaeth i bobl Israel fod yn anffyddlon i'r ARGLWYDD yn yr achos ynglu375?n � Peor, pan ddaeth pla i ganol cynulliad yr ARGLWYDD.@H}(a dywedodd wrthynt, "A ydych wedi arbed yr holl ferched?G(Ond digiodd Moses wrth swyddogion y fyddin, sef capteiniaid y miloedd a'r cannoedd, a oedd wedi dychwelyd ar �l brwydro yn y rhyfel,mFU( Aeth Moses, Eleasar yr offeiriad, a holl arweinwyr y cynulliad i'w cyfarfod y tu allan i'r gwersyll.ME( Yna daethant �'r carcharorion, yr ysbail a'r anrhaith at Moses ac Eleasar yr offeiriad, ac at gynulliad pobl Israel oedd yn gwersyllu yng ngwastadedd Moab, gyferbyn � Jericho ger yr Iorddonen.ID ( a chymerwyd y cyfan o'r ysbail a'r anrhaith, yn ddyn ac anifail.RC( Llosgwyd yr holl ddinasoedd y buont yn byw ynddynt, a'u holl wersylloedd,B ( Cymerodd yr Israeliaid wragedd Midian a'u plant yn garcharorion, a dwyn yn ysbail eu holl wartheg a'u defaid a'u heiddo i gyd. A(Ymhlith y rhai a laddwyd yr oedd pum brenin Midian, sef Efi, Recem, Sur, Hur a Reba; lladdasant hefyd Balaam fab Beor �'r cleddyf.f@G(Aethant i ryfela yn erbyn Midian, gan ladd pob gwryw, fel y gorchmynnodd yr ARGLWYDD i Moses.?9(Anfonodd Moses hwy i'r frwydr, mil o bob llwyth, ynghyd � Phinees fab Eleasar yr offeiriad, i gludo llestri'r cysegr a'r trwmpedau i seinio rhybudd.y>m(Felly, o blith tylwythau Israel, penodwyd mil o bob llwyth, deuddeng mil i gyd, wedi eu harfogi ar gyfer rhyfel.;=s(Anfonwch fil o bob un o lwythau Israel i'r rhyfel."<(A dywedodd Moses wrth y bobl, "Arfogwch ddynion o'ch plith iddynt ryfela yn erbyn Midian, a dial arni ar ran yr ARGLWYDD.Z;/(Yr wyt i ddial ar y Midianiaid ar ran pobl Israel; yna fe'th gesglir at dy bobl."': M(Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,9(Dyma'r deddfau a orchmynnodd yr ARGLWYDD i Moses ynglu375?n � gu373?r a'i wraig, a thad a'i ferch ifanc sydd heb adael cartref ei thad.h8K(Ond os bydd yn eu diddymu'n llwyr wedi iddo glywed amdanynt, bydd ef yn atebol am ei throsedd."W7)(Os bydd ei gu373?r, o ddydd i ddydd, yn ymatal rhag dweud dim wrthi, yna bydd yn cadarnhau pob adduned a phob ymrwymiad o eiddo'i wraig; bydd yn eu cadarnhau am na ddywedodd ddim wrthi pan glywodd amdanynt.k6Q( Gall y gu373?r gadarnhau neu ddiddymu unrhyw adduned neu ymrwymiad o eiddo'i wraig i ymddarostwng.^57( Ond os bydd ei gu373?r, pan glyw amdanynt, yn eu diddymu'n llwyr, yna ni fydd unrhyw adduned a wnaeth nac unrhyw ymrwymiad o'i heiddo yn sefyll; y mae ei gu373?r wedi eu diddymu, a bydd yr ARGLWYDD yn maddau iddi.4( ac yntau'n clywed am hynny ond heb ddweud dim wrthi i'w gwahardd, bydd pob adduned a phob ymrwymiad o'i heiddo yn sefyll.g3I( Os gwnaeth adduned, neu dyngu llw i'w rhoi ei hun dan ymrwymiad, tra bu yn nhu375? ei gu373?r,q2]( Bydd pob adduned a wneir gan weddw neu gan un a gafodd ysgariad, a phob ymrwymiad o'i heiddo, yn sefyll.!1=(Ond os bydd ei gu373?r yn gwahardd ei hadduned pan glyw amdani, y mae i ddiddymu ei hadduned a'i hymrwymiad byrbwyll, a bydd yr ARGLWYDD yn maddau iddi.t0c(a'i gu373?r yn clywed am hynny ond heb ddweud dim wrthi, yna bydd ei haddunedau a'i hymrwymiadau yn sefyll._/9(Os bydd gwraig briod yn gwneud adduned neu'n ei rhoi ei hun dan ymrwymiad yn fyrbwyll,:.o(Ond os bydd ei thad yn gwahardd ei hadduned pan glyw amdani, ni fydd unrhyw adduned nac ymrwymiad o'i heiddo yn sefyll; bydd yr ARGLWYDD yn maddau iddi gan i'w thad ei gwahardd.-(ac yntau'n clywed am ei hadduned a'i hymrwymiad, ond heb ddweud dim wrthi, yna bydd pob adduned a phob ymrwymiad o'i heiddo yn sefyll. , (Os bydd gwraig yn gwneud adduned i'r ARGLWYDD, ac yn ei rhoi ei hun dan ymrwymiad, a hithau'n ifanc a heb adael cartref ei thad,%+E(Os bydd dyn yn gwneud adduned i'r ARGLWYDD, neu'n tyngu llw, ac yn ei roi ei hun dan ymrwymiad, nid yw i dorri ei air, ond y mae i wneud y cyfan a addawodd._* ;(Dywedodd Moses wrth ben-aethiaid llwythau pobl Israel, "Dyma a orchmynnodd yr ARGLWYDD:P)((Dywedodd Moses wrth bobl Israel y cyfan a orchmynnodd yr ARGLWYDD iddo._(9(''Dyma'r hyn yr ydych i'w offrymu i'r ARGLWYDD ar eich gwyliau penodedig, yn ychwanegol at eich offrymau adduned a'ch offrymau gwirfodd, eich poethoffrymau, eich bwydoffrymau, eich diodoffrymau, a'ch heddoffrymau.'"|'s(&hefyd un bwch gafr yn aberth dros bechod, yn ychwanegol at y poethoffrwm rheolaidd, ei fwydoffrwm, a'i ddiodoffrwm. &(%gyda'r bwydoffrwm a'r diodoffrwm ar gyfer y bustach, yr hwrdd, a'r u373?yn, yn �l eu nifer ac yn unol �'r ddeddf ar eu cyfer;%($Offrymwch boethoffrwm yn offrwm trwy d�n, yn arogl peraidd i'r ARGLWYDD, sef bustach, hwrdd, a saith oen blwydd di-nam,c$A(#'Ar yr wythfed dydd, yr ydych i gynnal cynulliad, a pheidio � gwneud dim gwaith arferol.|#s("hefyd un bwch gafr yn aberth dros bechod, yn ychwanegol at y poethoffrwm rheolaidd, ei fwydoffrwm, a'i ddiodoffrwm. "(!gyda'r bwydoffrwm a'r diodoffrwm ar gyfer y bustych, yr hyrddod, a'r u373?yn, yn �l eu nifer ac yn unol �'r ddeddf ar eu cyfer;b!?( 'Ar y seithfed dydd: saith bustach, dau hwrdd, a phedwar ar ddeg o u373?yn blwydd di-nam,} u(hefyd un bwch gafr yn aberth dros bechod, yn ychwanegol at y poeth-offrwm rheolaidd, ei fwydoffrwm, a'i ddiodoffrwm. (gyda'r bwydoffrwm a'r diodoffrwm ar gyfer y bustych, yr hyrddod, a'r u373?yn, yn �l eu nifer ac yn unol �'r ddeddf ar eu cyfer;a=('Ar y chweched dydd: wyth bustach, dau hwrdd, a phedwar ar ddeg o u373?yn blwydd di-nam,|s(hefyd un bwch gafr yn aberth dros bechod, yn ychwanegol at y poethoffrwm rheolaidd, ei fwydoffrwm, a'i ddiodoffrwm. (gyda'r bwydoffrwm a'r diodoffrwm ar gyfer y bustych, yr hyrddod, a'r u373?yn, yn �l eu nifer ac yn unol �'r ddeddf ar eu cyfer;]5('Ar y pumed dydd: naw bustach, dau hwrdd, a phedwar ar ddeg o u373?yn blwydd di-nam,}u(hefyd un bwch gafr yn aberth dros bechod, yn ychwanegol at y poeth-offrwm rheolaidd, ei fwydoffrwm, a'i ddiodoffrwm. (gyda'r bwydoffrwm a'r diodoffrwm ar gyfer y bustych, yr hyrddod, a'r u373?yn, yn �l eu nifer ac yn unol �'r ddeddf ar eu cyfer;a=('Ar y pedwerydd dydd: deg bustach, dau hwrdd, a phedwar ar ddeg o u373?yn blwydd di-nam,}u(hefyd un bwch gafr yn aberth dros bechod, yn ychwanegol at y poeth-offrwm rheolaidd, ei fwydoffrwm, a'i ddiodoffrwm. (gyda'r bwydoffrwm a'r diodoffrwm ar gyfer y bustych, yr hyrddod, a'r u373?yn, yn �l eu nifer ac yn unol �'r ddeddf ar eu cyfer;hK('Ar y trydydd dydd: un ar ddeg o fustych, dau hwrdd, a phedwar ar ddeg o u373?yn blwydd di-nam,~w(hefyd un bwch gafr yn aberth dros bechod, yn ychwanegol at y poeth-offrwm rheolaidd, ei fwydoffrwm, a'u diodoffrymau. (gyda'r bwydoffrwm a'r diodoffrwm ar gyfer y bustych, yr hyrddod, a'r u373?yn yn �l eu nifer ac yn unol �'r ddeddf ar eu cyfer;gI('Ar yr ail ddydd: deuddeg bustach ifanc, dau hwrdd, a phedwar ar ddeg o u373?yn blwydd di-nam,{q(hefyd un bwch gafr yn aberth dros bechod, yn ychwanegol at y poethoffrwm rheolaidd, ei fwydoffrwm a'i ddiodoffrwm.C(a degfed ran ar gyfer pob un o'r pedwar ar ddeg o u373?yn;-U(hefyd, eu bwydoffrwm o beilliaid wedi ei gymysgu ag olew, tair degfed ran ar gyfer pob un o'r tri ar ddeg o fustych, dwy ddegfed ran ar gyfer pob un o'r ddau hwrdd,8k( Offrymwch boethoffrwm yn offrwm trwy d�n, yn arogl peraidd i'r ARGLWYDD, sef tri ar ddeg o fustych ifainc, dau hwrdd, a phedwar ar ddeg o u373?yn blwydd; byddant yn ddi-nam;/ Y( 'Ar y pymthegfed dydd o'r seithfed mis yr ydych i gynnal cymanfa sanctaidd, a pheidio � gwneud dim gwaith arferol, ond cadwch u373?yl i'r ARGLWYDD am saith diwrnod. 5( hefyd un bwch gafr yn aberth dros bechod, yn ychwanegol at yr aberth dros bechod er cymod, y poethoffrwm rheolaidd a'i fwydoffrwm, a'u diodoffrymau.3 c( a degfed ran ar gyfer pob un o'r saith oen;  ( hefyd, eu bwydoffrwm o beilliaid wedi ei gymysgu ag olew, tair degfed ran ar gyfer y bustach, dwy ddegfed ran ar gyfer yr hwrdd, (Offrymwch boethoffrwm yn arogl peraidd i'r ARGLWYDD, sef un bustach ifanc, un hwrdd, a saith oen blwydd; gofalwch eu bod yn ddi-nam;('Ar y degfed dydd o'r seithfed mis hwn, yr ydych i gynnal cymanfa sanctaidd; yr ydych i ymddarostwng, a pheidio � gwneud dim gwaith.Z/(Y mae hyn yn ychwanegol at y poethoffrwm misol a'i fwydoffrwm, y poethoffrwm rheolaidd a'i fwydoffrwm, a'u diodoffrwm, yn �l y ddeddf ar eu cyfer; byddant yn arogl peraidd, yn offrwm trwy d�n i'r ARGLWYDD.I (hefyd un bwch gafr yn aberth dros bechod, i wneud cymod drosoch.3c(a degfed ran ar gyfer pob un o'r saith oen;  (hefyd, eu bwydoffrwm o beilliaid wedi ei gymysgu ag olew, tair degfed ran ar gyfer y bustach, dwy ddegfed ran ar gyfer yr hwrdd,ym(ac offrymu poethoffrwm yn arogl peraidd i'r ARGLWYDD, sef un bustach ifanc, un hwrdd, a saith oen blwydd di-nam; 7(Ar y dydd cyntaf o'r seithfed mis yr ydych i gynnal cymanfa sanctaidd, a pheidio � gwneud dim gwaith arferol. Bydd yn ddiwrnod i chwi ganu'r utgyrn (Yr ydych i offrymu'r rhain a'u diodoffrwm yn ychwanegol at y poethoffrwm rheolaidd a'i fwydoffrwm. Gofalwch eu bod yn ddi-nam.2a(hefyd un bwch gafr, i wneud cymod drosoch.3c(a degfed ran ar gyfer pob un o'r saith oen; ~(hefyd, eu bwydoffrwm o beilliaid wedi ei gymysgu ag olew, tair degfed ran ar gyfer pob bustach, dwy ddegfed ran ar gyfer yr hwrdd,r}_(Offrymwch boethoffrwm yn arogl peraidd i'r ARGLWYDD, sef dau fustach ifanc, un hwrdd, a saith oen blwydd;O|('Ar ddydd blaenffrwyth y cynhaeaf, pan fyddwch yn dod � bwydoffrwm newydd i'r ARGLWYDD yn ystod gu373?yl yr Wythnosau, yr ydych i gynnal cymanfa sanctaidd, a pheidio � gwneud dim gwaith arferol.h{K(Ar y seithfed dydd yr ydych i gynnal cymanfa sanctaidd; peidiwch � gwneud dim gwaith arferol.Bz(Fel hyn yr ydych i offrymu'r bwyd sy'n offrwm trwy d�n, yn arogl peraidd i'r ARGLWYDD, bob dydd am saith diwrnod; offrymer ef yn ychwanegol at y poethoffrwm rheolaidd a'i ddiodoffrwm.[y1(Offrymwch y rhain yn ychwanegol at boethoffrwm y bore, sy'n boethoffrwm rheolaidd.Jx(hefyd, un bwch gafr yn aberth dros bechod, i wneud cymod drosoch.3wc(a degfed ran ar gyfer pob un o'r saith oen;v(hefyd, eu bwydoffrwm o beilliaid wedi ei gymysgu ag olew; offrymwch dair degfed ran ar gyfer bustach, dwy ddegfed ran ar gyfer hwrdd,u)(ond cyflwynwch offrwm trwy d�n yn boethoffrwm i'r ARGLWYDD, sef dau fustach ifanc, un hwrdd, a saith oen blwydd; gofalwch eu bod yn ddi-nam;Yt-(Ar y dydd cyntaf bydd cymanfa sanctaidd; peidiwch � gwneud dim gwaith arferol,`s;(Ar y pymthegfed dydd o'r mis hwn bydd gu373?yl, ac am saith diwrnod bwyteir bara croyw.Kr('Ar y pedwerydd dydd ar ddeg o'r mis cyntaf bydd Pasg yr ARGLWYDD.q(Hefyd, un bwch gafr yn aberth dros bechod i'r ARGLWYDD; bydd hwn yn ychwanegol at y poethoffrwm rheolaidd a'i ddiodoffrwm..pW(Bydd hanner hin o win yn ddiodoffrwm ar gyfer bustach, traean hin ar gyfer hwrdd, a chwarter hin ar gyfer oen. Dyna fydd y poethoffrwm bob mis trwy gydol y flwyddyn.!o=( a degfed ran o beilliaid wedi ei gymysgu ag olew yn fwydoffrwm ar gyfer pob oen; bydd y poethoffrwm yn arogl peraidd, yn offrwm trwy d�n i'r ARGLWYDD.Rhestrwyd dau ddeg tair o filoedd ohonynt, sef pob gwryw mis oed a throsodd; ni restrwyd hwy ymhlith pobl Israel, oherwydd nid oedd ganddynt hwy etifeddiaeth ymhlith yr Israeliaid.\G3(=ond bu farw Nadab ac Abihu wrth iddynt offrymu t�n halogedig gerbron yr ARGLWYDD.:Fq(M(4Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,W=)(3Dyma gyfanswm yr Israeliaid: chwe chant ac un o filoedd saith gant a thri deg.i<M(2Dyma dylwyth Nafftali yn �l eu teuluoedd, cyfanswm o bedwar deg pump o filoedd a phedwar cant.?;{(1o Jeser, teulu'r Jeseriaid; o Silem, teulu'r Silemiaid.h:K(0Meibion Nafftali yn �l eu teuluoedd: o Jahseel, teulu'r Jahseeliaid; o Guni, teulu'r Guniaid;W9)(/Dyma deuluoedd meibion Aser, cyfanswm o bum deg tair o filoedd a phedwar cant.!8?(.Enw merch Aser oedd Sara.V7'(-O feibion Bereia: o Heber, teulu'r Heberiaid; o Malciel, teulu'r Malcieliaid.}6u(,Meibion Aser yn �l eu teuluoedd: o Jimna, teulu'r Jimniaid; o Jesui, teulu'r Jesuiaid; o Bereia, teulu'r Bereiaid.[51(+Cyfanswm holl deuluoedd y Suhamiaid oedd chwe deg pedair o filoedd a phedwar cant.r4_(*Dyma feibion Dan yn �l eu teuluoedd: o Suham, teulu'r Suhamiaid. Dyma dylwyth Dan yn �l eu teuluoedd.g3I()Dyma feibion Benjamin yn �l eu teuluoedd, cyfanswm o bedwar deg pump o filoedd a chwe chant.^27((Meibion Bela oedd Ard a Naaman; o Ard, teulu'r Ardiaid; o Naaman, teulu'r Naamaniaid.D1('o Suffam, teulu'r Suffamiaid; o Huffam, teulu'r Huffamiaid.0(&Meibion Benjamin yn �l eu teuluoedd: o Bela, teulu'r Belaiaid; o Asbel, teulu'r Asbeliaid; o Ahiram, teulu'r Ahiramiaid;/{(%Dyma deuluoedd meibion Effraim, cyfanswm o dri deg dwy o filoedd a phum cant. Dyma feibion Joseff yn �l eu teuluoedd. :~~T~}q}{zzzryyGxxgxwwWvvv!uttSsss.rrrir:qqqZqppp:ooann^mll$kjjjUii,hhhg|ffSeedd==7<<;;L::s:988^76655^4r4 34222|2C110[//#.j--[,,B+**0)){(({''&%%D$$!##X""s!! Z BM?FRg(C7{b<  R W tczP0,72Oherwydd Duw trugarog yw'r ARGLWYDD dy Dduw; ni fydd yn dy siomi nac yn dy ddifa, ac ni fydd yn anghofio'r cyfamod a wnaeth trwy lw �'th hynafiaid.+2Pan fydd yn gyfyng arnat, a'r holl bethau hyn yn digwydd iti yn y dyddiau sy'n dod, yna tro at yr ARGLWYDD dy Dduw a gwrando ar ei lais.* 2Os byddwch yn ceisio'r ARGLWYDD eich Duw yno, ac yn chwilio amdano �'ch holl galon ac �'ch holl enaid, byddwch yn ei gael.)2Yna byddwch yn addoli duwiau o waith dwylo dynol, duwiau o bren a cherrig, nad ydynt yn gweld nac yn clywed nac yn bwyta nac yn arogli.(72Bydd yr ARGLWYDD yn eich gwasgaru ymhlith y bobloedd, ac ni adewir ond ychydig ohonoch ymhlith y cenhedloedd y bydd yr ARGLWYDD yn eich arwain atynt.p'[2yna yr adeg honno byddaf yn galw ar y nefoedd a'r ddaear i dystio yn eich erbyn, a byddwch yn sicr o ddiflannu'n gyflym o'r wlad yr ydych wedi croesi'r Iorddonen i'w meddiannu; ni chewch aros yno'n hir, ond fe'ch difethir yn llwyr.e&E2Pan fydd gennych blant ac wyrion, a chwithau wedi mynd yn hen yn y wlad, os byddwch yn gweithredu'n llygredig trwy wneud delw gerfiedig ar unrhyw ffurf, ac yn gwneud drwg yng ngolwg yr ARGLWYDD eich Duw ac ennyn ei ddig,P%2Oherwydd t�n yn ysu yw'r ARGLWYDD dy Dduw; y mae ef yn Dduw eiddigus.:$o2Byddwch ofalus rhag anghofio'r cyfamod a wnaeth yr ARGLWYDD eich Duw � chwi, a gwneud i chwi eich hunain ddelw gerfiedig ar ffurf unrhyw beth a waharddodd yr ARGLWYDD dy Dduw.#2Byddaf fi yn marw yn y wlad hon, ac ni chaf groesi'r Iorddonen, ond byddwch chwi yn croesi ac yn meddiannu'r wlad dda hon.5"e2Yr oedd yr ARGLWYDD yn ddig wrthyf o'ch achos chwi, a thyngodd na chawn groesi'r Iorddonen, na mynd i mewn i'r wlad dda y mae'r ARGLWYDD dy Dduw yn ei rhoi yn feddiant iti.!92Ond cymerodd yr ARGLWYDD chwi, a daeth � chwi allan o'r ffwrnais haearn, o'r Aifft, i fod yn bobl sy'n etifeddiaeth iddo'i hun, fel yr ydych heddiw.w i2Gwylia hefyd na fyddi'n codi dy olwg i'r nefoedd ac edrych ar yr haul, y lleuad neu'r s�r, holl lu'r nefoedd, a chael dy ddenu i ymgrymu iddynt a'u haddoli; neilltuodd yr ARGLWYDD dy Dduw y rhain ar gyfer yr holl bobloedd dan y nefoedd.fG2nac unrhyw beth sy'n ymlusgo ar y ddaear, nac unrhyw bysgodyn sydd yn y du373?r dan y ddaear.R2nac unrhyw anifail ar y ddaear, nac unrhyw aderyn sy'n hedfan yn yr awyr,2gofalwch beidio � gweithredu'n llygredig trwy wneud i chwi eich hunain ddelw ar ffurf unrhyw fath ar gerflun, na ffurf dyn na gwraig,fG2Gan na welsoch unrhyw ffurf, y dydd y llefarodd yr ARGLWYDD wrthych o ganol y t�n yn Horeb,#A2Yr adeg honno gorchmynnodd yr ARGLWYDD i mi ddysgu ichwi'r deddfau a'r gorchmynion, er mwyn ichwi eu cadw yn y wlad yr oeddech yn mynd iddi i'w meddiannu.2 Mynegodd i chwi ei gyfamod, sef y deg gorchymyn yr oedd yn eu gorchymyn i chwi eu cadw, ac ysgrifennodd hwy ar ddwy lechen.xk2 Llefarodd yr ARGLWYDD wrthych o ganol y t�n; ond nid oeddech chwi'n gweld unrhyw ffurf, dim ond clywed llais.'I2 Daethoch chwi yn agos, a sefyll wrth droed y mynydd, ac yr oedd y mynydd yn llosgi gan d�n hyd entrych y nefoedd; ac yr oedd yno dywyllwch, cwmwl a chaddug.%2 Y dydd pan oeddit ti yn sefyll o flaen yr ARGLWYDD dy Dduw yn Horeb, fe ddywedodd yr ARGLWYDD wrthyf, "Cynnull y bobl ataf, a chyhoeddaf iddynt fy ngeiriau, er mwyn iddynt ddysgu fy ofni holl ddyddiau eu bywyd ar y ddaear, a bydded iddynt ddysgu eu plant i wneud hyn."8k2 Bydd ofalus, a gwylia'n ddyfal rhag iti anghofio'r pethau a welodd dy lygaid, a rhag iddynt gilio o'th feddwl holl ddyddiau dy fywyd; dysga hwy i'th blant ac i blant dy blant. 2A pha genedl fawr sydd a chanddi ddeddfau a chyfreithiau mor gyfiawn �'r holl gyfraith hon yr wyf yn ei gosod o'ch blaen heddiw?zo2Yn wir pa genedl fawr sydd a chanddi dduw mor agos ati ag yw'r ARGLWYDD ein Duw ni bob tro y byddwn yn galw arno?G 2Gofalwch eu cadw, oherwydd dyma fydd eich doethineb a'ch deall yng ngolwg y bobloedd; a phan glywant hwy y deddfau hyn, byddant yn dweud, "Yn wir pobl ddoeth a deallus yw'r genedl fawr hon."6g2Gwelwch fy mod wedi dysgu ichwi'r deddfau a'r cyfreithiau, fel y gorch-mynnodd yr ARGLWYDD fy Nuw imi, er mwyn ichwi eu cadw yn y wlad yr ydych yn mynd i mewn i'w meddiannu.]52ond yr ydych chwi i gyd sydd wedi glynu wrth yr ARGLWYDD eich Duw yn fyw hyd heddiw.+Q2Gwelsoch �'ch llygaid eich hunain yr hyn a wnaeth yr ARGLWYDD yn Baal-peor; oherwydd dinistriodd yr ARGLWYDD eich Duw o'ch plith bob un oedd yn dilyn Baal Peor;5e2Peidiwch ag ychwanegu dim at yr hyn yr wyf yn ei orchymyn ichwi, nac ychwaith dynnu oddi wrtho, ond cadw at orchmynion yr ARGLWYDD eich Duw yr wyf fi yn eu gorchymyn ichwi.S #2Yn awr, O Israel, gwrando ar y deddfau a'r cyfreithiau yr wyf yn eu dysgu ichwi heddiw; cadwch hwy er mwyn ichwi gael byw a mynd i feddiannu'r wlad y mae'r ARGLWYDD, Duw eich hynafiaid, yn ei rhoi ichwi.? {2Felly bu inni aros yn y dyffryn gyferbyn � Beth-peor.% E2Cyfarwydda Josua, a'i nerthu a'i gefnogi, oherwydd ef fydd yn croesi o flaen y bobl hyn, ac ef fydd yn eu harwain i feddiannu'r wlad yr wyt ti yn ei gweld." 2Dos i ben Pisga, ac edrych i'r gorllewin, y gogledd, y de a'r dwyrain, a sylwa'n fanwl, oherwydd ni chei di groesi'r Iorddonen hon.( K2Ond yr oedd yr ARGLWYDD yn ddig wrthyf o'ch achos chwi, ac ni wrandawodd arnaf. A dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf, "Dyna ddigon; paid � siarad wrthyf eto am hyn.d C2Gad imi groesi a gweld y wlad dda y tu hwnt i'r Iorddonen, y mynydd-dir da hwn, a Lebanon.">w2O Arglwydd DDUW, yr wyt wedi dechrau dangos i'th was dy fawredd a'th law gref, oherwydd pa dduw yn y nefoedd neu ar y ddaear sy'n cyflawni gweithredoedd a gorchestion fel dy rai di?8m2Yr adeg honno ymbiliais �'r ARGLWYDD, a dweud,Q2Paid �'u hofni, oherwydd bydd yr ARGLWYDD eich Duw yn ymladd trosoch."ue2Yr adeg honno hefyd gorchmynnais i Josua a dweud, "Yr wyt wedi gweld �'th lygaid dy hun yr hyn a wnaeth yr ARGLWYDD eich Duw i'r ddau frenin hyn; bydd yr ARGLWYDD yn gwneud yr un fath i'r holl deyrnasoedd yr wyt ti yn mynd i'w herbyn. 2nes y bydd yr ARGLWYDD wedi rhoi diogelwch i'ch perthnasau, fel y rhoddodd i chwi; yna byddant hwythau yn meddiannu'r wlad a roddodd yr ARGLWYDD eich Duw iddynt y tu hwnt i'r Iorddonen. Yna caiff pob un ohonoch fynd yn �l i'r diriogaeth a roddais i chwi." 2Ond y mae eich gwragedd a'ch plant a'ch anifeiliaid � a gwn fod gennych lawer o anifeiliaid � i aros yn y trefi a roddais i chwiM2Yr adeg honno gorchmynnais i chwi, a dweud, "Y mae'r ARGLWYDD eich Duw yn rhoi ichwi'r wlad hon i'w meddiannu; yr ydych chwi'r holl ddynion arfog a chryf i groesi o flaen eich pobl, yr Israeliaid.2a hefyd yr Araba, a'r Iorddonen yn derfyn iddo, o Cinnereth hyd at f�r yr Araba, sef y M�r Marw, islaw llethrau Pisga i'r dwyrain. ;2ac i Reuben a Gad rhoddais y tir sy'n ymestyn o Gilead hyd at nant Arnon, a chanol y nant yn derfyn iddo, a hyd at nant Jabboc, ar derfyn yr Ammoniaid,!?2Rhoddais Gilead i Machir;!~=2Cymerodd Jair fab Manasse y cyfan o diriogaeth Argob hyd at derfyn y Gesuriaid a'r Maachathiaid, a hyd heddiw gelwir Basan yn Hafoth-jair ar ei �l ef.'}I2 Rhoddais i hanner llwyth Manasse y gweddill o Gilead, a'r cyfan o deyrnas Og yn Basan, tiriogaeth Argob i gyd. Gwlad y Reffaim oedd yr enw ar y cyfan o Basan.5|e2 O'r wlad a gymerasom yn feddiant yr adeg honno, rhoddais i Reuben a Gad y tir oedd yn ymestyn o Aroer ar hyd glan nant Arnon, a hanner mynydd-dir Gilead, gyda'i ddinasoedd.N{2 Og brenin Basan oedd yr unig un ar �l o weddill y Reffaim. Yr oedd ganddo wely haearn naw cufydd o hyd a phedwar cufydd o led, yn �l y cufydd cyffredin; ac onid yw yn Rabba, dinas yr Ammoniaid? z2 Cymerasom holl ddinasoedd y gwastadedd, a'r cyfan o Gilead a Basan hyd at Salcha ac Edrei, oedd yn perthyn i deyrnas Og yn Basan.Zy/2 Enw'r Sidoniaid ar Hermon oedd Sirion, ond yr oedd yr Amoriaid yn ei alw'n Senir.x2Yr adeg honno cymerasom oddi ar ddau frenin yr Amoriaid y wlad y tu hwnt i'r Iorddonen, o nant Arnon hyd fynydd-dir Hermon.Ww)2Cymerasom y gwartheg i gyd yn ysbail i ni ein hunain, ac anrhaith y dinasoedd.lvS2Lladdasom bawb ym mhob dinas, yn ddynion, gwragedd a phlant, fel y gwnaethom i Sihon brenin Hesbon.u 2Yr oedd y rhain i gyd yn ddinasoedd caerog, gyda muriau uchel a dorau a barrau; yr oedd hefyd lawer iawn o bentrefi heb furiau.t!2Yr adeg honno cymerasom ei ddinasoedd i gyd heb adael yr un ar �l, sef trigain ohonynt, y cyfan o diriogaeth Argob, teyrnas Og yn Basan.}su2Rhoddodd yr ARGLWYDD ein Duw Og brenin Basan a'i holl fyddin yn ein dwylo, a lladdasom hwy, heb adael un yn weddill.Fr2Dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf, "Paid �'i ofni, oherwydd yr wyf yn ei roi ef a'i holl bobl a'i dir yn dy law. Gwna iddo fel y gwnaethost i Sihon brenin yr Amoriaid, a oedd yn byw yn Hesbon."wq k2Yna troesom a mynd i gyfeiriad Basan. Daeth Og brenin Basan gyda'i holl fyddin i ymladd yn ein herbyn yn Edrei.)pM2%Ond nid aethoch yn agos i wlad yr Ammoniaid, oddeutu nant Jabboc, nac ychwaith i ddinasoedd y mynydd-dir, nac i unrhyw le a waharddodd yr ARGLWYDD ein Duw inni.Bo2$O Aroer, a oedd ar lan nant Arnon, cyn belled � Gilead a'r ddinas oedd yn y dyffryn, nid oedd yr un gaer yn rhy gadarn inni. Rhoddodd yr ARGLWYDD ein Duw y cyfan ohonynt yn ein dwylo.fnG2#ond cymryd y gwartheg yn ysbail i ni ein hunain, ac anrhaith y dinasoedd a orchfygwyd gennym.m!2"Yr adeg honno cymerasom ei ddinasoedd i gyd, a difa'n llwyr bawb oedd ym mhob dinas, yn ddynion, gwragedd a plant. Ni adawsom neb ar �l,dlC2!a rhoddodd yr ARGLWYDD ein Duw ef yn ein dwylo, a lladdasom ef a'i feibion a'i holl fyddin.Kk2 Daeth Sihon a'i holl fyddin allan i ymladd yn ein herbyn yn Jahas;j2Yna dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf, "Edrych, yr wyf wedi dechrau rhoi Sihon a'i dir i ti; dos ati i gymryd meddiant o'i wlad."Vi'2Ond nid oedd Sihon brenin Hesbon yn fodlon inni deithio trwodd, oherwydd yr oedd yr ARGLWYDD eich Duw wedi caledu ei ysbryd a gwneud ei galon yn ystyfnig er mwyn ei roi yn eich llaw chwi, fel y mae heddiw.,hS2fel y rhoddodd tylwyth Esau sy'n byw yn Seir imi, a hefyd y Moabiaid sy'n byw yn Ar, nes imi groesi'r Iorddonen i'r wlad y mae'r ARGLWYDD ein Duw yn ei rhoi inni."+gQ2Cei werthu imi am arian y bwyd y byddaf yn ei fwyta, a chei arian gennyf am y du373?r a roi imi i'w yfed; yn unig rho ganiat�d imi deithio ar droed trwy dy dir,gfI2Gad imi deithio trwy dy dir ar hyd y briffordd; fe deithiaf arni heb droi i'r dde na'r chwith.be?2Yna anfonais negeswyr o anialwch Cedemoth at Sihon brenin Hesbon gyda geiriau heddychlon,&dG2Heddiw fe ddechreuaf wneud i'r holl bobloedd dan y nefoedd ofni ac arswydo o'th flaen; pan glywant s�n amdanat, byddant yn crynu ac yn arswydo o'th flaen."5ce2Cychwynnwch yn awr ar eich taith, a chroeswch nant Arnon. Edrych, yr wyf yn rhoi Sihon yr Amoriad, brenin Hesbon, a'i wlad yn dy law. Dos ati i'w meddiannu, ac ymosod arno.b2Y Cafftorim a ymfudodd o Cafftor a ddifaodd yr Afiaid oedd yn byw yn y pentrefi yn ymyl Gasa, ac yna byw yn eu tiriogaeth.),aS2Gwnaeth yr ARGLWYDD yr un fath i feibion Esau oedd yn byw yn Seir, pan ddifaodd yr Horiaid o'u blaen, a chymerasant hwythau feddiant o'u tir, a byw yno hyd heddiw.'`I2Yr oeddent hwy yn ddynion mawr, niferus a thal fel yr Anacim; ond fe ddifawyd y Reffaim gan yr ARGLWYDD, a chymerodd yr Ammoniaid feddiant o'u tir, a byw yno._2(Ystyrid hwn hefyd yn dir y Reffaim, am mai'r Reffaim oedd yn byw yno yn yr amser gynt, ond yr oedd yr Ammoniaid yn eu galw'n Samsumim.%^E2Pan ddoi at ffin yr Ammoniaid, paid �'u cythruddo na'u bygwth, oherwydd ni roddaf feddiant o'u tir i ti, am fy mod wedi ei roi yn feddiant i dylwyth Lot."6]i2Heddiw yr wyt i groesi terfyn Moab yn ymyl Ar.$\E2dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf,7[k2Wedi marw y cyfan o'r rhyfelwyr o blith y bobl,TZ#2Yn wir yr oedd llaw'r ARGLWYDD yn eu herbyn, i'w difa'n llwyr o'r gwersyll.QY2Cymerodd ddeunaw mlynedd ar hugain inni deithio o Cades-barnea nes croesi nant Sared; erbyn hynny yr oedd y cyfan o genhedlaeth y rhyfelwyr wedi darfod o'r gwersyll, fel y tyngodd yr ARGLWYDD wrthynt.fXG2 A dywedodd yr ARGLWYDD, "Yn awr paratowch i groesi nant Sared." Felly aethom dros nant Sared.hWK2 A hefyd yn yr amser gynt yr oedd yr Horiaid yn byw yn Seir, ond cymerodd tylwyth Esau eu tiriogaeth a'u difa hwy o'u blaen, a byw yno yn eu lle, fel y gwnaeth yr Israeliaid yn y tir a roddodd yr ARGLWYDD yn feddiant iddynt.WV)2 Ystyrid hwythau'n Reffaim fel yr Anacim, ond bod y Moabiaid yn eu galw'n Emim.ZU/2 Cyn hynny yr oedd yr Emim, dynion mawr, niferus a thal fel yr Anacim, yn byw yno.FT2 Dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf eto, "Paid � chythruddo'r Moabiaid, na bygwth ymladd yn eu herbyn, oherwydd ni roddaf feddiant i ti o'u tir, am fy mod wedi rhoi Ar yn feddiant i dylwyth Lot."&SG2Yna aethom oddi wrth ein perthnasau, tylwyth Esau, a oedd yn byw yn Seir, ac o ffordd yr Araba, ac o Elath ac Esion-geber, a throi i gyfeiriad anialwch Moab.QR2Y mae'r ARGLWYDD dy Dduw wedi dy fendithio yn y cyfan a wnaethost, ac wedi gwylio dy daith yn yr anialwch mawr hwn; am y deugain mlynedd hyn bu'r ARGLWYDD dy Dduw gyda thi, ac ni fu arnat eisiau dim."cQA2Talwch ag arian am y bwyd a brynwch ganddynt i'w fwyta, a'r un modd am y du373?r a yfwch.':Po2Y maent yn eich ofni, ond gofalwch beidio ag ymosod arnynt, oherwydd ni roddaf i chwi gymaint � lled troed o'u tir, am fy mod wedi rhoi mynydd-dir Seir yn etifeddiaeth i Esau. O 2Gorchymyn i'r bobl a dweud wrthynt, 'Yr ydych yn mynd i deithio trwy diriogaeth eich perthnasau, tylwyth Esau, sy'n byw yn Seir.aN=2Yr ydych wedi teithio'n ddigon hir o gwmpas y mynydd-dir hwn; trowch yn awr i'r gogledd.(MM2Yna dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf,*L Q2Yna troesom a mynd i'r anialwch i gyfeiriad y M�r Coch, fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi dweud wrthyf, a buom yn teithio o gwmpas mynydd-dir Seir am ddyddiau lawer.CK 2.Yna bu i chwi aros yn Cades, lle y buoch am ddyddiau lawer.J 2-Yna troesoch yn �l ac wylo gerbron yr ARGLWYDD; ond ni wrandawodd yr ARGLWYDD arnoch, ac yr oedd yn glustfyddar i'ch cri.I 2,A daeth yr Amoriaid, a oedd yn byw yn y mynydd-dir hwnnw, allan yn eich erbyn a'ch ymlid fel gwenyn, a'ch trechu yn Seir gerllaw Horma.H  2+Er imi ddweud hyn wrthych, ni wrandawsoch ond gwrthryfela yn erbyn gorchymyn yr ARGLWYDD, a beiddio mynd i fyny i'r mynydd-dir.2G a2*Ond dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf am ddweud wrthych, "Peidiwch � mynd i fyny i ymladd, rhag ichwi gael eich gorchfygu gan eich gelynion, oherwydd ni fyddaf fi gyda chwi."jF Q2)Yna atebasoch fi a dweud, "Yr ydym wedi pechu yn erbyn yr ARGLWYDD; fe awn i fyny ac ymladd fel y gorchmynnodd yr ARGLWYDD ein Duw." Ac fe wisgodd pob un ohonoch ei arfau, gan gredu mai hawdd fyddai mynd i fyny i'r mynydd-dir.ME 2(Ond trowch chwi, a theithiwch i'r anialwch i gyfeiriad y M�r Coch.">D y2'Ond bydd eich rhai bach, y dywedasoch y byddent yn ysbail, a'ch plant, nad ydynt heddiw yn gwybod na da na drwg, yn mynd i'r wlad; a rhoddaf hi iddynt hwy, a byddant yn ei meddiannu.C 2&ond fe fydd Josua fab Nun, sydd yn dy wasanaeth, yn mynd yno; annog ef, oherwydd bydd ef yn ei rhoi yn feddiant i Israel.nB Y2%O'ch achos chwi yr oedd yr ARGLWYDD yn ddig wrthyf finnau hefyd, a dywedodd, "Ni chei dithau fynd yno,A 52$Caleb fab Jeffunne yn unig a gaiff ei gweld, ac iddo ef a'i ddisgynyddion y rhoddaf y wlad y troediodd ef arni, am iddo ef lwyr ddilyn yr ARGLWYDD."o@ [2#Ni chaiff yr un o'r genhedlaeth ddrwg hon weld y wlad dda y tyngais y byddwn yn ei rhoi i'ch hynafiaid.B? 2"Pan glywodd yr ARGLWYDD eich geiriau, digiodd, a thyngodd:> 92!a oedd yn mynd o'ch blaen ar y ffordd, mewn t�n yn y nos i chwilio am le ichwi wersyllu, ac mewn cwmwl yn y dydd i ddangos ichwi'r ffordd i'w dilyn.J= 2 Ond er hyn, nid oeddech chwi yn ymddiried yn yr ARGLWYDD eich Duw,=< w2a hefyd yn yr anialwch lle gwelsoch fod yr ARGLWYDD eich Duw yn eich cario, fel y bydd dyn yn cario ei fab ei hun, bob cam o'r ffordd yr oeddech yn ei theithio nes dod i'r lle hwn."; }2Bydd yr ARGLWYDD eich Duw yn mynd o'ch blaen, ac ef fydd yn ymladd trosoch, fel y gwnaeth yn eich gu373?ydd yn yr Aifft,G:  2Yna dywedais wrthych, "Peidiwch ag arswydo nac ofni o'u hachos.c9 C2Sut yr awn ni i fyny yno? Y mae ein brodyr wedi ein digalonni trwy ddweud fod y bobl yn fwy ac yn dalach na ni, a bod y dinasoedd yn fawr gyda chaerau cyn uched �'r nefoedd, ac iddynt weld disgynyddion yr Anacim yno."*8 Q2Yr oeddech yn grwgnach yn eich pebyll, ac yn dweud, "Am fod yr ARGLWYDD yn ein cas�u y daeth � ni allan o wlad yr Aifft a'n rhoi yn nwylo'r Amoriaid i'n difa.m7 W2Ond nid oeddech chwi'n fodlon mynd i fyny, a gwrthryfelasoch yn erbyn gorchymyn yr ARGLWYDD eich Duw.6 2Casglasant beth o ffrwythau'r tir, a dod � hwy atom, ac adrodd mai gwlad dda oedd yr un yr oedd yr ARGLWYDD ein Duw yn ei rhoi inni.c5 C2Fe aethant hwy a theithio i fyny i'r mynydd-dir, a mynd hyd at ddyffryn Escol, a'i chwilio.j4 Q2Yr oedd hyn yn dderbyniol yn fy ngolwg, a dewisais ddeuddeg o ddynion o'ch plith, un o bob llwyth.C3 2Ond fe ddaethoch chwi i gyd ataf a dweud, "Gad inni anfon dynion o'n blaen i chwilio'r wlad, a dod ag adroddiad inni am y ffordd yr awn i fyny iddi, a hefyd am y dinasoedd yr awn iddynt."(2 M2Edrych, y mae'r ARGLWYDD dy Dduw yn rhoi'r wlad iti; dos i fyny, a meddianna hi fel y dywedodd yr ARGLWYDD, Duw dy hynafiaid, wrthyt. Paid ag ofni nac arswydo."q1 _2A dywedais wrthych, "Yr ydych wedi dod i fynydd-dir yr Amoriaid, y mae'r ARGLWYDD ein Duw yn ei roi inni.U0 '2Fel y gorchmynnodd yr ARGLWYDD ein Duw inni, gadawsom Horeb, a mynd i gyfeiriad mynydd-dir yr Amoriaid, gan deithio trwy'r cyfan o'r anialwch mawr ac ofnadwy hwnnw a welsoch chwi, a daethom i Cades-barnea.W/ +2Yr adeg honno hefyd fe orchmynnais i chwi yr holl bethau yr oeddech i'w gwneud.^. 92Byddwch yn ddiduedd mewn barn, a gwrandewch ar y distadl yn ogystal �'r pwysig. Peidiwch ag ofni unrhyw un, oherwydd eiddo Duw yw barn. Os bydd achos yn rhy anodd i chwi, dygwch ef ataf fi, a gwrandawaf fi arno."^- 92Yr adeg honno rhoddais orchymyn i'ch barnwyr, a dweud wrthynt, "Yr ydych i wrando ar achosion eich pobl, ac i farnu'n gyfiawn rhyngoch chwi a'ch gilydd, a hefyd rhyngoch chwi a'r dieithriaid sy'n byw yn eich plith.Z, 12Yna cymerais benaethiaid eich llwythau, dynion doeth a phrofiadol, a gosodais hwy yn benaethiaid arnoch, yn swyddogion ar unedau o fil, o gant, o hanner cant, ac o ddeg, a hwy oedd llywodraethwyr eich llwythau.`+ =2Eich ymateb i mi oedd dweud, "Y mae'r hyn a ddywedaist wrthym am ei wneud yn awgrym da."q* _2 Dewiswch o blith eich llwythau ddynion doeth, deallus a phrofiadol, a gosodaf hwy yn benaethiaid arnoch."P) 2 Sut y gallaf gymryd arnaf fy hun eich poenau a'ch beichiau a'ch ymryson?s( c2 Bydded i'r ARGLWYDD, Duw eich hynafiaid, eich lluosogi filwaith eto, a'ch bendithio fel yr addawodd i chwi.p' ]2 Y mae'r ARGLWYDD eich Duw wedi'ch gwneud yn lluosog, a dyma chwi heddiw mor niferus � s�r y nefoedd.K& 2 Yr adeg honno fe ddywedais wrthych, "Ni allaf eich cynnal fy hunan.D% 2Edrychwch, yr wyf yn rhoi'r wlad i chwi; ewch i mewn a meddiannwch y wlad y tyngodd yr ARGLWYDD i'ch tadau, Abraham, Isaac a Jacob, y byddai'n ei rhoi iddynt hwy ac i'w plant ar eu h�l."l$ U2Paratowch i fynd ar eich taith, ac ewch i fynydd-dir yr Amoriaid, ac at eu cymdogion yn yr Araba, yn y mynydd-dir, y Seffela a'r Negef ac ar lan y m�r, gwlad y Canaaneaid, a hefyd i Lebanon hyd at yr afon fawr, afon Ewffrates.f# I2Llefarodd yr ARGLWYDD ein Duw wrthym yn Horeb: "Yr ydych wedi aros digon yn ymyl y mynydd hwn.m" W2Y tu hwnt i'r Iorddonen yng ngwlad Moab y dechreuodd Moses egluro'r gyfraith hon, a dywedodd wrthynt,-! W2Yr oedd hyn wedi iddo orchfygu Sihon brenin yr Amoriaid, a oedd yn byw yn Hesbon, ac wedi iddo hefyd orchfygu Og brenin Basan, a oedd yn byw yn Astaroth ac yn Edrei.  '2Ar y dydd cyntaf o'r unfed mis ar ddeg, yn y ddeugeinfed flwyddyn, llefarodd Moses wrth yr Israeliaid y cyfan a orchmynnodd yr ARGLWYDD iddo.X -2Y mae taith un diwrnod ar ddeg o Horeb trwy fynydd-dir Seir hyd at Cades-barnea.* S2Dyma'r geiriau a lefarodd Moses wrth Israel gyfan y tu hwnt i'r Iorddonen yn anialwch yr Araba gyferbyn � Suff, rhwng Paran a Toffel a Laban, Haseroth a Disahab.!($ Dyma'r deddfau a'r gorchmynion a roddodd yr ARGLWYDD trwy Moses i bobl Israel yng ngwastadedd Moab, gyferbyn � Jericho ger yr Iorddonen.($ Felly daethant yn wragedd i wu375?r o dylwyth meibion Manasse fab Joseff, ac arhosodd eu hetifeddiaeth gyda thylwyth eu tad.gI($ ac fe briododd Mala, Tirsa, Hogla, Milca a Noa, merched Seloffehad, � meibion brodyr eu tad.S!($ Gwnaeth merched Seloffehad fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn i Moses,'I($ Felly, ni fydd yr etifeddiaeth yn cael ei throsglwyddo o'r naill lwyth i'r llall, ond bydd pob un o lwythau pobl Israel yn glynu wrth ei etifeddiaeth ei hun."H ($Y mae pob merch sy'n meddu ar etifeddiaeth, ni waeth i ba un o lwythau Israel y perthyn, i briodi � dyn o dylwyth ei thad, fel y caiff pob un o bobl Israel ran yn etifeddiaeth ei hynafiaid.#A($Nid yw etifeddiaeth pobl Israel i'w throsglwyddo o'r naill lwyth i'r llall; yn hytrach, glyned pob un o bobl Israel wrth etifeddiaeth llwyth ei hynafiaid.,S($Dyma orchymyn yr ARGLWYDD ynglu375?n � merched Seloffehad: c�nt briodi � phwy bynnag a ddymunant, cyn belled � bod eu gwu375?r yn perthyn i dylwyth eu tad.}u($Gorchmynnodd Moses i bobl Israel yn �l gair yr ARGLWYDD, a dweud, "Y mae cais llwyth meibion Joseff yn un cyfiawn.Y-($Pan ddaw jwbili pobl Israel, fe drosglwyddir eu hetifeddiaeth hwy at etifeddiaeth y llwythau y priodwyd hwy iddynt; felly, bydd eu hetifeddiaeth yn cael ei cholli oddi wrth etifeddiaeth llwyth ein hynafiaid."%($Yn awr, os priodant hwy � dynion o lwythau eraill ymysg yr Israeliaid, yna bydd eu hetifeddiaeth yn cael ei cholli o lwyth ein hynafiaid, ac yn cael ei throsglwyddo at etifeddiaeth y llwythau y priodwyd hwy iddynt, a bydd ein hetifeddiaeth ni yn dlotach o'r herwydd.9($a dweud, "Gorchmynnodd yr ARGLWYDD iti roi'r wlad yn etifeddiaeth i bobl Israel trwy'r coelbren, a rhoi etifeddiaeth ein brawd Seloffehad i'w ferched.: q($Daeth pennau-teuluoedd tylwythau meibion Gilead fab Machir, fab Manasse, un o dylwythau meibion Joseff, ymlaen a siarad � Moses a'r arweinwyr, sef pennau-teuluoedd pobl Israel,'(#"Peidiwch � gwneud y wlad yr ydych yn byw ynddi yn aflan, oherwydd yr wyf fi, yr ARGLWYDD, yn preswylio yn ei chanol ac ymysg pobl Israel.'"8k(#!Peidiwch � halogi'r wlad yr ydych yn byw ynddi; y mae gwaed yn halogi'r wlad, ac ni ellir gwneud iawn am y wlad y tywalltwyd gwaed ynddi ond trwy waed y sawl a'i tywalltodd.3(# Peidiwch � chymryd arian yn iawn gan y sawl a ffodd i'w ddinas noddfa, er mwyn iddo gael dychwelyd i fyw i'w dir ei hun cyn marw'r archoffeiriad.o Y(#Peidiwch � chymryd arian yn iawn am fywyd llofrudd a gafwyd yn euog o ladd; rhodder ef i farwolaeth. %(#Os bydd rhywun yn lladd rhywun arall, rhodder ef i farwolaeth ar dystiolaeth tystion; ond na rodder neb i farwolaeth ar dystiolaeth un tyst.f G(#'Bydd hyn yn ddeddf ac yn gyfraith i chwi trwy eich cenedlaethau lle bynnag y byddwch yn byw.$ C(#Rhaid i'r lleiddiad aros tu mewn i'w ddinas noddfa nes marw'r archoffeiriad; ond ar �l marw'r archoffeiriad, caiff ddychwelyd i'r tir sy'n feddiant iddo.K (#a'r dialydd gwaed yn ei ganfod a'i ladd, ni fydd yn euog o'i waed.[1(#Ond os �'r lleiddiad rywbryd y tu allan i derfynau'r ddinas noddfa y ffodd iddi,G (#a bydd y cynulliad yn arbed y lleiddiad rhag y dialydd gwaed ac yn ei roi'n �l yn y ddinas noddfa y ffodd iddi, a chaiff fyw yno nes marw'r archoffeiriad a eneiniwyd �'r olew cysegredig.^7(#y mae'r cynulliad i farnu rhwng yr ymosodwr a'r dialydd gwaed, yn �l y deddfau hyn;&G(#neu ynteu heb edrych yn ei daro � charreg a fyddai'n debyg o'i ladd, ac yntau'n marw, yna, gan na fu gelyniaeth rhyngddynt a chan na fwriadodd ei niweidio,xk(#'Os bydd rhywun yn gwanu rhywun arall yn sydyn, a heb atgasedd, neu os bydd yn taflu rhywbeth ato'n anfwriadol,R(#neu ynteu'n taro rhywun �'i law mewn atgasedd, ac yntau'n marw, yna rhodder y sawl a'i trawodd i farwolaeth; y mae'n llofrudd, a chaiff y sawl sy'n dial gwaed ei roi i farwolaeth pan ddaw o hyd iddo.jO(#Os bydd rhywun yn gwanu rhywun arall mewn casineb, neu'n ymosod arno'n fwriadol, ac yntau'n marw;V'(#Caiff y sawl sy'n dial gwaed roi'r llofrudd i farwolaeth pan ddaw o hyd iddo.(#Os bydd yn ei daro ag arf pren yn ei law, a'r arf yn debyg o ladd, ac yntau'n marw, y mae'n llofrudd; rhodder y llofrudd i farwolaeth.(#Os bydd yn ei daro � charreg yn ei law, a'r garreg yn debyg o ladd, ac yntau'n marw, y mae'n llofrudd; rhodder y llofrudd i farwolaeth.~(#'Os bydd rhywun yn taro rhywun arall ag offeryn haearn, ac yntau'n marw, y mae'n llofrudd; rhodder y llofrudd i farwolaeth.!}=(#Bydd y chwe dinas hyn yn noddfa i bobl Israel, ac i'r dieithryn a'r ymwelydd yn eu plith, a chaiff pwy bynnag a laddodd rywun yn anfwriadol ffoi iddynt.H| (#bydd tair yr ochr yma i'r Iorddonen, a thair yng ngwlad Canaan.5{g(# o'r chwe dinas a nodwch yn ddinasoedd noddfa,z(# Bydd y dinasoedd yn noddfa rhag y dialydd, fel na chaiff y lleiddiad ei ladd cyn iddo sefyll ei brawf o flaen y cynulliad.y7(# yr ydych i neilltuo i chwi eich hunain ddinasoedd i fod yn ddinasoedd noddfa, er mwyn i'r lleiddiad, a laddodd rywun yn anfwriadol, gael ffoi iddynt._x9(# Dywed wrth bobl Israel, 'Pan fyddwch wedi mynd dros yr Iorddonen i mewn i wlad Canaan,(wM(# Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,Yv-(#o'r dinasoedd sy'n feddiant i bobl Israel cymerwch lawer oddi wrth y llwythau mawr, ond llai oddi wrth y llwythau bychain; y mae pob llwyth i roi dinasoedd i'r Lefiaid yn �l maint yr etifeddiaeth a gafodd."bu?(#Felly byddwch yn rhoi i'r Lefiaid bedwar deg ac wyth o ddinasoedd i gyd, gyda'u porfeydd.1t](#O'r dinasoedd a rowch i'r Lefiaid, bydd chwech yn ddinasoedd noddfa, lle caiff y lleiddiaid ffoi; yn ychwanegol at y rhain, rhowch iddynt bedwar deg a dwy o ddinasoedd.s}(#Yr ydych i fesur, o'r tu allan i'r ddinas, ddwy fil o gufyddau ar yr ochr ddwyreiniol, dwy fil ar yr ochr ddeheuol, dwy fil ar yr ochr orllewinol, a dwy fil ar yr ochr ogleddol, a'r ddinas yn y canol; dyma borfeydd y dinasoedd fydd yn eiddo iddynt.}ru(#Bydd porfeydd y dinasoedd a roddwch i'r Lefiaid yn ymestyn o fur y ddinas tuag allan am fil o gufyddau oddi amgylch.uqe(#Caiff y Lefiaid fyw yn y dinasoedd, a bydd y porfeydd ar gyfer eu gwartheg, eu praidd, a'u holl anifeiliaid.p (#Gorchymyn i bobl Israel roi o'r etifeddiaeth a g�nt ddinasoedd i'r Lefiaid i fyw ynddynt, a phorfeydd o amgylch y dinasoedd.do E(#Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses yng ngwastadedd Moab, gyferbyn � Jericho ger yr Iorddonen,onY("Dyma'r dynion y gorchmynnodd yr ARGLWYDD iddynt rannu'r etifeddiaeth i bobl Israel yng ngwlad Canaan."Gm ("o lwyth meibion Nafftali, y pennaeth fydd Pedahel fab Ammihud.@l}("o lwyth meibion Aser, y pennaeth fydd Ahihud fab Salomi;Ek("o lwyth meibion Issachar, y pennaeth fydd Paltiel fab Assan;Hj ("o lwyth meibion Sabulon, y pennaeth fydd Elisaffan fab Parnach;Ei("o lwyth meibion Effraim, y pennaeth fydd Cemuel fab Sifftan;Uh%("o feibion Joseff: o lwyth meibion Manasse, y pennaeth fydd Haniel fab Effad;=gw("o lwyth meibion Dan, y pennaeth fydd Bucci fab Jogli;,fU("o lwyth Benjamin, Elidad fab Cislon;3ec("o lwyth meibion Simeon, Semuel fab Ammihud;9do("Dyma eu henwau: o lwyth Jwda, Caleb fab Jeffunne;Pc("Cymerwch hefyd un pennaeth o bob llwyth i rannu'r wlad yn etifeddiaeth.obY("Dyma enwau'r dynion sydd i rannu'r wlad yn etifeddiaeth i chwi: Eleasar yr offeiriad, a Josua fab Nun.(aM("Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,`("derbyniodd y ddau lwyth a hanner eu hetifeddiaeth hwy yr ochr draw i'r Iorddonen, i'r dwyrain o Jericho, tua chodiad haul."s_a("y mae llwythau teuluoedd meibion Reuben a Gad a hanner llwyth Manasse eisoes wedi derbyn eu hetifeddiaeth;9^m(" Rhoddodd Moses orchymyn i bobl Israel, a dweud, "Dyma'r wlad yr ydych i'w rhannu'n etifeddiaeth trwy goelbren, a'i rhoi i'r naw llwyth a hanner, fel y gorchmynnodd yr ARGLWYDD;])(" yna fe �'r terfyn i lawr ar hyd yr Iorddonen, a gorffen wrth F�r yr Heli. Hon fydd eich gwlad, a'r rhain fydd ei therfynau oddi amgylch.'"\(" fe �'r terfyn i lawr o Seffan i Ribla, i'r dwyrain o Ain, ac yna i lawr ymhellach ar hyd y llechweddau i'r dwyrain o F�r Cinnereth;A[(" 'Ar ochr y dwyrain, tynnwch linell o Hasar-enan i Seffan;[Z1(" yna'n ymestyn i Siffron, a gorffen yn Hasar-enan; dyma fydd eich terfyn gogleddol.LY("ac o Fynydd Hor i Lebo-hamath; bydd y terfyn yn cyrraedd hyd Sedad,XX+("'Dyma fydd eich terfyn i'r gogledd: tynnwch linell o'r M�r Mawr i Fynydd Hor,cWA("'I'r gorllewin, y terfyn fydd y M�r Mawr a'r arfordir; hwn fydd eich terfyn gorllewinol.NV("yna fe dry'r terfyn o Asmon at nant yr Aifft, a gorffen wrth y m�r. U("ac yn troi o lethrau Acrabbim a throsodd i Sin, ac yna i'r de o Cades-barnea; oddi yno � ymlaen i Hasar-adar a throsodd i Asmon; T("i'r de bydd yn ymestyn o anialwch Sin a heibio i Edom, ac yn y dwyrain bydd eich terfyn deheuol yn ymestyn o ben draw M�r yr Heli,S'("Gorchymyn bobl Israel, a dywed wrthynt, 'Pan fyddwch yn mynd i mewn i wlad Canaan, bydd terfynau'r wlad a gewch yn etifeddiaeth fel a ganlyn:'R M("Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses,DQ(!8ac fe wnaf i chwi yr hyn a fwriedais ei wneud iddynt hwy.'"VP'(!7Os na fyddwch yn gyrru allan drigolion y wlad o'ch blaen, yna bydd y rhai a adawyd gennych yn bigau yn eich llygaid ac yn ddrain yn eich ystlys, a byddant yn eich poenydio yn y wlad y byddwch yn byw ynddi;@O{(!6Yr ydych i rannu'r wlad yn etifeddiaeth rhwng eich teuluoedd trwy goelbren: i'r llwythau mawr rhowch etifeddiaeth fawr, ac i'r llwythau bychain etifeddiaeth fechan; lle bynnag y bydd y coelbren yn disgyn i unrhyw un, yno y bydd ei feddiant. Felly yr ydych i rannu'r etifeddiaeth yn �l llwythau eich hynafiaid.mNU(!5yna yr ydych i feddiannu'r wlad a thrigo yno, oherwydd yr wyf wedi rhoi'r wlad i chwi i'w meddiannu. M(!4yr ydych i yrru allan o'ch blaen holl drigolion y wlad, a dinistrio eu holl gerrig nadd a'u delwau tawdd, a difa eu holl uchelfeydd;OL(!3Dywed wrth bobl Israel, 'Wedi i chwi groesi'r Iorddonen i wlad Canaan,oKY(!2Llefarodd yr ARGLWYDD wrth Moses yng ngwastadedd Moab, gyferbyn � Jericho ger yr Iorddonen, a dweud,qJ](!1yr oedd eu gwersyll ar lan yr Iorddonen yn ymestyn o Beth-jesimoth hyd Abel-sittim yng ngwastadedd Moab.mIU(!0Aethant o fynyddoedd Abarim a gwersyllu yng ngwastadedd Moab, gyferbyn � Jericho ger yr Iorddonen;SH!(!/Aethant o Almon-diblathaim a gwersyllu ym mynyddoedd Abarim, o flaen Nebo. C~}}||h{{FzozyYxxwww"vv/utttSss5rrr"qDppWoonmm llllkk jii,hhgXff}ee;dccb^baa^``a`&_`^^"]]z\\\[ ZmYYmXX8WVUU[TT0SrRRQ`PPfONN'MjLL*KJJ==<<;?:99h8|76~554432211\00Y//I.t--X,,M+^+*))Q(p''m&&p%%$t$ #M"!!T x n .?yPJ;K1U0 |  U LF uj! 2 Yna fe ddygwch i'r man y bydd yr ARGLWYDD eich Duw yn ei ddewis yn drigfan i'w enw, y cwbl yr wyf yn ei orchymyn ichwi, eich poethoffrymau a'ch aberthau, eich degymau a'ch cyfraniadau, a'ch rhoddion dethol, y rhai yr ydych wedi eu haddunedu i'r ARGLWYDD.K2 Unwaith y byddwch dros yr Iorddonen ac yn byw yn y wlad y mae'r ARGLWYDD eich Duw yn ei rhoi'n etifeddiaeth ichwi, cewch lonydd oddi wrth y gelynion o'ch cwmpas, a byddwch yn byw mewn diogelwch.wi2 oherwydd nid ydych eto wedi cyrraedd yr orffwysfa a'r etifeddiaeth y mae'r ARGLWYDD eich Duw am eu rhoi ichwi.`;2 Nid ydych i wneud yn union fel y gwnawn yma heddiw, lle y mae pawb yn gwneud fel y myn,$C2 Yno gerbron yr ARGLWYDD eich Duw y byddwch chwi a'ch teuluoedd yn bwyta ac yn llawenhau ym mhopeth a wnewch, oherwydd i'r ARGLWYDD eich Duw eich bendithio.'I2 a chyflwyno eich poethoffrymau a'ch aberthau, eich degymau a'ch cyfraniadau, eich addunedau a'ch offrymau gwirfodd, a chyntafanedig eich gwartheg a'ch defaid.~~w2 Yn hytrach ceisiwch y man y bydd yr ARGLWYDD eich Duw yn ei ddewis o'ch holl lwythau yn drigfan i'w enw; yno y dewch,@}}2 Nid yn �l eu dull hwy y gwnewch i'r ARGLWYDD eich Duw.)|M2 Yr ydych i dynnu i lawr eu hallorau, dryllio'u colofnau, llosgi eu pyst Asera yn y t�n, torri i lawr ddelwau eu duwiau, a dinistrio'u henwau o'r mannau hynny.1{]2 Yr ydych i lwyr ddinistrio'r holl fannau ar y mynyddoedd uchel a'r bryniau, a than bob pren gwyrddlas, lle mae'r cenhedloedd yr ydych yn eu disodli yn addoli eu duwiau.*z Q2 Dyma'r deddfau a'r cyfreithiau yr ydych i ofalu eu cadw yn y wlad y mae'r ARGLWYDD, Duw eich hynafiaid, wedi ei rhoi ichwi i'w meddiannu tra byddwch byw yn y tir.Uy%2 gofalwch gadw'r holl ddeddfau a chyfreithiau a osodais ger eich bron heddiw.x32 Yr ydych ar fin croesi'r Iorddonen i ddod i feddiannu'r wlad y mae'r ARGLWYDD eich Duw yn ei rhoi ichwi; pan fyddwch wedi ei meddiannu a byw ynddi,;wq2 Fel y gwyddoch, y mae'r rhain yr ochr draw i'r Iorddonen i'r gorllewin, tuag at fachlud haul, yn nhir y Canaaneaid sy'n byw yn yr Araba, gyferbyn � Gilgal ac yn ymyl deri More.&vG2 A phan ddaw'r ARGLWYDD eich Duw � chwi i'r wlad yr ydych yn dod iddi i'w meddiannu, yna cyhoeddwch y fendith ar Fynydd Garisim a'r felltith ar Fynydd Ebal.Du2 ond melltith os na fyddwch yn gwrando ar orchmynion yr ARGLWYDD eich Duw, eithr yn troi o'r ffordd yr wyf fi yn ei gorchymyn ichwi heddiw, i ddilyn duwiau estron nad ydych yn eu hadnabod.bt?2 bendith os gwrandewch ar orchmynion yr ARGLWYDD eich Duw, yr wyf yn eu rhoi ichwi heddiw;Js2 Gwelwch, yr wyf yn gosod ger eich bron heddiw fendith a melltith:)rM2 Ni fydd neb yn medru eich gwrthsefyll; fel yr addawodd ichwi, bydd yr ARGLWYDD eich Duw yn peri i'ch arswyd a'ch dychryn fod dros wyneb yr holl dir a droediwch.0q[2 Eich eiddo chwi fydd pobman y bydd gwadn eich troed yn sengi arno, o'r anialwch hyd Lebanon, ac o'r afon, afon Ewffrates, hyd f�r y gorllewin; dyna fydd eich terfyn. p2 yna bydd yr ARGLWYDD yn gyrru'r holl genhedloedd hyn allan o'ch blaen, a chewch feddiannu eiddo cenhedloedd mwy a chryfach na chwi.o2 Os byddwch yn ofalus i gadw'r cwbl yr wyf yn ei orchymyn ichwi, a charu'r ARGLWYDD eich Duw, a dilyn ei lwybrau ef i gyd, a glynu wrtho,n/2 er mwyn i'ch dyddiau chwi a'ch plant amlhau yn y tir y tyngodd yr ARGLWYDD i'ch hynafiaid y byddai'n ei roi iddynt, tra bo nefoedd uwchlaw daear.;ms2 ysgrifennwch hwy ar byst eich tai ac yn eich pyrth,l2 Dysgwch hwy i'ch plant, a'u crybwyll wrth eistedd yn y tu375? ac wrth gerdded ar y ffordd, wrth fynd i orwedd ac wrth godi;k2 Am hynny gosodwch y geiriau hyn yn eich calon ac yn eich enaid, a'u rhwymo'n arwydd ar eich llaw, ac yn rhactalau rhwng eich llygaid.ljS2 Os felly, bydd dicter yr ARGLWYDD yn llosgi yn eich erbyn; bydd yn cau y nefoedd, fel na cheir glaw, ac ni fydd y tir yn rhoi ei gynnyrch, ac yn fuan byddwch chwithau'n darfod o'r wlad dda y mae'r ARGLWYDD ar fin ei rhoi ichwi.eiE2 Gwyliwch rhag ichwi gael eich arwain ar gyfeiliorn, a gwasanaethu duwiau estron a'u haddoli.Wh)2 rhof laswellt yn eich meysydd ar gyfer eich gwartheg, a chewch fwyta'ch gwala.g!2 yna byddaf yn anfon glaw yn ei bryd ar gyfer eich tir yn yr hydref a'r gwanwyn, a byddwch yn medi eich u375?d, eich gwin newydd a'ch olew;2f_2 Ac os byddwch yn gwrando o ddifrif ar fy ngorch-mynion, yr wyf yn eu rhoi ichwi heddiw, i garu'r ARGLWYDD eich Duw a'i wasanaethu �'ch holl galon ac �'ch holl enaid,yem2 Tir y mae'r ARGLWYDD eich Duw yn gofalu amdano yw hwn, a'i lygaid yn wastad arno o ddechrau blwyddyn i'w diwedd.d2 Ond y mae'r wlad yr ydych ar fynd drosodd i'w meddiannu yn wlad o fynyddoedd a dyffrynnoedd, yn yfed du373?r o law y nefoedd.Cc2 Yn wir, nid yw'r wlad yr ydych ar ddod iddi i'w meddiannu yn debyg i wlad yr Aifft y daethoch allan ohoni, lle'r oeddech yn hau eich had ac yn ei ddyfrhau �'ch troed, fel gardd lysiau.(bK2 a hefyd er mwyn estyn eich oes yn y tir y tyngodd yr ARGLWYDD i'ch hynafiaid y byddai'n ei roi iddynt hwy a'u disgynyddion, gwlad yn llifeirio o laeth a m�l.2a_2 Yr ydych i gadw pob gorchymyn yr wyf fi yn ei roi ichwi heddiw, er mwyn ichwi fod yn ddigon cryf i fynd i mewn ac etifeddu'r wlad yr ydych ar fynd drosodd i'w meddiannu;c`A2 Fe welsoch chwi �'ch llygaid eich hunain yr holl weithredoedd mawr a wnaeth yr ARGLWYDD.L_2 a'r hyn a wnaeth i Dathan ac Abiram, meibion Eliab fab Reuben, pan agorodd y ddaear ei safn yng nghanol Israel gyfan a'u llyncu hwy a'u teuluoedd, eu pebyll a'r holl eiddo oedd yn perthyn iddynt._^92 Gwyddoch hefyd yr hyn a wnaeth er eich mwyn yn yr anialwch nes ichwi ddod i'r lle hwn,3]a2 hefyd yr hyn a wnaeth i fyddin yr Aifft, ei meirch a'i cherbydau, pan barodd i ddyfroedd y M�r Coch lifo drostynt wrth iddynt eich ymlid, ac iddo'u difa hyd y dydd hwn.t\c2 Gwyddoch am ei arwyddion a'i weithredoedd a wnaeth ymhlith yr Eifftiaid, i'r Brenin Pharo ac i'w holl wlad,S[!2 Gwyddoch chwi heddiw am ddis-gyblaeth yr ARGLWYDD eich Duw, ond nid yw eich plant wedi ei brofi ef na'i weld, nac ychwaith ei fawredd, ei law gadarn a'i fraich estynedig; yr ydych chwi heddiw i'w cofio.uZ g2 Yr ydych i garu'r ARGLWYDD eich Duw a chadw ei ofynion, ei ddeddfau, ei gyfreithiau a'i orchmynion bob amser.Y32 Yn ddeg a thrigain o bobl yr aeth dy hynafiaid i lawr i'r Aifft, ond yn awr y mae'r ARGLWYDD dy Dduw wedi dy wneud mor niferus � s�r y nefoedd.sXa2 Ef yw dy fawl, ac ef yw dy Dduw, a wnaeth iti'r pethau mawr ac ofnadwy hyn a welaist �'th lygaid dy hun.cWA2 Yr wyt i ofni'r ARGLWYDD dy Dduw a'i wasanaethu; yr wyt i lynu wrtho ac i dyngu yn ei enw.aV=2 Yr ydych chwithau i garu'r dieithryn, gan ichwi fod yn ddieithriaid yng ngwlad yr Aifft.pU[2 Y mae'n gwneud cyfiawnder �'r amddifad a'r weddw, yn caru'r dieithr, ac yn rhoi iddynt fwyd a dillad.!T=2 Oherwydd yr ARGLWYDD eich Duw yw Duw y duwiau ac Arglwydd yr arglwyddi, Duw mawr, cadarn ac ofnadwy; nid yw'n dangos ffafriaeth nac yn cymryd llwgrwobr.NS2 Yn awr, enwaedwch eich calonnau, a pheidiwch � bod yn ystyfnig eto.8Rk2 Ond rhoddodd yr ARGLWYDD ei serch ar dy hynafiaid ac fe'u carodd, a dewis eu disgynyddion ar eu h�l; ie, eich dewis chwi o blith yr holl bobloedd, fel y mae'n gwneud heddiw.kQQ2 Edrych, eiddo'r ARGLWYDD dy Dduw yw'r nefoedd a nef y nefoedd, hefyd y ddaear a'r cyfan sydd arni.tPc2 dy fod hefyd yn cadw ei orchmynion a'i ddeddfau yr wyf yn eu gorchymyn iti heddiw, fel y byddo'n dda arnat.XO+2 Yn awr, O Israel, beth y mae'r ARGLWYDD dy Dduw yn ei ofyn gennyt? Dy fod yn ofni'r ARGLWYDD dy Dduw trwy rodio yn ei ffyrdd a'i garu, a gwasanaethu'r ARGLWYDD dy Dduw �'th holl galon ac �'th holl enaid;N12 Yna dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf, "Cod ac arwain y bobl er mwyn iddynt fynd i feddiannu'r wlad y tyngais i'w hynafiaid y byddwn yn ei rhoi iddynt."@M{2 Fel y tro cyntaf, arhosais ar y mynydd am ddeugain diwrnod a deugain nos; gwrandawodd yr ARGLWYDD arnaf fel y gwnaeth yr adeg honno, oherwydd nid oedd yr ARGLWYDD yn dymuno eich difa.L2 Dyna pam nad oes gan Lefi ran nac etifeddiaeth gyda'i gymrodyr; yr ARGLWYDD yw ei etifeddiaeth, fel yr addawodd yr ARGLWYDD dy Dduw iddo.+2 Yr ydych wedi gwrthryfela yn erbyn yr ARGLWYDD o'r dydd y deuthum i'ch adnabod.k=Q2 Yna pan anfonodd yr ARGLWYDD chwi o Cades-barnea a dweud wrthych, "Ewch i fyny i feddiannu'r wlad yr wyf yn ei rhoi ichwi", gwrthryfela a wnaethoch yn erbyn yr ARGLWYDD eich Duw, a gwrthod ymddiried ynddo a gwrando ar ei lais.J<2 Digiasoch yr ARGLWYDD yn Tabera, yn Massa ac yn Cibroth-hattaafa.:;o2 Cymerais y llo yr oeddech wedi pechu wrth ei wneud, a'i losgi yn y t�n, ei guro a'i falu'n f�n nes ei fod yn llwch, ac yna teflais y llwch i'r nant oedd yn llifo o'r mynydd.s:a2 Yr oedd yr ARGLWYDD yn ddig iawn wrth Aaron ac yn bwriadu ei ddifa, ond ymbiliais ar ei ran yr adeg honno."9?2 Yr oeddwn yn ofni'r dig a'r cynddaredd yr oedd yr ARGLWYDD yn eu dangos tuag atoch gan feddwl eich difa, ond gwrandawodd yr ARGLWYDD arnaf y tro hwn eto.Q82 Yna syrthiais i lawr gerbron yr ARGLWYDD, fel o'r blaen, a b�m am ddeugain diwrnod a deugain nos heb fwyta nac yfed o achos eich holl bechodau, sef gwneud drygioni yng ngolwg yr ARGLWYDD a'i ddigio.R72 Cydiais yn y ddwy lechen a'u taflu o'm dwylo a'u torri yn eich gu373?ydd.76i2 Gwelais eich bod wedi pechu yn erbyn yr ARGLWYDD eich Duw trwy wneud i chwi eich hunain ddelw dawdd ar ffurf llo, a rhuthro i droi o'r ffordd a orchmynnodd yr ARGLWYDD ichwi.y5m2 Yna trois a dod i lawr o'r mynydd � dwy lechen y cyfamod yn fy nwylo, ac yr oedd y mynydd yn llosgi gan d�n.42 Gad lonydd imi, er mwyn imi eu difa a dileu eu henw o dan y nefoedd, a'th wneud di'n genedl gryfach a mwy niferus na hwy."O32 Dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf, "Gwelais fod y bobl hyn yn bobl ystyfnig.22 a dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf, "Cod, dos i lawr ar unwaith o'r mynydd hwn, oherwydd y mae dy bobl, a ddygaist allan o'r Aifft, wedi gwneud peth llygredig; y maent wedi rhuthro i droi o'r ffordd a orchmynnais iddynt, ac wedi gwneud iddynt eu hunain ddelw dawdd."o1Y2 Ar ddiwedd y deugain diwrnod a deugain nos, rhoddodd yr ARGLWYDD imi'r ddwy lechen, llechau'r cyfamod,N02 Rhoddodd yr ARGLWYDD imi y ddwy lechen, llechau yr ysgrifennwyd arnynt gan fys Duw, ac arnynt yr oedd yr holl eiriau a lefarodd yr ARGLWYDD wrthych o ganol y t�n ar y mynydd ar ddydd y cynulliad.9/m2 Pan euthum i fyny i'r mynydd i dderbyn y llechau, llechau'r cyfamod a wnaeth yr ARGLWYDD � chwi, fe arhosais ar y mynydd am ddeugain diwrnod a deugain nos heb fwyta nac yfed.X.+2 Digiasoch yr ARGLWYDD yn Horeb, ac yr oedd mor ddig nes iddo fwriadu eich difa.G- 2 Cofia, a phaid ag anghofio, iti ennyn dig yr ARGLWYDD dy Dduw yn yr anialwch; yr wyt wedi gwrthryfela yn erbyn yr ARGLWYDD o'r dydd y daethost allan o wlad yr Aifft nes iti ddod i'r lle hwn.,!2 Felly ystyria di nad o achos dy gyfiawnder y mae'r ARGLWYDD dy Dduw yn rhoi iti'r wlad dda hon i'w meddiannu; yn wir, pobl ystyfnig ydych.+y2 Nid oherwydd dy gyfiawnder a'th uniondeb yr wyt yn mynd i feddiannu eu gwlad, ond oherwydd drygioni'r cenhedloedd hyn y mae'r ARGLWYDD dy Dduw yn eu gyrru allan o'th flaen, ac er mwyn cadarnhau'r gair a dyngodd i'th dadau, Abraham, Isaac a Jacob.w*i2 Pan fydd yr ARGLWYDD dy Dduw wedi eu gyrru allan o'th flaen, paid � dweud, "Daeth yr ARGLWYDD � mi i feddiannu'r wlad hon oherwydd fy nghyfiawnder." Ond o achos drygioni'r cenhedloedd hyn y mae'r ARGLWYDD yn eu gyrru allan o'th flaen.h)K2 Ond deall di heddiw fod yr ARGLWYDD dy Dduw, sy'n croesi o'th flaen, yn d�n ysol, ac y bydd ef yn eu difa a'u darostwng o'th flaen. Byddi dithau'n eu gyrru allan ac yn eu difa yn sydyn, fel yr addawodd yr ARGLWYDD wrthyt.(2 Y maent yn ddynion mawr a thal, disgynyddion yr Anacim; fe wyddost ti amdanynt, oherwydd clywaist ddweud, "Pwy a saif o flaen yr Anacim?"+' S2 Gwrando, O Israel, yr wyt ti heddiw yn croesi'r Iorddonen i goncro cenhedloedd sy'n fwy ac yn gryfach na thi, a dinasoedd mawr � chaerau cyn uched �'r nefoedd.&2Fel y cenhedloedd a ddinistriodd yr ARGLWYDD o'ch blaenau y dinistrir chwithau, am ichwi wrthod gwrando ar lais yr ARGLWYDD eich Duw.M%2Os byddwch yn anghofio'r ARGLWYDD eich Duw ac yn mynd ar �l duwiau eraill ac yn eu gwasanaethu ac yn ymgrymu iddynt, yna yr wyf yn eich rhybuddio heddiw y byddwch yn cael eich dinistrio'n llwyr.&$G2yna cofiwch yr ARGLWYDD eich Duw, oherwydd ef sy'n rhoi nerth ichwi i ennill cyfoeth, er mwyn cadarnhau'r cyfamod a dyngodd i'ch hynafiaid, fel y mae heddiw.b#?2Os dywedwch, "Ein nerth ein hunain a chryfder ein dwylo a ddaeth �'r cyfoeth hwn inni",5"e2Porthodd chwi hefyd yn yr anialwch � manna, nad oedd eich hynafiaid yn gwybod beth oedd, a hynny er mwyn eich darostwng a'ch profi, fel y byddai'n dda arnoch yn y diwedd.O!2Ef oedd yn eich arwain trwy'r anialwch mawr a dychrynllyd, lle'r oedd seirff gwenwynig a sgorp-ionau, a thrwy dir sych heb ddim du373?r, lle y gwnaeth i ddu373?r darddu allan i chwi o'r graig galed. }2yna peidiwch ag ymffrostio ac anghofio'r ARGLWYDD eich Duw, a ddaeth � chwi allan o wlad yr Aifft, o du375? caethiwed.vg2 a phan fydd eich gwartheg a'ch defaid yn cynyddu, a digon o arian ac aur gennych, a'ch holl eiddo yn cynyddu,R2 Pan fyddwch wedi bwyta a chael digon, ac adeiladu tai braf i fyw ynddynt,!=2 Gofalwch na fyddwch yn anghofio'r ARGLWYDD eich Duw nac yn gwrthod cadw ei orchmynion, ei gyfreithiau a'i ddeddfau, yr wyf yn eu gorchymyn ichwi heddiw.vg2 Wedi ichwi fwyta a chael digon, byddwch yn bendithio'r ARGLWYDD eich Duw am y wlad dda y mae'n ei rhoi ichwi. ;2 gwlad lle cewch fwyta heb brinder, a lle ni bydd arnoch angen am ddim; gwlad y mae ei cherrig yn haearn a lle y byddwch yn cloddio copr o'i mynyddoedd.Y-2gwlad lle mae gwenith a haidd, gwinwydd, ffigys a phomgranadau, olewydd a m�l;1]2oherwydd y mae'r ARGLWYDD eich Duw yn dod � chwi i wlad dda, gwlad ac ynddi ffrydiau du373?r, ffynhonnau, a chronfeydd yn tarddu yn y dyffrynnoedd ac ar y mynyddoedd;S!2Cadwch orchmynion yr ARGLWYDD eich Duw trwy rodio yn ei ffyrdd a'i barchu;^72Ystyriwch fod yr ARGLWYDD eich Duw yn eich disgyblu fel y mae tad yn disgyblu ei fab.iM2Ni threuliodd y dillad oedd amdanoch, ac ni chwyddodd eich traed yn ystod y deugain mlynedd hyn.gI2Darostyngodd chwi a dwyn newyn arnoch; yna fe'ch porthodd � manna, nad oeddech chwi na'ch hynafiaid yn gwybod beth oedd, er mwyn eich dysgu nad ar fara yn unig y bydd rhywun fyw, ond ar bopeth sy'n dod o enau'r ARGLWYDD.V'2Cofiwch yr holl ffordd yr arweiniodd yr ARGLWYDD eich Duw chwi yn ystod y deugain mlynedd hyn yn yr anialwch, gan eich darostwng a'ch profi er mwyn gwybod a oeddech yn bwriadu cadw ei orchmynion ai peidio.7 k2Gofalwch gadw'r holl orchmynion yr wyf yn eu rhoi ichwi heddiw, er mwyn ichwi fyw a chynyddu a mynd i feddiannu'r wlad y tyngodd yr ARGLWYDD y byddai'n ei rhoi i'ch hynafiaid.9m2Nid ydych i ddwyn i'ch tu375? unrhyw ffieidd-dra, rhag i chwi fynd yn beth i'w ddifrodi fel yntau; yr ydych i'w ddirmygu'n llwyr a'i ffieiddio, oherwydd peth i'w ddifrodi ydyw.C2Yr ydych i losgi delwau eu duwiau yn y t�n; nid ydych i chwennych eu harian a'u haur, na'u cymryd, rhag iddynt fod yn fagl ichwi, oherwydd y maent yn ffieidd-dra i'r ARGLWYDD eich Duw.12Bydd yn rhoi eu brenhinoedd yn eich llaw, a byddwch yn dileu eu henwau o dan y nefoedd; ni all unrhyw un eich gwrthsefyll nes i chwi eu dinistrio.r_2Bydd yr ARGLWYDD eich Duw yn eu darostwng o'ch blaenau, ac yn dwyn arnynt ddryswch mawr nes eu dinistrio.;q2Fe fydd yr ARGLWYDD eich Duw yn gyrru allan y cenhedloedd hyn o'ch blaenau fesul ychydig; ni fyddwch yn eu difa ar unwaith, rhag i'r anifeiliaid gwyllt fynd yn rhy niferus ichwi.n W2Peidiwch ag arswydo o'u hachos, oherwydd bydd yr ARGLWYDD eich Duw, y Duw mawr ac ofnadwy, gyda chwi.~ w2Bydd yr ARGLWYDD eich Duw hefyd yn anfon cacwn i'w plith, nes difa pob un fydd yn weddill neu yn cuddio oddi wrthych.{ q2Gwelsoch �'ch llygaid eich hunain y treialon mawr, yr arwyddion a'r rhyfeddodau, ac fel y daeth yr ARGLWYDD eich Duw � chwi allan � llaw gadarn a braich estynedig; felly y gwna'r ARGLWYDD eich Duw i'r holl bobloedd yr ydych yn eu hofni.k Q2Peidiwch �'u hofni; daliwch i gofio'r hyn a wnaeth yr ARGLWYDD eich Duw i Pharo a'r Aifft i gyd. 2Hwyrach y byddwch yn dweud ynoch eich hunain, "Y mae'r cen-hedloedd hyn yn fwy niferus na ni; sut felly y gallwn eu gyrru allan?".W2Yr ydych i ddifa'r holl bobloedd y mae'r ARGLWYDD eich Duw yn eu rhoi i chwi; nid ydych i dosturio wrthynt nac addoli eu duwiau, oherwydd byddai hynny yn fagl ichwi.9m2Fe dry'r ARGLWYDD bob clefyd oddi wrthych, ac ni fydd yn dwyn arnoch chwi yr un o'r heintiau difrifol a brofasoch yn yr Aifft, ond yn eu gosod ar yr holl rai sy'n eich cas�u.2Cewch eich bendithio yn fwy na'r holl bobloedd; ni fydd yr un ohonoch chwi, yn wryw na benyw, yn anffrwythlon, na'r un o'ch anifeiliaid.y2 Bydd yn eich caru, yn eich bendithio ac yn gwneud ichwi gynyddu; bydd hefyd yn bendithio'ch plant a chynnyrch eich tir, eich u375?d, eich gwin a'ch olew, ac epil eich gwartheg a'ch praidd yn y tir y tyngodd i'ch hynafiaid y byddai'n ei roi ichwi.#A2 Os byddwch yn gwrando ar y cyfreithiau hyn ac yn gofalu eu cadw, yna bydd yr ARGLWYDD eich Duw yn cadw'r cyfamod a'r ffyddlondeb a dyngodd i'ch hynafiaid.oY2 Yr ydych i gadw'r gorchmynion, y deddfau a'r cyfreithiau yr wyf fi heddiw yn gorchymyn i chwi eu cadw.2 ond y mae'n talu'n �l i'r rhai sy'n ei gas�u trwy eu difa; yn wir nid yw'n oedi i dalu'n �l i'r rhai sy'n ei gas�u.9m2 Felly deallwch mai'r ARGLWYDD eich Duw sydd Dduw; y mae'n Dduw ffyddlon, yn cadw cyfamod a ffyddlondeb hyd fil o genedlaethau gyda'r rhai sy'n ei garu ac yn cadw ei orchmynion,>w2Ond am fod yr ARGLWYDD yn eich caru ac yn cadw'r addewid a dyngodd i'ch hynafiaid, daeth � chwi allan � llaw gadarn a'ch gwaredu o du375? caethiwed, o law Pharo brenin yr Aifft.2Nid am eich bod yn fwy niferus na'r holl bobloedd yr hoffodd yr ARGLWYDD chwi a'ch dewis; yn wir chwi oedd y lleiaf o'r holl bobloedd.:~o2Yr ydych chwi yn bobl sanctaidd i'r ARGLWYDD eich Duw. Y mae'r ARGLWYDD eich Duw wedi eich dewis o blith yr holl bobloedd sydd ar wyneb y ddaear, i fod yn bobl arbennig iddo ef.}%2Ond fel hyn yr ydych i wneud iddynt: tynnu i lawr eu hallorau, dinistrio eu colofnau, a malurio eu pyst Asera a llosgi eu delwau yn y t�n.|2oherwydd fe wn�nt i'th blant droi oddi wrthyf ac addoli duwiau eraill, a bydd yr ARGLWYDD yn ddig wrthyt ac yn dy ddifa ar unwaith.{y2Paid � gwneud cytundeb priodas � hwy trwy roi dy ferched i'w meibion a chymryd eu merched yn wragedd i'th feibion,8zk2a phan fydd yr ARGLWYDD dy Dduw yn eu darostwng o'th flaen, a thithau'n ymosod arnynt, yr wyt i'w difa'n llwyr. Paid � gwneud cyfamod � hwy na dangos trugaredd tuag atynt.y '2Bydd yr ARGLWYDD dy Dduw yn dod � thi i'r wlad yr wyt yn mynd iddi i'w meddiannu, ac yn gyrru allan o'th flaen lawer o genhedloedd, sef Hethiaid, Girgasiaid, Amoriaid, Canaaneaid, Peresiaid, Hefiaid a Jebusiaid, saith o genhedloedd sy'n fwy niferus a chryfach na thi;x2A bydd yn gyfiawnder inni os gofalwn gadw'r holl orchmynion hyn gerbron yr ARGLWYDD ein Duw, fel y gorchmynnodd ef inni."Y21ac yn cynnwys y cyfan o'r Araba i'r dwyrain o'r Iorddonen, hyd at f�r yr Araba islaw llethrau Pisga.b=?20Yr oedd y diriogaeth yn ymestyn o Aroer, ar lan nant Arnon, at Fynydd Sirion, sef Hermon, <2/Cymerasant ei wlad ef a gwlad Og brenin Basan, dau frenin yr Amoriaid oedd yn y dwyrain, yn y diriogaeth y tu hwnt i'r Iorddonen.S;!2.pan oeddent y tu hwnt i'r Iorddonen yn y dyffryn gyferbyn � Beth-peor yng ngwlad Sihon brenin yr Amoriaid, a oedd yn byw yn Hesbon ac a orchfygwyd gan Moses a'r Israeliaid ar eu taith allan o'r Aifft.{:q2-A dyma'r rheolau, y deddfau a'r cyfreithiau a lefarodd Moses wrth yr Israeliaid, wedi iddynt ddod allan o'r Aifft,>9y2,Dyma'r gyfraith a osododd Moses gerbron yr Israeliaid.852+Y dinasoedd oedd: Beser yng ngwastatir yr anialwch ar gyfer y Reubeniaid; Ramoth yn Gilead ar gyfer y Gadiaid; Golan yn Basan ar gyfer y Manasseaid.77i2*er mwyn i'r sawl a fyddai'n lladd ei gymydog yn anfwriadol, heb elyniaeth rhyngddynt yn flaenorol, gael ffoi iddynt. Trwy ffoi i un o'r dinasoedd hyn byddai'n arbed ei fywyd.X6+2)Yna neilltuodd Moses dair dinas yn y dwyrain, yn y tir y tu hwnt i'r Iorddonen,S5!2(Cadw ei ddeddfau, a'r gorchmynion yr wyf yn eu gorchymyn iti heddiw, fel y bydd yn dda arnat ac ar dy blant ar dy �l, ac iti gael oes faith ar y ddaear y mae'r ARGLWYDD dy Dduw yn ei rhoi iti am byth.4 2'Heddiw yr wyt ti i gydnabod ac i ystyried mai'r ARGLWYDD sydd Dduw yn y nefoedd uchod ac ar y ddaear isod, ac nad oes un arall.32&a gyrru allan o'th flaen genhedloedd oedd yn fwy ac yn gryfach na thi, a'th arwain a rhoi iti eu gwlad yn etifeddiaeth, fel y mae heddiw.22%Am iddo garu dy hynafiaid a dewis eu plant ar eu h�l, y daeth � thi allan o'r Aifft trwy ei bresenoldeb � nerth mawr,12$Parodd iti glywed ei lais o'r nefoedd i'th ddisgyblu, a dangosodd iti ei d�n mawr ar y ddaear, a chlywaist ei eiriau o ganol y t�n.^072#Cefaist ti brofi hyn er mwyn iti wybod mai'r ARGLWYDD sydd Dduw, ac nad oes un arall./2"A geisiodd unrhyw dduw ddod i gymryd iddo'i hun genedl o ganol cenedl trwy dreialon, arwyddion, rhyfeddodau, a brwydr, ac � llaw gadarn a braich estynedig a llawer o bethau arswydus, fel y gwnaeth yr ARGLWYDD eich Duw yn eich gu373?ydd yn yr Aifft?T.#2!A glywodd pobl lais Duw yn llefaru o ganol t�n, fel y clywaist ti, a byw?9-m2 Ystyria'r dyddiau gynt, cyn dy amser di, o'r dydd y creodd Duw ddyn ar y ddaear, a chwilia'r nefoedd o un cwr i'r llall. A fu peth mor fawr � hyn, neu a glywyd am beth tebyg? *~~\}}>|l{{{8zyy&xxgwwdvuu3tssErrRqponnbmmllelknjjQihggzffftf+eddudccc1bbbbnb?aaav``1_E^^ ]S\\q[[RZ|Z YfXXWRVUU7TTSSGRR+QPPOONNUMM;L>==2 Pan fyddi ar fin brwydro yn erbyn tref, cynnig delerau heddwch iddi.h=K2 Wedi i'r swyddogion orffen annerch y fyddin, byddant yn gosod capteiniaid dros luoedd y fyddin.1<]2Wedyn y mae'r swyddogion i ddweud ymhellach wrth y fyddin, "Pwy bynnag sy'n ofnus ac yn wangalon, aed yn ei �l adref, rhag iddo wanhau calonnau ei frodyr yr un modd.";+2A phwy bynnag sydd wedi dywedd�o � merch ond heb ei phriodi, aed yn ei �l adref, rhag iddo farw yn y frwydr ac i rywun arall ei phriodi.":/2A phwy bynnag sydd wedi plannu gwinllan ond heb fwynhau ei ffrwyth, aed yn ei �l adref, rhag iddo farw yn y frwydr ac i rywun arall ei fwynhau.S9!2Yna bydd y swyddogion yn annerch ac yn dweud wrth y fyddin, "Pwy bynnag sydd wedi adeiladu tu375? newydd ond heb ei gysegru, aed yn ei �l adref, rhag iddo farw yn y frwydr ac i rywun arall ei gysegru.z8o2oherwydd y mae'r ARGLWYDD eich Duw yn mynd gyda chwi, i frwydro trosoch yn erbyn eich gelynion, ac i'ch gwaredu.")7M2a dweud wrthynt, "Gwrandewch, Israel, yr ydych ar fin ymladd brwydr yn erbyn eich gelynion; peidiwch � gwangalonni nac ofni, na dychryn nac arswydo rhagddynt,[612Wrth iti ddynesu i'r frwydr, y mae'r offeiriaid i ddod ymlaen ac annerch y fyddin,p5 ]2Pan fyddi'n mynd allan i ryfel yn erbyn dy elynion, ac yn canfod meirch a cherbydau a byddin, a'r rheini'n gryfach na'th rai di, paid �'u hofni, oherwydd gyda thi y mae yr ARGLWYDD dy Dduw, a ddaeth � thi i fyny o wlad yr Aifft.p4[2Nid wyt i ddangos tosturi; bywyd am fywyd, llygad am lygad, dant am ddant, llaw am law, troed am droed.W3)2Pan glyw y lleill, bydd arnynt ofn a pheidiant � gwneud y fath ddrwg mwyach.i2M2gwneler iddo yr hyn y bwriadodd ef ei wneud i'w gymydog; felly y byddi'n dileu'r drwg o'ch mysg.w1i2Holed y barnwyr yn ddyfal, ac os ceir mai gau dyst ydyw a'i fod wedi dwyn gau dystiolaeth yn erbyn ei gymydog,l0S2safed y ddau sy'n ymrafael yng ngu373?ydd yr ARGLWYDD, gerbron yr offeiriaid a'r barnwyr ar y pryd.L/2Os bydd tyst maleisus yn codi yn erbyn rhywun i'w gyhuddo o gamwri,.12Nid yw un tyst yn ddigon yn erbyn neb mewn unrhyw achos o drosedd neu fai, beth bynnag fo'r bai a gyflawnwyd; ond fe saif tystiolaeth dau neu dri.-72Paid � symud terfyn dy gymydog, a osodwyd o'r dechrau yn yr etifeddiaeth a gefaist yn y wlad y mae'r ARGLWYDD dy Dduw yn ei rhoi iti i'w meddiannu.|,s2 Nid wyt i dosturio wrtho, ond i ddileu o Israel euogrwydd am dywallt gwaed y dieuog, er mwyn iddi fod yn dda arnat.q+]2 y mae henuriaid ei dref i anfon rhai i'w gyrchu oddi yno a'i drosglwyddo i'r dialydd gwaed; a bydd farw."*?2 Os bydd rhywun yn cas�u ei gymydog ac yn ymosod yn llechwraidd arno a'i anafu mor ddifrifol nes ei fod yn marw, ac yna yn dianc i un o'r dinasoedd hyn,)#2 Nid yw gwaed y dieuog i'w dywallt o fewn y tir y mae'r ARGLWYDD dy Dduw yn ei roi iti'n etifeddiaeth, rhag iti fod yn euog o dywallt gwaed.K(2 oherwydd iti ofalu cadw'r cwbl o'r gorchymyn hwn yr wyf yn ei roi iti heddiw, i garu'r ARGLWYDD dy Dduw a cherdded yn ei ffyrdd bob amser, yna rwyt i ychwanegu tair dinas arall at y tair cyntaf.'+2Os bydd yr ARGLWYDD dy Dduw yn estyn dy derfynau, fel y tyngodd i'th hynafiaid y gwn�i, ac yn rhoi iti'r holl wlad a addawodd i'th hynafiaid,=&w2Dyna pam yr wyf yn gorchymyn iti neilltuo tair dinas.A%}2rhag i'r dialydd gwaed yn ei gynddaredd ddilyn y lleiddiad a'i ddal oherwydd meithder y daith, a'i daro'n farw, er nad oedd yn haeddu marw, am nad oedd yn cas�u ei gymydog o'r blaen.$'2er enghraifft, rhywun fydd yn mynd gyda'i gymydog i'r goedwig i dorri coed, ac wrth iddo estyn ei law gyda'r fwyell i dorri coeden, y mae pen y fwyell yn neidio oddi ar y pren ac yn rhoi ergyd farwol i'w gymydog. Caiff hwn ffoi i un o'r dinasoedd hyn ac arbed ei fywyd, #2Dyma'r math o leiddiad a gaiff ffoi yno ac arbed ei fywyd: yr un fydd yn lladd arall yn ddifwriad, heb fod yn ei gas�u o'r blaen;"!2Paratoa ffordd atynt, a rhannu'n dair y wlad y mae'r ARGLWYDD dy Dduw yn ei rhoi iti i'w hetifeddu, fel y caiff pob lleiddiad le i ddianc.r!_2yr wyt i neilltuo ar dy gyfer dair dinas yn y wlad y mae'r ARGLWYDD dy Dduw yn ei rhoi iti i'w meddiannu.  2Pan fydd yr ARGLWYDD dy Dduw wedi difa'r cenhedloedd y mae'n rhoi eu tir iti, a thithau'n ei feddiannu ac yn byw yn eu trefi a'u tai,Y-2beth bynnag y bydd proffwyd yn ei lefaru yn enw'r ARGLWYDD, a hwnnw heb ei gyflawni na'i wireddu, y mae hwnnw yn air nad yw'r ARGLWYDD wedi ei lefaru; mewn rhyfyg y bu i'r proffwyd ei lefaru; paid �'i ofni._92Os wyt yn gofyn i ti dy hun sut y mae adnabod y gair nad yw'r ARGLWYDD wedi ei lefaru:92Ond am y proffwyd fydd yn rhyfygu llefaru yn f'enw air nad wyf fi wedi ei orchymyn, neu sy'n llefaru yn enw duw arall, y mae'r proffwyd hwnnw i farw."{2A phwy bynnag fydd heb wrando ar fy ngeiriau, y bydd y proffwyd wedi eu llefaru yn f'enw, bydd yn atebol i mi am hynny.'2codaf iddynt o blith eu cymrodyr broffwyd fel ti, a rhof fy ngair yn ei enau, er mwyn iddo fynegi iddynt y cwbl y byddaf yn ei orchymyn iddo.G 2Dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf, "Y mae'r hyn a ddywedant yn iawn;S!2oherwydd dyna oedd dy ddeisyfiad gan yr ARGLWYDD dy Dduw yn Horeb ar ddydd y cynulliad, pan ddywedaist, "Nid wyf am glywed llais yr ARGLWYDD fy Nuw rhagor, na gweld eto y t�n mawr hwn, rhag imi farw."jO2Bydd yr ARGLWYDD dy Dduw yn codi o blith dy gymrodyr broffwyd fel fi, ac arno ef yr wyt i wrando, 2Y mae'r cenhedloedd yr wyt yn eu disodli yn gwrando ar ddewiniaid a hudolwyr; ond nid yw'r ARGLWYDD dy Dduw yn caniat�u hyn i ti.<u2 Yr wyt i fod yn ddi-fai gerbron yr ARGLWYDD dy Dduw.(K2 Y mae unrhyw un sy'n ymh�l �'r rhain yn ffiaidd gan yr ARGLWYDD; o achos yr arferion ffiaidd hyn y mae'r ARGLWYDD dy Dduw yn eu gyrru hwy allan o'th flaen.O2 arfer swynion, ymwneud ag ysbrydion a bwganod, nac ymofyn �'r meirw.2 Nid yw neb yn eich mysg i roi ei fab na'i ferch yn aberth trwy d�n; nac i arfer dewiniaeth, hudoliaeth, na darogan; nac i gonsurio,2 Pan fyddi wedi dod i'r tir y mae'r ARGLWYDD dy Dduw yn ei roi iti, paid � dysgu gwneud yn �l arferion ffiaidd y cenhedloedd hynny.L2Caiff ran gyfartal i'w bwyta, heblaw'r hyn a gaiff o eiddo'i deulu.iM2caiff wasanaethu yn enw'r ARGLWYDD ei Dduw ymysg ei gyd-Lefiaid sy'n gwasanaethu'r ARGLWYDD yno.  2Os bydd Lefiad, sy'n aros yn unrhyw un o'ch trefi trwy Israel gyfan, yn dod o'i wirfodd i'r man y bydd yr ARGLWYDD yn ei ddewis, 2oherwydd allan o'th holl lwythau dewisodd yr ARGLWYDD dy Dduw ef a'i ddisgynyddion i sefyll a gwasanaethu yn enw'r ARGLWYDD am byth.s a2Yr wyt i roi iddo flaenffrwyth dy u375?d, dy win newydd a'th olew, a'r cnu cyntaf wrth gneifio dy ddefaid;# A2Dyma fydd hawl yr offeiriaid oddi wrth y bobl sy'n offrymu aberth, prun ai eidion ynteu dafad: dylid rhoi i'r offeiriad yr ysgwydd, y ddwy foch a'r cylla.z o2Ni fydd ganddynt etifeddiaeth ymhlith eu cymrodyr; yr ARGLWYDD fydd eu hetifeddiaeth hwy, fel y dywedodd wrthynt.2  a2Ni fydd gan yr offeiriaid o Lefiaid, na neb o lwyth Lefi, ran nac etifeddiaeth gydag Israel. Yr offrymau trwy d�n i'r ARGLWYDD a fwyteir ganddynt fydd eu hetifeddiaeth.S !2rhag iddo ei ystyried ei hun yn uwch na'i gymrodyr, neu rhag iddo wyro i'r dde nac i'r chwith oddi wrth y gorchymyn, ac er mwyn iddo estyn dyddiau ei frenhiniaeth yn Israel iddo'i hun a'i ddisgynyddion.1]2A bydd hwnnw ganddo i'w ddarllen holl ddyddiau ei fywyd, er mwyn iddo ddysgu ofni'r ARGLWYDD ei Dduw a chadw holl eiriau'r gyfraith hon, a gwneud yn �l y rheolau hyn,%2Pan ddaw i eistedd ar orsedd ei deyrnas, y mae i arwyddo copi iddo'i hun o'r gyfraith hon mewn llyfr yng ngu373?ydd yr offeiriaid o Lefiaid.oY2Ac nid yw i luosogi gwragedd, rhag i'w galon fynd ar gyfeiliorn, nac i amlhau arian ac aur yn ormodol.5e2Nid yw'r brenin i amlhau meirch iddo'i hun, nac i yrru ei bobl yn �l i'r Aifft er mwyn hynny, gan fod yr ARGLWYDD wedi eich gwahardd rhag dychwelyd ar hyd y ffordd honno.9m2yna'n wir cei gymryd y brenin y bydd yr ARGLWYDD dy Dduw yn ei ddewis; ond un o blith dy frodyr yr wyt i'w gymryd yn frenin; ni elli ddewis dyn estron nad yw o blith dy frodyr.-U2Pan ddoi i'r wlad y mae'r ARGLWYDD dy Dduw yn ei rhoi iti, a'i meddiannu a byw ynddi, ac yna dweud, "Yr wyf am gymryd brenin, fel yr holl genhedloedd o'm hamgylch",N2 Bydd y bobl i gyd yn clywed, a daw ofn arnynt, ac ni ryfygant mwyach.?y2 Pwy bynnag sy'n ddigon rhyfygus i beidio � gwrando ar yr offeiriad sy'n gweinyddu yno dros yr ARGLWYDD dy Dduw, neu ar y barnwr, bydded farw; felly y byddi'n dileu'r drwg o Israel.72 Yr wyt i weithredu yn �l y cyfarwyddyd a gei ganddynt a'r dyfarniad a roddant, heb wyro i'r dde nac i'r chwith oddi wrth yr hyn a ddywedant wrthyt.#2 Gwna fel y byddant hwy yn dweud wrthyt yn y man y bydd yr ARGLWYDD yn ei ddewis, a gofala wneud popeth yn �l y cyfarwyddyd a roddant iti.k~Q2 a gofyn yno i'r offeiriaid o Lefiaid, ac i'r barnwr a fydd yn y dyddiau hynny, roi'r ddedfryd iti.L}2Os cei yn dy dref achos llys sy'n rhy ddyrys iti, megis dyfarnu rhwng dwy blaid mewn achos o ddial gwaed, neu hawl, neu ymosod, yna dos yn ddi-oed i'r man y bydd yr ARGLWYDD dy Dduw yn ei ddewis,|2Dwylo'r tystion sydd i daflu'r garreg gyntaf i'w ddienyddio, a dwylo'r holl boblogaeth wedyn; felly y byddi'n dileu'r drwg o'ch mysg.k{Q2Ar dystiolaeth dau dyst neu dri y rhoir i farwolaeth; ni roir i farwolaeth ar dystiolaeth un tyst.z2yna tyrd �'r dyn neu'r ddynes sydd wedi gwneud y peth drygionus hwn allan i'r porth, a'i labyddio'n gelain � cherrig.y 2yna os clywi si am hyn, yr wyt i chwilio'n ddyfal; ac os yw'n wir ac yn sicr fod y ffieidd-dra hwn wedi ei gyflawni yn Israel,x2a'i fod, yn groes i'm gorchymyn, yn gwasanaethu ac yn addoli duwiau estron, prun ai'r haul neu'r lloer neu holl lu'r nef,Ew2Os ceir yn un o'r trefi y mae'r ARGLWYDD dy Dduw yn eu rhoi iti ddyn neu ddynes yn eich mysg sy'n gwneud yr hyn sy'n ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD dy Dduw trwy droseddu yn erbyn ei gyfamod,v /2Paid ag aberthu i'r ARGLWYDD dy Dduw nac ych na dafad ag unrhyw nam na dim difrifol arno, oherwydd y mae hynny'n ffiaidd gan yr ARGLWYDD dy Dduw.Nu2A phaid � chodi un o'r colofnau sy'n atgas gan yr ARGLWYDD dy Dduw.`t;2Paid � phlannu unrhyw fath o bren Asera gerllaw yr allor a godi i'r ARGLWYDD dy Dduw.wsi2Cyfiawnder yn unig a ddilyni, er mwyn iti gael byw ac etifeddu'r wlad y mae'r ARGLWYDD dy Dduw am ei rhoi iti.r#2Nid wyt i wyro barn na dangos ffafriaeth; nid wyt i gymryd llwgrwobr, oherwydd y mae'n dallu llygaid y doeth ac yn gwyro geiriau'r cyfiawn.q'2Yr wyt i benodi barnwyr a phenaethiaid ym mhob un o'r trefi a roddodd yr ARGLWYDD dy Dduw i'th lwythau, ac y maent i farnu'r bobl yn gyfiawn.cpA2ond dylai pob un roi yn �l ei allu, yn �l y fendith a roddodd yr ARGLWYDD dy Dduw iti.oy2Teirgwaith y flwyddyn y mae dy holl wrywod i ymddangos gerbron yr ARGLWYDD dy Dduw yn y man y bydd ef yn ei ddewis, sef ar u373?yl y Bara Croyw, ar u373?yl yr Wythnosau ac ar u373?yl y Pebyll. Nid yw neb i ymddangos gerbron yr ARGLWYDD yn waglaw,`n;2Am saith diwrnod y byddi'n cadw gu373?yl i'r ARGLWYDD dy Dduw yn y man y bydd ef yn ei ddewis, oherwydd bydd yr ARGLWYDD dy Dduw yn dy fendithio yn dy holl gynnyrch ac ym mhopeth a wnei, a byddi'n wirioneddol lawen. m;2a byddi'n llawenhau ar dy u373?yl, ti, dy fab a'th ferch, dy gaethwas a'th gaethferch, y Lefiad a'r dieithryn, a'r amddifad a'r weddw sydd yn dy drefi.nlW2 Yr wyt i gadw gu373?yl y Pebyll am saith diwrnod wedi iti gasglu cynnyrch dy lawr-dyrnu a'th winwryf;Xk+2 Cofia mai caethwas fuost ti yn yr Aifft, a bydd yn ofalus i gadw'r rheolau hyn.jy2 Byddi'n llawenhau gerbron yr ARGLWYDD dy Dduw, ti, dy fab a'th ferch, dy gaethwas a'th gaethferch, y Lefiad sydd yn dy drefi a'r dieithryn, a'r amddifad a'r weddw sydd gyda thi, yn y man y bydd yr ARGLWYDD dy Dduw yn ei ddewis yn drigfan i'w enw.i92 Yna byddi'n dathlu gu373?yl yr Wythnosau i'r ARGLWYDD dy Dduw, gan roi offrwm gwirfodd drosot dy hun yn �l fel y bydd yr ARGLWYDD wedi dy fendithio.hhK2 Yr wyt i gyfrif saith wythnos, gan ddechrau o'r diwrnod cyntaf y rhoddir y cryman yn yr u375?d.g+2Am chwe diwrnod byddi'n bwyta bara croyw, ond ar y seithfed dydd bydd cynulliad terfynol i'r ARGLWYDD dy Dduw; nid wyt i wneud dim gwaith arno.f2Byddi'n ei ferwi a'i fwyta yn y man y bydd yr ARGLWYDD dy Dduw yn ei ddewis; yna yn y bore byddi'n troi'n �l ac yn dychwelyd adref. 2Y mae unrhyw bryf adeiniog yn aflan i chwi; nid ydych i'w fwyta.G= 2y ciconia ac unrhyw fath o gr�yr, y gornchwiglen a'r ystlum.,<U2y pelican, y fwltur mawr, y fulfran,,;U2y dylluan, y dylluan wen, y gigfran,?:{2yr estrys, y fr�n nos, yr wylan, unrhyw fath o hebog,972unrhyw fath o fr�n,/8[2 y boda, y barcud, unrhyw fath o gudyll,K72 A dyma'r rhai na chewch eu bwyta: yr eryr, y fwltur, eryr y m�r,&6I2 Cewch fwyta pob aderyn gl�n.V5'2 Ond popeth sydd heb esgyll na chen, ni chewch ei fwyta; y mae'n aflan i chwi.q4]2 O'r holl greaduriaid sy'n byw mewn du373?r, dyma'r rhai y cewch eu bwyta: pob un ac iddo esgyll neu gen.3{2Y mae'r mochyn yn hollti'r ewin, heb gnoi cil; y mae'n aflan i chwi. Nid ydych i fwyta'u cig, na chyffwrdd �'u cyrff.D22Ond nid ydych i fwyta'r rhai sy'n cnoi cil yn unig neu'n hollti'r ewin fforchog yn unig, sef camel, ysgyfarnog, broch; am eu bod yn cnoi cil ond heb fforchi'r ewin y maent yn aflan ichwi.g1I2Cewch fwyta pob anifail sy'n hollti'r ddau ewin ac yn eu fforchi i'r pen, a hefyd yn cnoi cil.F02carw, ewig, iwrch, gafr wyllt, gafr hirgorn, gafrewig a hydd.A/2Dyma'r anifeiliaid y cewch eu bwyta: eidion, dafad, gafr,&.I2Nid ydych i fwyta dim ffiaidd.-%2Pobl sanctaidd i'r ARGLWYDD eich Duw ydych chwi, oherwydd dewisodd yr ARGLWYDD chwi o holl bobloedd y byd i fod yn bobl arbennig iddo'i hun., {2Plant i'r ARGLWYDD eich Duw ydych chwi; peidiwch �'ch archolli eich hunain na gwneud eich talcen yn foel dros y marw..+W2 os byddwch chwi'n gwrando ar lais yr ARGLWYDD eich Duw trwy gadw'r holl orchmynion a roddais ichwi heddiw, a gwneud yr hyn sy'n iawn yng ngolwg yr ARGLWYDD eich Duw.Z*/2 Paid � dal dy afael mewn dim sydd i'w ddifrodi, er mwyn i'r ARGLWYDD droi oddi wrth angerdd ei ddig a dangos trugaredd tuag atat; yna, wrth drugarhau, bydd yn eich lluosogi fel y tyngodd wrth eich hynafiaid,A)}2 Casglwch y cwbl o'i hysbail i ganol maes y dref, a llosgwch y dref a'i hysbail � th�n, yn aberth llwyr i'r ARGLWYDD eich Duw, a bydd yn aros yn garnedd am byth heb ei hailadeiladu.(!2 yr ydych i daro trigolion y dref honno �'r cleddyf. Difrodwch hi'n llwyr �'r cleddyf, gyda phopeth sydd ynddi, gan gynnwys y gwartheg.'2 yna yr ydych i ymofyn a chwilio a holi'n fanwl; os yw'n wir ac yn sicr fod y peth ffiaidd hwn wedi ei wneud yn eich mysg,&32 fod dihirod o'ch plith wedi codi a gyrru trigolion y ddinas ar gyfeiliorn trwy eu hannog i fynd ac addoli duwiau estron nad ydych wedi eu hadnabod,T%#2 Pan glywch am un o'r trefi, a gewch gan yr ARGLWYDD eich Duw i fyw ynddynt,}$u2 yna bydd Israel gyfan yn clywed ac yn ofni, ac ni fyddant yn gwneud y fath ddrygioni � hwn yn eich plith byth eto.$#C2 Llabyddia ef yn gelain � cherrig, oherwydd fe geisiodd dy droi oddi wrth yr ARGLWYDD dy Dduw, a ddaeth � thi allan o wlad yr Aifft, o du375? caethiwed;k"Q2 Yn hytrach rhaid iti ei ladd; dy law di fydd y gyntaf i'w ddienyddio, a dwylo pawb o'r bobl wedyn.d!C2 paid � chydsynio ag ef, na gwrando arno. Paid � thosturio wrtho, na'i arbed, na'i gelu.i M2 o blith duwiau'r cenhedloedd o'th amgylch, mewn un cwr o'r wlad neu'r llall, yn agos neu ymhell,a=2 Os bydd dy frawd agosaf, neu dy fab, neu dy ferch, neu wraig dy fynwes, neu dy gyfaill mynwesol, yn ceisio dy ddenu'n llechwraidd a'th annog i fynd ac addoli duwiau estron nad wyt ti na'th hynafiaid wedi eu hadnabod,F2 Rhaid rhoi'r proffwyd neu'r breu-ddwydiwr hwnnw i farwolaeth am iddo geisio'ch troi oddi ar y llwybr y gorchmynnodd yr ARGLWYDD eich Duw ichwi ei ddilyn, trwy lefaru gwrthryfel yn erbyn yr ARGLWYDD eich Duw, a ddaeth � chwi allan o wlad yr Aifft a'ch gwaredu o du375? caethiwed. Rhaid ichwi ddileu'r drwg o'ch mysg. 2 Yr ydych i ddilyn yr ARGLWYDD eich Duw a'i ofni, gan gadw ei orchmynion a gwrando ar ei lais, a'i wasanaethu ef a glynu wrtho.F2 nid ydych i wrando ar eiriau'r proffwyd neu'r breuddwydiwr hwnnw, oherwydd eich profi chwi y mae'r ARGLWYDD eich Duw i gael gwybod a ydych yn ei garu �'ch holl galon ac �'ch holl enaid. 2 a hynny'n digwydd fel y dywedodd wrthych, ac yntau wedyn yn eich annog i fynd ac addoli duwiau estron nad ydych yn eu hadnabod,d E2 Os cyfyd yn eich plith broffwyd neu un yn cael breuddwydion, a rhoi ichwi arwydd neu argoel,b?2 Gofala wneud popeth yr wyf fi yn ei orchymyn iti, heb ychwanegu ato na thynnu oddi wrtho.b?2 Nid yn �l eu dull hwy y gwnei i'r ARGLWYDD dy Dduw, oherwydd yr oedd y cwbl a wnaent hwy i'w duwiau yn ffieidd-dra atgas gan yr ARGLWYDD; yr oeddent hyd yn oed yn llosgi eu meibion a'u merched yn y t�n i'w duwiau.92 gwylia rhag iti gael dy rwydo i'w canlyn, a holi am eu duwiau: "Sut yr oedd y cenhedloedd hyn yn addoli eu duwiau, er mwyn i minnau wneud yr un fath?"1]2 Bydd yr ARGLWYDD dy Dduw yn distrywio o'th flaen y cenhedloedd yr wyt yn mynd i'w disodli. Pan fyddant wedi eu disodli a'u difa o'th flaen, a thithau'n byw yn eu gwlad,K2 Gofala wrando ar yr holl eiriau hyn yr wyf yn eu gorchymyn iti, fel y byddo'n dda arnat ti a'th blant ar dy �l hyd byth, am iti wneud yr hyn sy'n dda ac yn iawn yng ngolwg yr ARGLWYDD dy Dduw.)M2 ac abertha dy boethoffrymau, y cig a'r gwaed, ar allor yr ARGLWYDD dy Dduw; y mae gwaed dy ebyrth i'w dywallt ar allor yr ARGLWYDD dy Dduw, ond cei fwyta'r cig.zo2 Ond am y pethau sydd gennyt i'w cysegru, a'th addunedau, cymer hwy a dos i'r man y bydd yr ARGLWYDD yn ei ddewis,2 Paid �'i fwyta, fel y byddo'n dda arnat ti a'th blant ar dy �l, am iti wneud yr hyn sy'n iawn yng ngolwg yr ARGLWYDD.F2 Ni chei ei fwyta; yr wyt i'w dywallt fel du373?r ar y ddaear.sa2 Ond gofalwch beidio � bwyta'r gwaed, oherwydd y gwaed yw'r bywyd, ac nid wyt i fwyta'r bywyd gyda'r cig.mU2 Cei fwyta ohono fel petai'n gig gafrewig neu garw; caiff yr aflan a'r gl�n fel ei gilydd ei fwyta.gI2 Os bydd y man y bydd yr ARGLWYDD dy Dduw yn ei ddewis i osod ei enw yno yn bell oddi wrthyt, cei ladd un o'th wartheg neu o'th ddefaid a roes yr ARGLWYDD iti, fel y gorchmynnais iti, a bwyta yn dy drefi gymaint ag a fynni.3 a2 Pan fydd yr ARGLWYDD dy Dduw yn helaethu dy derfynau yn �l ei addewid iti, a chwant bwyd yn dod arnat a thithau'n dweud, "Yr wyf am fwyta cig", cei fwyta faint a fynni.@ }2 Gwylia rhag esgeuluso'r Lefiaid tra byddi byw yn dy dir.m U2 Rhaid iti fwyta'r rheini gerbron yr ARGLWYDD dy Dduw, yn y man y bydd ef yn ei ddewis; dyna a wnei di, dy fab, dy ferch, dy was, dy forwyn, a'r Lefiaid sydd yn dy drefi, a llawenhau gerbron yr ARGLWYDD dy Dduw ym mhopeth a wnei.N 2 Ni chei fwyta yn dy drefi dy ddegwm o u375?d, nac o win newydd nac o olew, na chyntafanedig dy wartheg a'th ddefaid, na dim sydd wedi ei addunedu gennyt, na'th offrymau gwirfodd, na'th gyfraniadau.U %2 Er hynny, nid ydych i fwyta'r gwaed, ond ei dywallt fel du373?r ar y ddaear.B2 Er hynny, cei ladd a bwyta faint a fynni o gig yn dy drefi, yn �l yr hyn a gei drwy fendith yr ARGLWYDD dy Dduw, fel petai'n gig gafrewig neu garw; caiff yr aflan a'r gl�n ei fwyta. 2 ond abertha hwy yn y man y bydd yr ARGLWYDD yn ei ddewis o fewn un o'th lwythau; yno y gwnei bopeth yr wyf yn ei orchymyn iti.@}2 Gwylia rhag aberthu dy boeth-offrymau ym mhobman a weli,R2 A byddwch yn llawenhau gerbron yr ARGLWYDD eich Duw, chwi a'ch meibion a'ch merched, eich gweision a'ch morynion hefyd, a'r Lefiaid yn eich trefi, am nad oes ganddynt gyfran nac etifeddiaeth gyda chwi. O4~~"}}W}||b{{Yzz4yyGxx wUvuuXtt;ssrr\qqlppHpo|onnHmmmlAO@@S???2>>==3<Qb26= ) _ 7 ' Xvv{P\O I2A'r ateb fydd: "Am iddynt dorri cyfamod ARGLWYDD Dduw eu hynafiaid, y cyfamod a wnaeth � hwy pan ddaeth � hwy allan o'r Aifft.{Hq2A bydd yr holl genhedloedd yn gofyn, "Pam y gwnaeth yr ARGLWYDD hyn i'r wlad hon? Pam y dicter mawr, deifiol hwn?"pG[2Bydd brwmstan a halen wedi llosgi'r holl dir, heb ddim yn cael ei hau, na dim yn egino, na'r un blewyn glas yn tyfu ynddo. Bydd fel galanastra Sodom a Gomorra, neu Adma a Seboim, y bu i'r ARGLWYDD eu dymchwel yn ei ddicter a'i lid.&FG2Bydd y genhedlaeth nesaf, sef eich plant a ddaw ar eich �l, a'r estron a ddaw o wlad bell, yn gweld y pl�u a'r clefydau a anfonodd yr ARGLWYDD ar y wlad. E2ac yn ei osod ar wah�n i lwythau Israel i dderbyn drwg yn �l holl felltithion y cyfamod a gynhwysir yn y llyfr hwn o'r gyfraith.lDS2Bydd yr ARGLWYDD yn anfodlon maddau iddo; yn wir bydd ei ddicter a'i eiddigedd yn cynnau yn erbyn hwnnw, a bydd yr holl felltithion a groniclir yn y llyfr hwn yn disgyn arno. Bydd yr ARGLWYDD yn dileu ei enw oddi tan y nefoedd,wCi2Os bydd un felly yn clywed geiriau'r cytundeb hwn trwy lw, yn ei ganmol ei hun yn ei galon ac yn dweud, "Byddaf fi'n ddiogel, er imi rodio yn fy nghyndynrwydd", gwylied; oherwydd ysgubir ymaith y tir a ddyfrhawyd yn ogystal �'r sychdir.|Bs2Gwyliwch rhag bod yn eich mysg heddiw na gu373?r, gwraig, tylwyth, na llwyth a'i galon yn troi oddi wrth yr ARGLWYDD ein Duw i fynd ac addoli duwiau'r cenhedloedd hynny, a rhag bod yn eich mysg wreiddyn yn cynhyrchu ffrwyth gwenwynig a chwerw.RA2gwelsoch eu delwau ffiaidd a'u heilunod o bren a charreg, o arian ac aur. @ 2Oherwydd fe wyddoch sut yr oedd, pan oeddem yn byw yng ngwlad yr Aifft a phan ddaethom drwy ganol y cenhedloedd ar y ffordd yma;w?i2sy'n sefyll yma gyda ni heddiw gerbron yr ARGLWYDD ein Duw, ond hefyd �'r rhai nad ydynt yma gyda ni heddiw.R>2Yr wyf yn gwneud y cyfamod a'r cytundeb hwn trwy lw, nid yn unig � chwi=2 i'ch sefydlu'n bobl iddo'i hun, ac yntau'n Dduw i chwi, fel y dywedodd wrthych, ac fel yr addawodd i'ch tadau, Abraham, Isaac a Jacob.z<o2 Yr ydych yn sefyll i dderbyn cyfamod yr ARGLWYDD eich Duw, a'r cytundeb trwy lw y mae'n ei wneud � chwi heddiw,{;q2 a hefyd eich plant, eich gwragedd, a'r dieithryn sy'n byw yn eich mysg, yn torri tanwydd ac yn codi du373?r ichwi.&:G2 Yr ydych yn sefyll yma heddiw gerbron yr ARGLWYDD eich Duw, pob un ohonoch: penaethiaid eich llwythau, eich henuriaid a'ch swyddogion, pawb o wu375?r Israel,X9+2 Gofalwch gadw gofynion y cyfamod hwn, er mwyn ichwi lwyddo ym mhopeth a wnewch.l8S2Wedi inni gymryd eu tir, rhoesom ef yn etifeddiaeth i lwythau Reuben a Gad a hanner llwyth Manasse.72Pan ddaethoch i'r lle hwn, daeth Sihon brenin Hesbon ac Og brenin Basan yn ein herbyn i ryfel, ond fe'u gorchfygwyd gennym.6 2Nid oeddech yn bwyta bara nac yn yfed gwin na diod gadarn, a hynny er mwyn ichwi sylweddoli mai myfi, yr ARGLWYDD, yw eich Duw.~5w2Yn ystod y deugain mlynedd yr arweiniais chwi drwy'r anialwch, ni threuliodd eich dillad na'r sandalau am eich traed.u4e2Ond hyd y dydd hwn ni roddodd yr ARGLWYDD ichwi feddwl i ddeall, na llygaid i ganfod, na chlustiau i glywed.H3 2gwelsoch y profion mawr, yr arwyddion a'r argoelion mawr hynny.-2U2Galwodd Moses ar Israel gyfan, a dweud wrthynt: Gwelsoch �'ch llygaid eich hunain y cwbl a wnaeth yr ARGLWYDD yn yr Aifft i Pharo a'i weision i gyd a'i holl wlad;!1 ?2Dyma eiriau'r cyfamod y gorchmynnodd yr ARGLWYDD i Moses ei wneud �'r Israeliaid yng ngwlad Moab, yn ychwanegol at y cyfamod a wnaeth � hwy yn Horeb.q0]2DBydd yr ARGLWYDD yn dy ddychwelyd i'r Aifft mewn tristwch, ar hyd y ffordd y dywedais wrthyt na fyddit yn ei gweld rhagor, ac yno byddwch yn eich cynnig eich hunain ar werth i'ch gelynion fel caethion a chaethesau, heb neb yn prynu./2CO achos yr ofn yn dy galon a'r hyn a w�l dy lygaid, byddi'n dweud yn y bore, "O na fyddai'n hwyr!" ac yn yr hwyr, "O na fyddai'n fore!"x.k2BBydd dy fywyd fel pe'n hongian o'th flaen, a bydd arnat ofn nos a dydd, heb ddim sicrwydd gennyt am dy einioes. -;2ANi chei lonydd na gorffwysfa i wadn dy droed ymhlith y cenhedloedd hyn; bydd yr ARGLWYDD yn rhoi iti yno galon ofnus, llygaid yn pallu ac ysbryd llesg.L,2@Bydd yr ARGLWYDD yn dy wasgaru ymysg yr holl bobloedd, o un cwr o'r byd i'r llall; ac yno byddi'n gwasanaethu duwiau estron, duwiau o bren a charreg, nad oeddit ti na'th hynafiaid yn eu hadnabod.i+M2?Fel y bu'r ARGLWYDD yn llawenhau o'th blegid wrth iddo wneud daioni iti a'th amlhau, bydd yn llawenhau o'th blegid yr un modd wrth iddo dy ddifodi a'th ddinistrio. Bydd yn dy ddiwreiddio o'r tir hwn y daethost i'w feddiannu. * 2>Fe'th adewir di, a fu mor niferus � s�r y nefoedd, yn ychydig o bobl, am iti beidio � gwrando ar lais yr ARGLWYDD dy Dduw.)#2=Bydd yr ARGLWYDD yn pentyrru arnat hefyd yr holl afiechydon a phl�u nad ydynt wedi eu cynnwys yn llyfr y gyfraith hon, nes dy ddinistrio.f(G2]y2 Rhoddodd Moses orchymyn i'r bobl y dydd hwnnw a dweud:\2 yr wyt i wrando ar lais yr ARGLWYDD dy Dduw a chadw ei orchmynion a'i ddeddfau, y rhai yr wyf yn eu gorchymyn iti heddiw."[2 Dywedodd Moses a'r offeiriaid o Lefiaid wrth Israel gyfan, "Gwrando a chlyw, O Israel: y dydd hwn daethost yn bobl i'r ARGLWYDD dy Dduw;MZ2Ysgrifennwch yn hollol eglur ar y meini holl eiriau'r gyfraith hon."]Y52Yno hefyd yr aberthwch heddoffrymau a'u bwyta'n llawen gerbron yr ARGLWYDD eich Duw.nXW2� cherrig cyfain y byddwch yn adeiladu'r allor i'r ARGLWYDD eich Duw, i offrymu arni boethoffrymau.jWO2Ac yno byddwch yn adeiladu allor i'r ARGLWYDD eich Duw, allor o gerrig heb eu trin ag arf haearn. V2Wedi ichwi groesi'r Iorddonen, yr ydych i godi'r meini hyn ym Mynydd Ebal a'u plastro � chalch, fel y gorchmynnais ichwi heddiw.kUQ2Yna ysgrifennwch arnynt holl eiriau'r gyfraith hon, pan fyddwch wedi croesi drosodd i'r wlad y mae'r ARGLWYDD eich Duw yn ei rhoi ichwi, gwlad yn llifeirio o laeth a m�l, fel yr addawodd ARGLWYDD Dduw eich hynafiaid wrthych.T72Y diwrnod y byddwch yn croesi'r Iorddonen ac yn dod i'r wlad y mae'r ARGLWYDD eich Duw yn ei rhoi ichwi, codwch feini mawrion a'u plastro � chalch.wS k2Rhoddodd Moses a henuriaid Israel orchymyn i'r bobl a dweud: "Cadwch y cwbl yr wyf yn ei orchymyn ichwi heddiw.R-2Bydd yn dy osod yn uwch o ran clod, enw ac anrhydedd na'r holl genhedloedd a greodd, ac yn bobl gysegredig i'r ARGLWYDD dy Dduw, fel y dywedodd.Q'2Y mae'r ARGLWYDD yntau yn cydnabod wrthyt heddiw dy fod yn bobl arbennig iddo'i hun, fel yr addawodd wrthyt, ond iti gadw ei holl orchmynion.%PE2Yr wyt yn cydnabod heddiw mai'r ARGLWYDD yw dy Dduw ac y byddi'n rhodio yn ei lwybrau ac yn cadw ei reolau, ei orchmynion a'i ddeddfau, ac yn ufuddhau iddo.O/2Y dydd hwn y mae'r ARGLWYDD dy Dduw yn gorchymyn iti gadw'r rheolau a'r deddfau hyn, a gofalu eu cyflawni �'th holl galon ac �'th holl enaid.7Ni2Edrych i lawr o'th breswylfod sanctaidd yn y nef, a bendithia dy bobl Israel a'r tir a roddaist inni yn �l d'addewid i'n hynafiaid, sef gwlad yn llifeirio o laeth a m�l."qM]2Nid wyf wedi bwyta dim o'r peth cysegredig tra b�m yn galaru, na symud dim ohono tra oeddwn yn aflan, nac offrymu dim ohono i'r marw. Yr wyf wedi gwrando ar lais yr ARGLWYDD fy Nuw, ac wedi gwneud yn union fel y gorchmynnaist imi.L2 A dywed gerbron yr ARGLWYDD dy Dduw, "Yr wyf wedi gwac�u'r tu375? o'r hyn oedd wedi ei gysegru, ac wedi ei roi i'r Lefiad, y dieithryn, yr amddifad a'r weddw, yn union fel y gorchmynnaist imi; nid wyf wedi troseddu yn erbyn yr un o'th orchmynion na'u hanghofio.BK2 Pan fyddi wedi gorffen degymu dy holl gynnyrch yn y drydedd flwyddyn, sef blwyddyn y degwm, rho ef i'r Lefiad, y dieithryn, yr amddifad a'r weddw, iddynt gael bwyta'u gwala yn dy drefi.J2 Yr wyt ti a'r Lefiad, a'r dieithryn fydd yno gyda thi, i lawenhau am yr holl bethau da a roddodd yr ARGLWYDD dy Dduw i ti a'th deulu.%IE2 Ac yn awr dyma fi'n dod � blaenffrwyth cnydau'r tir a roddaist imi, O ARGLWYDD." Rho'r cawell i lawr gerbron yr ARGLWYDD dy Dduw, a moesymgryma o'i flaen.^H72 Daeth � ni i'r lle hwn, a rhoi inni'r wlad hon, gwlad yn llifeirio o laeth a m�l.G{2Daeth � ni allan o'r Aifft � llaw gadarn a braich estynedig, a chyda dychryn mawr a chydag arwyddion a rhyfeddodau.F2Wedi inni weiddi ar yr ARGLWYDD, Duw ein hynafiaid, fe glywodd ein cri, a gwelodd ein cystudd a'n llafur caled a'n gorthrwm.XE+2Yna bu'r Eifftiaid yn ein cam-drin a'n cystuddio a'n cadw mewn caethiwed caled.QD2Yr wyt tithau wedyn i ddweud gerbron yr ARGLWYDD dy Dduw, "Aramead ar grwydr oedd fy nhad; aeth i lawr i'r Aifft gyda mintai fechan, a byw yno'n ddieithryn, ond tyfodd yn genedl fawr, rymus a lluosog.aC=2Yna fe gymer yr offeiriad y cawell o'th law, a'i osod gerbron allor yr ARGLWYDD dy Dduw.GB 2Dos at yr offeiriad a fydd yr adeg honno, a dywed wrtho, "Yr wyf heddiw'n datgan gerbron yr ARGLWYDD dy Dduw imi ddod i'r wlad yr addawodd yr ARGLWYDD i'n hynafiaid y byddai'n ei rhoi inni."^A72yna cymer o flaenffrwyth holl gnydau'r tir y byddi'n eu casglu yn y wlad y mae'r ARGLWYDD dy Dduw yn ei rhoi iti, a gosod hwy mewn cawell, a mynd i'r lle y bydd yr ARGLWYDD dy Dduw yn ei ddewis yn drigfan i'w enw.{@ s2Pan ddoi i'r wlad y mae'r ARGLWYDD dy Dduw yn ei rhoi iti'n etifeddiaeth, a thithau'n ei meddiannu ac yn byw ynddi,d?C2Pan fydd yr ARGLWYDD dy Dduw wedi rhoi iti lonydd oddi wrth dy holl elynion o'th amgylch yn y wlad y mae'n ei rhoi iti i'w meddiannu'n etifeddiaeth, yr wyt i ddileu coffadwriaeth Amalec oddi tan y nef. Paid ag anghofio.> 2heb ofni Duw, daeth allan ac ymosod o'r tu cefn ar bawb oedd yn llusgo'n araf ar dy �l, pan oeddit yn lluddedig a diffygiol.F=2Cofia'r hyn a wnaeth Amalec iti ar dy ffordd allan o'r Aifft;u<e2Oherwydd y mae pob un sy'n gwneud fel arall, ac yn gweithredu'n anonest, yn ffiaidd gan yr ARGLWYDD dy Dduw.;2Y mae dy bwysau a'th fesurau i fod yn gyfain ac yn safonol, fel yr estynner dy ddyddiau yn y tir y mae'r ARGLWYDD dy Dduw yn ei roi iti.X:+2Nid wyt i feddu yn dy du375? fesurau anghyfartal, un yn fawr a'r llall yn fach.V9'2 Nid wyt i feddu pwysau anghyfartal yn dy god, un yn drwm a'r llall yn ysgafn.:8q2 torrer ei llaw i ffwrdd; nid wyt i dosturio wrthi.(7K2 Os bydd dau gymydog yn ymladd �'i gilydd, a gwraig y naill yn dod i achub ei gu373?r rhag yr un sy'n ei daro, ac yn estyn ei llaw a chydio yng nghwd y llall,[612 A bydd ei deulu'n cael ei adnabod drwy Israel fel teulu'r dyn y tynnwyd ei sandal.S5!2 bydd ei chwaer-yng-nghyfraith yn dod ato yng ngu373?ydd yr henuriaid, yn tynnu ei sandal oddi ar ei droed, yn poeri yn ei wyneb ac yn cyhoeddi, "Dyma a wneir i'r dyn nad yw am adeiladu tu375? ei frawd."|4s2Yna y mae henuriaid ei dref i'w alw atynt a siarad ag ef; ac os yw'n para i ddweud, "Nid wyf yn dymuno ei phriodi",3/2Ac os na bydd y dyn hwnnw'n dymuno priodi ei chwaer-yng-nghyfraith, aed honno i fyny i'r porth at yr henuriaid a dweud, "Y mae fy mrawd-yng-nghyfraith yn gwrthod sicrhau bod enw ei frawd yn parhau yn Israel; nid yw'n fodlon cyflawni dyletswydd brawd-yng-nghyfraith � mi."c2A2Bydd y mab cyntaf a enir iddi yn cymryd enw'r brawd a fu farw, rhag dileu ei enw o Israel.a1=2Os bydd brodyr yn byw gyda'i gilydd ac un ohonynt yn marw'n ddi-blant, nid yw'r weddw i briodi estron o'r tu allan; y mae ei brawd-yng-nghyfraith i fynd i mewn ati a'i chymryd hi'n wraig iddo, a chyflawni dyletswydd.:0q2Nid wyt i roi genfa am safn ych tra byddo'n dyrnu./2Nid ydynt i'w guro � mwy na deugain llach rhag iddo, o'i fflangellu lawer mwy na hyn, fynd yn wrthrych dirmyg yn d'olwg..'2Ac os yw'r euog yn haeddu ei fflangellu, y mae'r barnwr i beri iddo orwedd a derbyn yn ei u373?ydd y nifer o lachau sy'n briodol i'r trosedd.- 72Os bydd ymrafael rhwng dau, y maent i ddod �'r achos i lys barn, ac y mae'r barnwr i ddedfrydu, gan ddyfarnu o blaid y cyfiawn a chondemnio'r euog.b,?2Cofia mai caethwas fuost yng ngwlad yr Aifft; dyna pam yr wyf yn gorchymyn iti wneud hyn.+2Pan fyddi'n casglu ffrwyth dy winllan, paid � lloffa wedyn; gad y gweddill yno ar gyfer y dieithryn, yr amddifad a'r weddw.*2Pan fyddi'n curo'r ffrwyth oddi ar dy olewydden, paid � lloffa wedyn; gad y gweddill yno ar gyfer y dieithryn, yr amddifad a'r weddw.i)M2Pan fyddi wedi medi dy gynhaeaf ond wedi anghofio ysgub yn y maes, paid � throi'n �l i'w chyrchu; gad hi yno ar gyfer y dieithryn, yr amddifad a'r weddw, er mwyn i'r ARGLWYDD dy Dduw dy fendithio yn holl waith dy ddwylo.(2Cofia mai caethwas fuost yn yr Aifft, ac i'r ARGLWYDD dy Dduw dy waredu oddi yno; dyna pam yr wyf yn gorchymyn iti wneud hyn.g'I2Nid wyt i wyro barn yn achos dieithryn nac amddifad, nac i gymryd dilledyn y weddw fel gwystl.&2Nid yw rhieni i'w rhoi i farwolaeth o achos eu plant, na phlant o achos eu rhieni; am ei bechod ei hun y rhoddir rhywun i farwolaeth.2%_2Rho ei gyflog iddo bob dydd cyn i'r haul fachlud, rhag iddo achwyn arnat wrth yr ARGLWYDD ac i ti dy gael yn euog o bechod, oherwydd y mae'n anghenus ac yn dibynnu arno.o$Y2Paid � gorthrymu gwas cyflog anghenus a thlawd, boed gydwladwr neu ddieithryn yn un o drefi dy wlad. #;2 gofala ei roi'n �l iddo cyn machlud haul, er mwyn iddo gysgu yn ei fantell a'th fendithio. Cyfrifir hyn iti'n gyfiawnder gerbron yr ARGLWYDD dy Dduw.I" 2 Os yw'n dlawd, paid � chysgu yn y dilledyn a roddodd yn wystl;`!;2 Saf y tu allan, a gad i'r sawl yr wyt yn rhoi benthyg iddo ddod �'i wystl allan atat.m U2 Os byddi'n rhoi benthyg unrhyw beth i'th gymydog, paid � mynd i mewn i'w du375? i gymryd ei wystl.Y-2 Cofiwch yr hyn a wnaeth yr ARGLWYDD eich Duw i Miriam wrth ichwi ddod o'r Aifft.+Q2Mewn achos o wahanglwyf, gofalwch wneud popeth yn �l fel y bydd yr offeiriaid o Lefiaid yn eich cyfarwyddo; gofalwch wneud yn union fel y gorchmynnais i iddynt.>w2Os ceir bod rhywun wedi herwgipio un o'i gydwladwyr yn Israel, a'i amddifadu o'i hawliau trwy ei werthu, yna y mae'r herwgipiwr hwnnw i farw; felly y byddi'n dileu'r drwg o'ch mysg.ue2Nid yw neb i gymryd melin na maen uchaf melin yn wystl, oherwydd byddai'n cymryd bywoliaeth rhywun yn wystl.1]2Os bydd dyn newydd briodi, nid yw i fynd i ffwrdd gyda'r fyddin nac ar ddyletswyddau eraill; y mae'n rhydd i aros gartref am flwyddyn gron a bod yn llawen gyda'i wraig.sa2yna ni all ei phriod cyntaf, a oedd wedi ei hysgaru, ei hailbriodi wedi iddi gael ei halogi. Byddai hynny'n beth ffiaidd gerbron yr ARGLWYDD, ac nid ydych i ddwyn pechod ar y wlad y mae'r ARGLWYDD eich Duw yn ei rhoi'n feddiant ichwi.)2a hwnnw wedyn yn ei chas�u ac yn ysgrifennu llythyr ysgar iddi, a'i roi yn ei llaw a'i hanfon o'i du375?, neu os bydd yr ail u373?r yn marw,A2Wedi iddi adael ei du375?, os daw yn wraig i rywun arall,S #2Os bydd dyn wedi cymryd gwraig a'i phriodi, a hithau wedyn heb fod yn ei fodloni am iddo gael rhywbeth anweddus ynddi, yna y mae i ysgrifennu llythyr ysgar iddi, a'i roi yn ei llaw a'i hanfon o'i du375?.2Os byddi'n mynd trwy gae u375?d dy gymydog, cei dynnu tywysennau �'th law, ond paid � gosod cryman yn u375?d dy gymydog.ue2Os byddi'n mynd trwy winllan dy gymydog, cei fwyta dy wala o'r grawnwin, ond paid � rhoi dim yn dy fasged.{q2Gwylia beth a ddaw allan o'th enau, a chyflawna d'addewid i'r ARGLWYDD dy Dduw, gan mai o'th wirfodd yr addewaist.0]2Pe bait heb addunedu, ni fyddet yn euog.,S2Os byddi'n gwneud adduned i'r ARGLWYDD dy Dduw, paid ag oedi cyn ei chyflawni; bydd yr ARGLWYDD dy Dduw yn sicr o'i hawlio gennyt, a byddi dithau yn euog o bechod.:o2Cei godi llog ar yr estron, ond nid ar un o'th dylwyth, er mwyn iti dderbyn bendith gan yr ARGLWYDD dy Dduw ym mhopeth y byddi'n ei wneud yn y wlad yr wyt ar ddod i'w meddiannu.jO2Nid wyt i godi llog ar un o'th dylwyth am fenthyg arian, na bwyd, na dim arall a roir ar fenthyg.(K2Nid yw putain na gwrywgydiwr i ddod �'u t�l i du375?'r ARGLWYDD dy Dduw i dalu unrhyw adduned, oherwydd y mae'r naill a'r llall yn ffiaidd gan yr ARGLWYDD.mU2Nid yw neb o ferched Israel i fod yn butain y cysegr, na neb o feibion Israel yn buteiniwr y cysegr.n W2Gad iddo fyw yn eich mysg yn y fan a fynno, ym mha dref bynnag y mae'n ei dewis; paid �'i orthrymu.K 2Paid � dychwelyd caethwas a ddihangodd atat oddi wrth ei feistr.\ 32Bydd yr ARGLWYDD dy Dduw yn rhodio trwy ganol y gwersyll i'th waredu a darostwng d'elynion o'th flaen; felly rhaid i'th wersyll fod yn sanctaidd, rhag iddo ef weld dim anweddus yno, a throi i ffwrdd oddi wrthyt.w i2 a bydd gennyt raw ymhlith dy offer, a phan fyddi'n mynd o'r neilltu, cloddia dwll a chladdu dy garthion ynddo.C 2 Noda le y tu allan i'r gwersyll ar gyfer mynd o'r neilltu;iM2 Gyda'r hwyr y mae i ymolchi � du373?r, a chaiff ddychwelyd i'r gwersyll wedi i'r haul fachlud.zo2 Os bydd rhywun yn aflan oherwydd bwrw had yn ystod y nos, yna y mae i adael y gwersyll a pheidio � dod yn �l.U%2 Os byddi'n mynd allan i wersyllu yn erbyn dy elyn, ymgadw rhag pob aflendid.\32Caiff eu disgynyddion ar �l y drydedd genhedlaeth fynychu cynulleidfa'r ARGLWYDD.2Nid wyt i ffieiddio Edomiad, oherwydd y mae'n frawd iti; nid wyt i ffieiddio Eifftiwr, oherwydd buost yn alltud yn ei wlad.A2Nid wyt i geisio lles na budd iddynt holl ddyddiau d'oes.~w2Er hynny, ni fynnai'r ARGLWYDD dy Dduw wrando ar Balaam, ond troes ef y felltith yn fendith iti am ei fod yn dy garu.92am na ddaethant i'th gyfarfod � bara a du373?r ar dy ffordd o'r Aifft, ond yn hytrach llogi Balaam fab Beor o Pethor yn Mesopotamia i'th felltithio.ym2Nid yw Ammoniad na Moabiad, na neb o'u disgynyddion hyd y ddegfed genhedlaeth, i fynychu cynulleidfa'r ARGLWYDD,q]2Nid yw bastardyn, na neb o'i ddisgynyddion hyd y ddegfed gen-hedlaeth, i fynychu cynulleidfa'r ARGLWYDD._~ ;2Nid yw neb sydd wedi ei sbaddu neu wedi colli ei gala i fynychu cynulleidfa'r ARGLWYDD.N}2Nid yw dyn i briodi gwraig i'w dad, rhag iddo ddwyn gwarth ar ei dad.&|G2yna y mae'r dyn a orweddodd gyda hi i roi hanner can sicl o arian i dad yr eneth, a rhaid iddo'i phriodi am iddo ei threisio; ni all ei hysgaru tra bydd byw.{y2Os bydd dyn yn taro ar wyryf nad yw wedi ei dywedd�o, ac yn gafael ynddi a gorwedd gyda hi, a hwythau'n cael eu dal,ozY2Allan yn y wlad y trawodd y dyn arni, ac er i'r eneth a ddywedd�wyd weiddi, nid oedd neb i'w harbed.'yI2Nid wyt i wneud dim i'r eneth, oherwydd ni wnaeth hi ddim i haeddu marw; y mae'r achos yma yr un fath � rhywun yn codi yn erbyn un arall ac yn ei lofruddio.#xA2Ond os bydd y dyn wedi taro ar yr eneth a ddywedd�wyd allan yn y wlad, a'i threchu a gorwedd gyda hi, yna y dyn a orweddodd gyda hi yn unig sydd i farw.Zw/2yna dewch �'r ddau allan at borth y dref a'u llabyddio'n gelain � cherrig � yr eneth am na waeddodd, a hithau yn y dref, a'r dyn am iddo dreisio gwraig ei gymydog. Felly y byddi'n dileu'r drwg o'ch mysg.uve2Os bydd dyn yn taro ar eneth sy'n wyryf ac wedi ei dywedd�o i u373?r, ac yn gorwedd gyda hi o fewn y dref,3ua2Os ceir dyn yn gorwedd gyda gwraig briod, y mae'r ddau i farw, sef y dyn oedd yn gorwedd gyda'r wraig yn ogystal �'r wraig. Felly y byddi'n dileu'r drwg allan o Israel.bt?2yna d�nt � hi i ddrws tu375? ei thad; ac y mae gwu375?r ei thref i'w llabyddio'n gelain � cherrig, am iddi weithredu'n ysgeler yn Israel, trwy buteinio yn nhu375? ei thad. Felly y byddi'n dileu'r drwg o'ch mysg.Rs2Ond os yw'r cyhuddiad yn wir, ac os na chafwyd prawf o wyryfdod yr eneth,-rU2Rhoddant arno ddirwy o gan sicl arian, i'w rhoi i dad yr eneth, am iddo bardduo cymeriad gwyryf o Israel; a bydd hi'n wraig iddo, ac ni all ei hysgaru tra bydd byw.9qo2a byddant hwythau yn cymryd y dyn ac yn ei gosbi.'pI2a dyma ef yn rhoi gair drwg iddi ac yn dweud na chafodd brawf o'i gwyryfdod. Dyma brawf o wyryfdod fy merch." Yna lledant y dilledyn gerbron henuriaid y dref,woi2ac fe ddywed tad yr eneth wrth yr henuriaid, "Rhoddais fy merch i'r dyn hwn yn wraig, ond y mae'n ei chas�u,sna2Os felly, fe gymer tad a mam yr eneth brawf gwyryfdod yr eneth a'i ddangos i'r henuriaid ym mhorth y dref;m2yn rhoi gair drwg iddi, ac yn pardduo'i chymeriad a dweud, "Priodais y ddynes hon, ond pan euthum ati ni chefais brawf o'i gwyryfdod."clA2 Bwriwch fod dyn yn cymryd gwraig, ac yna wedi iddo gael cyfathrach � hi, yn ei chas�u,Fk2 Gwna iti blethau ar bedair congl y clogyn y byddi'n ei wisgo.Cj2 Nid wyt i wisgo dilledyn o frethyn cymysg o wl�n a llin.2ia2 Nid wyt i aredig gydag ych ac asyn ynghyd.h2 Nid wyt i hau hadau gwahanol yn dy winllan, rhag i'r cwbl gael ei fforffedu i'r cysegr, sef yr had a heuaist a chynnyrch y winllan hefyd.g'2Pan fyddi'n adeiladu tu375? newydd, gwna ganllaw o amgylch y to, rhag i'th du375? fod yn achos marwolaeth, petai rhywun yn syrthio oddi arno.ufe2Gad i'r i�r fynd, a chymer y rhai bach i ti dy hun, er mwyn iddi fod yn dda iti, ac iti estyn dy ddyddiau.He 2Os digwydd iti ar dy ffordd daro ar nyth aderyn a chywion neu wyau ynddi, prun ai mewn llwyn neu ar y llawr, a'r i�r yn gori ar y cywion neu'r wyau, nid wyt i gymryd yr i�r a'r rhai bach. w~~y}||={{zlyyBxwvvuu:ttqserrPqppFonngnmZlbkk:jii6hgg-f#ddmcbaa``j`_^^#]\\[[[[ZZYfXXvWWhWVUU9TTSSNRRQvQ,POONNNVMMmMLLKKEJJ_IIZHHG}GFFEREDJCBBB1AA@@K??Y>>=<<>;;p;:99L88$7b76555$44312231100C//V..-},,++**}*)4(o''&&m%$##f""S!c! u\^ ~c ~ph} ejv%C, j X RDKW\g$I< Croesodd tua deugain mil o filwyr profiadol gerbron yr ARGLWYDD i'r frwydr yn rhosydd Jericho.#< Hefyd fe groesodd gwu375?r Reuben a Gad a hanner llwyth Manasse yn arfog o flaen yr Israeliaid, fel yr oedd Moses wedi dweud wrthynt.f"G< ac wedi iddynt oll orffen, fe groesodd arch yr ARGLWYDD a'r offeiriaid yng ngu373?ydd y bobl.p![< Bu'r offeiriaid oedd yn cludo'r arch yn sefyll yng nghanol yr Iorddonen nes cwblhau popeth y gorchmynnodd yr ARGLWYDD i Josua ei ddweud wrth y bobl, y cyfan yr oedd Moses wedi ei orchymyn i Josua. Yr oedd y bobl yn brysio i groesi, )< Hefyd gosododd Josua ddeuddeg maen yng nghanol yr Iorddonen, lle safodd yr offeiriaid oedd yn cludo arch y cyfamod, ac yno y maent hyd heddiw.<Gwnaeth yr Israeliaid fel y gorchmynnodd Josua, a chodi deuddeg maen o wely'r Iorddonen, yn �l nifer llwythau'r Israeliaid, fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi dweud wrth Josua, a'u cludo drosodd gyda hwy i'r man lle'r oeddent yn gwersyllu, a'u gosod yno.[1<yna byddwch yn dweud wrthynt fel y bu i ddyfroedd yr Iorddonen gael eu hatal o flaen arch cyfamod yr ARGLWYDD; pan aeth hi drosodd, ataliwyd y dyfroedd. Felly bydd y meini hyn yn gofeb i'r Israeliaid hyd byth."ue<i fod yn arwydd yn eich mysg. Pan fydd eich plant yn gofyn yn y dyfodol, 'Beth yw ystyr y meini hyn i chwi?'/Y<a dywedodd wrthynt, "Ewch drosodd o flaen arch yr ARGLWYDD eich Duw at ganol yr Iorddonen, a choded pob un ei faen ar ei ysgwydd, yn �l nifer llwythau'r Israeliaid,X+<Galwodd Josua y deuddeg dyn a ddewisodd o blith yr Israeliaid, un o bob llwyth,A}<Gorchmynnwch iddynt godi deuddeg maen o ganol yr Iorddonen, o'r union fan y saif traed yr offeiriaid arno, a'u cymryd drosodd gyda hwy, a'u gosod yn y lle y byddant yn gwersyllu heno.">y<Dewiswch ddeuddeg dyn o blith y bobl, un o bob llwyth.X -<Wedi i'r holl genedl orffen croesi'r Iorddonen, dywedodd yr ARGLWYDD wrth Josua,O<Tra oedd Israel gyfan yn croesi ar dir sych, safodd yr offeiriaid oedd yn cludo arch cyfamod yr ARGLWYDD yn drefnus ar sychdir yng nghanol yr Iorddonen, hyd nes i'r holl genedl orffen croesi'r afon.<cronnodd y dyfroedd oedd yn llifo i lawr oddi uchod, a chodi'n un pentwr ymhell iawn i ffwrdd yn Adam, y dref sydd gerllaw Sarethan. Darfu'n llwyr am y dyfroedd oedd yn llifo i lawr tua M�r yr Araba, y M�r Marw, a chroesodd yr holl bobl gyferbyn � Jericho.M<Yn awr, bydd yr Iorddonen yn gorlifo ei glannau holl ddyddiau'r cynhaeaf; ond pan ddaeth cludwyr yr arch at yr Iorddonen, a thraed yr offeiriaid oedd yn cludo'r arch yn cyffwrdd ag ymyl y du373?r,<Pan gychwynnodd y bobl o'u pebyll i groesi'r Iorddonen, yr oedd yr offeiriaid oedd yn cludo arch y cyfamod ar flaen y bobl.^7< Pan fydd gwadnau traed yr offeiriaid sy'n cludo arch yr ARGLWYDD, Arglwydd yr holl ddaear, yn cyffwrdd �'r Iorddonen, fe wahenir ei dyfroedd, a bydd y du373?r sy'n llifo i lawr oddi uchod yn cronni'n un pentwr."U%< Felly dewiswch yn awr ddeuddeg dyn o blith llwythau Israel, un o bob llwyth.Y-< bydd arch cyfamod Arglwydd yr holl ddaear yn croesi o'ch blaen drwy'r Iorddonen.7i< Dyma sut y byddwch yn gwybod bod y Duw byw yn eich mysg, a'i fod yn sicr o yrru allan o'ch blaen y Canaaneaid, Hethiaid, Hefiaid, Peresiaid, Girgasiaid, Amoriaid a Jebusiaid:]5< Dywedodd Josua wrth yr Israeliaid, "Nesewch a gwrandewch eiriau'r ARGLWYDD eich Duw.y<Felly gorchymyn di i'r offeiriaid sy'n cludo arch y cyfamod, 'Pan ddewch at lan dyfroedd yr Iorddonen, safwch ynddi.'". W<Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Josua, "Heddiw yr wyf am ddechrau dy ddyrchafu yng ngolwg Israel gyfan, er mwyn iddynt sylweddoli fy mod i gyda thi fel y b�m gyda Moses. 1<A dywedodd wrth yr offeiriaid, "Codwch arch y cyfamod ac ewch drosodd o flaen y bobl." Ac wedi iddynt godi arch y cyfamod, aethant o flaen y bobl.{ q<Yna dywedodd Josua wrth y bobl, "Ymgysegrwch, oherwydd yfory bydd yr ARGLWYDD yn gwneud rhyfeddodau yn eich mysg."s a<Er hynny bydded pellter o tua dwy fil o gufyddau rhyngoch chwi a'r arch; peidiwch � mynd yn nes na hyn."w i<a gorchymyn i'r bobl, "Pan welwch yr offeiriaid, y Lefiaid, yn codi arch cyfamod yr ARGLWYDD eich Duw, cychwynnwch o'ch lle ac ewch ar ei h�l, er mwyn ichwi wybod pa ffordd i fynd, oherwydd nid ydych wedi tramwyo'r ffordd hon o'r blaen.8m<Ymhen tridiau aeth y swyddogion drwy'r gwersyll,} w<Cododd Josua'n fore a chychwynnodd ef a'r holl Israeliaid o Sittim a dod at yr Iorddonen, a gwersyllu yno cyn croesi.<a dweud, "Yn wir y mae'r ARGLWYDD wedi rhoi'r holl wlad yn ein dwylo, ac y mae'r trigolion i gyd mewn gwewyr o'n plegid."S!<Bu'r ymlidwyr yn chwilio amdanynt bob cam o'r ffordd, ond heb eu cael. Yna daeth y ddau i lawr o'r mynyddoedd yn eu h�l, a chroesi drosodd at Josua fab Nun ac adrodd wrtho bopeth a ddigwyddodd iddynt,dC<Aethant hwythau, a chyrraedd y mynyddoedd ac aros yno dridiau, nes i'r ymlidwyr ddychwelyd.{<Atebodd hithau, "Rwy'n cytuno"; ac anfonodd hwy ar eu taith. Wedi iddynt fynd, rhwymodd yr edau ysgarlad yn y ffenestr.[1<Os datgeli ein cyfrinach, byddwn yn rhydd o'r llw y gwnaethost inni ei dyngu iti."W)<Pwy bynnag a � allan trwy ddrws dy du375?, bydd yn gyfrifol am ei waed ei hun, a byddwn ni'n ddieuog; ond pwy bynnag a fydd gyda thi yn y tu375?, byddwn ni'n gyfrifol am ei waed os codir llaw yn ei erbyn.K<pan fyddwn yn dod i mewn i'r wlad, os na fyddi wedi rhwymo'r edau ysgarlad hon yn y ffenestr y gollyngaist ni drwyddi, ac wedi galw ynghyd i'r tu375? dy dad a'th fam, dy frodyr a'th deulu i gyd.V'<Dywedodd y dynion wrthi, "Byddwn yn rhydd o'r llw y gwnaethost inni ei dyngu,1~]<Dywedodd wrthynt, "Ewch tua'r mynydd, rhag i'r rhai sy'n eich ymlid daro arnoch; cuddiwch yno dridiau, nes i'r ymlidwyr ddychwelyd, ac wedyn ewch eich ffordd eich hun."} <Yna gollyngodd Rahab hwy i lawr drwy'r ffenestr ar raff, oherwydd yr oedd ei thu375? ar fur y ddinas, a hithau'n byw ar y mur.K|<Dywedodd y dynion wrthi, "Byddwn yn barod i farw yn eich lle, dim ond i chwi beidio � datgelu'n cyfrinach; pan fydd yr ARGLWYDD wedi rhoi inni'r wlad, fe wnawn garedigrwydd a thegwch � thi."{ < y cadwch yn fyw fy nhad a'm mam, fy mrodyr a'm chwiorydd, a phawb sy'n perthyn iddynt, ac yr arbedwch ein bywydau rhag angau."z)< Am hynny, tyngwch i mi yn enw'r ARGLWYDD, am i mi wneud caredigrwydd � chwi, y gwnewch chwithau'r un modd �'m teulu i; rhowch imi sicrwydd-yU< Pan glywsom hyn, suddodd ein calonnau, ac nid oes hyder gan neb i'ch wynebu, oherwydd y mae'r ARGLWYDD eich Duw chwi yn Dduw yn y nefoedd uchod ac ar y ddaear isod.Kx< Oherwydd clywsom fel y sychodd yr ARGLWYDD ddyfroedd y M�r Coch o'ch blaen pan ddaethoch allan o'r Aifft, ac fel y bu ichwi ddifodi Sihon ac Og, dau frenin yr Amoriaid y tu hwnt i'r Iorddonen.w7< a dweud wrthynt, "Gwn fod yr ARGLWYDD wedi rhoi'r wlad i chwi, a bod eich arswyd wedi syrthio arnom, a holl drigolion y wlad mewn gwewyr o'ch plegid.;vs<Cyn i'r ysb�wyr gysgu, aeth Rahab i fyny ar y to,u}<Aeth y dynion a oedd yn eu hymlid ar eu h�l hyd at rydau'r Iorddonen; a chaewyd y porth, wedi i'r ymlidwyr fynd allan.vtg<Yr oedd hi wedi mynd �'r dynion i fyny ar y to, a'u cuddio �'r planhigion llin a oedd ganddi'n rhesi yno.s%<a chyda'r nos, pan oedd y porth ar fin cau, aeth y dynion allan. Ni wn i ble'r aethant, ond brysiwch ar eu h�l; yr ydych yn sicr o'u dal."}ru<Wedi i'r wraig gymryd y ddau ddyn a'u cuddio, dywedodd, "Do, fe ddaeth y dynion ataf, ond ni wyddwn o ble'r oeddent;q!<Anfonodd brenin Jericho at Rahab a dweud, "Tro allan y dynion a ddaeth atat i'th du375?, oherwydd wedi dod i ysb�o'r holl wlad y maent."Tp#<Edrych! Y mae rhai o'r Israeliaid wedi cyrraedd yma heno i chwilio'r wlad."lo U<O Sittim anfonodd Josua fab Nun ddau ysb�wr yn ddirgel. Dywedodd wrthynt, "Ewch i ysb�o'r wlad, yn arbennig Jericho." Aethant hwythau, a chyrraedd tu375? rhyw butain o'r enw Rahab, a lletya yno. Dywedwyd wrth frenin Jericho,n #<Rhodder i farwolaeth bwy bynnag fydd yn anufuddhau i'th air ac yn gwrthod gwrando ar unrhyw beth a orchmynni. Yn unig bydd yn gryf a dewr."ym o<ufuddhawn i ti ym mhopeth fel y gwnaethom i Moses, dim ond i'r ARGLWYDD dy Dduw fod gyda thi fel y bu gyda Moses.ql _<Dyma'u hateb i Josua: "Fe wnawn beth bynnag yr wyt yn ei orchymyn inni, a mynd i ble bynnag yr anfoni ni;k 1<nes y bydd yr ARGLWYDD wedi rhoi diogelwch i'ch perthnasau fel i chwi, a hwythau'n cael meddiant o'r wlad y mae'r ARGLWYDD eich Duw yn ei rhoi iddynt; yna cewch ddychwelyd a meddiannu'r wlad a roddodd Moses gwas yr ARGLWYDD yn etifeddiaeth i chwi i'r dwyrain o'r Iorddonen."Yj /<Caiff eich gwragedd, eich plant a'ch anifeiliaid aros yn y wlad a roddodd Moses ichwi y tu hwnt i'r Iorddonen; ond y mae pob milwr o'ch plith i fynd trosodd yn llu arfog o flaen eich perthnasau i'w cynorthwyo,i %< Cofiwch beth a orchmynnodd Moses gwas yr ARGLWYDD ichwi, fod yr ARGLWYDD eich Duw yn rhoi diogelwch ichwi yma, ac yn rhoi'r wlad hon i chwi.Eh < Ac wrth Reuben a Gad a hanner llwyth Manasse, dywedodd Josua,ig O< am fynd trwy ganol y gwersyll, a gorchymyn i'r bobl, "Darparwch ichwi luniaeth, oherwydd o fewn tridiau byddwch yn croesi'r Iorddonen ar y ffordd i feddiannu'r wlad y mae'r ARGLWYDD eich Duw yn ei rhoi'n etifeddiaeth i chwi.",f W< Dywedodd Josua wrth swyddogion y boble 1< Onid wyf wedi gorchymyn iti: bydd yn gryf a dewr? Paid ag arswydo na dychryn, oherwydd yr wyf fi, yr ARGLWYDD dy Dduw, gyda thi ple bynnag yr ei."Ad <Nid yw'r llyfr cyfraith hwn i adael dy enau; yr wyt i fyfyrio ynddo ddydd a nos, er mwyn iti ofalu gwneud y cyfan sy'n ysgrifenedig ynddo. Yna byddi'n llwyddo yn dy ffyrdd ac yn ffynnu.Kc <Yn unig bydd yn gryf a dewr iawn, a gofala weithredu yn �l yr holl gyfraith a orchmynnodd fy ngwas Moses iti. Paid � gwyro oddi wrthi i'r dde na'r chwith, er mwyn iti ffynnu ple bynnag yr ei.wb k<Bydd yn gryf a dewr; oherwydd ti fydd yn rhoi i'r bobl hyn feddiant o'r wlad yr addewais ei rhoi i'w hynafiaid.sa c<Ni saif neb o'th flaen tra byddi byw; byddaf gyda thi fel y b�m gyda Moses; ni'th adawaf na chefnu arnat.` 9<Bydd eich terfyn yn ymestyn o'r anialwch a Lebanon hyd at yr afon fawr, afon Ewffrates, sef holl wlad yr Hethiaid, hyd at y M�r Mawr yn y gorllewin.d_ E<Rhof i chwi bob llecyn y bydd gwadn eich troed yn cerdded drosto, fel y dywedais wrth Moses. ^ <Y mae fy ngwas Moses wedi marw; yn awr, croesa di a'r holl bobl hyn yr Iorddonen yma i'r wlad yr wyf fi'n ei rhoi i blant Israel.i] QHw2!Gofalodd am y gorau iddo'i hun; cadwyd cyfran llywodraethwr ar ei gyfer. Daeth � phenaethiaid y bobl allan; gweithredodd gyfiawnder yr ARGLWYDD, a'i ddeddfau ynglu375?n ag Israel.G 2!Dywedodd am Gad: Bendith ar yr hwn sy'n peri i Gad ymestyn! Y mae fel llew yn ei diriogaeth, yn rhwygo ymaith fraich a chorun.F-2!Galwant bobloedd allan i'r mynydd-dir, ac yno offrymu aberthau cywir. Yn wir, c�nt sugno golud y m�r, a thrysorau wedi eu cuddio yn y tywod.cEA2!Dywedodd am Sabulon: Llawenha, Sabulon, wrth fynd allan i ryfel, ac Issachar yn dy bebyll.WD)2!Boed ei ysblander fel eiddo'r ych blaenaf, a'i gyrn fel cyrn ych gwyllt; bydd yn cornio'r bobloedd � hwy a'u gyrru hyd eithaf y ddaear. Rhai felly fydd myrddiynau Effraim, rhai felly fydd miloedd Manasse.C2!� gorau'r ddaear a'i llawnder, a ffafr preswylydd y berth. Doed hyn i gyd ar ben Joseff, ar gopa'r un a neilltuwyd ymysg ei frodyr.NB2!� phrif gynnyrch y mynyddoedd hen, a ffrwythlondeb y bryniau oesol,;As2!� chynnyrch gorau'r haul, a thwf gorau'r misoedd; @2! Dywedodd am Joseff: Bydded i'w dir gael ei fendithio gan yr ARGLWYDD � ffrwyth gorau'r nef, y gwlith, a du373?r o'r dyfnder isod;(?K2! Dywedodd am Benjamin: Bydded i anwylyd yr ARGLWYDD fyw mewn diogelwch; bydded i'r Goruchaf gysgodi drosto trwy'r dydd, a gwneud ei drigfan rhwng ei lechweddau.>32! Bendithia, O ARGLWYDD, ei wrhydri, a derbyn waith ei ddwylo. Dryllia lwynau'r rhai sy'n codi yn ei erbyn, ac eiddo'i gaseion, rhag iddynt godi eto.=2! Y mae'n dysgu dy ddeddfau i Jacob a'th gyfraith i Israel. Y mae'n gosod arogldarth ger dy fron, a'r aberth llwyr ar dy allor.,<S2! Fe ddywed am ei dad a'i fam, "Nid wyf yn eu hystyried", ac nid yw'n cydnabod ei frodyr nac yn arddel ei blant. Oherwydd bu'n cadw dy air ac yn gwarchod dy gyfamod.;2!Dywedodd am Lefi: Rho i Lefi dy Twmim, a'th Wrim i'r un sy'n ffyddlon iti; fe'i profaist yn Massa, a dadlau ag ef wrth ddyfroedd Meriba. :;2!A dyma a ddywedodd am Jwda: Clyw, O ARGLWYDD, lef Jwda, a dwg ef at ei bobl; �'i ddwylo yr ymdrechodd � ond bydd di'n gymorth iddo rhag ei elynion.K92!Bydded Reuben fyw, ac nid marw, ond na foed ei dylwyth yn niferus.p8[2!Gwnaed ef yn frenin ar Jesurun pan ymgasglodd penaethiaid y bobl, a phan ddaeth llwythau Israel ynghyd.P72!y gyfraith a orchmynnodd Moses inni, yn etifeddiaeth i gynulliad Jacob.6{2!Yn ddiau, y mae'n caru ei bobl, a'i holl saint sydd yn ei law; plygant yn isel wrth ei draed a derbyn ei ddysgeidiaeth,5+2!Cododd yr ARGLWYDD o Sinai a gwawriodd arnynt o Seir; disgleiriodd o Fynydd Paran a dod � myrddiynau o Cades, o'r de, o lethrau'r mynyddoedd.S4 #2!Dyma'r fendith ar blant Israel a gyhoeddodd Moses gu373?r Duw, cyn ei farw:n3W2 4Fe gei weld y wlad yn y pellter, ond ni chei ddod drosodd i'r wlad yr wyf yn ei rhoi i'r Israeliaid.",2S2 3am ichwi fod yn anffyddlon imi yng nghanol yr Israeliaid wrth ddyfroedd Meriba-cades yn anialwch Sin, trwy beidio � mynegi fy sancteiddrwydd ymysg yr Israeliaid.172 2Yno, ar y mynydd y byddi'n ei ddringo, y byddi farw, ac y cesglir di at dy bobl, fel y bu i'th frawd Aaron farw ym Mynydd Hor, a'i gasglu at ei bobl,80k2 1Dos i fyny yma i fynydd-dir Abarim, i Fynydd Nebo yng ngwlad Moab, gyferbyn � Jericho; ac yna edrych ar wlad Canaan, y wlad yr wyf yn ei rhoi i'r Israeliaid yn etifeddiaeth.I/ 2 0Yn ystod yr un diwrnod llefarodd yr ARGLWYDD wrth Moses a dweud,,.S2 /Oherwydd nid gair dibwys yw hwn i chwi, ond dyma eich bywyd; trwy'r gair hwn yr estynnwch eich dyddiau yn y wlad yr ydych ar fynd dros yr Iorddonen i'w meddiannu."E-2 .meddai wrthynt, "Ystyriwch yn eich calon yr holl eiriau yr wyf yn eu hargymell ichwi heddiw, er mwyn ichwi eu gorchymyn i'ch plant, ac iddynt hwythau ofalu cadw holl eiriau'r gyfraith hon.I, 2 -Pan orffennodd Moses lefaru'r holl eiriau hyn wrth Israel gyfan,c+A2 ,Wedi i Moses ddod gyda Josua fab Nun, llefarodd holl eiriau'r gerdd hon yng nghlyw'r bobl.*/2 +Bloeddiwch fawl ei bobl, O genhedloedd, oherwydd y mae'n dial gwaed ei weision! Daw � dial ar ei wrthwynebwyr, ac arbed ei dir a'i bobl ei hun.))2 *Gwnaf fy saethau yn feddw � gwaed, a bydd fy nghleddyf yn bwyta cnawd, sef gwaed y clwyfedig a'r carcharorion, a phennau arweinwyr y gelyn." (;2 )os hogaf fy nghleddyf disglair, a chydio ynddo �'m llaw mewn barn, byddaf yn dial ar fy ngwrthwynebwyr ac yn talu'r pwyth i'r rhai sy'n fy nghas�u.S'!2 (Codaf fy llaw tua'r nef, a dweud: Cyn sicred �'m bod yn byw'n dragywydd,+&Q2 'Gwelwch yn awr mai myfi, myfi yw Ef, ac nad oes Duw ond myfi. Myfi sy'n lladd, a gwneud yn fyw, myfi sy'n archolli, ac yn iach�u; ni all neb achub o'm gafael i. %2 &y duwiau oedd yn bwyta braster eu hebyrth ac yn yfed gwin eu diodoffrwm? Bydded iddynt hwy godi a'ch helpu, a bod yn lloches ichwi!S$!2 %Yna fe ddywed, "Ble mae eu duwiau, y graig y buont yn ceisio lloches dani,#72 $Rhydd yr ARGLWYDD gyfiawnder i'w bobl a bydd yn trugarhau wrth ei weision, pan w�l fod eu nerth wedi darfod, ac nad oes ar �l na chaeth na rhydd."%2 #mai i mi y perthyn dial a thalu'r pwyth, pan fydd eu troed yn llithro? Yn wir, y mae dydd eu trychineb yn agos, a'u distryw yn brysio atynt.A!2 "Onid yw hyn gennyf wrth gefn, wedi ei selio yn fy st�r,; s2 !Gwenwyn seirff yw eu gwin, poeryn angheuol asbiaid.hK2 Daw eu gwinwydd o Sodom ac o feysydd Gomorra; grawnwin gwenwynig sydd arnynt, yn sypiau chwerw.`;2 Oherwydd nid yw eu craig hwy yn debyg i'n Craig ni, fel y mae ein gelynion yn cydnabod.2 Sut y gall un ymlid mil, neu ddau yrru myrdd ar ffo, oni bai fod eu Craig wedi eu gwerthu, a'r ARGLWYDD wedi eu caethiwo?_92 gresyn na fyddent yn ddigon doeth i sylweddoli hyn ac i amgyffred beth fydd eu diwedd!@}2 Cenedl brin o gyngor ydynt, heb ddealltwriaeth ganddynt;$C2 oni bai imi ofni y byddai'r gelyn yn eu gwawdio, a'u gwrthwynebwyr yn camddeall a dweud, 'Ein llaw ni sydd wedi trechu; nid yr ARGLWYDD a wnaeth hyn oll.'"J2 Fy mwriad oedd eu gwasgaru, a pheri i bob coffa amdanynt ddarfod,0[2 Oddi allan bydd y cleddyf yn creu amddifaid, ac yn y cartref bydd arswyd; trewir y gwu375?r ifainc a'r gwyryfon fel ei gilydd, y baban sugno yn ogystal �'r hynafgwr.2 nychdod newyn, anrheithiau twymyn, a dinistr chwerw. Anfonaf ddannedd bwystfilod yn eu herbyn a gwenwyn ymlusgiaid y llwch.G 2 Pentyrraf ddrygau arnynt, saethaf atynt bob saeth sydd gennyf: 2 Yn ddiau, cyneuwyd t�n gan fy nig, ac fe lysg hyd waelod Sheol; bydd yn ysu'r tir a'i gynnyrch, ac yn ffaglu seiliau'r mynyddoedd.*O2 Gwnaethant fi'n eiddigeddus wrth un nad yw'n dduw, a'm digio �'u heilunod; gwnaf finnau hwy'n eiddigeddus wrth bobl nad yw'n bobl, a'u digio � chenedl ynfyd.%2 Dywedodd, "Cuddiaf fy wyneb rhagddynt, edrychaf beth fydd eu diwedd; oherwydd cenhedlaeth wrthryfelgar ydynt, plant heb ffyddlondeb ynddynt.iM2 Pan welodd yr ARGLWYDD hyn, fe'u ffieiddiodd hwy, oherwydd i'w feibion a'i ferched ei gythruddo.`;2 Anghofiaist y Graig a'th genhedlodd, a gollwng dros gof y Duw a ddaeth � thi i'r byd.<s2 Yr oeddent yn aberthu i ddemoniaid nad oeddent dduwiau, ac i dduwiau nad oeddent yn eu hadnabod, duwiau newydd yn dod oddi wrth eu cymdogion, nad oedd eu hynafiaid wedi eu parchu.Y-2 Gwnaethant ef yn eiddigeddus � duwiau dieithr, a'i ddigio ag arferion ffiaidd.!=2 Bwytaodd Jacob, a'i ddigoni; pesgodd Jesurun, a chiciodd; pesgodd, a thewychu'n wancus. Gwrthododd y Duw a'i creodd, a diystyru Craig ei iachawdwriaeth.' I2 Cafodd ymenyn o'r fuches, llaeth y ddafad a braster u373?yn, hyrddod o frid Basan, a bychod, braster gronynnau gwenith hefyd, a gwin o sudd grawnwin i'w yfed. 2 Gwnaeth iddo farchogaeth ar uchelderau'r ddaear, a bwyta cnwd y maes; parodd iddo sugno m�l o'r clogwyn, ac olew o'r graig gallestr.I  2 Yr ARGLWYDD ei hunan fu'n ei arwain, heb un duw estron gydag ef.{ q2 Fel eryr yn cyffroi ei nyth ac yn hofran uwch ei gywion, lledai ei adenydd a'u cymryd ato, a'u cludo ar ei esgyll. 2 Fe'i cafodd ef mewn gwlad anial, mewn gwagle erchyll, diffaith; amgylchodd ef a'i feithrin, amddiffynnodd ef fel cannwyll ei lygad.M2 Ei bobl ei hun oedd rhan yr ARGLWYDD, Jacob oedd ei etifeddiaeth ef.32 Pan roddodd y Goruchaf eu hetifeddiaeth i'r cenhedloedd, a gwasgaru'r ddynoliaeth ar led, fe bennodd derfynau'r bobloedd yn �l rhifedi plant Duw.32 Cofia'r dyddiau gynt, ystyria flynyddoedd y cenedlaethau a fu; gofyn i'th dad, ac fe fynega ef iti; neu i'th hynafgwyr, ac fe ddywedant hwy wrthyt. 2 Ai dyma eich t�l i'r ARGLWYDD, O bobl ynfyd ac angall? Onid ef yw dy dad, a'th luniodd, yr un a'th wnaeth ac a'th sefydlodd?lS2 Y genhedlaeth wyrgam a throfaus, sy'n ymddwyn mor llygredig tuag ato, nid ei blant ef ydynt o gwbl!2 Ef yw'r Graig; perffaith yw ei waith, a chyfiawn yw ei ffyrdd bob un. Duw ffyddlon heb dwyll yw; un cyfiawn ac uniawn yw ef.A2 Pan gyhoeddaf enw yr ARGLWYDD, cyffeswch fawredd ein Duw. 2 Bydd fy nysgeidiaeth yn disgyn fel glaw, a'm hymadrodd yn diferu fel gwlith, fel glaw m�n ar borfa, megis cawodydd ar laswellt.P 2 Gwrandewch, chwi nefoedd, a llefaraf; clyw, di ddaear, eiriau fy ngenau.fG2Llefarodd Moses eiriau'r gerdd hon, o'i dechrau i'w diwedd, yng nghlyw holl gynulliad Israel.~ 2Gwn y byddwch, wedi imi farw, yn ymddwyn yn gwbl lygredig, gan gilio o'r ffordd a orchmynnais ichwi; felly, fe ddaw dinistr ar eich gwarthaf yn y dyddiau sy'n dod, am ichwi wneud yr hyn sy'n ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD, a'i ddigio � gwaith eich dwylo."}/2Casglwch ataf holl henuriaid a swyddogion eich llwythau, er mwyn imi lefaru'r geiriau hyn yn eu clyw, a galw nef a daear yn dystion yn eu herbyn.D|2oherwydd gwn mor wrthnysig a gwargaled ydych. Yn wir, os ydych yn wrthryfelgar yn erbyn yr ARGLWYDD heddiw, a minnau'n dal yn fyw yn eich mysg, pa faint mwy felly y byddwch wedi imi farw!{}2Cymerwch y llyfr cyfraith hwn, a rhowch ef wrth ochr arch cyfamod yr ARGLWYDD eich Duw, i aros yno'n dyst yn eich erbyn;Yz-2rhoddodd i'r Lefiaid, a oedd yn cludo arch cyfamod yr ARGLWYDD, y gorchymyn hwn:cyA2Pan orffennodd Moses ysgrifennu geiriau'r gyfraith hon mewn llyfr, o'r dechrau i'r diwedd,9xm2A rhoddodd yr ARGLWYDD orchymyn i Josua fab Nun a dweud wrtho, "Bydd yn gryf a dewr, oherwydd ti sydd i ddod �'r Israeliaid i'r wlad a addewais iddynt; a byddaf fi gyda thi."Uw%2Ysgrifennodd Moses y gerdd hon y diwrnod hwnnw, a dysgodd hi i'r Israeliaid.v}2Yna, pan ddaw llawer o drychinebau ac argyfyngau ar eu llwybr, bydd y gerdd hon yn dyst yn eu herbyn; oherwydd nid �'n angof gan eu disgynyddion. Ond gwn beth y maent eisoes yn bwriadu ei wneud, cyn imi eu dwyn i mewn i'r wlad a addewais iddynt."uue2Wedi imi ddod � hwy i'r tir a addewais i'w hynafiaid, tir yn llifeirio o laeth a m�l, lle y c�nt fwyta'u gwala a phesgi, byddant yn troi at dduwiau estron ac yn eu gwasanaethu, ond byddant yn fy nirmygu i ac yn torri fy nghyfamod.t2Yn awr, ysgrifennwch y gerdd hon a'i dysgu i'r Israeliaid, a pheri iddynt ei hadrodd, fel y bydd yn dyst gennyf yn eu herbyn.s2A byddaf fi'n cuddio fy wyneb yn llwyr rhagddynt y diwrnod hwnnw, oherwydd yr holl ddrygioni a wnaethant wrth droi at dduwiau estron. r;2Yna fe enynnir fy nig yn eu herbyn, a byddaf finnau yn eu gwrthod ac yn cuddio fy wyneb rhagddynt; byddant yn barod i'w difa, a daw llawer o drychinebau ac argyfyngau ar eu llwybr. Y diwrnod hwnnw fe ddywedant, 'Onid am nad yw ein Duw yn ein plith y daeth y drygau hyn i'n rhan?'q2A dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Gyda hyn byddi'n mynd i orwedd gyda'th hynafiaid, a bydd y bobl hyn yn dechrau puteinio ar �l duwiau dieithr y wlad y maent yn mynd i mewn iddi; byddant yn fy ngwrthod i, ac yn torri fy nghyfamod a wneuthum � hwy.mpU2ymddangosodd yr ARGLWYDD yn y babell mewn colofn gwmwl, a safodd y golofn gwmwl wrth ddrws y babell.doC2Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses, "Y mae dydd dy farw yn nes�u; galw Josua, a chymerwch eich lle ym mhabell y cyfarfod, er mwyn imi roi gorchymyn iddo." Wedi i Moses a Josua fynd a chymryd eu lle ym mhabell y cyfarfod,-nU2 Y mae eu plant hefyd, nad ydynt yn ei gwybod, i wrando arni a dysgu ofni'r ARGLWYDD dy Dduw tra byddant yn byw yn y tir yr wyt yn croesi'r Iorddonen i'w feddiannu.">mw2 Cynnull y bobl, yn wu375?r, gwragedd a phlant, a'r dieithriaid sy'n byw yn dy drefi, er mwyn iddynt glywed, a dysgu ofni'r ARGLWYDD dy Dduw a gofalu gwneud popeth yn y gyfraith hon.:lo2 pan fydd Israel gyfan yn dod i ymddangos gerbron yr ARGLWYDD dy Dduw yn y man y bydd yn ei ddewis, yr wyt ti i gyhoeddi'r gyfraith hon yng ngu373?ydd ac yng nghlyw Israel gyfan.k{2 Gorchmynnodd Moses iddynt, "Ar ddiwedd pob saith mlynedd, yr adeg a bennir yn flwyddyn gollyngdod, ar u373?yl y Pebyll,j52 Ysgrifennodd Moses y gyfraith hon a'i rhoi i'r offeiriaid, meibion Lefi, a oedd yn cludo arch cyfamod yr ARGLWYDD, ac i holl henuriaid Israel hefyd.i2Bydd yr ARGLWYDD yn mynd o'th flaen, a bydd ef gyda thi; ni fydd yn dy adael nac yn cefnu arnat. Paid ag ofni na dychryn."thc2Wedi i Moses alw Josua, dywedodd wrtho gerbron Israel gyfan, "Bydd yn gryf a dewr, oherwydd ti sydd i fynd �'r bobl hyn i'r wlad yr addawodd yr ARGLWYDD i'w hynafiaid y byddai'n ei rhoi iddynt; a thi sydd i roi iddynt feddiant ohoni.#gA2Bydd yn gryf a dewr; paid �'u hofni na dychryn rhagddynt, oherwydd bydd yr ARGLWYDD dy Dduw yn mynd gyda thi, ac ni fydd yn dy adael nac yn cefnu arnat.cfA2Rhydd yr ARGLWYDD hwy yn dy ddwylo, a gwna dithau iddynt yn �l y cwbl a orchmynnais iti.zeo2Fe wna'r ARGLWYDD iddynt fel y gwnaeth i Sihon ac Og, brenhinoedd yr Amoriaid, ac i'w gwlad pan ddistrywiodd hwy.9dm2Yr ARGLWYDD dy Dduw ei hun fydd yn mynd drosodd ac yn distrywio'r cenhedloedd hyn o'th flaen, a byddi dithau'n meddiannu eu tir dan arweiniad Josua, fel y dywedodd yr ARGLWYDD.!c=2Yr wyf fi bellach yn gant ac ugain oed. Ni fedraf fynd a dod fel yr arferwn wneud, ac y mae'r ARGLWYDD wedi dweud wrthyf na chaf groesi'r Iorddonen hon.Hb 2Yna aeth Moses ymlaen a llefaru'r geiriau hyn wrth Israel gyfan:naW2gan garu'r ARGLWYDD dy Dduw, a gwrando ar ei lais a glynu wrtho; oherwydd ef yw dy fywyd, ac ef fydd yn estyn dy ddyddiau iti gael byw yn y tir yr addawodd yr ARGLWYDD i'th dadau, Abraham, Isaac a Jacob, y byddai'n ei roi iddynt.I` 2Yr wyf yn galw'r nef a'r ddaear yn dystion yn dy erbyn heddiw, imi roi'r dewis iti rhwng bywyd ac angau, rhwng bendith a melltith. Dewis dithau fywyd, er mwyn iti fyw, tydi a'th ddisgynyddion,_%2yna, dyma fi'n dweud wrthyt heddiw, fe'th lwyr ddifodir di, ac nid estynnir dy ddyddiau yn y tir yr wyt yn croesi'r Iorddonen i'w feddiannu.y^m2Ond os byddi'n troi i ffwrdd ac yn peidio � gwrando, ac yn cael dy ddenu i addoli a gwasanaethu duwiau estron,] 2Oherwydd yr wyf fi heddiw yn gorchymyn iti garu'r ARGLWYDD dy Dduw, a rhodio yn ei ffyrdd, a chadw ei orchmynion, ei reolau a'i ddeddfau; yna byddi fyw, a chei amlhau, a bydd yr ARGLWYDD dy Dduw yn dy fendithio yn y wlad yr wyt yn mynd iddi i'w meddiannu.d\C2Edrych, yr wyf am roi'r dewis iti heddiw rhwng bywyd a marwolaeth, rhwng daioni a drygioni._[92Y mae'r gair yn agos iawn atat; y mae yn dy enau ac yn dy galon, er mwyn iti ei wneud.0Z[2 Nid rhywbeth y tu hwnt i'r m�r yw ychwaith, iti ddweud, "Pwy a � dros y m�r ar ein rhan, a dod ag ef inni, a dweud wrthym beth ydyw, er mwyn inni allu ei wneud?"&YG2 Nid rhywbeth yn y nefoedd yw, iti ddweud, "Pwy a � i fyny i'r nefoedd ar ein rhan, a dod ag ef inni, a dweud wrthym beth ydyw, er mwyn inni allu ei wneud?"`X;2 Nid yw'r hyn yr wyf yn ei orchymyn iti heddiw yn rhy anodd iti nac allan o'th gyrraedd.KW2 dim ond iti wrando ar lais yr ARGLWYDD dy Dduw i gadw ei orchmynion a'i reolau, a ysgrifennwyd yn y llyfr cyfraith hwn, a dychwelyd at yr ARGLWYDD dy Dduw �'th holl galon ac �'th holl enaid.oVY2 Bydd yr ARGLWYDD dy Dduw yn peri iti lwyddo'n helaeth ym mhopeth a wnei, ac yn ffrwyth dy gorff, a chynnydd dy fuches a chnwd dy dir; oherwydd bydd yr ARGLWYDD yn ymhyfrydu eto ynot er dy les, fel y bu'n ymhyfrydu yn dy hynafiaid,U}2Byddi di unwaith eto'n gwrando ar lais yr ARGLWYDD ac yn cadw ei holl orchmynion, y rhai yr wyf fi'n eu rhoi iti heddiw.qT]2A bydd yr ARGLWYDD dy Dduw yn gosod yr holl felltithion hyn ar dy elynion a'th gaseion, a fu'n dy erlid.2S_2Bydd yr ARGLWYDD dy Dduw yn enwaedu dy galon, a chalonnau dy ddisgynyddion, er mwyn iti garu yr ARGLWYDD dy Dduw �'th holl galon ac �'th holl enaid, fel y byddi fyw./RY2Daw'r ARGLWYDD dy Dduw � thi i'r wlad a feddiannodd dy hynafiaid, a byddi dithau'n ei meddiannu; bydd ef yn dy lwyddo ac yn dy wneud yn fwy niferus na'th hynafiaid.zQo2Pe byddit wedi dy yrru i'r cwr pellaf dan y nef, byddai'r ARGLWYDD dy Dduw yn dy gasglu ac yn dy gymryd oddi yno.P52yna bydd yr ARGLWYDD dy Dduw yn adfer llwyddiant iti ac yn tosturio wrthyt, ac yn dy gasglu eto o blith yr holl genhedloedd y gwasgarodd di ynddynt.3Oa2os byddi'n troi'n �l at yr ARGLWYDD dy Dduw �'th holl galon ac �'th holl enaid, a thi a'th blant yn gwrando ar ei lais, yn union fel yr wyf yn gorchymyn iti heddiw,LN 2Pan fydd yr holl bethau hyn wedi digwydd iti, a thithau'n dwyn ar gof i ti dy hun, ymysg yr holl genhedloedd y gyrrodd yr ARGLWYDD dy Dduw di atynt, y dewis a roddais iti rhwng bendith a melltith;1M]2Y mae'r pethau dirgel yn eiddo i'r ARGLWYDD ein Duw; ond y mae'r pethau a ddatguddiwyd yn perthyn am byth i ni a'n plant, er mwyn i ni gadw holl ofynion y gyfraith hon.|Ls2Dinistriodd yr ARGLWYDD hwy o'u tir mewn digofaint a llid a dicter mawr, a'u bwrw i wlad arall, lle y maent o hyd."|Ks2Enynnodd dicter yr ARGLWYDD yn erbyn y wlad honno, fel y dygodd arni'r holl felltithion a gynhwysir yn y llyfr hwn.J2Aethant a gwasanaethu duwiau estron, ac addoli duwiau nad oeddent wedi eu hadnabod ac nad oedd ef wedi eu pennu ar eu cyfer. Y+~~}}||R|{Xzyyxxwovuu,tssrr qDpp?oocnmm/lkk;jjihhRggf>eedAccbSa`__^^A]`] \g[ZZ}YYXXW VUUgTThSS\RcQQrP~OO N@MzLL3KKJJI_HHnGGTFqF EDDrCBB9AAS@b???>==u<]<:|99E88@77P669558443>2111)003/r..[-,,j+G**))(U''W&%%:$$\#"! _ \5?&uF}!`>V|ccJ z E + w8xCg ?t {< Dyma frenhinoedd y wlad a drawyd gan yr Israeliaid ac y cymerwyd meddiant o'u tiroedd i'r dwyrain o'r Iorddonen, o nant Arnon hyd at Fynydd Hermon, gan gynnwys holl ddwyrain yr Araba:Js< Enillodd Josua yr holl wlad yn unol �'r cwbl a lefarodd yr ARGLWYDD wrth Moses, a rhoddodd Josua hi yn etifeddiaeth i Israel yn �l cyfrannau'r llwythau. A chafodd y wlad lonydd rhag rhyfel.xrk< Ni adawyd Anacim ar �l yng ngwlad yr Israeliaid, ond yr oedd gweddill ohonynt ar �l yn Gasa, Gath ac Asdod.'qI< Y pryd hwnnw aeth Josua a difa'r Anacim o'r mynydd-dir o gwmpas Hebron, Debir, ac Anab, ac o holl fynydd-dir Jwda ac Israel; difododd Josua hwy a'u dinasoedd./pY< Yr ARGLWYDD oedd yn caledu eu calon i ryfela yn erbyn Israel, er mwyn iddynt eu difodi yn ddidrugaredd, ac yn wir eu distrywio fel y gorchmynnodd yr ARGLWYDD i Moses.o< Ni wnaeth yr un ddinas gytundeb heddwch �'r Israeliaid, heblaw'r Hefiaid oedd yn byw yn Gibeon; cymryd y cwbl trwy ryfel a wnaethant.En< Bu Josua'n ymladd �'r holl frenhinoedd hyn am amser maith.m'< o Fynydd Halac sy'n codi tua Seir hyd at Baal-gad yn nyffryn Lebanon dan Fynydd Hermon. Gorchfygodd ei brenhinoedd i gyd, a'u taro a'u lladd.l)< Gorchfygodd Josua y cwbl o'r wlad hon: y mynydd-dir, y Negef i gyd, holl wlad Gosen, y Seffela a'r Araba; hefyd mynydd-dir Israel a'r Seffela,Lw< Adeg machlud haul gorchmynnodd Josua eu tynnu i lawr oddi ar y coed, a bwriwyd hwy i'r ogof y buont yn ymguddio ynddi; gosodasant feini mawrion ar geg yr ogof, lle maent hyd heddiw.jKO< Wedi hyn trawodd Josua hwy'n farw a'u crogi ar bum coeden, a buont ynghrog ar y coed hyd yr hwyr.-JU< Yna dywedodd Josua wrthynt, "Peidiwch ag ofni na brawychu; byddwch yn gryf a dewr, oherwydd fel hyn y gwna'r ARGLWYDD i'r holl elynion y byddwch yn ymladd � hwy."I%< Wedi iddynt ddod �'r brenhinoedd hyn allan at Josua, galwodd yntau ar holl wu375?r Israel, a dweud wrth swyddogion y milwyr a fu'n ymdeithio gydag ef, "Dewch yma, gosodwch eich traed ar warrau'r brenhinoedd hyn." Aethant hwythau atynt a gosod eu traed ar eu gwarrau.yHm< Gwnaethant hynny, a dod �'r pum brenin allan ato, sef brenhinoedd Jerwsalem, Hebron, Jarmuth, Lachis ac Eglon.aG=< Yna dywedodd Josua, "Agorwch geg yr ogof, a dewch �'r pum brenin allan ataf oddi yno."F < Wedi hynny dychwelodd yr holl fyddin yn ddiogel i'r gwersyll at Josua yn Macceda, heb neb yn yngan gair yn erbyn yr Israeliaid.E< Er i Josua a'r Israeliaid wneud lladdfa fawr iawn yn eu mysg a'u difa, dihangodd rhai ohonynt a chyrraedd y dinasoedd caerog.?Dy< Peidiwch chwithau � sefyllian, ymlidiwch eich gelynion a'u goddiweddyd; peidiwch � gadael iddynt gyrraedd eu dinasoedd, gan fod yr ARGLWYDD eich Duw wedi eu rhoi yn eich gafael."aC=< dywedodd Josua, "Pentyrrwch feini mawrion ar geg yr ogof, a gosodwch ddynion i'w gwylio.]B5< Pan hysbyswyd Josua iddynt ddarganfod y pum brenin yn ymguddio mewn ogof yn Macceda,SA!< Ond yr oedd y pum brenin hynny wedi ffoi ac ymguddio mewn ogof yn Macceda.J@< Aeth Josua a holl Israel gydag ef yn �l i'r gwersyll yn Gilgal.?< Ni fu diwrnod fel hwnnw na chynt nac wedyn, a'r ARGLWYDD yn gwrando ar lais meidrolyn; yn wir, yr ARGLWYDD oedd yn ymladd dros Israel.\>3< Ac arhosodd yr haul yn llonydd, a safodd y lleuad, nes i'r genedl ddial ar ei gelynion. Y mae hyn wedi ei ysgrifennu yn Llyfr Jasar. Safodd yr haul yng nghanol yr wybren, heb frysio i fachludo am ddiwrnod cyfan.R=< Y diwrnod y darostyngodd yr ARGLWYDD yr Amoriaid o flaen yr Israeliaid fe ganodd Josua i'r ARGLWYDD yng ngu373?ydd yr Israeliaid: "Haul, aros yn llonydd yn Gibeon, a thithau, leuad, yn nyffryn Ajalon."i<M< Fel yr oeddent yn ffoi o flaen Israel ar lechwedd Beth-horon, bwriodd yr ARGLWYDD arnynt genllysg breision o'r awyr bob cam i Aseca, a buont farw. Bu farw mwy o achos y cenllysg nag a laddwyd gan yr Israeliaid �'r cleddyf.C;< Yna gyrrodd yr ARGLWYDD hwy ar chw�l o flaen Israel ac achosi lladdfa fawr yn eu mysg yn Gibeon, a'u hymlid ar hyd y ffordd i fyny at Beth-horon, a dal i'w taro hyd at Aseca a Macceda.N:< Daeth Josua arnynt yn ddisymwth, ar �l teithio trwy'r nos o Gilgal. 9 < A dywedodd yr ARGLWYDD wrth Josua, "Paid �'u hofni, oherwydd rhoddaf hwy yn dy law; ni fydd neb ohonynt yn sefyll o'th flaen."R8< Aeth Josua i fyny o Gilgal, a chydag ef bob milwr a'r holl ryfelwyr dewr.7< Ond anfonodd pobl Gibeon at Josua i'r gwersyll yn Gilgal a dweud, "Paid � gwrthod cynorthwyo dy weision, ond brysia i fyny atom i'n hachub a'n helpu, oherwydd y mae holl frenhinoedd yr Amoriaid sy'n byw yn y mynydd-dir wedi ymgasglu yn ein herbyn."=6u< Felly fe ymgynullodd pum brenin yr Amoriaid, sef brenhinoedd Jerwsalem, Hebron, Jarmuth, Lachis ac Eglon, ac aethant hwy a'u holl luoedd i fyny a gwarchae ar Gibeon ac ymosod arni.h5K< Dewch i fyny i'm cynorthwyo i ymosod ar Gibeon am iddi wneud heddwch � Josua a'r Israeliaid."4< Anfonodd Adonisedec brenin Jerwsalem at Hoham brenin Hebron, Piram brenin Jarmuth, Jaffia brenin Lachis a Debir brenin Eglon, a dweud,.3W< Cododd hyn ofn mawr arno, oherwydd yr oedd Gibeon yn ddinas fawr fel un o'r dinasoedd brenhinol; yr oedd, yn wir, yn fwy nag Ai, a'i holl ddynion yn rhyfelwyr praff.^2 9< Clywodd Adonisedec brenin Jerwsalem i Josua ennill Ai a'i difrodi a gwneud iddi hi a'i brenin yn union fel y gwnaeth i Jericho a'i brenin, a bod trigolion Gibeon wedi gwneud heddwch ag Israel, ac yn byw yn eu mysg.1< a'u gosod i dorri coed ac i dynnu du373?r i'r gynulleidfa ar gyfer allor yr ARGLWYDD yn y lle a ddewisai ef; ac felly y maent hyd heddiw.n0W< A dyna a wnaeth Josua iddynt y diwrnod hwnnw: fe'u hachubodd o law'r Israeliaid rhag iddynt eu lladd,T/#< Yr ydym yn awr yn dy law; gwna inni yr hyn yr wyt ti'n ei dybio sy'n iawn.".9< Atebasant Josua fel hyn: "Fe ddywedwyd yn glir wrthym ni, dy weision, fod yr ARGLWYDD dy Dduw wedi gorchymyn i'w was Moses roi i chwi y wlad gyfan, a distrywio o'ch blaen ei holl drigolion; am hynny yr oedd arnom ofn mawr am ein heinioes o'ch plegid, a dyna pam y gwnaethom hyn. -< Yn awr yr ydych dan y felltith hon: bydd gweision o'ch plith yn barhaol yn torri coed ac yn tynnu du373?r ar gyfer tu375? fy Nuw."#,A< Galwodd Josua arnynt a dweud wrthynt, "Pam y bu ichwi ein twyllo a honni eich bod yn byw yn bell iawn i ffwrdd oddi wrthym, a chwithau'n byw yn ein hymyl?7+i< Ac meddai'r arweinwyr wrthynt, "C�nt fyw, er mwyn iddynt dorri coed a thynnu du373?r i'r holl gynulleidfa." Cytunodd yr holl gynulleidfa �'r hyn a ddywedodd yr arweinwyr.m*U< Dyma a wnawn iddynt: arbedwn eu bywydau, rhag i ddigofaint ddisgyn arnom oherwydd y llw a dyngasom."#)A< Ond dywedodd yr holl arweinwyr wrth y gynulleidfa gyfan, "Yr ydym ni wedi tyngu iddynt yn enw'r ARGLWYDD, Duw Israel, ac yn awr ni allwn gyffwrdd � hwy.=(u< Ond nid ymosododd yr Israeliaid arnynt, oherwydd bod arweinwyr y gynulleidfa wedi tyngu iddynt yn enw'r ARGLWYDD, Duw Israel, er i'r holl gynulleidfa rwgnach yn erbyn yr arweinwyr.'}< Wrth i'r Israeliaid deithio ymlaen, daethant ar y trydydd dydd i'w trefi hwy, Gibeon, Ceffira, Beeroth a Ciriath-jearim.n&W< Ymhen tridiau wedi iddynt wneud y cyfamod � hwy, clywsant mai cymdogion yn byw yn eu hymyl oeddent.o%Y< Gwnaeth Josua heddwch � hwy, a gwneud cyfamod i'w harbed, a thyngodd arweinwyr y gynulleidfa iddynt.J$< Cymerodd pobl Israel beth o'u bwyd heb ymgynghori �'r ARGLWYDD.!#=< A dyma'r gwingrwyn oedd yn newydd pan lanwasom hwy; edrychwch, y maent wedi rhwygo. A dyma'n dillad a'n sandalau wedi treulio gan bellter mawr y daith."-"U< Dyma'n bara; yr oedd yn boeth pan oeddem yn darparu i fynd oddi cartref, y diwrnod yr oeddem yn cychwyn i ddod atoch. Edrychwch fel y mae'n awr wedi sychu a llwydo.P!< Am hynny dywedodd ein henuriaid a holl drigolion ein gwlad wrthym, 'Cymerwch fwyd ar gyfer y daith ac ewch i'w cyfarfod, a dywedwch wrthynt, "Eich gweision ydym; felly'n awr gwnewch gyfamod � ni."'| s< ac i ddau frenin yr Amoriaid y tu hwnt i'r Iorddonen, Sehon brenin Hesbon ac Og brenin Basan, a drigai yn Astaroth.#A< atebasant, "Y mae dy weision wedi dod o wlad bell iawn o achos enw'r ARGLWYDD dy Dduw; oblegid clywsom s�n amdano ef, ac am y cwbl a wnaeth yn yr Aifft,sa< Dywedasant wrth Josua, "Dy weision di ydym." Pan ofynnodd Josua iddynt, "Pwy ydych, ac o ble y daethoch?", < Ond meddai pobl Israel wrth yr Hefiaid, "Efallai eich bod yn byw yn ein hymyl, ac os felly, sut y gwnawn ni gyfamod � chwi?"%< Yna daethant at Josua i wersyll Gilgal, a dweud wrtho ef a phobl Israel, "Yr ydym wedi dod o wlad bell; felly gwnewch gyfamod � ni'n awr."{q< Rhoesant am eu traed hen sandalau wedi eu clytio, a hen ddillad amdanynt; a bara wedi sychu a llwydo oedd eu bwyd.< dyma hwythau'n gweithredu'n gyfrwys. Aethant a darparu bwyd, a llwytho'u hasynnod � hen sachau, a hen wingrwyn tyllog wedi eu trwsio.Y-< Pan glywodd trigolion Gibeon yr hyn yr oedd Josua wedi ei wneud i Jericho ac Ai,A< daethant ynghyd fel un i ryfela yn erbyn Josua ac Israel.= w< Pan glywodd yr holl frenhinoedd y tu hwnt i'r Iorddonen, yn y mynydd-dir a'r Seffela ac arfordir y M�r Mawr wrth Lebanon, yn Hethiaid, Amoriaid, Canaaneaid, Peresiaid a Jebusiaid,1]<#Ni adawodd Josua air o'r cyfan a orchmynnodd Moses heb ei ddarllen gerbron holl gynulleidfa Israel, gan gynnwys y gwragedd a'r plant a'r estron oedd yn aros yn eu mysg.y<"Wedi hynny darllenodd Josua holl eiriau'r gyfraith, y fendith a'r felltith, fel sy'n ysgrifenedig yn llyfr y gyfraith.<!Yr oedd Israel gyfan � ei henuriaid, ei swyddogion, a'i barnwyr � yn sefyll o boptu'r arch, gerbron yr offeiriaid, sef y Lefiaid oedd yn cludo arch cyfamod yr ARGLWYDD. Yr oedd estron a brodor fel ei gilydd yno, hanner ohonynt ar bwys Mynydd Garisim, a hanner ar bwys Mynydd Ebal, fel yr oedd Moses gwas yr ARGLWYDD wedi gorchymyn yn y dechrau ar gyfer bendithio pobl Israel.V'< Yno yng ngu373?ydd yr Israeliaid ysgrifennodd ar feini gopi o gyfraith Moses.#<Fel yr oedd Moses gwas yr ARGLWYDD wedi gorchymyn i'r Israeliaid, ac fel sy'n ysgrifenedig yn llyfr cyfraith Moses, yr oedd yr allor wedi ei hadeiladu o gerrig heb eu naddu na'u trin � haearn. Ac offrymasant arni boethoffrymau i'r ARGLWYDD, ac aberthu heddoffrymau.I <Yna cododd Josua allor i'r ARGLWYDD, Duw Israel, ym Mynydd Ebal.b?<Crogodd frenin Ai ar grocbren hyd yr hwyr, ac ar fachlud yr haul gorchmynnodd Josua iddynt dynnu ei gorff i lawr o'r crocbren a'i daflu ger y fynedfa i'r dref; codwyd carnedd fawr o gerrig drosto, sydd yno hyd heddiw.V'<Llosgodd Josua Ai a'i gadael yn domen barhaol a erys yn ddiffaith hyd heddiw. <Dim ond y gwartheg ac anrhaith y dref a gymerodd yr Israeliaid yn ysbail iddynt eu hunain, yn �l gorchymyn yr ARGLWYDD i Josua.[ 1<Ni thynnodd Josua'n �l y llaw oedd yn dal y waywffon nes difa holl drigolion Ai.s a<Nifer y rhai a syrthiodd y diwrnod hwnnw oedd deuddeng mil, yn wu375?r a gwragedd, sef holl boblogaeth Ai.m U<Wedi i'r Israeliaid ladd holl drigolion Ai oedd allan yn yr anialwch, lle'r oeddent wedi eu hymlid, a phob un ohonynt wedi syrthio dan fin y cleddyf nes eu difa'n llwyr, yna dychwelodd Israel gyfan i Ai, a'i tharo �'r cleddyf.A <Daliwyd brenin Ai yn fyw, a daethant ag ef gerbron Josua. 7<Daeth y lleill allan o'r dref i'w cyfarfod, ac felly'r oeddent yn y canol rhwng dwy garfan o Israeliaid; trawyd hwy heb i neb gael ei arbed na dianc.3<oherwydd pan welodd Josua a holl Israel fod y milwyr cudd wedi cipio'r dref, a bod mwg yn codi ohoni, troesant yn eu h�l ac ymosod ar ddynion Ai.K<Pan drodd dynion Ai ac edrych yn eu h�l, gwelsant fwg y dref yn esgyn i'r awyr, ond ni allent ffoi nac yma nac acw, gan fod y fyddin a fu'n ffoi tua'r anialwch wedi troi i wynebu ei herlidwyr;F<Estynnodd Josua'r waywffon oedd yn ei law tua'r dref; ac fel yr estynnai ei law, cododd y milwyr cudd o'u lle ar unwaith, a rhuthro i mewn i'r dref a'i chipio, a llosgi'r dref heb oedi dim.}<Yna dywedodd yr ARGLWYDD wrth Josua, "Estyn y waywffon sydd yn dy law tuag Ai, oherwydd yr wyf am roi'r dref yn dy law." <Nid oedd neb ar �l yn Ai na Bethel heb fynd allan ar �l Israel; gadawsant y dref yn benagored a mynd i ymlid yr Israeliaid.<Galwyd yr holl bobl oedd yn y dref i ymlid ar eu h�l; ac wrth iddynt ymlid ar �l Josua, fe'u denwyd i ffwrdd o'r dref.dC<Ffodd Josua a'r Israeliaid oll i gyfeiriad yr anialwch, fel pe baent wedi eu taro ganddynt._9<Pan welodd brenin Ai hwy, brysiodd ef a dynion y dref yn gynnar yn y bore i fynd allan gyda'r holl fyddin i gyfarfod Israel mewn brwydr ar lecyn yn wynebu'r Araba, heb wybod bod milwyr yn llechu y tu �l i'r dref.5< Yr oedd crynswth y fyddin yn gwersyllu i'r gogledd o'r dref a'r milwyr cudd i'r gorllewin o'r dref; treuliodd Josua y noson honno ar lawr y dyffryn.vg< Yr oedd wedi dewis tua phum mil o wu375?r ac wedi eu rhoi i guddio rhwng Bethel ac Ai i'r gorllewin o'r dref. ~< Aeth yr holl fyddin oedd gydag ef i fyny, a nes�u at ymyl y dref a gwersyllu i'r gogledd iddi, gyda dyffryn rhyngddynt hwy ac Ai.^}7< Cododd Josua a'r henuriaid yn fore drannoeth a chynnull y fyddin a'i harwain tuag Ai."|?< Wedi i Josua eu hanfon ymaith, aethant i guddfan a'u gosod eu hunain rhwng Bethel ac Ai, i'r gorllewin o Ai. Treuliodd Josua'r noson honno gyda'r fyddin.{<Wedi ichwi oresgyn y dref, llosgwch hi � th�n. Gwnewch yn �l gair yr ARGLWYDD; edrychwch, dyma fy ngorchymyn i chwi."uze<Codwch chwithau o'ch cuddfan a meddiannu'r dref, oherwydd bydd yr ARGLWYDD eich Duw yn ei rhoi yn eich llaw. y<Fe dd�nt hwythau ar ein h�l nes inni eu denu hwy o'r ddinas, gan feddwl ein bod yn ffoi o'u blaen fel y gwnaethom y tro cynt.x3<Byddaf fi a'r holl fyddin sydd gyda mi yn agos�u at y ddinas, a phan dd�nt allan i ymosod arnom fel y tro cyntaf, yna byddwn yn ffoi o'u blaen.0w[<Yna gorchmynnodd iddynt fel hyn: "Edrychwch, yr ydych i guddio o olwg y ddinas, y tu cefn iddi; ond peidiwch � mynd yn rhy bell oddi wrthi, a byddwch i gyd yn barod.v<Cychwynnodd Josua a'r holl fyddin i fyny yn erbyn Ai; a dewisodd Josua ddeng mil ar hugain o ryfelwyr dewr, a'u hanfon ymlaen liw nos.Bu<Gwna i Ai a'i brenin fel y gwnaethost i Jericho a'i brenin, ond cewch gadw ei hanrhaith a'i hanifeiliaid hi yn ysbail i chwi eich hunain. Gosod iti filwyr ynghudd y tu cefn i'r ddinas."Ft <Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Josua, "Paid ag ofni nac arswydo; cymer y rhyfelwyr i gyd gyda thi, a dos i fyny at Ai. Edrych, yr wyf wedi rhoi yn dy law frenin Ai gyda'i bobl, ei ddinas a'i dir.&sG<Codasant drosto garnedd fawr o gerrig sydd yno hyd heddiw; yna peidiodd digofaint yr ARGLWYDD. Dyna pam y gelwir y lle hwnnw'n ddyffryn Achor hyd y dydd hwn.Fr<Dywedodd Josua, "Am i ti ein cythryblu ni, bydd yr ARGLWYDD yn dy gythryblu dithau y dydd hwn." A llabyddiodd Israel gyfan ef � cherrig, a llosgi'r lleill � th�n ar �l eu llabyddio.pq[<Yna bu i Josua, ac Israel gyfan gydag ef, gymryd Achan fab Sera, a'r arian a'r fantell a'r llafn aur, a'i feibion a'i ferched, a'i ychen a'i asynnod a'i ddefaid a'i babell, y cwbl a feddai, ac aethant ag ef i fyny i ddyffryn Achor.spa<Cymerasant hwy allan o'r babell a dod � hwy at Josua a'r holl Israeliaid, a'u gosod gerbron yr ARGLWYDD.xok<Anfonodd Josua negeswyr; ac wedi iddynt redeg at y babell, fe'u gwelsant wedi eu cuddio, a'r arian oddi tanodd.une<ymysg yr ysbail gwelais fantell hardd o Sinar, dau can sicl o arian, a llafn aur yn pwyso hanner can sicl. Cododd blys arnaf amdanynt, ac fe'u cymerais. Y maent wedi eu cuddio yn y ddaear i mewn yn fy mhabell, gyda'r arian oddi tanodd."dmC<Atebodd Achan, "Yn wir yr wyf wedi pechu yn erbyn yr ARGLWYDD, Duw Israel; dyma a wneuthum:!l=<Dywedodd Josua wrth Achan, "Fy mab, rho'n awr glod a gogoniant i'r ARGLWYDD, Duw Israel. Dywed imi'n awr beth a wnaethost; paid �'i gelu oddi wrthyf."okY<Pan ddaeth �'i deulu ef gerbron fesul un, daliwyd Achan fab Carmi, fab Sabdi, fab Sera o lwyth Jwda. j <Daeth � thylwythau Jwda gerbron, a daliwyd tylwyth y Sarhiaid; yna daeth � thylwyth y Sarhiaid fesul teulu, a daliwyd Sabdi.jiO<Cododd Josua yn fore drannoeth, a dod �'r Israeliaid gerbron fesul llwyth. Daliwyd llwyth Jwda.(hK<A phwy bynnag a ddelir gyda'r diofryd, fe'i llosgir ef a'r cwbl a berthyn iddo, am iddo droseddu yn erbyn cyfamod yr ARGLWYDD a gwneud tro ysgeler yn Israel.'"g3<Yfory rhaid ichwi ddod gerbron yr ARGLWYDD fesul llwyth; yna daw'r llwyth a ddelir ganddo fesul tylwyth, y tylwyth fesul teulu, a'r teulu fesul un.nfW< Cod, cysegra'r bobl a dywed wrthynt, 'Ymgysegrwch erbyn yfory, oherwydd fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, Duw Israel: "Y mae diofryd yn eich plith, Israel; ni fedrwch sefyll o flaen eich gelynion nes ichwi symud y diofryd o'ch plith."De< Ni all yr Israeliaid sefyll o flaen eu gelynion; byddant yn troi eu gwar o flaen eu gelynion, oherwydd aethant yn ddiofryd. Ni fyddaf gyda chwi mwyach oni ddil�wch y diofryd o'ch plith.2d_< Pechodd Israel trwy dorri fy nghyfamod a orchmynnais iddynt; mwy na hynny, y maent wedi cymryd rhan o'r diofryd, ei ladrata trwy dwyll, a'i osod gyda'u pethau eu hunain._c9< Ac meddai'r ARGLWYDD wrth Josua, "Cod; pam yr wyt ti wedi syrthio ar dy wyneb fel hyn?b < Pan glyw y Canaaneaid a holl drigolion y wlad, fe'n hamgylchynant, a dileu ein henw o'r wlad; a beth a wnei di am d'enw mawr?"[a1<O Arglwydd, beth a ddywedaf, wedi i'r Israeliaid droi eu cefn o flaen eu gelynion?T`#<Dywedodd Josua, "Och! F'Arglwydd DDUW, pam y trafferthaist i ddod �'r bobl hyn dros yr Iorddonen, i'n rhoi yn llaw'r Amoriaid i'n difetha? Gresyn na fuasem wedi bodloni aros yr ochr draw i'r Iorddonen.0_[<Rhwygodd Josua ei fantell, a syrthiodd ar ei wyneb ar lawr gerbron arch yr ARGLWYDD hyd yr hwyr, a'r un modd y gwnaeth henuriaid Israel, gan luchio llwch ar eu pennau. ^;<Lladdodd dynion Ai ryw dri dwsin ohonynt trwy eu hymlid o'r porth hyd at Sebarim, a'u lladd ar y llechwedd. Suddodd calon y bobl a throi megis du373?r.R]<Aeth tua thair mil o'r fyddin i fyny yno, ond ffoesant o flaen dynion Ai.]\5<Yna daethant yn �l at Josua a dweud wrtho, "Peidied y fyddin gyfan � mynd i fyny; os � dwy neu dair mil o ddynion i fyny, fe orchfygant Ai. Paid � llusgo'r holl fyddin i fyny yno, oherwydd ychydig ydynt.",[S<Anfonodd Josua ddynion o Jericho i Ai ger Beth-afen, i'r dwyrain o Fethel. Dywedodd wrthynt, "Ewch i fyny ac ysb�wch y wlad." Aeth y dynion i fyny ac ysb�o Ai.4Z e<Bu'r Israeliaid yn anffyddlon ynglu375?n �'r diofryd; cymerwyd rhan ohono gan Achan fab Carmi, fab Sabdi, fab Sera o lwyth Jwda, a digiodd yr ARGLWYDD wrth yr Israeliaid.IY <Bu'r ARGLWYDD gyda Josua, ac aeth s�n amdano trwy'r holl wlad.wXi<A'r pryd hwnnw cyhoeddodd Josua y llw hwn, a dweud: "Melltigedig gerbron yr ARGLWYDD fyddo'r sawl a gyfyd ac a adeilada'r ddinas hon, Jericho; ar draul ei gyntafanedig y gesyd ei seiliau hi, ac ar draul ei fab ieuengaf y cyfyd ei phyrth."IW <Ond arbedodd Josua Rahab y butain a'i theulu a phawb oedd yn perthyn iddi, am iddi guddio'r negeswyr a anfonodd Josua i ysb�o Jericho; ac y maent yn byw ymhlith yr Israeliaid hyd y dydd hwn.V<Yna llosgasant y ddinas a phopeth ynddi � th�n, ond rhoesant yr arian a'r aur a'r offer pres a haearn yn nhrysorfa tu375?'r ARGLWYDD.=Uu<Aeth yr ysb�wyr, a dwyn allan Rahab a'i thad a'i mam a'i brodyr a phawb oedd yn perthyn iddi; yn wir daethant �'i thylwyth i gyd oddi yno a'u gosod y tu allan i wersyll Israel.*TO<Dywedodd Josua wrth y ddau ddyn a fu'n ysb�o'r wlad, "Ewch i du375?'r butain, a dewch � hi allan, hi a phawb sy'n perthyn iddi, yn unol �'ch addewid iddi."|Ss<Distrywiwyd �'r cleddyf bopeth yn y ddinas, yn wu375?r a gwragedd, yn hen ac ifainc, yn ychen, defaid ac asynnod.UR%<Bloeddiodd y bobl pan seiniodd yr utgyrn; ac wedi i'r fyddin glywed sain yr utgyrn, a bloeddio � bloedd uchel, syrthiodd y mur i lawr ac aeth y fyddin i fyny am y ddinas, bob un ar ei gyfer, a'i chipio.zQo<Y mae'r holl arian ac aur, a'r offer pres a haearn, yn gysegredig i'r ARGLWYDD, ac i fynd i drysorfa'r ARGLWYDD."#PA<Ond gochelwch chwi rhag yr hyn sy'n ddiofryd; peidiwch � chymryd ohono ar �l ei ddiofrydu, rhag gwneud gwersyll Israel yn ddiofryd a dwyn helbul arno.FO<Y mae'r ddinas a phopeth sydd ynddi i fod yn ddiofryd i'r ARGLWYDD. Rahab y butain yn unig sydd i gael byw, hi a phawb sydd gyda hi yn y tu375?, am iddi guddio'r negeswyr a anfonwyd gennym.%NE<Yna ar y seithfed tro, pan seiniodd yr offeiriaid yr utgyrn, dywedodd Josua wrth y fyddin, "Bloeddiwch, oherwydd y mae'r ARGLWYDD wedi rhoi'r ddinas i chwi.M5<Ar y seithfed dydd, codasant gyda'r wawr ac amgylchu'r ddinas yr un modd saith o weithiau; y diwrnod hwnnw'n unig yr amgylchwyd y ddinas seithwaith.L<Ar �l amgylchu'r ddinas un waith ar yr ail ddiwrnod, aethant yn eu h�l i'r gwersyll. Gwnaethant felly am chwe diwrnod.pK[< yna aeth y saith offeiriad, a oedd yn cario'r saith utgorn o gorn hwrdd, o flaen arch yr ARGLWYDD gan seinio'r utgyrn, gyda'r gwu375?r arfog o'u blaen a'r �l-osgordd yn dilyn yr arch; yr oedd yr utgyrn yn seinio wrth iddynt fynd.IJ < Cododd Josua'n fore, a chymerodd yr offeiriaid arch yr ARGLWYDD;mIU< Aethant ag arch yr ARGLWYDD o amgylch y ddinas un waith, ac yna dychwelyd i'r gwersyll i fwrw'r nos..HW< Yr oedd Josua wedi gorchymyn i'r fyddin, "Peidiwch � gweiddi na chodi eich llais nac yngan yr un gair tan y diwrnod y dywedaf wrthych am floeddio; yna bloeddiwch.")GM< Yr oedd y gwu375?r arfog yn mynd o flaen yr offeiriaid oedd yn seinio'r utgyrn, a'r �l-osgordd yn dilyn yr arch; yr oedd yr utgyrn yn seinio wrth iddynt fynd.FF<Ac wedi i Josua lefaru wrth y fyddin, cerddodd y saith offeiriad oedd yn cario'r saith utgorn o gorn hwrdd o flaen yr ARGLWYDD, gan seinio'r utgyrn, ac arch cyfamod yr ARGLWYDD yn eu dilyn.zEo<Dywedodd wrth y fyddin, "Ewch ymlaen ac amgylchwch y ddinas, gyda'r rhai arfog yn mynd o flaen arch yr ARGLWYDD.".DW<Galwodd Josua fab Nun ar yr offeiriaid a dweud wrthynt, "Codwch arch y cyfamod, a bydded i saith offeiriad gario saith utgorn o gorn hwrdd o flaen arch yr ARGLWYDD."LC<Pan ddaw caniad hir ar y corn hwrdd, a chwithau'n clywed sain yr utgorn, bloeddied y fyddin gyfan � bloedd uchel, ac fe syrth mur y ddinas i lawr; yna aed pob un o'r fyddin i fyny ar ei gyfer.".BW<A bydded i saith offeiriad gario saith utgorn o gorn hwrdd o flaen yr arch. Yna ar y seithfed dydd amgylchwch y ddinas seithwaith, a'r offeiriaid yn seinio'r utgyrn.`A;<Ewch chwi, yr holl filwyr, o amgylch y ddinas un waith, a gwneud hynny am chwe diwrnod.v@g<Ac meddai'r ARGLWYDD wrth Josua, "Edrych, yr wyf wedi rhoi Jericho a'i brenin a'i rhyfelwyr grymus yn dy law.b? A<Yr oedd Jericho wedi ei chloi'n dynn rhag yr Israeliaid, heb neb yn mynd i mewn nac allan.>3<Atebodd pennaeth llu'r ARGLWYDD, "Tyn dy sandalau oddi am dy draed, oherwydd y mae'r lle yr wyt yn sefyll arno yn gysegredig." Gwnaeth Josua felly.D=<Dywedodd yntau, "Nage; ond deuthum yn awr fel pennaeth llu'r ARGLWYDD." Syrthiodd Josua i'r llawr o'i flaen a moesymgrymu, a gofyn iddo, "Beth sydd gan f'arglwydd i'w ddweud wrth ei was?"I< < Tra oedd Josua yn ymyl Jericho, cododd ei lygaid a gweld dyn yn sefyll o'i flaen �'i gleddyf noeth yn ei law. Aeth Josua ato a gofyn iddo, "Ai gyda ni, ynteu gyda'n gwrthwynebwyr yr wyt ti?"%;E< Peidiodd y manna drannoeth wedi iddynt fwyta o gynnyrch y wlad, ac ni chafodd yr Israeliaid fanna wedyn, eithr bwyta cynnyrch gwlad Canaan y flwyddyn honno.q:]< Trannoeth y Pasg, bwytasant o gynnyrch y wlad, a pharatoi bara croyw a chrasyd yn ystod y diwrnod hwnnw.9%< Yr oedd yr Israeliaid yn gwersyllu yn Gilgal, a chyda'r hwyr ar y pedwerydd dydd ar ddeg o'r mis, buont yn dathlu'r Pasg yn rhosydd Jericho.8-< Yna dywedodd yr ARGLWYDD wrth Josua, "Heddiw yr wyf wedi treiglo gwarth yr Aifft oddi arnoch." Felly gelwir y lle hwnnw'n Gilgal hyd y dydd hwn.c7A<Ar �l eu henwaedu, arhosodd yr holl genedl lle'r oeddent yn y gwersyll nes eu hiach�u.6 <Cododd eu meibion yn eu lle, ac arnynt hwy yr enwaedodd Josua; yr oeddent yn ddienwaededig am nad enwaedwyd arnynt ar y daith.N5<Deugain mlynedd y bu'r Israeliaid yn crwydro'r anialwch, nes bod yr holl genhedlaeth o wu375?r arfog a ddaeth allan o'r Aifft wedi marw am nad oeddent wedi gwrando ar lais yr ARGLWYDD; yr oedd yr ARGLWYDD wedi tyngu wrthynt na chaent hwy weld y wlad yr oedd ef wedi ei haddo i'w hynafiaid, gwlad yn llifeirio o laeth a m�l.4<Yr oedd pawb o'r fyddin a ddaeth allan o'r Aifft wedi eu henwaedu, ond nid enwaedwyd ar neb a anwyd yn yr anialwch ar y daith o'r Aifft.63g<A dyma pam yr enwaedodd Josua arnynt: yr oedd yr holl fyddin a ddaeth allan o'r Aifft, sef yr holl wrywod oedd yn dwyn arfau, wedi marw yn yr anialwch ar eu taith o'r Aifft.\23<Parat�dd Josua gyllyll callestr ac enwaedodd ar yr Israeliaid yn Gibeath-araloth.1y<Yr adeg honno dywedodd yr ARGLWYDD wrth Josua, "Darpara iti gyllyll callestr ac ailddechrau enwaedu ar yr Israeliaid."$0 E<Pan glywodd holl frenhinoedd yr Amoriaid ar yr ochr orllewinol i'r Iorddonen, a holl frenhinoedd y Canaaneaid yn ymyl y m�r, fod yr ARGLWYDD wedi sychu dyfroedd yr Iorddonen o flaen yr Israeliaid, nes iddynt groesi, suddodd eu calon ac nid oedd hyder ganddynt i wynebu'r Israeliaid. /<Digwyddodd hyn er mwyn i holl bobloedd y ddaear wybod mor gryf yw yr ARGLWYDD, ac er mwyn ichwi ofni'r ARGLWYDD eich Duw bob amser."2._<oherwydd sychodd yr ARGLWYDD eich Duw ddu373?r yr Iorddonen o'ch blaen nes ichwi groesi, fel y gwnaeth gyda'r M�r Coch, pan sychodd hwnnw o'n blaen nes inni ei groesi.A-<dywedwch wrthynt i Israel groesi'r Iorddonen ar dir sych;x,k<a dweud wrth yr Israeliaid, "Pan fydd eich plant yn gofyn i'w rhieni yn y dyfodol, 'Beth yw ystyr y meini hyn?'O+<Gosododd Josua y deuddeg maen a gymerwyd o wely'r Iorddonen yn Gilgal,~*w<Ar y degfed dydd o'r mis cyntaf y daeth y bobl i fyny o'r Iorddonen a gwersyllu yn Gilgal, ar gwr dwyreiniol Jericho.h)K<Ac fel yr oedd yr offeiriaid oedd yn cludo arch cyfamod yr ARGLWYDD yn esgyn o ganol yr Iorddonen, a gwadnau eu traed yn cyffwrdd tir sych, dychwelodd dyfroedd yr Iorddonen i'w lle, a llifo'n llawn at ei glannau megis cynt.@(}<gorchmynnodd Josua iddynt, "Dewch i fyny o'r Iorddonen."Y'-<am orchymyn i'r offeiriaid oedd yn cludo arch y dystiolaeth esgyn o'r Iorddonen,+&S<Wedi i'r ARGLWYDD ddweud wrth Josua#%A<Dyrchafodd yr ARGLWYDD Josua y diwrnod hwnnw yng ngolwg Israel gyfan, a daethant i'w barchu ef, fel yr oeddent wedi parchu Moses holl ddyddiau ei einioes. #*~~*}s|{{zzzzez?zyyyyzyTy%xxxxHwwKv{uuttkss"rr2qqpp-oo'onnmm?llpkkjjj:ihhzgg7ffeTdd*cc2bwa`__^^^]]\[[ZYYRXWWVVV+UUPTTSS\S=SRRRR|ROR3QQQQaQ7QPPPkPIP&OOOOWO*NNbN(MMMMMWMLLLLaLKKK@JIIIHH2GG8FF&EDDCSBVAAq@@n?>===y<#Dimna a Nahalal, bob un �'i phorfeydd: pedair dinas.nW<"Gan lwyth Sabulon cafodd gweddill y Lefiaid a hanoedd o Merari, yn �l eu teuluoedd, Jocneam, Carta,`;<!Yr oedd gan y Gersoniaid, yn �l eu teuluoedd, dair dinas ar ddeg i gyd, a'u porfeydd.< O lwyth Nafftali cafwyd Cedes, dinas noddfa i leiddiaid yn Galilea, a hefyd Hammoth-dor a Cartan, bob un �'i phorfeydd: tair dinas.> y<Helcath a Rehob, bob un �'i phorfeydd: pedair dinas.) O<O lwyth Aser cafwyd Misal, Abdon,F <Jarmuth ac En�gannim, bob un �'i phorfeydd: pedair dinas.0 ]<O lwyth Issachar cafwyd Cison, Daberath,2 _<Gan hanner llwyth Manasse cafodd y Gersoniaid o blith teuluoedd y Lefiaid Golan, dinas noddfa i leiddiaid yn Basan, a hefyd Beestera, bob un �'i phorfeydd: dwy ddinas.O<Cafodd gweddill teuluoedd y Cohathiaid ddeg dinas i gyd, a'u porfeydd.X+<O hanner llwyth Manasse yr oedd Taanach a Gath-rimmon a'u porfeydd: dwy ddinas.F<Ajalon a Gath�rimmon, bob un �'i phorfeydd: pedair dinas..Y<O lwyth Dan yr oedd Eltece, Gibbethon,D<Cibsaim a Beth-horon, bob un �'i phorfeydd: pedair dinas.X+<Rhoesant Sichem, dinas noddfa i leiddiaid ym mynydd�dir Effraim, hefyd Geser,<Gan lwyth Effraim y cafodd gweddill y Lefiaid o linach Cohath eu dinasoedd trwy goelbren, yn �l teuluoedd y Cohathiaid.S!<Cafodd yr offeiriaid, disgynyddion Aaron, dair dinas ar ddeg a'u porfeydd.A<Anathoth, ac Almon, bob un �'i phorfeydd: pedair dinas.2a<Ac o lwyth Benjamin rhoesant Gibeon, Geba,[~1<Ain, Jutta a Beth-semes, bob un �'i phorfeydd: naw dinas gan y ddau lwyth hynny.}'<Holon, Debir,|-<Jattir, Estemoa,c{A< I ddisgynyddion Aaron yr offeiriad rhoesant Hebron, dinas noddfa i leiddiaid, hefyd Libna,Vz'< Ond rhoesant dir y ddinas a'i phentrefi yn etifeddiaeth i Caleb fab Jeffunne.wyi< Rhoesant iddynt Ciriath-arba (Arba oedd tad Anac), sef Hebron ym mynydd�dir Jwda, a'r porfeydd o'i hamgylch.sxa< i'r Lefiaid o deuluoedd y Cohathiaid a hanoedd o Aaron, gan mai arnynt hwy y disgynnodd y coelbren cyntaf.Cw< Rhoesant y dinasoedd a enwir yma gan lwythau Jwda a Simeon v <Rhoddodd yr Israeliaid y dinasoedd hyn a'u porfeydd i'r Lefiaid trwy'r coelbren, fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn i Moses.duC<Cafodd y Merariaid ddeuddeg dinas, yn �l eu teuluoedd, gan lwythau Reuben, Gad a Sabulon.t5<Cafodd y Gersoniaid dair dinas ar ddeg yn Basan trwy'r coelbren gan deuluoedd llwyth Issachar, llwyth Aser, llwyth Nafftali a hanner llwyth Manasse.s<Cafodd gweddill y Cohathiaid ddeg dinas trwy'r coelbren gan deuluoedd llwyth Effraim, llwyth Dan, a hanner llwyth Manasse.6rg<Pan ddisgynnodd y coelbren ar deuluoedd y Cohathiaid, cafodd y Lefiaid a hanoedd o Aaron yr offeiriad dair dinas ar ddeg trwy'r coelbren gan lwythau Jwda, Simeon a Benjamin. q<Yna, yn �l gorchymyn yr ARGLWYDD, rhoddodd yr Israeliaid o'u hetifeddiaeth hwy y dinasoedd a nodir isod a'u porfeydd i'r Lefiaid.+pQ<a dweud wrthynt yn Seilo yng ngwlad Canaan, "Gorchmynnodd yr ARGLWYDD drwy Moses roi dinasoedd i ni i fyw ynddynt, a hefyd eu porfeydd ar gyfer ein hanifeiliaid."o <Daeth pennau-teuluoedd y Lefiaid at yr offeiriad Eleasar, at Josua fab Nun, ac at bennau�teuluoedd llwythau'r Israeliaid,~nw< Nodwyd y dinasoedd hyn ar gyfer yr holl Israeliaid, a'r dieithriaid oedd dros dro yn eu mysg, er mwyn i'r sawl fyddai wedi lladd rhywun mewn amryfusedd ffoi iddynt, rhag iddo farw trwy law dialydd gwaed cyn sefyll ei brawf gerbron y gynulleidfa.6mg<Y tu hwnt i'r Iorddonen, i'r dwyrain o Jericho, nodasant Beser ar y gwastatir yn yr anialwch, o lwyth Reuben; Ramoth yn Gilead o lwyth Gad, a Golan yn Basan o lwyth Manasse.l<Neilltuasant Cedes yn Galilea ym mynydd-dir Nafftali, Sichem ym mynydd�dir Effraim, a Ciriath-arba, sef Hebron, ym mynydd�dir Jwda.Pk<Caiff aros yn y ddinas honno nes iddo sefyll ei brawf gerbron y gynulleidfa. Ar farwolaeth y sawl fydd yn archoffeiriad ar y pryd, caiff y lleiddiad fynd yn �l i'w gartref yn y dref y ffodd ohoni."'jI<Os daw'r dialydd gwaed ar ei �l, nid ydynt i ildio'r lleiddiad iddo, oherwydd yn anfwriadol y lladdodd ef ei gymydog, ac nid oedd yn ei gas�u'n flaenorol.i'<Pan fydd rhywun yn ffoi i un o'r dinasoedd hyn, y mae i sefyll wrth fynediad porth y ddinas, ac adrodd ei achos yng nghlyw henuriaid y ddinas honno. Os byddant yn caniat�u iddo ddod i mewn atynt i'r ddinas, byddant yn nodi lle ar ei gyfer, a chaiff aros yno gyda hwy.h<er mwyn i'r sawl sydd wedi lladd rhywun trwy amryfusedd, neu'n anfwriadol, gael ffoi iddynt, a chael noddfa ynddynt rhag y dialydd gwaed.egE<Dywed wrth yr Israeliaid am neilltuo dinasoedd noddfa, fel y gorchmynnais iddynt trwy Moses,0f _<Llefarodd yr ARGLWYDD wrth Josua a dweud,\e3<3Dyma'r etifeddiaethau a rannodd yr offeiriad Eleasar, a Josua fab Nun a'r pennau�teuluoedd, trwy goelbren, i lwythau Israel yn Seilo gerbron yr ARGLWYDD, yn nrws pabell y cyfarfod. A gorffenasant rannu'r wlad.)dM<2Yn unol � gorchymyn yr ARGLWYDD, rhoesant iddo'r ddinas y gofynnodd amdani, sef Timnath�sera ym mynydd-dir Effraim; ac wedi iddo'i hailadeiladu, bu fyw yno.cy<1Wedi iddynt orffen rhannu'r wlad yn �l ei therfynau, rhoddodd yr Israeliaid etifeddiaeth yn eu mysg i Josua fab Nun.Ub%<0Dyma etifeddiaeth llwyth Dan yn �l eu tylwythau, y trefi hyn a'u pentrefi.Ca</Pan gollodd y Daniaid eu tiriogaeth, aethant i fyny ac ymladd yn erbyn Lesem a'i chipio; trawsant hi � min cleddyf, a'i meddiannu ac ymsefydlu yno, gan alw Lesem yn Dan ar �l eu tad.<`u<.Meiarcon, a Raccon, a hefyd y tir gyferbyn � Jopa.)_O<-Jehud, Bene�berac, Gath-rimmon,#^C<,Eltece, Gibbethon, Baalath,]3<+Elon, Timna, Ecron,!\?<*Saalabbin, Ajalon, Ithla,<[u<)Yn eu tiriogaeth hwy yr oedd Sora, Estaol, Ir-semes,IZ <(Disgynnodd y seithfed coelbren i lwyth Dan yn �l eu tylwythau.WY)<'Dyma etifeddiaeth llwyth Nafftali yn �l eu tylwythau, yn drefi a'u pentrefi.eXE<&Iron, Migdal�el, Horem, Beth-anath a Beth�semes: pedair ar bymtheg o drefi a'u pentrefi.W;<%Cedes, Edrei, En-hasor,V3<$Adama, Rama, Hasor,JU<#Eu dinasoedd caerog oedd Sidim, Ser, Hammath, Raccath, Cinnereth,>Tw<"Yr oedd y terfyn yn troi tua'r gorllewin yn Asnoth�tabor ac yn mynd oddi yno i Huccoc, gan gyffwrdd � Sabulon i'r de, ac Aser i'r gorllewin, a Jwda ger yr Iorddonen i'r dwyrain.Sy<!i eu terfyn hwy o Heleff, o'r dderwen yn Saanannim heibio i Adami-neceb a Jabneel i Laccum, nes cyrraedd yr Iorddonen.bR?< I lwyth Nafftali y disgynnodd y chweched coelbren, i lwyth Nafftali yn �l eu tylwythau.VQ'<Dyma etifeddiaeth llwyth Aser yn �l eu tylwythau, y trefi hyn a'u pentrefi.@P}<Acco, Affec a Rehob: dwy ar hugain o drefi a'u pentrefi.O}<Yr oedd y terfyn yn troi yn Rama ac yn cyrraedd dinas gaerog Tyrus, ac yna'n troi tua Hosa nes cyrraedd Mahalab, Achsib,6Ni<Ebron, Rehob, Hammon a Cana hyd at Sidon Fawr.0M[<Yr oedd yn troi'n �l tua'r dwyrain at Beth-dagon, ac yna'n cyffwrdd � Sabulon a dyffryn Jifftahel, ac yn mynd tua'r gogledd at Beth�emec a Neiel, heibio i Cabwl,lLS<Alammelech, Amad a Misal; yn y gorllewin yr oedd eu terfyn yn cyffwrdd � Charmel a Sihor Libnath.DK<Yn eu tiriogaeth hwy yr oedd Helcath, Hali, Beten, Achsaff,GJ <Disgynnodd y pumed coelbren i lwyth Aser yn �l eu tylwythau.WI)<Dyma etifeddiaeth llwyth Issachar yn �l eu tylwythau, yn drefi a'u pentrefi. H<Yr oedd y terfyn yn cyffwrdd � Tabor, Sahasima a Beth�semes, ac yn cyrraedd yr Iorddonen: un ar bymtheg o drefi a'u pentrefi.3Gc<Remeth, En-gannim, En�hada a Beth-passes.F9<Rabbith, Cision, Abes,#EC<Haffraim, Sihon, Anaharath,>Dy<Yn eu tiriogaeth hwy yr oedd Jesreel, Cesuloth, Sunem,]C5<I Issachar y disgynnodd y pedwerydd coelbren, i lwyth Issachar yn �l eu tylwythau.YB-<Dyma etifeddiaeth llwyth Sabulon yn �l eu tylwythau, y trefi hyn a'u pentrefi._A9<gan gynnwys Cattath, Nahalal, Simron, Idala a Bethlehem: deuddeg o drefi a'u pentrefi.Z@/<Yr oedd y terfyn yn troi i'r gogledd o Hannathon, nes cyrraedd dyffryn Jifftahel,s?a< Oddi yno �i yn ei flaen tua'r dwyrain i Gath-heffer ac Itta�casin, nes cyrraedd Rimon a throi tua Nea.!>=< Yr oedd y terfyn yn troi'n �l o Sarid tua'r dwyrain a chodiad haul, ac yna'n mynd i fyny at Cisloth�tabor, ac ymlaen at Daberath ac i fyny i Jaffia.p=[< ac yna i fyny tua'r gorllewin at Marala, gan gyffwrdd � Dabbeseth ac �'r nant gyferbyn � Jocneam.<< Disgynnodd y trydydd coelbren i lwyth Sabulon yn �l eu tylwythau; yr oedd terfyn eu hetifeddiaeth hwy'n ymestyn hyd Sarid,";?< Daeth peth o randir Jwda yn etifeddiaeth i Simeon, am fod rhan llwyth Jwda yn ormod iddynt; felly etifeddodd Simeon gyfran yng nghanol etifeddiaeth Jwda.:<hefyd yr holl bentrefi o amgylch y trefi hyn, hyd at Baalath�beer, Ramath-negef. Dyma etifeddiaeth llwyth Simeon yn �l eu tylwythau.=9w<Ain, Rimmon, Ether ac Asan: pedair tref a'u pentrefi;C8<Beth-lebaoth a Saruhen: tair ar ddeg o drefi a'u pentrefi.,7U<Siclag, Beth-marcaboth, Hasar�usa,6;<Eltolad, Bethul, Horma,!5?<Hasar�sual, Bala, Esem,84m<Cawsant yn etifeddiaeth: Beerseba, Seba, Molada,3 <I Simeon y disgynnodd yr ail goelbren, i lwyth Simeon yn �l eu tylwythau; yr oedd eu hetifeddiaeth hwy yng nghanol etifeddiaeth Jwda.2#<Sela, Eleff, Jebusi (sef Jerwsalem), Gibea a Ciriath: pedair ar ddeg o drefi a'u pentrefi. Dyma etifeddiaeth Benjamin yn �l eu tylwythau.19<Recem, Irpeel, Tarala,07<Mispe, Ceffira, Mosa,/9<Gibeon, Rama, Beeroth,F.<Ceffar Haammonai, Offni a Geba: deuddeg o drefi a'u pentrefi.-1<Afim, Para, Offra,%,G<Beth-araba, Semaraim, Bethel,l+S<Y trefi sy'n perthyn i lwyth Benjamin, yn �l eu tylwythau, yw: Jericho, Beth-hogla, Emec�cesis,*<Yr Iorddonen yw'r terfyn ar yr ochr ddwyreiniol. Dyma etifeddiaeth Benjamin yn �l eu tylwythau, a'i therfynau o amgylch.!)=<Yna �i'r terfyn ar hyd ochr ogleddol llechwedd Beth�hogla, nes cyrraedd cilfach ogleddol y M�r Marw ac aber yr Iorddonen. Hwn yw'r terfyn deheuol.U(%<cyn croesi ochr ogleddol y llechwedd sy'n wynebu'r Araba, a mynd i lawr yno.'<Wedi troi tua'r gogledd, �i i En-semes ac ymlaen i Geliloth, gyferbyn � rhiw Adummim, ac i lawr at faen Bohan fab Reuben,@&{<Yna �i'r terfyn i lawr at gwr y mynydd sy'n wynebu dyffryn Ben-hinnom, i'r gogledd o ddyffryn Reffaim; wedi hynny, i lawr dyffryn Hinnom i'r de o lechwedd y Jebusiaid at En�rogel.x%k<Yr oedd ochr ddeheuol y terfyn yn mynd o gwr Ciriath�jearim tua'r gorllewin, hyd at ffynnon dyfroedd Nefftoa.h$K<Yr oedd y terfyn yn newid ei gyfeiriad ar yr ochr orllewinol, ac yn troi tua'r de o'r mynydd sy'n wynebu Beth-horon, ac ymlaen nes cyrraedd Ciriath�baal, sef Ciriath-jearim, tref yn perthyn i Jwda. Dyma'r ochr orllewinol.#1< Croesai'r terfyn oddi yno i Lus, ac i'r de ar hyd llechwedd Lus, sef Bethel, ac yna i lawr at Ataroth-adar ar y mynydd i'r de o Beth�horon Isaf.#"A< I'r gogledd �i'r terfyn o'r Iorddonen i fyny heibio i lechwedd gogleddol Jericho, a thua'r gorllewin, i'r mynydd-dir, nes cyrraedd anialwch Beth�afen.x!k< Pan ddisgynnodd coelbren llwyth Benjamin yn �l eu tylwythau, cawsant diriogaeth rhwng Jwda a thylwyth Joseff.v g< Bwriodd Josua goelbren drostynt gerbron yr ARGLWYDD yn Seilo, a rhannu'r tir i'r Israeliaid, cyfran i bob un.< Aeth y dynion, a cherdded y wlad a'i rhestru mewn llyfr, yn saith rhan, fesul trefi; yna daethant yn �l at Josua yng ngwersyll Seilo.gI<Pan oedd y dynion yn cychwyn ar eu taith i restru'r tir, gorchmynnodd Josua iddynt, "Ewch i fyny ac i lawr y wlad, a rhestrwch hi; yna dewch yn �l ataf fi, ac fe fwriaf goelbren drosoch gerbron yr ARGLWYDD yma yn Seilo."r_<Ni fydd rhan i'r Lefiaid yn eich mysg, oherwydd offeiriadaeth yr ARGLWYDD yw eu hetifeddiaeth hwy; a hefyd y mae Gad a Reuben a hanner llwyth Manasse wedi cael eu hetifeddiaeth i'r dwyrain o'r Iorddonen o law Moses gwas yr ARGLWYDD."#A<Ac wedi ichwi ddosbarthu'r tir yn saith rhan, dewch �'r rhestrau ataf fi i'r fan hon, er mwyn imi fwrw coelbren drosoch yma gerbron yr ARGLWYDD ein Duw.wi<Y maent i'w rhannu'n saith rhan; y mae Jwda i gadw ei derfyn yn y de, a thu375? Joseff ei derfyn yn y gogledd.<Dewiswch dri dyn o bob llwyth, imi eu hanfon allan i gerdded y wlad a gwneud rhestrau ar gyfer ei hetifeddu, ac yna dod yn �l ataf.<Dywedodd Josua wrth yr Israeliaid, "Am ba hyd yr ydych am esgeuluso mynd i feddiannu'r tir a roddodd ARGLWYDD Dduw eich hynafiaid ichwi?]5<ond yr oedd ar �l ymysg yr Israeliaid saith llwyth heb ddosrannu eu hetifeddiaeth. <Daeth holl gynulliad Israel at ei gilydd i Seilo, a gosod yno babell y cyfarfod. Yr oedd y wlad wedi ei darostwng o'u blaen,L<ond bydd y mynydd�dir hefyd yn eiddo ichwi; ac er mai coetir yw, cliriwch ef a'i feddiannu i'w gwr pellaf; yna byddwch yn disodli'r Canaaneaid, er eu bod yn gryfion a cherbydau heyrn ganddynt."<Yna dywedodd Josua wrth Effraim a Manasse, teulu Joseff, "Yr ydych yn bobl niferus, ac yn nerthol iawn; nid un gyfran yn unig a gewch,E<Dywedodd disgynyddion Joseff, "Nid yw'r mynydd-dir yn ddigon inni, ac y mae cerbydau heyrn gan yr holl Ganaaneaid sy'n byw ar y gwastatir yn Bethsean a'i maestrefi, ac yn nyffryn Jesreel."K<Atebodd Josua hwy, "Os ydych yn bobl mor niferus, a mynydd�dir Effraim yn rhy gyfyng i chwi, ewch i fyny i'r goedwig a chlirio tir ichwi'ch hunain yno, yn nhiriogaeth y Peresiaid a'r Reffaim."?y<Dywedodd disgynyddion Joseff wrth Josua, "Pam na roddaist inni ond un gyfran ac un rhandir yn etifeddiaeth, a ninnau'n bobl niferus, ac wedi'n bendithio mor helaeth gan yr ARGLWYDD?"wi< Ond wedi i'r Israeliaid ymgryfhau, rhoesant y Canaaneaid dan lafur gorfod, er iddynt fethu eu disodli'n llwyr.mU< Ni allodd Manasse feddiannu'r trefi hyn; felly daliodd y Canaaneaid eu tir yn y rhan honno o'r wlad.B< O fewn Issachar ac Aser, eiddo Manasse oedd Beth-sean ac Ibleam a'u maestrefi, a hefyd y rhai oedd yn byw yn Dor, Endor, Taanach a Megido a'u maestrefi. Naffath yw'r drydedd dref uchod.E< Yr oedd y tir i'r de'n perthyn i Effraim, ond y tir i'r gogledd yn perthyn i Manasse. Yr oedd tir Manasse'n ymestyn at y m�r, ac yn ffinio ar Aser i'r gogledd ac ar Issachar i'r dwyrain.a =< �i'r terfyn i lawr nant Cana i'r de. Trefi yn perthyn i Effraim oedd y rhai ar ochr ddeheuol y nant, er eu bod yng nghanol trefi Manasse, a bod terfyn Manasse yn rhedeg ar ochr ogleddol y nant nes cyrraedd y m�r.y m<Perthyn i Manasse yr oedd tir Tappua, ond yr oedd Tappua ei hun ar derfyn Manasse ac yn perthyn i blant Effraim. <Yr oedd terfyn Manasse'n ymestyn o Aser i Michmetha, sydd i'r dwyrain o Sichem, ac ymlaen i'r de at Jasub ger En�tappua.u e<am fod merched Manasse wedi etifeddu cyfran ynghyd �'r meibion; aeth tir Gilead i weddill meibion Manasse.j O<Felly disgynnodd deg rhan i Manasse, yn ychwanegol at dir Gilead a Basan y tu hwnt i'r Iorddonen,ym<Daeth y rhain gerbron yr offeiriad Eleasar, Josua fab Nun a'r arweinwyr, a dweud, "Gorchmynnodd yr ARGLWYDD i Moses roi inni etifeddiaeth ymysg ein pobl." Ac fe roddwyd iddynt etifeddiaeth ymysg brodyr eu tad, yn �l gorchymyn yr ARGLWYDD.*O<Ond am Seloffehad fab Heffer, fab Gilead, fab Machir, fab Manasse, nid oedd ganddo feibion ond merched yn unig, a dyma'u henwau: Mala, Noa, Hogla, Milca a Tirsa.A}<Rhannwyd tir hefyd i weddill Manasse yn �l eu tylwythau, sef i feibion Abieser, Helech, Asriel, Sichem, Heffer a Semida. Y rhain oedd bechgyn Manasse fab Joseff yn �l eu tylwythau.= w<Yna rhoddwyd rhandir i lwyth Manasse, oherwydd ef oedd cyntafanedig Joseff. Machir oedd cyntafanedig Manasse a thad Gilead, ac am ei fod yn rhyfelwr, iddo ef y daeth Gilead a Basan.1< Ni ddisodlwyd y Canaaneaid oedd yn byw yn Geser; felly y mae'r Canaaneaid yn byw ymysg yr Effraimiaid hyd y dydd hwn, ond eu bod dan lafur gorfod.~w< Yr oedd yn cynnwys hefyd y trefi a neilltuwyd i Effraim yng nghanol etifeddiaeth Manasse, yr holl drefi a'u pentrefi. <O Tappua �i'r terfyn tua'r gorllewin ar hyd nant Cana nes cyrraedd y m�r. Dyma etifeddiaeth llwyth Effraim yn �l eu tylwythau.fG<�i i lawr o Janoha i Ataroth a Naarath, gan gyffwrdd � Jericho ac ymlaen at yr Iorddonen. <yna �i ymlaen at y m�r, at Michmetha yn y gogledd, a throi i'r dwyrain o Taanath-seilo a mynd heibio iddi i'r dwyrain at Janoha.+<Dyma derfyn yr Effraimiaid yn �l eu tylwythau: yr oedd terfyn eu hetifeddiaeth yn ymestyn o Ataroth-adar yn y dwyrain hyd Beth�horon Uchaf;N~<Hon oedd yr etifeddiaeth a gafodd Manasse ac Effraim, meibion Joseff. } <wedyn disgynnai tua'r gorllewin at derfyn y Jaffletiaid, cyn belled � therfyn Beth�horon Isaf a Geser, nes cyrraedd y m�r.I| <Yna �i o Fethel i Lus, a chroesi terfyn yr Arciaid yn Ataroth;({ M<Yr oedd rhandir disgynyddion Joseff yn ymestyn o'r Iorddonen ger Jericho, i'r dwyrain o ddyfroedd Jericho, i'r anialwch ac i fyny o Jericho i fynydd-dir Bethel.z+<?Ni allodd y Jwdeaid ddisodli'r Jebusiaid oedd yn byw yn Jerwsalem; felly y mae'r Jebusiaid wedi byw gyda'r Jwdeaid yn Jerwsalem hyd y dydd hwn.Jy<>Nibsan, Dinas yr Halen ac En�gedi: chwech o drefi a'u pentrefi.:xq<=Yn yr anialwch yr oedd Betharaba, Midin, Sechacha,Lw<<ac ymlaen i'r de o riw Acrabbim heibio i Sin, yna i fyny i'r de o Cades-barnea, heibio i Hesron, i fyny at Addar ac yna troi am Carca.l=S<Yr oedd eu terfyn deheuol yn rhedeg o gwr eithaf y M�r Marw, o'r gilfach sy'n wynebu tua'r Negef,|< u<Yr oedd rhandir llwyth Jwda yn �l eu tylwythau yn ymestyn at derfyn Edom, yn anialwch Sin, ar gwr deheuol y Negef.s;a<Enw Hebron gynt oedd Ciriath-arba, ar �l Arba, prif ddyn yr Anacim. A chafodd y wlad lonydd rhag rhyfel.:<Dyna pam y mae Hebron yn feddiant i Caleb fab Jeffunne'r Cenesiad hyd heddiw, am, iddo lwyr ddilyn yr ARGLWYDD, Duw Israel.U9%< Bendithiodd Josua ef a rhoddodd Hebron yn etifeddiaeth i Caleb fab Jeffunne.8+< Felly rho imi'n awr y mynydd-dir hwn a addawodd yr ARGLWYDD y pryd hwnnw; oherwydd fe glywaist ti dy hun yr adeg honno fod Anacim yno, a bod eu dinasoedd yn rhai mawr a chaerog; ond odid na fydd yr ARGLWYDD gyda mi, ac fe'u gyrraf hwy allan, fel yr addawodd yr ARGLWYDD."7< Yr wyf mor gryf heddiw ag ar y diwrnod yr anfonodd Moses fi; y mae fy nerth cystal yn awr �'r adeg honno i ryfela ac i arwain byddin.k6Q< Yn awr, dyma'r ARGLWYDD wedi f'arbed, fel yr addawodd, dros y pum mlynedd a deugain hyn er pan lefarodd yr ARGLWYDD yr addewid hon wrth Moses, pan oedd Israel yn rhodio'r anialwch; a dyma fi heddiw yn bump a phedwar ugain oed.75i< ac fe addawodd Moses imi y diwrnod hwnnw: 'Yn sicr, etifeddiaeth i ti ac i'th blant am byth fydd y tir y bydd dy droed yn sangu arno, am iti lwyr ddilyn yr ARGLWYDD, fy Nuw.'_49<Er bod fy nghymdeithion wedi digalonni'r bobl, fe lwyr ddilynais i yr ARGLWYDD fy Nuw;3<Deugain oed oeddwn i pan anfonodd Moses gwas yr ARGLWYDD fi o Cades-barnea i ysb�o'r wlad. Deuthum ag adroddiad diragfarn yn �l iddo.E2<Daeth llwyth Jwda gerbron Josua yn Gilgal, a dywedodd Caleb fab Jeffunne'r Cenesiad wrtho, "Gwyddost yr hyn a ddywedodd yr ARGLWYDD wrth Moses gu373?r Duw amdanom ni'n dau yn Cades-barnea.^17<Rhannodd yr Israeliaid y tir yn union fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi gorchymyn i Moses.=0u<Yr oedd disgynyddion Joseff yn ddau lwyth, Manasse ac Effraim. Ni roddwyd cyfran yn y tir i'r Lefiaid ac eithrio trefi i fyw ynddynt a phorfeydd ar gyfer eu gyrroedd a'u preiddiau. /;<oherwydd yr oedd Moses wedi rhoi eu hetifeddiaeth i'r ddau lwyth a hanner y tu hwnt i'r Iorddonen. Ond ni roddodd etifeddiaeth yn eu plith i'r Lefiaid.{.q<Trwy fwrw coelbren y rhoddwyd eu hetifeddiaeth i'r naw llwyth a hanner, fel y gorchmynnodd yr ARGLWYDD drwy Moses;4- e<Dyma'r tiroedd a gafodd yr Israeliaid yn etifeddiaeth yng ngwlad Canaan oddi ar law yr offeiriad Eleasar, a Josua fab Nun, a'r pennau-teuluoedd ymysg llwythau'r Israeliaid., < !Ond ni roddodd Moses etifeddiaeth i lwyth Lefi. Yr ARGLWYDD, Duw Israel, oedd eu hetifeddiaeth hwy, fel y dywedodd ef wrthynt.n+W< Dyma'r tiroedd a rannodd Moses yng ngwastadeddau Moab y tu hwnt i'r Iorddonen, i'r dwyrain o Jericho.'*I< Aeth hanner Gilead ynghyd ag Astaroth ac Edrei, dinasoedd brenhinol Og yn Basan, i feibion Machir fab Manasse, sef hanner llwyth Machir, yn �l eu teuluoedd. );< Yr oedd eu tiriogaeth yn ymestyn o Mahanaim ac yn cynnwys Basan i gyd, holl deyrnas Og brenin Basan, a'r cwbl o Hafoth-jair yn Basan, sef trigain tref.T(#< Rhoddodd Moses etifeddiaeth i hanner llwyth Manasse yn �l eu teuluoeoedd.O'< Dyma etifeddiaeth Gad yn �l eu teuluoedd, gyda'u trefi a'u pentrefi.=&u< yna, yn y dyffryn, Beth-haram, Beth-nimra, Succoth a Saffon, gweddill teyrnas Sihon brenin Hesbon; yr Iorddonen oedd y terfyn at gwr isaf M�r Cinnereth i'r dwyrain o'r Iorddonen.R%< yna o Hesbon at Ramath-mispa a Betonim, ac o Mahanaim at derfyn Lo-debar;t$c< Eu tiriogaeth hwy oedd Jaser a holl drefi Gilead a hanner tir yr Ammoniaid hyd at Aroer sydd o flaen Rabba;F#< Rhoddodd Moses etifeddiaeth i lwyth Gad yn �l eu teuluoedd."< Yr Iorddonen a'i goror oedd terfyn llwyth Reuben; a dyna'u hetifeddiaeth yn �l eu teuluoedd, gyda'u trefi a'u pentrefi.d!C< Yr oedd Balaam fab Beor, y dewin, yn un o'r rhai a laddwyd gan yr Israeliaid �'r cleddyf.g I< sef holl drefi'r gwastadedd a holl deyrnas Sihon brenin yr Amoriaid, a oedd yn teyrnasu yn Hesbon ond a laddwyd gan Moses ynghyd � thywysogion Midian, Efi, Recem, Sur, Hur a Reba, pendefigion Sihon oedd yn byw yn y wlad.2a< Beth-peor, llethrau Pisga a Beth-jesimoth,9o< Ciriathaim, Sibma, Sereth-sahar ar fynydd y glyn,"A< Jahas, Cedemoth, Meffaath,fG< yr oedd yn cynnwys Hesbon a'i holl drefi ar y gwastadedd, Dibon, Bamoth-baal, Beth-baal-meon,-< Yr oedd eu tiriogaeth yn ymestyn o Aroer sydd ar ymyl nant Arnon, ac o'r ddinas sydd yng nghanol y dyffryn, gyda'r holl wastadedd hyd at Medeba;R< Yr oedd Moses wedi rhoi etifeddiaeth i lwyth Reuben yn �l eu teuluoedd.+< Ni roddwyd etifeddiaeth i lwyth Lefi; oherwydd offrymau trwy d�n yr ARGLWYDD, Duw Israel, yw eu hetifeddiaeth hwy, fel y dywedodd ef wrthynt.wi< Ni yrrodd yr Israeliaid y Gesuriaid a'r Maachathiaid allan, ond y maent yn byw ymysg yr Israeliaid hyd heddiw.'< sef y cwbl yn Basan o deyrnas Og a lywodraethai o Astaroth ac Edrei. Yr oedd ef yn un o weddill y Reffaim a drawyd gan Moses a'u gyrru allan.|s< a Gilead hefyd a thiriogaeth y Gesuriaid a'r Maachathiaid, sef holl fynydd-dir Hermon, a Basan i gyd hyd at Salcha,nW< a holl ddinasoedd Sihon brenin yr Amoriaid, a oedd yn teyrnasu yn Hesbon, hyd at derfyn yr Ammoniaid,}u< o Aroer sydd ar ymyl nant Arnon, ac o'r ddinas sydd yng nghanol y dyffryn, gyda'r holl wastadedd o Medeba hyd Dibon;E< Y mae hanner arall y llwyth, a hefyd Reuben a Gad, wedi cymryd yr etifeddiaeth a roddodd Moses iddynt i'r dwyrain o'r Iorddonen, fel yr oedd ef, gwas yr ARGLWYDD, wedi ei nodi ar eu cyfer:\3< Rhanna'n awr y wlad hon yn etifeddiaeth i'r naw llwyth ac i hanner llwyth Manasse."?y< Byddaf yn gyrru ymaith y Sidoniaid i gyd, holl drigolion y mynydd-dir, o Lebanon hyd Misreffoth-maim, o flaen yr Israeliaid; rhanna di'r etifeddiaeth i Israel fel y gorchmynnais iti.nW< hefyd tir y Gebaliaid a Lebanon i gyd i'r dwyrain o Baal-gad islaw Mynydd Hermon, hyd at Lebo-hamath.zo< yn y de; holl wlad y Canaaneaid, yn cynnwys Meara sy'n perthyn i'r Sidoniaid, hyd at Affec a therfyn yr Amoriaid;L< (i'r Canaaneaid y cyfrifir y tir o'r afon Sihor sydd ar drothwy'r Aifft hyd derfyn Ecron i'r gogledd, sef cylchoedd pum teyrn y Philistiaid: Gasa, Asdod, Ascalon, Gath ac Ecron), a thir yr AfiaidY -< Dyma'r tir sydd ar �l: holl ardaloedd y Philistiaid ac eiddo'r Gesuriaid i gyd  7< Wedi i Josua heneiddio a mynd i oed, dywedodd yr ARGLWYDD wrtho, "Yr wyt yn hen ac wedi mynd i oed, ac y mae llawer iawn o dir yn aros i'w feddiannu.@ }< brenin Tirsa. Yr oedd tri deg ac un o frenhinoedd i gyd.9 o< brenin Dor yn Naffath-dor, brenin Goim yn Gilgal,2 a< brenin Cedes, brenin Jocneam yng Ngharmel,&I< brenin Taanach, brenin Megido,,U< brenin Simron-meron, brenin Achsaff,#C< brenin Madon, brenin Hasor,%G< brenin Affec, brenin Lasaron,%G< brenin Tappua, brenin Heffer,&I< brenin Macceda, brenin Bethel,$E< brenin Libna, brenin Adulam,"A< brenin Horma, brenin Arad,#C< brenin Debir, brenin Geder,#C< brenin Eglon, brenin Geser,&~I< brenin Jarmuth, brenin Lachis,(}M< brenin Jerwsalem, brenin Hebron,-|W< brenin Jericho, brenin Ai ger Bethel,8{k< yn y mynydd-dir, y Seffela, yr Araba, y llechweddau, y diffeithwch a'r Negef; yno'r oedd yr Hethiaid, Amoriaid, Canaaneaid, Peresiaid, Hefiaid a Jebusiaid. Dyma'r brenhinoedd:tzc< Dyma frenhinoedd y wlad a drawyd gan Josua a'r Israeliaid i'r gorllewin o'r Iorddonen, o Baal-gad yn nyffryn Lebanon hyd at Fynydd Halac sy'n codi i gyfeiriad Seir. Rhoddodd Josua'r tir yn feddiant i lwythau Israel yn �l eu cyfrannau,yS< Fe'u gorchfygwyd gan Moses gwas yr ARGLWYDD a'r Israeliaid; a rhoddodd Moses gwas yr ARGLWYDD y tir yn feddiant i'r Reubeniaid a'r Gadiaid a hanner llwyth Manasse.3xa< Yr oedd ef yn llywodraethu dros Fynydd Hermon, Salcha, a Basan i gyd, hyd at derfyn y Gesuriaid a'r Maachathiaid, a thros hanner Gilead hyd at derfyn Sihon brenin Hesbon.Xw+< Og brenin Basan, un o weddill y Reffaim, a oedd yn byw yn Astaroth ac yn Edrei.!v=< hefyd dros ddwyrain yr Araba o lan M�r Cinneroth at lan m�r yr Araba, sef y M�r Marw, i gyfeiriad Bethjesimoth ac ymlaen i'r de dan lethrau Pisga.Ru< Sihon brenin yr Amoriaid, a oedd yn byw yn Hesbon. Yr oedd ef yn llywodraethu o Aroer, sydd ar ymyl nant Arnon, dros hanner Gilead, hynny yw, o ganol nant Arnon hyd at nant Jabboc, terfyn yr Ammoniaid;  ~E}}||e{wzmz"yaxwvvDuuKttsss#rqPpp/oSnmm%lkjihgg'fweeYdd:cbb2aa,``__;^ ]"\[[`ZYY[XXVWVUUVTTSRQPPvOtNNMuM&LKKK(JIIoIHGGFFEDDnDCBBAAA.@@_??_>==p=<<#;w;':::99I88.77@66k55"44J3y22O1110a0/..x--o,,+*)((A''I&&7%%?$$5##3"~!!9 #c)z@Fw [wN&  x $  OYWut}{>vlgF Deffro, deffro, Debora! Deffro, deffro, lleisia g�n! Cyfod, Barac! Cymer lu o garcharorion, ti fab Abinoam!?kyF Clywch y rhai sy'n disgwyl eu tro ger y ffynhonnau, ac yno'n adrodd buddugoliaethau'r ARGLWYDD, buddugoliaethau ei bentrefwyr yn Israel, pan aeth byddin yr ARGLWYDD i lawr i'r pyrth.wjiF Ystyriwch, chwi sy'n marchogaeth asynnod melyngoch, chwi sy'n eistedd ar gyfrwyau, chwi sy'n cerdded y ffordd.uieF Mae fy nghalon o blaid llywiawdwyr Israel, y rhai ymysg y bobl a aeth o'u gwirfodd. Bendithiwch yr ARGLWYDD.hFPan ddewiswyd duwiau newydd, yna daeth brwydro i'r pyrth, ac ni welwyd na tharian na gwaywffon ymhlith deugain mil yn Israel.xgkFDarfu am drigolion pentrefi, darfu amdanynt yn Israel nes i mi, Debora, gyfodi, nes i mi godi yn fam yn Israel.yfmFYn nyddiau Samgar fab Anath, ac yn nyddiau Jael, peidiodd y carafanau; aeth y teithwyr ar hyd llwybrau troellog.[e1FSiglodd y mynyddoedd o flaen yr ARGLWYDD, Duw Sinai, o flaen ARGLWYDD Dduw Israel.d9FO ARGLWYDD, pan aethost allan o Seir, ac ymdeithio o Faes Edom, fe grynodd y ddaear, glawiodd y nefoedd, ac yr oedd y cymylau hefyd yn diferu du373?r.qc]FClywch, frenhinoedd! Gwrandewch, dywysogion! Canaf finnau i'r ARGLWYDD, a moliannu ARGLWYDD Dduw Israel.kbQFAm i'r arweinwyr roi arweiniad yn Israel, am i'r bobl ymroi o'u gwirfodd, bendithiwch yr ARGLWYDD.Ba FY diwrnod hwnnw canodd Debora a Barac fab Abinoam fel hyn:c`AFPwysodd yr Israeliaid yn drymach, drymach arno, nes iddynt ddistrywio Jabin brenin Canaan.T_#FY diwrnod hwnnw darostyngodd Duw Jabin brenin Canaan gerbron yr Israeliaid.r^_FYna cyrhaeddodd Barac, yn ymlid Sisera; aeth Jael allan i'w gyfarfod, a dywedodd wrtho, "Tyrd, fe ddangosaf iti'r dyn yr wyt yn chwilio amdano." Aeth yntau i mewn, a dyna lle'r oedd Sisera yn gorwedd yn farw, a'r hoelen yn ei arlais.C]FCymerodd Jael, gwraig Heber, hoelen pabell, cydiodd mewn morthwyl, ac aeth ato'n ddistaw a phwyo'r hoelen trwy ei arlais i'r llawr; yr oedd ef mewn trymgwsg ar �l ei ludded, a bu farw.t\cFDywedodd wrthi, "Saf yn nrws y babell, ac os daw rhywun a gofyn iti a oes unrhyw un yma, dywed, 'Nac oes'."[!FGofynnodd iddi am lymaid o ddu373?r i'w yfed, gan fod syched arno, ond agorodd hi botel o laeth a rhoi diod iddo, ac yna ei orchuddio eto.:ZoFDaeth Jael allan i gyfarfod Sisera a dywedodd wrtho, "Tro i mewn, f'arglwydd, tro i mewn ataf, paid ag ofni." Felly troes i mewn ati i'r babell, a thaenodd hithau gwrlid drosto.YFFfodd Sisera ar ei draed i babell Jael, gwraig Heber y Cenead, oherwydd yr oedd heddwch rhwng Jabin brenin Hasor a theulu Heber y Cenead. X;FYmlidiodd Barac y cerbydau a'r fyddin cyn belled � Haroseth y Cenhedloedd, a chwympodd holl fyddin Sisera o flaen y cleddyf, heb adael cymaint ag un.W1FGyrrodd yr ARGLWYDD Sisera a'r cerbydau i gyd, a'r holl fyddin, ar chw�l o flaen cleddyf Barac. Disgynnodd Sisera o'i gerbyd a ffoi ar ei draed._V9FYna dywedodd Debora wrth Barac, "Dos! Oherwydd dyma'r dydd y bydd yr ARGLWYDD yn rhoi Sisera yn dy law. Onid yw'r ARGLWYDD wedi mynd o'th flaen?" Aeth Barac i lawr o Fynydd Tabor gyda deng mil o wu375?r ar ei �l.UF galwodd Sisera ei holl gerbydau � naw cant o gerbydau haearn � a'i holl filwyr, o Haroseth y Cenhedloedd at nant Cison.YT-F Pan ddywedwyd wrth Sisera fod Barac fab Abinoam wedi mynd i fyny i Fynydd Tabor,HS F Yr oedd Heber y Cenead wedi ymwahanu oddi wrth y Ceneaid eraill oedd yn ddisgynyddion Hobab, tad-yng-nghyfraith Moses, ac wedi gosod ei babell cyn belled �'r dderwen yn Saanannim ger Cedes.RF Cynullodd Barac lwythau Sabulon a Nafftali i Cedes, a dilynodd deng mil o ddynion ar ei �l; aeth Debora hefyd gydag ef.GQ F Meddai hithau, "Dof, mi ddof gyda thi; eto ni ddaw gogoniant i ti ar y llwybr a gerddi, oherwydd i law gwraig y mae'r ARGLWYDD am werthu Sisera." Yna cododd Debora a mynd gyda Barac i Cedes.dPCFOnd dywedodd Barac wrthi, "Os doi di gyda mi, yna mi af; ac os na ddoi di gyda mi, nid af."OFDenaf finnau, i'th gyfarfod wrth nant Cison, Sisera, capten byddin Jabin, gyda'i gerbydau a'i lu; ac fe'u rhoddaf yn dy law."cNAFAnfonodd hi am Barac fab Abinoam o Cedes Nafftali, a dweud wrtho, "Onid yw'r ARGLWYDD, Duw Israel, yn gorchymyn iti? Dos, cynnull ddeng mil o ddynion o lwythau Nafftali a Sabulon ar Fynydd Tabor, a chymer hwy gyda thi.MFByddai'n eistedd dan balmwydden Debora, rhwng Rama a Bethel ym mynydd-dir Effraim, a byddai'r Israeliaid yn mynd ati am farn.WL)FProffwydes o'r enw Debora gwraig Lappidoth oedd yn barnu Israel yr adeg honno.K5FYr oedd ganddo naw cant o gerbydau haearn, a bu'n gorthrymu'r Israeliaid yn galed am ugain mlynedd; am hynny gwaeddodd yr Israeliaid ar yr ARGLWYDD.'JIFFelly gwerthodd yr ARGLWYDD hwy i law Jabin brenin Canaan, a oedd yn teyrnasu yn Hasor. Capten ei fyddin oedd Sisera, a oedd yn byw yn Haroseth y Cenhedloedd.hI MFAr �l i Ehud farw, gwnaeth yr Israeliaid unwaith eto yr hyn oedd ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD.HFAr ei �l ef bu Samgar fab Anath. Lladdodd ef chwe chant o Philistiaid � swmbwl gyrru ychen. Fe waredodd yntau Israel.qG]FDarostyngwyd y Moabiaid y diwrnod hwnnw dan law Israel, a chafodd y wlad lonydd am bedwar ugain mlynedd.hFKFLladdasant y pryd hwnnw tua deng mil o'r Moabiaid, pob un yn heini a grymus; ni ddihangodd neb.KEFDywedodd wrthynt, "Dilynwch fi, oherwydd y mae'r ARGLWYDD wedi rhoi eich gelyn Moab yn eich llaw." Aethant hwythau ar ei �l a dal rhydau'r Iorddonen yn erbyn Moab, a rhwystro pawb rhag croesi.DFPan gyrhaeddodd, fe ganodd yr utgorn ym mynydd-dir Effraim, a daeth yr Israeliaid i lawr gydag ef o'r mynydd-dir, ac yntau'n eu harwain.bC?FYr oedd Ehud wedi dianc tra oeddent hwy'n oedi; aeth heibio i'r colofnau a dianc i Seira.5BeFWedi iddynt ddisgwyl nes bod cywilydd arnynt, ac yntau heb agor drysau'r ystafell, cymerasant allwedd a'u hagor, a dyna lle'r oedd eu meistr wedi syrthio i'r llawr yn farw./AYFWedi iddo fynd i ffwrdd, daeth gweision Eglon, ac wedi edrych a gweld drysau'r ystafell ynghlo, dywedasant, "Rhaid mai esmwyth�u ei gorff y mae yn yr ystafell haf."S@!FYna aeth Ehud allan trwy'r cyntedd a chau drysau'r ystafell arno a'u cloi. ?Fnes bod y carn yn mynd i mewn ar �l y llafn, a'r braster yn cau amdano. Ni thynnodd y cleddyf o'i fol, a daeth allan y tu cefn.j>OFYna estynnodd Ehud ei law chwith, cydiodd yn y cleddyf oedd ar ei glun dde, a'i daro i fol Eglon,z=oFGalwodd yntau am dawelwch, ac aeth pawb oedd yn sefyll o'i gwmpas allan. Yna nesaodd Ehud ato, ac yntau'n eistedd wrtho'i hunan mewn ystafell haf oedd ganddo ar y to, a dywedodd, "Gair gan Dduw sydd gennyf iti." Cododd yntau oddi ar ei sedd.|<sFond dychwelodd Ehud ei hun oddi wrth y colofnau ger Gilgal a dweud, "Y mae gennyf neges gyfrinachol iti, O frenin."];5FAr �l gorffen cyflwyno'r deyrnged, anfonodd ymaith y bobl a fu'n cario'r deyrnged,L:FCyflwynodd y deyrnged i Eglon brenin Moab, a oedd yn ddyn tew iawn.p9[FYr oedd Ehud wedi gwneud cleddyf daufiniog, cufydd o hyd, a'i wregysu ar ei glun dde, o dan ei ddillad.C8FYna gwaeddodd yr Israeliaid ar yr ARGLWYDD, a chododd ef achubwr iddynt, sef Ehud fab Gera, Benjaminiad a dyn llawchwith; ac anfonodd yr Israeliaid gydag ef deyrnged i Eglon brenin Moab.M7FBu'r Israeliaid yn gwasanaethu Eglon brenin Moab am ddeunaw mlynedd.m6UF Casglodd Eglon yr Ammoniaid a'r Amaleciaid ato, ac ymosododd ar Israel a meddiannu Dinas y Palmwydd.;5qF Unwaith eto gwnaeth yr Israeliaid yr hyn oedd ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD, a nerthodd ef Eglon brenin Moab yn eu herbyn am iddynt wneud yr hyn oedd ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD.T4#F Yna cafodd y wlad lonydd am ddeugain mlynedd, nes i Othniel fab Cenas farw. 3;F Daeth ysbryd yr ARGLWYDD arno, a barnodd Israel a mynd allan i ryfela, a rhoddodd yr ARGLWYDD yn ei law Cusan-risathaim, brenin Aram, ac fe'i trechodd.25F Yna gwaeddodd yr Israeliaid ar yr ARGLWYDD, a chododd yr ARGLWYDD achubwr i'r Israeliaid, sef Othniel fab Cenas, brawd iau Caleb, ac fe'u gwaredodd.11]FCyneuodd llid yr ARGLWYDD yn erbyn Israel a gwerthodd hwy i law Cusan-risathaim, brenin Aram-naharaim, a bu'r Israeliaid yn gwasanaethu Cusan-risathaim am wyth mlynedd.0 FGwnaeth yr Israeliaid yr hyn oedd ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD, ac anghofio'r ARGLWYDD eu Duw ac addoli'r duwiau Baal ac Asera.s/aFa chymerasant eu merched hwy yn wragedd, a rhoi eu merched eu hunain i'w meibion hwy, ac addoli eu duwiau.k.QFYmgartrefodd yr Israeliaid ymysg y Canaaneaid, Hethiaid, Amoriaid, Peresiaid, Hefiaid a Jebusiaid;-+FYr oeddent yno i'r ARGLWYDD brofi Israel drwyddynt, a chael gwybod a fyddent yn ufuddhau i'r gorchmynion a roddodd ef i'w hynafiaid trwy Moses.,9FGadawyd pum arglwydd y Philistiaid, y Canaaneaid oll, y Sidoniaid, a'r Hefiaid oedd yn byw ar fynydd-dir Lebanon o Fynydd Baal-hermon hyd Lebo-hamath.R+Fac er mwyn dysgu'r rhai nad oedd ganddynt brofiad blaenorol sut i ryfela.(* MFGadawodd yr ARGLWYDD y cenhedloedd hyn i brofi'r Israeliaid oedd heb gael unrhyw brofiad o ryfeloedd Canaan, a hynny er mwyn i genedlaethau Israel gael profiad,c)AFGadawodd yr ARGLWYDD y cenhedloedd hyn heb eu disodli ar unwaith, na'u rhoi yn llaw Josua.(FGadawyd hwy i brofi'r Israeliaid, i weld a fyddent yn cadw ffordd yr ARGLWYDD ai peidio, ac yn rhodio ynddi fel y gwnaeth eu hynafiaid.a'=Fnid wyf finnau am ddisodli o'u blaen yr un o'r cenhedloedd a adawodd Josua pan fu farw."&5FCyneuodd llid yr ARGLWYDD yn erbyn Israel, a dywedodd, "Am i'r genedl hon droseddu fy nghyfamod a orchmynnais i'w hynafiaid, heb wrando ar fy llais,\%3FEto, pan fyddai farw'r barnwr, yn �l yr aent ac ymddwyn yn fwy llygredig na'u hynafiaid, gan fynd ar �l duwiau estron i'w haddoli ac ymgrymu iddynt, heb roi heibio yr un o'u harferion na'u ffyrdd gwrthnysig.q$]FPan fyddai'r ARGLWYDD yn codi barnwr iddynt, byddai ef gyda'r barnwr ac yn eu gwaredu o law eu gelynion holl ddyddiau y barnwr hwnnw; oherwydd byddai'r ARGLWYDD yn tosturio wrthynt yn eu griddfan o achos eu gormeswyr a'u cystuddwyr.w#iFEto nid oeddent yn gwrando hyd yn oed ar eu barnwyr, ond yn hytrach yn puteinio ar �l duwiau estron ac yn ymgrymu iddynt, gan gefnu'n fuan ar y ffordd a gerddodd eu hynafiaid mewn ufudd-dod i orchmynion yr ARGLWYDD; ni wnaent hwy felly.O"FYna fe gododd yr ARGLWYDD farnwyr a'u hachubodd o law eu hanrheithwyr.!!FI ble bynnag yr aent, yr oedd llaw yr ARGLWYDD yn eu herbyn er drwg, fel yr oedd wedi addo a thyngu iddynt. Ac aeth yn gyfyng iawn arnynt.P FCyneuodd llid yr ARGLWYDD yn erbyn Israel, a rhoddodd hwy yn llaw rhai a fu'n eu hanrheithio, a gwerthodd hwy i law eu gelynion oddi amgylch, fel nad oeddent bellach yn medru gwrthsefyll eu gelynion.9oF Gadawsant yr ARGLWYDD ac addoli Baal ac Astaroth.I F gan adael yr ARGLWYDD, Duw eu hynafiaid, a'u dygodd allan o wlad yr Aifft, a mynd ar �l duwiau estron o blith duwiau'r cenhedloedd oedd o'u cwmpas, ac ymgrymu iddynt hwy, a digio'r ARGLWYDD.cAF Gwnaeth yr Israeliaid yr hyn oedd ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD; aethant i addoli'r Baalim,:oF Casglwyd yr holl genhedlaeth honno at eu hynafiaid, a chododd cenhedlaeth arall ar eu h�l, nad oedd yn adnabod yr ARGLWYDD na chwaith yn gwybod am yr hyn a wnaeth dros Israel.{qF a chladdwyd ef o fewn terfynau ei etifeddiaeth, yn Timnath-heres ym mynydd-dir Effraim, i'r gogledd o Fynydd Gaas.DFBu farw Josua fab Nun, gwas yr ARGLWYDD, yn gant a deg oed,0[FAddolodd y bobl yr ARGLWYDD holl ddyddiau Josua, a holl ddyddiau'r henuriaid oedd wedi goroesi Josua ac wedi gweld yr holl waith mawr a wnaeth yr ARGLWYDD dros Israel.kQFGollyngodd Josua y bobl ac aeth pob un o'r Israeliaid i'w etifeddiaeth i gymryd meddiant o'r wlad.S!FAm hynny enwyd y lle hwnnw Bochim; ac offrymasant yno aberth i'r ARGLWYDD.saFPan lefarodd angel yr ARGLWYDD y geiriau hyn wrth yr holl Israeliaid, torrodd y bobl allan i wylo'n uchel.}FYr wyf wedi penderfynu na yrraf hwy allan o'ch blaen, ond byddant yn ddrain yn eich ystlysau, a'u duwiau yn fagl ichwi."!=Fpeidiwch chwithau � gwneud cyfamod � thrigolion y wlad hon, ond bwriwch i lawr eu hallorau.' Eto nid ydych wedi gwrando arnaf. Pam y gwnaethoch hyn?M FAeth angel yr ARGLWYDD i fyny o Gilgal i Bochim, a dywedodd, "Dygais chwi allan o'r Aifft, a dod � chwi i'r wlad a addewais i'ch hynafiaid. Dywedais hefyd, 'Ni thorraf fy nghyfamod � chwi byth;@ F$Yr oedd terfyn yr Amoriaid o riw Acrabbim, o Sela i fyny. F#Daliodd yr Amoriaid eu tir ym Mynydd Heres ac Ajalon a Saalbim, ond pwysodd tylwyth Joseff yn drymach arnynt ac aethant dan lafur gorfod.| uF"Gwasgodd yr Amoriaid y Daniaid tua'r mynydd-dir oherwydd nid oeddent yn caniat�u iddynt ddod i lawr i'r gwastatir.F  F!Ni ddisodlodd Nafftali drigolion Beth-semes na thrigolion Beth-anath; buont yn byw ymysg y Canaaneaid oedd yn trigo yn y wlad, a bu trigolion Beth-semes a Beth-anath dan lafur gorfod iddynt.g KF Bu'r Aseriaid yn byw ymysg y Canaaneaid oedd yn trigo yn y wlad am nad oeddent wedi eu disodli.h  MFNi ddisodlodd Aser drigolion Acco na thrigolion Sidon, nac Ahlab, Achsib, Helba, Affec na Rehob.|  uFNi ddisodlodd Sabulon drigolion Citron na thrigolion Nahalol. Bu'r Canaaneaid yn byw yn eu mysg a than lafur gorfod.l  UFNi ddisodlodd Effraim y Canaaneaid oedd yn byw yn Geser; bu'r Canaaneaid yn byw yn eu mysg yn Geser.a  ?FOnd pan gryfhaodd Israel, rhoesant y Canaaneaid dan lafur gorfod, heb eu disodli'n llwyr.3  cFNi feddiannodd Manasse Beth-sean na Taanach a'u maestrefi, na disodli trigolion Dor, Ibleam, na Megido a'u maestrefi; daliodd y Canaaneaid eu tir yn y rhan honno o'r wlad.f IFAeth yntau i wlad yr Hethiaid ac adeiladu tref yno, a'i henwi'n Lus; a dyna'i henw hyd heddiw. FDangosodd iddynt fynedfa i'r ddinas; trawsant hwythau'r ddinas �'r cleddyf, ond gollwng y gu373?r a'i holl deulu yn rhydd. %FPan welodd y gwylwyr ddyn yn dod allan o'r ddinas, dywedasant wrtho, "Dangos inni sut i fynd i mewn i'r ddinas, a byddwn yn garedig wrthyt."R !FAnfonodd tylwyth Joseff rai i wylio Bethel � Lus oedd enw'r ddinas gynt.M FAeth tylwyth Joseff i fyny yn erbyn Bethel, a bu'r ARGLWYDD gyda hwy.( MFOnd am y Jebusiaid oedd yn byw yn Jerwsalem, ni yrrodd y Benjaminiaid hwy allan; ac y mae'r Jebusiaid wedi byw gyda'r Ben-jaminiaid yn Jerwsalem hyd y dydd hwn.d EFRhoesant Hebron i Caleb fel yr oedd Moses wedi addo, a gyrrodd ef oddi yno dri o'r Anaciaid. FYr oedd yr ARGLWYDD gyda Jwda, a meddiannodd y mynydd-dir, ond ni allodd ddisodli trigolion y gwastadedd am fod ganddynt gerbydau haearn.N FEnillodd Jwda Gasa, Ascalon ac Ecron, a'r diriogaeth o amgylch pob un.w kFAeth Jwda gyda'i frawd Simeon a tharo'r Canaaneaid oedd yn byw yn Seffath, a difrodi'r ddinas a'i galw'n Horma.9~ oFYr oedd disgynyddion y Cenead, tad-yng-nghyfraith Moses, wedi dod i fyny gyda'r Jwdeaid o Ddinas y Palmwydd i anialwch Jwda, sydd yn Negef Arad, ac wedi mynd i fyw ymysg y bobl.4} eFAtebodd hithau, "Rho imi anrheg; yr wyt wedi rhoi imi dir yn y Negef; rho imi hefyd ffynhonnau du373?r." Felly fe roddodd Caleb iddi'r Ffynhonnau Uchaf a'r Ffynhonnau Isaf.| !FPan ddaeth hi ato, fe'i hanogodd i geisio tir amaeth gan ei thad. Wedi iddi ddisgyn oddi ar yr asyn, gofynnodd Caleb iddi, "Beth a fynni?"g{ KF Othniel fab Cenas, brawd iau Caleb, a'i henillodd; rhoddodd yntau ei ferch Achsa yn wraig iddo.pz ]F Dywedodd Caleb, "Pwy bynnag a drawo Ciriath-seffer a'i hennill, fe roddaf fy merch Achsa yn wraig iddo."Yy /F Oddi yno aethant yn erbyn trigolion Debir � Ciriath-seffer oedd enw Debir gynt.x 'F Aeth y Jwdeaid i ymladd �'r Canaaneaid oedd yn byw yn Hebron � Ciriath-arba oedd enw Hebron gynt � a lladdasant Sesai, Ahiman a Talmai.ww kF Wedyn aeth y Jwdeaid i ymladd yn erbyn y Canaaneaid oedd yn byw yn y mynydd-dir a hefyd yn y Negef a'r Seffela.uv gFYmladdodd y Jwdeaid yn erbyn Jerwsalem a'i hennill, ac yna lladd y trigolion �'r cleddyf a llosgi'r ddinas.ku SFAc meddai Adoni Besec, "Bu deg a thrigain o frenhinoedd � bodiau eu dwylo a'u traed wedi eu torri i ffwrdd yn lloffa am fwyd dan fy mwrdd; fel y gwneuthum i, felly y talodd Duw imi." Daethant ag ef i Jerwsalem, a bu farw yno.lt UFFfodd Adoni Besec, ac erlidiasant ar ei �l a'i ddal, a thorri bodiau ei ddwylo a'i draed i ffwrdd.Ts %FYno cawsant Adoni Besec ac ymladd ag ef, a lladd y Canaaneaid a'r Peresiaid.r FWedi i Jwda fynd i fyny, rhoddodd yr ARGLWYDD y Canaaneaid a'r Peresiaid yn eu llaw, a lladdasant ddeng mil ohonynt yn Besec.@q }FDywedodd Jwda wrth ei frawd Simeon, "Tyrd gyda mi i'm tiriogaeth, er mwyn inni ymladd yn erbyn y Canaaneaid; ac mi ddof finnau gyda thi i'th diriogaeth di." Ac fe aeth Simeon gydag ef.Tp %FAtebodd yr ARGLWYDD, "Jwda sydd i fynd; yr wyf yn rhoi'r wlad yn ei law ef."o FWedi marw Josua, gofynnodd yr Israeliaid i'r ARGLWYDD, "Pwy ohonom sydd i fynd yn gyntaf yn erbyn y Canaaneaid i ymladd � hwy?"pn[<!Pan fu farw Eleasar fab Aaron, claddwyd ef yn y bryn a roddwyd i'w fab Phinees ym mynydd�dir Effraim.Tm#< Yr oedd yr Israeliaid wedi cludo esgyrn Joseff o'r Aifft, a chladdwyd hwy yn Sichem yn y llain o dir a brynodd Jacob gan feibion Hamor, tad Sichem, am gant o ddarnau arian, i fod yn eiddo i blant Joseff.-lU<Gwasanaethodd Israel yr ARGLWYDD holl ddyddiau Josua, a holl ddyddiau'r henuriaid hynny a oroesodd Josua ac a wyddai am yr y cyfan a wnaeth yr ARGLWYDD dros Israel.ykm<Claddwyd ef o fewn terfynau ei etifeddiaeth, yn Timnath�sera ym mynydd-dir Effraim, i'r gogledd o Fynydd Gaas.Vj'<Wedi'r pethau hyn bu farw Josua fab Nun, gwas yr ARGLWYDD, yn gant a deg oed.=iw<Yna gollyngodd Josua'r bobl, bob un i'w etifeddiaeth.`h;<Dywedodd wrth yr holl bobl, "Edrychwch, bydd y maen hwn yn dystiolaeth yn ein herbyn, oherwydd clywodd yr holl eiriau a lefarodd yr ARGLWYDD wrthym, a bydd yn dystiolaeth yn eich erbyn os byddwch yn gwadu eich Duw."g<Ysgrifennodd y geiriau hynny yn llyfr cyfraith Duw, a chymryd maen mawr a'i osod i fyny yno o dan dderwen oedd yng nghysegr yr ARGLWYDD.kfQ<Gwnaeth Josua gyfamod �'r bobl y diwrnod hwnnw yn Sichem, a gosod deddf a chyfraith ar eu cyfer.ae=<Dywedodd y bobl wrth Josua, "Fe addolwn yr ARGLWYDD ein Duw, a gwrandawn ar ei lais ef."d<Yn awr ynteu," meddai, "bwriwch allan y duwiau estron sydd yn eich mysg, a throwch eich calon at yr ARGLWYDD, Duw Israel."!c=<Yna dywedodd Josua wrth y bobl, "Yr ydych yn dystion yn eich erbyn eich hunain i chwi ddewis gwasanaethu'r ARGLWYDD." Atebasant hwythau, "Tystion ydym."Lb<Dywedodd y bobl wrth Josua, "Na, yr ydym am wasanaethu'r ARGLWYDD."a)<Os gadewch yr ARGLWYDD a gwasanaethu duwiau estron, bydd yn troi ac yn gwneud niwed i chwi ac yn eich difodi, er yr holl dda a wnaeth i chwi."4`c<Ond dywedodd Josua wrth y bobl, "Ni fedrwch wasanaethu'r ARGLWYDD, oherwydd y mae'n Dduw sanctaidd, ac yn Dduw eiddigus, ac ni fydd yn maddau eich troseddau a'ch pechodau.(_K<Hefyd gyrrodd yr ARGLWYDD allan o'n blaen yr holl bobloedd a'r Amoriaid oedd yn y wlad. Yr ydym ninnau hefyd am wasanaethu'r ARGLWYDD, oherwydd ef yw ein Duw."~^w<Oherwydd yr ARGLWYDD ein Duw a ddaeth � ni a'n tadau i fyny o wlad yr Aifft, o du375? caethiwed, ac a wnaeth yr arwyddion mawr hyn yn ein gu373?ydd, a'n cadw bob cam o'r ffordd y daethom, ac ymysg yr holl bobloedd y buom yn tramwy yn eu plith.e]E<Atebodd y bobl a dweud, "Pell y bo oddi wrthym adael yr ARGLWYDD i wasanaethu duwiau estron! \<oni ddymunwch wasanaethu'r ARGLWYDD, dewiswch ichwi'n awr pwy a wasanaethwch: ai'r duwiau a wasanaethodd eich hynafiaid pan oeddent y tu hwnt i'r Afon, ai ynteu duwiau'r Amoriaid yr ydych yn byw yn eu gwlad? Ond byddaf fi a'm teulu yn gwasanaethu'r ARGLWYDD."O[<Am hynny ofnwch yr ARGLWYDD, gwasanaethwch ef yn ddidwyll ac yn ffyddlon; bwriwch ymaith y duwiau y bu'ch hynafiaid yn eu gwasanaethu y tu hwnt i'r Afon ac yn yr Aifft. Gwasanaethwch yr ARGLWYDD; ac>Zw< Rhoddais ichwi wlad nad oeddech wedi llafurio ynddi, a chawsoch drefi i fyw ynddynt heb ichwi eu hadeiladu; a chawsoch gynhaliaeth o winllannoedd ac olewydd na fu i chwi eu plannu.'Y}< Anfonais gacynen o'ch blaen; a hon, nid eich cleddyf na'ch bwa chwi, a yrrodd ddau frenin yr Amoriaid ymaith o'ch blaen.SX!< Wedi ichwi groesi'r Iorddonen a dod i Jericho, brwydrodd llywodraethwyr Jericho yn eich erbyn (Amoriaid, Peresiaid, Canaaneaid, Hethiaid, Girgasiaid, Hefiaid a Jebusiaid), ond rhoddais hwy yn eich llaw.tWc< Ond ni fynnwn wrando ar Balaam; am hynny fe'ch bendithiodd dro ar �l tro, a gwaredais chwi o afael Balac.Vy< Cododd Balac fab Sippor, brenin Moab, a rhyfela yn erbyn Israel, ac anfonodd i wahodd Balaam fab Beor i'ch melltithio.RU<Yna deuthum � chwi i wlad yr Amoriaid, sy'n byw y tu hwnt i'r Iorddonen, ac er iddynt ryfela yn eich erbyn, rhoddais hwy yn eich llaw, a chawsoch feddiannu eu gwlad, wedi imi eu distrywio o'ch blaen.T<Gwaeddodd eich hynafiaid ar yr ARGLWYDD, a gosododd dywyllwch rhyngddynt a'r Eifftiaid, a pheri i'r m�r eu goddiweddyd a'u gorchuddio. Gwelsoch �'ch llygaid eich hunain yr hyn a wneuthum yn yr Aifft, ac wedi hynny buoch yn byw yn yr anialwch am gyfnod maith.S<Deuthum �'ch hynafiaid allan o'r Aifft hyd at y m�r, a'r Eifftiaid yn eu hymlid � cherbydau a gwu375?r meirch hyd at y M�r Coch.|Rs<Yna anfonais Moses ac Aaron, a gosod pla ar yr Aifft, trwy'r hyn a wneuthum yno; wedi hynny deuthum � chwi allan.Q<ac i Isaac rhoddais Jacob ac Esau. Rhoddais fynydd�dir Seir yn eiddo i Esau, ond aeth Jacob a'i blant i lawr i'r Aifft.P'<Ond fe gymerais eich tad Abraham o'r tu hwnt i'r Ewffrates a'i arwain trwy holl wlad Canaan, ac amlhau ei ddisgynyddion. Rhoddais iddo Isaac;QO<Yna dywedodd Josua wrth yr holl bobl, "Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, Duw Israel: 'Ers talwm yr oedd Tera, tad Abraham a Nachor eich hynafiaid, yn byw y tu hwnt i'r Ewffrates ac yn addoli duwiau estron.N !<Casglodd Josua holl lwythau Israel ynghyd i Sichem, a galwodd henuriaid, penaethiaid, barnwyr a swyddogion Israel i ymddangos gerbron Duw.wMi<Os torrwch gyfamod yr ARGLWYDD eich Duw, y cyfamod a orchmynnodd ef, a mynd a gwasanaethu duwiau estron a'u haddoli, yna bydd digofaint yr ARGLWYDD yn cynnau yn eich erbyn, ac yn fuan byddwch wedi'ch difa o'r wlad dda a roddodd ef ichwi."CL<Fel y daeth ichwi bopeth da a addawodd yr ARGLWYDD eich Duw, felly hefyd bydd yr ARGLWYDD yn dwyn arnoch bopeth drwg, nes eich difa o'r wlad dda hon a roddodd yr ARGLWYDD eich Duw ichwi.cKA<Yn awr yr wyf fi ar fynd i ffordd yr holl ddaear. Y mae pob un ohonoch yn gwybod yn ei galon a'i enaid na phallodd dim un o'r holl bethau daionus a addawodd yr ARGLWYDD eich Duw ar eich cyfer; cawsoch y cwbl, heb ball..JW< gallwch fod yn gwbl sicr na fydd yr ARGLWYDD eich Duw yn parhau i yrru'r cenhedloedd hyn allan o'ch blaen. Yn hytrach byddant yn fagl ac yn dramgwydd ichwi, yn chwip ar eich cefnau ac yn ddrain yn eich llygaid, nes y byddwch wedi'ch difa o'r wlad dda hon a roddodd yr ARGLWYDD eich Duw i chwi.~Iw< Oherwydd os gwrthgiliwch, a glynu wrth weddill y cenhedloedd hyn a adawyd yn eich mysg, a phriodi a chymysgu � hwy,QH< Byddwch yn ofalus, bob un ohonoch, eich bod yn caru'r ARGLWYDD eich Duw. G< Y mae un ohonoch chwi'n peri i fil ohonynt hwy ffoi, oherwydd bod yr ARGLWYDD eich Duw yn ymladd drosoch, fel yr addawodd wrthych. F < Oherwydd gyrrodd yr ARGLWYDD allan o'ch blaen genhedloedd mawr a nerthol; nid oes un ohonynt wedi'ch gwrthsefyll hyd y dydd hwn.bE?<Ond glynwch wrth yr ARGLWYDD eich Duw fel, yn wir, yr ydych wedi ei wneud hyd y dydd hwn.D5<Peidiwch � chymysgu �'r cenhedloedd hyn a adawyd yn eich mysg; peidiwch ag yngan enw eu duwiau na thyngu wrthynt, na'u gwasanaethu na'u haddoli.C%<Felly byddwch yn gadarn dros gadw a chyflawni'r cwbl sydd wedi ei ysgrifennu yn llyfr cyfraith Moses, heb wyro oddi wrtho i'r dde na'r aswy.2B_<Yr ARGLWYDD eich Duw a fu'n eu hymlid ar eich rhan ac yn eu gyrru allan o'ch blaen, er mwyn i chwi gael meddiannu eu gwlad, fel yr addawodd yr ARGLWYDD eich Duw wrthych.5Ae<Gwelwch fy mod wedi rhannu rhyngoch, yn etifeddiaeth i'ch llwythau, dir y cenhedloedd hyn a ddistrywiais a'r rhai a adawyd rhwng yr Iorddonen a'r M�r Mawr yn y gorllewin.@!<Gwelsoch y cwbl a wnaeth yr ARGLWYDD eich Duw i'r holl genhedloedd hyn er eich mwyn, oherwydd yr ARGLWYDD eich Duw oedd yn ymladd drosoch.?<Galwodd ato Israel gyfan, eu henuriaid, penaethiaid, barnwyr a swyddogion, a dweud wrthynt, "Yr wyf yn hen ac yn oedrannus.> #<Wedi cyfnod maith, a'r ARGLWYDD wedi rhoi llonyddwch i Israel oddi wrth eu holl elynion o'u hamgylch, yr oedd Josua yn hen ac yn oedrannus.=<"Rhoddodd y Reubeniaid a'r Gadiaid yr enw Tyst i'r allor. "Am ei bod," meddent, "yn dyst rhyngom mai'r ARGLWYDD sydd Dduw.",<S<!Derbyniodd yr Israeliaid yr adroddiad yn llawen, a bendithio Duw. Ni bu rhagor o s�n am fynd i ryfel a difetha'r wlad lle'r oedd y Reubeniaid a'r Gadiaid yn byw.H; < Yna dychwelodd Phinees, mab yr offeiriad Eleasar, a'r penaethiaid oddi wrth y Reubeniaid a'r Gadiaid, a mynd yn �l i wlad Gilead at yr Israeliaid yng ngwlad Canaan, a rhoi adroddiad iddynt.z:o<Ac meddai Phinees, mab yr offeiriad Eleasar, wrth y Reubeniaid, y Gadiaid a'r Manasseaid, "Yn awr fe wyddom fod yr ARGLWYDD yn ein plith; oherwydd nid ydych wedi gwneud y brad hwn yn erbyn yr ARGLWYDD, ond wedi gwaredu'r Israeliaid o'i law."O9<Pan glywodd yr offeiriad Phinees, a phenaethiaid y gynulleidfa a phennau tylwythau Israel oedd gydag ef, yr hyn a ddywedodd y Reubeniaid, y Gadiaid a hanner llwyth Manasse, yr oeddent yn falch iawn.\83<Pell y bo oddi wrthym ein bod yn gwrthryfela yn erbyn yr ARGLWYDD, a chefnu arno trwy godi unrhyw allor ar gyfer poethoffrwm neu fwydoffrwm neu aberth heblaw allor yr ARGLWYDD ein Duw sydd o flaen ei dabernacl."z7o<Yr oeddem yn meddwl, 'Petaent yn dweud hyn wrthym ac wrth ein plant yn y dyfodol, byddem ninnau'n dweud, "Edrychwch ar y copi o allor yr ARGLWYDD a wnaeth ein hynafiaid, nid ar gyfer poethoffrymau nac aberth, ond yn dyst rhyngom ni a chwi".' 6;<ond yn dyst rhyngom ni a chwi, a rhwng y cenedlaethau a ddaw ar ein h�l, ein bod ninnau hefyd i gael gwasanaethu'r ARGLWYDD �'n poethoffrymau a'n hebyrth a'n heddoffrymau, fel na all eich plant chwi edliw i'n plant ni yn y dyfodol, "Nid oes gennych chwi ran yn yr ARGLWYDD".'\53<Am hynny dywedasom, 'Awn ati i adeiladu allor, nid ar gyfer poethoffrwm nac aberth,S4!<Y mae'r ARGLWYDD wedi gosod yr Iorddonen yn ffin rhyngom ni a chwi, llwythau Reuben a Gad; nid oes gennych chwi ran yn yr ARGLWYDD.' Yna gallai eich plant chwi rwystro'n plant ni rhag addoli'r ARGLWYDD.3#<Yn hytrach gwnaethom hyn rhag ofn i'ch plant chwi yn y dyfodol ddweud wrth ein plant ni, 'Beth sydd a wneloch chwi ag ARGLWYDD Dduw Israel?;2q<Os bu inni adeiladu allor i droi oddi wrth yr ARGLWYDD, ac i offrymu arni boethoffrymau a bwydoffrymau, neu i ddarparu heddoffrymau, bydded i'r ARGLWYDD ei hun ein dwyn i gyfrif.X1+<Yr ARGLWYDD yw Duw y duwiau! Yr ARGLWYDD yw Duw y duwiau! Fe u373?yr ef y gwir; bydded i Israel hefyd ei wybod. Os mewn gwrthryfel neu frad yn erbyn yr ARGLWYDD y gwnaed hyn, peidiwch �'n harbed ni heddiw.k0Q<Atebodd y Reubeniaid, y Gadiaid a hanner llwyth Manasse a dweud wrth benaethiaid tylwythau Israel,//Y<Pan droseddodd Achan fab Sera ynglu375?n �'r diofryd, oni ddaeth dicter ar holl gynulleidfa Israel? Ac er mai un oedd ef, nid un yn unig a drengodd am ei drosedd.'"-.U<Os yw'r wlad a feddiannwyd gennych yn aflan, dewch drosodd i wlad sydd ym meddiant yr ARGLWYDD, lle saif tabernacl yr ARGLWYDD, a derbyniwch ran yn ein plith ni. Peidiwch � gwrthryfela yn erbyn yr ARGLWYDD, na ninnau, drwy adeiladu ichwi unrhyw allor ar wah�n i allor yr ARGLWYDD ein Duw.-7<Dyma chwi'n awr yn cefnu ar yr ARGLWYDD; ac os gwrthryfelwch yn ei erbyn ef heddiw, yna bydd ei ddicter yntau yn erbyn holl gynulleidfa Israel yfory.,<Onid oedd trosedd Peor yn ddigon inni? Nid ydym hyd heddiw yn l�n oddi wrtho, a bu'n achos pla ar gynulleidfa'r ARGLWYDD.D+<Y mae holl gynulleidfa'r ARGLWYDD yn gofyn, 'Beth yw'r brad hwn yr ydych wedi ei wneud yn erbyn Duw Israel trwy gefnu ar yr ARGLWYDD, ac adeiladu allor heddiw mewn gwrthryfel yn ei erbyn?g*I<Daethant at y Reubeniaid, y Gadiaid a hanner llwyth Manasse yng ngwlad Gilead a dweud wrthynt,k)Q<gyda deg pennaeth, un ar gyfer pob un o lwythau Israel, pob un yn benteulu ymysg tylwythau Israel.~(w< Anfonodd yr Israeliaid Phinees, mab yr offeiriad Eleasar, i Gilead at y Reubeniaid, y Gadiaid a hanner llwyth Manasseu'e< ac wedi iddynt glywed, ymgynullodd holl gynulleidfa'r Israeliaid i Seilo, er mwyn mynd i ryfel yn eu herbyn.3&a< Clywodd yr Israeliaid fod y Reubeniaid, y Gadiaid a hanner llwyth Manasse wedi adeiladu allor ar derfyn gwlad Canaan, yn Geliloth ger yr Iorddonen, ar ochr yr Israeliaid;9%m< Pan ddaethant i Geliloth ger yr Iorddonen, cododd y Reubeniaid, y Gadiaid a hanner llwyth Manasse allor yno yng ngwlad Canaan ger yr Iorddonen; yr oedd yn allor nodedig o fawr.T$#< Dychwelodd y Reubeniaid, y Gadiaid a hanner llwyth Manasse o Seilo yng ngwlad Canaan, a gadael yr Israeliaid i fynd i wlad Gilead, y diriogaeth a feddiannwyd ganddynt yn �l gair yr ARGLWYDD drwy Moses.M#<dywedodd Josua wrthynt, "Dychwelwch adref � chyfoeth mawr a llawer iawn o anifeiliaid, hefyd arian, aur, pres a haearn, a llawer iawn o ddillad; rhannwch �'ch perthnasau ysbail eich gelynion."="u<I hanner llwyth Manasse yr oedd Moses wedi rhoi tir yn Basan; i'r hanner arall rhoddodd Josua dir gyda'u perthnasau i'r gorllewin o'r Iorddonen. Wrth eu hanfon adref a'u bendithio,H! <Yna bendithiodd Josua hwy a'u gollwng ymaith, ac aethant adref. <Yn unig byddwch yn ofalus iawn i gadw'r gorchymyn a'r gyfraith a roddodd Moses gwas yr ARGLWYDD ichwi, i garu'r ARGLWYDD eich Duw, a cherdded yn ei holl lwybrau, i gadw ei orchmynion, a glynu wrtho a'i wasanaethu �'ch holl galon ac �'ch holl enaid."jO<Bellach y mae'r ARGLWYDD eich Duw wedi rhoi diogelwch i'ch perthnasau, fel yr addawodd iddynt; felly, yn awr, trowch yn �l ac ewch adref i'r tir a roddodd Moses gwas yr ARGLWYDD i chwi i'w feddiannu y tu hwnt i'r Iorddonen. <Ers cyfnod maith hyd y dydd hwn nid ydych wedi cefnu ar eich perthnasau, a buoch yn ofalus i gadw gorchymyn yr ARGLWYDD eich Duw.-<a dweud wrthynt, "Yr ydych wedi cadw'r cwbl a orchmynnodd Moses gwas yr ARGLWYDD i chwi, a buoch yn ufudd i bob gorchymyn a roddais innau ichwi.J <Yna galwodd Josua y Reubeniaid, y Gadiaid a hanner llwyth Manasse,eE<-Ni fethodd un o'r holl bethau da a addawodd yr ARGLWYDD i du375? Israel; daeth y cwbl i ben.B<,rhoddodd yr ARGLWYDD ddiogelwch iddynt ar bob tu, yn union fel yr addawodd i'w hynafiaid; ni allodd yr un o'u gelynion eu gwrthsefyll, oherwydd rhoddodd yr ARGLWYDD hwy oll yn eu dwylo.zo<+Rhoddodd yr ARGLWYDD i Israel yr holl wlad a addawodd i'w hynafiaid. Wedi iddynt ei meddiannu ac ymsefydlu ynddi,ue<*Yr oedd gan bob un o'r dinasoedd hyn ei phorfeydd o'i hamgylch; dyna'r drefn gyda phob un o'r dinasoedd hyn. P~~$}}||{{TzzJyylxxFww_vuu^ttZssrrtqq,poonnmmll7kjjsiihhQgffeRddcbba``__X^^=]\\[ ZYYXaWWVV-TT^SRRRQ4PbOONMLL&KJJ]II HsGGFF)EEZDCCCKBAAZ@@?>>Z=<<><;;8::I99v9878655W44A33022s1100)/..J--P-,++*)(({("''/&&%$$_##=""]"!s 9lP2wm X~/&(^  c D  ) 1hH PG#F Ac yn awr, a wyt ti rywfaint gwell na Balac fab Sippor, brenin Moab? A fu ef yn ymryson o gwbl ag Israel, neu'n ymladd erioed yn eu herbyn?=FuF Onid yr hyn y bydd dy dduw Cemos yn ei roi'n feddiant iti yr wyt ti i'w feddiannu? Yn yr un modd meddiannwn ninnau'r cyfan y bydd yr ARGLWYDD ein Duw yn ei roi'n feddiant i ninnau.tEcF Yr ARGLWYDD, Duw Israel, a yrrodd yr Amoriaid allan o flaen ei bobl Israel. A wyt ti'n awr am ei feddiannu?vDgF Daethant i feddiannu holl derfynau'r Amoriaid o nant Arnon hyd nant Jabboc, ac o'r anialwch hyd yr Iorddonen.+CQF Rhoddodd yr ARGLWYDD, Duw Israel, Sihon a'i holl fyddin yn llaw Israel, ac fe'u lladdwyd; a meddiannodd Israel holl dir yr Amoriaid oedd yn byw yn yr ardal honno.BF Eto nid ymddiriedai Sihon yn Israel, iddi groesi ei ffin, ond casglodd ei holl fyddin a gwersyllu yn Jahas ac ymladd yn erbyn Israel. AF Anfonodd Israel negeswyr hefyd at frenin yr Amoriaid, Sihon brenin Hesbon, a dweud wrtho, "Gad imi groesi dy dir i'm lle fy hun."E@F Yna aethant drwy'r anialwch i fynd heibio i dir Edom a thir Moab o'r tu dwyrain i wlad Moab, a gwersyllu y tu hwnt i nant Arnon, heb groesi terfyn Moab, oherwydd nant Arnon yw terfyn Moab.V?'F Yna fe anfonodd Israel negeswyr at frenin Edom a dweud, "Gad imi fynd trwy dy dir di"; ond ni wrandawai brenin Edom. Wedyn anfonwyd at frenin Moab, ac nid oedd ef yn fodlon; felly arhosodd Israel yn Cades.u>eF oherwydd pan ddaethant i fyny o'r Aifft, fe aeth Israel trwy'r anialwch hyd at y M�r Coch nes dod i Cades.d=CF i ddweud wrtho, "Dyma a ddywed Jefftha: 'Ni chymerodd Israel dir Moab na thir yr Ammoniaid;<<uF Anfonodd Jefftha negeswyr eto at frenin yr AmmoniaidU;%F Dywedodd brenin yr Ammoniaid wrth negeswyr Jefftha, "Pan ddaeth Israel i fyny o'r Aifft, meddiannodd fy ngwlad rhwng nentydd Arnon a Jabboc, hyd at yr Iorddonen; felly dyro hi'n �l yn awr yn heddychol.": F Anfonodd Jefftha negeswyr at frenin yr Ammoniaid a dweud, "Beth sydd gennyt yn f'erbyn, dy fod wedi dod i ymosod ar fy ngwlad?"29_F Aeth Jefftha gyda henuriaid Gilead, a gwnaeth y fyddin ef yn ben ac yn arweinydd arnynt, ac adroddodd Jefftha gerbron yr ARGLWYDD yn Mispa bopeth yr oedd wedi ei gytuno.l8SF Dywedodd henuriaid Gilead wrth Jefftha, "Bydd yr ARGLWYDD yn dyst rhyngom y gwnawn yn �l dy air.",7SF Dywedodd Jefftha wrth henuriaid Gilead, "Os byddwch yn fy nghymryd yn �l i ymladd �'r Ammoniaid, a'r ARGLWYDD yn eu rhoi yn fy llaw, yna byddaf yn ben arnoch." 6;F Ac meddent hwythau wrtho, "Dyna pam y daethom atat yn awr. Tyrd yn �l gyda ni ac ymladd �'r Ammoniaid, a chei fod yn ben ar holl drigolion Gilead."*5OF Ond dywedodd Jefftha wrth henuriaid Gilead, "Onid chwi oedd yn fy nghas�u ac yn fy ngyrru o du375? fy nhad? Pam y dewch ataf fi yn awr pan yw'n gyfyng arnoch?"^47F a dweud wrtho, "Tyrd, bydd di'n arweinydd inni, er mwyn inni ymladd �'r Ammoniaid."v3gF A phan ddechreuodd y brwydro rhwng yr Ammoniaid ac Israel, aeth henuriaid Gilead i gyrchu Jefftha o wlad Tob,G2 F Ymhen amser aeth yr Ammoniaid i ryfela yn erbyn yr Israeliaid.1}F Ciliodd Jefftha oddi wrth ei frodyr, a mynd i fyw i wlad Tob, lle casglodd ato nifer o wu375?r ofer a oedd yn ei ddilyn.=0uF Yr oedd gan wraig Gilead hefyd feibion, ac wedi iddynt dyfu, gyrasant Jefftha allan a dweud wrtho, "Ni chei di etifeddiaeth yn nhu375? ein tad, oherwydd mab i wraig estron wyt ti."h/ MF Yr oedd Jefftha, brodor o Gilead, yn u373?r dewr; yr oedd yn fab i butain, a Gilead oedd ei dad../F Dywedodd swyddogion byddin Gilead wrth ei gilydd, "Pwy bynnag fydd yn dechrau'r ymladd �'r Ammoniaid, ef fydd yn ben ar holl drigolion Gilead."}-uF Pan alwodd yr Ammoniaid eu milwyr ynghyd a gwersyllu yn Gilead, ymgasglodd yr Israeliaid hefyd a gwersyllu yn Mispa.{,qF Bwriasant y duwiau dieithr allan o'u plith, a gwasanaethu'r ARGLWYDD, ac ni allai yntau oddef adfyd Israel yn hwy. +F Yna dywedodd yr Israeliaid wrth yr ARGLWYDD, "Yr ydym wedi pechu; gwna inni beth bynnag a weli'n dda, ond eto gwared ni y tro hwn."v*gF Ewch a galwch ar y duwiau yr ydych wedi eu dewis; bydded iddynt hwy eich gwaredu chwi yn awr eich cyfyngdra."p)[F Ond yr ydych wedi fy ngadael i a gwasanaethu duwiau eraill, ac am hynny nid wyf am eich gwaredu rhagor.^(7F Sidoniaid, Amaleciaid, a Midianiaid, galwasoch arnaf fi, a gwaredais chwi o'u gafael.x'kF Dywedodd yr ARGLWYDD wrth yr Israeliaid, "Pan ormeswyd chwi gan yr Eifftiaid, Amoriaid, Ammoniaid, Philistiaid, &F Yna galwodd yr Israeliaid ar yr ARGLWYDD, a dweud, "Yr ydym wedi pechu yn d'erbyn; yr ydym wedi gadael ein Duw ac addoli'r Baalim." %F Wedyn croesodd yr Ammoniaid dros yr Iorddonen i ryfela yn erbyn Jwda a Benjamin a thylwyth Effraim, a bu'n gyfyng iawn ar Israel.8$kF Ysigodd y rheini'r Israeliaid a'u gormesu y flwyddyn honno; ac am ddeunaw mlynedd buont yn gormesu'r holl Israeliaid y tu hwnt i'r Iorddonen, yn Gilead yng ngwlad yr Amoriaid.f#GF Enynnodd llid yr ARGLWYDD yn erbyn Israel, a gwerthodd hwy i law'r Philistiaid a'r Ammoniaid.e"EF Unwaith eto gwnaeth yr Israeliaid yr hyn oedd ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD, ac addoli'r Baalim a'r Astaroth, a duwiau Syria, Sidon, Moab, yr Ammoniaid a'r Philistiaid; gwrthodasant yr ARGLWYDD a pheidio �'i wasanaethu./![F Pan fu farw Jair, claddwyd ef yn Camon.F F Yr oedd ganddo ddeg ar hugain o feibion a arferai farchogaeth ar ddeg ar hugain o asynnod; ac yr oedd ganddynt ddeg dinas ar hugain yn nhir Gilead; gelwir y rhain yn Hafoth-jair hyd heddiw.b?F Ar ei �l cododd Jair, brodor o Gilead. Bu'n farnwr ar Israel am ddwy flynedd ar hugain._9F Bu'n farnwr ar Israel am dair blynedd ar hugain; a phan fu farw, claddwyd ef yn Samir. #F Ar �l Abimelech, yr un a gododd i waredu Israel oedd Tola fab Pua, fab Dodo, dyn o Issachar a oedd yn byw yn Samir ym mynydd-dir Effraim.p[F 9Hefyd talodd Duw yn �l holl ddrygioni pobl Sichem, a disgynnodd arnynt felltith Jotham fab Jerwbbaal.jOF 8Felly y talodd Duw i Abimelech am y drygioni a wnaeth i'w dad trwy ladd ei ddeg brawd a thrigain.KF 7Pan welodd yr Israeliaid fod Abimelech wedi marw, aeth pawb adref.DF 6Ar unwaith galwodd ei lanc, a oedd yn cludo'i arfau, a dweud wrtho, "Tyn dy gleddyf a lladd fi, rhag iddynt ddweud amdanaf mai gwraig a'm lladdodd." Felly trywanodd ei lanc ef, a bu farw.S!F 5taflodd rhyw wraig faen melin i lawr ar ben Abimelech a dryllio'i benglog.tcF 4Daeth Abimelech at y tu373?r, ac ymladd yn ei erbyn; ac wrth iddo agos�u at fynediad y tu373?r i'w losgi,!=F 3Yr oedd tu373?r cadarn yng nghanol y dref, a ffodd y gwu375?r a'r gwragedd i gyd yno, a holl benaethiaid y dref, a chloi arnynt ac esgyn i do'r tu373?r.JF 2Yna aeth Abimelech i Thebes a gwersyllu yn ei herbyn a'i hennill.FF 1Felly torrodd pob un o'r bobl ei gangen a dilyn Abimelech; rhoesant hwy dros y ddaeargell, a'i llosgi uwch eu pennau. Bu farw pawb oedd yn Nhu373?r Sichem, oddeutu mil o wu375?r a gwragedd.~wF 0ac aeth ef a phawb o'r fyddin oedd gydag ef i Fynydd Salmon. Cymerodd Abimelech un o'r bwyeill yn ei law, a thorri cangen o'r coed, a'i chodi a'i gosod ar ei ysgwydd. Yna dywedodd wrth y bobl oedd gydag ef, "Brysiwch, gwnewch yr un fath � mi."T#F /Dywedwyd wrth Abimelech fod penaethiaid Tu373?r Sichem i gyd wedi ymgasglu,Z/F .Pan glywodd holl benaethiaid Tu373?r Sichem, aethant i ddaeargell teml El-berith.!F -Brwydrodd Abimelech yn erbyn y dref ar hyd y diwrnod hwnnw, a chipiodd hi a lladd y bobl oedd ynddi. Distrywiodd y dref a'i hau � halen.9F ,Ymosododd Abimelech a'r fintai oedd gydag ef, a sefyll ym mynediad porth y dref, ac yr oedd dwy fintai yn ymosod ar bawb oedd yn y maes ac yn eu taro.-F +Cymerodd yntau fyddin, a'i rhannu'n dair mintai ac ymguddio yn y maes, a phan welodd y bobl yn dod allan o'r dref, cododd yn eu herbyn a'u taro.J F *Trannoeth aeth pobl Sichem allan i'r maes, a hysbyswyd Abimelech.n WF )Arhosodd Abimelech yn Aruma, a gyrrwyd Gaal a'i gymrodyr ymaith gan Sebul rhag iddynt aros yn Sichem.l SF (Aeth Abimelech ar ei �l, a ffodd yntau; ond cwympodd llawer yn glwyfedig hyd at fynediad y porth.J F 'Arweiniodd Gaal benaethiaid Sichem allan, ac ymladd ag Abimelech.Q F &Atebodd Sebul, "Ple'n awr, ynteu, y mae dy geg fawr oedd yn dweud, 'Pwy yw Abimelech, fel ein bod ni yn ei wasanaethu?' Onid dyma'r fyddin y buost yn ei dilorni? Allan � thi yn awr i ymladd � hi!"yF %Yna dywedodd Gaal eto, "Y mae yna bobl yn dod i lawr o ganol y wlad, ac un fintai'n dod o gyfeiriad Derwen y Swynwyr."4cF $Gwelodd Gaal y bobl a dywedodd wrth Sebul, "Edrych, y mae pobl yn dod i lawr o gopaon y mynyddoedd." Ond dywedodd Sebul wrtho, "Gweld cysgod y mynyddoedd fel pobl yr wyt."yF #Pan aeth Gaal fab Ebed allan a sefyll ym mynediad porth y dref, cododd Abimelech a'r dynion oedd gydag ef o'u cuddfan.r_F "Cych-wynnodd Abimelech a'r holl bobl oedd gydag ef liw nos, ac ymguddio yn bedair mintai yn erbyn Sichem.1F !yna, yfory ar godiad haul, gwna gyrch cynnar ar y dref, a phan ddaw ef a'r bobl sydd gydag ef allan i'th gyfarfod, gwna dithau iddo orau y medri."Y-F Yn awr, cychwyn di liw nos gyda'r bobl sydd gennyt, ac ymguddia allan yn y wlad;!F Anfonodd negeswyr at Abimelech i Aruma a dweud, "Edrych, y mae Gaal fab Ebed a'i gymrodyr wedi dod i Sichem, ac yn troi'r dref yn d'erbyn.V'F Pan glywodd Sebul, goruchwyliwr y ddinas, eiriau Gaal fab Ebed, fe wylltiodd.}uF O na fyddai'r bobl yma dan fy awdurdod i! Mi symudwn i Abimelech. Dywedwn wrtho, 'Cynydda dy fyddin a thyrd allan.'"dCF Ac meddai Gaal fab Ebed, "Pwy yw Abimelech a phwy yw pobl Sichem, fel ein bod ni yn ei wasanaethu ef? Oni ddylai mab Jerwbbaal a'i oruchwyliwr Sebul wasanaethu gwu375?r Hemor tad Sichem? Pam y dylem ni ei wasanaethu ef?=~uF Wedi iddynt fod allan yn y maes yn cynaeafu eu gwinllannoedd ac yn sathru'r grawnwin, cadwasant u373?yl o lawenydd a mynd i deml eu duw gan fwyta ac yfed, ac yna difenwi Abimelech.k}QF Pan ddaeth Gaal fab Ebed a'i gymrodyr drosodd i Sichem, enillodd ymddiriedaeth penaethiaid Sichem.4|cF Gosododd penaethiaid Sichem rai ar bennau'r mynyddoedd i wylio amdano; yr oeddent hwy'n ysbeilio pawb a dd�i heibio iddynt ar y ffyrdd, a dywedwyd am hyn wrth Abimelech.U{%F Digwyddodd hyn er mwyn i'r trais a wnaed ar ddeng mab a thrigain Jerwbbaal, a'r tywallt gwaed, ddisgyn ar eu brawd Abimelech, a'u lladdodd, ac ar benaethiaid Sichem, a fu'n ei gynorthwyo i ladd ei frodyr.kzQF anfonodd Duw ysbryd cynnen rhwng Abimelech a phenaethiaid Sichem, a throesant yn annheyrngar iddo.QyFTynnodd i lawr du373?r Penuel, a lladdodd bobl y dref.cPAFYna cymerodd henuriaid y dref, a dysgodd wers i bobl Succoth � drain a mieri'r anialwch.LOFPan ddaeth at bobl Succoth, dywedodd, "Dyma Seba a Salmunna, y buoch yn eu dannod imi, gan ofyn, 'A wyt eisoes yn cydio yn sodlau Seba a Salmunna, fel ein bod i roi bwyd i'th ddynion lluddedig?'"N#Fdaliodd un o fechgyn Succoth; wedi iddo'i holi, ysgrifennodd hwnnw iddo restr yn cynnwys saith deg a saith o arweinwyr a henuriaid Succoth.QMF Fel yr oedd Gideon fab Joas yn dychwelyd o'r frwydr heibio i allt Heres,xLkF Ffodd Seba a Salmunna, ond aeth Gideon ar eu h�l, a dal dau frenin Midian a gwasgaru'r holl fyddin mewn braw.wKiF Aeth Gideon ar hyd llwybr y preswylwyr pebyll, o'r tu dwyrain i Noba a Jogbeha, a tharo'r fyddin yn annisgwyl.XJ+F Yr oedd Seba a Salmunna wedi cyrraedd Carcor, ac yr oedd eu byddin gyda hwy, tua phymtheng mil, sef pawb a adawyd o fyddin y dwyreinwyr, oherwydd yr oedd cant ac ugain o filoedd o wu375?r arfog wedi syrthio.mIUF Felly dywedodd wrth bobl Penuel, "Pan ddof yn �l yn llwyddiannus, fe dynnaf i lawr y tu373?r hwn."H{FWedyn aeth oddi yno i Penuel, a gofyn yr un fath iddynt hwy; ac atebodd pobl Penuel ef yn yr un modd � phobl Succoth.G'FAc meddai Gideon, "Am hynny, pan fydd yr ARGLWYDD wedi rhoi Seba a Salmunna yn fy llaw, fe ffustiaf eich cyrff � drain a mieri'r anialwch."FyFOnd dywedodd arweinwyr Succoth, "A wyt eisoes yn cydio yn sodlau Seba a Salmunna, fel ein bod i roi bwyd i'th fintai?"JEFDywedodd wrth bobl Succoth, "Os gwelwch yn dda, rhowch dipyn o fara i'r fyddin sy'n fy nilyn, oherwydd maent yn lluddedig, ac yr wyf finnau'n erlid ar �l Seba a Salmunna, brenhinoedd Midian."dDCFAeth Gideon tua'r Iorddonen a'i chroesi gyda'r tri chant, yn lluddedig ond yn para i erlid.?CyFYn eich dwylo chwi y rhoddodd Duw Oreb a Seeb, arweinwyr Midian. Beth a fedrais i ei wneud o'i gymharu �'r hyn a wnaethoch chwi?" Wedi iddo ddweud hyn, fe dawelodd eu dig tuag ato.B1FOnd dywedodd ef wrthynt, "Yn awr, beth a wneuthum i o'i gymharu �'r hyn a wnaethoch chwi? Onid yw lloffion Effraim yn well na chynhaeaf Abieser?0A ]FDywedodd gwu375?r Effraim wrtho, "Beth yw hyn yr wyt wedi ei wneud i ni, drwy beidio �'n galw pan aethost i ymladd yn erbyn Midian?" A buont yn dadlau'n chwyrn ag ef.R@FDaliasant Oreb a Seeb, dau arweinydd Midian, a lladd Oreb wrth graig Oreb, a Seeb wrth winwryf Seeb; yna, wedi iddynt erlid Midian, daethant � phen Oreb a phen Seeb at Gideon y tu hwnt i'r Iorddonen.z?oFYr oedd Gideon wedi anfon negeswyr drwy holl ucheldir Effraim a dweud, "Dewch i lawr yn erbyn Midian a chymryd rhydau'r Iorddonen o'u blaen hyd Beth-bara." Casglwyd holl wu375?r Effraim a daliasant rydau'r Iorddonen cyn belled � Beth-bara.i>MFGalwyd ar yr Israeliaid o Nafftali, Aser a Manasse gyfan, a buont yn erlid ar �l y Midianiaid.K=FTra oedd y tri chant yn seinio'r utgyrn, trodd yr ARGLWYDD gleddyf pob un yn y gwersyll yn erbyn ei gymydog, a ffoesant cyn belled � Beth-sitta yn Serera, ac i gyffiniau Abel-mehola a Tabbath.v<gFTra oedd pob un yn sefyll yn ei le o gwmpas y gwersyll, rhuthrodd yr holl wersyll o gwmpas gan weiddi a ffoi.N;FA dyma'r tair mintai yn seinio'r utgyrn ac yn dryllio'r piserau, gan ddal y ffaglau yn eu llaw chwith a'r utgyrn i'w seinio yn eu llaw dde; ac yr oeddent yn gweiddi, "Cleddyf yr ARGLWYDD a Gideon!"I: FCyrhaeddodd Gideon a'r cant o ddynion oedd gydag ef at gwr y gwersyll ar ddechrau'r wyliadwriaeth ganol, a'r gwylwyr newydd eu gosod. Seiniasant yr utgyrn, a dryllio'r piserau oedd yn eu llaw.9'FPan fyddaf fi a phawb sydd gyda mi yn seinio'r utgorn, seiniwch chwithau eich utgyrn o bob tu i'r gwersyll, a dweud, 'Yr ARGLWYDD a Gideon!'"F8FPan ddof fi at gwr y gwersyll, yna gwnewch yr un fath � mi.+7QFRhannodd y tri chant yn dair mintai, a rhoi yn eu llaw utgyrn, a phiserau gwag gyda ffaglau o'u mewn. Dywedodd wrthynt, "Edrychwch arnaf fi, a gwnewch yr un fath.G6 FPan glywodd Gideon adrodd y freuddwyd a'i dehongli, ymgrymodd i'r llawr; yna dychwelodd at wersyll Israel a dweud, "Codwch, oherwydd y mae'r ARGLWYDD wedi rhoi gwersyll Midian yn eich llaw."5+FAtebodd ei gyfaill, "Nid yw hyn yn ddim amgen na chleddyf Gideon fab Joas yr Israeliad; y mae Duw wedi rhoi Midian a'r holl wersyll yn ei law."/4YF Pan gyrhaeddodd Gideon, dyna lle'r oedd rhyw ddyn yn adrodd breuddwyd wrth ei gyfaill ac yn dweud, "Dyma'r freuddwyd a gefais. Yr oeddwn yn gweld torth o fara haidd yn rhowlio trwy wersyll Midian, a phan dd�i at babell, yr oedd yn ei tharo a'i thaflu a'i dymchwel nes bod y babell yn disgyn."+3QF Yr oedd y Midianiaid a'r Amaleciaid a'r holl ddwyreinwyr wedi disgyn ar y dyffryn fel haid o locustiaid; yr oedd eu camelod mor ddirifedi � thywod glan y m�r.32aF a gwrando ar yr hyn y maent yn ei ddweud; yna fe gryfheir dy law wedi iti fod i lawr yn y gwersyll." Felly fe aeth ef a Pura ei lanc at ymyl y milwyr arfog yn y gwersyll.L1F Os oes arnat ofn mynd, dos � Pura dy lanc gyda thi at y gwersyll,|0sF Y noson honno dywedodd yr ARGLWYDD wrth Gideon, "Cod, dos i lawr i'r gwersyll, oherwydd yr wyf yn ei roi yn dy law.,/SFCymerodd Gideon biserau'r bobl a'r utgyrn oedd ganddynt, ac anfon yr Israeliaid i gyd adref, ond cadw'r tri chant. Yr oedd gwersyll Midian islaw iddo yn y dyffryn..3FDywedodd yr ARGLWYDD wrth Gideon, "Trwy'r tri chant sy'n llepian y byddaf yn eich achub, ac yn rhoi Midian yn dy law; caiff pawb arall fynd adref."_-9FTri chant oedd nifer y rhai oedd yn llepian, a phawb arall yn penlinio i yfed du373?r.r,_FAeth Gideon �'r bobl i lawr at y du373?r, a dywedodd yr ARGLWYDD wrtho, "Pob un sy'n llepian y du373?r �'i dafod fel y bydd ci'n llepian, gosod hwnnw ar wah�n i'r rhai sy'n penlinio ac yn yfed trwy ddod �'u llaw at eu genau." +FDywedodd yr ARGLWYDD wrth Gideon, "Y mae gormod o bobl eto. Dos � hwy i lawr at y du373?r, a phrofaf hwy iti yno. Pan ddywedaf wrthyt, 'Y mae hwn i fynd gyda thi', bydd hwnnw'n mynd gyda thi; a phan ddywedaf, 'Nid yw hwn i fynd gyda thi', ni fydd yn mynd."6*gFFelly, cyhoedda yng nghlyw'r bobl, 'Pwy bynnag sydd mewn ofn a dychryn, aed adref.'" Profodd Gideon hwy, a dychwelodd dwy fil ar hugain o'r bobl, gan adael deng mil ar �l.;)qFDywedodd yr ARGLWYDD wrth Gideon, "Y mae gennyt ormod o bobl gyda thi imi roi Midian yn eu llaw, rhag i Israel ymfalch�o yn f'erbyn a dweud, 'Fy llaw fy hun sydd wedi f'achub.'(( MFCododd Jerwbbaal, sef Gideon, a'r holl bobl oedd gydag ef yn gynnar a gwersyllu ger ffynnon Harod. Yr oedd gwersyll Midian yn y dyffryn i'r gogledd o fryn More.Z'/F(Gwnaeth Duw hynny y noson honno, y cnu'n unig yn sych, a gwlith ar y llawr i gyd.:&oF'Ond meddai Gideon wrth Dduw, "Paid � digio wrthyf os gofynnaf un peth arall; yr wyf am wneud un prawf arall �'r cnu: bydded y cnu'n unig yn sych, a gwlith ar y llawr i gyd."%F&Felly y bu. Pan gododd fore trannoeth a hel y cnu at ei gilydd, gwasgodd ddigon o wlith ohono i lenwi ffiol �'r du373?r.3$aF%dyma fi'n gosod cnu o wl�n ar y llawr dyrnu; os bydd gwlith ar y cnu yn unig, a'r llawr i gyd yn sych, yna byddaf yn gwybod y gwaredi Israel drwof fi, fel y dywedaist."^#7F$Dywedodd Gideon wrth Dduw, "Os wyt am waredu Israel drwy fy llaw i, fel yr addewaist,+"QF#Anfonodd negeswyr drwy Manasse gyfan a galw arnynt hwythau hefyd i'w ddilyn. Yna anfonodd negeswyr drwy Aser, Sabulon a Nafftali, a daethant hwythau i'w cyfarfod.n!WF"Disgynnodd ysbryd yr ARGLWYDD ar Gideon; chwythodd yntau'r utgorn a galw ar yr Abiesriaid i'w ddilyn.q ]F!Daeth yr holl Midianiaid a'r Amaleciaid a'r dwyreinwyr ynghyd, a chroesi a gwersyllu yn nyffryn Jesreel.F A'r diwrnod hwnnw galwyd Gideon yn Jerwbbaal � hynny yw, "Bydded i Baal ddadlau ag ef" � am iddo fwrw ei allor i lawr.FOnd meddai Joas wrth bawb oedd yn sefyll o'i gwmpas, "A ydych chwi am ddadlau achos Baal? A ydych chwi am ei achub ef? Rhoir pwy bynnag sy'n dadlau drosto i farwolaeth erbyn y bore. Os yw'n dduw, dadleued drosto'i hun am i rywun fwrw ei allor i lawr.")MFYna dywedodd pobl y ddinas wrth Joas, "Tyrd �'th fab allan iddo gael marw, oherwydd y mae wedi bwrw i lawr allor Baal a thorri'r pren Asera oedd yn ei hymyl." Fyna gofynnodd pawb i'w gilydd, "Pwy a wnaeth hyn?" Ar �l chwilio a holi, dywedasant, "Gideon fab Joas sydd wedi gwneud hyn."H FPan gododd pobl y ddinas yn gynnar yn y bore a gweld allor Baal wedi ei bwrw i lawr a'r pren Asera oedd yn ei hymyl wedi ei thorri, a'r ail ych wedi ei offrymu ar yr allor oedd wedi ei chodi,BFCymerodd Gideon ddeg o'i weision a gwnaeth fel yr oedd yr ARGLWYDD wedi dweud wrtho, ond gan fod arno ofn gwneud hynny liw dydd oherwydd ei deulu a phobl y ddinas, fe'i gwnaeth liw nos.5FAdeilada allor briodol i'r ARGLWYDD dy Dduw ar ben y fangre hon; yna cymer yr ail ych a'i offrymu'n boethoffrwm ar goed yr Asera a dorraist i lawr."H FY noson honno dywedodd yr ARGLWYDD wrtho, "Cymer ych o eiddo dy dad, yr ail ych, yr un seithmlwydd, a thyn i lawr yr allor i Baal sydd gan dy dad, a thor i lawr y pren Asera sydd yn ei hymyl.q]FAdeiladodd Gideon allor i'r ARGLWYDD yno a'i henwi Jehofa-shalom. Y mae yn Offra Abieser hyd y dydd hwn.T#FOnd dywedodd yr ARGLWYDD wrtho, "Heddwch iti; paid ag ofni, ni byddi farw."%FYna fe sylweddolodd Gideon mai angel yr ARGLWYDD oedd, a dywedodd, "Gwae fi, f'Arglwydd DDUW, am imi weld angel yr ARGLWYDD wyneb yn wyneb.":oFEstynnodd angel yr ARGLWYDD flaen y ffon oedd yn ei law, a phan gyffyrddodd �'r cig a'r bara croyw, cododd t�n o'r graig a'u llosgi; a diflannodd angel yr ARGLWYDD o'i olwg.~wFYna dywedodd angel Duw wrtho, "Cymer y cig a'r bara croyw a'u rhoi ar y graig acw, a thywallt y cawl." Gwnaeth hynny.&GFAeth Gideon a pharatoi myn gafr a phobi bara croyw o beilliaid. Gosododd y cig ar ddysgl a rhoi'r cawl mewn padell, a'u dwyn ato dan y dderwen, a'u cyflwyno.%FPaid � mynd oddi yma cyn imi ddychwelyd atat a chyflwyno fy offrwm a'i osod o'th flaen." Atebodd yntau, "Fe arhosaf nes iti ddod yn �l."a=FAtebodd yntau, "Os cefais ffafr yn d'olwg, yna rho arwydd imi mai ti sy'n siarad � mi.{qFYna dywedodd yr ARGLWYDD wrtho, "Yn sicr byddaf fi gyda thi, a byddi'n taro'r Midianiaid fel pe baent un gu373?r."FAtebodd yntau, "Ond, syr, sut y gwaredaf fi Israel? Edrych, fy nhylwyth i yw'r gwannaf yn Manasse, a minnau yw'r distatlaf o'm teulu."S !FErbyn hyn y mae'r ARGLWYDD wedi'n gadael, a'n rhoi yng ngafael Midian." Trodd angel yr ARGLWYDD ato a dweud, "Dos, gyda'r nerth hwn sydd gennyt, a gwared Israel o afael Midian; onid wyf fi yn dy anfon?"g IF Ateb-odd Gideon ef, "Ond, syr, os yw'r ARGLWYDD gyda ni, pam y mae hyn i gyd wedi digwydd inni? A phle mae ei holl ryfeddodau y soniodd ein hynafiaid amdanynt, a dweud wrthym, 'Oni ddygodd yr ARGLWYDD ni i fyny o'r Aifft?'e EF Ymddangosodd angel yr ARGLWYDD iddo a dweud wrtho, "Y mae'r ARGLWYDD gyda thi, u373?r dewr.": oF Daeth angel yr ARGLWYDD ac eistedd dan y dderwen yn Offra, a oedd yn perthyn i Joas yr Abiesriad. Yr oedd ei fab, Gideon, yn dyrnu gwenith mewn gwinwryf, i'w guddio rhag Midian. #F Dywedais wrthych: Myfi yw'r ARGLWYDD, eich Duw; peidiwch ag ofni duwiau'r Amoriaid yr ydych yn byw yn eu gwlad. Ond ni wrandawsoch arnaf.'"wiF achubais chwi o law'r Eifftiaid a phawb oedd yn eich gormesu, a'u gyrru allan o'ch blaen, a rhoi eu tir ichwi.JFanfonodd yr ARGLWYDD broffwyd at yr Israeliaid, a dywedodd hwnnw wrthynt, "Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, Duw Israel: 'Myfi a ddaeth � chwi i fyny o'r Aifft, a'ch rhyddhau o du375?'r caethiwed;6iFWedi iddynt alw ar yr ARGLWYDD o achos Midian,b?FFelly aeth Israel yn dlawd iawn o achos Midian; yna galwodd yr Israeliaid ar yr ARGLWYDD.#AFPan ddoent hwy a'u hanifeiliaid a'u pebyll, yr oeddent mor niferus � locustiaid; nid oedd rhifo arnynt hwy na'u camelod pan ddoent i'r wlad i'w difrodi.5Fbyddent yn gwersyllu yn eu herbyn ac yn distrywio cnwd y ddaear cyn belled � Gasa, heb adael unrhyw beth byw yn Israel, na dafad nac ych nac asyn.saFBob tro y byddai'r Israeliaid wedi hau, byddai Midian ac Amalec a'r dwyreinwyr yn dod ac yn ymosod arnynt; FAm fod Midian yn drech nag Israel parat�dd yr Israeliaid lochesau iddynt eu hunain yn y mynyddoedd, a hefyd ogofeydd a chaerau. FGwnaeth yr Israeliaid yr hyn oedd ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD, a rhoddodd yr ARGLWYDD hwy yn llaw Midian am saith mlynedd.)MFFelly bydded i'th holl elynion ddarfod, O ARGLWYDD, ond bydded y rhai sy'n dy garu fel yr haul yn codi yn ei rym." Yna cafodd y wlad lonydd am ddeugain mlynedd.I~ F'Onid ydynt yn cael ysbail ac yn ei rannu � llances neu ddwy i bob un o'r dynion, ysbail o frethyn lliw i Sisera, ie, ysbail o frethyn lliw, darn neu ddau o frodwaith am yddfau'r ysbeilwyr?'R}FAtebodd y ddoethaf o'i thywysogesau, ie, rhoes hithau'r ateb iddi ei hun,|FEdrychai mam Sisera trwy'r ffenestr a llefain trwy'r dellt: 'Pam y mae ei gerbyd yn oedi? Pam y mae twrf ei gerbydau mor hir yn dod?' {FRhwng ei thraed fe grymodd, syrthiodd, gorweddodd; rhwng ei thraed fe grymodd, syrthiodd; lle crymodd, yno fe syrthiodd yn gelain.z!FEstynnodd ei llaw at yr hoelen, a'i deheulaw at ordd y llafurwyr; yna fe bwyodd Sisera a dryllio'i ben, fe'i trawodd a thrywanu ei arlais.kyQFAm ddu373?r y gofynnodd ef, estynnodd hithau laeth; mewn llestr pendefigaidd cynigiodd iddo enwyn.mxUFBendigedig goruwch gwragedd fyddo Jael, gwraig Heber y Cenead; bendithier hi uwch gwragedd y babell.,wSF'Melltigwch Meros,' medd angel yr ARGLWYDD, 'melltigwch yn llwyr ei thrigolion, am na ddaethant i gynorthwyo'r ARGLWYDD, i gynorthwyo'r ARGLWYDD gyda'r gwroniaid.'Wv)FYna'r oedd carnau'r ceffylau'n diasbedain gan garlam gwyllt eu meirch cryfion.qu]FYsgubodd nant Cison hwy ymaith, cododd llif nant Cison yn eu herbyn. Fy enaid, cerdda ymlaen mewn nerth.It Fo'r nef ymladdodd y s�r, ymladd o'u cylchoedd yn erbyn Sisera.sFDaeth brenhinoedd ac ymladd; fe ymladdodd brenhinoedd Canaan yn Taanach ger dyfroedd Megido, ond heb gymryd ysbail o arian.hrKFPobl a fentrodd eu heinioes hyd angau oedd Sabulon a Nafftali hefyd, ar uchelfannau maes y gad.q)FArhosodd Gilead y tu hwnt i'r Iorddonen; a pham yr oedd Dan yn oedi ger y llongau? Arhosodd Aser ar lan y m�r, ac oedi gerllaw ei gilfachau.pyFPam yr arhosaist rhwng y corlannau i wrando ar chwiban bugeiliaid? Ymysg y rhaniadau yn Reuben yr oedd petruster mawr.)oMFYr oedd tywysogion Issachar gyda Debora; bu Issachar yn ffyddlon i Barac, yn rhuthro i'r dyffryn ar ei �l. Ymysg y rhaniadau yn Reuben yr oedd petruster mawr.:noFDaeth rhai o Effraim a lledu drwy'r dyffryn, a gweiddi, 'Ar dy �l di, Benjamin, gyda'th geraint!' Aeth llywiawdwyr i lawr o Machir; ac o Sabulon, rhai'n cario gwialen swyddog.nmWF Yna fe aeth y gweddill i lawr at y pendefigion, do, fe aeth byddin yr ARGLWYDD i lawr ymysg y cedyrn. G~~:}}Q||-{zzyMxx3wwvv)utss r qqUpXp!ooo6nn.mmll1k_jii(hhgg#ffNeddzdcvbbMaa``b`_^]]9\\D[ZZZ-YbXX,WrVUTSSRR,QQPxOO/NNtMLLHKJJCIIsHGGGRFEERDiCChBBAo@@ >==<;::9N8877;655H4332k23180U//-..b--<,,Q++*)((W('&&%]$$c##{""H" !N am#m4'{G jR0  0 ^ J?qeQ LI F Dyma'r hyn a wnawn i Gibea: awn yn ei herbyn trwy fwrw coelbren;nWFCododd yr holl bobl fel un gu373?r a dweud, "Ni ddychwel neb ohonom i'w babell na mynd yn �l adref.JFChwi oll, bobl Israel, mynegwch eich barn a'ch cyngor yma'n awr."&GFCymerais innau hi a'i thorri'n ddarnau a'u hanfon drwy bob rhan o diriogaeth Israel, oherwydd y mae'r treiswyr hyn wedi gwneud anlladrwydd ffiaidd yn Israel.-Fyna cododd dinasyddion Gibea yn f'erbyn ac amgylchynu'r tu375? liw nos, gan fwriadu fy lladd; treisiwyd fy ngordderch, a bu hi farw o'r herwydd.}uFAtebodd y Lefiad, sef gu373?r y ddynes a lofruddiwyd, "Yr oeddwn i a'm gordderch wedi mynd i Gibea Benjamin i letya;FClywodd y Benjaminiaid fod yr Israeliaid wedi mynd i fyny i Mispa. Gofynnodd yr Israeliaid, "Dywedwch sut y dig-wyddodd y fath gamwri."  FYmgasglodd arweinwyr byddin holl lwythau Israel yn gynulliad o bobl yr ARGLWYDD, pedwar can mil o wu375?r traed yn dwyn cleddyf.| uFDaeth Israel gyfan allan fel un, o Dan hyd Beerseba a thir Gilead, a galw cynulleidfa Israel at yr ARGLWYDD i Mispa.JFYr oedd pawb a'i gwelodd yn dweud, "Ni wnaed ac ni welwyd y fath beth, o'r dydd y daeth yr Israeliaid i fyny o wlad yr Aifft hyd y dydd hwn. Edrychwch arni ac ystyried; yna mynegwch eich barn."7FPan gyrhaeddodd ei gartref, cymerodd gyllell, a gafael yn ei ordderch a'i darnio bob yn gymal yn ddeuddeg darn, a'u hanfon drwy holl derfynau Israel.f GFDywedodd wrthi, "Cod, inni gael mynd." Ond nid oedd ateb. Cododd hi ar yr asyn ac aeth adref.8 kFPan gododd ei meistr yn y bore ac agor drws y tu375? i fynd allan i gychwyn ar ei daith, dyna lle'r oedd ei ordderch wedi disgyn wrth ddrws y tu375?, a'i dwy law ar y rhiniog.U %FYn y bore, daeth y ddynes a disgyn wrth ddrws y tu375? lle'r oedd ei meistr.N FOnd ni fynnai'r dynion wrando arno. Felly cydiodd y dyn yn ei ordderch a'i gwthio allan atynt, a buont yn ei threisio a'i cham-drin drwy'r nos, hyd y bore, ac yna gadael iddi fynd ar doriad y wawr.3 aFDyma fy merch i, sy'n wyryf, a'i ordderch ef; dof � hwy allan i chwi eu treisio, neu wneud fel y mynnoch iddynt, ond peidiwch � gwneud y fath anlladrwydd gyda'r dyn."2_FAeth perchennog y tu375? allan atynt a dweud wrthynt, "Nage, frodyr, peidiwch � chamymddwyn; gan fod y dyn wedi dod i'm tu375?, peidiwch � gwneud y fath anlladrwydd.xkFTra oeddent yn eu mwynhau eu hunain, daeth rhai o ddihirod y dref i ymgasglu o gwmpas y tu375?, a churo ar y drws a dweud wrth yr hen u373?r oedd yn berchen y tu375?, "Tyrd �'r dyn a ddaeth i'th du375? allan, i ni gael cyfathrach ag ef."eEFAeth � hwy i'w du375? a phorthi'r asynnod; cawsant hwythau olchi eu traed a bwyta ac yfed. FDywedodd yr hen u373?r, "Croeso i chwi. Fe ofalaf fi am eich anghenion i gyd; rhaid ichwi beidio � threulio'r nos ar y sgw�r." FY mae gennym wellt ac ebran i'n hasynnod, hefyd fara a gwin i mi a'th lawforwyn a'r gwas; nid oes ar dy weision angen un dim."W)FDywedodd yntau wrtho, "Ar daith o Fethlehem Jwda i gyffiniau mynydd-dir Effraim yr ydym ni. Un oddi yno wyf fi, yn dychwelyd adref ar �l bod ym Methlehem Jwda; ond nid oes neb wedi fy nghymryd i'w du375?.FWrth godi ei olwg, gwelodd y teithiwr ar sgw�r y dref, ac meddai'r hen u373?r, "I ble rwyt ti'n mynd, ac o ble y daethost?",SFAr hynny, dyma hen u373?r yn dod o'i waith yn y maes gyda'r hwyr. Un o fynydd-dir Effraim oedd ef, ond yn cartrefu dros dro yn Gibea; Benjaminiaid oedd pobl y lle.FTroesant i mewn yno i dreulio'r nos yn Gibea; ond er iddynt fynd ac eistedd ar sgw�r y dref, nid oedd neb am eu cymryd i mewn i letya.QFFelly ymlaen � hwy nes i'r haul fachlud arnynt yn ymyl Gibea Benjamin.s~aF Ac meddai wedyn wrth ei was, "Tyrd, fe awn cyn belled � Gibea neu Rama, a threulio'r nos yn un ohonynt."u}eF Ond atebodd ei feistr, "Nid awn i mewn i ddinas estron lle nad oes Israeliaid; fe awn cyn belled � Gibea."0|[F A phan oeddent yn ymyl Jebus, a'r dydd yn darfod, dywedodd y gwas wrth ei feistr, "Tyrd yn awr, gad inni droi i mewn yma i ddinas y Jebusiaid, a threulio'r nos ynddi."{!F Ond ni fynnai'r dyn aros; cododd, a mynd gyda'i ddau asyn llwythog, a'i ordderch, a'i was, nes dod gyferbyn � Jebus, hynny yw Jerwsalem.DzF A buont yn hamddena hyd hwyr y dydd ac yn bwyta gyda'i gilydd. Yna, pan oedd y dyn a'i ordderch a'i lanc yn paratoi i gychwyn, dywedodd tad yr eneth wrtho, "Edrych, y mae'n hwyrhau, arhoswch heno; mae'r dydd ar ddarfod. Os arhosi yma heno a'th fwynhau dy hun, fe gewch godi'n gynnar yfory i'ch taith, a mynd adref."cyAFA phan gododd i gychwyn fore'r pumed diwrnod, dywedodd tad yr eneth, "Atgyfnertha dy hun."gxIFEr i'r gu373?r godi i fynd, bu ei dad-yng-nghyfraith mor daer fel yr arhosodd yno noson arall.w9FFelly dyna'r ddau'n eistedd i lawr gyda'i gilydd i fwyta ac yfed; ac meddai tad yr eneth wrth y gu373?r, "Bodlona aros noson eto a'th fwynhau dy hun."2v_FAr y pedwerydd dydd, wedi iddynt godi'n fore a pharatoi i gychwyn, dywedodd tad yr eneth wrth ei fab-yng-nghyfraith, "Atgyfnertha dy hun � thamaid o fara cyn cychwyn."u{FMynnodd ei dad-yng-nghyfraith, sef tad yr eneth, iddo aros yno am dridiau, a buont yn bwyta ac yn yfed ac yn cysgu yno.+tQFcychwynnodd ei gu373?r ar ei h�l gyda'i was a dau asyn, i'w denu hi'n �l. Daeth hi ag ef i'w chartref, a phan welodd ei thad ef yr oedd yn falch o'i gyfarfod.s}FOnd bu'r ordderchwraig yn anffyddlon iddo; gadawodd ef a dianc adref i Fethlehem Jwda. Wedi iddi fod yno ryw bedwar mis,(r MFYn y dyddiau hynny nid oedd brenin yn Israel. Yr oedd rhyw Lefiad yn byw yng nghyffiniau mynydd-dir Effraim, ac fe gymerodd iddo ordderchwraig o Fethlehem Jwda.bq?FYr oeddent yn defnyddio'r gerfddelw a wnaeth Mica yr holl adeg y bu tu375? Dduw yn Seilo.$pCFGosododd y Daniaid y gerfddelw i fyny, a bu Jonathan fab Gersom, fab Manasse, ac yna'i feibion, yn offeiriaid i lwyth Dan hyd y dydd y caethgludwyd y wlad.bo?Fa'i galw'n Dan ar �l eu tad Dan, a aned i Israel. Ond Lais oedd enw'r dref ar y cyntaf.PnFNid oedd neb i'w harbed, oherwydd yr oedd yn rhy bell o Sidon, ac nid oedd ganddynt gysylltiad � neb. Yr oedd y dref mewn dyffryn yn perthyn i Beth-rehob, ac ailgododd y Daniaid y dref a byw ynddi,&mGFCymerodd y Daniaid y pethau yr oedd Mica wedi eu gwneud, a'i offeiriad, ac aethant i Lais, at bobl dawel a dibryder, a'u lladd �'r cleddyf a llosgi'r dref.ql]FYna aeth y Daniaid ar eu ffordd, a gwelodd Mica eu bod yn gryfach nag ef, a throes yn �l a mynd adref.k#FAc meddai'r Daniaid wrtho, "Paid � chodi dy lais arnom, rhag i ddynion gwyllt eu tymer ruthro arnoch, ac i ti a'th deulu golli'ch bywyd."0j[FAtebodd Mica, "Yr ydych wedi cymryd y duwiau a wneuthum, ac wedi mynd �'m hoffeiriad; a beth arall sydd gennyf? Sut felly y gallwch ofyn imi, 'Beth sy'n bod arnat?'"iFWedi iddynt oddiweddyd y Daniaid, troesant hwythau i'w hwynebu, ac meddent wrth Mica, "Beth sy'n bod, i beri iti ddod �'r fath fintai?" hFYr oeddent wedi mynd gryn bellter o du375? Mica cyn i'r dynion yn y tai gerllaw ei gartref gael eu galw ynghyd i ymlid y Daniaid.cgAFWedi iddynt ailgychwyn, gosodasant y rhai bychain a'r preiddiau a'r meddiannau ar y blaen.ffGFBodlonodd yr offeiriad a chymerodd yr effod, y teraffim a'r gerfddelw, ac ymuno �'r fintai.Ue%FDywedasant hwythau wrtho, "Taw di, a phaid � dweud dim. Tyrd gyda ni, a bydd yn dad ac yn offeiriad i ni. Prun sydd orau, ai bod yn offeiriad i un teulu, ynteu'n offeiriad i lwyth a thylwyth yn Israel?"'dIFWedi i'r rhain fynd i mewn i du375? Mica a chymryd y gerfddelw, yr effod, y teraffim a'r ddelw dawdd, dywedodd yr offeiriad wrthynt, "Beth ydych yn ei wneud?"7ciFtra aeth y pum dyn oedd wedi bod yn ysb�o'r wlad i mewn i gymryd y gerfddelw, yr effod, y teraffim a'r ddelw dawdd. Safai'r offeiriad wrth y drws gyda'r chwe channwr arfog.?FA phan welodd y bobl ef, rhoesant foliant i'w duw a dweud: "Rhoddodd ein duw yn ein dwylo ein gelyn ac anrheithiwr ein gwlad, a amlhaodd ein celaneddau."=1FDaeth arglwyddi'r Philistiaid ynghyd mewn llawenydd i offrymu aberth mawr i'w duw Dagon a dweud: "Rhoddodd ein duw yn ein dwylo ein gelyn Samson.";<sFOnd dechreuodd ei wallt dyfu eto ar �l ei eillio. ;FDaliodd y Philistiaid ef, a thynnu ei lygaid, a mynd ag ef i lawr i Gasa a'i rwymo mewn gefynnau; a bu'n malu blawd yn y carchardy.4:cFDywedodd, "Y mae'r Philistiaid ar dy warthaf, Samson!" Deffr�dd ef o'i gwsg gan feddwl, "Af allan fel o'r blaen ac ymryddhau." Ni wyddai fod yr ARGLWYDD wedi cefnu arno."9?FSuodd hi Samson i gysgu ar ei gliniau, ac yna galwodd am ddyn i eillio saith cudyn ei ben. Dechreuodd ei gystwyo, ac yr oedd ei nerth wedi cilio rhagddo.s8aFGwelodd Delila ei fod wedi dweud ei gyfrinach yn llawn wrthi, ac anfonodd am arglwyddi'r Philistiaid a dweud, "Dewch ar unwaith; y mae wedi dweud ei gyfrinach yn llawn wrthyf." Daeth arglwyddi'r Philistiaid ati �'r arian yn eu llaw.x7kFfe ddywedodd ei gyfrinach yn llawn wrthi. Dywedodd, "Nid yw ellyn erioed wedi cyffwrdd �'m pen, oherwydd b�m yn Nasaread i Dduw o groth fy mam. Petaent yn fy eillio, yna byddai fy nerth yn pallu ac mi awn cyn wanned � dyn cyffredin."x6kFAc oherwydd ei bod yn ei flino �'i geiriau, ddydd ar �l dydd, ac yn dal i'w boeni nes ei fod wedi yml�dd,Q5FAc meddai hi wrtho, "Sut y medri di ddweud, 'Rwy'n dy garu', a thithau heb ymddiried ynof? Y tair gwaith hyn yr wyt wedi gwneud ffu373?l ohonof, a heb ddweud wrthyf yn iawn ymhle y mae dy nerth mawr."x4kFFelly suodd Delila ef i gysgu, a gweodd saith cudyn ei ben i mewn i'r we, a'i thynhau �'r hoelen. Yna dywedodd wrtho, "Y mae'r Philistiaid ar dy warthaf, Samson!" Deffr�dd yntau o'i gwsg, a thynnodd yn rhydd yr hoelen, y garfan a'r we.31F Ac meddai Delila wrth Samson, "Hyd yn hyn yr wyt wedi gwneud ffu373?l ohonof a dweud celwydd wrthyf; dywed wrthyf yn iawn sut y rhwymir di." Dywedodd wrthi, "Pe baet yn gwau saith cudyn fy mhen i'r we, ac yn ei thynhau �'r hoelen, yna mi awn cyn wanned � dyn cyffredin."`2;F Felly cymerodd Delila raffau newydd a'i rwymo � hwy, a dweud, "Y mae'r Philistiaid ar dy warthaf, Samson!" A thra oedd y gwylwyr yn parhau yn yr ystafell fewnol, torrodd ef y rhaffau oddi ar ei freichiau fel edau.~1wF Dywedodd yntau, "Pe rhwyment fi � rhaffau newydd heb fod erioed ar waith, yna mi awn cyn wanned � dyn cyffredin."0F Ac meddai Delila wrth Samson, "Dyma ti wedi gwneud ffu373?l ohonof a dweud celwydd wrthyf; yn awr dywed wrthyf yn iawn sut y rhwymir di."p/[F Tra oedd gwylwyr cudd yn disgwyl mewn ystafell fewnol, dywedodd hi wrtho, "Y mae'r Philistiaid ar dy warthaf, Samson!" Torrodd yntau y llinynnau, fel y torrir edau garth pan ddaw'n agos at d�n. Ni ddatgelwyd cyfrinach ei gryfder.l.SFDaeth arglwyddi'r Philistiaid � saith llinyn bwa ir heb sychu iddi, a rhwymodd hithau ef � hwy.-FDywedodd Samson wrthi, "Petaent yn fy rhwymo � saith llinyn bwa ir heb sychu, yna mi awn cyn wanned � dyn cyffredin."x,kFDywedodd Delila wrth Samson, "Dywed i mi ymhle y mae dy nerth mawr, a sut y gellir dy rwymo i'th gadw'n gaeth?"e+EFDaeth arglwyddi'r Philistiaid ati a dweud wrthi, "Huda ef, i gael gweld ymhle y mae ei nerth mawr, a pha fodd y gallwn ei drechu a'i rwymo a'i gadw'n gaeth. Yna fe rydd pob un ohonom iti un cant ar ddeg o ddarnau arian."W*)FAr �l hyn, syrthiodd mewn cariad � dynes yn nyffryn Sorec, o'r enw Delila.`);FGorweddodd Samson hyd hanner nos; yna cododd a gafael yn nwy dd�r a dau gilbost porth y dref, a'u codi o'u lle, ynghyd �'r bar. Ac wedi eu gosod ar ei ysgwyddau, fe'u cariodd i gopa'r mynydd gyferbyn � Hebron.>(wFClywodd pobl Gasa fod Samson yno, a daethant at ei gilydd a disgwyl amdano drwy'r nos wrth borth y dref heb wneud unrhyw symudiad, gan feddwl, "Pan ddaw'n olau ddydd, fe'i lladdwn."F' FPan aeth Samson i Gasa, gwelodd yno butain ac aeth i mewn ati.S&!FBu Samson yn farnwr ar Israel am ugain mlynedd yng nghyfnod y Philistiaid.9%mFHolltodd Duw y ceubwll sydd yn Lehi, a ffrydiodd du373?r ohono; wedi iddo yfed, adferwyd ei ysbryd ac adfywiodd. Am hynny enwodd y ffynnon En-haccore; y mae yn Lehi hyd heddiw.A$}FYr oedd syched mawr arno, a galwodd ar yr ARGLWYDD a dweud, "Ti a roddodd y fuddugoliaeth fawr hon i'th was, ond a wyf yn awr i drengi o syched, a syrthio i afael y rhai dienwaededig?"_#9FWedi iddo orffen dweud hyn, taflodd yr �n o'i law, a galwyd y lle hwnnw Ramath-lehi.k"QFAc meddai Samson: "� g�n asyn rhois iddynt gurfa asyn; � g�n asyn lleddais fil o ddynion."_!9FCafodd �n asyn, a honno heb sychu; gafaelodd ynddi �'i law, a lladd mil o ddynion.d CFPan gyrhaeddodd Lehi, a'r Philistiaid yn bloeddio wrth ei gyfarfod, dis-gynnodd ysbryd yr ARGLWYDD arno, aeth y rhaffau oedd am ei freichiau fel llinyn wedi ei ddeifio gan d�n, a syrthiodd ei rwymau oddi am ei ddwylo.7iF Dywedodd y gwu375?r, "Na, dim ond dy rwymo a wnawn, a'th drosglwyddo iddynt hwy; yn sicr, nid ydym am dy ladd." Yna rhwymasant ef � dwy raff newydd, a mynd ag ef o'r graig.#AF Yna dywedasant, "Yr ydym ni wedi dod yma i'th rwymo a'th roi yn llaw'r Philistiaid." Dywedodd Samson wrthynt, "Ewch ar eich llw na wnewch chwi niwed imi."oYF Yna aeth tair mil o wu375?r o Jwda i hafn craig Etam a dweud wrth Samson, "Fe wyddost yn iawn mai'r Philistiaid sy'n ein llywodraethu; beth yw hyn a wnaethost inni?" Atebodd yntau, "Gwneuthum iddynt hwy fel y gwnaethant hwy i mi."F Gofynnodd gwu375?r Jwda, "Pam y daethoch yn ein herbyn?" Ac meddent, "Daethom i ddal Samson, a gwneud iddo ef fel y gwnaeth ef i ni."MF Daeth y Philistiaid i fyny a gwersyllu yn Jwda, ac ymledu trwy Lehi.hKFTrawodd hwy'n bendramwnwgl � difrod mawr, cyn mynd ymaith ac aros mewn hafn yng nghraig Etam.FAeth y Philistiaid a'i llosgi hi a'i thad; a dywedodd Samson, "Os ydych chwi'n ymddwyn fel hyn, nid ymataliaf finnau nes dial arnoch."2_FPan ofynnodd y Philistiaid pwy oedd wedi gwneud hyn, dywedwyd, "Samson, mab-yng-nghyfraith y dyn o Timna, am fod hwnnw wedi cymryd ei wraig ef a'i rhoi i'w was priodas."!FYna wedi iddo gynnau'r ffaglau, gyrrodd hwy drwy gnydau'r Philistiaid, a llosgi'r styciau a'r u375?d oedd heb ei dorri a'r gerddi olewydd.!=FAeth Samson a dal tri chant o lwynogod; ac wedi iddo gael ffaglau, fe'u clymodd hwy gynffon wrth gynffon, a gosod ffagl yn y canol rhwng y ddwy gynffon.ueFOnd dywedodd Samson wrthynt, "Y tro hwn fe dalaf y pwyth i'r Philistiaid; fe achosaf niwed difrifol iddynt."6gFa dywedodd wrtho, "Yr oeddwn yn meddwl yn sicr ei bod hi'n llwyr atgas gennyt; felly rhoddais hi i'th was priodas. Y mae ei chwaer iau yn dlysach na hi; cymer hi yn ei lle.": qFYmhen amser, ar adeg y cynhaeaf gwenith, ymwelodd Samson �'i wraig gyda myn gafr, a dweud, "Yr wyf am gael mynd at fy ngwraig i'r siambr." Ond ni chaniataodd ei thad iddo fynd,EFRhoddwyd gwraig Samson i'w gyfaill, a fu'n was priodas iddo.eEFYna disgynnodd ysbryd yr ARGLWYDD arno, aeth i lawr i Ascalon a lladdodd ddeg ar hugain o ddynion. Cymerodd eu gwisgoedd a rhoi'r siwtiau i'r rhai a atebodd y pos, ond yr oedd wedi digio'n enbyd ac aeth yn ei �l adref.nWFA dywedodd dynion y dref wrtho ar y seithfed diwrnod, cyn i'r haul fachlud: "Beth sy'n felysach na m�l, a beth sy'n gryfach na llew?" Dywedodd yntau wrthynt: "Oni bai i chwi aredig �'m heffer, ni fyddech wedi datrys fy mhos."7iFBu'n wylo wrtho trwy gydol y saith diwrnod y cynhaliwyd y wledd, ac ar y seithfed dydd fe'i heglurodd iddi, am ei bod wedi ei flino. Eglurodd hithau'r pos i lanciau ei phobl.lSFAeth gwraig Samson ato yn ei dagrau a dweud, "Fy nghas�u yr wyt ti, nid fy ngharu; rwyt wedi gosod pos i lanciau fy mhobl heb ei egluro i mi." Ac meddai yntau, "Nid wyf wedi ei egluro i'm tad a'm mam; pam yr eglurwn ef i ti?"6 gFAr y pedwerydd dydd dywedasant wrth wraig Samson, "Huda dy u373?r i ddatgelu'r pos inni, neu fe'th losgwn di a'th deulu. Ai er mwyn ein tlodi y rhoesoch wahoddiad inni yma?"3 aFDywedasant wrtho, "Mynega dy bos, inni ei glywed." A dywedodd wrthynt: "o'r bwytawr fe ddaeth bwyd, ac o'r cryf fe ddaeth melystra." Am dridiau buont yn methu ateb y pos.| sF Ond os methwch roi'r ateb imi, rhaid i chwi roi i mi ddeg darn ar hugain o frethyn a deg siwt ar hugain o ddillad."G  F Ac meddai Samson wrthynt, "Yr wyf am osod pos i chwi; os llwyddwch i'w ateb yn gywir yn ystod saith diwrnod y wledd, rhof i chwi ddeg darn ar hugain o frethyn a deg siwt ar hugain o ddillad.O F Pan welsant ef, dewiswyd deg ar hugain o gyfeillion i gadw cwmni iddo.cAF Aeth ei dad i lawr at y ferch, a gwnaeth Samson wledd yno yn �l arfer y gwu375?r ifainc.FF Cymerodd beth o'r m�l yn ei law, ac aeth yn ei flaen dan fwyta, nes dod at ei dad a'i fam; rhoddodd beth hefyd iddynt hwy i'w fwyta, heb ddweud wrthynt mai o gorff y llew y daeth y m�l.FPan ddych-welodd ymhen amser i'w phriodi, trodd i edrych ar ysgerbwd y llew, a dyna lle'r oedd haid o wenyn a m�l y tu mewn i'r corff.S!FYna aeth Samson yn ei flaen i siarad gyda'r ferch, a'i chael wrth ei fodd.1FDisgynnodd ysbryd yr ARGLWYDD ar Samson, a holltodd y llew ifanc fel hollti myn, heb ddim yn ei law; ond ni ddywedodd wrth ei rieni beth a wnaeth.FAeth Samson i lawr gyda'i dad a'i fam i Timna, a phan gyrhaeddodd winllannoedd Timna, daeth llew ifanc i'w gyfarfod dan ruo.=uFNi wyddai ei dad a'i fam mai oddi wrth yr ARGLWYDD yr oedd hyn, ac mai ceisio achos yn erbyn y Philistiaid yr oedd ef. Yr adeg honno y Philistiaid oedd yn arglwyddiaethu ar Israel.~wFAc meddai ei dad a'i fam wrtho, "Onid oes gwraig iti ymhlith merched dy gymrodyr a'th holl geraint? Pam yr ei i geisio gwraig o blith y Philistiaid dienwaededig?" Ond dywedodd Samson wrth ei dad, "Cymer honno imi, oherwydd hi sydd wrth fy modd." FPan ddychwelodd, dywedodd wrth ei dad a'i fam, "Yr wyf wedi gweld un o ferched y Philistiaid yn Timna; cymerwch honno'n wraig imi."J FAeth Samson i Timna, ac yno sylwodd ar un o ferched y Philistiaid.Y~-F a dechreuodd ysbryd yr ARGLWYDD ei gynhyrfu yn Mahane-dan, rhwng Sora ac Estaol.]}5F Wedi i'r wraig eni mab, galwodd ef Samson; tyfodd y bachgen dan fendith yr ARGLWYDD,S|!F Ond meddai hi wrtho, "Pe byddai'r ARGLWYDD wedi dymuno ein lladd, ni fyddai wedi derbyn poethoffrwm a bwydoffrwm o'n llaw, na dangos yr holl bethau hyn i ni, na pheri inni glywed pethau fel hyn yn awr."U{%F Yna dywedodd Manoa wrth ei wraig, "Yr ydym yn sicr o farw am inni weld Duw."kzQF Nid ymddangosodd angel yr ARGLWYDD iddynt mwyach, a sylweddolodd Manoa mai angel yr ARGLWYDD oedd.7yiF Fel yr oedd y fflam yn codi oddi ar yr allor i'r awyr, esgynnodd angel yr ARGLWYDD yn fflam yr allor. Yr oedd Manoa a'i wraig yn edrych, a syrthiasant ar eu hwynebau ar lawr.x)F Yna cymerodd Manoa'r myn gafr a'r bwydoffrwm, a'u hoffrymu i'r ARGLWYDD ar y graig, a digwyddodd rhyfeddod tra oedd Manoa a'i wraig yn edrych.fwGF Atebodd angel yr ARGLWYDD, "Pam yr wyt ti'n holi fel hyn ynghylch fy enw? Y mae'n rhyfeddol!"Xv+F a gofynnodd iddo, "Beth yw d'enw, inni gael dy anrhydeddu pan wireddir dy air?"LuF Ond atebodd angel yr ARGLWYDD ef, "Pe bait yn fy nghadw yma, ni fyddwn yn bwyta dy fwyd, ond os wyt am offrymu poethoffrwm, offryma ef i'r ARGLWYDD." Ni wyddai Manoa mai angel yr ARGLWYDD ydoedd,%tEF Y mae i gadw'r cwbl a orchmynnais iddi." Yna dywedodd Manoa wrth angel yr ARGLWYDD, "Yr ydym am dy gadw yma nes y byddwn wedi paratoi myn gafr ar dy gyfer."ksQF nid yw hi i fwyta dim a ddaw o'r winwydden, nac i yfed na gwin na diod gadarn, na bwyta dim aflan.drCF Dywedodd angel yr ARGLWYDD wrth Manoa, "Rhaid i'th wraig ofalu am bopeth a ddywedais wrthi;`q;F Gofynnodd Manoa iddo, "Pan wireddir dy air, sut fachgen fydd ef, a beth fydd ei waith?" p F Cododd Manoa a dilynodd ei wraig at y dyn a gofyn iddo, "Ai ti yw'r gu373?r a fu'n siarad gyda'm gwraig?" Ac meddai yntau, "Ie."{oqF Rhedodd hithau ar unwaith a dweud wrth ei gu373?r, "Y mae'r dyn a ddaeth ataf y diwrnod hwnnw wedi ymddangos eto."n!F Gwrandawodd Duw ar gais Manoa, a daeth angel Duw eto at y wraig, pan oedd hi'n eistedd allan yn y maes, a'i gu373?r Manoa heb fod gyda hi.4mcF Gwedd�odd Manoa ar yr ARGLWYDD a dweud, "O Arglwydd, os gweli'n dda, gad i'r gu373?r Duw a anfonaist ddod yn �l atom i'n cyfarwyddo beth i'w wneud i'r bachgen a enir."Il F Fe ddywedodd wrthyf, 'Byddi'n beichiogi ac yn geni mab; felly paid ag yfed na gwin na diod gadarn, na bwyta dim aflan, oherwydd bydd y bachgen yn Nasaread i Dduw o'r groth hyd ddydd ei farw.'".kWF Aeth y wraig at ei gu373?r a dweud, "Daeth gu373?r Duw ataf, a'i wedd fel angel Duw, yn frawychus iawn; ni ofynnais iddo o ble'r oedd, ac ni ddywedodd ei enw wrthyf.NjF gan dy fod yn mynd i feichiogi a geni mab; ac nid yw ellyn i gyffwrdd �'i ben, oherwydd y mae'r bachgen i fod yn Nasaread i Dduw o'r groth. Ef fydd yn dechrau gwaredu Israel o law'r Philistiaid."RiF Felly, gwylia rhag yfed gwin na diod gadarn, a phaid � bwyta dim aflan,hF Ymddangosodd angel yr ARGLWYDD i'r wraig a dweud wrthi, "Dyma ti yn ddi-blant, heb eni plentyn, ond byddi'n beichiogi ac yn geni mab.vggF Yr oedd rhyw ddyn o'r enw Manoa o Sora, o lwyth Dan, ac yr oedd ei wraig yn ddi-blant, heb eni yr un plentyn.f /F Unwaith eto gwnaeth yr Israeliaid yr hyn oedd ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD, a rhoddodd yr ARGLWYDD hwy yn llaw'r Philistiaid am ddeugain mlynedd.re_F Pan fu Abdon fab Hilel o Pirathon farw, claddwyd ef yn Pirathon yn nhir Effraim, ym mynydd yr Amaleciaid.dF Yr oedd ganddo ef ddeugain mab a deg ar hugain o wyrion yn marchogaeth ar ddeg asyn a thrigain. Bu'n farnwr ar Israel am wyth mlynedd.Ic F Ar ei �l ef bu Abdon fab Hilel o Pirathon yn farnwr ar Israel.KbF Pan fu Elon o Sabulon farw, claddwyd ef yn Ajalon yn nhir Sabulon.NaF Ar ei �l ef bu Elon o Sabulon yn farnwr ar Israel am ddeng mlynedd.4`eF Pan fu Ibsan farw, claddwyd ef ym Methlehem.y_mF Yr oedd ganddo ddeg ar hugain o feibion a deg ar hugain o ferched. Rhoddodd ei ferched ei hun mewn priodas i rai o'r tu allan, a chyrchodd ddeg ar hugain o ferched o'r tu allan yn wragedd i'w feibion. Bu'n farnwr ar Israel am saith mlynedd.?^{F Ar ei �l ef bu Ibsan o Fethlehem yn farnwr ar Israel.s]aF Bu Jefftha o Gilead yn farnwr ar Israel am chwe blynedd; a phan fu farw, claddwyd ef yn ei dref yn Gilead.y\mF yna byddent yn dweud wrtho, "Dywed, 'Shibboleth'." Byddai yntau'n dweud, "Sibboleth", gan na fedrai ynganu'n gywir. Ac wedi iddynt ei ddal, byddent yn ei ladd ger rhydau'r Iorddonen. Bu farw dwy fil a deugain o wu375?r Effraim y pryd hwnnw.b[?F Meddiannodd Gilead y rhydau dros yr Iorddonen i gyfeiriad Effraim, a phan fyddai ffoadur o Effraim yn crefu am gael croesi, byddai dynion Gilead yn gofyn iddo, "Ai un o Effraim wyt ti?" Pe byddai hwnnw'n ateb, "Nage",]Z5F Yna casglodd Jefftha holl filwyr Gilead at ei gilydd ac ymladd ag Effraim; a threchodd milwyr Gilead bobl Effraim, am iddynt ddweud, "Ff�edigion o Effraim ydych chwi, bobl Gilead, ymysg pobl Effraim a Manasse.".YWF Pan welais na fyddech yn fy achub, mentrais fynd yn erbyn yr Ammoniaid; ac fe roddodd yr ARGLWYDD hwy yn fy llaw. Pam yr ydych wedi dod ataf heddiw i ymladd � mi?""X?F Dywedodd Jefftha, "Yr oedd gennyf fi a'm pobl achos chwerw yn erbyn yr Ammoniaid, ond pe byddwn wedi galw arnoch chwi, ni fyddech wedi fy achub o'u llaw.NW F Galwodd gwu375?r Effraim eu milwyr ynghyd a chroesi i Saffon, a dweud wrth Jefftha, "Pam yr aethost i ymladd yn erbyn yr Ammoniaid heb ein gwahodd ni i fynd gyda thi? Fe losgwn dy du375? am dy ben."yVmF (bod merched Israel yn mynd allan bob blwyddyn i alaru am ferch Jefftha o Gilead am bedwar diwrnod yn y flwyddyn.8UkF 'Ar derfyn y deufis, daeth yn �l at ei thad, a gwnaeth yntau iddi yn �l yr adduned a dyngodd. Nid oedd hi wedi cael cyfathrach � gu373?r. A daeth hyn yn ddefod yn Israel,T F &Dywedodd yntau, "Ie, dos." Gadawodd iddi fynd am ddeufis; ac aeth hithau a'i ffrindiau i wylo am ei morwyndod ar y mynyddoedd. SF %Ychwanegodd, "Caniat� un peth i mi; rho imi ysbaid o ddeufis i grwydro'r mynyddoedd ac i wylo am fy morwyndod gyda'm ffrindiau."3RaF $Ac meddai hithau wrtho, "Fy nhad, yr wyt wedi gwneud addewid i'r ARGLWYDD; gwna imi fel yr addewaist, wedi i'r ARGLWYDD sicrhau iti ddialedd ar dy elynion, yr Ammoniaid."CQF #A phan welodd ef hi, rhwygodd ei wisg, a dweud, "Gwae fi, fy merch! Yr wyt ti wedi fy nryllio'n llwyr, a thi yw achos fy nhrallod. Gwneuthum addewid i'r ARGLWYDD, ac ni allaf ei thorri.";PqF "Pan gyrhaeddodd Jefftha ei gartref yn Mispa, daeth ei ferch allan i'w gyfarfod � thympanau a dawnsiau. Hi oedd ei unig blentyn; nid oedd ganddo fab na merch ar wah�n iddi hi.O9F !a goresgynnodd hwy'n llwyr, o Aroer hyd gyffiniau Minnith � ugain tref, gan gynnwys Abel-ceramim; felly darostyngwyd yr Ammoniaid gan yr Israeliaid.iNMF A phan aeth Jefftha i frwydro yn erbyn yr Ammoniaid, fe roddodd yr ARGLWYDD hwy yn llaw Jefftha,4McF beth bynnag a ddaw allan o ddrws fy nhu375? i'm cyfarfod wrth imi ddychwelyd yn ddiogel oddi wrth yr Ammoniaid, bydd yn eiddo i'r ARGLWYDD, ac offrymaf ef yn boethoffrwm."\L3F A gwnaeth Jefftha adduned i'r ARGLWYDD a dweud, "Os rhoi di'r Ammoniaid yn fy llaw,KF Daeth ysbryd yr ARGLWYDD ar Jefftha, ac aeth trwy Gilead a Manasse a thrwy Mispe Gilead, ac oddi yno drosodd at yr Ammoniaid.QJF Ond ni wrandawodd brenin yr Ammoniaid ar y neges a anfonodd Jefftha ato.5IeF Nid myfi sydd wedi pechu yn d'erbyn, ond ti sy'n gwneud cam � mi wrth ddod i ryfela yn f'erbyn. Y mae'r ARGLWYDD yn farnwr; barned ef heddiw rhwng Israel a'r Ammoniaid.'"5HeF Bu Israel yn byw yn Hesbon ac Aroer a'u maestrefi, ac yn yr holl drefi sydd ar lannau'r afon, am dri chan mlynedd; pam na fyddech wedi eu hadennill yn ystod y cyfnod hwnnw? ~~Q}}B|{{pzzrzywyxNwwNvov2u%ttwsrrDqpp&ooKnnmllslkHjji]hhhgff,eeddcc bbaa``_]_^V]n\\:[[ZeZYYX{XW8VVnUU;TTSRQQPPqOONN MpLLtLKhJJ IdHuGG>'==z<<^;;:h:9.8q77"665/44=22O100// .--,u+++***^**))^(((''9&&A%%$##g""}!!o! :|\y Y[{#oEJ| .aA  4 w nig{6ugZGalwodd yr ARGLWYDD eto'r drydedd waith, "Samuel!" A phan gododd a mynd at Eli a dweud, "Dyma fi, roeddit yn galw arnaf," deallodd Eli mai'r ARGLWYDD oedd yn galw'r bachgen.ktQZYr oedd hyn cyn i Samuel adnabod yr ARGLWYDD, a chyn bod gair yr ARGLWYDD wedi ei ddatguddio iddo.5seZYna galwodd yr ARGLWYDD eto, "Samuel!" Cododd Samuel a mynd at Eli a dweud, "Dyma fi, roeddit yn fy ngalw." Ond dywedodd ef, "Nac oeddwn, fy machgen, dos yn �l i orwedd."NrZAtebodd ef, "Nac oeddwn, dos yn �l i orwedd." Aeth yntau a gorwedd.q{ZYna galwodd yr ARGLWYDD ar Samuel. Dywedodd yntau, "Dyma fi." Rhedodd at Eli a dweud, "Dyma fi, roeddit yn galw arnaf."rp_ZNid oedd lamp Duw wedi diffodd eto, ac yr oedd Samuel yn cysgu yn nheml yr ARGLWYDD, lle'r oedd arch Duw.tocZUn noswaith yr oedd Eli yn gorwedd yn ei le, ac yr oedd ei lygaid wedi dechrau pylu ac yntau'n methu gweld.n #ZYn y dyddiau pan oedd y bachgen Samuel yn gwasanaethu'r ARGLWYDD gerbron Eli, yr oedd gair yr ARGLWYDD yn brin, a gweledigaeth yn anfynych.7miZ$A bydd pob un a adewir yn dy du375? di yn dod i foesymgrymu iddo am ddarn arian neu dorth o fara a dweud, 'Rho imi unrhyw swydd yn yr offeiriadaeth, imi gael tamaid o fara'.",lSZ#Sefydlaf i mi fy hun offeiriad ffyddlon a weithreda yn �l fy nghalon a'm meddwl; adeiladaf iddo du375? sicr a bydd yn gwasanaethu gerbron f'eneiniog yn wastadol.okYZ"Bydd yr hyn a ddigwydd i'th ddau fab, Hoffni a Phinees, yn argoel iti: bydd farw'r ddau yr un diwrnod.'jIZ!Bydd unrhyw un o'r eiddot na fyddaf yn ei dorri i ffwrdd oddi wrth fy allor yn boen llygad ac yn ofid calon iti, a bydd holl blant dy deulu yn dihoeni a marw.miUZ Yna, yn dy gyfyngdra, byddi'n llygadu holl lwyddiant Israel, ond ni fydd henwr yn dy du375? di byth.uheZY mae'r dyddiau ar ddod y torraf i ffwrdd dy nerth di a nerth dy dylwyth, rhag bod un hynafgwr yn dy du375?.gZAm hynny," medd ARGLWYDD Dduw Israel, "er yn wir imi ddweud y c�i dy linach a'th deulu wasanaethu ger fy mron am byth, yn awr," medd yr ARGLWYDD, "pell y bo hynny oddi wrthyf, oherwydd y rhai sy'n f'anrhydeddu a anrhydeddaf, a diystyrir fy nirmygwyr.9fmZPam yr ydych yn llygadu fy aberth a chwennych fy offrwm a orchmynnais, ac anrhydeddu dy feibion yn fwy na mi, a'ch pesgi'ch hunain �'r gorau o holl offrymau fy mhobl Israel?'EeZFe'u dewisais o holl lwythau Israel i fod yn offeiriaid i mi, i offrymu ar fy allor a llosgi arogldarth a gwisgo effod o'm blaen, a rhoddais i'th dylwyth holl offrymau llosg yr Israeliaid.+dQZDaeth gu373?r Duw at Eli a dweud wrtho, "Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: 'Oni'm datguddiais fy hun i'th dylwyth pan oeddent yn yr Aifft yn gaethion yn nhu375? Pharo?Xc+ZAc yr oedd y bachgen Samuel yn dal i gynyddu ac ennill ffafr gyda Duw a'r bobl.ab=ZOs yw un yn pechu yn erbyn rhywun arall, y mae Duw yn ganolwr, ond os pecha rhywun yn erbyn yr ARGLWYDD, at bwy y gellir apelio?" Ond gwrthod gwrando ar eu tad a wnaethant, oherwydd ewyllys yr ARGLWYDD oedd eu lladd.RaZNa'n wir, fy meibion, nid da yw'r hanes y clywaf bobl Dduw yn ei ledaenu.o`YZDywedodd wrthynt, "Pam y gwnewch bethau fel hyn? Rwy'n clywed gair drwg amdanoch gan y bobl yma i gyd.*_OZPan oedd Eli'n hen iawn, clywodd am y cwbl a wn�i ei feibion drwy Israel gyfan, a'u bod yn gorwedd gyda'r gwragedd oedd yn gweini wrth ddrws pabell y cyfarfod.^ ZAc fe ymwelodd yr ARGLWYDD � Hanna, a beichiogodd a geni tri mab a dwy ferch. Tyfodd y bachgen Samuel yn nhu375?'r ARGLWYDD.,]SZA byddai Eli'n bendithio Elcana a'i wraig cyn iddynt fynd adref, ac yn dweud, "Rhodded yr ARGLWYDD blant iti o'r wraig hon yn lle'r un a fenthyciwyd i'r ARGLWYDD."\ZByddai ei fam yn gwneud mantell fach iddo, ac yn dod � hi iddo bob blwyddyn pan dd�i gyda'i gu373?r i offrymu'r aberth blynyddol.V['ZYr oedd y bachgen Samuel yn gwasanaethu gerbron yr ARGLWYDD mewn effod liain.Z{ZYr oedd pechod y llanciau yn fawr iawn yng ngolwg yr ARGLWYDD, oherwydd yr oedd dynion yn ffieiddio offrwm yr ARGLWYDD. Y;ZOs dywedai'r dyn, "Gad iddynt o leiaf losgi'r braster yn gyntaf, yna cymer iti beth a fynni," atebai, "Na, dyro ar unwaith, neu fe'i cymeraf trwy rym."IX ZOnd dechreuodd gwas yr offeiriad ddod cyn llosgi'r braster hyd yn oed, a dweud wrth y dyn oedd yn offrymu, "Rho gig i'w rostio i'r offeiriad; ni chymer gennyt gig wedi ei ferwi ond cig ffres."JWZa'i tharo i mewn i'r badell, neu'r sosban, neu'r crochan neu'r llestr; yna cymerai'r offeiriad beth bynnag a ddygai'r fforch i fyny. Felly y gwneid yn Seilo gyda'r holl Israeliaid a dd�i yno.-VUZ Arfer yr offeiriaid gyda'r bobl, pan fyddai unrhyw un yn offrymu aberth, oedd hyn: tra oeddent yn berwi'r cig, d�i gwas yr offeiriad gyda fforch deirpig yn ei lawGU Z Yr oedd meibion Eli yn wu375?r ofer, heb gydnabod yr ARGLWYDD.vTgZ Yna dychwelodd Elcana adref i Rama, ond yr oedd y bachgen yn gwasanaethu'r ARGLWYDD gerbron yr offeiriad Eli.-SUZ Dryllir y rhai sy'n ymryson �'r ARGLWYDD; tarana o'r nef yn eu herbyn. Yr ARGLWYDD a farna eithafoedd daear; fe rydd nerth i'w frenin a dyrchafu pen ei eneiniog."RyZ Y mae'n gwarchod camre ei ffyddloniaid, ond y mae'r drygionus yn tewi mewn tywyllwch; canys nid trwy rym y mae trechu.XQ+ZY mae'n codi'r gwan o'r llwch ac yn dyrchafu'r anghenus o'r domen, i'w osod i eistedd gyda phendefigion ac i etifeddu cadair anrhydedd; canys eiddo'r ARGLWYDD golofnau'r ddaear, ac ef a osododd y byd arnynt.SP!ZYr ARGLWYDD sy'n tlodi ac yn cyfoethogi, yn darostwng a hefyd yn dyrchafu.UO%ZYr ARGLWYDD sy'n lladd ac yn bywhau, yn tynnu i lawr i Sheol ac yn dyrchafu.N-ZBydd y porthiannus yn gweithio am eu bara, ond y newynog yn gorffwyso bellach. Planta'r ddi-blant seithwaith, ond dihoeni a wna'r aml ei phlant.@M}ZDryllir bw�u y cedyrn, ond gwregysir y gwan � nerth.LZPeidiwch ag amlhau geiriau trahaus, na gadael gair hy o'ch genau; canys Duw sy'n gwybod yw'r ARGLWYDD, ac ef sy'n pwyso gweithredoedd.hKKZNid oes sanct fel yr ARGLWYDD, yn wir nid oes neb heblaw tydi, ac nid oes craig fel ein Duw ni.CJ ZGwedd�odd Hanna a dweud: "Gorfoleddodd fy nghalon yn yr ARGLWYDD, dyrchafwyd fy mhen yn yr ARGLWYDD. Codaf fy llais yn erbyn fy ngelynion, oherwydd rwy'n llawenhau yn dy iachawdwriaeth.I ZYr wyf finnau'n ei fenthyg i'r ARGLWYDD am ei oes. Un wedi ei fenthyg i'r ARGLWYDD yw." Ymgrymasant yno o flaen yr ARGLWYDD.dH EZAm y bachgen hwn yr oeddwn yn gwedd�o, a rhoddodd yr ARGLWYDD imi'r hyn a ofynnais ganddo.uG gZa dywedodd hi, "Henffych well, syr! Myfi yw'r wraig oedd yn sefyll yma yn d'ymyl yn gwedd�o ar yr ARGLWYDD. 5ZAtebodd Eli, "Dos mewn heddwch, a rhodded Duw Israel iti yr hyn a geisiaist ganddo."t= eZPaid �'m hystyried yn ddynes ofer, oherwydd o ganol fy nghu373?yn a'm cystudd yr oeddwn yn siarad gynnau."< #ZAtebodd Hanna, "Nage, syr, gwraig helbulus wyf fi; nid wyf wedi yfed gwin na diod gadarn; arllwys fy nghalon gerbron yr ARGLWYDD yr oeddwn.f; IZTybiodd Eli ei bod yn feddw, a dywedodd wrthi, "Am ba hyd y byddi'n feddw? Ymysgwyd o'th win."~: yZ Gan mai siarad rhyngddi a hi ei hun yr oedd Hanna, dim ond ei gwefusau oedd yn symud, ac nid oedd ei llais i'w glywed.`9 =Z Tra oedd hi'n parhau i wedd�o gerbron yr ARGLWYDD, yr oedd Eli'n dal sylw ar ei genau._8 ;Z Tyngodd adduned a dweud, "O ARGLWYDD y Lluoedd, os cymeri sylw o gystudd dy lawforwyn a pheidio �'m hanwybyddu, ond cofio amdanaf a rhoi imi epil, yna rhoddaf ef i'r ARGLWYDD am ei oes, ac nid eillir ei ben byth."X7 -Z Yr oedd hi'n gythryblus ei hysbryd, a gwedd�odd ar yr ARGLWYDD ac wylo'n hidl. 6 Z Ar �l iddynt fwyta ac yfed yn Seilo, cododd Hanna; ac yr oedd yr offeiriad Eli yn eistedd ar gadair wrth ddrws teml yr ARGLWYDD.'5 KZer bod ei gu373?r Elcana yn dweud wrthi, "Hanna, pam yr wyt ti'n wylo a gwrthod bwyta? Pam yr wyt yn torri dy galon? Onid wyf fi'n well i ti na deg o feibion?"4 ZDyma a ddigwyddai bob blwyddyn pan �i i fyny i du375?'r ARGLWYDD; byddai'n ei phoenydio a hithau'n wylo a gwrthod bwyta,o3 [ZByddai ei chyd-wraig yn ei phoenydio'n arw i'w chythruddo am fod yr ARGLWYDD wedi atal iddi gael plant.f2 IZond un darn a roddai i Hanna, er mai hi a garai, am fod yr ARGLWYDD wedi atal iddi gael plant.1 ZBob tro yr oedd Elcana'n offrymu, byddai'n rhannu darnau o'r offrwm i'w wraig Peninna ac i bob un o'i bechgyn a'i merched;A0 ZBob blwyddyn byddai'r gu373?r hwn yn mynd i fyny o'i dref i addoli ac offrymu aberth i ARGLWYDD y Lluoedd yn Seilo, lle'r oedd dau fab Eli, Hoffni a Phinees, yn offeiriaid i'r ARGLWYDD.n/ YZYr oedd ganddo ddwy wraig, a'u henwau'n Hanna a Pheninna; yr oedd plant gan Peninna ond nid gan Hanna.. ZYr oedd gu373?r o Ramathaim yn ucheldir Effraim, un o linach Suff, o'r enw Elcana fab Jeroham, fab Elihu, fab Tochu, fab Suff, Effratead.5-gPObed oedd tad Jesse, a Jesse oedd tad Dafydd.1,_PSalmon oedd tad Boas, Boas oedd tad Obed,:+qPAmminadab oedd tad Nahson, Nahson oedd tad Salmon,4*ePHesron oedd tad Ram, Ram oedd tad Amminadab,0)]PDyma achau Peres: Peres oedd tad Hesron,x(kPRhoddodd y cymdogesau enw iddo a dweud, "Ganwyd mab i Naomi." Galwasant ef Obed; ef oedd tad Jesse, tad Dafydd.A'PCymerodd Naomi y bachgen a'i ddodi yn ei ch�l a'i fagu.-&UPBydd ef yn adnewyddu dy fywyd ac yn dy gynnal yn dy henaint, oherwydd dy ferch-yng-nghyfraith, sy'n dy garu, yw ei fam; ac y mae hi'n well na saith o feibion i ti."%'PAc meddai'r gwragedd wrth Naomi, "Bendigedig fyddo'r ARGLWYDD am iddo beidio �'th adael heddiw heb berthynas; bydded ef yn enwog yn Israel.y$mP Wedi i Boas gymryd Ruth yn wraig iddo, aeth i mewn ati a pharodd yr ARGLWYDD iddi feichiogi, ac esgorodd ar fab.#{P Trwy'r plant y bydd yr ARGLWYDD yn eu rhoi i ti o'r eneth hon, bydded dy deulu fel teulu Peres a ddygodd Tamar i Jwda."x"kP Dywedodd pawb oedd yn y porth, a'r henuriaid hefyd, "Yr ydym yn dystion; bydded i'r ARGLWYDD beri i'r wraig sy'n dod i'th du375? fod fel Rachel a Lea, y ddwy a gododd du375? Israel; bydded iti lwyddo yn Effrata, ac ennill enw ym Methlehem.U!%P Yr wyf hefyd wedi prynu Ruth y Foabes, gweddw Mahlon, yn wraig imi i gadw enw'r marw ar ei etifeddiaeth, rhag i'w enw gael ei ddiddymu o fysg ei dylwyth ac o'i fro. Yr ydych chwi heddiw yn dystion o hyn."/ YP A dywedodd Boas wrth yr henuriaid a'r bobl i gyd, "Yr ydych chwi yn dystion fy mod i heddiw wedi prynu holl eiddo Elimelech a holl eiddo Chilion a Mahlon o law Naomi.`;PFelly, pan ddywedodd y perthynas wrth Boas, "Pryn ef i ti dy hun", fe dynnodd ei esgid.V'PErstalwm dyma fyddai'r arfer yn Israel wrth brynu'n �l a throsglwyddo eiddo: er mwyn cadarnhau unrhyw gytundeb byddai'r naill yn tynnu ei esgid ac yn ei rhoi i'r llall. Dyna oedd dull ardystio yn Israel.xkPAtebodd y perthynas, "Ni fedraf ei brynu heb ddifetha f'etifeddiaeth fy hun. Pryn di ef, oherwydd ni allaf fi."'IPYna meddai Boas, "Y diwrnod y pryni di'r tir gan Naomi, yr wyt hefyd yn cymryd Ruth y Foabes, gwraig gu373?r a fu farw, i gadw enw'r marw ar ei etifeddiaeth."?yPa meddyliais y byddwn yn gadael i ti wybod; felly pryn ef yng ngu373?ydd henuriaid fy mhobl, sy'n eistedd yma. Os wyt ti am ei brynu'n �l, gwna hynny; ond os nad wyt am ei brynu, dywed wrthyf, imi gael gwybod; oherwydd gennyt ti y mae'r hawl i'w brynu, a chennyf finnau wedyn." Dywedodd yntau, "Fe'i prynaf." PDywedodd wrth y perthynas, "Daeth Naomi yn �l o wlad Moab ac y mae am werthu'r darn tir oedd yn perthyn i'n brawd Elimelech,dCPYna fe ddewisodd ddeg o henuriaid y dref a dweud, "Eisteddwch yma"; ac eisteddodd y rheini.O PAeth Boas i fyny i'r porth ac eistedd yno, a dyna'r perthynas yr oedd Boas wedi s�n amdano yn dod heibio. Galwodd Boas arno wrth ei enw a dweud, "Tyrd yma ac eistedd i lawr." Aeth yntau ac eistedd.PYna dywedodd Naomi, "Aros, fy merch, nes y cei wybod sut y try pethau; oherwydd ni fydd y dyn yna'n gorffwys cyn gorffen y mater heddiw."PDywedodd, "Rhoddodd imi'r chwe mesur hyn o haidd oherwydd, meddai wrthyf, 'Ni chei fynd yn waglaw at dy fam-yng-nghyfraith'."PWedi iddi gyrraedd gofynnodd ei mam-yng-nghyfraith, "Sut y bu hi gyda thi, fy merch?" Adroddodd hithau wrthi'r cwbl a wnaeth y dyn iddi.6gPAc meddai wrthi, "Estyn y fantell sydd amdanat, a dal hi." A thra oedd hi yn ei dal, mesurodd yntau iddi chwe mesur o haidd a'i osod ar ei hysgwydd, ac aeth hithau i'r dref.9mPCysgodd hithau wrth ei draed tan y bore; yna fe gododd, cyn y gallai neb adnabod ei gilydd. Yr oedd ef wedi gorchymyn nad oedd neb i wybod bod y ferch wedi dod i'r llawr dyrnu.S!P Aros yma heno; ac yfory, os bydd ef am weithredu fel perthynas, popeth yn iawn; gwnaed hynny. Ond os nad yw'n barod i wneud hynny, yna fe wnaf fi, cyn wired � bod yr ARGLWYDD yn fyw. Cwsg tan y bore."`;P Yn awr, y mae'n hollol wir fy mod yn berthynas agos, ond y mae un arall sy'n nes na mi.%P Yn awr, fy merch, paid ag ofni; fe wnaf iti bopeth yr wyt yn ei ddweud, oherwydd y mae pawb o'm cymdogion yn gwybod dy fod yn ferch deilwng.I P Yna dywedodd wrthi, "Bendith yr ARGLWYDD arnat, fy merch; y mae'r teyrngarwch olaf hwn gennyt yn rhagori ar y cyntaf, am iti beidio � mynd ar �l y dynion ifainc, boent dlawd neu gyfoethog. P Pwy wyt ti?" gofynnodd. Atebodd hithau, "Dy forwyn Ruth; taena gwr dy fantell dros dy forwyn, oherwydd yr wyt ti'n berthynas agos."_ 9PTua hanner nos cyffr�dd y dyn a throi, ac yno'n gorwedd wrth ei draed yr oedd merch.6 gPWedi i Boas fwyta ac yfed, yr oedd yn teimlo'n hapus, ac aeth i gysgu yng nghwr y pentwr u375?d. Daeth hithau'n ddistaw a chodi'r dillad o gwmpas ei draed, a gorwedd i lawr.h KPAeth at y llawr dyrnu, a gwneud yn union fel yr oedd ei mam-yng-nghyfraith wedi gorchymyn iddi.? {PCytunodd hithau i wneud y cwbl a ddywedodd Naomi wrthi. 5PPan � i orwedd, sylwa ymhle y mae'n cysgu, yna dos a chodi'r dillad o gwmpas ei draed a gorwedd i lawr. Wedyn fe ddywed ef wrthyt beth i'w wneud."Y-PEdrych, y mae ef yn mynd i nithio haidd yn y llawr dyrnu heno. Wedi iti ymolchi ac ymbincio a rhoi dy wisg orau amdanat, dos at y llawr dyrnu, ond paid � gadael iddo d'adnabod nes iddo orffen bwyta ac yfed.FPYn awr, onid perthynas i ni yw Boas, y buost gyda'i lancesau?r aPYna dywedodd ei mam-yng-nghyfraith Naomi wrthi, "Fy merch, oni ddylwn i chwilio am gartref iti, er dy les?%PA glynodd hithau wrth lancesau Boas i loffa hyd ddiwedd y cynhaeaf haidd a'r cynhaeaf gwenith, ond yr oedd yn byw gyda'i mam-yng-nghyfraith.)MPAc meddai Naomi wrth ei merch-yng-nghyfraith Ruth, "Y mae'n well iti, fy merch, fynd allan gyda'i lancesau ef, rhag i rywrai ymosod arnat mewn rhyw faes arall."zoPYna dywedodd Ruth y Foabes, "Fe ddywedodd wrthyf hefyd am lynu wrth ei weision ef nes iddynt orffen ei gynhaeaf."eEPAc meddai Naomi wrth ei merch-yng-nghyfraith, "Bendith yr ARGLWYDD arno! Nid yw'r ARGLWYDD wedi atal ei drugaredd at y byw na'r meirw." Ac ychwanegodd Naomi, "Y mae'r dyn yn perthyn inni, ac yn un o'n perthnasau agosaf." PGofynnodd ei mam-yng-nghyfraith iddi, "Ple buost ti'n lloffa ac yn llafurio heddiw? Bendith ar y sawl a gymerodd sylw ohonot." Eglurodd hithau i'w mam-yng-nghyfraith gyda phwy y bu'n llafurio, a dweud, "Boas oedd enw'r dyn y b�m yn llafurio gydag ef heddiw."/YPFe'i cymerodd gyda hi i'r dref, a dangos i'w mam-yng-nghyfraith faint yr oedd wedi ei loffa; hefyd fe dynnodd allan y bwyd a gadwodd ar �l cael digon, a'i roi iddi.saPBu'n lloffa yn y maes hyd yr hwyr, a phan ddyrnodd yr hyn yr oedd wedi ei loffa, cafodd tuag effa o haidd.{~qPyr wyf am i chwi hyd yn oed dynnu peth allan o'r dyrneidiau a'i adael iddi i'w loffa; a pheidiwch �'i cheryddu."}PYna, pan gododd hi i loffa, gorchmynnodd Boas i'w weision, "Gadewch iddi loffa hyd yn oed ymysg yr ysgubau, a pheidiwch �'i dwrdio;_|9PDywedodd Boas wrthi, adeg bwyd, "Tyrd yma a bwyta o'r bara a gwlychu dy damaid yn y finegr." Wedi iddi eistedd wrth ochr y medelwyr, estynnodd yntau iddi u375?d wedi ei grasu, a bwytaodd ei gwala a gadael gweddill.{P Dywedodd hi, "Yr wyt yn garedig iawn, f'arglwydd, oherwydd yr wyt wedi cysuro a chalonogi dy forwyn, er nad wyf yn un o'th forynion di." z;P Bydded i'r ARGLWYDD dy wobrwyo am dy weithred, a bydded iti gael dy dalu'n llawn gan yr ARGLWYDD, Duw Israel, y daethost i geisio nodded dan ei adain."kyQP Atebodd Boas hi a dweud, "Cefais wybod am y cwbl yr wyt ti wedi ei wneud i'th fam-yng-nghyfraith ar �l marw dy u373?r, ac fel y gadewaist dy dad a'th fam a'th wlad enedigol, a dod at bobl nad oeddit yn eu hadnabod o'r blaen."x?P Moesymgrymodd hithau hyd y llawr a dweud wrtho, "Pam yr wyf yn cael y fath garedigrwydd gennyt fel dy fod yn cymryd sylw ohonof fi, a minnau'n estrones?"Iw P Cadw dy lygaid ar y maes y maent yn ei fedi, a dilyn hwy. Onid wyf fi wedi gorchymyn i'r gweision beidio ag ymyrryd � thi? Os bydd syched arnat, dos i yfed o'r llestri a lanwodd y gweision." vPDywedodd Boas wrth Ruth, "Gwrando, fy merch, paid � mynd i loffa i faes arall na symud oddi yma, ond glu375?n wrth fy llancesau i.,uSPGofynnodd am ganiat�d i loffa a hel rhwng yr ysgubau ar �l y medelwyr. Fe ddaeth, ac y mae wedi bod ar ei thraed o'r bore bach hyd yn awr, heb orffwys o gwbl."Yt-PAtebodd y gwas, "Geneth o Moab ydyw; hi a ddaeth yn �l gyda Naomi o wlad Moab.Vs'PYna gofynnodd Boas i'w was oedd yn gofalu am y medelwyr, "Geneth pwy yw hon?"r9PA dyna Boas ei hun yn cyrraedd o Fethlehem ac yn cyfarch y medelwyr, "Yr ARGLWYDD fyddo gyda chwi," a hwythau'n ateb, "Bendithied yr ARGLWYDD dithau."q)PFelly fe aeth i'r caeau i loffa ar �l y medelwyr, a digwyddodd iddi ddewis y rhandir oedd yn perthyn i Boas, y dyn oedd o dylwyth Elimelech.)pMPDywedodd Ruth y Foabes wrth Naomi, "Gad imi fynd i'r caeau u375?d i loffa ar �l pwy bynnag fydd yn caniat�u imi." Dywedodd Naomi wrthi, "Ie, dos, fy merch."]o 7PYr oedd gan Naomi berthynas i'w gu373?r, dyn cefnog o'r enw Boas o dylwyth Elimelech.n #PFel hyn y dychwelodd Naomi o wlad Moab, a'i merch-yng-nghyfraith, Ruth y Foabes, gyda hi. Daethant i Fethlehem yn nechrau'r cynhaeaf haidd.>m yPYr oeddwn yn llawn wrth fynd allan, ond daeth yr ARGLWYDD � mi'n �l yn wag. Pam y galwch fi'n Naomi, a'r ARGLWYDD wedi tystio i'm herbyn, a'r Hollalluog wedi dod � drwg arnaf?"l }PDywedodd hithau wrthynt, "Peidiwch �'m galw'n Naomi, galwch fi'n Mara; oherwydd bu'r Hollalluog yn chwerw iawn wrthyf.k -PAeth y ddwy ymlaen nes dod i Fethlehem; ac wedi iddynt gyrraedd, bu cyffro trwy'r holl dref o'u plegid, a'r merched yn gofyn, "Ai Naomi yw hon?"_j ;PGwelodd Naomi ei bod yn benderfynol o fynd gyda hi, ac fe beidiodd �'i hannog rhagor.#i CPLle y byddi di farw, y byddaf finnau farw ac yno y'm cleddir. Fel hyn y gwnelo'r ARGLWYDD i mi, a rhagor, os bydd unrhyw beth ond angau yn ein gwahanu ni."qh _POnd meddai Ruth, "Paid �'m hannog i'th adael, na throi'n �l oddi wrthyt, oherwydd i ble bynnag yr ei di, fe af finnau; ac ym mhle bynnag y byddi di'n aros, fe arhosaf finnau; dy bobl di fydd fy mhobl i, a'th Dduw di fy Nuw innau.g PA dywedodd Naomi, "Edrych, y mae dy chwaer-yng-nghyfraith wedi mynd yn �l at ei phobl a'i duw; dychwel dithau ar ei h�l."jf QPWylodd y ddwy yn uchel eto; yna ffarweliodd Orpa �'i mam-yng-nghyfraith, ond glynodd Ruth wrthi.2e aP a fyddech chwi'n disgwyl nes iddynt dyfu? A fyddech yn ymgadw rhag priodi? Na, fy merched; y mae'n llawer chwerwach i mi nag i chwi am fod llaw yr ARGLWYDD yn f'erbyn i."d -P Ewch yn �l, fy merched, oherwydd yr wyf fi'n rhy hen i gael gu373?r. Pe bawn i'n dweud bod gennyf obaith cael gu373?r heno, ac yna geni plant,c #P Dywedodd Naomi, "Ewch adref, fy merched. Pam y dewch gyda mi? A oes gennyf fi ragor o feibion yn fy nghroth, iddynt ddod yn wu375?r i chwi?Jb P a dweud wrthi, "Ond yr ydym ni am ddychwelyd gyda thi at dy bobl."za qP a rhoi i'r ddwy ohonoch orffwysfa mewn cartref gyda gu373?r." Yna fe'u cusanodd, a dechreuodd y ddwy wylo'n uchel,V` )PAc meddai Naomi wrth ei dwy ferch-yng-nghyfraith, "Ewch yn �l adref, bob un at ei mam, y ddwy ohonoch; a bydded yr ARGLWYDD mor garedig wrthych chwi ag y buoch chwi wrth y rhai a fu farw ac wrthyf finnau,f_ IPGadawodd hi a'i dwy ferch-yng-nghyfraith y man lle'r oeddent, a chychwyn yn �l am wlad Jwda.^ -PPenderfynodd hi a'i dwy ferch-yng-nghyfraith ddychwelyd o wlad Moab, oherwydd iddi glywed yno i'r ARGLWYDD ymweld �'i bobl a rhoi bwyd iddynt.r] aPbu farw Mahlon a Chilion ill dau; a gadawyd y wraig yn amddifad o'i dau blentyn yn ogystal ag o'i gu373?r.\ }PPriododd y ddau � merched o Moab; Orpa oedd enw'r naill a Ruth oedd enw'r llall. Wedi iddynt fod yno tua deng mlynedd,R[ !POnd bu farw Elimelech, gu373?r Naomi, a gadawyd hi'n weddw gyda'i dau fab.-Z WPElimelech oedd enw'r dyn, Naomi oedd enw ei wraig, a Mahlon a Chilion oedd enwau'r ddau fab. Effrateaid o Fethlehem Jwda oeddent, ac aethant i wlad Moab ac aros yno.'Y MPYn ystod y cyfnod pan oedd y barnwyr yn llywodraethu, bu newyn yn y wlad, ac aeth dyn o Fethlehem Jwda gyda'i wraig a'i ddau fab i fyw dros dro yng ngwlad Moab.vXgFYn y dyddiau hynny nid oedd brenin yn Israel. Yr oedd pob un yn gwneud yr hyn oedd yn iawn yn ei olwg ei hun.zWoFDychwelodd yr Israeliaid hefyd yr un pryd i'w tiriogaeth, a phob un yn mynd yn �l at ei lwyth a'i deulu ei hun.3VaFGwnaeth y Benjaminiaid hyn, ac wedi i bob un gael gwraig o blith y dawnswyr yr oeddent wedi eu cipio, aethant yn �l i'w tiriogaeth ac ailadeiladu'r trefi a byw ynddynt.dUCFAc os daw eu hynafiaid neu eu brodyr atom i achwyn, fe ddywedwn wrthynt, 'Byddwch yn rasol wrthynt, oherwydd ni chawsom wragedd iddynt trwy ryfel; ac nid chwi sydd wedi eu rhoi hwy iddynt, felly rydych chwi'n ddieuog.'"*TOFa gwyliwch. A phan ddaw merched Seilo allan i ddawnsio, rhuthrwch allan o'r gwinllannoedd a chipiwch bob un wraig o'u plith, ac yna dewch yn �l i dir Benjamin.VS'FA rhoesant orchymyn i'r Benjaminiaid, "Ewch ac ymguddiwch yn y gwinllannoedd,7RiFA dyna hwy'n dweud, "Y mae gu373?yl i'r ARGLWYDD bob blwyddyn yn Seilo, o du'r gogledd i Fethel, ac i'r dwyrain o'r briffordd sy'n arwain o Fethel i Sichem, i'r de o Lebona."QFNi allwn roi iddynt wragedd o blith ein merched ni, am fod yr Israeliaid wedi tyngu, 'Melltigedig fyddo'r hwn a roddo wraig i Benjamin.'"gPIFAc meddent, "Rhaid cael etifeddion i'r rhai o Benjamin a arbedwyd, rhag dileu llwyth o Israel.O}Fdywedodd henuriaid y cynulliad, "Beth a wnawn am wragedd i'r gweddill, gan fod y merched wedi eu difa o blith Benjamin?"bN?FA chan fod y bobl yn gofidio am Benjamin, am i'r ARGLWYDD wneud bwlch yn llwythau Israel,MFYna, wedi iddynt ddychwelyd, rhoesant iddynt y merched o Jabes-gilead yr oeddent wedi eu harbed. Eto nid oedd hynny'n ddigon ar eu cyfer.nLWF Anfonodd y cynulliad cyfan neges at y Benjaminiaid oedd yng nghraig Rimmon, a chynnig heddwch iddynt.K-F Cawsant ymhlith Jabes-gilead bedwar cant o wyryfon nad oeddent wedi gorwedd gyda dyn; a daethant � hwy i'r gwersyll i Seilo yng ngwlad Canaan.[J1F A dyma'r hyn a wnewch: dinistriwch yn llwyr bob dyn, a phob dynes nad yw'n wyryf."3IaF Felly anfonodd y cynulliad ddeuddeng mil o wu375?r rhyfel yno, a gorchymyn iddynt, "Ewch a lladdwch drigolion Jabes-gilead �'r cleddyf, yn cynnwys y gwragedd a'r plant.IH F Pan gyfrifwyd y bobl, nid oedd yno neb o drigolion Jabes-gilead.G/FAc meddent, "Prun o lwythau Israel sydd heb ddod i fyny at yr ARGLWYDD i Mispa?" Nid oedd neb o Jabes-gilead wedi dod i'r gwersyll i'r cynulliad.FFBeth a wnawn ni dros y dynion sydd ar �l, a ninnau wedi tyngu i'r ARGLWYDD na roddem iddynt yr un o'n merched yn wraig?"yEmFGofidiodd yr Israeliaid am eu perthynas Benjamin, a dweud, "Y mae un llwyth wedi ei dorri allan o Israel heddiw.{DqFYna dywedodd yr Israeliaid, "Pwy o holl lwythau Israel sydd heb ddod i fyny at yr ARGLWYDD i'r cynulliad?" Oherwydd yr oedd llw difrifol wedi ei dyngu y byddai'r sawl na dd�i i fyny at yr ARGLWYDD i Mispa yn sicr o gael ei roi i farwolaeth.jCOFTrannoeth, wedi i'r bobl godi'n fore, codasant yno allor ac aberthu poethoffrymau a heddoffrymau.kBQFa dweud, "Pam, O ARGLWYDD Dduw Israel, y digwyddodd hyn i Israel, bod un llwyth heddiw yn eisiau?"eAEFWedi i'r bobl ddod i Fethel ac eistedd yno gerbron Duw hyd yr hwyr, dechreusant wylo'n hidl,p@ ]FYr oedd yr Israeliaid wedi tyngu yn Mispa na fyddai neb ohonynt yn rhoi ei ferch yn wraig i Benjaminiad.8?kF0Wedi i fyddin Israel droi yn ei h�l yn erbyn y Benjaminiaid, lladdasant �'r cleddyf bawb yn y dref, gan gynnwys anifeiliaid, a llosgi hefyd bob tref a ddaeth i'w meddiant.>F/o'r rhai a drodd a ffoi tua'r anialwch i graig Rimmon, cyrhaeddodd chwe chant o wu375?r, a buont yn byw yng nghraig Rimmon am bedwar mis.=%F.Cyfanswm y rhai o Benjamin a syrthiodd y diwrnod hwnnw oedd pum mil ar hugain o wu375?r yn dwyn cleddyf, a'r cwbl ohonynt yn rhyfelwyr dewr.Q<F-Trodd y gweddill a ffoi tua'r anialwch i graig Rimmon, a daliodd yr Israeliaid bum mil ohonynt ar y priffyrdd; yna buont yn ymlid yn galed ar �l y Benjaminiaid hyd at Gidom, a lladd dwy fil ohonynt.S;!F,Syrthiodd deunaw mil o wu375?r Benjamin, y cwbl ohonynt yn rhyfelwyr dewr.`:;F+Buont yn erlid y Benjaminiaid o bob tu yn ddiatal, a'u goddiweddyd i'r dwyrain o Gibea.49cF*Troesant i ffwrdd o flaen byddin Israel i gyfeiriad yr anialwch, ond parhaodd yr ymladd; ac yr oedd yr Israeliaid, a oedd wedi dod i'r dref, bellach yn eu mysg yn eu difa.r8_F)Pan drodd byddin Israel arnynt, brawychwyd y Benjaminiaid o sylweddoli bod trychineb wedi eu goddiweddyd.y7mF(Ond pan ddechreuodd y golofn fwg esgyn o'r dref i'r awyr, trodd y Benjaminiaid a gweld y dref gyfan yn wenfflam.H6 F'yna byddai byddin Israel yn troi yn y frwydr. Ar y dechrau yr oedd y Benjaminiaid wedi anafu tua deg ar hugain o fyddin Israel, a meddwl yn sicr eu bod yn eu concro fel yn y frwydr flaenorol.h5KF&Yr arwydd i fyddin Israel oddi wrth y rhai ynghudd fyddai colofn o fwg yn mynd i fyny o'r dref;m4UF%Brysiodd y milwyr cudd i ruthro ar Gibea, gan adael eu cuddfannau a tharo'r holl dref �'r cleddyf.,3SF$Gwelodd y Benjaminiaid eu bod wedi colli'r dydd. Yr oedd byddin Israel wedi ildio tir i'r Benjaminiaid am eu bod yn ymddiried yn y milwyr cudd a osodwyd ger Gibea.62gF#Trawodd yr ARGLWYDD wu375?r Benjamin o flaen yr Israeliaid, a'r diwrnod hwnnw lladdodd yr Israeliaid o blith Benjamin bum mil ar hugain ac un cant o wu375?r yn dwyn cleddyf.01[F"Daeth deng mil o filwyr dethol o Israel gyfan yn erbyn y Gibeaid o'r dwyrain; ond am fod brwydr chwyrn ar y pryd, ni wyddai'r Benjaminiaid fod trychineb yn dod arnynt.07F!Yna safodd yr Israeliaid a ffurfio'u rhengoedd ger Baal-tamar, a dyma'r Israeliaid oedd wedi ymguddio yn rhuthro o'u cuddfeydd i'r gorllewin o Gibea./3F Yr oedd y Benjaminiaid yn dweud, "Yr ydym yn eu trechu fel o'r blaen"; a'r Israeliaid yn dweud, "Fe giliwn er mwyn eu denu o'r dref i'r priffyrdd."m.UFGwnaeth y Benjamin-iaid gyrch yn erbyn y fyddin, a denwyd hwy oddi wrth y dref; dechreusant wneud lladdfa ymysg y fyddin fel cynt, ac archolli tua deg ar hugain o'r Israeliaid yn y tir agored ger y priffyrdd i Fethel ac i Gibea.t-cFcyn mynd i fyny'r trydydd dydd yn erbyn y Benjaminiaid ac ymgynnull yn eu rhengoedd o flaen Gibea fel cynt.4,eFGosododd Israel filwyr cudd o amgylch Gibea, + Fa Phinees fab Eleasar, fab Aaron oedd yn gofalu amdani ar y pryd. Pan ofynnodd yr Israeliaid i'r ARGLWYDD, "A awn ni allan i ymladd eto �'n perthnasau y Ben-jaminiaid, ai peidio?" atebodd yr ARGLWYDD, "Ewch, oherwydd yfory fe'u rhoddaf hwy yn eich llaw.":*qFYr adeg honno, ym Methel yr oedd arch cyfamod Duw,[)1FFelly fe aeth yr Israeliaid i gyd, a'r holl fyddin, i fyny i Fethel, ac wylo ac eistedd yno gerbron yr ARGLWYDD gan ymprydio drwy'r dydd hyd yr hwyr, ac offrymu poethoffrymau a heddoffrymau gerbron yr ARGLWYDD.((KFGwnaeth y Benjaminiaid gyrch arnynt eilwaith o Gibea, a'r tro hwn gadael deunaw mil o blith byddin Israel yn farw ar y maes, a'r rheini bob un yn dwyn cleddyf.Q'FFelly fe aeth yr Israeliaid i ryfela �'r Benjaminiaid yr ail ddiwrnod.<&sFaeth yr Israeliaid i fyny i Fethel ac wylo gerbron yr ARGLWYDD hyd yr hwyr, a gofyn i'r ARGLWYDD, "A awn ni eto i ymladd �'n brodyr y Benjaminiaid?" Atebodd yr ARGLWYDD, "Ewch!"f%GFCyn i fyddin pobl Israel atgyfnerthu ac ailymgynnull i ryfel yn yr un fan �'r diwrnod cynt, $ FOnd ymosododd y Ben-jaminiaid allan o Gibea, a gadael dwy fil ar hugain o blith byddin Israel yn farw ar y maes y diwrnod hwnnw.k#QFAeth yr Israeliaid i ymosod ar y Benjaminiaid, a gosod eu rhengoedd ar gyfer brwydr o flaen Gibea.K"FCychwynnodd yr Israeliaid ben bore a gwersyllu gyferbyn � Gibea.,!SFAeth yr Israeliaid yn eu blaen i Fethel, a gofyn i Dduw, "Pwy ohonom sydd i arwain yn y frwydr yn erbyn y Benjaminiaid?" Atebodd yr ARGLWYDD, "Jwda sydd i arwain." }FYr oedd gwu375?r Israel, ar wah�n i Benjamin, yn rhestru pedwar can mil o ddynion yn dwyn cleddyf, pob un yn rhyfelwr.FYn yr holl fyddin hon yr oedd pob un o'r saith gant o wu375?r dethol yn llawchwith, ac yn medru anelu carreg i drwch y blewyn heb fethu.4cFAr y dydd hwnnw rhestrwyd o drefi'r Benjaminiaid chwe mil ar hugain o ddynion yn dwyn cleddyf, ar wah�n i drigolion Gibea, a oedd yn rhestru saith gant o wu375?r dethol.b?FYmgasglodd y Ben-jaminiaid o'u trefi i Gibea er mwyn mynd i ryfel yn erbyn yr Israeliaid.&GF Ildiwch y dihirod hyn sydd yn Gibea, inni eu rhoi i farwolaeth, a dileu'r drwg o Israel." Ond ni fynnai'r Benjaminiaid wrando ar eu perthnasau yr Israeliaid.|sF Anfonodd llwythau Israel ddynion drwy holl lwyth Benjamin gan ddweud, "Pa gamwri yw hwn a ddigwyddodd yn eich mysg?LF Felly daeth yr holl Israeliaid at ei gilydd fel un yn erbyn y dref.]5F a dewiswn ddeg dyn o bob cant, cant o bob mil, a mil o bob myrddiwn trwy holl lwythau Israel, i gasglu lluniaeth i'r fyddin fydd yn mynd yn erbyn Gibea Benjamin o achos yr holl anlladrwydd a wnaethant yn Israel." M~~2}}H||[{{Mzzmyyxx=wWvvu>ttsrrrqDppcoonEmKll(kkk5jii9hhg@fee;drd5cbaa0`` _R^x^]\\([uZZ@YXWWFVV UfTgTSRQQPPOO%NMMM*LLZKKK==  y, c|HsZ Fel yr oedd yn gorffen offrymu'r poethoffrwm, dyna Samuel yn cyrraedd, ac aeth Saul allan i'w gyfarfod a'i gyfarch.bG?Z Dywedodd yntau, "Dygwch ataf y poethoffrwm a'r heddoffrymau." Ac offrymodd y poethoffrwm.FZ Arhosodd am saith diwrnod yn �l y trefniant gyda Samuel, ond ni ddaeth Samuel i Gilgal, a dechreuodd y bobl adael Saul.EZ Aeth rhai dros yr Iorddonen i dir Gad a Gilead, ond arhosodd Saul yn Gilgal, er bod yr holl bobl oedd yn ei ddilyn mewn braw..DWZ Pan welodd yr Israeliaid ei bod yn gyfyng arnynt a bod y fyddin wedi ei llethu, aethant i guddio mewn ogofeydd ac agennau, ac yn y creigiau a'r cilfachau a'r tyllau.gCIZ Yr oedd gan y Philistiaid a ddaeth i ryfela yn erbyn Israel ddeng mil ar hugain o gerbydau, chwe mil o farchogion, a byddin mor niferus �'r tywod ar lan y m�r; ac aethant i wersyllu yn Michmas y tu dwyrain i Beth-afen./BYZ Pan glywodd Israel gyfan y si fod Saul wedi lladd llywodraethwr y Philistiaid, a bod Israel yn ddrewdod yn ffroenau'r Philistiaid, ymgasglodd y bobl at Saul i Gilgal.&AGZ Lladdodd Jonathan lywodraethwr y Philistiaid oedd yn Geba, a chlywodd y Philistiaid fod Saul wedi galw'r holl wlad i ryfel a bod yr Hebreaid mewn gwrthryfel.+@QZ Dewisodd Saul dair mil o Israeliaid; yr oedd dwy fil gydag ef yn Michmas ac ucheldir Bethel, a mil gyda Jonathan yn Gibea Benjamin; anfonodd weddill y bobl adref.m? WZ Yr oedd Saul yn ddeg ar hugain oed pan ddaeth yn frenin, a bu'n frenin ar Israel am ddeugain mlynedd.J>Z Ond os parhewch i wneud drwg, ysgubir chwi a'ch brenin i ffwrdd."= Z Yn unig ofnwch yr ARGLWYDD, a gwasanaethwch ef mewn gwirionedd ac �'ch holl galon. Ystyriwch y pethau mawr a wnaeth drosoch.<Z A phell y bo oddi wrthyf finnau bechu yn erbyn yr ARGLWYDD trwy roi'r gorau i wedd�o drosoch a'ch hyfforddi yn y ffordd dda ac uniawn.;{Z Er mwyn ei enw mawr ni fydd yr ARGLWYDD yn gwrthod ei bobl; oherwydd y mae'r ARGLWYDD yn dymuno'ch gwneud yn bobl iddo.d:CZ Peidiwch � throi at wagedd eilunod na fedrant gynorthwyo na gwaredu am mai gwagedd ydynt.69gZ Dywedodd Samuel wrth y bobl, "Peidiwch ag ofni, er i chwi wneud yr holl ddrwg hwn; peidiwch � throi i ffwrdd oddi wrth yr ARGLWYDD; addolwch yr ARGLWYDD �'ch holl galon.A8}Z Dywedodd yr holl bobl wrth Samuel, "Gwedd�a ar yr ARGLWYDD dy Dduw ar ein rhan, rhag inni farw, oherwydd yr ydym wedi ychwanegu at ein holl bechodau y drwg hwn o geisio inni frenin."7Z Yna galwodd Samuel ar yr ARGLWYDD, ac anfonodd yr ARGLWYDD daranau a glaw y diwrnod hwnnw, ac ofnodd yr holl bobl yr ARGLWYDD a Samuel.A6}Z Onid yw'n adeg y cynhaeaf gwenith? Galwaf ar yr ARGLWYDD i anfon taranau a glaw, a chewch weld a gwybod eich bod wedi cyflawni trosedd mawr yng ngolwg yr ARGLWYDD drwy ofyn am frenin."h5KZ Yn awr, safwch yma a gwelwch y peth mawr hwn y mae'r ARGLWYDD yn ei wneud o flaen eich llygaid.4'Z Ond os na wrandewch ar yr ARGLWYDD, ond gwrthryfela yn erbyn ei orchymyn, yna bydd llaw yr ARGLWYDD yn eich erbyn chwi a'ch brenin i'ch difa.O3Z Os byddwch yn ofni'r ARGLWYDD, ac yn ei addoli ef ac yn ufuddhau iddo heb wrthryfela yn erbyn ei orchymyn, ac os byddwch chwi a'r brenin a osodir arnoch yn dilyn yr ARGLWYDD eich Duw, popeth yn dda.v2gZ Yn awr, dyma'r brenin yr ydych wedi ei ddewis a gofyn amdano; ydyw, y mae'r ARGLWYDD wedi rhoi brenin i chwi.31aZ Ond pan welsoch Nahas brenin yr Ammoniaid yn dod yn eich erbyn, dywedasoch wrthyf, 'Na, rhaid cael brenin i deyrnasu arnom', er bod yr ARGLWYDD eich Duw yn frenin arnoch. 0Z Anfonodd yr ARGLWYDD Jerwbbaal, Bedan, Jefftha a Samuel, a gwaredodd chwi o law y gelynion o'ch cwmpas, a chawsoch fyw'n ddiogel.B/Z Yna bu iddynt weiddi ar yr ARGLWYDD a dweud, 'Yr ydym ar fai am inni gefnu ar yr ARGLWYDD ac addoli'r Baalim a'r Astaroth; ond yn awr, achub ni o law ein gelynion, ac fe'th addolwn di.'7.iZ Ond oherwydd iddynt anghofio'r ARGLWYDD eu Duw, gwerthodd hwy i law Sisera, pennaeth byddin Hasor, ac i'r Philistiaid, ac i frenin Moab; a bu'r rhain yn rhyfela yn eu herbyn.A-}Z Wedi i Jacob ddod i lawr i'r Aifft, gwaeddodd eich hynafiaid ar yr ARGLWYDD; anfonodd yntau Moses ac Aaron, a daethant hwy �'ch hynafiaid allan o'r Aifft a'u rhoi i fyw yn y lle hwn.0,[Z felly safwch mewn trefn er mwyn imi ymresymu � chwi gerbron yr ARGLWYDD, ynglu375?n �'r holl weithredoedd achubol a wnaeth yr ARGLWYDD drosoch chwi a'ch hynafiaid.~+wZ Dywedodd Samuel, "Y tyst yw yr ARGLWYDD, a gododd Moses ac Aaron, ac a ddygodd eich hynafiaid i fyny o wlad yr Aifft;+*QZ Yna dywedodd wrthynt, "Y mae'r ARGLWYDD yn dyst yn eich erbyn heddiw, a'i eneiniog hefyd, na chawsoch un dim yn fy meddiant." "Ydyw, y mae'n dyst," meddai'r bobl.`);Z Ond dywedasant, "Nid wyt ti wedi'n twyllo na'n gorthrymu, nac wedi cymryd dim gan neb." (Z Dyma fi; tystiwch yn f'erbyn gerbron yr ARGLWYDD a'i eneiniog: a gymerais ych unrhyw un? A gymerais asyn unrhyw un? A dwyllais rywun? A orthrymais rywun? A dderbyniais gil-dwrn oddi wrth rywun i gau fy llygaid? Dewch � thystiolaeth, ac fe'i rhoddaf yn �l."'7Z Yn awr, dyma'r brenin fydd yn eich arwain. Yr wyf fi'n hen a phenwyn, ac y mae fy meibion gyda chwi. B�m yn eich arwain, o'm hieuenctid hyd heddiw.& }Z Dywedodd Samuel wrth holl Israel, "Edrychwch, yr wyf wedi gwrando ar bopeth a ddywedasoch wrthyf, a gosod brenin arnoch.Q%Z Felly aeth y bobl i gyd i Gilgal, a gwneud Saul yn frenin yno yn Gilgal yng ngu373?ydd yr ARGLWYDD, ac aberthu heddoffrymau yno o flaen yr ARGLWYDD. A bu Saul a holl wu375?r Israel yn llawen iawn yno.\$3Z Dywedodd Samuel wrth y bobl, "Dewch, awn i Gilgal ac adnewyddu'r frenhiniaeth yno."# Z Ond dywedodd Saul, "Ni roddir neb i farwolaeth ar y dydd hwn, a'r ARGLWYDD wedi ennill y fath fuddugoliaeth heddiw yn Israel." "Z Yna dywedodd y bobl wrth Samuel, "Pwy oedd yn dweud, 'A gaiff Saul deyrnasu trosom?'? Dygwch y dynion, a rhown hwy i farwolaeth."b!?Z Trannoeth, rhannodd Saul y bobl yn dair mintai, a daethant i ganol y gwersyll yn ystod y wyliadwriaeth fore a tharo'r Ammoniaid hyd ganol dydd; chwalwyd y gweddill oedd ar �l, fel nad oedd dau ohonynt gyda'i gilydd.h KZ A dywedodd gwu375?r Jabes wrth Nahas, "Yfory down allan atoch a chewch wneud a fynnoch � ni."FZ A dywedwyd wrth y negeswyr a ddaeth o Jabes, "Dywedwch wrth bobl Jabes-gilead, 'Erbyn canol dydd yfory cewch waredigaeth.'" Pan gyrhaeddodd y negeswyr a dweud wrth bobl Jabes, bu llawenydd.cAZ Rhifwyd hwy yn Besec, ac yr oedd tri chan mil o Israeliaid a deng mil ar hugain o Jwdeaid.yZ Cymerodd yr ychen a'u darnio a'u hanfon drwy holl derfynau Israel yn llaw y negeswyr gyda'r neges, "Pwy bynnag na ddaw allan ar �l Saul a Samuel, dyma a wneir i'w ychen." Syrthiodd ofn oddi wrth yr ARGLWYDD ar y genedl, a daethant allan fel un.V'Z Pan glywodd y pethau hyn, disgynnodd ysbryd Duw ar Saul, a ffromodd yn enbyd.Z Yna daeth Saul o'r maes yn dilyn ei wedd o ychen a gofynnodd, "Beth sydd ar y bobl, yn wylo?" A mynegwyd wrtho helyntion gwu375?r Jabes.kQZ Daeth y negeswyr at Gibea Saul ac adrodd am hyn yng nghlyw'r bobl, a chododd pawb ei lais ac wylo.#AZ Yna meddai henuriaid Jabes wrtho, "Rho inni egwyl o wythnos i anfon negeswyr drwy derfynau Israel i gyd, ac os na chawn neb i'n gwaredu, down allan atat."1Z Atebodd Nahas yr Ammoniad, "Ar un amod y gwnaf gytundeb � chwi � bod tynnu llygad de pob un ohonoch; a gosodaf hyn yn sarhad ar Israel gyfan.", UZ Ymhen tua mis aeth Nahas yr Ammoniad i fyny a gwersyllu yn erbyn Jabes-gilead. Dywedodd holl wu375?r Jabes wrth Nahas, "Gwna gytundeb � ni, ac fe'th wasanaethwn."vgZ Ond meddai'r dihirod, "Sut y gall hwn ein hachub?" Yr oeddent yn ei ddirmygu, ac ni ddaethant ag anrheg iddo.dCZ Aeth Saul yntau adref i Gibea, ac aeth gydag ef fyddin o rai y cyffyrddodd Duw �'u calon.0[Z Yna mynegodd Samuel wrth y bobl ddull y frenhiniaeth, a'i ysgrifennu mewn llyfr a'i osod ynghadw gerbron yr ARGLWYDD; yna gollyngodd yr holl bobl, i bob un fynd adref..WZ Dywedodd Samuel, "A welwch chwi'r un a ddewisodd yr ARGLWYDD? Yn wir nid oes neb o'r holl bobl yn debyg iddo." Bloeddiodd yr holl bobl a dweud, "Hir oes i'r brenin!"Z Wedi iddynt redeg a'i gymryd oddi yno a'i osod i sefyll yng nghanol y bobl, yr oedd yn dalach na phawb, o'i ysgwyddau i fyny.|sZ Gofynasant eto i'r ARGLWYDD, "A ddaeth y gu373?r yma?" A dywedodd yr ARGLWYDD, "Do, y mae'n cuddio ymysg yr offer."/Z Yna cyflwynodd lwyth Benjamin fesul tylwythau, a dewiswyd tylwyth Matri; wedyn dewiswyd Saul fab Cis, ond wedi chwilio amdano, nid oedd i'w gael.fGZ Wedi i Samuel gyflwyno pob un o lwythau Israel gerbron yr ARGLWYDD, dewiswyd llwyth Benjamin.mUZ Ond heddiw yr ydych yn gwrthod eich Duw, a fu'n eich gwaredu o'ch holl drueni a'ch cyfyngderau, ac yn dweud wrtho, "Rho inni frenin." Yn awr, felly, safwch yn rhengoedd o flaen yr ARGLWYDD yn �l eich llwythau a'ch tylwythau.'"F Z a dywedodd wrth yr Israeliaid, "Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, Duw Israel: 'Myfi a ddaeth ag Israel i fyny o'r Aifft, a'ch achub o law yr Eifftiaid a'r holl deyrnasoedd a fu'n eich gorthrymu.5 gZ Galwodd Samuel y bobl at yr ARGLWYDD i Mispa,( KZ Dywedodd Saul wrth ei ewythr, "Sicrhaodd ni fod yr asennod wedi eu cael." Ond ni soniodd ddim wrtho am yr hyn a ddywedodd Samuel ynglu375?n �'r frenhiniaeth.W )Z Ac meddai ewythr Saul, "Dywed wrthyf, ynteu, beth a ddywedodd Samuel wrthych." #Z Gofynnodd ewythr Saul iddo ef a'i was, "Ymhle y buoch?" Atebodd, "Yn chwilio am yr asennod; ac wedi inni fethu eu gweld, aethom at Samuel."3cZ Pan orffennodd broffwydo, aeth i'r uchelfa.zoZ Ac ychwanegodd un oedd yno, "A phwy yw eu tad?" Dyna sut y daeth y ddihareb, "A yw Saul hefyd ymysg y proffwydi?"A}Z Pan welodd y bobl oedd yn ei adnabod gynt ei fod yn proffwydo gyda'r proffwydi, dywedasant wrth ei gilydd, "Beth yw hyn sydd wedi digwydd i fab Cis? A yw Saul hefyd ymysg y proffwydi?"%Z Pan ddaethant i Gibea, yr oedd y fintai o broffwydi yno yn dod i'w gyfarfod; disgynnodd ysbryd Duw arno, a dechreuodd broffwydo yn eu plith.wiZ Wedi i Saul droi a gadael Samuel, newidiodd Duw ei galon ef, a digwyddodd yr holl arwyddion hyn yr un diwrnod.3Z Dos i lawr o'm blaen i Gilgal, a dof finnau atat i offrymu poethoffrymau a heddoffrymau. Aros wythnos amdanaf, ac yna dangosaf iti beth i'w wneud."`;Z Pan ddigwydd yr arwyddion hyn i ti, gwna yn �l dy gyfle, oherwydd y mae Duw gyda thi.{qZ A bydd ysbryd yr ARGLWYDD yn disgyn arnat, a byddi dithau'n proffwydo gyda hwy ac yn cael dy droi'n ddyn gwahanol.b?Z Wedi hynny doi at Gibea Duw, lle y mae rhaglaw y Philistiaid. Wedi iti gyrraedd y dref, byddi'n taro ar fintai o broffwydi yn dod i lawr o'r uchelfa gyda nabl, tympan, ffliwt a thelyn o'u blaen, a hwythau'n proffwydo.T#Z Wedi iddynt dy gyfarch, rhoddant iti ddwy dorth; cymer dithau hwy ganddynt.J~Z Wedi iti fynd ymlaen oddi yno, fe ddoi at dderwen Tabor a chael yno dri dyn yn mynd i fyny at Dduw i Fethel, un yn cario tri myn, un arall yn cario tair torth, a'r llall yn cario costrel o win.}#Z pan ei oddi wrthyf heddiw, cei ddau ddyn wrth fedd Rachel yn Selsach ar ffin Benjamin, a dywedant wrthyt fod yr asennod yr aethost i'w ceisio wedi eu cael, a bod dy dad wedi rhoi heibio fater yr asennod, ac yn poeni amdanoch chwi ac yn dweud, 'Beth a wnaf am fy mab?'9| oZ Cymerodd Samuel ffiol o olew a'i dywallt dros ei ben, a'i gusanu a dweud, "Onid yw'r ARGLWYDD yn d'eneinio'n dywysog ar ei bobl Israel, ac onid ti fydd yn rheoli pobl yr ARGLWYDD, ac yn eu gwaredu o law eu gelynion oddi amgylch? A dyma'r arwydd fod yr ARGLWYDD wedi d'eneinio'n dywysog ar ei etifeddiaeth:{/Z Wedi iddynt ddod i gwr y dref, dywedodd Samuel wrth Saul, "Dywed wrth y gwas am fynd o'n blaen, ac wedyn aros di ennyd, imi fynegi gair Duw iti.")zMZ Pan dorrodd y wawr, galwodd Samuel ar Saul, ac yntau ar y to, a dweud, "Cod, imi gael dy anfon ymaith." Ac wedi i Saul godi, aeth y ddau allan, Samuel ac yntau.myUZ Wedi iddynt ddychwelyd o'r uchelfa i'r dref, gwnaethant wely i Saul ar ben y tu375?, a chysgodd yno.~xwZ Dygodd y cogydd y glun a'r hyn oedd arni, a'i gosod gerbron Saul a dweud, "Dyma'r hyn a gadwyd ar dy gyfer; bwyta, oherwydd fe'i cadwyd iti ar gyfer yr amser penodedig, i'w fwyta gyda'r gwahoddedigion." Bwytaodd Saul y diwrnod hwnnw gyda Samuel.vwgZ Yna dywedodd Samuel wrth y cogydd, "Estyn y darn a roddais iti pan ddywedais wrthyt, 'Cadw hwn o'r neilltu'."v)Z Cymerodd Samuel Saul a'i was, a mynd � hwy i'r neuadd a rhoi iddynt y lle blaenaf ymysg y gwahoddedigion; yr oedd tua deg ar hugain ohonynt.?ZYna dywedodd Samuel, "Casglwch holl Israel i Mispa, a gwedd�af drosoch ar yr ARGLWYDD."U=%ZA bwriodd Israel ymaith y Baalim a'r Astaroth, ac addoli'r ARGLWYDD yn unig.{<qZDywedodd Samuel wrth yr Israeliaid, "Os ydych yn dychwelyd at yr ARGLWYDD �'ch holl galon, bwriwch ymaith y duwiau estron a'r Astaroth o'ch mysg; rhowch eich meddwl ar yr ARGLWYDD, a'i addoli ef yn unig, ac fe'ch achub o law y Philistiaid."";?ZAeth llawer o amser heibio, tuag ugain mlynedd, er pan ddaeth yr arch i aros yn Ciriath-jearim, ac yr oedd holl du375? Israel yn hiraethu am yr ARGLWYDD.$: EZYna daeth gwu375?r Ciriath-jearim a chyrchu arch yr ARGLWYDD, a'i dwyn atynt i du375? Abinadab ar y bryn, a chysegru ei fab Eleasar i gadw arch yr ARGLWYDD.9ZAnfonasant negeswyr at drigolion Ciriath-jearim a dweud, "Anfonodd y Philistiaid arch yr ARGLWYDD yn �l, dewch i lawr i'w chyrchu."8ZA dywedodd gwu375?r Beth-semes, "Pwy a fedr sefyll o flaen yr ARGLWYDD, y Duw sanctaidd hwn? At bwy yr � oddi wrthym ni?"I7 ZTrawyd rhai o wu375?r Beth-semes am iddynt edrych i mewn i arch yr ARGLWYDD. Trawyd deg a thrigain ohonynt, a galarodd y bobl oherwydd bod yr ARGLWYDD wedi gwneud lladdfa mor fawr yn eu plith.n6WZHefyd llygod aur yn �l nifer holl ddinasoedd y Philistiaid a oedd dan y pum arglwydd, yn ddinas gaerog neu'n bentref agored. Saif y garreg fawr y gosodwyd arni arch yr ARGLWYDD yn dyst hyd y dydd hwn ym maes Josua o Beth-semes./5YZDyma restr y cornwydydd aur a anfonodd y Philistiaid i'r ARGLWYDD yn offrwm dros gamwedd: un dros Asdod, un dros Gasa, un dros Ascalon, un dros Gath ac un dros Ecron.Z4/ZAc wedi i bum arglwydd y Philistiaid weld, aethant yn �l i Ecron yr un diwrnod.T3#ZYna tynnodd y Lefiaid i lawr arch yr ARGLWYDD, a'r gist oedd gyda hi yn cynnwys y pethau aur, a'u rhoi ar y garreg fawr; a'r dydd hwnnw offrymodd gwu375?r Beth-semes boethoffrymau ac ebyrth i'r ARGLWYDD./2YZDaeth y fen i faes Josua, gu373?r o Beth-semes, a sefyll yno yn ymyl carreg fawr, ac wedi iddynt ddarnio coed y fen, offrymasant y buchod yn boethoffrwm i'r ARGLWYDD.1'Z Yr oedd pobl Beth-semes yn medi eu cynhaeaf gwenith yn y dyffryn, a phan godasant eu llygaid a gweld yr arch, yr oeddent yn llawen o'i gweld.e0EZ Cerddodd y buchod ar eu hunion ar y ffordd i gyfeiriad Beth-semes, gan frefu wrth fynd, ond yn cadw i'r un briffordd heb wyro i'r dde na'r chwith; a cherddodd arglwyddi'r Philistiaid ar eu h�l hyd at derfyn Beth-semes.c/AZ Rhoesant arch yr ARGLWYDD ar y fen, gyda'r gist a'r llygod aur a'r modelau o'u cornwydydd.d.CZ Dyna a wnaeth y dynion, cymryd dwy fuwch fagu a'u rhwymo wrth fen a chadw eu lloi mewn cwt.V-'Z Yna cewch weld; os � i fyny am Beth-semes i gyfeiriad ei chynefin, ef sydd wedi achosi'r drwg mawr hwn i ni; ond os nad �, byddwn yn gwybod nad ei law ef a'n trawodd, ond mai cyd-ddigwyddiad oedd hyn."4,cZYna cymerwch arch yr ARGLWYDD a'i rhoi ar y fen, ac mewn cist wrth ei hochr rhowch y pethau aur yr ydych yn eu hanfon iddo yn offrwm dros gamwedd; a gadewch i'r arch fynd.+/ZYn awr, paratowch fen newydd a chymryd dwy fuwch flith heb fod dan iau; rhwymwch y buchod wrth y fen a chadw eu lloi i mewn rhag iddynt eu dilyn.*ZPa les ystyfnigo fel y gwnaeth Pharo a'r Aifft? Wedi iddo ef eu trin fel y mynnai, oni fu raid iddynt ollwng Israel ymaith?0)[ZGwnewch fodelau o'ch cornwydydd, a'r llygod sy'n difa'r wlad, a rhowch ogoniant i Dduw Israel; efallai y bydd yn ysgafnhau ei law oddi arnoch chwi a'ch duw a'ch gwlad.R(ZPan ofynnwyd pa offrwm dros gamwedd a roddent iddo, dywedasant, "Pum cornwyd aur a phum llygoden aur, yn �l nifer arglwyddi'r Philistiaid, oherwydd yr un pla a fu ar bawb ohonoch chwi a'ch arglwyddi.T'#ZAtebasant, "Os ydych yn anfon arch Duw Israel yn �l, peidiwch �'i hanfon heb rodd, gofalwch anfon gyda hi offrwm dros gamwedd; yna cewch eich iach�u a darganfod pam na symudwyd ei law oddi arnoch."&9Zgalwodd y Philistiaid ar yr offeiriaid a'r dewiniaid a gofyn, "Beth a wnawn ni ag arch yr ARGLWYDD? Dywedwch wrthym sut yr anfonwn hi'n �l i'w lle.":% sZWedi i arch yr ARGLWYDD fod yn Philistia saith mis,E$Z Yr oedd ofn angau drwy'r holl ddinas am fod llaw Duw mor drwm yno, a hyd yn oed y rhai a arbedwyd rhag marwolaeth wedi eu taro �'r cornwydydd; ac esgynnai gwaedd y ddinas i'r entrychion.&#GZ Felly anfonasant i gasglu ynghyd holl arglwyddi'r Philistiaid a dweud, "Anfonwch arch Duw Israel yn �l i'w lle ei hun, rhag iddi'n lladd ni a'n teuluoedd.""3Z Anfonasant arch Duw i Ecron, ond pan gyrhaeddodd yno, cwynodd pobl Ecron, "Y maent wedi dod ag arch Duw Israel atom ni i'n lladd ni a'n teuluoedd."7!iZ Ond wedi iddynt fynd � hi yno, bu llaw'r ARGLWYDD ar y ddinas a pheri difrod mawr iawn, trawyd pobl y ddinas yn hen ac ifainc, a thorrodd y cornwydydd allan arnynt hwythau.S !ZWedi iddynt anfon a chasglu atynt holl arglwyddi'r Philistiaid, gofynasant, "Beth a wnawn ag arch Duw Israel?" Atebasant hwythau, "Aed arch Duw Israel draw i Gath." Felly aethant ag arch Duw Israel yno.&GZPan welodd gwu375?r Asdod mai felly'r oedd, dywedasant, "Ni chaiff arch Duw Israel aros gyda ni, oherwydd y mae ei law yn drwm arnom ni ac ar ein duw Dagon."ueZBu llaw'r ARGLWYDD yn drwm ar yr Asdodiaid. Parodd arswyd ar Asdod a'i chyffiniau, a'u taro � chornwydydd.wiZDyna pam nad yw offeiriaid Dagon, na neb sy'n dod i'w deml, yn sangu ar drothwy Dagon yn Asdod hyd y dydd hwn.ZYna codasant Dagon, a'i roi'n �l yn ei le. Bore trannoeth, wedi iddynt godi, gwelsant Dagon wedi syrthio i lawr ar ei wyneb o flaen arch yr ARGLWYDD, a phen a dwy law Dagon ar y trothwy wedi eu torri i ffwrdd, a dim ond corff Dagon ar �l ganddo.ymZPan gododd yr Asdodiaid fore trannoeth, gwelsant Dagon wedi syrthio i lawr ar ei wyneb o flaen arch yr ARGLWYDD.MZyno dygodd y Philistiaid hi i deml Dagon, a'i gosod wrth ochr Dagon.K ZWedi i'r Philistiaid gipio arch Duw, dygwyd hi o Eben-eser i Asdod;RZDyna a ddywedodd, "Ciliodd gogoniant o Israel, oherwydd cymryd arch Duw."  Zond enwi'r bachgen, Ichabod, a dweud, "Ciliodd gogoniant o Israel," oherwydd colli arch Duw a'i thad-yng-nghyfraith a'i gu373?r.ZAc fel yr oedd hi'n marw, dywedodd y merched oedd o'i chwmpas, "Paid ag ofni, rwyt ti wedi esgor ar fab." Nid atebodd hi na chymryd sylw,vgZYr oedd ei ferch-yng-nghyfraith, gwraig Phinees, yn feichiog ac yn agos i esgor. Pan glywodd hi'r newydd fod arch Duw wedi ei chymryd a bod ei thad-yng-nghyfraith a'i gu373?r wedi marw, crymodd ac esgorodd, oherwydd daeth ei gwewyr arni.PZPan soniodd am arch Duw, syrthiodd Eli yn wysg ei gefn oddi ar y sedd gerllaw'r porth, a thorri ei wddf a marw, oherwydd yr oedd yn hen ac yn ddyn trwm. Yr oedd wedi barnu Israel am ddeugain mlynedd.2_ZAtebodd y cennad, "Ffodd Israel o flaen y Philistiaid, a bu lladdfa fawr ymysg y bobl hefyd; y mae dy ddau fab, Hoffni a Phinees wedi marw, ac arch Duw wedi ei chymryd."ZA dywedodd y dyn wrth Eli, "Myfi sydd wedi dod o'r frwydr; heddiw y ffois o'r gad." Yna gofynnodd iddo, "Beth yw'r newydd, fy machgen?"T#ZYr oedd Eli'n naw deg ac wyth oed, a'i lygaid wedi pylu fel na fedrai weld.ZA phan glywodd Eli su373?n y llefain, holodd, "Beth yw'r cynnwrf yma?" Yna brysiodd y dyn, a dod ac adrodd yr hanes wrth Eli.MZ Pan ddaeth, dyna lle'r oedd Eli yn eistedd ar sedd gerllaw'r ffordd yn disgwyl, am ei fod yn bryderus iawn am arch Duw. Pan ddaeth y dyn a chyhoeddi'r newydd yn y ddinas, bu llefain drwy'r ddinas.Z Y diwrnod hwnnw rhedodd un o wu375?r Benjamin o'r frwydr a chyrraedd Seilo �'i ddillad wedi eu rhwygo a phridd ar ei ben.J Z Hefyd cymerwyd arch Duw, a bu farw Hoffni a Phinees, dau fab Eli. 'Z Ymladdodd y Philistiaid, a threchwyd Israel, a ffodd pawb adref. Bu lladdfa fawr iawn, a syrthiodd deng mil ar hugain o wu375?r traed Israel. Z Byddwch yn gryf a gwrol, O Philistiaid, rhag i chwi fynd yn gaeth i'r Hebreaid fel y buont hwy i chwi; ie, byddwch yn wrol ac ymladd."  ZGwae ni! Pwy a'n gwared ni o law'r duwiau nerthol hyn? Dyma'r duwiau a drawodd yr Eifftiaid � phob math o bla yn yr anialwch. )Zofnodd y Philistiaid, oherwydd dweud yr oeddent, "Daeth duw i'r gwersyll." Ac meddent, "Gwae ni! Oherwydd ni fu peth fel hyn erioed o'r blaen.A}ZClywodd y Philistiaid y floedd a gofyn, "Beth yw'r floedd fawr hon a glywir yng ngwersyll yr Hebreaid?" Wedi iddynt ddeall mai arch cyfamod yr ARGLWYDD oedd wedi cyrraedd i'r gwersyll, ZPan gyrhaeddodd arch cyfamod yr ARGLWYDD i'r gwersyll, gwaeddodd yr Israeliaid i gyd � bloedd uchel nes bod y ddaear yn datseinio.?yZAnfonodd y bobl i Seilo a chymryd oddi yno arch cyfamod ARGLWYDD y Lluoedd sydd �'i orsedd ar y cerwbiaid. Yno hefyd, gydag arch cyfamod Duw, yr oedd dau fab Eli, Hoffni a Phinees.b?ZPan ddychwelodd y bobl i'r gwersyll, holodd henuriaid Israel, "Pam y trawodd yr ARGLWYDD ni heddiw o flaen y Philistiaid? Cymerwn atom o Seilo arch cyfamod yr ARGLWYDD, a doed i'n plith i'n hachub o law ein gelynion."(KZWedi i'r Philistiaid drefnu eu byddin yn erbyn Israel, aeth yn frwydr, a threchwyd Israel gan y Philistiaid; lladdwyd tua phedair mil o'r fyddin ar faes y gad. ;ZYr oedd gair Samuel yn air i Israel gyfan. Aeth Israel i ryfel yn erbyn y Philistiaid a gwersyllu ger Eben-eser, a'r Philistiaid yn gwersyllu yn Affec.p[ZA pharhaodd yr ARGLWYDD i ymddangos yn Seilo, oherwydd yno y'i datguddiodd ei hun i Samuel trwy ei air.kQZSylweddolodd Israel gyfan, o Dan hyd Beerseba, fod Samuel wedi ei sefydlu'n broffwyd i'r ARGLWYDD.\3ZTyfodd Samuel, ac yr oedd yr ARGLWYDD gydag ef; ni adawodd i'r un o'i eiriau fethu.~wZYna mynegodd Samuel y cyfan wrtho, heb gelu dim. Ac meddai yntau, "Yr ARGLWYDD yw; fe wna'r hyn sydd dda yn ei olwg."~ZPaid �'i chelu oddi wrthyf. Fel hyn y gwnelo Duw iti, a rhagor, os cuddi oddi wrthyf unrhyw beth a lefarodd ef wrthyt."}ZGalwodd Eli ar Samuel, "Samuel, fy machgen." Atebodd yntau, "Dyma fi." Yna holodd, "Beth oedd y neges a lefarodd ef wrthyt?v|gZGorweddodd Samuel tan y bore, yna agorodd ddrysau tu375?'r ARGLWYDD; ond ofnai ddweud y weledigaeth wrth Eli.q{]ZAm hynny tyngais wrth du375? Eli, 'Ni wneir iawn byth am ddrygioni tu375? Eli ag aberth nac ag offrwm'."z Z a dywedaf wrtho fy mod yn barnu ei du375? am byth, oherwydd gwyddai fod ei feibion yn melltithio Duw, ac ni roddodd daw arnynt.[y1Z Y dydd hwnnw dygaf ar Eli y cwbl a ddywedais am ei du375?, o'r dechrau i'r diwedd;x Z Yna dywedodd yr ARGLWYDD wrth Samuel, "Yr wyf ar fin gwneud rhywbeth yn Israel a fydd yn merwino clustiau pwy bynnag a'i clyw. wZ Yna daeth yr ARGLWYDD a sefyll a galw fel o'r blaen, "Samuel! Samuel!" A dywedodd Samuel, "Llefara, canys y mae dy was yn gwrando."/vYZ Felly dywedodd Eli wrth Samuel, "Dos i orwedd, ac os gelwir di eto, dywed tithau, 'Llefara, ARGLWYDD, canys y mae dy was yn gwrando'." Aeth Samuel a gorwedd yn ei le. +~}||7{ozz~yyyxxEwwvsuuMtSssrrriqpp oonn-mmll7kjjii|ih=gffdeewdccb-aa"`e_^^@]t][[ZZhYYYEXX1WVV7UTTTOSkS1R|QQ>+=R<;;;:^99"88L77^655|5 4433.2Z11*00/z/7..z--Z,,++O**>)P(Z'&&& %%4$$P#f"" !x FXsKtQ 2P/8}1 .{ 7 / -8:E%a =ZMentrodd ei fywyd i ladd y Philistiad hwnnw, a rhoddodd yr ARGLWYDD fuddugoliaeth fawr i Israel gyfan. Yr oeddit tithau'n gweld ac yn llawenychu; pam ynteu yr wyt am wneud cam ag un dieuog, a lladd Dafydd heb achos?"LZSiaradodd Jonathan o blaid Dafydd wrth ei dad Saul, a dweud wrtho, "Peidied y brenin � gwneud cam �'i was Dafydd, oherwydd ni wnaeth ef gam � thi; yn wir, bu ei weithredoedd o les mawr iti.!=ZMi af finnau a sefyll yn ymyl fy nhad, allan yn ymyl y lle y byddi di, ac mi soniaf amdanat wrth fy nhad; ac os gwelaf unrhyw beth, mi ddywedaf wrthyt."NZOnd yr oedd Jonathan fab Saul wedi mynd yn hoff iawn o Ddafydd, a dywedodd wrtho, "Y mae fy nhad Saul yn ceisio dy ladd di; bydd di'n ofalus ohonot dy hun bore yfory, ac ymguddia ac aros o'r golwg.K ZDywedodd Saul wrth ei fab Jonathan a'i holl weision am ladd Dafydd.7ZBob tro y d�i arweinwyr y Philistiaid allan i ymladd, byddai Dafydd yn fwy llwyddiannus na phawb arall o weision Saul, ac enillodd enwogrwydd mawr.PZdaeth arno fwy o ofn Dafydd nag o'r blaen, ac aeth yn elyn am oes iddo.eEZWedi i Saul weld a sylweddoli bod yr ARGLWYDD gyda Dafydd, a bod ei ferch Michal yn ei garu,%ZCyn bod yr amser wedi dod i ben, cychwynnodd Dafydd allan gyda'i wu375?r, ac aethant a lladd dau gant o ddynion y Philistiaid. Dygodd Dafydd eu blaengrwyn a'u cyflwyno i gyd i'r brenin, er mwyn cael priodi merch y brenin; a rhoddodd Saul ei ferch Michal yn wraig iddo.zoZCyflwynodd ei weision y neges hon i Ddafydd, ac ystyriodd y byddai'n dderbyniol iddo felly briodi merch y brenin.q]ZYna dywedodd Saul, "Dywedwch fel hyn wrth Ddafydd, 'Nid yw'r brenin yn chwennych rhodd briodas heblaw cant o flaengrwyn Philistiaid, i dalu'r pwyth i elynion y brenin'." Syniad Saul oedd peri i Ddafydd gwympo trwy law y Philistiaid.T#ZAeth gweision Saul �'r neges yn �l iddo, sut yr oedd Dafydd wedi dweud.'IZPan sibrydodd gweision Saul y pethau hyn yng nghlust Dafydd, dywedodd ef, "Ai dibwys o beth yn eich golwg yw priodi merch y brenin? Dyn tlawd a dinod wyf fi."@{ZYna gorchmynnodd Saul i'w weision, "Dywedwch yn ddistaw bach wrth Ddafydd, 'Y mae'r brenin, weli di, yn falch ohonot, a phawb o'i weision yn dy hoffi; yn awr, prioda ferch y brenin'."BZMeddyliodd Saul, "Fe'i rhoddaf hi iddo; bydd hi'n fagl iddo, er mwyn i law y Philistiaid ei daro." A dywedodd Saul wrth Ddafydd am yr eildro, "Yn awr cei fod yn fab-yng-nghyfraith imi."{qZSyrthiodd Michal ferch Saul mewn cariad � Dafydd, a phan ddywedwyd wrth Saul, yr oedd hynny'n dderbyniol ganddo.iMZOnd pan ddaeth yr amser i roi Merab ferch Saul i Ddafydd, rhoddwyd hi'n wraig i Adriel o Mehola.zoZAtebodd Dafydd, "Pwy wyf fi, a beth yw tras llwyth fy nhad yn Israel, i mi fod yn fab-yng-nghyfraith i'w brenin?"wiZDywedodd Saul wrth Ddafydd, "Dyma fy merch hynaf, Merab. Fe'i rhoddaf yn wraig i ti, ond i ti ddangos gwrhydri i mi ac ymladd brwydrau'r ARGLWYDD." Meddwl yr oedd Saul, "Peidied fy llaw i �'i gyffwrdd, ond yn hytrach law y Philistiaid."] 5ZYr oedd Israel a Jwda i gyd yn ymserchu yn Nafydd am mai ef oedd yn arwain y fyddin.P ZPan welodd Saul mor llwyddiannus oedd Dafydd, yr oedd arno fwy o'i ofn.] 5ZYr oedd Dafydd yn llwyddiannus ym mhopeth a wn�i, ac yr oedd yr ARGLWYDD gydag ef.r _Z Gyrrodd Saul ef i ffwrdd oddi wrtho, a'i wneud yn gapten ar fil o ddynion; ac ef oedd yn arwain y fyddin.f GZ Cafodd Saul ofn rhag Dafydd oherwydd fod yr ARGLWYDD wedi troi o'i blaid ef ac yn erbyn Saul.Z Yr oedd gan Saul waywffon yn ei law, a hyrddiodd hi, gan feddwl trywanu Dafydd i'r pared, ond osg�dd Dafydd ef ddwywaith.-Z Trannoeth meddiannwyd Saul gan yr ysbryd drwg, a pharablodd yn wallgof yng nghanol y tu375?, ac yr oedd Dafydd yn canu'r delyn yn �l ei arfer.I Z o'r diwrnod hwnnw ymlaen yr oedd Saul yn cadw llygad ar Ddafydd.7iZDigiodd Saul yn arw, a chafodd ei gythruddo gan y dywediad. Meddai, "Maent yn rhoi myrddiynau i Ddafydd, a dim ond miloedd i mi; beth yn rhagor sydd iddo ond y frenhiniaeth?"b?Zac yn eu llawenydd canodd y gwragedd: "Lladdodd Saul ei filoedd, a Dafydd ei fyrddiynau."r_ZUn tro yr oeddent ar eu ffordd adref, a Dafydd yn dychwelyd ar �l taro'r Philistiaid, a daeth y gwragedd allan ym mhob tref yn Israel i edrych; aeth y merched dawnsio i gyfarfod y Brenin Saul gyda thympanau a molawdau a thrionglau,+ZLlwyddodd Dafydd ym mhob gorchwyl a roddai Saul iddo, a gosododd Saul ef yn bennaeth ei filwyr, er boddhad i bawb, gan gynnwys swyddogion Saul.tcZtynnodd y fantell oedd amdano a'i rhoi i Ddafydd; hefyd ei arfau, hyd yn oed ei gleddyf, ei fwa a'i wregys.PZGwnaeth Jonathan gyfamod � Dafydd am ei fod yn ei garu fel ef ei hun;T#ZCymerodd Saul ef y dydd hwnnw, ac ni chaniataodd iddo fynd adref at ei dad.v~ iZWedi i Ddafydd orffen siarad � Saul, ymglymodd enaid Jonathan wrth enaid Dafydd, a charodd ef fel ef ei hun.f}GZ:Gofynnodd Saul, "Mab pwy wyt ti, fachgen?" A dywedodd Dafydd, "Mab dy was Jesse o Fethlehem."|Z9Felly pan gyrhaeddodd Dafydd yn �l wedi iddo ladd y Philistiad, cymerodd Abner ef a'i ddwyn at Saul gyda phen y Philistiad yn ei law.C{Z8A dywedodd y brenin, "Hola di mab i bwy yw'r llanc ifanc."Sz!Z7Pan welodd Saul Ddafydd yn mynd allan i gyfarfod y Philistiad, gofynnodd i Abner, capten ei lu, "Mab i bwy yw'r bachgen acw, Abner?" Atebodd Abner, "Cyn wired �'th fod yn fyw, O frenin, ni wn i ddim."kyQZ6Cymerodd Dafydd ben y Philistiad a'i ddwyn i Jerwsalem, ond gosododd ei arfau yn ei babell ei hun.Ux%Z5Yna dychwelodd yr Israeliaid o ymlid y Philistiaid, ac ysbeilio eu gwersyll.Gw Z4a chododd gwu375?r Israel a Jwda a bloeddio rhyfelgri ac ymlid y Philistiaid cyn belled � Gath a phyrth Ecron. A chwympodd celanedd y Philistiaid ar hyd y ffordd o Saaraim i Gath ac Ecron.Sv!Z3Yna rhedodd Dafydd a sefyll uwchben y Philistiad; cydiodd yn ei gleddyf ef a'i dynnu o'r wain, a rhoi'r ergyd olaf iddo a thorri ei ben i ffwrdd. Pan welodd y Philistiaid fod eu harwr yn farw, ffoesant;muUZ2Felly trechodd Dafydd y Philistiad � ffon dafl a charreg, a'i daro'n farw, heb fod ganddo gleddyf.4tcZ1rhoddodd ei law yn y bag a chymryd carreg allan a'i hyrddio, a tharo'r Philistiad yn ei dalcen nes bod y garreg yn suddo i'w dalcen; syrthiodd yntau ar ei wyneb i'r llawr.zsoZ0Yna pan gychwynnodd y Philistiad tuag at Ddafydd, rhedodd Dafydd yn chwim ar hyd y rheng i gyfarfod y Philistiad;,rSZ/ac i'r holl gynulliad hwn wybod nad trwy gleddyf na gwaywffon y mae'r ARGLWYDD yn gwaredu, oherwydd yr ARGLWYDD biau'r frwydr, ac fe'ch rhydd chwi yn ein llaw ni."^q7Z.Y dydd hwn bydd yr ARGLWYDD yn dy roi yn fy llaw; lladdaf di a thorri dy ben i ffwrdd, a rhoi celanedd llu'r Philistiaid heddiw i adar yr awyr a bwystfilod y ddaear, er mwyn i'r byd i gyd wybod fod Duw gan Israel,RpZ-Ond dywedodd Dafydd wrth y Philistiad, "Yr wyt ti'n dod ataf fi � chleddyf a gwaywffon a chrymgledd; ond yr wyf fi'n dod atat ti yn enw ARGLWYDD y Lluoedd, Duw byddin Israel, yr wyt ti wedi ei herio.coAZ,a dweud wrtho, "Tyrd yma, ac fe roddaf dy gnawd i adar yr awyr ac i'r anifeiliaid gwyllt."nZ+Ac meddai'r Philistiad wrth Ddafydd, "Ai ci wyf fi, dy fod yn dod ataf � ffyn?" A rhegodd y Philistiad ef yn enw ei dduw,lmSZ*A phan edrychodd y Philistiad a gweld Dafydd, dirmygodd ef am ei fod yn llencyn gwritgoch, golygus.PlZ)Daeth hwnnw allan i gyfarfod Dafydd, gyda chludydd ei darian o'i flaen./kYZ(Yna cymerodd ei ffon yn ei law, dewisodd bum carreg lefn o'r nant a'u rhoi yn y bag bugail oedd ganddo fel poced, a nesaodd at y Philistiad �'i ffon dafl yn ei law,9jmZ'Ond methodd gerdded, am nad oedd wedi arfer � hwy. Dywedodd Dafydd wrth Saul, "Ni fedraf gerdded yn y rhain, oherwydd nid wyf wedi arfer � hwy." A diosgodd hwy oddi amdano.iZ&Rhoddodd Saul ei wisg ei hun am Ddafydd: rhoi helm bres ar ei ben, ei wisgo yn ei lurig, a gwregysu Dafydd �'i gleddyf dros ei wisg.@h{Z%Ac ychwanegodd Dafydd, "Bydd yr ARGLWYDD a'm gwaredodd o afael y llew a'r arth yn sicr o'm hachub o afael y Philistiad hwn hefyd." Dywedodd Saul, "Dos, a bydded yr ARGLWYDD gyda thi."g!Z$Mae dy was wedi lladd llewod ac eirth, a dim ond fel un ohonynt hwy y bydd y Philistiad dienwaededig hwn, am iddo herio byddin y Duw byw."ffGZ#pan fydd llew neu arth yn dod ac yn cipio dafad o'r ddiadell, byddaf yn mynd ar ei �l, yn ei daro, ac yn achub y ddafad o'i safn. Pan fydd yn codi yn fy erbyn i, byddaf yn cydio yn ei farf, yn ei drywanu, ac yn ei ladd.MeZ"Ond dyw-edodd Dafydd wrth Saul, "Bugail ar ddefaid ei dad yw dy was;dZ!Dywedodd Saul wrth Ddafydd, "Ni fedri di fynd ac ymladd �'r Philistiad hwn, oherwydd llanc wyt ti ac yntau'n rhyfelwr o'i ieuenctid."}cuZ Ac meddai Dafydd wrth Saul, "Peidied neb � gwangalonni o achos hwn; fe � dy was ac ymladd �'r Philistiad yma."ibMZRhoddwyd sylw i'r geiriau a lefarodd Dafydd, a'u hailadrodd wrth Saul, ac anfonodd yntau amdano.pa[ZTrodd draw oddi wrtho at rywun arall, a gofyn yr un peth, a'r bobl yn rhoi'r un ateb ag o'r blaen iddo.<`uZDywedodd Dafydd, "Beth wnes i? Onid gofyn cwestiwn?"'_IZClywodd ei frawd hynaf Eliab ef yn siarad �'r dynion, a chollodd ei dymer � Dafydd a dweud, "Pam y daethost ti i lawr yma? Yng ngofal pwy y gadewaist yr ychydig ddefaid yna yn y diffeithwch? Mi wn dy hyfdra a'th fwriadau drwg � er mwyn cael gweld y frwydr y daethost ti draw yma."Z^/ZDywedodd y bobl yr un peth wrtho: "Fel hyn y gwneir i'r sawl fydd yn ei ladd ef."r]_ZYna gofynnodd Dafydd i'r dynion oedd yn sefyll o'i gwmpas, "Beth a wneir i'r sawl fydd yn lladd y Philistiad acw, ac yn symud y sarhad oddi ar Israel? Oherwydd pwy yw'r Philistiad dienwaededig hwn, ei fod yn herio lluoedd y Duw byw?"j\OZa dweud, "A welwch chwi'r dyn yma sy'n dod i fyny? I herio Israel y mae'n dod. Pe byddai unrhyw un yn ei ladd, byddai'r brenin yn ei wneud yn gyfoethog iawn, ac yn rhoi ei ferch iddo, ac yn rhoi rhyddfraint Israel i'w deulu."L[ZPan welodd yr Israeliaid y dyn, ffoesant i gyd oddi wrtho mewn ofn,>ZwZTra oedd yn ymddiddan � hwy, dyna'r heriwr o'r enw Goliath, y Philistiad o Gath, yn dod i fyny o rengoedd y Philistiaid ac yn llefaru yng nghlyw Dafydd yr un geiriau ag o'r blaen.pY[ZGadawodd Dafydd ei bac gyda gofalwr y gwersyll, a rhedeg i'r rheng a mynd i ofyn sut yr oedd ei frodyr.MXZYr oedd Israel a'r Philistiaid wedi trefnu eu lluoedd, reng am reng.fWGZTrannoeth cododd Dafydd yn fore, a gadael y praidd gyda gofalwr, a chymryd ei bac a mynd fel yr oedd Jesse wedi gorchymyn iddo. Cyrhaeddodd y gwersyll fel yr oedd y fyddin yn mynd i'w rhengoedd ac yn bloeddio'r rhyfelgri.[V1ZYr oedd Saul a hwythau ac Israel gyfan yn nyffryn Ela yn ymladd �'r Philistiaid.UZDos �'r deg cosyn gwyn yma i'r swyddog, ac edrych sut y mae hi ar dy frodyr, a thyrd � rhyw arwydd yn �l oddi wrthynt."TZDywedodd Jesse wrth ei fab Dafydd, "Cymer effa o'r crasyd yma i'th frodyr, a'r deg torth hyn, a brysia � hwy i'r gwersyll at dy frodyr.YS-ZBob bore a hwyr am ddeugain diwrnod bu'r Philistiad yn dod ac yn sefyll i herio.^R7Zond byddai Dafydd yn mynd a dod oddi wrth Saul i fugeilio defaid ei dad ym Methlehem.@Q}ZDafydd oedd yr ieuengaf. Aeth y tri hynaf i ganlyn Saul; P;Z Yr oedd ei dri mab hynaf wedi dilyn Saul i'r rhyfel. Enwau'r tri o'i feibion a aeth i'r rhyfel oedd Eliab yr hynaf, Abinadab yr ail, a Samma y trydydd;O-Z Yr oedd Dafydd yn fab i Effratead o Fethlehem Jwda. Jesse oedd enw hwnnw, ac yr oedd ganddo wyth mab, ac erbyn dyddiau Saul yr oedd yn hen iawn.lNSZ Pan glywodd Saul a'r Israeliaid y geiriau hyn gan y Philistiad, yr oeddent wedi eu parlysu gan ofn. M Z Ychwanegodd y Philistiad, "Yr wyf fi heddiw yn herio rhengoedd Israel; dewch � gu373?r, ynteu, inni gael ymladd �'n gilydd."L9Z Os medr ef ymladd � mi a'm trechu, fe fyddwn ni yn weision i chwi; ond os medraf fi ei drechu ef, chwi fydd yn weision i ni, ac yn ein gwasanaethu."PKZSafodd Goliath a gweiddi ar rengoedd Israel a dweud wrthynt, "Pam y dewch allan yn rhengoedd i frwydro? Onid Philistiad wyf fi, a chwithau'n weision i Saul? Dewiswch un ohonoch i ddod i lawr ataf fi. JZYr oedd paladr ei waywffon fel carfan gwehydd, a'i blaen yn chwe chan sicl o haearn. Yr oedd cludydd tarian yn cerdded o'i flaen.RIZYr oedd coesarnau pres am ei goesau a chrymgledd pres rhwng ei ysgwyddau.yHmZYr oedd ganddo helm bres am ei ben, ac yr oedd wedi ei wisgo mewn llurig emog o bres, yn pwyso pum mil o siclau.yGmZO wersyll y Philistiaid daeth allan heriwr o'r enw Goliath, dyn o Gath, ac yn chwe chufydd a rhychwant o daldra.pF[ZSafai'r Philistiaid ar dir uchel o un tu, ac Israel ar dir uchel o'r tu arall, gyda dyffryn rhyngddynt.wEiZYmgynullodd Saul a'r Israeliaid hefyd, a gwersyllu yn nyffryn Ela a pharatoi i frwydro yn erbyn y Philistiaid.D 7ZCasglodd y Philistiaid eu lluoedd i ryfel, ac ymgynnull yn Socho, a oedd yn perthyn i Jwda, a gosod eu gwersyll rhwng Socho ac Aseca yn Effes-dammim.CCZPryd bynnag y byddai'r ysbryd drwg yn blino Saul, byddai Dafydd yn cymryd ei delyn ac yn ei chanu; rhoddai hynny esmwyth�d i Saul a'i wella, fel bod yr ysbryd drwg yn cilio oddi wrtho.BZAnfonodd Saul at Jesse a dweud, "Yr wyf am i Ddafydd gael aros yn fy ngwasanaeth, oherwydd yr wyf wrth fy modd gydag ef."eAEZAeth Saul yn hoff iawn o Ddafydd pan ddaeth i weini ato, a gwnaeth ef yn gludydd arfau iddo.p@[ZCymerodd Jesse asyn gyda baich o fara, costrel o win, a myn gafr, a'u hanfon gyda'i fab Dafydd at Saul.`?;ZAnfonodd Saul negeswyr at Jesse a dweud, "Anfon ataf dy fab Dafydd sydd gyda'r defaid."U>%ZAtebodd un o'r gweision, "Mi welais fab i Jesse o Fethlehem, sy'n medru canu telyn, ac y mae'n u373?r dewr ac yn rhyfelwr; y mae'n siarad yn ddeallus ac yn un golygus hefyd, ac y mae'r ARGLWYDD gydag ef."`=;ZDywedodd Saul wrth ei weision, "Chwiliwch am ddyn sy'n delynor da, a dewch ag ef ataf."9<mZO na fyddai'n meistr yn gorchymyn i'w weision yma chwilio am u373?r sy'n medru canu telyn! Caiff yntau ei chanu pan fydd yr ysbryd drwg yn ymosod arnat, a byddi dithau'n well."i;MZDywedodd gweision Saul wrtho, "Dyma sydd o'i le: y mae un o'r ysbrydion drwg yn aflonyddu arnat.r:_ZCiliodd ysbryd yr ARGLWYDD oddi wrth Saul, a dechreuodd ysbryd drwg oddi wrth yr ARGLWYDD aflonyddu arno.+9QZ Cymerodd Samuel y corn olew, a'i eneinio yng nghanol ei frodyr; a disgynnodd ysbryd yr ARGLWYDD ar Ddafydd, o'r dydd hwnnw ymlaen. Yna aeth Samuel yn �l i Rama.#8AZ Felly anfonodd i'w gyrchu. Yr oedd yn writgoch, a chanddo lygaid gloyw ac yn hardd yr olwg. A dywedodd yr ARGLWYDD, "Tyrd, eneinia ef, oherwydd hwn ydyw."U7%Z Yna gofynnodd Samuel i Jesse, "Ai dyma'r bechgyn i gyd?" Atebodd yntau, "Y mae'r ieuengaf ar �l, yn bugeilio'r defaid." Ac meddai Samuel wrth Jesse, "Anfon amdano; nid awn ni oddi yma nes iddo ef ddod."6Z A pharodd Jesse i saith o'i feibion ddod gerbron Samuel; ond dywedodd Samuel wrth Jesse, "Ni ddewisodd yr ARGLWYDD yr un o'r rhai hyn."g5IZ Yna parodd Jesse i Samma ddod, ond dywedodd Samuel, "Nid hwn chwaith a ddewisodd yr ARGLWYDD."y4mZYna galwodd Jesse am Abinadab a'i ddwyn gerbron, ond dywedodd Samuel, "Nid hwn chwaith a ddewisodd yr ARGLWYDD."3ZOnd dywedodd yr ARGLWYDD wrth Samuel, "Paid ag edrych ar ei wedd na'i daldra, oherwydd yr wyf wedi ei wrthod; oblegid nid yr hyn a w�l meidrolyn y mae Duw'n ei weld. Yr hyn sydd yn y golwg a w�l meidrolyn, ond y mae'r ARGLWYDD yn gweld beth sydd yn y galon.")2MZCysegrodd yntau Jesse a'i feibion, a'u gwahodd i'r aberth. Fel yr oeddent yn dod, sylwodd ar Eliab a meddyliodd, "Yn sicr dyma'i eneiniog, gerbron yr ARGLWYDD."}1uZatebodd yntau, "Ie, mewn heddwch. I aberthu i'r ARGLWYDD yr wyf fi yma; ymgysegrwch ac ymunwch � mi yn yr aberth."*0OZGwnaeth Samuel fel y dywedodd yr ARGLWYDD wrtho, a mynd i Fethlehem. Pan ddaeth henuriaid y dref yn gynhyrfus i'w gyfarfod a gofyn, "Ai mewn heddwch y daethost?"w/iZRho wahoddiad i Jesse i'r aberth; dangosaf finnau iti beth i'w wneud, ac eneinia imi yr un a ddywedaf wrthyt.",.SZGofynnodd Samuel, "Sut y medraf fi fynd? Os clyw Saul, fe'm lladd." Dywedodd yr ARGLWYDD, "Dos � heffer gyda thi, a dweud dy fod wedi dod i aberthu i'r ARGLWYDD.- ZDywedodd yr ARGLWYDD wrth Samuel, "Am ba hyd yr wyt yn mynd i ofidio am Saul, a minnau wedi ei wrthod fel brenin ar Israel? Llanw dy gorn ag olew a dos; yr wyf yn dy anfon at Jesse o Fethlehem, oherwydd yr wyf wedi gweld brenin imi ymysg ei feibion ef."&,GZ#Ni welodd Samuel mo Saul byth wedyn, hyd ddydd ei farw, ond gofidiodd am Saul. Yr oedd yn edifar gan yr ARGLWYDD ei fod wedi gwneud Saul yn frenin ar Israel.D+Z"Wedyn aeth Samuel i Rama, a Saul i'w gartref yn Gibea Saul.>*wZ!Ond dywedodd Samuel: "Fel y gwnaeth dy gleddyf di wragedd yn ddi-blant, felly bydd dy fam dithau'n ddi-blant ymysg gwragedd." Yna darniodd Samuel Agag gerbron yr ARGLWYDD yn Gilgal. ) Z A dywedodd Samuel, "Dewch ag Agag brenin Amalec ataf fi." Daeth Agag ato'n anfoddog, a dweud, "Fe giliodd chwerwder marwolaeth."R(ZYna dychwelodd Samuel gyda Saul, ac ymostyngodd Saul gerbron yr ARGLWYDD.>'wZDywedodd Saul eto, "Rwyf ar fai, ond dangos di barch tuag ataf gerbron henuriaid fy mhobl a'r Israeliaid, a thyrd yn �l gyda mi, er mwyn imi ymostwng gerbron yr ARGLWYDD dy Dduw."u&eZNid yw Ysblander Israel yn dweud celwydd nac yn edifarhau, oherwydd nid meidrolyn yw ef, i newid ei feddwl."%%ZAc meddai Samuel wrtho, "Y mae'r ARGLWYDD wedi rhwygo brenhiniaeth Israel oddi wrthyt heddiw, ac am ei rhoi i un yn d'ymyl sy'n well na thi.\$3ZTrodd Samuel i fynd i ffwrdd, ond cydiodd Saul yng nghwr ei fantell, ac fe rwygodd.##ZOnd dywedodd Samuel wrth Saul, "Na ddof; yr wyt wedi gwrthod gair yr ARGLWYDD, ac y mae'r ARGLWYDD wedi dy wrthod di fel brenin ar Israel."Z"/ZMaddau'n awr fy mai, a thyrd yn �l gyda mi, er mwyn imi ymostwng i'r ARGLWYDD.""!?ZDywedodd Saul wrth Samuel, "Yr wyf wedi pechu, oblegid yr wyf wedi torri gorchymyn yr ARGLWYDD a'th air dithau, am imi ofni'r bobl a gwrando ar eu llais.# AZYn wir, pechod fel dewiniaeth yw anufudd-dod, a throsedd fel addoli eilunod yw cyndynrwydd. Am i ti wrthod gair yr ARGLWYDD, gwrthododd ef di fel brenin."5eZYna dywedodd Samuel: "A oes gan yr ARGLWYDD bleser mewn offrymau ac ebyrth, fel mewn gwrando ar lais yr ARGLWYDD? Gwell gwrando nag aberth, ac ufudd-dod na braster hyrddod. ZFe gymerodd y bobl beth o'r ysbail, yn ddefaid a gwartheg, y pigion o'r diofryd, er mwyn aberthu i'r ARGLWYDD dy Dduw yn Gilgal.".WZDywedodd Saul wrth Samuel, "Ond yr wyf wedi gwrando ar lais yr ARGLWYDD, a mynd fel yr anfonodd ef fi; deuthum ag Agag brenin Amalec yn �l, a difrodi'r Amaleciaid.q]ZPam na wrandewaist ar lais yr ARGLWYDD, ond rhuthro ar yr ysbail, a gwneud drwg yng ngolwg yr ARGLWYDD?"yZFe anfonodd yr ARGLWYDD di allan a dweud, 'Dos a difroda'r pechaduriaid hynny, Amalec, a rhyfela � hwy nes eu difa.'1ZA dywedodd Samuel, "Er iti fod yn fychan yn d'olwg dy hun, oni ddaethost yn ben ar lwythau Israel, a'r ARGLWYDD wedi d'eneinio'n frenin ar Israel? ZDywedodd Samuel wrth Saul, "Taw, imi gael dweud wrthyt beth a ddywedodd yr ARGLWYDD wrthyf neithiwr." Meddai yntau wrtho, "Dywed."OZDywedodd Saul, "Y bobl sydd wedi dod � hwy oddi wrth yr Amaleciaid, oherwydd y maent wedi arbed y gorau o'r defaid a'r gwartheg er mwyn aberthu i'r ARGLWYDD dy Dduw. Yr ydym wedi difa'r gweddill."zoZGofynnodd Samuel, "Beth ynteu yw'r brefu defaid sydd yn fy nghlustiau, a'r su373?n gwartheg yr wyf yn ei glywed?"Z Wedi i Samuel ddod o hyd i Saul, dywedodd Saul wrtho, "Bendith yr ARGLWYDD arnat! Yr wyf wedi cadw gorchymyn yr ARGLWYDD."5eZ Bore trannoeth cododd yn gynnar i gyfarfod � Saul, ond dywedwyd wrtho fod Saul wedi mynd i Garmel, ac wedi codi cofeb iddo'i hun yno cyn troi'n �l a mynd draw i Gilgal.1]Z Y mae'n edifar gennyf fy mod wedi gwneud Saul yn frenin, oherwydd y mae wedi cefnu arnaf a heb gadw fy ngorchymyn." Digiodd Samuel, a galwodd ar yr ARGLWYDD drwy'r nos.7kZ Yna daeth gair yr ARGLWYDD at Samuel, yn dweud,`;Z Arbedodd Saul a'r fyddin nid yn unig Agag, ond hefyd y gorau o'r defaid a'r gwartheg, yr anifeiliaid breision a'r u373?yn, a phopeth o werth. Nid oeddent yn fodlon difa'r rheini; ond difodwyd popeth gwael a diwerth.T#ZDaliodd Agag brenin Amalec yn fyw, ond lladdodd y bobl i gyd �'r cleddyf.EZyna trawodd Saul Amalec o Hafila hyd at Sur ar gwr yr Aifft.|sZa dweud wrth y Ceneaid, "Ewch i ffwrdd, cefnwch ar yr Amaleciaid, rhag imi eich distrywio chwi gyda hwy; oherwydd buoch chwi'n garedig wrth yr holl Israeliaid pan oeddent yn dod i fyny o'r Aifft." Aeth y Ceneaid ymaith oddi wrth yr Amaleciaid;FZPan ddaeth Saul at ddinas yr Amaleciaid, ymguddiodd mewn cwm, }ZFelly galwodd Saul y fyddin allan a'u rhestru yn Telaim. Yr oedd dau gan mil o wu375?r traed, a deng mil o ddynion Jwda.H  ZDos, yn awr, a tharo'r Amaleciaid, a'u llwyr ddinistrio hwy a phopeth sydd ganddynt; paid �'u harbed, ond lladd bob dyn a dynes, pob plentyn a baban, pob eidion a dafad, pob camel ac asyn."% EZFel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd: 'Yr wyf am gosbi Amalec am yr hyn a wnaeth i Israel, sef eu rhwystro hwy ar y ffordd wrth iddynt ddod i fyny o'r Aifft.'  !ZDywedodd Samuel wrth Saul, "Anfonwyd fi gan yr ARGLWYDD i'th eneinio'n frenin ar ei bobl Israel; felly gwrando'n awr ar eiriau'r ARGLWYDD.{ qZ4Bu rhyfel caled yn erbyn y Philistiaid holl ddyddiau Saul; ac os gwelai Saul u373?r cryf a dewr, fe'i cymerai ato.@}Z3Yr oedd Cis tad Saul a Ner tad Abner yn feibion i Abiel.dCZ2Ahinoam ferch Ahimaas oedd gwraig Saul, ac Abner fab Ner, ewythr Saul, oedd pennaeth ei lu.vgZ1Jonathan, Isfi a Malcisua oedd meibion Saul. Enw'r hynaf o'i ddwy ferch oedd Merab, ac enw'r ieuengaf Michal.^7Z0Gweithredodd yn ddewr, trawodd yr Amaleciaid, a rhyddhaodd Israel o law eu gormeswyr.DZ/Wedi i Saul ennill y frenhiniaeth ar Israel, ymladdodd �'i holl elynion oddi amgylch � Moab, yr Ammoniaid, Edom, brenhinoedd Soba a'r Philistiaid � a'u darostwng ble bynnag yr �i.LZ.Dychwelodd Saul o ymlid y Philistiaid, ac aeth y Philistiaid adref.8kZ-Ond dyma'r bobl yn dweud wrth Saul, "A gaiff Jonathan farw, ac yntau wedi ennill y fuddugoliaeth fawr hon i Israel? Pell y bo! Cyn wired � bod yr ARGLWYDD yn fyw, ni chaiff blewyn o wallt ei ben syrthio i'r llawr. Gyda Duw y gweithiodd ef y diwrnod hwn." Prynodd y bobl ryddid Jonathan, ac ni fu farw.U%Z,Atebodd Saul, "Fel hyn y gwna Duw i mi, a rhagor, os na fydd Jonathan farw."H Z+Yna dywedodd Saul wrth Jonathan, "Dywed wrthyf beth a wnaethost." Eglurodd Jonathan iddo, a dweud, "Dim ond profi mymryn o f�l ar flaen y ffon oedd yn fy llaw. Dyma fi, rwy'n barod i farw."[1Z*Dywedodd Saul, "Bwriwch goelbren rhyngof fi a'm mab Jonathan." A daliwyd Jonathan.~#Z)Dywedodd Saul wrth yr ARGLWYDD, Duw Israel, "Pam nad atebaist dy was heddiw? Os yw'r camwedd hwn ynof fi neu yn fy mab Jonathan, O ARGLWYDD Dduw Israel, rho Wrim; ond os yw'r camwedd hwn yn dy bobl Israel, rho Twmim." Daliwyd Jonathan a Saul, ac aeth Israel yn rhydd.+}QZ(Yna dywedodd wrth yr holl Israeliaid, "Safwch chwi ar un ochr, a minnau a'm mab Jonathan ar yr ochr arall." A dywedodd y bobl wrth Saul, "Gwna fel y gweli'n dda."9|mZ'Oherwydd, cyn wired � bod yr ARGLWYDD yn fyw, yr un a waredodd Israel, hyd yn oed pe byddai yn fy mab Jonathan, byddai raid iddo farw." Ond ni ddywedodd yr un o'r bobl wrtho.}{uZ&Yna dywedodd Saul, "Dewch yma, holl bennau-teuluoedd y bobl, a chwiliwch i gael gweld ymhle mae'r pechod hwn heddiw.z Z%Gofynnodd Saul i Dduw, "Os af i lawr ar �l y Philistiaid, a roi di hwy yn llaw Israel?" Ond ni chafodd ateb y diwrnod hwnnw.nyWZ$Yna dywedodd Saul, "Awn i lawr ar �l y Philistiaid liw nos a'u hysbeilio hyd y bore, heb adael yr un ohonynt ar �l." Dywedodd y bobl, "Gwna beth bynnag a fynni." Ond dywedodd yr offeiriad, "Gadewch inni agos�u yma at Dduw."hxKZ#Felly y cododd Saul allor i'r ARGLWYDD, a honno oedd yr allor gyntaf iddo'i chodi i'r ARGLWYDD."w?Z"Yna dywedodd Saul, "Ewch ar frys trwy ganol y bobl a dywedwch wrthynt, 'Doed pob un �'i ych neu ei ddafad ataf fi, a'u lladd yma a'u bwyta, rhag i chwi bechu yn erbyn yr ARGLWYDD trwy fwyta cig heb ei waedu'." Daeth pob un o'r bobl �'i ych gydag ef y noson honno, i'w ladd yno.CvZ!Pan ddywedwyd wrth Saul, "Edrych, y mae'r bobl yn pechu yn erbyn yr ARGLWYDD wrth fwyta cig heb ei waedu", dywedodd yntau, "Yr ydych wedi troseddu; rhowliwch yma garreg fawr ar unwaith."|usZ Yna rhuthrodd y bobl ar yr ysbail a chymryd defaid ac ychen a lloi, a'u lladd ar y ddaear, a'u bwyta heb eu gwaedu.ktQZY diwrnod hwnnw trawyd y Philistiaid bob cam o Michmas i Ajalon, er bod y bobl wedi blino'n llwyr. sZYn wir, pe bai'r bobl wedi cael rhyddid i fwyta heddiw o ysbail eu gelynion, oni fyddai'r lladdfa ymysg y Philistiaid yn drymach?" rZAtebodd Jonathan, "Y mae fy nhad wedi gwneud drwg i'r wlad; edrychwch fel y gloywodd fy llygaid pan brofais fymryn o'r m�l hwn.8qkZYna dywedodd un o'r bobl wrtho, "Y mae dy dad wedi gosod llw caeth ar y bobl, ac wedi dweud, 'Melltigedig yw pob un sy'n bwyta tamaid heddiw'. Ac yr oedd y bobl yn lluddedig."DpZNid oedd Jonathan wedi clywed ei dad yn gwneud i'r bobl gymryd y llw, ac estynnodd y ffon oedd yn ei law a tharo'i blaen yn y diliau m�l, ac yna'i chodi at ei geg; a gloywodd ei lygaid.tocZa phan ddaethant yno a gweld llif o f�l, nid estynnodd neb ei law at ei geg, am fod y bobl yn ofni'r llw.7nkZDaethant oll i goedwig lle'r oedd m�l gwyllt;emEZOnd aeth yn gyfyng ar yr Israeliaid y diwrnod hwnnw, oherwydd i Saul dynghedu'r bobl a dweud, "Melltigedig fyddo'r un sy'n bwyta tamaid cyn yr hwyr! Yr wyf am ddial ar fy ngelynion." Ac ni phrofodd yr un o'r bobl damaid.]l5ZY dydd hwnnw gwaredodd yr ARGLWYDD Israel, ac ymledodd y frwydr tu hwnt i Beth-afen. kZA phan glywodd yr Israeliaid oedd yn llechu yn ucheldir Effraim fod y Philistiaid ar ffo, dyna hwythau hefyd yn ymuno i'w hymlid.&jGZA dyma'r Hebreaid oedd gynt ar ochr y Philistiaid, ac wedi dod i fyny i'r gwersyll gyda hwy, yn troi ac yn ochri gyda'r Israeliaid oedd gyda Saul a Jonathan.iZGalwodd Saul yr holl bobl oedd gydag ef, ac aethant i'r frwydr; yno yr oedd pob un �'i gleddyf yn erbyn ei gyfaill, mewn anhrefn llwyr.h3ZTra oedd Saul yn siarad �'r offeiriad, cynyddodd yr anhrefn fwyfwy yng ngwersyll y Philistiaid, a dywedodd Saul wrth yr offeiriad, "Atal dy law."UyZ Gosododd y Philistiaid wylwyr i warchod bwlch Michmas.T%Z Felly, yn nydd rhyfel, nid oedd gan neb o'r bobl oedd gyda Saul a Jonathan gleddyf na gwaywffon, ond yr oedd rhai gan Saul a'i fab Jonathan.jSOZ a'r pris oedd deuparth sicl am swch neu gaib, a thraean sicl am hogi'r bwyeill ac am osod swmbwl.eREZ Byddai pob Israeliad yn mynd at y Philistiaid i hogi ei swch a'i gaib a'i fwyell a'i gryman;QZ Nid oedd gof i'w gael drwy holl wlad Israel, am fod y Philistiaid wedi dweud, "Rhag i'r Hebreaid wneud cleddyf neu waywffon."tPcZ un arall i gyfeiriad Beth-horon, a'r trydydd i gyfeiriad y terfyn uwchben dyffryn Seboim tua'r diffeithwch.wOiZ Yr oedd tri chwmni yn mynd allan o wersyll y Philistiaid i reibio; un yn troi i gyfeiriad Offra yn ardal Sual,DNZ Rhestrodd Saul y bobl oedd gydag ef, ryw chwe chant o wu375?r. Yr oedd Saul a'i fab Jonathan a'r gwu375?r oedd gyda hwy yn aros yn Gibea Benjamin, a'r Philistiaid yn gwersyllu yn Michmas.M9Z Cododd Samuel a mynd o Gilgal i'w ffordd ei hun, ond aeth gweddill y bobl i fyny ar �l Saul i gyfarfod y rhyfelwyr, a dod o Gilgal i Gibea Benjamin.dLCZ Ond yn awr, ni fydd dy frenhiniaeth yn sefyll. Bydd yr ARGLWYDD yn ceisio gu373?r yn �l ei galon, a bydd yr ARGLWYDD yn ei osod ef yn arweinydd ar ei bobl, am nad wyt ti wedi cadw'r hyn a orchmynnodd yr ARGLWYDD iti."FKZ Dywedodd Samuel wrth Saul, "Buost yn ff�l; pe byddit wedi cadw'r gorchymyn a roddodd yr ARGLWYDD dy Dduw i ti, yn sicr byddai'r ARGLWYDD yn cadarnhau dy frenhiniaeth di ar Israel am byth.J1Z a dywedais, 'Yn awr fe ddaw'r Philistiaid i lawr arnaf i Gilgal, a minnau heb geisio ffafr yr ARGLWYDD.' Felly bu raid imi offrymu'r poethoffrwm."QIZ Gofynnodd Samuel, "Beth wyt ti wedi ei wneud?" Atebodd Saul, "Gwelais fod y bobl yn fy ngadael, a'th fod dithau rai dyddiau heb ddod yn �l y trefniant, a bod y Philistiaid wedi ymgynnull yn Michmas, 3~}}W||{{DzzPyyxxwWvvuftsrrqq4ppoo nmmllkk2jj!ihhEggffteerdcc:bb^aa2`__x_^]]\i[^[ZWYaXX WIVTUUTT%SSJRREQQFPOOMMfLLdLK#JYII@HGBFFUFEVDDfCC&BAAv@@O??1>==D<;;;::99@8777655 44Y33G211l00Z//.-,,b, +**j));((h('q&& %%N$$V##=""! *4v V2fe-:eblJ    :Gs3dtCZYchwanegodd, "Pam y mae f'arglwydd yn erlid ei was? Beth a wneuthum, a pha ddrwg sydd ynof?{sqZAdnabu Saul lais Dafydd, a dywedodd, "Ai dy lais di ydyw, fy mab Dafydd?" Atebodd Dafydd, "Ie, f'arglwydd frenin."|rsZNid da yw'r peth hwn a wnaethost; cyn wired � bod yr ARGLWYDD yn fyw, yr ydych yn wir yn haeddu marw am beidio � gwarchod eich meistr, eneiniog yr ARGLWYDD. Edrych yn awr; ple mae gwaywffon y brenin, a'r gostrel ddu373?r oedd wrth ei ben?",qSZAc meddai Dafydd wrth Abner, "Onid wyt ti'n ddyn? Pwy sydd debyg i ti yn Israel? Pam ynteu na fyddit wedi gwarchod dy feistr, y brenin, pan ddaeth rhywun i'w ladd?'pIZYna gwaeddodd Dafydd ar y milwyr, ac ar Abner fab Ner, a dweud, "Pam nad wyt ti'n ateb, Abner fab Ner?" Atebodd Abner, "Pwy wyt ti, sy'n gweiddi ar y brenin?"goIZ Dringodd Dafydd trwy'r bwlch a sefyll draw ar gopa'r mynydd, � chryn bellter rhyngddo a hwy.CnZ Cymerodd Dafydd y waywffon a'r gostrel ddu373?r oedd yn ymyl pen Saul, ac ymaith � hwy heb i neb weld na gwybod na deffro. Yr oedd pawb yn cysgu, am i'r ARGLWYDD anfon trymgwsg arnynt.m9Z Yr ARGLWYDD a'm gwaredo rhag i mi estyn fy llaw yn erbyn eneiniog yr ARGLWYDD. Cymer di y waywffon sydd wrth ei ben, a'i gostrel ddu373?r, ac fe awn.";lqZ Ac ychwanegodd Dafydd, "Cyn wired � bod yr ARGLWYDD yn fyw, bydd yr ARGLWYDD yn sicr o'i daro; un ai fe ddaw ei amser, a bydd farw, neu ynteu fe � i frwydr a cholli ei fywyd.kZ Ond dywedodd Dafydd wrth Abisai, "Paid �'i ladd. Pwy a fedr estyn llaw yn erbyn eneiniog yr ARGLWYDD a bod yn ddieuog?"*jOZDywedodd Abisai wrth Ddafydd, "Y mae'r ARGLWYDD wedi rhoi dy elyn heddiw yn dy law; gad imi ei drywanu i'r ddaear �'r waywffon ag un ergyd; ni fydd angen ail."Ui%ZAeth Dafydd ac Abisai i blith y milwyr liw nos, a dyna lle'r oedd Saul yn gorwedd ac yn cysgu yn y canol, a'i waywffon wedi ei gwthio i'r ddaear yn ymyl ei ben, ac Abner a'r milwyr yn gorwedd o'i amgylch./hYZTroes Dafydd a gofyn i Ahimelech yr Hethiad ac Abisai fab Serfia, brawd Joab, "Pwy a ddaw i lawr gyda mi i'r gwersyll at Saul?" Atebodd Abisai, "Fe ddof fi gyda thi."Sg!ZAeth Dafydd ar unwaith i'r man lle'r oedd Saul yn gwersyllu, a gweld lle'r oedd ef a'i gadfridog Abner fab Ner yn cysgu. Yr oedd Saul yn cysgu yng nghanol y gwersyll, a'r milwyr yn gwersyllu o'i gwmpas.xfkZPan welodd Dafydd fod Saul yn dod i'r anialwch ar ei �l, anfonodd ysbiwyr a chael sicrwydd fod Saul wedi dod.vegZGwersyllodd Saul ar y briffordd ym mryn Hachila gyferbyn � Jesimon, tra oedd Dafydd yn aros yn yr anialwch.dZAeth Saul ar unwaith i lawr i ddiffeithwch Siff, a thair mil o wu375?r dewisol Israel gydag ef, i chwilio am Ddafydd yno.rc aZDaeth y Siffiaid at Saul i Gibea a dweud, "Onid yw Dafydd yn llechu ym mryn Hachila gyferbyn � Jesimon?"jbOZ,Yr oedd Saul wedi rhoi ei ferch Michal, a fu'n wraig i Ddafydd, i Palti fab Lais, a oedd o Galim.NaZ+Priododd Dafydd hefyd Ahinoam o Jesreel, a bu'r ddwy yn wragedd iddo.`7Z*Parat�dd Abigail ar unwaith i fynd, a marchogodd ar gefn asyn, gyda phump o'i morynion i'w chanlyn, a dilyn negeswyr Dafydd, a daeth yn wraig iddo.}_uZ)Ar unwaith ymgrymodd hithau i'r llawr a dweud, "Dyma fi, yn barod i olchi traed gweision f'arglwydd fel caethferch."^}Z(Daeth gweision Dafydd i Garmel at Abigail a dweud wrthi, "Y mae Dafydd wedi'n hanfon ni atat i'th gymryd yn wraig iddo."&]GZ'Pan glywodd Dafydd fod Nabal wedi marw, dywedodd, "Bendigedig fyddo'r ARGLWYDD, sydd wedi dial drosof am y sarhad gan Nabal; y mae wedi atal ei was rhag gwneud camwedd, ac wedi talu'r pwyth yn �l i Nabal." Yna fe anfonodd Dafydd, a chynnig am Abigail i'w chymryd yn wraig iddo'i hun.D\Z&Ymhen tua deg diwrnod, trawodd yr ARGLWYDD Nabal a bu farw.[Z%Trannoeth, wedi i Nabal sobri, dywedodd ei wraig yr hanes wrtho, ac aeth ei galon yn farw o'i fewn ac aeth yntau fel carreg.SZ!Z$Pan ddaeth Abigail yn �l at Nabal, yr oedd ganddo wledd yn ei du375? fel gwledd brenin. Am fod calon Nabal yn llawen, ac yntau'n feddw iawn, ni ddywedodd hi wrtho yr un gair, bach na mawr, hyd y bore.Y9Z#Derbyniodd Dafydd o'i llaw yr hyn a ddygodd iddo, a dywedodd wrthi, "Dos adref mewn heddwch; edrych, yr wyf wedi gwrando arnat a chaniat�u dy gais."QXZ"Yn wir iti, cyn wired � bod yr ARGLWYDD, Duw Israel, yn fyw, yr un a'm hataliodd rhag dy ddrygu, oni bai dy fod wedi brysio i ddod i'm cyfarfod, ni fyddai'r un gwryw ar �l gan Nabal erbyn y bore."tWcZ!Bendith ar dy gyngor, ac arnat tithau, am iti fy atal heddiw rhag dod i dywallt gwaed a dial drosof fy hun.yVmZ Dywedodd Dafydd wrth Abigail, "Bendigedig fyddo'r ARGLWYDD, Duw Israel, am iddo dy anfon di heddiw i'm cyfarfod.GU Zni fydd hyn yn ofid nac yn boen cydwybod iti, sef dy fod wedi tywallt gwaed heb achos i ddial drosot dy hun. A phan fydd yr ARGLWYDD wedi bod yn dda wrthyt ti, syr, cofia dy wasanaethferch." TZA phan fydd yr ARGLWYDD wedi gwneud daioni i ti, syr, yn �l y cyfan a addawodd amdanat, ac wedi dy osod yn arweinydd dros Israel,YS-ZOs bydd unrhyw ddyn yn codi i'th erlid ac i geisio dy fywyd, bydd dy fywyd di, syr, wedi ei rwymo yn rhwymyn bywyd gyda'r ARGLWYDD dy Dduw; ond bydd bywyd dy elynion yn cael ei hyrddio fel carreg o ffon dafl.4RcZMaddau gamwri dy wasanaethferch, oherwydd yn sicr bydd yr ARGLWYDD yn creu olyniaeth sicr i ti, syr, am dy fod yn ymladd brwydrau'r ARGLWYDD; a byth ni cheir dim bai ynot.hQKZYn awr, daeth dy wasanaethferch �'r rhodd hon iti, syr, i'w rhoi i'r llanciau sy'n dy ganlyn.ZP/ZFelly'n awr, syr, cyn wired � bod yr ARGLWYDD yn fyw, a thithau hefyd, gan i'r ARGLWYDD dy atal rhag dod i dywallt gwaed a dial drosot dy hun, bydded dy elynion a'r rhai sy'n ceisio drwg iti, syr, fel Nabal.HO ZPaid � chymryd sylw o'r dihiryn yma, Nabal. Y mae yr un fath �'i enw: Nabal, sef Ynfyd, yw ei enw, ac ynfyd yw ei natur. Ni welais i, dy wasanaethferch, mo'r llanciau a anfonaist ti, syr.N)ZWedi iddi syrthio wrth ei draed, dywedodd, "Arnaf fi, syr, y bydded y bai; gad imi egluro'n awr, a gwrando dithau ar eiriau dy wasanaethferch.MZPan welodd Abigail Ddafydd, brysiodd i ddisgyn oddi ar yr asyn, ac ymgrymodd ar ei hwyneb a phlygu i'r llawr o flaen Dafydd.qL]ZGwnaed Duw fel hyn i mi, a rhagor, os gadawaf ar �l erbyn y bore un gwryw o'r rhai sy'n perthyn iddo."=KuZYr oedd Dafydd wedi dweud, "Y mae'n amlwg mai'n ofer y b�m yn gwarchod holl eiddo hwn yn y diffeithwch, heb iddo golli dim o'r cwbl oedd ganddo; y mae wedi talu imi ddrwg am dda.JZFel yr oedd hi ar gefn ei hasyn yn dod i lawr llechwedd y mynydd, yr oedd Dafydd a'i wu375?r yn dod i lawr tuag ati, a chyfarfu � hwy.IZa dywedodd wrth ei gweision, "Ewch o'm blaen; byddaf finnau'n dod ar eich �l." Ond ni ddywedodd ddim wrth ei gu373?r Nabal.HH ZBrysiodd Abigail a chymryd dau gan torth o fara a dwy botel o win, pum dafad wedi eu paratoi a phum hobaid o greision, a hefyd can swp o rawnwin a dau gant o ffigys. Llwythodd hwy ar asynnod,:GoZYstyria'n awr ac edrych beth y gelli ei wneud, oherwydd y mae drwg wedi ei bennu i'n meistr ac yn erbyn ei deulu i gyd, ond y mae ef yn ormod o ddihiryn i neb ddweud dim wrtho."]F5ZBuont yn fur inni, nos a dydd, yr holl adeg y buom yn bugeilio'r praidd yn eu hymyl.EZBu'r dynion yn dda iawn wrthym ni, heb ein cam-drin na pheri dim colled inni yr holl adeg y buom yn ymdroi gyda hwy pan oeddem yn y maes.%DEZYr oedd un o'r llanciau wedi dweud wrth Abigail, gwraig Nabal, "Clyw, fe anfonodd Dafydd negeswyr o'r diffeithwch i gyfarch ein meistr, ond fe'u difr�odd.RCZ Dywedodd Dafydd wrth ei ddynion, "Gwregyswch bawb ei gleddyf." Wedi iddynt hwy a Dafydd hefyd wregysu eu cleddyfau, aeth tua phedwar cant ohonynt i fyny ar �l Dafydd, gan adael dau gant gyda'r offer.XB+Z Troes llanciau Dafydd i ffwrdd, a dychwelyd at Ddafydd a dweud hyn i gyd wrtho.A}Z A wyf fi i gymryd fy mara a'm du373?r a'r cig a leddais ar gyfer fy nghneifwyr, a'u rhoi i ddynion na wn o ble y maent?"0@[Z Wedi iddynt orffen, atebodd Nabal a dweud wrth weision Dafydd, "Pwy yw Dafydd, a phwy yw mab Jesse? Y mae llawer o weision yn dianc oddi wrth eu meistri y dyddiau hyn.I? Z Daeth llanciau Dafydd a dweud y geiriau hyn i gyd yn enw Dafydd.I> ZGofyn i'th lanciau, ac fe ddywedant wrthyt. Felly rho dderbyniad caredig i'm llanciau innau, oherwydd daethom ar ddiwrnod da; rho'r hyn sydd agosaf at dy law i'th weision ac i'th fab Dafydd.'"=-ZClywais dy fod yn cneifio. Bu dy fugeiliaid gyda ni, ac nid ydym wedi eu cam-drin na pheri dim colled iddynt, yr holl adeg y buont yng Ngharmel.X<+Za dywedwch fel hyn wrth fy mrawd, 'Heddwch i ti ac i'th deulu a'th eiddo i gyd.m;UZac anfonodd ddeg llanc a dweud wrthynt, "Ewch i fyny i Garmel, a mynd at Nabal a'i gyfarch yn f'enw;H: ZClywodd Dafydd yn y diffeithwch fod Nabal yn cneifio'i ddefaid,+9QZNabal oedd enw'r dyn, ac Abigail oedd enw ei wraig. Yr oedd hi'n ddynes ddeallus a golygus, ond yr oedd y gu373?r � un o lwyth Caleb � yn galed ac anghwrtais.58eZYn Maon yr oedd dyn yn ffermio yng Ngharmel; yr oedd yn u373?r cyfoethog iawn, a chanddo dair mil o ddefaid a mil o eifr, ac yr oedd wrthi'n cneifio'i ddefaid yng Ngharmel. 7 ZBu farw Samuel, a daeth Israel gyfan ynghyd i alaru amdano a'i gladdu yn ei gartref yn Rama. Yna fe aeth Dafydd i ddiffeithwch Maon.d6CZTyngodd Dafydd i Saul. Yna aeth Saul adref, a Dafydd a'i wu375?r i fyny'n �l i'r lloches.m5UZtynga imi'n awr yn enw'r ARGLWYDD, na fyddi'n difa fy hil ar fy �l nac yn dileu fy enw o'm teulu."`4;ZMi wn, bellach, mai ti sydd i fod yn frenin, ac y bydd teyrnas Israel yn llwyddo danat;3/ZPan fydd rhywun yn dod ar warthaf ei elyn, a yw'n ei adael yn rhydd? Bydded i'r ARGLWYDD dalu'n �l iti'n hael am yr hyn a wnaethost imi heddiw. 2ZAc yr wyt wedi dangos mor dda fuost tuag ataf heddiw, pan oedd yr ARGLWYDD wedi fy rhoi yn dy law, a thithau'n ymatal rhag fy lladd.1ZAc meddai wrth Ddafydd, "Yr wyt ti yn fwy cyfiawn na mi, oherwydd yr wyt ti wedi talu da i mi, a minnau wedi talu drwg i ti. 0ZWedi i Ddafydd orffen llefaru fel hyn wrth Saul, meddai Saul: "Dafydd, fy mab, ai dy lais di yw hwn?" Yna fe dorrodd allan i wylo./ZFe gaiff yr ARGLWYDD fod yn ddyfarnwr a barnu rhyngom a'n gilydd; caiff ef chwilio a dadlau f'achos a'm rhyddhau o'th law."U.%ZAr �l pwy yr aeth brenin Israel? Pwy wyt ti'n ei ymlid? Ci marw! Chwannen!b-?Z Fel y dywed yr hen ddihareb, 'O'r drygionus y daw drygioni.' Ond ni fydd fy llaw i arnat.U,%Z Bydded i'r ARGLWYDD farnu rhyngom a dial arnat, ond ni fydd fy llaw i arnat.t+cZ Edrych, fy nhad, ie, edrych, dyma gwr dy fantell yn fy llaw. Gan imi dorri cwr dy fantell heb dy ladd, fe ddylit wybod a gweld nad oedd dim malais na gwrthryfel ynof. Ni wneuthum gam � thi, ond eto yr wyt yn ymlid ar fy �l i'm dal.j*OZ Heddiw fe weli �'th lygaid dy hun i'r ARGLWYDD dy roi yn fy llaw heddiw yn yr ogof; a dywedwyd wrthyf am dy ladd, ond trugarheais wrthyt a dweud, 'Nid estynnaf fy llaw yn erbyn f'arglwydd, oherwydd eneiniog yr ARGLWYDD yw.'z)oZ Yna dywedodd Dafydd wrth Saul, "Pam y gwrandewaist ar eiriau'r dynion sy'n dweud fod Dafydd yn ceisio niwed i ti?T(#ZPan ymadawodd Saul �'r ogof a mynd i'w daith, aeth Dafydd allan o'r ogof a galw ar ei �l a dweud, "F'arglwydd frenin!" A phan edrychodd Saul yn �l, plygodd Dafydd �'i wyneb at y llawr ac ymgrymu.Q'ZAtaliodd Dafydd ei wu375?r �'r geiriau hyn rhag iddynt ymosod ar Saul.:&oZa dywedodd wrth ei ddynion, "Yr ARGLWYDD a'm gwared rhag imi wneud y fath beth i'm harglwydd, eneiniog yr ARGLWYDD, ac estyn llaw yn ei erbyn, oherwydd eneiniog yr ARGLWYDD yw."M%ZOnd wedyn pigodd cydwybod Dafydd ef, am iddo dorri cwr mantell Saul,[$1ZAc meddai gwu375?r Dafydd wrtho, "Dyma'r diwrnod y dywedodd yr ARGLWYDD wrthyt y byddai'n rhoi dy elyn yn dy law, a chei wneud iddo beth a fynni." Cododd Dafydd yn ddistaw a thorrodd gwr y fantell oedd am Saul.(#KZPan ddaeth at gorlannau'r defaid ar y ffordd, yr oedd yno ogof, ac aeth Saul i mewn i esmwytho'i gorff; ond yr oedd Dafydd a'i wu375?r yno ym mhen draw'r ogof.#"AZFelly cymerodd Saul dair mil o wu375?r wedi eu dewis allan o Israel gyfan, a mynd i chwilio am Ddafydd a'i wu375?r ar hyd copa creigiau'r geifr gwylltion.h! MZPan ddaeth Saul yn �l o ymlid y Philistiaid, dywedwyd wrtho fod Dafydd yn niffeithwch En-gedi.p [ZDyna pam yr enwyd y lle hwnnw Sela Hammalecoth. Aeth Dafydd i fyny oddi yno a byw yn llochesau En-gedi.QZFelly peidiodd Saul ag ymlid Dafydd, ac aeth i wrthwynebu'r Philistiaid.wiZcyrhaeddodd negesydd a dweud wrth Saul, "Tyrd ar unwaith, oherwydd y mae'r Philistiaid wedi ymosod ar y wlad."ZClywodd Saul, ac aeth i erlid Dafydd i ddiffeithwch Maon; ac yr oedd ef yn mynd ar hyd un ochr i'r mynydd, a Dafydd a'i wu375?r ar hyd yr ochr arall. Fel yr oedd Dafydd yn brysio i osgoi Saul, a Saul a'i wu375?r yn cau am Ddafydd a'i wu375?r i'w dal,ZYna daeth Saul a'i wu375?r i geisio Dafydd, ond dywedwyd wrth Ddafydd, ac aeth yntau i lawr i'r creigiau ac arhosodd yn niffeithwch Maon.ZAethant yn �l i Siff cyn i Saul gyrraedd, ac yr oedd Dafydd a'i wu375?r yn niffeithwch Maon, yn yr Araba i'r de o Jesimon.iMZWedi ichwi weld a gwybod ym mha un o'r holl guddfannau y mae'n ymguddio, dewch yn �l ataf pan fyddwch yn sicr, a dof finnau gyda chwi. Cyhyd �'i fod yn y wlad, fe chwiliaf amdano ym mhob man, ie, trwy holl lwythau Jwda."ZEwch yn awr a gwneud yn sicr eto; ceisiwch wybod a gwylio'i lwybrau, a phwy a'i gwelodd yno. Dywedir wrthyf ei fod yn un cyfrwys iawn.W)ZAc meddai Saul, "Bendigedig fyddoch gan yr ARGLWYDD am ichwi drugarhau wrthyf.dCZPryd bynnag yr wyt ti'n dymuno, O frenin, tyrd i lawr, a rhown ninnau ef yn llaw'r brenin."!ZAeth pobl Siff at Saul i Gibea a dweud, "Onid yw Dafydd yn ymguddio yn ein hardal, yn llochesau Hores ym mryniau Hachila i'r de o Jesimon?jOZGwnaethant gyfamod ill dau gerbron yr ARGLWYDD; arhosodd Dafydd yn Hores, ac aeth Jonathan adref.%EZa dweud wrtho, "Paid ag ofni; ni ddaw fy nhad Saul o hyd iti; byddi di'n frenin ar Israel a minnau'n ail iti, ac y mae fy nhad Saul yn gwybod hynny'n iawn."NZAeth Jonathan fab Saul draw i Hores at Ddafydd a'i galonogi trwy Dduw}ZYr oedd Dafydd yn gweld mai dod allan i geisio'i fywyd yr oedd Saul; felly arhosodd Dafydd yn Hores yn niffeithwch Siff.<sZTra oedd Dafydd yn byw mewn llochesau yn y diffeithwch ac yn aros yn y mynydd-dir yn niffeithwch Siff, yr oedd Saul yn chwilio amdano trwy'r adeg, ond ni roddodd Duw ef yn ei law.\3Z Pan ddywedwyd wrth Saul fod Dafydd wedi dianc o Ceila, peidiodd � chychwyn allan.`;Z Yna gofynnodd Dafydd, "A fydd awdurdodau Ceila yn fy rhoi i a'm gwu375?r yn llaw Saul?" Atebodd yr ARGLWYDD, "Byddant." Yna cododd Dafydd gyda'i wu375?r, tua chwe chant ohonynt, ac aethant o Ceila a symud o le i le.&GZ A fydd awdurdodau Ceila yn fy rhoi iddo? A ddaw Saul i lawr fel y clywodd dy was? O ARGLWYDD Dduw Israel, rho ateb i'th was." Atebodd yr ARGLWYDD, "Fe ddaw." 1Z Yna dywedodd Dafydd, "O ARGLWYDD Dduw Israel, y mae dy was wedi clywed yn bendant fod Saul yn ceisio dod i Ceila i ddinistrio'r dref o'm hachos i.| sZ Pan ddeallodd Dafydd fod Saul yn cynllunio drwg yn ei erbyn, dywedodd wrth yr offeiriad Abiathar, "Estyn yr effod."f GZGalwodd Saul yr holl bobl i ryfel, ac i fynd i lawr i Ceila i warchae ar Ddafydd a'i wu375?r.: oZA phan fynegwyd i Saul fod Dafydd wedi mynd i Ceila, dywedodd Saul, "Y mae Duw wedi ei roi yn fy llaw, oherwydd y mae wedi cau amdano wrth fynd i ddinas ac iddi byrth a barrau."` ;ZPan ffodd Abiathar fab Ahimelech at Ddafydd i Ceila, daeth �'r effod i lawr gydag ef.6gZFelly fe aeth Dafydd a'i wu375?r i Ceila ac ymladd �'r Philistiaid, a mynd �'u gwartheg ymaith, a gwneud lladdfa fawr yn eu mysg hwy; ac achubodd Dafydd drigolion Ceila.ZFelly ymofynnodd Dafydd eto �'r ARGLWYDD, ac atebodd yr ARGLWYDD ef, "Dos i lawr i Ceila, oherwydd rhoddaf y Philistiaid yn dy law."%ZOnd dywedodd gwu375?r Dafydd wrtho, "Yr ydym mewn digon o ofn yma yn Jwda; pa faint mwy pan awn i Ceila, yn erbyn byddinoedd y Philistiaid?"#AZYmofynnodd Dafydd �'r ARGLWYDD, a oedd i fynd a tharo'r Philistiaid hyn. Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Ddafydd, "Dos a tharo'r Philistiaid, ac achub Ceila."f IZMynegwyd i Ddafydd fod y Philistiaid yn ymladd yn erbyn Ceila, ac yn ysbeilio'r lloriau dyrnu.ZAros gyda mi, paid ag ofni; oherwydd yr un sy'n ceisio d'einioes di sy'n ceisio f'einioes innau. Byddi'n ddiogel gyda mi."7iZDywedodd Dafydd wrth Abiathar, "Mi wyddwn i y diwrnod hwnnw pan oedd Doeg yr Edomiad yno, y byddai'n sicr o ddweud wrth Saul. Myfi sy'n gyfrifol am farwolaeth dy deulu cyfan.AZa dweud wrtho fod Saul wedi lladd offeiriaid yr ARGLWYDD.[1ZOnd dihangodd un mab i Ahimelech fab Ahitub, o'r enw Abiathar; a ffodd at Ddafydd, ZYn Nob hefyd, tref yr offeiriaid, trawodd �'r cleddyf wu375?r a gwragedd, plant a babanod, a hyd yn oed ychen, asynnod a defaid.?~yZYna dywedodd y brenin wrth Doeg, "Tro di a tharo'r offeiriaid." Fe droes Doeg a tharo'r offeiriaid; a'r diwrnod hwnnw fe laddodd bump a phedwar ugain o wu375?r yn gwisgo effod liain.7}iZYna dywedodd y brenin wrth y gosgorddlu oedd yn sefyll yn ei ymyl, "Trowch arnynt a lladdwch offeiriaid yr ARGLWYDD, oherwydd y maent hwythau law yn llaw � Dafydd, am eu bod yn gwybod ei fod ar ffo, ond heb yngan gair wrthyf." Ond ni fynnai gweision y brenin estyn llaw i daro offeiriaid yr ARGLWYDD.[|1ZDywedodd y brenin, "Yr wyt ti, Ahimelech, yn mynd i farw, ie, ti a'th holl deulu."7{iZAi dyna'r tro cyntaf imi ymofyn � Duw drosto? Nage'n wir! Peidied y brenin � chyhuddo ei was, na'r un o'i deulu, oherwydd ni u373?yr dy was ddim am hyn, na bach na mawr."FzZAtebodd Ahimelech y brenin a dweud, "Pwy o blith dy holl weision sydd mor deyrngar � Dafydd, yn fab-yng-nghyfraith i'r brenin, ac yn bennaeth dy osgorddlu ac yn uchel ei barch yn dy blas?]y5Z Yna dywedodd Saul wrtho, "Pam yr ydych wedi cynllwyn yn f'erbyn, ti a mab Jesse, a thithau'n rhoi bwyd a chleddyf iddo, yn ymofyn � Duw drosto, ac yn gadael iddo gynllwyn yn f'erbyn, fel y mae'n gwneud heddiw?"]x5Z Ac meddai Saul, "Gwrando di yn awr, fab Ahitub." Atebodd yntau, "Gwnaf, f'arglwydd." w Z Anfonodd y brenin am yr offeiriad Ahimelech fab Ahitub a'i deulu i gyd, a oedd yn offeiriaid yn Nob, a daethant oll at y brenin.rv_Z Ymofynnodd yntau �'r ARGLWYDD drosto, a rhoi bwyd iddo; rhoes iddo hefyd gleddyf Goliath y Philistiad."uZ Yna atebodd Doeg yr Edomiad, a oedd yn sefyll gyda gweision Saul, a dweud, "Mi welais i fab Jesse'n dod i Nob at Ahimelech fab Ahitub.t ZEr hynny yr ydych i gyd yn cynllwyn yn f'erbyn. Nid ynganodd neb air wrthyf pan wnaeth fy mab gyfamod � mab Jesse. Nid oedd neb ohonoch yn poeni amdanaf fi, nac yn yngan gair wrthyf pan barodd fy mab i'm gwas godi cynllwyn yn f'erbyn fel y gwna heddiw."Vs'ZAc meddai Saul wrth y gweision o'i gwmpas, "Gwrandewch hyn, dylwyth Benjamin. A fydd mab Jesse yn rhoi i bob un ohonoch chwi feysydd a gwinllannoedd, a'ch gwneud i gyd yn swyddogion ar filoedd a channoedd?Wr)ZClywodd Saul fod Dafydd a'r gwu375?r oedd gydag ef wedi dod i'r golwg, ac yr oedd yntau ar y pryd yn Gibea, yn eistedd dan bren tamarisg ar y bryn �'i waywffon yn ei law, a'i weision yn sefyll o'i gwmpas.q ZYna dywedodd y proffwyd Gad wrth Ddafydd, "Paid ag aros yn y lloches, dos yn �l i dir Jwda." Felly aeth Dafydd i Goed Hereth.dpCZFelly gadawodd hwy gyda brenin Moab, a buont yn aros yno cyhyd ag y bu Dafydd yn ei loches.o#ZOddi yno aeth Dafydd i Mispe yn Moab, a dweud wrth frenin Moab, "Gad i'm tad a'm mam ddod atat, nes y byddaf yn gwybod beth a wna Duw imi."n-ZA dyma bawb oedd mewn helbul neu ddyled, neu wedi chwerwi, yn ymgasglu ato. Aeth ef yn ben arnynt, ac yr oedd tua phedwar cant ohonynt gydag ef.em GZDihangodd Dafydd oddi yno i ogof Adulam, a phan glywodd ei frodyr a'i deulu, aethant yno ato.jlOZA wyf yn brin o ynfydion, fel eich bod yn dod � hwn o'm blaen i ynfydu? A ddaw hwn i'm tu375??"kkQZAc meddai Achis wrth ei weision, "Gallwch weld bod y dyn yn wallgof; pam y daethoch ag ef ataf fi?j Z Newidiodd ei ymddygiad o'u blaen, a dechrau ymddwyn fel ynfytyn yn eu mysg, a chripio drysau'r porth, a glafoerio hyd ei farf.Ui%Z Cymerodd Dafydd y geiriau hyn at ei galon, ac ofnodd rhag Achis brenin Gath.+hQZ Gofynnodd gweision Achis iddo, "Onid hwn yw Dafydd, brenin y wlad? Onid am hwn y maent yn canu wrth ddawnsio, 'Lladdodd Saul ei filoedd, a Dafydd ei fyrddiynau'?"g-Z Ac meddai Dafydd, "Nid oes debyg iddo; rho ef imi." Y diwrnod hwnnw ymadawodd Dafydd, ac er mwyn ffoi oddi wrth Saul, aeth at Achis brenin Gath.qf]Z Atebodd yr offeiriad, "Beth am gleddyf Goliath y Philistiad, y dyn a leddaist yn nyffryn Ela? Y mae hwnnw yma wedi ei lapio mewn brethyn y tu �l i'r effod. Os wyt ti am hwnnw, cymer ef, oherwydd nid oes yma yr un arall ond hwnnw."@e{ZGofynnodd Dafydd i Ahimelech, "Onid oes yma waywffon neu gleddyf wrth law gennyt? Oherwydd ni ddeuthum �'m cleddyf na'm harfau gyda mi, am fod cymaint brys gyda gorchymyn y brenin." dZAr y pryd, yr oedd un o weision Saul yno dan adduned gerbron yr ARGLWYDD; ei enw oedd Doeg yr Edomiad, ac ef oedd penbugail Saul.BcZYna fe roddodd yr offeiriad iddo'r bara cysegredig, gan nad oedd yno ddim ond y bara gosod oedd wedi ei symud o bresenoldeb yr ARGLWYDD, er mwyn gosod bara ffres ar ddiwrnod y cyfnewid.rb_ZAtebodd Dafydd, "Yn wir y mae'n hen arfer gennym ymgadw oddi wrth wragedd pan fyddaf yn cychwyn ar ymgyrch, fel bod arfau'r milwyr yn gysegredig; ac os yw felly ar siwrnai gyffredin, pa faint mwy y bydd yr arfau'n gysegredig heddiw?"%aEZAtebodd yr offeiriad, "Nid oes gennyf ddim bara cyffredin wrth law; ond y mae yma fara cysegredig � os yw'r milwyr wedi ymgadw'n llwyr oddi wrth wragedd."[`1ZYn awr, beth sydd gennyt wrth law? Gad imi gael pum torth, neu'r hyn sydd gennyt."_ ZAc meddai Dafydd wrth yr offeiriad Ahimelech, "Y brenin sydd wedi rhoi gorchymyn imi, a dweud wrthyf, 'Nid yw neb i wybod dim pam yr anfonais di, na beth a orchmynnais iti.' Ac yr wyf wedi rhoi cyfarwyddyd i'r milwyr ifainc i'm cyfarfod yn y fan a'r fan.^ 1ZAeth Dafydd i Nob at yr offeiriad Ahimelech. Daeth yntau i'w gyfarfod dan grynu, a gofyn iddo, "Pam yr wyt ti ar dy ben dy hun, heb neb gyda thi?"i]MZ*Ac meddai Jonathan wrth Ddafydd, "Dos mewn heddwch; yr ydym ein dau wedi tyngu yn enw'r ARGLWYDD y bydd yr ARGLWYDD yn dyst rhyngom ni a rhwng ein disgynyddion am byth." Yna aeth Dafydd i ffwrdd, a dychwelodd Jonathan adref.4\cZ)Wedi i'r llanc fynd, cododd Dafydd o'r tu �l i'r garreg, a syrthio ar ei wyneb i'r llawr ac ymgrymu deirgwaith. Yna cusanodd y ddau ei gilydd ac wylo, yn enwedig Dafydd.j[OZ(Rhoddodd Jonathan ei offer i'r llanc oedd gydag ef, a dweud wrtho, "Dos, cymer hwy'n �l adref."\Z3Z'Nid oedd y llanc yn sylweddoli dim, ond yr oedd Jonathan a Dafydd yn deall y neges.IY Z&Casglodd llanc Jonathan y saethau a'u dwyn yn �l at ei feistr.GX Z%Wedi i'r llanc gyrraedd y man y disgynnodd y saethau, gwaeddodd Jonathan ar �l y llanc, "Onid yw'r saethau y tu draw iti?" Yna gwaeddodd ar �l y llanc, "Dos, brysia, paid � sefyllian."W9Z$Dywedodd wrth y llanc, "Rhed di i n�l y saethau y byddaf fi'n eu saethu." Tra oedd y llanc yn rhedeg, yr oedd ef yn saethu'r saethau y tu draw iddo.fVGZ#Bore trannoeth aeth Jonathan allan i'r maes i gadw ei oed � Dafydd, a llanc ifanc gydag ef.?UyZ"Felly cododd Jonathan oddi wrth y bwrdd yn wyllt ei dymer, a heb fwyta tamaid ar ail ddiwrnod y newydd-loer, am ei fod yn gofidio dros Ddafydd, a bod ei dad wedi rhoi sen arno yntau.sTaZ!Yna hyrddiodd Saul waywffon ato i'w daro, a sylweddolodd Jonathan fod ei dad yn benderfynol o ladd Dafydd.cSAZ Atebodd Jonathan a dweud wrth ei dad, "Pam ei roi i farwolaeth? Beth y mae wedi ei wneud?"#RAZOherwydd tra bydd mab Jesse fyw ar y ddaear, ni fyddi di na'r frenhiniaeth yn ddiogel. Anfon ar unwaith a thyrd ag ef ataf, oherwydd y mae'n haeddu marw."&QGZGwylltiodd Saul wrth Jonathan a dywedodd wrtho, "Ti fab putain anufudd! Oni wyddwn dy fod yn ochri gyda mab Jesse, er cywilydd i ti dy hun ac i warth dy fam?cPAZa dweud, 'Gad imi fynd, oherwydd y mae gan y teulu aberth yn y dref, ac y mae fy mrawd wedi peri i mi fod yno; felly, os gweli di'n dda, gad imi fynd draw i weld fy mrodyr.' Dyna pam nad yw wedi dod at fwrdd y brenin."POZAtebodd Jonathan, "O, fe grefodd Dafydd arnaf am gael mynd i Fethlehem,+NQZOnd pan oedd lle Dafydd yn wag drannoeth, ar ail ddiwrnod y newydd-loer, gofynnodd Saul i'w fab Jonathan, "Pam nad yw mab Jesse wedi dod i fwyta, ddoe na heddiw?"dMCZNi ddywedodd Saul ddim y diwrnod hwnnw, gan feddwl mai rhyw hap oedd, ac nad oedd yn l�n. Z Dywedodd Jonathan wrth Ddafydd, "Tyrd, gad inni fynd i'r maes."h=KZ Gofynnodd Dafydd i Jonathan, "Pwy sydd i ddweud wrthyf os bydd dy dad yn rhoi ateb chwyrn iti?"<Z Atebodd Jonathan, "Pell y bo hynny! Pe bawn i'n gwybod o gwbl fod fy nhad yn bwriadu drwg iti, oni fyddwn yn dweud wrthyt?";3ZBydd yn deyrngar i'th was, oherwydd gwnaethost gyfamod � mi gerbron yr ARGLWYDD. Ac os oes bai ynof, lladd fi dy hun; pam mynd � mi at dy dad?"~:wZOs dywed, 'Popeth yn dda', yna y mae'n ddiogel i'th was; ond os cyll ei dymer, byddi'n gwybod ei fod yn bwriadu drwg.49cZOs bydd dy dad yn holi'n arw amdanaf, dywed, 'Fe grefodd Dafydd am ganiat�d gennyf i fynd draw i'w dref ei hun, Bethlehem, am fod yno aberth blynyddol i'r holl dylwyth.'$8CZAc meddai Dafydd wrth Jonathan, "Y mae'n newydd-loer yfory, a dylwn fod yno'n bwyta gyda'r brenin; gad imi fynd ac ymguddio yn y maes tan yr hwyr drennydd.M7ZYna gofynnodd Jonathan i Ddafydd, "Beth a ddymuni imi ei wneud iti?"6ZOnd tyngodd Dafydd wrtho eto a dweud, "Y mae dy dad yn gwybod yn iawn imi gael ffafr yn d'olwg, a dywedodd, 'Nid yw Jonathan i wybod hyn, rhag iddo boeni.' Cyn wired � bod yr ARGLWYDD yn fyw, a thithau hefyd, dim ond cam sydd rhyngof fi ac angau."W5)ZDywedodd Jonathan, "Pell y bo! Ni fyddi farw. Edrych yma, nid yw fy nhad yn gwneud dim, bach na mawr, heb ddweud wrthyf fi; pam felly y byddai fy nhad yn celu'r peth hwn oddi wrthyf? Nid oes dim yn y peth."4 7ZFfodd Dafydd o Naioth ger Rama, a daeth at Jonathan a gofyn, "Beth wnes i? Beth yw fy mai a'm pechod gerbron dy dad, fel ei fod yn ceisio f'einioes?"33aZYno fe ddiosgodd yntau ei ddillad a phroffwydo gerbron Samuel; a gorweddodd yn noeth drwy'r dydd a'r noson honno. Dyna pam y dywedir, "A yw Saul hefyd ymysg y proffwydi?"2!ZWrth iddo fynd yno i Naioth ger Rama, disgynnodd ysbryd Duw arno yntau hefyd, ac aeth yn ei flaen dan broffwydo nes dod i Naioth ger Rama.19ZYna fe aeth ef ei hun i Rama, ac wedi iddo gyrraedd y pydew mawr yn Secu a holi ple'r oedd Samuel a Dafydd, dywedodd rhywun eu bod yn Naioth ger Rama.30aZPan fynegwyd hyn i Saul, anfonodd negeswyr eraill, ond aethant hwythau i broffwydo hefyd; a phan anfonodd Saul negeswyr am y trydydd tro, aeth y rheini hefyd i broffwydo.B/ZAnfonodd Saul negeswyr i ddal Dafydd, ond pan welsant dwr o broffwydi'n proffwydo, a Samuel yn sefyll yno'n bennaeth arnynt, disgynnodd ysbryd Duw arnynt ac aethant hwythau i broffwydo.;.sZMynegwyd i Saul, "Y mae Dafydd yn Naioth ger Rama."- ZFfodd Dafydd a dianc i Rama at Samuel, ac adrodd wrtho'r cwbl a wnaeth Saul iddo. Yna aeth Samuel ac yntau, ac aros yn Naioth./,YZMeddai Saul wrth Michal, "Pam y twyllaist fi fel hyn, a gollwng fy ngelyn yn rhydd i ddianc?" Atebodd Michal, "Ef a ddywedodd wrthyf, 'Gollwng fi, neu mi'th laddaf.'"m+UZPan ddaeth y negeswyr, dyna lle'r oedd y teraffim yn y gwely, gyda chlustog o flew geifr wrth y pen.*{ZOnd anfonodd Saul y negeswyr yn �l i chwilio am Ddafydd gyda'r gorchymyn, "Dewch ag ef ataf yn ei wely, imi ei ladd."O)ZPan anfonodd Saul negeswyr i ddal Dafydd, dywedodd hi, "Y mae'n glaf."(Z Yna cymerodd Michal y teraffim a'u gosod yn y gwely, a rhoi clustog o flew geifr lle byddai'r pen, a thaenu dilledyn drosti.^'7Z Felly, wedi i Michal ollwng Dafydd i lawr drwy'r ffenestr, aeth yntau ar ffo a dianc.S&!Z Y noson honno anfonodd Saul negeswyr i gartref Dafydd i'w wylio er mwyn ei ladd yn y bore. Ond yr oedd Michal gwraig Dafydd wedi dweud wrtho, "Os na fyddi'n dianc heno am d'einioes, yfory byddi'n farw."%1Z Ceisiodd Saul drywanu'r waywffon trwy Ddafydd i'r pared, ond osg�dd Dafydd ef, ac i'r pared y trawodd y waywffon; felly dihangodd Dafydd a ffoi.$Z Daeth ysbryd drwg oddi wrth yr ARGLWYDD ar Saul ac yntau'n eistedd gartref � gwaywffon yn ei law, a Dafydd yn canu'r delyn.#ZA phan dorrodd rhyfel allan eto, aeth Dafydd i ymladd yn erbyn y Philistiaid a gwneud difrod mawr arnynt, a hwythau'n ffoi o'i flaen.x"kZWedi i Jonathan alw Dafydd, a dweud hyn i gyd wrtho, aeth ag ef at Saul; a bu Dafydd yn ei wasanaethu fel cynt.p![ZGwrandawodd Saul ar ble Jonathan a thyngodd: "Cyn wired � bod yr ARGLWYDD yn fyw, ni chaiff ei ladd." ~~}B|| {pzyynxx[wwFvv)utsserrqLppuoonmmgmlkk,ii}hhYgff esddUccoba``#^^]]\l[[=ZZYY>XhWW&VV/UTTSRRQ{QP`ONMMVLL>KKMK)JJJIIHGGG3F[EELDDDCC6BB,A`@@!???>X==><{dAeth Rechab a Baana, meibion Rimmon o Beeroth, i du375? Isboseth yng ngwres y dydd, tra oedd ef yn gorffwys ganol dydd.=dYr oedd mab gan Jonathan fab Saul oedd yn gloff yn ei draed. Pum mlwydd oed ydoedd pan ddaeth y newydd o Jesreel am Saul a Jonathan; cododd ei famaeth ef a ffoi, ond wrth iddi frysio i ffoi, fe syrthiodd ef a chael ei gloffi. Meffiboseth oedd ei enw. <dYstyrid bod Beeroth yn perthyn i Benjamin, er bod trigolion Beeroth wedi ffoi i Gittaim ac wedi aros yno hyd heddiw fel dyfodiaid.3;adYr oedd gan fab Saul ddau ddyn yn benaethiaid ar finteioedd; Baana oedd enw un a Rechab oedd enw'r llall. Meibion i Rimmon o Beeroth oeddent, ac aelodau o lwyth Benjamin.n: YdPan glywodd mab Saul fod Abner wedi marw yn Hebron, digalonnodd, ac yr oedd Israel gyfan mewn dryswch.A9}d'Er imi gael f'eneinio'n frenin, yr wyf heddiw yn wan, ac y mae'r dynion hyn, meibion Serfia, yn rhy arw i mi; bydded i'r ARGLWYDD dalu i'r sawl sy'n gwneud drwg, yn �l ei ddrygioni."8d&Dywedodd y brenin wrth ei ddilynwyr, "Onid ydych yn sylweddoli fod pendefig a gu373?r mawr wedi syrthio heddiw yn Israel?7d%Yr oedd yr holl bobl ac Israel gyfan yn sylweddoli y diwrnod hwnnw nad oedd a wnelo'r brenin ddim � lladd Abner fab Ner.6d$Cymerodd pawb sylw o hyn, ac yr oedd yn dda ganddynt, fel yr oedd y cwbl a wn�i'r brenin yn dda yng ngolwg yr holl bobl.A5}d#Daeth y bobl i gyd i gymell Dafydd i fwyta tra oedd yn olau dydd; ond aeth Dafydd ar ei lw, "Fel hyn y gwnelo Duw i mi, a rhagor, os cyffyrddaf � bara neu ddim oll cyn machlud haul."[41d"A oedd raid i Abner farw fel ynfytyn? Nid oedd dy ddwylo wedi eu rhwymo, na'th draed ynghlwm mewn cyffion. Syrthiaist fel un yn syrthio o flaen rhai twyllodrus." Ac yr oedd yr holl bobl yn parhau i wylo drosto.43ed!Yna canodd y brenin yr alarnad hon am Abner:x2kd a chladdwyd Abner yn Hebron. Wylodd y brenin yn uchel uwchben bedd Abner ac yr oedd yr holl bobl yn wylo hefyd.31adDywedodd Dafydd wrth Joab a'r holl bobl oedd gydag ef, "Rhwygwch eich dillad a gwisgwch sachliain a gwnewch alar o flaen Abner." Cerddodd y Brenin Dafydd ar �l yr elor,y0mdYr oedd Joab a'i frawd Abisai wedi llofruddio Abner oherwydd iddo ef ladd eu brawd Asahel yn y frwydr yn Gibeon.*/Odbydded ei waed ar Joab a'i holl deulu! Na fydded teulu Joab heb aelod diferllyd, neu wahanglwyfus, neu ar ei faglau, neu glwyfedig gan gleddyf, neu brin o fwyd!".+dWedi i'r peth ddigwydd y clywodd Dafydd, a dywedodd, "Dieuog wyf fi a'm teyrnas am byth gerbron yr ARGLWYDD ynglu375?n � gwaed Abner fab Ner;L-dPan ddychwelodd Abner i Hebron, cymerodd Joab ef o'r neilltu yng nghanol y porth, fel pe bai am siarad yn gyfrinachol ag ef. Ond trawodd ef yn ei fol o achos gwaed ei frawd Asahel, a bu farw yno.,dPan aeth Joab allan oddi wrth Ddafydd, anfonodd negeswyr ar �l Abner, a daethant ag ef yn �l o ffynnon Sira heb yn wybod i Ddafydd.+dYr wyt yn adnabod Abner fab Ner; i'th dwyllo di y daeth, ac i gael gwybod dy holl symudiadau a phopeth yr wyt yn ei wneud."*ydAeth Joab at y brenin a dweud, "Beth wyt ti wedi ei wneud? Fe ddaeth Abner yma atat; pam y gadewaist iddo fynd ymaith?)3dPan gyrhaeddodd Joab a'r holl lu oedd gydag ef, clywodd fod Abner fab Ner wedi bod gyda'r brenin, a'i fod yntau wedi gadael iddo fynd mewn heddwch.Z(/dAr hynny, cyrhaeddodd dilynwyr Dafydd gyda Joab; yr oeddent wedi bod ar gyrch, ac yn dwyn llawer o ysbail gyda hwy. Nid oedd Abner gyda Dafydd yn Hebron, oherwydd bod Dafydd wedi gadael iddo fynd mewn heddwch.'dYna dywedodd Abner wrth Ddafydd, "Yr wyf am fynd yn awr i gasglu Israel gyfan ynghyd at f'arglwydd frenin, er mwyn iddynt wneud cyfamod � thi; yna byddi'n frenin ar y cyfan yr wyt yn ei chwenychu." Gadawodd Dafydd i Abner fynd ymaith, ac aeth yntau mewn heddwch.k&QdDaeth Abner at Ddafydd i Hebron gydag ugain o ddynion, a gwnaeth Dafydd wledd i Abner a'i ddynion.%1dSiaradodd Abner hefyd � llwyth Benjamin. Yna aeth Abner i Hebron i ddweud wrth Ddafydd y cwbl yr oedd Israel a llwyth Benjamin wedi cytuno arno.2$_dYn awr, gweithredwch; oherwydd y mae'r ARGLWYDD wedi dweud am Ddafydd, 'Trwy law fy ngwas Dafydd y gwaredaf fy mhobl Israel oddi wrth y Philistiaid a'u gelynion i gyd.'"s#adAnfonodd Abner air at henuriaid Israel a dweud, "Ers tro byd buoch yn ceisio cael Dafydd yn frenin arnoch."dDilynodd ei gu373?r yn wylofus ar ei h�l hyd Bahurim, ond wedi i Abner ddweud wrtho, "Dos yn d'�l", fe ddychwelodd adref.M!dAnfonodd Isboseth a'i chymryd oddi wrth ei gu373?r Paltiel fab Lais. )dYna anfonodd Dafydd negeswyr at Isboseth fab Saul, a dweud, "Rho imi fy ngwraig Michal, a ddywedd�ais imi am gant o flaengrwyn Philistiaid.">wd Atebodd yntau, "Ardderchog! Fe wnaf fi gyfamod � thi; ond yr wyf am hawlio un peth gennyt: ni chei weld fy wyneb, heb iti ddod � Michal ferch Saul gyda thi, pan ddoi i'm gweld."#Ad Anfonodd Abner negeswyr ar ei ran at Ddafydd i ddweud, "Pwy biau'r wlad? Gwna di gyfamod � mi, ac yna bydd fy llaw o'th blaid i droi Israel gyfan atat."[1d Ni fedrai Isboseth yngan yr un gair wrth Abner wedi hyn, oherwydd bod arno ei ofn.r_d a thynnu'r frenhiniaeth oddi ar deulu Saul a sefydlu Dafydd ar orsedd Israel a Jwda, o Dan hyd Beerseba."tcd Gwnaed Duw fel hyn i mi, Abner, a rhagor hefyd, os na wnaf dros Ddafydd yr hyn a addawodd yr ARGLWYDD iddo,'dfe lidiodd Abner yn fawr oherwydd geiriau Isboseth, ac atebodd, "Ai penci ar ochr Jwda wyf fi? Hyd yma b�m yn deyrngar i deulu dy dad Saul, ac i'w berthnasau a'i gyfeillion; ac ni adewais i ti syrthio i ddwylo Dafydd, a dyma ti heddiw yn edliw imi drosedd gyda benyw.  dBu gan Saul ordderch o'r enw Rispa ferch Aia; a phan ddywedodd Isboseth wrth Abner, "Pam yr aethost i mewn at ordderch fy nhad?"zodTra oedd rhyfel rhwng teulu Saul a theulu Dafydd, yr oedd Abner yn ennill mwy a mwy o ddylanwad gyda theulu Saul.dCda'r chweched, Ithream, plentyn Egla gwraig Dafydd. Dyma'r rhai a anwyd i Ddafydd yn Hebron.PdY pedwerydd oedd Adoneia mab Haggith; y pumed oedd Seffatia mab Abital;dYr ail oedd Chileab, plentyn Abigail, gwraig Nabal, o Garmel; y trydydd oedd Absalom, mab Maacha merch Talmai brenin Gesur.cAdGanwyd meibion i Ddafydd yn Hebron. Ei gyntafanedig oedd Amnon, plentyn Ahinoam o Jesreel. dParhaodd y rhyfel rhwng teulu Saul a theulu Dafydd yn hir, gyda Dafydd yn mynd yn gryfach, a theulu Saul yn mynd yn wannach.\3d Yna cerddodd Joab a'i ddynion drwy'r nos, a chyrraedd Hebron fel yr oedd yn dyddio.-dYr oedd dilynwyr Dafydd wedi lladd o blith Benjamin dri chant a thrigain o filwyr Abner. Cymerwyd Asahel a'i gladdu ym medd ei dad ym Methlehem."?dA phan ddaeth Joab yn ei �l o ddilyn Abner, fe gasglodd y bobl ynghyd, ac yr oedd pedwar ar bymtheg o ddilynwyr Dafydd yn eisiau, yn ogystal ag Asahel. dAeth Abner a'i ddynion ar draws yr Araba drwy'r nos, a chroesi'r Iorddonen, a dal ymlaen drwy gydol y bore nes dod i Mahanaim.iMdYna seiniodd Joab yr utgorn, a pheidiodd yr holl bobl ag ymlid yr Israeliaid, na brwydro rhagor. #dAtebodd Joab, "Cyn wired � bod Duw yn fyw, oni bai dy fod wedi siarad, ni fyddai'r milwyr wedi peidio ag ymlid eu perthnasau tan y bore."C dYna gwaeddodd Abner ar Joab a dweud, "A yw'r cleddyf i ddifa am byth? Oni wyddost mai chwerw fydd diwedd hyn? Am ba hyd y gwrthodi ddweud wrth y milwyr am beidio ag erlid eu perthnasau?"a =dYmgasglodd y Benjaminiaid at Abner, ac ymffurfio'n un fintai a sefyll ar gopa bryn Amma.' IdOnd daliodd Joab ac Abisai i ymlid ar �l Abner, ac fel yr oedd yr haul yn machlud, daethant at fryn Amma sydd gyferbyn � Gia, i gyfeiriad anialwch Gibeon.m UdOnd gwrthododd droi draw, a thrawodd Abner ef yn ei fol � b�n ei waywffon, nes iddi ddod allan trwy ei gefn. Syrthiodd i lawr, ac yno y bu farw. Ac wrth ddod heibio'r fan y bu i Asahel syrthio a marw, safai pawb yn ei unfan. dDywedodd Abner eto wrth Asahel, "Tro draw oddi wrthyf; pam y mae'n rhaid imi dy daro i'r llawr? Sut y gallwn wynebu dy frawd Joab?"-dDywedodd Abner wrtho, "Tro draw i'r dde neu i'r chwith, a dal un o'r llanciau, a chymer ei arfau ef." Ond ni fynnai Asahel droi oddi ar ei �l.\3dEdrychodd Abner o'i �l a dywedodd, "Ai ti sydd yna, Asahel?" Atebodd yntau, "Ie."S!dRhedodd Asahel ar �l Abner heb wyro i'r dde na'r chwith oddi ar ei �l.{dYr oedd tri mab Serfia yno, Joab, Abisai ac Asahel; ac yr oedd Asahel cyn gyflymed ei draed ag unrhyw ewig ar y dd�l.mUdBu brwydr galed iawn y diwrnod hwnnw, a threchwyd Abner fab Ner a'r Israeliaid gan ddilynwyr Dafydd.2_dCydiodd pob un ym mhen ei wrthwynebydd a thrywanu ei gleddyf i'w ystlys, a syrthiodd y cwbl gyda'i gilydd; am hynny galwyd y lle hwnnw sydd yn Gibeon yn Helcath-hasurim.}dYna daethant ymlaen, a chyfrifwyd deuddeg o lwyth Benjamin ar ochr Isboseth fab Saul, a deuddeg o blith dilynwyr Dafydd.iMdAc meddai Abner wrth Joab, "Gad i'r llanciau ddod a chynnal gornest o'n blaenau." Cytunodd Joab."?d Aeth Joab fab Serfia a dilynwyr Dafydd allan hefyd; a chyfarfu'r ddau wrth bwll Gibeon, gyda'r naill fintai ar un ochr i'r pwll, a'r llall yr ochr arall.O~d Aeth Abner fab Ner gyda dilynwyr Isboseth allan o Mahanaim tua Gibeon.c}Ad Saith mlynedd a chwe mis oedd hyd y cyfnod y bu Dafydd yn frenin ar du375? Jwda yn Hebron.|!d Deugain oed oedd Isboseth fab Saul pan ddaeth yn frenin ar Israel, a theyrnasodd am ddwy flynedd; ond yr oedd tu375? Jwda yn dilyn Dafydd.h{Kd Gwnaeth ef yn frenin dros Gilead, pobl Aser, Jesreel, Effraim a Benjamin, a thros Israel gyfan.tzcdYr oedd Abner fab Ner, cadfridog Saul, wedi cymryd Isboseth fab Saul ac wedi mynd ag ef drosodd i Mahanaim.ydByddwch gryf a dewr yn awr; y mae eich arglwydd Saul wedi marw, ond y mae tu375? Jwda wedi f'eneinio i yn frenin arnynt."x!dAc yn awr bydded i'r ARGLWYDD ddangos caredigrwydd a ffyddlondeb atoch chwithau; a gwnaf finnau ddaioni i chwi, am ichwi wneud y peth hwn.w)dac anfonodd Dafydd negeswyr atynt a dweud wrthynt, "Bendith yr ARGLWYDD arnoch am ichwi wneud y gymwynas hon �'ch arglwydd Saul, a'i gladdu.v+dYna daeth gwu375?r Jwda, ac eneinio Dafydd yno yn frenin ar du375? Jwda. Dywedwyd wrth Ddafydd mai gwu375?r Jabes-gilead oedd wedi claddu Saul,guIdhefyd fe aeth Dafydd �'r gwu375?r oedd ganddo, bob un �'i deulu, a thrigo yn nhref Hebron.otYdFelly fe aeth Dafydd i fyny yno, a'i ddwy wraig, Ahinoam o Jesreel ac Abigail, gwraig Nabal, o Garmel;] ydAc meddai'r llanc oedd yn dweud yr hanes wrtho, "Yr oeddwn yn digwydd bod ar Fynydd Gilboa, a dyna lle'r oedd Saul yn pwyso ar ei waywffon, a'r cerbydau a'r marchogion yn cau amdano.z\ qdGofynnodd Dafydd i'r llanc oedd yn adrodd yr hanes wrtho, "Sut y gwyddost ti fod Saul a'i fab Jonathan wedi marw?"H[  dDywedodd Dafydd wrtho, "Dywed wrthyf sut y bu pethau." Adroddodd yntau fel y bu i'r bobl ffoi o'r frwydr, a bod llawer ohonynt wedi syrthio a marw, a bod Saul a'i fab Jonathan hefyd wedi marw.gZ KdGofynnodd Dafydd iddo, "O ble y daethost?" Atebodd yntau, "Wedi dianc o wersyll Israel yr wyf."Y 5dAr y trydydd dydd cyrhaeddodd dyn o wersyll Saul a'i ddillad wedi eu rhwygo a phridd ar ei ben. Daeth at Ddafydd, syrthiodd o'i flaen a moesymgrymu.bX CdAr �l marwolaeth Saul dychwelodd Dafydd o daro'r Amaleciaid, ac aros ddeuddydd yn Siclag.cWAZ Yna cymerasant eu hesgyrn a'u claddu dan y dderwen yn Jabes, ac ymprydio am saith diwrnod.V)Z aeth pob rhyfelwr ohonynt ar unwaith liw nos a chymryd corff Saul a chyrff ei feibion oddi ar fur Beth-sean, a'u cludo i Jabes a'u llosgi yno.YU-Z Pan glywodd trigolion Jabes-gilead beth oedd y Philistiaid wedi ei wneud i Saul,QTZ Rhoesant ei arfau yn nheml Astaroth, a chrogi ei gorff ar fur Beth-sean. S Z Torasant ei ben ef, a chymryd ei arfau oddi arno, ac anfon drwy Philistia i gyhoeddi'r newydd da yn nheml eu delwau ac i'r bobl.RyZTrannoeth, pan ddaeth y Philistiaid i ysbeilio'r lladdedigion, cawsant Saul a'i dri mab wedi syrthio ar Fynydd Gilboa.TQ#ZPan welodd yr Israeliaid oedd yr ochr draw i'r dyffryn a thros yr Iorddonen fod dynion Israel wedi ffoi, a bod Saul a'i feibion wedi marw, gadawsant y trefi a ffoi; yna daeth y Philistiaid a byw ynddynt.UP%ZFelly bu farw Saul a'i dri mab a'i gludydd arfau yr un diwrnod �'i gilydd.gOIZPan welodd y cludydd arfau fod Saul wedi marw, syrthiodd yntau ar ei gleddyf, a marw gydag ef.NZYna dywedodd Saul wrth ei gludydd arfau, "Tyn dy gleddyf a thrywana fi, rhag i'r rhai dienwaededig hyn ddod a'm trywanu a'm gwar-adwyddo." Nid oedd ei gludydd arfau'n fodlon, oherwydd yr oedd ofn mawr arno; felly cymerodd Saul y cleddyf a syrthio arno.MZAeth y frwydr yn galed yn erbyn Saul; daeth y dynion oedd yn saethu � bw�u o hyd iddo, a chlwyfwyd ef yn ddifrifol gan y saethwyr.eLEZDaliodd y Philistiaid Saul a'i feibion, a lladd Jonathan, Abinadab a Malcisua, meibion Saul. K ZYmladdodd y Philistiaid yn erbyn yr Israeliaid, a ffodd yr Israeliaid rhag y Philistiaid, a syrthio'n glwyfedig ar Fynydd Gilboa.JJZHebron, a'r holl fannau y byddai Dafydd a'i filwyr yn eu mynychu.I9ZHorma, Borasan, Athac,2HaZRachal, trefi'r Jerahmeeliaid a'r Ceneaid,!G?ZAroer, Siffmoth, Estemoa,FFZFe'i hanfonwyd i'r rhai oedd ym Methel, Ramoth-negef, Jattir,$ECZWedi i Ddafydd ddychwelyd i Siclag, anfonodd beth o'r ysbail i henuriaid Jwda ac i'w gyfeillion, a dweud, "Dyma rodd i chwi o ysbail gelynion yr ARGLWYDD."hDKZAc felly y bu, o'r diwrnod hwnnw ymlaen; a daeth hyn yn rheol ac yn arfer yn Israel hyd heddiw.)CMZPwy a fyddai'n cytuno � chwi yn hyn o beth? Na, yr un fydd rhan y sawl sy'n mynd i'r frwydr � rhan y sawl sy'n aros gyda'r offer; y maent i rannu ar y cyd."$BCZOnd dywedodd Dafydd, "Gymrodyr, nid felly y gwnewch �'r hyn a roddodd yr ARGLWYDD i ni; fe'n cadwodd ni, a rhoi'r fintai a ymosododd arnom yn ein gafael.oAYZOnd dyma'r dynion drwg a'r dihirod oedd ymysg y dynion a aeth gyda Dafydd yn dweud, "Gan na ddaethant hwy gyda ni, ni rown iddynt ddim o'r ysbail a achubwyd gennym; yn unig fe gaiff pob un gymryd ei wraig a'i blant a mynd ymaith."o@YZDaeth Dafydd at y ddau gant o ddynion oedd yn rhy flinedig i'w ganlyn, ac a oedd wedi eu gadael wrth nant Besor. Daethant hwythau allan i gyfarfod Dafydd a'r bobl oedd gydag ef; a phan ddaeth Dafydd yn ddigon agos, cyfarchodd hwy.y?mZWedi i Ddafydd adennill yr holl ddefaid ac ychen, gyrasant rai o flaen y lleill a dweud, "Ysbail Dafydd yw hyn."1>]ZNid oedd yr un ohonynt ar goll, o'r hynaf i'r ieuengaf, na bechgyn na genethod, nac ychwaith ddim o'r ysbail a gymerwyd gan yr Amaleciaid; cafodd Dafydd y cwbl yn �l.c=AZAchubodd Dafydd y cwbl yr oedd yr Amaleciaid wedi ei gymryd, ac achub ei ddwy wraig hefyd.<ZTrawodd Dafydd hwy o'r cyfnos hyd nos drannoeth, heb i neb ohonynt ddianc, ar wah�n i bedwar cant o lanciau a ffodd ar gefn camelod.>;wZAeth � hwy, a dyna lle'r oeddent, ar wasgar dros wyneb yr holl dir, yn bwyta, yn yfed ac yn dawnsio o achos yr holl ysbail fawr a gymerwyd ganddynt o wlad y Philistiaid ac o Jwda.D:ZYna gofynnodd Dafydd iddo, "A ei di � mi at y fintai hon?" Ac meddai yntau, "Tynga imi yn enw Duw na wnei di fy lladd na'm rhoi yng ngafael fy meistr, ac mi af � thi at y fintai hon."v9gZpan oeddem wedi gwneud cyrch yn erbyn Negef y Cerethiaid a'r Jwdeaid, a Negef Caleb, a rhoi Siclag ar d�n."[81Z Gofynnodd Dafydd iddo, "I bwy yr wyt ti'n perthyn, ac o ble'r wyt ti'n dod?" Atebodd, "Llanc o'r Aifft wyf fi, caethwas i Amaleciad; ond gadawodd fy meistr fi ar �l am fy mod wedi mynd yn glaf dridiau'n �l,/7YZ Wedi iddynt roi iddo deisen ffigys a dau swp o rawnwin i'w bwyta, daeth ato'i hun, oherwydd nid oedd wedi bwyta tamaid nac yfed diferyn ers tri diwrnod a thair noson.6 Z Daethant ar draws rhyw Eifftiwr allan yn y wlad, ac wedi dod ag ef at Ddafydd, rhoesant iddo fwyd i'w fwyta a du373?r i'w yfed.5Z Aeth Dafydd a phedwar cant ohonynt yn eu blaen, ond arhosodd dau gant ar �l am eu bod yn rhy flinedig i groesi nant Besor.k4QZ Cychwynnodd Dafydd a'r chwe chant o filwyr oedd gydag ef, a dod i nant Besor, lle'r arhosodd rhai..3WZymofynnodd Dafydd �'r ARGLWYDD, a gofyn, "Os af ar �l y fintai hon, a ddaliaf hwy?" Atebodd ef, "Dos ar eu h�l; yr wyt yn sicr o'u dal a sicrhau gwaredigaeth." 2ZDywedodd Dafydd wrth yr offeiriad Abiathar fab Ahimelech, "Tyrd �'r effod yma i mi." Wedi i Abiathar ddod �'r effod at Ddafydd,R1ZAeth yn gyfyng iawn ar Ddafydd, oherwydd bod y bobl yn bygwth ei labyddio am fod ysbryd pob un o'r bobl yn chwerw o achos ei feibion a'i ferched ei hun; ond cafodd Dafydd nerth gan yr ARGLWYDD ei Dduw.n0WZYr oedd dwy wraig Dafydd wedi eu caethgludo, sef Ahinoam o Jesreel ac Abigail o Garmel, gwraig Nabal.^/7ZTorrodd Dafydd a'i ddynion allan i wylo'n uchel, nes eu bod yn rhy wan i wylo rhagor..ZPan gyrhaeddodd Dafydd a'i ddynion, yr oedd y dref wedi ei llosgi � th�n, a'u gwragedd, eu meibion a'u merched wedi mynd i gaethiwed.-!ZYr oeddent wedi cymryd yn gaeth y gwragedd oedd yno, yn ifanc a hen; nid oeddent wedi lladd neb, ond mynd � hwy i'w canlyn wrth ymadael./, [ZPan gyrhaeddodd Dafydd a'i filwyr yn �l i Siclag ymhen tridiau, yr oedd yr Amaleciaid wedi gwneud cyrch ar y Negef ac ar Siclag, ac wedi ymosod ar Siclag a'i llosgi.y+mZ Cododd Dafydd a'i filwyr yn gynnar drannoeth i fynd yn �l i Philistia, ac aeth y Philistiaid ymlaen i Jesreel.#*AZ Felly, yn gynnar bore yfory, bydd di, a gweision eraill dy arglwydd a ddaeth gyda thi, yn barod; byddwch yn barod i gychwyn cyn gynted ag y bydd yn olau."*)OZ Atebodd Achis a dweud wrth Ddafydd, "Gwn dy fod cystal ag angel yn fy ngolwg i, ond y mae tywysogion y Philistiaid wedi dweud na chei di ddod gyda ni i'r frwydr.=(uZDywedodd Dafydd wrth Achis, "Ond beth a wneuthum? Pa fai a gefaist ti yn dy was, o'r dydd y deuthum atat hyd heddiw, fel na chaf ddod i ryfela yn erbyn gelynion f'arglwydd frenin?"a'=ZFelly'n awr, dychwel, a dos mewn heddwch, rhag iti dramgwyddo tywysogion y Philistiaid."9&mZGalwodd Achis ar Ddafydd a dweud, "Cyn wired � bod yr ARGLWYDD yn fyw, yr wyt yn ddyn cywir ac wedi ymddwyn yn foddhaol yn fy ngolwg tra buost gyda mi yn y gwersyll; nid wyf wedi cael dim o'i le ynot ti o'r dydd y daethost ataf hyd heddiw; ond nid wyt yn dderbyniol yng ngolwg tywysogion y Philistiaid.|%sZOnid hwn yw Dafydd, yr oeddent yn canu amdano yn y dawnsfeydd: 'Lladdodd Saul ei filoedd, a Dafydd ei fyrddiynau'?"1$]ZOnd aeth capteiniaid y Philistiaid yn ddig wrtho a dweud, "Anfon y dyn i ffwrdd; aed yn �l i'r lle a ddarperaist iddo. Ni chaiff ddod i lawr gyda ni i'r frwydr, rhag iddo droi'n wrthwynebydd i ni yn ystod y frwydr. Sut y gallai hwn ennill ffafr ei arglwydd yn well nag � phennau'r milwyr hyn?#ZAc meddai capteiniaid y Philistiaid, "Pwy yw'r Hebreaid hyn?" Atebodd Achis hwy: "Dafydd, wrth gwrs, gwas Saul brenin Israel; y mae wedi bod gyda mi am flwyddyn, os nad dwy, ac nid wyf wedi cael dim o'i le ynddo o'r diwrnod y cyrhaeddodd hyd heddiw." "ZYr oedd tywysogion y Philistiaid yn gorymdeithio fesul cannoedd a miloedd, a Dafydd a'i filwyr yn gorymdeithio yn olaf, gydag Achis.m! WZCasglodd y Philistiaid eu holl fyddin i Affec, ac yr oedd Israel yn gwersyllu ger ffynnon yn Jesreel.s aZYna fe'u gosododd o flaen Saul a'i weision; ac wedi iddynt fwyta, aethant ymaith ar unwaith y noson honno.|sZYr oedd gan y ddynes lo pasgedig yn y cwt, a brysiodd i'w ladd; hefyd cymerodd flawd a'i dylino a phobi bara croyw.1ZOnd gwrthododd, a dweud nad oedd am fwyta. Wedi i'w weision a'r ddynes bwyso arno, gwrandawodd arnynt, a chodi oddi ar lawr ac eistedd ar y gwely.'Zyn awr, gwrando dithau ar dy wasanaethferch, a gad imi osod o'th flaen damaid o fwyd iti ei fwyta, er mwyn adfer dy nerth ar gyfer dy daith."X+ZPan ddaeth y ddynes at Saul gwelai ei fod wedi cynhyrfu drwyddo, a dywedodd wrtho, "Edrych, fe wrandawodd dy was-anaethferch arnat, a chymerais fy mywyd yn fy nwylo trwy wrando ar yr hyn a ddywedaist wrthyf;3aZSyrthiodd Saul ar unwaith ar ei hyd ar lawr, mewn ofn enbyd oherwydd geiriau Samuel, ac aeth yn gwbl ddiymadferth am nad oedd wedi bwyta tamaid am ddiwrnod a noson gyfan.5eZBydd yr ARGLWYDD yn rhoi Israel a thithau hefyd yn llaw'r Philistiaid; yfory byddi di a'th feibion gyda mi, a bydd yr ARGLWYDD yn rhoi byddin Israel yn llaw'r Philistiaid."1ZAm na wrandewaist ar lais yr ARGLWYDD, na gweithredu llymder ei lid yn erbyn yr Amaleciaid, dyna pam y mae'r ARGLWYDD wedi gwneud hyn i ti heddiw.}ZY mae'r ARGLWYDD wedi gwneud fel y dywedodd trwof fi, ac wedi rhwygo'r deyrnas o'th law di a'i rhoi i'th gymydog Dafydd.nWZAc meddai Samuel, "Ond pam yr wyt yn gofyn i mi, a'r ARGLWYDD wedi dy adael a dod yn wrthwynebwr iti?:oZYna dywedodd Samuel wrth Saul, "Pam yr wyt wedi aflonyddu arnaf a dod � mi i fyny?" Atebodd Saul, "Y mae'n gyfyng iawn arnaf; y mae'r Philistiaid yn rhyfela yn f'erbyn, a Duw wedi fy ngadael; nid yw'n fy ateb mwyach drwy na phroffwydi na breuddwydion, a gelwais arnat ti i ddweud wrthyf beth i'w wneud.">wZGofynnodd yntau, "Sut ffurf sydd iddo?" Atebodd hithau, "Hen u373?r yn gwisgo mantell sy'n dod i fyny." Deallodd Saul mai Samuel oedd, a gostyngodd ar ei wyneb i'r llawr ac ymgrymu.#Z Dywedodd y brenin wrthi, "Paid ag ofni; beth wyt yn ei weld?" Ac meddai'r ddynes wrth Saul, "'Rwy'n gweld ysbryd yn dod i fyny o'r ddaear."}uZ Pan welodd y ddynes Samuel, gwaeddodd � llais uchel, a dweud wrth Saul, "Pam yr wyt wedi fy nhwyllo? Saul wyt ti."^7Z Yna gofynnodd hi, "Pwy a ddygaf i fyny iti?" Dywedodd yntau, "Dwg Samuel i fyny imi."r_Z Tyngodd Saul iddi yn enw'r ARGLWYDD, "Cyn wired � bod yr ARGLWYDD yn fyw, ni ddaw dim niwed iti o hyn."'IZ Dywedodd y ddynes wrtho, "Fe wyddost beth a wnaeth Saul, ei fod wedi difa'r dewiniaid a'r swynwyr o'r wlad; pam felly yr wyt ti'n ceisio fy rhwydo a'm lladd?"ZDywedodd ei weision wrtho, "Y mae yna ddewines yn Endor." Newidiodd Saul ei ymddangosiad, a gwisgo dillad gwahanol, ac aeth � dau ddyn gydag ef a dod at y ddynes liw nos a dweud, "Consuria imi trwy ysbryd, a dwg i fyny ataf y sawl a ddywedaf wrthyt."iMZYna dywedodd Saul wrth ei weision, "Chwiliwch am ddewines, imi ymweld � hi i ofyn ei chyngor."v gZCeisiodd Saul yr ARGLWYDD, ond nid oedd yr ARGLWYDD yn ateb trwy freuddwydion na bwrw coelbren na phroffwydi.[ 1ZOnd, pan welodd Saul wersyll y Philistiaid, cododd ofn a dychryn mawr yn ei galon.v gZPan ymgasglodd y Philistiaid a dod a gwersyllu yn Sunem, fe gasglodd Saul Israel gyfan a gwersyllu yn Gilboa.5 eZYr oedd Samuel wedi marw, ac yr oedd Israel gyfan wedi galaru amdano a'i gladdu yn ei dref ei hun, Rama. Ac yr oedd Saul wedi gyrru ymaith y dewiniaid a'r swynwyr o'r wlad. /ZDywedodd Dafydd, "Cei wybod felly beth a all dy was ei wneud." Ac meddai Achis, "Am hynny yr wyf yn dy benodi'n warchodwr personol i mi am byth."> yZYr adeg honno casglodd y Philistiaid eu lluoedd arfog i ryfela ag Israel. Dywedodd Achis wrth Ddafydd, "Yr wyf am i ti wybod dy fod ti a'th ddynion i fynd allan gyda mi yn y fyddin."Z Yr oedd Achis yn credu Dafydd ac yn meddwl, "Yn sicr y mae wedi ei ffieiddio gan ei bobl Israel, a bydd yn was i mi am byth."OZ Nid oedd Dafydd yn gadael yr un dyn na dynes yn fyw i gario newyddion i Gath, rhag iddynt adrodd yr hanes a dweud, "Fel hyn y gwnaeth Dafydd, a dyma'i arfer tra bu'n byw yng nghefn gwlad Philistia.">wZ Pan fyddai Achis yn gofyn, "I ble'r oedd eich cyrch heddiw?" byddai Dafydd yn ateb, "O, yn erbyn Negef Jwda"; neu, "Yn erbyn Negef y Jerahmeeliaid"; neu, "Yn erbyn Negef y Ceneaid".!=Z Pan fyddai'n taro ardal, ni adawai'n fyw na dyn na dynes; a byddai'n cymryd defaid, gwartheg, asynnod, camelod a gwisgoedd, ac yna'n dychwelyd at Achis.<sZByddai Dafydd a'i filwyr yn mynd allan ac yn ymosod ar y Gesuriaid a'r Gersiaid a'r Amaleciaid (oherwydd hwy oedd yn preswylio'r wlad o Telam, ar y ffordd i Sur, hyd at yr Aifft).Z/ZAm gyfnod o flwyddyn a phedwar mis y bu Dafydd yn byw yng nghefn gwlad Philistia.tcZYr adeg honno rhoddodd Achis iddo Siclag, a dyna pam y mae Siclag yn perthyn i frenhinoedd Jwda hyd heddiw./ZDywedodd Dafydd wrth Achis, "Os gweli'n dda, gad imi gael lle i fyw yn un o'r trefi cefn gwlad. Pam y dylai dy was fyw yn y brifddinas gyda thi?"fGZPan ddywedwyd wrth Saul fod Dafydd wedi ffoi i Gath, rhoddodd yntau'r gorau i chwilio amdano.&~GZArhosodd Dafydd gydag Achis yn Gath, ef a'i ddynion a'u teuluoedd; a chyda Dafydd yr oedd ei ddwy wraig, Ahinoam o Jesreel ac Abigail, gwraig Nabal o Garmel.r}_ZFelly cychwynnodd Dafydd, a'r chwe chant o ddynion oedd gydag ef, a mynd at Achis fab Maoch, brenin Gath.f| IZMeddyliodd Dafydd, "Rhyw ddiwrnod fe'm difethir trwy law Saul; y peth gorau i mi fydd dianc draw i wlad Philistia, fel na fydd gan Saul obaith dod o hyd imi yn unman o fewn cyrrau Israel; a byddaf yn ddiogel o'i gyrraedd."{9ZDywedodd Saul wrth Ddafydd, "Bendith arnat, fy mab Dafydd; fe wnei di orchestion a llwyddo." Wedi hynny aeth Dafydd i ffwrdd, a dychwelodd Saul adref.z)ZFel y bu dy einioes di yn werthfawr yn fy ngolwg i heddiw, bydded f'einioes innau yn werthfawr yng ngolwg yr ARGLWYDD, i'm hachub o bob cyni."Hy ZY mae'r ARGLWYDD yn talu'n �l i bob un am ei gyfiawnder a'i ffyddlondeb; oherwydd fe roddodd yr ARGLWYDD di yn fy llaw heddiw, ond nid oeddwn am estyn fy llaw yn erbyn eneiniog yr ARGLWYDD.hxKZYna atebodd Dafydd, "Dyma'r waywffon, O frenin; gad i un o'r llanciau ddod drosodd i'w chymryd.BwZAc meddai Saul, "Yr wyf ar fai; tyrd yn �l, fy mab Dafydd, oherwydd ni wnaf niwed iti eto, am i'm bywyd fod yn werthfawr yn dy olwg heddiw. B�m yn ynfyd, a chyfeiliornais yn enbyd."1v]ZPaid � gadael i'm gwaed ddisgyn i'r ddaear allan o bresenoldeb yr ARGLWYDD; oherwydd fe ddaeth brenin Israel allan i geisio chwannen, fel un yn hela petrisen mynydd."?uyZGwrandawed f'arglwydd frenin yn awr ar eiriau ei was. Os yr ARGLWYDD sydd wedi dy annog i'm herbyn, derbynied offrwm; ond os bodau meidrol, bydded iddynt fod dan felltith gerbron yr ARGLWYDD, am iddynt fy ngyrru allan heddiw rhag cael fy rhan yn etifeddiaeth yr ARGLWYDD, a dweud, 'Dos, addola dduwiau eraill.' ~}}o}|{{X{zzzyxx9wwvvv*uuUttsrrzr quqppo9nnjnm2llkjiihhCgg6ffmedd1cbb2aa1``__f^]]~]\[z[Z{YYOXXWVVUoTT7SSwSR'QQPPOOSNNMM`LL3KK"JCII=H@GGFF0EYDgCCBAA @d??X>>o==W<<;:l9u88[77g7%66055133i22X11A00c0/[.l. -Z,++{** )('',&&%`$z##"!!n /a?FhP9'VVU 3  # }Esfq  d "ac y mae Absalom wedi ffoi." Fel yr oedd y llanc oedd ar wyliadwriaeth yn edrych allan, gwelodd dwr o bobl yn dod i lawr o gyfeiriad Horonaim. Aeth y gwyliwr a dweud wrth y brenin ei fod wedi gweld dynion yn dod o gyfeiriad Horonaim ar hyd ochr y mynydd.d !Peidied f'arglwydd yn awr � chymryd y peth at ei galon, fel petai holl feibion y brenin wedi marw; Amnon yn unig sy'n farw,q]d Yna meddai Jonadab mab Simea brawd Dafydd, "Peidied f'arglwydd � meddwl eu bod wedi lladd y bechgyn, meibion y brenin, i gyd; Amnon yn unig sydd wedi marw. Y mae hyn wedi bod ym mwriad Absalom o'r dydd y treisiodd ei chwaer Tamar. d Cododd y brenin a rhwygo'i ddillad; yna gorweddodd ar lawr, a'i holl weision yn sefyll o'i gwmpas �'u dillad wedi eu rhwygo.yd Tra oeddent ar y ffordd, daeth si i glyw Dafydd fod Absalom wedi lladd holl feibion y brenin, heb adael yr un ohonynt.xkd Gwnaeth y llanciau i Amnon yn �l gorchymyn Absalom, a neidiodd holl feibion y brenin ar gefn eu mulod a ffoi.ued Yna huliodd Absalom wledd frenhinol, a gorchymyn i'w lanciau, "Edrychwch, pan fydd Amnon yn llawen gan win, a minnau'n dweud, 'Tarwch Amnon', yna lladdwch ef. Peidiwch ag ofni; onid wyf fi wedi gorchymyn i chwi? Byddwch yn wrol a dewr."[1d Ond wedi i Absalom grefu arno, fe anfonodd gydag ef Amnon a holl feibion y brenin.d Yna dywedodd Absalom, "Os na ddoi di, gad i'm brawd Amnon ddod gyda ni." Gofynnodd y brenin, "Pam y dylai ef fynd gyda thi?"+Qd Ond meddai'r brenin wrth Absalom, "Na, na, fy mab, ni ddown i gyd, rhag bod yn ormod o faich arnat." Ac er iddo grefu, gwrthododd fynd; ond rhoes ei fendith iddo.  d Aeth Absalom at y brenin hefyd, a dweud, "Edrych, y mae gan dy was ddiwrnod cneifio; doed y brenin a'i weision yno gyda'th was."d Ymhen dwy flynedd yr oedd yn ddiwrnod cneifio gan Absalom yn Baal-hasor ger Effraim, ac fe estynnodd wahoddiad i holl feibion y brenin.}d Ni ddywedodd Absalom air wrth Amnon na drwg na da; ond yr oedd Absalom yn cas�u Amnon am iddo dreisio ei chwaer Tamar./d Pan glywodd y brenin Dafydd am hyn i gyd, bu'n ddig iawn, ond ni wastrododd ei fab Amnon, am ei fod yn ei garu, oherwydd ef oedd ei gyntafanedig.S!d Gofynnodd ei brawd Absalom iddi, "Ai dy frawd Amnon a fu gyda thi? Taw, yn awr, fy chwaer; dy frawd yw ef, paid � phoeni'n ormodol am hyn." Ond arhosodd Tamar yn alarus yng nghartref ei brawd Absalom.wid taflodd Tamar ludw drosti ei hun, rhwygo'i mantell amryliw, gosod ei llaw ar ei phen, a mynd allan gan lefain.5d Yr oedd ganddi fantell amryliw amdani, oherwydd dyna sut yr arferai tywysogesau dibriod wisgo. Pan drodd ei was hi allan a chloi'r drws ar ei h�l,}ud ond galwodd am y llanc oedd yn gweini arno, a dweud, "Gyrrwch hon i ffwrdd oddi wrthyf, a chloi'r drws ar ei h�l." d Dywedodd hithau, "Na, oherwydd y mae fy ngyrru i ffwrdd yn waeth cam na'r llall a wnaethost � mi." Ni fynnai ef wrando arni, !d Yna casaodd Amnon hi � chas perffaith; yn wir yr oedd ei gasineb tuag ati yn fwy na'r cariad a fu ganddo, a dywedodd wrthi, "Cod a dos."S !d Ond gwrthododd wrando arni, a threchodd hi a'i threisio a gorwedd gyda hi.' Id Amdanaf fi, i ble y gallwn fynd �'m gwarth? A byddit tithau fel un o'r ffyliaid yn Israel. Dos i ofyn i'r brenin, oherwydd ni fyddai'n gwrthod fy rhoi iti."  d Dywedodd hithau wrtho, "Na, fy mrawd, paid �'m treisio, oherwydd ni wneir fel hyn yn Israel; paid � gwneud peth mor ff�l.q ]d ond pan gynigiodd hwy iddo i'w bwyta, ymaflodd ynddi, a dweud wrthi, "Tyrd, fy chwaer, gorwedd gyda mi."Md Wedi i bawb fynd allan, dywedodd Amnon wrth Tamar, "Tyrd �'r bwyd i'r siambr imi gael bwyta o'th law." Felly cymerodd Tamar y teisennau a barat�dd, a mynd � hwy at Amnon ei brawd i'r siambr;wid Yna cymerodd y badell a'u gosod o'i flaen. Ond gwrthododd Amnon fwyta, a gorchmynnodd iddynt anfon pawb allan.#d Fe aeth Tamar i du375? ei brawd Amnon, ac yntau yn ei wely; cymerodd does, a'i dylino a gwneud teisennau bach o flaen ei lygaid, a'u crasu.oYd Anfonodd Dafydd at Tamar i'r palas a dweud, "Dos yn awr i du375? dy frawd Amnon a pharatoa fwyd iddo."a=d Felly aeth Amnon i'w wely a chymryd arno ei fod yn glaf; a phan ddaeth y brenin i'w weld, dywedodd Amnon wrtho, "Gad i'm chwaer Tamar ddod a gwneud cwpl o deisennau bach o flaen fy llygaid, fel y caf fwyta o'i llaw."|sd Yna dywedodd Jonadab wrtho, "Gorwedd ar dy wely a chymer arnat dy fod yn glaf; a phan ddaw dy dad i'th weld, dywed wrtho, 'Gad i'm chwaer Tamar ddod i roi bwyd imi, a pharatoi'r bwyd yn fy ngolwg, er mwyn i mi gael gweld a bwyta o'i llaw hi.'"<sd Gofynnodd hwn iddo, "Pam yr wyt ti'n nychu fel hyn o ddydd i ddydd, O fab y brenin? Oni ddywedi di wrthyf?" Atebodd Amnon, "Yr wyf mewn cariad � Tamar, chwaer fy mrawd Absalom."ued Ond yr oedd ganddo gyfaill o'r enw Jonadab, mab Simea brawd Dafydd, ac yr oedd Jonadab yn ddyn cyfrwys iawn.3d Poenodd Amnon nes ei fod yn glaf o achos ei chwaer Tamar; oherwydd yr oedd hi yn wyryf, ac nid oedd yn bosibl yng ngolwg Amnon iddo wneud dim iddi. d Yr oedd gan Absalom fab Dafydd chwaer brydferth o'r enw Tamar, a syrthiodd Amnon, un arall o feibion Dafydd, mewn cariad � hi.n~Wd ac aeth �'r bobl oedd ynddi a'u gosod i lafurio � llifiau a cheibiau heyrn a bwyeill heyrn, a hefyd i weithio priddfeini. Gwnaeth Dafydd yr un modd � holl drefi'r Ammoniaid, ac yna dychwelodd ef a'r holl fyddin i Jerwsalem.*}Od Cymerodd goron eu brenin oddi ar ei ben � yr oedd yn pwyso talent o aur, a gem gwerthfawr ynddi � a rhoed hi ar ben Dafydd. Dygodd o'r ddinas lawer o ysbail,\|3d Casglodd Dafydd y fyddin gyfan, ac aeth i Rabba ac ymladd yn ei herbyn a'i hennill.{d Yn awr, casgla weddill y fyddin a gwersylla yn erbyn y ddinas a'i hennill, rhag i mi gipio'r ddinas ac iddi gael ei galw ar f'enw i."rz_d Anfonodd Joab negeswyr at Ddafydd a dweud, "Yr wyf wedi ymosod ar Rabba, ac wedi cipio'r gronfa ddu373?r.Iy d Ymosododd Joab ar Rabba'r Ammoniaid, a chipiodd ddinas y brenin.^x7d ac anfonodd neges drwy law'r proffwyd Nathan i'w enwi yn Jedidia oblegid yr ARGLWYDD.w#d Cysurodd Dafydd ei wraig Bathseba, ac aeth i mewn ati a gorwedd gyda hi; esgorodd hithau ar fab, a'i alw'n Solomon. Hoffodd yr ARGLWYDD ef,v5d Ond erbyn hyn y mae wedi marw; pam felly y dylwn ymprydio? A fedraf fi ddod ag ef yn �l? Byddaf fi'n mynd ato ef, ond ni ddaw ef yn �l ataf fi."Bud Eglurodd yntau, "Tra oedd y plentyn yn dal yn fyw, yr oeddwn yn ymprydio ac yn wylo am fy mod yn meddwl, 'Pwy a u373?yr a fydd yr ARGLWYDD yn trugarhau wrthyf, ac y bydd y plentyn fyw?'7tid Gofynnodd ei weision iddo, "Beth yw hyn yr wyt yn ei wneud? Tra oedd y plentyn yn fyw, yr oeddit yn ymprydio ac yn wylo; ond wedi i'r plentyn farw, yr wyt wedi codi a bwyta."Jsd Yna cododd Dafydd oddi ar lawr, ac ymolchi a'i eneinio'i hun a newid ei ddillad; ac aeth i du375? Dduw i addoli. Wedyn aeth i'w du375? a gofyn am fwyd; ac wedi iddynt ei osod iddo, fe fwytaodd.Drd Pan welodd Dafydd fod ei weision yn sibrwd ymhlith ei gilydd, deallodd fod y plentyn wedi marw; felly dywedodd Dafydd wrth ei weision, "A yw'r plentyn wedi marw?" "Ydyw," meddent hwythau.#qAd Ar y seithfed dydd bu farw'r plentyn, ond yr oedd gweision Dafydd yn ofni dweud wrtho ei fod wedi marw. "Gwelwch," meddent, "tra oedd y plentyn yn fyw, nid oedd yn gwrando arnom, er inni siarad ag ef; sut y dywedwn wrtho fod y plentyn wedi marw? Gallai wneud rhyw niwed iddo'i hun."lpSd Pan geisiodd henuriaid ei du375? ei godi oddi ar lawr, ni fynnai godi ac ni fwyt�i fara gyda hwy.ioMd Ymbiliodd Dafydd � Duw dros y bachgen; ymprydiodd, a mynd a threulio'r nos yn gorwedd ar lawr.rn_d Wedi i Nathan fynd adref, trawodd yr ARGLWYDD y plentyn a ymdd�g gwraig Ureia i Ddafydd, a chlafychodd.nmWd Ond oherwydd iti lwyr ddiystyru'r ARGLWYDD yn y mater hwn, yn ddi-os bydd farw y bachgen a enir iti."5led Yna dywedodd Dafydd wrth Nathan, "Yr wyf wedi pechu yn erbyn yr ARGLWYDD." Ac meddai Nathan wrth Ddafydd, "Y mae'r ARGLWYDD yntau wedi troi dy bechod heibio; ni fyddi farw.uked Yn llechwraidd y gweithredaist ti, ond fe wnaf fi'r peth hwn yng ngu373?ydd Israel gyfan ac yn wyneb haul.'"Zj/d Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: 'Wele fi'n codi yn dy erbyn ddrwg o blith dy deulu dy hun; o flaen dy lygad cymeraf dy wragedd a'u rhoi i'th gymydog, a bydd ef yn gorwedd gyda'th wragedd di yn llygad yr haul hwn.i d Bellach ni thry'r cleddyf oddi wrth dy du375? hyd byth, gan i ti fy nirmygu i a chymryd gwraig Ureia yr Hethiad yn wraig i ti.'bh?d Pam yr wyt wedi dirmygu gair yr ARGLWYDD drwy wneud yr hyn sydd ddrwg yn ei olwg? Yr wyt wedi lladd Ureia yr Hethiad �'r cleddyf, a chymryd ei wraig yn wraig i ti, wedi iti ei lofruddio ef � chleddyf yr Ammoniaid.3gad rhois iti du375? dy feistr a gwragedd dy feistr yn dy fynwes, a rhois iti hefyd du375? Israel a Jwda. A phe buasai hynny'n rhy ychydig, buaswn wedi ychwanegu cymaint eto.!f=d Dywedodd Nathan wrth Ddafydd, "Ti yw'r dyn. Fel hyn y dywed ARGLWYDD Dduw Israel, 'Fe'th eneiniais di yn frenin ar Israel, ac fe'th waredais o law Saul;meUd Rhaid iddo dalu'r oen yn �l bedair gwaith am wneud y fath beth ac am beidio � dangos trugaredd."d3d Enynnodd dig Dafydd yn fawr yn erbyn y dyn, a dywedodd wrth Nathan, "Cyn wired � bod yr ARGLWYDD yn fyw, y mae'r dyn a wnaeth hyn yn haeddu marw!ycmd Pan ddaeth ymwelydd at y dyn cyfoethog, gofalodd hwnnw beidio � chymryd yr un o'i ddefaid na'i ychen ei hun i wneud pryd i'r teithiwr oedd wedi cyrraedd, yn hytrach fe gymerodd oenig y dyn tlawd a'i pharatoi ar gyfer y sawl a ddaeth ato."ybmd ond nid oedd dim gan yr un tlawd, ar wah�n i un oenig fechan yr oedd wedi ei phrynu a'i magu, a thyfodd i fyny ar ei aelwyd gyda'i blant, yn bwyta o'r un tamaid ag ef, yn yfed o'r un cwpan, ac yn cysgu yn ei g�l; yr oedd fel merch iddo.Cad Yr oedd gan yr un cyfoethog lawer iawn o ddefaid ac ychen;` ;d Anfonodd yr ARGLWYDD y proffwyd Nathan at Ddafydd; a phan ddaeth, dywedodd wrtho: "Yr oedd dau ddyn mewn rhyw dref, un yn gyfoethog a'r llall yn dlawd.H_ d Ac wedi i'r cyfnod galaru fynd heibio, anfonodd Dafydd a'i chymryd i'w du375?, a daeth hi'n wraig iddo ef, a geni mab iddo. Ond yr oedd yr hyn a wnaeth Dafydd yn ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD.R^d Pan glywodd gwraig Ureia fod ei gu373?r wedi marw, galarodd am ei phriod.q]]d Yna dywedodd Dafydd wrth y negesydd, "Dywed fel hyn wrth Joab, 'Paid � gofidio am y peth hwn, oherwydd y mae'r cleddyf yn difa weithiau yma, weithiau acw; brwydra'n galetach yn erbyn y ddinas a distrywia hi'. Calonoga ef fel hyn."\d a saethodd y saethwyr at dy weision oddi ar y mur, a bu farw rhai o weision y brenin, ac y mae dy was Ureia yr Hethiad hefyd wedi marw.".[Wd Yna dywedodd y negesydd wrth Ddafydd, "Pan ymwrolodd y milwyr yn ein herbyn, a dod allan atom i'r maes agored, aethom ninnau yn eu herbyn hwy hyd at fynedfa'r porth,]Z5d Aeth y negesydd, a dod ac adrodd wrth Ddafydd y cwbl yr anfonodd Joab ef i'w ddweud.kYQd Pwy laddodd Abimelech fab Jerwbbeseth? Onid gwraig yn gollwng maen melin arno oddi ar y mur yn Thebes, ac yntau'n marw? Pam yr aethoch mor agos at y mur?' � yna dywed tithau, 'Y mae dy was Ureia yr Hethiad hefyd wedi marw'."$XCd yna os bydd y brenin yn llidio ac yn dweud wrthyt: 'Pam yr aethoch mor agos at y ddinas i ryfela? Onid oeddech yn gwybod y byddent yn saethu oddi ar y mur?]W5d Gorchmynnodd i'r negesydd, "Wedi iti orffen dweud holl hanes y frwydr wrth y brenin,CVd Yna anfonodd Joab i hysbysu holl hanes y frwydr i Ddafydd.U#d A phan ddaeth milwyr y ddinas allan ac ymladd yn erbyn Joab, syrthiodd rhai o weision Dafydd yn y fyddin, a bu farw Ureia yr Hethiad hefyd.eTEd Pan oedd Joab yn gwarchae ar y ddinas, gosododd Ureia yn y lle y gwyddai fod ymladdwyr dewr.+SQd Ac yn y llythyr yr oedd wedi ysgrifennu, "Rhowch Ureia ar flaen y gad lle mae'r frwydr boethaf; yna ciliwch yn �l oddi wrtho, er mwyn iddo gael ei daro'n farw."RRd Felly yn y bore ysgrifennodd Dafydd lythyr at Joab a'i anfon gydag Ureia.8Qkd A thrannoeth gwahoddodd Dafydd ef i fwyta ac yfed gydag ef, a gwnaeth ef yn feddw. Pan aeth allan gyda'r nos, gorweddodd ar ei wely gyda gweision ei feistr, ac nid aeth adref. Pd Dywedodd Dafydd wrth Ureia, "Aros di yma heddiw eto, ac anfonaf di'n �l yfory." Felly arhosodd Ureia yn Jerwsalem y diwrnod hwnnw.3Oad Atebodd Ureia, "Y mae'r arch, ac Israel a Jwda hefyd, yn trigo mewn pebyll, ac y mae f'arglwydd Joab a gweision f'arglwydd yn gwersylla yn yr awyr agored. A wyf fi am fynd adref i fwyta ac yfed, ac i orwedd gyda'm gwraig? Cyn wired � bod yr ARGLWYDD yn fyw, a thithau hefyd, ni wnaf y fath beth!"N!d Pan fynegwyd wrth Ddafydd nad oedd Ureia wedi mynd adref, dywedodd Dafydd wrth Ureia, "Onid o daith y daethost ti? Pam nad aethost adref?"eMEd Ond gorweddodd Ureia yn nrws y palas gyda gweision ei feistr, ac nid aeth i'w du375? ei hun.L1d Yna dywedodd Dafydd wrth Ureia, "Dos i lawr adref a golchi dy draed." Pan adawodd Ureia du375?'r brenin anfonwyd rhodd o fwyd y brenin ar ei �l.SK!d Pan gyrhaeddodd Ureia, holodd Dafydd hynt Joab a hynt y fyddin a'r rhyfel.?J{d Anfonodd Dafydd at Joab, "Anfon ataf Ureia yr Hethiad."NId Beichiogodd y wraig, ac anfonodd i hysbysu Dafydd ei bod yn feichiog.H9d Anfonodd Dafydd negeswyr i'w dwyn ato, ac wedi iddi ddod, gorweddodd yntau gyda hi. Yr oedd hi wedi ei glanhau o'i haflendid. Yna dychwelodd hi adref.Gyd Anfonodd Dafydd i holi pwy oedd y wraig, a chael yr ateb, "Onid Bathseba ferch Eliam, gwraig Ureia yr Hethiad, yw hi?"F#d Un prynhawn yr oedd Dafydd wedi codi o'i wely ac yn cerdded ar do'r palas. Oddi yno gwelodd wraig yn ymolchi, a hithau'n un brydferth iawn.sE cd Tua throad y flwyddyn, yr adeg y byddai'r brenhinoedd yn mynd i ryfela, fe anfonodd Dafydd Joab, gyda'i weision ei hun a byddin Israel gyfan, a distrywiasant yr Ammoniaid, a gosod Rabba dan warchae. Ond fe arhosodd Dafydd yn Jerwsalem.D'd a hefyd fe drawodd Sobach, y pencapten, a bu yntau farw yno. Pan welodd yr holl frenhinoedd oedd dan awdurdod Hadadeser iddynt golli'r dydd o flaen Israel, gwnaethant heddwch ag Israel a phlygu i'w hawdurdod. Wedi hyn ofnai'r Syriaid roi rhagor o gymorth i'r Ammoniaid.zCod Ffodd y Syriaid o flaen Israel, a lladdodd Dafydd ohonynt saith gant o wu375?r cerbyd a deugain mil o farchogion;2B_d Pan ddywedwyd wrth Ddafydd, fe gasglodd ynghyd Israel gyfan, croesodd yr Iorddonen, a dod i Helam. Trefnodd y Syriaid eu rhengoedd yn erbyn Dafydd a rhyfela yn ei erbyn.A/d ac anfonodd Hadadeser i gyrchu'r Syriaid o Tu-hwnt-i'r-Ewffrates hefyd. Daethant ynghyd i Helam, gyda Sobach, pencapten Hadadeser, yn eu harwain.\@3d Pan welodd y Syriaid iddynt golli'r dydd o flaen Israel, daethant at ei gilydd eto,5?ed Pan welodd yr Ammoniaid fod y Syriaid wedi ffoi, ffoesant hwythau o flaen Abisai, a mynd i'r ddinas. Gadawodd Joab ei gyrch yn erbyn yr Ammoniaid, a dychwelodd i Jerwsalem.d>Cd Yna nesaodd Joab a'r milwyr oedd gydag ef i ryfel yn erbyn y Syriaid, a ffoesant o'i flaen.=yd Bydd yn wrol! Byddwn ddewr dros ein pobl a dinasoedd ein Duw; a bydded i'r ARGLWYDD wneud yr hyn sy'n dda yn ei olwg."<+d A dywedodd, "Os bydd y Syriaid yn drech na mi, tyrd di i'm cynorthwyo; ond os bydd yr Ammoniaid yn drech na thi, dof finnau i'th gynorthwyo di.m;Ud Gosododd weddill y fyddin dan awdurdod ei frawd Abisai, a'u trefnu'n rhengoedd i wynebu'r Ammoniaid.%:Ed Gwelodd Joab y byddai'n gorfod ymladd o'r tu blaen ac o'r tu �l; felly dewisodd wu375?r dethol o fyddin Israel, a'u trefnu'n rhengoedd i wynebu'r Syriaid.89kd Daeth yr Ammoniaid allan a ffurfio rhengoedd ar gyfer y frwydr ger porth y ddinas, gyda Syriaid o Soba a Rehob, a gwu375?r Tob a Maacha ar eu pennau eu hunain mewn tir agored.O8d Pan glywodd Dafydd, anfonodd Joab allan gyda'r holl fyddin a'r milwyr.d7Cd Pan welsant eu bod yn ffiaidd gan Ddafydd, anfonodd yr Ammoniaid a chyflogi ugain mil o wu375?r traed oddi wrth y Syriaid yn Beth-rehob a Soba, a hefyd mil o wu375?r oddi wrth frenin Maacha a deuddeng mil o wu375?r Tob.B6d Pan ddywedwyd hyn wrth Ddafydd, anfonodd rai i'w cyfarfod, am fod cywilydd mawr ar y dynion, a dweud wrthynt am aros yn Jericho a pheidio � dychwelyd nes y byddai eu barfau wedi tyfu.5/d Yna cymerodd Hanun weision Dafydd, ac eillio hanner barf pob un ohonynt, a thorri gwisg pob un yn ei hanner hyd at ei gluniau, a'u hanfon ymaith.n4Wd dywedodd tywysogion yr Ammoniaid wrth eu harglwydd Hanun, "A wyt ti'n tybio mai anrhydeddu dy dad y mae Dafydd wrth anfon cysurwyr atat? Onid er mwyn chwilio'r ddinas a'i hysb�o a'i goresgyn yr anfonodd Dafydd ei weision atat?"S3!d Dywedodd Dafydd, "Gwnaf garedigrwydd � Hanun fab Nahas, fel y gwnaeth ei dad � mi." Felly anfonodd neges ato gyda'i weision, i'w gysuro am ei dad. Ond pan ddaeth gweision Dafydd i wlad yr Ammoniaid,V2 )d Wedi hyn bu farw brenin yr Ammoniaid, a daeth Hanun ei fab yn frenin yn ei le. 1d Yr oedd Meffiboseth yn byw yn Jerwsalem am ei fod yn cael ei fwyd bob dydd wrth fwrdd y brenin. Yr oedd yn gloff yn ei ddeudroed.r0_d Yr oedd ganddo fab bach o'r enw Micha. Yr oedd pawb oedd yn byw yn nhu375? Siba yn weision i Meffiboseth.0/[d Dywedodd Siba wrth y brenin, "Fe wna dy was yn union fel y mae f'arglwydd frenin yn gorchymyn iddo." Bu Meffiboseth yn bwyta wrth fwrdd Dafydd fel un o blant y brenin.y.md Yr wyt ti i lafurio'r tir drosto � ti, a'th blant, a'th weision � a dod �'r cynnyrch yn fwyd i deulu dy feistr; ond caiff Meffiboseth, mab dy feistr, ei fwyd bob dydd wrth fy mwrdd i." Yr oedd gan Siba bymtheg o feibion ac ugain gwas.-)d Yna galwodd y brenin am Siba gwas Saul, a dweud wrtho, "Yr wyf yn rhoi i fab dy feistr bopeth oedd yn perthyn i Saul ac i unrhyw un o'i deulu.h,Kd Moesymgrymodd Meffiboseth a dweud, "Beth yw dy was, dy fod yn troi i edrych ar gi marw fel fi?"[+1d Dywedodd Dafydd wrtho, "Paid ag ofni, yr wyf wedi penderfynu gwneud caredigrwydd � thi er mwyn Jonathan dy dad; yr wyf am roi'n �l i ti holl dir dy daid Saul, ac fe gei di dy fwyd bob dydd wrth fy mwrdd i."5*ed Pan gyrhaeddodd Meffiboseth fab Jonathan, fab Saul, syrthiodd ar ei wyneb o flaen Dafydd ac ymgreinio; gofynnodd Dafydd, "Meffiboseth?" ac atebodd yntau, "Ie, dyma dy was."U)%d Anfonodd y Brenin Dafydd a'i gyrchu o Lo-debar, o gartref Machir fab Ammiel.q(]d Gofynnodd y brenin, "Ple mae ef?" A dywedodd Siba, "Y mae yn Lo-debar, yng nghartref Machir fab Ammiel."5'ed Yna gofynnodd y brenin, "A oes unrhyw un ar �l o deulu Saul imi wneud caredigrwydd ag ef yn enw Duw?" Atebodd Siba, "Oes, y mae mab i Jonathan sydd yn gloff yn ei draed."&'d Yr oedd gan deulu Saul was o'r enw Siba, a galwyd ef at Ddafydd. Gofynnodd y brenin iddo, "Ai Siba wyt ti?" Atebodd yntau, "Ie, dyma dy was."% d Meddyliodd Dafydd, "Tybed a oes unrhyw un ar �l o deulu Saul erbyn hyn, imi wneud caredigrwydd ag ef er mwyn Jonathan?"l$SdBenaia fab Jehoiada oedd dros y Cerethiaid a'r Pelethiaid, ac yr oedd meibion Dafydd yn offeiriaid.b#?dSadoc fab Ahitub, ac Ahimelech fab Abiathar oedd yr offeiriaid, a Seraia yn ysgrifennydd.Q"dJoab fab Serfia oedd dros y fyddin, a Jehosaffat fab Ahilud yn gofiadur.h!KdYr oedd Dafydd yn teyrnasu dros Israel gyfan, ac yn gweinyddu barn a chyfiawnder i'w holl bobl. )dGosododd garsiynau yn Edom, a daeth holl Edom yn ddeiliaid i Ddafydd. Yr oedd yr ARGLWYDD yn rhoi buddugol-iaeth i Ddafydd ple bynnag yr �i.jOd Enillodd Dafydd fri pan ddych-welodd ar �l gorchfygu deunaw mil o Edomiaid yn Nyffryn yr Halen.ued Syria, Moab, yr Ammoniaid, y Philistiaid a'r Amaleciaid � a hefyd ysbail Hadadeser fab Rehob, brenin Soba.d a chysegrodd y Brenin Dafydd hwy i'r ARGLWYDD, yn ogystal �'r arian a'r aur oddi wrth yr holl genhedloedd yr oedd wedi eu goresgyn �r_d fe anfonodd ei fab Joram i ddymuno'n dda i'r Brenin Dafydd a'i longyfarch am iddo ymladd yn erbyn Hadadeser a'i orchfygu; oherwydd bu Hadadeser yn rhyfela'n gyson yn erbyn Toi. Dygodd Joram gydag ef lestri o arian ac o aur ac o bres,W)d Pan glywodd Toi brenin Hamath fod Dafydd wedi gorchfygu holl fyddin Hadadeser,]5dHefyd cymerodd y Brenin Dafydd lawer iawn o bres o Beta a Berothai, trefi Hadadeser.]5dCymerodd Dafydd y tarianau aur oedd gan weision Hadadeser, a dygodd hwy i Jerwsalem.CdYna gosododd Dafydd garsiynau ymhlith Syriaid Damascus, a daeth y Syriaid yn weision i Ddafydd a thalu treth iddo. Yr oedd yr ARGLWYDD yn rhoi buddugoliaeth i Ddafydd ple bynnag yr �i.nWdPan ddaeth Syriaid Damascus i helpu Hadadeser brenin Soba, trawodd Dafydd ddwy fil ar hugain ohonynt.+QdCipiodd Dafydd oddi arno fil a saith gant o farchogion ac ugain mil o wu375?r traed. Cadwodd Dafydd gant o feirch cerbyd, ond torrodd linynnau gar y lleill i gyd.dGorchfygodd Dafydd hefyd Hadadeser fab Rehob, brenin Soba, pan oedd hwnnw ar ei ffordd i ailsefydlu ei awdurdod ar lan afon Ewffrates.kQdYna gorchfygodd y Moabiaid, ac wedi gwneud iddynt orwedd ar lawr, fe'u mesurodd � llinyn; mesurodd ddau hyd llinyn i'w lladd, ac un hyd llinyn i'w cadw'n fyw. Felly daeth y Moabiaid yn ddeiliaid i Ddafydd a thalu treth iddo.d EdWedi hyn gorchfygodd Dafydd y Philistiaid a'u darostwng, a chipiodd Metheg-amma oddi arnynt.QdFelly'n awr, gw�l yn dda fendithio tu375? dy was, fel y caiff barhau am byth yn dy u373?ydd; yn wir, yr wyt ti, O Arglwydd DDUW, wedi addo, a thrwy dy fendith di y bendithir tu375? dy was hyd byth."p[dYn awr, O Arglwydd DDUW, ti sydd Dduw; y mae d'eiriau di yn wir, ac fe addewaist y daioni hwn i'th was.#dAm i ti, ARGLWYDD y Lluoedd, Duw Israel, ddatgelu hyn i'th was a dweud, 'Adeiladaf i ti du375?', fe fentrodd dy was wedd�o fel hyn arnat.dYna, fe fawrheir dy enw hyd byth, a dywedir, 'ARGLWYDD y Lluoedd sydd Dduw ar Israel'; a bydd tu375? dy was Dafydd yn sicr ger dy fron.dYn awr, O ARGLWYDD Dduw, cadarnha hyd byth yr addewid a wnaethost ynglu375?n �'th was a'i deulu, a gwna fel y dywedaist.u edSicrheaist ti dy bobl Israel i fod yn bobl i ti hyd byth; a daethost tithau, O ARGLWYDD, yn Dduw iddynt hwy. %dA phwy sydd fel dy bobl Israel, cenedl unigryw ar y ddaear? Aeth Duw ei hun i'w phrynu iddo'n bobl, ac i ennill bri iddo'i hun, a gwneud pethau mawr ac ofnadwy er ei mwyn, trwy fwrw allan genhedloedd a'u duwiau o flaen dy bobl, y rhai a brynaist i ti dy hun o'r Aifft.y mdMawr wyt ti, O Arglwydd DDUW, oblegid ni chlywodd ein clustiau am neb tebyg i ti, nac am un duw ar wah�n i ti.l SdOherwydd dy addewid, ac yn �l dy ewyllys, y gwnaethost yr holl fawredd hwn, a'i hysbysu i'th was.l SdBeth yn rhagor y medraf fi, Dafydd, ei ddweud wrthyt, a thithau yn adnabod dy was, O Arglwydd DDUW?NdAc fel pe byddai hyn eto'n beth bychan yn d'olwg, O Arglwydd DDUW, yr wyt hefyd wedi llefaru ynglu375?n � theulu dy was ar gyfer y dyfodol pell, a gwneud hyn yn drefn dragwyddol, O Arglwydd DDUW.#AdYna aeth y Brenin Dafydd i mewn ac eistedd o flaen yr ARGLWYDD a dweud, "Pwy wyf fi, O Arglwydd DDUW, a phwy yw fy nheulu, dy fod wedi dod � mi hyd yma?QdDywedodd Nathan wrth Ddafydd y cwbl a ddywedwyd ac a ddangoswyd iddo ef._9dSicrheir dy deulu a'th deyrnas am byth o'm blaen; erys dy orsedd yn gadarn hyd byth.'"zodond ni chymeraf fy nhrugaredd oddi wrtho, fel y cymerais hi oddi wrth Saul pan symudais ef o'r ffordd o'th flaen.#dByddaf fi'n dad iddo ef, a bydd yntau'n fab i mi. Pan fydd yn troseddu, ceryddaf ef � gwialen fel y gwna rhywun, ac � chernodiau dynol,`;d Ef fydd yn adeiladu tu375? i'm henw, a gwnaf innau orsedd ei deyrnas yn gadarn am byth./d Pan ddaw dy ddyddiau i ben, a thithau'n gorwedd gyda'th hynafiaid, codaf blentyn iti ar dy �l, un yn hanu ohonot, a gwnaf ei deyrnas yn gadarn.4cd pan benodais farnwyr dros fy mhobl Israel; rhoddaf iti lonyddwch oddi wrth dy holl elynion. Y mae'r ARGLWYDD yn dy hysbysu mai ef, yr ARGLWYDD, fydd yn gwneud tu375? i ti.'Id Ac yr wyf am baratoi lle i'm pobl Israel, a'u plannu, iddynt gael ymsefydlu heb eu tarfu rhagor; ac ni fydd treiswyr yn eu cystuddio eto, fel yn yr adeg gynt,~+d Yr oeddwn gyda thi ple bynnag yr aethost, a dinistriais dy holl elynion o'th flaen, a gwneud iti enw mawr fel eiddo'r mawrion a fu ar y ddaear.-}UdFelly, dywed fel hyn wrth fy ngwas Dafydd, 'Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd: Myfi a'th gymerodd di o'r maes, o ganlyn defaid, i fod yn arweinydd i'm pobl Israel.[|1dPle bynnag y b�m yn teithio gyda'r holl Israeliaid, a fu imi yngan gair wrth unrhyw un o farnwyr Israel, a benodais i fugeilio fy mhobl Israel, a gofyn, "Pam na fyddech wedi adeiladu tu375? o gedrwydd i mi?"'({KdYn wir, nid wyf wedi preswylio mewn tu375? o'r diwrnod y dygais yr Israeliaid allan o'r Aifft hyd heddiw; yr oeddwn yn mynd o le i le mewn pabell a thabernacl.{zqdDos, dywed wrth fy ngwas Dafydd, 'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: A wyt ti am adeiladu i mi du375? i breswylio ynddo?Hy dOnd y noson honno daeth gair yr ARGLWYDD at Nathan, gan ddweud,sxadAc meddai Nathan wrth y brenin, "Dos, a gwna bopeth sydd yn dy galon, oherwydd y mae'r ARGLWYDD gyda thi."w!ddywedodd y brenin wrth y proffwyd Nathan, "Edrych yn awr, yr wyf fi'n trigo mewn tu375? o gedrwydd, tra mae arch Duw yn aros mewn pabell."v }dWedi i'r brenin fynd i fyw i'w du375? ei hun, ac i'r ARGLWYDD roi llonyddwch iddo oddi wrth ei holl elynion o'i amgylch,=uwdBu Michal merch Saul yn ddiblentyn hyd ddydd ei marw.t+dIe, gwnaf fy hun yn fwy dirmygus, ac yn is na hyn yn dy olwg; ond am y morynion hynny y soniaist amdanynt, byddaf yn anrhydeddus ganddynt hwy."hsKdOnd meddai Dafydd wrthi, "Yr oedd hyn o flaen yr ARGLWYDD, a'm dewisodd i yn hytrach na'th dad na'r un o'i deulu, a gorchymyn imi fod yn arweinydd i Israel, pobl yr ARGLWYDD; yr wyf am ddangos llawenydd o flaen yr ARGLWYDD.lrSdPan ddaeth Dafydd yn �l i gyfarch ei deulu, daeth Michal merch Saul i'w gyfarfod a dweud, "O mor ogoneddus oedd brenin Israel heddiw, yn ei ddinoethi ei hun yng ngolwg morynion ei ddilynwyr, fel rhyw hurtyn yn dangos popeth!" qdyna rhannodd fwyd i bawb, torth o fara, darn o gig, a swp o rawnwin i bob gu373?r a gwraig o holl dyrfa Israel. Yna aeth pawb adref.pp[dWedi iddo orffen off-rymu'r poethoffrwm a'r heddoffrymau, bendithiodd y bobl yn enw ARGLWYDD y Lluoedd;+oQdDaethant ag arch yr ARGLWYDD a'i gosod yn ei lle yng nghanol y babell a gododd Dafydd iddi, ac offrymodd Dafydd boeth-offrymau a heddoffrymau o flaen yr ARGLWYDD.QndPan gyrhaeddodd arch yr ARGLWYDD Ddinas Dafydd, yr oedd Michal merch Saul yn edrych drwy'r ffenestr, a gwelodd y Brenin Dafydd yn neidio ac yn dawnsio o flaen yr ARGLWYDD, a dirmygodd ef yn ei chalon.`m;dwrth iddo ef a holl du375? Israel hebrwng arch yr ARGLWYDD � banllefau a sain utgorn.]l5dYr oedd Dafydd yn gwisgo effod liain a dawnsiai �'i holl egni o flaen yr ARGLWYDD,lkSd Pan oedd cludwyr arch yr ARGLWYDD wedi cerdded chwe cham, aberthodd Dafydd ych ac anifail pasgedig.Rjd Pan ddywedwyd wrth y Brenin Dafydd fod yr ARGLWYDD wedi bendithio teulu Obed-edom a'r cwbl oedd ganddo, o achos arch Duw, fe aeth Dafydd a chymryd arch Duw yn llawen o du375? Obed-edom i Ddinas Dafydd.iyd Arhosodd arch yr ARGLWYDD yn nhu375? Obed-edom o Gath am dri mis, a bendithiodd yr ARGLWYDD Obed-edom a'i deulu i gyd.nhWd Ni fynnai Dafydd symud arch yr ARGLWYDD ato i Ddinas Dafydd, ac fe'i trodd i du375? Obed-edom o Gath.pg[d Yr oedd ofn yr ARGLWYDD ar Ddafydd y diwrnod hwnnw, a dywedodd, "Sut y deuai arch yr ARGLWYDD ataf fi?"fdCynhyrfodd Dafydd am fod llid yr ARGLWYDD wedi torri allan yn erbyn Ussa, a galwodd y lle hwnnw Peres Ussa; a dyna'i enw hyd y dydd hwn.meUdEnynnodd dicter yr ARGLWYDD yn erbyn Ussa, trawodd Duw ef am yr amarch, a bu farw yno wrth arch Duw.}dudPan ddaethant at lawr dyrnu Nachon, estynnodd Ussa ei law at arch Duw a gafael ynddi, am fod yr ychen yn ei hysgwyd.!c=dac yr oedd Dafydd a holl du375? Israel yn gorfoleddu o flaen yr ARGLWYDD �'u holl ynni, dan ganu � thelynau, nablau, tympanau, sistrymau a symbalau.qb]dWedi cychwyn gydag arch Duw o du375? Abinadab sydd ar y bryn, yr oedd Ah�o yn cerdded o flaen yr arch,a1dRhoesant arch Duw ar fen newydd, a'i chymryd o du375? Abinadab sydd ar y bryn, ac yr oedd Ussa ac Ah�o, meibion Abinadab, yn tywys y fen newydd.`9dac aeth �'r holl bobl oedd gydag ef i Baalath-jwda, i gyrchu oddi yno arch Duw, a enwir ar �l ARGLWYDD y Lluoedd sydd �'i orsedd ar y cerwbiaid.b_ AdUnwaith eto casglodd Dafydd yr holl wu375?r dethol oedd yn Israel, sef deng mil ar hugain,m^UdGwnaeth Dafydd hynny, fel y gorchmynnodd yr ARGLWYDD, a tharo'r Philistiaid o Geba hyd gyrion Geser.,]SdYna, pan glywi su373?n cerdded ym mrig y morwydd, dos yn dy flaen, oherwydd yr adeg honno bydd yr ARGLWYDD yn mynd allan o'th flaen i daro gwersyll y Philistiaid."\+dYmofynnodd Dafydd �'r ARGLWYDD a chael yr ateb, "Paid � mynd i fyny, dos ar gylch i'r tu cefn iddynt, a thyrd atynt gyferbyn �'r morwydd.N[dYmosododd y Philistiaid unwaith eto, ac ymledu dros ddyffryn Reffaim.oZYdYr oedd y Philistiaid wedi gadael eu delwau ar �l yno, felly dygodd Dafydd a'i wu375?r hwy i ffwrdd.?YydFelly aeth Dafydd i Baal-perasim, a'u taro yno. Ac meddai Dafydd, "Torrodd yr ARGLWYDD drwy fy ngelynion o'm blaen fel toriad dyfroedd." Dyna pam yr enwodd y lle hwnnw, Baal-perasim.HX dymofynnodd Dafydd �'r ARGLWYDD a dweud, "A af i fyny yn erbyn y Philistiaid? A roi di hwy yn fy llaw?" Atebodd yr ARGLWYDD, "Dos i fyny, oherwydd yn sicr fe roddaf y Philistiaid yn dy law."CWdWedi i'r Philistiaid ddod ac ymledu dros ddyffryn Reffaim,V9dPan glywodd y Philistiaid fod Dafydd wedi ei eneinio yn frenin ar Israel, aethant oll i chwilio amdano, ond clywodd ef am hyn ac aeth i lawr i'r gaer.%UGdElisama, Eliada ac Eliffelet.&TIdIbhar, Elisua, Neffeg, Jaffia,SS!dDyma enwau'r rhai a aned iddo yn Jerwsalem: Samua, Sobab, Nathan, Solomon,Rd Wedi iddo ddod o Hebron, cymerodd Dafydd ragor o ordderch-wragedd ac o wragedd o Jerwsalem; a ganed rhagor o feibion ac o ferched iddo.Qd Sylweddolodd Dafydd fod yr ARGLWYDD wedi ei gadarnhau yn frenin ar Israel, a'i fod wedi dyrchafu ei frenhiniaeth er mwyn ei bobl Israel.P+d Anfonodd Hiram brenin Tyrus negeswyr at Ddafydd, a hefyd goed cedrwydd a seiri coed a seiri maen, ac adeiladodd y rhain du375? ar gyfer Dafydd.OOd Cynyddodd Dafydd fwyfwy, ac yr oedd ARGLWYDD Dduw y Lluoedd o'i blaid.zNod Pan ymsefydlodd Dafydd yn y gaer, galwodd hi yn Ddinas Dafydd, ac adeiladodd fur o'i chwmpas, o'r Milo at y deml.iMMdY diwrnod hwnnw fe ddywedodd Dafydd, "Pob un sydd am daro'r Jebusiaid, aed i fyny trwy'r siafft ddu373?r at y cloffion a'r deillion sy'n gas gan enaid Dafydd." Dyna pam y dywedir, "Ni chaiff y dall na'r cloff ddod i'r deml."==,<|;::=9}877y655#4P33"22N110/..-G,,f+**)((.'y'&&%$##`"e!! 'if~r2ViCM ) : U-Lgd'Croesodd yr holl bobl dros yr Iorddonen, tra oedd y brenin yn aros; yna cusanodd y brenin Barsilai, a'i fendithio, ac aeth yntau adref.f'd&Dywedodd y brenin, "Fe gaiff Cimham fynd drosodd gyda mi, a gwnaf iddo fel y gweli di'n dda; a gwnaf i tithau beth bynnag a ddeisyfi gennyf."Ie d%Gad i'th was ddychwelyd, fel y caf farw yn fy ninas fy hun, gerllaw bedd fy nhad a'm mam. Ond dyma dy was Cimham, gad iddo ef groesi gyda'm harglwydd frenin, a gwna iddo ef fel y gweli'n dda."sdad$Yn fuan iawn bydd dy was wedi hebrwng y brenin at yr Iorddonen; pam y dylai'r brenin roi'r fath d�l imi?cd#Yr wyf yn bedwar ugain oed erbyn hyn; ni allaf ddweud y gwahaniaeth rhwng da a drwg; nid wyf yn medru blasu'r hyn yr wyf yn ei fwyta na'i yfed, na chlywed erbyn hyn leisiau cantorion a chantoresau. Pam y byddwn yn faich pellach ar f'arglwydd frenin?|bsd"Ond meddai Barsilai wrth y brenin, "Pa faint rhagor sydd gennyf i fyw, fel y down i fyny i Jerwsalem gyda'r brenin?qa]d!Dywedodd y brenin wrth Barsilai, "Tyrd drosodd gyda mi, a chynhaliaf di tra byddi gyda mi yn Jerwsalem."!`=d Yr oedd Barsilai yn hen iawn, yn bedwar ugain oed, ac ef oedd wedi cynnal y brenin tra oedd yn aros ym Mahanaim, oherwydd yr oedd yn u373?r cefnog iawn.j_OdDaeth Barsilai y Gileadiad i lawr o Rogelim a mynd cyn belled �'r Iorddonen i hebrwng y brenin.{^qdDywedodd Meffiboseth wrth y brenin, "Cymered ef y cwbl, gan fod f'arglwydd frenin wedi cyrraedd adref yn ddiogel."f]GdDywedodd y brenin wrtho, "Pam y dywedi ragor? Penderfynais dy fod ti a Siba i rannu'r ystad."P\dI'm harglwydd frenin nid oedd y cyfan o dylwyth fy nhad ond meirwon, ac eto gosodaist ti dy was ymhlith y rhai oedd yn cael bwyta wrth dy fwrdd; pa hawl bellach sydd gennyf i apelio eto at y brenin?"[dY mae fy ngwas wedi f'enllibio i wrth f'arglwydd frenin, ond y mae f'arglwydd frenin fel angel Duw; gwna fel y gweli'n dda.)ZMdAtebodd yntau, "O f'arglwydd frenin, fy ngwas a'm twyllodd i; yr oeddwn i wedi bwriadu cyfrwyo asyn a marchogaeth arno yng nghwmni'r brenin, am fy mod yn gloff.}YudPan gyrhaeddodd o Jerwsalem i gyfarfod y brenin, gofynnodd y brenin iddo, "Pam nad aethost ti gyda mi, Meffiboseth?"QXdHefyd fe ddaeth Meffiboseth, u373?yr Saul, i lawr i gyfarfod y brenin. Nid oedd wedi trin ei draed na'i farf, na golchi ei ddillad o'r diwrnod yr ymadawodd y brenin hyd y dydd y dychwelodd yn ddiogel.XW+dDywedodd y brenin wrth Simei, "Ni fyddi farw." A thyngodd y brenin hynny wrtho.kVQdOnd dywedodd Dafydd, "Beth sydd a wneloch chwi � mi, O feibion Serfia, eich bod yn troi'n wrthwynebwyr imi heddiw? Ni chaiff neb yn Israel ei roi i farwolaeth heddiw, oherwydd oni wn i heddiw mai myfi sy'n frenin ar Israel?"pU[dYmateb Abisai fab Serfia oedd, "Oni ddylid rhoi Simei i farwolaeth am felltithio eneiniog yr ARGLWYDD?"-TUdOherwydd y mae dy was yn sylweddoli iddo bechu, ac am hynny dyma fi wedi dod yma heddiw, yn gyntaf o holl du375? Joseff i ddod i lawr i gyfarfod f'arglwydd frenin."7Sida dweud wrtho, "O f'arglwydd, paid �'m hystyried yn euog, a phaid � chofio ymddygiad gwarthus dy was y diwrnod y gadawodd f'arglwydd frenin Jerwsalem, na'i gadw mewn cof.R%da chroesi'r rhyd i gario teulu'r brenin drosodd, er mwyn ennill ffafr yn ei olwg. Wedi i'r brenin groesi, syrthiodd Simei fab Gera o'i flaenQ7dDaeth mil o ddynion o Benjamin gydag ef. A rhuthrodd Siba gwas teulu Saul, gyda'i bymtheg mab ac ugain gwas, i lawr at yr Iorddonen o flaen y brenin,wPidBrysiodd Simei, mab Gera y Benjaminiad o Bahurim, i fynd i lawr gyda gwu375?r Jwda i gyfarfod y Brenin Dafydd.(OKdDaeth y brenin yn �l, a phan gyrhaeddodd yr Iorddonen, yr oedd y Jwdeaid wedi cyrraedd Gilgal ar eu ffordd i gyfarfod y brenin a'i hebrwng dros yr Iorddonen.|NsdEnillodd galon holl wu375?r Jwda'n unfryd, ac anfonasant neges at y brenin, "Tyrd yn �l, ti a'th holl ddilynwyr."'MId Dywedwch wrth Amasa, 'Onid fy asgwrn i a'm cnawd wyt tithau? Fel hyn y gwnelo Duw imi, a rhagor os nad ti o hyn ymlaen fydd capten y llu drosof yn lle Joab.'"aL=d Chwi yw fy nhylwyth, fy asgwrn i a'm cnawd; pam yr ydych yn oedi dod �'r brenin adref?SK!d Daeth dadleuon yr Israeliaid i gyd i glustiau'r brenin yn ei du375?, ac anfonodd at Sadoc ac Abiathar, yr offeiriaid, iddynt ddweud wrth henuriaid Jwda, "Pam yr ydych chwi'n oedi dod �'r brenin adref?Jd Ond y mae Absalom, a eneiniwyd gennym yn frenin, wedi marw yn y rhyfel; pam felly yr ydych yn oedi dod �'r brenin adref?"XI+d Yna dechreuodd pawb trwy holl lwythau Israel ddadlau a dweud, "Achubodd y brenin ni o afael ein gelynion, ac yn arbennig fe'n gwaredodd ni rhag y Philistiaid. Yn awr y mae wedi ffoi o'r wlad o achos Absalom.aH=dAr hynny cododd y brenin ac eistedd yn y porth; anfonwyd neges at yr holl fyddin fod y brenin yn eistedd yn y porth, a daeth y fyddin gyfan ynghyd gerbron y brenin. Yr oedd yr Israeliaid i gyd wedi ffoi i'w cartrefi.wGidFelly cod, dos allan a dywed air o galondid wrth dy ddilynwyr, neu, onid ei di allan atynt, tyngaf i'r ARGLWYDD, erbyn heno ni fydd gennyt yr un dyn ar �l; a byddi mewn gwaeth trybini na dim sydd wedi digwydd iti o'th febyd hyd yn awr."FydTrwy ddangos cariad tuag at dy gaseion a chas at dy garedigion, yr wyt ti'n cyhoeddi heddiw nad yw dy swyddogion na'th filwyr yn ddim gennyt. Yn wir fe welaf yn awr y byddit wrth dy fodd heddiw pe byddai Absalom wedi byw a ninnau i gyd wedi marw.jEOdYna aeth Joab i'r ystafell at y brenin a dweud, "Yr wyt ti heddiw yn gwaradwyddo dy ddilynwyr i gyd, sef y rhai sydd wedi achub dy fywyd di heddiw, a bywydau dy feibion a'th ferched, a bywydau dy wragedd a'th ordderchwragedd.lDSdYr oedd y brenin yn cuddio'i wyneb ac yn gweiddi'n uchel, "Fy mab Absalom, Absalom fy mab, fy mab!"CdSleifiodd y fyddin i mewn i'r ddinas y diwrnod hwnnw, fel y bydd byddin sydd wedi ei chywilyddio ar �l ffoi mewn brwydr.B}dTrodd buddugoliaeth y dydd yn alar i'r holl fyddin wedi iddynt glywed y diwrnod hwnnw fod y brenin yn gofidio am ei fab.DA dHysbyswyd Joab fod y brenin yn wylo ac yn galaru am Absalom.]@5d!Cynhyrfodd y brenin, ac aeth i fyny i'r llofft uwchben y porth ac wylo; ac wrth fynd, yr oedd yn dweud fel hyn, "O Absalom fy mab, fy mab Absalom! O na fyddwn i wedi cael marw yn dy le, O Absalom fy mab, fy mab!"[dYna cyrhaeddodd yr Ethiopiad a dweud, "Newydd da, f'arglwydd frenin! Oherwydd y mae'r ARGLWYDD wedi achub dy gam heddiw yn erbyn yr holl rai oedd yn codi yn dy erbyn."L=dDywedodd y brenin, "Saf yma o'r neilltu." Felly safodd o'r neilltu.:<odGofynnodd y brenin, "A yw'r llanc Absalom yn iawn?" Ac meddai Ahimaas, "Yr oedd dy was yn gweld cynnwrf mawr pan anfonodd Joab, gwas y brenin, fi i ffwrdd, ond ni wn beth oedd."g;IdPan gyrhaeddodd Ahimaas, dywedodd wrth y brenin, "Heddwch!" Yna moesymgrymodd i'r brenin �'i wyneb i'r llawr, a dweud, "Bendigedig fyddo'r ARGLWYDD dy Dduw, sydd wedi cau am y dynion a gododd yn erbyn f'arglwydd frenin."":?dYna dywedodd y gwyliwr, "Yr wyf yn gweld y cyntaf yn rhedeg yn debyg i Ahimaas fab Sadoc." Ac meddai'r brenin, "Dyn da yw hwnnw; daw ef � newyddion da,Q9dFel yr oedd yn dal i agos�u, sylwodd y gwyliwr ar ddyn arall yn rhedeg, a galwodd i lawr at y porthor a dweud, "Dacw ddyn arall yn rhedeg ar ei ben ei hun." Dywedodd y brenin, "Negesydd yw hwn eto."q8]dGalwodd y gwyliwr a hysbysu'r brenin. Atebodd y brenin, "Os yw ar ei ben ei hun, y mae'n dod � neges."77idYr oedd Dafydd yn eistedd rhwng y ddeuborth. Pan aeth gwyliwr i fyny uwchben y porth i ben y mur, a chodi ei lygaid ac edrych, dyna lle'r oedd dyn yn rhedeg ar ei ben ei hun.%6EdOnd plediodd, "Sut bynnag y bydd, gad imi fynd." Felly dywedodd wrtho, "Dos, ynteu." Rhedodd Ahimaas ar hyd y gwastadedd, ac ennill y blaen ar yr Ethiopiad.w5idOnd gwnaeth Ahimaas fab Sadoc gais arall, ac meddai wrth Joab, "Beth bynnag a ddigwydd, yr wyf finnau hefyd am gael rhedeg ar �l yr Ethiopiad." Gofynnodd Joab, "Pam y mae arnat ti eisiau mynd, fy machgen? Ni chei wobr am ddwyn y neges."4dYna meddai Joab wrth ryw Ethiopiad, "Dos, dywed wrth y brenin yr hyn a welaist." Moes-ymgrymodd yr Ethiopiad i Joab a rhedodd ymaith.3/dOnd dywedodd Joab wrtho, "Nid ti fydd y negesydd heddiw; cei fynd �'r neges rywdro arall, ond nid heddiw, oherwydd bod mab y brenin wedi marw." 2dDywedodd Ahimaas fab Sadoc, "Gad i mi redeg a rhoi'r newydd i'r brenin fod yr ARGLWYDD wedi achub ei gam oddi ar law ei elynion."v1gdYn ystod ei fywyd yr oedd Absalom wedi cymryd colofn a'i gosod i sefyll yn Nyffryn y Brenin, "Oherwydd," meddai, "nid oes gennyf fab i gadw f'enw mewn cof." Galwodd y golofn ar ei enw ei hun, ac fe'i gelwir hi'n Gofeb Absalom hyd heddiw. 0dCymerwyd Absalom a'i fwrw i geubwll mawr oedd yn y goedwig, a chodi tomen enfawr o gerrig drosto. Ffodd yr Israeliaid i gyd adref.l/SdAr hyn canodd Joab yr utgorn, a dychwelodd y fyddin o erlid yr Israeliaid am i Joab eu galw'n �l.`.;dYna tyrrodd deg llanc oedd yn gofalu am arfau Joab o gwmpas Absalom, a'i daro a'i ladd.1-]dAtebodd Joab, "Nid wyf am wastraffu amser fel hyn gyda thi." Cymerodd dair picell yn ei law a thrywanu Absalom yn ei galon, ac yntau'n dal yn fyw yng nghanol y dderwen. ,d Pe bawn i wedi troseddu yn erbyn ei einioes, ni fyddai modd cuddio dim rhag y brenin; a byddit tithau wedi sefyll o'r naill ochr."&+Gd Ond dywedodd y dyn wrth Joab, "Petawn i'n cael mil o ddarnau arian ar gledr fy llaw, ni feiddiwn estyn llaw yn erbyn mab y brenin; oherwydd fe glywsom �'n clustiau ein hunain pan roddodd y brenin orchymyn i ti ac i Abisai ac i Itai, a dweud, 'Cymerwch ofal, bawb, o'r llanc Absalom.'1*]d Ac meddai Joab wrth y dyn oedd wedi dweud wrtho, "Os gwelaist ti ef, pam na fu iti ei daro i lawr yn y fan? Fe fyddwn wedi gofalu am roi iti ddeg darn arian a gwregys."\)3d Gwelodd rhywun ef, a dweud wrth Joab ei fod wedi gweld Absalom ynghrog mewn derwen.l(Sd Digwyddodd dilynwyr Dafydd daro ar Absalom. Fel yr oedd Absalom yn marchogaeth ar ei ful, aeth hwnnw dan gangen derwen fawr; daliwyd pen Absalom yn y dderwen, a'i adael rhwng nef a daear wrth i'r mul oedd dano fynd yn ei flaen.x'kdLledodd yr ymladd dros y wlad i gyd, a difaodd y goedwig fwy o'r fyddin nag a wnaeth y cleddyf y diwrnod hwnnw.z&odGorchfygwyd byddin Israel yno gan ddilynwyr Dafydd, a bu colledion mawr yno � ugain mil o fewn y diwrnod hwnnw.a%=dAeth y fyddin i'r maes i gyfarfod ag Israel, a digwyddodd y frwydr yng nghoetir Effraim.P$dGorch-mynnodd y brenin i Joab, Abisai ac Itai, "Er fy mwyn i byddwch yn dyner wrth y llanc Absalom." Yr oedd y fyddin i gyd yn clywed pan roes y brenin orchymyn i'r capteiniaid ynglu375?n ag Absalom.#/dDywedodd y brenin y gwn�i'r hyn a dybient hwy yn orau, a safodd yn ymyl y porth fel yr oedd y fyddin yn mynd allan yn ei channoedd a'i miloedd.%"EdOnd atebasant, "Ni chei di ddod. Petaem ni yn ffoi am ein heinioes, ni fyddai neb yn meddwl dim o'r peth; a phetai ein hanner yn marw, ni fyddai neb yn malio amdanom; ond yr wyt ti cystal � deng mil ohonom ni. Felly'n awr y mae'n well i ni dy fod yn aros i'n cynorthwyo o'r ddinas."G! dYna rhannodd y fyddin yn dair, traean o dan Joab, traean dan Abisai fab Serfia, brawd Joab, a thraean dan Itai y Gethiad; a dywedodd y brenin wrth y fyddin, "Mi ddof finnau hefyd gyda chwi."k  SdRhestrodd Dafydd y bobl oedd gydag ef, a phenodi capteiniaid ar filoedd a chapteiniaid ar gannoedd.Pdm�l, ceulion o laeth defaid a chaws o laeth gwartheg. Rhoesant hwy i Ddafydd a'r bobl oedd gydag ef i'w bwyta, oherwydd meddent, "Bydd y bobl yn newynog a lluddedig, ac yn sychedig yn yr anialwch."\3d� gwelyau, powlenni a llestri; hefyd gwenith, haidd, blawd, crasyd, ffa, ffacbys,%dWedi i Ddafydd gyrraedd Mahanaim, daeth Sobi fab Nahas o Rabba'r Ammoniaid, a Machir fab Ammiel o Lo-debar, a Barsilai y Gileadiad o Rogelim8mdGwersyllodd Israel gydag Absalom yn nhir Gilead.7idYr oedd Absalom wedi gosod Amasa dros y fyddin yn lle Joab. Yr oedd ef yn fab i ddyn o'r enw Ithra'r Ismaeliad, a oedd wedi priodi Abigal ferch Nahas, chwaer Serfia mam Joab.p[dYr oedd Dafydd wedi cyrraedd Mahanaim erbyn i Absalom a holl filwyr Israel gydag ef groesi'r Iorddonen.OdPan welodd Ahitoffel na chymerwyd ei gyngor ef, cyfrwyodd ei asyn a mynd adref i'w dref ei hun. Gosododd drefn ar ei du375?, ac yna fe'i crogodd ei hun. Wedi iddo farw, fe'i claddwyd ym medd ei dad.dDechreuodd Dafydd, a'r holl bobl oedd gydag ef, groesi'r Iorddonen, ac erbyn toriad gwawr nid oedd neb ar �l heb groesi'r Iorddonen.QdWedi iddynt fynd, daethant hwythau i fyny o'r pydew a mynd �'r neges i'r Brenin Dafydd, a dweud wrtho am groesi'r du373?r ar unwaith, oherwydd bod Ahitoffel wedi cynghori fel y gwnaeth yn eu herbyn.jOdPan ddaeth gweision Absalom at y tu375? a gofyn i'r wraig, "Ple mae Ahimaas a Jonathan?" dywedodd hithau, "Y maent wedi mynd dros y ffrwd ddu373?r." Ond er iddynt chwilio, ni chawsant mohonynt, ac aethant yn �l i Jerwsalem.q]dYna cymerodd ei wraig y caead a'i osod ar geg y pydew a thaenu grawn drosto, fel nad oedd neb yn gwybod.7idOnd fe welodd bachgen hwy, a dweud wrth Absalom; felly aeth y ddau ar frys nes dod i du375? rhyw ddyn yn Bahurim. Yr oedd gan hwnnw bydew yn ei fuarth ac aethant i lawr iddo.QdYr oedd Jonathan ac Ahimaas yn aros yn En-rogel, a morwyn yn mynd �'r neges iddynt hwy, a hwythau wedyn yn mynd �'r neges i'r Brenin Dafydd; oherwydd ni feiddient gael eu gweld yn mynd i'r ddinas.<sdAnfonwch yn awr ar frys a dywedwch wrth Ddafydd, 'Paid ag aros y nos wrth rydau'r anialwch, ond dos drosodd ar unwaith, rhag i'r brenin a'r holl bobl sydd gydag ef gael eu difa.'"2_dDywedodd Husai wrth yr offeiriaid Sadoc ac Abiathar, "Fel hyn ac fel hyn yr oedd cyngor Ahitoffel i Absalom a henuriaid Israel; ac fel hyn ac fel hyn y cynghorais innau.PdDywedodd Absalom a'r holl Israeliaid, "Y mae cyngor Husai yr Arciad yn well na chyngor Ahitoffel." Yr ARGLWYDD oedd wedi peri drysu cyngor da Ahitoffel, er mwyn i'r ARGLWYDD ddwyn dinistr ar Absalom.1]d Ac os digwydd iddo ddianc i ryw ddinas, bydd Israel gyfan yn taflu rhaffau am y ddinas honno a byddwn yn ei llusgo i'r ceunant, heb adael y garreg leiaf ohoni ar �l.",Sd Ac fe ddown ar ei warthaf, ym mha le bynnag y ceir ef; disgynnwn arno fel gwlith yn syrthio ar y ddaear, ac ni adewir dim un ohonynt, ef na'r dynion sydd gydag ef.' Id Yr wyf fi am dy gynghori i gasglu atat Israel gyfan o Dan i Beerseba, mor niferus � thywod glan y m�r, a bod i tithau'n bersonol fynd gyda hwy i'r frwydr.2 _d Yna fe fydd ysbryd y cryfaf, yr un � chalon fel llew, yn darfod yn llwyr, oherwydd y mae Israel gyfan yn gwybod mai milwr dewr yw dy dad, a bod dynion grymus gydag ef.* Od Pan leddir rhywrai o blith dy filwyr ar y dechrau, bydd pwy bynnag a fydd yn clywed y newydd yn meddwl bod cyflafan wedi digwydd ymysg y rhai sy'n dilyn Absalom.2 _dAeth Husai ymlaen, "Yr wyt ti'n adnabod dy dad a'i ddynion: y maent yn filwyr profiadol, ac mor filain ag arth wyllt wedi ei hamddifadu o'i chenawon; hefyd, y mae dy dad yn gynefin � rhyfela, ni fydd ef yn treulio'r nos gyda'r fyddin, ac y mae eisoes wedi ymguddio mewn ogof neu ryw lecyn arall._ 9dDywedodd Husai wrth Absalom, "Nid yw'r cyngor a roddodd Ahitoffel y tro hwn yn un da."dWedi i Husai gyrraedd, dywedodd Absalom wrtho, "Dyma sut y cynghorodd Ahitoffel. A ddylem dderbyn ei gyngor? Onid e, rho di dy gyngor."tcdond dywedodd Absalom, "Galwch Husai yr Arciad hefyd er mwyn inni glywed beth sydd ganddo yntau i'w ddweud."KdYr oedd Absalom a holl henuriaid Israel yn gweld hwn yn gyngor da,1da dof �'r holl bobl yn �l atat fel priodferch yn dod adref at ei phriod. Bywyd un yn unig sydd arnat ei eisiau; caiff gweddill y bobl lonydd."%dDof ar ei warthaf pan fydd yn lluddedig a diymadferth, a chodaf arswyd arno, nes bod pawb sydd gydag ef yn ffoi; ni laddaf neb ond y brenin,o [dYna dywedodd Ahitoffel wrth Absalom, "Gad imi ddewis deuddeng mil o ddynion a mynd ar �l Dafydd heno."?dYr oedd y cyngor a roddai Ahitoffel yn y dyddiau hynny fel pe bai rhywun yn ymofyn cyfarwyddyd gan Dduw; felly'r ystyrid ef gan Ddafydd ac Absalom hefyd.r_dTaenwyd pabell i Absalom ar y to, ac aeth yntau i mewn at ordderchwragedd ei dad yng ngolwg Israel gyfan.RdAtebodd Ahitoffel, "Dos i mewn at ordderchwragedd dy dad a adawodd ef i ofalu am y tu375?; a phan fydd Israel gyfan yn clywed dy fod wedi dy ffieiddio gan dy dad, fe gryfheir dwylo pawb sydd gyda thi."OdYna dywedodd Absalom wrth Ahitoffel, "Rho gyngor inni beth i'w wneud."}~udAc at hynny, pwy a ddylwn i ei wasanaethu? Onid ei fab? Fel y b�m yn gwasanaethu dy dad, felly y byddaf gyda thi."}3dAc meddai Husai wrth Absalom, "O na, yr wyf fi o blaid yr un a ddewiswyd gan yr ARGLWYDD, a'r bobl hyn a'r holl Israeliaid, a chydag ef yr arhosaf.o|YdGof-ynnodd Absalom i Husai, "Ai dyma dy deyrngarwch i'th gyfaill? Pam nad aethost ti gyda'th gyfaill?"}{udYna, pan ddaeth Husai yr Arciad, cyfaill Dafydd, at Absalom a dweud wrtho, "Byw fyddo'r brenin, byw fyddo'r brenin!"ezEdYr oedd Absalom a'r holl fyddin o Israeliaid wedi cyrraedd Jerwsalem, ac Ahitoffel gyda hwy.ydErbyn iddynt gyrraedd yr Iorddonen yr oedd y brenin a'r holl bobl oedd gydag ef yn lluddedig, felly cymerasant seibiant yno.6xgd Yna, tra oedd Dafydd a'i filwyr yn mynd ar hyd y ffordd, yr oedd Simei yn mynd ar hyd ochr y mynydd gyferbyn ag ef, yn melltithio ac yn lluchio cerrig ac yn taflu pridd ato.7wid Gadewch iddo felltithio, oherwydd yr ARGLWYDD sydd wedi dweud wrtho. Efallai y bydd yr ARGLWYDD yn edrych ar fy nghyni, ac yn gwneud daioni imi yn lle ei felltith ef heddiw."vd Ychwanegodd Dafydd wrth Abisai a'i holl weision. "Edrychwch, y mae fy mab i fy hun yn ceisio fy mywyd; pa faint mwy y Benjaminiad hwn?_u9d Ond meddai'r brenin, "Beth sydd a wnelo hyn � mi neu � chwi, feibion Serfia? Y mae ef yn melltithio fel hyn am fod yr ARGLWYDD wedi dweud wrtho am felltithio Dafydd, a phwy sydd i ofyn, 'Pam y gwnaethost hyn?'"t3d Dywedodd Abisai fab Serfia wrth y brenin, "Pam y dylai'r ci marw hwn gael melltithio f'arglwydd frenin? Gad imi fynd ato a thorri ei ben i ffwrdd."Hs dy mae'r ARGLWYDD wedi talu iti am holl waed teulu Saul a ddisodlaist fel brenin; y mae'r ARGLWYDD wedi rhoi'r deyrnas yn llaw dy fab Absalom. Dyma ti mewn adfyd oherwydd mai llofrudd wyt ti."orYdAc fel hyn yr oedd Simei yn dweud wrth felltithio: "Dos i ffwrdd, dos i ffwrdd, y llofrudd, y dihiryn;yqmdYr oedd yn taflu cerrig at Ddafydd a holl weision y brenin, er bod yr holl fintai a'r milwyr i gyd o boptu iddo.p{dPan gyrhaeddodd Dafydd Bahurim, dyma ddyn o dylwyth Saul, o'r enw Simei fab Gera, yn dod allan oddi yno dan felltithio.8okdDywedodd y brenin wrth Siba, "Edrych, ti biau bopeth sydd gan Meffiboseth." Atebodd Siba, "Yr wyf yn ymostwng o'th flaen; bydded imi gael ffafr yn dy olwg, f'arglwydd frenin."EndHolodd y brenin, "Ond ymhle y mae u373?yr dy feistr?" Atebodd Siba, "Y mae ef wedi aros yn Jerwsalem, oblegid y mae'n meddwl y bydd yr Israeliaid yn awr yn dychwelyd teyrnas ei daid iddo."{mqdDywedodd y brenin wrth Siba, "Beth yw'r rhain sydd gennyt?" Atebodd Siba, "Y mae'r asynnod ar gyfer teulu'r brenin i'w marchogaeth, y bara a'r ffrwythau i'r bechgyn i'w bwyta, a'r gwin i'w yfed gan unrhyw un fydd yn lluddedig yn yr anialwch."`l =dWedi i Ddafydd fynd ychydig heibio i gopa'r mynydd, dyma Siba gwas Meffiboseth yn ei gyfarfod � chwpl o asynnod wedi eu cyfrwyo yn cario dau gan torth o fara, can swp o rawnwin, cant o ffrwythau haf a photel o win.[k1d%Daeth Husai, cyfaill Dafydd, i'r ddinas fel yr oedd Absalom yn cyrraedd Jerwsalem.j+d$oherwydd y mae'r ddau fachgen, Ahimaas fab Sadoc a Jonathan fab Abiathar, yno gyda hwy, ac fe gewch anfon ataf trwyddynt hwy bob dim a glywch."id#Bydd gennyt yr offeiriaid Sadoc ac Abiathar gyda thi yno; yr wyt i ddweud wrthynt hwy bob gair a glywi o du375?'r brenin,Ah}d"ond os ei di'n �l i'r ddinas a dweud wrth Absalom, 'Dy was di wyf fi, f'arglwydd frenin; gwas dy dad oeddwn gynt, ond dy was di wyf yn awr', yna gelli ddrysu cyngor Ahitoffel drosof.Fgd!Meddai Dafydd wrtho, "Os doi di gyda mi, byddi'n faich arnaf;f1d Pan gyrhaeddodd Dafydd y copa, lle byddid yn addoli Duw, dyma Husai yr Arciad yn dod i'w gyfarfod �'i fantell wedi ei rhwygo a phridd ar ei ben.e%dDywedwyd wrth Ddafydd fod Ahitoffel ymysg y cynllwynwyr gydag Absalom, a gwedd�odd Dafydd, "O ARGLWYDD, tro gyngor Ahitoffel yn ffolineb."3dadDringodd Dafydd lethr Mynydd yr Olewydd dan wylo a chuddio'i ben a cherdded yn droednoeth. Yr oedd yr holl bobl oedd gydag ef hefyd yn dringo gan guddio'u pennau ac wylo.RcdFelly dygodd Sadoc ac Abiathar arch Duw yn �l i Jerwsalem, ac aros yno._b9dEdrychwch, fe oedaf wrth rydau'r anialwch hyd nes y caf air oddi wrthych i'm hysbysu."?aydHefyd dywedodd y brenin wrth Sadoc yr offeiriad, "Edrych, fe elli di ac Abiathar ddychwelyd yn ddiogel i'r ddinas, a'ch dau fab gyda chwi, Ahimaas dy fab di a Jonathan, mab Abiathar.``;dOnd os dywed fel hyn, 'Nid oes arnaf d'eisiau,' dyma fi; caiff wneud fel y myn � mi."3_adYna dywedodd y brenin wrth Sadoc, "Dos ag arch Duw yn �l i'r ddinas; os caf ffafr yng ngolwg yr ARGLWYDD, fe ddaw � mi yn �l, a gadael imi ei gweld hi a'i chartref.=^udYr oedd Sadoc yno hefyd, a'r holl Lefiaid oedd gydag ef yn cario arch cyfamod Duw. Wedi iddynt osod arch Duw i lawr, bu Abiathar yn offrymu nes i'r bobl i gyd ymadael �'r ddinas.(]KdYr oedd su373?n wylo mawr trwy'r holl wlad pan oedd y bobl yn croesi. Safodd y brenin wrth nant Cidron nes i'r bobl i gyd fynd drosodd i gyfeiriad yr anialwch.\dYna dywedodd Dafydd wrth Itai, "Dos ymlaen, ynteu." Felly aeth Itai y Gethiad yn ei flaen, a'i holl bobl a'r holl blant oedd gydag ef.O[dAtebodd Itai a dweud wrth y brenin, "Cyn wired � bod yr ARGLWYDD yn fyw, a thithau hefyd, f'arglwydd frenin, ple bynnag yr � f'arglwydd frenin, i farw neu i fyw, yno'n sicr y bydd dy was hefyd."\Z3dDdoe y daethost ti; a wnaf fi iti grwydro heddiw gyda ni ar daith, a minnau heb wybod i ble'r wyf yn mynd? Dos yn �l, a dos �'th gymrodyr gyda thi; a bydded i'r ARGLWYDD ddangos iti drugaredd a ffyddlondeb."(YKdGofynnodd y brenin i Itai y Gethiad, "Pam yr wyt ti'n dod gyda ni? Dos yn �l ac aros gyda'r brenin newydd, oherwydd dieithryn wyt ti, ac alltud oddi cartref.AX}dA safodd ei weision gerllaw iddo, tra oedd y Cerethiaid a'r Pelethiaid i gyd, a'r holl Gethiaid, sef y chwe chant o wu375?r oedd wedi dod o Gath i'w ganlyn, yn croesi gerbron y brenin.bW?dWedi i'r brenin a'r holl fintai oedd yn ei ganlyn fynd allan, safodd ger y tu375? pellaf.vVgdYna ymadawodd y brenin, a'i deulu i gyd yn ei ganlyn, gan adael deg o'r gordderchwragedd i ofalu am y tu375?.yUmdDywedodd gweision y brenin wrtho, "Beth bynnag yw penderfyniad ein harglwydd frenin, y mae dy weision yn barod."}Tuda dywedodd Dafydd wrth ei holl weision oedd gydag ef yn Jerwsalem, "Codwch, inni gael ffoi; onid e, ni fydd modd inni ddianc rhag Absalom; brysiwch oddi yma rhag iddo ef ymosod yn sydyn arnom a pheri niwed inni, a tharo'r ddinas �'r cleddyf."KSd Daeth rhywun a dweud wrth Ddafydd fod bryd pobl Israel ar Absalom,VR'd Anfonodd Absalom hefyd am Ahitoffel y Giloniad, cynghorydd Dafydd, i ddod o'i dref, Gilo, i fod gydag ef wrth offrymu'r ebyrth. Yr oedd y cynllwyn yn cynyddu, a'r bobl oedd o blaid Absalom yn dal i amlhau.Qd Aeth deucant o wu375?r gydag Absalom o Jerwsalem; yr oeddent wedi eu gwahodd, ac yn mynd yn gwbl ddiniwed, heb wybod dim byd.-PUd Yr oedd Absalom wedi anfon negeswyr drwy holl lwythau Israel a dweud wrthynt, "Pan glywch sain yr utgorn, cyhoeddwch, 'Y mae Absalom wedi dod yn frenin yn Hebron.'"MOd Dywedodd y brenin, "Dos mewn heddwch!" Aeth yntau i ffwrdd i Hebron.%NEdoherwydd pan oeddwn yn byw yn Gesur yn Syria, gwnaeth dy was yr adduned hon, 'Os byth y daw'r ARGLWYDD � mi yn �l i Jerwsalem, fe addolaf yr ARGLWYDD.'"~MwdWedi pedair blynedd dywedodd Absalom wrth y brenin, "Gad imi fynd i Hebron a thalu'r adduned a wneuthum i'r ARGLWYDD;LdFel hyn y byddai Absalom yn ymddwyn tuag at bob Israeliad oedd yn dod at y brenin am ddedfryd, a denodd fryd pobl Israel.uKedPan fyddai unrhyw un yn agos�u i ymgrymu iddo, byddai ef yn estyn ei law, yn gafael ynddo ac yn ei gusanu.@J{dAc ychwanegai Absalom, "O na fyddwn i yn cael fy ngosod yn farnwr dros y wlad! Yna byddai pob un � chu373?yn neu achos ganddo yn dod ataf fi, a byddwn i yn sicrhau cyfiawnder iddo."uIedYna byddai Absalom yn dweud, "Edrych, y mae dy achos yn un da a chryf, ond ni chei wrandawiad gan y brenin."H}dCodai'n fore, a sefyll ar ochr y ffordd at borth y ddinas, a phan fyddai unrhyw un yn dod ag achos at y brenin am ddedfryd, byddai Absalom yn ei alw ato ac yn holi, "O ba dref yr wyt ti?" A byddai hwnnw'n ateb, "O un o lwythau Israel y mae dy was."iG OdWedi hyn darparodd Absalom iddo'i hun gerbyd a meirch, a hanner cant o ddynion i redeg o'i flaen.YF-d!Yna daeth Joab at y brenin ac adrodd yr hanes wrtho, a galwodd yntau Absalom ato; ac wedi iddo ddod at y brenin, moesymgrymodd iddo �'i wyneb i'r llawr o flaen y brenin, a rhoddodd y brenin gusan i Absalom. Ed Ac meddai Absalom wrth Joab, "Edrych, fe anfonais atat a dweud, 'Tyrd yma imi dy anfon di at y brenin i ofyn pam y deuthum yn �l o Gesur; byddai'n well arnaf pe bawn wedi aros yno.' Yn awr yr wyf am weld wyneb y brenin, ac os oes camwedd ynof, lladded fi."xDkdAeth Joab ar unwaith at Absalom i'w du375?, a gofyn iddo, "Pam y mae dy weision wedi rhoi fy llain i ar d�n?"@C{dYna dywedodd wrth ei weision, "Edrychwch, y mae llain Joab yn ffinio ar f'un i, ac y mae haidd ganddo yno; ewch a rhowch hi ar d�n." A dyna weision Absalom yn rhoi'r llain ar d�n. BdYna anfonodd am Joab, er mwyn iddo'i anfon at y brenin, ond nid oedd yn fodlon dod. Anfonodd eilwaith, ond yr oedd yn gwrthod dod.UA%dArhosodd Absalom yn Jerwsalem am ddwy flynedd gyfan heb weld wyneb y brenin._@9dGanwyd i Absalom dri mab, ac un ferch, o'r enw Tamar; yr oedd honno'n ferch brydferth.8?kdByddai'n eillio'i ben ar ddiwedd pob blwyddyn am fod ei wallt mor drwm, a phan bwysai'r gwallt oedd wedi ei eillio oddi ar ei ben, pwysai ddau can sicl yn �l safon y brenin.> dTrwy Israel gyfan nid oedd neb y gellid ei ganmol am ei harddwch fel Absalom; nid oedd mefl arno o wadn ei droed hyd ei gorun.=dOnd dywedodd y brenin, "Aed i'w du375? ei hun; ni chaiff weld fy wyneb i." Felly aeth Absalom i'w du375? ac ni welodd wyneb y brenin.L<dAeth Joab ar unwaith i Gesur, a dod ag Absalom yn �l i Jerwsalem.F;dSyrthiodd Joab ar ei wyneb i'r llawr, a moesymgrymodd a bendithio'r brenin, a dweud, "Fe u373?yr dy was heddiw imi ennill ffafr yn dy olwg, f'arglwydd frenin, am iti wneud dymuniad dy was."t:cdDywedodd y brenin wrth Joab, "Edrych, yr wyf am wneud hyn; felly, dos a thyrd �'r llanc Absalom yn �l."9)dEr mwyn rhoi agwedd wahanol ar y peth y gwnaeth dy was Joab hyn, ond y mae f'arglwydd cyn galled ag angel Duw i ddeall popeth ar wyneb daear."$8CdYna gofynnodd y brenin, "A yw llaw Joab gyda thi yn hyn i gyd?" Atebodd y wraig, "Cyn wired � bod f'arglwydd frenin yn fyw, nid oes modd osgoi yr hyn a ddywedodd f'arglwydd frenin, ie, dy was Joab a roddodd orchymyn imi, ac ef a osododd y geiriau hyn i gyd yng ngenau dy lawforwyn.7!dDywedodd y brenin wrth y wraig, "Paid � chelu oddi wrthyf un peth yr wyf am ei ofyn iti." Atebodd hithau, "Gofyn di, f'arglwydd frenin."G6 dMeddyliodd dy lawforwyn hefyd y byddai gair f'arglwydd frenin yn gysur, oherwydd y mae f'arglwydd frenin fel angel Duw, yn medru dirnad rhwng da a drwg. Bydded yr ARGLWYDD dy Dduw gyda thi."5%dY mae'n siu373?r y gwrendy'r brenin, ac y bydd yn achub ei lawforwyn o law'r sawl sydd am fy nistrywio i a'm mab hefyd o etifeddiaeth Dduw.'Z4/dYn awr, y rheswm y deuthum i ddweud y neges hon wrth f'arglwydd frenin oedd fod y bobl wedi codi ofn arnaf; a phenderfynodd dy lawforwyn, 'Fe siaradaf �'r brenin; efallai y bydd yn gwneud dymuniad ei forwyn.93mdRhaid inni oll farw; yr ydym fel du373?r a dywelltir ar lawr ac ni ellir ei gasglu eto. Nid yw Duw yn adfer bywyd, ond y mae'n cynllunio ffordd rhag i'r alltud barhau'n alltud.A2}d Ac meddai'r wraig, "Pam yr wyt wedi cynllunio fel hyn yn erbyn pobl Dduw? Wrth wneud y dyfarniad hwn y mae'r brenin fel un sy'n euog ei hun, am nad yw'n galw'n �l yr un a alltudiodd.w1id Yna dywedodd y wraig, "Gad i'th lawforwyn ddweud un gair eto wrth f'arglwydd frenin." Dywedodd yntau, "Dywed." 0d Atebodd hithau, "Bydded i'r brenin ddwyn hyn i sylw'r ARGLWYDD dy Dduw, rhag i'r dialwr gwaed ddistrywio eto, a rhag iddynt ddifetha fy mab." A dywedodd y brenin, "Cyn wired � bod yr ARGLWYDD yn fyw, ni chaiff blewyn o wallt pen dy fab syrthio i'r llawr."{/qd Dywedodd y brenin, "Pwy bynnag fydd yn yngan gair wrthyt, tyrd ag ef ataf fi, ac ni fydd yn dy boeni di byth mwy.". d Atebodd hithau, "Bydded yr euogrwydd arnaf fi, f'arglwydd frenin, ac ar fy nheulu i; a bydded y brenin a'i orsedd yn ddieuog."[-1dDywedodd y brenin wrth y wraig, "Dos di adref, ac fe roddaf orchymyn yn dy gylch."=,udAc yn awr y mae'r holl dylwyth wedi codi yn erbyn dy lawforwyn, a dweud, 'Rho inni'r hwn a laddodd ei frawd, er mwyn inni ei ladd am fywyd y brawd a lofruddiodd; a difethwn yr etifedd hefyd.' Felly byddant yn diffodd y marworyn sydd ar �l gennyf, fel na adewir i'm gu373?r nac enw nac epil ar wyneb daear."+dYr oedd gan dy lawforwyn ddau fab, ond cwerylodd y ddau allan yn y wlad, heb neb i'w gwahanu; a thrawodd un ohonynt y llall, a'i ladd.t*cdGofynnodd y brenin iddi, "Beth sy'n dy boeni?" Dywedodd hithau, "Gwraig weddw wyf fi a'm gu373?r wedi marw.){dAeth y wraig o Tecoa at y brenin, a syrthiodd ar ei hwyneb i'r llawr a moesymgrymu; yna dywedodd, "Rho help, O frenin."](5dA dos at y brenin, a dywed fel hyn wrtho" � a gosododd Joab y geiriau yn ei genau.Z'/dFelly anfonodd Joab i Tecoa a chymryd oddi yno wraig ddoeth, a dywedodd wrthi, "Cymer arnat alaru a gwisg ddillad galar, a phaid �'th eneinio dy hun; bydd fel gwraig sydd ers amser maith yn galaru am y marw.N& dYr oedd Joab fab Serfia yn gwybod fod calon Dafydd yn troi at Absalom.n%Wd 'Yna cododd hiraeth ar y Brenin Dafydd am Absalom, unwaith yr oedd wedi ei gysuro am farwolaeth Amnon.M$d &Wedi i Absalom ffoi a chyrraedd Gesur, arhosodd yno am dair blynedd.v#gd %Ffodd Absalom, a mynd at Talmai fab Ammihur brenin Gesur; ac yr oedd Dafydd yn parhau i alaru ar �l ei fab. ";d $Ac fel yr oedd yn gorffen siarad, dyma feibion y brenin yn cyrraedd ac yn torri allan i wylo, nes bod y brenin hefyd a'i holl weision yn wylo'n chwerw.r!_d #Dywedodd Jonadab wrth y brenin, "Dacw feibion y brenin yn dod. Y mae wedi digwydd fel y dywedodd dy was." !o~}|{{1z'yyfxwvvyuutQss,rqq8pponmmzm$llkjjNiyhhWgffe4dccbb)al`` _X^^[]]i]\\2[[[ZZ:YYYTYXXxWWW&VVVUUgUTTgTSSiSRR4QQQVQPPjPOORNNMMMRLLL+KKXJJ|II{HHUGG6FvEDDpCCmBB'A@@Z?>>> ==y=E= << 1n0Fel hyn y dywedodd y brenin: 'Bendigedig fyddo ARGLWYDD Dduw Israel, a roes heddiw un i eistedd ar fy ngorsedd, a'm llygaid innau'n gweld hynny.'"c= Cn/a daeth gweision y brenin ymlaen i gyfarch ein harglwydd, y Brenin Dafydd, a dweud, 'Gwneled dy Dduw enw Solomon yn well na'th enw di, a dyrchafed ei orsedd ef yn uwch na'th orsedd di!' Ac ymgrymodd y brenin ar ei wely.J< n.A mwy na hynny, y mae Solomon yn eistedd ar orsedd y frenhiniaeth;+; Sn-Ac eneiniodd Sadoc yr offeiriad a Nathan y proffwyd ef yn frenin yn Gihon, a daethant i fyny oddi yno dan lawenhau, a chynhyrfodd y ddinas. Dyna'r twrf a glywsoch.#: Cn,ac wedi anfon gydag ef Sadoc yr offeiriad, Nathan y proffwyd, Benaia fab Jehoiada, y Cerethiaid a'r Pelethiaid, a pheri iddo farchogaeth ar fules y brenin.9 n+Ond atebodd Jonathan a dweud wrth Adoneia, "Nage'n wir! Y mae ein harglwydd, y Brenin Dafydd, wedi gwneud Solomon yn frenin,8 /n*Ar y gair, dyma Jonathan fab Abiathar yr offeiriad yn cyrraedd. Dywedodd Adoneia, "Tyrd i mewn; gu373?r teilwng wyt ti, a newydd da sydd gennyt."67 in)Tra oeddent yn gorffen bwyta, clywodd Adoneia hyn, a'r holl wahoddedigion oedd gydag ef. A phan glywodd Joab sain yr utgorn dywedodd, "Pam y mae su373?n cynnwrf yn y ddinas?"{6 sn(Aeth yr holl bobl i fyny ar ei �l dan ganu ffliwtiau a llawenhau'n orfoleddus, nes hollti'r ddaear �'u su373?n. 5 =n'Cymerodd Sadoc yr offeiriad y corn olew o'r babell, ac eneiniodd Solomon; yna seiniwyd yr utgorn, a dywedodd yr holl bobl, "Byw fyddo'r brenin Solomon!"?4 {n&Aeth Sadoc yr offeiriad a Nathan y proffwyd a Benaia fab Jehoiada, a'r Cerethiaid a'r Pelethiaid, i lawr, gan beri i Solomon farchogaeth ar fules y Brenin Dafydd, a dod ag ef i Gihon.3 #n%Fel y bu'r ARGLWYDD gyda'm harglwydd frenin, felly bydded gyda Solomon; a gwnaed ei orsedd yn uwch na gorsedd f'arglwydd, y Brenin Dafydd."z2 qn$Yna atebodd Benaia fab Jehoiada y brenin, a dweud, "Amen! Felly hefyd y dywedo'r ARGLWYDD, Duw fy arglwydd frenin. 1 =n#Dewch chwithau i fyny ar ei �l, a boed iddo eistedd ar fy ngorsedd; ef sydd i deyrnasu yn fy lle, a gorchmynnaf iddo fod yn dywysog ar Israel a Jwda."0 /n"Yno boed i Sadoc yr offeiriad a Nathan y proffwyd ei eneinio ef yn frenin ar Israel; seiniwch yr utgorn a dywedwch, 'Byw fyddo'r Brenin Solomon!'d#Y mae'n dysgu i'm dwylo ryfela, i'm breichiau dynnu bwa pres.K=d"Gwna fy nhraed fel rhai ewig, a'm gosod yn gadarn ar y mynyddoedd.D<d!Duw yw fy nghaer gadarn, sy'n gwneud fy ffordd yn ddifeius.I; d Pwy sydd Dduw ond yr ARGLWYDD? A phwy sydd graig ond ein Duw ni?:dY Duw hwn, y mae'n berffaith ei ffordd, ac y mae gair yr ARGLWYDD wedi ei brofi'n bur; y mae ef yn darian i bawb sy'n llochesu ynddo.T9#dOherwydd trwot ti y gallaf oresgyn llu; trwy fy Nuw gallaf neidio dros fur.Z8/dTi sy'n goleuo fy llusern, ARGLWYDD; fy Nuw sy'n troi fy nhywyllwch yn ddisglair.T7#dOherwydd yr wyt yn gwaredu'r rhai gostyngedig, ac yn darostwng y beilchion.G6 dac yn bur i'r rhai pur; ond i'r cyfeiliornus yr wyt yn wyrgam.M5dYr wyt yn ffyddlon i'r ffyddlon, yn ddifeius i'r sawl sydd ddifeius,`4;dTalodd yr ARGLWYDD imi yn �l fy nghyfiawnder, ac yn �l glendid fy nwylo yn ei olwg.J3dYr oeddwn yn ddi-fai yn ei olwg, a chedwais fy hun rhag troseddu.V2'dyr oedd ei holl gyfreithiau o'm blaen, ac ni fwriais ei ddeddfau o'r neilltu.U1%dOherwydd cedwais ffyrdd yr ARGLWYDD, heb droi oddi wrth fy Nuw at ddrygioni;e0EdGwnaeth yr ARGLWYDD � mi yn �l fy nghyfiawnder, a thalodd i mi yn �l glendid fy nwylo.H/ dDygodd fi allan i le agored, a'm gwaredu am ei fod yn fy hoffi.X.+dDaethant i'm herbyn yn nydd fy argyfwng, ond bu'r ARGLWYDD yn gynhaliaeth i mi.i-MdGwaredodd fi rhag fy ngelyn nerthol, rhag y rhai sy'n fy nghas�u pan oeddent yn gryfach na mi.T,#dYmestynnodd o'r uchelder a'm cymryd, tynnodd fi allan o'r dyfroedd cryfion. +dDaeth gwaelodion y m�r i'r golwg, a dinoethwyd sylfeini'r byd, oherwydd dy gerydd di, O ARGLWYDD, a chwythiad anadl dy ffroenau.T*#dBwriodd allan ei saethau yma ac acw, saethodd fellt a gwneud iddynt atsain.H) dTaranodd yr ARGLWYDD o'r nefoedd, a llefarodd llais y Goruchaf.7(kd o'r disgleirdeb o'i flaen tasgodd cerrig t�n.N'd Gosododd o'i amgylch dywyllwch yn babell, a chymylau duon yn orchudd.C&d Marchogodd ar gerwb a hedfan, gwibiodd ar adenydd y gwynt.L%d Fe agorodd y ffurfafen a disgyn, ac yr oedd tywyllwch dan ei draed._$9d Cododd mwg o'i ffroenau, yr oedd t�n yn ysu o'i enau, a marwor yn cynnau o'i gwmpas.b#?dCrynodd y ddaear a gwegian, ysgydwodd sylfeini'r nefoedd, a siglo oherwydd ei ddicter ef."dgwaeddais ar yr ARGLWYDD yn fy nghyfyngder, ac ar fy Nuw iddo fy nghynorthwyo; clywodd fy llef o'i deml, a daeth fy ngwaedd i'w glustiau.F!dpan oedd clymau Sheol yn f'amgylchu a maglau angau o'm blaen,O dPan oedd tonnau angau yn f'amgylchynu a llifeiriant distryw yn fy nal,V'dGwaeddaf ar yr ARGLWYDD sy'n haeddu mawl, ac fe'm gwaredir rhag fy ngelynion. dfy Nuw yw fy nghraig lle llochesaf, fy nharian, fy amddiffynfa gadarn a'm caer, fy noddfa, a'm hachubwr sy'n fy achub rhag trais.Mda dywedodd: "Yr ARGLWYDD yw fy nghraig, fy nghadernid a'm gwaredydd; dLlefarodd Dafydd eiriau'r gerdd hon wrth yr ARGLWYDD y diwrnod y gwaredodd yr ARGLWYDD ef o law ei holl elynion ac o law Saul,eEdYr oedd y pedwar hyn yn hanu o'r Reffaim yn Gath, a chwympasant trwy law Dafydd a'i weision.T#dBwriodd sen ar Israel, ond lladdwyd ef gan Jonathan mab Simei brawd Dafydd."?dPan fu rhyfel eto yn Gath yr oedd yno gawr o ddyn � chwech o fysedd ar bob llaw a throed, pedwar ar hugain i gyd; ac yr oedd yntau yn hanu o'r Reffaim.1]dBu rhyfel eilwaith yn Gob yn erbyn y Philistiaid, a lladdwyd Goliath o Gath gan Elhanan fab Jaare-oregim o Fethlehem; yr oedd coes gwaywffon Goliath fel carfan gwehydd./dAr �l hynny bu rhyfel arall yn erbyn y Philistiaid yn Gob. Y tro hwnnw lladdwyd Saff, un arall o dylwyth y Reffaim, gan Sibbechai yr Husathiad.=udOnd fe ddaeth Abisai fab Serfia i'w helpu, a tharo'r Philistiad a'i ladd. Wedi hynny tyngodd milwyr Dafydd wrtho, "Ni chei fynd allan eto gyda ni i ryfel rhag diffodd lamp Israel."9mdYr oedd Isbi-benob, un o dylwyth y Reffaim yno; ac yr oedd ei waywffon yn pwyso tri chan sicl o bres. Yr oedd ef wedi ei wregysu � chleddyf newydd, ac yn meddwl lladd Dafydd. ;dUnwaith eto yr oedd rhyfel rhwng y Philistiaid ac Israel. Aeth Dafydd a'i weision i lawr, a rhyfela yn erbyn y Philistiaid nes bod Dafydd yn lluddedig.:oda'u claddu gydag esgyrn Saul a'i fab Jonathan yn Sela yn nhir Benjamin, ym medd ei dad Cis. Gwnaed y cwbl a orchmynnodd y brenin, ac wedi hyn derbyniodd Duw ymbil ar ran y wlad.dCd Cymerodd esgyrn Saul a'i fab Jonathan oddi yno, a chasglwyd ynghyd esgyrn y rhai a grogwyd,eEd fe aeth a chymryd esgyrn Saul a'i fab Jonathan oddi wrth reolwyr Jabes-gilead. Yr oeddent hwy wedi eu lladrata o'r maes yn Beth-sean lle'r oedd y Philistiaid wedi eu crogi, y dydd y lladdodd y Philistiaid Saul yn Gilboa.V'd Pan hysbyswyd i Ddafydd yr hyn a wnaeth Rispa ferch Aia, gordderchwraig Saul,fGd Cymerodd Rispa ferch Aia sachliain a'i daenu ar y graig iddi ei hun o ddechrau'r cynhaeaf hyd oni lawiodd diferion o'r awyr ar y cyrff. Ni adawodd i'r un aderyn rheibus ddisgyn arnynt liw dydd, nac anifail gwyllt liw nos.V'd Trosglwyddodd hwy i'r Gibeoniaid, a chrogasant hwythau hwy yn y mynydd o flaen yr ARGLWYDD; syrthiodd y saith ohonynt gyda'i gilydd. Lladdwyd hwy yn nyddiau cyntaf y cynhaeaf, ar ddechrau'r cynhaeaf haidd.B dCymerodd y brenin y ddau fab yr oedd Rispa ferch Aia wedi eu geni i Saul, sef Armoni a Meffiboseth, hefyd y pum mab yr oedd Merab ferch Saul wedi eu geni i Adriel fab Barsilai o Mehola. %dOnd fe arbedodd Meffiboseth fab Jonathan, fab Saul oherwydd y llw yn enw'r ARGLWYDD a oedd rhyngddynt, sef rhwng Dafydd a Jonathan mab Saul. 7drhodder inni saith dyn o'i ddisgynyddion, fel y gallwn eu crogi o flaen yr ARGLWYDD yn Gibea Saul ym mynydd yr ARGLWYDD." Cytunodd y brenin i'w rhoi.} udDywedasant hwythau, "Am y dyn a'n difaodd ni ac a fwriadodd ein diddymu rhag cael lle o gwbl o fewn terfynau Israel,Q dDywedodd trigolion Gibeon wrtho, "Nid mater o arian ac aur yw hi rhyngom ni a Saul a'i deulu, ac nid mater i ni yw lladd neb yn Israel." Dywedodd y brenin, "Beth bynnag a ofynnwch, fe'i gwnaf i chwi." dGofynnodd Dafydd i'r Gibeoniaid, "Beth a gaf ei wneud ichwi? Sut y gwnaf iawn, er mwyn ichwi fendithio etifeddiaeth yr ARGLWYDD?"{dGalwodd y brenin drigolion Gibeon a'u holi. Nid Israeliaid oedd y Gibeoniaid, ond gweddill o'r Amoriaid, ac yr oedd yr Israeliaid wedi gwneud cytundeb heddwch � hwy; eto yr oedd Saul wedi ceisio'u difa yn ei s�l dros yr Israeliaid a'r Jwdeaid.9 odBu newyn yn nyddiau Dafydd am dair blynedd yn olynol. Ymofynnodd Dafydd �'r ARGLWYDD, ac atebodd yr ARGLWYDD fod Saul a'i dylwyth yn euog o waed am iddo ladd trigolion Gibeon.;sdYr oedd Ira y Jairiad hefyd yn offeiriad i Ddafydd.FdSefa oedd yr ysgrifennydd, a Sadoc ac Abiathar yn offeiriaid.S!dAdoram oedd dros y llafur gorfod, a Jehosaffat fab Ahilud oedd y cofiadur.cAdJoab oedd dros holl fyddin Israel, a Benaia fab Jehoiada dros y Cerethiaid a'r Pelethiaid._9dYna fe aeth y wraig yn ei doethineb at yr holl bobl; torrwyd pen Seba fab Bichri a'i daflu i Joab. Seiniodd yntau'r utgorn, gadawyd y ddinas, a gwasgarodd pawb i'w cartrefi. Dychwelodd Joab i Jerwsalem at y brenin.kQdNid felly y mae; ond dyn o fynydd-dir Effraim, o'r enw Seba fab Bichri, sydd wedi codi yn erbyn y Brenin Dafydd; dim ond i chwi ei roi ef imi, fe adawaf y ddinas." Dywedodd y wraig wrth Joab, "Fe deflir ei ben iti dros y mur."cAdAtebodd Joab a dweud, "Pell y bo, pell y bo oddi wrthyf! Nid wyf am ddifetha na distrywio."~?dUn o rai heddychol a ffyddlon Israel wyf fi, ond yr wyt ti'n ceisio distrywio dinas sy'n fam yn Israel. Pam yr wyt am ddifetha etifeddiaeth yr ARGLWYDD?"w}idAc meddai hi, "Byddent yn arfer dweud ers talwm, 'Dim ond iddynt geisio cyngor yn Abel, a dyna ben ar y peth.'/|YdDaeth yntau ati, a gofynnodd y wraig, "Ai ti yw Joab?" "Ie," meddai yntau. Yna dywedodd hi wrtho, "Gwrando ar eiriau dy lawforwyn," ac atebodd yntau, "Rwy'n gwrando."!{=dYna safodd gwraig ddoeth ar yr amddiffynfa a gweiddi o'r ddinas, "Gwrandewch, gwrandewch, a dywedwch wrth Joab am iddo ddod yma i mi gael siarad ag ef."z+dPan gyrhaeddodd holl fyddin Joab, rhoesant warchae arno yn Abel-beth-maacha a chodi gwarchglawdd yn erbyn y ddinas, a thurio i ddymchwel y mur.vygdAeth Seba trwy holl lwythau Israel nes cyrraedd Abel-beth-maacha, ac ymgasglodd yr holl Bichriaid a'i ddilyn.(xKd Yr oedd pawb a dd�i heibio wedi bod yn sefyll wrth ei weld; ond wedi iddo gael ei symud o'r heol, yr oedd pawb yn dilyn Joab i erlid ar �l Seba fab Bichri.-wUd Yr oedd Amasa'n gorwedd yn bentwr gwaedlyd ar ganol yr heol, a phan welodd y dyn fod y bobl i gyd yn sefyll, symudodd Amasa o'r heol i'r cae a bwrw dilledyn drosto. vd Safodd un o lanciau Joab wrth y corff a dweud, "Pwy bynnag sy'n fodlon ar Joab, a phwy bynnag sydd o blaid Dafydd, canlynwch Joab."cuAd Nid oedd Amasa wedi sylwi ar y cleddyf oedd yn llaw Joab, a thrawodd Joab ef yn ei fol nes i'w ymysgaroedd ddisgyn i'r llawr, a bu farw heb ail ergyd. Yna aeth Joab a'i frawd Abisai yn eu blaen ar �l Seba fab Bichri.ttcd Wedi i Joab ddweud wrth Amasa, "Sut yr wyt ti, fy mrawd?" gafaelodd �'i law dde ym marf Amasa i'w gusanu.JsdYr oedd Joab wedi gwregysu'r fantell yr oedd yn ei gwisgo, a throsti yr oedd gwregys ei gleddyf a oedd mewn gwain wedi ei rhwymo ar ei lwynau; ac wrth iddo symud ymlaen, fe syrthiodd y cleddyf.Sr!dDilynwyd Abisai gan Joab a'r Cerethiaid a'r Pelethiaid a'r holl filwyr profiadol, a gadawsant Jerwsalem i erlid ar �l Seba fab Bichri. Pan oeddent wrth y maen mawr yn Gibeon, daeth Amasa i'w cyfarfod.MqdAc meddai Dafydd wrth Abisai, "Yn awr bydd Seba fab Bichri yn creu mwy o helynt inni nag Absalom; cymer fy ngweision ac erlid ar ei �l, rhag iddo gyrraedd dinasoedd caerog a diflannu o'n golwg."NpdAeth Amasa i alw Jwda ynghyd, ond oedodd yn hwy na'r amser penodedig.moUdYna dywedodd y brenin wrth Amasa, "Galw ynghyd ataf filwyr Jwda, a bydd yn �l yma o fewn tridiau."ndWedi i'r Brenin Dafydd gyrraedd Jerwsalem, cymerodd y deg gor-dderchwraig a adawyd i ofalu am y tu375?, a'u rhoi dan warchod; yr oedd yn rhoi eu cynhaliaeth iddynt, ond heb fynd i mewn atynt. A buont dan glo hyd ddydd eu marwolaeth, yn byw fel gweddwon.m)dYna ciliodd yr Israeliaid oddi wrth Ddafydd, a dilyn Seba fab Bichri; ond glynodd y Jwdeaid wrth eu brenin bob cam, o'r Iorddonen i Jerwsalem.Tl %dYr oedd yn digwydd bod yno ddihiryn o'r enw Seba fab Bichri, o lwyth Benjamin. Canodd ef yr utgorn a chyhoeddi, "Nid oes i ni gyfran yn Nafydd, nac etifeddiaeth ym mab Jesse. Pob un i'w babell, O Israel!"8kkd+Ateb gwu375?r Israel i wu375?r Jwda ar hyn oedd: "Y mae gennym ni ddengwaith mwy o hawl ar y brenin na chwi, ac yr ydym ni yn hu375?n na chwi hefyd. Pam yr ydych yn ein bychanu ni? Onid ni oedd y cyntaf i s�n am ddod �'n brenin yn �l?" Ond dadleuodd gwu375?r Jwda yn ffyrnicach na gwu375?r Israel.Njd*Dywedodd holl wu375?r Jwda wrth yr Israeliaid, "Y mae'r brenin yn perthyn yn nes i ni. Pam yr ydych mor ddig am hyn? A ydym ni wedi bwyta o gwbl ar ei draul, neu wedi derbyn unrhyw fantais ganddo?"9imd)Yna daeth yr holl Israeliaid a dweud wrth y brenin, "Pam y mae'n brodyr, pobl Jwda, wedi dwyn y brenin, a dod ag ef a'i deulu dros yr Iorddonen, a holl filwyr Dafydd gydag ef?" hd(Pan groesodd y brenin i Gilgal, aeth Cimham drosodd gydag ef; yr oedd holl filwyr Jwda a hanner milwyr Israel yn ei hebrwng drosodd. q&~R}}l|d{{zyxxDwvuttGssYrrYqqcppuoo[nnVmlllkkajiiqihh?gg feeddKccbbea```_H^^]]]@\\|\([[S[ ZZaYY XXXiX=XWWVSUUfTT!SSRR+QQPP*OONNMLKK,JIIAHGGFFeEEE D1CC BBDAe@@)??X?>C===0<<#;;$::99P888N7i7=66p65k544@3322{11B00//`.---I,,u+***))D((''&%%c$$h$#Y""!! /LFQ-l AL4j-6=y7 j  i$KcRaB=n(felly byddant yn dy ofni holl ddyddiau eu bywyd ar wyneb y tir a roddaist i'n hynafiaid.@A{n'gwrando hefyd yn y nef lle'r wyt yn preswylio, a maddau. Gweithreda a rho i bob un yn �l ei ffyrdd, oherwydd yr wyt ti'n deall ei fwriad; canys ti yn unig sy'n adnabod calon pob un;@n&clyw bob gweddi, pob deisyfiad gan bawb o'th bobl Israel wrth i bob un sy'n ym-wybodol o'i glwy ei hun estyn ei ddwylo tua'r tu375? hwn;4?cn%Os bydd yn y wlad newyn, haint, deifiad, malltod, locustiaid neu lindys, neu os bydd gelyn yn gwarchae ar unrhyw un o'i dinasoedd � beth bynnag fo'r pla neu'r clefyd �7>in$gwrando di yn y nef a maddau bechod dy weision a'th bobl Israel, a dysg iddynt y ffordd dda y dylent ei rhodio; ac anfon law ar dy wlad, a roddaist yn etifeddiaeth i'th bobl.<=sn#Os bydd y nefoedd wedi cau, a'r glaw yn pallu, am iddynt bechu yn d'erbyn, ac yna iddynt wedd�o tua'r lle hwn a chyffesu dy enw ac edifarhau am eu pechod oherwydd i ti eu cosbi,j<On"gwrando di yn y nef a maddau bechod dy bobl Israel ac adfer hwy i'r tir a roddaist i'w hynafiaid.";?n!Os trechir dy bobl Israel gan y gelyn am iddynt bechu yn dy erbyn, ac yna iddynt edifarhau a chyffesu dy enw, a gwedd�o ac erfyn arnat yn y tu375? hwn,+:Qn gwrando di o'r nef a gweithredu. Gweinydda farn i'th bobl drwy gondemnio'r drwgweithredwr yn �l ei ymddygiad, ond llwydda achos y cyfiawn yn �l ei gyfiawnder.9{nOs bydd rhywun wedi troseddu yn erbyn rhywun arall ac yn gorfod cymryd llw, a'i dyngu gerbron dy allor yn y tu375? hwn,#8AnGwrando hefyd ar ddeisyfiad dy was a'th bobl Israel pan fyddant yn gwedd�o tua'r lle hwn. Gwrando yn y nef, lle'r wyt yn preswylio, ac o glywed, maddau.7/nBydded dy lygaid, nos a dydd, ar y tu375? y dywedaist amdano, 'Fy enw a fydd yno', a gwrando'r weddi y bydd dy was yn ei gwedd�o tua'r lle hwn.61nEto cymer sylw o weddi dy was ac o'i ddeisyfiad, O ARGLWYDD fy Nuw; gwrando ar fy llef, a'r weddi y mae dy was yn ei gwedd�o heddiw ger dy fron. 5 nAi gwir yw y preswylia Duw ar y ddaear? Wele, ni all y nefoedd na nef y nefoedd dy gynnwys; pa faint llai y tu375? hwn a godais!\43nYn awr, felly, O Dduw Israel, safed y gair a leferaist wrth dy was Dafydd, fy nhad.v3gnYn awr, felly, O ARGLWYDD Dduw Israel, cadw'r addewid a wnaethost i'th was Dafydd fy nhad, pan ddywedaist, 'Gofalaf na fyddi heb etifedd i eistedd ar orsedd Israel, dim ond i'th blant wylio'u ffordd, a'm gwasanaethu fel y gwnaethost ti.'y2mnCanys cedwaist d'addewid i'th was Dafydd, fy nhad; heddiw cyflawnaist �'th law yr hyn a addewaist �'th enau.21_na dweud: "O ARGLWYDD Dduw Israel, nid oes Duw fel tydi yn y nef uwchben nac ar ddaear lawr, yn cadw cyfamod ac yn ffyddlon i'th bobl sy'n dy wasanaethu �'u holl galon.0{nYna safodd Solomon o flaen allor yr ARGLWYDD, yng ngu373?ydd holl gynulleidfa Israel, ac estynnodd ei ddwylo tua'r nef,/nYr wyf hefyd wedi trefnu lle i'r arch sy'n cynnwys y cyfamod a wnaeth yr ARGLWYDD �'n hynafiaid pan ddaeth � hwy allan o'r Aifft."X.+nYn awr y mae'r ARGLWYDD wedi gwireddu'r addewid a wnaeth; yr wyf fi wedi dod i le fy nhad Dafydd i eistedd ar orsedd Israel, fel yr addawodd yr ARGLWYDD, ac wedi adeiladu'r tu375? i enw ARGLWYDD Dduw Israel.c-Anond nid tydi fydd yn adeiladu'r tu375?; dy fab, a enir iti, a adeilada'r tu375? i'm henw.'k,Qnond dywedodd yr ARGLWYDD wrtho, 'Yr oedd yn dy fryd adeiladu tu375? i'm henw, a da oedd dy fwriad,S+!nYr oedd ym mryd fy nhad Dafydd adeiladu tu375? i enw ARGLWYDD Dduw Israel,u*en'Er y dydd y dygais fy mhobl Israel allan o'r Aifft, ni ddewisais ddinas ymhlith holl lwythau Israel i adeiladu ynddi du375? i'm henw fod yno; ond dewisais Jerwsalem i'm henw fod yno, a dewisais Ddafydd i fod yn ben ar fy mhobl Israel.' )nDywedodd, "Bendigedig fyddo ARGLWYDD Dduw Israel, a gyflawnodd �'i law yr hyn a addawodd �'i enau i'm tad Dafydd, pan ddywedodd,c(AnYna tra oeddent i gyd yn sefyll, trodd y brenin atynt a bendithio holl gynulleidfa Israel.V''n Gorffennais adeiladu i ti du375? aruchel, lle iti breswylio ynddo dros byth."M&n Yna dywedodd Solomon: "Dywedodd yr ARGLWYDD y trigai yn y tywyllwch.C%n yr oedd gogoniant yr ARGLWYDD yn llenwi tu375?'r ARGLWYDD.$3n Fel yr oedd yr offeiriaid yn dod allan o'r cysegr, llanwyd tu375?'r ARGLWYDD gan y cwmwl; ni fedrai'r offeiriaid barhau i weinyddu o achos y cwmwl;*#On Nid oedd yn yr arch ond y ddwy lech garreg a osododd Moses ynddi yn Horeb, lle y gwnaeth yr ARGLWYDD gyfamod �'r Israeliaid pan oeddent yn dod allan o'r Aifft.F"nYr oedd y polion yn ymestyn allan oddi wrth yr arch, fel y gellid gweld eu blaenau o'r cysegr o flaen y cysegr mewnol, ond nid oeddent i'w gweld o'r tu allan. Ac yno y maent hyd y dydd hwn.q!]noherwydd yr oedd y cerwbiaid yn estyn eu hadenydd dros le'r arch ac yn cysgodi dros yr arch a'i pholion. ;nFelly y dygodd yr offeiriaid arch cyfamod yr ARGLWYDD a'i gosod yn ei lle yng nghysegr mewnol y tu375?, y cysegr sancteiddiaf, dan adenydd y cerwbiaid,/YnAc yr oedd y Brenin Solomon, a phawb o gynulleidfa Israel oedd wedi ymgynnull ato, yno o flaen yr arch yn aberthu defaid a gwartheg rhy niferus i'w rhifo na'u cyfrif.}na chyrchodd yr offeiriaid a'r Lefiaid arch yr ARGLWYDD a phabell y cyfarfod a'r holl lestri cysegredig oedd yn y babell.MnWedi i holl henuriaid Israel gyrraedd, cododd yr offeiriaid yr arch,jOnDaeth yr holl Israeliaid ynghyd at y Brenin Solomon ar yr u373?yl ym mis Ethanim, y seithfed mis.F nYna cynullodd y Brenin Solomon henuriaid Israel a holl benaethiaid y llwythau a phennau-teuluoedd Israel ato'i hun yn Jerwsalem, i gyrchu arch cyfamod yr ARGLWYDD o Ddinas Dafydd, sef Seion.S!n3Wedi i'r Brenin Solomon orffen yr holl waith a wnaeth yn nhu375?'r ARGLWYDD, dygodd y pethau yr oedd ei dad Dafydd wedi eu cysegru, yr arian a'r aur a'r offer, a'u gosod yn nhrysordai tu375?'r ARGLWYDD.(Kn2y ffiolau, y sisyrnau, y cawgiau, y llwyau a'r thuserau hefyd o aur pur; a'r socedau aur i'r dorau tu mewn i'r cysegr sancteiddiaf ac i'r dorau o fewn y c�r.  n1y canwyllbrennau o aur pur, pump ar y dde a phump ar y chwith o flaen y cysegr mewnol; y blodau a'r llusernau a'r gefeiliau aur;}n0A gwnaeth Solomon yr holl offer aur oedd yn perthyn i du375?'r ARGLWYDD: yr allor aur a'r bwrdd aur i ddal y bara gosod;eEn/Peidiodd Solomon � phwyso'r holl lestri gan mor niferus oeddent, ac na ellid pwyso'r pres.a=n.Toddodd y brenin hwy yn y cleidir rhwng Succoth a Sarethan yng ngwastadedd yr Iorddonen.%n-y crochanau, y rhawiau, a'r cawgiau. Ac yr oedd yr holl offer hyn a wnaeth Hiram i'r Brenin Solomon ar gyfer tu375?'r ARGLWYDD o bres gloyw.%Gn,y m�r a'r deuddeg ych dano;!?n+y deg noe ar y trol�au;tcn*y pedwar can pomgranad yn ddwy res ar y ddau rwydwaith dros y ddau gnap coronog ar y colofnau; y deg troli;{qn)y ddwy golofn, y ddau gnap coronog ar ben y colofnau; y ddau rwydwaith dros y ddau gnap coronog ar ben y colofnau; n(Gwnaeth Hiram y crochanau, y rhawiau a'r cawgiau, a gorffen yr holl waith a wnaeth i'r Brenin Solomon ar gyfer tu375?'r ARGLWYDD:uen'pum troli ar ochr dde y tu375?, a phump ar yr ochr chwith; a gosododd y m�r ar ochr dde-ddwyrain y tu375?. n&Hefyd fe wnaeth ddeg noe bres i ddal deugain bath yr un, pob noe yn bedwar cufydd. Gosododd hwy bob yn un ar y deg troli,Z /n%Fel hyn y gwnaeth y deg troli, gyda'r un mold, yr un maint a'r un ffurf i bob un.o Yn$Ar wyneb y platiau a'r panelau cerfiodd gerwbiaid, llewod a phalmwydd, a phlethennau o amgylch pob un.v gn#Ac ar ben y troli yr oedd cylch crwn hanner cufydd o uchder, a'r platiau echel a'r panelau yn un darn � hi.d Cn"Ac yr oedd pedair ysgwydd ym mhedair congl pob troli, a'r ysgwyddau yn un darn �'r troli.{n!Yr oedd yr olwynion wedi eu gwneud fel olwyn cerbyd, a'u hechelau a'u camegau a'u ffyn a'u bothau i gyd yn waith tawdd.n Yr oedd y pedair olwyn o dan y panelau, a phlatiau echel yr olwynion yn y ffr�m; cufydd a hanner oedd uchder pob olwyn.JnYr oedd ei genau oddi mewn i gorongylch, yn gufydd o uchder, a'r genau yn gylch cufydd a hanner, fel gwneuthuriad soced. Yr oedd cerfiadau o gwmpas y genau, a'r panelau yn sgw�r, nid yn grwn.+QnYr oedd gan bob troli bedair olwyn bres ac echelau pres, ac ysgwyddau dan eu pedair congl ar gyfer y noe, a'r ysgwyddau yn waith tawdd, a phlethennau wrth bob un.]5nAc yr oedd plethennau o riswaith ar y fframiau, uwchben ac o dan y llewod a'r ychen.{nYng ngwneuthuriad y trol�au yr oedd panelau rhwng fframiau, ac ar y panelau hyn yr oedd llewod ac ychen a cherwbiaid.tcnGwnaeth hefyd ddeg o drol�au pres, yn bedwar cufydd o hyd a phedwar cufydd o led a thri chufydd o uchder.zonDyrnfedd oedd ei drwch, a'i ymyl wedi ei weithio fel ymyl cwpan neu flodyn lili; yr oedd yn dal dwy fil o bathau.1nSafai'r m�r ar gefn deuddeg ych, tri yn wynebu tua'r gogledd, tri tua'r gorllewin, tri tua'r de, a thri tua'r dwyrain, a'u cynffonnau at i mewn.)nO amgylch y m�r, yn ei gylchynu dan ei ymyl am ddeg cufydd ar hugain, yr oedd cnapiau; yr oeddent mewn dwy res ac wedi eu bwrw'n rhan ohono.~5nYna fe wnaeth y m�r o fetel tawdd; yr oedd yn grwn ac yn ddeg cufydd o ymyl i ymyl, a phum cufydd o uchder, yn mesur deg cufydd ar hugain o gylch.[}1nAr ben y colofnau yr oedd gwaith lili; ac fel hyn y gorffennwyd gwaith y colofnau.|}nGosododd y colofnau ym mhorth y deml; cododd y golofn dde a'i galw'n Jachin, yna cododd y golofn chwith a'i galw'n Boas."{?nYr oedd y cnapiau ar ben y colofnau yn codi o'r cylch crwn oedd gogyfer �'r rhwydwaith, ac yr oedd dau gant o bomgranadau yn rhesi o gylch y ddau gnap.Wz)nYr oedd y cnapiau ar ben y colofnau yn y porth yn waith lili am bedwar cufydd.yymnGwnaeth bomgranadau yn ddwy res ar y rhwydwaith o'i amgylch, i guddio'r cnapiau ar ben y naill golofn a'r llall.mxUnYna gwnaeth rwydwaith a phlethiadau o gadwynwaith i'r naill a'r llall o'r cnapiau ar ben y colofnau.nwWnGwnaeth ddau gnap o bres tawdd i'w gosod ar ben y colofnau, y naill a'r llall yn bum cufydd o uchder.(vKnBwriodd ddwy golofn bres, deunaw cufydd o uchder, gyda chylchlin o ddeuddeg cufydd yr un; yr oeddent yn wag o'r tu mewn, a'r deunydd yn bedair modfedd o drwch.Junmab i wraig weddw o lwyth Nafftali, a'i dad yn hanu o Tyrus. Gof pres cywrain a deallus oedd ef, yn gwybod sut i wneud pob math o waith pres; a daeth at y Brenin Solomon a gwneud ei holl waith.9ton Anfonodd y Brenin Solomon i Tyrus i gyrchu Hiram,s#n Yr oedd gan y cwrt mawr dri chwrs o gerrig nadd a chwrs o drawstiau cedrwydd, a'r un modd cwrt mewnol tu375?'r ARGLWYDD hyd borth y tu375?.Frn ac uwchben, meini trymion wedi eu torri i fesur, a chedrwydd.Tq#n Yr oedd y sylfeini o feini mawr, trymion, rhai o wyth a rhai o ddeg cufydd;/pYn Yr oedd y rhai hyn i gyd, y tu mewn a'r tu allan, o feini trymion, wedi eu torri i fesur a'u llifio, o'r sylfaen i'r bondo, o gwrt tu375?'r ARGLWYDD, hyd y cwrt mawr.@o{nAc yr oedd ei du375? annedd ei hun ar y cwrt arall yn nes i mewn na'r neuadd, ond o'r un gwneuthuriad. Gwnaeth Solomon hefyd du375? yr un fath �'r neuadd hon i'w briod, merch Pharo.n nGwnaeth Neuadd yr Orsedd, lle'r oedd yn gweinyddu barn, sef y Neuadd Barn, wedi ei phanelu � chedrwydd o'r llawr i'r distiau.m/nGwnaeth Neuadd y Colofnau hefyd, yn hanner can cufydd o hyd a deg cufydd ar hugain o led, a chyntedd o'i blaen gyda cholofnau, a chornis uwchben.ilMnYr oedd fframiau sgw�r i'r holl ddrysau, ac i'r ffenestri oedd yn wynebu ei gilydd fesul tair.Ik nAc yr oedd tair rhes o ffenestri yn wynebu ei gilydd fesul tair.gjInTo o gedrwydd oedd uwchben y tulathau ar y pum colofn a deugain, a safai pymtheg ym mhob rhes.KinAdeiladodd Du375? Coedwig Lebanon, yn gan cufydd o hyd, yn hanner can cufydd o led, a deg cufydd ar hugain o uchder, ar dair rhes o golofnau cedrwydd, gyda thrawstiau cedrwydd ar ben y colofnau.^h 9nTair blynedd ar ddeg y bu Solomon yn adeiladu ei du375? ei hun cyn ei orffen yn llwyr."g?n&a gorffennwyd y tu375? yn �l holl ofynion y cynllun ym mis Bul (dyna'r wythfed mis) o'r unfed flwyddyn ar ddeg. Felly saith mlynedd y bu'n ei adeiladu.Nfn%Gosodwyd sylfaen tu375?'r ARGLWYDD ym mis Sif o'r bedwaredd flwyddyn;jeOn$Adeiladodd y cyntedd nesaf i mewn � thri chwrs o gerrig nadd ac � chwrs o drawstiau cedrwydd.edEn#Cerfiodd gerwbiaid a phalmwydd a blodau agored arnynt, a'u goreuro'n gytbwys dros y cerfiad.gcIn"Yr oedd y ddwy dd�r o goed ffynidwydd, y naill a'r llall yn ddeuddarn yn plygu ar ei gilydd.Vb'n!Yn yr un modd gwnaeth gilbyst sgw�r o goed palmwydd i fynedfa corff y deml.a-n Cerfiodd gerwbiaid a phalmwydd a blodau agored ar y ddwy dd�r o goed olewydd; wedyn goreurodd hwy, a rhedeg aur dros y cerwbiaid a'r palmwydd.e`EnGwnaeth ddorau o goed olewydd i fynedfa'r cysegr mewnol, a'r capan a'r cilbyst yn bumochrog.A_na goreurodd lawr y cysegr mewnol oddi mewn ac oddi allan.^nCerfiodd holl barwydydd y cysegr mewnol o amgylch � lluniau cerwbiaid a phalmwydd a blodau agored, y tu mewn a'r tu allan;)]OnYr oedd wedi goreuro'r cerwbiaid.a\=nGosododd y cerwbiaid yng nghanol y cysegr mewnol. Yr oedd eu hadenydd ar led, ac adain y naill yn cyffwrdd ag un pared ac adain y llall yn cyffwrdd �'r pared arall, a'u hadenydd yn cyffwrdd �'i gilydd yn y canol.1[_nDeg cufydd oedd uchder y naill a'r llall.ZZ/nYr oedd yr ail gerwb yn ddeg cufydd hefyd, gyda'r un mesur a'r un ffurf i'r ddau.nYWnYr oedd dwy adain y naill gerwb yn bum cufydd yr un, sef deg cufydd o flaen un adain i flaen y llall.TX#nYn y cysegr mewnol gwnaeth ddau gerwb, deg cufydd o uchder, o bren olewydd.fWGnGwisgodd yr holl du375? o'i gwr ag aur, a'r allor i gyd, a oedd yn perthyn i'r cysegr mewnol.~VwnGoreurodd Solomon y tu375? oddi mewn ag aur pur, a gosododd gadwyni aur ar draws, o flaen y cysegr mewnol a oreurwyd.UnYr oedd y cysegr mewnol yn ugain cufydd o hyd, ugain o led ac ugain o uchder, a goreurodd hi ag aur pur; gwnaeth hefyd allor gedrwydd.hTKnDarparodd y cysegr mewnol yn y man nesaf i mewn yn y tu375? i dderbyn arch cyfamod yr ARGLWYDD.SnYr oedd y cedrwydd y tu mewn i'r tu375? wedi eu cerfio'n gnapiau ac yn flodau agored; yr oedd yn gedrwydd i gyd, heb garreg yn y golwg.^R7nYr oedd y tu375?, sef corff y deml o flaen y cysegr mewnol, yn ddeugain cufydd o hyd.(QKnCaeodd ugain cufydd yn nhalcen y tu375? ag ystyllod cedrwydd, o'r llawr hyd y tulathau, a'i neilltuo iddo'i hun yn gysegr mewnol, i fod yn gysegr sancteiddiaf.P%na byrddiodd barwydydd y tu375? ag ystyllod cedrwydd, a'u coedio o'r llawr hyd dulathau'r nenfwd, a llorio'r tu375? � phlanciau ffynidwydd./O[nAdeiladodd Solomon y tu375? a'i orffen;ENn a thrigaf ymysg plant Israel, ac ni adawaf fy mhobl Israel."XM+n Ynglu375?n �'r tu375? hwn yr wyt yn ei adeiladu, os bydd iti rodio yn fy neddfau a chyflawni fy marnedigaethau a chadw fy holl orchmynion a'u dilyn, yna cyflawnaf iti yr addewid a wneuthum i'th dad Dafydd;6Lin Daeth gair yr ARGLWYDD at Solomon, gan ddweud,lKSn Cododd adeilad pum cufydd ei uchder yn erbyn yr holl du375?, a'i gydio wrth y tu375? � chedrwydd._J9n Wedi iddo orffen ei adeiladu, coediodd y tu375? � thrawstiau ac ystyllod o gedrwydd.I nAr ochr dde'r tu375? yr oedd y mynediad i'r llawr isaf, gyda grisiau tro yn esgyn i'r llawr canol ac o'r un canol i'r trydydd.-HUnAdeiladwyd y tu375? o gerrig wedi eu cyweirio yn y chwarel, fel nad oedd su373?n morthwyl na neddau nac unrhyw erfyn haearn i'w glywed yn y tu375? wrth ei adeiladu.[G1nYr oedd y celloedd isaf yn bum cufydd o led, y rhai canol yn chwe chufydd, a'r drydedd res yn saith gufydd, oherwydd gwnaeth rabadau oddi allan i'r tu375? o amgylch fel na rwymid y trawstiau ym muriau'r tu375?.tFcnCododd adeilad yn erbyn mur y tu375? o gylch corff y tu375? a'r cysegr mewnol; a gwnaeth fwtresi o amgylch.MEnA gwnaeth ffenestri i'r tu375? yn goleuo at i lawr trwy ddelltwaith.DnYr oedd y cyntedd o flaen corff y tu375? yn ugain cufydd ei hyd, gyda lled y tu375?, a deg cufydd o led o flaen y tu375?.C3nYr oedd y tu375? a adeiladodd y Brenin Solomon i'r ARGLWYDD yn drigain cufydd ei hyd, yn ugain cufydd ei led ac yn ddeg cufydd ar hugain ei uchder.TB %nYn y flwyddyn pedwar cant wyth deg ar �l i'r Israeliaid ddod allan o wlad yr Aifft, ym mhedwaredd flwyddyn ei deyrnasiad ar Israel, ym mis Sif, yr ail fis, dechreuodd Solomon adeiladu tu375?'r ARGLWYDD.zAonYr oedd gwu375?r Gebal ac adeiladwyr Solomon a Hiram yn naddu ac yn paratoi'r coed a'r meini i adeiladu'r tu375?.p@[nAr orchymyn y brenin yr oeddent yn cloddio meini enfawr a drud i wneud sylfaen o feini nadd i'r tu375?.i?Mnheblaw y rhain yr oedd ganddo dair mil a thri chant o oruchwylwyr gwaith yn arolygu'r gweithwyr.|>snYr oedd gan Solomon ddeng mil a thrigain o wu375?r hefyd yn gludwyr, a phedwar ugain mil yn chwarelwyr yn y mynydd;*=OnByddai'n eu hanfon i Lebanon fesul deng mil o wu375?r am fis ar y tro; byddent am fis yn Lebanon, a deufis gartref. Adoniram oedd pennaeth y dreth llafur gorfod._<9n Cododd y Brenin Solomon dreth llafur ar holl Israel, sef deng mil ar hugain o ddynion.;'n A rhoes yr ARGLWYDD ddoethineb i Solomon, yn �l ei addewid iddo; felly bu heddwch rhwng Hiram a Solomon, a gwnaethant gyfamod �'i gilydd./:Yn a Solomon yn rhoi i Hiram ugain mil o gorusau o wenith ac ugain corus o olew coeth yn gynhaliaeth i'w balas. Dyna beth yr oedd Solomon yn ei roi i Hiram yn flynyddol.[91n Felly yr oedd Hiram yn rhoi i Solomon gymaint ag a fynnai o gedrwydd a ffynidwydd,v8gn Caiff fy ngweision eu dwyn i lawr o Lebanon at y m�r, a byddaf fi'n eu gyrru'n rafftiau dros y m�r i'r man a benni imi; byddaf yn eu datod yno, i ti eu cymryd. Cei dithau gyflawni fy nymuniad innau a rhoi ymborth ar gyfer fy mhalas."7nAnfonodd at Solomon, a dweud, "Rwy'n cydsynio �'r cais a wnaethost; gwnaf bopeth a ddymuni ynglu375?n �'r cedrwydd a'r ffynidwydd.)6MnLlawenychodd Hiram yn fawr pan glywodd eiriau Solomon, a dywedodd, "Bendigedig fyddo'r ARGLWYDD heddiw am iddo roi i Ddafydd fab doeth dros y bobl niferus hyn."q5]nFelly rho orchymyn i dorri i mi gedrwydd o Lebanon; fe gaiff fy ngweision i fod gyda'th rai di, ac mi dalaf iti gyflog dy weision yn �l yr hyn a ofynni; gwyddost nad oes gennym ni neb mor hyddysg �'r Sidoniaid mewn cymynu coed."R4nY mae yn fy mwriad adeiladu tu375? i enw'r ARGLWYDD fy Nuw fel yr addawodd yr ARGLWYDD wrth fy nhad Dafydd, gan ddweud, 'Dy fab, y byddaf yn ei roi ar dy orsedd yn dy le, a adeilada'r tu375? i'm henw.'t3cnBellach, parodd yr ARGLWYDD fy Nuw imi gael llonydd oddi amgylch, heb na gwrthwynebydd na digwyddiad croes..2WnGwyddost am fy nhad Dafydd, na allodd adeiladu tu375? i enw'r ARGLWYDD ei Dduw o achos y rhyfeloedd o'i amgylch, nes i'r ARGLWYDD roi ei elynion dan wadnau ei draed.21anAnfonodd Solomon yn �l at Hiram a dweud,&0 InPan glywodd Hiram brenin Tyrus mai Solomon oedd wedi ei eneinio yn frenin yn lle ei dad, anfonodd ei weision ato, oherwydd bu Dafydd yn hoff gan Hiram erioed.{/qn"Daethant o bob cenedl i wrando doethineb Solomon, ac o blith holl frenhinoedd y ddaear a glywodd am ei ddoethineb..)n!Traethodd am brennau, o'r cedrwydd sydd yn Lebanon hyd yr isop sy'n tyfu o'r pared; hefyd am anifeiliaid ac ehediaid, am ymlusgiaid a physgod.V-'n Llefarodd dair mil o ddiarhebion, ac yr oedd ei ganeuon yn rhifo mil a phump.5,enyr oedd yn ddoethach nag unrhyw un, hyd yn oed Ethan yr Esrahiad, neu Heman, Calcol a Darda, meibion Mahol; yr oedd ei fri wedi ymledu trwy'r holl genhedloedd oddi amgylch.Q+nRhagorodd doethineb Solomon ar ddoethineb holl bobl y Dwyrain a'r Aifft;j*OnRhoddodd Duw i Solomon ddoeth-ineb a deall helaeth, ac amgyffrediad mor eang � thraeth y m�r.)nDygent hefyd haidd a gwellt i'r ceffylau a'r meirch cyflym, i'r man lle'r oedd i fod, pob un yn �l a ddisgwylid ganddo.(nGofalai'r rhaglawiaid hynny, pob un yn ei fis, am ymborth ar gyfer y Brenin Solomon a phawb a dd�i at ei fwrdd; nid oedd dim yn eisiau.j'OnYr oedd gan Solomon ddeugain mil o bresebau ar gyfer ei geffylau-cerbyd, a deuddeng mil o feirch.#&AnCafodd heddwch ar bob tu, ac yr oedd Jwda ac Israel yn trigo'n ddiogel, holl ddyddiau Solomon, pob un dan ei winwydden a'i ffigysbren, o Dan hyd Beerseba.%/nYr oedd yn llywodraethu'n frenin dros y gwledydd i'r gorllewin o'r Ewffrates, o Tiffsa hyd Gasa, dros yr holl frenhinoedd i'r gorllewin o'r afon.$ndeg o ychen pasgedig, ac ugain o ychen o'r borfa, a chant o ddefaid, heblaw ceirw, gafrewigod, ewigod, a dofednod breision.b#?nYmborth beunyddiol Solomon oedd deg corus ar hugain o beilliaid a thrigain corus o flawd;D"nYr oedd Solomon yn llywodraethu ar yr holl deyrnasoedd o afon Ewffrates drwy wlad Philistia at derfyn yr Aifft, a hwythau'n dwyn teyrnged ac yn gwasanaethu Solomon holl ddyddiau ei fywyd.q!]nYr oedd Jwda ac Israel mor niferus �'r tywod ar lan y m�r; yr oeddent yn bwyta ac yn yfed yn llawen. nGeber fab Uri yn nhiriogaeth Gilead (gwlad Sihon brenin yr Amoriaid ac Og brenin Basan). Yr oedd un prif raglaw dros y wlad."AnSimei fab Ela yn Benjamin;)OnJehosaffat fab Parus yn Issachar;)OnBaana fab Jusai yn Aser ac Aloth;MnAhimaas yn Nafftali (cymerodd ef Basemath, merch Solomon, yn wraig);%GnAhinadab fab Ido yn Mahanaim;6gn Ben-geber yn Ramoth-gilead (ganddo ef yr oedd Hafoth-jair fab Manasse, sydd yn Gilead, a Hebel-argob, sydd yn Basan � trigain o ddinasoedd mawr � chaerau a barrau pres);'n Baana fab Ahilud yn Taanach a Megido a holl Beth-sean, sydd gerllaw Sartana, islaw Jesreel, o Beth-sean hyd Abel-mehola a thu hwnt i Jocmeam;Rn Ben-abinadab yn holl Naffath-dor (Taffath, merch Solomon, oedd ei wraig);Qn Ben-hesed yn Aruboth (ganddo ef yr oedd Socho a holl diriogaeth Heffer);Fn Ben-decar yn Macas a Saalbim a Beth-semes ac Elon-beth-hanan;3cnDyma'u henwau: Ben-hur yn ucheldir Effraim;1nYr oedd gan Solomon ddeuddeg rhaglaw yn holl Israel yn gofalu am ymborth y brenin a'i du375?; am fis yn y flwyddyn y gofalai pob un am yr ymborth.QnAhisar yn arolygwr y tu375?; Adoniram fab Abda yn swyddog llafur gorfod.kQnAsareia fab Nathan yn bennaeth y rhaglawiaid; Sabud fab Nathan, yr offeiriad, yn gyfaill y brenin;S!nBenaia fab Jehoiada yn bennaeth y fyddin; Sadoc ac Abiathar yn offeiriaid;_9nElihoreff ac Ahia, meibion Sisa, yn ysgrifenyddion; Jehosaffat fab Ahilud yn gofiadur;AnDyma weinidogion y goron: Asareia fab Sadoc yn offeiriad;0 _nYr oedd Solomon yn frenin ar holl Israel.~ wnClywodd holl Israel ddyfarniad y brenin, ac ofnasant ef, am eu bod yn gweld ynddo ddoethineb ddwyfol i weinyddu barn.* OnOnd dywedodd y llall, "Na foed yn eiddo i mi na thithau; rhannwch ef." Atebodd y brenin, "Peidiwch �'i ladd; rhowch y plentyn byw i'r gyntaf; honno yw ei fam."F nOnd meddai'r wraig oedd piau'r plentyn byw wrth y brenin (oherwydd enynnodd ei thosturi tuag at ei baban), "O f'arglwydd, rhowch iddi hi y plentyn byw, a pheidiwch �'i ladd ar un cyfrif." #nPan ddaethant �'r cleddyf gerbron y brenin, ebe'r brenin, "Rhannwch y bachgen byw yn ddau, a rhowch hanner i'r naill a hanner i'r llall."8 mnYna dywedodd y brenin, "Dewch � chleddyf imi."5enYna dywedodd y brenin, "Y mae'r naill yn dweud, 'Hwn yw fy mab i, y byw; yr un marw yw dy fab di.' Ac y mae'r llall yn dweud, 'Na, dy fab di yw'r marw; fy mab i yw'r byw.'"CnMeddai'r wraig arall, "Na, fy mab i yw'r un byw; dy fab di yw'r un marw." Yna, dyma'r gyntaf yn dweud, "Na, dy fab di yw'r marw; fy mab i yw'r byw." Taeru felly y buont gerbron y brenin.nPan godais yn y bore i roi sugn i'm mab, yr oedd yn farw; ond wedi imi graffu arno yn y bore, nid hwnnw oedd y mab yr esgorais i arno."&Gncododd hithau yn ystod y nos a chymryd fy mab o'm hymyl tra oeddwn i, dy lawforwyn, yn cysgu, a'i gymryd i'w ch�l a gosod ei phlentyn marw yn fy ngh�l i.CnBu farw plentyn y wraig hon yn y nos, am iddi orwedd arno;_9nTridiau wedi i mi esgor, esgorodd y wraig hon hefyd, heb neb ond ni'n dwy yn y tu375?. nDywedodd y naill, "O f'arglwydd, roeddwn i a'r wraig hon yn byw yn yr un tu375?, ac esgorais ar blentyn yn y tu375?, a hithau yno.=wnDaeth dwy buteinwraig at y brenin a sefyll o'i flaen.S!nDeffr�dd Solomon, a sylweddoli mai breuddwyd oedd. Pan ddaeth yn �l i Jerwsalem, safodd o flaen arch cyfamod yr ARGLWYDD ac offrymodd boeth-offrymau a heddoffrymau, a gwnaeth wledd i'w holl weision. nAc os bydd iti rodio yn fy ffyrdd, a chadw fy neddfau a'm gorchmynion, fel y rhodiodd dy dad Dafydd, estynnaf dy ddyddiau hefyd."~n Rhoddaf hefyd iti yr hyn nis gofynnaist, sef cyfoeth a gogoniant, fel na bydd dy fath ymysg brenhinoedd, dy holl ddyddiau di.}n gwnaf yn �l dy eiriau. Rhoddaf iti galon ddoeth a deallus, fel na bu dy fath o'th flaen, ac na chyfyd chwaith ar dy �l.*|On a dywedodd Duw wrtho, "Oherwydd iti ofyn hyn, ac nid gofyn i ti dy hun flynyddoedd lawer, na chyfoeth, nac einioes dy elynion, ond gofyn deall wrth wrando achos,J{n Bu'n dderbyniol yng ngolwg yr ARGLWYDD i Solomon ofyn y peth hwn,zn Felly rho i'th was galon ddeallus i farnu dy bobl, i ddirnad da a drwg; oherwydd pwy a ddichon farnu dy bobl luosog hyn?"\y3nAc y mae dy was yng nghanol dy ddewis bobl, sy'n rhy niferus i'w rhifo na'u cyfrif.yxmnYn awr, O ARGLWYDD fy Nuw, gwnaethost dy was yn frenin yn lle fy nhad Dafydd, a minnau'n llanc ifanc, dibrofiad.kwQnDywedodd Solomon, "Buost yn ffyddlon iawn i'm tad Dafydd, dy was, am iddo rodio gyda thi mewn gwirionedd a chyfiawnder a chywirdeb calon. Ie, parheaist yn ffyddlon iawn iddo, a rhoi iddo fab i eistedd ar ei orseddfainc heddiw.v}nYmddangosodd yr ARGLWYDD i Solomon yn Gibeon mewn breuddwyd liw nos; a dywedodd DUW, "Gofyn beth bynnag a fynni gennyf."}uunAeth y brenin i aberthu i Gibeon. Honno oedd y brif uchelfa; mil o boethoffrymau a offrymai Solomon ar yr allor yno.t nYr oedd Solomon yn caru'r ARGLWYDD, gan rodio yn �l deddfau ei dad Dafydd, ond yn aberthu ac yn arogldarthu mewn uchelfeydd.ssanYr oedd y bobl yn dal i aberthu mewn uchelfeydd, am nad oedd tu375? i enw'r ARGLWYDD eto wedi ei adeiladu.Rr !nGwnaeth Solomon gynghrair � Pharo brenin yr Aifft trwy briodi ei ferch. Daeth � hi i Ddinas Dafydd i fyw nes iddo ddarfod adeiladu ei du375? ei hun a thu375?'r ARGLWYDD, a'r mur o amgylch Jerwsalem.q/n.Yna rhoes y brenin orchymyn i Benaia fab Jehoiada; aeth yntau allan ac ymosod ar Simei, a bu ef farw. A sicrhawyd y frenhiniaeth yn llaw Solomon.pn-Fe ddial yr ARGLWYDD dy ddrygioni arnat, ond bendithir y Brenin Solomon, a sicrheir gorsedd Dafydd gerbron yr ARGLWYDD yn dragywydd."po[n,Yna dywedodd y brenin wrth Simei, "Fe wyddost yn dy galon yr holl ddrygioni a wnaethost i'm tad Dafydd.Gn n+Pam na chedwaist lw yr ARGLWYDD a'r gorchymyn a roddais i ti?"Lmn*gwysiodd y brenin Simei a dweud wrtho, "Oni thynghedais di yn enw'r ARGLWYDD? Oni rybuddiais di y byddit farw'n gelain y dydd yr ait allan i unrhyw fan? A dywedaist wrthyf, 'Purion! Fe ufuddhaf.'Kln)Pan hysbyswyd Solomon i Simei fynd o Jerwsalem i Gath a dychwelyd,k3n(Hysbyswyd Simei fod ei weision yn Gath, a chyfrwyodd ei asyn a mynd i Gath at Achis i geisio'i weision; ac aeth a dod �'i weision yn �l o Gath.j n'Trigodd Simei am gyfnod yn Jerwsalem; ond ymhen tair blynedd, ffodd dau o gaethweision Simei at Achis fab Maacha, brenin Gath.hiKn&Dywedodd Simei wrth y brenin, "Purion! Fel y mae f'arglwydd frenin yn gorchymyn y gwna dy was."{hqn%oherwydd, cymer rybudd, yn y dydd y byddi'n croesi nant Cidron byddi farw'n gelain; bydd dy waed arnat ti dy hun."gyn$Yna gwysiodd y brenin Simei a dweud wrtho, "Adeilada du375? yn Jerwsalem a thrig yno. Paid � symud oddi yno i unman,vfgn#Gosododd y brenin Benaia fab Jehoiada yn bennaeth y fyddin yn lle Joab, a Sadoc yr offeiriad yn lle Abiathar.re_n"Aeth Benaia fab Jehoiada i fyny, ac ymosod ar Joab a'i ladd; a chladdwyd ef yn ei gartref yn yr anialwch./dYn!Erys eu gwaed hwy ar ben Joab a'i ddisgynyddion yn dragywydd; ond i Ddafydd a'i ddisgynyddion a'i deulu a'i orsedd fe fydd llwydd oddi wrth yr ARGLWYDD yn dragywydd."ocYn Fe ddial yr ARGLWYDD y gwaed arno ef am iddo ymosod, heb i'm tad Dafydd wybod, ar ddau u373?r cyfiawnach a gwell nag ef ei hun, a'u lladd �'r cleddyf, sef Abner fab Ner, tywysog llu Israel, ac Amasa fab Jether, tywysog llu Jwda.{bqnPan ddygodd Benaia adroddiad yn �l at y brenin, a mynegi beth oedd ateb Joab, dywedodd y brenin wrtho, "Gwna fel y dywedodd; lladd ef, a'i gladdu, a symud oddi wrthyf ac oddi wrth fy nhylwyth euogrwydd y gwaed a dywalltodd Joab yn ddiachos.a'nWedi i Benaia ddod i babell yr ARGLWYDD, dywedodd wrtho, "Fel hyn y dywedodd y brenin, 'Tyrd allan'." Atebodd yntau, "Na, yma y byddaf farw.":`onDywedwyd wrth y Brenin Solomon fod Joab wedi ffoi i babell yr ARGLWYDD a'i fod wrth yr allor. Yna anfonwyd Benaia fab Jehoiada gan Solomon �'r gorchymyn, "Dos ac ymosod arno."_1nPan ddaeth y newydd at Joab, a fu'n cefnogi Adoneia � er na chefnogodd Absalom � fe ffodd i babell yr ARGLWYDD a chydiodd yng nghyrn yr allor.^-nYna diswyddodd Solomon Abiathar o fod yn archoffeiriad i'r ARGLWYDD, er mwyn cyflawni gair yr ARGLWYDD a lefarodd yn erbyn tylwyth Eli yn Seilo.]-nAc wrth Abiathar yr archoffeiriad dywedodd y brenin, "Dos i Anathoth, i'th fro dy hun, oherwydd gu373?r yn haeddu marw wyt ti, ond ni laddaf mohonot y tro hwn, am iti gludo arch yr Arglwydd DDUW o flaen fy nhad Dafydd, ac am iti ddioddef gyda'm tad yn ei holl gystuddiau."b\?nYna gwysiodd y Brenin Solomon Benaia fab Jehoiada; ymosododd yntau ar Adoneia, a bu farw.C[nYn awr, cyn wired � bod yr ARGLWYDD yn fyw, a'm sicrhaodd ac a'm gosododd ar orsedd Dafydd fy nhad, ac a roes imi dylwyth yn �l ei air, yn ddiau heddiw fe roir Adoneia i farwolaeth."Z)nA thyngodd y Brenin Solomon i'r ARGLWYDD, "Fel hyn y gwnelo Duw i mi, a rhagor, os nad ar draul ei einioes ei hun y llefarodd Adoneia fel hyn.YnOnd atebodd y Brenin Solomon ei fam, "A pham yr wyt ti'n gofyn am Abisag y Sunamees i Adoneia? Gofyn hefyd am y deyrnas iddo, oherwydd y mae'n frawd hu375?n na mi; gofyn am y deyrnas iddo ef, a hefyd i Abiathar yr archoffeiriad, ac i Joab fab Serfia."NXnDywedodd hi, "Rhodder Abisag y Sunamees i'th frawd Adoneia yn wraig."WnDywedodd hi, "Yr wyf am ofyn un cais bach gennyt; paid �'m gwrthod." Atebodd y brenin hi, "Gofyn, fy mam, oherwydd ni'th wrthodaf di."PVnFelly aeth Bathseba at y Brenin Solomon i ofyn iddo dros Adoneia. Cododd y brenin i'w chyfarch ac ymgrymodd iddi; yna eisteddodd ar ei orsedd, a gosodwyd gorsedd i fam y brenin eistedd ar ei law dde.HU nA dywedodd Bathseba, "o'r gorau, mi ofynnaf drosot i'r brenin." TnAc meddai ef, "Gwna gais drosof at y Brenin Solomon am iddo roi Abisag y Sunamees yn wraig imi, oherwydd ni fydd yn dy wrthod di." *~}\}|S{zzJyy:xwwKvvDuu+tmtss;rqZpoosonCmml8kjji\hh|hggfXf eddZcbbba:``c__^^|^!]h\\:[[ZIYYX^WWgVVoVUU3TRSS?RR^QQ)PPONN1MM)LL!KK6JIInHHyGGGFGEEDvCCgBB9AA@Q??P>><1100/D.:--!,,+%**))(''$&&m&$$#"~!! B  .CR F8Ip30 ?  { dk p[nBuont hefyd yn codi uchelfeydd a cholofnau i Baal ac Asera ar bob bryn uchel a than bob pren gwyrddlas;r_nGwnaeth Jwda ddrygioni yng ngolwg yr ARGLWYDD, a'i ddigio'n fwy �'u pechodau nag a wnaeth eu hynafiaid.+nDaeth Rehoboam fab Solomon yn frenin ar Jwda; un a deugain oed oedd ef pan ddechreuodd deyrnasu, a bu'n frenin am ddwy flynedd ar bymtheg yn Jerwsalem, y ddinas a ddewisodd yr ARGLWYDD allan o holl lwythau Israel i osod ei enw yno. Naama yr Ammones oedd enw mam Rehoboam.ynDwy flynedd ar hugain oedd hyd y cyfnod y bu Jeroboam yn frenin; yna bu farw, a daeth ei fab Nadab yn frenin yn ei le.}unY mae gweddill hanes Jeroboam, ei ryfeloedd a'i deyrnasiad, wedi ei ysgrifennu yn llyfr hanesion brenhinoedd Israel.winDaeth holl Israel i'w gladdu ac i alaru ar ei �l, fel y llefarodd yr ARGLWYDD drwy ei was, y proffwyd Aheia.nWnAeth gwraig Jeroboam yn �l i Tirsa, ac fel yr oedd hi'n cyrraedd trothwy'r tu375?, bu farw'r llanc.^7nBydd yn gwrthod Israel, o achos y pechod a wnaeth Jeroboam, a barodd i Israel bechu."uenA bydd yr ARGLWYDD yn taro Israel nes y bydd yn siglo fel brwynen mewn llif, ac yn diwreiddio Israel o'r tir da hwn a roddodd i'w hynafiaid, a'u gwasgaru y tu hwnt i'r Ewffrates, am iddynt lunio'u delwau o Asera a chythruddo'r ARGLWYDD.{nFe gyfyd yr ARGLWYDD iddo'i hun frenin ar Israel a fydd yn difodi tylwyth Jeroboam y dydd hwn � yr awr hon, ond odid.U%n Bydd holl Israel yn galaru amdano ac yn dod i'w angladd, oherwydd hwn yn unig o deulu Jeroboam a gaiff feddrod, gan mai ynddo ef o blith teulu Jeroboam y cafodd ARGLWYDD Dduw Israel ryw gymaint o ddaioni.Ln Dos dithau adref. Pan fyddi'n cyrraedd y dref, bydd farw'r bachgen.!=n Bydd cu373?n yn bwyta'r rhai o deulu Jeroboam a fydd farw yn y ddinas, ac adar rheibus yn bwyta'r rhai a fydd farw yn y wlad. Yr ARGLWYDD a'i dywedodd.'B n Felly dygaf ddrwg ar deulu Jeroboam, a difa pob gwryw, caeth neu rydd, sy'n perthyn iddo yn Israel; ysaf yn llwyr deulu Jeroboam, fel un yn llosgi gleuad, nes y bydd wedi llwyr ddarfod. 7n Yn hytrach gwnaethost fwy o ddrygioni na phawb o'th flaen. Buost yn gwneud duwiau estron a delwau tawdd er mwyn fy nghythruddo, a bwriaist fi heibio.T #na rhwygais y deyrnas oddi ar linach Dafydd a'i rhoi i ti. Ond ni fuost fel fy ngwas Dafydd, yn cadw fy ngorchmynion ac yn fy nghanlyn �'i holl galon, i wneud yn unig yr hyn oedd yn uniawn yn fy ngolwg. nDywed wrth Jeroboam, 'Fel hyn y dywed ARGLWYDD Dduw Israel: Dyrchefais di o blith y bobl a'th osod yn dywysog ar fy mhobl Israel,8 knPan glywodd Aheia su373?n ei thraed yn cyrraedd y drws, dywedodd, "Tyrd i mewn, wraig Jeroboam; pam yr wyt ti'n cymryd arnat fod yn rhywun arall? Newydd drwg sydd gennyf i ti.Z/nDywedodd yr ARGLWYDD wrth Aheia, "Y mae gwraig Jeroboam yn dod atat i geisio gair gennyt ynglu375?n �'i mab sy'n glaf; y peth a'r peth a ddywedi wrthi. Ond pan ddaw, bydd yn cymryd arni fod yn rhywun arall."#nGwnaeth gwraig Jeroboam felly; aeth draw i Seilo a dod i du375? Aheia. Yr oedd Aheia'n methu gweld, am fod ei lygaid wedi pylu gan henaint.xknCymer yn dy law ddeg torth, teisennau a phot o f�l, a dos ato; ac fe ddywed wrthyt sut y bydd hi ar y llanc."H nA dywedodd Jeroboam wrth ei wraig, "Newid dy ddiwyg rhag i neb wybod mai gwraig Jeroboam ydwyt; yna dos i Seilo, lle mae'r proffwyd Aheia, a ddywedodd wrthyf y byddwn yn frenin ar y bobl hyn.4 gnYr adeg honno clafychodd Abeia, mab Jeroboam.gIn "Bu hyn yn dramgwydd i deulu Jeroboam ac yn achos eu difetha a'u difodi oddi ar wyneb y ddaear.On !Ni throdd Jeroboam oddi wrth ei ffordd ddrygionus wedi'r digwyddiad hwn. Parhaodd i wneud offeiriaid uchelfeydd o'r bobl yn ddiwah�n; byddai'n urddo pwy bynnag a ddymunai yn offeiriaid uchelfeydd."?n Yn sicr fe ddigwydd yr hyn a gyhoeddodd drwy air yr ARGLWYDD yn erbyn yr allor ym Methel ac yn erbyn holl adeiladau'r uchelfeydd sydd yn nhrefi Samaria."'In Ar �l ei gladdu, dywedodd wrth ei feibion, "Pan fyddaf farw, claddwch fi yn y bedd lle mae gu373?r Duw wedi ei gladdu; gosodwch fy esgyrn wrth ei esgyrn ef.X+n Ac wedi gosod y corff yn ei fedd ei hun, galarodd drosto a dweud, "O fy mrawd!"~n Cododd y proffwyd y corff a'i osod ar yr asyn, a'i gludo'n �l, a'i ddwyn i dref y proffwyd oedrannus er mwyn galaru drosto a'i gladdu.}#n aeth y proffwyd, a chael y corff ar y ffordd, a'r llew a'r asyn yn sefyll yn ei ymyl. Nid oedd y llew wedi bwyta'r corff na llarpio'r asyn.R|n A dywedodd wrth ei feibion, "Cyfrwywch asyn imi." Wedi iddynt ei gyfrwyo,f{Gn Pan glywodd y proffwyd a'i dygodd yn �l o'i daith, dywedodd, "Dyna u373?r Duw a wrthododd neges yr ARGLWYDD; y mae'r ARGLWYDD wedi ei roi i'r llew, a hwnnw wedi ei larpio a'i ladd yn �l y gair a fynegodd yr ARGLWYDD.",zSn Digwyddodd rhywrai ddod heibio a gweld y corff ar y ffordd, gyda'r llew yn ei ymyl, ac aethant ac adrodd yr hanes yn y dref lle'r oedd y proffwyd oedrannus yn byw.!y=n Fel yr oedd yn mynd ar hyd y ffordd, daeth llew i'w gyfarfod a'i ladd; gadawyd ei gorff i orwedd ar y ffordd, gyda'r asyn a'r llew yn sefyll yn ei ymyl.fxGn Ac wedi iddo orffen bwyta ac yfed, cyfrwywyd iddo asyn o eiddo'r proffwyd a'i dygodd yn �l.w7n ond yn hytrach dychwelyd a bwyta ac yfed yn y lle y dywedodd ef wrthyt am beidio � bwyta nac yfed, am hynny ni ddaw dy gorff i fedd dy hynafiaid.'"7vin a chyhoeddodd wrth u373?r Duw a ddaeth o Jwda, "Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: 'Am iti wrthod yr hyn a ddywedodd yr ARGLWYDD, a pheidio � chadw gorchymyn yr ARGLWYDD dy Dduw,fuGn Tra oeddent yn eistedd wrth y bwrdd, daeth gair yr ARGLWYDD at y proffwyd a'i dygodd yn �l,Ctn Aeth yntau'n �l gydag ef, a bwyta ac yfed yn ei gartref.msUn Ond dywedodd y proffwyd oedrannus wrtho, "Yr wyf finnau'n broffwyd fel ti, ac y mae angel wedi dweud wrthyf drwy air yr ARGLWYDD, 'Dos ag ef yn �l gyda thi adref i fwyta bara ac yfed du373?r.'" Ond dweud celwydd wrtho yr oedd.ryn Dyma'r neges a gefais drwy air yr ARGLWYDD: 'Paid � bwyta bara nac yfed dim yno, na dychwelyd y ffordd yr aethost.'"fqGn Atebodd y llall, "Ni fedraf ddychwelyd gyda thi, na bwyta nac yfed dim gyda thi yn y lle hwn.Ppn Yna dywedodd y proffwyd oedrannus, "Tyrd adref gyda mi am bryd o fwyd."o)n a mynd ar �l gu373?r Duw, a'i gael yn eistedd tan dderwen. Gofynnodd iddo, "Ai ti yw'r gu373?r Duw a ddaeth o Jwda?" Ac atebodd yntau, "Ie."mnUn Dywedodd yntau wrth ei feibion, "Cyfrwywch asyn imi." Ac wedi iddynt gyfrwyo'r asyn, marchogodd arnozmon Holodd eu tad hwy, "Pa ffordd yr aeth?" A dangosodd ei feibion y ffordd yr aeth gu373?r Duw oedd wedi dod o Jwda.Eln Yr oedd proffwyd oedrannus yn byw ym Methel, a daeth ei feibion a dweud wrtho am y cwbl a wnaeth gu373?r Duw y dydd hwnnw ym Methel, ac adrodd wrth eu tad yr hyn a ddywedodd wrth y brenin.Kkn Ac aeth ffordd arall, heb ddychwelyd ar y ffordd y daeth i Fethel.|jsn Fel hyn y gorchmynnwyd imi drwy air yr ARGLWYDD, i beidio � bwyta nac yfed dim, na dychwelyd y ffordd y deuthum."i9n Ond dywedodd y proffwyd wrth y brenin, "Petait yn rhoi imi hanner dy du375?, ni ddown gyda thi; nid wyf am fwyta tamaid nac yfed llymaid yn y lle hwn.`h;n A dywedodd y brenin wrth u373?r Duw, "Tyrd adref gyda mi am damaid, imi roi rhodd iti."[g1n Yna dywedodd y brenin wrth u373?r Duw, "Ymbil �'r ARGLWYDD dy Dduw a gwedd�a ar fy rhan fel y caiff fy llaw ei hadfer." Ymbiliodd gu373?r Duw ar yr ARGLWYDD, ac adferwyd llaw'r brenin iddo fel yr oedd cynt.~fwn Yna drylliwyd yr allor a chwalwyd y lludw o'r allor, yn unol �'r argoel a roddodd gu373?r Duw drwy air yr ARGLWYDD._e9n Pan glywodd y Brenin Jeroboam y gair a gyhoeddodd gu373?r Duw yn erbyn yr allor ym Methel, estynnodd ei law dros yr allor a dweud, "Cydiwch ynddo!" Ond gwywodd y llaw a estynnodd ato, ac ni fedrai ei thynnu'n �l.dn A rhoddodd argoel y dydd hwnnw, a dweud, "Dyma'r argoel a addawodd yr ARGLWYDD: bydd yr allor yn ddrylliau, a chwelir y lludw sydd arni."cn A chyhoeddodd yn erbyn yr allor drwy air yr ARGLWYDD: "Allor, allor, fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: 'Wele, fe enir mab i linach Dafydd o'r enw Joseia; bydd ef yn aberthu arnat offeiriaid yr uchelfeydd sy'n offrymu arnat, a llosgir arnat esgyrn dynol.'"xb mn Tra oedd Jeroboam yn sefyll wrth yr allor i offrymu, daeth gu373?r Duw o Jwda i Fethel yn �l gair yr ARGLWYDD.Pan !Fe offrymodd ar yr allor a wnaeth ym Methel ar y pymthegfed dydd o'r wythfed mis. Dyfeisiodd ddyddiad iddo'i hun, lluniodd u373?yl o bererindod i'r Israeliaid ac aeth ef ei hun at yr allor i offrymu.+`Qn Sefydlodd Jeroboam u373?yl o bererindod ar y pymthegfed dydd o'r wythfed mis, fel yr u373?yl o bererindod oedd yn Jwda; ac yr oedd yntau yn offrymu ar yr allor. Dyna sut y gwn�i ym Methel, ac aberthu i'r lloi a luniodd; hefyd fe osododd ym Methel offeiriaid yr uchelfeydd a godwyd ganddo.g_In Wedi iddo godi uchelfeydd, urddodd offeiriaid o blith y bobl i gyd, heb iddynt fod yn Lefiaid.n^Wn Ond bu hyn yn achos pechu, oherwydd yr oedd y bobl yn mynd i addoli'r naill i Fethel a'r llall i Dan.C]n Gosodwyd un eilun i fyny ym Methel, a rhoi'r llall yn Dan.E\n Felly cymerodd y brenin gyngor a gwneud dau lo aur, a dweud wrth y bobl, "Y mae'n ormod i chwi fynd i fyny i Jerwsalem; dyma dy dduwiau, Israel, y rhai a ddaeth � chwi i fyny o'r Aifft."N[n Os �'r bobl hyn i offrymu yn nhu375?'r ARGLWYDD yn Jerwsalem, yna fe fydd calon y bobl hyn yn troi'n �l at eu meistr, Rehoboam brenin Jwda; fe'm lladdant i a dychwelyd at Rehoboam brenin Jwda."YZ-n Meddyliodd Jeroboam, "Yn awr, efallai y dychwel y frenhiniaeth at linach Dafydd.qY]n Adeiladodd Jeroboam Sichem ym mynydd-dir Effraim i fyw yno, ond wedyn gadawodd y fan ac adeiladu Penuel.sXan 'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Peidiwch � mynd i ryfela yn erbyn eich brodyr yr Israeliaid; ewch yn �l adref bob un, gan mai oddi wrthyf fi y daw hyn.'" A gwrandawsant ar air yr ARGLWYDD, a dychwelyd adref yn �l gair yr ARGLWYDD.gWIn Dywed wrth Rehoboam fab Solomon, brenin Jwda, ac wrth holl bobl Jwda a Benjamin a phawb arall,2Van Ond daeth gair Duw at Semaia, gu373?r Duw:_U9n Pan ddychwelodd Rehoboam i Jerwsalem, galwodd ynghyd holl dylwyth Jwda a llwyth Benjamin, cant a phedwar ugain o filoedd o ryfelwyr dethol, i ryfela yn erbyn Israel i adennill y frenhiniaeth i Rehoboam fab Solomon.FTn Wedi i Israel gyfan glywed fod Jeroboam wedi dychwelyd, anfonasant i'w wahodd i'r gymanfa, a'i urddo'n frenin dros Israel gyfan. Nid oedd ond llwyth Jwda'n unig yn glynu wrth linach Dafydd.LSn Ac y mae Israel mewn gwrthryfel yn erbyn llinach Dafydd hyd heddiw.:Ron Pan anfonodd y brenin atynt Adoram, goruchwyliwr y llafur gorfod, llabyddiodd yr Israeliaid ef a'i ladd; ond llwyddodd y Brenin Rehoboam i gyrraedd ei gerbyd a ffoi i Jerwsalem.XQ+n Ond yr oedd rhai Israeliaid yn byw yn nhrefi Jwda, a Rehoboam yn frenin arnynt.Pn A phan welodd holl Israel nad oedd y brenin am wrando arnynt, daeth ateb oddi wrth y bobl at y brenin: "Pa ran sydd i ni yn Nafydd? Nid oes cyfran inni ym mab Jesse. Adref i'th bebyll, Israel! Edrych at dy du375? dy hun, Ddafydd!" Yna aeth Israel adref.;Oqn Felly ni wrandawodd y brenin ar y bobl, oherwydd fel hyn y tynghedwyd gan yr ARGLWYDD, er mwyn i'r ARGLWYDD gyflawni'r gair a lefarodd drwy Aheia o Seilo wrth Jeroboam fab Nebat.#NAn Dywedodd wrthynt, "Trymhaodd fy nhad eich iau, ond fe'i gwnaf fi hi'n drymach; cystwyodd fy nhad chwi � chwip, ond fe'ch cystwyaf fi chwi � ffrewyll!"cMAn atebodd y brenin hwy'n chwyrn. Diystyrodd gyngor yr henuriaid, a derbyn cyngor y llanciau. L n Pan ddaeth Jeroboam a'r holl bobl at Rehoboam ar y trydydd dydd, yn �l gorchymyn y brenin, "Dewch yn �l ataf ymhen tridiau",K5n Mae'n wir i'm tad osod iau drom arnoch, ond fe'i gwnaf fi hi'n drymach. Cystwyodd fy nhad chwi � chwip, ond fe'ch cystwyaf fi chwi � ffrewyll!'"qJ]n Atebodd y llanciau oedd yn gyfoed ag ef, "Fel hyn y dywedi wrth y bobl hyn sy'n dweud wrthyt: 'Gwnaeth dy dad ein hiau yn drwm; ysgafnha dithau arnom.' Ie, dyma a ddywedi wrthynt: 'Y mae fy mys bach i yn braffach na llwynau fy nhad!I3n Gofynnodd iddynt hwy, "Beth ydych chwi'n fy nghynghori i ateb y bobl hyn sy'n dweud wrthyf, 'Ysgafnha rywfaint ar yr iau a osododd dy dad arnom'? "Hyn Ond gwrthododd y cyngor a roes yr henuriaid, a cheisiodd gyngor y llanciau oedd yn gyfoed ag ef ac yn aelodau o'i lys. Gn Eu hateb oedd, "Os byddi di heddiw yn was i'r bobl hyn, a'u gwasanaethu a'u hateb � geiriau teg, byddant yn weision i ti am byth." F;n Ymgynghorodd Rehoboam �'r henuriaid oedd yn llys ei dad Solomon pan oedd yn fyw, a gofynnodd, "Sut y byddech chwi'n fy nghynghori i ateb y bobl hyn?"dECn Dywedodd yntau wrthynt, "Ewch i ffwrdd am dridiau, ac yna dewch yn �l ataf." Aeth y bobl.D#n Trymhaodd dy dad ein hiau; os gwnei di'n awr ysgafnhau peth ar gaethiwed caled dy dad a'r iau drom a osododd arnom, yna fe'th wasanaethwn."^C7n Ond galwasant amdano, a daeth Jeroboam a holl gynulliad Israel a dweud wrth Rehoboam,Bn Pan glywodd Jeroboam fab Nebat, a oedd o hyd yn yr Aifft, lle'r oedd wedi ffoi rhag y Brenin Solomon, arhosodd yn yr Aifft.ZA 1n Aeth Rehoboam i Sichem, gan mai i Sichem y daethai holl Israel i'w urddo'n frenin.j@On +Pan fu farw Solomon, a'i gladdu yn ninas ei dad Dafydd, daeth ei fab Rehoboam yn frenin yn ei le.Y?-n *Deugain mlynedd oedd hyd yr amser y teyrnasodd Solomon yn Jerwsalem dros Israel.w>in )Am weddill hanes Solomon, popeth a gyflawnodd, a'i ddoethineb, onid yw ar gael yn llyfr gweithredoedd Solomon? =n (A cheisiodd Solomon ladd Jeroboam, ond ffodd Jeroboam draw i'r Aifft at Sisac brenin yr Aifft, ac yno y bu hyd farwolaeth Solomon.^<7n 'Rhoddaf Israel i ti er mwyn cosbi hil Dafydd oherwydd hyn; eto nid am byth chwaith.'"p;[n &Ac os gwrandewi ar bopeth a orchmynnaf, a rhodio yn fy ffyrdd, a gwneud yr hyn sy'n iawn gennyf, sef cadw fy neddfau a'm gorchmynion fel y gwnaeth fy ngwas Dafydd, byddaf gyda thi a chodaf iti du375? sicr fel y gwneuthum i Ddafydd.W:)n %Dewisaf dithau i deyrnasu ar gymaint ag a ddymuni, a byddi'n frenin ar Israel.9/n $Rhoddaf un llwyth i'w fab, fel y caiff fy ngwas Dafydd lamp ger fy mron am byth yn Jerwsalem, y ddinas a ddewisais i mi fy hun i osod fy enw yno.T8#n #Ond yr wyf am gymryd y deyrnas oddi ar ei fab a rhoi deg llwyth ohoni i ti.67gn "Eto nid wyf am gymryd y deyrnas i gyd o'i ddwylo; yn hytrach gadawaf ef yn bennaeth am ei oes, er mwyn fy ngwas Dafydd, a ddewisais ac a gadwodd fy ngorchmynion a'm deddfau.6n !Gwnaf hyn am ei fod wedi fy ngwadu i ac addoli Astoreth duwies y Sidoniaid, a Chemos duw Moab, a Milcom duw'r Ammoniaid, ac am nad yw wedi cerdded yn fy llwybrau i fel ei dad Dafydd, na gwneud yr hyn sy'n iawn gennyf fi, sef cadw fy ordeiniadau a'm barnedigaethau.5{n Ond caiff ef un llwyth er mwyn fy ngwas Dafydd, ac er mwyn Jerwsalem, y ddinas a ddewisais allan o holl lwythau Israel.44cn a dweud wrth Jeroboam, "Cymer ddeg o'r darnau, oherwydd fel hyn y dywedodd ARGLWYDD Dduw Israel: 'Yr wyf ar rwygo'r deyrnas o afael Solomon, a rhoi i ti ddeg o'r llwythau.R3n Cydiodd Aheia yn y fantell newydd oedd amdano a'i rhwygo'n ddeuddeg darn,(2Kn Y pryd hwnnw digwyddodd i Jeroboam fynd o Jerwsalem, ac ar y ffordd cyfarfu �'r proffwyd Aheia o Seilo mewn mantell newydd, heb neb ond hwy ill dau yn y fan..1Wn yr oedd Jeroboam yn u373?r medrus; a phan welodd Solomon sut yr oedd y llanc yn gwneud ei waith, gwnaeth ef yn arolygwr dros holl fintai llafur gorfod llwyth Joseff.0 n A dyma'r achos iddo wrthryfela yn erbyn y brenin: pan oedd Solomon yn codi'r Milo ac yn cau'r bwlch ym mur dinas ei dad Dafydd,&/Gn Un arall a gododd mewn gwrthryfel yn erbyn y brenin oedd Jeroboam fab Nebat, Effratead o Sereda, a swyddog i Solomon; gwraig weddw o'r enw Serfa oedd ei fam..)n Bu'n wrthwynebydd i Israel tra bu Solomon yn fyw, ac yn gwneud cymaint o ddrwg � Hadad, am ei fod yn ffieiddio Israel ac yn frenin ar Syria.-n Casglodd rai o'i gwmpas a mynd yn gapten gwylliaid, ar �l y lladdfa a wnaeth Dafydd arnynt, ac aethant i fyw i Ddamascus a'i rheoli.,n Gwrthwynebydd arall a gododd Duw i Solomon oedd Reson fab Eliada. Yr oedd hwn wedi ffoi oddi wrth ei arglwydd, Hadadeser brenin Soba.z+on Gofynnodd Pharo, "Ond beth sy'n brin arnat gyda mi, dy fod am fynd adref?" Meddai yntau, "Dim, ond gad imi fynd."*9n Ond pan glywodd Hadad yn yr Aifft fod Dafydd wedi marw, a bod Joab capten y llu hefyd wedi marw, dywedodd wrth Pharo, "Gad imi fynd i'm gwlad fy hun.")9n Pan roddodd chwaer Tachpenes enedigaeth i'w fab Genubath, magodd Tachpenes ef ar aelwyd Pharo, fel bod Genubath yng nghartref Pharo gyda phlant Pharo.( n Enillodd Hadad ffafr mawr yng ngolwg Pharo, a rhoddodd yntau chwaer ei wraig, sef chwaer y Frenhines Tachpenes, yn wraig iddo.;'qn Wedi gadael Midian a chyrraedd Paran, cymerasant rai gyda hwy o Paran a dod i'r Aifft at Pharo brenin yr Aifft; rhoddodd yntau lety i Hadad, a threfnu i'w gynnal a rhoi tir iddo. & n Ond yr oedd Hadad, a oedd yn llanc ifanc ar y pryd, wedi dianc i lawr i'r Aifft gyda'r rhai o'r Edomiaid a fu'n weision i'w dad.W%)n Arhosodd Joab a'r holl Israeliaid yno am chwe mis, nes difa pob gwryw yn Edom.$ n Yr oedd Dafydd wedi difa Edom pan aeth Joab capten y llu draw i gladdu'r lladdedigion, ac yr oedd wedi lladd pob gwryw yn Edom.a#=n A chododd yr ARGLWYDD Hadad yr Edomiad o deulu brenhinol Edom yn wrthwynebydd i Solomon. "n Ond nid wyf am rwygo ymaith y deyrnas i gyd; gadawaf un llwyth i'th fab, er mwyn fy ngwas Dafydd ac er mwyn Jerwsalem, a ddewisais."m!Un Eto, er mwyn dy dad Dafydd, nid yn dy oes di y gwnaf hyn chwaith, ond oddi wrth dy fab y rhwygaf hi.  n Ond ni chadwodd yr hyn a orch-mynnodd yr ARGLWYDD. Am hynny dywedodd yr ARGLWYDD wrth Solomon, "Gan mai dyma dy ddewis, ac nad wyt ti wedi cadw fy nghyfamod na'm deddfau a orchmynnais iti, yr wyf am rwygo'r deyrnas oddi wrthyt a'i rhoi i un o'th weision.Jn a'i rybuddio ynglu375?n � hyn, nad oedd i addoli duwiau eraill.~wn Digiodd yr ARGLWYDD wrth Solomon am iddo droi oddi wrth ARGLWYDD Dduw Israel, ac yntau wedi ymddangos ddwywaith iddo,gIn Gwnaeth yr un modd i'w holl wragedd estron oedd yn parhau i arogldarthu ac aberthu i'w duwiau.+n Dyna'r pryd yr adeiladodd Solomon uchelfa i Cemos ffieiddbeth Moab, ac i Moloch ffieidd-beth yr Ammoniaid, ar y mynydd i'r dwyrain o Jerwsalem.iMn a gwnaeth ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD, heb lwyr ddilyn yr ARGLWYDD fel y gwnaeth ei dad Dafydd.^7n Aeth Solomon i addoli Astoreth duwies y Sidoniaid, a Milcom ffieiddbeth yr Ammoniaid;#An Pan heneiddiodd Solomon, hudodd ei wragedd ef i ddilyn duwiau estron, ac nid oedd ei galon yn llwyr gyda'r ARGLWYDD ei Dduw, fel y bu calon ei dad Dafydd.iMn Yr oedd ganddo saith gant o brif wragedd a thri chant o ordderchwragedd; a hudodd ei wragedd ef.^7n y cenhedloedd y dywedodd yr ARGLWYDD wrth yr Israeliaid amdanynt, "Peidiwch �'u priodi, a pheidiwch � rhoi mewn priodas iddynt; byddant yn sicr o'ch hudo i ddilyn eu duwiau." Ond dal i'w caru a wn�i Solomon.~ yn Carodd y Brenin Solomon lawer o ferched estron heblaw merch Pharo � merched o Moab, Ammon, Edom, Sidon a'r Hethiaid,'In Byddent yn mewnforio cerbyd o'r Aifft am chwe chant o siclau arian, a cheffyl am gant a hanner, ac yn eu hallforio i holl frenhinoedd yr Hethiaid a'r Syriaid.{qn o'r Aifft a Cu373?e y d�i ceffylau Solomon, a byddai porthmyn y brenin yn eu cyrchu o Cu373?e am bris penodedig.{qn Parodd y brenin i arian fod mor aml yn Jerwsalem � cherrig, a chedrwydd mor gyffredin � sycamorwydd y Seffela.3an Casglodd Solomon gerbydau a meirch; ac yr oedd ganddo fil a phedwar cant o gerbydau a deuddeng mil o feirch, a gedwid yn y dinasoedd cerbyd a chyda'r brenin yn Jerwsalem.uen Bob blwyddyn d�i rhai �'u rhoddion � llestri arian ac aur, gwisgoedd, myrr, perlysiau, meirch a mulod.fGn Ac yr oedd y byd i gyd yn ymweld � Solomon i glywed y ddoethineb a roddodd Duw yn ei galon.Z/n Rhagorodd y Brenin Solomon ar holl frenhinoedd y ddaear mewn cyfoeth a doethineb.2_n Yr oedd gan y brenin ar y m�r longau Tarsis gyda llynges Hiram, ac unwaith bob tair blynedd fe dd�i llongau Tarsis �'u llwyth o aur, arian, ifori, epaod a pheunod.] 5n Ni wnaed ei thebyg mewn unrhyw deyrnas. Yr oedd holl lestri gwledda'r Brenin Solomon o aur, a holl offer Tu375? Coedwig Lebanon yn aur pur. Nid oedd yr un ohonynt o arian, am nad oedd bri arno yn nyddiau Solomon.R n Yr oedd hefyd ddeuddeg llew yn sefyll, un bob pen i bob un o'r chwe gris. n Yr oedd chwe gris i'r orseddfainc, pen ych ar gefn yr orseddfainc, dwy fraich o boptu i'r sedd, a dau lew yn sefyll wrth y breichiau.R n Gwnaeth y brenin orseddfainc fawr o ifori, a'i goreuro �'r aur coethaf. n Gwnaeth hefyd dri chan bwcled o aur gyr, gyda thri mina o aur ym mhob un; a rhoddodd y brenin hwy yn Nhu375? Coedwig Lebanon.kQn Gwnaeth y Brenin Solomon ddau gan tarian o aur gyr, a rhoi chwe chant o siclau aur ym mhob tarian.n heblaw yr hyn a g�i gan y march-nadwyr ac o enillion masnachwyr, ac oddi wrth holl frenhinoedd Arabia a'r rheolwyr talaith.jOn Yr oedd pwysau'r aur a dd�i i Solomon mewn blwyddyn yn chwe chant chwe deg a chwech o dalentau,5en Rhoddodd y Brenin Solomon i frenhines Sheba bopeth a chwen-ychodd, yn ychwaneg at yr hyn a roddodd iddi o'i haelioni brenhinol. Yna troes hi a'i gosgordd yn �l i'w gwlad.8kn Gwnaeth y brenin fracedau i du375?'r ARGLWYDD ac i du375?'r brenin o'r coed almug, a hefyd delynau a nablau i'r cantorion. Ni ddaeth ac ni welwyd cystal coed almug hyd heddiw.san Byddai llynges Hiram yn dod ag aur o Offir; byddai hefyd yn cludo o Offir lawer iawn o goed almug a gemau.;qn Yna rhoddodd hi i'r brenin chwe ugain talent o aur a llawer iawn o beraroglau a gemau. Ni chafwyd byth wedyn gymaint o beraroglau ag a roddodd brenhines Sheba i'r Brenin Solomon.Dn Bendith ar yr ARGLWYDD dy Dduw, a'th hoffodd di ddigon i'th osod ar orseddfainc Israel. Am i'r ARGLWYDD garu Israel am byth, y mae wedi dy roi di'n frenin, i weinyddu barn a chyfiawnder."gIn Gwyn fyd dy wu375?r, y gweision hyn sy'n gweini'n feunyddiol arnat ac yn clywed dy ddoethineb.A}n Eto nid oeddwn yn credu'r hanes nes imi ddod a gweld �'m llygaid fy hun � ac wele, ni ddywedwyd mo'r hanner wrthyf! Y mae dy ddoethineb a'th gyfoeth yn rhagori ar yr hyn a glywais.f~Gn Addefodd wrth y brenin, "Gwir oedd yr hyn a glywais yn fy ngwlad amdanat ac am dy ddoethineb.5}en ac arlwy ei fwrdd, eisteddiad ei swyddogion, gwasanaeth ei weision a'i drulliaid yn eu lifrai, a'r poethoffrymau y byddai'n eu hoffrymu i'r ARGLWYDD, diffygiodd ei hysbryd.X|+n A phan welodd brenhines Sheba holl ddoethineb Solomon, a'r tu375? a adeiladodd,g{In ac atebodd yntau bob un o'i gofyniadau; nid oedd dim yn rhy dywyll i'r brenin ei esbonio iddi.5zen Daeth i Jerwsalem gyda gosgordd niferus iawn � camelod yn cludo peraroglau a st�r fawr o aur a gemau. Pan ddaeth hi at Solomon, dywedodd wrtho'r cwbl oedd ar ei meddwl,Zy 1n Pan glywodd brenhines Sheba am fri Solomon, daeth i'w brofi � chwestiynau caled.dxCn Aethant i Offir a dod � phedwar cant ac ugain o dalentau aur oddi yno i'r Brenin Solomon.cwAn ac anfonodd Hiram longwyr profiadol o blith ei weision yn y llongau gyda gweision Solomon.nvWn Creodd y Brenin Solomon lynges yn Esion-geber sydd gerllaw Elath ar lan y M�r Coch yng ngwlad Edom;Jun Byddai Solomon yn offrymu poethoffrymau a heddoffrymau dair gwaith yn y flwyddyn ar yr allor a gododd i'r ARGLWYDD, ac at hynny yn arogldarthu gerbron yr ARGLWYDD. Felly y gorffennodd y tu375?.tn Yr adeg honno ymfudodd merch Pharo o Ddinas Dafydd i fyny i'r tu375? a gododd Solomon iddi; wedyn fe adeiladodd ef y Milo.msUn a hwy hefyd oedd prif arolygwyr gwaith Solomon � pum cant a hanner ohonynt, yn rheoli'r gweithwyr.&rGn Ni wnaeth Solomon yr un o'r Israeliaid yn gaethwas; hwy oedd ei filwyr, ei swyddogion, ei gadfridogion a'i gapteiniaid a phenaethiaid ei gerbydau a'i feirch,-qUn Yr oedd disgynyddion y rhain yn parhau yn y wlad am nad oedd yr Israeliaid wedi medru eu difa, ac arnynt hwy y gosododd Solomon lafur gorfod sy'n parhau hyd heddiw.p-n Gorfodwyd llafur oddi wrth holl weddill poblogaeth yr Amoriaid, Hethiaid, Peresiaid, Hefiaid a Jebusiaid, nad oeddent yn perthyn i'r Israeliaid.Wo)n a'r holl ddinasoedd st�r oedd gan Solomon, a'r dinasoedd cerbydau a'r dinasoedd meirch, a phopeth arall a ddymunai Solomon ei adeiladu, prun ai yn Jerwsalem neu yn Lebanon neu drwy holl gyrrau ei deyrnas.6nin Baalath a Tamar yn y diffeithwch yn nhir Jwda,Jmn ac ailadeiladodd Solomon Geser. Hefyd adeiladodd Beth-horon Isaf,9lmn Yr oedd Pharo brenin yr Aifft wedi dod a chipio Geser, a'i llosgi, a lladd y Canaaneaid oedd yn byw yn y ddinas, ac yna wedi ei rhoi'n anrheg briodas i'w ferch, gwraig Solomon;.kWn Dyma gyfrif y llafur gorfod a bennodd y Brenin Solomon er mwyn adeiladu tu375?'r ARGLWYDD a'i du375? ei hun, a'r Milo, a hefyd mur Jerwsalem a Hasor, Megido a Geser.=jwn Chwe ugain talent o aur a anfonodd Hiram at y brenin.ri_n a dywedodd, "Beth yw'r trefi hyn yr wyt wedi eu rhoi imi, fy mrawd?" A gelwir hwy Gwlad Cabwl hyd heddiw.ehEn Ond pan ddaeth Hiram o Tyrus i edrych y trefi a roes Solomon iddo, nid oeddent wrth ei fodd,ugen am fod Hiram brenin Tyrus wedi cyflenwi coed cedrwydd a ffynidwydd ac aur, gymaint ag a ddymunai, i Solomon.$fCn Ar derfyn ugain mlynedd, wedi i Solomon adeiladu'r ddau du375?, sef tu375?'r ARGLWYDD a thu375?'r brenin, fe roes y brenin ugain tref yng Ngalilea i Hiram,Pen A dywedir, 'Am iddynt wrthod yr ARGLWYDD eu Duw, a ddaeth �'u hynafiaid o'r Aifft, a glynu wrth dduwiau estron a'u haddoli a'u gwasanaethu; dyna pam y dygodd yr ARGLWYDD yr holl ddrwg yma arnynt.'"/dYn Bydd y tu375? hwn yn adfail, a phob un sy'n mynd heibio iddo yn chwibanu mewn syndod, ac yn dweud, 'Pam y gwnaeth yr ARGLWYDD fel hyn i'r wlad hon ac i'r tu375? hwn?')cMn yna difodaf Israel o'r tir a rois iddynt, a bwriaf o'm golwg y tu375? a gysegrais i'm henw, a bydd Israel yn mynd yn ddihareb ac yn wawd ymysg yr holl bobloedd.Jbn Ond os byddwch chwi a'ch plant yn gwrthgilio oddi wrthyf ac yn peidio � chadw fy ngorchmynion a'm hordinhadau, a osodais i chwi, ac os byddwch yn mynd a gwasanaethu duwiau estron a'u haddoli,an yna sicrhaf dy orsedd frenhinol dros Israel am byth, fel y dywedais wrth dy dad Dafydd, 'Gofalaf na fyddi heb etifedd ar orsedd Israel.'$`Cn Ac os byddi di'n rhodio ger fy mron fel y rhodiodd dy dad Dafydd, yn gywir ac uniawn, a gwneud popeth a orchmynnaf iti, a chadw fy neddfau a'm cyfreithiau,K_n Dywedodd yr ARGLWYDD wrtho, "Clywais dy weddi a'th ddeisyfiad a wnaethost ger fy mron; cysegrais y tu375? hwn a godaist, a gosod f'enw yno am byth, a bydd fy llygaid a'm calon tuag yno hyd byth.^^7n fe ymddangosodd yr ARGLWYDD iddo'r eildro, fel yr oedd wedi ymddangos iddo yn Gibeon.i] On Wedi i Solomon orffen adeiladu tu375?'r ARGLWYDD a thu375?'r brenin a'r cwbl a ddymunai ei wneud,O\nBAr yr wythfed dydd gollyngodd y bobl ymaith, ac wedi iddynt fendithio'r brenin, aethant adref yn llawen ac yn falch o galon am yr holl ddaioni a wnaeth yr ARGLWYDD i'w was Dafydd ac i'w bobl Israel.$[CnAA'r pryd hwnnw cadwodd Solomon, a holl Israel gydag ef, u373?yl gerbron yr ARGLWYDD ein Duw am wythnos, yn gynulliad mawr, o Lebo-hamath hyd nant yr Aifft.)ZMn@Ar y diwrnod hwnnw cysegrodd y brenin ganol y cwrt oedd o flaen tu375?'r ARGLWYDD, gan mai yno'r oedd yn offrymu'r poethoffrwm a'r bwydoffrwm a braster yr heddoffrwm, am fod yr allor bres oedd gerbron yr ARGLWYDD yn rhy fach i dderbyn y poethoffrwm a'r bwydoffrwm a braster yr heddoffrwm.0Y[n?Aberthodd Solomon i'r ARGLWYDD ddwy fil ar hugain o wartheg a chwe ugain mil o ddefaid yn heddoffrwm. Felly y cysegrodd y brenin a'r holl Israeliaid du375?'r ARGLWYDD.QXn>Yna bu'r brenin, a holl Israel gydag ef, yn aberthu gerbron yr ARGLWYDD.W{n=Bydded eich calon yn llwyr ymroddedig i'r ARGLWYDD ein Duw, i rodio yn ei ordinhadau a chadw ei orchmynion fel heddiw."WV)n=<CynAnfonodd negesyddion i'r ddinas at Ahab brenin Israel,-B WnCasglodd Ben-hadad brenin Syria ei holl lu, gyda meirch a cherbydau, a deuddeg ar hugain o frenhinoedd gydag ef, ac aeth i warchae ar Samaria a brwydro yn ei herbyn.UA%nDywedodd wrtho, "Dos yn �l; beth a wneuthum i ti?" Aeth yntau'n �l a chymryd y wedd ychen a'u lladd, a berwi'r cig � g�r yr ychen, a'i roi i'r bobl i'w fwyta. Yna fe ddilynodd Elias a gweini arno.}@unGadawodd yntau'r ychen a rhedeg ar �l Elias a dweud, "Gad imi ffarwelio �'m tad a'm mam, ac mi ddof ar dy �l."4?cnWedi iddo ymadael oddi yno, cafodd Eliseus fab Saffat yn aredig, a deuddeg gwedd o'i flaen, ac yntau gyda'r ddeuddegfed. Wrth fynd heibio, taflodd Elias ei fantell drosto._>9nOnd gadawaf yn weddill yn Israel y saith mil sydd heb blygu glin i Baal, na'i gusanu."=nPwy bynnag fydd yn dianc rhag cleddyf Hasael, bydd Jehu yn ei ladd; pwy bynnag fydd yn dianc rhag cleddyf Jehu, bydd Eliseus yn ei ladd.h<Kna Jehu fab Nimsi yn frenin ar Israel, ac Eliseus fab Saffat o Abel-mehola yn broffwyd yn dy le.;nDywedodd yr ARGLWYDD wrtho, "Dos yn �l i gyfeiriad anialwch Damascus, a phan gyrhaeddi, eneinia Hasael yn frenin ar Syria,n:WnAtebodd yntau, "B�m i'n selog iawn dros ARGLWYDD Dduw y Lluoedd; cefnodd yr Israeliaid ar dy gyfamod, a bwrw d'allorau i lawr, a lladd dy broffwydi �'r cleddyf; myfi'n unig sydd ar �l, ac y maent yn ceisio f'einioes innau."9)n Pan glywodd Elias, lapiodd ei wyneb yn ei fantell a mynd i sefyll yng ngenau'r ogof; a daeth llais yn gofyn iddo, "Beth a wnei di yma, Elias?"-8Wn Ar �l y t�n, distawrwydd llethol.j7On Yna dywedwyd wrtho, "Dos allan a saf ar y mynydd o flaen yr ARGLWYDD." A dyma'r ARGLWYDD yn dod heibio. Bu gwynt cryf nerthol, yn rhwygo mynyddoedd a dryllio creigiau, o flaen yr ARGLWYDD; nid oedd yr ARGLWYDD yn y gwynt. Ar �l y gwynt bu daeargryn; nid oedd yr ARGLWYDD yn y ddaeargryn. Ar �l y ddaeargryn bu t�n; nid oedd yr ARGLWYDD yn y t�n.o6Yn Dywedodd yntau, "B�m i'n selog iawn dros ARGLWYDD Dduw y Lluoedd; cefnodd yr Israeliaid ar dy gyfamod, a bwrw d'allorau i lawr, a lladd dy broffwydi �'r cleddyf; myfi'n unig sydd ar �l, ac y maent yn ceisio f'einioes innau."f5Gn Yno aeth i ogof i aros, a daeth gair yr ARGLWYDD ato gan ddweud, "Beth a wnei di yma, Elias?" 4 nCododd yntau a bwyta ac yfed; a cherddodd yn nerth yr ymborth hwnnw am ddeugain diwrnod a deugain nos, hyd at Horeb, mynydd Duw.m3UnDaeth yr angel yn �l eilwaith a'i gyffwrdd a dweud, "Cod, bwyta, rhag i'r daith fod yn ormod iti."s2anA phan edrychodd, wrth ei ben yr oedd teisen radell a ffiolaid o ddu373?r; a bwytaodd ac yfed ac ailgysgu.v1gnOnd wedi iddo orwedd a chysgu dan ryw bren banadl, dyna angel yn ei gyffwrdd ac yn dweud wrtho, "Cod, bwyta."0!nGadawodd ei was yno, ond aeth ef yn ei flaen daith diwrnod i'r anialwch. Pan oedd yn cymryd seibiant dan ryw bren banadl, deisyfodd o'i galon am gael marw, a dywedodd, "Dyma ddigon bellach, O ARGLWYDD; cymer f'einioes, oherwydd nid wyf fi ddim gwell na'm hynafiaid."W/)nOfnodd yntau a dianc am ei einioes nes dod i Beerseba, oedd yn perthyn i Jwda.C.nYna anfonodd Jesebel negesydd i ddweud wrth Elias, "Fel hyn y gwnelo'r duwiau i mi, a rhagor, os na fyddaf wedi gwneud dy einioes di fel einioes un ohonynt hwy erbyn yr amser hwn yfory."w- knMynegodd Ahab i Jesebel y cwbl yr oedd Elias wedi ei wneud, a'i fod wedi lladd yr holl broffwydi �'r cleddyf.,{n.Daeth llaw yr ARGLWYDD ar Elias, tynhaodd yntau rwymyn am ei lwynau, a rhedodd o flaen Ahab hyd at y fynedfa i Jesreel.+n-Ar fyr dro duodd yr awyr gan gymylau a gwynt, a bu glaw trwm; ond yr oedd Ahab wedi gyrru yn ei gerbyd a chyrraedd Jesreel.Q*n,A'r seithfed tro dywedodd y llanc, "Mae yna gwmwl bychan fel cledr llaw yn codi o'r m�r." Yna dywedodd Elias wrtho, "Dos, dywed wrth Ahab, 'Gwna dy gerbyd yn barod a dos, rhag i'r glaw dy rwystro.'"3)an+Yna dywedodd wrth ei lanc, "Dos di i fyny ac edrych tua'r m�r." Ac wedi iddo fynd ac edrych dywedodd, "Nid oes dim i'w weld." A saith waith y dywedodd wrtho, "Dos eto."(n*Felly aeth Ahab yn ei �l i fwyta ac yfed, ond aeth Elias i fyny i ben Carmel, a gwargrymu ar y ddaear nes bod ei wyneb rhwng ei liniau.a'=n)Dywedodd Elias wrth Ahab, "Dos yn �l, cymer fwyd a diod, oherwydd y mae su373?n glaw."6&gn(Yna dywedodd Elias wrthynt, "Daliwch broffwydi Baal; peidiwch � gadael i'r un ohonynt ddianc." Ac wedi iddynt eu dal, aeth Elias � hwy i lawr i nant Cison a'u lladd yno.r%_n'Pan welsant, syrthiodd yr holl bobl ar eu hwyneb a dweud, "Yr ARGLWYDD sydd Dduw! Yr ARGLWYDD sydd Dduw!"$n&Ar hynny disgynnodd t�n yr ARGLWYDD ac ysu'r poethoffrwm, y coed, y cerrig, a'r llwch, a lleibio'r du373?r oedd yn y ffos.#%n%Ateb fi, O ARGLWYDD, ateb fi, er mwyn i'r bobl hyn wybod mai tydi, O ARGLWYDD, sydd Dduw, ac mai ti sydd yn troi eu calon yn �l drachefn."j"On$Pan ddaeth awr offrymu'r hwyroffrwm, nesaodd y proffwyd Elias a dweud, "O ARGLWYDD, Duw Abraham, Isaac ac Israel, p�r wybod heddiw mai ti sydd Dduw yn Israel, a minnau'n was iti, ac mai trwy dy air di y gwneuthum hyn i gyd.K!n#nes bod y du373?r yn llifo o amgylch yr allor ac yn llenwi'r ffos.^ 7n"ac yna meddai, "Llanwch bedwar llestr � du373?r, a'i dywallt ar yr aberth a'r coed." Yna dywedodd, "Gwnewch eilwaith"; a gwnaethant yr eildro. Yna dywedodd, "Gwnewch y drydedd waith"; a gwnaethant y trydydd tro,?{n!Trefnodd y coed, a darnio'r bustach a'i osod ar y coed,n Yna adeiladodd y cerrig yn allor yn enw'r ARGLWYDD, ac o gylch yr allor gwneud ffos ddigon mawr i gymryd dau fesur o had.na chymerodd ddeuddeg carreg, yn �l nifer llwythau meibion Jacob (yr un y daeth gair yr ARGLWYDD ato yn dweud, "Israel fydd dy enw").'nYna dywedodd Elias wrth yr holl bobl, "Dewch yn nes ataf"; a daeth yr holl bobl ato. Trwsiodd yntau allor yr ARGLWYDD a oedd wedi ei malurio; ;nAc wedi i hanner dydd fynd heibio, yr oeddent yn dal i broffwydo'n orffwyll hyd adeg offrymu'r hwyroffrwm; ond nid oedd llef nac ateb na sylw i'w gael.vgnGalwasant yn uwch, a'u hanafu eu hunain yn �l eu harfer � chyllyll a phicellau nes i'r gwaed lifo arnynt.p[nErbyn hanner dydd yr oedd Elias yn eu gwatwar ac yn dweud, "Galwch yn uwch, oherwydd duw ydyw; hwyrach ei fod yn synfyfyrio, neu wedi troi o'r neilltu, neu wedi mynd ar daith; neu efallai ei fod yn cysgu a bod yn rhaid ei ddeffro."BnAc wedi cymryd y bustach a roddwyd iddynt a'i baratoi, galwasant ar Baal o'r bore hyd hanner dydd, a dweud, "Baal, ateb ni!" Ond nid oedd llef nac ateb, er iddynt lamu o gylch yr allor.KnAtebodd yr holl bobl, "Cynllun da!" Dywedodd Elias wrth broffwydi Baal, "Dewiswch chwi un bustach a'i baratoi'n gyntaf, gan eich bod yn niferus, a galwch ar eich duw, ond peidio � rhoi t�n."p[nYna galwch chwi ar eich duw chwi, a galwaf finnau ar yr ARGLWYDD, a'r duw a etyb drwy d�n fydd Dduw."6gnRhodder inni ddau fustach, hwy i ddewis un a'i ddatgymalu a'i osod ar y coed, ond heb roi t�n dano; a gwnaf finnau'r llall yn barod a'i osod ar y coed, heb roi t�n dano. nYna meddai Elias wrth y bobl, "Myfi fy hunan a adawyd yn broffwyd i'r ARGLWYDD, tra mae proffwydi Baal yn bedwar cant a hanner.G nPan ddaeth Elias at yr holl bobl, gofynnodd, "Pa hyd yr ydych yn cloffi rhwng dau feddwl? Os yr ARGLWYDD sydd Dduw, dilynwch ef; ac os Baal, dilynwch hwnnw." Ond nid atebodd y bobl air iddo.T#nAnfonodd Ahab at yr holl Israeliaid, a chasglu'r proffwydi i Fynydd Carmel.0[nAnfon yn awr a chasgla ataf holl Israel i Fynydd Carmel, a hefyd y pedwar cant a hanner o broffwydi Baal a'r pedwar cant o broffwydi Asera y mae Jesebel yn eu cynnal." nAtebodd yntau, "Nid myfi sydd wedi cythryblu Israel, ond tydi a'th deulu, drwy wrthod gorchmynion yr ARGLWYDD a dilyn y Baalim.QnPan welodd Ahab ef, dywedodd wrtho, "Ai ti sydd yna, gythryblwr Israel?"W)nYna aeth Obadeia i gyfarfod Ahab a dweud wrtho; ac aeth Ahab i gyfarfod Elias.  nDywedodd Elias, "Cyn wired � bod ARGLWYDD y Lluoedd yn fyw, yr hwn yr wyf yn ei wasanaethu, yr wyf am ymddangos iddo heddiw."l SnA dyma ti'n dweud wrthyf, 'Dos a dywed wrth f'arglwydd fod Elias ar gael'! Y mae'n sicr o'm lladd."U %n Oni ddywedodd neb wrth f'arglwydd yr hyn a wneuthum pan oedd Jesebel yn lladd proffwydi'r ARGLWYDD, fy mod wedi cuddio cant o broffwydi'r ARGLWYDD mewn ogof, fesul hanner cant, a'u cynnal � bwyd a diod?d Cn Cyn gynted ag yr af oddi wrthyt, bydd ysbryd yr ARGLWYDD yn dy gipio, ni wn i ble. Ac os af i ddweud wrth Ahab, ac yntau'n methu dy gael, bydd yn fy lladd � ac y mae dy was wedi ofni'r ARGLWYDD er pan oedd yn fachgen.T #n A dyma ti'n dweud wrthyf, 'Dos a dywed wrth dy arglwydd fod Elias ar gael'!oYn Cyn wired � bod yr ARGLWYDD dy Dduw yn fyw, nid oes na chenedl na theyrnas nad yw f'arglwydd wedi anfon yno i'th geisio; a phan ddywedent, 'Nid yw yma', byddai'n mynnu i'r deyrnas neu'r genedl dyngu llw nad oeddent wedi dy weld.Y-n Ond meddai hwnnw, "Beth yw fy mai, dy fod yn rhoi dy was yn llaw Ahab i'm lladd?NnIe," atebodd yntau, "dos a dywed wrth dy arglwydd fod Elias ar gael."+nA phan oedd Obadeia ar ei ffordd, daeth Elias i'w gyfarfod; adnabu yntau ef, a syrthio ar ei wyneb a dweud, "Ai ti sydd yna, f'arglwydd Elias?"q]nAc wedi rhannu'r wlad rhyngddynt i gerdded drwyddi, aeth Ahab ei hun un ffordd, ac Obadeia ffordd arall.7inA dywedodd Ahab wrth Obadeia, "Cerdda drwy'r wlad i bob ffynnon a nant, ac efallai y down o hyd i laswellt, a chadw'r ceffylau a'r mulod yn fyw, rhag inni golli pob anifail."OnYr oedd Obadeia yn ofni'r ARGLWYDD yn fawr, a phan ddistrywiodd Jesebel broffwydi'r ARGLWYDD, fe gymerodd Obadeia gant o broffwydi a'u cuddio mewn ogof fesul hanner cant, a'u cynnal � bwyd a diod.]5nGan fod y newyn yn drwm yn Samaria, galwodd Ahab ar Obadeia, goruchwyliwr ei du375?.-WnAeth Elias i'w ddangos ei hun i Ahab.% GnAeth cryn amser heibio, ac yn y drydedd flwyddyn daeth gair yr ARGLWYDD at Elias gan ddweud, "Dos, dangos dy hun i Ahab er mwyn imi roi glaw ar wyneb y tir."s~anDyw-edodd y wraig wrth Elias, "Gwn yn awr dy fod yn u373?r Duw, a bod gair yr ARGLWYDD yn wir yn dy enau." }nCymerodd Elias y bachgen, a mynd ag ef i lawr o'r llofft i mewn i'r tu375? a'i roi i'w fam, a dweud, "Edrych, y mae dy fab yn fyw."d|CnGwrandawodd yr ARGLWYDD ar lef Elias, a daeth einioes y bachgen yn �l iddo, ac adfywiodd.{-nYna ymestynnodd ar y bachgen dair gwaith, a galw ar yr ARGLWYDD a dweud, "O ARGLWYDD, fy Nuw, bydded i einioes y bachgen hwn ddod yn �l iddo."znGalwodd ar yr ARGLWYDD a dweud, "O ARGLWYDD, fy Nuw, a wyt yn dwyn drwg hyd yn oed ar y weddw y cefais lety ganddi, ac yn lladd ei mab?" ynMeddai yntau wrthi, "Rho dy fab i mi." Cymerodd ef o'i mynwes a'i gludo i'r llofft lle'r oedd yn byw, a'i osod i orwedd ar ei wely.x!nA dywedodd hi wrth Elias, "Beth sydd gennyt yn f'erbyn, u373?r Duw? Ai dod ataf a wnaethost i dynnu sylw at fy nghamwedd, a lladd fy mab?"zwonYmhen ysbaid clafychodd mab y wraig oedd biau'r tu375?; aeth yn ddifrifol wael, fel nad oedd anadl ar �l ynddo.fvGnNid aeth y celwrn blawd yn wag na'r st�n olew yn sych, yn �l gair yr ARGLWYDD drwy Elias.Wu)nGwnaeth hithau yn �l gair Elias, a chafodd ef a hi a'i theulu fwyd am amser.,tSnOherwydd fel hyn y dywed ARGLWYDD Dduw Israel: 'Nid �'r celwrn blawd yn wag na'r st�n olew yn sych hyd y dydd y bydd yr ARGLWYDD yn rhoi glaw ar wyneb y tir.'"0s[n Dywedodd Elias wrthi, "Paid ag ofni; dos a gwna fel y dywedaist, ond gwna ohono yn gyntaf deisen fach i mi, a thyrd � hi ataf, a pharatoi i ti dy hun a'th fab wedyn.r}n Ond meddai hi, "Cyn wired � bod yr ARGLWYDD dy Dduw yn fyw, nid oes gennyf yr un dorth, dim ond llond dwrn o flawd yn y celwrn a diferyn o olew yn y st�n; casglu ychydig briciau yr oeddwn er mwyn eu paratoi i mi a'm mab i fwyta, ac yna trengi."^q7n Pan aeth i'w 'mofyn, galwodd ar ei h�l, "A thyrd � thamaid o fara imi yn dy law.":pon Cododd a mynd i Sareffath, a phan gyrhaeddodd borth y dref, yno'r oedd gwraig weddw yn casglu priciau; galwodd arni a dweud, "Estyn imi gwpanaid bach o ddu373?r, imi gael yfed."xokn Cod a dos i Sareffath, sydd yn perthyn i Sidon, ac aros yno; wele, yr wyf yn peri i wraig weddw yno dy borthi."%nGna daeth gair yr ARGLWYDD ato:@m}nOnd ymhen amser sychodd y nant o ddiffyg glaw yn y wlad,KlnBore a hwyr d�i cigfrain � bara a chig iddo, ac yfai o'r nant.gkInAeth yntau a gwneud yn �l gair yr ARGLWYDD ac aros yn nant Cerith i'r dwyrain o'r Iorddonen.>jynCei yfed o'r nant, a pharaf i gigfrain dy borthi yno."fiGnDos oddi yma a thro tua'r dwyrain ac ymguddia yn nant Cerith, sydd i'r dwyrain o'r Iorddonen.)hOnWedyn daeth gair yr ARGLWYDD ato:Tg %nDywedodd Elias y Thesbiad o Thisbe yn Gilead wrth Ahab, "Cyn wired � bod ARGLWYDD Dduw Israel yn fyw, yr hwn yr wyf yn ei wasanaethu, ni bydd na gwlith na glaw y blynyddoedd hyn ond yn �l fy ngair i."jfOn"Yn ei adeg ef ailadeiladwyd Jericho gan Hiel o Fethel. Yr oedd ei sylfaenu wedi costio iddo Abiram, ei gyntafanedig, a gosod ei dorau wedi costio iddo Segub ei fab ieuengaf � yn unol � gair yr ARGLWYDD drwy Josua fab Nun.Xe+n!Gwnaeth fwy i ddigio ARGLWYDD Dduw Israel na holl frenhinoedd Israel o'i flaen.ldSn Cododd Ahab allor i Baal yn nhu375? Baal, a adeiladodd yn Samaria, a hefyd fe wnaeth ddelw o Asera.1c]nAc fel petai'n ddibwys ganddo rodio ym mhechodau Jeroboam fab Nebat, fe gymerodd yn wraig Jesebel, merch Ethbaal brenin y Sidoniaid, ac yna addoli Baal ac ymgrymu iddo.Ub%nGwnaeth Ahab fab Omri fwy o ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD na phawb o'i flaen.2a_nDaeth Ahab fab Omri yn frenin ar Israel yn y ddeunawfed flwyddyn ar hugain i Asa brenin Jwda, a theyrnasodd Ahab fab Omri ar Israel yn Samaria am ddwy flynedd ar hugain.Z`/nPan fu farw Omri, claddwyd ef yn Samaria, a daeth ei fab Ahab yn frenin yn ei le._{nAc onid yw gweddill hanes Omri, ei hynt a'r gwrhydri a wnaeth, wedi ei ysgrifennu yn llyfr hanesion brenhinoedd Israel?^ynDilynodd holl lwybr a phechod Jeroboam fab Nebat, a barodd i Israel bechu a digio ARGLWYDD Dduw Israel �'u heilunod.P]nOnd gwnaeth Omri fwy o ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD na phawb o'i flaen.@\{nWedi teyrnasu am chwe blynedd yn Tirsa, prynodd Fynydd Samaria gan Semer am ddwy dalent o arian, ac adeiladu ar y mynydd ddinas, a alwodd yn Samaria ar �l Semer perchennog y mynydd.[nYn yr unfed flwyddyn ar ddeg ar hugain i Asa brenin Jwda daeth Omri yn frenin ar Israel, a theyrnasu am ddeuddeng mlynedd.rZ_nTrechodd y bobl oedd yn dilyn Omri ddilynwyr Tibni fab Ginath, a phan fu Tibni farw, Omri oedd yn frenin.Y+nYr adeg honno rhannwyd cenedl Israel yn ddwy, gyda hanner y genedl yn dilyn Tibni fab Ginath i'w godi'n frenin, a'r hanner arall yn dilyn Omri.nXWnAc onid yw gweddill hanes Simri a'i gynllwyn wedi ei ysgrifennu yn llyfr hanesion brenhinoedd Israel?&WGnDigwyddodd hyn oherwydd y pechodau a gyflawnodd drwy wneud drwg yng ngolwg yr ARGLWYDD a dilyn llwybr Jeroboam, a'r pechod a wnaeth ef i beri i Israel bechu.VnA phan welodd Simri fod y ddinas wedi ei chipio, aeth i gaer tu375?'r brenin a llosgi tu375?'r brenin am ei ben, a bu farw.WU)nYna aeth Omri i fyny o Gibbethon, a holl Israel gydag ef, a gwarchae ar Tirsa.T5na phan glywsant fod Simri wedi cynllwyn a lladd y brenin, y diwrnod hwnnw yn y gwersyll gwnaeth holl Israel Omri, capten y llu, yn frenin ar Israel.=SunYn y seithfed flwyddyn ar hugain i Asa brenin Jwda daeth Simri'n frenin am saith diwrnod yn Tirsa. Yr oedd y bobl yn gwersyllu yn erbyn Gibbethon, a oedd ym meddiant y Philistiaid;sRanAc onid yw gweddill hanes Ela, a'r cwbl a wnaeth, wedi ei ysgrifennu yn llyfr hanesion brenhinoedd Israel?Q}n oherwydd i Baasa a'i fab Ela bechu cymaint eu hunain a pheri i Israel bechu a digio ARGLWYDD Dduw Israel �'u heilunod.gPIn Dinistriodd Simri holl dylwyth Baasa yn �l gair yr ARGLWYDD wrth Baasa drwy'r proffwyd Jehu,On Pan esgynnodd i'r orsedd ar ddechrau ei deyrnasiad, lladdodd bob un o deulu Baasa, heb adael ohonynt yr un gwryw, na ch�r na chyfaill.tNcn daeth Simri a'i daro'n farw; a daeth yn frenin yn ei le yn y seithfed flwyddyn ar hugain i Asa brenin Jwda.'MIn Yna gwnaeth ei was Simri, capten hanner y cerbydau, gynllwyn yn ei erbyn. Pan oedd y brenin yn Tirsa yn feddw chwil yn nhu375? Arsa rheolwr y tu375? yn Tirsa, LnYn y chweched flwyddyn ar hugain i Asa brenin Jwda daeth Ela fab Baasa yn frenin ar Israel yn Tirsa, a theyrnasu am ddwy flynedd.uKenOnd yr oedd gair yr ARGLWYDD wedi dod at Baasa a'i deulu drwy'r proffwyd Jehu fab Hanani am y drygioni a wnaeth yng ngolwg yr ARGLWYDD trwy ei ddigio �'i weithredoedd, a dod yn debyg i deulu Jeroboam; a hefyd am iddo ddinistrio hwnnw.XJ+nPan fu farw Baasa, claddwyd ef yn Tirsa, a daeth ei fab Ela yn frenin yn ei le.wIinAc onid yw gweddill hanes Baasa, ei hynt a'i wrhydri, wedi ei ysgrifennu yn llyfr hanesion brenhinoedd Israel?HnBydd cu373?n yn bwyta'r rhai o deulu Baasa a fydd farw yn y ddinas, ac adar rheibus yn bwyta'r rhai a fydd farw yn y wlad."]G5nAm hyn yr wyf yn difa olion Baasa a'i deulu a'u gwneud fel teulu Jeroboam fab Nebat.&FGnCodais di o'r llwch, a'th wneud yn dywysog ar fy mhobl Israel, ond dilynaist lwybr Jeroboam a pheraist i'm pobl Israel bechu er mwyn fy nigio �'u pechodau.JE nDaeth gair yr ARGLWYDD at Jehu fab Hanani yn erbyn Baasa, a dweud:mDUn"Gwnaeth ddrygioni yng ngolwg yr ARGLWYDD a dilyn llwybr a phechod Jeroboam, a barodd i Israel bechu. Cn!Yn y drydedd flwyddyn i Asa brenin Jwda daeth Baasa fab Aheia yn frenin ar Israel yn Tirsa, a theyrnasu am bedair blynedd ar hugain.ABn Bu rhyfel rhwng Asa a Baasa brenin Israel ar hyd eu hoes.uAenAc onid yw gweddill hanes Nadab, a'r cwbl a wnaeth, wedi ei ysgrifennu yn llyfr hanesion brenhinoedd Israel?{@qnDigwyddodd hyn oherwydd y pechodau a wnaeth Jeroboam, a barodd i Israel bechu wrth ddigio yr ARGLWYDD, Duw Israel.#?AnPan ddaeth yn frenin, trawodd holl deulu Jeroboam a'u difa, heb adael un perchen anadl i Jeroboam, yn unol � gair yr ARGLWYDD drwy ei was Aheia o Seilo.[>1nLladdodd Baasa ef yn y drydedd flwyddyn i Asa brenin Jwda, a theyrnasodd yn ei le.A=}nGwnaeth Baasa fab Aheia o lwyth Issachar gynllwyn yn ei erbyn, a'i daro i lawr ger Gibbethon, a oedd ym meddiant y Philistiaid, gan fod Nadab yn gwarchae ar Gibbethon gyda holl Israel.h<KnGwnaeth ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD, a dilyn llwybr a phechod ei dad, a barodd i Israel bechu.;nDaeth Nadab fab Jeroboam yn frenin ar Israel yn yr ail flwyddyn i Asa brenin Jwda, a theyrnasu am ddwy flynedd ar Israel.z:onPan fu farw, claddwyd ef gyda'i ragflaenwyr yn ninas ei dad Dafydd; a daeth ei fab Jehosaffat yn frenin yn ei le.X9+nAc onid yw gweddill hanes Asa, ei holl wrhydri, y cwbl a wnaeth, a'r dinasoedd a adeiladodd, wedi ei ysgrifennu yn llyfr hanesion brenhinoedd Jwda, oddieithr iddo yn ei henaint ddioddef o glefyd yn ei draed?-8UnYna gorch-mynnodd y Brenin Asa holl Jwda yn ddieithriad i gymryd meini a choed Rama, y bu Baasa yn ei hadeiladu; a defnyddiodd hwy i adeiladu Geba Benjamin a Mispa.R7nPan glywodd Baasa, rhoddodd heibio adeiladu Rama ac ymsefydlodd yn Tirsa.;6qnGwrandawodd Ben-hadad ar y Brenin Asa, ac anfon swyddogion ei gatrodau yn erbyn trefi Israel, ac ymosod ar Ijon a Dan ac Abel-beth-maacha a Cinneroth i gyd, a holl wlad Nafftali.C5nBydded cyfamod rhyngof fi a thi, fel yr oedd rhwng fy nhad a'th dad. Rwy'n anfon atat rodd o arian ac aur; tor dy gyfamod gyda Baasa brenin Israel er mwyn iddo gilio'n �l oddi wrthyf."d4CnYna cymerodd Asa'r holl arian ac aur a adawyd yn nhrysorfeydd tu375?'r ARGLWYDD a thu375?'r brenin, a'u rhoi i'w weision a'u hanfon i Ben-hadad fab Tabrimon, fab Hesion, brenin Syria, a oedd yn byw yn Namascus, a dweud,r3_nAeth Baasa brenin Israel yn erbyn Jwda ac adeiladu Rama, rhag gadael i neb fynd a dod at Asa brenin Jwda.A2nBu rhyfel rhwng Asa a Baasa brenin Israel ar hyd eu hoes.c1AnDygodd i du375?'r ARGLWYDD yr addunedau o arian, aur a llestri a addawodd ei dad ac yntau.h0KnNi symudwyd yr uchelfeydd; eto yr oedd calon Asa yn berffaith gywir i'r ARGLWYDD ar hyd ei oes./9n At hyn fe ddiswyddodd ei fam Maacha o fod yn fam frenhines, am iddi lunio ffieiddbeth ar gyfer Asera. Drylliodd Asa ei delw a'i llosgi yn nant Cidron.c.An Trodd buteinwyr y cysegr allan o'r wlad a symud ymaith yr eilunod a wnaeth ei ragflaenwyr._-9n Gwnaeth Asa yr hyn oedd yn uniawn yng ngolwg yr ARGLWYDD, yr un fath �'i dad Dafydd.b,?n Teyrnasodd am un mlynedd a deugain yn Jerwsalem, a Maacha merch Abisalom oedd enw ei fam.U+%n Yn yr ugeinfed flwyddyn i Jeroboam brenin Israel y daeth Asa yn frenin Jwda.`*;nPan fu farw Abeiam, claddwyd ef yn Ninas Dafydd, a daeth ei fab Asa yn frenin yn ei le.)5nAc onid yw gweddill hanes Abeiam, a'r cwbl a wnaeth, wedi ei ysgrifennu yn llyfr hanesion brenhinoedd Jwda? Bu rhyfel hefyd rhwng Abeiam a Jeroboam.>(ynOnd bu rhyfel rhwng Rehoboam a Jeroboam ar hyd ei oes.,'Snam fod Dafydd wedi gwneud yr hyn oedd yn uniawn yng ngolwg yr ARGLWYDD, heb wyro oddi wrth ddim a orchmynnodd iddo drwy ei oes, ar wah�n i achos Ureia'r Hethiad.&}nOnd er mwyn Dafydd rhoddodd yr ARGLWYDD ei Dduw lamp iddo yn Jerwsalem, a sefydlu ei fab ar ei �l a sicrhau Jerwsalem,%3nDilynodd yr holl bechodau a gyflawnodd ei dad o'i flaen, a'i galon heb fod yn berffaith gywir i'r ARGLWYDD ei Dduw fel yr oedd calon ei dad Dafydd.Z$/nTeyrnasodd am dair blynedd yn Jerwsalem, a Maacha merch Abisalom oedd enw ei fam._# ;nYn y ddeunawfed flwyddyn i'r Brenin Jeroboam fab Nebat, daeth Abeiam yn frenin ar Jwda."nPan fu farw Rehoboam, claddwyd ef gyda hwy yn Ninas Dafydd. Naama yr Ammones oedd enw ei fam, a'i fab Abeiam a ddaeth yn frenin yn ei le.@!}nBu rhyfel rhwng Rehoboam a Jeroboam trwy gydol yr amser.w inAc onid yw gweddill hanes Rehoboam, a'r cwbl a wnaeth, wedi ei ysgrifennu yn llyfr hanesion bren-hinoedd Jwda?nWnBob tro yr �i'r brenin i du375?'r ARGLWYDD, gwisgai'r gwarchodlu hwy ac yna'u dychwelyd i'r wardws. nYn eu lle gwnaeth y Brenin Rehoboam darianau pres, a'u rhoi yng ngofal swyddogion y gwarchodlu oedd yn gwylio porth tu375?'r brenin.wina dwyn holl drysorau tu375?'r ARGLWYDD a thu375?'r brenin, a dwyn hefyd yr holl darianau aur a wnaeth Solomon.eEnYm mhumed flwyddyn y Brenin Rehoboam, daeth Sisac brenin yr Aifft i fyny yn erbyn Jerwsalem,)nac yr oedd puteinwyr y cysegr drwy'r wlad. Gwnaethant ffieidd-dra, yn hollol fel y cenhedloedd a ddisodlodd yr ARGLWYDD o flaen yr Israeliaid. ~}}v}8|{{7zz*yy5xx(wwFvv?uu8t`ssrqqCpooMnynm;lkkSjjihhdggfffEeeddcic b,ata``._|_5^^8]e]-\\B[[ZZuYYLXXWW VVOUTTLSRRCQPPONNMMLCKJII HH G^FF@EE.DlCBB&A@@??>>T>=<<<;;o::9998376655;44933!2s11N0//2.o-,,b++M** )K((>''&&%%$$1##\""l!!y DPp14T!_/9DSy , b RoZJ^LM{xGad inni fynd at yr Iorddonen a chymryd oddi yno drawst bob un i wneud lle y gallwn fyw ynddo." Dywedodd yntau, "Ewch."xL mxDywedodd y proffwydi wrth Eliseus, "Edrych yn awr, y mae'r lle yr ydym yn byw ynddo gyda thi yn rhy gyfyng inni.K!xond bydd gwahanglwyf Naaman yn glynu wrthyt ti a'th deulu am byth." Aeth Gehasi allan o'i u373?ydd yn wahanglwyfus, cyn wynned �'r eira.hJKxOnd dywedodd Eliseus, "Onid oedd fy nghalon gyda thi pan ddisgynnodd y gu373?r o'i gerbyd i'th gyfarfod, a phan dderbyniaist yr arian? Pryn ddillad a gerddi olewydd a gwinllannoedd a defaid a gwartheg a gweision a morynion;I'xWedi iddynt fynd, aeth yntau i mewn i weini ar ei feistr, a dywedodd Eliseus wrtho, "Ple buost ti, Gehasi?" Atebodd, "Ni fu dy was yn unman."sHaxPan ddaethant at y bonc, cymerodd Gehasi hwy o'u llaw a'u rhoi i gadw, ac yna anfonodd y gweision yn �l.8GkxAtebodd Naaman, "Ar bob cyfrif; cymer ddwy dalent." Bu'n daer arno; clymodd ddwy dalent mewn dwy god, a'u rhoi gyda dau b�r o ddillad i ddau o'i weision i'w cario o'i flaen.JFxYdyw, yn iawn," meddai yntau, "fy meistr sydd wedi f'anfon i ddweud fod dau broffwyd ifanc newydd gyrraedd o ucheldir Effraim; bydd cystal � rhoi iddynt dalent o arian a dau b�r o ddillad."E xRhedodd ar �l Naaman, a phan welodd Naaman ef yn rhedeg, disgynnodd o'i gerbyd i'w gyfarfod, a gofyn, "A yw popeth yn iawn?"_D9xmeddyliodd Gehasi, gwas Eliseus gu373?r Duw, "Y mae fy meistr wedi arbed y Syriad hwn, Naaman, drwy wrthod derbyn yr hyn a ddygodd; cyn wired � bod yr ARGLWYDD yn fyw, mi redaf ar ei �l i gael rhywbeth ganddo."TC#xDywedodd Eliseus wrtho, "Heddwch iti." Pan oedd wedi mynd ychydig o ffordd,{BqxOnd yn unig � maddeued yr ARGLWYDD imi � pan fydd fy meistr yn mynychu teml Rimmon i addoli yno, ac yn pwyso ar fy llaw, byddaf finnau'n moesymgrymu yn nheml Rimmon pan fydd ef yn ymgrymu yno. Maddeued yr ARGLWYDD i'th was am y peth hwn."nAWxAc er pwyso arno i gymryd, gwrthod a wnaeth. Dywedodd Naaman, "Os na chymeri, ynteu, rhodder llwyth cwpl o fulod o bridd i mi, dy was, gan na fyddaf ar �l hyn yn offrymu poethoffrwm nac aberth i'r un duw arall ond i'r ARGLWYDD._@9xAtebodd yntau, "Cyn wired � bod yr ARGLWYDD a wasanaethaf yn fyw, ni chymeraf ddim."E?xYna dychwelodd ef a'i holl fintai at u373?r Duw, a sefyll o'i flaen a dweud, "Dyma fi'n gwybod yn awr nad oes Duw mewn un wlad ond yn Israel; felly, derbyn yn awr anrheg oddi wrth dy was.">-xAr hynny fe aeth i lawr, ac ymdrochi saith waith yn yr Iorddonen yn �l gair gu373?r Duw, a daeth ei gnawd yn l�n eto fel cnawd bachgen bach.F=x Ond daeth ei weision ato a dweud wrtho, "Petai'r proffwyd wedi dweud rhywbeth mawr wrthyt, oni fyddit wedi ei wneud? Onid rheitiach felly gan mai dim ond 'Ymolch a bydd l�n' a ddywedodd?"(<Kx Onid yw Abana a Pharpar, afonydd Damascus, yn well na holl ddyfroedd Israel? Oni allwn ymolchi ynddynt hwy, a dod yn l�n?" Trodd, a mynd i ffwrdd yn ei ddig.;;qx Ffromodd Naaman, ac aeth i ffwrdd a dweud, "Meddyliais y byddai o leiaf yn dod allan a sefyll a galw ar enw'r ARGLWYDD ei Dduw, a symud ei law dros y fan, a gwella'r gwahanglwyf.~:wx a gyrrodd Eliseus neges allan ato: "Dos ac ymolchi saith waith yn yr Iorddonen, ac adferir dy gnawd yn holliach iti."^97x Felly daeth Naaman, gyda'i feirch a'i gerbydau, a sefyll o flaen drws tu375? Eliseus,V8'xPan glywodd Eliseus, gu373?r Duw, fod brenin Israel wedi rhwygo'i ddillad, anfonodd at y brenin a dweud, "Pam yr wyt yn rhwygo dy ddillad? Gad iddo ddod ataf fi, er mwyn iddo wybod fod proffwyd yn Israel."m7UxPan ddarllenodd brenin Israel y llythyr, rhwygodd ei ddillad a dweud, "Ai Duw wyf fi i beri marw neu fyw, bod hwn yn anfon ataf i wella dyn o'i wahanglwyf? Sylwch ar hyn, yn awr, a gwelwch mai chwilio am achos yn f'erbyn y mae."&6GxDygodd hefyd at frenin Israel lythyr yn dweud, "Dyma fi'n anfon atat fy ngwas Naaman; cyn gynted ag y derbynni'r llythyr hwn, rwyt i'w wella o'i wahanglwyf."*5OxAc meddai brenin Syria, "Dos di, ac anfonaf finnau lythyr at frenin Israel." Yna aeth, a chymryd deg talent o arian, chwe mil o siclau aur a deg p�r o ddillad.`4;xAeth Naaman a dweud wrth ei feistr, "Y mae'r eneth o wlad Israel yn dweud fel a'r fel." 3xDywedodd wrth ei meistres, "Gresyn na fyddai fy meistr yn gweld y proffwyd sydd yn Samaria; byddai ef yn ei wella o'i wahanglwyf."l2SxPan oeddent ar gyrch yn nhir Israel cipiodd y Syriaid eneth ifanc a'i dwyn i weini ar wraig Naaman.O1 xYr oedd Naaman capten byddin brenin Syria yn ddyn uchel gan ei feistr ac yn fawr ei barch, am mai trwyddo ef yr oedd yr ARGLWYDD wedi gwaredu Syria. Ond aeth y rhyfelwr praff yn u373?r gwahanglwyfus.f0Gx,A gosododd y torthau o'u blaen, a chawsant fwyta a gadael gweddill, yn �l gair yr ARGLWYDD.r/_x+Dywedodd, "Rhowch hwy i'r dynion i'w bwyta." Ond dywedodd ei wasanaethwr, "Sut y gallaf rannu hyn rhwng cant o ddynion?" Ond atebodd, "Rho hwy i'r dynion i'w bwyta, oherwydd fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Bydd bwyta a gadael gweddill.".x*Daeth gu373?r o Baal-salisa � bara blaenffrwyth i u373?r Duw, yn cynnwys ugain torth haidd a thywysennau o u375?d newydd.$-Cx)Dywedodd yntau, "Dewch � blawd." Ac wedi iddo'i daflu i'r crochan, dywedodd, "Rhannwch i'r dynion, iddynt fwyta." Ac nid oedd dim niweidiol yn y crochan.>,wx(Tywalltwyd y cawl i'r proffwydi ei fwyta, a chyn gynted ag iddynt brofi o'r cawl, yr oeddent yn gweiddi ac yn dweud, "O u373?r Duw, y mae angau yn y crochan." Ac ni allent ei fwyta.P+x'Yr oedd un ohonynt wedi mynd allan i'r maes i gasglu llysiau, a chafodd winwydden wyllt, a chasglodd goflaid llawn o rawn gwylltion oddi arni, heb wybod beth oeddent, a dod a'u bwrw i'r crochan cawl.;*qx&Dychwelodd Eliseus i Gilgal pan oedd newyn yn y wlad. Yr oedd nifer o broffwydi dan ei ofal, a dywedodd wrth ei was, "Gosod y crochan mawr ar y t�n a berwa gawl i'r proffwydi.")3x%Wedi iddo'i galw, ac iddi hithau ddod, dywedodd, "Cymer dy fab." Syrthiodd hi wrth ei draed a moesymgrymu i'r llawr cyn cymryd ei mab a mynd allan.A(x$Yna galwodd Eliseus ar Gehasi a dweud, "Galw'r Sunamees."'+x#Yna cododd a cherdded unwaith yn �l ac ymlaen yn y tu375?, cyn mynd yn �l ac ymestyn arno. Tisiodd y bachgen seithwaith, ac agor ei lygaid.,&Sx"Yna aeth at y plentyn a gorwedd drosto, a rhoi ei geg ar ei geg, a'i lygaid ar ei lygaid, a'i ddwylo ar ei ddwylo, ac ymestyn drosto nes i gnawd y plentyn gynhesu.J%x!Caeodd Eliseus y drws arnynt ill dau, a gwedd�o ar yr ARGLWYDD.t$cx Aeth Eliseus i mewn i'r tu375?, a dyna lle'r oedd y bachgen yn farw, ac wedi ei roi i orwedd ar ei wely ef.D#xYr oedd Gehasi wedi mynd o'u blaen, a rhoi'r ffon ar wyneb y bachgen, ond ni ddaeth na su373?n na chyffro. Felly aeth yn �l i gyfarfod Eliseus a dweud wrtho, "Ni ddeffr�dd y bachgen.""!xOnd dywedodd mam y bachgen, "Cyn wired � bod yr ARGLWYDD yn fyw, a thithau, nid wyf fi am d'adael." Cododd yntau a mynd yn �l gyda hi.Z!/xYna dywedodd Eliseus wrth Gehasi, "Clyma dy wisg am dy ganol, cymer fy ffon, a dos; os gweli rywun, paid �'i gyfarch, ac os bydd rhywun yn dy gyfarch di, paid ag aros i ateb. Rho fy ffon ar wyneb y bachgen."h KxA dywedodd hi, "A ofynnais i am fab oddi wrth f'arglwydd? Oni ddywedais, 'Paid �'m twyllo'? "p[xOnd pan ddaeth at u373?r Duw i'r mynydd, ymaflodd yn ei draed, a phan ddaeth Gehasi i'w gwthio draw, dywedodd gu373?r Duw, "Gad iddi, oherwydd y mae mewn loes mawr, ac y mae'r ARGLWYDD wedi ei gelu oddi wrthyf a heb ei fynegi imi."xrhed yn awr i'w chyfarfod a gofyn iddi, 'A yw popeth yn iawn gyda thi, gyda'th u373?r, gyda'th blentyn?'" Dywedodd hi, "Ydyw, yn iawn."5xAeth ar ei thaith, a dod at u373?r Duw ym Mynydd Carmel; a phan welodd gu373?r Duw hi'n dod, dywedodd wrth ei was Gehasi, "Dacw'r Sunamees fan draw;tcxCyfrwyodd yr asen a dywedodd wrth ei gwas, "Gyr ymlaen, paid ag arafu er fy mwyn i, os na ddywedaf wrthyt."ymxDywedodd ef, "Pam yr ei di ato heddiw? Nid yw'n newydd-loer nac yn saboth." "Mae popeth yn iawn," meddai hithau. xWedyn galwodd ei gu373?r a dweud, "Anfon un o'r gweision ac un o'r asennod ataf, fel y gallaf frysio at u373?r Duw ac yn �l."a=xCymerodd ef i fyny, a'i roi i orwedd ar wely gu373?r Duw; yna aeth allan, a chau'r drws.iMxCododd hwnnw ef a mynd ag ef at ei fam; bu'n eistedd ar ei glin hyd hanner dydd, ac yna bu farw.fGxa gwaeddodd ar ei dad, "Fy mhen, fy mhen!" Dywedodd yntau wrth y gwas, "Dos ag ef at ei fam."U%xWedi i'r bachgen dyfu, aeth allan ryw ddiwrnod at ei dad i blith y medelwyr,tcxOnd beichiogodd y wraig ac ymddu373?yn mab yr adeg honno yn nhymor y gwanwyn, fel y dywedodd Eliseus wrthi.-Uxdywedodd wrthi, "Yr adeg hon yn nhymor y gwanwyn byddi'n cofleidio mab." Atebodd hithau, "Na, syr, paid � dweud celwydd wrth dy lawforwyn a thithau'n u373?r Duw."MxDywedodd, "Galw hi." Wedi iddo ei galw, a hithau'n sefyll yn y drws,xPan ofynnodd Eliseus, "Beth sydd i'w wneud drosti?" atebodd Gehasi, "Wel, nid oes ganddi fab, ac y mae ei gu373?r yn hen."x dywedodd Eliseus wrtho, "Dywed wrthi, 'Dyma ti wedi mynd i'r holl drafferth yma er ein mwyn; beth sydd i'w wneud drosot ti? A oes eisiau dweud gair drosot wrth y brenin neu wrth bennaeth y fyddin?'" Ond dywedodd hi: "Ymysg fy nhylwyth yr wyf fi'n byw."b?x dywedodd wrth ei was Gehasi, "Galw'r Sunamees." Wedi iddo'i galw ac iddi hithau ddod ato,Ex Un diwrnod pan ddaeth yno a mynd i mewn i'r llofft i orwedd,x Rwyf am inni wneud llofft fechan ar y mur, a gosod yno wely a bwrdd a chadair a chanhwyllbren, iddo gael troi i mewn yno pan ddaw atom."u ex Dywedodd y wraig wrth ei gu373?r, "Rwy'n gwybod mai gu373?r sanctaidd Duw yw hwn sy'n dod heibio i ni o hyd.> wxRhyw ddiwrnod aeth Eliseus heibio i Sunem, lle'r oedd gwraig fonheddig; a bu hi'n daer arno i gymryd bwyd yno. Felly bob tro y byddai'n dod heibio, byddai'n troi i mewn yno i fwyta. 'xPan ddaeth a dweud yr hanes wrth u373?r Duw, dywedodd ef, "Dos, gwerth yr olew a th�l dy ddyled, a chei di a'th feibion fyw ar y gweddill."" ?xPan oedd wedi llenwi'r llestri, meddai hi wrth ei mab, "Tyrd � llestr arall imi," a dywedodd yntau, "Nid oes yr un llestr arall." Yna peidiodd yr olew. xAeth oddi wrtho a chau'r drws arni hi a'i dau fab; ac fel yr oedd hi'n tywallt, yr oeddent hwythau'n dod �'r llestri ati.  xYna dos i mewn a chau'r drws arnat ti a'th feibion, a thywallt yr olew i'r holl lestri hynny, a gosod pob un llawn o'r neilltu."{qxDywedodd Eliseus, "Dos a benthyg llestri gan dy holl gymdogion yn y stryd; paid � bod yn brin o lestri gweigion.9mxDywedodd Eliseus wrthi, "Beth a gaf ei wneud i ti? Dywed wrthyf beth sydd gennyt yn dy du375?." Atebodd hithau, "Nid oes gan dy lawforwyn ddim yn y tu375? ond ystenaid o olew."N xApeliodd gwraig un o'r proffwydi at Eliseus a dweud, "Bu farw dy was, fy ngu373?r, ac yr oedd yn ddyn duwiol, fel y gwyddost; ac y mae'r echwynnwr wedi dod i gymryd fy nau blentyn yn gaethion iddo."?yxFelly cymerodd ei fab cyntafanedig, a fyddai'n teyrnasu ar ei �l, ac offrymodd ef yn aberth ar y mur. A bu llid mawr yn erbyn Israel, a chiliasant oddi wrtho a dychwelyd i'w gwlad.xPan welodd brenin Moab fod y frwydr yn drech nag ef, cymerodd gydag ef saith gant o wu375?r cleddyf i ruthro ar frenin Edom, ond methodd.kQxYna aethant i ddistrywio'r dinasoedd, a thaflu bawb ei garreg a llenwi pob darn o dir da, a chau pob ffynnon ddu373?r, a chwympo pob pren teg, nes gadael dim ond Cir-hareseth; ac amgylchodd y ffon-daflwyr hi, a'i tharo hithau.!xOnd pan ddaethant at wersyll Israel, cododd yr Israeliaid a tharo Moab; ffodd y Moabiaid o'u blaenau, a hwythau'n dal i'w hymlid a'u taro.xAc meddent, "Gwaed yw hwn; y mae'r brenhinoedd wedi ymladd �'i gilydd, a'r naill wedi lladd y llall; ac yn awr, Moab, at yr anrhaith!" xWedi iddynt godi yn y bore, yr oedd yr haul yn tywynnu ar y du373?r, a'r Moabiaid yn gweld y du373?r o'u blaenau yn goch fel gwaed.*~OxPan glywodd pobl Moab fod y brenhinoedd wedi dod i ryfel yn eu herbyn, galwyd i'r gad bob un oedd yn ddigon hen i drin arfau; ac yr oeddent yn sefyll ar y goror.q}]xAc yn y bore, tuag adeg offrymu'r aberth, gwelwyd dyfroedd yn llifo o gyfeiriad Edom ac yn llenwi'r tir. |;xDinistriwch bob dinas gaerog a phob tref ddewisol, torrwch i lawr bob pren teg, caewch bob ffynnon ddu373?r a difwynwch bob darn o dir da � cherrig."Z{/xA chan mor rhwydd yw hyn yng ngolwg yr ARGLWYDD, fe rydd Moab yn eich llaw hefyd.!z=xOherwydd fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Ni welwch na gwynt na glaw; eto llenwir y dyffryn hwn � du373?r, a chewch chwi a'ch eiddo a'ch anifeiliaid yfed.y+xAc fel yr oedd y telynor yn canu, daeth llaw yr ARGLWYDD arno, a dywedodd, "Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Gwneir y dyffryn hwn yn llawn ffosydd.-xWxOnd yn awr, dewch � thelynor ataf."Hw xAtebodd Eliseus, "Cyn wired � bod ARGLWYDD y Lluoedd yn fyw, yr hwn yr wyf yn ei wasanaethu, oni bai fy mod yn parchu Jehosaffat brenin Jwda, ni fyddwn yn talu sylw iti nac yn edrych arnat.^v7x Dywedodd Eliseus wrth frenin Israel, "Beth sydd a wnelom ni �'n gilydd? Dos at broffwydi dy dad a'th fam." Dywedodd brenin Israel wrtho, "Nage; yr ARGLWYDD sydd wedi galw'r tri brenin hyn i'w rhoi yn llaw Moab."{uqx Dywedodd Jehosaffat, "Y mae gair yr ARGLWYDD gydag ef." Ac aeth brenin Israel a Jehosaffat a brenin Edom draw ato.bt?x Yna dywedodd Jehosaffat, "Onid oes yma broffwyd i'r ARGLWYDD, fel y gallwn ymofyn �'r ARGLWYDD drwyddo?" Atebodd un o weision brenin Israel, "Y mae Eliseus fab Saffat, a fu'n tywallt du373?r dros ddwylo Elias, yma."vsgx Ac meddai brenin Israel, "Och bod yr ARGLWYDD wedi galw'r tri brenin hyn allan i'w rhoi yn llaw brenin Moab!"#rAx Felly aeth brenin Israel, brenin Jwda, a brenin Edom ar daith gylch o saith diwrnod, ac nid oedd du373?r i'r fyddin nac i'r anifeiliaid oedd yn eu canlyn.PqxA holodd, "Pa ffordd yr awn ni?" Atebodd yntau, "Ffordd anialwch Edom."_p9xAnfonodd hefyd at Jehosaffat brenin Jwda a dweud, "Y mae brenin Moab wedi gwrthryfela yn f'erbyn; a ddoi di gyda mi i ymladd yn erbyn Moab?" Dywedodd yntau, "Dof gam a cham gyda thi, dyn am ddyn, a march am farch."LoxAc ar unwaith aeth y Brenin Jehoram o Samaria i restru holl Israel.NnxOnd wedi marw Ahab, gwrthryfelodd brenin Moab yn erbyn brenin Israel.}muxPerchen defaid oedd Mesa brenin Moab, a byddai'n talu i frenin Israel gan mil o u373?yn a gwl�n can mil o hyrddod.^l7xOnd glynodd yn ddiwyro wrth bechod Jeroboam fab Nebat, yr un a barodd i Israel bechu.)kMxTeyrnasodd am ddeuddeng mlynedd, a gwnaeth ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD, er nad cymaint �'i dad a'i fam, oherwydd bwriodd allan y golofn Baal a wnaeth ei dad.nj YxDaeth Joram fab Ahab yn frenin ar Israel yn Samaria yn y ddeunawfed flwyddyn i Jehosaffat brenin Jwda.CixOddi yno aeth i Fynydd Carmel, ac yna dychwelyd i Samaria.hxTroes yntau i edrych arnynt, a'u melltithio yn enw'r ARGLWYDD. Yna daeth dwy arth allan o'r goedwig a llarpio dau a deugain o'r plant.'gIxAeth i fyny oddi yno i Fethel, ac fel yr oedd yn mynd, daeth bechgyn bach allan o ryw dref a'i wawdio a dweud wrtho, "Dos i fyny, foelyn! Dos i fyny, foelyn!"OfxAc y mae'r du373?r yn bur hyd heddiw, yn union fel y dywedodd Eliseus.=euxWedi iddynt ddod ag ef ato, aeth at lygad y ffynnon a thaflu'r halen iddi a dweud, "Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Purais y dyfroedd hyn; ni ddaw angau na diffrwythdra oddi yno mwy."RdxDywedodd yntau, "Dewch � llestr newydd crai imi, a rhowch halen ynddo."(cKxDywedodd trigolion y dref wrth Eliseus, "Edrych, y mae safle'r dref yn ddymunol, fel y sylwi, O feistr, ond y mae'r du373?r yn wenwynig a'r tir yn ddiffrwyth."}buxArhosodd Eliseus yn Jericho nes iddynt ddychwelyd; yna dywedodd wrthynt, "Oni ddywedais wrthych am beidio � mynd?" a;xOnd buont yn daer nes bod cywilydd arno, a dywedodd, "Anfonwch." Wedi iddynt anfon hanner cant o ddynion, buont yn chwilio am dridiau, ond heb ei gael.+`QxAc aethant i'w gyfarfod ac ymgrymu hyd lawr iddo, a dweud, "Y mae gan dy weision hanner cant o ddynion cryfion; gad iddynt fynd i chwilio am dy feistr rhag ofn bod ysbryd yr ARGLWYDD, ar �l ei gipio i fyny, wedi ei fwrw ar un o'r mynyddoedd, neu i ryw gwm." Dywedodd, "Peidiwch ag anfon."p_[xPan welodd y proffwydi oedd yr ochr draw, yn Jericho, dywedasant, "Disgynnodd ysbryd Elias ar Eliseus.">^wxCymerodd y fantell a syrthiodd oddi ar Elias, a tharo'r du373?r a dweud, "Ple y mae'r ARGLWYDD, Duw Elias?" Trawodd yntau'r du373?r, ac fe ymrannodd i'r ddeutu, a chroesodd Eliseus.k]Qx Yna cododd fantell Elias a oedd wedi syrthio oddi arno, a dychwelodd a sefyll ar lan yr Iorddonen. \;x Ac yr oedd Eliseus yn syllu ac yn gweiddi, "Fy nhad, fy nhad; cerbyd a marchogion Israel!" Ni welodd ef wedyn, a chydiodd yn ei wisg a'i rhwygo'n ddau.[!x Ac fel yr oeddent yn mynd, dan siarad, dyma gerbyd tanllyd a meirch tanllyd yn eu gwahanu ill dau, ac Elias yn esgyn mewn corwynt i'r nef.Zx Dywedodd Elias, "Gwnaethost gais anodd. Os gweli fi yn cael fy nghymryd oddi wrthyt, fe gei hyn; ond os na weli, ni chei."(YKx Wedi iddynt groesi, dywedodd Elias wrth Eliseus, "Gofyn! Beth a wnaf iti cyn fy nghymryd oddi wrthyt?" Atebodd Eliseus, "Rhodder imi gyfran ddwbl o'th ysbryd."X{xCymerodd Elias ei fantell a'i rholio a tharo'r du373?r. Ymrannodd y du373?r i'r ddeutu, a chroesodd y ddau ar dir sych.WxAc yr oedd hanner cant o broffwydi wedi dod ac aros gyferbyn � hwy o hirbell tra oeddent hwy ill dau yn sefyll ar lan yr Iorddonen.JVxDywedodd Elias wrtho, "Aros di yma oherwydd y mae'r ARGLWYDD yn f'anfon at yr Iorddonen." Dywedodd yntau, "Cyn wired � bod yr ARGLWYDD yn fyw, a thithau, ni'th adawaf." Felly aethant ill dau.=UuxDaeth y proffwydi oedd yn Jericho at Eliseus a dweud wrtho, "A wyddost ti fod yr ARGLWYDD am gymryd dy feistr oddi arnat heddiw?" "Gwn yn iawn," meddai yntau, "peidiwch � dweud."PTxDywedodd Elias wrtho, "Eliseus, aros di yma, oherwydd y mae'r ARGLWYDD yn f'anfon i Jericho." Dywedodd yntau, "Cyn wired � bod yr ARGLWYDD yn fyw, a thithau, ni'th adawaf." Felly aethant i Jericho.Kn5Gwasanaethodd ac addolodd Baal, a digio'r ARGLWYDD, Duw Israel, yn hollol fel y gwnaeth ei dad.=n4Gwnaeth ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD, a dilynodd lwybr ei dad a'i fam, a llwybr Jeroboam fab Nebat, a barodd i Israel bechu.<3n3Daeth Ahaseia fab Ahab yn frenin ar Israel yn Samaria yn yr ail flwyddyn ar bymtheg i Jehosaffat brenin Jwda. Teyrnasodd ar Israel am ddwy flynedd.;}n2Bu farw Jehosaffat, a chladdwyd ef gyda'i ragflaenwyr yn ninas ei dad Dafydd, a daeth ei fab Jehoram yn frenin yn ei le.:!n1Yna dywedodd Ahaseia fab Ahab wrth Jehosaffat, "Fe � fy ngweision i gyda'th weision di mewn llongau." Ond nid oedd Jehosaffat yn fodlon.d9Cn0long Tarsis i fynd i Offir am aur. Ond nid aeth, oherwydd drylliwyd y llong yn Esion-geber.G8 n/Nid oedd brenin yn Edom. Fe wnaeth rhaglaw'r brenin Jehosaffat_79n.Hefyd fe ddileodd o'r tir yr olaf o buteinwyr y cysegr a adawyd o ddyddiau ei dad Asa.6n-Ac onid yw gweddill hanes Jehosaffat, ei hynt a'i wrhydri a'i ryfela, wedi ei ysgrifennu yn llyfr hanesion brenhinoedd Jwda?55gn,Gwnaeth Jehosaffat heddwch � brenin Israel.O4n+Dilynodd lwybr ei dad Asa yn hollol ddiwyro, a gwneud yr hyn oedd yn uniawn yng ngolwg yr ARGLWYDD. Er hynny, ni symudwyd yr uchelfeydd, ac yr oedd y bobl yn parhau i aberthu ac arogldarthu ynddynt.3%n*Pymtheg ar hugain oedd ei oed pan ddaeth i'r orsedd, a theyrnasodd am bum mlynedd ar hugain yn Jerwsalem. Asuba merch Silhi oedd enw ei fam.a2=n)Yn y bedwaredd flwyddyn i Ahab brenin Israel daeth Jehosaffat fab Asa yn frenin ar Jwda.D1n(A bu farw Ahab, a daeth ei fab Ahaseia i'r orsedd yn ei le..0Wn'Onid yw gweddill hanes Ahab, a'r cwbl a wnaeth, a hanes y palas ifori a gododd, a'r holl drefi a adeiladodd, wedi ei ysgrifennu yn llyfr hanesion brenhinoedd Israel?/'n&a phan olchwyd y cerbyd wrth lyn Samaria, lleibiodd y cu373?n ei waed ac ymolchodd y puteiniaid ynddo, yn �l y gair a lefarodd yr ARGLWYDD.6.in%Aethant �'r brenin i Samaria a'i gladdu yno;p-[n$A phan fachludodd yr haul aeth y gri drwy'r gwersyll, "Adref, bawb i'w dref a'i fro; bu farw'r brenin!"4,cn#Ond ffyrnigodd y frwydr y diwrnod hwnnw, a bu raid i'r brenin aros yn ei gerbyd yn wynebu'r Syriaid hyd yr hwyr, pan fu farw; a llifodd gwaed yr archoll i waelod y cerbyd.Z+/n"A thynnodd rhyw ddyn ei fwa ar antur, a tharo brenin Israel rhwng y darnau cyswllt a'r llurig. A dywedodd yntau wrth yrrwr ei gerbyd, "Tro'n �l, a dwg fi allan o'r rhengoedd, oherwydd rwyf wedi fy nghlwyfo."\*3n!a phan welodd capteiniaid y cerbydau nad brenin Israel oedd, gadawsant lonydd iddo.!)=n A phan welodd capteiniaid y cerbydau Jehosaffat, dywedasant, "Hwn yn sicr yw brenin Israel." Yna troesant i ymladd ag ef; ond rhoddodd Jehosaffat waedd,/(YnYr oedd brenin Syria wedi gorchymyn i'r deuddeg capten ar hugain oedd ganddo ar y cerbydau, "Peidiwch ag ymladd � neb, bach na mawr, ond � brenin Israel yn unig."<'snA dywedodd brenin Israel wrth Jehosaffat, "Yr wyf fi am newid fy nillad cyn mynd i'r frwydr, ond gwisg di dy ddillad brenhinol." Newidiodd brenin Israel ei wisg a mynd i'r frwydr.L&nAeth brenin Israel a Jehosaffat brenin Jwda i fyny i Ramoth-gilead.r%_nAc meddai Michea, "Os llwyddi i ddod yn �l, ni lefarodd yr ARGLWYDD drwof; gwrandewch chwi bobl i gyd."$+n'Fel hyn y dywed y brenin: "Rhowch hwn yng ngharchar, a bwydwch ef �'r dogn prinnaf o fara a du373?r nes imi ddod yn �l yn llwyddiannus".'"#}nA dywedodd brenin Israel, "Dos � Michea a'i roi yng ngofal Amon, rheolwr y dref, a Joas mab y brenin, a dywed wrthynt,m"UnDywedodd Michea, "Cei weld ar y dydd hwnnw pan fyddi'n ceisio ymguddio yn yr ystafell nesaf i mewn." !nNesaodd Sedeceia fab Cenaana a rhoi cernod i Michea, a dweud, "Sut yr aeth ysbryd yr ARGLWYDD oddi wrthyf fi i lefaru wrthyt ti?" nYn awr, y mae'r ARGLWYDD wedi rhoi ysbryd celwyddog yng ngenau dy holl broffwydi hyn; y mae'r ARGLWYDD wedi llunio drwg ar dy gyfer."-nDywedodd yntau, 'Af allan a bod yn ysbryd celwyddog yng ngenau ei broffwydi i gyd.' Yna dywedodd wrtho, 'Fe lwyddi di i'w hudo; dos a gwna hyn.'}unond dyma un ysbryd yn sefyll allan o flaen yr ARGLWYDD ac yn dweud, 'Fe'i hudaf fi ef.' Ac meddai'r ARGLWYDD, 'Sut?'nA dywedodd yr ARGLWYDD, 'Pwy a fedr hudo Ahab i frwydro a chwympo yn Ramoth-gilead?' Ac yr oedd un yn dweud fel hyn a'r llall fel arall;'InA dywedodd Michea, "Am hynny, gwrando air yr ARGLWYDD; gwelais yr ARGLWYDD yn eistedd ar ei orsedd, gyda holl lu'r nef yn sefyll ar y dde ac ar y chwith iddo.{qnDywedodd brenin Israel wrth Jehosaffat, "Oni ddywedais wrthyt na fyddai'n proffwydo da i mi, ond yn hytrach drwg?"X+nYna dywedodd Michea: "Gwelais Israel oll wedi eu gwasgaru ar y bryniau fel defaid heb fugail ganddynt. A dywedodd yr ARGLWYDD, 'Nid oes feistr ar y rhain; felly bydded iddynt ddychwelyd adref mewn heddwch.'" nOnd dywedodd y brenin wrtho, "Pa sawl gwaith yr wyf wedi dy dynghedu i beidio � dweud dim ond y gwir wrthyf yn enw'r ARGLWYDD?"I nDaeth at y brenin, a dywedodd y brenin wrtho, "Michea, a awn ni i Ramoth-gilead i ryfel, ai peidio?" A dywedodd yntau wrtho, "Dos i fyny a llwydda, ac fe rydd yr ARGLWYDD hi yn llaw'r brenin."nWnAtebodd Michea, "Cyn wired � bod yr ARGLWYDD yn fyw, yr hyn a ddywed yr ARGLWYDD wrthyf a lefaraf."Pn Dywedodd y negesydd a aeth i'w alw wrth Michea, "Edrych yn awr, y mae'r proffwydi'n unfrydol yn proffwydo llwyddiant i'r brenin. Bydded dy air dithau fel gair un ohonynt hwy, a phroffwyda lwyddiant."/n Ac yr oedd yr holl broffwydi'n proffwydo felly ac yn dweud, "Dos i fyny i Ramoth-gilead a llwydda; bydd yr ARGLWYDD yn ei rhoi yn llaw'r brenin."n Gwnaeth Sedeceia fab Cenaana gyrn haearn, a dweud, "Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: '�'r rhain byddi'n cornio'r Syriaid nes iti eu difa.'">wn Yr oedd brenin Israel a Jehosaffat brenin Jwda yn eu gwisgoedd brenhinol yn eistedd ar eu gorseddau ar y llawr dyrnu wrth borth Samaria, gyda'r holl broffwydi'n proffwydo o'u blaen.`;n Felly galwodd brenin Israel ar swyddog a dweud, "Tyrd � Michea fab Imla yma ar frys."ynAc meddai brenin Israel wrth Jehosaffat, "Oes, y mae un gu373?r eto i geisio'r ARGLWYDD drwyddo, Michea fab Imla; ond y mae'n atgas gennyf, am nad yw'n proffwydo lles i mi, dim ond drwg." Dywedodd Jehosaffat, "Peidied y brenin � dweud fel yna."b?nOnd holodd Jehosaffat, "Onid oes yma broffwyd arall i'r ARGLWYDD, i ni ymgynghori ag ef?"kQnYna casglodd brenin Israel y proffwydi, tua phedwar cant ohonynt, a dweud wrthynt, "A ddylwn fynd i fyny i ryfel yn erbyn Ramoth-gilead, ai peidio?" Dywedasant hwythau, "Dos i fyny, ac fe rydd yr ARGLWYDD hi yn llaw'r brenin."`;nOnd meddai Jehosaffat hefyd wrth frenin Israel, "Cais yn gyntaf hefyd air yr ARGLWYDD."T #nA gofynnodd brenin Israel i Jehosaffat, "A ddoi di gyda mi i ryfel i Ramoth-gilead?" Dywedodd Jehosaffat wrth frenin Israel, "Yr wyf fi fel tydi, fy mhobl i fel dy bobl di, fy meirch i fel dy feirch di." 1ndywedodd brenin Israel wrth ei weision, "A wyddoch chwi mai ni piau Ramoth-gilead? A dyma ni'n dawel ddigon, yn lle ei chipio o law brenin Syria."e EnOnd yn y drydedd flwyddyn, tra oedd Jehosaffat brenin Jwda draw yn ymweld � brenin Israel,C  nBu Syria ac Israel am dair blynedd heb ryfela �'i gilydd.= unA sylwaist ti fod Ahab wedi ymostwng ger fy mron? Gan ei fod wedi ymostwng ger fy mron, nid wyf am ddod �'r drwg yn ei ddyddiau ef; yn nyddiau ei fab y dygaf y drwg ar ei deulu."<unDaeth gair yr ARGLWYDD at Elias y Thesbiad yn dweud,9nCyn gynted ag y clywodd Ahab eiriau Elias, rhwygodd ei ddillad a gwisgo sachliain ar ei gnawd, ac ymprydio, a chysgu ar sachliain, a cherdded yn araf. nGwnaeth yn ffiaidd iawn trwy addoli eilunod, yn hollol fel y gwn�i'r Amoriaid a yrrodd yr ARGLWYDD allan o flaen yr Israeliaid.|snEto ni bu neb cynddrwg ag Ahab mewn ymroi i wneud drwg yng ngolwg yr ARGLWYDD, am fod Jesebel ei wraig yn ei annog. nBydd y cu373?n yn bwyta pob aelod o deulu Ahab a fydd farw yn y dref, ac adar rheibus yn bwyta pob un a fydd farw allan yn y wlad."b?nAc am Jesebel, fe ddywed yr ARGLWYDD, 'Y cu373?n fydd yn bwyta Jesebel wrth fur Jesreel.'  nGwnaf dy du375? fel tu375? Jeroboam fab Nebat a thu375? Baasa fab Aheia, oherwydd y dicter a achosaist wrth beri i Israel bechu.}unrwyf yn dwyn drwg arnat ti, ac yn dileu dy hiliogaeth; difodaf bob gwryw yn perthyn i Ahab yn Israel, caeth a rhydd.+nDywedodd Ahab wrth Elias, "A ddaethost o hyd i mi, fy ngelyn?" Atebodd yntau, "Do; ac am dy fod wedi ymroi i wneud drwg yng ngolwg yr ARGLWYDD,W)nDywed wrtho, 'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Wedi llofruddio, a fynni di hefyd feddiannu?"' Dywed hefyd wrtho, 'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Lle y llyfodd y cu373?n waed Naboth, fe lyfant dy waed dithau."'"~nCod, a dos i lawr i gyfarfod Ahab brenin Israel yn Samaria. Fe'i cei yng ngwinllan Naboth; y mae wedi mynd yno i'w meddiannu.;}snDaeth gair yr ARGLWYDD at Elias y Thesbiad a dweud,k|QnA phan glywodd Ahab fod Naboth wedi marw, aeth i lawr i winllan Naboth y Jesreeliad i'w meddiannu.]{5nCyn gynted ag y clywodd Jesebel fod Naboth wedi ei labyddio'n gelain, dywedodd wrth Ahab, "Cod, meddianna'r winllan y gwrthododd Naboth y Jesreeliad ei hildio iti am arian. Nid yw Naboth yn fyw; y mae wedi marw."Uz%nYna anfonasant neges at Jesebel: "Mae Naboth wedi ei labyddio ac wedi marw."_y9n a daeth y ddau ddihiryn ac eistedd o'i flaen, a thystio yn erbyn Naboth gerbron y bobl a dweud, "Y mae Naboth wedi melltithio Duw a'r brenin." Aed ag ef y tu allan i'r ddinas a'i labyddio � cherrig nes iddo farw. l~~q~2}}|{{1zzQyyUxwwCv|vuDtt@ss/rrqdppFnnmYlgkkjii#h2gMfkfdccbbaO`__~^^8]].\$[?ZZ+Y:XX^WxVV!UTTSSbSRZQQrPPOO6NMM,LKKJJ9IIRHH}GGFEED{CBAA*@T??F>=<<;;J::[99Q88i77G6}55b44 22Z100E//n..$,,++*z* )((8'^&v&>%%%*$4##""!!U !~5^fNj 8 <  jB4$=Y-x Bu farw Jehoahas, a'i gladdu yn Samaria, a daeth ei fab Joas yn frenin yn ei le.x Am weddill hanes Jehoahas, a'i weithredoedd a'i wrhydri, onid yw wedi ei ysgrifennu yn llyfr hanesion brenhinoedd Israel?8kx Ni adawodd Hasael i Jehoahas fwy na hanner cant o farchogion, a deg o gerbydau, a deng mil o wu375?r traed, gan fod brenin Syria wedi eu dinistrio a'u gwneud fel llwch dyrnwr.!=x Eto ni throesant oddi wrth bechodau tylwyth Jeroboam, a barodd i Israel bechu, ond parhau ynddynt, ac yr oedd hyd yn oed y pren Asera'n aros yn Samaria.x Rhoddodd yr ARGLWYDD waredydd i Israel a'u rhyddhau o afael Syria, a chafodd yr Israeliaid fyw yn eu cartrefi fel o'r blaen.x Ond erfyniodd Jehoahas ar yr ARGLWYDD, a gwrandawodd yntau arno wrth weld fel y dioddefai Israel dan orthrwm brenin Syria.wix Llidiodd yr ARGLWYDD wrth Israel, a rhoddodd hwy yn llaw Hasael brenin Syria a Ben-hadad fab Hasael am gyfnod.x Gwnaeth yr hyn oedd ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD, a dilyn pechodau Jeroboam fab Nebat, a barodd i Israel bechu; ni throdd oddi wrthynt. 3x Yn y drydedd flwyddyn ar hugain i Jehoas fab Ahaseia brenin Jwda daeth Jehoahas fab Jehu yn frenin ar Israel yn Samaria am ddwy flynedd ar bymtheg.1]x Ei weision Josabad fab Simeath a Jehosabad fab Somer a'i lladdodd. Bu farw a chladdwyd ef gyda'i ragflaenwyr yn Ninas Dafydd, a daeth ei fab Amaseia yn frenin yn ei le.W)x Gwnaeth ei weision gynllwyn yn erbyn Joas a'i ladd yn Beth-milo wrth riw Sila.wix Am weddill hanes Jehoas, a'r cwbl a gyflawnodd, onid yw wedi ei ysgrifennu yn llyfr hanesion brenhinoedd Jwda?. Wx A chymerodd Jehoas brenin Jwda yr holl roddion a gysegrodd ei ragflaenwyr Jehosaffat, Jehoram ac Ahaseia, brenhinoedd Jwda, a hefyd ei roddion ei hun a'r holl aur oedd ar gael yn nhrysorfa tu375?'r ARGLWYDD a'r palas, a'u hanfon at Hasael brenin Syria; troes yntau yn �l oddi wrth Jerwsalem.~ wx Yr adeg honno aeth Hasael brenin Syria i ryfel yn erbyn Gath, a'i chipio, ac yna rhoi ei fryd ar ymosod ar Jerwsalem.y mx Ni ddefnyddid ar gyfer tu375?'r ARGLWYDD arian yr offrwm dros gamwedd a phechod; eiddo'r offeiriaid oeddent hwy. 9x Ac nid oeddent yn hawlio cyfrif oddi wrth y rhai oedd yn gofalu am y gwaith ac yn cael yr arian i dalu i'r gweithwyr, am eu bod yn gweithredu'n onest.Z /x ond yn hytrach fe'u rhoed yn d�l i'r gweithwyr am atgyweirio tu375?'r ARGLWYDD.1x Ni wnaed o'r arian a ddygwyd i du375?'r ARGLWYDD gwpanau arian, saltringau, cawgiau, utgyrn, nac unrhyw offer aur nac arian yn nhu375?'r ARGLWYDD;:ox hefyd i'r seiri maen a'r naddwyr cerrig, a hwy oedd yn prynu coed a cherrig nadd i atgyweirio agennau tu375?'r ARGLWYDD, ac yn gwneud pob taliad ynglu375?n � diddosi'r tu375?.Ex Ar �l eu harchwilio, rhoddid yr arian i'r rhai a benodwyd i ofalu am y gwaith yn nhu375?'r ARGLWYDD; hwy oedd yn talu i'r seiri coed a'r adeiladwyr oedd yn gweithio ar du375?'r ARGLWYDD,Dx A phan welent fod llawer o arian yn y gist, byddai ysgrifennydd y brenin yn dod i fyny gyda'r archoffeiriad, yn eu rhoi mewn codau ac yna'n cyfrif yr arian a gafwyd yn nhu375?'r ARGLWYDD.vgx A chymerodd yr offeiriad Jehoiada gist, a gwneud twll yn ei chaead a'i gosod yn ymyl yr allor, ar y dde wrth fynd i mewn i du375?'r ARGLWYDD; ac yno y rhoddai'r offeiriaid oedd yn gwylio'r drws yr holl arian a ddygid i du375?'r ARGLWYDD.cAx Cytunodd yr offeiriaid i beidio � derbyn arian gan y bobl i atgyweirio agennau'r tu375?.x a galwodd y Brenin Jehoas am yr archoffeiriad Jehoiada ac am yr offeiriaid, a dweud wrthynt, "Pam nad ydych wedi atgyweirio agennau'r tu375?? Yn awr, felly, nid ydych i dderbyn arian o'r cyfraniadau; y maent i'w rhoi at atgyweirio agennau'r tu375?."zox Eto erbyn y drydedd flwyddyn ar hugain i'r Brenin Jehoas nid oedd yr offeiriaid wedi atgyweirio agennau'r tu375?;oYx cymered yr offeiriaid hefyd o'r cyfraniadau a dderbyniant, ac atgyweirio pob agen ym muriau'r tu375?."}ux Dywedodd Jehoas wrth yr offeiriaid, "Cymerwch yr holl arian cysegredig sy'n dod i du375?'r ARGLWYDD, sef arian treth pob un yn �l swm y trethiant ar gyfer ei deulu a hefyd yr holl arian sy'n dod i mewn yn wirfoddol ar gyfer tu375?'r ARGLWYDD;n~Wx Er hynny ni thynnwyd ymaith yr uchelfeydd; yr oedd y bobl yn parhau i aberthu ac arogldarthu ynddynt.}x Ar hyd ei oes gwnaeth Jehoas yr hyn oedd uniawn yng ngolwg yr ARGLWYDD, fel yr oedd yr offeiriad Jehoiada wedi ei ddysgu.| x Yn y seithfed flwyddyn i Jehu y daeth Jehoas i'r orsedd a theyrnasodd ddeugain mlynedd yn Jerwsalem. Sibia o Beerseba oedd enw ei fam.3{cx Saith oed oedd Jehoas pan ddaeth yn frenin.rz_x Llawenhaodd holl bobl y wlad, a daeth llonyddwch i'r ddinas wedi lladd Athaleia �'r cleddyf yn y palas.Qyx Yna cymerodd Jehoiada y capteiniaid a'r Cariaid a'r gwarchodlu, a holl bobl y wlad, i hebrwng y brenin o du375?'r ARGLWYDD, a'i ddwyn trwy borth y gwarchodlu i'r palas a'i osod ar yr orsedd frenhinol.Xx+x Aeth holl bobl y wlad at deml Baal a'i thynnu i lawr, a dryllio'i hallorau a'i delwau'n chwilfriw, a lladd Mattan, offeiriad Baal, o flaen yr allorau; a phenododd yr offeiriad arolygwyr ar du375?'r ARGLWYDD.w+x Gwnaeth Jehoiada gyfamod rhwng yr ARGLWYDD a'r brenin a'i bobl, iddynt fod yn bobl i'r ARGLWYDD; gwnaeth gyfamod hefyd rhwng y brenin a'r bobl.Xv+x Felly daliasant hi a'i dwyn at fynedfa Porth y Meirch i'r palas, a'i lladd yno.xukx Gorchmynnodd yr offeiriad Jehoiada i'r capteiniaid, swyddogion y fyddin, "Ewch � hi y tu allan i gyffiniau'r tu375?, a lladdwch �'r cleddyf unrhyw un sy'n ei dilyn; ond peidier," meddai'r offeiriad, "�'i lladd yn nhu375?'r ARGLWYDD."`t;x Pan welodd hi y brenin yn sefyll wrth y golofn yn �l y ddefod, gyda'r capteiniaid a'r trwmpedau o amgylch y brenin, a holl bobl y wlad yn llawenhau ac yn canu trwmpedau, rhwygodd ei dillad a gweiddi, "Brad, brad!"Ys-x Clywodd Athaleia drwst y gwarchodlu a'r bobl, a daeth atynt i du375?'r ARGLWYDD.r1x Yna dygwyd mab y brenin gerbron, a rhoi'r goron a'r warant iddo. Urddasant ef yn frenin, a'i eneinio, a churo dwylo a dweud, "Byw fyddo'r brenin!"q5x Safodd y gwarchodlu i amgylchu'r brenin, pob un �'i arfau yn ei law, ar draws y tu375? o'r ochr dde i'r ochr chwith, o gwmpas yr allor a'r tu375?.}pux Yna rhoddodd yr offeiriad i'r capteiniaid y gwaywffyn a'r tarianau a fu gan Ddafydd ac a oedd yn nhu375?'r ARGLWYDD.Eox Gwnaeth y capteiniaid bopeth a orchmynnodd yr offeiriad Jehoiada, pob un yn cymryd ei gwmni, y rhai oedd ar ddyletswydd ar y Saboth, a'r rhai oedd yn rhydd, a dod at yr offeiriad Jehoiada.n9x Safwch o amgylch y brenin, pob un �'i arfau yn ei law, a lladdwch unrhyw un a ddaw'n agos at y rhengoedd; arhoswch gyda'r brenin ble bynnag yr �."qm]x Ond yn awr, y mae'r ddau gwmni sy'n rhydd ar y Saboth i warchod o gwmpas y brenin yn nhu375?'r ARGLWYDD.zlox y mae'r ail draean ym mhorth Sur, a'r trydydd ym mhorth cefn y gwarchodlu, ac yn cymryd eu tro i warchod y palas.k}x a gorchymyn iddynt, "Dyma'r hyn a wnewch: y mae traean ohonoch yn dod i mewn ar y Saboth ac ar wyliadwriaeth yn y palas;ojYx Ond yn y seithfed flwyddyn anfonodd Jehoiada am gapteiniaid y Cariaid a'r gwarchodlu, a'u dwyn ato i du375?'r ARGLWYDD. Gwnaeth gytundeb � hwy, a pharodd iddynt dyngu llw yn nhu375?'r ARGLWYDD; yna dangosodd iddynt fab y brenin,giIx A bu ynghudd gyda hi yn nhu375?'r ARGLWYDD am chwe blynedd, tra oedd Athaleia'n rheoli'r wlad.ohYx Ond cymerwyd Joas fab Ahaseia gan Jehoseba, merch y Brenin Joram a chwaer Ahaseia, a'i ddwyn yn ddirgel o blith plant y brenin, a oedd i'w lladd. Rhoed ef a'i famaeth mewn ystafell wely, a'i guddio rhag Athaleia, ac ni laddwyd ef.kg Sx Pan welodd Athaleia, mam Ahaseia, fod ei mab wedi marw, aeth ati i ddifodi'r holl linach frenhinol.If x $Wyth mlynedd ar hugain y bu Jehu yn frenin ar Israel yn Samaria.]e5x #Bu farw Jehu, a chladdwyd ef yn Samaria, a daeth ei fab Jehoahas yn frenin yn ei le.dx "Am weddill hanes Jehu, a'i holl wrhydri a'r cwbl a wnaeth, onid yw wedi ei ysgrifennu yn llyfr hanesion brenhin-oedd Israel?cx !i'r tu dwyrain o'r Iorddonen, gwlad Gilead i gyd, tir Gad, Reuben a Manasse, i fyny o Aroer sydd wrth nant Arnon, sef Gilead a Basan.rb_x Yr adeg honno y dechreuodd yr ARGLWYDD gyfyngu terfynau Israel, a bu Hasael yn ymosod ar holl oror Israela9x Ond ni ofalodd Jehu am rodio yng nghyfraith yr ARGLWYDD, Duw Israel, �'i holl galon; ni throdd oddi wrth bechodau Jeroboam, a barodd i Israel bechu.r`_x Yna dywedodd yr ARGLWYDD wrth Jehu, "Gan dy fod wedi rhagori mewn gwneud yr hyn sy'n iawn yn fy ngolwg, a gwneud y cyfan oedd yn fy mwriad yn erbyn teulu Ahab, bydd plant i ti hyd y bedwaredd genhedlaeth yn eistedd ar orsedd Israel."_}x ni throdd oddi wrth bechodau Jeroboam fab Nebat, a wnaeth i Israel bechu, sef oddi wrth y lloi aur oedd ym Methel a Dan.'^Kx Er i Jehu ddileu Baal o Israel,b]?x ac yna distrywio colofn Baal a difrodi teml Baal a'i throi'n geudy, fel y mae hyd heddiw.5\gx a dwyn allan y golofn o deml Baal a'i llosgi,d[Cx Ar �l gorffen poethoffrymu, dywedodd Jehu wrth y gwarchodlu a'r swyddogion, "Dewch, lladdwch hwy heb adael i neb ddianc," a lladdasant hwy �'r cleddyf. Yna rhuthrodd y gwarchodlu a'r swyddogion at du373?r teml Baal,VZ'x A phan aethant i offrymu aberthau a phoethoffrymau, gosododd Jehu bedwar ugain o'i ddynion y tu allan a dweud, "Os bydd un o'r bobl a roddais yn eich llaw yn dianc, cymeraf fywyd un ohonoch chwi yn ei le."?Yyx Yna daeth Jehu a Jehonadab fab Rechab at deml Baal, a dweud wrth addolwyr Baal, "Chwiliwch yn fanwl rhag bod neb o addolwyr yr ARGLWYDD yna gyda chwi, dim ond addolwyr Baal yn unig." Xx Yna dywedodd wrth yr un oedd yn gofalu am y gwisgoedd, "Dwg allan wisg i bob un o addolwyr Baal." A dygodd yntau'r gwisgoedd iddynt.Wx ac anfonodd Jehu drwy holl Israel, a daeth holl addolwyr Baal yno, heb adael neb ar �l, a daethant i deml Baal a'i llenwi i'r ymylon.WV)x Gorch-mynnodd Jehu, "Cyhoeddwch gynulliad sanctaidd i Baal." Gwnaethant hynny,Ux Felly galwch ataf holl broffwydi Baal, ei holl addolwyr a'i holl offeiriaid, heb adael yr un ar �l, oherwydd rwyf am gynnal aberth mawr i Baal, ac ni chaiff neb fydd yn absennol fyw." Ond gweithredu'n gyfrwys yr oedd Jehu, er mwyn difa addolwyr Baal.xTkx Casglodd Jehu yr holl bobl a dweud wrthynt, "Yr oedd Ahab yn addoli Baal ychydig; bydd Jehu yn ei addoli lawer.-SUx Aeth ag ef yn ei gerbyd, a phan ddaeth i Samaria, lladdodd bawb oedd yn weddill o deulu Ahab yn Samaria, a'u difa, yn �l y gair a lefarodd yr ARGLWYDD wrth Elias.KRx a dweud wrtho, "Tyrd gyda mi, a gw�l fy s�l dros yr ARGLWYDD."#QAx Wedi iddo ymadael oddi yno, gwelodd Jehonadab fab Rechab yn dod i'w gyfarfod. Cyfarchodd ef a gofyn, "A wyt ti mor ddiffuant gyda mi ag yr wyf fi gyda thi?" Atebodd Jehonadab, "Ydwyf." Yna dywedodd Jehu, "Os wyt, estyn dy law." Estynnodd ei law, a chymerodd yntau ef ato i'r cerbyd,P#x Ar hynny dywedodd, "Daliwch hwy'n fyw." Ac wedi iddynt eu dal, lladdasant hwy wrth bydew Beth-eced, dau a deugain ohonynt, heb arbed yr un..OWx cyfarfu � brodyr Ahaseia brenin Jwda, a gofyn, "Pwy ydych chwi?" Atebasant, "Brodyr Ahaseia, ac yr ydym yn mynd i gyfarch plant y brenin a phlant y fam frenhines."ONx Yna ymadawodd Jehu i fynd i Samaria; ac yn ymyl Beth-eced y BugeiliaidM}x Lladdodd Jehu bawb oedd ar �l o deulu Ahab yn Jesreel, a'i holl uchelwyr a'i gyfeillion a'i offeiriaid, heb adael neb.)LMx Gwelwch felly nad yw'r un gair o'r hyn a lefarodd yr ARGLWYDD yn erbyn teulu Ahab wedi methu; y mae'r ARGLWYDD wedi gwneud yr hyn a addawodd drwy ei was Elias."EKx Aeth yntau allan yn y bore a sefyll yno a dweud wrth yr holl bobl, "Yr ydych chwi'n bobl deg. Edrychwch, gwneuthum i gynllwyn yn erbyn f'arglwydd a'i ladd, ond pwy a laddodd y rhain i gyd?J1x Pan ddaeth y cennad a'i hysbysu eu bod wedi dod � phennau meibion y brenin, dywedodd, "Gos-odwch hwy yn ddau bentwr o flaen y porth hyd y bore."I)x Ar �l iddynt dderbyn y llythyr, cymerasant feibion y brenin, a lladd y deg a thrigain a rhoi eu pennau mewn cewyll a'u hanfon ato i Jesreel.Hx Ysgrifennodd ail lythyr atynt, gan ddweud, "Os ydych o'm plaid ac am ufuddhau imi, cymerwch bennau holl feibion eich arglwydd, a dewch ataf i Jesreel tua'r amser hwn yfory." Yr oedd meibion y brenin, deg a thrigain ohonynt, yn cael eu magu gydag uchelwyr y ddinas.nGWx Yna anfonodd goruchwyliwr y palas a llywodraethwr y ddinas a'r henuriaid a'r gwarcheidwaid at Jehu a dweud, "Dy weision di ydym, a gwnawn bopeth a ddywedi wrthym; nid ydym am ddewis neb yn frenin; gwna di'r hyn sydd orau gennyt."cFAx Ond cawsant ofn mawr a dweud, "Gwelwch, methodd dau frenin ei wrthsefyll; sut y safwn ni?"Ex dewiswch y gorau a'r cymhwysaf o feibion eich arglwydd a'i osod ar orsedd ei dad, ac ymladdwch dros dylwyth eich arglwydd."Dx Cyn gynted ag y cewch y llythyr hwn, gan fod meibion eich arglwydd gyda chwi, a bod gennych gerbydau a meirch a dinas gaerog ac arfau,FC x Yr oedd gan Ahab ddeg a thrigain o feibion yn Samaria. Ysgrifennodd Jehu lythyrau a'u hanfon i Samaria at swyddogion y ddinas, yr henuriaid a'r rhai oedd yn gofalu am blant Ahab, gan ddweud,lBSx %a bydd corff Jesebel fel tail ar wyneb cae yn rhandir Jesreel, fel na ellir dweud, 'Dyma Jesebel.'"/AYx $A phan ddaethant yn �l a dweud wrtho, dywedodd Jehu, "Dyma a fynegodd yr ARGLWYDD drwy ei was Elias y Thesbiad: Yn rhandir Jesreel fe fwyty'r cu373?n gnawd Jesebel,h@Kx #Ond pan aethant i'w chladdu, ni chawsant ddim ohoni ond y benglog a'r traed a chledrau'r dwylo.z?ox "Wedi iddo fwyta ac yfed, dywedodd, "Gofalwch am gladdu'r ddynes felltigedig yna, oblegid merch i frenin oedd hi."e>Ex !Taflasant hi i lawr, a thasgodd peth o'i gwaed ar y pared ac ar y meirch, a mathrwyd hithau.=7x Cododd yntau ei olwg at y ffenestr a gofyn, "Pwy sydd o'm plaid? Pwy?" Edrychodd dau neu dri o'r gweision allan, ac meddai Jehu, "Taflwch hi i lawr."k<Qx Fel yr oedd Jehu yn cyrraedd y porth, dywedodd wrtho, "A fydd heddwch, Simri, llofrudd ei feistr?"~;wx Daeth Jehu i Jesreel. Pan glywodd Jesebel, colurodd ei hwyneb ac addurno ei phen, ac edrychodd allan trwy'r ffenestr.Y:-x Yn yr unfed flwyddyn ar ddeg i Joram fab Ahab y daeth Ahaseia yn frenin ar Jwda.l9Sx Yna cludodd ei weision ef i Jerwsalem, a'i gladdu yn ei feddrod gyda'i ragflaenwyr yn Ninas Dafydd.^87x Pan welodd Ahaseia brenin Jwda hyn, ffodd i gyfeiriad Beth-haggan, a Jehu yn erlyn ar ei �l ac yn dweud, "Tarwch yntau hefyd." A thrawsant ef yn ei gerbyd wrth allt Gur ger Ibleam, ond ffodd i Megido a marw yno.W7)x 'Cyn wired ag y gwelais waed Naboth a'i feibion ddoe, medd yr ARGLWYDD, fe dalaf yn �l i ti yn y rhandir hwn, medd yr ARGLWYDD'; felly, gafael ynddo a bwrw ef allan i'r rhandir, yn �l gair yr ARGLWYDD."r6_x Dywedodd Jehu wrth Bidcar ei is-gapten, "Gafael ynddo a bwrw ef i randir Naboth y Jesreeliad; oblegid rwyf fi a thithau'n cofio, pan oeddem yn cydyrru cerbyd ar �l ei dad Ahab, fod yr ARGLWYDD wedi cyhoeddi'r oracl hwn yn ei erbyn:{5qx Cydiodd Jehu yn ei fwa a saethu Joram rhwng ei ysgwyddau nes i'r saeth fynd trwy ei galon, a syrthiodd i'r cerbyd.Y4-x Yna troes Joram ei gerbyd yn �l a ffoi, a gweiddi ar Ahaseia, "Brad, Ahaseia!".3Wx Pan welodd Joram Jehu gofynnodd, "A yw popeth yn iawn, Jehu?" Atebodd yntau, "Sut y gall fod yn iawn tra bo cymaint o buteindra a hudoliaeth dy fam Jesebel yn aros?"R2x Dywedodd Joram, "Cyplwch fy ngherbyd." Ac wedi iddynt ei gyplu, aeth Joram brenin Israel ac Ahaseia brenin Jwda allan bob un yn ei gerbyd, i gyfarfod Jehu; a chawsant ef yn rhandir Naboth y Jesreeliad.#1Ax A chyhoeddodd y gwyliwr, "Y mae wedi cyrraedd atynt, ond nid yw'n dod yn �l; ac y mae'r gyrru fel gyrru Jehu fab Nimsi, oherwydd y mae'n gyrru'n ynfyd."A0}x Yna anfonwyd ail farchog, a phan gyrhaeddodd atynt, dywedodd, "Fel hyn y dywed y brenin; 'A yw popeth yn iawn?" Atebodd Jehu, "Pa wahaniaeth i ti a yw popeth yn iawn? Tyrd i'm canlyn."/x Yna fe aeth marchog i'w cyfarfod a dweud, "Fel hyn y mae'r brenin yn gofyn; 'A yw popeth yn iawn?'" Ac meddai Jehu, "Pa wahaniaeth i ti a yw popeth yn iawn? Tyrd i'm canlyn." Cyhoeddodd y gwyliwr, "Y mae'r negesydd wedi cyrraedd atynt, ond nid yw'n dod yn �l."N.x Yr oedd gwyliwr yn sefyll ar du373?r yn Jesreel, a gwelodd fintai Jehu yn dod, a dywedodd, "Rwy'n gweld mintai." Dywedodd Joram, "Dewis farchog, a'i anfon i'w cyfarfod, i ofyn a yw popeth yn iawn."- x Aeth Jehu yn ei gerbyd am Jesreel, gan fod Joram yn orweiddiog yno. Ac yr oedd Ahaseia brenin Jwda wedi dod i edrych am Joram.u,ex ond yr oedd Joram wedi dychwelyd adref i Jesreel i wella o'r clwyfau a gafodd gan y Syriaid wrth ymladd � Hasael brenin Syria. A dywedodd Jehu, "Os dyma'ch teimlad, peidiwch � gadael i neb ddianc o'r ddinas i yngan gair yn Jesreel.""+?x A gwnaeth Jehu fab Jehosaffat, fab Nimsi gynllwyn yn erbyn Joram. Yr oedd Joram a holl Israel ar wyliadwriaeth yn Ramoth-gilead rhag Hasael brenin Syria;r*_x Yna cipiodd pob un ddilledyn a'i roi dano ar ben y grisiau, a chwythu utgorn a dweud, "Jehu sydd frenin!"0)[x Paid �'th gelwydd," meddent, "da thi, dywed wrthym." Ac atebodd, "Dyma'r hyn a ddywedodd wrthyf: 'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Rwy'n dy eneinio'n frenin ar Israel.'"+(Qx Pan ddaeth Jehu allan at weision eraill ei feistr, holodd un, "A yw popeth yn iawn? Pam y daeth yr ynfyd yna atat?" Atebodd yntau, "Gwyddoch am y dyn a'i siarad."z'ox Ac am Jesebel, bydd y cu373?n yn ei bwyta yn rhandir Jesreel, heb neb i'w chladdu." Yna fe agorodd y drws a ffoi.U&%x A gwnaf du375? Ahab fel tu375? Jeroboam fab Nebat a thu375? Baasa fab Aheia.c%Ax Difethir holl du375? Ahab, a distrywiaf bob gwryw sydd gan Ahab yn Israel, caeth neu rydd.~$wx Taro du375? Ahab, dy feistr, fel y caf ddial ar Jesebel am waed fy ngweision y proffwydi, a holl weision yr ARGLWYDD.:#ox Cododd a mynd i mewn; yna tywalltodd y llanc yr olew ar ben Jehu, a dweud wrtho, "Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, Duw Israel: Rwy'n dy eneinio'n frenin ar Israel, pobl yr ARGLWYDD.;"qx A phan gyrhaeddodd, yr oedd swyddogion y fyddin yn eistedd gyda'i gilydd, a dywedodd, "Y mae gennyf neges i ti, syr." Gofynnodd Jehu, "I ba un ohonom?" "I ti, syr," meddai yntau.0!]x Aeth y llanc o broffwyd i Ramoth-gilead.s ax yna dos a chymer ef allan o blith ei gymrodyr a mynd ag ef i ystafell fewnol, a chymryd y ffiol olew a'i harllwys ar ei ben a dweud, 'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: 'Rwy'n dy eneinio'n frenin ar Israel.' Yna agor y drws a ffo heb oedi."I x Wedi iti gyrraedd, edrych yno am Jehu fab Jehosaffat, fab Nimsi; /x Galwodd y proffwyd Eliseus ar un o'r proffwydi a dweud wrtho, "Clyma dy wisg am dy ganol, cymer y ffiol olew hon yn dy law a dos i Ramoth-gilead.saxCiliodd y Brenin Joram i Jesreel i geisio gwellhad o'r clwyfau a gafodd gan y Syriaid yn Rama yn y frwydr yn erbyn Hasael brenin Syria. A daeth Ahaseia fab Jehoram, brenin Jwda, i edrych am Joram fab Ahab yn Jesreel am ei fod yn glaf.saxAeth gyda Joram fab Ahab i ryfel yn erbyn Hasael brenin Syria i Ramoth-gilead, ac anafodd y Syriaid Joram.&GxDilynodd yr un llwybr � thu375? Ahab, a gwnaeth yr hyn oedd ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD, fel tu375? Ahab, am ei fod yn perthyn trwy briodas i du375? Ahab.1xDwy ar hugain oed oedd Ahaseia pan ddaeth yn frenin, a theyrnasodd yn Jerwsalem am flwyddyn. Athaleia oedd enw ei fam, wyres i Omri brenin Israel.vgxYn y ddeuddegfed flwyddyn i Joram fab Ahab, brenin Israel, daeth Ahaseia fab Jehoram, brenin Jwda, yn frenin.wixBu farw Jehoram, a chladdwyd ef gyda'i ragflaenwyr yn Ninas Dafydd; a daeth ei fab Ahaseia yn frenin yn ei le.xkxAm weddill yr holl bethau a wnaeth Jehoram, onid ydynt wedi eu hysgrifennu yn llyfr hanesion brenhin-oedd Jwda?jOxAc y mae Edom mewn gwrthryfel yn erbyn Jwda hyd y dydd hwn. Gwrthryfelodd Libna hefyd yr un pryd.'IxCroesodd Jehoram i Sair a'i holl gerbydau gydag ef; cododd liw nos ac ymosododd ef a'i gerbydwyr ar yr Edomiaid oedd yn ei amgylchu, ond ffodd y fyddin adref.Z/xYn ei gyfnod ef gwrthryfelodd Edom yn erbyn Jwda a gosod brenin arnynt eu hunain.zoxEto ni fynnai'r ARGLWYDD, er mwyn ei was Dafydd, ddifetha Jwda, am iddo addo rhoi lamp iddo ac i'w blant am byth.3xDilynodd lwybr brenhinoedd Israel, fel y gwn�i tu375? Ahab, gan mai merch Ahab oedd ei wraig, a gwnaeth yr hyn oedd ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD.hKxDeuddeg ar hugain oedd ei oed pan ddaeth yn frenin, a theyrnasodd yn Jerwsalem am wyth mlynedd.7xYn y bumed flwyddyn i Joram fab Ahab, brenin Israel, tra oedd Jehosaffat yn frenin ar Jwda, dechreuodd Jehoram fab Jehosaffat, brenin Jwda, deyrnasu.xOnd trannoeth cymerodd Hasael wrthban a'i drochi mewn du373?r a'i daenu dros wyneb y brenin. Bu farw, a daeth Hasael yn frenin yn ei le.)MxYmadawodd ag Eliseus, a phan ddaeth at ei feistr, gofynnodd hwnnw iddo, "Beth a ddywedodd Eliseus wrthyt?" Atebodd yntau, "Dweud wrthyf y byddi'n sicr o wella."& Gx Dywedodd Hasael, "Sut y gall dy was, nad yw ond ci, wneud peth mor fawr � hyn?" Atebodd Eliseus, "Y mae'r ARGLWYDD wedi dy ddangos imi yn frenin ar Syria."b ?x Gofynnodd Hasael, "Pam y mae f'arglwydd yn wylo?" Atebodd, "Am fy mod yn gwybod maint y niwed a wnei i'r Israeliaid: bwrw t�n i'w caerau a lladd eu hieuenctid �'r cleddyf, mathru'r plant bach a rhwygo'r beichiog."Q x A syllodd yn graff ar Hasael nes iddo gywilyddio, ac wylodd gu373?r Duw. x Atebodd Eliseus, "Dos a dweud wrtho, ''Rwyt yn sicr o wella.' Ond y mae'r ARGLWYDD wedi dangos i mi y bydd yn sicr o farw."m Ux Aeth Hasael ato gyda deugain llwyth camel o holl nwyddau gorau Damascus yn rhodd. Ar �l cyrraedd, safodd o'i flaen a dweud, "Y mae dy fab, Ben-hadad brenin Syria, wedi f'anfon atat i ofyn, 'A fyddaf yn gwella o'r clefyd hwn?'"xYna dywedodd y brenin wrth Hasael, "Cymer rodd gyda thi, a dos at u373?r Duw i ymofyn �'r ARGLWYDD, a fyddaf yn gwella o'r clefyd hwn."{qxDaeth Eliseus i Ddamascus. Yr oedd Ben-hadad brenin Syria yn glaf, a dywedwyd wrtho fod gu373?r Duw wedi cyrraedd.a=xHolodd y brenin hi, ac adroddodd hithau'r hanes wrtho. Yna penododd y brenin swyddog i ofalu amdani, a dweud wrtho, "Rho'n �l iddi ei heiddo i gyd, a chynnyrch y tir hefyd o'r diwrnod y gadawodd y wlad hyd heddiw."xAc fel yr oedd Gehasi'n adrodd wrth y brenin amdano'n adfywio un oedd wedi marw, dyna'r wraig yr adfywiodd ei mab yn dod i erfyn ar y brenin am ei thu375? a'i thir. Ac meddai Gehasi, "F'arglwydd frenin, hon yw'r wraig, a dyma'r mab a adfywiodd Eliseus."xYr oedd y brenin ar y pryd yn ymddiddan � Gehasi, gwas gu373?r Duw, ac yn dweud, "Dywed wrthyf hanes yr holl wrhydri a wnaeth Eliseus."q]xYmhen y saith mlynedd, dychwelodd y wraig o Philistia a mynd at y brenin i erfyn am ei thu375? a'i thir.r_xCychwynnodd y wraig yn �l gair gu373?r Duw, ac aeth hi a'i theulu, a byw am saith mlynedd yn Philistia.M xYr oedd Eliseus wedi dweud wrth y wraig yr adfywiodd ei mab, "Muda oddi yma, ti a'th deulu, a dos i fyw lle medri, oherwydd y mae'r ARGLWYDD wedi cyhoeddi newyn, a bydd yn y wlad am saith mlynedd."I xAc felly y digwyddodd: mathrodd y bobl ef yn y porth, a bu farw.RxPan atebodd y swyddog u373?r Duw a dweud, "Hyd yn oed pe bai'r ARGLWYDD yn gwneud ffenestri yn y nef, a allai hyn ddigwydd?" cafodd yr ateb, "Cei ei weld �'th lygaid dy hun, ond ni chei fwyta ohono."+~QxDigwyddodd hefyd yn �l fel y dywedodd gu373?r Duw wrth y brenin, "Bydd dau bwn o haidd am sicl, a phwn o beilliaid am sicl yr adeg yma yfory ym mhorth Samaria."@}{xYr oedd y brenin wedi penodi'r swyddog y pwysai ar ei fraich i arolygu'r porth; ond mathrodd y bobl ef yn y porth, a bu farw, fel yr oedd gu373?r Duw wedi dweud pan aeth y brenin ato.|'xWedi hynny aeth y bobl allan ac ysbeilio gwersyll y Syriaid, a chaed pwn o flawd am sicl a dau bwn o haidd am sicl, yn �l gair yr ARGLWYDD.T{#xAethant ar eu h�l cyn belled �'r Iorddonen, ac yr oedd y ffordd ar ei hyd yn llawn o ddillad a chelfi wedi eu taflu i ffwrdd gan y Syriaid yn eu brys. Yna dychwelodd y negeswyr a dweud wrth y brenin.kzQxWedi dewis dau farchog, anfonodd y brenin hwy ar �l byddin Syria, gyda'r siars, "Ewch i edrych."oyYx Atebodd un o'i weision, "Beth am gymryd pump o'r meirch sydd ar �l, ac anfon rhywrai inni gael gweld? Achos, os arhoswn yn y ddinas, fe fydd holl liaws Israel sydd ar �l yr un fath �'r holl lu o Israeliaid sydd wedi darfod."+xQx Yna cododd y brenin gefn nos, ac meddai wrth ei weision, "Mi ddywedaf wrthych beth y mae'r Syriaid yn ei wneud i ni; y maent yn gwybod bod newyn arnom, ac y maent wedi mynd allan o'r gwersyll i guddio, gan feddwl, 'Pan dd�nt allan o'r ddinas, daliwn hwy'n fyw, a mynd i mewn i'r ddinas.'"Sw!x Gwaeddodd y porthorion a dweud wrth y rhai oedd i mewn ym mhalas y brenin.^v7x Aethant a galw ar borthorion y ddinas a dweud, "Buom yng ngwersyll y Syriaid, ond nid oedd unrhyw un yno, na s�n am neb � dim ond ambell geffyl ac asyn wedi ei rwymo, a'r pebyll wedi eu gadael fel yr oeddent."au=x Yna dyma hwy'n dweud wrth ei gilydd, "Nid ydym yn gwneud y peth iawn; dydd o newyddion da yw heddiw, a ninnau'n dweud dim. Os arhoswn hyd olau dydd, byddwn ar fai; felly gadewch inni fynd a dweud ym mhalas y brenin."mtUxPan ddaeth y gwahangleifion hyn i gwr y gwersyll, aethant i mewn i un o'r pebyll, a bwyta ac yfed; ac yna aethant ag arian ac aur a dilladau oddi yno a'u cuddio; wedyn dod yn �l a mynd i babell arall a dwyn o honno a'i guddio.sxDyna pam yr oeddent wedi ffoi gyda'r nos, a gadael eu pebyll a'u meirch a'u hasynnod a'r gwersyll fel yr oedd, a ffoi am eu heinioes.Xr+xYr oedd yr ARGLWYDD wedi peri i wersyll y Syriaid glywed trwst cerbydau a meirch a byddin gref, nes bod pawb yn dweud, "Y mae brenin Israel wedi cyflogi brenhinoedd yr Hethiaid a'r Eifftiaid i ymosod arnom."qyxFelly gyda'r nos aethant draw i wersyll y Syriaid; ond wedi iddynt gyrraedd cwr y gwersyll, nid oedd yr un Syriad yno.Vp'xPe byddem yn penderfynu mynd i'r ddinas, byddem yn marw yno am fod newyn yn y ddinas; a marw y byddwn os arhoswn yma. Dewch, mentrwn i wersyll Syria. Os arbedant ni, cawn fyw; os lladdant ni, byddwn farw."woixY tu allan i'r porth yr oedd pedwar dyn gwahanglwyfus, ac meddent wrth ei gilydd, "Pam aros yma nes inni farw?nnWxAtebwyd Eliseus gan y swyddog yr oedd y brenin yn pwyso ar ei fraich: "Hyd yn oed pe bai'r ARGLWYDD yn agor ffenestri yn y nefoedd, a allai hyn ddigwydd?" Meddai yntau, "Cei ei weld �'th lygaid dy hun, ond ni chei fwyta ohono."5m gxOnd dywedodd Eliseus, "Gwrando air yr ARGLWYDD. Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Tua'r adeg yma yfory gwerthir ym mhorth Samaria bwn o flawd am sicl, a dau bwn o haidd am sicl."l7x!A thra oedd eto'n siarad � hwy, dyna'r brenin yn cyrraedd ac yn dweud, "Oddi wrth yr ARGLWYDD y daeth ein haflwydd, pam y disgwyliaf rhagor wrtho?"kx Gartref yr oedd Eliseus, a'r henuriaid yn eistedd gydag ef. Anfonodd y brenin u373?r o'i lys, ond cyn i'r negesydd gyrraedd, yr oedd Eliseus wedi dweud wrth yr henuriaid, "A welwch chwi fod y cyw llofrudd hwn wedi anfon rhywun i dorri fy mhen? Edrychwch; pan fydd y negesydd yn cyrraedd, caewch y drws a daliwch y drws yn ei erbyn. Onid wyf yn clywed su373?n traed ei feistr yn ei ddilyn?"ujexAc meddai, "Fel hyn y gwnelo Duw i mi, a rhagor, os ceidw Eliseus fab Saffat ei ben ar ei ysgwyddau heddiw.""i?xPan glywodd y brenin eiriau'r wraig, rhwygodd ei wisg; a chan ei fod yn cerdded ar y mur, gwelodd y bobl ei fod yn gwisgo sachliain yn nesaf at ei groen.h/xFelly berwyd fy mab i a'i fwyta, ac yna dywedais wrthi y diwrnod wedyn, 'Dyro dithau dy fab inni ei fwyta.' Ond y mae hi wedi cuddio'i phlentyn."+gQxYna gofynnodd y brenin, "Beth sydd o'i le?" Meddai hithau, "Dywedodd y ddynes yma wrthyf, 'Dyro di dy blentyn inni ei fwyta heddiw, a chawn fwyta fy mab i yfory.'{fqxOnd dywedodd, "Na! Bydded i'r ARGLWYDD dy helpu; o ble y caf fi help iti � ai o'r llawr dyrnu neu o'r gwinwryf?"meUxFel yr oedd brenin Israel yn cerdded ar y mur, gwaeddodd gwraig arno, "F'arglwydd frenin, helpa fi!"d5xYna bu newyn mawr yn Samaria, a'r gwarchae mor dynn nes bod pen asyn yn costio pedwar ugain o siclau arian, a chwarter pwys o dail colomen bum sicl.bc?xYmhen amser, cynullodd Ben-hadad brenin Syria ei holl fyddin a mynd i warchae ar Samaria.b1xArlwyodd wledd fawr iddynt, ac wedi iddynt fwyta ac yfed, gollyngodd hwy. Aethant at eu meistr, ac ni ddaeth byddinoedd Syria rhagor i dir Israel.NaxAtebodd yntau, "Na, paid �'u lladd. A fyddit ti'n lladd y rhai a gymerit yn gaeth trwy dy gleddyf a'th fwa? Rho fara a du373?r o'u blaenau, iddynt gael bwyta ac yfed a mynd yn �l at eu meistr."c`AxA phan welodd brenin Israel hwy, gofynnodd i Eliseus, "Fy nhad, a gaf fi eu lladd bob un?"C_xWedi iddynt gyrraedd Samaria, dywedodd Eliseus, "ARGLWYDD, agor lygaid y bobl hyn, iddynt weld." Pan agorodd yr ARGLWYDD eu llygaid a hwythau'n gweld, yno yng nghanol Samaria yr oeddent.)^MxA dywedodd Eliseus wrthynt, "Nid dyma'r ffordd; nid hon yw'r dref. Dilynwch fi, ac af � chwi at y gu373?r yr ydych yn ei geisio." Ac arweiniodd hwy i Samaria.]7xPan ddaeth y Syriaid i lawr ato, gwedd�odd Eliseus ar yr ARGLWYDD a dweud, "Taro'r bobl hyn yn ddall," a thrawyd hwy'n ddall, yn �l gair Eliseus.?\yxYna gwedd�odd Eliseus, "ARGLWYDD, agor ei lygaid, iddo weld." Ac agorodd yr ARGLWYDD lygaid y llanc, ac yna fe welodd y mynydd yn llawn meirch a cherbydau tanllyd o gwmpas Eliseus.M[xDywedodd yntau, "Paid ag ofni; y mae mwy gyda ni nag sydd gyda hwy."(ZKxPan gododd gwas gu373?r Duw yn y bore bach, a mynd allan, dyna lle'r oedd byddin a meirch a cherbydau o amgylch y dref, ac meddai, "O feistr, beth a wnawn ni?"YxDywedwyd wrtho, "Y mae yn Dothan." Ac anfonodd yno feirch a cherbydau a byddin gref. Daethant liw nos ac amgylchu'r dref.WX)x Dywedodd yntau, "Ewch ac edrychwch ble y mae ef, er mwyn i mi anfon i'w ddal."8Wkx Ond dywedodd un o'i weision, "Nid oes neb, f'arglwydd frenin; Eliseus, y proffwyd o Israel, sy'n dweud wrth frenin Israel y geiriau yr wyt ti'n eu llefaru yn d'ystafell wely."Vx Cynhyrfodd brenin Syria am hyn a galwodd ei weision ato a dweud wrthynt, "Oni ddywedwch wrthyf pwy ohonom sydd o blaid brenin Israel?" Ux Ac anfonodd brenin Israel ddynion i'r fan a ddywedodd gu373?r Duw, ac felly y rhybuddiwyd ef i fod yn wyliadwrus, dro ar �l tro.Tx Ac anfonodd gu373?r Duw at frenin Israel a dweud, "Gwylia rhag mynd heibio'r fan a'r fan, oherwydd y mae'r Syriaid yn mynd i lawr yno." SxPan oedd brenin Syria am ryfela yn erbyn Israel, ymgynghorodd �'i weision a phenderfynu, "Yn y fan a'r fan y bydd fy ngwersyll."xx5wbw v=uu>ttQsrrLqpp4oornnmkll{lkk?jjlii@hh gff`eeGddpccAbb9aa#``6__1^^]\\N[['ZZVYYXXW~VUUUT{T ShRR{RQPPOONNMMLKK.JJLIHGGFF EEDDWCCBOAA@]??=>==dNwx%Yna daeth Eliacim fab Hilceia, arolygwr y palas, a Sebna yr ysgrifennydd, a Joa fab Asaff, y cofiadur, at Heseceia, a'u dillad wedi eu rhwygo, ac adrodd wrtho eiriau'r prif swyddog.{Mqx$Cadw'n ddistaw a wnaeth y bobl, heb ateb gair, oherwydd yr oedd y brenin wedi rhoi gorchymyn nad oeddent i'w ateb. Lx#Prun o holl dduwiau'r gwledydd hyn sydd wedi gwaredu ei wlad o'm gafael? Sut felly y bydd i'r ARGLWYDD waredu Jerwsalem o'm gafael?"{Kqx"Ple mae duwiau Hamath ac Arpad? Ple mae duwiau Seffarfaim, Hena ac Ifa? A wnaethant hwy waredu Samaria o'm gafael?WJ)x!A yw duw unrhyw un o'r cenhedloedd wedi gwaredu ei wlad o afael brenin Asyria? Ix nes imi ddyfod i'ch dwyn i wlad debyg i'ch gwlad eich hun, gwlad u375?d a gwin, gwlad bara a gwinllannoedd, gwlad olewydd, olew a m�l; a chewch fyw ac nid marw.' Peidiwch � gwrando ar Heseceia yn eich hudo trwy ddweud, 'Bydd yr ARGLWYDD yn ein gwaredu.'YH-xPeidiwch � gwrando ar Heseceia. Dyma eiriau brenin Asyria: 'Gwnewch delerau heddwch � mi, dewch allan ataf, ac yna caiff pob un fwyta o'i winwydden ac o'i ffigysbren, ac yfed o ddu373?r ei ffynnon ei hun,:GoxPeidiwch � chymryd eich perswadio ganddo i ddibynnu ar yr ARGLWYDD pan yw'n dweud, Bydd yr ARGLWYDD yn siu373?r o'n gwaredu ni, ac ni roir y ddinas hon i afael brenin Asyria.'nFWxDyma y mae'n ei ddweud, 'Peidiwch � gadael i Heseceia eich twyllo; ni all ef eich gwaredu o'm llaw.pE[xYna fe safodd y prif swyddog a gweiddi'n uchel mewn Hebraeg, "Clywch eiriau'r ymerawdwr, brenin Asyria.DxOnd dywedodd y prif swyddog wrthynt, "Ai at eich meistr a chwi yma yr anfonodd fy meistr fi i ddweud fy neges, yn hytrach nag at y bobl? Onid hefyd at y dynion sydd ar y mur, ac a fydd, fel chwithau, yn bwyta eu tom ac yn yfed eu du373?r eu hunain?"RCxAtebwyd y prif swyddog gan Eliacim fab Hilceia a Sebna a Joa, "Gwell gennym iti siarad � ni yn Aramaeg, oherwydd yr ydym yn ei deall, a pheidio � siarad yn Hebraeg yng nghlyw'r bobl sydd ar y mur."-BUxHeblaw hyn, ai heb yr ARGLWYDD y deuthum i fyny yn erbyn y lle hwn i'w ddinistrio? Yr ARGLWYDD a ddywedodd wrthyf, 'Dos i fyny yn erbyn y wlad hon a dinistria hi.'"AxSut, ynteu, y gelli wrthsefyll un capten o blith gweision lleiaf fy meistr, a dibynnu ar yr Aifft am gerbydau a marchogion? @xYn awr, ynteu, beth am daro bargen �'m meistr, brenin Asyria? Rhoddaf ddwy fil o feirch iti, os gelli di gael marchogion iddynt.Z?/xNeu os dywedi wrthyf, "Yr ydym yn dibynnu ar yr ARGLWYDD ein Duw", onid ef yw'r un y tynnodd Heseceia ei uchelfeydd a'i allorau, a dweud wrth Jwda a Jerwsalem, "O flaen yr allor hon yn Jerwsalem yr addolwch?"''>IxAi yr Aifft � ffon o gorsen wedi ei hysigo, sy'n rhwygo ac yn agor llaw dyn os pwysa arni? Un felly yw Pharo brenin yr Aifft i bwy bynnag sy'n dibynnu arno.!==xA wyt ti'n meddwl bod geiriau yn gwneud y tro ar gyfer rhyfel, yn lle cynllun a nerth? Ar bwy, ynteu, yr wyt yn dibynnu wrth godi gwrthryfel yn f'erbyn?<)xa dywedodd y prif swyddog wrthynt, "Dywedwch wrth Heseceia mai dyma neges yr ymerawdwr, brenin Asyria; 'Beth yw sail yr hyder hwn sydd gennyt?v;gxDaeth Eliacim fab Hilceia arolygwr y palas, a Sebna yr ysgrifennydd, a Joa fab Asaff y cofiadur, allan atynt; :xAnfonodd brenin Asyria y cad-lywydd, y cadfridog a'r prif swyddog gyda byddin gref o Lachis i Jerwsalem at y Brenin Heseceia. Wedi iddynt ddringo i fyny i Jerwsalem, safasant wrth bistyll y llyn uchaf sydd gerllaw priffordd Maes y Pannwr, a galw am y brenin.95xa'r un pryd tynnodd yr aur oddi ar ddrysau a cholofnau teml yr ARGLWYDD, y rhai yr oedd ef ei hun wedi eu goreuro, ac fe'i rhoddodd i frenin Asyria.[81xTalodd Heseceia yr holl arian oedd yn nhu375?'r ARGLWYDD ac yng nghoffrau'r palas;7xYna anfonodd Heseceia brenin Jwda at frenin Asyria i Lachis a dweud, "Rwyf ar fai. Dychwel oddi wrthyf, a thalaf iti beth bynnag a godi arnaf." Rhoddodd brenin Asyria ddirwy o dri chan talent o arian a deg talent ar hugain o aur ar Heseceia brenin Jwda. 6x Yn y bedwaredd flwyddyn ar ddeg i'r Brenin Heseceia, ymosododd Senacherib brenin Asyria ar holl ddinasoedd caerog Jwda a'u goresgyn.>5wx Bu hyn am nad oeddent wedi gwrando ar lais yr ARGLWYDD eu Duw, ond troseddu yn erbyn ei gyfamod a'r cwbl a orch-mynnodd Moses gwas yr ARGLWYDD; nid oeddent yn gwrando nac yn gwneud. 4 x Caethgludodd brenin Asyria yr Israeliaid i Asyria, a'u rhoi yn Hala ac ar lannau afon Habor yn Gosan, ac yn ninasoedd y Mediaid. 3x Wedi tair blynedd enillodd hi; yn y chweched flwyddyn i Heseceia, sef y nawfed flwyddyn i Hosea brenin Israel, yr enillwyd Samaria.'2Ix Yn y bedwaredd flwyddyn i'r Brenin Heseceia (y seithfed flwyddyn i Hosea fab Ela brenin Israel) ymosododd Salmaneser brenin Asyria ar Samaria a gwarchae arni.b1?xTrawodd y Philistiaid, yn du373?r gwylwyr ac yn ddinas gaerog, hyd at Gasa a'i therfynau.0xYr oedd yr ARGLWYDD gydag ef, a llwyddai ym mhopeth a wn�i; gwrthryfelodd yn erbyn brenin Asyria a gwrthod ei wasanaethu.Y/-xGlynodd yn ddiwyro wrth yr ARGLWYDD, a chadw'r gorchmynion a roddodd ef i Moses. .xYmddiriedai Heseceia yn yr ARGLWYDD, Duw Israel, ac ni fu neb tebyg iddo ymhlith holl frenhinoedd Jwda, ar ei �l nac o'i flaen.P-xTynnodd ymaith yr uchelfeydd a dryllio'r colofnau a thorri'r pyst Asera, a malu'r sarff bres a wnaeth Moses; oherwydd hyd y dyddiau hynny bu'r Israeliaid yn arogldarthu iddi ac yn ei galw'n Nehustan.b,?xGwnaeth yr hyn oedd uniawn yng ngolwg yr ARGLWYDD, yn hollol fel y gwnaeth ei dad Dafydd.+'xYr oedd yn bump ar hugain oed pan ddaeth yn frenin, a theyrnasodd am naw mlynedd ar hugain yn Jerwsalem. Abi merch Sechareia oedd enw ei fam.l* UxYn y drydedd flwyddyn i Hosea fab Ela brenin Israel, daeth Heseceia fab Ahas brenin Jwda i'r orsedd.%)Ex)Yr oedd y cenhedloedd hyn yn addoli'r ARGLWYDD, a'r un pryd yn gwasanaethu eu delwau; ac y mae eu plant a'u hwyrion wedi gwneud fel eu hynafiaid hyd heddiw.9(ox(Eto ni wrandawsant, eithr dal at eu hen arferion.U'%x'Ond addolwch yr ARGLWYDD eich Duw, ac fe'ch gwared o law eich holl elynion."j&Ox&Peidiwch ychwaith ag anghofio'r cyfamod a wneuthum � chwi, a pheidiwch ag addoli duwiau eraill.%1x%Gofalwch gadw bob amser y deddfau a'r barnedigaethau a'r gyfraith a'r gorchymyn a ysgrifennodd ef ar eich cyfer; peidiwch ag addoli duwiau eraill.$ x$ond yn hytrach addoli ac ymostwng ac aberthu i'r ARGLWYDD a ddaeth � chwi o wlad yr Aifft � nerth mawr a braich estynedig.*#Ox#Oherwydd, wrth wneud cyfamod � hwy, gorchmynnodd yr ARGLWYDD iddynt, "Peidiwch ag addoli duwiau eraill nac ymostwng iddynt na'u gwasanaethu nac aberthu iddynt,N"x"Hyd heddiw y maent yn dal at eu hen arferion. Nid addoli'r ARGLWYDD y maent, na gweithredu yn �l y deddfau a'r arfer a'r gyfraith a'r gorchymyn a roes yr ARGLWYDD i feibion Jacob, a enwyd Israel.!x!Yr oeddent yn cydnabod yr ARGLWYDD, a hefyd yn gwasanaethu eu duwiau eu hunain yn �l defod y genedl y caethgludwyd hwy ohoni i Samaria. ;x Yr oeddent yn cydnabod yr ARGLWYDD, ac ar yr un pryd yn penodi o'u mysg rai o bob math yn offeiriaid, i weithredu drostynt yng nghysegrau'r uchelfeydd.xyr Awiaid yn gwneud Nibhas a Tartac, a gwu375?r Seffarfaim yn llosgi eu plant i Adrammelech ac Anammelech duwiau Seffarfaim.oYxYr oedd pobl Babilon yn gwneud Sucoth-benoth, pobl Cuth yn gwneud Nergal, pobl Hamath yn gwneud Asima,/xYr oedd pob cenedl yn gwneud ei duw ei hun ac yn ei osod yng nghysegr yr uchelfeydd a wnaeth y Samariaid, pob cenedl yn y dref lle'r oedd yn byw.|sxFelly aeth un o'r offeiriaid, a gafodd ei gaethgludo o Samaria, i fyw ym Methel, a'u dysgu sut i addoli'r ARGLWYDD.1xGorchmynnodd brenin Asyria, "Anfonwch yn �l un o'r offeiriaid a ddygwyd oddi yno; gadewch iddo fynd i fyw yno, a dysgu defod duw'r wlad iddynt."eExYna dywedwyd wrth frenin Asyria, "Nid yw'r cenhedloedd a anfonaist i fyw yn nhrefi Samaria yn deall defod duw'r wlad, ac y mae wedi anfon i'w mysg lewod, ac y maent yn eu lladd am nad oes neb yn gwybod defod duw'r wlad."xPan ddaethant yno i fyw gyntaf, nid oeddent yn addoli'r ARGLWYDD, ac anfonodd yr ARGLWYDD lewod i'w plith a byddai'r rheini'n eu lladd.3axYna daeth brenin Asyria � phobl o Babilon, Cutha, Awa, Hamath a Seffarfaim a'u rhoi yn nhrefi Samaria yn lle'r Israeliaid; cawsant feddiannu Samaria a byw yn ei threfi.!=xhyd nes i'r ARGLWYDD yrru Israel o'i u373?ydd, fel yr oedd wedi dweud trwy ei weision y proffwydi; a chaethgludwyd Israel o'u gwlad i Asyria hyd heddiw.RxGlynodd yr Israeliaid wrth holl bechodau Jeroboam, heb droi oddi wrthynt,,SxPan dorrodd Israel i ffwrdd oddi wrth linach Dafydd, gwnaethant Jeroboam fab Nebat yn frenin, a throdd yntau hwy oddi wrth yr ARGLWYDD a pheri iddynt bechu'n fawr.xFelly gwrthododd yr ARGLWYDD holl hil Israel, a'u darostwng a'u rhoi yn llaw rheibwyr, ac yna'u bwrw'n llwyr o'i u373?ydd.hKxEto ni chadwodd Jwda chwaith orchmynion yr ARGLWYDD eu Duw, ond dilyn yr un arferion ag Israel.|sxLlidiodd yr ARGLWYDD yn fawr yn erbyn Israel, a gyrrodd hwy o'i u373?ydd, heb adael ond llwyth Jwda'n unig ar �l.xYr oeddent yn arfer dewiniaeth a swynion, ac yn ymroi'n llwyr i wneud yr hyn oedd ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD, i'w ddigio.oYxYr oeddent yn diystyru holl orchmynion yr ARGLWYDD eu Duw, ac wedi gwneud iddynt eu hunain ddwy ddelw o lo, a delw o Asera. Yr oeddent yn ymgrymu i holl lu'r nef, yn addoli Baal, ac yn peri i'w meibion a'u merched fynd trwy d�n.{qxYr oeddent yn gwrthod ei ddeddfau a'r cyfamod a wnaeth �'u hynafiaid a'r rhybuddion a roddodd iddynt, yn dilyn oferedd ac yn troi'n ofer, yr un fath �'r cenhedloedd oedd o'u cwmpas, er i'r ARGLWYDD orchymyn iddynt beidio � gwneud felly.p[xEto nid oeddent yn gwrando, ond yn ystyfnigo fel eu hynafiaid oedd heb ymddiried yn yr ARGLWYDD eu Duw. 7x Yr oedd yr ARGLWYDD wedi rhybuddio Israel a Jwda drwy bob proffwyd a gweledydd, a dweud, "Trowch oddi wrth eich gweithredoedd drwg, a chadwch fy ngorchmynion a'm deddfau yn �l yr holl gyfraith a orchmynnais i'ch hynafiaid ac a hysbysais i chwi drwy fy ngweision y proffwydi."A x ac yn addoli eilunod, er i'r ARGLWYDD wahardd hyn iddynt.: ox Yno yn yr holl uchelfeydd yr oedd-ent yn arogldarthu yr un fath �'r cenhedloedd a ddisodlodd yr ARGLWYDD o'u blaen, ac yn cyflawni gweithredoedd drygionus i ddigio'r ARGLWYDD,_ 9x a chodi hefyd golofnau a physt cysegredig ar bob bryn uchel a than bob pren gwyrddlas.9 mx Yr oedd yr Israeliaid yn llechwraidd yn gwneud pethau anweddus yn erbyn yr ARGLWYDD eu Duw, ac yn adeiladu uchelfeydd ym mhob un o'u trefi, o du373?r gwylwyr hyd ddinas gaerog,!=xAethant i addoli duwiau eraill a dilyn arferion y cenhedloedd a yrrodd yr ARGLWYDD allan o flaen yr Israeliaid; hynny hefyd a wnaeth brenhinoedd Israel. xDigwyddodd hyn am i'r Israeliaid bechu yn erbyn yr ARGLWYDD eu Duw, a'u dygodd i fyny o wlad yr Aifft, o law Pharo brenin yr Aifft.ExYn y nawfed flwyddyn i Hosea, gorchfygwyd Samaria gan frenin Asyria, a chaethgludodd ef yr Israeliaid i Asyria a'u rhoi yn Hala ac ar lannau afon Habor yn Gosan, ac yn ninasoedd y Mediaid.hKxYna ymosododd ar y wlad i gyd, ac aeth i fyny yn erbyn Samaria a gwarchae arni am dair blynedd.PxOnd darganfu brenin Asyria fod Hosea'n ei dwyllo, a'i fod wedi anfon cenhadau at So brenin yr Aifft, ac atal y deyrnged yr arferai ei thalu'n flynyddol i frenin Asyria; felly daliodd ef a'i garcharu.^7xYmosododd Salmaneser brenin Asyria arno, ac ymostyngodd Hosea ac anfon teyrnged iddo.cAxGwnaeth yr hyn oedd ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD, er nad fel brenhinoedd Israel o'i flaen.x mxYn y ddeuddegfed flwyddyn i Ahas brenin Jwda, daeth Hosea fab Ela yn frenin ar Israel yn Samaria am naw mlynedd.q]xBu farw Ahas, a chladdwyd ef gyda'i ragflaenwyr yn Ninas Dafydd, a theyrnasodd ei fab Heseceia yn ei le.p[xAm weddill hanes Ahas, a'r hyn a wnaeth, onid yw wedi ei ysgrifennu yn llyfr hanesion brenhinoedd Jwda? ~xHefyd, o achos brenin Asyria, cymerodd o du375? yr ARGLWYDD lidiart y Saboth a adeiladwyd yn y deml wrth fynedfa allanol y brenin.;}qxTynnodd y Brenin Ahas fframiau'r trol�au a gwneud i ffwrdd �'u carfanau a'r noe; hefyd dymchwelodd y m�r oddi ar gefn yr ychen pres a fu dano, a'i osod ar sylfaen o gerrig.N|xGwnaeth yr offeiriad Ureia yn union fel y gorchmynnodd y Brenin Ahas.z{oxA gorchmynnodd y Brenin Ahas i'r offeiriad Ureia, "Ar yr allor fawr yr wyt i losgi'r poethoffrwm boreol a'r bwydoffrwm hwyrol, a hefyd poethoffrwm a bwydoffrwm y brenin, a phoethoffrwm holl bobl y wlad ynghyd �'u bwydoffrwm a'u diodoffrymau. Ac yn ei herbyn hi y lluchi holl waed y poethoffrymau a'r aberthau. Ond ar fy nghyfer i y bydd yr allor bres i ymofyn wrthi."+zQxSymudodd yr allor bres a arferai fod gerbron yr ARGLWYDD ym mlaen y tu375?, a'i gosod rhwng yr allor newydd a thu375?'r ARGLWYDD, ar ochr ogleddol yr allor honno.y}x Yna llosgodd ei boethoffrwm a'i fwydoffrwm, a thywallt ei ddiodoffrwm a lluchio gwaed ei heddoffrymau yn erbyn yr allor.Zx/x Pan gyrhaeddodd y brenin o Ddamascus a gweld yr allor, aeth i fyny a nes�u ati.w7x Yna adeiladodd yr offeiriad Ureia allor, yn �l y manylion a anfonodd y Brenin Ahas o Ddamascus, a'i gwneud yn barod erbyn i'r Brenin Ahas gyrraedd.8vkx Yna aeth y Brenin Ahas i Ddamascus i gyfarfod Tiglath-pileser brenin Asyria. Gwelodd yno allor, ac anfonodd batrwm ohoni a holl fanylion ei gwneuthuriad at Ureia yr offeiriad.u{x Gwrandawodd brenin Asyria arno, a mynd yn erbyn Damascus a'i goresgyn; caethgludodd ei thrigolion i Cir, a lladd Resin.t xCymerodd Ahas yr arian a'r aur oedd ar gael yn nhu375?'r ARGLWYDD ac yng nghoffrau'r palas a'u hanfon yn rhodd i frenin Asyria..sWxAnfonodd Ahas genhadau at Tiglath-pileser brenin Asyria a dweud, "Gwas a deiliad i ti wyf fi; tyrd i'm gwaredu o law brenhinoedd Syria ac Israel, sy'n ymosod arnaf."0r[xY pryd hwnnw enillwyd Elath yn �l i Edom gan frenin Edom, a gyrrodd ef yr Iddewon allan o Elath. Daeth yr Edomiaid yn �l i Elath, ac y maent yn byw yno hyd heddiw.'qIxYr adeg honno daeth Resin brenin Syria a Pecach fab Remaleia brenin Israel i ryfela yn erbyn Jerwsalem. Rhoesant warchae ar Ahas, ond methu ei gael i frwydro.ipMxYr oedd yn aberthu ac yn arogldarthu yn yr uchelfeydd ac ar y bryniau a than bob pren gwyrddlas.0o[xDilynodd esiampl brenhinoedd Israel, ac yn waeth, fe barodd i'w fab fynd trwy d�n yn �l arfer ffiaidd y cenhedloedd a ddisodlodd yr ARGLWYDD o flaen yr Israeliaid.DnxUgain oed oedd Ahas pan ddaeth yn frenin, a theyrnasodd am un mlynedd ar bymtheg yn Jerwsalem; ond ni wnaeth yr hyn oedd uniawn yng ngolwg yr ARGLWYDD ei Dduw fel y gwnaeth ei dad Dafydd.jm QxYn yr ail flwyddyn ar bymtheg i Pecach fab Remaleia, daeth Ahas fab Jotham brenin Jwda i'r orsedd.vlgx&Bu farw Jotham, a chladdwyd ef gyda'i ragflaenwyr yn ninas ei dad Dafydd, a theyrnasodd ei fab Ahas yn ei le.ukex%Yn y dyddiau hynny y dechreuodd yr ARGLWYDD anfon Resin brenin Syria a Pecach fab Remaleia i ymosod ar Jwda.rj_x$Am weddill hanes Jotham, a'r hyn a wnaeth, onid yw wedi ei ysgrifennu yn llyfr hanesion brenhinoedd Jwda?i5x#er hynny ni thynnwyd ymaith yr uchelfeydd; yr oedd y bobl yn parhau i aberthu ac arogldarthu ynddynt. Ef a adeiladodd borth uchaf tu375?'r ARGLWYDD.ohYx"Gwnaeth yr hyn oedd uniawn yng ngolwg yr ARGLWYDD, a gweithredu yn hollol fel y gwnaeth ei dad Usseia;gx!Pump ar hugain oedd ei oed pan ddaeth yn frenin, a theyrnasodd am un mlynedd ar bymtheg yn Jerwsalem. Jerusa merch Sadoc oedd enw ei fam.pf[x Yn yr ail flwyddyn i Pecach fab Remaleia brenin Israel, daeth Jotham fab Usseia brenin Jwda i'r orsedd.seaxAm weddill hanes Pecach, a'r cwbl a wnaeth, y mae wedi ei ysgrifennu yn llyfr hanesion brenhinoedd Israel.$dCxGwnaeth Hosea fab Ela gynllwyn yn erbyn Pecach fab Remaleia, ac ymosod arno a'i ladd, a dod yn frenin yn ei le yn yr ugeinfed flwyddyn i Jotham fab Usseia.Xc+xYn nyddiau Pecach brenin Israel daeth Tiglath-pileser brenin Asyria a goresgyn Ijon, Abel-beth-maacha, Janoah, Cedes a Hasor, a hefyd Gilead, Galilea a holl diriogaeth Nafftali; a chaethgludodd hwy i Asyria.bxGwnaeth yr hyn oedd ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD, heb droi oddi wrth bechodau Jeroboam fab Nebat, a barodd i Israel bechu.axYn y ddeuddegfed flwyddyn a deugain i Asareia brenin Jwda, daeth Pecach fab Remaleia yn frenin ar Israel yn Samaria am ugain mlynedd.u`exAm weddill hanes Pecaheia, a'r cwbl a wnaeth, y mae wedi ei ysgrifennu yn llyfr hanesion brenhinoedd Israel.<_sxCynllwyniodd ei is-gapten Pecach fab Remaleia yn ei erbyn, a chyda hanner cant o wu375?r o Gilead ymosododd arno yn Samaria, yng nghaer y palas. Lladdodd ef, a theyrnasu yn ei le.^xGwnaeth yr hyn oedd ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD, heb droi oddi wrth bechodau Jeroboam fab Nebat, a barodd i Israel bechu. ]xYn y ddegfed flwyddyn a deugain i Asareia brenin Jwda, daeth Pecaheia fab Menahem yn frenin ar Israel yn Samaria am ddwy flynedd.@\}xBu farw Menahem, a theyrnasodd ei fab Pecaheia yn ei le..[WxYna dychwelodd brenin Asyria heb aros rhagor yn y wlad. Am weddill hanes Menahem, a'r cwbl a wnaeth, onid yw wedi ei ysgrifennu yn llyfr hanesion brenhinoedd Israel?rZ_xCododd Menahem yr arian oddi ar fonedd Israel er mwyn rhoi i frenin Asyria yn �l hanner can sicl y pen.-YUxYn ei ddyddiau ef daeth Pul brenin Asyria yn erbyn y wlad, a rhoddodd Menahem i Pul fil o dalentau arian i ennill ei gefnogaeth a sicrhau'r frenhiniaeth iddo'i hun.XxGwnaeth yr hyn oedd ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD, heb droi oddi wrth bechodau Jeroboam fab Nebat, a barodd i Israel bechu.W#xYn y bedwaredd flwyddyn ar bymtheg ar hugain i Asareia brenin Jwda, daeth Menahem fab Gadi yn frenin ar Israel yn Samaria am ddeng mlynedd. V;xDyna'r pryd yr ymosododd Menahem o Tirsa ar Tiffsa a'i thrigolion a'i thiriogaeth, am nad ildiodd iddo; rheibiodd hi a rhwygo ei holl wragedd beichiog.lUSxAm weddill hanes Salum a'i gynllwyn, y mae wedi ei ysgrifennu yn llyfr hanesion brenhinoedd Israel.rT_xDaeth Menahem fab Gadi o Tirsa i Samaria ac ymosod yno ar Salum fab Jabes a'i ladd, a theyrnasu yn ei le. Sx Yn y bedwaredd flwyddyn ar bymtheg ar hugain i Usseia brenin Jwda, daeth Salum fab Jabes i'r orsedd, a theyrnasu yn Samaria am fis.Rx Dyma addewid yr ARGLWYDD i Jehu: "Bydd plant i ti yn eistedd ar orsedd Israel hyd y bedwaredd genhedlaeth." Ac felly y bu.cQAx Am weddill hanes Sechareia, y mae wedi ei ysgrifennu yn llyfr hanesion brenhinoedd Israel.nPWx Gwnaeth Salum fab Jabes gynllwyn yn ei erbyn ac ymosod arno yn Ibleam a'i ladd, a theyrnasu yn ei le.!O=x Gwnaeth yr hyn oedd ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD, fel y gwnaeth ei ragflaenwyr, heb droi oddi wrth bechodau Jeroboam fab Nebat, a barodd i Israel bechu. NxYn y ddeunawfed flwyddyn ar hugain i Asareia brenin Jwda, daeth Sechareia fab Jeroboam yn frenin ar Israel yn Samaria am chwe mis.vMgxBu farw Asareia, a chladdwyd ef gyda'i ragflaenwyr yn Ninas Dafydd, a daeth ei fab Jotham yn frenin yn ei le.sLaxAm weddill hanes Asareia a'r cwbl a wnaeth, onid yw wedi ei ysgrifennu yn llyfr hanesion brenhinoedd Jwda?5KexTrawodd yr ARGLWYDD y brenin, a bu'n wahanglwyfus hyd ddydd ei farw, yn byw o'r neilltu yn ei du375?, a Jotham mab y brenin yn oruchwyliwr y palas ac yn rheoli pobl y wlad.nJWxer hynny ni thynnwyd ymaith yr uchelfeydd; yr oedd y bobl yn parhau i aberthu ac arogldarthu ynddynt.cIAxGwnaeth yr hyn oedd uniawn yng ngolwg yr ARGLWYDD, yn hollol fel y gwnaeth ei dad Amaseia;H9xUn ar bymtheg oedd ei oed pan ddaeth i'r orsedd, a theyrnasodd am hanner cant a dwy o flynyddoedd yn Jerwsalem. Jecholeia o Jerwsalem oedd enw ei fam.sG cxYn y seithfed flwyddyn ar hugain i Jeroboam brenin Israel, daeth Asareia fab Amaseia brenin Jwda yn frenin.kFQxBu farw Jeroboam, a'i gladdu gyda brenhinoedd Israel, a daeth ei fab Sechareia yn frenin yn ei le.@E{xAm weddill hanes Jeroboam, a'r cwbl a wnaeth, a'i wrhydri wrth ymladd ac wrth adfer Damascus a Hamath-iawdi i Israel, onid yw wedi ei ysgrif-ennu yn llyfr hanesion brenhinoedd Israel?vDgxOnd nid oedd yr ARGLWYDD wedi dweud y dileai enw Israel yn llwyr, a gwaredodd hwy drwy Jeroboam fab Jehoahas.C{xGwelodd yr ARGLWYDD fod cystudd Israel yn flin iawn i gaeth a rhydd fel ei gilydd, ac nid oedd neb i gynorthwyo Israel.-BUxAdferodd oror Israel o Lebo-hamath hyd F�r yr Araba, yn unol �'r gair a lefarodd yr ARGLWYDD, Duw Israel, drwy ei was Jona fab Amittai y proffwyd o Gath-heffer. A xGwnaeth yr hyn oedd ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD; ni throdd oddi wrth holl bechodau Jeroboam fab Nebat, a barodd i Israel bechu.@1xYn y bymthegfed flwyddyn i Amaseia fab Jehoas brenin Jwda, daeth Jeroboam fab Jehoahas brenin Israel yn frenin yn Samaria am un mlynedd a deugain.X?+xEf a ailadeiladodd Elath a'i hadfer i Jwda wedi i'r brenin orwedd gyda'i dadau.u>exYna cymerodd holl bobl Jwda Asareia, a oedd yn un ar bymtheg oed, a'i wneud yn frenin yn lle ei dad Amaseia.\=3xa chludwyd ef ar feirch i Jerwsalem, a'i gladdu gyda'i ragflaenwyr yn Ninas Dafydd.v<gxPan gynlluniwyd brad yn ei erbyn yn Jerwsalem, ffodd i Lachis, ond anfonwyd ar ei �l i Lachis a'i ladd yno,a;=xAm weddill hanes Amaseia, onid yw wedi ei ysgrifennu yn llyfr hanesion brenhinoedd Jwda?u:exBu Amaseia fab Jehoas, brenin Jwda, fyw am bymtheng mlynedd wedi i Jehoas fab Jehoahas, brenin Israel, farw.u9exBu farw Joas, a chladdwyd ef yn Samaria gyda brenhinoedd Israel, a daeth ei fab Jeroboam yn frenin yn ei le.8%xAm weddill hanes Joas, a'i wrhydri a'i frwydr yn erbyn Amaseia brenin Jwda, onid yw wedi ei ysgrifennu yn llyfr hanesion brenhinoedd Israel? 7xHefyd aeth �'r holl aur, arian a chelfi a gafwyd yn y deml ac yng nghoffrau'r palas; yna cymerodd wystlon, a dychwelodd i Samaria.Y6-x Wedi i Joas brenin Israel ddal Amaseia fab Jehoas, fab Ahaseia, brenin Jwda, yn Beth-semes, aeth yn ei flaen i Jerwsalem a thorri i lawr fur Jerwsalem o borth Effraim hyd borth y gongl, sef pedwar can cufydd.85mx Gorchfygwyd Jwda gan Israel, a ffodd pawb adref.4x Ond ni fynnai Amaseia wrando; felly daeth Joas brenin Israel ac Amaseia brenin Jwda wyneb yn wyneb ger Beth-semes yn Jwda.35x Gorchfygaist Edom ac aethost yn ffroenuchel. Mwynha d'ogoniant, ac aros gartref; pam y codi helynt, ac yna cwympo a thynnu Jwda i lawr i'th ganlyn?"t2cx Anfonodd Joas brenin Israel yn �l at Amaseia brenin Jwda, a dweud, "Gyrrodd ysgellyn oedd yn Lebanon at gedrwydden Lebanon yn dweud, 'Rho dy ferch yn wraig i'm mab.' Ond daeth rhyw fwystfil oedd yn Lebanon heibio a mathru'r ysgellyn.|1sxYna anfonodd genhadau at Joas fab Jehoahas, fab Jehu, brenin Israel, a dweud, "Tyrd, gad inni ddod wyneb yn wyneb."0{xTrawodd Amaseia ddeng mil o filwyr Edom yn Nyffryn yr Halen, a chymryd Sela mewn brwydr a'i enwi'n Joctheel hyd heddiw./#xond ni roddodd blant y lleiddiaid i farwolaeth, yn unol �'r hyn sy'n ysgrifenedig yn llyfr cyfraith Moses, lle mae'r ARGLWYDD yn gorchymyn, "Na rodder rhieni i farwolaeth o achos eu plant, na phlant o achos eu rhieni; am ei bechod ei hun y rhoddir un i farwolaeth."f.GxWedi iddo sicrhau ei afael ar y deyrnas, lladdodd y gweision oedd wedi lladd y brenin ei dad,n-WxEr hynny ni thynnwyd ymaith yr uchelfeydd; yr oedd y bobl yn parhau i aberthu ac arogldarthu ynddynt.y,mxGwnaeth yr hyn oedd uniawn yng ngolwg yr ARGLWYDD, er nad fel ei dad Dafydd; gwnaeth yn union fel ei dad Jehoas.+#xPump ar hugain oedd ei oed pan ddaeth yn frenin, a theyrnasodd am naw mlynedd ar hugain yn Jerwsalem. Jehoadan o Jerwsalem oedd enw ei fam.d* ExYn ail flwyddyn Joas fab Jehoahas brenin Israel, daeth Amaseia fab Jehoas yn frenin ar Jwda.J)x ac enillodd Jehoas fab Jehoahas o law Ben-hadad fab Hasael y trefi yr oedd Hasael wedi eu dwyn o law ei dad Jehoahas trwy ryfel. Gorchfygodd Joas ef dair gwaith, ac ennill yn �l drefi Israel.T(#x Pan fu farw Hasael brenin Syria, daeth ei fab Ben-hadad yn frenin yn ei le;O'x nes i'r ARGLWYDD dosturio a dangos trugaredd a ffafr tuag atynt er mwyn ei gyfamod ag Abraham, Isaac a Jacob, am nad oedd yn ewyllysio'u dinistrio ac nad oedd hyd yn hyn wedi eu bwrw allan o'i olwg.K&x Bu Hasael brenin Syria yn gorthrymu Israel holl ddyddiau Jehoahas,7%ix Un tro, yn ystod angladd rhyw ddyn, gwelwyd mintai'n dod, a bwriwyd y dyn i fedd Eliseus; ond cyn gynted ag y cyffyrddodd ag esgyrn Eliseus, daeth yn fyw a chodi ar ei draed.v$gx Wedi hyn bu Eliseus farw, a chladdwyd ef. Bob blwyddyn byddai minteioedd o Moab yn arfer dod ar draws y wlad.?#yx Digiodd gu373?r Duw wrtho a dweud, "Pe bait wedi taro pump neu chwech o weithiau, yna byddit yn taro Syria yn Affec nes ei difa; ond yn awr, teirgwaith yn unig y byddi'n taro Syria."+"Qx Dywedodd wedyn, "Cymer y saethau," a chymerodd yntau hwy. Yna dywedodd Eliseus wrth frenin Israel, "Taro hwy ar y ddaear." Trawodd yntau deirgwaith ac yna peidio.{!qx Yna dywedodd, "Agor y ffenestr tua'r dwyrain." Agorodd hi, a dywed-u373?odd Eliseus, "Saetha." A phan oedd yn saethu, dywedodd, "Saeth buddugoliaeth i'r ARGLWYDD, saeth buddugoliaeth dros Syria! Byddi'n taro'r Syriaid yn Affec ac yn eu difa."y mx Yna meddai wrth frenin Israel, "Cydia yn y bwa"; gwnaeth yntau, a gosododd Eliseus ei ddwylo ar ddwylo'r brenin.Nx Dywedodd Eliseus wrtho, "Cymer fwa a saethau," a gwnaeth yntau hynny.-Ux Pan oedd Eliseus yn glaf o'i glefyd olaf, daeth Joas brenin Israel i ymweld ag ef, ac wylo yn ei u373?ydd a dweud, "Fy nhad, fy nhad, cerbydau a marchogion Israel."hKx Bu farw Joas, a chladdwyd ef yn Samaria gyda brenhinoedd Israel; yna daeth Jeroboam i'w orsedd.)Mx Am weddill hanes Joas a'r cwbl a wnaeth, a'i wrhydri wrth frwydro yn erbyn Amaseia brenin Jwda, onid yw wedi ei ysgrifennu yn llyfr hanesion brenhinoedd Israel?"?x Gwnaeth yr hyn oedd ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD, ac ni throdd oddi wrth holl bechodau Jeroboam fab Nebat, a barodd i Israel bechu, ond parhaodd ynddynt.+x Yn yr ail flwyddyn ar bymtheg ar hugain i Jehoas brenin Jwda y daeth Joas fab Jehoahas yn frenin ar Israel yn Samaria am un mlynedd ar bymtheg.  tJ~~2}h}|n|{,zpyywxxQwwv/u}ttsscrrqq5poowo7nqmllElkgjj-ii0h|ggyfff*eeddd cscbzaa``0_^^<]]T\[+ZZ,YwXWW#VUTSRRQPPONNMLLK JIIHHjGGNFEEDCCIBAAF@@9?>>1==9 1Bu farw Saul, a theyrnasodd Baal-hanan fab Achbor yn ei le.M= 0Bu farw Samla, a theyrnasodd Saul o Rehoboth-ger-Ewffrates yn ei le.>< y/Bu farw Hadad, a theyrnasodd Samla o Masreca yn ei le.; .Bu farw Husam, a theyrnasodd Hadad fab Bedad yn ei le; ymosododd ef ar Midian yng ngwlad Moab, ac Afith oedd enw ei ddinas.H:  -Bu farw Jobab, a theyrnasodd Husam o wlad y Temaniaid yn ei le.E9 ,Bu farw Bela, a theyrnasodd Jobab fab Sera o Bosra yn ei le. 8  +Dyma'r brenhinoedd a fu'n teyrnasu yng ngwlad Edom cyn i'r Israeliaid gael brenin: Bela fab Beor; enw ei ddinas ef oedd Dinhaba.G7  *Meibion Eser: Bilhan, Safan, Jacan. Meibion Dison: Us ac Aran.D6 )Mab Ana: Dison. Meibion Dison: Amram, Esban, Ithran, Ceran.Y5 -(Meibion Sobal: Al�an, Manahath, Ebal, Seffi, Onam. Meibion Sibeon: Aia ac Ana.>4 y'Meibion Lotan: Hori, Homam; a chwaer Lotan oedd Timna.E3 &Meibion Seir: Lotan, Sobal, Sibeon, Ana, Dison, Eser, Disan.22 a%Meibion Reuel: Nahath, Sera, Samma, Missa.J1 $Meibion Eliffas: Teman, Omar, Seffi, Gatam, Cenas, Timna, Amalec.80 m#Meibion Esau: Eliffas, Reuel, Jeus, Jalam, Cora.>/ y"Abraham oedd tad Isaac. Meibion Isaac: Esau ac Israel.a. =!Meibion Midian: Effa, Effer, Enoch, Abida, Eldaa; yr oedd y rhain i gyd yn blant Cetura.- } Yr oedd Cetura, gordderchwraig Abraham, yn fam i Simran, Jocsan, Medan, Midian, Ibac, Sua. Meibion Jocsan: Seba a Dedan.3, cJetur, Naffis, Cedema. Dyma feibion Ismael.(+ MMisma, Duma, Massa, Hadad, Tema,Z* /a dyma eu cenedlaethau: Nebaioth, cyntafanedig Ismael, yna Cedar, Adbeel, Mibsam,)) OMeibion Abraham: Isaac ac Ismael,( 3Abram, sef Abraham.' 5Serug, Nachor, Tera,& 1Heber, Peleg, Reu,% 7Sem, Arffacsad, Sela,G$  Offir, Hafila, Jobab; yr oedd y rhain i gyd yn feibion Joctan.# 5Ebal, Abimael, Seba," 7Hadoram, Usal, Dicla,UxSymudodd yr holl offeiriaid o drefi Jwda, a halogodd yr uchelfeydd lle bu'r offeiriaid yn arogldarthu, o Geba hyd Beerseba. Tynnodd i lawr uchelfeydd y pyrth oedd wrth borth Josua pennaeth y ddinas, ar y chwith i borth y ddinas.=xBwriodd i lawr dai puteinwyr y cysegr oedd yn nhu375?'r ARGLWYDD, lle'r oedd gwragedd yn gweu gwisgoedd ar gyfer delw Asera.+<QxDygodd byst Asera allan o du375?'r ARGLWYDD i lawr i nant Cidron y tu allan i Jerwsalem, a'i llosgi yno, a'i malu'n llwch a thaenu'r llwch yn y fynwent gyffredin.[;1xDiswyddodd yr offeiriaid gau a osododd brenhinoedd Jwda i arogldarthu yn yr uchelfeydd yn nhrefi Jwda a chyffiniau Jerwsalem, a'r rhai oedd yn arogldarthu i Baal a'r haul a'r lloer a'r planedau a holl lu'r nef.:'xYna gorchmynnodd y brenin i'r archoffeiriad Hilceia, a'r is-offeiriaid, a cheidwaid y drws symud allan o deml yr ARGLWYDD yr holl offer a wnaed ar gyfer Baal ac Asera a holl lu'r nef; a llosgwyd hwy y tu allan i Jerwsalem ar lethrau Cidron, a mynd �'u llwch i Fethel.(9KxSafodd y brenin wrth y golofn a gwnaeth gyfamod o flaen yr ARGLWYDD, i ddilyn yr ARGLWYDD ac i gadw ei orchmynion a'i dystiolaethau a'i ddeddfau �'i holl galon ac �'i holl enaid, ac i gyflawni holl eiriau'r cyfamod a ysgrifennwyd yn y llyfr hwn. A safodd yr holl bobl wrth y cyfamod.k8Qxac aeth i fyny i'r deml, a holl bobl Jwda a thrigolion Jerwsalem gydag ef, a hefyd yr offeiriaid a'r proffwydi a phawb o'r bobl, bach a mawr. Yna darllenodd yn eu clyw holl gynnwys y llyfr cyfamod a gaed yn nhu375?'r ARGLWYDD.L7 xYna anfonodd y brenin a chasglu ato holl henuriaid Jwda a Jerwsalem;,6SxAc am hynny casglaf di at dy hynafiaid, a dygir di i'r bedd mewn heddwch, ac ni w�l dy lygaid y drwg a ddygaf ar y lle hwn.'" Dygasant hwythau'r ateb i'r brenin.u5exAm i'th galon dyneru, ac iti ymostwng o flaen yr ARGLWYDD pan glywaist fi'n dweud am y lle hwn a'i drigolion, y byddai'n ddifrod ac yn felltith, ac am iti rwygo dy ddillad ac wylo o'm blaen, yr wyf finnau wedi gwrando, medd yr ARGLWYDD.'4IxA dyma a ddywedwch wrth frenin Jwda, a'ch anfonodd i ymgynghori �'r ARGLWYDD: 'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, Duw Israel, ynglu375?n �'r geiriau a glywaist:13]xam eu bod wedi fy ngwrthod ac wedi arogldarthu i dduwiau eraill, i'm digio ym mhopeth a wn�nt; y mae fy nig wedi ei ennyn yn erbyn y lle hwn, ac nid oes a'i diffydd.'2 x'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Yr wyf yn dwyn drwg ar y lle hwn a'i drigolion, popeth sydd yn y llyfr a ddarllenodd brenin Jwda,p1[xdywedodd hi wrthynt, "Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, Duw Israel. Dywedwch wrth y sawl a'ch anfonodd ataf,i0MxAeth yr offeiriad Hilceia, ac Ahicam ac Achbor a Saffan ac Asaia, at y broffwydes Hulda, gwraig Salum fab Ticfa, fab Harhas, ceidwad y gwisgoedd. Yr oedd hi'n byw yn yr Ail Barth yn Jerwsalem; ac wedi iddynt ddweud eu neges,8/kx Ewch i ymgynghori �'r ARGLWYDD ar fy rhan, ac ar ran y bobl a holl Jwda, ynglu375?n � chynnwys y llyfr hwn a ddaeth i'r golwg; oherwydd y mae llid yr ARGLWYDD yn fawr, ac wedi ei ennyn yn ein herbyn am na wrandawodd ein hynafiaid ar eiriau'r llyfr hwn, na gwneud yr hyn a ysgrifennwyd ar ein cyfer.".%x a gorchmynnodd i'r offeiriad Hilceia, ac i Ahicam fab Saffan, ac i Achbor fab Michaia, ac i'r ysgrifennydd Saffan, ac i Asaia gwas y brenin,L-x Pan glywodd y brenin gynnwys llyfr y gyfraith, rhwygodd ei ddillad,i,Mx Ac ychwanegodd, "Fe roddodd yr offeiriad Hilceia lyfr imi." Yna darllenodd Saffan ef i'r brenin._+9x Yna aeth Saffan yr ysgrifennydd yn �l at y brenin, a dwyn adroddiad iddo, a dweud, "Y mae dy weision wedi cyfrif yr arian oedd yn y deml, ac wedi eu trosglwyddo i'r goruchwylwyr sy'n gofalu am du375?'r ARGLWYDD."!*=xDywedodd yr archoffeiriad Hilceia wrth Saffan yr ysgrifennydd, "Cefais lyfr y gyfraith yn nhu375?'r ARGLWYDD." A rhoddodd y llyfr i Saffan i'w ddarllen.c)AxOnd nid ydynt i roi cyfrif o'r arian a roddir i'w gofal, am eu bod yn gweithredu'n onest."g(Ixi gael seiri ac adeiladwyr a seiri maen, ac i brynu coed a cherrig nadd i atgyweirio'r tu375?.!'=xY maent i'w rhoi yn awr i'r goruchwylwyr ar du375?'r ARGLWYDD, a hwythau i'w rhoi i'r gweithwyr yn nhu375?'r ARGLWYDD, sy'n atgyweirio agennau'r tu375?,Q&xDos at Hilceia yr archoffeiriad, er mwyn iddo gyfrif yr arian a ddygwyd i du375?'r ARGLWYDD ac a gasglodd ceidwaid y drws gan y bobl, i'w trosglwyddo i'r goruchwylwyr sy'n gofalu am du375?'r ARGLWYDD. % xYn ei ddeunawfed flwyddyn anfonodd y Brenin Joseia ei ysgrifennydd Saffan fab Asaleia, fab Mesulam, i du375?'r ARGLWYDD a dweud,i$MxGwnaeth yr hyn oedd uniawn yng ngolwg yr ARGLWYDD, a dilyn llwybr ei dad Dafydd yn gwbl ddiwyro.)# OxWyth mlwydd oed oedd Joseia pan ddaeth yn frenin, a theyrnasodd am un ar ddeg ar hugain o flynyddoedd yn Jerwsalem. Jedida merch Adaia o Boscath oedd enw ei fam.]"5xCladdwyd ef yn ei feddrod yng ngardd Ussa, a daeth ei fab Joseia yn frenin yn ei le.p![xAm weddill hanes Amon, a'r hyn a wnaeth, onid yw wedi ei ysgrifennu yn llyfr hanesion brenhinoedd Jwda?  xond lladdwyd yr holl rai a fu'n cynllwyn yn erbyn y Brenin Amon gan bobl y wlad, a gwnaethant ei fab Joseia yn frenin yn ei le.NxCynllwynodd gweision Amon yn ei erbyn, a lladd y brenin yn ei du375?;W)xGwrthododd yr ARGLWYDD, Duw ei hynafiaid, ac ni rodiodd yn ffordd yr ARGLWYDD.W)xDilynodd yn �l troed ei dad, a gwasanaethu ac addoli'r un eilunod �'i dad.X+xGwnaeth yr hyn oedd ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD, fel y gwnaeth ei dad Manasse.'xDwy ar hugain oed oedd Amon pan ddaeth yn frenin, a theyrnasodd am ddwy flynedd yn Jerwsalem. Mesulemeth merch Harus o Iotba oedd enw ei fam.xkxA bu farw Manasse, a'i gladdu yng ngardd ei balas, sef yng ngardd Ussa. A daeth ei fab Amon yn frenin yn ei le.xAm weddill hanes Manasse, a'i holl waith a'r pechu a wnaeth, onid yw wedi ei ysgrifennu yn llyfr hanesion brenhinoedd Jwda?0[xTywalltodd Manasse gymaint o waed dieuog nes llenwi Jerwsalem drwyddi, heb s�n am ei bechod yn arwain Jwda i bechu a gwneud yr hyn oedd ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD.}uxam eu bod wedi gwneud yr hyn sydd ddrwg yn fy ngolwg a'm digio, o'r dydd y daeth eu hynafiaid o'r Aifft hyd heddiw."zoxByddaf yn gwrthod gweddill fy etifeddiaeth, ac yn eu rhoi yn llaw eu holl elynion i fod yn anrhaith ac yn ysbail,(Kx Rhoddaf ar Jerwsalem yr un llinyn ag ar Samaria, a'r un mesur ag ar du375? Ahab. Golchaf Jerwsalem fel y bydd un yn golchi llestr ac yna'n ei droi ar ei wyneb. x fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, Duw Israel: Dygaf y fath ddrwg ar Jerwsalem a Jwda fel y bydd yn merwino clustiau pwy bynnag a glyw./x Am i Manasse brenin Jwda wneud y ffieidd-dra hwn, a gweithredu'n waeth na'r Amoriaid oedd o'i flaen, ac arwain Jwda hefyd i bechu gyda'i eilunod,=wx Yna dywedodd yr ARGLWYDD trwy ei weision y proffwydi,)x Eto ni fynnent wrando, ac arweiniodd Manasse hwy i ddrygioni gwaeth na'r eiddo'r cenhedloedd a ddinistriodd yr ARGLWYDD o flaen yr Israeliaid.%ExNi throf Israel allan mwyach o'r tir a roddais i'w hynafiaid, ond iddynt ofalu gwneud fel y gorchmynnais iddynt yn y gyfraith a roes fy ngwas Moses iddynt."dCxGwnaeth ddelw o Asera a'i gosod yn y deml y dywedodd yr ARGLWYDD amdani wrth Ddafydd a'i fab Solomon, "Yn y tu375? hwn ac yn Jerwsalem, y lle a ddewisais allan o holl lwythau Israel, yr wyf am osod fy enw yn dragwyddol.BxParodd i'w fab fynd trwy d�n, ac arferodd hudoliaeth a swynion, a bu'n ymh�l ag ysbrydion a dewiniaid. Yr oedd yn ymroi i wneud yr hyn oedd ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD, i'w ddigio.= wxCododd allorau i holl lu'r nef yn nau gyntedd y deml.e ExAdeiladodd allorau yn y deml y dywedodd yr ARGLWYDD amdani, "Yn Jerwsalem y gosodaf fy enw."@ {xAiladeiladodd yr uchelfeydd a ddinistriodd ei dad Heseceia, a chododd allorau i Baal a gwneud delw o Asera, fel y gwnaeth Ahab brenin Israel, ac ymgrymodd i holl lu'r nef a'u haddoli. xGwnaeth yr hyn oedd ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD, yn �l ffieidd-dra'r cenhedloedd a yrrodd yr ARGLWYDD allan o flaen yr Israeliaid.  /xDeuddeng mlwydd oed oedd Manasse pan ddaeth yn frenin, a theyrnasodd am hanner cant a phump o flynyddoedd yn Jerwsalem. Heffsiba oedd enw ei fam.=wxBu farw Heseceia, a daeth Manasse yn frenin yn ei le.?yxAm weddill hanes Heseceia, a'i holl wrhydri, ac fel y gwnaeth gronfa ddu373?r a'r ffos a dd�i � du373?r i'r ddinas, onid yw wedi ei ysgrifennu yn llyfr hanesion brenhinoedd Jwda? xAtebodd Heseceia, "o'r gorau; gair yr ARGLWYDD yr wyt yn ei lefaru." Meddyliai, "Oni fydd heddwch a sicrwydd dros fy nghyfnod i?"xkxDygir oddi arnat rai o'r meibion a genhedli, had dy gorff, a byddant yn ystafellyddion yn llys brenin Babilon."(Kx'Wele 'r dyddiau yn dod pan ddygir popeth sydd yn dy balas, a phopeth a grynhodd dy ragflaenwyr hyd y dydd hwn, i Fabilon, ac ni adewir dim,' medd yr ARGLWYDD.DxYna dywedodd Eseia wrth Heseceia, "Gwrando air yr ARGLWYDD:(KxYna holodd, "Beth a welsant yn dy du375??" Dywedodd Heseceia, "Gwelsant y cwbl sydd yn fy nhu375?; nid oes dim yn fy nhrysorfa nad wyf wedi ei ddangos iddynt.".WxYna daeth y proffwyd Eseia at y Brenin Heseceia a gofyn, "Beth a ddywedodd y dynion hyn, ac o ble y daethant?" Atebodd Heseceia, "O wlad bell, o Fabilon y daethant."fGx Croesawodd Heseceia hwy a dangos iddynt ei drysordy i gyd, yr arian a'r aur, a'r perlysiau a'r olew persawrus, a'i arfdy a phopeth oedd yn ei storfeydd. Nid oedd dim yn ei balas na'i deyrnas na ddangosodd Heseceia iddynt.9x Yr adeg honno anfonodd Merodach Baladan, mab Baladan brenin Babilon, genhadau gydag anrheg i Heseceia, oherwydd clywsai fod Heseceia wedi bod yn wael.~x Galwodd y proffwyd Eseia ar yr ARGLWYDD, a gwnaeth yntau i'r cysgod fynd yn ei �l ddeg gris, lle'r arferai fynd i lawr ar risiau Ahas.r}_x Dyw-edodd Heseceia, "Y mae'n haws i'r cysgod symud ymlaen ddeg gris; na, aed y cysgod yn �l ddeg gris."-|Ux Dywedodd Eseia, "Dyma fydd yr arwydd iti oddi wrth yr ARGLWYDD y bydd yn cyflawni'r hyn a ddywedodd: bydd y cysgod yn symud ddeg gris ymlaen neu ddeg gris yn �l."v{gxGofynnodd Heseceia i Eseia, "Beth yw'r arwydd y bydd yn fy iach�u, ac yr af i fyny i'r deml ymhen tridiau?"}zuxYna dywedodd Eseia wrthynt, "Cymerwch bowltis ffigys." Ac wedi iddynt wneud hynny a'i osod ar y cornwyd, fe wellodd.8ykxYchwanegaf bymtheng mlynedd at dy oes, a gwaredaf di a'r ddinas hon o afael brenin Asyria, a byddaf yn gysgod dros y ddinas hon er fy mwyn fy hun ac er mwyn fy ngwas Dafydd.'"_x9xDos yn �l, a dywed wrth Heseceia, tywysog fy mhobl, 'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, Duw dy dad Dafydd: Clywais dy weddi a gwelais dy ddagrau; wele, yr wyf am dy iach�u. Ymhen tridiau byddi'n mynd i fyny i'r deml.\w3xA chyn bod Eseia wedi gadael y cyntedd canol daeth gair yr ARGLWYDD ato gan ddweud,&vGxO ARGLWYDD, cofia fel yr oeddwn yn rhodio ger dy fron di mewn cywirdeb ac � chalon berffaith, ac yn gwneud yr hyn oedd dda yn dy olwg." Yna beichiodd wylo.MuxTrodd yntau ei wyneb at y pared a gwedd�o ar yr ARGLWYDD, a dweud:Ft xYn y dyddiau hynny aeth Heseceia'n glaf hyd farw, a daeth y proffwyd Eseia fab Amos ato a dweud, "Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: 'Trefna dy du375?, oherwydd yr wyt ar fin marw; ni fyddi fyw.'">==<<;;;Y::^999U9877766O6554`4333c3222b2/21:0000i0E//|/..r.A---j-I-,,,,r,@, +++++O***X*6))z)8(((<''M&%%t%$$_$ ##X"""8!!* .Uq6Gy ZASd  ]&0 ,   } "`t| 7PD Ar hynny, rhuthrodd y tri trwy wersyll y Philistiaid, codi du373?r o bydew Bethlehem gerllaw'r porth, a'i gludo'n �l at Ddafydd. Eto, ni fynnai ef ei yfed, a thywalltodd ef yn offrwm i'r ARGLWYDD,nCU Cododd blys ar Ddafydd ac meddai, "O na chawn ddiod o ddu373?r o bydew Bethlehem, sydd ger y porth!"SB Yr oedd Dafydd ar y pryd yn y gaer, a garsiwn y Philistiaid ym Methlehem.A5 Aeth tri o'r Deg ar Hugain o benaethiaid i lawr at Ddafydd i'r graig ger ogof Adulam, pan oedd mintai o Philistiaid yn gwersyllu yn nyffryn Reffaim.@w Ond daliodd ef ei dir yng nghanol y llain, a'i amddiffyn a lladd y Philistiaid; a rhoes yr ARGLWYDD waredigaeth fawr.?! bu ef gyda Dafydd yn Pasdammim, lle'r oedd rhandir yn llawn ffacbys, pan ymgasglodd y Philistiaid yno i ryfel ac y ffodd y bobl rhagddynt.M> Y nesaf ato ef ymysg y tri gwron oedd Eleasar fab Dodo, yr Ahohiad;B=} Dyma restr y gwroniaid oedd gan Ddafydd. Jasobeam fab Hachmoni oedd capten y Deg ar Hugain; chwifiodd ef ei waywffon mewn buddugoliaeth uwchben tri chant o wu375?r a laddodd ar un tro.8<i Dyma benaethiaid Dafydd, a aeth yn fwy a mwy nerthol gydag ef yn ystod ei deyrnasiad, ac a ymunodd gyda holl Israel i'w wneud ef yn frenin ar Israel yn �l gair yr ARGLWYDD.K; Cynyddodd Dafydd fwyfwy oherwydd bod ARGLWYDD y Lluoedd gydag ef.q:[ Adeiladodd y ddinas oddi amgylch o'r Milo yn gylch cyfan, tra oedd Joab yn adnewyddu gweddill y ddinas.X9) Yna fe ymsefydlodd Dafydd yn y gaer, ac am hynny fe'i gelwir yn Ddinas Dafydd.83 a dywedodd, "Caiff y cyntaf i daro'r Jebusiaid ei wneud yn ben swyddog." Y cyntaf i fynd i fyny oedd Joab fab Serfia; felly cafodd ei wneud yn ben.7{ dywedodd pobl Jebus wrth Ddafydd, "Ni chei ddod i mewn yma." Er hynny, fe enillodd Dafydd gaer Seion, sef Dinas Dafydd,w6g Pan aeth Dafydd a holl Israel i Jerwsalem (hynny yw, Jebus, lle'r oedd y Jebusiaid, trigolion y wlad, yn byw)H5 Yna daeth holl henuriaid Israel i Hebron at y brenin, a gwnaeth Dafydd gyfamod � hwy yno gerbron yr ARGLWYDD, ac eneiniwyd Dafydd yn frenin ar Israel, yn �l gair yr ARGLWYDD trwy Samuel.U4# Gynt, pan oedd Saul yn frenin, ti oedd yn arwain Israel allan i ryfel ac yn �l wedyn; ac fe ddywedodd yr ARGLWYDD dy Dduw wrthyt, 'Ti sydd i fugeilio fy mhobl Israel; ti sydd i fod yn dywysog arnynt.'"g3 I Daeth holl Israel at Ddafydd i Hebron a dweud wrtho, "Edrych, dy asgwrn a'th gnawd di ydym ni.R2 Felly lladdodd yr ARGLWYDD ef a rhoi'r frenhiniaeth i Ddafydd fab Jesse.1) Bu Saul farw am iddo fradychu'r ARGLWYDD trwy anufuddhau i'w air, a throi at ddewiniaeth am arweiniad yn lle ceisio arweiniad gan yr ARGLWYDD.20] aeth yr holl ryfelwyr allan ar unwaith a chymryd corff Saul a chyrff ei feibion, a'u cludo i Jabes a chladdu eu hesgyrn dan y dderwen yno, ac ymprydio am saith diwrnod.Z/- Pan glywodd pobl Jabes-gilead y cwbl yr oedd y Philistiaid wedi ei wneud i Saul,S. Rhoesant ei arfau yn nheml eu duwiau, a chrogi ei benglog yn nheml Dagon.-1 Wedi iddynt ei ysbeilio torasant ei ben a chymryd ei arfau oddi arno, ac anfon neges drwy Philistia i gyhoeddi'r newydd da i'w delwau ac i'r bobl.{,o Trannoeth, pan ddaeth y Philistiaid i ysbeilio'r lladdedigion, cawsant Saul a'i feibion yn farw ar Fynydd Gilboa.5+c Pan welodd yr holl Israeliaid oedd yn y dyffryn fod y fyddin wedi ffoi, a bod Saul a'i feibion wedi marw, gadawsant eu trefi a ffoi; yna daeth y Philistiaid a byw ynddynt.K* Felly bu farw Saul a'i dri mab, ei holl deulu yn marw yr un pryd.^)5 Pan welodd y cludydd arfau fod Saul wedi marw, syrthiodd yntau ar ei gleddyf a marw.z(m Yna dywedodd Saul wrth ei gludydd arfau, "Tyn dy gleddyf a thrywana fi, rhag i'r rhai dienwaededig hyn ddod a'm gwaradwyddo." Nid oedd ei gludydd arfau yn fodlon, oherwydd yr oedd ofn mawr arno; felly cymerodd Saul y cleddyf a syrthio arno.W'' Aeth y frwydr yn galed yn erbyn Saul, a daeth saethwyr o hyd iddo a'i glwyfo.f&E Daliodd y Philistiaid Saul a'i feibion, a lladd Jonathan, Abinadab a Malcisua, meibion Saul.%  Ymladdodd y Philistiaid yn erbyn yr Israeliaid, a ffodd yr Israeliaid rhagddynt gan syrthio'n glwyfedig ar Fynydd Gilboa.$ ,Yr oedd gan Asel chwech o feibion, a'u henwau oedd: Asricam, Bocheru, Ismael, Seareia, Obadeia a Hanan. Hwy oedd meibion Asel._#7 +Mosa oedd tad Binea; a Reffaia oedd ei fab ef, Elasa ei fab yntau, Asel ei fab yntau._"7 *Ahas oedd tad Jara, a Jara oedd tad Alemeth, Asmafeth a Simri; a Simri oedd tad Mosa;6!g )Meibion Micha: Pithon, Melech, Tarea ac Ahas.? y (Mab Jonathan oedd Meribaal; a Meribaal oedd tad Micha.hI 'Ner oedd tad Cis, a Cis oedd tad Saul, a Saul oedd tad Jonathan, Malcisua, Abinadab ac Esbaal.X) &Micloth oedd tad Simeam. Yr oeddent hwy yn byw yn Jerwsalem yn ymyl eu brodyr.,S %Gedor, Ah�o, Sechareia a Micloth;D $a'i gyntafanedig Abdon, ac yna Sur, Cis, Baal, Ner, Nadab,O #Yr oedd Jehiel tad Gibeon yn byw yn Gibeon; enw ei wraig oedd Maacha,[/ "Dyma bennau-teuluoedd y Lefiaid, a oedd yn byw yn Jerwsalem, yn �l eu rhestrau.{ !Dyma'r cantorion, pennau-teuluoedd y Lefiaid, a oedd mewn ystafelloedd ar wah�n am eu bod wrth eu gwaith ddydd a nos._7 Yr oedd rhai o'u brodyr y Cohathiaid yn gyfrifol am ddarparu'r bara gosod bob Saboth. Am ei fod yn ddibynadwy, yr oedd Matitheia, un o'r Lefiaid a mab cyntafanedig Salum y Corahiad, yn gweithio wrth y radell.R Yr oedd rhai o feibion yr offeiriaid yn gwneud ennaint gyda pheraroglau.ve Yr oedd eraill yn gofalu am ddodrefn a llestri'r cysegr, y peilliaid, y gwin, yr olew, y thus a'r perlysiau.}s Yr oedd rhai ohonynt yn gofalu am lestri'r gwasanaeth; yr oeddent yn eu cyfrif wrth eu cario allan ac wrth eu cadw.lQ Yr oeddent yn lletya o gwmpas tu375? Dduw am mai hwy oedd yn gofalu amdano ac yn ei agor bob bore. Am eu bod yn ddibynadwy, Lefiaid oedd y pedwar prif borthor, a hwy oedd yn gofalu am ystafelloedd a thrysorau tu375? Dduw.O Yr oedd eu brodyr o'r pentrefi i ddod atynt am wythnos bob hyn a hyn.^5 Yr oedd y porthorion i fod ar bedair ochr, y dwyrain, y gorllewin, y gogledd a'r de.mS Yr oedd-ent hwy a'u meibion yn cadw gwyliadwriaeth wrth byrth tu375?'r ARGLWYDD a thu375?'r babell.S Yr oedd cyfanswm y rhai oedd wedi eu dethol i fod yn borthorion wrth y trothwy yn ddau gant a deuddeg, wedi eu cofrestru yn �l eu pentrefi. Dafydd a Samuel y gweledydd oedd wedi eu gosod yn eu swydd.F  Sechareia fab Maselmeia oedd ceidwad drws pabell y cyfarfod.Q  Phinees fab Eleasar oedd eu harolygwr, ac yr oedd yr ARGLWYDD gydag ef.U # Salum fab Core, fab Ebiasaff, fab Cora, a'i frodyr y Corahiaid o du375? ei dad, oedd yn gyfrifol am y gwasanaeth o gadw trothwy'r babell, fel yr oedd eu tadau yn geidwaid y fynedfa i wersyll yr ARGLWYDD.t a Hyd at yr amser hwnnw porthorion oeddent yng ngwersylloedd y Lefiaid wrth ymyl porth y brenin i'r dwyrain.Z - o'r porthorion: Salum, Accub, Talmon, Ahiman, a'u brodyr; Salum oedd y pennaeth.|q Obadeia fab Semaia, fab Galal, fab Jeduthun; Berecheia fab Asa, fab Elcana, oedd yn byw yn nhrefi'r Netoffathiaid.M Bacbaccar, Heres, Galal, Mataneia fab Micha, fab Sichri, fab Asaff;V% O'r Lefiaid: Semaia fab Hassub, fab Asricam, fab Hasabeia, o feibion Merari;  Ac yr oedd eu brodyr, eu pennau-teuluoedd, yn fil saith gant chwe deg, dynion abl ar gyfer y gwaith o wasanaethu yn nhu375? Dduw.|q Adaia fab Jeroham, fab Passur, fab Malcheia; Maasia fab Adiel, fab Jasera, fab Mesulam, fab Mesilemith, fab Immer.fE Asareia fab Hilceia, fab Mesulam, fab Sadoc, fab Meraioth, fab Ahitub, arolygwr tu375? Dduw;3a O'r offeiriaid: Jedaia, Jehoiarib, Jachin,~u yn �l rhestrau eu teuluoedd yr oeddent yn naw cant a deg a deugain a chwech. Yr oeddent i gyd yn bennau-teuluoedd.dA Ibneia fab Meroham, Ela fab Ussi, fab Michri: Mesulam fab Seffatia, fab Reuel, fab Ibnija;G O lwyth Benjamin: Salu fab Mesulam, fab Hodafia, fab Hasenua;S~ ac o feibion Sera: Jeuel. Yr oeddent yn chwe chant a deg a phedwar ugain.=}u ac o'r Siloniaid: Asaia y cyntafanedig, a'i feibion;c|? O lwyth Jwda: Uthai fab Ammihud, fab Omri, fab Imri, fab Bani, o feibion Phares fab Jwda;l{Q Dyma'r rhai o lwyth Jwda, o lwyth Benjamin ac o lwyth Effraim a Manasse, oedd yn byw yn Jerwsalem:z Y rhai cyntaf i ddod i fyw yn eu tiriogaeth a'u trefi eu hunain oedd yr Israeliaid, yn offeiriaid, Lefiaid a gweision y deml.$y C Rhifwyd holl Israel wrth eu hachau, ac y maent yn awr yn ysgrifenedig yn llyfr brenhinoedd Israel, ond cafodd Jwda ei chaethgludo i Fabilon am ei chamwedd."x=(Yr oedd meibion Ulam yn ddynion abl ac yn saethyddion, ac yr oedd ganddynt gant a hanner o feibion ac wyrion. Yr oedd y rhain i gyd yn feibion Benjamin.`w9'Meibion Esec ei frawd ef oedd Ulam ei gyntafanedig, Jehus yr ail, Eliffelet y trydydd.v &Yr oedd gan Asel chwech o feibion, a'u henwau oedd: Asricam, Bocheru, Ismael, Seareia, Obadeia a Hanan. Hwy oedd meibion Asel.\u1%Mosa oedd tad Binea; Raffa oedd ei fab ef, Eleasa ei fab yntau, Asel ei fab yntau.at;$Ahas oedd tad Jehoada, Jehoada oedd tad Alemeth, Asmafeth a Simri; Simri oedd tad Mosa;6sg#Meibion Micha: Pithon, Melech, Tarea ac Ahas.?ry"Mab Jonathan oedd Meribaal; a Meribaal oedd tad Micha.fqE!Ner oedd tad Cis, Cis oedd tad Saul, a Saul oedd tad Jonathan, Malcisua, Abinadab ac Esbaal.Pp a Micloth tad Simea; yr oeddent yn byw gyda'u perthnasau yn Jerwsalem.o9Gedor, Ah�o, Sacher,>nwa'i gyntafanedig Abdon, ac yna Sur, Cis, Baal, Nadab,Hm Yr oedd tad Gibeon yn byw yn Gibeon; enw ei wraig oedd Maacha,hlIYr oedd y rhain yn byw yn Jerwsalem ac yn bennau-teuluoedd a phenaethiaid yn �l eu rhestrau.2k_Jareseia, Eleia, Sichri, meibion Jeroham.&jGSamserai, Sehareia, Athaleia,)iMIffedeia, Penuel, meibion Sasac;#hAHananeia, Elam, Antotheia,g7Abdon, Sichri, Hanan,f5Ispan, Heber, Eliel,/eYAdaia, Beraia, Simrath, meibion Simei;!d=Elienai, Silthai, Eliel,c7Jacim, Sichri, Sabdi,2b_Ismerai, Jesl�a, Jobab, meibion Elpaal;*aOSebadeia, Mesulam, Heseci, Heber,-`UMichael, Ispa, Joha, meibion Bereia;_7Sebadeia, Arad, Ader,!^=Ah�o, Sasac, Jeremoth,Y]+ Bereia a Sema, pennau-teuluoedd preswylwyr Ajalon, a fu'n ymlid trigolion Gath;T\! Meibion Elpaal: Eber, Misam, Samed, a adeiladodd Ono, a Lod a'i phentrefi;.[W O Husim ganwyd iddo Ahitub ac Elpaal.IZ  Jeus, Sabia, Mirma. Dyma ei feibion ef, pennau-teuluoedd i gyd.BY O Hodes ei wraig ganwyd iddo Jobab, Sibia, Mesa, Malcham,vXeEf hefyd oedd tad Saharaim, a anwyd iddo yng ngwlad Moab ar �l iddo anfon ymaith ei wragedd Husim a Baara.]W3Naaman, Aheia a Gera a fu'n gyfrifol am y gaethglud, ac ef oedd tad Ussa ac Ahihud.fVEDyma feibion Ehud, a oedd yn bennau-teuluoedd preswylwyr Geba, ac a gaethgludwyd i Manahath:!U=Gera, Seffuffan a Huram.T7Abisua, Naaman, Ahoa,*SOMeibion Bela: Adar, Gera, Abihud,+RQNoha y pedwerydd, a Raffa y pumed.RQ Benjamin oedd tad Bela ei gyntafanedig, Asbel yr ail, ac Ahara y trydydd,DP(Yr oedd y rhain i gyd yn feibion Aser, pennau-teuluoedd, gwu375?r dethol ac abl, penaethiaid y tywysogion. Yn �l y rhestrau achau yr oedd chwe mil ar hugain o wu375?r yn barod i ryfel.*OO'Meibion Ula: Ara, Haniel a Resia.0N[&Meibion Jether: Jeffunne, Pispa ac Ara.2M_%Beser, Hod, Samma, Silsa, Ithran a Beera.9Lm$Meibion Soffa: Sua, Harneffer, Sual, Beri, Imra,1Bu eu tad Effraim yn galaru amdanynt am amser maith, a daeth ei frodyr i'w gysuro.%=CSabad ei fab yntau, Suthela ei fab yntau, Eser, ac Elead; fe'u lladdwyd hwy gan ddynion Gath, a anwyd yn y wlad, am iddynt ddod i lawr i ddwyn eu gwartheg.o<WMeibion Effraim: Suthela, Bered ei fab, Tahath ei fab yntau, Elada ei fab yntau, Tahath ei fab yntau,:;oMeibion Semida: Ah�an, Sechem, Lichi ac Aniham.D:Hammolecheth ei chwaer ef oedd mam Isod, Abieser a Mahala.G9Mab Ulam: Bedan. Dyma feibion Gilead fab Machir, fab Manasse.u8cCafodd Maacha gwraig Machir fab, ac enwodd ef yn Peres a'i frawd yn Seres. Ei feibion ef oedd Ulam a Racem. 7cymerodd Machir wraig i Huppim a Suppim, ac enw ei chwaer oedd Maacha. Enw'r ail fab oedd Salffaad, ac yr oedd ganddo ef ferched.i6KMeibion Manasse: Asriel, plentyn ei ordderchwraig o Syria. Hi hefyd oedd mam Machir tad Gilead;G5 Meibion Nafftali: Jasiel, Guni, Geser a Salum, meibion Bilha.=4u Suppim hefyd, a Huppim, meibion Ir; Husim, mab Aher.&3E Yr oedd y rhain oll yn feibion Jediael, yn bennau-teuluoedd, yn ddynion abl ac yn mynd allan yn fyddin i ryfel; yr oeddent yn ddwy fil ar bymtheg a deucant.i2K Mab Jediael: Bilhan; meibion Bilhan: Jeus, Benjamin, Ehud, Cenaana, Sethan, Tarsis ac Ahisahar.1+ Yr oedd y rhain oll yn feibion Becher, yn bennau-teuluoedd ac yn ddynion abl; yn �l rhestrau eu teuluoedd yr oeddent yn ugain mil a dau gant.f0EMeibion Becher: Semira, Joas, Elieser, Elioenai, Omri, Jerimoth, Abeia, Anathoth ac Alemeth.7/gMeibion Bela: Esbon, Ussi, Ussiel, Jerimoth, ac Iri; pump o bennau-teuluoedd, a dynion abl; yn �l eu rhestrau yr oeddent yn ddwy fil ar hugain a phedwar ar ddeg ar hugain.7.iMeibion Benjamin: Bela, Becher a Jediael, tri.-+Yr oedd ganddynt frodyr yn perthyn i holl deuluoedd Issachar, dynion abl, saith a phedwar ugain mil i gyd, wedi eu cofrestru yn �l eu hachau./,WYn ogystal � hwy, yn �l rhestrau eu teuluoedd, yr oedd un fil ar bymtheg ar hugain o filwyr yn barod i ryfel, oherwydd yr oedd ganddynt lawer o wragedd a phlant. + Mab Ussi: Israh�a; meibion Israh�a: Michael, Obadeia, Joel ac Isia. Yr oeddent yn bump i gyd, a phob un ohonynt yn bennaeth.K*Meibion Tola: Ussi, Reffaia, Jeriel, Jabmai, Jibsam a Semuel, pennau-teuluoedd. Yn nyddiau Dafydd yr oedd dwy fil ar hugain a chwe chant o ddisgynyddion Tola yn ddynion abl yn �l eu rhestrau.<) uMeibion Issachar: Tola, Pua, Jasub a Simron, pedwar..(WQHesbon a Jaser, pob un gyda'i chytir.1']Po lwyth Gad: Ramoth yn Gilead, Mahanaim,3&aOCedemoth a Meffaath, pob un gyda'i chytir,w%gNo'r Iorddonen a Jericho, sef o du dwyrain yr Iorddonen, rhoddwyd o lwyth Reuben: Beser yn yr anialwch, Jahas,i$KMI'r rhan arall o feibion Merari rhoddwyd o lwyth Sabulon: Rimmon a Tabor, pob un gyda'i chytir.Y#+Lo lwyth Nafftali: Cedes yng Ngalilea, Hammon, Ciriathaim, pob un gyda'i chytir.,"SKHucoc, Rehob, pob un gyda'i chytir;$!CJo lwyth Aser: Masal, Abdon,, SIRamoth, Anem, pob un gyda'i chytir;+QHo lwyth Issachar, Cedes, Daberath,oWGI feibion Gersom rhoddwyd: o hanner llwyth Manasse, Golan yn Basan ac Astaroth, pob un gyda'i chytir;jMFAc o hanner llwyth Manasse rhoddwyd i weddill y Cohathiaid: Aner a Bileam, pob un gyda'i chytir.3aEAjalon, Gath-rimmon, pob un gyda'i chytir.7DJocmeam a Beth-horon,MCRhoesant iddynt ym mynydd-dir Effraim: Sichem, dinas noddfa; Geser,[/BI rai o deuluoedd y Cohathiaid fe roddwyd dinasoedd o fewn terfyn llwyth Effraim.ucARhoesant trwy goelbren, o lwythau Jwda, Simeon, a Benjamin, y dinasoedd hyn oedd wedi eu galw ar eu henwau.Q@Rhoes meibion Israel i'r Lefiaid y dinasoedd hyn, pob un gyda'i chytir.~u?I feibion Merari yn �l eu teuluoedd, o lwythau Reuben, Gad, Sabulon, rhoesant trwy goelbren ddeuddeg o ddinasoedd. >I feibion Gersom yn �l eu teuluoedd rhoesant dair ar ddeg o ddinasoedd o lwythau Issachar, Aser, Nafftali, Manasse yn Basan.gG=I weddill teuluoedd meibion Cohath rhoesant trwy goelbren ddeg dinas o hanner llwyth Manasse.  WDyma feibion Rueben, cyntafanedig Israel. (Ef yn wir oedd y cyntafanedig, ond am iddo halogi gwely ei dad rhoddwyd ei enedigaeth-fraint i feibion Joseff, fab Israel,V=%+Gorchfygasant weddill yr Amaleciaid, ac y maent yn dal i fyw yno hyd heddiw. < *Aeth pum cant ohonynt, o lwyth Simeon, i Fynydd Seir, ac yn eu harwain yr oedd Pelatia, Nearia, Reffaia ac Ussiel, meibion Isi.V;%)Yn nyddiau Heseceia brenin Jwda, daeth y rhai a restrwyd ac ymosod ar bebyll Ham a'r pentrefi oedd ganddynt yno, a'u dinistrio'n llwyr hyd heddiw. Daethant i fyw yno yn eu lle am fod yno borfa i'w praidd.:w(Fe gawsant borfa fras a da mewn gwlad eang, dawel a heddychol; oherwydd rhai o dylwyth Ham oedd yn byw yno o'r blaen.U9#'Daethant i fwlch Gedor, i'r dwyrain o'r dyffryn, i geisio porfa i'w defaid.i8K&Aeth y rhai a enwyd uchod yn benaethiaid eu teuluoedd, ac fe gynyddodd eu tylwyth yn fawr iawn.F7%Sisa fab Siffi, fab Alon, fab Jedaia, fab Simri, fab Semaia.F6$Elioenai, Jaacoba, Jesohaia, Asaia, Adiel, Jesimiel, Benaia;75i#Joel; Jehu fab Josibia, fab Seraia, fab Asiel;,4S"Mesobab, Jamlech, Josa fab Amaseia,3 !Ac yr oedd ganddynt bentrefi o gwmpas y trefi hyn hyd at Baal. Yma yr oeddent yn byw, ac yr oeddent yn cadw rhestr o'u hachau:D2 Eu trefi oedd Etam, Ain, Rimmon, Tochen, Asan; pump i gyd.t1aBeth-marcaboth, Hasar-susim, Beth-birei a Saaraim. Y rhain oedd eu dinasoedd nes i Ddafydd ddod yn frenin. 0;Bethuel, Horma, Siclag,/3Bilha, Esem, Tolad,;.qYr oeddent yn byw yn Beerseba, Molada, Hasar-sual,<-qYr oedd gan Simei un ar bymtheg o feibion a chwech o ferched, ond ychydig o feibion oedd gan ei frodyr; er hynny nid oedd eu holl deulu hwy wedi cynyddu cymaint � meibion Jwda..,WMeibion Misma: Hamuel, Saccur, Simei.F+Salum ei fab yntau, Mibsam ei fab yntau, Misma ei fab yntau.:*oMeibion Simeon: Nemuel, Jamin, Jarib, Sera, Saul;v)eY rhain oedd y crochenyddion oedd yn byw yn Netaim a Gedera; yr oeddent yn byw yno yng ngwasanaeth y brenin. ( Jocim, dynion Choseba, a Joas a Saraff, a fu'n arglwyddiaethu ar Moab cyn dychwelyd i Fethlehem. (Y mae'r hanesion hyn yn hen.){'oMeibion Sela fab Jwda: Er tad Lecha, Laada tad Maresa (tylwythau'r rhai o Beth-asbea oedd yn gwneud lliain main);Z&-Meibion Simon: Amnon, Rinna, Ben-hanan, Tilon. Meibion Isi: Soheth a Ben-soheth.f%EMeibion gwraig Hodeia, chwaer Naham, oedd tad Ceila y Garmiad, a thad Estemoa y Maachathiad.\$1Ei wraig Jehwdia oedd mam Jered tad Gedor, Heber tad Socho, a Jecuthiel tad Sanoa.#Meibion Esra: Jether, Mered, Effer a Jalon. Bitheia, merch Pharo, gwraig Mered, oedd mam Miriam, Sammai, ac Isba tad Estemoa.9"mMeibion Jehaleleel: Siff, Siffa, Tiria, Asareel.E!Meibion Caleb fab Jeffunne: Iru, Ela, Naam; mab Ela: Cenas.b =Meonothai oedd tad Offra; Seraia oedd tad Joab, tad Geharashim, canys crefftwyr oeddent.A} Meibion Cenas: Othniel a Seraia; a mab Othniel: Hathath.[/ Eston oedd tad Beth-raffa, Pasea, Tehinna tad Irnahas. Y rhain oedd dynion Recha.3a Celub brawd Sua oedd tad Mehir, tad Eston.W' Gwedd�odd Jabes ar Dduw Israel, a dweud, "O na fyddit yn fy mendithio ac yn ehangu fy nherfynau! O na fyddai dy law gyda mi i'm hamddiffyn oddi wrth niwed rhag fy mhoeni!" Rhoddodd Duw ei ddymuniad iddo.s_ Yr oedd Jabes yn bwysicach na'i frodyr; galwodd ei fam ef yn Jabes am iddi, meddai, esgor arno mewn poen.DCos oedd tad Anub, Sobeba, a thylwythau Aharhel fab Harum..WMeibion Hela: Sereth, Jesoar, Ethnan.W'Naara oedd mam Ahusam, Heffer, Temeni, Hahastari; y rhain oedd meibion Naara.=uYr oedd gan Asur tad Tecoa ddwy wraig, Hela a Naara.vePenuel oedd tad Gedor, ac Eser oedd tad Husa. Y rhain oedd meibion Hur, cyntafanedig Effrata, tad Bethlehem.MMeibion Etam: Jesreel, Isma, Idbas; enw eu chwaer oedd Haselelponi.iKReaia fab Sobal oedd tad Jahath; a Jahath oedd tad Ahumai a Lahad. Dyma dylwythau'r Sorathiaid.8 mMeibion Jwda: Phares, Hesron, Carmi, Hur, Sobal.Z-Meibion Elioenai: Hodaia, Eliasib, Pelaia, Accub, Johanan, Dalaia, Anani, saith.:oMeibion Nearia: Elioenai, Heseceia, Asricam, tri.^5Mab Sechaneia: Semaia. Meibion Semaia: Hattus, Igal, Bareia, Nearia, Saffat, chwech.Y+Meibion Hananeia: Pelatia a Jesaia. Meibion Reffaia: Arnan, Obadeia, Sechaneia.Fac yna Hasuba, Ohel, Berecheia, Hasadeia, Jusab-hesed, pump.p YMeibion Pedaia: Sorobabel a Simei. Meibion Sorobabel: Mesulam a Hananeia; Selomith oedd eu chwaer hwy,? yMalciram, Pedaia, Senasar, Jecameia, Hosama, Nedabeia.2 _Meibion Jechoneia'r carcharor: Salathiel,. WMeibion Joacim: Jechoneia a Sedeceia.k OMeibion Joseia: Johanan, y cyntafanedig; yr ail, Joacim; y trydydd, Sedeceia; y pedwerydd, Salum.0[Amon ei fab yntau; Joseia ei fab yntau.I  Ahas ei fab yntau; Heseceia ei fab yntau; Manasse ei fab yntau;J  Amaseia ei fab yntau; Asareia ei fab yntau; Jotham ei fab yntau;F Joram ei fab yntau; Ahaseia ei fab yntau; Joas ei fab yntau;c? Rehoboam oedd mab Solomon; Abeia ei fab yntau; Asa ei fab yntau; Jehosaffat ei fab yntau;\1 Dyma holl feibion Dafydd, heblaw meibion y gordderchwragedd; Tamar oedd eu chwaer.)MElisama, Eliada, Eliffelet, naw.7Noga, Neffeg, Jaffia,8kHefyd naw arall, sef Ibhar, Elisama, Eliffelet,*MTeyrnasodd yn Jerwsalem am dair blynedd ar ddeg ar hugain, ac yno fe anwyd y rhain iddo: Simea, Sobab, Nathan a Solomon; Bathsua ferch Ammiel oedd mam y pedwar.\~1Ganwyd y chwech yma iddo yn Hebron, lle bu'n teyrnasu am saith mlynedd a chwe mis.L}y pumed, Seffateia, o Abital; y chweched, Ithream, o'i wraig Egla.g|Gy trydydd, Absalom, mab Maacha, merch Talmai brenin Gesur, y pedwerydd, Adoneia, mab Haggith;{ Dyma feibion Dafydd. Ganwyd iddo yn Hebron: y cyntafanedig, Amnon, o Ahinoam y Jesreeles; yr ail, Daniel, o Abigail y Garmeles;z-7tylwythau'r Soffriaid oedd yn Jabes, y Tirathiaid, y Simeathiaid, y Suchathiaid. Y rhain oedd y Ceniaid, disgynyddion Hemath tad tylwyth Rechab. 2J~w~}E|q| {{(zzzzEyyyyMyxxxx-xwwvwDvvvhv:uuttsszsDr_rqqqqRpponmlkkhjjtjiiiDhhhggff3eeed3cbbKa#``]__8^^9]]>\\=[[QZZ.YYtYQY0YX[XW[VV1UUETT6SS`RRFRQQ|Q/PPPIOONlMM~LLCKK=JJZIIHH2GFFXEDDDCBBdAAAH@@@H???P?>>n>==="<<^;;;M::a:99.88i77-66%544l33v22G2100/Y.. -t,,+++/*))>(('i&&k%%?$$?##w""-! ~zg6($WQ5Sy % O M WgOpE2]E3Felly anfonodd yr ARGLWYDD haint ar Israel, a bu farw deng mil a thrigain o'r bobl./DW Dywedodd Dafydd wrth Gad, "Y mae'n gyfyng iawn arnaf, ond bydded imi syrthio i law'r ARGLWYDD, am fod ei drugareddau'n aml, yn hytrach nag imi syrthio i law dynion."'CG Dewis naill ai tair blynedd o newyn, neu dri mis o ffoi o flaen dy wrth-wynebwyr a chleddyf dy elynion yn dy oddiweddyd, neu dridiau o haint yn y wlad, sef cleddyf yr ARGLWYDD, ac angel yr ARGLWYDD yn dinistrio trwy holl derfynau Israel. Ystyria pa ateb a roddaf i'r un a'm hanfonodd."MB Daeth Gad at Ddafydd ac meddai wrtho, "Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: A Dos a dywed wrth Ddafydd, 'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Yr wyf yn cynnig tri pheth iti; dewis di un ohonynt, ac fe'i gwnaf iti.'"F@ Daeth gair yr ARGLWYDD at Gad, gweledydd Dafydd, gan ddweud,?{A dywedodd Dafydd wrth Dduw, "Pechais yn fawr trwy wneud hyn; am hynny maddau i'th was, oherwydd b�m yn ff�l iawn."G>Yr oedd hyn yn ddrwg yng ngolwg Duw, ac felly trawodd Israel.n=UOnd nid oedd Joab wedi cynnwys Lefi a Benjamin yn eu mysg am ei fod yn ffieiddio gorchymyn y brenin.|<qyr oedd yn Israel filiwn a chan mil o wu375?r a fedrai drin y cleddyf, ac yn Jwda bedwar cant saith deg o filoedd.4;aOnd yr oedd gair y brenin yn drech na Joab, ac fe aeth Joab allan a thramwyo trwy holl Israel, a dychwelodd i Jerwsalem. Yna rhodd-odd swm y cyfrifiad o'r bobl i Ddafydd:c:?Dywedodd Joab, "Bydded i'r ARGLWYDD luosogi ei bobl ganwaith yr hyn ydynt. F'arglwydd frenin, onid gweision f'arglwydd ydynt i gyd? Pam y mae f'arglwydd yn gwneud ymholiad fel hyn? Pam y dylai camwedd ddod ar Israel?"97Felly dywedodd Dafydd wrth Joab a swyddogion y fyddin, "Ewch a chyf-rifwch Israel o Beerseba i Dan; yna dychwelwch ataf er mwyn i mi wybod eu nifer."M8 Cododd Satan yn erbyn Israel ac annog Dafydd i gyfrif yr Israeliaid.a7;Yr oedd y rhain yn hanu o'r Reffaim yn Gath, a chwympasant trwy law Dafydd a'i weision.V6%Bwriodd sen ar Israel, ond lladdwyd ef gan Jonathan fab Simei, brawd Dafydd.%5CPan fu rhyfel eto yn Gath, yr oedd yno gawr o ddyn gyda chwech o fysedd ar bob llaw a throed, pedwar ar hugain i gyd; ac yr oedd yntau yn hanu o'r Reffaim.'4GA bu rhyfel eilwaith yn erbyn y Philistiaid, a lladdwyd Lahmi, brawd Goliath o Gath, gan Elhanan fab Jair; yr oedd coes gwaywffon Goliath fel carfan gwehydd.3Ar �l hynny bu rhyfel yn erbyn y Philistiaid yn Geser. Y tro hwnnw lladdwyd Sippai, un o dylwyth y Reffaim, gan Sibbechai yr Husathiad.t2aDygodd o'r ddinas lawer o ysbail, ac aeth �'r bobl oedd ynddi ymaith a'u gosod i lafurio � llifiau a cheibiau heyrn a bwyeill. Gwnaeth Dafydd yr un modd � holl drefi'r Ammoniaid, ac yna dychwelodd ef a'r holl fyddin i Jerwsalem.1)Yna cymerodd Dafydd goron eu brenin oddi ar ei ben a chael ei bod yn pwyso talent o aur, a bod gem gwerthfawr ynddi; fe'i rhoed ar ben Dafydd.c0 ATua throad y flwyddyn, yr adeg y byddai'r brenhinoedd yn mynd i ryfela, arweiniodd Joab y fyddin allan a distrywio Ammon a gosod Rabba dan warchae; ond fe arhosodd Dafydd yn Jerwsalem. Trawodd Joab Rabba a'i dinistrio.L/Pan welodd gweision Hadadeser iddynt golli'r dydd o flaen Israel, gwnaethant heddwch � Dafydd a phlygu i'w awdurdod. Wedi hyn yr oedd y Syriaid yn anfodlon rhoi rhagor o gymorth i'r Ammoniaid..+Ffodd y Syriaid o flaen Israel, a lladdodd Dafydd ohonynt saith mil o wu375?r cerbyd a deugain mil o wu375?r traed, a hefyd Sobach y pencapten.V-%Pan ddywedwyd wrth Ddafydd, fe gasglodd ynghyd Israel gyfan, croesodd yr Iorddonen, a dod atynt a sefyll yn rhengoedd yn eu herbyn. Trefnodd rengoedd yn erbyn y Syriaid, a brwydrasant hwythau yn ei erbyn.:,mPan welodd y Syriaid iddynt golli'r dydd o flaen Israel, anfonasant negeswyr i gyrchu'r Syriaid o Tu-hwnt-i'r-Ewffrates, gyda Sobach, pencapten byddin Hadadeser, yn eu harwain.+)Pan welodd yr Ammoniaid fod y Syriaid wedi ffoi, ffoesant hwythau o flaen Abisai ei frawd, a mynd i'r ddinas. Yna dychwelodd Joab i Jerwsalem.e*CYna nesaodd Joab a'r milwyr oedd gydag ef i ryfel yn erbyn y Syriaid, a ffoesant o'i flaen.)y Bydd yn wrol! Byddwn ddewr dros ein pobl a dinasoedd ein Duw; a bydded i'r ARGLWYDD wneud yr hyn sy'n dda yn ei olwg."() A dywedodd, "Os bydd y Syriaid yn drech na mi, tyrd di i'm cynorthwyo; ac os bydd yr Ammoniaid yn drech na thi, dof finnau i'th gynorthwyo di.o'W Gosododd weddill y fyddin dan awdurdod ei frawd Abisai, a safasant yn rhengoedd i wynebu'r Ammoniaid.&&E Pan welodd Joab y byddai'n gorfod ymladd o'r tu blaen ac o'r tu �l, dewisodd wu375?r dethol o fyddin Israel, a'u trefnu mewn rhengoedd i wynebu'r Syriaid./%W Daeth yr Ammoniaid allan a ffurfio rhengoedd ar gyfer y frwydr ger porth y ddinas, ac yr oedd y brenhinoedd, a oedd wedi dod, ar eu pennau eu hunain mewn tir agored.P$Pan glywodd Dafydd, anfonodd Joab allan gyda'r holl fyddin a'r milwyr.I# Cyflogasant ddeuddeng mil ar hugain o gerbydau, yn ogystal � brenin Maacha a'i fyddin, a daethant i wersyllu o flaen Medeba. Ymgasglodd yr Ammoniaid hefyd o'u dinasoedd a dod allan i ryfel.*"MPan welsant eu bod yn ffiaidd gan Ddafydd, anfonodd Hanun a'r Ammoniaid fil o dalentau arian i gyflogi cerbydau a marchogion o Mesopotamia, Syria-maacha a Soba.I! Pan ddywedwyd wrth Ddafydd am y dynion, fe anfonodd rai i'w cyfarfod, am fod cywilydd mawr arnynt, a dweud wrthynt am aros yn Jericho a pheidio � dychwelyd nes y byddai eu barfau wedi tyfu. Yna cymerodd Hanun weision Dafydd a'u heillio, a thorri gwisg pob un yn ei hanner hyd at ei gluniau, a'u hanfon hwy ymaith.U#dywedodd tywysogion yr Ammoniaid wrth Hanun, "A wyt ti'n tybio mai anrhydeddu dy dad y mae Dafydd wrth anfon cysurwyr atat? Onid er mwyn chwilio'r wlad a'i hysb�o a'i goresgyn y daeth ei weision atat?"W'Dywedodd Dafydd, "Gwnaf garedigrwydd � Hanun fab Nahas, fel y gwnaeth ei dad � mi." Felly anfonodd negeswyr i'w gysuro am ei dad. Ond pan ddaeth gweision Dafydd i wlad yr Ammoniaid at Hanun i'w gysuro,W )Wedi hyn bu farw Nahas brenin yr Ammoniaid, a daeth ei fab yn frenin yn ei le.}sBenaia fab Jehoiada dros y Cerethiaid a'r Pelethiaid; a meibion Dafydd yn brif swyddogion yng ngwasanaeth y brenin.[/Sadoc fab Ahitub, ac Abimelech fab Abiathar yn offeiriaid; Safsa yn ysgrifennydd;PJoab fab Serfia oedd dros y fyddin; Jehosaffat fab Ahilud yn gofiadur;iKYr oedd Dafydd yn teyrnasu dros Israel gyfan, ac yn gweinyddu barn a chyfiawnder i'w holl bobl.#? yna gosododd garsiynau yn Edom, a daeth yr Edomiaid i gyd yn ddeiliaid i Ddafydd. Yr oedd yr ARGLWYDD yn rhoi buddugoliaeth i Ddafydd ple bynnag yr �i.P Lladdodd Abisai fab Serfia ddeunaw mil o Edomiaid yn Nyffryn yr Halen;;o a chysegrodd y Brenin Dafydd hwy i'r ARGLWYDD, yn ogystal �'r arian a'r aur a gymerodd oddi ar yr holl genhedloedd, sef Edom, Moab, yr Ammoniaid, y Philistiaid a'r Amaleciaid.nU fe anfonodd ei fab Hadoram i ddymuno'n dda i'r Brenin Dafydd a'i longyfarch am iddo ymladd yn erbyn Hadadeser a'i orchfygu; oherwydd bu Hadadeser yn rhyfela'n gyson yn erbyn Toi. Anfonodd hefyd lestri o arian ac o aur ac o bres,dA Pan glywodd Toi brenin Hamath fod Dafydd wedi gorchfygu holl fyddin Hadadeser brenin Soba,'GHefyd, o Tibhath a Chun, trefi Hadadeser, fe gymerodd Dafydd lawer iawn o bres a ddefnyddiwyd gan Solomon i wneud y m�r pres a'r colofnau a'r llestri pres.^5Cymerodd Dafydd y tarianau aur oedd gan weision Hadadeser, a dygodd hwy i Jerwsalem.FYna fe osododd Dafydd garsiynau ymhlith Syriaid Damascus, a daeth y Syriaid yn weision i Ddafydd a thalu treth iddo. Yr oedd yr ARGLWYDD yn rhoi buddugoliaeth i Ddafydd ple bynnag yr �i.oWPan ddaeth Syriaid Damascus i helpu Hadadeser brenin Soba, trawodd Dafydd ddwy fil ar hugain ohonynt.5cCipiodd Dafydd oddi arno fil o gerbydau, saith mil o farchogion ac ugain mil o wu375?r traed. Cadwodd Dafydd gant o feirch cerbyd, ond torrodd linynnau gar y lleill i gyd. Gorchfygodd Dafydd hefyd Hadadeser brenin Soba hyd Hamath, pan oedd hwnnw ar ei ffordd i sefydlu ei awdurdod ar lan afon Ewffrates.V %Yna gorchfygodd y Moabiaid, a daethant hwy yn ddeiliaid iddo gan dalu treth.l  SWedi hyn gorchfygodd Dafydd y Philistiaid a'u darostwng, a chipiodd Gath a'i phentrefi oddi arnynt.$ AFelly'n awr, gw�l yn dda fendithio tu375? dy was, fel y caiff barhau am byth yn dy u373?ydd; am i ti, ARGLWYDD, ei fendithio, bendigedig fydd hyd byth."U #Yn awr, O ARGLWYDD, ti sydd Dduw, ac fe addewaist ti y daioni hwn i'th was.s _Am i ti, O fy Nuw, ddatgelu i'th was y byddit yn adeiladu tu375? iddo, fe fentrodd dy was wedd�o arnat.2]Bydded iddi sefyll fel y mawrheir dy enw hyd byth, ac y dywedir, 'ARGLWYDD y Lluoedd, Duw Israel, sydd Dduw ar Israel'; a bydd tu375? dy was Dafydd yn sicr ger dy fron.Yn awr, O ARGLWYDD, bydded i'r addewid a wnaethost ynglu375?n �'th was a'i deulu sefyll am byth, a gwna fel y dywedaist.s_Gwnaethost dy bobl Israel i fod yn bobl i ti hyd byth; a daethost tithau, O ARGLWYDD, yn Dduw iddynt hwy./WRhyddhaodd Duw hi i fod yn bobl iddo'i hun ac i ennill bri, a gwneud pethau mawr ac ofnadwy trwy fwrw allan genhedloedd o flaen dy bobl, y rhai a brynaist o'r Aifft.#O ARGLWYDD, ni chlywodd ein clustiau am neb tebyg i ti, nac am un duw ar wah�n i ti. Pa genedl arall ar y ddaear sydd fel dy bobl Israel?O ARGLWYDD, er mwyn dy was, ac yn �l dy ewyllys dy hun, y gwnaethost yr holl fawredd hwn a hysbysu'r holl fawrion bethau.jMBeth rhagor y medraf fi, Dafydd, ei ddweud wrthyt am anrhydeddu dy was, a thithau yn ei adnabod?U#Ac fel pe byddai hyn eto'n beth bychan yn d'olwg, O Dduw, yr wyt hefyd wedi llefaru ynglu375?n � theulu dy was ar gyfer y dyfodol pell, a'm hystyried i'n llinach o ddynion dyrchafedig, O Arglwydd DDUW.'GYna fe aeth y Brenin Dafydd i mewn ac eistedd o flaen yr ARGLWYDD a dweud, "Pwy wyf fi, O Arglwydd DDUW, a phwy yw fy nheulu, dy fod wedi dod � mi hyd yma?RDywedodd Nathan wrth Ddafydd y cwbl a ddywedwyd ac a ddangoswyd iddo ef.b~=Gosodaf ef yn fy nhu375? ac yn fy nheyrnas am byth; erys ei orsedd yn gadarn hyd byth.'"}- Byddaf fi'n dad iddo ef, a bydd yntau'n fab i mi, ac ni chymeraf fy nhrugaredd oddi wrtho, fel y cymerais hi oddi wrth yr un oedd o'th flaen di.V|% Ef fydd yn adeiladu tu375? i mi, a gwnaf finnau ei orsedd yn gadarn am byth.{ Pan ddaw dy ddyddiau i ben, ac yn amser iti farw, codaf blentyn iti ar dy �l, un yn hanu o'th feibion, a gwnaf ei deyrnas yn gadarn.z! pan benodais farnwyr dros fy mhobl Israel; darostyngaf dy holl elynion. Yr wyf yn dy hysbysu mai yr ARGLWYDD fydd yn adeiladu tu375? i ti.,yQ Ac yr wyf am baratoi lle i'm pobl Israel, a'u plannu, iddynt gael ymsefydlu yno heb eu tarfu rhagor; ac ni fydd treiswyr yn eu cystuddio eto, fel yn yr adeg gynt,x+Yr oeddwn gyda thi ple bynnag yr aethost, a dinistriais dy holl elynion o'th flaen, a gwneud iti enw mawr fel eiddo'r mawrion a fu ar y ddaear.%wCFelly dywed wrth fy ngwas Dafydd, 'Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd: Myfi a'th gymerodd di o'r maes, o ganlyn defaid, i fod yn arweinydd i'm pobl Israel.OvPle bynnag y b�m yn teithio gyda holl Israel, a fu imi yngan gair wrth unrhyw un o farnwyr Israel, a benodais i fugeilio fy mhobl, a gofyn, "Pam na fyddech wedi adeiladu tu375? o gedrwydd i mi?"'-uSYn wir, nid wyf wedi preswylio mewn tu375? o'r diwrnod y dygais Israel allan o'r Aifft hyd heddiw; yr oeddwn yn mynd o babell i babell ac o un tabernacl i'r llall.{toDos, dywed wrth fy ngwas Dafydd, 'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Ni chei di adeiladu i mi du375? i breswylio ynddo.@s{Ond y noson honno daeth gair Duw at Nathan, gan ddweud,lrQAc meddai Nathan wrth Ddafydd, "Dos, a gwna bopeth sydd yn dy galon, oherwydd y mae Duw gyda thi."wChenaneia, pennaeth y Lefiaid, oedd yn gofalu am y canu, ac ef oedd yn ei ddysgu i eraill am ei fod yn hyddysg ynddo.q=[Matitheia, Eliffele, Micneia, Obed-edom, Jehiel ac Asaseia oedd i ganu'r telynau ac arwain ar Seminith.l<QSechareia, Asiel, Semiramoth, Jehiel, Unni, Eliab, Maaseia a Benaia oedd i ganu nablau ar Alamoth.M;Heman, Asaff ac Ethan, y cerddorion, oedd i seinio'r symbalau pres.2:]A chyda hwy eu brodyr o'r ail radd: y porthorion Sechareia, Jaasiel, Semiramoth, Jehiel, Unni, Eliab, Benaia, Maaseia, Matitheia, Eliffele, Micneia, Obed-edom a Jehiel.9Felly etholodd y Lefiaid Heman fab Joel ac, o'i frodyr, Asaff fab Berecheia; a hefyd Ethnan fab Cusaia o blith eu brodyr, meibion Merari. 89Rhoddodd Dafydd orchymyn i benaethiaid y Lefiaid osod eu brodyr yn gerddorion i ganu mawl yn llawen gydag offer cerdd, sef nablau, telynau a symbalau.{7oAc fe gludodd y Lefiaid arch Duw ar eu hysgwyddau � pholion, fel y gorchmynnodd Moses yn �l gair yr ARGLWYDD.m6SFelly sancteiddiodd yr offeiriaid a'r Lefiaid eu hunain i ddod ag arch ARGLWYDD Dduw Israel i fyny.#5? Am nad oeddech chwi gyda ni y tro cyntaf, ac na fuom ninnau yn ymgynghori ag ef ynglu375?n �'i drefn, fe dorrodd yr ARGLWYDD ein Duw allan i'n herbyn."-4S a dywedodd wrthynt, "Chwi yw pennau-teuluoedd y Lefiaid. Sancteiddiwch eich hunain, chwi a'ch brodyr, i fynd ag arch ARGLWYDD Dduw Israel i'r lle a baratoais iddi.3{ Yna galwodd Dafydd am Sadoc ac Abiathar yr offeiriaid, ac am y Lefiaid, Uriel, Asaia, Joel, Semaia, Eliel ac Amminadab,N2 o feibion Ussiel, Amminadab y pennaeth a chant a deuddeg o'i frodyr.H1  o feibion Hebron, Eliel y pennaeth a phedwar ugain o'i frodyr;G0o feibion Elisaffan, Semaia y pennaeth a dau gant o'i frodyr;J/ o feibion Gersom, Joel y pennaeth a chant a thri deg o'i frodyr;L.o feibion Merari, Asaia y pennaeth a dau gant ac ugain o'i frodyr;I- o feibion Cohath, Uriel y pennaeth a chant ac ugain o'i frodyr;,,SCasglodd feibion Aaron a'r Lefiaid:|+qCynullodd Dafydd Israel gyfan i Jerwsalem, i ddod ag arch yr ARGLWYDD i fyny i'r lle yr oedd wedi ei baratoi iddi.*'Yna dywedodd, "Nid oes neb i gario arch Duw ond y Lefiaid, oherwydd hwy a ddewiswyd gan yr ARGLWYDD i'w chario ac i'w wasanaethu ef am byth."i) MAdeiladodd Dafydd dai iddo'i hun yn Ninas Dafydd, a pharatoi lle i arch Duw a gosod pabell iddi.g(GAc aeth enw Dafydd drwy'r gwledydd i gyd, a gwnaeth yr ARGLWYDD i'r holl genhedloedd ei ofni.p'YA gwnaeth Dafydd fel y gorchmynnodd Duw iddo, ac fe drawsant wersyll y Philistiaid o Gibeon hyd Geser.&)Yna pan glywi su373?n cerdded ym mrig y morwydd, dos allan i ryfel, oherwydd bydd Duw yn mynd allan o'th flaen i daro gwersyll y Philistiaid."*%MPan ymofynnodd Dafydd � Duw drachefn, dywedodd Duw wrtho, "Paid � mynd i fyny ar eu h�l; dos ar gylch oddi wrthynt, a thyrd arnynt gyferbyn �'r morwydd.;$q Unwaith eto ymledodd y Philistiaid dros y dyffryn.Z#- A phan adawsant eu duwiau ar �l yno, gorchmynnodd Dafydd eu llosgi � th�n.I"  Felly pan aethant i fyny i Baal-perasim, fe drawodd Dafydd hwy yno, a dweud, "Fel toriad dyfroedd, fe dorrodd Duw drwy fy ngelynion �'m llaw i." Dyma pam y galwyd y lle hwnnw, Baal-perasim.5!c gofynnodd Dafydd i Dduw, "A af i fyny yn erbyn y Philistiaid? A roi di hwy yn fy llaw?" Atebodd yr ARGLWYDD, "Dos i fyny, oherwydd yn sicr fe rof y Philistiaid yn dy law."D  Wedi i'r Philistiaid ddod ac ymledu dros ddyffryn Reffaim,&EPan glywodd y Philistiaid fod Dafydd wedi ei eneinio'n frenin ar Israel gyfan, aethant oll i chwilio amdano, ond clywodd ef am hyn ac aeth allan i'w herbyn.(KElisama, Beeliada ac Eliffelet.7Noga, Neffeg, Jaffia, ;Ibhar, Elisua, Elpalet,SDyma enwau'r plant a gafodd yn Jerwsalem: Sammua, Sobab, Nathan, Solomon,a;Cymerodd Dafydd ychwaneg o wragedd yn Jerwsalem a chenhedlu rhagor o feibion a merched./Sylweddolodd Dafydd fod yr ARGLWYDD wedi ei gadarnhau yn frenin ar Israel, a bod ei frenhiniaeth wedi ei dyrchafu'n uchel er mwyn ei bobl Israel. {Anfonodd Hiram brenin Tyrus negeswyr at Ddafydd, a hefyd goed cedrwydd, seiri maen a seiri coed i adeiladu tu375? iddo.{o Bu arch Duw yn nhu375? Obed-edom a'i deulu am dri mis. A bendithiodd yr ARGLWYDD du375? Obed-edom a'i holl eiddo.kO Felly ni ddaeth Dafydd �'r arch i Ddinas Dafydd, ond fe'i rhoddodd yn nhu375? Obed-edom o Gath.eC Yr oedd ofn Duw ar Ddafydd y diwrnod hwnnw a dywedodd, "Sut y dof ag arch Duw i mewn ataf?"# Cynhyrfodd Dafydd am fod llid yr ARGLWYDD wedi torri allan yn erbyn Ussa, a galwodd y lle hwnnw yn Peres Ussa; a dyna'i enw hyd y dydd hwn.y Enynnodd dicter yr ARGLWYDD yn erbyn Ussa, ac fe'i trawodd am iddo estyn ei law at yr arch; a bu farw yno gerbron Duw.ta Pan ddaethant at lawr dyrnu Cidon, estynnodd Ussa ei law i afael yn yr arch am fod yr ychen yn ei hysgwyd. Yr oedd Dafydd a holl Israel yn gorfoleddu o flaen Duw �'u holl ynni, dan ganu gyda thelynau, nablau, tympanau, symbalau a thrwmpedau.fE Daethant ag arch Duw ar fen newydd o du375? Abinadab, ac Ussa ac Ah�o oedd yn tywys y fen.%C Ac aeth Dafydd a holl Israel i Baala yn Jwda, sef Ciriath-jearim, i gyrchu oddi yno arch Duw, a enwir ar �l yr ARGLWYDD sydd �'i orsedd ar y cerwbiaid.yk Felly casglodd Dafydd Israel gyfan o Sihor yn yr Aifft hyd at Lebo-hamath, i ddod ag arch Duw o Ciriath-jearim.Z - Cytunodd yr holl gynulleidfa i wneud felly am fod y peth yn dderbyniol gan bawb.f E Yna down ag arch ein Duw yn �l atom, oherwydd yn nyddiau Saul yr oeddem yn ei hesgeuluso."$ A dywedodd Dafydd wrth holl gynulleidfa Israel, "Os ydych yn cytuno, ac os dyma ewyllys yr ARGLWYDD ein Duw, gadewch inni anfon gair at ein perthnasau sydd ar �l yn holl wlad Israel, a hefyd at yr offeiriaid a'r Lefiaid sydd mewn dinasoedd gyda chytir, yn gofyn iddynt ymuno � ni.a  = Wedi iddo ymgynghori � chap-teiniaid y miloedd a'r cannoedd, ac �'r holl swyddogion,  (Yr oedd eu cymdogion hefyd, o gyn belled ag Issachar, Sabulon a Nafftali, wedi dod � bwyd ar asynnod, camelod, mulod ac ychen. Daethant � blawd, teisennau ffigys, grawnwin, gwin, olew, a llawer o wartheg a defaid, oherwydd yr oedd llawenydd yn Israel.ta 'Buont yno gyda Dafydd am dridiau yn bwyta ac yn yfed, oherwydd yr oedd eu brodyr wedi paratoi ar eu cyfer.P &Yr oedd y rhain i gyd yn filwyr parod eu cymorth, a daethant i Hebron yn unfryd i wneud Dafydd yn frenin ar holl Israel. Yr oedd pawb arall yn Israel hefyd yn unfryd o blaid gwneud Dafydd yn frenin.% %o'r tu hwnt i'r Iorddonen, o'r Reubeniaid a'r Gadiaid a hanner llwyth Manasse, daeth chwech ugain mil gyda phob math o arfau cymwys i ryfel.F $o Aser, deugain mil o filwyr yn barod i fynd allan i ryfela;F #o'r Daniaid, wyth mil ar hugain chwe chant yn barod i ryfel;oW "o Nafftali, mil o dywysogion, a chyda hwy, yn cario tarian a gwaywffon, dwy fil ar bymtheg ar hugain;_7 !o Sabulon, hanner can mil o ddynion arfog, profiadol mewn rhyfel a pharod eu cymorth;&E o feibion Issachar, y rhai oedd yn deall arwyddion yr amseroedd i wybod beth ddylai Israel ei wneud, dau gant o benaethiaid a oedd yn rheoli eu holl frodyr;dA o hanner llwyth Manasse, deunaw mil o wu375?r a etholwyd i ddod a gwneud Dafydd yn frenin;iK o feibion Effraim, ugain mil wyth gant o wu375?r nerthol, dynion oedd yn enwog yn eu teuluoedd;j~M o feibion Benjamin, brodyr Saul, tair mil a oedd hyd yr amser hwnnw yng ngwasanaeth tu375? Saul;P} a Sadoc, llanc dewr, gyda dau ar hugain o gapteiniaid o du375? ei dad;S| yn ogystal � Jehoiada arweinydd yr Aaroniaid gyda thair mil saith gant,/{Y o feibion Lefi, pedair mil chwe chant,Fz o feibion Simeon, dynion nerthol i ryfel, saith mil un cant;\y1 o feibion Jwda a gludai darian a gwaywffon, chwe mil wyth gant yn y lluoedd arfog;x Dyma nifer penaethiaid y lluoedd arfog a ddaeth at Ddafydd yn Hebron i roi brenhiniaeth Saul iddo, yn �l gair yr ARGLWYDD:gwG Beunydd yr oedd rhai yn dod i gynorthwyo Dafydd, nes bod y gwersyll wedi tyfu'n un mawr iawn.vw Buont hwy o gymorth i Ddafydd yn erbyn yr ysbeilwyr am eu bod i gyd yn wu375?r nerthol ac yn gapteiniaid yn y fyddin.2u] Y rhain oedd y gwu375?r o Manasse a ddaeth ato pan oedd ar y ffordd i Siclag: Adna, Josabad, Jediael, Michael, Josabad, Elihu a Silthai, penaethiaid miloedd ym Manasse.t- Ciliodd rhai o wu375?r Manasse at Ddafydd pan ddaeth ef gyda'r Philistiaid i ymladd yn erbyn Saul. Ond ni chynorthwyodd ef y Philistiaid am i'w tywysogion, wedi ymgynghori �'i gilydd, ei yrru i ffwrdd gan ddweud, "Pe bai'n dychwelyd at ei feistr Saul fe gaem ein lladd.",sQ Yna meddiannwyd Amasai, pennaeth y Deg ar Hugain, gan yr ysbryd, ac meddai: "Yr ydym ni gyda thi, Ddafydd! Yr ydym o'th blaid, fab Jesse! Llwydd, llwydd fo i ti, a llwydd i'th gynorthwywr! Oherwydd dy Dduw yw dy gymorth." Felly croesawodd Dafydd hwy a'u gwneud yn benaethiaid ar finteioedd.erC ac aeth yntau allan atynt a dweud, "Os daethoch ataf mewn heddwch i'm cynorthwyo, yr wyf yn barod i ymuno � chwi. Ond os daethoch i'm bradychu i'm gelynion, a minnau'n ddieuog, bydded i Dduw ein tadau sylwi a chosbi."Bq Daeth rhai o wu375?r Benjamin a Jwda i'r gaer at Ddafydd,5pc Dyma'r rhai a groesodd yr Iorddonen yn y mis cyntaf, pan oedd yr afon wedi gorlifo'i glannau, gan yrru ar ffo bawb oedd yn byw yn y dyffrynnoedd i'r dwyrain a'r gorllewin.zom Gadiaid oedd y rhain, a phenaethiaid y fyddin; yr oedd cant o ddynion dan y lleiaf ohonynt a mil dan y pwysicaf.7ni y degfed Jeremeia a'r unfed ar ddeg Machbanai..mW yr wythfed Johanan, y nawfed Elsabad,,lS y chweched Attai, y seithfed Eliel,0k[ y pedwerydd Mismanna, y pumed Jeremeia,=ju Y cyntaf oedd Eser, yr ail Obadeia, y trydydd Eliab,ai; Aeth rhai o'r Gadiaid at Ddafydd i'r gaer yn yr anialwch. Gwu375?r nerthol oeddent, milwyr profiadol mewn brwydr, yn fedrus � tharian a gwaywffon, yn edrych fel llewod ac mor gyflym � gafrewigod ar y mynyddoedd.3ha Joela a Sebadeia, meibion Jehoram o Gedor.@g{ Elcana, Jeseia, Asareel, Joeser a Jasobeam y Corahiaid,Ef Elusai, Jerimoth, Bealeia, Semareia, Seffatia yr Haruffiad,~eu Ismaia o Gibeon, y grymusaf o'r Deg ar Hugain ac yn bennaeth arnynt; Jeremeia, Jehasiel, Johanan a Josabad o Gedera,dw Ahieser a Joas meibion Semaa o Gibea oedd yr arweinwyr; Jesiwl a Phelet meibion Asmafeth; Beracha, a Jehu o Anathoth;c# am eu bod yn cario bw�u ac yn gallu taflu cerrig a saethu �'r bwa �'u llaw dde a'u llaw chwith. Benjaminiaid oeddent, o dylwyth Saul.b % Dyma'r rhai a ddaeth i Siclag at Ddafydd tra oedd yn ymguddio rhag Saul fab Cis. Yr oeddent yn wu375?r cedyrn, ac yn ddefnyddiol mewn brwydr+aQ /Eliel, Obed, a Jasiel y Mesobaiad.O` .Eliel y Mahafiad, Jeribai a Josafia, meibion Elnaam, Ithma y Moabiad,:_o -Jedidael fab Simri, a Joha ei frawd ef, y Tisiad,J^ ,Usseia yr Asterathiad, Sama a Jehiel meibion Hothan yr Aroeriad,/]Y +Hanan fab Maacha, Josaffat y Mithriad,Y\+ *Adina fab Sisa y Reubeniad (pennaeth y Reubeniaid, a chydag ef ddeg ar hugain),+[Q )Ureia yr Hethiad, Sabad fab Ahlai,*ZO (Ira yr Ithriad, Gareb yr Ithriad,RY 'Selec yr Ammoniad, Naharai y Beerothiad (cludydd arfau Joab fab Serfia),+XQ &Joel brawd Nathan, Mibhar Haggeri,-WU %Hesro y Carmeliad, Naarai fab Esbai,1V] $Heffer y Mecherathiad, Aheia y Peloniad,6Ug #Ahiam fab Sachar yr Harariad, Eliffal fab Ur,AT} "meibion Hasem y Gisoniad, Jonathan fab Sage yr Harariad,4Sc !Asmafeth y Bahrumiad, Eliahba y Saalboniad,1R] Hurai o Nahale-gaas, Abiel yr Arbathiad,FQ Itai fab Ribai o Gibea'r Benjaminiaid, Benaia y Pirathoniad,@P{ Maharai y Netoffathiad, Heled fab Baana y Netoffathiad,1O] Sibbechai yr Husathiad, Ilai yr Ahohiad,9Nm Ira fab Icces y Tecoiad, Abieser yr Anathothiad,-MU Samma yr Harodiad, Heles y Peloniad.TL! Y rhain oedd y gwroniaid: Asahel brawd Joab, Elhanan fab Dodo o Fethlehem,K Yr oedd yn enwog ymhlith y Deg ar Hugain, ond nid oedd i'w gymharu �'r Tri. Apwyntiodd Dafydd ef yn bennaeth ei warchodlu.eJC Dyma wrhydri Benaia fab Jehoiada, ac enillodd enw iddo'i hun ymhlith y Deg Gwron ar Hugain.PI Lladdodd Eifftiwr, cawr o bum cufydd, er bod gan hwnnw waywffon fel carfan gwehydd yn ei law, ac yntau'n ymosod � dim ond ffon. Cipiodd y waywffon o law'r Eifftiwr, a'i ladd �'i waywffon ei hun.>==[=<<$;;q;':9988N765544233!221100/z..]--^-,,s,++\**))C((^''s',&&H%$##T"k!!+ ]`BkLr7Y2T Y ; , [,l< Sicrhaodd Solomon fab Dafydd ei afael ar ei deyrnas, ac yr oedd yr ARGLWYDD ei Dduw gydag ef, yn ei ddyrchafu'n uchel iawn.; yno hefyd ceir hanes ei frenhiniaeth a'i wrhydri, a'r cyfnod yr oedd ef, ac Israel, a holl deyrnasoedd y byd, yn perthyn iddo.):KY mae hanes y Brenin Dafydd o'r dechrau i'r diwedd, wedi ei ysgrifennu yng Nghronicl Samuel y gweledydd, Cronicl Nathan y proffwyd, a Chronicl Gad y gweledydd;9Bu farw'n hen u373?r mewn oedran teg, yn berchen ar gyfoeth ac yn llawn anrhydedd; a theyrnasodd ei fab Solomon yn ei le.X8)bu'n frenin am saith mlynedd yn Hebron a thair ar ddeg ar hugain yn Jerwsalem.J7 Teyrnasodd Dafydd fab Jesse ar Israel gyfan am ddeugain mlynedd;06YDyrchafodd yr ARGLWYDD Solomon yn uchel iawn yng ngolwg holl Israel, a rhoi iddo fawrhydi brenhinol na welwyd mo'i debyg gan unrhyw un o frenhinoedd Israel o'i flaen.v5eRhoddodd yr holl swyddogion a'r rhyfelwyr, a phob un o feibion y Brenin Dafydd, wrogaeth i'r Brenin Solomon. 4 Felly eisteddodd Solomon ar orsedd yr ARGLWYDD yn frenin yn lle Dafydd ei dad; cafodd lwyddiant, a bu holl Israel yn ufudd iddo.Q3Buont yn bwyta ac yn yfed o flaen yr ARGLWYDD y diwrnod hwnnw � llawenydd mawr. Gwnaethant Solomon fab Dafydd yn frenin yr ail waith, a'i eneinio ef yn arweinydd i'r ARGLWYDD, a Sadoc yn offeiriad.?2wTrannoeth aberthasant i'r ARGLWYDD ac offrymu iddo boethoffrymau, sef mil o ychen, mil o hyrddod, mil o u373?yn, ynghyd �'u diodoffrymau a llawer iawn o aberthau dros holl Israel.R1Dywedodd Dafydd hefyd wrth yr holl dyrfa, "Yn awr bendithiwch yr ARGLWYDD eich Duw." Yna bendithiodd yr holl gynulleidfa ARGLWYDD Dduw eu hynafiaid trwy ymostwng ac ymgrymu i'r ARGLWYDD ac i'r brenin.$0ARho galon berffaith i Solomon fy mab, iddo gadw dy orchmynion, dy dystiolaethau a'th ddeddfau, a'u gwneud bob un, ac iddo adeiladu'r deml a ddarperais i."/{ARGLWYDD Dduw Abraham, Isaac ac Israel, ein tadau, cadw'r dyhead hwn yng nghalon dy bobl am byth, a thro eu calon atat.k.OGwn, fy Nuw, dy fod yn profi'r galon ac yn ymhyfrydu mewn cyfiawnder. � chalon uniawn yr offrymais o'm gwirfodd yr holl bethau hyn; ac yn awr gwelais dy bobl sydd wedi ymgynnull yma yn offrymu iti yn llawen ac o'u gwirfodd.-'ARGLWYDD ein Duw, eiddot ti yw'r holl gyfoeth hwn a phopeth arall a roesom o'r neilltu i adeiladu tu375? iti er anrhydedd i'th enw sanctaidd.,Dieithriaid ac alltudion ydym ni yn dy olwg, fel ein holl hynafiaid; y mae ein dyddiau ar y ddaear fel cysgod, a heb obaith.+Oherwydd pwy wyf fi a'm pobl i fedru rhoi o'n gwirfodd fel hyn? Canys oddi wrthyt ti y daw popeth, ac o'th eiddo dy hun y rhoesom iti.G* Yn awr, ein Duw, moliannwn di a chlodforwn dy enw gogoneddus.-)S Oddi wrthyt ti y daw cyfoeth ac anrhydedd, a thi sy'n arglwyddiaethu ar bopeth; yn dy law di y mae nerth a chadernid, a thi sy'n rhoi cynnydd a chryfder i bob dim.Z(- I ti, ARGLWYDD, y perthyn mawredd, gallu, gogoniant, ysblander a mawrhydi; oherwydd y mae popeth yn y nefoedd ac ar y ddaear yn eiddo i ti; ti, ARGLWYDD, biau'r deyrnas, ac fe'th ddyrchafwyd yn ben ar y cwbl.I'  Yr oedd y Brenin Dafydd hefyd yn llawen iawn. Bendithiodd yr ARGLWYDD o flaen yr holl gynulleidfa a dweud, "Bendigedig wyt ti, ARGLWYDD Dduw Israel ein tad, o dragwyddoldeb hyd dragwyddoldeb.&{ Yr oedd eu haelioni yn achos llawenydd i'r bobl am eu bod yn offrymu i'r ARGLWYDD o'u gwirfodd ac � chalon berffaith.%wYr oedd pob un a feddai emau gwerthfawr yn eu rhoi yn nhrysordy tu375?'r ARGLWYDD a oedd dan ofal Jehiel y Gersoniad.)$KRhoesant at waith tu375? Dduw bum mil o dalentau aur, deng mil o ddariciau, deng mil o dalentau arian, deunaw mil o dalentau pres a chan mil o dalentau haearn."#=Yna rhoddodd arweinwyr y teuluoedd, penaethiaid llwythau Israel, capteiniaid y miloedd a'r cannoedd, a swyddogion gwaith y brenin i gyd offrwm gwirfodd.*"Myr aur ar gyfer popeth aur, a'r arian ar gyfer popeth arian, ac ar gyfer holl waith y rhai celfydd. Pwy sy'n barod i ymgysegru o'i wirfodd i'r ARGLWYDD heddiw?"*!Mar ben y cwbl, yr wyf wedi paratoi ar gyfer y cysegr dair mil o dalentau o aur Offir a saith mil o dalentau o arian coeth, i'w rhoi'n haenau ar barwydydd y tai, wHefyd, am fy mod yn ymhyfrydu yn nhu375? fy Nuw, yr wyf wedi rhoi fy nhrysor personol o aur ac arian i du375? fy Nuw;X)Yr wyf wedi paratoi hyd eithaf fy ngallu ar gyfer tu375? fy Nuw; rhoddais aur ar gyfer popeth aur, arian ar gyfer popeth arian, pres ar gyfer popeth pres, haearn ar gyfer popeth haearn a choed ar gyfer popeth o goed. Rhoddais hefyd feini onyx a meini i'w gosod, meini glas ac amryliw, gemau gwerthfawr o bob math, a llawer o alabastr.[ 1Dywedodd y Brenin Dafydd wrth yr holl gynulleidfa, "Y mae fy mab Solomon, a ddewiswyd gan Dduw, yn ifanc a dibrofiad, ond y mae'r gwaith yn fawr oherwydd mai palas i'r ARGLWYDD Dduw, ac nid i fod dynol, yw hwn.V%Dyma ddosbarth-iadau'r offeiriaid a'r Lefiaid ar gyfer holl wasanaeth tu375? Dduw. Trwy gydol y gwaith fe fydd pob crefftwr ewyllysgar gyda thi, a bydd y swyddogion a'r holl bobl yn barod i ufuddhau iti."/Yna dywedodd Dafydd wrth ei fab Solomon, "Bydd yn gryf a dewr, a dechrau ar y gwaith; paid ag ofni na digalonni, oherwydd y mae'r ARGLWYDD Dduw, fy Nuw i, gyda thi; ni fydd yn cefnu arnat na'th adael cyn iti orffen y cyfan sy'n angenrheidiol at wasanaeth tu375?'r ARGLWYDD. Hyn oll," meddai Dafydd, "a ysgrifennwyd gan law yr ARGLWYDD; fy nghyfrifoldeb i oedd deall sut yr oedd pob cynllun yn gweithio."2]pwysau'r aur coeth ar gyfer allor yr arogldarth. Rhoddodd iddo hefyd gynllun cerbyd, a'r cerwbiaid aur oedd ag adenydd estynedig yn gorchuddio arch cyfamod yr ARGLWYDD.aur pur ar gyfer y ffyrch, y costrelau a'r dysglau; pwysau'r aur ar gyfer y cawgiau aur, a phwysau'r arian ar gyfer y cawgiau arian;]3pwysau'r aur ar gyfer un o fyrddau'r bara gosod, ac arian ar gyfer y byrddau arian;:mpwysau'r aur ar gyfer y canwyllbrennau aur a'u lampau; pwysau'r arian ar gyfer y canwyll-brennau arian, yn �l pwysau pob canhwyllbren a'i lampau, a'r defnydd a wneid ohonynt;wPennodd bwysau'r aur ar gyfer yr offer aur, a'r arian ar gyfer yr offer arian a ddefnyddid yn y gwahanol wasanaethau:'G Rhoddodd iddo gyfarwyddyd am ddosbarthiadau'r offeiriaid a'r Lefiaid, yr holl waith ynglu375?n � thu375?'r ARGLWYDD, a'r holl lestri ar gyfer y gwasanaeth.L Rhoddodd iddo hefyd gynllun o'r cyfan a gafodd trwy'r ysbryd ynglu375?n � chynteddau tu375?'r ARGLWYDD, yr holl ystafelloedd o'i gwmpas, trysordai tu375? Dduw a thrysordai'r pethau cysegredig.5 Rhoddodd Dafydd i'w fab Solomon gynllun porth y deml, a'i hadeiladau, ei hystordai, ei goruwchystafelloedd, ei hystafelloedd mewnol a'r drugareddfa. Ystyria'n awr, oherwydd y mae'r ARGLWYDD wedi dy ddewis i adeiladu tu375? yn gysegr iddo; bydd gryf, a dechrau ar y gwaith."'G A thithau, Solomon fy mab, bydded i ti adnabod Duw dy dad, a'i wasanaethu ef � chalon berffaith ac ysbryd ewyllysgar, oherwydd y mae'r ARGLWYDD yn chwilio pob calon ac yn deall holl ddychymyg y meddwl. Os ceisi ef, fe'i cei; ond os gwrthodi ef, bydd yntau'n dy wrthod dithau am byth.q[Yn awr, yng ngu373?ydd holl Israel, sef cynulleidfa yr ARGLWYDD, ac yng nghlyw ein Duw ni, gofalwch gadw holl orchmynion yr ARGLWYDD eich Duw, er mwyn i chwi feddiannu'r wlad dda hon a'i gadael yn etifeddiaeth i'ch meibion am byth.wSefydlaf ei frenhiniaeth ef am byth, os bydd yn ymdrechu i gadw fy ngorchmynion a'm cyfreithiau fel y gwneir heddiw.''Dywedodd wrthyf, 'Dy fab Solomon sydd i adeiladu fy nhu375? a'm cynteddau, oherwydd dewisais ef yn fab imi, a byddaf finnau'n dad iddo yntau.! ;O'm holl feibion � ac fe roddodd yr ARGLWYDD lawer ohonynt imi � fe ddewisodd fy mab Solomon i eistedd ar orsedd frenhinol yr ARGLWYDD dros Israel.e CDewisodd ARGLWYDD Dduw Israel fyfi o'm holl deulu i fod yn frenin ar Israel am byth; dewisodd Jwda i arwain, ac o fewn Jwda fy nheulu i, ac o blith meibion fy nhad, i mi y rhoes y fraint o fod yn frenin ar Israel gyfan.u cOnd dywedodd Duw wrthyf, 'Ni chei di adeiladu tu375? i mi, oherwydd buost yn rhyfelwr ac yn tywallt gwaed.'f ECododd y Brenin Dafydd ar ei draed a dweud, "Gwrandewch arnaf fi, fy mrodyr a'm pobl. Yr oeddwn �'m bryd ar adeiladu tu375?, yn orffwysfa i arch cyfamod yr ARGLWYDD ac yn droedfainc i'n Duw, a pharatoais i wneud hynny.$  CCasglodd Dafydd i Jerwsalem holl swyddogion Israel, arweinwyr y llwythau, swyddogion y dosbarthiadau a oedd yn gwasanaethu'r brenin, capteiniaid y miloedd a'r cannoedd, arolygwyr holl eiddo a gwartheg y brenin a'i feibion, ynghyd �'r eunuchiaid, y rhyfelwyr a phob gu373?r nerthol.gG"Dilynwyd Ahitoffel gan Jehoiada fab Benaia, ac Abiathar. Joab oedd cadfridog byddin y brenin.[/!Yr oedd Ahitoffel yn gynghorwr i'r brenin, a Husai yr Arciad yn gyfaill y brenin.} Jehonathan, ewythr Dafydd, cyng-horwr ac ysgrifennydd deallus, a Jehiel fab Hachmoni oedd yn gofalu am feibion y brenin.DDyma'r swyddogion oedd yn gofalu am eiddo'r Brenin Dafydd.vedros y camelod: Obil yr Ismaeliad; dros yr asynnod: Jehdeia y Moronothiad; dros y defaid: Jasis yr Hageriad.oWdros yr ychen yn pori yn Saron: Sitrai y Saroniad; dros yr ychen yn y dyffrynnoedd: Saffat fab Adlai;iKdros yr olewydd a'r sycamorwydd yn y Seffela: Baal-hanan y Gederiad; dros y selerau olew: Joas;vedros y gwinllannoedd: Simei y Ramathiad; dros gynnyrch y gwin-llannoedd yn y selerau gwin: Sabdi y Siffniad;?ydros y rhai oedd yn gweithio ar y tir: Esri fab Celub;Dros drysordai'r brenin: Asmafeth fab Abdiel; dros y trysordai yn y wlad, y dinasoedd, y pentrefi a'r caerau: Jehonathan fab Usseia;2~]Fe ddechreuodd Joab fab Serfia wneud cyfrifiad, ond nis gorffennodd. O achos hyn fe ddaeth llid ar Israel, a dyna pam na cheir y cyfanswm yng nghronicl y Brenin Dafydd. }Ni restrodd Dafydd y rhai ugain mlwydd oed a thanodd, am fod yr ARGLWYDD wedi addo gwneud Israel mor niferus � s�r y nefoedd.O|Asarel fab Jeroham dros Dan. Y rhain oedd swyddogion llwythau Israel.b{=Ido fab Sechareia dros hanner llwyth Manasse yn Gilead; Jaasiel fab Abner dros Benjamin;]z3Hosea fab Asaseia dros feibion Effraim; Joel fab Pedaia dros hanner llwyth Manasse;MyIsmaia fab Obadeia dros Sabulon; Jerimoth fab Asriel dros Nafftali;OxElihu, un o frodyr Dafydd, dros Jwda; Omri fab Michael dros Issachar;FwHasabeia fab Cemual dros y Lefiaid; Sadoc dros yr Aaroniaid;wvgPrif swyddogion llwythau Israel: Elieser fab Sichri dros y Reubeniaid; Seffatia fab Maacha dros y Simeoniaid;u{Heldai y Netoffathiad o Othniel oedd y deuddegfed, am y deuddegfed mis, ac yn ei adran ef yr oedd pedair mil ar hugain.t#Benaia y Pirathoniad, o feibion Effraim, oedd yr unfed ar ddeg, am yr unfed mis ar ddeg, ac yn ei adran yntau yr oedd pedair mil ar hugain.sy Maharai o Netoffa, un o'r Sarhiaid, oedd y degfed, am y degfed mis, ac yn ei adran yntau yr oedd pedair mil ar hugain.r Abieser o Anathoth, un o'r Benjaminiaid, oedd y nawfed, am y nawfed mis, ac yn ei adran yntau yr oedd pedair mil ar hugain.q Sibbechai yr Husathiad, un o'r Sarhiaid, oedd yr wythfed am yr wythfed mis, ac yn ei adran ef yr oedd pedair mil ar hugain.p Heles y Peloniad, o feibion Effraim, oedd y seithfed, am y seithfed mis, ac yn ei adran yntau yr oedd pedair mil ar hugain.xoi Ira fab Icces y Tecoiad oedd y chweched, am y chweched mis, ac yn ei adran yntau yr oedd pedair mil ar hugain.uncSamuth yr Israhiad oedd y pumed swyddog, am y pumed mis, ac yn ei adran yntau yr oedd pedair mil ar hugain.mAsahel brawd Joab oedd y pedwerydd, am y pedwerydd mis, a Sebadeia ei fab ar ei �l; yn ei adran yntau yr oedd pedair mil ar hugain.l}Y Benaia hwn oedd yr arwr ymhlith y Deg ar Hugain, ac ef oedd yn gofalu amdanynt. Amisabad ei fab oedd dros ei adran ef.kBenaia fab Jehoiada yr archoffeiriad oedd trydydd swyddog y llu, am y trydydd mis, ac yn ei adran yntau yr oedd pedair mil ar hugain.{joDodai yr Ahohiad oedd dros adran yr ail fis, ac yn ei adran ef a Micloth y pennaeth yr oedd pedair mil ar hugain.NiYr oedd ef o feibion Peres ac yn brif swyddog y llu am y mis cyntaf.h{Jasobeam fab Sabdiel oedd yn gofalu am yr adran gyntaf am y mis cyntaf, ac yn ei adran ef yr oedd pedair mil ar hugain.gg IDyma nifer meibion Israel, yn bennau-teuluoedd a chapteiniaid y miloedd a'r cannoedd a'u swyddogion, oedd yn gwasanaethu'r brenin yn y gwahanol adrannau fis ar y tro trwy gydol y flwyddyn: pedair mil ar hugain ymhob adran.sf_ Yr oedd gan Jereia ddwy fil saith gant o berthnasau yn bennau-teuluoedd ac yn ddynion galluog. A dewisodd y Brenin Dafydd hwy i arolygu'r Reubeniaid, y Gadiaid a hanner llwyth Manasse mewn materion yn ymwneud � Duw ac �'r brenin.0eYo'r Hebroniaid: Jereia yn gyntaf. Yn neugeinfed flwyddyn teyrnasiad Dafydd chwiliwyd achau'r Hebroniaid, a chafwyd bod dynion galluog iawn yn eu mysg yn Jaser Gilead.,dQo'r Hebroniaid: Hasabeia a'i frodyr, mil saith gant o ddynion galluog, oedd yn arolygu gwaith yr ARGLWYDD a gwasanaeth y brenin yn Israel y tu hwnt i'r Iorddonen.co'r Ishariaid: Cenaneia a'i feibion oedd yn gweithredu fel swyddogion a barnwyr ar Israel mewn materion y tu allan i'r deml.*bMYr oedd y cwbl a gysegrodd Samuel y gweledydd, Saul fab Cis, Abner fab Ner a Joab fab Serfia � hynny yw, popeth cysegredig � yng ngofal Selomoth a'i frodyr.^a5Yr oeddent hwy wedi cysegru rhan o'r ysbail rhyfel er mwyn cynnal tu375?'r ARGLWYDD.C`Y Selomoth hwn a'i frodyr oedd yn gofalu am holl drysordai'r pethau sanctaidd a gysegrodd y Brenin Dafydd, y pennau-teuluoedd, capteiniaid y miloedd a'r cannoedd, a swyddogion y fyddin.v_eEi berthnasau ef trwy Eleasar: Rehabia ei fab, Jeseia ei fab, Joram ei fab, Sichri ei fab a Selomoth ei fab.G^Sebuel fab Gersom, fab Moses oedd yn bennaeth ar y trysordai.D]o'r Amramiaid, yr Ishariaid, yr Hebroniaid a'r Ussieliaid:i\KO feibion Jehieli: Setham a Joel ei frawd; hwy oedd yn gyfrifol am drysordai tu375?'r ARGLWYDD.o[WO feibion Ladan, a oedd yn Gersoniaid trwy Ladan ac yn bennau-teuluoedd i Ladan y Gersoniad: Jehieli.gZGEu brodyr y Lefiaid oedd yn gofalu am drysordai tu375? Dduw a thrysordai'r pethau cysegredig.XY)Y rhain oedd dosbarthiadau'r porthorion o blith meibion Cora a meibion Merari.\X1ac ar gyfer y glwysty gorllewinol, pedwar ar y briffordd a dau i'r glwysty ei hun.BW}Yr oedd y gwylwyr yn cyfnewid �'i gilydd: chwech bob dydd ym mhorth y dwyrain, pedwar bob dydd ym mhorth y gogledd, a phedwar bob dydd ym mhorth y de, dau yr un ar gyfer yr ystordai,\V1Cafodd Suppim a Hosa borth y gorllewin gyda phorth Salecheth ar y briffordd uchaf.=UuCafodd Obed-edom borth y de, a'i feibion yr ystordy.-TSSyrthiodd y coelbren am borth y dwyrain ar Selemeia. Yna bwriasant goelbrennau dros ei fab Sechareia, a oedd yn gynghorwr deallus, a chafodd yntau borth y gogledd.aS; Bwriasant goelbrennau ar gyfer y pyrth yn �l eu teuluoedd, ifanc a hen fel ei gilydd.'RG Trwy'r rhain, y dynion mwyaf blaenllaw, yr oedd gan ddosbarthiadau'r porthorion ddyletswyddau ynglu375?n � gwasanaeth yn nhu375? yr ARGLWYDD gyda'u brodyr.zQm Hilceia yn ail, Tebaleia yn drydydd, Sechareia yn bedwerydd; yr oedd meibion a brodyr Hosa yn dri ar ddeg i gyd.rP] O feibion Hosa y Merariad: Simri yn gyntaf (er nad ef oedd y cyntafanedig, gwnaeth ei dad ef yn gyntaf),>Ow O feibion a brodyr Meselemia, dynion galluog: deunaw.,NQDisgynyddion Obed-edom oedd y rhain i gyd, ac yr oeddent hwy a'u meibion a'u brodyr yn ddynion galluog ac yn gymwys ar gyfer y gwasanaeth, chwe deg a dau ohonynt.fMEMeibion Semaia: Othni, Reffael, Obed, Elsabad a'i frodyr Elihu a Semachei, gwu375?r galluog.iLKI'w fab Semaia ganwyd meibion a ddaeth yn arweinwyr eu teulu am eu bod yn ddynion galluog iawn.nKUAmmiel y chweched, Issachar y seithfed, Peulthai yr wythfed; oherwydd yr oedd Duw wedi ei fendithio.}JsO feibion Obed-edom: Semaia y cyntafanedig, Jehosabad yr ail, Joa y trydydd, Sachar y pedwerydd, Nethaneel y pumed,AI}Elam y pumed, Jehohanan y chweched, Elioenai y seithfed.rH]O feibion Meselemia: Sechareia y cyntafanedig, Jediael yr ail, Sebadeia y trydydd, Jathniel y pedwerydd,_G 9Dyma ddosbarthiadau'r porth-orion. o'r Corahiaid; Meselemia fab Core, o feibion Asaff.PFY pedwerydd ar hugain ar Romamti-eser, ei feibion a'i frodyr, deuddeg.KEY trydydd ar hugain ar Mahasioth, ei feibion a'i frodyr, deuddeg.FDYr ail ar hugain ar Gidalti, ei feibion a'i frodyr, deuddeg.GCYr unfed ar hugain ar Hothir, ei feibion a'i frodyr, deuddeg.@B{Yr ugeinfed ar Eliatha, ei feibion a'i frodyr, deuddeg.LAY pedwerydd ar bymtheg ar Malothi, ei feibion a'i frodyr, deuddeg.?@yY deunawfed ar Hanani, ei feibion a'i frodyr, deuddeg.I? Yr ail ar bymtheg ar Josbecasa, ei feibion a'i frodyr, deuddeg.J> Yr unfed ar bymtheg ar Hananeia, ei feibion a'i frodyr, deuddeg.B=Y pymthegfed ar Jerimoth, ei feibion a'i frodyr, deuddeg.K<Y pedwerydd ar ddeg ar Matitheia, ei feibion a'i frodyr, deuddeg.F;Y trydydd ar ddeg ar Subael, ei feibion a'i frodyr, deuddeg.B:Y deuddegfed ar Hasabeia, ei feibion a'i frodyr, deuddeg.F9Yr unfed ar ddeg ar Asareel, ei feibion a'i frodyr, deuddeg.;8qY degfed ar Simei, ei feibion a'i frodyr, deuddeg.>7wY nawfed ar Mataneia, ei feibion a'i frodyr, deuddeg.>6wYr wythfed ar Jesaia, ei feibion a'i frodyr, deuddeg.@5{Y seithfed ar Jesarela, ei feibion a'i frodyr, deuddeg.?4y Y chweched ar Bucceia, ei feibion a'i frodyr, deuddeg.>3w Y pumed ar Nethaneia, ei feibion a'i frodyr, deuddeg.=2u Y pedwerydd ar Isri, ei feibion a'i frodyr, deuddeg.=1u Y trydydd ar Saccur, ei feibion a'i frodyr, deuddeg.0) Syrthiodd y coelbren cyntaf ar Joseff yr Asaffiad, ef a'i feibion a'i frodyr, deuddeg. Yr ail ar Gedaleia, ef a'i frodyr a'i feibion, deuddeg.j/MBwriasant goelbrennau ynglu375?n �'u dyletswyddau, ifanc a hen, athro a disgybl fel ei gilydd..)Y cyfanrif, gan gynnwys eu brodyr a oedd wedi eu hyfforddi sut i ganu i'r ARGLWYDD ac wedi meistroli'r grefft, oedd dau gant wyth deg ac wyth.5-cYr oedd y rhain i gyd o dan gyfarwyddyd eu tad yn canu yn nhu375?'r ARGLWYDD gyda symbalau, nablau a thelynau, tra oedd Asaff, Jeduthun a Heman o dan gyfarwyddyd y brenin.#,?Yr oedd y rhain i gyd yn feibion Heman, gweledydd y brenin, gan fod Duw wedi addo ei ddyrchafu, ac wedi rhoi iddo bedwar ar ddeg o feibion a thair merch.(+IO Heman, meibion Heman: Bucceia, Mataneia, Ussiel, Sebuel, Jerimoth, Hananeia, Hanani, Eliatha, Gidalti, Romamti-eser, Josbecasa, Malothi, Hothir a Mahasioth.D*O Jeduthun, meibion Jeduthun: Gedaleia, Seri, Jesaia, Simei, Hasabeia a Matitheia, chwech, o dan gyfarwyddyd eu tad Jeduthun, a oedd yn proffwydo ar y delyn er mawl a chlod i'r ARGLWYDD.)5O feibion Asaff: Saccur, Joseff, Nethaneia ac Asarela. Yr oedd meibion Asaff o dan gyfarwyddyd Asaff, a oedd yn proffwydo mewn ufudd-dod i'r brenin.:( oDewisodd Dafydd a'r swyddogion feibion Asaff, Heman a Jeduthun ar gyfer y gwaith o broffwydo � thelynau, nablau a symbalau. Dyma restr o'r dynion a etholwyd ar gyfer y gwaith.E'Ac yn union fel y gwnaeth eu brodyr, meibion Aaron, fe fwriodd yr hen a'r ifanc goelbrennau yng ngu373?ydd y Brenin Dafydd, Sadoc, Ahimelech a phennau-teuluoedd yr offeiriaid a'r Lefiaid.\&1Meibion Musi: Mahli, Eder a Jerimoth. Y rhain oedd y Lefiaid yn �l eu teuluoedd.'%IO Cis, meibion Cis: Jerahmeel./$YO Mahli: Eleasar, a oedd yn ddi-blant.B#Meibion Merari trwy Jaaseia: Beno, Soham, Saccur ac Ibri.<"sMeibion Merari: Mahli a Musi. Meibion Jaasei: Beno.uEu dyletswydd oedd cynorthwyo meibion Aaron yng ngwasanaeth tu375?'r ARGLWYDD, gofalu am y cynteddau a'r ystafelloedd, puro popeth sanctaidd ac ymgymryd � gwasanaeth tu375? Dduw.W'Yn �l geiriau olaf Dafydd yr oedd y Lefiaid ugain oed a throsodd i'w rhifo._7nid oes rhaid mwyach i'r Lefiaid gario'r tabernacl na'r holl offer sydd ar ei gyfer."oherwydd i Ddafydd ddweud, "Am fod yr ARGLWYDD, Duw Israel, wedi rhoi diogelwch i'w bobl, ac wedi dod i breswylio yn Jerwsalem am byth,ODyma feibion Lefi yn �l eu teuluoedd, a dyma'r pennau-teuluoedd yn �l eu swyddi ac wedi eu rhifo fesul un wrth eu henwau; yr oedd pob un ugain oed a throsodd i ofalu am waith tu375?'r ARGLWYDD,3aMeibion Musi: Mahli, Eder a Jerimoth, tri.r~]Bu farw Eleasar; nid oedd ganddo feibion, dim ond merched, a phriododd eu cefndyr, meibion Cis, � hwy.E}Meibion Merari: Mahli a Musi. Meibion Mahli: Eleasar a Cis.9|mMeibion Ussiel: Micha yn gyntaf a Jeseia yn ail.h{IMeibion Hebron: Jereia yn gyntaf, Amareia yn ail, Jahasiel yn drydydd a Jecameam yn bedwerydd.+zQMeibion Ishar: Selomith yn gyntaf.zymMeibion Elieser: Rehabia yn gyntaf; nid oedd ganddo feibion eraill, ond yr oedd meibion Rehabia yn niferus iawn.*xOMeibion Gersom: Sebuel yn gyntaf.*wOMeibion Moses: Gersom ac Elieser.QvOnd yr oedd meibion Moses, gu373?r Duw, i'w cyfrif ymhlith llwyth Lefi.Qu Meibion Amram: Aaron a Moses. Cafodd Aaron a'i feibion eu neilltuo am byth i sancteiddio'r cysegr sancteiddiaf ac i arogldarthu gerbron yr ARGLWYDD, i'w wasanaethu ac i fendithio yn ei enw dros byth.@t{ Meibion Cohath: Amram, Ishar, Hebron ac Ussiel, pedwar.{so Jahath yn gyntaf a Sisa yn ail; ond nid oedd gan Jeus a Bereia lawer o feibion, felly cyfrifwyd hwy fel un teulu.Lr Meibion Simei: Jahath, Sisa, Jeus a Bereia. Dyma bedwar mab Simei,\q1 Meibion Simei: Selomith, Hasiel a Haran, tri. Y rhain oedd pennau-teuluoedd Ladan.Ap}Meibion Ladan: Jehiel yn gyntaf, yna Setham a Joel, tri.'oIMeibion Gerson: Ladan a Simei.bn=Rhannodd Dafydd hwy yn ddosbarthiadau yn �l meibion Lefi, sef Gerson, Cohath a Merari.jmMpedair mil yn borthorion, a phedair mil i foli'r ARGLWYDD �'r offerynnau mawl a wnaeth Dafydd.lo'r rhain yr oedd pedair mil ar hugain i arolygu'r gwaith yn nhu375?'r ARGLWYDD, chwe mil i fod yn swyddogion ac yn farnwyr,lkQRhifwyd y Lefiaid a oedd yn ddeg ar hugain oed a throsodd, a'r cyfanrif oedd deunaw mil ar hugain.SjYna fe gasglodd ynghyd holl arweinwyr Israel, a'r offeiriaid a'r Lefiaid.ii MWedi i Ddafydd fynd yn hen a chyrraedd oedran teg, fe wnaeth Solomon ei fab yn frenin ar Israel.`h9Yn awr ymrowch, galon ac enaid, i geisio'r ARGLWYDD eich Duw. Codwch ac adeiladwch gysegr yr ARGLWYDD Dduw, er mwyn dod ag arch cyfamod yr ARGLWYDD a llestri cysegredig Duw i'r tu375? a adeiledir i enw'r ARGLWYDD."QgOnid yw'r ARGLWYDD eich Duw gyda chwi? Onid yw wedi rhoi llonydd i chwi oddi wrth bawb o'ch cwmpas? Yn wir, y mae wedi rhoi pobl y wlad yn fy llaw, a darostyngwyd y wlad o flaen yr ARGLWYDD a'i bobl.\f1Gorchmynnodd Dafydd i holl arweinwyr Israel gynorthwyo Solomon ei fab, gan ddweud,peYa bydd yr aur, yr arian, y pres a'r haearn yn aneirif. Cod a gweithia, a bydded yr ARGLWYDD gyda thi."~duY mae gennyt lawer iawn o weithwyr, yn naddwyr, seiri maen a seiri coed, ac eraill yn gallu gwneud pob math o waith;cwEdrych, er fy mod yn dlawd, rhoddais ar gyfer tu375?'r ARGLWYDD gan mil o dalentau aur a miliwn o dalentau arian, a chymaint o bres a haearn fel nad oedd modd eu pwyso am fod cymaint ohonynt, a choed a cherrig yn ogystal. Ychwanega dithau atynt.+bO Yna, os cedwi'r deddfau a'r cyfreithiau a orchmynnodd yr ARGLWYDD i Moses ynglu375?n ag Israel, fe lwyddi. Bydd yn gryf a dewr; paid ag ofni na bod yn wan-galon.a Rhodded yr ARGLWYDD i ti hefyd ddoethineb a deall, pan rydd i ti awdurdod dros Israel, er mwyn iti gadw cyfraith yr ARGLWYDD dy Dduw. ` Yn awr, fy mab, yr ARGLWYDD fyddo gyda thi, er mwyn i ti lwyddo wrth adeiladu tu375?'r ARGLWYDD dy Dduw fel y dywedodd ef amdanat.d_A Solomon fydd ei enw, a rhoddaf heddwch a thangnefedd i Israel yn ei oes ef. Ef fydd yn adeiladu tu375? i'm henw. Bydd ef yn fab i mi a minnau'n dad iddo yntau; gwnaf orsedd ei frenhiniaeth ar Israel yn gadarn am byth.'^y Ond edrych, genir iti fab a fydd yn u373?r heddychlon, ac mi roddaf iddo lonydd oddi wrth yr holl elynion o'i amgylch.#]?'Yr wyt wedi tywallt llawer o waed ac ymladd brwydrau mawr; ni chei di adeiladu tu375? i mi, am iti dywallt llawer o waed ar y ddaear yn fy ngu373?ydd i.~\uFy mab, yr oeddwn �'m bryd ar adeiladu tu375? i enw'r ARGLWYDD fy Nuw, ond daeth gair yr ARGLWYDD ataf gan ddweud,q[[Yna galwodd ar Solomon ei fab, a'i orchymyn i adeiladu tu375? i ARGLWYDD Dduw Israel, gan ddweud wrtho,Z1Ac meddai Dafydd, "Y mae Solomon fy mab yn ifanc a dibrofiad, a rhaid i'r tu375? a adeiledir i'r ARGLWYDD fod yn uwch, yn enwocach ac yn fwy gogoneddus na'r un arall trwy'r holl wledydd; felly dechreuaf baratoi ar ei gyfer." Ac fe barat�dd Dafydd yn helaeth cyn iddo farw.vYedarparodd hefyd goed cedrwydd di-rif, oherwydd bod y Sidoniaid a'r Tyriaid wedi dod � llawer ohonynt iddo.X!Fe barat�dd hefyd lawer o haearn i wneud hoelion ar gyfer drysau'r pyrth a'r cysylltiadau, a chymaint o bres fel nad oedd modd ei bwyso;WRhoddodd Dafydd orchymyn i gasglu'r dieithriaid oedd yng ngwlad Israel, a phenododd seiri maen i baratoi cerrig i adeiladu tu375? Dduw.^V 7Dywedodd Dafydd, "Hwn fydd tu375?'r ARGLWYDD Dduw, ac allor y poeth-offrwm i Israel."jUMond ni allai Dafydd fynd o'i flaen i ymofyn � Duw am ei fod yn ofni cleddyf angel yr ARGLWYDD.TYr oedd tabernacl yr ARGLWYDD, a wnaeth Moses yn yr anialwch, ac allor y poethoffrwm, yn yr uchelfa yn Gibeon y pryd hwnnw;ySkY pryd hwnnw, pan welodd Dafydd fod yr ARGLWYDD wedi ei ateb yn llawr dyrnu Ornan y Jebusiad, fe aberthodd yno.QRA gorchmynnodd yr ARGLWYDD i'r angel roi ei gleddyf yn �l yn ei wain.5Qca chododd yno allor i'r ARGLWYDD, ac aberthu poethoffrymau a heddoffrymau. Galwodd ar yr ARGLWYDD, ac atebodd yntau ef trwy anfon t�n o'r nefoedd ar allor y poethoffrwm.SPFelly talodd Dafydd chwe chan sicl o aur wrth eu pwysau i Ornan am y lle;&OEOnd dywedodd y brenin wrth Ornan, "Na, rhaid i mi ei brynu am ei lawn werth. Ni chymeraf yr hyn sydd eiddot ti ac aberthu i'r ARGLWYDD boethoffrwm di-gost."_N7Meddai Ornan wrth Ddafydd, "Cymered f'arglwydd frenin ef a gwneud yr hyn a fyn; edrych, yr wyf yn rhoi'r ychen ar gyfer y poethoffrymau, a'r offer dyrnu yn danwydd a'r gwenith yn fwydoffrwm. Fe gei'r cwbl gennyf."!M;Dywedodd Dafydd wrtho, "Rho i mi'r llawr dyrnu, er mwyn i mi godi allor yno i'r ARGLWYDD; rho ef i mi am ei lawn bris, er mwyn atal y pla rhag y bobl."lLQDaeth Dafydd at Ornan, a phan welodd Ornan ef aeth allan o'r llawr dyrnu ac ymgrymu iddo hyd lawr.qK[Yr oedd Ornan yn dyrnu gwenith; trodd a gweld yr angel, ac aeth ei bedwar mab oedd gydag ef i ymguddio.QJFelly fe aeth Dafydd, ar air Gad, fel y gorchmynnodd yn enw'r ARGLWYDD.IYna dywedodd angel yr ARGLWYDD wrth Gad am orchymyn i Ddafydd fynd i fyny a chodi allor i'r ARGLWYDD ar lawr dyrnu Ornan y Jebusiad.vHeDywedodd Dafydd wrth Dduw, "Onid myfi a orchmynnodd rifo'r bobl? Onid myfi sydd wedi pechu a gwneud drwg? Am y defaid hyn, beth a wnaethant hwy? O ARGLWYDD fy Nuw, bydded dy law yn f'erbyn i a'm teulu, ond paid ag anfon pla ar dy bobl."qG[Yna edrychodd Dafydd a gweld angel yr ARGLWYDD yn sefyll rhwng daear a nefoedd, �'i gleddyf noeth yn ei law wedi ei estyn dros Jerwsalem; ac fe syrthiodd Dafydd a'r henuriaid, a oedd wedi eu gwisgo mewn sachliain, ar eu hwynebau.(FIAnfonodd Duw hefyd angel i Jerwsalem i'w dinistrio, ond fel yr oedd ar fin ei dinistrio edrychodd yr ARGLWYDD ac edifarhaodd am y niwed, a dywedodd wrth yr angel oedd yn gyfrifol am y dinistr, "Digon bellach! Atal dy law." Yr oedd angel yr ARGLWYDD yn ymyl llawr dyrnu Ornan y Jebusiad. Zx~~B}},||R{{IzOyy$xnwwjvvhuu ss_rqpp{oo%nUmlzlkjji@hhAgg(ffXeeudd5ccbb0aa0``1_^^k]]2\\W\[[3ZZZGYYmYXXAWWEVxUUfUTSSJRR%QUPONNDMMM5LKKgKJJ:I_HH{GFF[ETDDVCCBvAAB@@?`>==><<;]:H99C8766Y5544322b10// .--k,,]++3**)((6'&&T%%%E$##R"!! 2Ry"wF9XNyA+= $ ` 8 t yS]+Z5c Felly ni wrandawodd y brenin ar y bobl, oherwydd fel hyn y tynghedwyd gan Dduw, er mwyn i'r ARGLWYDD gyflawni'r gair a lefarwyd drwy Aheia o Seilo wrth Jeroboam fab Nebat.$A Dywedodd wrthynt, "Trymhaodd fy nhad eich iau, ond fe'i gwnaf fi hi'n drymach; cystwyodd fy nhad chwi � chwip, ond fe'ch cystwyaf fi chwi � ffrewyll!"mS atebodd y brenin hwy'n chwyrn. Diystyrodd Rehoboam gyngor yr henuriaid, a derbyn cyngor y llanciau.  Pan ddaeth Jeroboam a'r holl bobl at Rehoboam ar y trydydd dydd, yn �l gorchymyn y brenin, "Dewch yn �l ataf ymhen tridiau", 9 Y mae'n wir i'm tad osod iau drom arnoch, ond fe'i gwnaf fi hi'n drymach. Cystwyodd fy nhad chwi � chwip, ond fe'ch cystwyaf fi chwi � ffrewyll!'"r] Atebodd y llanciau oedd yn gyfoed ag ef, "Fel hyn y dywedi wrth y bobl hyn sy'n dweud wrthyt, 'Gwnaeth dy dad ein hiau yn drwm; ysgafnha dithau arnom'. Ie, dyma a ddywedi wrthynt: 'Y mae fy mys bach i yn braffach na llwynau fy nhad! 1 Gofynnodd iddynt hwy, "Beth ydych chwi'n fy nghynghori i ateb y bobl hyn sy'n dweud wrthyf, 'Ysgafnha rywfaint ar yr iau a osododd dy dad arnom'?" } Ond gwrthododd y cyngor a roes yr henuriaid, a cheisiodd gyngor y llanciau oedd yn gyfoedion iddo ac yn aelodau o'i lys.| q Eu hateb oedd, "Os byddi'n gl�n wrthynt, a'u bodloni a'u hateb � geiriau teg, byddant yn weision iti am byth."! ; Ymgynghorodd Rehoboam �'r henuriaid oedd yn llys ei dad Solomon pan oedd yn fyw, a gofynnodd, "Sut y byddech chwi'n fy nghynghori i ateb y bobl hyn?"e C Dywedodd yntau wrthynt, "Ewch i ffwrdd am dridiau, ac yna dewch yn �l ataf." Aeth y bobl.% Trymhaodd dy dad ein hiau; os gwnei di'n awr ysgafnhau peth ar gaethiwed caled dy dad, a'r iau drom a osododd arnom, yna fe'th wasanaethwn."N Galwyd arno, ac fe ddaeth yntau a holl Israel a dweud wrth Rehoboam,y Pan glywodd Jeroboam fab Nebat, ac yntau yn yr Aifft, lle'r oedd wedi ffoi rhag y Brenin Solomon, dychwelodd oddi yno.[ 1 Aeth Rehoboam i Sichem, gan mai i Sichem y daethai holl Israel i'w urddo'n frenin.c? Pan fu farw, a'i gladdu yn ninas ei dad Dafydd, daeth ei fab Rehoboam yn frenin yn ei le.P Teyrnasodd Solomon yn Jerwsalem dros Israel gyfan am ddeugain mlynedd.Q Am weddill hanes Solomon, o'r dechrau i'r diwedd, onid yw ar gael yn llyfr Nathan y proffwyd, ac ym mhroffwydoliaeth Aheia o Seilo, ac yng ngweledigaethau Ido y gweledydd yn erbyn Jeroboam fab Nebat?B A d�i ceffylau i Solomon o'r Aifft ac o'r holl wledydd.|q Parodd y brenin i arian fod mor aml yn Jerwsalem � cherrig, a chedrwydd mor gyffredin � sycamorwydd y Seffela.s_ Ac yr oedd yn teyrnasu ar yr holl frenhinoedd o'r Ewffrates hyd at wlad y Philistiaid ar derfyn yr Aifft.~7 Yr oedd gan Solomon bedair mil o gorau ar gyfer meirch a cherbydau, a deuddeng mil o feirch, a gedwid yn y dinasoedd cerbyd a chydag ef yn Jerwsalem.v}e Bob blwyddyn d�i rhai �'u rhoddion � llestri aur ac arian, gwisgoedd, myrr, perlysiau, meirch a mulod.r|] Ac yr oedd holl frenhinoedd y ddaear yn ymweld � Solomon i glywed y ddoethineb a roes Duw yn ei galon.[{/ Rhagorodd y Brenin Solomon ar holl frenhinoedd y ddaear mewn cyfoeth a doethineb.4za Yr oedd gweision Hiram yn mynd � llongau'r brenin i Tarsis, ac unwaith bob tair blynedd fe dd�i llongau Tarsis �'u llwyth o aur, arian ac ifori, ac epaod a pheunod.6ye Yr oedd holl lestri gwledda'r Brenin Solomon o aur, a holl offer Tu375? Coedwig Lebanon yn aur pur. Nid oedd yr un ohonynt o arian, am nad oedd bri arno yn nyddiau Solomon.{xo Yr oedd hefyd ddeuddeg llew yn sefyll, un bob pen i bob un o'r chwe gris. Ni wnaed ei thebyg mewn unrhyw deyrnas.w Yr oedd i'r orseddfainc chwe gris a throedle aur; yr oedd dwy fraich o boptu i'r sedd a dau lew yn sefyll wrth y breichiau.v} a rhoddodd y brenin hwy yn Nhu375? Coedwig Lebanon. Gwnaeth y brenin orseddfainc fawr o ifori, a'i goreuro ag aur coeth.Su Gwnaeth hefyd dri chan bwcled o aur gyr, gyda thri mina o aur ym mhob un;mtS Gwnaeth y Brenin Solomon ddau gan tarian o aur gyr, a rhoi chwe chan sicl o aur gyr ym mhob tarian.s) heblaw yr hyn a g�i gan y march-nadwyr a'r masnachwyr; hefyd fe dd�i holl frenhinoedd Arabia a rheolwyr y taleithiau ag aur ac arian iddo.krO Yr oedd pwysau'r aur a dd�i i Solomon mewn blwyddyn yn chwe chant chwe deg a chwech o dalentau,q Rhoddodd y Brenin Solomon i frenhines Sheba bopeth a chwenychodd, mwy nag a ddug hi iddo ef. Yna troes hi a'i gosgordd yn �l i'w gwlad.@py Gwnaeth y brenin risiau ar gyfer tu375?'r ARGLWYDD a'i du375? ei hun allan o'r coed almug, a hefyd gwnaeth i'r cantorion delynau a nablau na welwyd eu bath o'r blaen yng ngwlad Jwda.o} Byddai gweision Hiram a gweision Solomon yn dod ag aur o Offir; byddent hefyd yn cludo llawer iawn o goed almug a gemau.8ni Yna rhoddodd hi i'r brenin chwe ugain talent o aur a llawer iawn o beraroglau a gemau. Ni fu erioed y fath beraroglau �'r rhai a roddodd brenhines Sheba i'r Brenin Solomon.bm= Bendith ar yr ARGLWYDD dy Dduw, a'th hoffodd di ddigon i'th osod ar ei orseddfainc yn frenin iddo. Am i'th Dduw garu Israel a'i sefydlu am byth, y mae wedi dy wneud di'n frenin arnynt, i weinyddu barn a chyfiawnder."hlI Gwyn fyd dy wu375?r, y gweision hyn sy'n gweini'n feunyddiol arnat ac yn clywed dy ddoethineb.Dk Eto nid oeddwn yn credu'r hanes nes imi ddod a gweld �'m llygaid fy hun � ac wele, ni ddywedwyd wrthyf mo'r hanner am dy ddoethineb enfawr; yr wyt yn tra rhagori ar yr hyn a glywais.fjE Addefodd wrth y brenin, "Gwir oedd yr hyn a glywais yn fy ngwlad amdanat ti a'th ddoethineb.'iG ac arlwy ei fwrdd, eisteddiad ei swyddogion, gwasanaeth ei weision a'i drulliaid yn eu lifrai, a'i esgynfa i fyny i du375?'r ARGLWYDD, diffygiodd ei hysbryd.Th! A phan welodd brenhines Sheba ddoethineb Solomon, a'r tu375? a adeiladodd,hgI ac atebodd yntau bob un o'i chwestiynau; nid oedd dim yn rhy dywyll i Solomon ei esbonio iddi.f  Pan glywodd brenhines Sheba am fri Solomon, daeth i Jerwsalem i'w brofi � chwestiynau caled. Cyrhaeddodd gyda gosgordd niferus iawn � camelod yn cludo peraroglau a st�r fawr o aur a gemau. Pan ddaeth hi at Solomon, dywedodd wrtho'r cwbl oedd ar ei meddwl,CeAnfonodd Hiram longau iddo gyda'i weision oedd yn forwyr profiadol, ac aethant gyda gweision Solomon i Offir, a dod � phedwar cant a hanner o dalentau aur oddi yno i'r Brenin Solomon.Yd+Yna aeth Solomon i Esion-geber ac i Elath, sydd ar lan y m�r yng ngwlad Edom. cFelly cyflawnwyd holl waith Solomon, o'r dydd y gosodwyd sylfaen tu375?'r ARGLWYDD nes ei gwblhau; a gorffennwyd tu375?'r ARGLWYDD.pbYNid anghofiwyd gorchymyn y brenin i'r offeiriaid a'r Lefiaid ynglu375?n �'r trysordai, na dim arall.1a[Ac yn unol � threfn ei dad Dafydd, fe osododd yr offeiriaid mewn dosbarthiadau ar gyfer gwasanaethu, a'r Lefiaid ar ddyletswydd i ganu mawl ac i wasanaethu'r offeiriaid yn feunyddiol yn �l y gofyn, a'r porthorion mewn dosbarthiadau wrth bob porth, oherwydd dyma orchymyn Dafydd, gu373?r Duw.\`1 Offrymai yn unol �'r gofynion dyddiol a orchmynnodd Moses ynglu375?n �'r Sabothau, y newydd-loerau a'r tair gu373?yl flynyddol arbennig, sef gu373?yl y Bara Croyw, gu373?yl yr Wythnosau a gu373?yl y Pebyll.m_S Yna fe offrymodd Solomon boethoffrymau i'r ARGLWYDD ar allor yr ARGLWYDD, a gododd o flaen y porth.e^C Daeth Solomon � merch Pharo i fyny o Ddinas Dafydd i'r tu375? a gododd iddi, oherwydd dywedodd, "Ni chaiff fy ngwraig i fyw yn nhu375? Dafydd brenin Israel, am fod pob man yr aeth arch yr ARGLWYDD iddo yn gysegredig."k]O a hwy hefyd oedd prif arolygwyr y Brenin Solomon � dau gant a hanner ohonynt, yn rheoli'r bobl.\+ Ni wnaeth Solomon yr un o'r Israeliaid yn gaethwas ar gyfer ei waith; hwy oedd ei filwyr, ei gapteiniaid a phenaethiaid ei gerbydau a'i feirch,8[iYr oedd disgynyddion y rhain wedi eu gadael ar �l yn y wlad am nad oedd yr Israeliaid wedi medru eu difa; arnynt hwy y gosododd Solomon lafur gorfod sy'n parhau hyd heddiw.Z-Gorfodwyd llafur oddi wrth holl weddill poblogaeth yr Hethiaid, Amoriaid, Peresiaid, Hefiaid a Jebusiaid, nad oeddent yn perthyn i'r Israeliaid.cY?hefyd Baalath a'r holl ddinasoedd st�r oedd gan Solomon, a'r holl ddinasoedd cerbydau a'r dinasoedd meirch, a phopeth arall y dymunai ei adeiladu, prun ai yn Jerwsalem neu yn Lebanon neu drwy holl gyrrau ei deyrnas.kXOFe adeiladodd Beth-horon Uchaf a Beth-horon Isaf yn ddinasoedd caerog � muriau, dorau a barrau,vWeac fe ailadeiladodd Tadmor yn y diffeithwch, a'r holl ddinasoedd st�r yr oedd wedi eu hadeiladu yn Hamath.2V_Aeth Solomon i Hamath-soba a'i gorchfygu,^U5fe ail-adeiladodd y dinasoedd a roddodd Hiram iddo, a rhoi Israeliaid i fyw ynddynt.fT GAr derfyn yr ugain mlynedd a gymerodd Solomon i adeiladu tu375?'r ARGLWYDD a'i du375? ei hun,QSA dywedir, 'Am iddynt wrthod yr ARGLWYDD, Duw eu hynafiaid, a ddaeth � hwy o wlad yr Aifft, a glynu wrth dduwiau estron a'u haddoli a'u gwasanaethu; dyna pam y dygodd ef yr holl ddrwg yma arnynt.'" R9Bydd y tu375? hwn yn adfail, a phob un sy'n mynd heibio iddo yn synnu ac yn dweud, 'Pam y gwnaeth yr ARGLWYDD fel hyn i'r wlad hon ac i'r tu375? hwn?',QQyna fe ddiwreiddiaf Israel o'm gwlad, a roddais iddynt, a bwriaf o'm golwg y tu375? a gysegrais i'm henw, a'i wneud yn ddihareb ac yn wawd ymysg yr holl bobloedd.-PSOnd os byddwch chwi'n gwrthgilio ac yn gwrthod fy ordinhadau a'm gorch-mynion, a osodais o'ch blaen, ac os byddwch yn mynd a gwasanaethu duwiau estron a'u haddoli,O{yna sicrhaf dy orsedd frenhinol fel yr addewais i'th dad Dafydd gan ddweud, 'Ni fyddi heb u373?r i lywodraethu Israel.'NOs byddi di'n rhodio ger fy mron fel y rhodiodd dy dad Dafydd, a gwneud popeth a orchmynnaf iti, a chadw fy neddfau a'm cyfreithiau,M{Yr wyf wedi dewis a sancteiddio'r tu375? hwn, i'm henw fod yno am byth; yno hefyd y bydd fy llygaid a'm calon hyd byth.^L5Bydd fy llygaid yn sylwi a'm clustiau yn gwrando ar y weddi a offrymir yn y lle hwn.EKac yna bod fy mhobl, a elwir wrth fy enw, yn ymostwng ac yn gwedd�o, yn fy ngheisio ac yn dychwelyd o'u ffyrdd drygionus, yna fe wrandawaf o'r nef, a maddau eu pechod ac adfer eu gwlad.Jw Os byddaf wedi cau'r nefoedd fel na fydd glaw, neu orchymyn i'r locustiaid ddifa'r ddaear, neu anfon pla ar fy mhobl,I  ymddangosodd yr ARGLWYDD iddo liw nos a dweud wrtho, "Clywais dy weddi, ac yr wyf wedi dewis i mi y lle hwn fel man i aberthu.qH[ Wedi i Solomon orffen tu375?'r ARGLWYDD a thu375?'r brenin, a llwyddo i wneud iddynt y cwbl a fwriadai,>Gu Ar y trydydd dydd ar hugain o'r seithfed mis anfonodd Solomon y bobl adref yn llawen ac yn falch o galon am y daioni a wnaeth yr ARGLWYDD i Ddafydd ac i Solomon ac i'w bobl Israel.|Fq Ar yr wythfed dydd bu'r cynulliad terfynol, wedi iddynt gadw gu373?yl cysegru'r allor a'r brif u373?yl am wythnos.E A'r pryd hwnnw cadwodd Solomon, a holl Israel gydag ef, u373?yl am wythnos, yn gynulliad mawr o Lebo-hamath hyd nant yr Aifft.cD?Cysegrodd Solomon ganol y cwrt oedd o flaen tu375?'r ARGLWYDD, gan mai yno'r oedd yn offrymu'r poethoffrymau a braster yr heddoffrwm, am na allai'r allor bres a wnaeth dderbyn y poethoffrwm a'r bwydoffrwm a'r braster..CUYr oedd yr offeiriaid yn sefyll ar ddyletswydd, a'r Lefiaid hefyd, gyda'r offerynnau cerdd a wnaeth y Brenin Dafydd i foliannu'r ARGLWYDD pan fyddai'n canu mawl a dweud, "Oherwydd y mae ei gariad hyd byth." Gyferbyn � hwy yr oedd yr offeiriaid yn canu utgyrn, a'r holl Israeliaid yn sefyll.B+Aberthodd y Brenin Solomon ddwy fil ar hugain o wartheg a chwe ugain mil o ddefaid. Felly y cysegrodd y brenin a'r holl bobl du375?'r ARGLWYDD.GAYna bu'r brenin a'r holl bobl yn aberthu gerbron yr ARGLWYDD.e@CPan welodd yr holl Israeliaid y t�n a gogoniant yr ARGLWYDD yn dod i lawr ar y tu375?, ymgrymasant yn isel �'u hwynebau i'r llawr, ac addoli a moliannu'r ARGLWYDD a dweud, "Da yw, oherwydd y mae ei gariad hyd byth."p?YNi allai'r offeiriaid fynd i mewn i du375?'r ARGLWYDD am fod gogoniant yr ARGLWYDD yn llenwi'r tu375?.> -Wedi i Solomon orffen gwedd�o, daeth t�n i lawr o'r nefoedd ac ysu'r poethoffrwm a'r aberthau, a llanwyd y tu375? � gogoniant yr ARGLWYDD.h=I*O ARGLWYDD Dduw, paid � throi oddi wrth wyneb dy eneiniog; cofia ffyddlondeb dy was Dafydd."V<%)Cyfod, yn awr, O ARGLWYDD Dduw, a thyrd i'th orffwysfa, ti ac arch dy nerth. Bydded dy offeiriaid, O ARGLWYDD Dduw, wedi eu gwisgo ag iachawdwriaeth, a bydded i'th ffyddloniaid orfoleddu yn eu llwyddiant.l;Q(Felly, fy Nuw, bydded dy lygaid yn sylwi a'th glust yn gwrando ar y weddi a offrymir yn y lle hwn. :'gwrando di o'r nef lle'r wyt yn preswylio ar eu gweddi a'u deisyfiad, a chynnal eu hachos a maddau i'th bobl a bechodd yn d'erbyn.m9S&ac yna dychwelyd atat �'u holl galon a'u holl enaid yng ngwlad eu caethiwed lle y cawsant eu caethgludo, a gwedd�o arnat i gyfeiriad eu gwlad, a roddaist i'w hynafiaid, a'r ddinas a ddewisaist, a'r tu375? a godais i'th enw,78g%ac yna iddynt ystyried yn y wlad lle caethgludwyd hwy, ac edifarhau a deisyf arnat yng ngwlad eu caethiwed �'r geiriau, 'Yr ydym wedi pechu a throseddu a gwneud drygioni',*7M$Os pechant yn d'erbyn � oherwydd nid oes neb nad yw'n pechu � a thithau'n digio wrthynt ac yn eu darostwng i'w gelynion a'u caethgludo i wlad bell neu agos,J6 #gwrando di o'r nef ar eu gweddi a'u hymbil, a chynnal eu hachos.45a"Os bydd dy bobl yn mynd i ryfela �'u gelynion, pa ffordd bynnag yr anfoni hwy, ac yna iddynt wedd�o arnat tua'r ddinas hon a ddewisaist, a'r tu375? a godais i'th enw,4!gwrando di o'r nef lle'r wyt yn preswylio, a gweithreda yn �l y cwbl y mae'r dieithryn yn ei ddeisyf arnat, er mwyn i holl bobloedd y byd adnabod dy enw a'th ofni yr un fath �'th bobl Israel, a sylweddoli mai ar dy enw di y gelwir y tu375? hwn a adeiledais i.!3; Os daw rhywun dieithr, nad yw'n un o'th bobl Israel, o wlad bell er mwyn dy enw mawr a'th law gref a'th fraich estynedig, a gwedd�o tua'r tu375? hwn,|2qfelly byddant yn dy ofni ac yn rhodio yn dy ffyrdd holl ddyddiau eu bywyd ar wyneb y tir a roddaist i'n hynafiaid.91kgwrando hefyd o'r nef lle'r wyt yn preswylio, a maddau, a rho i bob un yn �l ei ffyrdd, oherwydd yr wyt ti'n deall ei fwriad; canys ti yn unig sy'n adnabod pob calon ddynol;&0Eclyw bob gweddi, pob deisyfiad gan unrhyw un a chan bob un o'th bobl Israel sy'n ymwybodol o'i glwy ei hun a'i boen, ac yn estyn ei ddwylo tua'r tu375? hwn;8/iOs bydd yn y wlad newyn, haint, deifiad, malltod, locustiaid neu lindys, neu os bydd gelynion yn gwarchae ar unrhyw un o'i dinasoedd � beth bynnag fo'r pla neu'r clefyd �8.igwrando di yn y nef a maddau bechod dy weision a'th bobl Israel, a dysg iddynt y ffordd dda y dylent ei rhodio; ac anfon law ar dy wlad, a roddaist yn etifeddiaeth i'th bobl.;-oOs bydd y nefoedd wedi cau, heb ddim glaw, am iddynt bechu yn dy erbyn, ac yna iddynt wedd�o tua'r lle hwn a chyffesu dy enw ac edifarhau am eu pechodau oherwydd iti eu cosbi,y,kgwrando di o'r nef a maddau bechod dy bobl Israel, ac adfer hwy i'r tir a roddaist iddynt hwy ac i'w hynafiaid.#+?Os trechir dy bobl Israel gan y gelyn am iddynt bechu yn dy erbyn, ac yna iddynt edifarhau a chyffesu dy enw, a gwedd�o ac erfyn arnat yn y tu375? hwn,+*Ogwrando di o'r nef a gweithredu. Gweinydda farn i'th weision drwy gosbi'r drwgweithredwr yn �l ei ymddygiad, ond llwydda achos y cyfiawn yn �l ei gyfiawnder.){Os bydd rhywun wedi troseddu yn erbyn rhywun arall ac yn gorfod cymryd llw, a'i dyngu gerbron dy allor yn y tu375? hwn,$(AGwrando hefyd ar ddeisyfiadau dy was a'th bobl Israel pan fyddant yn gwedd�o tua'r lle hwn. Gwrando o'r nef lle'r wyt yn preswylio, ac o glywed, maddau.'/Bydded dy lygaid, nos a dydd, ar y tu375? y dywedaist amdano, 'Fy enw a fydd yno': a gwrando'r weddi y bydd dy was yn ei gwedd�o tua'r lle hwn.&#Eto cymer sylw o weddi dy was ac o'i ddeisyfiad, O ARGLWYDD fy Nuw; gwrando ar fy llef, a'r weddi y mae dy was yn ei gwedd�o ger dy fron.%-Ai gwir yw y preswylia Duw ar y ddaear gyda meidrolion? Wele, ni all y nefoedd na nef y nefoedd dy gynnwys; pa faint llai y tu375? hwn a godais!]$3Yn awr, felly, O ARGLWYDD Dduw Israel, safed y gair a leferaist wrth dy was Dafydd.#Yn awr, felly, O ARGLWYDD Dduw Israel, cadw'r addewid a wnaethost i'th was Dafydd, fy nhad, pan ddywedaist wrtho, 'Gofalaf na fyddi heb u373?r i eistedd ar orsedd Israel, dim ond i'th blant wylio'u ffordd, a chadw fy nghyfraith fel y gwnaethost ti.'{"oCanys cedwaist dy addewid i'th was Dafydd, fy nhad; heddiw cyflawnaist �'th law yr hyn a addewaist �'th enau.+!Oa dweud: "O ARGLWYDD Dduw Israel, nid oes Duw fel tydi yn y nefoedd na'r ddaear, yn cadw cyfamod ac yn ffyddlon i'th weision sy'n dy wasanaethu �'u holl galon.o W Yr oedd wedi gwneud llwyfan pres, pum cufydd o hyd, pum cufydd o led, a thri chufydd o uchder, a'i osod yng nghanol y cyntedd. Dringodd i fyny arno a phenlinio yng ngu373?ydd holl gynulleidfa Israel, gan estyn ei ddwylo tua'r nefr] Yna safodd Solomon o flaen allor yr ARGLWYDD, yng ngu373?ydd holl gynulleidfa Israel, a chodi ei ddwylo.lQ Yr wyf hefyd wedi gosod yno yr arch sy'n cynnwys y cyfamod a wnaeth yr ARGLWYDD � phobl Israel."W' Yn awr y mae'r ARGLWYDD wedi gwireddu'r addewid a wnaeth; yr wyf fi wedi dod i le fy nhad Dafydd i eistedd ar orsedd Israel, fel yr addawodd yr ARGLWYDD, ac wedi adeiladu tu375? i enw ARGLWYDD Dduw Israel.dA ond nid tydi fydd yn adeiladu'r tu375?; dy fab, a enir iti, a adeilada'r tu375? i'm henw.'lQond dywedodd yr ARGLWYDD wrtho, 'Yr oedd yn dy fryd adeiladu tu375? i'm henw, a da oedd dy fwriad,T!Yr oedd ym mryd fy nhad Dafydd adeiladu tu375? i enw ARGLWYDD Dduw Israel,gGOnd dewisais Jerwsalem i'm henw fod yno, a dewisais Ddafydd i fod yn ben ar fy mhobl Israel.'I 'Er y dydd y dygais fy mhobl o wlad yr Aifft, ni ddewisais ddinas ymhlith holl lwythau Israel i adeiladu ynddi du375? i'm henw fod yno, ac ni ddewisais neb i fod yn arweinydd i'm pobl Israel.Dywedodd: "Bendigedig fyddo ARGLWYDD Dduw Israel, a gyflawnodd �'i law yr hyn a addawodd �'i enau wrth fy nhad Dafydd, pan ddywedodd,dAYna tra oeddent i gyd yn sefyll, troes y brenin atynt a bendithio holl gynulleidfa Israel.U#Adeiledais innau i ti du375? aruchel, a lle iti breswylio ynddo dros byth."M Yna dywedodd Solomon: "Dywedodd yr ARGLWYDD y trigai yn y tywyllwch.~uFelly ni fedrai'r offeiriaid barhau i weinyddu o achos y cwmwl; yr oedd gogoniant yr ARGLWYDD yn llenwi tu375? Dduw.wg Ac fel yr oedd yr utganwyr a'r cantorion yn uno mewn mawl a chlod i'r ARGLWYDD ac yn seinio trwmpedau, symbalau ac offer cerdd er moliant iddo, gan ddweud, "Yn wir da yw, ac y mae ei gariad hyd byth", llanwyd tu375?'r ARGLWYDD gan gwmwl.!; Yr oedd yr holl Lefiaid, sef y cantorion oedd yn perthyn i Asaff, Heman a Jeduthun, a'u meibion a'u brodyr, wedi eu gwisgo mewn lliain main ac yn sefyll i'r dwyrain o'r allor gyda symbalau, nablau a thelynau; ac yr oedd cant ac ugain o offeiriaid yn canu trwmpedau wrth eu hymyl.mS Yr oedd pob offeiriad oedd yn bresennol, i ba ddosbarth bynnag y perthynai, wedi ei gysegru ei hun.L Nid oedd yn yr arch ond y ddwy lech a osododd Moses ynddi yn Horeb, lle gwnaeth yr ARGLWYDD gyfamod �'r Israeliaid pan oeddent yn dod allan o'r Aifft. Yna daeth yr offeiriaid allan o'r cysegr.5c Yr oedd y polion yn ymestyn allan oddi wrth yr arch, fel y gellid gweld eu blaenau o flaen y gafell, ond nid oeddent i'w gweld o'r tu allan. Ac yno y maent hyd y dydd hwn.i KYr oedd y cerwbiaid yn estyn eu hadenydd dros le'r arch ac yn cysgodi dros yr arch a'i pholion. -Felly y dygodd yr offeiriaid arch cyfamod yr ARGLWYDD a'i gosod yn ei lle yng nghafell y tu375?, y cysegr sancteiddiaf, dan adenydd y cerwbiaid.1 [Ac yr oedd y Brenin Solomon, a phawb o gynulleidfa Israel oedd wedi ym-gynnull ato, yno o flaen yr arch yn aberthu defaid a gwartheg rhy niferus i'w rhifo na'u cyfrif.y ka chyrchodd yr offeiriaid a'r Lefiaid yr arch a phabell y cyfarfod a'r holl lestri cysegredig oedd yn y babell.J  Wedi i holl henuriaid Israel gyrraedd, cododd y Lefiaid yr arch,W'Daeth holl wu375?r Israel ynghyd at y brenin ar yr u373?yl yn y seithfed mis.4aYna cynullodd Solomon henuriaid Israel a holl benaethiaid y llwythau a phennau-teuluoedd Israel i Jerwsalem, i gyrchu arch cyfamod yr ARGLWYDD o Ddinas Dafydd, sef Seion.I Wedi i Solomon orffen yr holl waith a wnaeth yn nhu375?'r ARGLWYDD, dygodd y pethau yr oedd ei dad Dafydd wedi eu cysegru, yr arian a'r aur a'r holl offer, a'u gosod yn nhrysordai tu375? Dduw.)Ky sisyrnau, y cawgiau, y llwyau a'r thuserau o aur pur; o aur hefyd yr oedd drws y tu375? a'i ddorau tu mewn i'r cysegr sancteiddiaf, a'r dorau o fewn y c�r.Ly blodau, y llusernau, a'r gefeiliau aur, a hwnnw'n aur perffaith;[/y canwyllbrennau a'u lampau o aur pur, i oleuo o flaen y gafell yn �l y ddefod;xiGwnaeth Solomon yr holl offer aur oedd yn perthyn i du375? Dduw: yr allor aur a'r byrddau i ddal y bara gosod;PGwnaeth Solomon gymaint o'r holl lestri hyn fel na ellid pwyso'r pres.c?Toddodd y brenin hwy yn y cleidir rhwng Succoth a Seredetha yng ngwastadedd yr Iorddonen.q[Ac yr oedd yr holl offer hyn a wnaeth Hiram i'r Brenin Solomon ar gyfer tu375?'r ARGLWYDD o bres gloyw.L~y m�r a'r deuddeg ych dano; y crochanau, y rhawiau, a'r cawgiau./}Yy deg troli; y deg noe ar y trol�au;h|I y pedwar can pomgranad yn ddwy res ar y ddau rwydwaith dros y ddau gnap coronog ar y colofnau;Z{- y ddwy golofn; y ddau gnap coronog ar ben y colofnau; y ddau rwydwaith drostynt;zy Gwnaeth Hiram y crochanau, y rhawiau a'r cawgiau, a gorffen y gwaith a wnaeth i'r Brenin Solomon ar gyfer tu375? Dduw:@y{ Gosododd y m�r ar yr ochr dde-ddwyreiniol i'r tu375?.exC Gwnaeth gyntedd yr offeiriaid a'r cyntedd mawr gyda'i ddorau, a thaenodd y dorau � phres.pwYGwnaeth ddeg bwrdd a'u gosod yn y deml, pump ar y dde a phump ar y chwith, a hefyd gant o gawgiau aur.qv[Gwnaeth ddeg canhwyllbren aur yn �l y cynllun, a'u rhoi yn y deml, pump ar y dde a phump ar y chwith.Au{Hefyd fe wnaeth ddeg noe i ymolchi ynddynt, pump ar y dde a phump ar y chwith, ac yn y rhain yr oeddent yn trochi offer y poethoffrwm; ond yn y m�r yr oedd yr offeiriaid yn ymolchi.t}Dyrnfedd oedd ei drwch, a'i ymyl wedi ei weithio fel ymyl cwpan neu flodyn lili. Yr oedd yn gallu dal tair mil o bathau.s/Safai'r m�r ar gefn deuddeg ych, tri yn wynebu tua'r gogledd, tri tua'r gorllewin, tri tua'r de a thri tua'r dwyrain, a'u cynffonnau at i mewn.r3O amgylch y m�r, yn ei gylchynu dan ei ymyl am ddeg cufydd, yr oedd rhywbeth tebyg i ychen; yr oeddent mewn dwy res ac wedi eu bwrw'n rhan ohono.q5Yna fe wnaeth y m�r o fetel tawdd; yr oedd yn grwn ac yn ddeg cufydd o ymyl i ymyl, a phum cufydd o uchder, yn mesur deg cufydd ar hugain o gylch.Zp /Gwnaeth allor bres, ugain cufydd o hyd, ugain cufydd o led a deg cufydd o uchder.oGosododd y colofnau o flaen y deml, un ar y dde a'r llall ar y chwith; fe alwodd yr un ar y dde yn Jachin a'r un ar y chwith yn Boas.jnMGwnaeth rwydwaith ar ffurf cadwyn a'i osod ar ben y colofnau, a chant o bomgranadau i'w addurno.umcO flaen y gafell gosododd ddwy golofn o bymtheg cufydd ar hugain o hyd, a chnap o bum cufydd ar ben pob un.jlMGwnaeth y llen o borffor ac ysgarlad, sidan glas a lliain main, gyda brodwaith o gerwbiaid arni.k Yr oedd adenydd y cerwbiaid hyn yn ymestyn ugain cufydd. Yr oedd y cerwbiaid hyn yn sefyll ar eu traed yn wynebu at i mewn.j Yr oedd aden yr ail gerwb yn bum cufydd ac yn cyffwrdd pared y gafell, a'r aden arall yn bum cufydd ac yn cydio wrth aden y cerwb cyntaf.8ii Ugain cufydd oedd hyd adenydd y cerwbiaid; yr oedd aden un ohonynt yn bum cufydd ac yn cyffwrdd pared y gafell, a'r aden arall yn bum cufydd ac yn cyffwrdd aden yr ail gerwb.hy Taenodd y gor-uwchystafelloedd hefyd ag aur. Yng nghafell y cysegr sancteiddiaf fe wnaeth ddau gerwb pren a'u goreuro.9gm Yr oedd yr hoelion aur yn pwyso hanner can sicl.#f?Fe wnaeth gafell y cysegr sanc-teiddiaf yr un hyd � lled y tu375?, ugain cufydd, ac yn ugain cufydd o led, a'i thaenu � chwe chan talent o aur coeth.oeWTaenodd drawstiau, rhiniogau, parwydydd a drysau'r gafell ag aur, a cherfio cerwbiaid ar y parwydydd.[d/Addurnodd y gafell � meini gwerthfawr i'w harddu, gan ddefnyddio aur o Parfaim.wcgByrddiodd y brif gafell � ffynidwydd, a'i thaenu ag aur coeth, gyda cherfiadau o balmwydd a chadwynau arno.b/Yr oedd y cyntedd o flaen y tu375? yr un hyd � lled y tu375?, ugain cufydd, a'i uchder yn ugain cufydd; ac fe'i goreurodd oddi mewn ag aur pur.a+Dyma fesurau'r sylfeini a osododd Solomon wrth adeiladu tu375? Dduw: yr hyd, yn �l yr hen fesur, yn drigain cufydd, a'r lled yn ugain cufydd._`7Dechreuodd adeiladu ar yr ail ddydd o'r ail fis ym mhedwaredd flwyddyn ei deyrnasiad.R_ Dechreuodd Solomon adeiladu tu375?'r ARGLWYDD yn Jerwsalem ar Fynydd Moreia, lle'r oedd yr ARGLWYDD wedi ymddangos i'w dad Dafydd. Yr oedd ar lawr dyrnu Ornan y Jebusiad, y lle a baratowyd gan Ddafydd.4^aFe wnaeth ddeng mil a thrigain ohonynt yn gludwyr a phedwar ugain mil yn chwarelwyr yn y mynydd, a thair mil a chwe chant yn oruchwylwyr i sicrhau fod y bobl yn gweithio..]URhifodd Solomon yr holl ddieithriaid oedd yng ngwlad Israel, yn union fel y rhifodd Dafydd ei dad hwy, a'r cyfanswm oedd cant pum deg a thri o filoedd a chwe chant.\#ac fe dorrwn ninnau hynny o goed a fynni o Lebanon, a'u gyrru'n rafftiau i ti dros y m�r i Jopa; cei dithau eu cario i fyny i Jerwsalem."^[5Felly, anfoner y gwenith, yr haidd, yr olew a'r gwin a addawodd fy arglwydd i'w was,Zymab ydyw i un o ferched Dan, a'i dad yn hanu o Tyrus. Y mae wedi ei hyfforddi i weithio mewn aur, arian, pres, haearn, cerrig a choed, yn ogystal � defnydd porffor ac ysgarlad, sidan glas, a lliain main; gu373?yr hefyd sut i gerfio unrhyw beth, a sut i weithio yn �l unrhyw batrwm a roddir iddo. Gad iddo ymuno �'th grefftwyr di a chrefftwyr f'arglwydd Dafydd, dy dad.TY! Yr wyf yn anfon iti'n awr grefftwr medrus a fu'n gweithio i Hiram fy nhad;LX Bendigedig fyddo'r ARGLWYDD, Duw Israel, gwneuthurwr nef a daear, am iddo roi i'r Brenin Dafydd fab doeth, wedi ei ddonio � synnwyr a deall, i adeiladu tu375? i'r ARGLWYDD a phalas iddo'i hun. W  Anfonodd Hiram brenin Tyrus yr ateb hwn i Solomon mewn llythyr: "Am i'r ARGLWYDD garu ei bobl, fe'th wnaeth di'n frenin arnynt.EV Fe roddaf i'th weision, sef y coedwigwyr sy'n torri'r coed, ugain mil o corusau o wenith wedi ei falu, ugain mil o corusau o haidd, ugain mil o bathau o win ac ugain mil o bathau o olew."mUS i ddarparu llawer o goed i mi, oherwydd fe fydd y tu375? yr wyf am ei adeiladu yn fawr a rhyfeddol.8TiAnfon ataf hefyd gedrwydd, ffynidwydd a choed almug o Lebanon, oherwydd gwn fod dy weision yn gyfarwydd � thorri coed Lebanon. Bydd fy ngweision yn cynorthwyo dy weision di SFelly, anfon ataf grefftwr medrus i weithio mewn aur, arian, pres a haearn, ac mewn defnydd porffor ac ysgarlad, a sidan glas, un sydd hefyd yn gerfiwr cywrain, er mwyn iddo ymuno �'r crefftwyr a benododd fy nhad Dafydd, ac sydd gennyf yn Jwda a Jerwsalem.$RAOnd pwy a all adeiladu tu375? iddo pan yw'r nefoedd a nef y nefoedd yn methu ei gynnwys? A phwy wyf fi i godi tu375? iddo, heblaw i arogldarthu o'i flaen?^Q5Bydd y tu375? a adeiladaf fi yn un mawr, am fod ein Duw ni yn fwy na'r holl dduwiau.EPYr wyf fi am adeiladu tu375? i enw'r ARGLWYDD fy Nuw a'i gysegru iddo, er mwyn llosgi arogldarth peraidd a rhoi'r bara gosod o'i flaen yn rheolaidd, a gwneud poethoffrymau fore a hwyr, ar y Sabothau, y newydd-loerau a gwyliau penodedig yr ARGLWYDD ein Duw; oherwydd y mae hon yn ddeddf i'w chadw gan Israel am byth.9OkYna fe anfonodd y neges hon at Hiram brenin Tyrus, "Gwna i mi yn union fel y gwnaethost i Ddafydd fy nhad pan anfonaist iddo gedrwydd er mwyn iddo adeiladu tu375? i fyw ynddo.N5Dewisodd ddeng mil a thrigain o ddynion yn gludwyr, a phedwar ugain mil yn chwarelwyr yn y mynydd, a thair mil a chwe chant yn oruchwylwyr drostynt.TM #Penderfynodd Solomon adeiladu tu375? i enw'r ARGLWYDD, a phalas iddo'i hun.'L IByddent yn mewnforio cerbyd o'r Aifft am chwe chant o siclau arian, a cheffyl am gant a hanner, ac yn eu hallforio i holl frenhinoedd yr Hethiaid a'r Syriaid.{K qo'r Aifft a Cu373?e y d�i ceffylau Solomon, a byddai porthmyn y brenin yn eu cyrchu o Cu373?e am bris penodedig.J Parodd y brenin i arian ac aur fod mor aml yn Jerwsalem � cherrig, a chedrwydd mor gyffredin � sycamorwydd y Seffela.2I _Casglodd Solomon gerbydau a meirch; ac yr oedd ganddo fil a phedwar cant o gerbydau a deuddeng mil o feirch a gedwid yn y dinasoedd cerbyd a chyda'r brenin yn Jerwsalem.}H u Yna dychwelodd Solomon o babell y cyfarfod yn yr uchelfa yn Gibeon, a daeth i Jerwsalem, lle y teyrnasodd ar Israel.'G I fe roddir doethineb a deall iti. Rhoddaf iti hefyd gyfoeth, golud ac anrhydedd na fu eu tebyg gan y brenhinoedd o'th flaen, ac na fydd gan y rhai ar dy �l."vF g Meddai Duw wrth Solomon, "Gan mai dyma dy ddymuniad, ac na ofynnaist am gyfoeth na golud nac anrhydedd, nac einioes dy elynion, na hir oes i ti dy hun, ond yn hytrach am ddoethineb a deall i farnu fy mhobl y gwneuthum di'n frenin arnynt,vE g Yn awr, rho i mi ddoethineb a deall i arwain y bobl hyn, oherwydd pwy a all farnu dy bobl, sydd mor niferus?" D  Yn awr, ARGLWYDD Dduw, cyflawner dy addewid i'm tad Dafydd, oherwydd gwnaethost fi'n frenin ar bobl mor aneirif � llwch y ddaear.pC [Dywedodd Solomon wrth Dduw, "Buost yn ffyddlon iawn i'm tad Dafydd, a gwnaethost fi yn frenin yn ei le.dB CY noson honno ymddangosodd Duw i Solomon a dweud wrtho, "Gofyn beth bynnag a fynni gennyf."A yAeth Solomon i fyny at yr allor bres gerbron yr ARGLWYDD ym mhabell y cyfarfod, ac offrymodd arni fil o boethoffrymau.@ Yno, o flaen tabernacl yr ARGLWYDD, yr oedd yr allor bres a wnaeth Besalel fab Uri, fab Hur; ac fe nesaodd Solomon a'r gynulleidfa ati.? Ond yr oedd arch Duw wedi ei chludo gan Ddafydd o Ciriath-jearim i'r lle a ddarparodd ar ei chyfer, sef y babell a gododd yn Jerwsalem.> 7Yna fe aeth ef a'r gynulleidfa i gyd i'r uchelfa yn Gibeon, oherwydd yno yr oedd pabell cyfarfod Duw, a wnaeth Moses gwas yr ARGLWYDD yn yr anialwch.= Cyfarchodd Solomon holl Israel, capteiniaid y miloedd a'r cannoedd, y barnwyr a phob tywysog a phenteulu trwy Israel gyfan. B ~}}|||{3zzzzpzMzyyxxwvvFuuu t8ssrrqrq-ponnImllkjjkii7hh{gg=ffQedcc"ba*`~`_S^^]]]\\![[.ZZ\YY+WW VVBU TTSORRQQ@PPTOONZMuMLL/KKVJII`HHGGAFEExDDCcBAA@@r??,>> =<<;;K::49v88877Q7668554Y33211B0//H.s.-J,++^**)((q''q&&M%%$$*#G"" !k! ]4;j tP[v>   Y  3kBj }Bu farw Jehosaffat, a chladdwyd ef gyda'i ragflaenwyr yn ninas ei dad Dafydd, a daeth ei fab Jehoram yn frenin yn ei le.Vi%%Ond proffwydodd Elieser fab Dodafa o Maresa yn erbyn Jehosaffat, a dweud, "Am i ti wneud cynghrair ag Ahaseia, fe ddryllia yr ARGLWYDD dy waith." Felly dinistriwyd y llongau, ac ni allent hwylio i Tarsis.[h/$Cydweithiodd ag ef i wneud llongau i fynd i Tarsis, a'u hadeiladu yn Esion-Geber.igK#Wedi hyn gwnaeth Jehosaffat brenin Jwda gynghrair �'r drwg-weithredwr, Ahaseia brenin Israel.&fE"Y mae gweddill hanes Jehosaffat, o'r dechrau i'r diwedd, wedi ei ysgrifennu yng nghronicl Jehu fab Hanani, sydd wedi ei gynnwys yn Llyfr Brenhinoedd Israel.neU!Er hynny, ni symudwyd yr uchelfeydd, ac nid oedd y bobl eto wedi gosod eu bryd ar Dduw eu hynafiaid.mdS Dilynodd lwybr ei dad Asa yn hollol ddiwyro, a gwneud yr hyn oedd yn uniawn yng ngolwg yr ARGLWYDD.5ccTeyrnasodd Jehosaffat ar Jwda. Pymtheg ar hugain oedd ei oed pan ddaeth i'r orsedd, a theyrnasodd am bum mlynedd ar hugain yn Jerwsalem. Asuba ferch Silhi oedd enw ei fam.mbSFelly cafodd teyrnas Jehosaffat heddwch, a rhoddodd ei Dduw lonydd iddo oddi wrth bawb o'i amgylch.yakDaeth ofn Duw ar holl deyrnasoedd y gwledydd pan glywsant fod yr ARGLWYDD wedi ymladd yn erbyn gelynion Israel.V`%daethant i du375?'r ARGLWYDD yn Jerwsalem gyda nablau, telynau a thrwmpedau.%_CYna dychwelodd holl filwyr Jwda a Jerwsalem dan arweiniad Jehosaffat i Jerwsalem mewn llawenydd, am i'r ARGLWYDD roi buddugoliaeth iddynt dros eu gelynion;^Ar y pedwerydd dydd daethant ynghyd i ddyffryn Beracha; am iddynt fendithio'r ARGLWYDD yno, gelwir y lle yn ddyffryn Beracha hyd heddiw.a];Daeth Jehosaffat a'i filwyr i'w hysbeilio, a chawsant arnynt lawer o olud a gwisgoedd, ac eiddo gwerthfawr. Yr oedd ganddynt fwy o ysbail nag y gallent ei gario, ac am fod cymaint ohono buont am dridiau yn ei gludo.\-Pan gyrhaeddodd Jwda wylfa ger yr anialwch, a throi i edrych ar y fintai, gwelsant gyrff y meirw ar y llawr ym mhobman; nid oedd neb wedi dianc.[7Trodd yr Ammoniaid a'r Moabiaid i ymosod ar drigolion Mynydd Seir, a'u difa'n llwyr; ac wedi iddynt eu difodi hwy aethant ymlaen i ddifetha'i gilydd.Gosododd farnwyr ar y wlad, un ymhob un o ddinasoedd caerog Jwda,)=KYr oedd Jehosaffat yn byw yn Jerwsalem, ond yn dal i fynd allan ymysg y bobl o Beerseba hyd fynydd-dir Effraim, a dod � hwy'n �l at ARGLWYDD Dduw eu tadau.y<kEto, y mae daioni ynot, oherwydd fe dynnaist ymaith ddelwau Asera o'r wlad, a rhoddaist dy fryd ar geisio Duw."9;kA daeth Jehu fab Hanani y gweledydd allan i'w gyfarfod a dweud wrtho, "A wyt ti'n ymhyfrydu mewn cynorthwyo'r annuwiol a'r rhai sy'n cas�u'r ARGLWYDD? Daw llid arnat am hyn.N: Dychwelodd Jehosaffat brenin Jwda yn ddiogel i'w du375? yn Jerwsalem.91"Ond ffyrnigodd y frwydr y diwrnod hwnnw, a bu raid i frenin Israel aros yn ei gerbyd yn wynebu'r Syriaid hyd yr hwyr; yna ar fachlud haul bu farw.X8)!A thynnodd rhywun ei fwa ar antur, a tharo brenin Israel rhwng y darnau cyswllt a'r llurig. A dywedodd yntau wrth yrrwr ei gerbyd, "Tro'n �l, a dwg fi allan o'r rhengoedd, oherwydd rwyf wedi fy nghlwyfo."]73 A phan welodd capteiniaid y cerbydau nad brenin Israel oedd, gadawsant lonydd iddo._67A phan welodd capteiniaid y cerbydau Jehosaffat, dywedasant, "Hwn yn sicr yw brenin Israel." Yna troesant i ymladd ag ef; ond rhoddodd Jehosaffat waedd, a chynorthwyodd yr ARGLWYDD Dduw ef trwy eu hudo oddi wrtho.5Yr oedd brenin Syria wedi gorchymyn i gapteiniaid ei gerbydau, "Peidiwch ag ymladd � neb, bach na mawr, ond � brenin Israel yn unig."B4}A dywedodd brenin Israel wrth Jehosaffat, "Yr wyf fi am newid fy nillad cyn mynd i'r frwydr, ond gwisg di dy ddillad brenhinol." Newidiodd brenin Israel ei wisg, ac aethant i'r frwydr.M3Aeth brenin Israel a Jehosaffat brenin Jwda i fyny i Ramoth-gilead.s2_Ac meddai Michea, "Os llwyddi i ddod yn �l, ni lefarodd yr ARGLWYDD drwof; gwrandewch chwi bobl i gyd."+1Oa dywedwch wrthynt, 'Fel hyn y dywed y brenin: Rhowch hwn yng ngharchar, a bwydwch ef �'r dogn prinnaf o fara a du373?r nes imi ddod yn �l yn llwyddiannus.'"r0]A dywedodd brenin Israel, "Ewch � Michea a'i roi yng ngofal Amon, rheolwr y dref, a Joas mab y brenin,n/UDywedodd Michea, "Cei weld ar y dydd hwnnw pan fyddi'n ceisio ymguddio yn yr ystafell nesaf i mewn." .Nesaodd Sedeceia fab Cenaana a rhoi cernod i Michea, a dweud, "Sut yr aeth ysbryd yr ARGLWYDD oddi wrthyf fi i lefaru wrthyt ti?"-Yn awr, rhoddodd yr ARGLWYDD ysbryd celwyddog yng ngenau dy broffwydi hyn; y mae'r ARGLWYDD wedi llunio drwg ar dy gyfer.",-Dywedodd yntau, 'Af allan a bod yn ysbryd celwyddog yng ngenau ei broffwydi i gyd.' Yna dywedodd wrtho, 'Fe lwyddi di i'w hudo; dos a gwna hyn.'~+uond dyma un ysbryd yn sefyll allan o flaen yr ARGLWYDD ac yn dweud, 'Fe'i hudaf fi ef'. Ac meddai'r ARGLWYDD, 'Sut?'*A dywedodd yr ARGLWYDD, 'Pwy a fedr hudo Ahab i frwydro a chwympo yn Ramoth-gilead?' Ac yr oedd un yn dweud fel hyn, a'r llall fel arall;+)OA dywedodd Michea, "Am hynny, gwrandewch air yr ARGLWYDD; gwelais yr ARGLWYDD yn eistedd ar ei orsedd, gyda holl lu'r nef yn sefyll ar y dde ac ar y chwith iddo.}(sDywedodd brenin Israel wrth Jehosaffat, "Oni ddywedais wrthyt na fyddai'n proffwydo da i mi, ond yn hytrach ddrwg?"Y'+Yna dywedodd Michea: "Gwelais Israel oll wedi eu gwasgaru ar y bryniau fel defaid heb fugail ganddynt. A dywedodd yr ARGLWYDD, 'Nid oes feistr ar y rhain; felly bydded iddynt ddychwelyd adref mewn heddwch.'" &Ond dywedodd y brenin wrtho, "Pa sawl gwaith yr wyf wedi dy dynghedu i beidio � dweud dim ond y gwir wrthyf yn enw'r ARGLWYDD?"8%iDaeth at y brenin, a dywedodd y brenin wrtho, "Michea, a awn ni i Ramoth-gilead i ryfel, ai peidio?" A dywedodd wrtho, "Ewch i fyny a llwyddo; fe'u rhoddir hwy yn eich llaw."j$M Atebodd Michea, "Cyn wired � bod yr ARGLWYDD yn fyw, yr hyn a ddywed fy Nuw wrthyf a lefaraf."Q# Dywedodd y negesydd a aeth i'w alw wrth Michea, "Edrych yn awr, y mae'r proffwydi'n unfrydol yn proffwydo llwyddiant i'r brenin. Bydded dy air dithau fel gair un ohonynt hwy, a phroffwyda lwyddiant.""/ Ac yr oedd yr holl broffwydi'n proffwydo felly ac yn dweud, "Dos i fyny i Ramoth-gilead a llwydda; bydd yr ARGLWYDD yn ei rhoi yn llaw'r brenin."!! Gwnaeth Sedeceia fab Cenaana gyrn haearn, a dweud, "Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: 'Gyda'r rhain byddi'n cornio'r Syriaid nes iti eu difa.'"? w Yr oedd brenin Israel a Jehosaffat brenin Jwda yn eu gwisgoedd brenhinol yn eistedd ar eu gorseddau ar y llawr dyrnu wrth borth Samaria, gyda'r holl broffwydi'n proffwydo o'u blaen.a;Felly galwodd brenin Israel ar swyddog a dweud, "Tyrd � Michea fab Imla yma ar frys."  Ac meddai brenin Israel wrth Jehosaffat, "Oes, y mae un gu373?r eto i geisio'r ARGLWYDD drwyddo, Michea fab Imla. Ond y mae ef yn atgas gennyf am nad yw byth yn proffwydo lles i mi, dim ond drwg." Dywedodd Jehosaffat, "Peidied y brenin � dweud fel yna."c?Ond holodd Jehosaffat, "Onid oes yma broffwyd arall i'r ARGLWYDD, i ni ymgynghori ag ef?"_7Yna casglodd brenin Israel y proffwydi, pedwar cant ohonynt, a dweud wrthynt, "A ddylem fynd i fyny i ryfel yn erbyn Ramoth-gilead, ai peidio?" Dywedasant hwythau, "Dos i fyny, ac fe rydd Duw hi yn llaw'r brenin."Z-Ond ychwanegodd Jehosaffat wrth frenin Israel, "Cais yn gyntaf air yr ARGLWYDD."<qMeddai Ahab brenin Israel wrth Jehosaffat brenin Jwda, "A ddoi di gyda mi i Ramoth-gilead?" Atebodd yntau, "Yr wyf fi fel tydi, fy mhobl i fel dy bobl di; down gyda thi i ryfel."3_Ymhen rhai blynyddoedd fe aeth i lawr i Samaria at Ahab, a lladdodd yntau lawer o ddefaid a gwartheg iddo ef a'r bobl oedd gydag ef, a'i ddenu i ymosod ar Ramoth-gilead.e EYr oedd gan Jehosaffat olud a chyfoeth mawr iawn, ac yr oedd yn perthyn i Ahab trwy briodas.zmDyma'r rhai oedd yn gwasanaethu'r brenin, ar wah�n i'r rhai a osododd ef yn y dinasoedd caerog trwy holl Jwda.H yna Jehosabad, gyda chant wyth deg o filoedd yn barod i ryfel.NO Benjamin: y gwron Eliada, gyda dau gan mil yn cario bwa a tharian;lQyna Amaseia fab Sichri, a oedd yn gwasanaethu'r ARGLWYDD o'i wirfodd, gyda dau gan mil o wroniaid.Py nesaf ato ef, Jehohanan, y capten, gyda dau gant wyth deg o filoedd;  wedi eu rhestru yn �l eu tywythau fel hyn. O Jwda, swyddogion ar uned o fil: Adna yn ben, a chydag ef dri chan mil o wroniaid;:o Yr oedd ganddo hefyd filwyr nerthol yn Jerwsalem,! Aeth Jehosaffat o nerth i nerth. Adeiladodd gestyll a dinasoedd st�r yn Jwda, ac yr oedd yn gyfrifol am lawer o waith yn ninasoedd Jwda.:m Daeth rhai o'r Philistiaid ag anrhegion ac arian teyrnged i Jehosaffat; a daeth yr Arabiaid � diadelloedd, sef saith mil saith gant o hyrddod a saith mil saith gant o fychod.|q Daeth ofn yr ARGLWYDD ar holl deyrnasoedd y gwledydd o amgylch Jwda, ac ni ddaethant i ryfela yn erbyn Jehosaffat. ! Aeth y rhain i ddysgu yn Jwda, ac yr oedd llyfr cyfraith yr ARGLWYDD ganddynt; teithiasant trwy holl ddinasoedd Jwda gan hyfforddi'r bobl.) KGyda hwy fe aeth y Lefiaid Semaia, Nethaneia, Sebadeia, Asahel, Semiramoth, Jehonathan, Adoneia, Tobeia a Tob-adoneia, a hefyd yr offeiriaid Elisama a Jehoram. Yn nhrydedd flwyddyn ei deyrnasiad anfonodd ei dywysogion Ben-hail, Obadeia, Sechareia, Nethaneel a Michaia i ddysgu yn ninasoedd Jwda.n UDilynodd yr ARGLWYDD yn ffyddlon, a hefyd fe dynnodd ymaith o Jwda yr uchelfeydd a'r delwau o Asera. /Felly, sicrhaodd yr ARGLWYDD y frenhiniaeth yn llaw Jehosaffat, ac fe roddodd holl Jwda anrhegion iddo, nes bod ganddo olud a chyfoeth mawr iawn.lQa throi yn hytrach at Dduw ei hynafiaid a chadw ei orchmynion, a pheidio � dilyn esiampl Israel.ucA bu'r ARGLWYDD gyda Jehosaffat am iddo ddilyn llwybrau cynnar ei dad Dafydd a gwrthod ymofyn �'r Baalim,$ARhoddodd filwyr ym mhob un o ddinasoedd caerog Jwda, a gosod garsiynau yng ngwlad Jwda ac yn ninasoedd Effraim, sef y dinasoedd a gymerwyd gan ei dad Asa._ 9Daeth ei fab Jehosaffat yn frenin yn lle Asa, ac fe benderfynodd ef wrthsefyll Israel.`9Claddwyd ef yn y bedd a wnaeth iddo'i hun yn Ninas Dafydd, a'i roi i orwedd ar wely yn llawn peraroglau a phob math o ennaint wedi eu cymysgu'n ofalus gan y peraroglydd; a gwnaethant d�n mawr iawn i'w anrhydeddu.O Bu Asa farw; yn yr unfed flwyddyn a deugain o'i deyrnasiad y bu farw.?w Yn y bedwaredd flwyddyn ar bymtheg ar hugain o'i deyrnasiad dechreuodd Asa ddioddef yn enbyd o glefyd yn ei draed; ond yn ei waeledd fe geisiodd y meddygon yn hytrach na'r ARGLWYDD.jM Y mae hanes Asa, o'r dechrau i'r diwedd, wedi ei ysgrifennu yn llyfr brenhinoedd Jwda ac Israel.1 Gwylltiodd Asa wrth y gweledydd a'i roi yn y carchar, oherwydd yr oedd yn ddig wrtho am ddweud hyn. A'r pryd hwnnw fe orthrymodd Asa rai o'r bobl.K Oherwydd y mae llygaid yr ARGLWYDD yn tramwyo dros yr holl ddaear, i ddangos ei gryfder i'r sawl sy'n gwbl ymroddedig iddo. Buost yn ynfyd yn hyn o beth; felly, o hyn allan ymladd fydd dy ran."-~SOnid oedd yr Ethiopiaid a'r Libyaid yn llu aneirif a chanddynt lawer iawn o gerbydau a marchogion? Ond am i ti ymddiried yn yr ARGLWYDD, rhoddodd ef hwy yn dy law.L}Y pryd hwnnw daeth Hanani y gweledydd at Asa brenin Jwda, a dweud wrtho, "Am i ti ymddiried ym mrenin Syria, a gwrthod ymddiried yn yr ARGLWYDD dy Dduw, dihangodd byddin brenin Syria o'th afael.|Yna daeth y Brenin Asa � holl Jwda i gymryd y meini a'r coed oedd gan Baasa yn adeiladu Rama, a'u defnyddio i adeiladu Geba a Mispa.O{Pan glywodd Baasa, rhoddodd heibio adeiladu Rama a gadawodd y gwaith.2z]Gwrandawodd Ben-hadad ar y Brenin Asa, ac anfon swyddogion ei gatrodau yn erbyn trefi Israel, i ymosod ar Ijon, Dan ac Abel-maim, ac ar holl ddinasoedd st�r Nafftali.=ysBydded cyfamod rhyngof fi a thi, fel yr oedd rhwng fy nhad a'th dad. Rwy'n anfon atat arian ac aur; tor dy gyfamod gyda Baasa brenin Israel er mwyn iddo gilio'n �l oddi wrthyf."/xWCymerodd Asa arian ac aur allan o drysorfeydd tu375?'r ARGLWYDD a thu375?'r brenin, a'u hanfon i Ben-hadad brenin Syria, a oedd yn byw yn Namascus; a dywedodd wrtho,/w YYn yr unfed flwyddyn ar bymtheg ar hugain o deyrnasiad Asa, daeth Baasa brenin Israel yn erbyn Jwda ac adeiladu Rama, rhag gadael i neb fynd a dod at Asa brenin Jwda.OvAc ni bu rhyfel hyd y bymthegfed flwyddyn ar hugain o deyrnasiad Asa.duADygodd i du375?'r ARGLWYDD yr addunedau o arian, aur a llestri a addawodd ei dad ac yntau.etCNi symudwyd yr uchelfeydd o Israel; eto yr oedd calon Asa yn berffaith gywir ar hyd ei oes.6seYna fe ddiswyddodd y Brenin Asa ei fam Maacha o fod yn fam frenhines, am iddi lunio ffieiddbeth ar gyfer Asera. Drylliodd Asa ei delw yn ddarnau, a'i llosgi yn nant Cidron.PrGorfoleddodd holl Jwda o achos y llw, am iddynt ei dyngu �'u holl galon; ceisiasant yr ARGLWYDD o'u gwirfodd, a datguddiodd yntau ei hun iddynt. Felly rhoes yr ARGLWYDD lonydd iddynt oddi amgylch.RqTyngasant i'r ARGLWYDD � llais uchel a bloedd, a thrwmpedau ac utgyrn.py Yr oedd pwy bynnag a wrthodai geisio ARGLWYDD Dduw Israel i'w roi i farwolaeth, boed fach neu fawr, gu373?r neu wraig.foE Gwnaethant gyfamod i geisio ARGLWYDD Dduw eu hynafiaid �'u holl galon ac �'u holl enaid.wng Y diwrnod hwnnw aberthasant i'r ARGLWYDD saith gant o wartheg a saith mil o ddefaid o'r anrhaith a ddygasant.`m9 Daethant ynghyd i Jerwsalem yn y trydydd mis o'r bymthegfed flwyddyn o deyrnasiad Asa.al; Casglodd ynghyd holl Jwda a Benjamin, a phob dieithryn o Effraim, Manasse a Simeon oedd yn byw gyda hwy, oherwydd yr oedd llawer iawn o Israeliaid wedi dod i lawr at Asa pan welsant fod yr ARGLWYDD ei Dduw gydag ef.(kIPan glywodd Asa y geiriau hyn, sef y broffwydoliaeth gan Asareia fab Oded y proffwyd, fe ymwrolodd. Ysgubodd ymaith y pethau ffiaidd o holl wlad Jwda a Benjamin, ac o'r dinasoedd a enillodd ym mynydd-dir Effraim, ac ad-newyddodd allor yr ARGLWYDD a safai o flaen porth teml yr ARGLWYDD.ejCOnd byddwch chwi'n wrol! Peidiwch � llaesu dwylo, oherwydd fe gewch wobr am eich gwaith."ci?dinistrid cenedl gan genedl, a dinas gan ddinas, am fod Duw yn eu poeni � phob aflwydd.}hsYn y cyfnod hwnnw nid oedd heddwch i neb yn ei fywyd beunyddiol, am fod trigolion y gwledydd mewn ymrafael parhaus;igKYn eu trybini dychwelsant at ARGLWYDD Dduw Israel, a'i geisio, ac amlygodd yntau ei hun iddynt.[f/Am amser maith bu Israel heb y gwir Dduw, heb offeiriad i'w dysgu a heb gyfraith.yekac fe aeth allan i gyfarfod Asa, a dweud wrtho, "O Asa, a holl Jwda a Benjamin, gwrandewch arnaf fi. Bydd yr ARGLWYDD gyda chwi os byddwch chwi gydag ef. Os ceisiwch ef, fe'i cewch; ond os cefnwch arno, bydd yntau yn cefnu arnoch chwithau.-d WDaeth ysbryd Duw ar Asareia fab Oded,cyYmosodasant hefyd ar gorlannau'r anifeiliaid a chario ymaith lawer o ddefaid a chamelod, ac yna dychwelyd i Jerwsalem.Bb}Casglodd gwu375?r Jwda anrhaith mawr iawn, a choncro'r holl ddinasoedd o gwmpas Gerar, am fod ofn yr ARGLWYDD arnynt. Anrheithiasant yr holl ddinasoedd am fod ysbail mawr iawn ynddynt.a) gydag Asa a'i fyddin yn eu herlid, hyd at Gerar, lle syrthiodd cymaint ohonynt o flaen yr ARGLWYDD a'i fyddin fel na allent adennill eu nerth.W`' Felly, gorchfygodd yr ARGLWYDD yr Ethiopiaid o flaen Asa a Jwda. Fe ffoesant,3__ Galwodd Asa ar yr ARGLWYDD ei Dduw a dweud, "O ARGLWYDD, nid oes neb fel ti i gynorthwyo'r gwan yn erbyn y cryf; cynorthwya ni, O ARGLWYDD ein Duw, oherwydd yr ydym yn ymddiried ynot, ac yn dy enw di y daethom yn erbyn y dyrfa hon. O ARGLWYDD, ein Duw ni wyt ti; na fydded i neb gystadlu � thi."{^o Pan gyrhaeddodd Maresa, daeth Asa allan yn ei erbyn, a pharatoesant i ymladd yn nyffryn Seffatha, yn ymyl Maresa.]]3 Daeth Sera yr Ethiopiad yn eu herbyn gyda byddin o filiwn, a thri chant o gerbydau.E\Yr oedd gan Asa fyddin o dri chan mil o wu375?r Jwda yn dwyn tarian a gwaywffon, a dau gant a phedwar ugain mil o wu375?r Benjamin yn dwyn tarian a thynnu bwa; yr oeddent oll yn wroniaid.>[uDywedodd wrth Jwda, "Gadewch i ni adeiladu'r dinasoedd hyn a'u hamgylchu � muriau gyda thyrau, a dorau a barrau. Y mae'r wlad yn dal yn agored o'n blaen am i ni geisio'r ARGLWYDD ein Duw. Yr ydym ni wedi ei geisio ef, ac y mae yntau wedi rhoi heddwch i ni oddi amgylch." Felly, adeiladodd y bobl a llwyddo.3Z_Adeiladodd ddinasoedd caerog yn Jwda tra oedd y wlad yn cael llonydd, ac ni fu rhyfel yn ei erbyn yn ystod y blynyddoedd hynny am fod yr ARGLWYDD wedi rhoi heddwch iddo.wYgac fe symudodd ymaith o holl ddinasoedd Jwda yr uchelfeydd a'r allorau. Cafodd y deyrnas lonydd yn ei oes ef.^X5Anogodd Jwda i geisio ARGLWYDD Dduw eu hynafiaid a chadw'r gyfraith a'r gorchmynion,nWUSymudodd ymaith allorau'r duwiau dieithr a'r uchelfeydd, a dryllio'r colofnau a chwalu delwau Asera.OVGwnaeth Asa yr hyn oedd dda ac uniawn yng ngolwg yr ARGLWYDD ei Dduw.U 5Pan fu farw Abeia, a'i gladdu yn Ninas Dafydd, daeth ei fab Asa yn frenin yn ei le. Yn ystod ei deyrnasiad ef cafodd y wlad lonydd am ddeng mlynedd.nTU Y mae gweddill hanes Abeia, yr hyn a wnaeth ac a ddywedodd, yn ysgrifenedig yn llyfr y proffwyd Ido.{So Ond cryfhaodd Abeia; priododd bedair ar ddeg o wragedd, a chenhedlu dau fab ar hugain ac un ar bymtheg o ferched.sR_ Ni lwyddodd Jeroboam i adennill ei nerth yn ystod teyrnasiad Abeia; trawyd ef gan yr ARGLWYDD, a bu farw.qQ[ Ymlidiodd Abeia ar �l Jeroboam a chymryd oddi arno ddinasoedd Bethel, Jesana ac Effraim a'u pentrefi. P Darostyngwyd yr Israeliaid y pryd hwnnw, a chafodd byddin Jwda fuddugoliaeth am iddynt ymddiried yn ARGLWYDD Dduw eu hynafiaid.pOY Lladdodd Abeia a'i filwyr lawer iawn ohonynt; syrthiodd yn gelain bum can mil o wu375?r dethol Israel.VN% Ffodd yr Israeliaid o flaen gwu375?r Jwda, ac fe roddodd Duw hwy yn eu llaw.BM} yna galwasant ar yr ARGLWYDD, ac fe ganodd yr offeiriaid y trwmpedau, a bloeddiodd gwu375?r Jwda. Pan floeddiodd gwu375?r Jwda, trawodd Duw Jeroboam a holl Israel o flaen Abeia a Jwda.bL= Troes gwu375?r Jwda, a gweld y byddai'n rhaid iddynt ymladd o'r tu blaen ac o'r tu �l;(KI Anfonodd Jeroboam rai o'u hamgylch i ymguddio ac ymosod arnynt o'r tu �l; felly, tra oedd rhai o flaen Jwda, yr oedd y lleill mewn cuddfan y tu cefn iddynt.RJ Wele, y mae Duw gyda ni i'n harwain, a'i offeiriaid � thrwmpedau yn galw brwydr yn eich erbyn. Bobl Israel, peidiwch ag ymladd yn erbyn ARGLWYDD Dduw eich hynafiaid, oherwydd ni fyddwch yn llwyddo."I5 Y maent yn llosgi poethoffrymau ac arogldarth peraidd i'r ARGLWYDD bob bore a hwyr, ac yn trefnu'r bara gosod ar y bwrdd dihalog a chynnau'r lampau yn y canhwyllbren aur bob prynhawn. Oherwydd yr ydym ni'n dal i wasanaethu'r ARGLWYDD ein Duw; ond yr ydych chwi wedi ei wrthod.*HM Ond yr ARGLWYDD yw ein Duw ni, ac nid ydym wedi ei wrthod; meibion Aaron yw'r offeiriaid sydd gennym ni yn gwasanaethu'r ARGLWYDD, a'r Lefiaid yn eu cynorthwyo.G+ Onid ydych wedi diarddel offeiriaid yr ARGLWYDD, meibion Aaron, a'r Lefiaid, ac ethol eich offeiriaid eich hunain, fel y gwna pobl gwledydd eraill? Y mae pwy bynnag sy'n dod i'w gysegru ei hun � bustach ifanc a saith o hyrddod yn mynd yn offeiriad i'r un nad yw'n dduw.KF Yn awr, yr ydych chwi'n bwriadu gwrthsefyll teyrnas yr ARGLWYDD, sydd wedi ei rhoi i feibion Dafydd, am eich bod yn niferus iawn ac yn berchen ar y lloi aur a wnaeth Jeroboam yn dduwiau i chwi.E a chasglu ato ddihirod ofer, a fu'n herio Rehoboam fab Solomon, pan oedd yn llanc ifanc ofnus a heb fod yn ddigon cryf i'w gwrthsefyll.^D5 Ond gwrthryfelodd Jeroboam fab Nebat, gwas Solomon fab Dafydd, yn erbyn ei arglwydd,C Oni wyddoch fod ARGLWYDD Dduw Israel wedi rhoi i Ddafydd a'i feibion yr hawl i deyrnasu am byth ar Israel trwy gyfamod halen?vBe Safodd Abeia ar Fynydd Semaraim ym mynydd-dir Effraim a dweud, "Gwrandewch arnaf fi, Jeroboam a holl Israel.AA{ Bu rhyfel rhwng Abeia a Jeroboam; aeth Abeia i'r frwydr gyda byddin o filwyr dewr, pedwar can mil o wu375?r dethol, a daeth Jeroboam i'w gyfarfod gydag wyth can mil o wroniaid dethol.a@; Teyrnasodd am dair blynedd yn Jerwsalem, a Michaia ferch Uriel o Gibea oedd enw ei fam.U? % Yn y ddeunawfed flwyddyn i'r Brenin Jeroboam, daeth Abeia yn frenin ar Jwda.e>C Pan fu farw Rehoboam, claddwyd ef yn Ninas Dafydd, a daeth Abeia ei fab yn frenin yn ei le.H= Ac onid yw hanes Rehoboam, o'r dechrau i'r diwedd, yn ysgrifenedig yng nghroniclau ac achau Semaia y proffwyd ac Ido y gweledydd? Bu rhyfeloedd rhwng Rehoboam a Jeroboam trwy gydol yr amser.Y<+ Ond fe wnaeth y brenin ddrwg trwy beidio � rhoi ei fryd ar geisio'r ARGLWYDD.1;[ Sicrhaodd y Brenin Rehoboam ei afael ar Jerwsalem a theyrnasu yno. Yr oedd yn un a deugain oed pan ddechreuodd deyrnasu, a bu'n frenin am ddwy flynedd ar bymtheg yn Jerwsalem, y ddinas a ddewisodd yr ARGLWYDD allan o holl lwythau Israel i osod ei enw yno. Naama yr Ammones oedd enw mam Rehoboam.:{ A phan ymostyngodd, fe drodd yr ARGLWYDD ei lid oddi wrtho, a pheidio �'i lwyr ddinistrio. Yna daeth ffyniant i Jwda.z9m Bob tro yr �i'r brenin i du375?'r ARGLWYDD, fe dd�i'r gwarchodlu a'u cyrchu, ac yna eu dychwelyd i'r wardws.8 Yn eu lle gwnaeth y Brenin Rehoboam darianau pres, a'u rhoi yng ngofal swyddogion y gwarchodlu oedd yn gwylio porth tu375?'r brenin.57c Yna daeth Sisac brenin yr Aifft i fyny yn erbyn Jerwsalem a dwyn holl drysorau tu375?'r ARGLWYDD a thrysorau tu375?'r brenin, a dwyn hefyd y tarianau aur a wnaeth Solomon. 6 Er hynny, fe fyddant yn weision iddo, er mwyn iddynt wybod y gwahaniaeth rhwng fy ngwasanaethu i a gwasanaethu teyrnasoedd y byd."[5/ A phan welodd yr ARGLWYDD iddynt ymostwng, daeth gair yr ARGLWYDD at Semaia a dweud, "Am iddynt ymostwng ni ddifethaf hwy, ond rhoddaf gyfle iddynt ddianc, ac ni thywelltir fy llid ar Jerwsalem trwy law Sisac.\41 Yna fe ymostyngodd tywysogion Israel a'r brenin, a dweud, "Cyfiawn yw'r ARGLWYDD."3 Yna daeth y proffwyd Semaia at Rehoboam a thywysogion Jwda, a oedd wedi ymgasglu yn Jerwsalem o achos Sisac, a dywedodd wrthynt, "Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: 'Yr ydych chwi wedi cefnu arnaf fi; felly yr wyf finnau wedi cefnu arnoch chwi a'ch rhoi yn llaw Sisac.'"B2 Cymerodd ddinasoedd caerog Jwda a chyrhaeddodd Jerwsalem.1 gyda mil a dau gant o gerbydau a thrigain mil o farchogion; daeth hefyd lu aneirif o Libyaid, Suciaid ac Ethiopiaid gydag ef o'r Aifft.0 Am iddynt fod yn anffyddlon i'r ARGLWYDD, ym mhumed flwyddyn y Brenin Rehoboam, daeth Sisac brenin yr Aifft i fyny yn erbyn Jerwsalem/ } Ar �l i Rehoboam wneud ei frenhiniaeth yn gadarn a sicr, fe gefnodd ef a holl Israel gydag ef ar gyfraith yr ARGLWYDD.0.Y Bu'n ddigon doeth i wasgaru ei feibion trwy'r holl ddinasoedd caerog yn nhiriogaeth Jwda a Benjamin. Darparodd yn hael ar eu cyfer a cheisiodd lawer o wragedd iddynt.b-= Gosododd Rehoboam Abeia fab Maacha yn bennaeth ar ei frodyr, er mwyn ei wneud yn frenin.d,A Yr oedd Rehoboam yn caru Maacha ferch Absalom yn fwy na'i holl wragedd a'i ordderchwragedd. Yr oedd ganddo ddeunaw o wragedd a thrigain o ordderchwragedd, ac fe genhedlodd wyth ar hugain o feibion a thrigain o ferched.n+U Ar ei h�l hi, fe gymerodd Maacha ferch Absalom, a rhoes hithau iddo Abeia, Attai, Sisa a Selomith.=*u ac fe roes iddo feibion, sef Jeus, Samareia a Saham.r)] Priododd Rehoboam � Mahalath; merch i Jerimoth fab Dafydd ac i Abihail ferch Eliab, fab Jesse oedd hi,(/ Felly cryfhasant frenhiniaeth Jwda, a chadarnhau Rehoboam fab Solomon am dair blynedd, gan ddilyn yn llwybrau Dafydd a Solomon trwy'r cyfnod hwn.%'C A daeth pawb o lwythau Israel, a oedd yn awyddus i geisio ARGLWYDD Dduw Israel, ar �l y Lefiaid i Jerwsalem er mwyn aberthu i ARGLWYDD Dduw eu hynafiaid.s&_ ac wedi penodi ei offeiriaid ei hun ar gyfer yr uchelfeydd ac ar gyfer y bychod geifr a'r lloi a luniodd.4%a oherwydd yr oedd y Lefiaid wedi gadael eu cytir a'u tiriogaeth a dod i Jwda a Jerwsalem, am fod Jeroboam a'i feibion wedi eu rhwystro rhag bod yn offeiriaid i'r ARGLWYDD,]$3 Daeth yr offeiriaid a'r Lefiaid ato o ble bynnag yr oeddent yn byw yn Israel gyfan;# Gwnaeth bob dinas yn amddiffynfa gadarn iawn ac yn lle i gadw tarianau a gwaywffyn. Felly daliodd ei afael ar Jwda a Benjamin.Y"+ Cryfhaodd y caerau a rhoi rheolwyr ynddynt, a hefyd st�r o fwyd, olew a gwin.F! Sora, Ajalon a Hebron, sef dinasoedd caerog Jwda a Benjamin. ; Adoraim, Lachis, Aseca,3 Gath, Maresa, Siff,!= Beth-sur, Socho, Adulam,+Q Adeiladodd Bethlehem, Etam, Tecoa,O Arhosodd Rehoboam yn Jerwsalem, ac adeiladu dinasoedd caerog yn Jwda.fE 'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Peidiwch � mynd i ryfela yn erbyn eich perthnasau; ewch yn �l adref bob un, gan mai oddi wrthyf fi y daw hyn.'" A gwrandawsant ar eiriau'r ARGLWYDD, a pheidio � mynd yn erbyn Jeroboam._7 Dywed wrth Rehoboam fab Solomon, brenin Jwda, ac wrth holl Israel yn Jwda a Benjamin,;q Ond daeth gair yr ARGLWYDD at Semeia, gu373?r Duw:I Pan ddychwelodd Rehoboam i Jerwsalem, galwodd ynghyd dylwythau Jwda a Benjamin, cant a phedwar ugain o filoedd o ryfelwyr dethol, i ryfela yn erbyn Israel i adennill y frenhiniaeth i Rehoboam.M Ac y mae Israel mewn gwrthryfel yn erbyn llinach Dafydd hyd heddiw.;o Pan anfonodd y brenin atynt Adoram, goruchwyliwr y llafur gorfod, llabyddiodd yr Israeliaid ef a'i ladd; ond llwyddodd y Brenin Rehoboam i gyrraedd ei gerbyd a ffoi i Jerwsalem.pY Yna aeth Israel adref. Ond yr oedd rhai Israeliaid yn byw yn nhrefi Jwda, a Rehoboam yn frenin arnynt.pY A phan welodd holl Israel nad oedd y brenin am wrando arnynt, daeth ateb oddi wrth y bobl at y brenin: "Pa ran sydd i ni yn Nafydd? Nid oes gyfran inni ym mab Jesse. Adref i'th bebyll, Israel! Edrych at dy du375? dy hun, Ddafydd!" S~~}||Y{{ezz3ywxx?ww;vmvu9tgserrbqq*p*o^nmmkkNjjiChhgYfeedscchbRaV``_^^,]H\\S[[[CZlYXXXWV}UTSS:RRIQQ!PONNMAL#KJJ1IIdHEG FFErDDCCBPA@??Q>Y==1<<;;::9b988O77@66 55+4322210//r.W-k,++J*))V((_'n'&&%%$$#"" !} e}2kndC>w(mS 4 \  m8.iGorchmynnodd y Brenin Heseceia a'r swyddogion i'r Lefiaid foliannu'r ARGLWYDD yng ngeiriau Dafydd ac Asaff y gweledydd. Felly canasant fawl yn llawen, ac ymostwng ac ymgrymu.T-!Wedi gorffen offrymu, plygodd y brenin, a phawb oedd gydag ef, ac ymgrymu. , Yr oedd yr holl gynulleidfa yn ymgrymu, y cantorion yn canu a'r trwmpedau yn seinio; parhaodd y cwbl nes gorffen y poethoffrwm.B+}Rhoddodd Heseceia orchymyn i offrymu'r poethoffrwm ar yr allor; a phan ddechreuodd y poethoffrwm, fe ddechreuodd c�n i'r ARGLWYDD gyda'r trwmpedau ac offerynnau Dafydd brenin Israel.T*!Safodd y Lefiaid gydag offerynnau Dafydd, a'r offeiriaid gyda'r trwmpedau.j)MGosododd Heseceia y Lefiaid yn nhu375?'r ARGLWYDD gyda symbalau, nablau a thelynau yn �l gorchymyn Dafydd, a Gad gweledydd y brenin, a Nathan y proffwyd; gorchymyn oedd hwn a ddaeth oddi wrth yr ARGLWYDD trwy ei broffwydi.e(Cyna lladdodd yr offeiriaid hwy a chyflwyno'u gwaed yn aberth dros bechod ar yr allor, i wneud cymod dros holl Israel. Oherwydd gorchmynnodd y brenin y dylid offrymu poethoffrwm ac aberth dros bechod ar ran Israel gyfan.n'UDaethant � bychod yr aberth dros bechod o flaen y brenin a'r gynulleidfa, a gosod eu dwylo arnynt;1&[Felly lladdwyd y bustych, a derbyniodd yr offeiriaid eu gwaed a'i luchio yn erbyn yr allor; wedyn lladdwyd yr hyrddod a'r u373?yn, a lluchio'r gwaed yn erbyn yr allor.f%EDaethant � saith bustach, saith hwrdd, saith oen a saith bwch gafr yn aberth dros bechod ar ran y frenhiniaeth, y cysegr, a Jwda; a gorchmynnodd y brenin i'r offeiriaid, meibion Aaron, eu hoffrymu ar allor yr ARGLWYDD.q$[Yna cododd y Brenin Heseceia yn fore, a chynnull swyddogion y ddinas a mynd i fyny i du375?'r ARGLWYDD.:#mYr ydym hefyd wedi paratoi a chysegru'r holl lestri a daflwyd allan gan y Brenin Ahas yn ystod ei deyrnasiad, pan oedd yn anffyddlon; y maent yn awr o flaen allor yr ARGLWYDD."."UYna aethant i'r palas at y Brenin Heseceia, a dweud, "Yr ydym wedi puro tu375?'r ARGLWYDD drwyddo, a hefyd allor y poethoffrwm a bwrdd y bara gosod a'u holl lestri.!wDechreusant sancteiddio ar y dydd cyntaf o'r mis cyntaf, ac erbyn yr wythfed dydd o'r mis yr oeddent wedi cyrraedd cyntedd yr ARGLWYDD. Am wyth diwrnod buont yn sancteiddio tu375?'r ARGLWYDD, a gorffen ar yr unfed dydd ar bymtheg o'r mis cyntaf.F Aeth yr offeiriaid i mewn i du375?'r ARGLWYDD i'w buro; daethant � phopeth halogedig a oedd yn y deml allan i gwrt tu375?'r ARGLWYDD. Oddi yno aeth y Lefiaid � hwy allan i nant Cidron.Cynullasant eu cymrodyr ac ymgysegru; yna aethant i buro tu375?'r ARGLWYDD yn �l gorchymyn y brenin trwy air yr ARGLWYDD.LJehiel a Simei o deulu Heman, a Semaia ac Ussiel o deulu Jeduthun.O Simri a Jeiel o deulu Elisaffan, Sechareia a Mattaneia o deulu Asaff,I  Yna cododd y Lefiaid, sef Mahath fab Amasai a Joel fab Asareia o deulu'r Cohathiaid, Cis fab Abdi ac Asareia fab Jehaleleel o deulu Merari, Joa fab Simma ac Eden fab Joa o deulu'r Gersoniaid,- Felly, gymrodyr, peidiwch � bod yn esgeulus, oherwydd dewisodd yr ARGLWYDD chwi i sefyll ger ei fron er mwyn gweini arno ac arogldarthu iddo."yk Yn awr, yr wyf �'m bryd ar wneud cyfamod �'r ARGLWYDD, Duw Israel, er mwyn troi ei lid tanbaid oddi wrthym. Ystyriwch fel y syrthiodd ein hynafiaid trwy fin y cleddyf, ac fel yr aeth ein meibion, ein merched a'n gwragedd i gaethiwed o achos hyn.Felly daeth llid yr ARGLWYDD ar Jwda a Jerwsalem a'u gwneud yn destun arswyd, syndod a gwatwar, fel y gwelwch �'ch llygaid eich hun. Hefyd caeasant ddrysau'r cyntedd a diffodd y lampau; peidiasant ag arogldarthu ac offrymu poethoffrymau yn y cysegr i Dduw Israel.+Oherwydd troseddodd ein hynafiaid, a gwneud drwg yng ngolwg yr ARGLWYDD ein Duw, ei wrthod, a throi oddi wrth babell yr ARGLWYDD a chefnu arni..Ua dweud wrthynt, "Lefiaid, gwrandewch arnaf fi. Ym-gysegrwch yn awr, a chysegrwch du375?'r ARGLWYDD, Duw eich hynafiaid, a dewch � phob aflendid allan o'r cysegr.RCynullodd yr offeiriaid a'r Lefiaid yn y sgw�r ar yr ochr ddwyreiniol,oWYn y mis cyntaf o'r flwyddyn gyntaf o'i deyrnasiad agorodd ddrysau tu375?'r ARGLWYDD a'u hatgyweirio.c?Gwnaeth yr hyn oedd uniawn yng ngolwg yr ARGLWYDD, yn hollol fel y gwnaeth ei dad Dafydd. 1Pump ar hugain oed oedd Heseceia pan ddaeth yn frenin, a theyrnasodd am naw mlynedd ar hugain yn Jerwsalem. Abeia ferch Sechareia oedd enw ei fam.!Bu farw Ahas, a chladdwyd ef yn ninas Jerwsalem, ond ni roesant ef ym mynwent brenhinoedd Israel; yna teyrnasodd ei fab Heseceia yn ei le.Am weddill ei hanes, a'i holl arferion o'r dechrau i'r diwedd, y maent yn ysgrifenedig yn llyfr brenhinoedd Jwda ac Israel.Gwnaeth uchelfeydd i arogldarthu i dduwiau dieithr ym mhob un o ddinasoedd Jwda, ac fe gythruddodd ARGLWYDD Dduw ei dadau. )Casglodd Ahas lestri tu375? Dduw a'u malu'n chwilfriw; caeodd ddrysau tu375?'r ARGLWYDD a gwneud allorau iddo'i hun ym mhob congl o Jerwsalem.s _Aberthodd i dduwiau Damascus a oedd wedi ei orchfygu, a dweud, "Am fod duwiau brenhinoedd y Syriaid wedi eu cynorthwyo hwy, fe aberthaf fi iddynt er mwyn iddynt fy nghynorthwyo innau." Ond buont yn dramgwydd iddo ef ac i holl Israel.Y +Fel yr �i'n gyfyng arno, troseddai'r Brenin Ahas fwyfwy yn erbyn yr ARGLWYDD. Er i Ahas ysbeilio trysor tu375?'r ARGLWYDD, palas y brenin a thai'r swyddogion, a'i roi i frenin Asyria, ni fu hynny o gymorth iddo.\ 1Daeth Tiglath-pileser brenin Asyria ato, ond yn lle ei gynorthwyo fe wasgodd arno.-Yr oedd yr ARGLWYDD wedi darostwng Jwda o achos Ahas brenin Israel am iddo golli pob rheolaeth yn Jwda a throseddu'n enbyd yn erbyn yr ARGLWYDD.Cyr oedd y Philistiaid hefyd wedi anrheithio dinasoedd y Seffela a de Jwda a chymryd Beth-semes, Ajalon a Gederoth, a hefyd Socho, Timna a Gimso a'u pentrefi, ac wedi mynd i fyw ynddynt.U#Yr oedd yr Edomiaid wedi ymosod ar Jwda unwaith eto a chymryd caethgludion;X)Yr adeg honno anfonodd y Brenin Ahas neges at frenin Asyria i ofyn am gymorth.-SAeth y gwu375?r a enwyd eisoes i ofalu am y caethgludion: rhoesant ddillad ac esgidiau o'r ysbail i bawb oedd heb ddim, gofalu bod ganddynt fwyd a diod, rhoi ennaint iddynt, rhoi pob un oedd yn llesg ar asynnod a'u hanfon at eu brodyr i Jericho, dinas y palmwydd; ac yna dychwelyd i Samaria.dAFelly gadawodd y milwyr y caethgludion a'r ysbail o flaen y swyddogion a'r holl gynulliad.3 Dywedasant wrthynt, "Ni chewch ddod �'r caethgludion yma, oherwydd byddai'r hyn y bwriadwch chwi ei wneud yn ein harwain i droseddu yn erbyn yr ARGLWYDD, ac yn ychwanegu at ein pechodau a'n troseddau. Y mae ein trosedd eisoes yn fawr ac y mae llid tanbaid yn erbyn Israel."C Yna daeth rhai o benaethiaid pobl Effraim allan, sef Asareia fab Johanan, Berecheia fab Mesilemoth, Jehisceia fab Salum ac Amasa fab Hadlai, a gwrthwynebu y rhai oedd yn dod o'r frwydr. Yn awr gwrandewch arnaf fi. Anfonwch adref eich brodyr a gaethgludwyd gennych, oherwydd y mae llid tanbaid yr ARGLWYDD yn eich erbyn."&E Eich bwriad yn awr yw gorfodi pobl Jwda a Jerwsalem i fod yn weision a morynion i chwi. Onid ydych chwithau hefyd yn troseddu yn erbyn yr ARGLWYDD eich Duw?8~i Ond yr oedd yno broffwyd yr ARGLWYDD o'r enw Oded; aeth ef allan i gyfarfod �'r fyddin oedd yn dychwelyd i Samaria, a dweud wrthynt, "Gwrandewch! Am fod ARGLWYDD Dduw eich tadau yn ddig wrth Jwda y rhoddodd hwy yn eich llaw; ond yr ydych chwi wedi eu lladd mewn cynddaredd sy'n ymestyn hyd y nefoedd.}-Caethgludodd yr Israeliaid ddau gan mil o'u pobl, yn wragedd, meibion a merched, a chymryd llawer iawn o ysbail oddi arnynt a'i gludo i Samaria. | Lladdwyd Maaseia mab y brenin, Asricam llywodraethwr y palas, ac Elcana y nesaf at y brenin, gan Sichri, un o wroniaid Effraim.{%Yn wir, lladdodd Pecach fab Remaleia chwe ugain mil o wu375?r grymus yn Jwda mewn un diwrnod, am iddynt gefnu ar ARGLWYDD Dduw eu hynafiaid.pzYAm hynny rhoddodd yr ARGLWYDD ei Dduw ef yn llaw brenin Syria; gorchfygodd yntau ef a chaethgludo llawer iawn o'i bobl a mynd � hwy i Ddamascus. Rhoddwyd ef hefyd yn llaw brenin Israel, a gorchfygwyd ef ganddo mewn lladdfa fawr.hyIYr oedd yn aberthu ac yn arogldarthu yn yr uchelfeydd, ar y bryniau a than bob pren gwyrddlas.+xOarogldarthodd yn nyffryn Ben-hinnom, ac fe barodd i'w feibion fynd trwy d�n yn �l arfer ffiaidd y cenhedloedd a ddisodlodd yr ARGLWYDD o flaen yr Israeliaid.Nwond dilynodd esiampl brenhinoedd Israel. Gwnaeth ddelwau i'r Baalim,8v kUgain oed oedd Ahas pan ddaeth yn frenin, a theyrnasodd am un mlynedd ar bymtheg yn Jerwsalem. Ni wnaeth yr hyn oedd uniawn yng ngolwg yr ARGLWYDD fel y gwnaeth ei dad Dafydd,]u3 Bu farw Jotham, a chladdwyd ef yn Ninas Dafydd, a theyrnasodd ei fab Ahas yn ei le.otWPump ar hugain oedd ei oed pan ddaeth yn frenin, a theyrnasodd am un mlynedd ar bymtheg yn Jerwsalem.~suAm weddill hanes Jotham, ei holl ryfeloedd a'i arferion, y maent yn ysgrifenedig yn llyfr brenhinoedd Israel a Jwda.Yr+Ymgryfhaodd Jotham am iddo drefnu ei fywyd yn �l ewyllys yr ARGLWYDD ei Dduw.mqSBrwydrodd yn erbyn yr Ammoniaid a'u brenin, a'u trechu. Y flwyddyn honno rhoddodd yr Ammoniaid iddo gan talent o arian, deng mil corus o wenith a deng mil corus o haidd; rhoesant yr un faint iddo yn yr ail a'r drydedd flwyddyn.bp=Adeiladodd ddinasoedd hefyd ym mynydd-dir Jwda, a chaerau a thyrau ar y bryniau coediog.oeto yr oedd y bobl yn dal i fyw yn llygredig. Ef a adeiladodd Borth Uchaf tu375?'r ARGLWYDD, ac atgyweirio rhan fawr o fur yr Offel.nGwnaeth yr hyn oedd uniawn yng ngolwg yr ARGLWYDD, yn hollol fel y gwnaeth ei dad Usseia, ar wah�n i fynd i mewn i deml yr ARGLWYDD;m 'Pump ar hugain oed oedd Jotham pan ddaeth yn frenin, a theyrnasodd am un mlynedd ar bymtheg yn Jerwsalem. Jerusa ferch Sadoc oedd enw ei fam.Bl}Bu farw Usseia, a chladdwyd ef gyda'i ragflaenwyr mewn man claddu yn perthyn i'r brenhinoedd, oherwydd dywedasant, "Yr oedd yn wahan-glwyfus." A daeth ei fab Jotham yn frenin yn ei le.lkQAm weddill hanes Usseia, o'r dechrau i'r diwedd, fe'i hysgrifennwyd gan y proffwyd Eseia fab Amos.j5Aeth yntau allan ar frys, oherwydd i'r ARGLWYDD ei daro. A bu'r Brenin Usseia yn wahanglwyfus hyd ddydd ei farw, yn byw o'r neilltu yn ei du375? o achos y gwahanglwyf, ac wedi ei dorri allan o du375?'r ARGLWYDD. Daeth Jotham ei fab i oruchwylio'r palas ac i reoli pobl y wlad. iEdrychodd Asareia yr archoffeiriad a'r holl offeiriaid arno a gweld y gwahanglwyf ar ei dalcen, a gwnaethant iddo frysio oddi yno.hhIFfromodd Usseia. Yn ei law yr oedd thuser i arogldarthu, ac fel yr oedd yn ffromi wrth yr offeiriaid fe dorrodd gwahanglwyf allan ar ei dalcen, yn ngu373?ydd yr offeiriaid yn nhu375?'r ARGLWYDD yn ymyl allor yr arogldarth.g'Safasant o flaen y Brenin Usseia a dweud wrtho, "Nid gennyt ti, Usseia, y mae'r hawl i arogldarthu i'r ARGLWYDD, ond gan yr offeiriaid, meibion Aaron, y rhai a gysegrwyd i arogldarthu. Dos allan o'r cysegr, oherwydd troseddaist; ni chei anrhydedd gan yr ARGLWYDD Dduw."yfkAeth Asareia yr offeiriad i mewn ar ei �l gyda phedwar ugain o wu375?r dewr a oedd yn offeiriaid yr ARGLWYDD.9ekOnd wedi iddo fynd yn rymus aeth ei falchder yn drech nag ef; troseddodd yn erbyn yr ARGLWYDD ei Dduw trwy fynd i mewn i deml yr ARGLWYDD i arogldarthu ar allor yr arogldarth.mdSYn Jerwsalem, gyda chymorth gweithwyr medrus, gwnaeth beiriannau ar gyfer y tyrau a'r conglau, i daflu saethau a cherrig mawr. Yr oedd yn enwog ymhell ac agos, am ei fod yn cael ei gynorthwyo'n rhyfeddol nes iddo ddod yn rymus.vceAr gyfer yr holl fyddin parat�dd Usseia darianau, gwaywffyn, helmau, llurigau, bw�u a cherrig ffyn tafl.b Dan eu gofal hwy yr oedd byddin o dri chant a saith o filoedd a phum cant o ryfelwyr nerthol i gynorthwyo'r brenin yn erbyn y gelyn.Ha  Cyfanswm pennau-teuluoedd y gwroniaid oedd dwy fil chwe chant.@`y Yr oedd gan Usseia fyddin o filwyr yn barod i'r gad, wedi eu trefnu'n rhengoedd gan Jeiel yr ysgrifennydd a Maaseia y swyddog, yn �l cyfarwyddyd Hananeia, un o swyddogion y brenin._w Adeiladodd dyrau hefyd yn yr anialwch, a chloddio llawer o bydewau, am fod ganddo lawer o anifeiliaid yn y Seffela ac ar y gwastadedd; yr oedd ganddo hefyd lafurwyr a gwinllanwyr yn y mynydd-dir ac yng Ngharmel, oherwydd yr oedd yn hoff o'r tir.o^W Adeiladodd Usseia dyrau yn Jerwsalem wrth Borth y Gongl, Porth y Glyn a Thro'r Mur, a'u hatgyfnerthu.r]]Rhoddodd yr Ammoniaid deyrnged i Usseia, ac yr oedd yn enwog hyd at derfyn yr Aifft am ei fod mor rymus.h\ICynorthwyodd Duw ef yn erbyn y Philistiaid, yr Arabiaid oedd yn byw yn Gur-baal, a'r Meuniaid.&[EAeth allan i ryfela yn erbyn y Philistiaid, a chwalu muriau Gath, Jabne ac Asdod; yna fe adeiladodd ddinasoedd yng nghyffiniau Asdod ac ymysg y Philistiaid.ZCeisiodd Dduw yn nyddiau Sechareia; ef a'i dysgodd i ofni Duw, a thra oedd yn ceisio'r ARGLWYDD, rhoddodd Duw lwyddiant iddo.dYAGwnaeth yr hyn oedd uniawn yng ngolwg yr ARGLWYDD, yn hollol fel y gwnaeth ei dad Amaseia.$XAUn ar bymtheg oed oedd Usseia pan ddaeth i'r orsedd, a theyrnasodd am hanner cant a dwy o flynyddoedd yn Jerwsalem. Jecholeia o Jerwsalem oedd enw ei fam.JW Ef a ailadeiladodd Elath a'i hadfer i Jwda wedi i'r brenin farw.tV cPan oedd Usseia yn un ar bymtheg oed, cymerodd holl bobl Jwda ef a'i wneud yn frenin yn lle ei dad Amaseia.LUYna cludwyd ef ar feirch, a'i gladdu gyda'i dadau yn Ninas Dafydd.-TSo'r amser y gwrthododd Amaseia ddilyn yr ARGLWYDD, cynllwyniwyd brad yn ei erbyn yn Jerwsalem. Ffodd yntau i Lachis, ond anfonwyd ar ei �l i Lachis a'i ladd yno.{SoAm weddill hanes Amaseia, o'r dechrau i'r diwedd, onid yw wedi ei ysgrifennu yn llyfr brenhinoedd Jwda ac Israel?tRaBu Amaseia fab Jehoas, brenin Jwda, fyw am bymtheng mlynedd ar �l marw Joas fab Jehoahas, brenin Israel.!Q;Hefyd aeth �'r holl aur, arian a chelfi a gafwyd yn nhu375? Dduw dan ofal Obed-edom, ynghyd � thrysorau'r palas a gwystlon, a dychwelodd i Samaria.[P/Wedi i Joas brenin Israel ddal brenin Jwda, sef Amaseia fab Joas, fab Jehoahas, yn Beth-semes, daeth ag ef i Jerwsalem, a thorrodd i lawr fur Jerwsalem o Borth Effraim hyd Borth y Gongl, sef pedwar can cufydd.9OmGorchfygwyd Jwda gan Israel, a ffodd pawb adref.fNEFelly daeth Joas brenin Israel ac Amaseia brenin Jwda wyneb yn wyneb ger Beth-semes yn Jwda.M{Ond ni fynnai Amaseia wrando, oherwydd gwaith Duw oedd hyn er mwyn eu rhoi yn llaw Joas am iddynt droi at dduwiau Edom.L7Y mae'n wir iti daro Edom, ond aethost yn ffroenuchel a balch. Yn awr, aros gartref; pam y codi helynt, ac yna cwympo a thynnu Jwda i lawr gyda thi?"tKaAnfonodd Joas brenin Israel yn �l at Amaseia brenin Jwda a dweud, "Gyrrodd ysgellyn oedd yn Lebanon at gedrwydden Lebanon, a dweud, 'Rho dy ferch yn wraig i'm mab'. Ond daeth rhyw fwystfil oedd yn Lebanon heibio a mathru'r ysgellyn.J/Wedi ymgynghori, anfonodd Amaseia brenin Jwda neges at Joas fab Jehoahas, fab Jehu, brenin Israel, a dweud, "Tyrd, gad inni ddod wyneb yn wyneb."IFel yr oedd yn siarad, dywedodd y brenin, "A ydym wedi dy benodi'n gynghorwr i'r brenin? Taw! Pam y perygli dy fywyd?" Tawodd y proffwyd, ond nid cyn dweud, "Gwn fod Duw wedi penderfynu dy ddinistrio am iti wneud hyn a gwrthod gwrando ar fy nghyngor."0HYAm hynny digiodd yr ARGLWYDD wrth Amaseia ac anfonodd broffwyd ato. Dywedodd hwnnw wrtho, "Pam yr wyt wedi troi at dduwiau na fedrent achub eu pobl eu hunain rhagot?"G7Pan ddychwelodd Amaseia ar �l gorchfygu'r Edomiaid, daeth � duwiau pobl Seir a'u gosod yn dduwiau iddo'i hun; addolodd hwy ac arogldarthu iddynt.GF Ond yr oedd y fintai a waharddodd Amaseia rhag dod gydag ef i'r frwydr wedi anrheithio dinasoedd Jwda, o Samaria i Beth-horon, a lladd tair mil o'u trigolion a chymryd llawer iawn o ysbail.E  Daliodd milwyr Jwda ddeng mil arall ohonynt yn fyw, a mynd � hwy i ben craig a'u taflu oddi arni, nes darnio pob un ohonynt.uDc Ond ymgryfhaodd Amaseia, ac arweiniodd ei filwyr i Ddyffryn yr Halen, lle lladdodd ddeng mil o filwyr Seir.C- Felly rhyddhaodd Amaseia y fintai a ddaeth ato o Effraim, a'i hanfon adref. Yr oeddent hwy yn flin iawn gyda Jwda, ac aethant adref yn ddicllon.1B[ Meddai Amaseia wrth u373?r Duw, "Ond beth a wnawn am y can talent a roddais i'r fintai o Israel?" Dywedodd gu373?r Duw, "Gall yr ARGLWYDD roi llawer mwy na hynny iti."A-Ond os ei ac ymgryfhau ar gyfer brwydr, bydd Duw yn dy ddymchwel o flaen y gelyn; oherwydd y mae gan Dduw y gallu i gynorthwyo neu i ddymchwel.")@KOnd daeth gu373?r Duw ato a dweud, "O frenin, paid � gadael i fyddin Israel fynd gyda thi, oherwydd nid yw'r ARGLWYDD gydag Israel, sef holl dylwyth Effraim.L?Cyflogodd hefyd gan mil o wroniaid o Israel am gan talent o arian.5>cYna fe gasglodd Amaseia wu375?r Jwda a'u gosod fesul teuluoedd o dan gapteiniaid miloedd a chapteiniaid cannoedd trwy holl Jwda a Benjamin. Rhifodd y rhai oedd yn ugain mlwydd oed a throsodd, a'u cael yn dri chan mil o wu375?r dethol, parod i fynd allan i ryfel ac yn medru trin gwaywffon a tharian.=/Ond ni roddodd eu plant i farwolaeth, yn unol �'r hyn sy'n ysgrifenedig yn y gyfraith, yn llyfr Moses, lle mae'r ARGLWYDD yn gorchymyn, "Nid yw rhieni i'w rhoi i farwolaeth o achos eu plant, na phlant o achos eu rhieni; am ei bechod ei hun y rhoddir rhywun i farwolaeth."m<SWedi iddo sicrhau ei afael ar y deyrnas, lladdodd y gweision oedd wedi llofruddio'r brenin, ei dad.Z;-Gwnaeth yr hyn oedd uniawn yng ngolwg yr ARGLWYDD, ond nid � chalon berffaith.: -Pump ar hugain oed oedd Amaseia pan ddaeth yn frenin, a theyrnasodd am naw mlynedd ar hugain yn Jerwsalem. Jehoadan o Jerwsalem oedd enw ei fam.^95Y mae hanes ei feibion, y llu oraclau a draddodwyd yn ei erbyn, a hanes ei waith yn atgyweirio tu375? Dduw, i gyd wedi eu hysgrifennu yn yr esboniad ar Lyfr y Brenhinoedd. Daeth ei fab Amaseia yn frenin yn ei le.p8YY rhai a gynllwyniodd yn ei erbyn oedd Sabad fab Simeath yr Ammones, a Jehosabad fab Simrith y Foabes.7-Ar �l i'r Syriaid fynd ymaith, a'i adael wedi ei glwyfo'n ddrwg, cynllwyniodd ei weision ei hun yn ei erbyn i ddial am farwolaeth mab Jehoiada yr offeiriad, a lladdasant Jehoas ar ei wely. Felly bu farw, ac fe'i claddwyd yn Ninas Dafydd, ond nid ym meddau'r brenhinoedd.>6uEr i'r Syriaid ddod gyda byddin fechan, rhoddodd yr ARGLWYDD lu mawr iawn yn eu dwylo, am i'r bobl droi eu cefn ar yr ARGLWYDD, Duw eu hynafiaid. Felly daethant � barn ar Jehoas.:5mAr ddiwedd y flwyddyn daeth byddin Syria i ryfela yn erbyn Jehoas. Daethant i Jwda a Jerwsalem, a lladd pob un o dywysogion y bobl, ac anfon eu hysbail i gyd i frenin Damascus.E4Anghofiodd y Brenin Jehoas am y caredigrwydd a gafodd gan Jehoiada tad Sechareia, a lladdodd ei fab. Fel yr oedd Sechareia'n marw, dywedodd, "Bydded i'r ARGLWYDD weld, a'th alw i gyfrif."x3iOnd gwnaethant gynllwyn yn ei erbyn, ac ar orchymyn y brenin fe'i llabyddiwyd yng nghyntedd tu375?'r ARGLWYDD.2)Yna daeth ysbryd Duw ar Sechareia fab Jehoiada yr offeiriad, ac fe safodd gerbron y bobl a dweud, "Fel hyn y dywed Duw: 'Pam yr ydych yn torri gorchmynion yr ARGLWYDD? Ni fyddwch yn ffynnu. Am i chwi droi cefn ar yr ARGLWYDD, y mae yntau wedi troi ei gefn arnoch chwi.'"u1cAc er i'r ARGLWYDD anfon proffwydi atynt i'w harwain yn �l ato ac i'w hargyhoeddi, ni wrandawsant arnynt.,0QYna troesant eu cefn ar du375?'r ARGLWYDD, Duw eu hynafiaid, a gwasanaethu'r pyst Asera a'r delwau. Daeth llid Duw ar Jwda a Jerwsalem am iddynt droseddu fel hyn.m/SWedi marw Jehoiada, daeth tyw-ysogion Jwda i dalu gwrogaeth i'r brenin, a gwrandawodd yntau arnynt.~.ua chafodd ei gladdu gyda'r brenhinoedd yn Ninas Dafydd, am iddo wneud daioni yn Israel a gwasanaethu Duw a'i du375?.^-5Aeth Jehoiada'n hen, a bu farw mewn oedran teg. Yr oedd yn gant tri deg pan fu farw,;,oWedi iddynt orffen, daethant � gweddill yr arian i'r brenin ac i Jehoiada, ac fe'i defnyddiwyd i wneud llestri i du375?'r ARGLWYDD, sef llestri ar gyfer y gwasanaeth a'r poethoffrymau, llwyau a llestri aur ac arian. Buont yn offrymu poethoffrymau yn barhaus yn nhu375?'r ARGLWYDD holl ddyddiau Jehoiada.)+K Yr oedd y rhai a benodwyd yn gweithio'n ddyfal, a bu'r atgyweirio'n llwyddiant dan eu gofal; gwnaethant du375? Dduw yn gadarn, a'i adfer i'w gyflwr gwreiddiol.r*] Rhoddai'r brenin a Jehoiada yr arian i'r rhai a benodwyd i ofalu am y gwaith yn nhu375?'r ARGLWYDD; yr oeddent hwythau yn cyflogi seiri maen a seiri coed i adnewyddu tu375?'r ARGLWYDD, a gweithwyr mewn haearn a phres i'w atgyweirio.%)C Bob tro y byddai'r Lefiaid yn dod �'r gist at swyddogion y brenin, a hwythau'n gweld fod ynddi swm mawr o arian, byddai ysgrifennydd y brenin a swyddog yr archoffeiriad yn dod ac yn gwagio'r gist, ac yna'n mynd � hi'n �l i'w lle. Gwnaent hyn yn gyson, a chasglu llawer o arian.g(G Dygodd yr holl dywysogion a'r bobl yr arian yn llawen, a'i roi yn y gist nes ei bod yn llawn.' Yna cyhoeddwyd trwy Jwda a Jerwsalem fod pawb i roi i'r ARGLWYDD y dreth a osododd Moses gwas Duw ar Israel yn yr anialwch.^&5Ar orchymyn y brenin gwnaethant gist a'i gosod y tu allan i borth tu375?'r ARGLWYDD.% Oherwydd y mae meibion y wraig ddrwg Athaleia wedi malurio tu375? Dduw, ac wedi rhoi pob un o'i bethau cysegredig i'r Baalim."b$=Galwodd y brenin ar Jehoiada, yr archoffeiriad, a dweud wrtho, "Pam na fynnaist fod y Lefiaid yn casglu o Jwda a Jerwsalem y dreth a osododd Moses gwas yr ARGLWYDD ar gynulleidfa Israel ar gyfer pabell y dystiolaeth?S#Cynullodd yr offeiriaid a'r Lefiaid a dweud wrthynt, "Ewch ar frys trwy holl ddinasoedd Jwda i gasglu'r dreth flynyddol gan Israel gyfan, er mwyn atgyweirio tu375? eich Duw." Ond ni frysiodd y Lefiaid.K"Wedi hyn, rhoddodd Jehoas ei fryd ar adnewyddu tu375?'r ARGLWYDD.R!Dewisodd Jehoiada ddwy wraig iddo, a chafodd ganddynt feibion a merched.j MGwnaeth Jehoas yr hyn oedd uniawn yng ngolwg yr ARGLWYDD trwy gydol cyfnod Jehoiada'r offeiriad. Saith oed oedd Jehoas pan ddaeth yn frenin, a theyrnasodd yn Jerwsalem am ddeugain mlynedd. Sibia o Beerseba oedd enw ei fam.hILlawenhaodd holl bobl y wlad, a daeth llonyddwch i'r ddinas wedi lladd Athaleia �'r cleddyf.`9Yna daeth Jehoiada �'r capteiniaid, y pendefigion, llywodraethwyr y bobl a holl bobl y wlad, i hebrwng y brenin o du375?'r ARGLWYDD. Daethant trwy'r porth uchaf i'r palas, a gosod y brenin ar yr orsedd frenhinol.Gosododd y porthorion wrth byrth tu375?'r ARGLWYDD i sicrhau na fyddai neb oedd yn aflan mewn unrhyw ffordd yn mynd i mewn..UYna rhoddodd Jehoiada y cyfrifoldeb o edrych ar �l tu375?'r ARGLWYDD i'r offeiriaid oedd yn Lefiaid, ac a osodwyd gan Ddafydd dros du375?'r ARGLWYDD i offrymu poethoffrymau i'r ARGLWYDD, fel y mae'n ysgrifenedig yn neddf Moses, ac i wneud hynny gyda llawenydd a ch�n yn �l trefn Dafydd.1Aeth yr holl bobl at deml Baal a'i thynnu i lawr, a dryllio'i hallorau a'i delwau'n chwilfriw, a lladd Mattan, offeiriad Baal, o flaen yr allorau.dAGwnaeth Jehoiada gyfamod y byddai ef ei hun a'r holl bobl a'r brenin yn bobl i'r ARGLWYDD.eCFelly daliasant hi fel yr oedd yn cyrraedd mynedfa Porth y Meirch i'r palas, a'i lladd yno.xiGorchmynnodd yr offeiriad Jehoiada i'r capteiniaid, swyddogion y fyddin, "Ewch � hi y tu allan i gyffiniau'r tu375?, a lladder �'r cleddyf unrhyw un sy'n ei dilyn; ond peidier," meddai'r offeiriad, "�'i lladd yn nhu375?'r ARGLWYDD." Pan welodd hi y brenin yn sefyll wrth ei golofn yn y fynedfa, gyda'r capteiniaid a'r trwmpedau o amgylch y brenin, a holl bobl y wlad yn llawenhau ac yn canu trwmpedau, a'r cantorion gydag offerynnau yn arwain y moliant, rhwygodd ei dillad a gweiddi, "Brad! brad!"mS Clywodd Athaleia drwst y bobl yn rhedeg ac yn clodfori'r brenin, a daeth atynt i du375?'r ARGLWYDD.' Yna dygwyd mab y brenin gerbron, a rhoi'r goron a'r warant iddo. Urddodd Jehoiada a'i feibion ef, a'i eneinio, a dweud, "Byw fyddo'r brenin!"%C Gwnaeth i'r holl bobl sefyll i amgylchu'r brenin, pob un �'i arf yn ei law, ar draws y tu375? o'r ochr dde i'r ochr chwith, o gwmpas yr allor a'r tu375?.  Yna rhoddodd yr offeiriad Jehoiada i'r capteiniaid y gwaywffyn, y tarianau a'r bwcledi a fu gan Ddafydd ac a oedd yn nhu375? Dduw.xiGwnaeth y Lefiaid a holl Jwda bopeth a orchmynnodd yr offeiriad Jehoiada, pob un yn cymryd ei gwmni, y rhai oedd ar ddyletswydd ar y Saboth, a'r rhai oedd yn rhydd, oherwydd nid oedd yr offeiriad Jehoiada wedi rhyddhau yr un o'r adrannau.-SY mae'r Lefiaid i sefyll o amgylch y brenin, pob un �'i arfau yn ei law, a lladder pwy bynnag a ddaw i mewn i'r tu375?; byddant gyda'r brenin lle bynnag yr �."A{Nid oes neb i fynd i mewn i du375?'r ARGLWYDD ond yr offeiriaid a'r Lefiaid sydd ar ddyletswydd; c�nt hwy fynd am eu bod yn sanctaidd; rhaid i bawb arall gadw gorchymyn yr ARGLWYDD.#traean arall i aros yn nhu375?'r brenin, a thraean i fod wrth Borth y Sylfaen. Bydded i'r holl bobl aros yng nghynteddau tu375?'r ARGLWYDD.  Dyma'r hyn a wnewch: y mae traean ohonoch chwi'r offeiriaid a'r Lefiaid, sy'n dod ar ddyletswydd ar y Saboth, i wylio'r pyrth;I  Yna gwnaeth y gynulleidfa gyfan gyfamod �'r brenin yn nhu375? Dduw. Dywedodd Jehoiada wrthynt, "Dyma fab y brenin! Bydded iddo deyrnasu, fel y dywedodd yr ARGLWYDD y gwn�i meibion Dafydd.t aAethant hwythau trwy Jwda a chasglu'r Lefiaid o bob dinas, a phennau-teuluoedd Israel, i ddod i Jerwsalem.C  Yn y seithfed flwyddyn ymwrolodd Jehoiada, a gwnaeth gynghrair �'r capteiniaid, Asareia fab Jeroham, Ismael fab Jehohanan, Asareia fab Obed, Maaseia fab Adaia, ac Elisaffat fab Sichri.c ? A bu ynghadw gyda hwy yn nhu375? Dduw am chwe blynedd, tra oedd Athaleia'n rheoli'r wlad.V% Ond cymerwyd Jehoas fab Ahaseia gan Jehoseba, merch y brenin, a'i ddwyn yn ddirgel o blith plant y brenin, a oedd i'w lladd, a'i roi ef a'i famaeth mewn ystafell wely. Felly y cuddiwyd ef rhag Athaleia, fel na allai ei ladd, gan Jehoseba, merch y Brenin Jehoram, gwraig Jehoiada yr offeiriad, oherwydd yr oedd hi'n chwaer i Ahaseia.wg Pan welodd Athaleia, mam Ahaseia, fod ei mab wedi marw, aeth ati i ddifodi holl linach frenhinol tu375? Jwda.8i Yna aeth i chwilio am Ahaseia. Daliwyd Ahaseia yn cuddio yn Samaria, a chafodd ei ddwyn at Jehu a'i roi i farwolaeth. Claddwyd ef mewn bedd, oherwydd dywedasant, "Yr oedd yn u373?yr i Jehosaffat, a geisiodd yr ARGLWYDD �'i holl galon." Felly nid oedd neb o du375? Ahaseia yn ddigon grymus i deyrnasu.%Fel yr oedd Jehu yn cosbi tu375? Ahab, daeth o hyd i dywysogion Jwda a meibion brodyr Ahaseia, a fu'n gwasanaethu Ahaseia, ac fe'u lladdodd.H Penderfynodd Duw ddinistrio Ahaseia wrth iddo ymweld � Jehoram. Pan gyrhaeddodd Ahaseia, aeth allan gyda Jehoram yn erbyn Jehu fab Nimsi, a eneiniwyd gan yr ARGLWYDD i ddifodi tu375? Ahab.|qOnd anafodd y Syriaid Joram a chiliodd yntau i Jesreel i geisio gwellhad o'r clwyfau a gafodd yn Rama yn y frwydr yn erbyn Hasael brenin Syria. A daeth Ahaseia fab Jehoram, brenin Jwda, i edrych am Joram fab Ahab yn Jesreel am ei fod yn glaf.Fe gymerodd eu cyngor hwy, ac aeth gyda Joram fab Ahab, brenin Israel, i ryfel yn erbyn Hasael brenin Syria yn Ramoth-gilead.)KGwnaeth yr hyn oedd ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD, yn union fel y gwnaeth tu375? Ahab; oherwydd ar �l marw ei dad hwy oedd yn ei gynghori, er mawr niwed iddo.%Athaleia oedd enw ei fam, wyres Omri. Dilynodd yntau hefyd yr un llwybr � thu375? Ahab, oherwydd yr oedd ei fam yn ei arwain i wneud drwg.fEDwy a deugain oed oedd Ahaseia pan ddaeth yn frenin, a theyrnasodd yn Jerwsalem am flwyddyn.~~ wGwnaeth trigolion Jerwsalem ei fab ieuengaf Ahaseia yn frenin yn lle Jehoram, oherwydd yr oedd yr ymosodwyr a ddaeth i'r gwersyll gyda'r Arabiaid wedi lladd pob un o'r meibion hynaf. Dyna sut y daeth Ahaseia fab Jehoram, brenin Jwda, i'r orsedd.N}Deuddeg ar hugain oedd ei oed pan ddaeth yn frenin, a theyrnasodd am wyth mlynedd yn Jerwsalem. Bu farw heb neb yn galaru amdano, ac fe'i claddwyd yn Ninas Dafydd, ond nid ym meddau'r brenhinoedd.W|'Ac yng nghwrs amser, wedi i ddwy flynedd ddod i ben, disgynnodd ei goluddion allan o achos y clefyd, a bu farw mewn poenau enbyd. Ni wnaeth y bobl d�n er anrhydedd iddo, fel y gwnaethant i'w ragflaenwyr.V{%Ar �l hyn i gyd trawodd yr ARGLWYDD ef � chlefyd marwol yn ei goluddion.Jz Daethant i fyny yn erbyn Jwda ac ymosod arni, a chludo ymaith yr holl olud oedd yn nhu375?'r brenin, yn ogystal �'i feibion a'i wragedd; ni adawyd neb ond Jehoahas, ei fab ieuengaf, ar �l.uycYna cyffr�dd yr ARGLWYDD y Philistiaid, a'r Arabiaid oedd yn byw yn ymyl yr Ethiopiaid, yn erbyn Jehoram.x Fe fyddi di dy hun yn dioddef o glefyd enbyd yn dy goluddion, clefyd fydd ymhen amser yn gwneud i'r coluddion ddisgyn allan.'"ewCAm hyn, fe ddaw'r ARGLWYDD � phla mawr ar dy bobl, dy feibion, dy wragedd a'th holl olud.Lv ond dilynaist frenhinoedd Israel, a gwneud i Jwda a thrigolion Jerwsalem buteinio, fel y gwnaeth tu375? Ahab gydag Israel; yr wyt hefyd wedi lladd dy frodyr o du375? dy dad, dynion gwell na thi.8ui Daeth llythyr at Jehoram oddi wrth y proffwyd Elias yn dweud, "Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, Duw Dafydd dy dad: 'Ni ddilynaist ti lwybrau Jehosaffat dy dad ac Asa brenin Jwda,t Ef hefyd a adeiladodd uchelfeydd ym mynydd-dir Jwda, a gwneud i drigolion Jerwsalem buteinio, ac arwain Jwda ar gyfeiliorn.%sC Ac y mae Edom mewn gwrthryfel yn erbyn Jwda hyd y dydd hwn. Yr un pryd gwrthryfelodd Libna yn ei erbyn, am iddo droi cefn ar yr ARGLWYDD, Duw ei hynafiaid.r Croesodd Jehoram yno gyda'i gapteiniaid a'i holl gerbydau; cododd liw nos ac ymosod gyda'i gerbydwyr ar yr Edomiaid oedd yn ei amgylchu.[q/Yn ei gyfnod ef gwrthryfelodd Edom yn erbyn Jwda a gosod brenin arnynt eu hunain.p'Eto, oherwydd y cyfamod a wnaeth � Dafydd, ni fynnai'r ARGLWYDD ddifetha tu375? Dafydd, am iddo addo rhoi lamp iddo ef a'i feibion am byth.o3Dilynodd lwybr brenhinoedd Israel, fel y gwn�i tu375? Ahab, gan mai merch Ahab oedd ei wraig, a gwnaeth yr hyn oedd ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD.nnUDeuddeg ar hugain oed oedd Jehoram pan ddaeth yn frenin, a theyrnasodd am wyth mlynedd yn Jerwsalem.}msAr �l i Jehoram ymsefydlu ar deyrnas ei dad, lladdodd bob un o'i frodyr a rhai o dywysogion Israel �'r cleddyf.Il a rhoddodd eu tad iddynt lawer o anrhegion, arian ac aur a phethau gwerthfawr, yn ogystal � dinasoedd caerog yn Jwda; ond i Jehoram y rhoddodd y frenhiniaeth, am mai ef oedd y cyntafanedig.)kKYr oedd gan Jehoram frodyr, meibion i Jehosaffat, sef Asareia, Jehiel, Sechareia, Asareia, Michael a Seffateia. Meibion i Jehosaffat brenin Jwda oeddent i gyd, ~s~}|a{{zzyxwwv,u7ttgssYrrqppolo$nAm^llk\jjJihgfee.dded bba``3_^^*]\\\[[EZZ#Y=XiWWUVUUETSSRQQyPPOODNVMLLlKKQJJIHH#GFF.EDDDCCMBkAA @@?>>=N<--#,,++G*)'(''F&%%$#""%!( I2'SElz7ePw) : x  O t$vNsb8oi$Mwynhaodd y wlad ei Sabothau; trwy'r holl amser y bu'n anghyfannedd fe orffwysodd, nes cwblhau deng mlynedd a thrigain, a chyflawni gair yr ARGLWYDD trwy Jeremeia'r proffwyd. n$Caethgludodd i Fabilon bawb a achubwyd rhag y cleddyf, a buont yn weision iddo ef a'i feibion nes y dechreuodd y Persiaid deyrnasu. m $Llosgasant du375? Dduw a dinistrio mur Jerwsalem, a llosgi hefyd ei holl balasau � th�n, a distrywio'i holl lestri godidog.ly$Dygodd i Fabilon holl lestri tu375? Dduw, bach a mawr, trysorau tu375?'r ARGLWYDD a thrysorau'r brenin a'i swyddogion.Wk'$Anfonodd frenin y Caldeaid i fyny yn eu herbyn, a lladdodd hwnnw eu gwu375?r ifainc �'r cleddyf yn eu cysegrle, heb arbed na llanc na morwyn, na'r hen na'r oedrannus; rhoddodd bob un ohonynt yn ei afael.j)$Ond yr oeddent hwy yn gwatwar ei negeswyr, yn gwawdio ei eiriau ac yn dirmygu ei broffwydi, nes y daeth llid yr ARGLWYDD ar ei bobl heb arbed.i $Anfonodd yr ARGLWYDD, Duw eu hynafiaid, atynt yn barhaus trwy law ei negeswyr, am ei fod yn tosturio wrth ei bobl a'i drigfan.*hM$Aeth swyddogion yr offeiriaid a'r bobl yn fwy anffyddlon fyth, gan ddilyn holl ffieidd-dra'r cenhedloedd a halogi tu375?'r ARGLWYDD a gysegrodd ef yn Jerwsalem.0gY$ Gwrthryfelodd hefyd yn erbyn y Brenin Nebuchadnesar, a oedd wedi gwneud iddo dyngu i Dduw. Ystyfnigodd a chaledodd ei galon rhag dychwelyd at yr ARGLWYDD, Duw Israel.f)$ Gwnaeth yr hyn oedd ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD ei Dduw. Gwrthododd ymostwng o flaen y proffwyd Jeremeia, a oedd yn llefaru dros yr ARGLWYDD.peY$ Un ar hugain oed oedd Sedeceia pan ddaeth yn frenin, a theyrnasodd am un mlynedd ar ddeg yn Jerwsalem.8di$ Ar droad y flwyddyn, anfonodd y Brenin Nebuchadnesar i'w gyrchu i Fabilon gyda'r llestri gorau o du375?'r ARGLWYDD, a gwnaeth ei frawd Sedeceia yn frenin ar Jwda a Jerwsalem.(cI$ Deunaw mlwydd oed oedd Jehoiachin pan ddaeth yn frenin, a theyrnasodd am dri mis a deg diwrnod yn Jerwsalem. Gwnaeth yr hyn oedd ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD.Eb$Am weddill hanes Jehoiacim, y ffieidd-dra a wnaeth a'r cyhuddiadau yn ei erbyn, y maent wedi eu hysgrifennu yn llyfr brenhinoedd Israel a Jwda. Daeth ei fab Jehoiachin yn frenin yn ei le.]a3$Aeth � rhai o lestri tu375?'r ARGLWYDD hefyd i Fabilon a'u gosod yn ei balas yno.q`[$Daeth Nebuchadnesar brenin Babilon yn ei erbyn, a'i garcharu mewn gefynnau pres a mynd ag ef i Fabilon.-_S$Pump ar hugain oed oedd Jehoiacim pan ddaeth yn frenin, a theyrnasodd yn Jerwsalem am un mlynedd ar ddeg. Gwnaeth yr hyn oedd ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD ei Dduw.^+$Hefyd gwnaeth Eliacim ei frawd yn frenin ar Jwda a Jerwsalem, a newid ei enw i Jehoiacim, a chymerodd Jehoahas brawd y brenin i lawr i'r Aifft.]{$Ond diorseddodd Necho brenin yr Aifft ef yn Jerwsalem, a gosododd ar y wlad dreth o gan talent o arian a thalent o aur.g\G$Tair ar hugain oed oedd Jehoahas pan ddaeth yn frenin, a theyrnasodd am dri mis yn Jerwsalem.b[ ?$Dewisodd pobl y wlad Jehoahas fab Joseia, a'i wneud yn frenin yn lle ei dad yn Jerwsalem.rZ]#a'i weithredoedd o'r dechrau i'r diwedd, y maent wedi eu hysgrifennu yn llyfr brenhinoedd Israel a Jwda.qY[#Am weddill hanes Joseia, ei ddaioni yn gwneud yn �l yr hyn a ysgrifennwyd yng nghyfraith yr ARGLWYDD,UX##Gwnaeth Jeremeia alarnad am Joseia, a hyd heddiw y mae pob canwr a chantores yn s�n amdano yn eu galarnadau. Y mae caniadau o'r fath yn ddefod yn Israel, ac y maent wedi eu hysgrifennu yn y Galarnadau.CW#Tynnodd ei weision ef allan o'r cerbyd, a'i roi yn ei ail gerbyd a mynd ag ef i Jerwsalem. Bu farw yno ac fe'i claddwyd ym meddrod ei hynafiaid, a galarodd holl Jwda a Jerwsalem amdano. V#Saethwyd y Brenin Joseia gan y saethyddion, a dywedodd wrth ei weision, "Ewch � mi ymaith, oherwydd cefais fy nghlwyfo'n ddrwg.":Um#Ond ni throdd Joseia oddi wrtho, oherwydd yr oedd yn benderfynol o ymladd ag ef; gwrthododd wrando ar eiriau Necho, a ddaeth oddi wrth Dduw, ac aeth i ymladd yn nyffryn Megido.T)#Ond anfonodd Necho negeswyr ato i ddweud, "Beth sydd a wnelwyf fi � thi, brenin Jwda? Nid yn dy erbyn di yr wyf fi wedi dod yma heddiw, ond i ymladd yn erbyn teyrnas arall. Dywedodd Duw wrthyf am frysio, a phaid ti � rhwystro'r Duw sydd gyda mi, rhag iddo dy ddifa."2S]#Ar �l hyn oll, pan oedd Joseia wedi paratoi'r deml, daeth Necho brenin yr Aifft i fyny i ymladd yn Carchemis ar lan afon Ewffrates, ac aeth Joseia allan i'w gyfarfod.KR#Yn y ddeunawfed flwyddyn o deyrnasiad Joseia y cadwyd y Pasg hwn.qQ[#Ni chadwyd Pasg fel hwn yn Israel er dyddiau Samuel y proffwyd, ac ni chadwodd yr un o frenhinoedd Israel y Pasg fel y cadwodd Joseia ef gyda'r offeiriaid, y Lefiaid, pawb oedd yn bresennol o Jwda ac Israel, a thrigolion Jerwsalem.pPY#Yr adeg honno cadwodd yr Israeliaid oedd yn bresennol y Pasg a gu373?yl y Bara Croyw am saith diwrnod..OU#Fel hyn y paratowyd holl wasanaeth yr ARGLWYDD y diwrnod hwnnw, er mwyn cadw'r Pasg ac offrymu poethoffrymau ar allor yr ARGLWYDD yn �l gorchymyn y Brenin Joseia.N#Yr oedd y cantorion, meibion Asaff, yn eu lle yn �l gorchymyn Dafydd: Asaff, Heman a Jeduthun, gweledydd y brenin; ac yr oedd pob un o'r porthorion wrth ei borth. Nid oedd raid iddynt adael eu gwaith, oherwydd yr oedd eu brodyr y Lefiaid yn paratoi ar eu cyfer.M#Yna paratoesant ar eu cyfer eu hunain ac ar gyfer yr offeiriaid, oherwydd yr oedd yr offeiriaid, meibion Aaron, wedi bod yn aberthu'r poethoffrwm a'r offrymau o fraster hyd yr hwyr. Fel hyn y parat�dd y Lefiaid ar eu cyfer eu hunain a'r offeiriaid, meibion Aaron.L3# Rhostiwyd oen y Pasg ar y t�n, yn �l y ddefod, a berwi'r pethau cysegredig mewn crochanau, peiriau a phedyll, a'u rhannu ar frys i'r holl bobl.UK## Yna aethant �'r poethoffrymau ymaith i'w dosbarthu yn �l rhaniadau teuluoedd y bobl, er mwyn iddynt offrymu i'r ARGLWYDD fel y mae'n ysgrifenedig yn llyfr Moses; felly hefyd y gwnaethant �'r ychen.J{# Lladdasant oen y Pasg, a lluchiodd yr offeiriaid beth o'r gwaed ar yr allor tra oedd y Lefiaid yn blingo'r anifeiliaid.I# Felly paratowyd y gwasanaeth, a safodd yr offeiriaid yn eu lle a'r Lefiaid yn eu dosbarthiadau, yn �l gorchymyn y brenin.'HG# A rhoddodd Cononeia a'i frodyr Semaia a Nethaneel, a Hasabeia, Jehiel a Josabad, swyddogion y Lefiaid, bum mil o ddefaid a phum cant o ychen ar gyfer y Pasg.rG]#Hefyd, rhoddodd ei swyddogion o'u gwirfodd i'r bobl, a'r offeiriaid a'r Lefiaid. Rhoddodd Hilceia, Sechareia a Jehiel, prif swyddogion tu375? Dduw, ddwy fil a chwe chant o ddefaid a thri chant o ychen i'r offeiriaid ar gyfer y Pasg.8Fi#Rhoddodd Joseia i'r holl bobl oedd yn bresennol ddeng mil ar hugain o ddefaid, sef u373?yn a mynnod, a thair mil o ychen ar gyfer y Pasg; daeth y cwbl o'r drysorfa frenhinol.tEa#Lladdwch oen y Pasg; ymgysegrwch a pharatoi, er mwyn i'ch pobl wneud yn �l gair yr ARGLWYDD trwy Moses."D}#Safwch yn y cysegr dros eich pobl leyg fesul teulu yn �l eich dosbarthiadau; y mae gan y Lefiaid gyfran ym mhob teulu.C{#Paratowch eich hunain fesul teulu yn �l eich dosbarthiadau, fel yr ysgrifennodd Dafydd brenin Israel a'i fab Solomon.B#Dywedodd wrth y Lefiaid oedd yn sanctaidd i'r ARGLWYDD ac yn dysgu holl Israel, "Rhowch yr arch sanctaidd yn y tu375? a adeiladodd Solomon fab Dafydd, brenin Israel; nid ydych i'w chario ar eich ysgwyddau. Yn awr, gwasanaethwch yr ARGLWYDD eich Duw a'i bobl Israel.`A9#Gosododd yr offeiriaid ar ddyletswydd, a'u hannog i wasanaethu yn nhu375? yr ARGLWYDD.y@ m#Cadwodd Joseia Basg i'r ARGLWYDD yn Jerwsalem; lladdasant oen y Pasg ar y pedwerydd dydd ar ddeg o'r mis cyntaf.y?k"!Felly tynnodd Joseia ymaith bob ffieidd�dra o'r holl diriogaeth oedd yn perthyn i'r Israeliaid, a gwnaeth i bawb oedd yn byw yn Israel wasanaethu'r ARGLWYDD eu Duw. Yn ei gyfnod ef ni throesant oddi ar �l yr ARGLWYDD, Duw eu hynafiaid. >" Gwnaeth i bawb oedd yn byw yn Jerwsalem a Benjamin gadw'r cyfamod. Yna cadwodd trigolion Jerwsalem gyfamod Duw, Duw eu hynafiaid.=y"Safodd y brenin wrth ei golofn, a gwnaeth gyfamod o flaen yr ARGLWYDD i ddilyn yr ARGLWYDD ac i gadw ei orchmynion a'i dystiolaethau a'i ddeddfau �'i holl galon ac �'i holl enaid, ac i gyflawni geiriau'r cyfamod a ysgrifennwyd yn y llyfr hwn.<y"ac aeth i fyny i du375?'r ARGLWYDD, a holl bobl Jwda a thrigolion Jerwsalem gydag ef, a hefyd yr offeiriaid a'r Lefiaid a phawb o'r bobl, o'r lleiaf hyd y mwyaf. Yna darllenodd yn eu clyw holl gynnwys y llyfr cyfamod a gaed yn nhu375?'r ARGLWYDD.Q;"Yna anfonodd y brenin a chasglu ynghyd holl henuriaid Jwda a Jerwsalem;1:["Am hynny pan fyddi farw, dygir di i'r bedd mewn heddwch, ac ni w�l dy lygaid yr holl ddrwg a ddygaf ar y lle hwn a'i drigolion.'" Dygasant hwythau'r ateb i'r brenin.S9"Am i'th galon dyneru ac iti ymostwng o flaen Duw pan glywaist ei eiriau am y lle hwn a'i drigolion, am iti ymostwng ac wylo o'i flaen, a rhwygo dy ddillad, yr wyf finnau wedi gwrando, medd yr ARGLWYDD.&8E"Dyma a ddywedwch wrth frenin Jwda, a'ch anfonodd i ymgynghori �'r ARGLWYDD: 'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, Duw Israel, ynglu375?n �'r geiriau a glywaist:,7Q"am eu bod wedi fy ngwrthod ac wedi arogldarthu i dduwiau eraill, i'm digio ym mhopeth a wn�nt; y mae fy nig wedi ei ennyn yn erbyn y lle hwn, ac nis diffoddir.'66e"'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Yr wyf yn dwyn drwg ar y lle hwn a'i drigolion, sef yr holl felltithion sy'n ysgrifenedig yn y llyfr a ddarllenwyd yng ngu373?ydd brenin Jwda,t5a"dywedodd hi wrthynt, "Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, Duw Israel. Dywedwch wrth y gu373?r a'ch anfonodd ataf,Z4-"Yna aeth Hilceia, a'r rhai a orchmynnodd y brenin, at y broffwydes Hulda, gwraig Salum fab Ticfa, fab Hasra, ceidwad y gwisgoedd. Yr oedd hi'n byw yn yr Ail Barth yn Jerwsalem; ac wedi iddynt ddweud eu neges,>3u"Ewch i ymgynghori �'r ARGLWYDD ar fy rhan, ac ar ran pawb sydd ar �l yn Israel a Jwda, ynglu375?n � chynnwys y llyfr a ddaeth i'r golwg; oherwydd y mae llid yr ARGLWYDD yn fawr, ac wedi ei ennyn yn ein herbyn am na chadwodd ein hynafiaid air yr ARGLWYDD na gwneud yr hyn a ysgrifennwyd yn y llyfr hwn."2"a gorchmynnodd i Hilceia ac i Ahicam fab Saffan, ac i Abdon fab Nicha, ac i Saffan yr ysgrifennydd ac i Asaia gwas y brenin,G1"Pan glywodd y brenin gynnwys y gyfraith, rhwygodd ei ddillad, 0 "Ac ychwanegodd Saffan yr ysgrifennydd wrth y brenin, "Rhoddodd Hilceia'r offeiriad lyfr imi"; a darllenodd Saffan ef i'r brenin.w/g"Y maent wedi cyfrif yr arian oedd yn nhu375?'r ARGLWYDD ac wedi ei drosglwyddo i'r ymgymerwyr a'r gweithwyr."."Aeth Saffan �'r llyfr at y brenin a'r un pryd rhoi adroddiad iddo a dweud, "Y mae dy weision yn gwneud y cwbl a orchmynnwyd iddynt.-"Dywedodd Hilceia wrth Saffan yr ysgrifennydd, "Cefais lyfr y gyfraith yn nhu375?'r ARGLWYDD." A rhoddodd y llyfr i Saffan.,'"Wrth iddynt ddwyn allan yr arian a ddygwyd i du375?'r ARGLWYDD, darganfu Hilceia'r offeiriad lyfr cyfraith yr ARGLWYDD, a roddwyd trwy Moses.*+M" hefyd yn gofalu am y cludwyr ac yn arolygu pob gweithiwr, beth bynnag oedd ei waith. Yr oedd rhai o'r Lefiaid hefyd yn ysgrifenyddion, swyddogion a phorthorion.n*U" Yr oedd y dynion yn gweithio'n ddiwyd dan oruchwyliaeth y Lefiaid oedd yn eu hannog, sef Jahath ac Obadeia o feibion Merari, a Sechareia a Mesulam o feibion y Cohathiaid. Ac yr oedd y Lefiaid, pob un a fedrai ganu offeryn cerdd,+)O" Fe'i rhoesant hefyd i'r seiri a'r adeiladwyr i brynu cerrig nadd a choed ar gyfer distiau a thrawstiau i'r adeiladau yr oedd brenhinoedd Jwda wedi eu hesgeuluso.6(e" Yna rhoddwyd ef i'r goruchwylwyr oedd yn gofalu am du375?'r ARGLWYDD; rhoddasant hwythau ef i'r gweithwyr oedd yn gweithio yn nhu375?'r ARGLWYDD ac yn atgyweirio'i agennau.l'Q" Pan ddaethant at Hilceia yr archoffeiriad rhoesant iddo'r arian a ddygwyd i du375? Dduw ac a gasglodd y Lefiaid, ceidwaid y drws, oddi wrth Manasse ac Effraim a gweddill Israel, ac o holl Jwda, Benjamin a thrigolion Jerwsalem.J& "Yn y ddeunawfed flwyddyn o'i deyrnasiad, ar �l puro'r wlad a'r deml, anfonodd Saffan fab Asaleia, Maaseia rheolwr y ddinas a Joa fab Joahas y cofiadur i atgyweirio tu375?'r ARGLWYDD ei Dduw.%+"sef dryllio'r allorau a'r pyst Asera, a malu'r cerfluniau'n yfflon a dinistrio'r holl arogldarth trwy Israel gyfan; yna dychwelodd i Jerwsalem.t$a"Gwnaeth yr un peth yn ninasoedd Manasse, Effraim a Simeon, hyd at Nafftali, ac yn yr adfeilion o'u cwmpas,S#"Llosgodd esgyrn yr offeiriaid ar eu hallorau, a phurodd Jwda a Jerwsalem. " "Gorchmynnodd ddinistrio allorau'r Baalim, a thorrodd i lawr yr allorau arogldarth a oedd uwch eu pen; drylliodd yn chwilfriw y pyst Asera, y cerfddelwau a'r delwau tawdd; malodd hwy'n yfflon a thaenu eu llwch hyd wyneb beddau y rhai a fu'n aberthu iddynt.n!U"Yn yr wythfed flwyddyn o'i deyrnasiad, ac yntau'n dal yn llanc ifanc, dechreuodd geisio Duw ei dad Dafydd. Yn y ddeuddegfed flwyddyn, dechreuodd buro Jwda a Jerwsalem o'r uchelfeydd, y pyst Asera, y cerfddelwau a'r delwau tawdd.l Q"Gwnaeth yr hyn oedd uniawn yng ngolwg yr ARGLWYDD, a dilyn llwybrau ei dad Dafydd yn gwbl ddiwyro.u e"Wyth mlwydd oed oedd Joseia pan ddaeth yn frenin, a theyrnasodd am dri deg ac un o flynyddoedd yn Jerwsalem.!ond yna, lladdwyd pawb a fu'n cynllwyn yn erbyn y Brenin Amon gan bobl y wlad, a gwnaethant ei fab Joseia yn frenin yn ei le.D!Cynllwynodd ei weision yn ei erbyn, a'i ladd yn ei du375?;wg!Ond nid ym-ostyngodd o flaen yr ARGLWYDD fel y gwnaeth ei dad Manasse; yr oedd ef, Amon, yn troseddu'n waeth.%C!Gwnaeth yr hyn oedd ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD, fel y gwnaeth ei dad Manasse. Aberthodd Amon i'r holl gerfddelwau a wnaeth ei dad, ac fe'u gwasanaethodd.gG!Dwy ar hugain oed oedd Amon pan ddaeth yn frenin, a theyrnasodd am ddwy flynedd yn Jerwsalem.\1!A bu farw Manasse, a'i gladdu yn ei balas; a daeth ei fab Amon yn frenin yn ei le.lQ!Y mae ei weddi a'r ateb ffafriol a gafodd, a hanes ei holl bechod a'i gamwedd, a'r lleoedd yr adeiladodd uchelfeydd a gosod pyst Asera a cherfddelwau ynddynt cyn iddo ymostwng, wedi eu hysgrifennu yng nghronicl y gweledyddion..U!Am weddill hanes Manasse, ei weddi ar ei Dduw, a geiriau'r gweledyddion a fu'n siarad ag ef yn enw'r ARGLWYDD, Duw Israel, y maent yng nghronicl brenhinoedd Israel.fE!Er hynny, yr oedd y bobl yn dal i aberthu ar yr uchelfeydd, ond i'r ARGLWYDD eu Duw yn unig.!Atgyweiriodd allor yr ARGLWYDD, ac offrymodd arni heddoffrymau ac offrymau diolch a gorchymyn Jwda i wasanaethu'r ARGLWYDD, Duw Israel./W!Tynnodd ymaith y duwiau dieithr a'r ddelw o du375?'r ARGLWYDD, a'r holl allorau a adeiladodd ym mynydd tu375?'r ARGLWYDD ac yn Jerwsalem, a'u taflu allan o'r ddinas.kO!Ar �l hyn adeiladodd fur allanol i Ddinas Dafydd yn y dyffryn i'r gorllewin o Gihon hyd at fynedfa Porth y Pysgod, ac amgylchu Offel a'i wneud yn uchel iawn. Gosododd hefyd swyddogion milwrol yn holl ddinasoedd caerog Jwda.+O! Pan wedd�odd arno, trugarhaodd Duw wrtho; gwrandawodd ar ei weddi a dod ag ef yn �l i Jerwsalem i'w frenhiniaeth. Yna gwybu Manasse mai'r ARGLWYDD oedd Dduw.uc! Yn ei gyfyngder gwedd�odd Manasse ar yr ARGLWYDD ei Dduw, a'i ddarostwng ei hun o flaen Duw ei hynafiaid.$A! Yna anfonodd yr ARGLWYDD swyddogion byddin brenin Asyria yn eu herbyn; daliasant hwy Manasse � bachau a'i roi mewn gefynnau pres a mynd ag ef i Fabilon.G! Er i'r ARGLWYDD lefaru wrth Manasse a'i bobl, ni wrandawsant.7! Ond arweiniodd Manasse Jwda a thrigolion Jerwsalem ar gyfeiliorn, i wneud yn waeth na'r cenhedloedd a ddinistriodd yr ARGLWYDD o flaen yr Israeliaid.; o!Ni throf Israel allan mwyach o'r tir a roddais i'ch hynafiaid, ond iddynt ofalu gwneud y cwbl a orchmynnais iddynt yn y gyfraith, y deddfau a'r cyfreithiau a gawsant gan Moses."^ 5!Gwnaeth ddelw gerfiedig a'i gosod yn y deml y dywedodd Duw amdani wrth Ddafydd a'i fab Solomon, "Yn y tu375? hwn ac yn Jerwsalem, y lle a ddewisais allan o holl lwythau Israel, yr wyf am osod fy enw'n dragwyddol.r ]!Ef oedd yr un a barodd i'w feibion fynd trwy d�n yn nyffryn Ben-hinnom, arferodd hudoliaeth, swynion a chyfaredd, ac ymh�l ag ysbrydion a dewiniaeth. Yr oedd yn ymroi i wneud yr hyn oedd ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD, i'w ddigio.> w!Cododd allorau i holl lu'r nef yn nau gyntedd y deml.k O!Adeiladodd allorau yn y deml y dywedodd yr ARGLWYDD amdani, "Yn Jerwsalem y bydd fy enw am byth."%C!Ailadeiladodd yr uchelfeydd a ddinistriodd ei dad Heseceia, a chododd allorau i'r Baalim a gwneud delwau o Asera, ac ymgrymodd i holl lu'r nef a'u haddoli.!Gwnaeth yr hyn oedd ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD, yn �l ffieidd-dra'r cenhedloedd a yrrodd yr ARGLWYDD allan o flaen yr Israeliaid. {!Deuddeng mlwydd oed oedd Manasse pan ddaeth yn frenin, a theyrnasodd am hanner cant a phump o flynyddoedd yn Jerwsalem.I !Bu farw Heseceia, ac fe'i claddwyd ar y bryn lle mae beddau disgynyddion Dafydd. Pan fu farw, talodd holl Jwda a thrigolion Jerwsalem deyrnged iddo, a daeth ei fab Manasse yn frenin yn ei le. 9 Am weddill hanes Heseceia, a'i deyrngarwch, y mae wedi ei ysgrifennu yng ngweledigaeth y proffwyd Eseia fab Amos, yn llyfr brenhinoedd Jwda ac Israel.?w Hyd yn oed pan anfonwyd negeswyr ato gan swyddogion Babilon i holi ynghylch yr arwydd a welwyd yn y wlad, gadawodd Duw lonydd iddo er mwyn ei brofi a gwybod y cwbl oedd yn ei galon.*M Heseceia oedd yr un a gaeodd darddiad uchaf dyfroedd Gihon, a'u cyfeirio i lawr tua'r gorllewin i Ddinas Dafydd. Bu Heseceia'n llwyddiannus ym mhopeth a wnaeth.}s Adeiladodd ddinasoedd iddo'i hun, a phrynodd lawer o ddefaid a gwartheg, oherwydd rhoddodd Duw olud mawr iawn iddo.{ Gwnaeth ysguboriau i'r cynhaeaf gwenith, gwin ac olew, a hefyd stablau i bob math o anifail, a chorlannau i ddiadellau.4a Yr oedd gan Heseceia olud a chyfoeth mawr iawn, a gwnaeth iddo'i hun drysordai ar gyfer arian ac aur, meini gwerthfawr, peraroglau, tarianau a phob math o bethau godidog.~ Yna, edifarhaodd Heseceia am ei falchder, a phobl Jerwsalem gydag ef, ac ni ddaeth llid yr ARGLWYDD arnynt wedyn yng nghyfnod Heseceia.}} Ond am ei fod yn falch, ni werthfawrogodd Heseceia yr hyn a wnaed iddo, a daeth llid Duw arno ef ac ar Jwda a Jerwsalem.|y Yn y dyddiau hynny aeth Heseceia'n glaf hyd farw, a gwedd�odd ar yr ARGLWYDD. Atebodd yntau ef trwy roi arwydd iddo.2{] Daeth llawer i Jerwsalem gydag offrymau i'r ARGLWYDD ac anrhegion gwerthfawr i Heseceia brenin Jwda. Ac ar �l hynny cafodd y brenin ei barchu gan yr holl genhedloedd.,zQ Felly gwaredodd yr ARGLWYDD Heseceia a thrigolion Jerwsalem o afael Senacherib brenin Asyria ac o afael eu holl elynion; amddiffynnodd hwy rhag pawb o'u hamgylch.jyM Ac anfonodd yr ARGLWYDD angel a lladd pob gwron, arweinydd a chapten yng ngwersyll brenin Asyria. Dychwelodd yntau mewn cywilydd i'w wlad. A phan aeth i du375? ei dduw, lladdwyd ef yno �'r cleddyf gan rai o'i blant ei hun.nxU Oherwydd hyn gwedd�odd y Brenin Heseceia a'r proffwyd Eseia fab Amos � llef uchel tua'r nefoedd.gwG Dywedasant fod Duw Jerwsalem yr un fath � duwiau pobloedd y ddaear, sef gwaith dwylo dynol.|vq A gwaeddasant yn uchel mewn Hebraeg ar bobl Jerwsalem oedd ar y mur, i godi arswyd arnynt er mwyn cymryd y ddinas.Wu' Ysgrifennodd lythyrau hefyd yn gwatwar yr ARGLWYDD, Duw Israel, fel hyn: "Fel y methodd duwiau cenhedloedd y gwledydd waredu eu pobl o'm gafael, ni fydd Duw Heseceia chwaith yn gwaredu ei bobl o'm gafael."\t1 Dywedodd gweision Senacherib lawer mwy yn erbyn yr ARGLWYDD Dduw a'i was Heseceia. s Yn awr, peidiwch � gadael i Heseceia eich twyllo a'ch hudo fel hyn. Peidiwch ag ymddiried ynddo, oherwydd ni allodd duw unrhyw genedl na theyrnas waredu ei bobl o'm gafael i nac o afael fy rhagflaenwyr. Yn sicr ni all eich Duw chwi eich gwaredu o'm gafael!"0rY Prun o holl dduwiau'r cenhedloedd hyn, a ddinistriwyd gan fy rhagflaenwyr, a allodd waredu ei bobl o'm gafael? Sut felly y gall eich Duw chwi eich gwaredu o'm gafael?Tq! Oni wyddoch beth a wneuthum i a'm rhagflaenwyr i holl bobloedd y gwledydd?-pS Onid yr Heseceia hwn a dynnodd ymaith ei uchelfeydd a'i allorau, a dweud wrth Jwda a Jerwsalem, 'O flaen un allor yr addolwch ac arni hi yn unig yr arogldarthwch'?o1 Onid yw Heseceia yn eich twyllo ac yn eich condemnio i farw o newyn a syched trwy ddweud, 'Yr Arglwydd ein Duw a'n gwared ni o law brenin Asyria'?n Fel hyn y dywed Senacherib brenin Asyria: Ym mha beth yr ydych yn ymddiried, fel eich bod yn aros dan warchae yn Jerwsalem?Mm Yn ddiweddarach, pan oedd Senacherib brenin Asyria a'i holl fyddin yn gwarchae ar Lachis, anfonodd ei weision i Jerwsalem gyda'r neges hon i Heseceia brenin Jwda a phawb o Jwda oedd yn Jerwsalem:2l] Gallu dynol sydd ganddo ef, ond y mae yr ARGLWYDD ein Duw gyda ni i'n cynorthwyo ac i ymladd ein brwydrau." Ac fe ymddiriedodd y bobl yng ngeiriau Heseceia brenin Jwda.k Byddwch yn gryf a dewr. Peidiwch ag ofni na digalonni o flaen brenin Asyria a'i holl fintai. Y mae gennym ni fwy nag sydd ganddo ef.jw Gosododd gapteiniaid milwrol dros y bobl, a'u casglu ato i'r sgw�r wrth borth y ddinas. Fe'u calonogodd gan ddweud,Pi Ymroes y brenin i ailadeiladu pob rhan o'r mur oedd wedi ei ddryllio, a chodi ar y tyrau ac adeiladu mur arall ar yr ochr allan. Cryfhaodd y Milo yn Ninas Dafydd a gwneud llawer o arfau a tharianau.bh= a chafodd eu cefnogaeth. Yna daeth llawer iawn o bobl ynghyd, a chaewyd yr holl ffynhonnau a'r nant oedd yn llifo trwy ganol y wlad. "Pam," meddent, "y dylai brenhinoedd Asyria gael digon o ddu373?r pan dd�nt yma?"rg] ymgynghorodd �'i gapteiniaid a'i wroniaid ynglu375?n � chau'r ffynhonnau oedd y tu allan i'r ddinas,)fK Gwersyllodd o gwmpas y dinasoedd caerog gan feddwl eu hennill drosodd. Pan welodd Heseceia fod Senacherib wedi cyrraedd a'i fod yn bwriadu ymosod ar Jerwsalem,je O Yn fuan ar �l yr enghreifftiau hyn o ffyddlondeb, daeth Senacherib brenin Asyria yn erbyn Jwda.&dEPa beth bynnag a wn�i i geisio ei Dduw yng ngwasanaeth tu375? Dduw, yn �l gofynion y gyfraith a'r gorchmynion, fe'i gwn�i �'i holl galon, a llwyddo.xciDyma a wnaeth Heseceia trwy holl Jwda; gwnaeth yr hyn oedd dda, uniawn a ffyddlon gerbron yr ARGLWYDD ei Dduw.Jb Ar gyfer meibion Aaron, yr offeiriaid, a oedd yn byw yng nghytir eu dinasoedd, penodwyd dynion ym mhob dinas i roi cyfraniadau i bob gwryw yn eu plith ac i bob un o'r Lefiaid oedd ar y rhestr.a{Rhoddwyd hwy ar y rhestr gyda'u holl blant, gwragedd, meibion a merched, y cwmni i gyd, am iddynt ymgysegru'n ffyddlon.`5Rhoddwyd ar y rhestr hefyd yr offeiriaid, yn �l eu teuluoedd, a'r Lefiaid oedd yn ugain oed a throsodd, yn �l eu dyletswyddau a'u dosbarthiadau.5_cYn ychwanegol, rhoddwyd ar y rhestr bob gwryw tair oed a throsodd a oedd yn dod yn ei dro i du375?'r ARGLWYDD i wasanaethu trwy gadw dyletswyddau yn �l eu dosbarthiadau.*^MYr oedd Eden, Miniamin, Jesua, Semaia, Amareia a Sechaneia yn ei gynorthwyo yn ninasoedd yr offeiriaid i rannu'n deg i'w brodyr, yn fach a mawr, fesul dosbarth.C]Core fab Imna y Lefiad, y porthor wrth borth y dwyrain, oedd yn gofalu am yr offrymau gwirfoddol i Dduw, ac yn dosbarthu'r cyfraniadau a wnaed i'r ARGLWYDD a'r offrymau mwyaf sanctaidd.r\] Yn �l gorchymyn y Brenin Heseceia ac Asareia pennaeth tu375? Dduw, yr oedd Conaneia a'i frawd Simei yn cael eu cynorthwyo gan oruchwylwyr, sef Jehiel, Ahaseia, Nahath, Asahel, Jerimoth, Josabad, Eliel, Ismach�a, Mahath a Benaia.#[? a daeth y bobl �'r blaenffrwyth, y degwm a'r pethau cysegredig i mewn yn ffyddlon. Y pennaeth oedd Conaneia y Lefiad, a'i frawd Simei oedd y nesaf ato.YZ+ Gorchmynnodd Heseceia baratoi ystordai yn nhu375?'r ARGLWYDD; gwnaethant felly,Y# dywedodd Asareia yr archoffeiriad o du375? Sadoc wrtho, "Er pan ddechreuodd y bobl ddod � chyfraniadau i du375?'r ARGLWYDD, bwytasom a chawsom ein digoni, ac y mae llawer yn weddill, oherwydd bendithiodd yr ARGLWYDD ei bobl; dyna pam y mae cymaint ar �l fel hyn."VX% Pan ofynnodd Heseceia i'r offeiriaid a'r Lefiaid ynglu375?n �'r pentyrrau,lWQPan ddaeth Heseceia a'i swyddogion a gweld y pentyrrau, bendithiasant yr ARGLWYDD a'i bobl Israel.WV'Dechreusant godi'r pentyrrau yn y trydydd mis, a'u gorffen yn y seithfed mis.0UYDaeth pobl Israel a Jwda oedd yn byw yn ninasoedd Jwda � degwm o wartheg a defaid, ac o'r pethau cysegredig a gysegrwyd i'r ARGLWYDD eu Duw, a'u gosod yn bentyrrau.T1Pan gyhoeddwyd hyn, daeth yr Israeliaid � llawer o flaenffrwyth u375?d, gwin, olew, m�l a holl gnwd y maes; daethant � degwm llawn o bopeth.S!Gorchmynnodd i'r bobl oedd yn byw yn Jerwsalem roi i'r offeiriaid a'r Lefiaid eu cyfran, er mwyn iddynt gadw cyfraith yr ARGLWYDD yn well.dRACyfrannodd y brenin o'i olud ei hun tuag at y poethoffrymau, sef at boethoffrymau'r bore a'r hwyr a phoethoffrymau'r Sabothau, y newydd-loerau a'r gwyliau penodedig, fel y mae'n ysgrifenedig yng nghyfraith yr ARGLWYDD.QyTrefnodd Heseceia yr offeiriaid a'r Lefiaid yn ddosbarthiadau ar gyfer eu gwasanaeth; yr oedd pob offeiriad a Lefiad yn gyfrifol am y poethoffrwm a'r heddoffrymau, ac yr oeddent i weini a rhoi diolch a moliannu ym mhyrth gwersylloedd yr ARGLWYDD.@P {Pan ddaeth hyn i ben, aeth yr holl Israeliaid oedd yn bresennol allan i ddinasoedd Jwda i ddryllio'r colofnau, torri'r prennau Asera, a distrywio'r uchelfeydd a'r allorau trwy holl Jwda, Benjamin, Effraim a Manasse. Ar �l eu difa'n llwyr dychwelodd yr holl Israeliaid i'w dinasoedd, pob un i'w gartref ei hun.O/Yna safodd yr offeiriaid a'r Lefiaid i fendithio'r bobl; gwrandawodd Duw ar eu llef, ac esgynnodd eu gweddi i'w breswylfa sanctaidd yn y nefoedd.pNYFelly bu llawenydd mawr yn Jerwsalem, na fu ei debyg yno er dyddiau Solomon fab Dafydd, brenin Israel.o Aeth y negeswyr o ddinas i ddinas trwy wlad Effraim a Manasse hyd at Sabulon, ond cawsant eu gwatwar a'u gwawdio.q=[ Oherwydd os dychwelwch at yr ARGLWYDD, caiff eich pobl a'ch plant drugaredd gan eu caethgludwyr, a dychwelyd i'r wlad hon; oblegid y mae'r ARGLWYDD eich Duw yn rasol a thrugarog, ac ni thry ei wyneb oddi wrthych os dychwelwch ato."b<=Yn awr, peidiwch � bod yn ystyfnig fel eich hynafiaid, ond ymostyngwch i'r ARGLWYDD, a dewch i'w gysegr a gysegrodd ef yn dragywydd; gwasanaethwch yr ARGLWYDD eich Duw er mwyn iddo droi ei lid tanbaid oddi wrthych.$;APeidiwch � bod fel eich hynafiaid a'ch tylwyth, a droseddodd yn erbyn yr ARGLWYDD, Duw eu hynafiaid; oherwydd cawsant hwy eu hanrheithio, fel y gwelwch.:/Aeth negeswyr trwy holl Israel a Jwda, ar orchymyn y brenin, gyda llythyrau oddi wrtho ef a'i swyddogion, yn dweud, "Bobl Israel, dychwelwch at yr ARGLWYDD, Duw Abraham, Isaac ac Israel, ac fe ddychwel yntau at y gweddill ohonoch chwi a ddihangodd o law brenhinoedd Asyria.\91Felly gorchmynasant gyhoeddi trwy Israel gyfan, o Beerseba i Dan, fod pawb i ddod i Jerwsalem i gadw Pasg yr ARGLWYDD, Duw Israel; oherwydd nid oeddent wedi ei gadw yn �l y drefn ysgrifenedig ers amser maith.L8Yr oedd y brenin a'r holl gynulleidfa yn gweld y cynllun yn un da.7+oherwydd ni allent ei gadw ar yr amser priodol am nad oedd digon o offeiriaid wedi ymgysegru, ac am nad oedd y bobl wedi ymgasglu yn Jerwsalem.t6aYr oedd y brenin a'i swyddogion a'r holl gynulleidfa yn Jerwsalem wedi cytuno i gadw'r Pasg yn yr ail fis,E5 Anfonodd Heseceia negeswyr trwy holl Israel a Jwda, ac ysgrifennu llythyrau at Effraim a Manasse i'w gwahodd i ddod i gadw Pasg yr ARGLWYDD, Duw Israel, yn nhu375?'r ARGLWYDD yn Jerwsalem.y4k$Llawenhaodd Heseceia a'r holl bobl am yr hyn a wnaeth Duw iddynt, oherwydd fe ddigwyddodd y peth mor ddisymwth.83i#Yn ogystal � llawer iawn o boethoffrymau, yr oedd yno fraster yr heddoffrymau a diodoffrymau ar gyfer y poethoffrymau. Fel hyn yr ail-drefnwyd gwasanaeth tu375?'r ARGLWYDD.x2i"Ond nid oedd digon o offeiriaid i flingo'r holl boethoffrymau; felly cynorthwyodd eu brodyr y Lefiaid hwy i orffen y gwaith, nes i fwy o offeiriaid ymgysegru, oherwydd yr oedd y Lefiaid yn cymryd mwy o ofal wrth ymgysegru na'r offeiriaid.W1'!nifer yr offrymau cysegredig oedd chwe chant o fustych a thair mil o ddefaid. 09 Nifer y poeth-offrymau a ddygodd y gynulleidfa oedd deg a thrigain o fustych, cant o hyrddod a dau gant o u373?yn, pob un yn boethoffrwm i'r ARGLWYDD;e/CDywedodd Heseceia, "Yr ydych yn awr wedi ymgysegru i'r ARGLWYDD; dewch i'w du375? gydag aberthau ac offrymau diolch." Felly dygodd y gynulleidfa aberthau ac offrymau diolch, a daeth pob un ewyllysgar � phoethoffrymau. 9-~}@|{{zUyy xxcx wmvv#uuuu"ttttTt ssssIsrrrrXr&qqqqAqppptpCpooo^o)nnnqnEmmmJm lllllflGl$lkkkkOk/jjiii+hh0ggDff}eeIddc2bbaE`_^]\[ZZWYXWWWVUU1TkSSPRQQPONNvMM5LL_KKJII,HH@GG.FHEEeDCC}BoAAF@j@?>>>=t<<#;>::9E8_766h554j33A2{1100003/j..^--.,,+n**N))((4'&&p%%$B##"9!!\! T b ^ FcdzJ_IE G  " MLA 9M_ Yna dywedodd Sechaneia fab Jehiel, o deulu Elam, wrth Esra, "Yr ydym wedi troseddu yn erbyn ein Duw trwy briodi merched estron o blith pobloedd y wlad; eto y mae gobaith i Israel er gwaethaf hyn.I^ Tra oedd Esra'n gwedd�o yn ei ddagrau, yn cyffesu ar ei hyd o flaen tu375? Dduw, ymgasglodd tyrfa fawr iawn o Israeliaid ato, yn wu375?r, gwragedd a phlant, ac yr oedd y bobl yn wylo'n hidl..]U ARGLWYDD Dduw Israel, cyfiawn wyt ti; yr ydym ni yma heddiw yn weddill a waredwyd; yr ydym yn dy u373?ydd yn ein heuogrwydd, er na all neb sefyll o'th flaen felly."4\a a dorrwn ni dy gyfreithiau unwaith eto ac ym-gyfathrachu �'r bobloedd ffiaidd yma? Oni fyddet ti'n digio'n wrthym a'n dinistrio, fel na byddai gweddill na gwaredigaeth?9[k Ac ar �l y cwbl a ddioddefasom am ein drygioni a'n trosedd mawr � er i ti, ein Duw, roi i ni gosb lai nag a haeddai ein drwgweithredoedd, a rhoi i ni y waredigaeth hon �wZg Felly peidiwch � rhoi eich merched i'w meibion, na chymryd eu merched i'ch plant; a pheidiwch byth � cheisio eu heddwch na'u lles. Felly y byddwch yn gryf, ac yn mwynhau braster y wlad, a'i gadael yn etifeddiaeth i'ch plant am byth.'cY? a orchmynnaist trwy dy weision y proffwydi, gan ddweud, 'Gwlad halogedig yw'r wlad yr ydych yn mynd i'w meddiannu, wedi ei halogi gan ffieidd-dra pobloedd y gwledydd, sy'n ei llenwi �'u haflendid o un cwr i'r llall.iXK Ac yn awr, ein Duw, beth a ddywedwn ar �l hyn? Oherwydd yr ydym wedi cefnu ar dy gyfreithiau,}Ws Er mai caethion ydym, ni chefnodd ein Duw arnom yn ein caethiwed. Parodd inni gael caredigrwydd gan frenhinoedd Persia i'n hadfywio er mwyn inni adnewyddu tu375? ein Duw ac ailgodi ei adfeilion, a rhoddodd inni amddiffynfa yn Jwda a Jerwsalem.QV Ond yn awr, am ennyd, bu'r ARGLWYDD ein Duw yn raslon tuag atom a gadael inni weddill a rhoi sicrwydd inni yn ei le sanctaidd, er mwyn iddo oleuo ein llygaid a'n hadfywio am ychydig yn ein caethiwed.sU_ O ddyddiau ein hynafiaid hyd yn awr, mawr fu ein trosedd, ac o achos ein camweddau fe'n rhoed ni, ein brenhinoedd a'n hoffeiriaid, yng ngafael brenhinoedd y gwledydd, i'r cleddyf, i gaethiwed, i anrhaith ac i warth, fel y mae heddiw.RT a dweud: "O fy Nuw, yr wyf mewn gwaradwydd, ac y mae cywilydd mawr arnaf godi fy wyneb atat, O Dduw, oherwydd y mae'n camweddau wedi codi'n uwch na'n pennau, a'n heuogrwydd wedi cynyddu hyd y nefoedd.&SE Ar adeg offrwm y prynhawn codais o'm cyflwr darostyngedig, a'm dillad a'm mantell wedi eu rhwygo, a phenliniais a lledu fy nwylo o flaen yr ARGLWYDD fy Nuw,*RM Ac oherwydd camwedd y rheini oedd wedi bod yn y gaethglud, daeth ataf bawb oedd yn ofni geiriau Duw Israel, ac eisteddais innau yno'n syn hyd offrwm y prynhawn.oQW Pan glywais hyn rhwygais fy nillad a'm mantell, tynnais wallt fy mhen a'm barf, ac eisteddais yn syn.MP Y maent wedi cymryd merched y rheini yn wragedd iddynt hwy a'u meibion, a chymysgu'r hil sanctaidd � phobloedd y gwledydd; a'r prif droseddwyr yn y camwedd hwn yw'r swyddogion a'r penaethiaid."O ) Wedi hyn daeth y swyddogion ataf a dweud, "Nid yw pobl Israel, na'r offeiriaid na'r Lefiaid, wedi ymneilltuo oddi wrth bobloedd y gwledydd nac oddi wrth ffieidd-dra'r Canaaneaid, yr Hethiaid, y Peresiaid, y Jebusiaid, yr Ammoniaid, y Moabiaid, yr Eifftiaid a'r Amoriaid.N1$Hefyd rhoesant orchymyn y brenin i'w swyddogion a'i dywysogion yn nhalaith Tu-hwnt-i'r-Ewffrates, a chael eu cefnogaeth i'r bobl ac i du375? Dduw.My#Offrymodd y rhai a ddychwelodd o'r gaethglud boethoffrymau i Dduw Israel: deuddeg bustach dros holl Israel, naw deg a chwech o hyrddod, saith deg a saith o u373?yn, a deuddeg bwch yn aberth dros bechod; yr oedd y cwbl yn boethoffrwm i'r ARGLWYDD.]L3"Gwnaed cyfrif o bopeth wrth ei drosglwyddo, a'r un pryd gwnaed rhestr o'r rhoddion.hKI!Ac ar y pedwerydd dydd tros-glwyddwyd yr arian a'r aur a'r llestri yn nhu375? ein Duw i ofal Meremoth fab Ureia, yr offeiriad, ac Eleasar fab Phinees, ac yr oedd Josabad fab Jesua a Noadeia fab Binnui, y Lefiaid, gyda hwy.;Jq Wedi cyrraedd Jerwsalem cawsom orffwys am dridiau.-ISAr y deuddegfed dydd o'r mis cyntaf cychwynasom o afon Ahafa i fynd i Jerwsalem, ac yr oedd ein Duw gyda ni, ac fe'n gwaredodd o law gelynion a lladron pen-ffordd.xHiYna cymerodd yr offeiriaid a'r Lefiaid y swm o arian ac aur a'r llestri i'w dwyn i Jerwsalem i du375? ein Duw.a dau gant ac ugain o weision y deml, yn unol � threfn Dafydd a'i swyddogion, i gynorthwyo'r Lefiaid. Rhestrwyd hwy oll wrth eu henwau.e=Chefyd Hasabeia, a chydag ef Eseia o deulu Merari, gyda'i frodyr a'u meibion, ugain ohonynt;0<YAc am ein bod yn derbyn ffafr ein Duw, anfonasant atom Serebeia, gu373?r deallus o deulu Mahli, fab Lefi, fab Israel, gyda'i feibion a'i frodyr, deunaw ohonynt i gyd;\;1a'u hanfon at Ido, y pennaeth yng nghanolfan Chasiffeia; rhois iddynt neges i'w chyflwyno i Ido a'i frodyr, gweision y deml, oedd yn Chasiffeia, yn gofyn iddo anfon atom wasanaethyddion ar gyfer tu375? ein Duw.:1Yna gelwais am y penaethiaid Elieser, Ariel, Semeia, Elnathan, Jarib, Elnathan, Nathan, Sechareia a Mesulam, ac am y doethion Joiarib ac Elnathan,+9OCesglais hwy ynghyd wrth yr afon sy'n llifo i afon Ahafa a gwersyllu yno dridiau. Wedi bwrw golwg dros y bobl a'r offeiriaid, cefais nad oedd Lefiad yn eu plith.L8ac o deulu Bigfai, Uthai a Sabbud, a saith deg o ddynion gyda hwy.s7_ Ac yn olaf, o deulu Adonicam, y rhai canlynol: Eliffelet, Jehiel a Semeia, a chwe deg o ddynion gyda hwy;P6 O deulu Asgad, Johanan fab Haccatan, a chant a deg o ddynion gydag ef.T5! O deulu Bebai, Sechareia fab Bebai, a dau ddeg ac wyth o ddynion gydag ef.T4! O deulu Bani, Selomith fab Josiffeia, a chant chwe deg o ddynion gydag ef.S3 O deulu Joab, Obadeia fab Jehiel, a dau gant a deunaw o ddynion gydag ef.R2O deulu Seffateia, Sebadeia fab Michael, ac wyth deg o ddynion gydag ef.K1O deulu Elam, Eseia fab Athaleia, a saith deg o ddynion gydag ef.L0O deulu Adin, Ebed fab Jonathan, a hanner cant o ddynion gydag ef.Q/O deulu Sattu, Sechaneia fab Jahasiel, a thri chant o ddynion gydag ef.U.#O deulu Pahath-moab, Elihoenai fab Seraheia, a dau gant o ddynion gydag ef.Y-+o deulu Pharos, Sechareia, a chant a hanner o ddynion wedi eu rhestru gydag ef.a,;O deulu Phinees, Gersom; o deulu Ithamar, Daniel; o deulu Dafydd, Hattus fab Sechaneia;v+ gDyma restr, gyda'r achau, o'r pennau-teuluoedd a ddaeth gyda mi o Fabilon yn nheyrnasiad y Brenin Artaxerxes.D*ac a barodd i mi gael ffafr gan y brenin a'i gynghorwyr a'i bendefigion. Am fod yr ARGLWYDD fy Nuw yn fy nerthu, ymwrolais a chasglu rhai blaenllaw o blith yr Israeliaid i fynd gyda mi." ) Yna dywedodd Esra: "Bendigedig fyddo ARGLWYDD Dduw ein hynafiaid, a symbylodd y brenin i harddu tu375?'r ARGLWYDD yn Jerwsalem,0(YPob un nad yw'n cadw cyfraith dy Dduw a chyfraith y brenin, dyger ef yn ddi-oed i farn, a'i ddedfrydu naill ai i farwolaeth neu i alltudiaeth neu ddirwy neu garchar."L'A thithau, Esra, yn unol �'r ddoethineb ddwyfol sydd gennyt, ethol swyddogion a barnwyr i farnu pawb yn Tu-hwnt-i'r-Ewffrates sy'n gwybod cyfraith dy Dduw, ac i ddysgu pawb sydd heb ei gwybod.6&eYr ydym hefyd yn eich hysbysu nad yw'n gyfreithlon gosod treth, teyrnged na tholl ar neb o offeiriaid, Lefiaid, cantorion, porthorion, gweision na gweinidogion tu375? Dduw. %9Gwnewch bopeth ar gyfer tu375? Duw'r nefoedd yn union fel y mae Duw'r nefoedd wedi ei orchymyn, rhag iddo lidio yn erbyn teyrnas y brenin a'i feibion._$7hyd at gan talent o arian, can mesur yr un o wenith, gwin ac olew, a halen heb fesur._#7Ac yr wyf fi, y Brenin Artaxerxes, yn rhoi'r gorchymyn hwn i holl drysoryddion talaith Tu-hwnt-i'r-Ewffrates: Rhowch yn ddiymdroi bob peth a ofynnir ichwi gan Esra'r offeiriad, ysgrifennydd cyfraith Duw'r nefoedd,|"qA pha beth bynnag arall sy'n angenrheidiol i du375? dy Dduw, ac y disgwylir i ti ei roi, rho ef o storfa'r brenin.d!AAm y llestri a roddwyd i ti at wasanaeth tu375? dy Dduw, gosod hwy o'i flaen yn Jerwsalem.p Y� gweddill yr arian a'r aur cei di a'th gymrodyr wneud fel y gwelwch orau, yn �l ewyllys eich Duw.'�'r arian yma gofala brynu teirw, hyrddod ac u373?yn, gyda'u bwydoffrwm a'u diodoffrwm, a'u haberthu ar allor tu375? eich Duw yn Jerwsalem.!;a hefyd yr holl arian a'r aur a gei di trwy holl dalaith Babilon, ac offrymau gwirfoddol y bobl a'r offeiriaid a roddwyd at du375? eu Duw yn Jerwsalem.{Dygi'r arian a'r aur a roddwyd yn wirfoddol gan y brenin a'i gynghorwyr i Dduw Israel, sydd �'i drigfan yn Jerwsalem,'Oherwydd fe'th anfonir gan y brenin a'i saith gynghorwr i wneud arolwg o Jwda a Jerwsalem ynglu375?n � chyfraith dy Dduw, sydd dan dy ofal.5 Yn awr dyma fy ngorchmynion i bwy bynnag yn fy nheyrnas o bobl Israel a'u hoffeiriaid a'u Lefiaid sy'n dymuno mynd gyda thi i Jerwsalem: caiff fynd.oW Artaxerxes brenin y brenhinoedd at Esra'r offeiriad, ysgrifennydd cyfraith Duw'r nefoedd, cyfarchion!(I Dyma gopi o'r llythyr a roes y Brenin Artaxerxes i Esra'r offeiriad a'r ysgrifennydd, un cyfarwydd � chynnwys gorchmynion yr ARGLWYDD a'i ddeddfau i Israel:uc oherwydd iddo ymroi i chwilio cyfraith yr ARGLWYDD a'i chadw, ac i ddysgu deddfau a chyfreithiau yn Israel.4a Yr oedd wedi cychwyn ar y daith o Fabilon ar y dydd cyntaf o'r mis cyntaf, a chyrraedd Jerwsalem ar y dydd cyntaf o'r pumed mis; yr oedd Esra wedi cael ffafr gan ei Dduw,Pa chyrhaeddodd Jerwsalem yn y pumed mis yn seithfed flwyddyn y brenin.5cYn y seithfed flwyddyn i'r Brenin Artaxerxes, dychwelodd i Jerwsalem gyda rhai o'r Israeliaid ac o'r offeiriaid a'r Lefiaid a'r cantorion a'r porthorion a gweision y deml;EYr oedd Esra yn ysgrifennydd hyddysg yng nghyfraith Moses, a roddwyd gan ARGLWYDD Dduw Israel; ac am ei fod yn derbyn ffafr gan yr ARGLWYDD ei Dduw, cafodd y cwbl a ddymunai gan y brenin.Kfab Abisua, fab Phinees, fab Eleasar, fab Aaron yr archoffeiriad.+Qfab Seraheia, fab Ussi, fab Bucci,0[fab Amareia, fab Asareia, fab Meraioth,*Ofab Salum, fab Sadoc, fab Ahitub, Ar �l hyn, yn nheyrnasiad Artaxerxes brenin Persia, daeth Esra i fyny o Fabilon; hwn oedd Esra fab Seraia, fab Asareia, fab Hilceia,U#Ac am saith diwrnod cadwasant u373?yl y Bara Croyw mewn llawenydd, oherwydd i'r ARGLWYDD beri llawenydd iddynt trwy droi calon brenin Asyria tuag atynt i'w cynorthwyo yng ngwaith tu375? Dduw, Duw Israel.B }Bwytawyd y Pasg gan yr Israeliaid a ddychwelodd o'r gaethglud a chan bawb oedd wedi ymwahanu oddi wrth aflendid y bobloedd oddi amgylch ac wedi dod atynt i geisio ARGLWYDD Dduw Israel.7 gAm fod pob un o'r offeiriaid a'r Lefiaid wedi ei buro'i hun, a'u bod i gyd yn bur, aberthwyd y Pasg ar gyfer pawb a ddaeth o'r gaethglud, a'u cyd-offeiriaid a hwy eu hunain.k OAc ar y pedwerydd dydd ar ddeg o'r mis cyntaf cadwodd y rhai oedd wedi bod yn y gaethglud y Pasg. 9Trefnwyd yr offeiriaid yn eu dosbarthiadau a'r Lefiaid yn eu hadrannau ar gyfer gwasanaethu Duw yn Jerwsalem, fel y mae'n ysgrifenedig yn llyfr Moses.D Wrth gysegru tu375? Dduw, aberthwyd cant o deirw, dau gant o hyrddod, pedwar cant o u373?yn, a deuddeg bwch gafr, yn �l nifer llwythau Israel, yn aberth dros bechod ar ran holl Israel.A chysegrwyd tu375? Dduw mewn llawenydd gan yr Israeliaid, yr offeiriaid a'r Lefiaid a gweddill y rhai oedd wedi bod yn y gaethglud.q[Gorffennwyd y tu375? hwn ar y trydydd o fis Adar, yn y chweched flwyddyn o deyrnasiad y Brenin Dareius.^5Trwy gymorth proffwydoliaeth Haggai'r proffwyd a Sechareia fab Ido, llwyddodd henuriaid yr Iddewon gyda'r adeiladu, a'i orffen yn �l gorchymyn Duw Israel a gorchymyn Cyrus a Dareius ac Artaxerxes brenin Persia.3 Yna gwnaeth Tatnai, llywodraethwr talaith Tu-hwnt-i'r-Ewffrates, a Setharbosnai a'u cefnogwyr yn union fel yr oedd y Brenin Dareius wedi gorchymyn.b= A bydded i'r Duw sydd wedi gosod ei enw yno ddymchwel pob brenin a chenedl sy'n beiddio ymyrryd � hyn neu'n dinistrio tu375?'r Duw hwn yn Jerwsalem. Myfi, Dareius, sy'n rhoi'r gorchymyn hwn; rhaid ei gadw'n fanwl."=s Ac yr wyf yn gorchymyn, os bydd i unrhyw un ymyrryd �'r datganiad hwn, fod trawst i'w dynnu o'i du375? a'i godi, a'i fod yntau i'w grogi arno, a bod ei gartref i'w droi'n domen.  yn �l gofynion yr offeiriaid yn Jerwsalem, fel y dygont ebyrth cymeradwy i Dduw'r nefoedd a gwedd�o dros y brenin a'i feibion.$A Rhodder iddynt bob dydd yn ddi-feth beth bynnag sy'n angenrheidiol i aberthu i Dduw'r nefoedd � teirw, hyrddod, defaid, gwenith, halen, gwin ac olew �a;Ar fy ngorchymyn i, fel hyn yr ydych i gydweithredu � henuriaid yr Iddewon i ailadeiladu tu375? Dduw: taler yn llawn ac yn ddiymdroi i'r dynion hyn dreth talaith Tu-hwnt-i'r-Ewffrates allan o'r drysorfa frenhinol.peidiwch ag ymyrryd � gwaith tu375? Dduw; gadewch i bennaeth yr Iddewon a'u henuriaid ailgodi tu375? Dduw ar ei hen safle.C~A dyfarniad y Brenin Dareius oedd: "Yn awr, Tatnai, llywodraethwr talaith Tu-hwnt-i'r-Ewffrates, a Seth-arbosnai a'ch cefnogwyr, penaethiaid Tu-hwnt-i'r-Ewffrates, cadwch draw oddi yno;F}Hefyd, dychweler i'r deml yn Jerwsalem lestri aur ac arian tu375? Dduw, a ddygodd Nebuchadnesar o'r deml yn Jerwsalem a'u cludo i Fabilon; dychweler pob un i'w le priodol yn nhu375? Dduw."|1Ei uchder fydd trigain cufydd a'i led trigain cufydd, gyda thair rhes o gerrig mawr ac un rhes o goed newydd; taler y gost o'r drysorfa frenhinol.,{QYm mlwyddyn gyntaf ei deyrnasiad gorchmynnodd y Brenin Cyrus fel hyn am du375? Dduw yn Jerwsalem: Ailadeilader y tu375? yn lle i aberthu ac i ddwyn poethoffrymau.ozWAc ym mhalas Ecbatana yn nhalaith Media cafwyd sgr�l, a dyma'r cofnod oedd wedi ei ysgrifennu arni:gy IYna, ar orchymyn y Brenin Dareius, chwiliwyd yn yr archifau ym Mabilon lle cedwid y dogfennau.Xx)Felly, os cytuna'r brenin, chwilier yn yr archifau brenhinol ym Mabilon i weld a roes y Brenin Cyrus orchymyn i ailadeiladu'r deml hon yn Jerwsalem. Anfoner i ni ddyfarniad y brenin ynglu375?n �'r mater."wYna daeth Sesbassar a gosod sylfeini tu375? Dduw yn Jerwsalem; a bu adeiladu o'r amser hwnnw hyd yn awr, ond nid yw wedi ei orffen.'vDywedodd wrtho, "Cymer y llestri yma, a dos � hwy i'r deml sydd yn Jerwsalem, a bydded i du375? Dduw gael ei adeiladu ar ei hen safle." u Yr oedd llestri aur ac arian yn perthyn i du375? Dduw; dygodd Nebuchadnesar hwy o'r deml yn Jerwsalem a'u rhoi yn nheml Babilon, ond cymerodd y Brenin Cyrus hwy o'r deml ym Mabilon a'u rhoi i u373?r o'r enw Sesbassar, a oedd wedi ei benodi'n llywodraethwr.otW Ond ym mlwyddyn gyntaf ei deyrnasiad, rhoes Cyrus brenin Babilon orchymyn i ailadeiladu'r tu375? hwn..sU Ond am i'n hynafiaid ddigio Duw'r nefoedd, rhoddodd ef hwy i Nebuchadnesar y Caldead, brenin Babilon; dinistriodd yntau'r tu375? hwn a chaethgludo'r bobl i Fabilon.@ry A dyma'r ateb a gawsom: 'Gweision Duw nef a daear ydym ni, ac yr ydym yn ailadeiladu tu375? a godwyd lawer o flynyddoedd yn �l; un o frenhinoedd enwog Israel a'i cododd a'i orffen.jqM Gofynasom hefyd iddynt am eu henwau fel y medrem gofnodi enwau eu harweinwyr a rhoi gwybod i ti.sp_ Yna gofynasom i'r henuriaid, 'Pwy a roes ganiat�d i chwi ailadeiladu'r tu375? hwn a gorffen ei goedio?'bo=Bydded hysbys i'r brenin i ni fynd i dalaith Jwda, a gweld tu375?'r Duw mawr yn cael ei adeiladu � cherrig enfawr, gyda choed yn y muriau; y mae'r gwaith yn mynd rhagddo ac yn llwyddo dan ofal henuriaid yr Iddewon.Vn%A dyma'r adroddiad ysgrifenedig a anfonwyd: "I'r Brenin Dareius, cyfarchion!5mcDyma gopi o'r llythyr a anfonodd Tatnai, llywodraethwr talaith Tu-hwnt-i'r-Ewffrates, a Setharbosnai a'u cefnogwyr, penaethiaid Tu-hwnt-i'r-Ewffrates, at y Brenin Dareius.l-Ond yr oedd eu Duw yn gofalu am henuriaid yr Iddewon, ac ni chawsant eu rhwystro nes i adroddiad fynd at Dareius ac iddynt gael ateb ar y mater.KkGofynasant hefyd, "Beth yw enwau'r rhai sy'n codi'r adeilad hwn?"LjOnd ar unwaith daeth Tatnai, llywodraethwr talaith Tu-hwnt-i'r-Ewffrates, a Setharbosnai a'u cefnogwyr atynt a gofyn, "Pwy a roes ganiat�d i chwi ailadeiladu'r tu375? hwn a gorffen ei goedio?"i'dechreuodd Sorobabel fab Salathiel a Jesua fab Josadac ailadeiladu tu375? Dduw yn Jerwsalem; ac yr oedd proffwydi Duw gyda hwy yn eu cefnogi.yh mOnd wedi i'r proffwydi, Haggai a Sechareia fab Ido, broffwydo yn enw Duw Israel i'r Iddewon yn Jwda a Jerwsalem,g}Felly yr ataliwyd y gwaith ar du375? Dduw yn Jerwsalem; a bu'n sefyll hyd ail flwyddyn teyrnasiad Dareius brenin Persia.Bf}Yna, pan ddarllenwyd copi o lythyr Artaxerxes i Rehum a Simsai yr ysgrifennydd a'u cefnogwyr, aethant ar frys at yr Iddewon yn Jerwsalem a thrwy nerth braich eu rhwystro rhag gweithio.geGGofalwch beidio � bod yn esgeulus yn hyn o beth, rhag i'r frenhiniaeth gael niwed pellach."idKFelly gorchmynnwch i'r dynion hyn beidio ag ailadeiladu'r ddinas nes cael caniat�d gennyf fi.cBu brenhinoedd cryfion yn teyrnasu dros Jerwsalem a thros holl dalaith Tu-hwnt-i'r-Ewffrates, a rhoddwyd iddynt dreth, teyrnged a tholl.'bGAr fy ngorchymyn gwnaethpwyd ymchwiliad, a darganfod i'r ddinas hon wrthryfela yn erbyn brenhinoedd ers amser maith, a bod brad a gwrthryfel wedi codi ynddi.NaFe gyfieithwyd y llythyr a anfonasoch a'i ddarllen yn fy ngu373?ydd.6`eDyma ateb y brenin: "At Rehum y rhaglaw a Simsai yr ysgrifennydd a'r gweddill o'u cefnogwyr sy'n byw yn Samaria ac ym mhob rhan o dalaith Tu-hwnt-i'r-Ewffrates, cyfarchion!_Yr ydym yn hysbysu'r brenin, os adeiledir y ddinas hon a gorffen ei muriau, ni fydd gennyt diriogaeth yn nhalaith Tu-hwnt-i'r-Ewffrates."z^mer mwyn iti chwilio yn llyfr cofnodion dy ragflaenwyr. Fe weli oddi wrth lyfr y cofnodion mai dinas wrthryfelgar fu hon, andwyol i frenhinoedd a thaleithiau, a bod gwrthryfel yn nodwedd arni ers amser maith. Dyna pam y dinistriwyd y ddinas.1][Felly, am ein bod ni yn cael ein cynnal gan lys y brenin, ac am nad yw'n weddus i ni fod yn dystion o'r amarch hwn tuag at y brenin, yr ydym yn anfon gair at y brenin,7\g Yn awr bydded hysbys i'r brenin, os ailadeiledir y ddinas hon a gorffen ei muriau, ni thalant na threth, na theyrnged, na tholl; a bydd hyn yn sicr o amharu ar les y brenin.F[ Bydded hysbys i'r brenin fod yr Iddewon a ddaeth atom oddi wrthyt wedi cyrraedd Jerwsalem; y maent yn ailgodi'r ddinas wrthryfelgar a drwg, yn cyfannu'r muriau ac yn atgyweirio'r sylfeini. Z Yn awr dyma gynnwys y llythyr a anfonasant ato: "I'r Brenin Artaxerxes oddi wrth dy ddeiliaid, pobl talaith Tu-hwnt-i'r-Ewffrates.Y a phawb arall a alltudiodd Asnappar fawr ac enwog a'u gosod yn nhref Samaria ac yng ngweddill talaith Tu-hwnt-i'r-Ewffrates."BX} Oddi wrth y rhaglaw Rehum a'r ysgrifennydd Simsai a'r gweddill o'u cefnogwyr, y barnwyr, y penaethiaid, y goruchwylwyr, y swyddogion; hefyd pobl Erech a Babilon, a'r Elamitiaid o Susa,WyRehum y rhaglaw a Simsai yr ysgrifennydd a ysgrifennodd y llythyr hwn at Artaxerxes y brenin ynglu375?n � Jerwsalem:VV%Hefyd yn amser Artaxerxes ysgrifen-nodd Bislam, Mithredath, Tabeel a'r gweddill o'u cefnogwyr at Artaxerxes brenin Persia; yr oedd y llythyr wedi ei ysgrifennu mewn Aramaeg, a dyma'i gynnwys mewn Aramaeg.qU[Yn nechrau teyrnasiad Ahasferus gwnaethant gyhuddiad ysgrifenedig yn erbyn preswylwyr Jwda a Jerwsalem.Ta holl ddyddiau Cyrus brenin Persia hyd at deyrnasiad Dareius brenin Persia cyflogasant gynghorwyr llys yn eu herbyn i ddrysu eu bwriad.WS'Yna dechreuodd pobl y wlad ddigalonni pobl Jwda a pheri iddynt ofni adeiladu;gRGOnd dywedodd Sorobabel a Jesua a gweddill pennau-teuluoedd Israel:"Ni chewch chwi ran yn y gwaith o adeiladu tu375? i'n Duw; ni yn unig sydd i adeiladu i ARGLWYDD Dduw Israel, fel y gorchmynnodd Cyrus brenin Persia i ni."tQadaethant at Sorobabel a'r pennau-teuluoedd a dweud wrthynt: "Gadewch i ni adeiladu gyda chwi, oherwydd yr ydym ni yn addoli eich Duw fel chwithau, ac iddo ef yr ydym wedi aberthu er amser Esarhadon brenin Asyria, a ddaeth � ni yma."~P wPan glywodd gelynion Jwda a Benjamin fod y rhai oedd wedi bod yn y gaethglud yn adeiladu teml i ARGLWYDD Dduw Israel,"O= Ac ni fedrai neb wahaniaethu rhwng su373?n y llawenydd a su373?n y bobl yn wylo, am fod y bobl yn gweiddi mor uchel nes bod y su373?n i'w glywed o bell.iNK Yr oedd llawer o'r offeiriaid a'r Lefiaid a'r pennau-teuluoedd, a oedd yn ddigon hen i fod wedi gweld y tu375? cyntaf, yn wylo'n hidl pan welsant osod sylfaen y tu375? hwn; ond yr oedd llawer yn bloeddio'n uchel o lawenydd.nMU Yr oeddent yn ateb ei gilydd mewn mawl a diolch i'r ARGLWYDD: "Y mae ef yn dda, a'i gariad at Israel yn parhau byth." Yna bloeddiodd yr holl bobl yn uchel mewn moliant i'r ARGLWYDD am fod sylfaen tu375?'r ARGLWYDD wedi ei gosod.ZL- Wedi i'r adeiladwyr osod sylfaen teml yr ARGLWYDD, safodd yr offeiriaid yn eu gwisgoedd gyda thrwmpedau, a'r Lefiaid, meibion Asaff, gyda symbalau i foliannu'r ARGLWYDD yn �l gorchymyn Dafydd brenin Israel.NK Jesua a'i feibion a'i frodyr oedd yn gyfrifol am arolygu'r gweithwyr yn nhu375? Dduw, a chyda hwy yr oedd y Jwdead Cadmiel a'i feibion, a meibion Henadad a'u meibion hwythau, a'u brodyr y Lefiaid.^J5Yn ail fis yr ail flwyddyn wedi iddynt ddychwelyd i du375? Dduw yn Jerwsalem, dechreuodd Sorobabel fab Salathiel a Jesua fab Josadac ar y gwaith gyda'r gweddill o'u brodyr, a'r offeiriaid a'r Lefiaid, a phawb oedd wedi dychwelyd o'r gaethglud i Jerwsalem; a phenodwyd y Lefiaid oedd dros ugain mlwydd oed i arolygu gwaith tu375?'r ARGLWYDD.DIYna rhoesant arian i'r seiri meini a'r seiri coed, a bwyd a diod ac olew i'r Sidoniaid a'r Tyriaid i ddod � chedrwydd dros y m�r o Lebanon i Jopa trwy ganiat�d Cyrus brenin Persia. HDechreusant aberthu poethoffrymau i'r ARGLWYDD o ddydd cyntaf y seithfed mis, er nad oedd sylfaen teml yr ARGLWYDD wedi ei gosod.?GwAr �l hyn yr oeddent yn aberthu'r poethoffrymau cyson, a'r rhai ar gyfer y newydd-loerau a holl wyliau penodedig yr ARGLWYDD, a'r holl aberthau a roddid yn wirfoddol i'r ARGLWYDD.F+Yr oeddent yn dathlu gu373?yl y Pebyll fel yr oedd yn ysgrifenedig, ac yn aberthu'n ddyddiol y nifer priodol o boethoffrymau ar gyfer pob dydd. E Er eu bod yn ofni'r bobloedd oddi amgylch, codasant yr allor yn ei lle, ac aberthu arni boethoffrymau i'r ARGLWYDD fore a hwyr.^D5A dechreuodd Jesua fab Josadac a'i gyd-offeiriaid, a Sorobabel fab Salathiel a'i frodyr, ailadeiladu allor Duw Israel er mwyn aberthu poethoffrymau arni, fel y mae'n ysgrifenedig yng nghyfraith Moses gu373?r Duw.wC iPan ddaeth y seithfed mis, a'r Israeliaid erbyn hyn yn eu trefi, ymgasglodd y bobl fel un gu373?r i Jerwsalem.7BgFCartrefodd yr offeiriaid a'r Lefiaid a rhai o'r bobl yn Jerwsalem, a'r cantorion, y porthorion a gweision y deml yn y cyffiniau, a'r Israeliaid eraill yn eu trefi eu hunain.A ERhoesant i drysorfa'r gwaith chwe deg ac un o filoedd o ddracmonau aur a phum mil mina o arian a chant o wisgoedd offeiriadol.$@ADPan ddaethant i du375?'r ARGLWYDD yn Jerwsalem, ymrwymodd rhai o'r pennau-teuluoedd o'u gwirfodd i ailgodi tu375? Dduw ar ei hen sylfaen yn �l eu gallu.Z?-Cpedwar cant tri deg a phump o gamelod, a chwe mil saith gant dau ddeg o asynnod.g>GBYr oedd ganddynt saith gant tri deg a chwech o geffylau, dau gant pedwar deg a phump o fulod,=Aheblaw eu gweision a'u morynion, oedd yn saith mil tri chant tri deg a saith. Yr oedd ganddynt hefyd ddau gant o gantorion a chantoresau.R<@Nifer y fintai gyfan oedd pedwar deg a dwy o filoedd tri chant chwe deg,;?a gwaharddodd y llywodraethwr iddynt fwyta'r pethau mwyaf cysegredig nes y ceid offeiriad i ymgynghori �'r Wrim a'r Twmim.n:U>Chwiliodd y rhain am gofnod o'u hachau, ond methu ei gael; felly cawsant eu hatal o'r offeiriadaeth,9=Ac o blith yr offeiriaid: teuluoedd Hobaia, Cos, a'r Barsilai a briododd un o ferched Barsilai o Gilead a chymryd ei enw.G8==w<<=;;_::'99R88R7566-5I4493p210//).--c,++1**)((v'&&[%%1$$N#}""@!!( %PTWxEmDpsB_,tHH e?kKEJL Q +KXV&Y A thawelodd y Lefiaid yr holl bobl a dweud, "Byddwch ddistaw; peidiwch � galaru, oherwydd y mae heddiw yn ddydd sanctaidd."|Xq Yna fe ddywedodd wrthynt, "Ewch, bwytewch ddanteithion ac yfwch win melys a rhannwch �'r sawl sydd heb ddim, oherwydd mae heddiw yn ddydd sanctaidd i'n Harglwydd; felly, peidiwch � galaru, oherwydd llawenhau yn yr ARGLWYDD yw eich nerth."&WE Yna dywedodd Nehemeia y llywodraethwr ac Esra yr offeiriad a'r ysgrifennydd, a'r Lefiaid oedd yn hyfforddi'r bobl, wrth yr holl bobl, "Y mae heddiw yn ddydd sanctaidd i'r ARGLWYDD eich Duw; peidiwch � galaru nac wylo." Oherwydd yr oedd pawb yn wylo wrth wrando ar eiriau'r gyfraith.xViYr oeddent yn darllen o lyfr cyfraith Dduw, ac yn ei gyfieithu a'i esbonio fel bod pawb yn deall y darlleniad.AU{Yr oedd y Lefiaid, Jesua, Bani, Serebeia, Jamin, Accub, Sabbethai, Hodeia, Maaseia, Celita, Asareia, Josabad, Hanan, Pelaia, yn egluro'r gyfraith i'r bobl, a hwythau'n aros yn eu lle.)TKBendithiodd Esra yr ARGLWYDD, y Duw mawr, ac atebodd yr holl bobl, "Amen, Amen", gan godi eu dwylo ac ymgrymu ac addoli'r ARGLWYDD �'u hwynebau tua'r ddaear. SAgorodd Esra y llyfr yng ngolwg yr holl bobl, oherwydd yr oedd ef yn uwch na hwy, a phan agorodd y llyfr, safodd pawb ar eu traed.oRWSafodd Esra yr ysgrifennydd ar bulpud pren oedd wedi ei wneud i'r diben. Ar yr ochr dde iddo safodd Matitheia, Sema, Anaia, Ureia, Hilceia a Maaseia, ac ar y chwith Pedaia, Misael, Malcheia, Hasum, Hasbadana, Sechareia a Mesulam.\Q1Darllenodd rannau ohoni, o doriad gwawr hyd hanner dydd, yng ngu373?ydd y gwu375?r a'r gwragedd oedd yn medru deall, gan wynebu'r sgw�r o flaen Porth y Du373?r; a gwrandawodd pawb yn astud ar lyfr y gyfraith.&PEAr y dydd cyntaf o'r seithfed mis daeth Esra yr offeiriad �'r gyfraith o flaen y gynulleidfa, yn wu375?r a gwragedd, pawb a fedrai ddeall yr hyn a glywai. O Pan ddaeth y seithfed mis, a'r Israeliaid erbyn hyn yn eu trefi, ymgasglodd yr holl bobl fel un yn y sgw�r sydd o flaen Porth y Du373?r. Yna dywedasant wrth Esra yr ysgrifennydd am ddod � llyfr cyfraith Moses, sef yr un a orchmynnodd yr ARGLWYDD i Israel.LNICartrefodd yr offeiriaid a'r Lefiaid yn Jerwsalem; yr oedd y porthorion a'r cantorion a rhai o'r bobl a gweision y deml yn byw yn y cyffiniau, a'r Israeliaid eraill yn byw yn eu trefi eu hunain.M)HA'r hyn a roddodd y gweddill o'r bobl oedd ugain mil o ddracmonau aur, a dwy fil o fin�u o arian, a chwe deg a saith o wisgoedd offeiriadol.L{GRhoddodd rhai o'r pennau-teuluoedd i drysorfa'r gwaith ugain mil o ddracmonau aur a dwy fil dau gant o fin�u o arian.teuluoedd Delaia, Tobeia a Necoda, chwe chant pedwar deg a dau.B=Daeth y rhai canlynol i fyny o Tel-mela, Tel-harsa, Cerub, Adon ac Immer, ond ni fedrent brofi mai o Israel yr oedd eu llinach a'u tras:`A99Disgynyddion gweision Solomon: teuluoedd Sotai, Soffereth, Perida,=/8Neseia a Hatiffa.<77Barcos, Sisera, Tama, ;;6Baslith, Mehida, Harsa,!:=5Bacbuc, Hacuffa, Harhur,#9A4Besai, Meunim, Neffisesim,853Gassam, Ussa, Pasea,772Reaia, Resin, Necoda,651Hanan, Gidel, Gahar, 5;0Lebana, Hagaba, Salmai,45/Ceros, S�a, Padon,<3s.Gweision y deml: teuluoedd Siha, Hasuffa, Tabbaoth,c2?-Y porthorion: teuluoedd Salum, Ater, Talmon, Accub, Hatita a Sobai, cant tri deg ac wyth.;1q,Y cantorion: teulu Asaff, cant pedwar deg ac wyth.Y0++Y Lefiaid: teulu Jesua, hynny yw Cadmiel, o linach Hodefa, saith deg a phedwar.)/M*teulu Harim, mil un deg a saith.6.g)teulu Pasur, mil dau gant pedwar deg a saith;(-K(teulu Immer, mil pum deg a dau;Q,'Yr offeiriaid: teulu Jedeia, o linach Jesua, naw cant saith deg a thri;0+[&teulu Senaa, tair mil naw cant tri deg.=*u%teulu Lod a Hadid ac Ono, saith gant dau ddeg ac un;5)e$teulu Jericho, tri chant pedwar deg a phump;)(M#teulu Harim, tri chant dau ddeg;<'s"Teulu'r Elam arall, mil dau gant pum deg a phedwar;.&W!gwu375?r y Nebo arall, pum deg a dau.5%e gwu375?r Bethel ac Ai, cant dau ddeg a thri;/$Ygwu375?r Michmas, cant dau ddeg a dau;9#mgwu375?r Rama a Geba, chwe chant dau ddeg ac un;T"!gwu375?r Ciriath-jearim a Ceffira a Beeroth, saith gant pedwar deg a thri;2!_gwu375?r Beth-asmafeth, pedwar deg a dau;2 _gwu375?r Anathoth, cant dau ddeg ac wyth;=uGwu375?r Bethlehem a Netoffa, cant wyth deg ac wyth;'Iteulu Gibeon, naw deg a phump.&Gteulu Hariff, cant a deuddeg;3ateulu Besai, tri chant dau ddeg a phedwar;1]teulu Hasum, tri chant dau ddeg ac wyth;8kteulu Ater, hynny yw Heseceia, naw deg ac wyth;0[teulu Adin, chwe chant pum deg a phump;0[teulu Bigfai, dwy fil chwe deg a saith;5eteulu Adonicam, chwe chant chwe deg a saith;7iteulu Asgad, dwy fil tri chant dau ddeg a dau;2_teulu Bebai, chwe chant dau ddeg ac wyth;5eteulu Binnui, chwe chant pedwar deg ac wyth;+Qteulu Saccai, saith gant chwe deg;3a teulu Sattu, wyth gant pedwar deg a phump;4c teulu Elam, mil dau gant pum deg a phedwar;_7 teulu Pahath-moab, hynny yw teuluoedd Jesua a Joab, dwy fil wyth gant un deg ac wyth;-U teulu Ara, chwe chant pum deg a dau;4c teulu Seffateia, tri chant saith deg a dau;U #Rhestr teuluoedd pobl Israel: teulu Paros, dwy fil un cant saith deg a dau; yGyda Sorobabel yr oedd Jesua, Nehemeia, Asareia, Raameia, Nahmani, Mordecai, Bilsan, Mispereth, Bigfai, Nehum a Baana.5 cDyma bobl y dalaith a ddychwelodd o gaethiwed, o'r gaethglud a ddygwyd gan Nebuchadnesar brenin Babilon, ac a ddaeth yn �l i Jerwsalem ac i Jwda, pob un i'w dref ei hun.Q Rhoddodd Duw yn fy meddwl i gasglu ynghyd y pendefigion, y swyddogion a'r bobl i'w cofrestru. Deuthum o hyd i lyfr achau y rhai a ddaeth yn gyntaf o'r gaethglud, a dyma oedd wedi ei ysgrifennu ynddo:f EYr oedd y ddinas yn fawr ac yn eang, ond ychydig o bobl oedd ynddi, a'r tai heb eu hailgodi.ucA dywedais wrthynt, "Nid yw pyrth Jerwsalem i fod ar agor nes bod yr haul wedi codi; a chyn iddo fachlud rhaid cau'r dorau a'u cloi. Trefnwch drigolion Jerwsalem yn wylwyr, pob un i wylio yn ei dro, a phob un yn ymyl ei du375? ei hun."3rhoddais Jerwsalem yng ngofal Hanani fy mrawd a Hananeia arolygwr y palas, oherwydd yr oedd ef yn ddyn gonest ac yn parchu Duw'n fwy na'r mwyafrif.| sYna, wedi i'r mur gael ei ailgodi, ac imi osod y dorau, ac i'r porthorion a'r cantorion a'r Lefiaid gael eu penodi,#Byddent yn s�n wrthyf am ei ragoriaethau ac yn ailadrodd fy ngeiriau innau wrtho ef. Ysgrifennodd Tobeia hefyd lythyrau ataf i'm dychryn..Uoherwydd yr oedd llawer yn Jwda mewn cynghrair ag ef am ei fod yn fab-yng-nghyfraith i Sechaneia fab Ara, a'i fab Jehohanan wedi priodi merch Mesulam fab Berecheia.Yn ystod y cyfnod hwn anfonodd pendefigion Jwda nifer o lythyrau at Tobeia, a daeth llythyrau oddi wrth Tobeia atynt hwythau;MPan glywodd ein holl elynion, a phan welodd yr holl genhedloedd o'n hamgylch, yr oedd y peth yn rhyfeddol yn eu golwg, a daethant i ddeall mai trwy gymorth ein Duw y cafodd y gwaith hwn ei wneud.X)Gorffennwyd y mur mewn deuddeg diwrnod a deugain, ar y pumed ar hugain o Elul.Fy Nuw, cofia Tobeia a Sanbalat am iddynt wneud hyn, a hefyd Noadeia y broffwydes a'r proffwydi eraill oedd am fy nychryn. Yr oedd wedi cael ei dalu i godi ofn arnaf a pheri imi bechu trwy wneud hyn; yna fe gaent esgus i roi enw drwg imi, a'm gwaradwyddo.~! Yna sylweddolais nad Duw oedd wedi ei anfon, ond ei fod wedi proffwydo fel hyn yn ein herbyn am fod Tobeia a Sanbalat wedi ei lwgrwobrwyo.}{ Atebais innau, "A ddylai dyn fel fi ffoi? A yw un fel fi i fynd i mewn i'r deml er mwyn achub ei fywyd? Nid af i mewn."|{ Pan euthum i du375? Semaia fab Delaia, fab Mehetabel, oedd wedi ei gaethiwo i'w gartref, dywedodd wrthyf, "Gad i ni gyfarfod yn nhu375? Dduw, y tu mewn i'r cysegr, a chau drysau'r deml, oherwydd y maent yn dod i'th ladd, yn dod i'th ladd liw nos." { Yr oeddent oll yn ceisio'n dychryn, gan dybio y byddem yn digalonni, ac na fyddai'r gwaith yn cael ei orffen. Ond yn awr cryfha fi!qz[Anfonais air yn �l ato a dweud, "Nid yw'r hyn a ddywedi di yn wir; ti dy hun sydd wedi ei ddychmygu."9yka'th fod wedi penodi proffwydi i gyhoeddi yn Jerwsalem a dweud, 'Y mae brenin yn Jwda.' Bydd y brenin yn sicr o glywed am hyn; felly tyrd, a gad i ni ymgynghori �'n gilydd."\x1yn cynnwys y neges hon: "Yn �l Gasmu y mae si ymysg y cenhedloedd dy fod ti a'r Iddewon yn bwriadu gwrthryfela, ac mai dyna pam yr wyt yn ailgodi'r mur. Dywedir hefyd dy fod ti dy hun am fod yn frenin arnynt,NwY pumed tro anfonodd Sanbalat ei was ei hun ataf gyda llythyr agoredVv%Anfonasant ataf i'r un perwyl bedair gwaith, a phob tro rhoddais yr un ateb.DuAnfonais negeswyr atynt gyda'r ateb, "Y mae gennyf waith pwysig ar dro, felly ni allaf ddod i lawr. Pam y dylai'r gwaith gael ei atal tra wyf fi yn ei adael ac yn dod i lawr atoch chwi?"tfe anfonodd Sanbalat a Gesem ataf a dweud, "Tyrd i'n cyfarfod yn un o'r pentrefi yn nyffryn Ono." Ond eu bwriad oedd gwneud niwed imi.Rs Pan glywodd Sanbalat a Tobeia a Gesem yr Arabiad a'r gweddill o'n gelynion fy mod wedi ailgodi'r mur ac nad oedd yr un bwlch ar �l ynddo � er nad oeddwn y pryd hwnnw wedi gosod dorau ar y pyrth �FrFy Nuw, cofia er daioni i mi y cwbl a wneuthum i'r bobl yma.nqUwrth fy mwrdd, fel bod ych, a chwech o'r defaid gorau, ac adar yn cael eu paratoi ar fy nghyfer bob dydd, a digon o win o bob math bob deg diwrnod; er hynny ni ofynnais am ddogn bwyd y llywodraethwr am ei bod yn galed ar y bobl.pYr oedd cant a hanner o'r Iddewon a'r llywodraethwyr, yn ogystal �'r rhai a ddaeth atom oddi wrth y cenhedloedd o'n cwmpas,~ouAtgyweiriais y mur hwn, er nad oeddwn berchen yr un cae, a daeth fy holl weision at ei gilydd yno ar gyfer y gwaith.nBu'r llywodraethwyr blaenorol oedd o'm blaen i yn llawdrwm ar y bobl, ac yn cymryd ganddynt bob dydd fara a gwin gwerth deugain sicl o arian. Yr oedd eu gweision hefyd yn arglwyddiaethu ar y bobl. Ond ni wneuthum i ymddwyn fel hyn am fy mod yn ofni Duw.mmSAc yn wir, o'r dydd y penodwyd fi yn llywodraethwr yng ngwlad Jwda, o'r ugeinfed hyd y ddeuddegfed flwyddyn ar hugain i'r Brenin Artaxerxes, sef cyfnod o ddeuddeng mlynedd, ni fwyteais i na'm brodyr ddogn bwyd y llyw-odraethwr. l ysgydwais fy mantell a dweud, "Fel hyn bydded i Dduw ysgwyd o'i du375? ac o'i eiddo bob un sy'n gwrthod cadw'r addewid hon; bydded wedi ei ysgwyd yn wag." A dywedodd yr holl gynulleidfa, "Amen", a moliannu'r ARGLWYDD. Ac fe gadwodd y bobl at yr addewid hon.7kg Dywedasant, "Fe'u rhoddwn yn �l, ac ni ofynnwn iddynt am ragor; gwnawn fel yr wyt yn ei orchymyn." Yna gelwais ar yr offeiriaid i wneud iddynt addunedu i gadw eu haddewid;Ej Rhowch yn �l iddynt ar unwaith eu meysydd, eu gwinllannoedd, eu gerddi olewydd a'u tai; a hefyd y ganfed ran yr ydych wedi ei chymryd ganddynt yn llog mewn arian, u375?d, gwin ac olew."iw Yr wyf fi a'm brodyr a'm gweision yn rhoi arian ac u375?d ar fenthyg iddynt. Gadewch i ni roi terfyn ar y llogau hyn. h  Ac meddwn wrthynt, "Nid ydych yn ymddwyn yn iawn. Oni ddylech ofni ein Duw yn hytrach na gwaradwydd y cenhedloedd, ein gelynion?`g9a dweud, "Yr ydym ni, yn �l ein gallu, wedi prynu ein cyd-Iddewon a werthwyd i'r cenhedloedd, ond yr ydych chwi'n gwerthu eich brodyr, a ninnau'n gorfod eu prynu'n �l." Yr oeddent yn ddistaw heb air i'w ddweud.+fOYna, ar �l ystyried y peth yn ofalus, ceryddais y pendefigion a'r swyddogion a dweud wrthynt, "Yr ydych yn mynnu llog gan eich cymrodyr." Ceryddais hwy'n llym,Ve%Pan glywais eu cwyn a'r hyn yr oeddent yn ei ddweud, yr oeddwn yn ddig iawn.d+Yr ydym o'r un cnawd �'n tylwyth, ac y mae ein plant ni fel eu plant hwy; eto, yr ydym ni'n gorfod gwneud caethweision o'n meibion a'n merched. Y mae rhai o'n merched eisoes yn gaethion, ond ni allwn wneud dim, gan fod ein meysydd a'n gwinllannoedd ym meddiant eraill."ncUDywedai eraill, "Yr ydym wedi benthyca arian ar ein meysydd a'n gwinllannoedd i dalu treth y brenin. bYr oedd eraill yn dweud, "Yr ydym yn gorfod gwystlo ein meysydd a'n gwinllannoedd a'n tai er mwyn prynu u375?d yn ystod y newyn."wagYr oedd rhai yn dweud, "Yr ydym yn gorfod gwystlo ein meibion a'n merched i gael u375?d er mwyn bwyta a byw."X` +Dechreuodd y bobl gyffredin a'u gwragedd gwyno'n enbyd yn erbyn eu cyd-Iddewon._!Ac nid oedd yr un ohonom, myfi na'm brodyr na'm gweision na'r gwylwyr o'm cwmpas, yn tynnu ein dillad; yr oedd gan bob un ei arf wrth law.^1Y pryd hwnnw hefyd dywedais wrth y bobl fod pob dyn a'i was i letya y tu mewn i Jerwsalem er mwyn cadw gwyliadwriaeth liw nos a gweithio liw dydd.s]_Felly yr aeth y gwaith rhagddo, gyda hanner y bobl yn dal gwaywffyn o doriad gwawr hyd ddyfodiad y s�r.e\CPle bynnag y clywch su373?n yr utgorn, ymgasglwch atom yno; bydd ein Duw yn ymladd drosom."7[ga dywedais wrth y pendefigion a'r swyddogion a gweddill y bobl, "Y mae'r gwaith yn fawr ac ar wasgar, a ninnau wedi ein gwahanu ar y mur, pob un ymhell oddi wrth ei gymydog.|ZqYr oedd pob un o'r adeiladwyr yn gweithio �'i gleddyf ar ei glun. Yr oedd yr un a seiniai'r utgorn yn fy ymyl i,vYeoedd yn ailgodi'r mur. Yr oedd y rhai a gariai'r beichiau yn gweithio ag un llaw, ac yn dal arf �'r llall.`X9Ac o'r dydd hwnnw ymlaen yr oedd hanner fy ngweision yn llafurio yn y gwaith, a'r hanner arall � gwaywffyn a tharianau a bw�u yn eu dwylo ac yn gwisgo llurigau; ac yr oedd y swyddogion yn arolygu holl bobl JwdaW+Pan glywodd ein gelynion ein bod yn gwybod am y peth, a bod Duw wedi drysu eu cynlluniau, aethom ni i gyd yn �l at y mur, bob un at ei waith.V#Wedi imi weld ynglu375?n � hyn, euthum i ddweud wrth y pendefigion a'r swyddogion a gweddill y bobl, "Peidiwch �'u hofni; cadwch eich meddwl ar yr ARGLWYDD sy'n fawr ac ofnadwy, ac ymladdwch dros eich pobl, eich meibion a'ch merched, eich gwragedd a'ch cartrefi."U/ Felly gosodais rai yn y lleoedd isaf y tu �l i'r mur mewn mannau gwan, a gosodais y bobl fesul teulu gyda'u cleddyfau a'u gwaywffyn a'u bw�u.vTe A daeth Iddewon oedd yn byw yn eu hymyl atom i'n rhybuddio ddengwaith y doent yn ein herbyn o bob cyfeiriad.ySk Y mae'n gwrthwynebwyr wedi dweud, 'Heb iddynt wybod na gweld, fe awn i'w canol a'u lladd a rhwystro'r gwaith'."|Rq Ond dywedodd pobl Jwda, "Pallodd nerth y cludwyr, ac y mae llawer o rwbel; ni allwn byth ailgodi'r mur ein hunain.aQ; Felly bu inni wedd�o ar ein Duw o'u hachos, a gosod gwylwyr yn eu herbyn ddydd a nos.dPAa gwnaethant gynllun gyda'i gilydd i ddod i ryfela yn erbyn Jerwsalem a chreu helbul i ni.EOOnd pan glywodd Sanbalat a Tobeia a'r Arabiaid a'r Ammoniaid a'r Asdodiaid fod atgyweirio muriau Jerwsalem yn mynd rhagddo, a'r bylchau yn dechrau cael eu llenwi, yr oeddent yn ddig iawn,mNSFelly codasom yr holl fur a'i orffen hyd at ei hanner, oherwydd yr oedd gan y bobl galon i weithio.M{Paid � chuddio eu camwedd na dileu eu pechod o'th u373?ydd, oherwydd y maent wedi dy sarhau di gerbron yr adeiladwyr.L1Gwrando, O ein Duw, oherwydd y maent yn ein dirmygu. Tro eu gwaradwydd yn �l ar eu pennau eu hunain, a gwna hwy'n anrhaith mewn gwlad caethiwed.K'A dywedodd Tobeia yr Ammoniad, a oedd yn ei ymyl, "Beth bynnag y maent yn ei adeiladu, dim ond i lwynog ddringo'u mur cerrig, fe'i dymchwel." J9Dechreuodd wawdio'r Iddewon yng ngu373?ydd ei gymrodyr a byddin Samaria a dweud, "Beth y mae'r Iddewon gweiniaid hyn yn ei wneud? A adewir llonydd iddynt? A ydynt am aberthu a gorffen y gwaith mewn diwrnod? A ydynt am wneud cerrig o'r pentyrrau rwbel, a hwythau wedi eu llosgi?"TI #Pan glywodd Sanbalat ein bod yn ailgodi'r mur, gwylltiodd a ffromi drwyddo.uHc A rhwng yr oruwchystafell ar y gongl a Phorth y Defaid yr oedd y gofaint aur a'r marchnatwyr yn atgyweirio.(GIAr ei �l ef atgyweiriodd Malcheia, y gof aur, hyd at du375?'r Nethiniaid a'r marchnatwyr, gyferbyn � Phorth y Cynnull hyd at yr oruwchystafell ar y gongl.+FOAr ei �l ef atgyweiriodd Hananeia fab Selemeia a Hanun, chweched mab Salaff, ddwy ran. Ar ei �l yntau atgyweiriodd Mesulam fab Berecheia gyferbyn �'i lety.E-Ar eu h�l hwy atgyweiriodd Sadoc fab Immer gyferbyn �'i du375?. Ac ar ei �l ef atgyweiriodd Semaia fab Sechaneia, ceidwad Porth y Dwyrain.ZD-O Borth y Meirch yr offeiriaid oedd yn atgyweirio, pob un gyferbyn �'i du375?.nCUAr eu h�l hwy atgyweiriodd y Tecoiaid ddwy ran gyferbyn �'r tu373?r mawr uchel hyd at fur Offel.wBga gweision y deml oedd yn byw yn Offel hyd at le gyferbyn � Phorth y Du373?r i'r dwyrain o'r tu373?r uchel.@AyPalal fab Usai oedd yn atgyweirio gyferbyn �'r drofa a'r tu373?r sy'n codi o du375? uchaf y brenin ac yn perthyn i gyntedd y gwarchodlu. Ar ei �l ef atgyweiriodd Pedaia fab Parosn@UAr eu h�l hwy atgyweiriodd Binnui fab Henadad ddwy ran, o du375? Asareia hyd at y drofa a'r gongl.5?cAr eu h�l hwy atgyweiriodd Benjamin a Hasub gyferbyn �'u tu375? eu hunain. Ar eu h�l hwy atgyweiriodd Asareia fab Maaseia, fab Ananeia, gyferbyn �'i du375? ei hun.R>Ac ar ei �l ef atgyweiriodd yr offeiriaid oedd yn byw yn y gymdogaeth.y=kAr ei �l ef atgyweiriodd Meremoth fab Ureia fab Cos ddwy ran, o ddrws tu375? Eliasib hyd at dalcen ei du375?.w<gAr ei �l ef atgyweiriodd Baruch fab Sabai ddwy ran, o'r drofa hyd at ddrws tu375? Eliasib yr archoffeiriad. ; Yn ei ymyl ef yr oedd Eser fab Jesua, rheolwr Mispa, yn atgyweirio dwy ran gyferbyn �'r allt at du375?'r arfau, wrth y drofa.^:5Ar ei �l ef atgyweiriodd eu brodyr, Bafai fab Henadad, rheolwr ail ranbarth Ceila.9!Ar ei �l ef atgyweiriodd y Lefiaid: Rehum fab Bani, ac yn ei ymyl Hasabeia, rheolwr hanner rhanbarth Ceila, yn atgyweirio ei ran ei hun.08YAr ei �l ef atgyweiriodd Nehemeia fab Asbuc, rheolwr hanner rhanbarth Beth-sur, hyd at le gyferbyn � mynwent Dafydd a hyd at Bwll y Gloddfa ac at Du375?'r Cedyrn. 7At-gyweiriwyd Porth y Ffynnon gan Salum fab Colchose, rheolwr rhanbarth Mispa; fe'i hailgododd a rhoi to arno a gosod ei ddorau yn eu lle gyda'r cloeau a'r barrau; cododd fur Pwll Selach wrth ardd y brenin hyd at y grisiau sy'n arwain i lawr o Ddinas Dafydd.l6QHwy hefyd a atgyweiriodd y mur am fil o gufyddau hyd at Borth y Dom. Ond atgyweiriwyd Porth y Dom gan Malacheia fab Rechab, rheolwr rhanbarth Beth-hacerem; fe'i hail-gododd a gosod ei ddorau yn eu lle gyda'r cloeau a'r barrau.5w At-gyweiriwyd Porth y Glyn gan Hanun a thrigolion Sanoach; ailgodasant ef a gosod ei ddorau gyda'r cloeau a'r barrau.v4e Yn ei ymyl ef yr oedd Salum fab Haloches, pennaeth hanner rhanbarth Jerwsalem, yn atgyweirio gyda'i ferched.l3Q Yr oedd Malcheia fab Harim a Hasub fab Pahath-moab yn atgyweirio dwy ran a Thu373?r y Ffwrneisiau.|2q Yn ei ymyl ef yr oedd Jedaia fab Harumaff yn atgyweirio o flaen ei du375?, a Hatus fab Hasabneia yn ei ymyl yntau.V1% Yn eu hymyl hwy yr oedd Reffaia fab Hur, rheolwr hanner rhanbarth Jerwsalem.,0QYn ei ymyl ef yr oedd Usiel fab Harhaia, un o'r gofaint aur, ac yn ei ymyl yntau Hananeia, un o'r apothecariaid; hwy oedd yn trwsio Jerwsalem hyd at y Mur Llydan./7Yn eu hymyl hwy yr oedd Melateia o Gibeon a Jadon o Meronoth, gwu375?r Gibeon a Mispa, yn atgyweirio hyd at blas llywodraethwr Tu-hwnt-i'r-Ewffrates..5Atgyweiriwyd yr Hen Borth gan Joiada fab Pesach a Mesulam fab Besodeia; gosodasant ei drawstiau a rhoi ei ddorau yn eu lle gyda'r cloeau a'r barrau.v-eY Tecoiaid oedd yn atgyweirio yn eu hymyl hwy, ond nid oedd eu pendefigion yn fodlon gwasanaethu meistriaid.=,sYn eu hymyl hwy yr oedd Meremoth fab Ureia fab Cos yn atgyweirio, ac yn ei ymyl ef Mesulam, fab Berecheia, fab Mesesabel, ac yn ei ymyl yntau yr oedd Sadoc fab Bana yn atgyweirio.+{Ailgodwyd Porth y Pysgod gan feibion Hasena; gosodasant ei gilbyst a rhoi ei ddorau yn eu lle gyda'r cloeau a'r barrau.W*'Adeiladodd gwu375?r Jericho yn ei ymyl, a Sacur fab Imri yn eu hymyl hwythau.E) Yna dechreuodd Eliasib yr archoffeiriad a'i gyd-offeiriaid ailgodi Porth y Defaid; gosodasant ei gilbyst a rhoi ei ddorau yn eu lle, ac atgyweirio hyd at Du373?r y Cant a Thu373?r Hananel.C(Atebais hwy a dweud, "Bydd Duw y nefoedd yn rhoi llwyddiant i ni, ac yr ydym ninnau, ei weision ef, yn mynd ati i adeiladu. Ond nid oes gennych chwi ran na hawl na braint yn Jerwsalem."O'Pan glywodd Sanbalat yr Horoniad, a'r gwas Tobeia yr Ammoniad, a Gesem yr Arabiad, gwatwarasant ni a'n dirmygu a gofyn, "Beth yw hyn yr ydych yn ei wneud? A ydych yn gwrthryfela yn erbyn y brenin?":&mDywedais wrthynt fel yr oedd fy Nuw wedi fy helpu, a hefyd yr hyn a ddywedodd y brenin wrthyf. Yna dywedasant, "Awn ati i adeiladu." A bu iddynt ymroi i'r gwaith yn ewyllysgar.Q%Yna dywedais wrthynt, "Yr ydych yn gweld y trybini yr ydym ynddo; y mae Jerwsalem yn adfeilion a'i phyrth wedi eu llosgi � th�n; dewch, adeiladwn fur Jerwsalem rhag inni fod yn waradwydd mwyach."m$SNi wyddai'r swyddogion i ble yr oeddwn wedi mynd na beth yr oeddwn yn ei wneud; hyd yma nid oeddwn wedi dweud dim wrth yr Iddewon na'r offeiriaid na'r penaethiaid na'r swyddogion na'r rhai a fyddai'n gyfrifol am wneud y gwaith.n#UEuthum i fyny'r dyffryn liw nos i archwilio'r mur, ac yna troi'n �l a dychwelyd trwy Borth y Glyn.g"GEuthum ymlaen i Borth y Ffynnon ac i Lyn y Brenin, ond nid oedd lle i'm hanifail fynd trwodd.1![ Euthum allan liw nos trwy Borth y Glyn i gyfeiriad Ffynnon y Ddraig ac at Borth y Dom, ac archwilio muriau drylliedig Jerwsalem a hefyd ei phyrth a losgwyd � th�n.c ? codais liw nos, myfi a'r ychydig ddynion oedd gyda mi, ond heb ddweud wrth neb beth oedd fy Nuw wedi ei roi yn fy meddwl i'w wneud i Jerwsalem. Nid oedd anifail gyda mi ar wah�n i'r un yr oeddwn yn marchogaeth arno.7i Wedi imi gyrraedd Jerwsalem a bod yno dridiau,7 Ond pan glywodd Sanbalat yr Horoniad a'r gwas Tobeia yr Ammoniad am hyn, yr oeddent yn flin iawn fod rhywun wedi dod i geisio cynorthwyo pobl Israel.+O Yr oedd y brenin wedi anfon gyda mi swyddogion o'r fyddin a marchogion, a phan ddeuthum at lywodraethwyr Tu-hwnt-i'r-Ewffrates rhoddais iddynt lythyrau'r brenin.{a llythyr hefyd at Asaff, ceidwad y goedwig frenhinol, yn gofyn iddo roi coed imi i wneud trawstiau ar gyfer pyrth y palas sydd yn ymyl y deml, a muriau'r ddinas a'r tu375? y byddaf yn byw ynddo." Trwy ffafr fy Nuw cefais fy nymuniad gan y brenin./Yna dywedais wrtho, "Os gw�l y brenin yn dda, rho i mi lythyrau at lywodraethwyr Tu-hwnt-i'r-Ewffrates er mwyn iddynt hwyluso fy nhaith i Jwda,OAc meddai'r brenin wrthyf, a'r frenhines yn eistedd wrth ei ochr, "Pa mor hir fydd dy daith, a pha bryd y dychweli?" Rhoddais amser penodol oedd yn dderbyniol i'r brenin, a gadawodd yntau imi fynd.-Sa dweud wrth y brenin, "Os gw�l y brenin yn dda, ac os yw dy was yn gymeradwy gennyt, anfon fi i Jwda, i'r ddinas lle y claddwyd fy hynafiaid, i'w hailadeiladu."W'Dywedodd y brenin, "Beth yw dy ddymuniad?" Yna gwedd�ais ar Dduw'r nefoedd,5ca dywedais, "O frenin, bydd fyw byth! Sut y medraf beidio ag edrych yn drist pan yw'r ddinas lle y claddwyd fy hynafiaid yn adfeilion, a'i phyrth wedi eu hysu � th�n?"a gofynnodd y brenin i mi, "Pam yr wyt yn drist? Nid wyt yn glaf; felly nid yw hyn ond tristwch calon." Daeth ofn mawr arnaf! =Ac ym mis Nisan, yn ugeinfed flwyddyn y Brenin Artaxerxes, cymerais y gwin oedd wedi ei osod o'i flaen, a'i roi iddo. Yr oeddwn yn drist yn ei u373?ydd,U % O ARGLWYDD, gwrando ar weddi dy was a'th weision sy'n ymhyfrydu mewn parchu dy enw, a rho lwyddiant i'th was heddiw a ph�r iddo gael trugaredd gerbron y gu373?r hwn." Yr oeddwn i yn drulliad i'r brenin.c A Dy weision a'th bobl di ydynt � rhai a waredaist �'th allu mawr ac �'th law nerthol.. W ond os dychwelwch ataf a chadw fy ngorchmynion a'u gwneud, byddaf yn casglu'r rhai a wasgarwyd hyd gyrion byd, ac yn eu cyrchu i'r lle a ddewisais i roi fy enw yno.'   Cofia'r rhybudd a roddaist i'th was Moses pan ddywedaist, 'Os byddwch yn anffyddlon, byddaf fi'n eich gwasgaru ymysg y bobloedd; ac ymddwyn yn llygredig iawn tuag atat trwy beidio � chadw'r gorchmynion a'r deddfau a'r cyfreithiau a orchmynnaist i'th was Moses.& Gyn awr bydded dy glust yn gwrando a'th lygaid yn agored i dderbyn y weddi yr wyf fi, dy was, yn ei gwedd�o o'th flaen ddydd a nos, dros blant Israel, dy weision. Yr wyf yn cyffesu'r pechodau a wnaethom ni, bobl Israel, yn dy erbyn; yr wyf fi a thu375? fy nhad wedi pechu yn dy erbyn, +Dywedais, "O ARGLWYDD Dduw y nefoedd, y Duw mawr ac ofnadwy, sy'n cadw cyfamod ac sy'n ffyddlon i'r rhai sy'n ei garu ac yn cadw ei orchmynion,  Pan glywais hyn eisteddais i lawr ac wylo, a b�m yn galaru ac yn ymprydio am ddyddiau, ac yn gwedd�o ar Dduw y nefoedd.<  sDywedasant hwythau wrthyf, "Y mae'r gweddill a adawyd ar �l yn y dalaith, heb eu caethgludo, mewn trybini mawr a gofid; drylliwyd mur Jerwsalem a llosgwyd ei phyrth � th�n."*  Ocyrhaeddodd Hanani, un o'm brodyr, a gwu375?r o Jwda gydag ef. Holais hwy am Jerwsalem ac am yr Iddewon, y rhai dihangol a adawyd ar �l heb fynd i'r gaethglud.n  YGeiriau Nehemeia fab Hachaleia. Ym mis Cislef yn yr ugeinfed flwyddyn, pan oeddwn yn y palas yn Susan,h I ,Yr oedd y rhain i gyd wedi priodi merched estron, ond troesant hwy allan, yn wragedd a phlant.P +O feibion Nebo: Jeiel, Matitheia, Sabad, Sebina, Jadue, Joel a Benaia.!= *Salum, Amareia a Joseff.%E )Asareel, Selemeia, Semareia,#A (Machnadebai, Sasai, Sarai,!= 'Selemeia, Nathan, Adaia,5 &Bani, Binnui, Simei,"? %Mataneia, Matenai, Jasau,#A $Faneia, Meremoth, Eliasib,7 #Benaia, Bedeia, Celu,,S "O feibion Bani: Maadai, Amram, Uel,X~) !O feibion Hasum: Matenai, Matatha, Sabad, Eliffelet, Jeremai, Manasse a Simei.%}E Benjamin, Maluch a Semareia.B| O feibion Harim: Elieser, Isia, Malcheia, Semaia, Simeon,d{A O feibion Pahath-moab: Adna, Celal, Benaia, Maaseia, Mataneia, Besaleel, Binnui a Manasse.Gz O feibion Bani: Mesulam, Maluch, Adaia, Jasub, Seal a Ramoth.?yy O feibion Bebai: Jehohanan, Hananeia, Sabai ac Athlai.Qx O feibion Sattu: Elioenai, Eliasib, Mataneia, Jeremoth, Sabad ac Asisa.Nw O feibion Elam: Mataneia, Sechareia, Jehel, Abdi, Jeremoth ac Eleia.bv= O Israel, o feibion Paros: Rameia, Jeseia, Malcheia, Miamin, Eleasar, Malcheia a Benaia.Fu o'r cantorion: Eliasib. o'r porthorion: Salum, Telem ac Uri._t7 o'r Lefiaid: Josabad, Simei a Chelaia (hynny yw, Celita), Pethaheia, Jwda ac Elieser.Qs O feibion Pasur: Elioenai, Maseia, Ismael, Nethaneel, Josabad ac Elasa.Br O feibion Harim: Maseia, Eleia, Semaia, Jehiel ac Usseia.,qS O feibion Immer: Hanani a Sebadeia.`p9 Gwnaethant addewid i ysgaru eu gwragedd ac offrymasant hwrdd o'r praidd am eu trosedd.!o; Ymysg meibion yr offeiriaid oedd wedi priodi merched estron yr oedd y canlynol: Maseia, Elieser, Jarib a Gedaleia o deulu Jesua fab Josadac a'i frodyr.~nu ac erbyn y dydd cyntaf o'r mis cyntaf yr oeddent wedi gorffen eu hymchwiliad i'r holl briodasau gyda merched estron.jmM Wedi i'r rhai oedd wedi bod yn y gaethglud gytuno, fe neilltuodd Esra yr offeiriad ddynion oedd yn bennau-teuluoedd i gynrychioli eu teuluoedd wrth eu henwau. Eisteddasant ar y dydd cyntaf o'r degfed mis i archwilio'r mater,~lu Yr unig wrthwynebwyr oedd Jonathan fab Asahel ac Eseia fab Ticfa, a chawsant gefnogaeth Mesulam a Sabethai y Lefiad.k Caiff ein penaethiaid gynrychioli'r gynulleidfa gyfan, a bydded i'r rhai yn ein dinasoedd sydd wedi priodi merched estron ddod ar amseroedd penodedig, pob un gyda henuriaid a barnwyr ei ddinas ei hun, nes i ddicter mawr ein Duw am hyn droi oddi wrthym."=js Ond y mae yma lawer o bobl; y mae'n dymor y glawogydd, ac ni allwn aros yn yr awyr agored. Nid gwaith diwrnod neu ddau ydyw, oherwydd y mae llawer ohonom wedi pechu yn hyn o beth.kiO Atebodd yr holl gynulleidfa � llais uchel, "Gwnawn; rhaid i ni wneud fel yr wyt ti'n gorchymyn.h Yn awr cyffeswch gerbron ARGLWYDD Dduw eich hynafiaid; gwnewch ei ewyllys ef ac ymwahanwch oddi wrth bobloedd y wlad a'r merched estron."g Cododd Esra yr offeiriad a dweud wrthynt, "Yr ydych wedi gwneud camwedd ac wedi ychwanegu at euogrwydd Israel trwy briodi merched estron.ffE O fewn tridiau, ar yr ugeinfed dydd o'r nawfed mis, ymgasglodd holl wu375?r Jwda a Benjamin i Jerwsalem, ac eisteddodd pawb yn y sgw�r o flaen tu375? Dduw yn crynu o achos yr hyn oedd yn digwydd ac o achos y glawogydd."e= a byddai pob un na dd�i o fewn tridiau ar wu375?s y penaethiaid a'r henuriaid yn colli ei gyfoeth ac yn cael ei dorri allan o gynulleidfa'r gaethglud.rd] Yna anfonwyd neges trwy Jwda a Jerwsalem yn gorchymyn i bawb a fu yn y gaethglud ymgynnull yn Jerwsalem,6ce Aeth Esra o du375?'r Arglwydd i ystafell Johanan fab Eliasib, ac aros yno heb fwyta bara nac yfed du373?r am ei fod yn dal i alaru am gamwedd y rhai a ddaeth o'r gaethglud.by Yna cododd Esra a pheri i arweinwyr yr offeiriaid a'r Lefiaid ac i holl Israel addo hyn, a gwnaethant hwythau addewid.`a9 Cod, oherwydd dy gyfrifoldeb di yw hyn, ond fe fyddwn ni gyda thi; gweithreda'n wrol."F` Yn awr gadewch i ni wneud cyfamod �'n Duw i droi ymaith yr holl ferched hyn a'u plant, yn �l cyngor f'arglwydd a'r rhai sy'n parchu gorchymyn ein Duw; a byddwn felly'n cadw'r gyfraith. \l~~'}5|H{zzJyyxwvv2uLttssrrqq>>>f==E{ Yr oedd y ferch yn dderbyniol yn ei olwg, a chafodd ffafr ganddo. Trefnodd iddi gael ar unwaith ei hoffer coluro a'i dogn bwyd, a rhoddodd iddi saith o forynion golygus o du375?'r brenin, a'i symud hi a'i morynion i le gwell yn nhu375?'r gwragedd.L=Pan gyhoeddwyd gair a gorchymyn y brenin a chasglu llawer o ferched ifainc i'r palas yn Susan o dan ofal Hegai, daethpwyd ag Esther i du375?'r brenin a oedd yng ngofal Hegai, ceidwad y gwragedd.O<Yr oedd ef wedi mabwysiadu ei gyfnither Hadassa, sef Esther, am ei bod yn amddifad. Yr oedd hi'n ferch deg a phrydferth; a phan fu farw ei thad a'i mam, mabwysiadodd Mordecai hi'n ferch iddo'i hun.;Yr oedd wedi ei gymryd o Jerwsalem i'r gaethglud gyda Jechoneia brenin Jwda, a gaethgludwyd gan Nebuchadnesar brenin Babilon.w:gYr oedd Iddew yn byw yn Susan y brifddinas o'r enw Mordecai fab Jair, fab Simei, fab Cis, gu373?r o Benjamin.9#Bydded i'r ferch sy'n ennill ffafr y brenin ddod i'r orsedd yn lle Fasti." Yr oedd y syniad yn dderbyniol gan y brenin, ac fe wnaeth felly.8Bydded i'r brenin ethol swyddogion ym mhob talaith o'i deyrnas i gasglu pob gwyryf ifanc hardd i Susan y brifddinas; yna rhodder hwy yn nhu375?'r gwragedd o dan ofal Hegai, eunuch y brenin sy'n gofalu am y gwragedd, a rhodder iddynt eu hoffer coluro.g7GDywedodd y llanciau oedd yn gweini ar y brenin, "Chwilier am wyryfon ifainc hardd i'r brenin. 6 Wedi'r pethau hyn, pan liniarodd llid y Brenin Ahasferus, fe gofiodd am Fasti a'r hyn a wnaeth, ac am yr hyn a ddyfarnwyd amdani.Q5 Anfonwyd llythyrau i holl daleithiau'r brenin, i bob talaith yn ei hysgrifen ei hun a phob cenedl yn ei hiaith ei hun, er mwyn sicrhau bod pob dyn, beth bynnag ei iaith, yn feistr ar ei du375? ei hun.p4 [Yr oedd cyngor Memuchan yn dderbyniol gan y brenin a'r tywysogion, a gwnaeth y brenin fel yr awgrymodd.3 +Pan glywir trwy'r holl deyrnas, er mor fawr ydyw, y gorchymyn a wnaeth y brenin, bydd pob gwraig, o'r leiaf hyd y fwyaf, yn parchu ei gu373?r." 2  Gyda chydsyniad y brenin, gwneler datganiad brenhinol, a'i ysgrifennu yn neddfau'r Persiaid a'r Mediaid fel na chaiff ei newid, nad yw Fasti i ddod mwyach i u373?ydd y Brenin Ahasferus; a rhodded y brenin ei swydd frenhinol hi i un arall sy'n rhagori arni.01 [Heddiw bydd tywysogesau Persia a Media, sydd wedi clywed am weithred y frenhines, yn rhoi yr un ateb i holl dywysogion y brenin, ac yna bydd dirmyg a dicter diddiwedd.N0 Oherwydd daw pob gwraig i wybod am yr hyn a wnaeth y frenhines, ac o ganlyniad fe ddirmygant eu gwu375?r a dweud, 'Gorchmynnodd y Brenin Ahasferus ddod �'r Frenhines Fasti ato, ond ni ddaeth hi.'S/ !Atebodd Memuchan yng ngu373?ydd y brenin a'r tywysogion, "Nid �'r Brenin Ahasferus yn unig y mae'r Frenhines Fasti wedi gwneud cam, ond �'r holl dywysogion a'r bobl ym mhob un o daleithiau'r brenin.. 9Gofynnodd iddynt, "Beth, yn �l y gyfraith, sydd i'w wneud �'r Frenhines Fasti am iddi anufuddhau i orchymyn y Brenin Ahasferus trwy'r eunuchiaid?"L- Ei gynghorwyr mwyaf blaenllaw oedd Carsena, Sethar, Admatha, Tarsis, Meres, Marsena a Memuchan, saith dywysog Persia a Media; hwy oedd agosaf at y brenin, a'r dynion mwyaf blaenllaw yn y deyrnas. ,  Gan mai arfer y brenin oedd troi at y rhai oedd yn deall cyfraith a barn, fe ymgynghorodd �'r doethion oedd yn deall y gyfraith.+  Ond gwrthododd y Frenhines Fasti ddod ar orchymyn y brenin trwy'r eunuchiaid. Felly gwylltiodd y brenin yn ddirfawr a chyneuodd ei lid.%* E i ddod �'r Frenhines Fasti ato yn gwisgo ei choron frenhinol, er mwyn dangos ei phrydferthwch i'r bobl a'r tywysogion, oherwydd yr oedd yn brydferth iawn.?) y Ar y seithfed dydd, pan oedd y Brenin Ahasferus yn llawen gan win, rhoddodd orchymyn i Mehuman, Bistha, Harbona, Bigtha, Abagtha, Sethar a Carcas, y saith eunuch oedd yn gweini arno,Y( - Gwnaeth y Frenhines Fasti hefyd wledd i'r gwragedd ym mhalas y Brenin Ahasferus.' )Ynglu375?n �'r yfed, nid oedd gorfodaeth ar neb, oherwydd gorchmynnodd y brenin i holl swyddogion ei balas wneud fel yr oedd pawb yn dymuno.o& YYr oedd cwpanau aur o wahanol fathau i yfed ohonynt, ac yr oedd digonedd o win trwy haelioni'r brenin.Z% /Yr oedd yno lenni gwyn a glas wedi eu rhwymo � llinynnau o sidan a phorffor wrth gadwynau arian ar golofnau marmor. Yr oedd yno welyau o aur ac arian ar lawr o risial, marmor, alabastr a glasfaen gwerthfawr.:$ oPan ddaeth yr amser hwn i ben, gwnaeth y brenin wledd a barodd am saith diwrnod yn y cwrt yng ngardd ei du375? i bawb, o'r lleiaf hyd y mwyaf, oedd yn byw yn Susan y brifddinas.# %a threuliodd yntau amser maith, sef cant wyth deg o ddyddiau, yn dangos iddynt gyfoeth ei deyrnas odidog ac ysblander gogoneddus ei fawredd.'" Igwnaeth y Brenin Ahasferus wledd i'w holl dywysogion a'i weinidogion. Daeth byddin y Persiaid a'r Mediaid, y penaethiaid a thywysogion y taleithiau o'i flaen,}! uYn ystod y cyfnod hwnnw, yn nhrydedd flwyddyn ei deyrnasiad, ac yntau'n teyrnasu ar ei orsedd yn Susan y brifddinas,  Digwyddodd y pethau a ganlyn yn amser Ahasferus, yr Ahasferus oedd yn teyrnasu ar gant dau ddeg a saith o daleithiau, o India i Ethiopia.  Gwneuthum ddarpariaeth hefyd ar gyfer coed yr offrwm ar wyliau penodedig, ac ar gyfer y blaenffrwyth. Cofia fi, fy Nuw, er daioni.~u Yna glanheais hwy oddi wrth bopeth estron, a threfnais ddyletswyddau i'r offeiriaid a'r Lefiaid, pob un yn ei swydd.eC Cofia hwy, O fy Nuw, am iddynt halogi'r offeiriadaeth a chyfamod yr offeiriaid a'r Lefiaid.# Yr oedd un o feibion Joiada, mab Eliasib yr archoffeiriad, yn fab-yng-nghyfraith i Sanbalat yr Horoniad; am hynny gyrrais ef o'm gu373?ydd.{ A ddylem ni felly wrando arnoch chwi i wneud y drwg mawr hwn, a throseddu yn erbyn ein Duw trwy briodi merched estron?" Onid o achos merched fel hyn," meddwn, "y pechodd Solomon brenin Israel? Ni fu brenin tebyg iddo ymysg yr holl genhedloedd, yn un yr oedd Duw yn ei garu, ac wedi ei wneud ganddo yn frenin ar Israel gyfan; eto fe wnaeth merched estron iddo yntau bechu.eC Ceryddais hwy a'u melltithio, a tharo rhai ohonynt a thynnu eu gwallt; gwneuthum iddynt gymryd llw yn enw Duw i beidio � rhoi eu merched i feibion yr estron, na chymryd eu merched hwy i'w meibion nac iddynt eu hunain. Yr oedd hanner eu plant yn siarad iaith Asdod, heb fedru siarad iaith yr Iddewon, a'r lleill yn siarad tafodiaith gymysg.fE Yn y dyddiau hynny hefyd gwelais fod rhai Iddewon wedi priodi merched o Asdod, Ammon a Moab.7g A gorchmynnais i'r Lefiaid eu puro eu hunain a dod i wylio'r pyrth, er mwyn cadw'r dydd Saboth yn sanctaidd. Am hyn hefyd cofia fi, fy Nuw, ac arbed fi yn dy drugaredd fawr.'G ond rhybuddiais hwy a dweud, "Pam yr ydych yn gwersyllu yn ymyl y mur? Os gwnewch hyn eto fe'ch cosbaf chwi." o'r dydd hwnnw ymlaen ni ddaethant ar y Saboth.jM Unwaith neu ddwy gwersyllodd y masnachwyr a gwerthwyr pob math o nwyddau y tu allan i Jerwsalem,uc Yna, cyn dechrau'r Saboth, fel yr oedd yn nosi dros byrth Jerwsalem, gorchmynnais gau'r drysau, ac nad oedd neb i'w hagor cyn diwedd y Saboth. A gosodais rai o'm llanciau wrth y pyrth fel na ch�i dim ei gario i mewn ar y dydd Saboth.4a Onid dyma a wnaeth eich hynafiaid fel y daeth ein Duw �'r holl ddrwg hwn arnom ni ac ar y ddinas hon? Yr ydych yn dod � mwy eto o lid ar Israel trwy halogi'r Saboth."~u Felly ceryddais bendefigion Jwda a dweud wrthynt, "Beth yw'r drwg hwn yr ydych yn ei wneud, yn halogi'r dydd Saboth?  Daeth y Tyriaid oedd yn byw yn y ddinas � physgod a phob math o farsiand�aeth i'w gwerthu ar y Saboth i bobl Jwda yn Jerwsalem. Yn y dyddiau hynny gwelais ddynion yn Jwda yn sathru gwinwryf ar y Saboth, ac yn pentyrru grawn, ac yn llwytho asynnod � gwin, grawnwin, ffigys, a phob math o feichiau, ac yn eu cario i Jerwsalem ar y dydd Saboth. Rhybuddiais hwy am werthu bwyd ar y dydd hwn.jM Cofia fi, fy Nuw, am hyn, a phaid � dileu'r daioni a wneuthum i du375? fy Nuw a'i wasanaethau.l Q Ac etholais yn drysoryddion Selemeia yr offeiriad, Sadoc yr ysgrifennydd, a Pedaia y Lefiad, a Hanan fab Saccur, fab Metaneia i'w cynorthwyo, oherwydd fe'u cyfrifid yn rhai dibynadwy, a'u dyletswydd hwy oedd rhannu i'w brodyr.R  Yna daeth holl Jwda � degwm yr u375?d a'r gwin a'r olew i'r trysordai. ' Yna ceryddais y swyddogion a dweud, "Pam y cafodd tu375? Dduw ei esgeuluso?" Ac fe'u cesglais at ei gilydd, a'u gosod yn �l wrth eu gwaith.& E Darganf�m hefyd nad oedd y Lefiaid wedi derbyn eu cyfrannau, a'u bod hwy a'r cantorion oedd yn gyfrifol am y gwasanaethau wedi mynd i ffwrdd i'w ffermydd.w g a gorchmynnais iddynt buro'r ystafelloedd, a rhoddais lestri tu375? Dduw a'r bwydoffrwm a'r thus yn �l yno.]3 Cythruddodd hyn fi'n ddirfawr, a theflais ddodrefn Tobeia i gyd allan o'r ystafell; Pan gyrhaeddais Jerwsalem gwelais y camwri a wnaeth Eliasib ynglu375?n � Tobeia trwy roi ystafell iddo yng nghynteddoedd tu375? Dduw.Z- Yr adeg honno nid oeddwn i yn Jerwsalem, oherwydd yn y ddeuddegfed flwyddyn ar hugain i Artaxerxes brenin Babilon yr oeddwn wedi mynd at y brenin. Ychydig yn ddiweddarach gofynnais ei ganiat�d i ddychwelyd. Yr oedd ef yn perthyn i Tobeia, ac wedi rhoi iddo ystafell fawr lle gynt y cedwid y bwydoffrwm a'r thus, y llestri a degwm yr u375?d, y gwin a'r olew oedd yn ddyledus i'r Lefiaid ac i'r cantorion a'r porthorion, a'r cyfraniad ar gyfer yr offeiriaid.lQ Ond cyn hyn yr oedd Eliasib yr offeiriad wedi ei wneud yn gyfrifol am ystafelloedd tu375? ein Duw.S A phan glywsant y gyfraith gwahanwyd oddi wrth Israel bawb o waed cymysg.0Y am na ddaethant i gyfarfod �'r Israeliaid � bwyd a diod, eithr yn hytrach gyflogi Balaam yn eu herbyn, i'w melltithio; ond fe drodd ein Duw y felltith yn fendith.) M Y diwrnod hwnnw, yn ystod y darlleniad o lyfr Moses i'r bobl, cafwyd ei bod yn ysgrifenedig nad oedd Ammoniaid na Moabiaid byth i ddod i mewn i gynulleidfa Duw,`9 /Felly yn nyddiau Sorobabel ac yn nyddiau Nehemeia yr oedd holl Israel yn rhoi cyfran ddyddiol i'r cantorion a'r porthorion. Yr oeddent yn neilltuo cyfran i'r Lefiaid, a'r Lefiaid yn neilltuo cyfran i dylwyth Aaron.ta .Oherwydd yn yr amser gynt, yn nyddiau Dafydd ac Asaff, yr oedd pen-cantorion a chanu mawl a diolch i Dduw.1~[ -Yr oeddent yn gofalu am wasanaeth eu Duw ac yn cadw defodau puredigaeth, fel yr oedd y cantorion a'r porthorion yn ei wneud, yn �l gorchymyn Dafydd a Solomon ei fab.*}M ,Y diwrnod hwnnw fe benodwyd dynion dros yr ystordai lle'r oedd y trysorau, y cyfraniadau, y blaenffrwyth a'r degymau, er mwyn casglu'r cyfrannau oedd yn ddyledus i'r offeiriaid a'r Lefiaid o'r meysydd o gwmpas y trefi; oherwydd yr oedd Jwda yn falch o wasanaeth yr offeiriaid a'r Lefiaid.[|/ +A'r diwrnod hwnnw gwnaethant aberthau mawr a llawenychu, oherwydd yr oedd Duw wedi eu llenwi � gorfoledd; ac yr oedd y merched a'r plant hefyd yn gorfoleddu. Ac yr oedd llawenydd Jerwsalem i'w glywed o bell.{} *a Maaseia, Semaia, Eleasar, Ussi, Jehohanan, Malcheia, Elam ac Esra. Ac fe ganodd y cantorion o dan arweiniad Jasraheia.ozW )a'r offeiriaid, Eliacim, Maaseia, Miniamin, Michaia, Elioenai, Sechareia, Hananeia, gyda'r trwmpedau;yyk (Aeth y ddau g�r oedd yn rhoi diolch i mewn i du375? Dduw, ac yna euthum innau, a hanner yr arweinwyr gyda mi,!x; 'dros Borth Effraim a'r Hen Borth a Phorth y Pysgod, a heibio i Du373?r Hananel a Thu373?r y Cant at Borth y Defaid, a sefyll ym Mhorth y Wyliadwriaeth.w1 &Aeth y c�r arall oedd yn rhoi diolch i'r chwith ac euthum innau gyda hanner y bobl ar ei �l, ar hyd y mur o Du373?r y Ffyrnau at y Mur Llydan,#v? %Aethant heibio i Borth y Ffynnon ac i fyny grisiau Dinas Dafydd, wrth yr esgyniad i'r mur uwchben tu375? Dafydd, ac at Borth y Du373?r sydd yn y dwyrain.u3 $a'i frodyr Semaia, Asarael, Milalai, Gilalai, Maai, Nethaneel, Jwda, a Hanani, ag offer cerdd Dafydd gu373?r Duw, ac Esra'r ysgrifennydd o'u blaen.t #a rhai o'r offeiriaid � thrwmpedau, Sechareia fab Jonathan, fab Semaia, fab Mataneia, fab Michaia, fab Saccur, fab Asaff,,sS "Jwda, Benjamin, Semaia, a Jeremeia;#rA !ac Asareia, Esra, Mesulam,;qq ac ar ei �l aeth Hosaia a hanner arweinwyr Jwda,p A gwneuthum i arweinwyr Jwda esgyn i ben y mur, a threfnais i ddau g�r mawr roi diolch. Aeth un i'r dde ar hyd y mur at Borth y Dom,Ro Yna purodd yr offeiriaid a'r Lefiaid eu hunain, y bobl, y pyrth a'r mur.n# a hefyd o Beth-gilgal a rhanbarthau Geba ac Asmafeth; oherwydd yr oedd y cantorion wedi codi pentrefi iddynt eu hunain o amgylch Jerwsalem.am; Ymgasglodd y cantorion o'r ardaloedd o amgylch Jerwsalem ac o bentrefi'r Netoffathiaid,plY Pan ddaeth yr amser i gysegru mur Jerwsalem aethant i chwilio am y Lefiaid ymhle bynnag yr oeddent yn byw, a dod � hwy i Jerwsalem i ddathlu'r cysegru � llawenydd, mewn diolchgarwch a ch�n, gyda symbalau, nablau, a thelynau.k Yr oedd y rhain yn nyddiau Joiacim fab Jesua, fab Josadac, ac yn nyddiau Nehemeia y llywodraethwr ac Esra yr offeiriad a'r ysgrifennydd.tja Mataneia, Bacbuceia, Obadeia, Mesulam, Talmon, ac Accub oedd y porthorion i wylio'r ystordai wrth y pyrth.Ki Arweinwyr y Lefiaid oedd: Hasabeia, Serebeia, Jesua fab Cadmiel a'u brodyr, oedd yn cymryd eu tro i foliannu a thalu diolch yn �l gorchymyn Dafydd gu373?r Duw, ac i gadw cylch y gwasanaethau.sh_ Yr oedd pennau-teuluoedd y Lefiaid wedi eu cofrestru yn llyfr y Cronicl hyd at amser Johanan fab Eliasib.'gG Yn nyddiau Eliasib yr oedd y Lefiaid, sef Joiada, Johanan a Jadua, a'r offeiriaid wedi eu cofrestru fel pennau-teuluoedd hyd at deyrnasiad Dareius y Persiad.2f_ o Hilceia, Hasabeia; o Jedaia, Nethaneel.&eG o Salai, Calai; o Amoc, Eber;,dS o Joiarib, Matenai; o Jedaia, Ussi;/cY o Bilga, Sammua; o Semaia, Jehonathan;8bk o Abeia, Sichri; o Miniamin, o Moadeia, Piltai;0a[ o Ido, Sechareia; o Ginnethon, Mesulam;+`Q o Harim, Adna; o Meraioth, Helcai;1_] o Melichu, Jonathan; o Sebaneia, Joseff;/^Y o Esra, Mesulam; o Amareia, Jehohanan;s]_ Ac yn nyddiau Joiacim, dyma'r offeiriaid oedd yn bennau-teuluoedd: o Seraia, Meraia; o Jeremeia, Hananei;?\y a Joiada yn dad i Jonathan, a Jonathan yn dad i Jadua.b[= Jesua oedd tad Joiacim, ac yr oedd Joiacim yn dad i Eliasib, ac Eliasib yn dad i Joiada,\Z1 a Bacbuceia ac Unni, eu brodyr, oedd yn sefyll gyferbyn � hwy yn y gwasanaethau.tYa A'r Lefiaid: Jesua, Binnui, Cadmiel, Serebeia, Jwda; a Mataneia a'i frodyr, oedd yn gyfrifol am y moliant,MX y rhain oedd penaethiaid yr offeiriaid a'u brodyr yn nyddiau Jesua.>Ww Semaia, Joiarib, Jedaia, Salu, Amoc, Hilceia, Jedaia;V9 Miamin, Maadia, Bilga,U7 Ido, Ginnetho, Abeia,$TC Sechaneia, Rehum, Meremoth,!S= Amareia, Maluch, Hattus,uR e Dyma'r offeiriaid a'r Lefiaid a ddaeth i fyny gyda Sorobabel fab Salathiel, a Jesua: Seraia, Jeremeia, Esra,JQ $Ac yr oedd rhai o'r Lefiaid yn perthyn i Jwda a rhai i Benjamin.*PO #Lod, ac Ono, dyffryn y crefftwyr. O; "Hadid, Seboim, Nebalat,N7 !Hasor, Rama, Gittaim, M; Anathoth, Nob, Ananeia,aL; Rhai o lwyth Benjamin oedd yn byw o Geba ymlaen, yn Michmas, Aia, Bethel a'i phentrefi, K Sanoa, Adulam a'u pentrefi; yn Lachis a'i meysydd, yn Aseca a'i phentrefi. Yr oeddent yn gwladychu o Beerseba i ddyffryn Hinnom.+JQ yn En-rimmon, yn Sora, yn Jarmuth,-IU yn Siclag, yn Mechona a'i phentrefi,2H_ yn Hasar-sual, yn Beerseba a'i phentrefi;,GS yn Jesua, yn Molada, yn Beth-pelet,F7 Ynglu375?n �'r pentrefi yn y wlad: aeth rhai o lwyth Jwda i fyw yng Ciriath-arba a'i phentrefi, yn Dibon a'i phentrefi, yn Jecabseel a'i phentrefi;Ew Ac yr oedd Pethaheia fab Mesesabeel o deulu Sera fab Jwda yn cynghori'r brenin ar unrhyw fater yn ymwneud �'r bobl.vDe Oherwydd yr oedd gorchymyn brenhinol ynglu375?n � hwy, fod gan y cantorion ddyletswyddau penodol bob dydd."C= Goruchwyliwr y Lefiaid yn Jerwsalem, i arolygu gwaith tu375? Dduw, oedd Ussi fab Bani, fab Hasabeia, fab Mataneia, fab Meica, o deulu Asaff y cantorion.NB Ond yr oedd gweision y deml yn byw ar Offel yng ngofal Siha a Gispa.A Ac yr oedd y gweddill o'r Israeliaid ac o'r offeiriaid a'r Lefiaid yn holl ddinasoedd Jwda, pob un yn ei etifeddiaeth ei hun.m@S Yr oedd y porthorion oedd yn gwylio'r pyrth, sef Accub, Talmon a'u brodyr, yn gant saith deg a dau.T?! Cyfanswm y Lefiaid yn y ddinas sanctaidd oedd dau gant wyth deg a phedwar.D> a Mataneia fab Meica, fab Sabdi, fab Asaff, arweinydd y mawl, oedd yn talu diolch yn ystod y gwedd�au, a Bacbuceia, yr ail ymysg ei frodyr, ac Abda fab Sammua, fab Galal, fab Jeduthun.l=Q a Sabbethai a Josabad o benaethiaid y Lefiaid oedd yn arolygu'r gwaith o'r tu allan i du375? Dduw;Q< Ac o'r Lefiaid: Semaia fab Hasub, fab Asricam, fab Hasabeia, fab Bunni;r;] a'i frodyr, dynion cyfrifol, cant dau ddeg ac wyth, a Sabdiel fab Haggedolim oedd yn oruchwyliwr arnynt.:{ a'i frodyr, pennau-teuluoedd, dau gant pedwar deg a dau; ac Amasai, fab Asareel, fab Ahasai, fab Mesilemoth, fab Immer,09Y a nifer eu brodyr oedd yn gyfrifol am waith y deml oedd wyth gant dau ddeg a dau; ac Adaia fab Jeroham, fab Pelalia, fab Amsi, fab Sechareia, fab Pasur, fab Malcheia,e8C Seraia fab Hilceia, fab Mesulam, fab Sadoc, fab Meraioth, fab Ahitub, arolygwr tu375? Dduw,?7y O'r offeiriaid: Jedaia fab Joiarib (hynny yw, Jachin),f6E Joel fab Sichri oedd yn oruchwyliwr arnynt, a Jwda fab Senua oedd dirprwy arolygwr y ddinas.@5{ a'i frodyr, gwu375?r grymus, naw cant dau ddeg ac wyth.4y Y rhain oedd o lwyth Benjamin: Salu fab Mesulam, fab Joed, fab Pedaia, fab Colaia, fab Maaseia, fab Ithiel, fab Eseia,r3] Yr oedd teulu cyfan Peres, oedd yn byw yn Jerwsalem, yn bedwar cant chwe deg ac wyth o ddynion cyfrifol.k2O a Maaseia fab Baruch, fab Colhose, fab Hasaia, fab Adaia, fab Joiarib, fab Sechareia, fab Siloni.?1w Dyma'r rhai o lwyth Jwda a'r rhai o lwyth Benjamin oedd yn byw yn Jerwsalem: o lwyth Jwda, Athaia fab Usseia, fab Sechareia, fab Amareia, fab Seffatia, fab Mahalaleel o deulu Peres;W0' Dyma benaethiaid y dalaith, oedd yn byw yn Jerwsalem. Yn nhrefi Jwda yr oedd yr Israeliaid, yr offeiriaid, y Lefiaid, gweision y deml a disgynyddion gweision Solomon yn byw, pob un yn ei diriogaeth ei hun.K/ Bendithiodd y bobl y rhai a aeth o'u gwirfodd i fyw yn Jerwsalem.4. c Daeth arweinwyr y bobl i fyw yn Jerwsalem, ond bwriodd y gweddill o'r bobl goelbren i ddod ag un o bob deg i fyw yn Jerwsalem y ddinas sanctaidd, a'r naw arall yn y trefi.p-Y 'Oherwydd fe ddaw'r Israeliaid a'r Lefiaid �'r offrwm o u375?d a gwin ac olew newydd i'r ystordai, lle mae llestri'r cysegr ac offer yr offeiriaid sy'n gweini, a'r porthorion a'r cantorion. Ni fyddwn yn esgeuluso tu375? ein Duw."+,O &Bydd yr offeiriad, mab Aaron, gyda'r Lefiaid pan fyddant yn casglu'r degwm, ac fe ddaw'r Lefiaid � degfed ran y degwm i'r ystordai yn nhrysorfa tu375? ein Duw.{+o %Hefyd i roi i'r offeiriaid y cyntaf o'n toes, o ffrwyth pob coeden, ac o'r gwin a'r olew newydd, ar gyfer ystordai tu375? ein Duw; ac i roi i'r Lefiaid ddegwm o'n tir am mai hwy sy'n casglu'r degwm yn yr holl bentrefi lle'r ydym yn gweithio.7*g $a hefyd i roi'r cyntafanedig o'n meibion a'n hanifeiliaid a'n gwartheg a'n defaid i'r offeiriaid sy'n gwasanaethu yn nhu375? ein Duw, fel y mae'n ysgrifenedig yn y gyfraith.) #Ac yr ydym wedi trefnu i ddod � blaenffrwyth ein tir, a blaenffrwyth pob pren ffrwythau, bob blwyddyn i du375?'r ARGLWYDD;(! "Ac yr ydym ni, yr offeiriaid, y Lefiaid a'r bobl, wedi bwrw coelbrennau ynglu375?n � chario coed yr offrwm i du375? ein Duw gan bob teulu yn ei dro, ar amseroedd penodol bob blwyddyn, i'w llosgi ar allor yr ARGLWYDD ein Duw, fel y mae'n ysgrifenedig yn y gyfraith.b'= !ar gyfer y bara gosod, y bwydoffrwm a'r poethoffrwm beunyddiol, y Sabothau, y newydd-loerau, y gwyliau arbennig, y pethau cysegredig a'r offrymau dros bechod i wneud iawn dros Israel, ac at holl waith tu375? ein Duw.Y&+ Ac yr ydym yn ymrwymo i roi traean o sicl bob blwyddyn at waith tu375? ein Duw,b%= Ac os daw pobl y wlad � nwyddau neu rawn o unrhyw fath i'w gwerthu ar y dydd Saboth, ni dderbyniwn ddim ganddynt ar y Saboth nac ar ddydd gu373?yl. Yn y seithfed flwyddyn fe rown orffwys i'r tir, a dileu pob dyled.j$M Ni roddwn ein merched yn wragedd i bobl y wlad na chymryd eu merched hwy yn wragedd i'n meibion.`#9 y maent yn ymuno �'u brodyr, eu harweinwyr, i gymryd llw a gwneud adduned i fyw yn �l cyfraith Dduw, a roddwyd trwy Moses gwas Duw, a chadw ac ufuddhau i holl orchmynion, barnau a deddfau yr ARGLWYDD ein I�r.z"m Ac am weddill y bobl, yr offeiriaid, y Lefiaid, y porthorion, y cantorion, gweision y deml, a phawb sydd wedi ymneilltuo oddi wrth bobloedd estron er mwyn cadw cyfraith Dduw, gyda'u gwragedd a'u meibion a'u merched, pob un sy'n medru deall,!9 Maluch, Harim a Baana. 3 Aheia, Hanan, Anan,!= Rehum, Hasabna, Maaseia, ; Halohes, Pileha, Sobec, ; Hosea, Hananeia, Hasub,9 Pelatia, Hanan, Anaia,"? Mesesabeel, Sadoc, Jadua,!= Magpias, Mesulam, Hesir,!= Hariff, Anathoth, Nebai,7 Hodeia, Hasum, Besai,7 Ater, Hisceia, Assur,9 Adoneia, Bigfai, Adin,5 Bunni, Asgad, Bebai,D Penaethiaid y bobl: Paros, Pahath-moab, Elam, Sattu, Bani,7 Hodeia, Bani, Beninu.$C Saccur, Serebeia, Sebaneia, ; Meica, Rehob, Hasabeia,<s Eu brodyr: Sebaneia, Hodeia, Celita, Pelaia, Hanan,J Y Lefiaid: Jesua fab Asaneia, Binnui o feibion Henadad, Cadmiel.:o Maaseia, Bilgai, Semaia; y rhain yw'r offeiriaid. ; Mesulam, Abeia, Miamin,# A Daniel, Ginnethon, Baruch," ? Harim, Meremoth, Obadeia," ? Hattus, Sebaneia, Maluch," ? Pasur, Amareia, Malcheia,#A Seraia, Asareia, Jeremeia,a = Dyma enwau'r rhai sy'n rhoi eu s�l: Nehemeia y llywodraethwr, mab Hachaleia, a Sidcia, &Oherwydd hyn oll yr ydym yn gwneud ymrwymiad ysgrifenedig, ac y mae ein tywysogion, ein Lefiaid a'n hoffeiriaid, yn ei selio.D %Y mae ei holl gynnyrch yn mynd i'r brenhinoedd a osodaist arnom am ein pechodau. Y maent yn rheoli ein cyrff, ac yn gwneud fel y mynnant �'n hanifeiliaid; yr ydym ni mewn helbul mawr."xi $Dyma ni heddiw yn gaethweision, caethweision yn y wlad a roddaist i'n hynafiaid i fwyta'i ffrwyth a'i braster.O #Hyd yn oed yn eu teyrnas eu hunain ynghanol y daioni mawr a ddangosaist tuag atynt, yn y wlad eang a thoreithiog a roddaist iddynt, gwrthodasant dy wasanaethu a throi oddi wrth eu drwgweithredoedd.+O "Ni chadwodd ein brenhinoedd na'n tywysogion, ein hoffeiriaid na'n hynafiaid, dy gyfraith; ni wrandawsant ar dy orchmynion, nac ar y rhybuddion a roddaist iddynt.kO !Buost ti yn gyfiawn yn yr hyn oll a ddigwyddodd i ni; buost ti yn ffyddlon, ond buom ni yn ddrwg. 9 Yn awr, O ein Duw, y Duw mawr, cryf ac ofnadwy, sy'n cadw cyfamod a thrugaredd, paid � diystyru'r holl drybini a ddaeth arnom � ar ein brenhinoedd a'n tywysogion, ein hoffeiriaid a'n proffwydi a'n hynafiaid, ac ar dy holl bobl � o gyfnod brenhinoedd Asyria hyd y dydd hwn.ta Ond yn dy drugaredd fawr ni ddifethaist hwy yn llwyr na'u gadael, oherwydd Duw graslon a thrugarog wyt ti./~W Buost yn amyneddgar � hwy am flynyddoedd lawer, a'u rhybuddio �'th ysbryd trwy dy broffwydi, ond ni wrandawsant; am hynny rhoddaist hwy yn nwylo pobloedd estron.|}q Fe'u rhybuddiaist i ddychwelyd at dy gyfraith, ond aethant yn falch a gwrthod ufuddhau i'th orchmynion; pechasant yn erbyn dy farnau sydd yn rhoi bywyd i'r un sy'n eu cadw. Troesant eu cefnau'n ystyfnig, a mynd yn wargaled a gwrthod ufuddhau.c|? Ond pan gawsant lonydd, dechreusant eto wneud drwg yn dy olwg. Gadewaist hwy i'w gelynion, a chawsant eu mathru. Unwaith eto galwasant arnat, a gwrandewaist tithau o'r nefoedd, a'u hachub lawer gwaith yn dy drugaredd.h{I Felly rhoddaist hwy yn llaw eu gorthrymwyr, a chawsant eu gorthrymu. Yn eu cyfyngder gwaeddasant arnat, ac fe wrandewaist tithau o'r nefoedd; yn dy drugaredd fawr rhoddaist achubwyr iddynt i'w gwaredu o law eu gorthrymwyr.5zc Ond fe aethant yn anufudd a gwrthryfela yn dy erbyn. Troesant eu cefnau ar dy gyfraith, a lladd dy broffwydi oedd wedi eu rhybuddio i ddychwelyd atat, a chablu'n ddirfawr.yy Enillasant ddinasoedd cedyrn a thir ffrwythlon, a meddiannu tai yn llawn o bethau daionus, pydewau wedi eu cloddio, gwinllannoedd a gerddi olewydd a llawer o goed ffrwythau; bwytasant a chael eu digoni a mynd yn raenus, a mwynhau dy ddaioni mawr.Ix Felly fe aeth eu plant a meddiannu'r wlad; darostyngaist tithau drigolion y wlad, y Canaaneaid, o'u blaen, a rhoi yn eu llaw eu brenhinoedd a phobl y wlad, iddynt wneud fel y mynnent � hwy. w Gwnaethost eu plant mor niferus � s�r y nefoedd, a'u harwain i'r wlad y dywedaist wrth eu hynafiaid am fynd iddi i'w meddiannu.v3 Rhoddaist iddynt deyrnasoedd a chenhedloedd, a rhoi cyfran iddynt ymhob congl. Cawsant feddiant o wlad Sihon brenin Hesbon a gwlad Og brenin Basan.u Am ddeugain mlynedd buost yn eu cynnal yn yr anialwch heb fod arnynt eisiau dim; nid oedd eu dillad yn treulio na'u traed yn chwyddo.t Rhoddaist dy ysbryd daionus i'w cyfarwyddo; nid ateliaist dy fanna rhagddynt; rhoddaist iddynt ddu373?r i dorri eu syched.Js yn dy drugaredd fawr ni chefnaist arnynt yn yr anialwch. Ni chiliodd oddi wrthynt y golofn gwmwl a'u tywysai ar hyd y ffordd liw dydd, na'r golofn d�n liw nos, a oleuai'r ffordd a dramwyent.sr_ Hefyd, pan wnaethant lo tawdd a dweud, 'Dyma dy Dduw a'th ddygodd i fyny o'r Aifft', a chablu'n ddirfawr,q3 Gwrthodasant wrando, ac nid oeddent yn cofio dy ryfeddodau a wnaethost iddynt. Aethant yn ystyfnig a dewis arweinydd er mwyn dychwelyd i'w caethiwed yn yr Aifft. Ond yr wyt ti'n Dduw sy'n maddau, yn raslon a thrugarog, araf i ddigio a llawn ffyddlondeb, ac ni wrthodaist hwy.fpE Ond aethant hwy, ein hynafiaid, yn falch ac yn ystyfnig, a gwrthod gwrando ar dy orchmynion.4oa Yn eu newyn rhoddaist iddynt fara o'r nefoedd, a thynnu du373?r o'r graig iddynt yn eu syched. Dywedaist wrthynt am fynd i feddiannu'r wlad y tyngaist ti i'w rhoi iddynt.{no Dywedaist wrthynt am dy Saboth sanctaidd, a thrwy Moses dy was rhoddaist iddynt orchmynion a deddfau a chyfraith.m- Daethost i lawr ar Fynydd Sinai, siaredaist � hwy o'r nefoedd. Rhoddaist iddynt farnau cyfiawn a chyfreithiau gwir a deddfau a gorchmynion da.wlg Arweiniaist hwy � cholofn gwmwl liw dydd, a liw nos � cholofn d�n, er mwyn goleuo'r ffordd a dramwyent. k Holltaist y m�r o'u blaen, ac aethant drwyddo ar dir sych. Teflaist eu herlidwyr i'r dyfnder, fel carreg i ddyfroedd geirwon.Pj Gwnaethost arwyddion a rhyfeddodau yn erbyn Pharo a'i holl weision a holl drigolion ei wlad, am dy fod yn gwybod iddynt ymfalch�o yn eu herbyn; a gwnaethost enw i ti dy hun sy'n parhau hyd heddiw.^i5 Fe welaist gystudd ein pobl yn yr Aifft, a gwrandewaist ar eu cri wrth y M�r Coch.bh= fe'i cefaist yn ffyddlon i ti, a gwnaethost gyfamod ag ef, i roi i'w ddisgynyddion wlad y Canaaneaid, yr Hethiaid, yr Amoriaid, y Peresiaid, y Jebusiaid a'r Girgasiaid. Ac fe gedwaist dy air, oherwydd cyfiawn wyt ti.lgQ Ti yw yr ARGLWYDD Dduw, ti a ddewisodd Abram a'i dywys o Ur y Caldeaid, a rhoi iddo'r enw Abraham;[f/ Ti yn unig wyt ARGLWYDD. Ti a wnaeth y nefoedd, nef y nefoedd a'i holl luoedd, y ddaear a'r cwbl sydd arni, y moroedd a'r hyn oll sydd ynddynt; ti sy'n rhoi bwyd iddynt i gyd, ac i ti yr ymgryma llu'r nefoedd. e A dywedodd y Lefiaid, hynny yw Jesua, Cadmiel, Bani, Hasabneia, Serebeia, Hodeia, Sebaneia a Pethaheia, "Codwch, bendithiwch yr ARGLWYDD eich Duw o dragwyddoldeb i dragwyddoldeb: Bendithier dy enw gogoneddus sy'n ddyrchafedig goruwch pob bendith a moliant. d Safodd Jesua, Bani, Cadmiel, Sebaneia, Bunni, Serebeia, Bani a Chenani ar lwyfan y Lefiaid, a galw'n uchel ar yr ARGLWYDD eu Duw.c7 Buont yn sefyll yn eu lle am deirawr yn darllen o lyfr cyfraith yr ARGLWYDD eu Duw, ac am deirawr arall yn cyffesu ac yn ymgrymu i'r ARGLWYDD eu Duw.b Ymneilltuodd y rhai oedd o linach Israel oddi wrth bob dieithryn, a sefyll a chyffesu eu pechodau a chamweddau eu hynafiaid.a } Ar y pedwerydd ar hugain o'r mis hwn ymgasglodd yr Israeliaid i ymprydio, gan wisgo sachliain a rhoi pridd ar eu pennau.0`YDarllenwyd o lyfr cyfraith Dduw yn feunyddiol o'r dydd cyntaf hyd yr olaf. Cadwasant yr u373?yl am saith diwrnod, ac ar yr wythfed dydd bu cynulliad yn �l y ddefod.A_{Gwnaeth yr holl gynulleidfa a ddychwelodd o'r gaethglud bebyll, a byw ynddynt. Nid oedd yr Israeliaid wedi gwneud hyn o amser Josua fab Nun hyd y dydd hwnnw; a bu gorfoledd mawr iawn.i^KAeth y bobl allan i'w cyrchu, a gwnaethant bebyll iddynt eu hunain, pob un ar do ei du375? ac yn eu cynteddoedd ac yng nghynteddoedd tu375? Dduw ac yn y sgw�r o flaen Porth y Du373?r ac yn y sgw�r o flaen Porth Effraim.n]Ua'u bod i anfon gair a chyhoeddi ym mhob un o'u dinasoedd yn ogystal ag yn Jerwsalem, "Ewch allan i'r mynydd, a dygwch gangau olewydd ac olewydd gwyllt a myrtwydd a phalmwydd a choed deiliog i wneud pebyll, fel yr ysgrifennwyd."$\AYn y gyfraith a orchmynnodd yr ARGLWYDD trwy Moses, fe gawsant yn ysgrifenedig y dylai'r Israeliaid fyw mewn pebyll yn ystod yr u373?yl yn y seithfed mis,[+ Ar yr ail ddiwrnod daeth pennau-teuluoedd yr holl bobl, a'r offeiriaid a'r Lefiaid, at Esra yr ysgrifennydd er mwyn astudio geiriau'r gyfraith.Z Yna aeth pawb i ffwrdd i fwyta ac yfed ac i rannu ag eraill ac i orfoleddu, oherwydd yr oeddent wedi deall yr hyn a ddywedwyd wrthynt. u~}}s|{{tzz2y{y x9ww vttNssrqppoo nmllHkkSjoj%ihhkggfeehdcc/bba~aE`]__F^]]\w[[:ZYY\XX/WVUTTsS\RRQQ P*OO(NeMRLCKJJiIIUH7GGF DCBB?A@@ ?>==<<;;2::::*9877665v433U22100/\.--L,++i+*d)|) (("'&~&%$$$#""".! u~Hx [zL 0B'@EPLe 6 , e  _  b Dvv@P^^%5 Y mae ef yn dal y doethion yn eu cyfrwystra, a buan y diflanna cynllun y dichellgar.R$ Y mae'n diddymu cynllwynion y cyfrwys; ni all eu dwylo wneud dim o fudd.O# Y mae'n codi'r rhai isel i fyny, a dyrchefir y galarwyr i ddiogelwch.H"  Ef sy'n tywallt y glaw ar y ddaear, a'r dyfroedd ar y meysydd.S! yr un a gyflawna weithredoedd mawr ac anchwiliadwy, rhyfeddodau dirifedi.H  Ond myfi, ceisio Duw a wnawn i, a gosod fy achos o'i flaen ef,Lond genir dynion i orthrymder, cyn sicred ag y tasga'r gwreichion.ECanys nid o'r pridd y daw gofid, nac o'r ddaear orthrymder;  Y mae'r newynog yn bwyta'i gynhaeaf ef, ac yn ei gymryd hyd yn oed o blith y drain; ac y mae'r sychedig yn dyheu am eu cyfoeth.^5ac aeth ei blant y tu hwnt i ymwared, wedi eu sathru yn y porth, heb neb i'w hachub.RGwelais yr ynfyd yn magu gwraidd, ond ar fyrder melltithiwyd ei drigfan;OY mae dicter yn lladd yr ynfyd, a chenfigen yn dwyn angau i'r ff�l.V 'Galw'n awr; a oes rhywun a'th etyb? At ba un o'r rhai sanctaidd y gelli droi?J Pan ddatodir llinyn eu pabell, oni fyddant farw heb ddoethineb?'U#Torrir hwy i lawr rhwng bore a hwyr, llwyr ddifethir hwy, heb neb yn sylwi.ykbeth, ynteu, am y rhai sy'n trigo mewn tai o glai, a'u sylfeini mewn pridd, y rhai a falurir yn gynt na gwyfyn?[/Os nad yw Duw'n ymddiried yn ei weision, ac os yw'n cyhuddo'i angylion o gamwedd,L'A yw meidrol yn fwy cyfiawn na Duw, ac yn burach na'i Wneuthurwr?ySafodd yn llonydd, ond ni allwn ddirnad beth oedd; yr oedd ffurf o flaen fy llygaid; bu distawrwydd, yna clywais lais:OLlithrodd awel heibio i'm hwyneb, a gwnaeth i flew fy nghorff sefyll.EDaeth dychryn a chryndod arnaf, a chynhyrfu fy holl esgyrn.S yn y cynnwrf a ddaw gyda gweledigaethau'r nos, pan ddaw trymgwsg ar bawb.H  Daeth gair ataf fi yn ddirgel; daliodd fy nghlust sibrwd ohonoY+ Bydd farw'r hen lew o eisiau ysglyfaeth, a gwneir yn amddifad genawon y llewes.N  Peidia rhu'r llew a llais y llew cryf; pydra dannedd y llewod ifanc.N  Difethir hwy gan anadl Duw, a darfyddant wrth chwythiad ei ffroenau.a ;Fel hyn y gwelais i: y rhai sy'n aredig helbul ac yn hau gorthrymder, hwy sy'n ei fedi.s _Ystyria'n awr, pwy sydd wedi ei ddifetha ac yntau'n ddieuog, a phwy o'r uniawn sydd wedi ei dorri i lawr?N Onid yw dy dduwioldeb yn hyder i ti, ac uniondeb dy fywyd yn obaith?nUOnd yn awr daeth adfyd arnat ti, a chymeraist dramgwydd; cyffyrddodd � thi, ac yr wyt mewn helbul.Lcynhaliodd dy eiriau'r rhai sigledig, a chadarnhau'r gliniau gwan.GWele, buost yn cynghori llawer ac yn nerthu'r llesg eu dwylo;\1Os mentra rhywun lefaru wrthyt, a golli di dy amynedd? Eto pwy a all atal geiriau?' KYna atebodd Eliffas y Temaniad:RNid oes imi dawelwch na llonyddwch; ni chaf orffwys, canys daw dychryn."NY peth a ofnaf a ddaw arnaf, a'r hyn yr arswydaf rhagddo a ddaw imi.RDaw fy ochenaid o flaen fy mwyd, a thywelltir fy ngriddfan fel dyfroedd.?yOnd am ddyn, cuddiwyd ei ffordd, a chaeodd Duw amdano.Msy'n llawenychu pan gaiff feddrod, ac yn gorfoleddu pan gaiff fedd?a~;sy'n dyheu am farwolaeth, heb iddi ddod, sy'n cloddio amdani yn fwy nag am drysor cudd,N}Pam y rhoddir goleuni i'r gorthrymedig a bywyd i'r chwerw ei ysbryd,L|Bychan a mawr sydd yno, a'r caethwas yn rhydd oddi wrth ei feistr.R{Hefyd caiff y carcharorion lonyddwch; ni chlywant lais y meistri gwaith.NzYno, peidia'r drygionus � therfysgu, a chaiff y lluddedig orffwys.Lyneu heb fyw, fel erthyl a guddiwyd, fel babanod na welsant oleuni.Ax}neu gyda thywysogion goludog, a lanwodd eu tai ag arian,Xw)gyda brenhinoedd a chynghorwyr daear, a fu'n adfer adfeilion iddynt eu hunain,Yv+ Yna, byddwn yn awr yn gorwedd yn llonydd, yn cysgu'n dawel ac yn cael gorffwys,Gu Pam y derbyniodd gliniau fi, ac y rhoddodd bronnau sugn i mi?Nt Pam na f�m farw yn y groth, neu drengi pan ddeuthum allan o'r bru?Is  am na chaeodd ddrysau croth fy mam, na chuddio gofid o'm golwg.br= Tywylled s�r ei chyfddydd, disgwylied am oleuni heb ei gael, ac na weled doriad gwawr,eqCMelltithier hi gan y rhai sy'n melltithio'r dyddiau, y rhai sy'n medru cyffroi'r lefiathan.KpWele'r nos honno, bydded ddiffrwyth, heb su373?n gorfoledd ynddi.o}Cymered y gwyll feddiant o'r nos honno; na chyfrifer hi ymhlith dyddiau'r flwyddyn, ac na ddoed i blith nifer y misoedd.enCCuddier ef gan dywyllwch a'r fagddu; arhosed cwmwl arno a gorlether ef gan dd�wch y dydd.nmUBydded y dydd hwnnw yn dywyllwch; na chyfrifer ef gan Dduw oddi uchod, ac na lewyrched goleuni arno.NlDifoder y dydd y'm ganwyd, a'r nos y dywedwyd, 'Cenhedlwyd bachgen'.k#Meddai Job:@j }Wedi hyn dechreuodd Job siarad a melltithio dydd ei eni.i% Eisteddasant ar y llawr gydag ef am saith diwrnod a saith nos. Ni ddywedodd yr un ohonynt air wrtho, am eu bod yn gweld fod ei boen yn fawr.h Pan welsant ef o'r pellter, nid oeddent yn ei adnabod; yna wylasant yn uchel a rhwygo'u dillad a thaflu llwch dros eu pennau i'r awyr.]g3 Yna clywodd tri chyfaill Job am y cystudd trwm a ddaeth arno. Daeth Eliffas y Temaniad, Bildad y Suhiad, a Soffar y Naamathiad, pob un o'i le ei hun, a chytuno �'i gilydd i ddod i gydymdeimlo ag ef a'i gysuro.-fS Ond dywedodd ef wrthi, "Yr wyt yn llefaru fel dynes ff�l; os derbyniwn dda gan Dduw, oni dderbyniwn ddrwg hefyd?" Yn hyn i gyd ni phechodd Job � gair o'i enau.ieK Dywedodd ei wraig wrtho, "A wyt am barhau i lynu wrth d'uniondeb? Melltithia Dduw a bydd farw."Zd-a chymerodd ddarn o lestr pridd i'w grafu ei hun, ac eisteddodd ar y domen ludw.pcYAc aeth Satan allan o u373?ydd yr ARGLWYDD. Trawyd Job � chornwydydd blin o wadn ei droed i'w gorun,Yb+Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Satan, "Wele ef yn dy law; yn unig arbed ei einioes."kaOOnd estyn di dy law a chyffwrdd �'i esgyrn a'i gnawd; yna'n sicr fe'th felltithia yn dy wyneb."l`QAtebodd Satan yr ARGLWYDD a dweud, "Croen am groen! Fe rydd dyn y cyfan sydd ganddo am ei einioes.y_kDywedodd yr ARGLWYDD wrth Satan, "A sylwaist ti ar fy ngwas Job? Nid oes neb tebyg iddo ar y ddaear, gu373?r cywir ac uniawn, yn ofni Duw ac yn cefnu ar ddrwg. Y mae'n dal i lynu wrth ei uniondeb, er i ti fy annog i'w ddifetha'n ddiachos."^%Gofynnodd yr ARGLWYDD i Satan, "O ble y daethost ti?" Atebodd Satan yr ARGLWYDD a dweud, "O fynd yma ac acw hyd y ddaear a thramwyo drosti."n] WUnwaith eto daeth y dydd i'r bodau nefol ymddangos o flaen yr ARGLWYDD, a daeth Satan hefyd gyda hwy.;\ sYn hyn i gyd ni phechodd Job, na gweld bai ar Dduw.*[ Oa dweud, "Yn noeth y deuthum o groth fy mam, ac yn noeth y dychwelaf yno. Yr ARGLWYDD a roddodd, a'r ARGLWYDD a ddygodd ymaith. Bendigedig fyddo enw'r ARGLWYDD."bZ ?Yna cododd Job a rhwygodd ei fantell, eilliodd ei ben, a syrthiodd ar y ddaear ac ymgrymu)Y Ma daeth gwynt nerthol dros yr anialwch a tharo pedair congl y tu375?, a syrthiodd ar y bobl ifainc, a buont farw; a myfi'n unig a ddihangodd i fynegi hyn i ti."X Tra oedd hwn yn llefaru, daeth un arall a dweud, "Yr oedd dy feibion a'th ferched yn bwyta ac yn yfed gwin yn nhu375? eu brawd hynaf,MW Tra oedd hwn yn llefaru, daeth un arall a dweud, "Daeth y Caldeaid yn dair mintai, ac ymosod ar y camelod a'u cipio, a tharo'r gweision � chleddyf, a myfi'n unig a ddihangodd i fynegi hyn i ti.":V oTra oedd hwn yn llefaru, daeth un arall a dweud, "Disgynnodd t�n mawr o'r nefoedd ac ysu'r defaid a'r gweision a'u difa'n llwyr, a myfi'n unig a ddihangodd i fynegi hyn i ti."U daeth y Sabeaid ar eu gwarthaf a'u cipio, a tharo'r gweision � chleddyf; a myfi'n unig a ddihangodd i fynegi hyn i ti."_T 9daeth cennad at Job a dweud, "Pan oedd yr ychen yn aredig a'r asennod yn pori gerllaw,cS A Un diwrnod, pan oedd ei feibion a'i ferched yn bwyta ac yn yfed yn nhu375? eu brawd hynaf,-R U Yna dywedodd yr ARGLWYDD wrth Satan, "Wele'r cyfan sydd ganddo yn dy law di, ond iti beidio � chyffwrdd ag ef ei hun." Ac aeth Satan allan o u373?ydd yr ARGLWYDD.dQ C Ond estyn di dy law i gyffwrdd � dim o'i eiddo; yna'n sicr fe'th felltithia yn dy wyneb."qP ] Oni warchodaist drosto ef a'i deulu a'i holl eiddo? Bendithiaist ei waith, a chynyddodd ei dda yn y tir.QO  Atebodd Satan yr ARGLWYDD a dweud, "Ai'n ddiachos y mae Job yn ofni Duw?&N GDywedodd yr ARGLWYDD wrth Satan, "A sylwaist ar fy ngwas Job? Nid oes neb tebyg iddo ar y ddaear, gu373?r cywir ac uniawn, yn ofni Duw ac yn cefnu ar ddrwg."M %Gofynnodd yr ARGLWYDD i Satan, "O ble y daethost ti?" Atebodd Satan yr ARGLWYDD a dweud, "O fynd yma ac acw hyd y ddaear a thramwyo drosti."bL ?Daeth y dydd i'r bodau nefol ymddangos o flaen yr ARGLWYDD, a daeth Satan hefyd gyda hwy.K Yna pan dd�i cylch y gwledda i ben, anfonai Job amdanynt i'w puro; codai'n fore i offrymu poethoffrymau, un dros bob un ohonynt, oherwydd meddyliai, "Efallai fod fy meibion wedi pechu a melltithio Duw yn eu calonnau." Fel hyn y gwn�i Job yn gyson.J +Arferai ei feibion fynd i gartrefi ei gilydd i gynnal gwledd, pob un yn ei dro, ac anfonent wahoddiad i'w tair chwaer i fwyta ac yfed gyda hwy.7I iac yr oedd ganddo saith mil o ddefaid, tair mil o gamelod, pum can iau o ychen, pum cant o asennod, a llawer iawn o weision. Y gu373?r hwn oedd y mwyaf o holl bobl y Dwyrain.,H UGanwyd iddo saith mab a thair merch,mG WYr oedd gu373?r yng ngwlad Us o'r enw Job, gu373?r cywir ac uniawn, yn ofni Duw ac yn cefnu ar ddrwg.dFA Oherwydd Mordecai'r Iddew oedd y nesaf at y Brenin Ahasferus; yr oedd yn fawr ymysg yr Iddewon ac yn gymeradwy gan lawer iawn o'i frodyr, am ei fod yn ceisio gwneud lles i'w bobl ac yn hyrwyddo ffyniant ei holl genedl.*EM Ac am weithredoedd nerthol a grymus y brenin, a'r modd yr anrhydeddodd Mordecai, onid yw'r hanes wedi ei ysgrifennu yn llyfr cronicl brenhinoedd Media a Persia?TD # Gosododd y Brenin Ahasferus dreth ar yr ymerodraeth ac ar ynysoedd y m�r.eCC Cadarnhaodd gorchymyn Esther y rheolau hyn ar gyfer Pwrim, ac fe'u rhoddwyd ar gof a chadw.eBC ac yn eu cymell i gadw dyddiau Pwrim yn eu hamser priodol, yn �l gorchymyn Mordecai'r Iddew a'r Frenhines Esther, ac fel yr oeddent hwy wedi ymrwymo ar eu rhan eu hunain a'u plant ynglu375?n ag amserau ympryd a galar.A Anfonwyd llythyrau i'r holl Iddewon yn y cant dau ddeg a saith o daleithiau teyrnas Ahasferus, yn dymuno iddynt heddwch a diogelwch,@# Yna ysgrifennodd y Frenhines Esther ferch Abihail, a Mordecai'r Iddew, ag awdurdod llawn i gadarnhau'r ail lythyr hwn ynglu375?n � Pwrim.3?_ Addawsant gofio a chadw'r dyddiau hynny ym mhob cenhedlaeth, teulu, talaith a dinas, fel na fyddai'r Iddewon yn anwybyddu dyddiau Pwrim, na'u plant yn anghofio amdanynt.<>q addawodd ac ymrwymodd yr Iddewon, ar eu rhan eu hunain, a'u plant a phawb oedd yn ymuno � hwy, i gadw'r ddau ddiwrnod hyn bob blwyddyn mewn modd arbennig ac ar amser penodedig.:=m Am hynny galwyd y dyddiau hyn yn Pwrim, o'r enw Pwr. Oherwydd yr holl eiriau a ysgrifennwyd yn y llythyr hwn, ac oherwydd yr hyn a welsant ac a glywsant ynglu375?n �'r mater,?<w Ond pan ddaeth hyn i sylw'r brenin, gorchmynnodd mewn llythyr fod cynllwyn drwg Haman yn erbyn yr Iddewon i ddychwelyd ar ei ben ef ei hun; felly crogwyd ef a'i feibion ar grocbren.,;Q Gwnaethant hyn am fod Haman fab Hammedatha yr Agagiad, gelyn yr Iddewon, wedi cynllwyn i'w dinistrio, ac wedi bwrw Pwr, hynny yw coelbren, i'w difa a'u dinistrio.s:_ Cytunodd yr Iddewon i wneud fel yr oeddent wedi dechrau, ac yn �l yr hyn a ysgrifennodd Mordecai atynt.q9[ fel y dyddiau pan gafodd yr Iddewon lonydd gan eu gelynion, a'r mis pan drowyd eu tristwch yn llawenydd a'u galar yn u373?yl. Yr oeddent i'w cadw'n ddyddiau o wledd a llawenydd, a phawb yn anfon anrhegion i'w gilydd ac i'r tlodion.Z8- yn galw arnynt i gadw'r pedwerydd ar ddeg a'r pymthegfed o fis Adar bob blwyddyn71 Rhoddodd Mordecai y pethau hyn ar gof a chadw, ac anfonodd lythyrau at yr holl Iddewon ym mhob un o daleithiau'r Brenin Ahasferus, ymhell ac agos,56c Dyna pam y mae'r Iddewon sy'n byw mewn pentrefi yn y wlad yn cadw'r pedwerydd ar ddeg o fis Adar yn ddydd o wledd a llawenydd a gu373?yl, ac yn anfon anrhegion i'w gilydd.D5 Yr oedd Iddewon Susan wedi ymgasglu ar y trydydd dydd ar ddeg o'r mis, a'r pedwerydd ar ddeg, ac wedi peidio ar y pymthegfed dydd; felly cadwasant hwy hwnnw yn ddydd o wledd a llawenydd.4% Digwyddodd hyn ar y trydydd dydd ar ddeg o fis Adar; peidiasant ar y pedwerydd dydd ar ddeg, a gwnaethant hwnnw'n ddydd o wledd a llawenydd.]33 Yr oedd yr Iddewon yn nhaleithiau'r brenin wedi ymuno i'w hamddiffyn eu hunain, er mwyn cael llonydd gan eu gelynion; yr oeddent wedi lladd saith deg a phump o filoedd o'u caseion, ond heb gyffwrdd �'r ysbail.2 Ar y pedwerydd dydd ar ddeg o fis Adar ymunodd yr Iddewon oedd yn Susan i ladd tri chant o bobl yn Susan, ond heb gyffwrdd �'r ysbail.p1Y Gorchmynnodd y brenin i hyn gael ei wneud, a chyhoeddwyd y wu375?s yn Susan, a chrogwyd deg mab Haman.G0 Meddai Esther, "Os gw�l y brenin yn dda, rhodder caniat�d i'r Iddewon sydd yn Susan i weithredu yfory hefyd yn �l y wu375?s a gyhoeddir heddiw, a chroger deg mab Haman ar y crocbren."/ dywedodd wrth y Frenhines Esther, "Y mae'r Iddewon wedi lladd pum cant o bobl a deg mab Haman yn Susan y brifddinas. Beth a wnaethant yn y gweddill o daleithiau'r brenin? Yn awr, beth a fynni? Fe'i cei. Os oes gennyt unrhyw ddymuniad arall, fe'i gwneir."V.% Y diwrnod hwnnw, pan glywodd y brenin faint a laddwyd yn Susan y brifddinas,y-k sef deg mab Haman fab Hammedatha, gelyn yr Iddewon. Lladdodd yr Iddewon y rhain, ond heb gyffwrdd �'r ysbail.-,U Parmasta, Arisai, Aridai, Bajesatha,$+C Poratha, Adaleia, Aridatha,2*_ yn cynnwys Parsandatha, Dalffon, Aspatha,S) Yn Susan y brifddinas yr oeddent wedi llofruddio a lladd pum cant o bobl,y(k Trawodd yr Iddewon eu holl elynion �'r cleddyf, a'u lladd a'u difa; a gwnaethant fel y mynnent �'u caseion. ' Oherwydd yr oedd Mordecai yn flaenllaw yn y palas ac yn adnabyddus drwy'r holl daleithiau, ac yr oedd yn ennill mwy a mwy o rym.& Cawsant eu cynorthwyo gan dywysogion y taleithiau, y pendefigion, y rheolwyr a gweision y brenin, am fod arnynt ofn Mordecai.F% Unodd yr Iddewon yn eu dinasoedd ym mhob un o daleithiau'r Brenin Ahasferus i ymosod ar y rhai oedd yn ceisio'u niweidio. Ni wrthwynebodd neb hwy, oherwydd yr oedd ar yr holl bobl eu hofn.c$ A Ar y trydydd dydd ar ddeg o'r deuddegfed mis, sef Adar, daeth yr amser i gyflawni gair a gorchymyn y brenin. Trowyd y diwrnod, y gobeithiai gelynion yr Iddewon eu trechu arno, yn ddiwrnod i'r Iddewon drechu eu caseion.g#GYm mhob talaith a dinas lle daeth gair a gorchymyn y brenin, yr oedd yr Iddewon yn gwledda ac yn cadw gu373?yl yn llawen a hapus. Ac yr oedd llawer o bobl y wlad yn honni mai Iddewon oeddent, am fod arnynt ofn yr Iddewon.M"Daeth goleuni, llawenydd, hapusrwydd ac anrhydedd i ran yr Iddewon.jwDywedodd Esther wrthynt am roi'r ateb hwn i Mordecai:QiOs byddi'n gwrthod siarad yn awr, daw ymwared a chymorth i'r Iddewon o le arall, ond byddi di a thu375? dy dad yn trengi. Pwy a u373?yr nad ar gyfer y fath amser � hwn y daethost i'r frenhiniaeth?"h dywedodd wrthynt am ei hateb fel hyn, "Paid � meddwl y cei di yn unig o'r holl Iddewon dy arbed, am dy fod yn byw yn nhu375?'r brenin.+gQ Pan glywodd Mordecai neges Esther,Nf Y mae holl weision y brenin a phobl ei daleithiau yn gwybod nad oes ond un ddedfryd yn aros unrhyw u373?r neu wraig sy'n mynd i'r cyntedd mewnol at y brenin heb wahoddiad, sef marwolaeth; ni chaiff fyw oni bai i'r brenin estyn ei deyrnwialen aur iddo. Nid wyf fi wedi fy ngalw at y brenin ers deg diwrnod ar hugain bellach."7ei a rhoddodd hithau iddo'r neges hon i Mordecai,Gd Aeth Hathach a dweud wrth Esther yr hyn a ddywedodd Mordecai,`c9Rhoddodd iddo hefyd gopi o'r wu375?s a gyhoeddwyd yn Susan, yn gorchymyn eu dinistrio, er mwyn iddo yntau ei dangos a'i hegluro i Esther, a dweud wrthi am fynd at y brenin i ymbil ag ef ac erfyn arno dros ei phobl.b/a dywedodd Mordecai wrtho am y cwbl a ddigwyddodd iddo, ac am y swm o arian yr addawodd Haman ei dalu i drysorfa'r brenin er mwyn difa'r Iddewon.SaAeth Hathach allan at Mordecai i sgw�r y ddinas o flaen porth y brenin,3`_Yna galwodd Esther ar Hathach, un o eunuchiaid y brenin a ddewiswyd i weini arni, a'i orchymyn i fynd at Mordecai, i gael gwybod beth oedd ystyr hyn a pham y digwyddodd.B_}Pan ddaeth morynion ac eunuchiaid y Frenhines Esther a dweud wrthi, yr oedd yn ofidus iawn. Anfonodd ddillad i Mordecai eu gwisgo yn lle'r sachliain oedd amdano, ond gwrthododd ef hwy.Q^Ym mhob talaith lle y cyrhaeddodd gair a gorchymyn y brenin, yr oedd galar mawr ymysg yr Iddewon, ac yr oeddent yn ymprydio, yn wylo ac yn llefain; a gorweddodd llawer ohonynt mewn sachliain a lludw.m]SDaeth i ymyl porth y brenin, oherwydd ni ch�i neb oedd yn gwisgo sachliain fynd i mewn i'r porth. \ ;Pan glywodd Mordecai am bopeth a ddigwyddodd, rhwygodd ei ddillad a gwisgo sachliain a lludw, a mynd allan i ganol y ddinas a gweiddi'n groch a chwerw.>[uAeth y negeswyr allan ar frys yn �l gorchymyn y brenin, a chyhoeddwyd y gorchymyn yn Susan y brifddinas. Yna eisteddodd y brenin a Haman i yfed; ond yr oedd dinas Susan yn drist.Z!Yr oedd copi o'r wu375?s i'w anfon yn gyfraith i bob talaith, a'i ddangos i'r holl bobl er mwyn iddynt fod yn barod erbyn y diwrnod hwnnw.Y Yna anfonwyd negeswyr gyda llythyrau i holl daleithiau'r brenin yn gorchymyn dinistrio, lladd a difa pob Iddew, yn llanc a hynafgwr, plant a gwragedd, ac ysbeilio'u heiddo, ar yr un diwrnod, sef y trydydd dydd ar ddeg o'r deuddegfed mis, hynny yw, Adar.uXc Yna ar y trydydd dydd ar ddeg o'r mis cyntaf, galwyd ar ysgrifenyddion y brenin, ac ar orchymyn Haman ysgrifennwyd at bendefigion y brenin, rheolwyr pob talaith a thywysogion pob cenedl, i bob talaith yn ei hysgrifen ei hun a phob cenedl yn ei hiaith ei hun. Yr oedd y wu375?s wedi ei hysgrifennu yn enw'r Brenin Ahasferus ac wedi ei selio �'r fodrwy frenhinol.GW a dweud wrtho, "Cadw'r arian, a gwna fel y mynni �'r bobl."uVc Yna tynnodd y brenin ei fodrwy oddi ar ei law a'i rhoi i Haman fab Hammedatha yr Agagiad, gelyn yr Iddewon,U% Os cydsynia'r brenin i orchymyn eu difa, yna fe dalaf fi ddeng mil o dalentau arian i'r trysordy brenhinol ar gyfer y rhai sy'n gwneud hyn."2T]Dywedodd Haman wrth y Brenin Ahasferus, "Y mae yna genedl, wedi ei chwalu a'i gwasgaru ymhlith y bobloedd yn holl daleithiau dy deyrnas, sy'n ei chadw ei hun ar wah�n. Y mae eu cyfreithiau'n wahanol i rai pawb arall, ac nid ydynt yn cadw cyfreithiau'r brenin; nid yw er lles y brenin eu goddef.iSKYn neuddegfed flwyddyn y Brenin Ahasferus, yn y mis cyntaf, sef Nisan, bwriasant Pwr (hynny yw, coelbren) o flaen Haman i ddewis dydd a mis, ac fe syrthiodd y coelbren ar y trydydd dydd ar ddeg o'r deuddegfed mis, sef Adar.HR Wedi clywed i ba genedl yr oedd Mordecai yn perthyn, nid oedd yn fodlon ymosod ar Mordecai yn unig, ond yr oedd yn awyddus i ddifa cenedl Mordecai, sef yr holl Iddewon yn nheyrnas Ahasferus._Q7Pan welodd Haman nad oedd Mordecai am ymostwng nac ymgrymu iddo, gwylltiodd yn enbyd.LPOnd er eu bod yn gofyn hyn iddo'n feunyddiol, ni wrandawai arnynt. Felly dywedasant wrth Haman, er mwyn gweld a fyddai Mordecai'n dal ei dir, oherwydd yr oedd wedi dweud wrthynt ei fod yn Iddew.oOWDywedodd gweision y brenin a oedd yn y porth wrth Mordecai. "Pam yr wyt yn torri gorchymyn y brenin?"3N_Ac yr oedd pob un o'r gweision ym mhorth llys y brenin yn ymgrymu ac yn ymostwng iddo, yn �l gorchymyn y brenin. Ond nid oedd Mordecai yn ymostwng nac yn ymgrymu iddo.%M EAr �l hyn dyrchafodd y Brenin Ahasferus Haman fab Hammedatha yr Agagiad, a rhoi iddo le blaenllaw, gan ei osod yn uwch na'r holl dywysogion oedd gydag ef.L#Chwiliwyd yr achos a chafwyd ei fod yn wir; felly crogwyd y ddau ar bren. Ysgrifennwyd yr hanes yn llyfr y cronicl yng ngu373?ydd y brenin.{KoDaeth Mordecai i wybod am hyn, a dywedodd wrth y Frenhines Esther; dywedodd hithau wrth y brenin yn enw Mordecai.MJYr adeg honno, pan oedd Mordecai'n eistedd ym mhorth y brenin, yr oedd Bigthan a Theres, dau eunuch i'r Brenin Ahasferus oedd yn gofalu am y porth, wedi digio ac yn cynllwyn i ymosod ar y brenin.,IQNid oedd Esther wedi s�n am ei thras na'i chenedl, fel y gorchmynnodd Mordecai iddi; yr oedd hi'n derbyn cynghorion Mordecai, fel y gwn�i pan oedd yn ei magu.nHUPan ddaeth y gwyryfon at ei gilydd yr ail waith, yr oedd Mordecai'n eistedd ym mhorth llys y brenin.*GMYna gwnaeth y brenin wledd fawr i'w holl dywysogion a'i weision er mwyn anrhydeddu Esther; hefyd cyhoeddodd u373?yl ym mhob talaith, a rhannu anrhegion yn hael._F7Carodd y brenin Esther yn fwy na'r holl wragedd, a dangosodd fwy o ffafr a charedigrwydd tuag ati hi na thuag at yr un o'r gwyryfon eraill; rhoddodd goron frenhinol ar ei phen a'i gwneud yn frenhines yn lle Fasti.EAethpwyd ag Esther i mewn i'r palas at y Brenin Ahasferus yn y degfed mis, sef Tebeth, yn y seithfed flwyddyn o'i deyrnasiad. {R~~F}}}U}||B{{{A{*zzzyy^yxxvx wwmwvvyv@uuu8tttTtssdsrrWrqqIpppooUonnJnmmGlllEkkk>jjoiiiri$hhh'ggg+fff;eeeNeddkd(cccFc/bbbKaaa^a```G___c_^^`^]]H\\\<[[r[!ZZZJZ YYkYXXX"WWgWVVjVUUwU8TTT`TSS1RRlR QQxQ&PPPRPOOCNNN@MMMHHLGGGOGFFGEEEFDDDGCCCIBBB'AAA1@@@C????>>>8===F=<888W8"77]666J555144 333Z32p2'111V000S///J...B---Q-,,@+++0**^*))C(((O'''(&&&7%%%v%$$5###=""k" !!B  -Q9@KV_Q F|1:fkHE.Oz'|j b  \  K D #W,;.{2BgG Ni chaiff weld ffrydiau o olew, nac afonydd o f�l a llaeth.DSugna wenwyn yr asb, ac yna fe'i lleddir gan golyn gwiber.MLlynca gyfoeth, ac yna'i chwydu; bydd Duw'n ei dynnu allan o'i fol.A}eto y mae ei fwyd yn ei gylla yn troi'n wenwyn asb iddo.F ac yn anfodlon ei ollwng, ond yn ei ddal dan daflod ei enau,X) Er i ddrygioni droi'n felys yn ei enau, a'i fod yntau am ei gadw dan ei dafod,I  Y mae ei esgyrn sy'n llawn egni yn gorwedd gydag ef yn y llwch.F Cais ei blant ffafr y tlawd, a dychwel ei ddwylo ei gyfoeth.Q Y llygad a'i gwelodd, ni w�l mohono mwy, ac nid edrych arno yn ei le.\1Eheda ymaith fel breuddwyd, ac ni fydd yn bod; fe'i hymlidir fel gweledigaeth nos.Z-eto derfydd am byth fel ei dom ei hun, a dywed y rhai a'i gwelodd, 'Ple mae ef?'PEr i'w falchder esgyn i'r uchelder, ac i'w ben gyffwrdd �'r cymylau,Z-byr yw gorfoledd y drygionus, ac am gyfnod yn unig y pery llawenydd yr annuwiol.OOnid wyt yn gwybod hyn? o'r dechrau, er pan osodwyd pobl ar y ddaear,Y+Clywais gerydd sy'n fy nifr�o; y mae cynnwrf fy meddwl yn fy ngorfodi i ateb.@{Yn awr, fe'm cynhyrfir i ateb; am hynny atebaf ar frys.( MYna atebodd Soffar y Naamathiad:tayna arswydwch rhag y cleddyf, oherwydd daw cynddaredd � chosb y cleddyf, ac yna y cewch wybod fod barn."ROs dywedwch, 'Y fath erlid a fydd arno, gan fod gwreiddyn y drwg ynddo,' wFe'i gwelaf ef o'm plaid; ie, fy llygaid fy hun a'i gw�l, ac nid yw'n ddieithr. Y mae fy nghalon yn dyheu o'm mewn.F ac wedi i'm croen ddifa fel hyn, eto o'm cnawd caf weld Duw.S Oherwydd gwn fod fy amddiffynnwr yn fyw, ac y saif o'm plaid yn y diwedd;S wedi eu hysgrifennu � phin haearn a phlwm, a'u naddu ar garreg am byth!U #O na fyddai fy ngeiriau wedi eu hysgrifennu! O na chofnodid hwy mewn llyfr,V%Pam yr erlidiwch fi fel y gwna Duw? Oni chawsoch ddigon ar ddifa fy nghnawd?Z-Cymerwch drugaredd arnaf, fy nghyfeillion, oherwydd cyffyrddodd llaw Duw � mi.V%Y mae fy nghnawd yn glynu wrth fy esgyrn, a dihengais � chroen fy nannedd.X)Ffieiddir fi gan fy nghyfeillion pennaf; trodd fy ffrindiau agosaf yn f'erbyn.a;Dirmygir fi hyd yn oed gan blantos; pan godaf ar fy nhraed, y maent yn troi cefn arnaf.MAeth fy anadl yn atgas i'm gwraig, ac yn ddrewdod i'm plant fy hun.OGalwaf ar fy ngwas, ond nid yw'n fy ateb, er i mi erfyn yn daer arno.OFel dieithryn y meddylia fy morynion amdanaf; estron wyf yn eu golwg.Y+Gwadwyd fi gan fy nghymdogion a'm cydnabod, ac anwybyddwyd fi gan fy ngweision.W' Cadwodd fy mherthnasau draw oddi wrthyf, ac aeth fy nghyfeillion yn ddieithr.f~E Daeth ei fyddinoedd ynghyd; gosodasant sarn hyd ataf, ac yna gwersyllu o amgylch fy mhabell.H}  Enynnodd ei lid yn f'erbyn, ac fe'm cyfrif fel un o'i elynion.[|/ Bwriodd fi i lawr yn llwyr, a darfu amdanaf; diwreiddiodd fy ngobaith fel coeden.M{ Cipiodd f'anrhydedd oddi arnaf, a symudodd y goron oddi ar fy mhen.Xz)Caeodd fy ffordd fel na allaf ddianc, a gwnaeth fy llwybr yn dywyll o'm blaen.PyOs gwaeddaf, 'Trais', ni chaf ateb; os ceisiaf help, ni chaf farn deg.cx?ystyriwch yn awr mai Duw sydd wedi gwneud cam � mi, ac wedi taflu ei rwyd o'm hamgylch.lwQOs ydych yn wir yn eich gwneud eich hunain yn well na mi, ac yn fy nghondemnio o achos fy ngwarth,Hv Os yw'n wir imi gyfeiliorni, onid arnaf fi fy hun y mae'r bai?Uu#Yr ydych wedi fy ngwawdio ddengwaith, ac nid oes arnoch gywilydd fy mhoeni.9tmAm ba hyd y blinwch fi, a'm dryllio � geiriau?s %Atebodd Job:Ur#Yn wir dyma drigfannau'r anghyfiawn; hwn yw lle'r un nad yw'n adnabod Duw."NqSynnant yn y Gorllewin o achos ei dynged, ac arswydant yn y Dwyrain.Wp'Ni bydd disgynnydd na hil iddo ymysg ei bobl, nac olynydd iddo yn ei drigfan.Ao}Fe'i gwthir o oleuni i dywyllwch, ac erlidir ef o'r byd.EnDerfydd y cof amdano o'r tir, ac nid erys ei enw yn y wlad.BmCrina'i wraidd oddi tanodd, a gwywa'i ganghennau uwchben.OlBydd estron yn trigo yn ei babell, a gwasgerir brwmstan ar ei annedd.Tk!yna cipir ef o'r babell yr ymddiriedai ef ynddi, a'i ddwyn at Frenin Braw.Pj Ysir ei groen gan glefyd, a llyncir ei aelodau gan Gyntafanedig Angau;Ni Pan ddaw pall ar ei gryfder, yna y mae dinistr yn barod am ei gwymp.Fh Y mae ofnau o bob tu yn ei ddychryn, ac yn ymlid ar ei �l.Fg Cuddiwyd cortyn iddo ar y ddaear, ac y mae magl ar ei lwybr.?fy Cydia'r trap yn ei sawdl, ac fe'i delir yn y groglath.Ve%Fe'i gyrrir ef i'r rhwyd gan ei draed ei hun; y mae'n sangu ar y rhwydwaith.MdByrhau a wna'i gamau cryfion, a'i gyngor ei hun a wna iddo syrthio.KcFe dywylla'r goleuni yn ei babell, a diffydd ei lamp uwch ei ben.Hb Fe ddiffydd goleuni'r drygionus, ac ni chynnau fflam ei d�n.qa[Un yn ei rwygo'i hun yn ei lid! A wneir y ddaear yn ddiffaith er dy fwyn di? A symudir y graig o'i lle?S`Pam yr ystyrir ni fel anifeiliaid, ac y cyfrifir ni'n hurt yn eich golwg?U_#Pa bryd y rhowch derfyn ar eiriau? Ystyriwch yn bwyllog, yna gallwn siarad.$^ EYna atebodd Bildad y Suhiad:D]Oni ddisgyn y rhai hyn i Sheol? Onid awn i gyd i'r llwch?"B\Ble, felly, y mae fy ngobaith? A phwy a w�l obaith imi?T[!dywedaf wrth y pwll, 'Ti yw fy nhad', ac wrth lyngyr, 'Fy mam a'm chwaer'.]Z3 Pa obaith sydd gennyf? Sheol fydd fy nghartref; cyweiriaf fy ngwely yn y tywyllwch;TY! Gwn�nt y nos yn ddydd � dewisant weld goleuni er gwaethaf y tywyllwch.EX Ciliodd fy nyddiau; methodd f'amcanion a dyhead fy nghalon.QW Pe baech i gyd yn rhoi ailgynnig, eto ni chawn neb doeth yn eich plith.XV) Fe geidw'r cyfiawn at ei ffordd, a bydd y gl�n ei ddwylo yn ychwanegu nerth.SUSynna'r cyfiawn at y fath beth, a ffyrniga'r uniawn yn erbyn yr annuwiol.LTPylodd fy llygaid o achos gofid; aeth fy nghorff i gyd fel cysgod.MSGwnaeth fi'n ddihareb i'r bobl; yr wyf yn un y maent yn poeri arno.UR#Pan fydd rhywun yn gwenieithu ei gyfeillion, bydd llygaid ei blant yn pylu.JQ Oherwydd iti gadw eu calon rhag deall, ni fydd i ti eu dyrchafu.MPGosod dy hun yn feichiau drosof; pwy arall a rydd wystl ar fy rhan?QOYn wir y mae gwatwarwyr o'm cwmpas; pyla fy llygaid wrth iddynt wawdio.GN Llesgaodd fy ysbryd, ciliodd fy nyddiau; beddrod fydd fy rhan.XM)Ychydig flynyddoedd sydd i ddod cyn imi fynd ar hyd llwybr na ddychwelaf arno.VL%fel y bo barn gyfiawn rhwng pob un a Duw, fel sydd rhwng rhywun a'i gymydog.VK%Er bod fy nghyfeillion yn fy ngwawdio, difera fy llygad ddagrau gerbron Duw,cJ?Oherwydd wele, yn y nefoedd y mae fy nhyst, ac yn yr uchelder y mae'r Un a dystia drosof.HI O ddaear, na chuddia fy ngwaed, ac na fydded gorffwys i'm cri.FHer nad oes trais ar fy nwylo, ac er bod fy ngweddi'n ddilys.EGCochodd fy wyneb gan ddagrau, daeth d�wch ar fy amrannau,OFGwn�ais sachliain am fy nghroen, a chuddiais fy nghorun yn y llwch.HE Gwnaeth rwyg ar �l rhwyg ynof; rhuthrodd arnaf fel ymladdwr.uDc Yr oedd ei saethwyr o'm hamgylch; trywanodd i'm harennau'n ddidrugaredd, a thywalltwyd fy mustl ar y llawr.yCk Yr oeddwn mewn esmwythyd, ond drylliodd fi; cydiodd yn fy ngwar a'm llarpio; gosododd fi yn nod iddo anelu ato.KB Rhydd Duw fi yng ngafael yr annuwiol, a'm taflu i ddwylo'r anwir.\A1 Cegant yn wawdlyd arnaf, trawant fy ngrudd mewn dirmyg, unant yn dyrfa yn f'erbyn.t@a Yn ei gynddaredd rhwygodd fi mewn casineb, ac ysgyrnygu ei ddannedd arnaf; llygadrytha fy ngelynion arnaf.X?)Crychaist fy nghroen, a thystia hyn yn f'erbyn; saif fy nheneuwch i'm cyhuddo.L>Ond yn awr gosodwyd blinder arnaf; anrheithiaist fy holl gydnabod.M=Os llefaraf, ni phaid fy mhoen, ac os tawaf, ni chilia oddi wrthyf.V<%Gallwn eich calonogi �'m genau, a'ch esmwyth�u � geiriau fy ngwefusau.;Gallwn innau siarad fel chwithau, pe baech chwi yn fy safle i; gallwn blethu geiriau yn eich erbyn, ac ysgwyd fy mhen arnoch.N:A oes terfyn i eiriau gwyntog? Neu beth sy'n dy gythruddo i ddadlau?b9=Yr wyf wedi clywed llawer o bethau fel hyn; cysurwyr sy'n peri blinder ydych chwi i gyd.8 %Atebodd Job:U7##Beichiogant ar flinder ac ymddu373?yn drwg, ac ar dwyll yr esgor eu croth."O6"Diffrwyth yw cwmni'r annuwiol, ac fe ysa'r t�n drigfannau breibwyr.U5#!Dihidla'i rawnwin anaeddfed fel gwinwydden, a bwrw ei flodau fel olewydden.94m Bydd yn gwywo cyn ei amser, ac ni lasa'i gangen.Z3-Peidied ag ymddiried mewn gwagedd a'i dwyllo'i hun, canys gwagedd fydd ei d�l._27Ni ddianc rhag y tywyllwch. Deifir ei frig gan y fflam, a syrth ei flagur yn y gwynt.V1%Ni ddaw'n gyfoethog, ac ni phery ei gyfoeth, ac ni chynydda'i olud yn y tir.i0Kfe drig mewn dinasoedd diffaith, mewn tai heb neb yn byw ynddynt, lleoedd sydd ar fin adfeilio.S/oherwydd i'w wyneb chwyddo gan fraster, ac i'w lwynau dewychu � bloneg,@.{a rhuthro arno'n haerllug, a both ei darian yn drwchus;X-)Oherwydd iddo estyn ei law yn erbyn Duw, ac ymffrostio yn erbyn yr Hollalluog,S,Brawychir ef gan ofid a chyfyngder; llethir ef fel brenin parod i ymosod.e+CCrwydryn yw, ac ysglyfaeth i'r fwltur; gu373?yr mai diwrnod tywyll sydd wedi ei bennu iddo.Z*-Nid oes iddo obaith dychwelyd o'r tywyllwch; y mae wedi ei dynghedu i'r cleddyf.`)9Su373?n dychryniadau sydd yn ei glustiau, a daw'r dinistriwr arno yn awr ei lwyddiant.l(Qbydd yr annuwiol mewn helbul holl ddyddiau ei oes, trwy gydol y blynyddoedd a bennwyd i'r creulon.Z'-iddynt hwy yn unig y rhoddwyd y ddaear, ac ni thramwyodd dieithryn yn eu plith):c&?(yr hyn y mae'r doethion wedi ei ddweud, ac nad yw wedi ei guddio oddi wrth eu hynafiaid;J% Dangosaf iti; gwrando dithau arnaf. Mynegaf i ti yr hyn a welais^$5beth ynteu am feidrolyn, sy'n ffiaidd a llwgr, ac yn yfed anghyfiawnder fel du373?r?\#1Os nad ymddiried Duw yn ei rai sanctaidd, os nad yw'r nefoedd yn l�n yn ei olwg,N"Sut y gall neb fod yn ddieuog, ac un a anwyd o wraig fod yn gyfiawn?R! fel yr wyt yn gosod dy ysbryd yn erbyn Duw, ac yn arllwys y geiriau hyn?G  Beth a ddaeth dros dy feddwl? Pam y mae dy lygaid yn fflachioO Ai dibris yn d'olwg yw diddanwch Duw, a'r gair a ddaw'n ddistaw atat?U# Y mae yn ein mysg rai penwyn a rhai oedrannus, rhai sy'n hu375?n na'th dad.W' Beth a wyddost ti na wyddom ni? Pa grebwyll sydd gennyt nad yw gennym ninnau?SA wyt ti'n gwrando ar gyfrinach Duw, ac yn cyfyngu doethineb i ti dy hun?LAi ti a anwyd y cyntaf o bawb? A ddygwyd di i'r byd cyn y bryniau?^5Dy enau dy hun sy'n dy gondemnio, nid myfi, a'th wefusau di sy'n tystio yn dy erbyn.V%Oherwydd dy gamwedd sy'n hyfforddi dy enau, ac ymadrodd y cyfrwys a ddewisi.QOnd yr wyt ti'n diddymu duwioldeb, ac yn rhwystro defosiwn gerbron Duw.?yA ddadleua ef � gair di-fudd, ac � geiriau di-les?jMAi ateb � gwybodaeth nad yw'n ddim ond gwynt a wna'r doeth, a llenwi ei fol �'r dwyreinwynt?' KYna atebodd Eliffas y Temaniad:REi gnawd ei hun yn unig sy'n ei boeni, a'i fywyd ei hun sy'n ei ofidio."OPan anrhydeddir ei blant, ni u373?yr; pan ddarostyngir hwy, ni sylwa.FParhei i'w orthrymu nes derfydd; newidi ei wedd, a'i ollwng.ac fel y treulir y cerrig gan ddyfroedd, ac y golchir ymaith bridd y ddaear gan lifogydd, felly y gwnei i obaith meidrolyn ddiflannu.T!Ond, fel y diflanna'r mynydd sy'n llithro, ac fel y symud y graig o'i lle,<sselid fy nhrosedd mewn cod, a chuddid fy nghamwedd.;qYna cedwit gyfrif o'm camre, heb wylio fy mhechod;F Gelwit arnaf, ac atebwn innau; hiraethit am waith dy ddwylo. }(Pan fydd meidrolyn farw, a gaiff ef fyw drachefn?) Yna fe obeithiwn holl ddyddiau fy llafur, hyd nes i'm rhyddhad ddod.  O na bait yn fy nghuddio yn Sheol, ac yn fy nghadw o'r golwg nes i'th lid gilio, a phennu amser arbennig imi, a'm dwyn i gof!l Q felly'r meidrol, fe orwedd ac ni chyfyd, ni ddeffry tra pery'r nefoedd, ac nis cynhyrfir o'i gwsg.@ { Derfydd y du373?r o'r llyn; disbyddir a sychir yr afon;dA Ond pan fydd rhywun farw, �'n ddi-nerth, a phan rydd ei anadl olaf, nid yw'n bod mwyach.N pan synhwyra ddu373?r fe adfywia, ac fe flagura fel planhigyn ifanc.U#Er i'w gwraidd heneiddio yn y ddaear, ac i'w boncyff farweiddio yn y pridd,gGEr i goeden gael ei thorri, y mae gobaith iddi ailflaguro, ac ni pheidia ei blagur � thyfu._7yna tro oddi wrtho fel y caiff lonydd, fel gwas cyflog yn mwynhau ei ddiwrnod gwaith.`9Gan fod terfyn i'w ddyddiau, a chan iti rifo'i fisoedd, a gosod iddo ffin nas croesir,2_Pwy a gaiff lendid allan o aflendid? Neb!BA roi di sylw i un fel hyn, a'i ddwyn ef i farn gyda thi?U#Y mae fel blodeuyn yn tyfu ac yna'n gwywo; diflanna fel cysgod ac nid erys.G Y mae pob un a anwyd o wraig yn fyr ei oes ac yn llawn helbul.P~ Ond derfydd dyn fel costrel groen, fel dilledyn wedi ei ysu gan wyfyn.o}W Gosodaist fy nhraed mewn cyffion (yr wyt yn gwylio fy holl ffyrdd), a rhoist nod ar wadnau fy nhraed.a|; Oherwydd dygaist bethau chwerw yn f'erbyn, a gwneud imi etifeddu drygioni fy ieuenctid.;{q A ddychryni di ddeilen grin, ac ymlid soflyn sych?Fz Pam yr wyt yn cuddio dy wyneb, ac yn f'ystyried yn elyn iti?Qy Beth yw nifer fy meiau a'm pechodau? Dangos imi fy nhrosedd a'm pechod.Mx yna galw arnaf ac atebaf finnau, neu gad i mi siarad a rho di ateb.Dw symud dy law oddi arnaf, fel na'm dychryner gan dy arswyd;Bv Gwna ddau beth yn unig imi, ac nid ymguddiaf oddi wrthyt:Mu Pwy sydd i ddadlau � mi, i wneud imi dewi a rhoi i fyny'r ysbryd?@t{ Dyma fi wedi trefnu f'achos; gwn y caf fy nghyfiawnhau.Ms Gwrandewch yn astud ar fy ngeiriau, a rhowch glust i'm tystiolaeth.Br A hyn sy'n rhoi hyder i mi, na all neb annuwiol fynd ato.Zq- Yn sicr, fe'm lladd; nid oes gobaith imi; eto amddiffynnaf fy muchedd o'i flaen.Hp Cymeraf fy nghnawd rhwng fy nannedd, a'm heinioes yn fy nwylo.Go Byddwch ddistaw, a gadewch i mi lefaru, a doed a ddelo arnaf.Gn Geiriau lludw yw eich gwirebau, a chlai yw eich amddiffyniad.Km Onid yw ei fawredd yn eich dychryn? Oni ddisgyn ei arswyd arnoch?Jl Bydd ef yn sicr o'ch ceryddu os cymerwch ffafriaeth yn y dirgel.bk= A fydd yn dda arnoch pan chwilia ef chwi? A ellwch ei dwyllo ef fel y twyllir meidrolyn?6jg A gymerwch chwi ei blaid, a dadlau dros Dduw? Y mae ei fesur yn hwy na'r ddaear, ac yn ehangach na'r m�r.\=1 Y mae'n uwch na'r nefoedd. Beth a wnei di? Y mae'n is na Sheol. Beth a wyddost ti?W<' A elli di ddarganfod dirgelwch Duw, neu gyrraedd at gyflawnder yr Hollalluog?z;m a hysbysu iti gyfrinachau doethineb, a bod dwy ochr i ddeall! Yna gwybydd fod Duw yn anghofio peth o'th gamwedd.?:y O na lefarai Duw, ac agor ei wefusau i siarad � thi,M9 Dywedaist, 'Y mae f'athrawiaeth yn bur, a dilychwin wyf yn d'olwg.'U8# A wneir pawb yn fud gan dy faldorddi? A gei di watwar heb neb i'th geryddu?R7 Oni ddylid ateb y pentyrru hwn ar eiriau? A gyfiawnheir rhywun siaradus?$6 E Atebodd Soffar y Naamathiad:O5 tir y tywyllwch dudew, y gwyll a'r fagddu, goleuni fel y tywyllwch.'"O4 cyn imi fynd i'r lle na ddychwelaf ohono, i dir tywyllwch a'r fagddu,S3 Onid prin yw dyddiau fy rhawd? Tro oddi wrthyf, imi gael ychydig lawenyddI2 O na fyddwn fel un heb fod, yn cael fy nwyn o'r groth i'r bedd!T1! 'Pam y dygaist fi allan o'r groth? O na fuaswn farw cyn i lygad fy ngweld!k0O Yr wyt yn dwyn cyrch ar gyrch arnaf, ac yn cynyddu dy lid ataf, ac yn gosod dy luoedd yn f'erbyn.\/1 Os ymffrostiaf, yr wyt fel llew yn fy hela, ac yn parhau dy orchestion yn f'erbyn..} Os wyf yn euog, gwae fi, ac os wyf yn ddieuog, ni chaf godi fy mhen. Yr wyf yn llawn o warth ac yn llwythog gan flinder.G- Os pechaf, byddi'n sylwi arnaf, ac ni'm rhyddhei o'm camwedd.D, Ond cuddiaist y rhain yn dy galon; gwn mai dyna dy fwriad.D+ Rhoist imi fywyd a daioni, a diogelodd dy ofal fy einioes.G* Rhoist imi groen a chnawd, a phlethaist fi o esgyrn a g�au.<)s Oni thywelltaist fi fel llaeth, a'm ceulo fel caws?F( Cofia iti fy llunio fel clai, ac eto i'r pridd y'm dychweli.W'' 'Dy ddwylo a'm lluniodd ac a'm creodd, ond yn awr yr wyt yn troi i'm difetha.M& a thithau'n gwybod nad wyf yn euog, ac nad oes a'm gwared o'th law.P% Oherwydd yr wyt ti'n ceisio fy nghamwedd, ac yn chwilio am fy mhechod,U$# A yw dy ddyddiau fel dyddiau dyn, a'th flynyddoedd fel blynyddoedd gu373?r?O# Ai llygaid o gnawd sydd gennyt, neu a weli di fel y gw�l y meidrol?_"7 Ai da yw i ti orthrymu, a throi heibio lafur dy ddwylo, a ffafrio cyngor y drygionus?V!% Dywedaf wrth Dduw, 'Paid �'m collfarnu i; dangos imi pam y dadleui � mi.`  ; Yr wyf wedi alaru ar fy mywyd; rhoddaf ryddid i'm cwyn, llefaraf o chwerwedd fy ysbryd.:o #Yna llefarwn yn eofn. Ond nid felly y caf fy hun.R "fel y symudai ei wialen oddi arnaf, ac fel na'm dychrynid gan ei arswyd!Q !O na fyddai un i dorri'r ddadl rhyngom, ac i osod ei law arnom ein dau,]3 Nid dyn yw ef fel fi, fel y gallaf ei ateb, ac y gallwn ddod ynghyd i ymgyfreithio.>w yna tefli fi i'r ffos, a gwna fy nillad fi'n ffiaidd.;q Os ymolchaf � sebon, a golchi fy nwylo � soda,8k A bwrw fy mod yn euog, pam y llafuriaf yn ofer?H eto arswydaf rhag fy holl ofidiau; gwn na'm hystyri'n ddieuog.N Os dywedaf, 'Anghofiaf fy nghwyn, newidiaf fy mhryd a byddaf lawen',N Y maent yn gwibio fel llongau o frwyn, fel eryr yn disgyn ar gelain.V% Y mae fy nyddiau'n gyflymach na rhedwr; y maent yn diflannu heb weld daioni.nU Os rhoddir gwlad yng ngafael y drygionus, fe daena orchudd tros wyneb ei barnwyr. Os nad ef, pwy yw?J Os dinistr a ladd yn ddisymwth, fe chwardd am drallod y diniwed.a; Yr un dynged sydd i bawb; am hynny dywedaf ei fod ef yn difetha'r di-fai a'r drygionus.X) Di-fai wyf, ond nid wyf yn malio amdanaf fy hun; yr wyf yn ffieiddio fy mywyd.iK Pe bawn gyfiawn, condemniai fi �'m geiriau fy hun; pe bawn ddi-fai, dangosai imi gyfeiliorni.O Os cryfder a geisir, wele ef yn gryf; os barn, pwy a'i geilw i drefn?W' Nid yw'n rhoi cyfle imi gymryd fy anadl, ond y mae'n fy llenwi � chwerwder.T ! Canys heb reswm y mae'n fy nryllio, ac yn amlhau f'archollion yn ddiachos.G  Pe gwysiwn ef ac yntau'n ateb, ni chredwn y gwrandawai arnaf._ 7 Hyd yn oed pe byddwn gyfiawn, ni'm hatebid, dim ond ymbil am drugaredd gan fy marnwr.B  Pa faint llai yr atebwn i ef, a dadlau gair am air ag ef?P  Ni thry Duw ei lid ymaith; ymgreinia cynorthwywyr Rahab wrth ei draed.I Os cipia, pwy a'i rhwystra? Pwy a ddywed wrtho, 'Beth a wnei?'?F Pan � heibio imi, nis gwelaf, a diflanna heb i mi ddirnad.I Gwna weithredoedd mawr ac anchwiliadwy, a rhyfeddodau dirifedi.?y Creodd yr Arth ac Orion, Pleiades a chylch S�r y De.=u Taenodd y nefoedd ei hunan, a sathrodd grib y m�r.T! Y mae'n gorchymyn i'r haul beidio � chodi, ac yn gosod s�l ar y s�r.?y Y mae'n ysgwyd y ddaear o'i lle, a chryna'i cholofnau.Q Y mae'n symud mynyddoedd heb iddynt wybod, ac yn eu dymchwel yn ei lid.P Y mae'n ddoeth a chryf; pwy a ystyfnigodd yn ei erbyn yn llwyddiannus?<s Os myn ymryson ag ef, nid etyb ef unwaith mewn mil.O~ Gwn yn sicr fod hyn yn wir, na all neb ei gyfiawnhau ei hun gyda Duw.} % Atebodd Job:H| Gwisgir dy elynion � gwarth, a diflanna pabell y drygionus."G{Lleinw eto dy enau � chwerthin, a'th wefusau � gorfoledd.Jz Wele, ni wrthyd Duw yr uniawn, ac ni chydia yn llaw y drygionus.@y{Gwywo felly yw ei natur; ac yna tyf un arall o'r pridd.BxOnd os diwreiddir ef o'i le, fe'i gwedir: 'Ni welais di'.Pwymbletha'i wraidd dros y pentwr cerrig, a daw i'r golwg rhwng y meini.Hv Bydd yn ir yn llygad yr haul, yn estyn ei frigau dros yr ardd;EuPwysa ar ei du375?, ond ni saif; cydia ynddo, ond ni ddeil.BtEdau frau yw ei hyder, a'i ymffrost fel gwe'r pryf copyn.]s3 Felly y mae tynged yr holl rai sy'n anghofio Duw, ac y derfydd gobaith yr annuwiol.Sr Er eu bod yn ir a heb eu torri, eto gwywant yn gynt na'r holl blanhigion.Bq A dyf brwyn lle nad oes cors? A ffynna hesg heb ddu373?r?Rp Oni fyddant hwy'n dy hyfforddi, a mynegi wrthyt, a rhoi atebion deallus?bo= Canys nid ydym ni ond er doe, ac anwybodus u375?m, a chysgod yw ein dyddiau ar y ddaear.Jn Yn awr gofyn i'r oes a fu, ac ystyria'r hyn a ganfu'r hynafiaid.GmPe byddai dy ddechreuad yn fychan, byddai dy ddiwedd yn fawr.al;ac os wyt yn bur ac uniawn, yna fe wylia ef drosot, a'th adfer i'th safle o gyfiawnder.?kyOs ceisi di Dduw yn ddyfal, ac ymbil ar yr Hollalluog,Tj!Pan bechodd dy feibion yn ei erbyn, fe'u trosglwyddodd i afael eu trosedd.KiA yw Duw yn gwyrdroi barn? A yw'r Hollalluog yn gwyro cyfiawnder?Jh Am ba hyd y lleferi fel hyn, a chymaint o ymffrost yn dy eiriau?$g EYna atebodd Bildad y Suhiad:fPam na faddeui fy nhrosedd a symud fy mai? Yn awr rwy'n gorwedd yn y llwch, ac er i ti chwilio amdanaf, ni fyddaf ar gael."yekOs pechais, beth a wneuthum i ti, O wyliwr dynolryw? Pam y cymeraist fi'n nod, nes fy mod yn faich i mi fy hun?PdPa bryd y peidi ag edrych arnaf, ac y rhoi lonydd imi lyncu fy mhoeri?EcYr wyt yn ymweld ag ef bob bore, ac yn ei brofi bob eiliad.MbBeth yw meidrolyn i ti ei ystyried, ac iti roi cymaint o sylw iddo?laQRwy'n ddiobaith; ni ddymunaf fyw am amser maith. Gad lonydd imi, canys y mae fy nyddiau fel anadl.M`Gwell fyddai gennyf fy nhagu, a marw yn hytrach na goddef fy mhoen.T_!yr wyt yn fy nychryn � breuddwydion, ac yn f'arswydo � gweledigaethau.X^) Pan ddywedaf, 'Fy ngwely a rydd gysur imi; fy ngorweddfa a liniara fy nghwyn',L] Ai'r m�r ydwyf, neu'r ddraig, gan dy fod yn gosod gwyliwr arnaf?n\U Ond myfi, nid ataliaf fy ngeiriau; llefaraf yng nghyfyngder fy ysbryd, cwynaf yn chwerwder fy enaid.@[{ ni ddaw eto i'w gartref, ac nid edwyn ei le mohono mwy._Z7 Fel y cilia'r cwmwl a diflannu, felly'r sawl sy'n mynd i Sheol, ni ddychwel oddi yno;VY%Y llygad sy'n edrych arnaf, ni'm gw�l; ar amrantiad ni fyddaf ar gael iti.MXCofia mai awel o wynt yw fy hoedl; ni w�l fy llygaid ddaioni eto.bW=Y mae fy nyddiau'n gyflymach na gwennol gwehydd; darfyddant fel edafedd yn dirwyn i ben.bV=Gorchuddiwyd fy nghnawd gan bryfed a budreddi; crawniodd fy nghroen, ac yna torri allan.UwPan orweddaf, dywedaf, 'Pa bryd y caf godi?' Y mae'r nos yn hir, a byddaf yn blino yn troi a throsi hyd doriad gwawr.YT+felly y daeth misoedd ofer i'm rhan innau, a threfnwyd imi nosweithiau gofidus.IS Fel caethwas yn dyheu am gysgod, a gwas yn disgwyl am ei d�l,YR -Onid llafur caled sydd i ddyn ar y ddaear, a'i ddyddiau fel dyddiau gwas cyflog?YQ+A oes anghyfiawnder ar fy nhafod? Onid yw taflod fy ngenau yn adnabod cam flas?SPTrowch; na foed anghyfiawnder. Trowch eto; ar hyn y saif fy nghyfiawnhad.UO#Ond yn awr, bodlonwch i droi ataf; ai celwydd a ddywedaf yn eich gu373?ydd?RNA fwriech goelbren am yr amddifad, a tharo bargen am un o'ch cyfeillion?]M3A ydych yn credu y gallwch geryddu geiriau, gan fod ymadroddion y diobaith yn wynt?UL#Mor ddiflas yw geiriau uniawn! Pa gerydd sydd yng ngherydd un ohonoch chwi?HK Hyfforddwch fi, a thawaf; a dangoswch imi sut y cyfeiliornais.JJ achubwch fi o afael y gelyn, a rhyddhewch fi o afael gormeswyr'?QIA ddywedais o gwbl, 'Rhowch imi, ac estynnwch rodd drosof o'ch cyfoeth;HH Felly yr ydych chwithau i mi; gwelwch drychineb, a dychrynwch.BGCywilyddir hwy yn eu hyder; d�nt atynt, ac fe'u siomir.]F3Y mae carafanau Tema yn edrych amdanynt, a marsiand�wyr Sheba yn disgwyl wrthynt.TE!Troella'r carafanau yn eu ffyrdd, crwydrant i'r diffeithle, a chollir hwy.NDOnd pan ddaw poethder fe beidiant, ac yn y gwres diflannant o'u lle.6Cgyn dywyll gan rew, ac eira yn cuddio ynddynt.NBTwyllodd fy mrodyr fi fel ffrwd ysbeidiol; fel nentydd sy'n gorlifo,RADaw teyrngarwch ei gyfaill i'r claf, er iddo gefnu ar ofn yr Hollalluog.K@ Wele, nid oes imi gymorth ynof, a gyrrwyd llwyddiant oddi wrthyf.3 Pa nerth sydd gennyf i obeithio, a beth fydd fy niwedd, fel y byddwn yn amyneddgar?g=G Byddai o hyd yn gysur imi, a llawenhawn yn yr ing diarbed (nid wyf yn gwadu geiriau'r Sanct).M< O na ryngai fodd i Dduw fy nharo, ac estyn ei law i'm torri i lawr!J; O na dd�i fy nymuniad i ben, ac na chyflawnai Duw fy ngobaith!H: Y mae fy stumog yn eu gwrthod; y maent fel pydredd fy nghnawd.O9A fwyteir yr hyn sydd ddi-flas heb halen? A oes blas ar sudd y malws?a8;A yw'r asyn gwyllt yn nadu uwchben glaswellt? A yw'r ych yn brefu uwchben ei borthiant?i7KY mae saethau'r Hollalluog ynof; yfodd fy ysbryd eu gwenwyn; dychryn Duw sy'n gwarchae amdanaf.V6%Yna byddai'n drymach na thywod y m�r; am hyn y bu fy ngeiriau yn fyrbwyll.N5O na ellid pwyso fy nhrallod, a gosod fy aflwydd i gyd mewn clorian!4 %Atebodd Job:`39Chwiliasom hyn yn ddyfal, ac y mae'n wir; gwrando dithau arno, a deall drosot dy hun."H2 Ei i'r bedd mewn henaint teg, fel y cesglir ysgub yn ei phryd.P1Canfyddi hefyd mai niferus yw dy dylwyth, a'th epil fel gwellt y maes.Z0-Yna gweli fod dy babell yn ddiogel, a phan rifi dy ddiadell, ni bydd un ar goll.`/9Byddi mewn cynghrair � cherrig y tir, a bydd y bwystfil gwyllt mewn heddwch � thi.P.Chwerddi ar ddinistr a newyn, ac ni'th ddychrynir gan fwystfil gwyllt.K-Cei loches rhag ffrewyll y tafod, ac nid ofni'r dinistr pan ddaw.L,Fe'th achub di rhag marw mewn newyn, a rhag y cleddyf mewn brwydr.Q+Fe'th wared di rhag chwe chyfyngder; ac mewn saith, ni ddaw drwg arnat.g*GEf a ddoluria, ac ef hefyd a rwyma'r dolur; ef a archolla, ond rhydd ei ddwylo feddyginiaeth.P)Dedwydd y sawl a gerydda Duw, ac na wrthyd ddisgyblaeth yr Hollalluog.L(Am hynny y mae gobaith i'r tlawd, ac anghyfiawnder yn cau ei safn.I' Ond gwared ef yr anghenus o'u gafael, a'r truan o afael y cryf._&7Brwydrant � thywyllwch hyd yn oed liw dydd, ac ymbalfalant ganol dydd fel yn y nos. r7~~~I}}}<||d|{{{c{zzz>>\>==[=<44j433i3!222!11f100[///:...u.----?,,,(++x+***$)))9(((B'''B&&&L%%%M$$$Q$##0""I"!!j! 3vL$v8(|,3;Yfhs ~E=V O 5 } d ' :CJHgk?7i"rhag i neb annuwiol lywodraethu, a maglu pobl."Ond y mae ef yn dawel, pwy bynnag a wna ddrwg; y mae'n cuddio'i wyneb, pwy bynnag a'i cais � boed genedl neu unigolyn �M"Gwn�nt i gri'r tlawd ddod ato, ac iddo glywed gwaedd yr anghenus.P"am eu bod yn troi oddi wrtho, ac yn gwrthod ystyried yr un o'i ffyrdd.K"Y mae'n eu taro o achos eu drygioni, a hynny yng ngu373?ydd pawb,U #"Y mae'n adnabod eu gweithredoedd, ac yn eu dymchwel a'u dryllio mewn noson.S "y mae ef yn dryllio'r cryfion heb eu profi, ac yn gosod eraill yn eu lle.E "Nid oes amser wedi ei drefnu i neb ddod i farn o flaen Duw;I  "Nid oes tywyllwch na chaddug lle y gall drwgweithredwyr guddio.J  "Y mae ei lygaid yn gwylio ffyrdd pob un, a gw�l ei holl gamau.wg"Mewn moment byddant farw, yng nghanol nos; trenga'r cyfoethog, a diflannu; symudir ymaith y cryf heb ymdrech."nid yw'n dangos ffafr at swyddogion, nac yn rhoi'r cyfoethog o flaen y tlawd, oherwydd gwaith ei ddwylo yw pob un ohonynt.U#"Gall ef ddweud wrth frenin, 'Y dihiryn', ac wrth lywodraethwyr, 'Y cnafon';T!"A all un sy'n cas�u barn lywodraethu? A gondemni di'r un cyfiawn cadarn?G"Os oes gennyt ti ddeall, gwrando hyn, a rho sylw i'm geiriau.G"yna byddai pob cnawd yn marw, a phawb yn dychwelyd i'r pridd.V%"Pe byddai ef yn rhoi ei fryd ar ddwyn ei ysbryd a'i anadl yn �l ato'i hun,Q" Pwy a'i gosododd ef mewn awdurdod ar y ddaear, a rhoi'r byd cyfan iddo?Z-" Yn wir, nid yw Duw byth yn gwneud drwg, ac nid yw'r Hollalluog yn gwyrdroi barn.a;" Oherwydd fe d�l ef i bob un yn �l ei weithred, a'i wobrwyo yn �l ei ffordd o fyw.~" Am hyn, chwi bobl ddeallus, gwrandewch arnaf. Pell y bo oddi wrth Dduw wneud drygioni, ac oddi wrth yr Hollalluog weithredu'n anghyfiawn.E}" Oherwydd dywedodd, 'Nid yw o werth i neb ymhyfrydu yn Nuw.'J| "yn cadw cwmni � rhai ofer, ac yn gwag-symera gyda'r drygionus?:{o"Pwy sydd fel Job, yn drachtio dirmyg fel du373?r,kzO"Er fy mod yn iawn, fe'm gwneir yn gelwyddog; y mae fy archoll yn ffyrnig, a minnau heb droseddu.'Ky"Dywedodd Job, 'Yr wyf yn gyfiawn, ond trodd Duw farn oddi wrthyf.Zx-"Gadewch i ni ddewis yr hyn sy'n iawn, a phenderfynu gyda'n gilydd beth sy'n dda.Ww'"Oherwydd y glust sydd yn profi geiriau, fel y profir bwyd gan daflod y genau.[v/"Gwrandewch ar fy ngeiriau, chwi ddoethion; clustfeiniwch arnaf, chwi rai deallus.u +"Dywedodd Elihu:ftE!!Ond os nad oes gennyt ddim i'w ddweud, gwrando arnaf; bydd dawel, a dysgaf ddoethineb i ti."Ws'! Os oes gennyt ddadl, ateb fi; llefara, oherwydd fy nymuniad yw dy gyfiawnhau.Ar}!Ystyria, Job, a gwrando arnaf; bydd dawel ac mi lefaraf.Nq!fe adfer ei einioes o'r pwll, er mwyn iddo gael gweld goleuni bywyd.Ap}!Gwna Duw hyn i gyd i feidrolyn ddwywaith, ie deirgwaith;Oo!gwaredodd f'einioes rhag mynd i'r pwll, ac fe w�l fy mywyd oleuni.'tna!a chanu yn eu gu373?ydd, a dweud, 'Pechais, gan droi oddi wrth uniondeb, ond ni chyfrifwyd hyn yn f'erbyn; m!Bydd yn gwedd�o ar Dduw, ac yntau'n ei wrando; bydd yn edrych ar ei wyneb mewn llawenydd, gan ddweud wrth eraill am ei gyfiawnhadelC!yna bydd ei gnawd yn iachach nag erioed, wedi ei adfer fel yr oedd yn nyddiau ei ieuenctid.jkM!a thrugarhau wrtho gan ddweud, 'Achub ef rhag mynd i'r pwll; y mae pris ei ryddid gennyf fi' �aj;!Os oes angel i sefyll drosto � un o blith mil i gyfryngu ac i ddadlau ei hawl drosto,Hi !y mae ei einioes ar ymyl y pwll, a'i fywyd ger mangre'r meirw.Th!!nycha'i gnawd o flaen fy llygad, a daw'r esgyrn, na welid gynt, i'r amlwg;Pg!y mae bwyd yn ffiaidd ganddo, ac nid oes arno chwant am damaid blasus;Hf !Fe'i disgyblir ar ei orwedd � chryndod di-baid yn ei esgyrn;Me!a gwaredu ei einioes rhag y pwll, a'i fywyd rhag croesi afon angau.Wd'!i droi rhywun oddi wrth ei weithred, a chymryd ymaith ei falchder oddi wrtho,>cw!yna fe wna iddynt wrando, a'u dychryn � rhybuddion,fbE!Mewn breuddwyd, mewn gweledigaeth nos, pan ddaw trymgwsg ar bobl, pan gysgant yn eu gwelyau,Qa!Mae Duw yn llefaru unwaith ac eilwaith, ond nid oes neb yn cymryd sylw.O`! Pam yr wyt yn ymgecru ag ef, oherwydd nid oes ateb i'r un o'i eiriau?S_! Nid wyt yn iawn yn hyn, a dyma f'ateb iti: Y mae Duw yn fwy na meidrolyn.H^ ! yn gosod fy nhraed mewn cyffion, ac yn gwylio fy holl ffyrdd.'S]! Ond y mae Duw yn codi cwynion yn fy erbyn, ac yn f'ystyried yn elyn iddo,:\o! 'Rwy'n l�n, heb drosedd; rwy'n bur heb gamwedd.L[!Yn wir, dywedaist yn fy nghlyw, a chlywais innau dy eiriau'n glir:MZ!Ni ddylai arswyd rhagof fi dy barlysu; ni fyddaf yn llawdrwm arnat.eYC!Ystyria, o flaen Duw yr wyf finnau yr un fath � thithau; o glai y'm lluniwyd innau hefyd.=Xu!Ateb fi, os medri; trefna dy achos, a saf o'm blaen.JW !Ysbryd Duw a'm lluniodd, ac anadl yr Hollalluog a'm ceidw'n fyw.]V3!Y mae fy ngeiriau'n mynegi fy meddwl yn onest, a'm gwefusau wybodaeth yn ddiffuant.IU !Dyma fi'n agor fy ngwefusau, a'm tafod yn llefaru yn fy ngenau.MT !Ond yn awr, Job, gwrando arnaf, a chlustfeinia ar fy ngeiriau i gyd.jSM oherwydd ni wn i sut i wenieithio; pe gwnawn hynny, byddai fy nghreawdwr ar fyr dro yn fy symud. _ Peidiodd y tri gu373?r � dadlau rhagor � Job, am fod Job yn ei ystyried ei hun yn fwy cyfiawn na Duw.Y=+(yna tyfed mieri yn lle gwenith, a chwyn yn lle haidd." Dyma derfyn geiriau Job.U<#'os bwyteais ei gynnyrch heb dalu amdano, ac ennyn atgasedd ei berchenogion;B;&Os gwaeddodd fy nhir yn f'erbyn, a'i gwysi i gyd yn wylo;?:y%Rhof gyfrif iddo o'm camau, a nes�u ato fel tywysog.J9 $Yn wir dygaf hi ar f'ysgwyddau, a'i gwisgo fel coron ar fy mhen.8%#O na fyddai rhywun yn gwrando arnaf! Deuthum i'r terfyn; caiff yr Hollalluog yn awr fy ateb, a chaiff fy ngwrthwynebwr ysgrifennu'r wu375?s.s7_"am fy mod yn ofni'r dyrfa, a bod dirmyg cymdeithas yn fy nychryn, a minnau'n cadw'n dawel heb fynd allan?Z6-!A guddiais fy nhroseddau fel y gwna eraill, trwy gadw fy nghamwedd yn fy mynwes,K5 Ni chafodd y dieithryn gysgu allan; agorais fy nrws i'r crwydryn.Y4+Oni ddywedodd y dynion yn fy mhabell, 'Pwy sydd na ddigonwyd ganddo � bwyd?'?G3Ni adewais i'm tafod bechu trwy osod ei einioes dan felltith.S2A lawenychais am drychineb fy ngelyn, ac ymffrostio pan ddaeth drwg arno?N1byddai hyn hefyd yn drosedd i'm barnwr, oherwydd imi wadu Duw uchod.V0%ac os cafodd fy nghalon ei hudo'n ddirgel, a chusanu fy llaw mewn gwrogaeth;R/os edrychais ar yr haul yn tywynnu, a'r lleuad tra parh�i'n ddisglair,T.!os llawenychais am fod fy nghyfoeth yn fawr, a bod cymaint yn fy meddiant;M-Os rhoddais fy hyder ar aur, a meddwl am ddiogelwch mewn aur coeth;L,Yn wir y mae ofn dinistr Duw arnaf, ac ni allaf wynebu ei fawredd.L+yna disgynned f'ysgwydd o'i lle, a thorrer fy mraich o'i chyswllt.^*5os codais fy llaw yn erbyn yr amddifad am fy mod yn gweld cefnogaeth imi yn y porth;M)a'i lwynau heb fy mendithio am na chynheswyd ef gan gnu fy u373?yn;>(wos gwelais grwydryn heb ddillad, neu dlotyn heb wisg,Z'-yn wir b�m fel tad yn ei fagu o'i ieuenctid, ac yn ei arwain o adeg ei eni �V&%os bwyteais fy mwyd ar fy mhen fy hun, a gwrthod ei rannu �'r amddifad �U%#Os rhwystrais y tlawd rhag cael ei ddymuniad, neu siomi disgwyliad y weddw;E$Onid ef a'n gwnaeth ni'n dau yn y groth, a'n creu yn y bru?H# beth a wnaf pan gyfyd Duw? Beth a atebaf pan ddaw i'm cyhuddo?\"1 Os diystyrais achos fy ngwas neu fy morwyn pan oedd ganddynt gu373?yn yn fy erbyn,M! byddai fel t�n yn difa'n llwyr, ac yn dinistrio fy holl gynnyrch.D  Oherwydd byddai hynny'n anllad, ac yn drosedd i'r barnwyr;[/ yna caiff fy ngwraig innau falu blawd i arall, a chaiff dieithryn orwedd gyda hi.[/ Os denwyd fy nghalon gan ddynes, ac os b�m yn llercian wrth ddrws fy nghymydog,Oyna caiff arall fwyta'r hyn a heuais, a diwreiddir yr hyn a blennais.|qOs gwyrodd fy ngham oddi ar y ffordd, a'm calon yn dilyn fy llygaid, neu os glynodd unrhyw aflendid wrth fy nwylo,J Pwyser fi mewn cloriannau cywir i Dduw gael gweld fy nghywirdeb.H A euthum ar �l oferedd, a phrysuro fy ngherddediad i dwyllo?DOnid yw ef yn sylwi ar fy ffyrdd, ac yn cyfrif fy nghamau?EOni ddaw dinistr ar y twyllodrus, ac aflwydd i'r drygionus?\1Beth yw fy nhynged gan Dduw oddi uchod, a'm cyfran gan yr Hollalluog o'r uchelder?E Gwneuthum gytundeb �'m llygaid i beidio � llygadu merch.FAeth fy nhelyn i'r cywair lleddf, a'm ffliwt i seinio galar.8kDuodd fy nghroen, a llosgodd f'esgyrn gan wres.>wYr wyf yn frawd i'r siacal, ac yn gyfaill i'r estrys.kOAf o gwmpas yn groenddu, ond nid gan wres haul; codaf i fyny yn y gynulleidfa i ymbil am gymorth.KY mae cyffro o'm mewn; ni chaf lonydd, daeth dyddiau gofid arnaf.b=Eto pan obeithiais i am ddaioni, daeth drwg; pan ddisgwyliais am oleuni, dyna dywyllwch.NOni wylais dros yr un yr oedd yn galed arno, a gofidio dros y tlawd?a;Onid yw un dan adfeilion yn estyn allan ei law ac yn gweiddi am ymwared yn ei ddinistr?S Gwn yn sicr mai i farwolaeth y'm dygi, i'r lle a dynghedwyd i bob un byw.Y +Fe'm codi i fyny i farchogaeth y gwynt, a'm bwrw yma ac acw i ddannedd y storm.\ 1Yr wyt wedi troi'n greulon tuag ataf, ac yr wyt yn ymosod arnaf �'th holl nerth.i KGwaeddaf arnat am gymorth, ond nid wyt yn f'ateb; safaf o'th flaen, ond ni chymeri sylw ohonof.? yTaflwyd fi i'r llaid, ac ystyrir fi fel llwch a lludw.OCydiant yn nerthol yn fy nillad, a gafael ynof wrth goler fy mantell.EDirboenir f'esgyrn drwy'r nos, ac ni lonydda fy nghnofeydd.BYn awr llewygodd fy ysbryd, cydiodd dyddiau cystudd ynof.iKDaeth dychryniadau arnaf; gwasgerir fy urddas fel gan wynt; diflannodd fy llwyddiant fel cwmwl.MD�nt arnaf fel trwy fwlch llydan; rhuthrant trwy ganol y dinistr.Y+ Maluriant fy llwybrau, ychwanegant at f'anffawd, ac nid oes neb yn eu rhwystro.uc Cyfyd y dihirod yn f'erbyn ar y dde; gorfodant fi i gerdded ymlaen, ac yna codant rwystrau imi ar y ffyrdd.T! Pan ryddha ef raff a'm cystuddio, taflant hwythau'r enfa yn fy ngu373?ydd._7 Ffieiddiant fi a chadw draw oddi wrthyf, ac nid yw'n ddim ganddynt boeri yn fy wyneb.S Ond yn awr myfi yw testun eu gwatwargerdd; yr wyf yn destun gwawd iddynt.>~wPobl ynfyd a dienw ydynt; fe'u gyrrwyd allan o'r tir.Q}Y maent yn nadu o ganol y perthi; closiant at ei gilydd o dan y llwyni.\|1Gwneir iddynt drigo yn agennau'r nentydd, ac mewn tyllau yn y ddaear a'r creigiau.T{!Erlidir hwy o blith pobl, a chodir llais yn eu herbyn fel yn erbyn lleidr._z7Casglant yr hocys a dail y prysglwyn a gwraidd y banadl i'w cadw eu hunain yn gynnes.Xy)Yn amser angen a newyn y maent yn ddifywyd, yn crafu yn y tir sych a diffaith.LxPa werth yw cryfder eu dwylo i mi, gan fod eu hegni wedi diflannu?w Ond yn awr y maent yn chwerthin am fy mhen, ie, rhai sy'n iau na mi, rhai na buaswn yn ystyried eu tadau i'w gosod gyda'm cu373?n defaid.v{Dewiswn eu ffordd iddynt, ac eistedd yn ben arnynt; eisteddwn fel brenin yng nghanol ei lu, fel un yn cysuro'r galarus.Zu-Pan wenwn arnynt, oni chaent hyder? A phan lewyrchai fy wyneb, ni fyddent brudd.Ut#Disgwylient wrthyf fel am y glaw, ac agorent eu genau fel am law y gwanwyn.Hs Wedi imi lefaru, ni ddywedent air; diferai fy ngeiriau arnynt.Ir Gwrandawai pobl arnaf, a disgwylient yn ddistaw am fy nghyngor.Kqa'm hanrhydedd o hyd yn iraidd, a'm bwa yn adnewyddu yn fy llaw.'^p5a'm gwreiddiau yn ymestyn at y dyfroedd, a'r gwlith yn aros drwy'r nos ar fy mrigau,Wo'Yna dywedais, 'Byddaf farw yn f'anterth, a'm dyddiau mor niferus �'r tywod,Yn+Drylliwn gilddannedd yr anghyfiawn, a pheri iddo ollwng yr ysglyfaeth o'i enau.MmYr oeddwn yn dad i'r tlawd, a chwiliwn i achos y sawl nad adwaenwn.>lwYr oeddwn yn llygaid i'r dall, ac yn draed i'r cloff.Wk'Gwisgwn gyfiawnder fel dillad amdanaf; yr oedd fy marn fel mantell a thwrban.\j1 Bendith yr un ar ddarfod amdano a dd�i arnaf, a gwnawn i galon y weddw lawenhau.Ii  oherwydd gwaredwn y tlawd a lefai, a'r amddifad a'r diymgeledd.Sh Pan glywai clust, galwai fi'n ddedwydd, a phan welai llygad, canmolai fi;Mg tawai siarad y pendefigion, a glynai eu tafod wrth daflod eu genau.Jf  peidiai'r arweinwyr � llefaru, a rhoddent eu llaw ar eu genau;Pea phan welai'r llanciau fi, cilient, a chodai'r hynafgwyr ar eu traed;KdAwn allan i borth y ddinas, ac eisteddwn yn fy sedd ar y sgw�r;ac;Gallwn olchi fy nghamau mewn llaeth, ac yr oedd y graig yn tywallt ffrydiau o olew imi.Ib pan oedd yr Hollalluog yn parhau gyda mi, a'm plant o'm cwmpas.Lapan oeddwn yn nyddiau f'anterth, a Duw'n cysgodi dros fy nhrigfan;e`Cpan wn�i i'w lamp oleuo uwch fy mhen, a minnau'n rhodio wrth ei goleuni trwy'r tywyllwch;V_%O na byddwn fel yn yr amser gynt, yn y dyddiau pan oedd Duw yn fy ngwarchod,0^ ]Aeth Job ymlaen �'i ddadl, gan ddweud:g]GA dywedodd wrth ddynolryw, "Ofn yr ARGLWYDD yw doethineb, a chilio oddi wrth ddrwg yw deall."N\yna fe'i gwelodd hi a'i mynegi, fe'i sefydlodd hi a'i chwilio allan.A[}a gosod terfyn i'r glaw, a ffordd i'r mellt a'r taranau,LZPan roddodd ef ei bwysau i'r gwynt, a rhannu'r dyfroedd � mesur,WY'Oherwydd gall ef edrych i derfynau'r ddaear, a gweld popeth sy dan y nefoedd.=XuDuw sy'n deall ei ffordd; y mae ef yn gwybod ei lle.NWDywedodd Abadon a marwolaeth, "Clywsom �'n clustiau s�n amdani."TV!Cuddiwyd hi oddi wrth lygaid popeth byw, a hefyd oddi wrth adar y nefoedd.9UmO ble y daw doethineb? a phle mae trigfan deall?]T3Ni ellir cymharu ei gwerth �'r topas o Ethiopia, ac nid ag aur coeth y prisir hi.SSNi bydd s�n am gwrel a grisial; y mae meddu doethineb yn well na gemau.[R/Ni ellir cymharu ei gwerth ag aur neu risial, na'i chyfnewid am unrhyw lestr aur.`Q9Ni ellir mesur ei gwerth ag aur Offir, nac ychwaith �'r onyx gwerthfawr na'r saffir.KPNi ellir rhoi aur yn d�l amdani, na phwyso'i gwerth mewn arian.SODywed y dyfnder, "Nid yw gyda mi"; dywed y m�r yntau, "Nid yw ynof fi."HN  Ni u373?yr neb ble mae ei chartref, ac nis ceir yn nhir y byw.BM Ond pa le y ceir doethineb? a pha le y mae trigfan deall?XL) Gesyd argae i rwystro lli'r afonydd, a dwg i oleuni yr hyn a guddiwyd ynddynt.KK Egyr dwnelau yn y creigiau, a gw�l ei lygaid bopeth gwerthfawr.NJ Estyn dyn ei law am y gallestr, a thry'r mynyddoedd yn bendramwnwgl.TI!ac nas troediwyd gan anifeiliaid rhodresgar, ac na theithiodd y llew arno.PHY mae llwybr na u373?yr hebog amdano, ac nas gwelwyd gan lygad barcud,KGY mae ei cherrig yn ffynhonnell y saffir, a llwch aur sydd ynddi.TF!Ceir bwyd o'r ddaear, eto oddi tani y mae wedi ei chynhyrfu fel gan d�n.E7Agorir pyllau yn y cymoedd ymhell oddi wrth bawb; fe'u hanghofiwyd gan y teithwyr. Y maent yn hongian ymhell o olwg pobl, gan siglo'n �l ac ymlaen.`D9Rhydd dyn derfyn ar dywyllwch, a chwilio hyd yr eithaf am y mwyn yn y tywyllwch dudew.AC}Tynnir yr haearn o'r ddaear, a thoddir y garreg yn gopr.:B qY mae gwyth�en i arian, a gwely i'r aur a burir./AYCura'i ddwylo arno, a'i hysio o'i le."I@ Hyrddia arno'n ddidrugaredd, er iddo ymdrechu i ffoi o'i afael.D?Cipia gwynt y dwyrain ef, a diflanna; fe'i hysguba o'i le.N>Daw ofnau drosto fel llifogydd, a chipia'r storm ef ymaith yn y nos.r=]Pan � i gysgu, y mae ganddo gyfoeth, ond ni all ei gadw; pan yw'n agor ei lygaid, nid oes ganddo ddim.U<#Y mae'n adeiladu ei du375? fel y pryf copyn, ac fel y bwth a wna'r gwyliwr.Y;+er iddo ef eu darparu, fe'u gwisgir gan y cyfiawn, a'r diniwed a ranna'r arian.E:Er iddo bentyrru arian fel llwch a darparu dillad fel clai,V9%Y rhai a edy ar ei �l, fe'u cleddir o bla, ac ni wyla'u gweddwon amdanynt.c8?os yw ei blant yn niferus, y cleddyf fydd eu rhan, ac ni ddigonir ei hiliogaeth � bwyd._77 Dyma dynged y drygionus oddi wrth Dduw, ac etifeddiaeth y gormeswr gan yr Hollalluog:c6? Yn wir yr ydych chwi i gyd wedi ei weld eich hunain; pam, felly, yr ydych mor gwbl ynfyd?V5% Dysgaf chwi am allu Duw, ac ni chuddiaf ddim o'r hyn sydd gan yr Hollalluog.L4 A yw ef yn ymhyfrydu yn yr Hollalluog? A eilw ef ar Dduw yn gyson?43c A wrendy Duw ar ei gri pan ddaw gofid iddo?k2OOherwydd pa obaith sydd i'r annuwiol pan dorrir ef i lawr, a phan gymer Duw ei einioes oddi arno?N1Bydded fy ngelyn fel y drygionus, a'm gwrthwynebwr fel y twyllodrus.d0ADaliaf yn ddiysgog at fy nghyfiawnder, ac nid yw fy nghalon yn fy ngheryddu am fy muchedd.]/3Pell y bo imi ddweud eich bod chwi'n iawn! Ni chefnaf ar fy nghywirdeb hyd fy marw.F.ni chaiff fy ngenau lefaru twyll, na'm tafod ddweud celwydd!;-qtra bydd anadl ynof, ac ysbryd Duw yn fy ffroenau,t,aCyn wired � bod Duw yn fyw, a droes o'r neilltu fy achos, a'r Hollalluog, a wnaeth fy einioes yn chwerw,0+ ]Aeth Job ymlaen �'i ddadl, gan ddweud:}*sEto nid yw hyn ond ymylon ei ffyrdd; prin sibrwd a glywsom am yr hyn a wnaeth. Ond pwy a ddirnad drawiad ei nerth?"I)  Cliriodd y nefoedd �'i wynt; trywanodd ei law y sarff wibiog.L( Tawelodd y m�r �'i nerth, a thrawodd Rahab trwy ei ddoethineb.<'s Sigla colofnau'r nefoedd, a dychrynant pan gerydda.P& Gesyd gylch ar wyneb y dyfroedd, yn derfyn rhwng goleuni a thywyllwch.B% Taena orchudd dros wyneb y lloer, a thyn ei gwmwl drosto.H$ Rhwyma'r dyfroedd yn ei gymylau, ac ni rwygir y cwmwl odanynt.?#yTaena'r gogledd ar y gwagle, a gesyd y ddaear ar ddim.L"Y mae Sheol yn noeth ger ei fron, ac nid oes gorchudd dros Abadon.Z!-Cryna'r cysgodion yn y dyfnder, a'r dyfroedd hefyd, a'r rhai sy'n trigo ynddynt.Q I bwy yr oeddit yn traethu geiriau, a pha ysbryd a ddaeth allan ohonot?I a rhoi cyngor i'r diddeall, a mynegi digonedd o wir ddoethineb!PO fel yr wyt ti wedi cynorthwyo'r di-rym, a chynnal braich y di-nerth, -Yna atebodd Job:I Beth, ynteu, am feidrolyn, y llyngyryn, ac un dynol, y pryfyn?"]3Gw�l, nid yw'r lleuad yn rhoi goleuni pur, ac nid yw'r s�r yn l�n yn ei olwg.kOSut y gall unrhyw un fod yn gyfiawn gerbron Duw? A pha fodd y gwneir yn l�n un a anwyd o wraig?EA ellir rhifo ei fyddinoedd? Ac ar bwy ni chyfyd ei oleuni?MY mae awdurdod a dychryn gyda Duw sy'n peri heddwch yn yr uchelder.$ EYna atebodd Bildad y Suhiad:ROs nad felly y mae, pwy all fy ngwrthbrofi a gwneud fy ngeiriau'n ddim?"kODyrchefir hwy dros dro, yna diflannant; gwywant a chiliant fel hocys; gwywant fel brig y dywysen.MGwna iddynt gredu y cynhelir hwy; eto y mae ei lygaid ar eu ffyrdd.hIY mae ef yn meddiannu'r cryf trwy ei nerth, a phan gyfyd, nid oes gan neb hyder yn ei einioes.FDrygant yr un na ddygodd blant, ac ni wn�nt dda i'r weddw.yAnghofir hwy gan y groth, fe'u hysir gan y llyngyryn, ac ni chofir hwy mwyach; torrir ymaith anghyfiawnder fel coeden.lQFel y mae sychder a gwres yn cipio'r dyfroedd ar �l eira, felly y gwna Sheol i'r rhai a bechodd.xiLlysnafedd ar wyneb dyfroedd ydynt; melltithiwyd eu cyfran yn y tir; ni thry neb i gyfeiriad eu gwinllannoedd.[/Y mae'r bore yr un fath �'r fagddu iddynt; eu cynefin yw dychrynfeydd y fagddu.T !Cuddiant eu hunain yn ystod y dydd � y rhain na wyddant beth yw goleuni. Y mae'r godinebwr yn gwylio'i gyfle yn y cyfnos, gan ddweud, 'Nid oes neb yn fy ngweld', ac yn gosod gorchudd ar ei wyneb. Cyn i'r dydd wawrio daw'r llofrudd i ladd yr anghenus a'r tlawd. Yn y nos y gweithia'r lleidr; y mae'n torri i mewn i dai yn y tywyllwch.| q Dyma'r rhai sy'n gwrthryfela yn erbyn y goleuni, y rhai nad ydynt yn adnabod ei ffyrdd, nac yn aros yn ei lwybrau.  o'r ddinas clywir griddfan y rhai sy'n marw, ac ochain y rhai clwyfedig yn gweiddi am gymorth; ond ni rydd Duw sylw i'w cri.Z- Gwasgant yr olew rhwng y meini; sathrant y cafnau gwin, ond y maent yn sychedig.Q Cerddant o gwmpas yn noeth heb ddillad, a newynant wrth gasglu ysgubau.P Tynnir yr amddifad oddi ar y fron, a chymryd plentyn y tlawd yn wystl.\1Fe'u gwlychir gan law trwm y mynyddoedd; am eu bod heb loches, ymwthiant at graig.PGorweddant drwy'r nos yn noeth, heb ddillad, heb gysgod rhag yr oerni.NMedant faes nad yw'n eiddo iddynt, a lloffant winllan yr anghyfiawn.|q�nt i'w gorchwyl fel asynnod gwyllt yn yr anialwch; chwiliant am ysglyfaeth yn y diffeithwch, yn fwyd i'w plant.W'Gwthiant y tlawd o'r ffordd, a chwilia rhai anghenus y wlad am le i ymguddio.KDygant asyn yr amddifad i ffwrdd, a thywysant ymaith ych y weddw.SY mae'r annuwiol yn symud terfynau, ac yn lladrata'r praidd i'w bugeilio.c~ ANi chedwir yr amseroedd gan yr Hollalluog, ond nid yw'r rhai sy'n ei adnabod yn eu gwybod.H} nid y tywyllwch sy'n cyfyngu arnaf, na'r fagddu'n fy nghuddio.F|Duw sy'n gwanychu fy nghalon; yr Hollalluog sy'n fy nychryn;?{yAm hyn yr arswydaf rhagddo; pan ystyriaf, fe'i hofnaf.OzYn wir fe ddwg fy nedfryd i ben, fel llawer o rai eraill sydd ganddo.Fy Erys ef yr un, a phwy a'i try? Fe wna beth bynnag a ddymuna.Qx Ni chiliaf oddi wrth orchmynion ei enau; cadwaf ei eiriau yn fy mynwes.=wu Dilyn fy nhroed ei lwybr; cadwaf ei ffordd heb wyro.Rv Ond y mae ef yn deall fy ffordd; wedi iddo fy mhrofi, dof allan fel aur.Ku Pan weithreda yn y gogledd, ni sylwaf; os try i'r de, nis gwelaf.RtOs af i'r dwyrain, nid yw ef yno; ac os i'r gorllewin, ni chanfyddaf ef.\s1Sylwai mai un uniawn a ymresymai ag ef, a chawn fy rhyddhau am byth gan fy marnwr.MrAi gyda'i holl nerth y dadleuai � mi? Na, ond fe roddai sylw imi.Hq Mynnwn wybod sut yr atebai fi, a deall beth a ddywedai wrthyf.Jp Yna gosodwn fy achos o'i flaen, a llenwi fy ngenau � dadleuon.EoO na wyddwn ble y cawn ef, a pha fodd i ddod at ei drigfan!Yn+Heddiw eto y mae fy nghwyn yn chwerw, a'i law sy'n drwm er gwaethaf f'ochenaid.m %Atebodd Job:ElFe achub ef y dieuog; achubir ef am fod ei ddwylo'n l�n."OkFe ddarostyngir y rhai a ystyri'n falch; yr isel ei fryd a wareda ef.LjPan wnei gynllun, fe lwydda iti, a llewyrcha goleuni ar dy ffyrdd.NiCei wedd�o arno, ac fe'th wrendy, a byddi'n cyflawni dy addunedau.Jh Yna cei ymhyfrydu yn yr Hollalluog, a dyrchafu dy wyneb at Dduw./A ydynt hwy fel gwelltyn o flaen y gwynt, neu fel us a ddygir ymaith gan y storm?x=iPa mor aml y diffoddir lamp yr annuwiol, ac y daw eu dinistr arnynt hwy, ac y tynghedir hwy i boen gan ei lid?_<7Ai yn eu dwylo'u hunain y mae eu ffyniant? Pell yw cyngor y drygionus oddi wrth Dduw.^;5Pwy yw'r Hollalluog i ni ei wasanaethu, a pha fantais sydd inni os gwedd�wn arno?'L:Dywedant wrth Dduw, 'Cilia oddi wrthym; ni fynnwn wybod dy ffyrdd.Q9 Treuliant eu dyddiau mewn esmwythyd, a disgynnant i Sheol mewn heddwch.O8 Canant gyda'r dympan a'r delyn, a byddant lawen wrth su373?n y pibau.R7 Caiff eu plantos grwydro'n rhydd fel defaid, a dawnsia'u plant yn hapus.Q6 Y mae eu tarw'n cyfloi yn ddi-feth, a'u buwch yn bwrw lloi heb erthylu.W5' Y mae eu tylwyth yn ddiogel oddi wrth ddychryn, ac ni ddaw dyrnod Duw arnynt.A4}Y mae eu plant yn byw o'u cwmpas, a'u teulu yn eu hymyl.H3 Pam y caiff yr annuwiol fyw, a heneiddio'n gadarnach eu nerth?B2Pan ystyriaf hyn, rwy'n arswydo, a daw cryndod i'm cnawd.G1Edrychwch arnaf, a synnwch, a rhowch eich llaw ar eich genau.Q0Oni chaf ddweud fy nghwyn wrth rywun? a pham na chaf fod yn ddiamynedd?A/}Goddefwch i mi lefaru, ac wedi imi lefaru, cewch watwar.A.}Gwrandewch eto ar fy ngeiriau; felly y rhowch gysur imi.- %Atebodd Job:S,Dyma dynged yr annuwiol oddi wrth Dduw, a'r etifeddiaeth a osododd iddo."M+Bydd i'r dilyw ddwyn ymaith ei du375?, a llifogydd, yn nydd ei lid.G*Dadlenna'r nefoedd ei gamwedd, a chyfyd y ddaear yn ei erbyn. ) Tywyllwch llwyr a gadwyd ar gyfer ei drysorau; ysir ef gan d�n nad oes raid ei chwythu; difethir yr hyn a adawyd yn ei babell.Z(-Tynnir hi allan o'i gorff, y blaen gloyw allan o'i fustl; daw dychrynfeydd arno.G'Fe ffy rhag arfau haearn, ond fe'i trywenir gan y saeth bres.c&?Pan fydd ar fedr llenwi ei fol, gyrrir arno angerdd llid, a'i dywallt i lawr i'w berfedd.L%Wedi digoni ei chwant, �'n gyfyng arno; daw holl rym gofid arno.N$Nid oes gweddill iddo'i fwyta, ac felly nid oes parhad i'w ffyniant.K#Ni u373?yr sut i dawelu ei chwant, ac ni ddianc dim rhag ei wanc._"7Oherwydd gorthrymodd y tlawd a'i adael yn ddiymgeledd; cipiodd du375? nas adeiladodd.d!ADychwel ffrwyth ei lafur heb iddo elwa arno; er cymaint ei enillion, ni chaiff eu mwynhau. Y S~~{~'}}F},||w|:{{{'zzcz yyVxxqxwwwUvvv;uuzu3ttytssOrrr/qqqqppp2oooTnnn`nmmum1lllYlkkLjjjTj iixihh~hggmgffVeee#dddfdccVc bb[baama``e`__n_^^^)]]]'\\\<[[[o['ZZ}Z8YYY6XXXQWWW@VVV?UUUMTTT>>-===<<<<=;;;s;#:}:(99i8{7V665&4|4C33]22211 00\///)...<---,,,0++**w*"))}((''j&&&@%%q%$$S###!""R!!g G'tk C~;62l&PY3 I c l  N 9\*9:%r ck? Clywaist, O ARGLWYDD, ddyhead yr anghenus; yr wyt yn cryfhau eu calon wrth wrando arnynt,Sj Y mae'r ARGLWYDD yn frenin byth bythoedd; difethir y cenhedloedd o'i dir.Zi- Dryllia nerth y drygionus a'r anfad; chwilia am ei ddrygioni nes ei ddihysbyddu.%hC Ond yn wir, yr wyt yn edrych ar helynt a gofid, ac yn sylwi er mwyn ei gymryd yn dy law; arnat ti y dibynna'r anffodus, ti sydd wedi cynorthwyo'r amddifad.igK Pam y mae'r drygionus yn dy ddirmygu, O Dduw, ac yn tybio ynddo'i hun nad wyt yn galw i gyfrif?Gf Cyfod, ARGLWYDD; O Dduw, cod dy law; nac anghofia'r anghenus.Xe) Dywed yntau ynddo'i hun, "Anghofiodd Duw, cuddiodd ei wyneb ac ni w�l ddim."Wd' caiff ei ysigo a'i ddarostwng ganddo, ac fe syrthia'r anffodus i'w grafangau.tca Llecha'n ddirgel fel llew yn ei ffau; llecha er mwyn llarpio'r truan, ac fe'i deil trwy ei dynnu i'w rwyd;wbg Y mae'n aros mewn cynllwyn yn y pentrefi, ac yn lladd y diniwed yn y dirgel; gwylia ei lygaid am yr anffodus._a7 Y mae ei enau'n llawn melltith, twyll a thrais; y mae cynnen a drygioni dan ei dafod.X`) Fe ddywed ynddo'i hun, "Ni'm symudir; trwy'r cenedlaethau ni ddaw niwed ataf."r_] Troellog yw ei ffyrdd bob amser, y mae dy farnau di y tu hwnt iddo; ac am ei holl elynion, fe'u dirmyga.`^9 Nid yw'r drygionus ffroenuchel yn ei geisio, nid oes lle i Dduw yn ei holl gynlluniau.w]g Oherwydd ymffrostia'r drygionus yn ei chwant ei hun, ac y mae'r barus yn melltithio ac yn dirmygu'r ARGLWYDD.i\K Y mae'r drygionus yn ei falchder yn ymlid yr anghenus; dalier ef yn y cynlluniau a ddyfeisiodd.D[  Pam, ARGLWYDD, y sefi draw, ac ymguddio yn amser cyfyngder?_Z7 Rho arswyd ynddynt, ARGLWYDD, a bydded i'r cenhedloedd wybod mai meidrol ydynt. Sela.\Y1 Cyfod, ARGLWYDD; na threched meidrolion, ond doed y cenhedloedd i farn o'th flaen._X7 Oherwydd nid anghofir y tlawd am byth, ac ni ddryllir gobaith yr anghenus yn barhaus.ZW- Bydded i'r drygionus ddychwelyd i Sheol, a'r holl genhedloedd sy'n anghofio Duw.vVe Datguddiodd yr ARGLWYDD ei hun, gwnaeth farn; maglwyd y drygionus gan waith ei ddwylo'i hun. Higgaion. Sela.{Uo Suddodd y cenhedloedd i'r pwll a wnaethant eu hunain, daliwyd eu traed yn y rhwyd yr oeddent hwy wedi ei chuddio.[T/ imi gael adrodd dy holl fawl a llawenhau yn dy waredigaeth ym mhyrth merch Seion.S Bydd drugarog wrthyf, O ARGLWYDD, sy'n fy nyrchafu o byrth angau; edrych ar fy adfyd oddi ar law y rhai sy'n fy nghas�u,RR Fe gofia'r dialydd gwaed amdanynt; nid yw'n anghofio gwaedd yr anghenus.dQA Canwch fawl i'r ARGLWYDD sy'n trigo yn Seion, cyhoeddwch ei weithredoedd ymysg y bobloedd.yPk fel y bydd i'r rhai sy'n cydnabod dy enw ymddiried ynot; oherwydd ni adewaist, ARGLWYDD, y rhai sy'n dy geisio.`O9 Bydded yr ARGLWYDD yn amddiffynfa i'r gorthrymedig, yn amddiffynfa yn amser cyfyngder,LN Fe farna'r byd mewn cyfiawnder, a gwrando achos y bobloedd yn deg.YM+ Ond y mae'r ARGLWYDD wedi ei orseddu am byth, ac wedi paratoi ei orsedd i farn.oLW Darfu am y gelyn mewn adfeilion bythol; yr wyt wedi chwalu eu dinasoedd, a diflannodd y cof amdanynt.UK# Ceryddaist y cenhedloedd a difetha'r drygionus, a dileaist eu henw am byth.ZJ- Gwnaethost yn deg � mi yn fy achos, ac eistedd ar dy orsedd yn farnwr cyfiawn.II Pan dry fy ngelynion yn eu holau, baglant a threngi o'th flaen.KH Llawenhaf a gorfoleddaf ynot ti, canaf fawl i'th enw, y Goruchaf.G  1 I'r Cyfarwyddwr: ar Muth-labben. Salm. I Ddafydd.0 Diolchaf i ti, ARGLWYDD, �'m holl galon, adroddaf am dy ryfeddodau.LF O ARGLWYDD, ein I�r, mor ardderchog yw dy enw ar yr holl ddaear!XE)adar y nefoedd, a physgod y m�r, a phopeth sy'n tramwyo llwybrau'r dyfroedd.?Dydefaid ac ychen i gyd, yr anifeiliaid gwylltion hefyd,OCRhoist iddo awdurdod ar waith dy ddwylo, a gosod popeth dan ei draed:TB!Eto gwnaethost ef ychydig islaw duw a'i goroni � gogoniant ac anrhydedd.MAbeth yw meidrolyn, iti ei gofio, a'r teulu dynol, iti ofalu amdano?_@7Pan edrychaf ar y nefoedd, gwaith dy fysedd, y lloer a'r s�r, a roddaist yn eu lle,i?Kcodaist amddiffyn rhag dy elynion o enau babanod a phlant sugno, a thawelu'r gelyn a'r dialydd.$> C1 I'r Cyfarwyddwr: ar y Gittith. Salm. I Ddafydd.0 O ARGLWYDD, ein I�r, mor ardderchog yw dy enw ar yr holl ddaear! Gosodaist dy ogoniant uwch y nefoedd,Z=-Diolchaf i'r ARGLWYDD am ei gyfiawnder, a chanaf fawl i enw'r ARGLWYDD Goruchaf.Q<Fe ddychwel ei niwed arno ef ei hun, ac ar ei ben ef y disgyn ei drais.P;Y mae'n cloddio pwll ac yn ei geibio, ac yn syrthio i'r twll a wnaeth.K:Y mae'n feichiog o ddrygioni, yn cenhedlu niwed ac yn geni twyll.M9 y mae'n darparu ei arfau marwol, ac yn gwneud ei saethau'n danllyd.d8A Yn wir, y mae'r drygionus yn hogi ei gleddyf eto, yn plygu ei fwa ac yn ei wneud yn barod;@7{ Duw sydd farnwr cyfiawn, a Duw sy'n dedfrydu bob amser.<6s Duw yw fy nharian, ef sy'n gwaredu'r cywir o galon.5} Bydded diwedd ar ddrygioni'r drygionus, ond cadarnha di y cyfiawn, ti sy'n profi meddyliau a chalonnau, ti Dduw cyfiawn.y4kO ARGLWYDD, sy'n barnu pobloedd, barna fi yn �l fy nghyfiawnder, O ARGLWYDD, ac yn �l y cywirdeb sydd ynof.^35Bydded i'r bobloedd ymgynnull o'th amgylch; eistedd dithau'n oruchel uwch eu pennau.n2USaf i fyny, O ARGLWYDD, yn dy ddig; cyfod yn erbyn llid fy ngelynion; deffro, fy Nuw, i drefnu barn.|1qbydded i'm gelyn fy erlid a'm dal, bydded iddo sathru fy einioes i'r ddaear, a gosod f'anrhydedd yn y llwch. Sela.X0)os telais ddrwg am dda i'm cyfaill, ac ysbeilio fy ngwrthwynebwr heb achos �K/O ARGLWYDD fy Nuw, os gwneuthum hyn � os oes twyll ar fy nwylo,J. rhag iddynt fy llarpio fel llew, a'm darnio heb neb i'm gwaredu.+- Q1 Siggaion. I Ddafydd, a ganodd i'r ARGLWYDD ynglu375?n � Cus o Benjamin.0 O ARGLWYDD fy Nuw, ynot ti y llochesaf; gwared fi rhag fy holl erlidwyr, ac arbed fi,],3 Bydded cywilydd a dryswch i'm holl elynion; tr�nt yn �l a'u cywilyddio'n sydyn.\+1 Gwrandawodd yr ARGLWYDD ar fy neisyfiad, ac y mae'r ARGLWYDD yn derbyn fy ngweddi.e*CEwch ymaith oddi wrthyf, holl wneuthurwyr drygioni, oherwydd clywodd yr ARGLWYDD fi'n wylo.H) Pylodd fy llygaid gan ofid, a phallu oherwydd fy holl elynion.v(eYr wyf wedi diffygio gan fy nghwynfan; bob nos y mae fy ngwely'n foddfa, trochaf fy ngobennydd �'m dagrau.S'Oherwydd nid oes cofio amdanat ti yn angau; pwy sy'n dy foli di yn Sheol?N&Dychwel, ARGLWYDD, gwared fy enaid; achub fi er mwyn dy ffyddlondeb.G%y mae fy enaid mewn arswyd mawr. Tithau, ARGLWYDD, am ba hyd?z$mBydd drugarog wrthyf, O ARGLWYDD, oherwydd yr wyf yn llesg; iach� fi, ARGLWYDD, oherwydd brawychwyd fy esgyrn,# +1 I'r Cyfarwyddwr: ag offerynnau llinynnol, ar Seminith. Salm. I Ddafydd.0 ARGLWYDD, paid �'m ceryddu yn dy ddig, paid �'m cosbi yn dy lid.m"S Oherwydd yr wyt ti, ARGLWYDD, yn bendithio'r cyfiawn, ac y mae dy ffafr yn ei amddiffyn fel tarian.2!] Ond bydded i bawb sy'n llochesu ynot ti lawenhau, a chanu mewn llawenydd yn wastad; bydd yn amddiffyn dros y rhai sy'n caru dy enw, fel y bydd iddynt orfoleddu ynot ti.  Dwg gosb arnynt, O Dduw, bydded iddynt syrthio trwy eu cynllwynion; bwrw hwy ymaith yn eu holl bechodau am iddynt wrthryfela yn dy erbyn.}s Oherwydd nid oes coel ar eu geiriau, y mae dinistr o'u mewn; bedd agored yw eu llwnc, a'u tafod yn llawn gweniaith.hIARGLWYDD, arwain fi yn dy gyfiawnder oherwydd fy ngelynion, gwna dy ffordd yn union o'm blaen.gGOnd oherwydd dy gariad mawr, dof fi i'th du375?, plygaf yn dy deml sanctaidd mewn parch i ti.b=ac yn difetha'r rhai sy'n dweud celwydd; ffieiddia'r ARGLWYDD un gwaedlyd a thwyllodrus.[/ni all y trahaus sefyll o'th flaen. Yr wyt yn cas�u'r holl wneuthurwyr drygioniT!Oherwydd nid wyt Dduw sy'n hoffi drygioni, ni chaiff y drwg aros gyda thi,zmArnat ti y gwedd�af, ARGLWYDD; yn y bore fe glywi fy llais. Yn y bore paratoaf ar dy gyfer, ac fe ddisgwyliaf.5eclyw fy nghri am gymorth, fy Mrenin a'm Duw.s a1 I'r Cyfarwyddwr: ar ffliwtiau. Salm. I Ddafydd.0 Gwrando ar fy ngeiriau, ARGLWYDD, ystyria fy nghwynfan;mSYn awr gorweddaf mewn heddwch a chysgu, oherwydd ti yn unig, ARGLWYDD, sy'n peri imi fyw'n ddiogel.`9Rhoddaist fwy o lawenydd yn fy nghalon na'r eiddo hwy pan oedd llawer o u375?d a gwin.iKY mae llawer yn dweud, "Pwy a ddengys i ni ddaioni?" Cyfoded llewyrch dy wyneb arnom, ARGLWYDD.BOffrymwch aberthau cywir, ac ymddiriedwch yn yr ARGLWYDD.lQEr i chwi gynddeiriogi, peidiwch � phechu; er i chwi ymson ar eich gwely, byddwch ddistaw. Sela.s_Deallwch fod yr ARGLWYDD wedi neilltuo'r ffyddlon iddo'i hun; y mae'r ARGLWYDD yn gwrando pan alwaf arno.q[Bobl, am ba hyd y bydd fy ngogoniant yn warth, ac y byddwch yn caru gwagedd ac yn ceisio celwydd? Sela.G 1 I'r Cyfarwyddwr: ag offerynnau llinynnol. Salm. I Ddafydd.0 Ateb fi pan alwaf, O Dduw fy nghyfiawnder! Pan oeddwn mewn cyfyngder, gwaredaist fi; bydd drugarog wrthyf, a gwrando fy ngweddi.RI'r ARGLWYDD y perthyn gwaredigaeth; bydded dy fendith ar dy bobl. Sela.| qCyfod, ARGLWYDD; gwareda fi, O fy Nuw. Byddi'n taro fy holl elynion yn eu hwyneb, ac yn torri dannedd y drygionus.D Nid ofnwn pe bai myrddiwn o bobl yn ymosod arnaf o bob tu.[ /Yr wyf yn gorwedd ac yn cysgu, ac yna'n deffro am fod yr ARGLWYDD yn fy nghynnal.R Gwaeddaf yn uchel ar yr ARGLWYDD, ac etyb fi o'i fynydd sanctaidd. Sela.V %Ond yr wyt ti, ARGLWYDD, yn darian i mi, yn ogoniant i mi ac yn fy nyrchafu.J a llawer yn dweud amdanaf, "Ni chaiff waredigaeth yn Nuw." Sela. 1 Salm. I Ddafydd, pan ffodd rhag ei fab Absalom.0 ARGLWYDD, mor lluosog yw fy ngwrthwynebwyr! Y mae llawer yn codi yn f'erbyn, rhag iddo ffromi ac i chwi gael eich difetha; oherwydd fe gyneua ei lid mewn dim. Gwyn eu byd y rhai sy'n llochesu ynddo.M gwasanaethwch yr ARGLWYDD mewn ofn, mewn cryndod cusanwch ei draed,Q Yn awr, frenhinoedd, byddwch ddoeth; farnwyr y ddaear, cymerwch gyngor;G fe'u drylli � gwialen haearn a'u malurio fel llestr pridd."_7gofyn, a rhoddaf iti'r cenhedloedd yn etifeddiaeth, ac eithafoedd daear yn eiddo iti;nUAdroddaf am ddatganiad yr ARGLWYDD. Dywedodd wrthyf, "Fy mab wyt ti, myfi a'th genhedlodd di heddiw;H Yr wyf fi wedi gosod fy mrenin ar Seion, fy mynydd sanctaidd."DYna fe lefara wrthynt yn ei lid a'u dychryn yn ei ddicter:U~#Fe chwardd yr un sy'n eistedd yn y nefoedd; y mae'r Arglwydd yn eu gwatwar.K}Gadewch inni ddryllio eu rhwymau, a thaflu ymaith eu rheffynnau."|wY mae brenhinoedd y ddaear yn barod, a'r llywodraethwyr yn ymgynghori �'i gilydd yn erbyn yr ARGLWYDD a'i eneiniog:N{ Pam y mae'r cenhedloedd yn terfysgu a'r bobloedd yn cynllwyn yn ofer?]z 5Y mae'r ARGLWYDD yn gwylio ffordd y cyfiawn, ond y mae ffordd y drygionus yn darfod.^y 7Am hynny, ni saif y drygionus yn y farn na phechaduriaid yng nghynulleidfa'r cyfiawn.Kx Nid felly y bydd y drygionus, ond fel us yn cael ei yrru gan wynt.w +Y mae fel pren wedi ei blannu wrth ffrydiau du373?r ac yn rhoi ffrwyth yn ei dymor, a'i ddeilen heb fod yn gwywo. Beth bynnag a wna, fe lwydda.kv Qond sy'n cael ei hyfrydwch yng nghyfraith yr ARGLWYDD ac yn myfyrio yn ei gyfraith ef ddydd a nos.u Gwyn ei fyd y sawl nad yw'n dilyn cyngor y drygionus nac yn ymdroi hyd ffordd pechaduriaid nac yn eistedd ar sedd gwatwarwyr,5te*Bu farw Job yn hen iawn, mewn gwth o oedran.s*Bu Job fyw gant a deugain o flynyddoedd ar �l hyn, a chafodd weld ei blant a phlant ei blant hyd at bedair cenhedlaeth.r*Nid oedd merched prydferthach na merched Job drwy'r holl wlad, a rhoes Job etifeddiaeth iddynt hwy yn ogystal ag i'w brodyr.Yq+*Enwodd yr hynaf ohonynt yn Jemima, yr ail yn Cesia, a'r drydedd yn Cerenhapuch.6pg* Hefyd yr oedd ganddo saith mab a thair merch.&oE* Bendithiodd yr ARGLWYDD ddiwedd oes Job yn fwy na'i dechrau: yr oedd ganddo bedair mil ar ddeg o ddefaid, chwe mil o gamelod, mil o fustych a mil o asennod.pnY* Yna aeth ei frodyr a'i chwiorydd i gyd, a'r holl gyfeillion oedd ganddo gynt, i fwyta gydag ef yn ei du375?, ac i'w gysuro a'i ddiddanu am y drwg a ddygodd yr ARGLWYDD arno. A rhoddodd pob un ohonynt ddarn arian a modrwy aur iddo.m#* Wedi i Job wedd�o dros ei gyfeillion, adferodd yr ARGLWYDD iddo ei lwyddiant, a rhoi'n �l i Job ddwywaith yr hyn oedd ganddo o'r blaen.l7* Yna aeth Eliffas y Temaniad, Bildad y Suhiad a Soffar y Naamathiad, a gwneud fel y gorchmynnodd yr ARGLWYDD iddynt; a gwrandawodd yr ARGLWYDD ar Job.!k;*Yn awr cymerwch saith ych a saith hwrdd, ac ewch at fy ngwas Job, i offrymu poethoffrwm drosoch eich hunain. Fe wedd�a fy ngwas Job drosoch; gwrandawaf finnau arno, ac ni ddialaf arnoch am eich ffolineb, am ichwi beidio � llefaru yn iawn amdanaf, fel y gwnaeth fy ngwas Job."jjM*Ar �l i'r ARGLWYDD lefaru'r geiriau hyn wrth Job, dywedodd yr ARGLWYDD wrth Eliffas y Temaniad, "Yr wyf yn ddig iawn wrthyt ti a'th ddau gyfaill am nad ydych wedi dweud yr hyn sy'n iawn amdanaf, fel y gwnaeth fy ngwas Job.Vi%*Am hynny rwyf yn fy ffieiddio fy hunan, ac yn edifarhau mewn llwch a lludw."ch?*Trwy glywed yn unig y gwyddwn amdanat, ond yn awr rwyf wedi dy weld �'m llygaid fy hun.Rg*Yn awr gwrando, a gad i mi lefaru; fe holaf fi di, a chei dithau f'ateb."f=*Meddi, 'Pwy yw hwn sy'n cuddio deall � geiriau diwybod?' Yn wir, rwyf wedi mynegi pethau nad oeddwn yn eu deall, pethau rhyfeddol, tu hwnt i'm dirnad.Me*Gwn dy fod yn gallu gwneud popeth, ac nad oes dim yn amhosibl i ti.&d I*Dywedodd Job wrth yr ARGLWYDD:Yc+)"Y mae'n edrych i lawr ar bopeth uchel; ef yw brenin yr holl anifeiliaid balch."Bb)!Nid oes tebyg iddo ar y ddaear, creadur heb ofn dim arno.Ma) Gedy lwybr gwyn ar ei �l, a gwna i'r dyfnder ymddangos yn benwyn.S`)Gwna i'r dyfnder ferwi fel crochan; gwna'r m�r fel eli wedi ei gymysgu.V_%)Oddi tano y mae fel darnau miniog o lestri, a gwna rychau fel og ar y llaid.S^)Fel sofl yr ystyria'r pastwn, ac y mae'n chwerthin pan chwibana'r bicell.M])Ni all saeth wneud iddo ffoi, ac y mae'n trafod cerrig-tafl fel us.H\ )Y mae'n trafod haearn fel gwellt, a phres fel pren wedi pydru.i[K)Os ceisir ei drywanu �'r cleddyf, ni lwyddir, nac ychwaith �'r waywffon, dagr, na'r bicell.SZ)Pan symuda, fe ofna'r cryfion; �nt o'u pwyll oherwydd su373?n y rhwygo.HY )Y mae ei galon yn gadarn fel craig, mor gadarn � maen melin.dXA)Y mae plygion ei gnawd yn glynu wrth ei gilydd, ac mor galed amdano fel na ellir eu symud.AW})Y mae cryfder yn ei wddf, ac arswyd yn rhedeg o'i flaen.DV)Y mae ei anadl yn tanio cynnud, a daw fflam allan o'i geg.DU)Daw mwg o'i ffroenau, fel o grochan yn berwi ar danllwyth.BT)Daw fflachiadau allan o'i geg, a thasga gwreichion ohoni.MS)Y mae ei disian yn gwasgaru mellt, a'i lygaid yn pefrio fel y wawr.PR)Y mae'r naill yn cydio mor dynn wrth y llall, fel na ellir eu gwahanu.HQ )Y maent yn gl�s wrth ei gilydd, heb fwlch o gwbl rhyngddynt.JP )Y mae ei gefn fel rhesi o darianau wedi eu cau'n dynn � s�l.NO)Pwy a all agor dorau ei geg, a'r dannedd o'i chwmpas yn codi arswyd?HN ) Pwy a all agor ei wisg uchaf, neu drywanu ei groen dauddyblyg?LM) Ni pheidiaf � s�n am ei aelodau, ei gryfder a'i ffurf gytbwys.ZL-) Pwy a ddaw ag ef ataf, imi gael rhoi gwobr iddo o'r cyfan sydd gennyf dan y nef?QK) Nid oes neb yn ddigon eofn i'w gynhyrfu; a phwy a all sefyll o'i flaen?LJ) Yn wir twyllodrus yw ei lonyddwch; onid yw ei olwg yn peri arswyd?LI)Os gosodi dy law arno, fe gofi am yr ysgarmes, ac ni wnei hyn eto.JH )A osodi di bigau haearn yn ei groen, a bachau pysgota yn ei geg?MG)A fydd masnachwyr yn bargeinio amdano, i'w rannu rhwng y gwerthwyr?VF%)A gei di chwarae ag ef fel ag aderyn, neu ei rwymo wrth dennyn i'th ferched??Ey)A wna gytundeb � thi, i'w gymryd yn was iti am byth?FD)A wna ef ymbil yn daer arnat, neu siarad yn addfwyn � thi?EC)A fedri di roi cortyn am ei drwyn, neu wthio bach i'w �n?SB !)A fedri di dynnu Lefiathan allan � bach, neu ddolennu rhaff am ei dafod?BA(A ellir ei fachu yn ei lygaid, a gwthio tryfer i'w drwyn?f@E(Os cyfyd yr afon drosto, ni chynhyrfa; byddai'n ddifraw pe bai'r Iorddonen yn llifo i'w geg.I? (Y mae'r lotus yn gysgod drosto, a helyg yn y nant yn ei guddio.A>}(Fe orwedd dan y lotus, a chuddio yn y brwyn a'r corsydd.^=5(Y mae'r mynyddoedd yn darparu ysglyfaeth iddo; yr holl anifeiliaid sy'n chwarae yno.V<%(Ef yw'r cyntaf o'r pethau a wnaeth Duw; gwnaed ef yn deyrn dros ei gymrodyr.J; (Y mae ei esgyrn fel pibellau pres, a'i goesau fel barrau haearn.b:=(Y mae ei gynffon yn syth fel cedrwydden, a gewynnau ei gluniau wedi eu clymu i'w gilydd.H9 (Y mae ei nerth yn ei lwynau, a'i gryfder yng nghyhyrau ei fol.^85(Edrych ar Behemoth, a greais yr un adeg � thi; y mae'n bwyta glaswellt fel yr ych.:7o(Yna fe'th ganmolaf am fod dy law dde'n dy waredu.B6( Cuddia hwy i gyd yn y llwch; cuddia'u hwynebau o'r golwg.R5( Sylwa ar bob balchder, i'w ddiraddio; sathra'r rhai drygionus yn eu lle.U4#( Gollwng yn rhydd angerdd dy ddig; edrych ar bob balch, i'w daflu i'r llawr.N3( Addurna dy hun � balchder ac urddas, a gwisga ogoniant a harddwch.Y2+( A oes gennyt nerth fel sydd gan Dduw? A fedri daranu �'th lais fel y gwna ef?X1)(A wyt ti'n gwadu fy mod yn iawn, ac yn fy nghondemnio, i'th gyfiawnhau dy hun?N0(Gwna dy hun yn barod i'r ornest; fe holaf fi di, a chei dithau ateb.1/](Yna atebodd yr ARGLWYDD Job o'r corwynt:Y.+(Yr wyf wedi llefaru unwaith, ac nid atebaf eto; do ddwywaith, ac ni chwanegaf."K-(Un dibwys wyf fi; beth allaf ei ddweud? Rhof fy llaw ar fy ngheg.,-(Yna atebodd Job:t+a(A ddylai un sy'n dadlau �'r Hollalluog fod yn ystyfnig? Caiff yr un sy'n ymryson � Duw ateb am hynny."&* I(Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Job:Y)+'Y mae ei gywion yn llowcio gwaed; a phle bynnag y ceir ysgerbwd, y mae ef yno."<(s'Oddi yno y chwilia am fwyd, gan edrych i'r pellter.N''Fe drig ar y graig, ac aros yno yng nghilfach y graig a'i diogelwch.J& 'Ai d'orchymyn di a wna i'r eryr hedfan a gosod ei nyth yn uchel?S%'Ai dy ddeall di sy'n gwneud i'r hebog hedfan a lledu ei adenydd tua'r De?f$E'Pan glyw'r utgorn, dywed, 'Aha !' Fe synhwyra frwydr o bell, trwst y capteiniaid a'u bloedd.f#E'Yn aflonydd a chynhyrfus y mae'n difa'r ddaear; ni all aros yn llonydd pan glyw sain utgorn.P"'O'i gwmpas y mae clep y cawell saethau, fflach y cleddyf a'r waywffon.H! 'Y mae'n ddi-hid ac yn ddi-fraw; ni thry'n �l rhag y cleddyf.^ 5'Cura'r llawr �'i droed, ac ymffrostia yn ei nerth pan � allan i wynebu'r frwydr.N'Ai ti sy'n gwneud iddo ruglo fel locust, a gweryru nes creu dychryn?G'Ai ti sy'n rhoi nerth i'r march, ac yn gwisgo'i war � mwng?J 'Ond pan gyfyd a rhedeg, gall chwerthin am ben march a'i farchog.T!'Oherwydd gadawodd Duw hi heb ddoethineb, ac nid oes ganddi ronyn o ddeall.w'Y mae'n esgeulus o'i chywion, ac yn eu trin fel pe na baent yn perthyn iddi, heb ofni y gallai ei llafur fod yn ofer.Y+'gan anghofio y gellir eu sathru dan draed, neu y gall anifail gwyllt eu mathru.A}'y mae'n gadael ei hwyau ar y ddaear, i ddeor yn y pridd,]3' Ysgwyd yn brysur a wna adenydd yr estrys, ond heb fedru hedfan fel adenydd y garan;T!' A ymddiriedi ynddo i ddod �'th rawn yn �l, a'i gasglu i'th lawr dyrnu?K' A wyt ti'n dibynnu arno am ei fod yn gryf? A adewi dy lafur iddo?b=' A wyt yn gallu ei rwymo i gerdded yn y rhych, neu a fydd iddo lyfnu'r dolydd ar dy �l?[/' A yw'r ych gwyllt yn fodlon bod yn dy wasanaeth, a threulio'r nos wrth dy breseb?F'Crwydra'r mynyddoedd am borfa, a chwilia am bob blewyn glas.Q'Y mae'n gas ganddo su373?n y dref; y mae'n fyddar i floeddiadau gyrrwr.R'y rhoddais yr anialdir yn gynefin iddo, a thir diffaith yn lle iddo fyw?T!'Pwy sy'n rhoi ei ryddid i'r asyn gwyllt, ac yn datod rhwymau'r asyn cyflymdA'Y mae eu llydnod yn cryfhau ac yn prifio yn y maes, yn mynd ymaith, ac ni dd�nt yn �l.@{'Y maent yn crymu i eni eu llydnod, ac yn bwrw eu brych.H  'yn cyfrif y misoedd a gyflawnant ac yn gwybod amser eu llydnu?\  3'A wyddost ti amser llydnu y geifr gwylltion? A fuost ti'n gwylio'r ewigod yn esgor,d A&)Pwy sy'n trefnu bwyd i'r fr�n, pan waedda'r cywion ar Dduw, a hedfan o amgylch heb fwyd?= u&(pan grymant yn eu gw�l, ac aros dan lwyn am helfa?Q &'Ai ti sydd yn hela ysglyfaeth i'r llew, a diwallu angen y llewod ifanc,N&&nes bod llwch yn mynd yn llaid, a'r tywyrch yn glynu wrth ei gilydd?jM&%Gan bwy y mae digon o ddoethineb i gyfrif y cymylau? A phwy a wna i gostrelau'r nefoedd arllwys,=u&$Pwy a rydd ddoethineb i'r cymylau, a deall i'r niwl?R&#A fedri di roi gorchymyn i'r mellt, iddynt ddod atat a dweud, 'Dyma ni'?B&"A fedri di alw ar y cwmwl i beri i ddyfroedd lifo drosot?O&!A wyddost ti reolau'r awyr? A fedri di gymhwyso i'r ddaear ei threfn?U#& A fedri di ddwyn Masaroth allan yn ei bryd, a thywys yr Arth gyda'i phlant?E&A fedri di gau cadwynau Pleiades, neu ddatod rhwymau Orion?A}&i galedu'r dyfroedd fel carreg, a rhewi wyneb y dyfnder?B&O groth pwy y daw'r rhew? A phwy a genhedlodd y llwydrew,A~}&A oes tad i'r glaw? Pwy a genhedlodd y defnynnau gwlith?I} &i ddigoni'r tir diffaith ac anial, a pheri i laswellt dyfu yno?Q|&i lawio ar dir heb neb ynddo, a diffeithwch heb unrhyw un yn byw ynddo,H{ &Pwy a wnaeth sianel i'r cenllif glaw, a llwybr i'r daranfollt,ezC&Prun yw'r ffordd i'r fan lle y rhennir goleuni, ac y gwasgerir gwynt y dwyrain ar y ddaear?Ny&Dyma'r pethau a gedwais at gyfnod trallod, at ddydd brwydr a rhyfel.Fx&A fuost ti yn ystordai'r eira, neu'n gweld cistiau'r cesair?[w/&Fe wyddost, am dy fod wedi dy eni yr adeg honno, a bod nifer dy ddyddiau yn fawr!Ov&fel y gelli di ei chymryd i'w therfyn, a gwybod y llwybr i'w thu375???uy&Prun yw'r ffordd i drigfan goleuni, ac i le tywyllwch,Pt&A fedri di ddirnad maint y ddaear? Dywed, os wyt ti'n deall hyn i gyd.Fs&A agorwyd pyrth angau i ti, neu a welaist ti byrth y fagddu?Ur#&A fedri di fynd at ffynhonnell y m�r, neu gerdded yng nghuddfa'r dyfnder?Sq&Atelir eu goleuni oddi wrth y drygionus, a thorrir y fraich ddyrchafedig.Yp+&Y mae'n newid ffurf fel clai dan y s�l, ac yn sefyll allan fel plyg dilledyn.Po& er mwyn iddi gydio yng nghonglau'r ddaear, i ysgwyd y drygionus ohoni?Vn%& A wyt ti, yn ystod dy fywyd, wedi gorchymyn y bore a dangos ei lle i'r wawr,am;& a dweud, 'Hyd yma yr ei, a dim pellach, ac yma y gosodais derfyn i ymchwydd dy donnau'?=lu& a phan drefnais derfyn iddo, a gosod barrau a dorau,Gk& pan osodais gwmwl yn wisg amdano, a'r caddug yn rhwymyn iddo,Ej&pan gaewyd ar y m�r � dorau, pan lamai allan o'r groth,diA&Ble'r oeddit ti pan oedd s�r y bore i gyd yn llawenhau, a'r holl angylion yn gorfoleddu,Ih &Ar beth y seiliwyd ei sylfeini, a phwy a osododd ei chonglfaen?kgO&Pwy a benderfynodd ei mesurau? Mae'n siu373?r dy fod yn gwybod! Pwy a estynnodd linyn mesur arni?Nf&Ble'r oeddit ti pan osodais i sylfaen i'r ddaear? Ateb, os gwyddost.Ne&Gwna dy hun yn barod i'r ornest; fe holaf fi di, a chei dithau ateb.$Gwylia rhag troi at ddrygioni, oherwydd dewisi hyn yn hytrach na gofid.?=y$Paid � dyheu am y nos, pan symudir pobloedd o'u lle.S<$A fydd dy gyfoeth yn dy helpu mewn cyfyngder, neu holl adnoddau dy nerth?^;5$Gwylia rhag cael dy hudo gan ddigonedd, a phaid � gadael i faint y rhodd dy ddenu.Z:-$yr wyt yn llawn o farn ar y drygionus, wedi dy feddiannu gan farn a chyfiawnder.w9g$Er iddo geisio dy ddenu oddi wrth ofid, a'th ddwyn o le cyfyng i ehangder, a hulio dy fwrdd � phob braster,Q8$Fe wareda ef y rhai trallodus trwy eu gofid, a'u dysgu trwy orthrymder.O7$Y maent yn marw'n ifanc, wedi treulio'u bywyd gyda phuteinwyr cysegr.U6#$ Y mae'r rhai annuwiol yn ennyn dig, ac ni cheisiant gymorth mewn caethiwed.V5%$ Os gwrthodant wrando, difethir hwy gan gleddyf, a darfyddant heb ddysgu dim.v4e$ Os gwrandawant, a bod yn ufudd, fe g�nt dreulio'u dyddiau mewn llwyddiant, a'u blynyddoedd mewn hyfrydwch.]33$ Rhydd rybudd iddynt am ddisgyblaeth, a dywed wrthynt am droi oddi wrth eu drygioni.W2'$ yna fe ddengys iddynt eu gweithred a'u trosedd, am iddynt fod yn ffroenuchel.D1$Os rhwymir hwy mewn cadwynau, a'u dal mewn gefynnau gofid,n0U$Ni thry ei olwg oddi ar y cyfiawn, ond gyda brenhinoedd ar orsedd c�nt eistedd am byth, a llwyddo.M/$Nid yw'n gadael i'r drygionus gael byw, ond fe gynnal achos y gwan.b.=$Edrych yma, Duw yw'r Un Cadarn; nid yw'n anystyriol, eithr mawr a chadarn yw mewn deall.V-%$Yn wir nid yw fy ngeiriau'n gelwydd; un diogel ei wybodaeth sydd o'th flaen.Y,+$Yr wyf yn tynnu fy ngwybodaeth o bell, i dystio bod fy Ngwneuthurwr yn gyfiawn.O+$Aros ychydig, imi gael dangos iti fod eto eiriau i'w dweud dros Dduw.#* C$Aeth Elihu ymlaen i ddweud:A)}#fe lefarodd Job yn ynfyd, ac amlhau geiriau heb ddeall."](3#Ond yn awr, am nad yw ef yn cosbi yn ei ddig, ac nad yw'n sylwi'n fanwl ar gamwedd,'y#nac ychwaith ohonot tithau pan ddywedi nad wyt yn ei weld, a bod yr achos o'i flaen, a'th fod yn dal i ddisgwyl wrtho.^&5# Ofer yn wir! Nid yw Duw'n gwrando arno, ac nid yw'r Hollalluog yn cymryd sylw ohono.M%# Felly, er iddynt weiddi, nid etyb ef, o achos balchder y drygionus.b$=# ac a'n gwna'n fwy deallus na'r anifeiliaid gwylltion, ac yn fwy doeth nag adar yr awyr?'U### ni ddywed neb, 'Ble mae Duw, fy ngwneuthurwr, a rydd destun c�n yn y nos,Y"+# Pan waedda pobl dan faich gorthrwm, a llefain am waredigaeth o afael y mawrion,e!C#� meidrolion fel ti y mae a wnelo dy ddrygioni, ac � phobl y mae a wnelo dy gyfiawnder.W '#Os wyt yn gyfiawn, beth yw'r fantais iddo ef, neu beth a dderbyn ef o'th law?dA#Os pechaist, pa wahaniaeth yw iddo ef? Ac os amlha dy droseddau, beth a wna hynny iddo ef?O#Edrych ar yr awyr, ac ystyria, a sylwa ar y cymylau sydd uwch dy ben.:o#Fe roddaf fi'r ateb iti, a hefyd i'th gyfeillion.]3#a thithau'n dweud, 'Pa werth ydyw i ti, neu pa fantais i mi fy hun fod heb bechu?'?R#A gredi di fod hyn yn iawn? A wyt ti'n honni bod yn gyfiawn o flaen Duw, +#Dywedodd Elihu: "%Y mae'n ychwanegu gwrthryfel at ei bechod, yn codi amheuaeth ynghylch ei drosedd yn ein plith, ac yn amlhau geiriau yn erbyn Duw."N"$O na phrofid Job i'r eithaf, gan fod ei atebion fel rhai pobl ddrwg!Q"#Ond y mae Job yn llefaru heb ystyried, ac nid yw ei eiriau yn ddeallus.N""Y mae pobl ddeallus yn siarad � mi, a rhai doeth yn gwrando arnaf."!a wyt ti, sydd wedi ei wrthod, yn tybio y bydd ef yn fodlon ar hynny? Ti sydd i ddewis, nid fi; traetha yr hyn a wyddost.]3" am na allaf fi weld, hyffordda di fi; os gwneuthum ddrygioni, ni chwanegaf ato' �J "Os dywed un wrth Dduw, 'Euthum ar gyfeiliorn, ni wnaf ddrwg eto; 3~~b}}k} ||{{.zz1yyfyxxww>R===G<<<\;;V::X99m88{8$77}7665}544v433[22211r0001//Z...&--c-,,r, ++t+-**l*))p)((b( ''g'&&]&%%$$ #O""?!! !`]N4N8GS)\yKP3q e | B { l /XAwg Daw poenau lawer i'r drygionus; ond am y sawl sy'n ymddiried yn yr ARGLWYDD, bydd ffyddlondeb yn ei amgylchu.nU Paid � bod fel march neu ful direswm y mae'n rhaid wrth ffrwyn a genfa i'w dofi cyn y d�nt atat.T! Hyfforddaf di a'th ddysgu yn y ffordd a gymeri; fe gadwaf fy ngolwg arnat.hI Yr wyt ti'n gysgod i mi; cedwi fi rhag cyfyngder; amgylchi fi � chaneuon gwaredigaeth. Sela. Am hynny fe wedd�a pob un ffyddlon arnat ti yn nydd cyfyngder, a phan ddaw llifeiriant o ddyfroedd mawr, ni fyddant yn cyrraedd ato ef.>u Yna, bu imi gydnabod fy mhechod wrthyt, a pheidio � chuddio fy nrygioni; dywedais, "Yr wyf yn cyffesu fy mhechodau i'r ARGLWYDD"; a bu i tithau faddau euogrwydd fy mhechod. Sela.\1 Yr oedd dy law yn drwm arnaf ddydd a nos; sychwyd fy nerth fel gan wres haf. Sela.\1 Tra oeddwn yn ymatal, yr oedd fy esgyrn yn darfod, a minnau'n cwyno ar hyd y dydd.mS Gwyn ei fyd y sawl nad yw'r ARGLWYDD yn cyfrif ei fai yn ei erbyn, ac nad oes dichell yn ei ysbryd.d C 1 I Ddafydd. Masc�l.0 Gwyn ei fyd y sawl y maddeuwyd ei drosedd, ac y cuddiwyd ei bechod.U#Byddwch gryf a gwrol eich calon, yr holl rai sy'n disgwyl wrth yr ARGLWYDD.{Carwch yr ARGLWYDD, ei holl ffyddloniaid. Y mae'r ARGLWYDD yn cadw'r rhai ffyddlon, ond yn talu'n llawn i'r rhai balch.~uYn fy nychryn fe ddywedais, "Torrwyd fi allan o'th olwg." Ond clywaist lef fy ngweddi pan waeddais arnat am gymorth.`9Bendigedig yw'r ARGLWYDD a ddangosodd ei ffyddlondeb rhyfeddol ataf yn nydd cyfyngder.ykFe'u cuddi dan orchudd dy bresenoldeb rhag y rhai sy'n cynllwyn; fe'u cedwi dan dy gysgod rhag ymryson tafodau.+Mor helaeth yw dy ddaioni sydd ynghadw gennyt i'r rhai sy'n dy ofni, ac wedi ei amlygu i'r rhai sy'n cysgodi ynot, a hynny yng ngu373?ydd pawb!oWTrawer yn fud y gwefusau celwyddog, sy'n siarad yn drahaus yn erbyn y cyfiawn mewn balchder a sarhad.x iARGLWYDD, na fydded cywilydd arnaf pan alwaf arnat; doed cywilydd ar y drygionus, rhodder taw arnynt yn Sheol.I  Bydded llewyrch dy wyneb ar dy was; achub fi yn dy ffyddlondeb.S Y mae fy amserau yn dy law di; gwared fi rhag fy ngelynion a'm herlidwyr.Q Ond yr wyf yn ymddiried ynot ti, ARGLWYDD, ac yn dweud, "Ti yw fy Nuw."  Oherwydd clywaf lawer yn sibrwd, y mae dychryn ar bob llaw; pan dd�nt at ei gilydd yn f'erbyn y maent yn cynllwyn i gymryd fy mywyd.V% Anghofiwyd fi, fel un marw wedi mynd dros gof; yr wyf fel llestr wedi torri.7 I'm holl elynion yr wyf yn ddirmyg, i'm cymdogion yn watwar, ac i'm cyfeillion yn arswyd; y mae'r rhai sy'n fy ngweld ar y stryd yn ffoi oddi wrthyf.   y mae fy mywyd yn darfod gan dristwch a'm blynyddoedd gan gwynfan; fe sigir fy nerth gan drallod, ac y mae fy esgyrn yn darfod. Bydd drugarog wrthyf, ARGLWYDD, oherwydd y mae'n gyfyng arnaf; y mae fy llygaid yn pylu gan ofid, fy enaid a'm corff hefyd;T!Ni roddaist fi yn llaw fy ngelyn, ond gosodaist fy nhraed mewn lle agored.ykLlawenychaf a gorfoleddaf yn dy ffyddlondeb, oherwydd iti edrych ar fy adfyd a rhoi sylw imi yn fy nghyfyngder.b=Yr wyf yn cas�u'r rhai sy'n glynu wrth eilunod gwag, ac ymddiriedaf fi yn yr ARGLWYDD.SCyflwynaf fy ysbryd i'th law di; gwaredaist fi, ARGLWYDD, y Duw ffyddlon.NTyn fi o'r rhwyd a guddiwyd ar fy nghyfer, oherwydd ti yw fy noddfa.W'Yr wyt ti'n graig ac yn amddiffynfa i mi; er mwyn dy enw, arwain a thywys fi.e~Ctro dy glust ataf, a brysia i'm gwaredu; bydd i mi'n graig noddfa, yn amddiffynfa i'm cadw. } 1 I'r Cyfarwyddwr: Salm. I Ddafydd.0 Ynot ti, ARGLWYDD, y ceisiais loches, na fydded cywilydd arnaf byth; achub fi yn dy gyfiawnder,X|) er mwyn imi dy foliannu'n ddi-baid. O ARGLWYDD fy Nuw, diolchaf i ti hyd byth!a{; Yr wyt wedi troi fy ngalar yn ddawns, wedi datod fy sachliain a'm gwisgo � llawenydd,Yz+ Gwrando, ARGLWYDD, a bydd drugarog wrthyf; ARGLWYDD, bydd yn gynorthwywr i mi."nyU Pa les a geir o'm marw os disgynnaf i'r pwll? A fydd y llwch yn dy foli ac yn cyhoeddi dy wirionedd?OxGelwais arnat ti, ARGLWYDD, ac ymbiliais ar fy Arglwydd am drugaredd:jwMYn dy ffafr, ARGLWYDD, gosodaist fi ar fynydd cadarn, ond pan guddiaist dy wyneb, brawychwyd fi.9vmYn fy hawddfyd fe ddywedwn, "Ni'm symudir byth."kuOAm ennyd y mae ei ddig, ond ei ffafr am oes; os erys dagrau gyda'r hwyr, daw llawenydd yn y bore.Xt)Canwch fawl i'r ARGLWYDD, ei ffyddloniaid, a rhowch ddiolch i'w enw sanctaidd.bs=O ARGLWYDD, dygaist fi i fyny o Sheol, a'm hadfywio o blith y rhai sy'n disgyn i'r pwll.BrO ARGLWYDD fy Nuw, gwaeddais arnat, a bu iti fy iach�u.q /1 Salm. C�n i gysegru'r deml. I Ddafydd.0 Dyrchafaf di, O ARGLWYDD, am iti fy ngwaredu, a pheidio � gadael i'm gelynion orfoleddu o'm hachos.Yp+ Rhodded yr ARGLWYDD nerth i'w bobl! Bendithied yr ARGLWYDD ei bobl � heddwch!noU Y mae'r ARGLWYDD wedi ei orseddu uwch y llifeiriant, y mae'r ARGLWYDD wedi ei orseddu'n frenin byth.}ns Y mae llais yr ARGLWYDD yn gwneud i'r ewigod lydnu, ac yn prysuro geni'r llwdn; yn ei deml dywed pawb, "Gogoniant."gmGY mae llais yr ARGLWYDD yn gwneud i'r anialwch grynu; gwna'r ARGLWYDD i anialwch Cades grynu.=luY mae llais yr ARGLWYDD yn fflachio'n fflamau t�n.=kuGwna i Lebanon lamu fel llo, a Sirion fel ych ifanc.[j/Y mae llais yr ARGLWYDD yn dryllio cedrwydd; dryllia'r ARGLWYDD gedrwydd Lebanon.SiY mae llais yr ARGLWYDD yn nerthol, y mae llais yr ARGLWYDD yn ogoneddus.hY mae llais yr ARGLWYDD yn uwch na'r dyfroedd; Duw'r gogoniant sy'n taranu; y mae'r ARGLWYDD yn uwch na'r dyfroedd cryfion!egCRhowch i'r ARGLWYDD ogoniant ei enw; ymgrymwch i'r ARGLWYDD yn ysblander ei sancteiddrwydd.df C1 Salm. I Ddafydd.0 Rhowch i'r ARGLWYDD, fodau nefol, rhowch i'r ARGLWYDD ogoniant a nerth.We' Gwareda dy bobl, a bendithia dy etifeddiaeth; bugeilia hwy a'u cario am byth.RdY mae'r ARGLWYDD yn nerth i'w bobl ac yn gaer gwaredigaeth i'w eneiniog.c)Yr ARGLWYDD yw fy nerth a'm tarian; ynddo yr ymddiried fy nghalon; yn sicr caf gymorth, a llawenycha fy nghalon, a rhof foliant iddo ar g�n.GbBendigedig fyddo'r ARGLWYDD am iddo wrando ar lef fy ngweddi. a Am nad ydynt yn ystyried gweithredoedd yr ARGLWYDD na gwaith ei ddwylo ef, bydded iddo'u dinistrio a pheidio �'u hailadeiladu.` T�l iddynt am eu gweithredoedd ac am ddrygioni eu gwaith; t�l iddynt am yr hyn a wnaeth eu dwylo, rho eu haeddiant iddynt._/Paid �'m cipio ymaith gyda'r drygionus a chyda gwneuthurwyr drygioni, rhai sy'n siarad yn deg �'u cymdogion ond sydd � chynnen yn eu calon.m^SGwrando ar lef fy ngweddi pan waeddaf arnat am gymorth, pan godaf fy nwylo tua'th gysegr sanctaidd."] ?1 I Ddafydd.0 Arnat ti, ARGLWYDD, y gwaeddaf; fy nghraig, paid � thewi tuag ataf � rhag, os byddi'n ddistaw, imi fod fel y rhai sy'n disgyn i'r pwll.Z\-Disgwyl wrth yr ARGLWYDD, bydd gryf a gwrol dy galon a disgwyl wrth yr ARGLWYDD.I[  Yr wyf yn sicr y caf weld daioni'r ARGLWYDD yn nhir y rhai byw.rZ] Paid �'m gadael i fympwy fy ngelynion, oherwydd cododd yn f'erbyn dystion celwyddog sy'n bygwth trais.eYC Dysg i mi dy ffordd, O ARGLWYDD, arwain fi ar hyd llwybr union, oherwydd fy ngwrthwynebwyr.PX Pe bai fy nhad a'm mam yn cefnu arnaf, byddai'r ARGLWYDD yn fy nerbyn.*WM Paid � chuddio dy wyneb oddi wrthyf, na throi ymaith dy was mewn dicter, oherwydd buost yn gymorth i mi; paid �'m gwrthod na'm gadael, O Dduw, fy Ngwaredwr.`V9Dywedodd fy nghalon amdanat, "Ceisia ei wyneb"; am hynny ceisiaf dy wyneb, O ARGLWYDD.OUGwrando arnaf, ARGLWYDD, pan lefaf; bydd drugarog wrthyf, ac ateb fi.T3Ac yn awr, fe gyfyd fy mhen goruwch fy ngelynion o'm hamgylch; ac offrymaf finnau yn ei deml aberthau llawn gorfoledd; canaf, canmolaf yr ARGLWYDD.lSQOherwydd fe'm ceidw yn ei gysgod yn nydd adfyd, a'm cuddio i mewn yn ei babell, a'm codi ar graig.9RkUn peth a ofynnais gan yr ARGLWYDD, dyma'r wyf yn ei geisio: cael byw yn nhu375?'r ARGLWYDD holl ddyddiau fy mywyd, i edrych ar hawddgarwch yr ARGLWYDD ac i ymofyn yn ei deml.Q}Pe bai byddin yn gwersyllu i'm herbyn, nid ofnai fy nghalon; pe d�i rhyfel ar fy ngwarthaf, eto, fe fyddwn yn hyderus.PwPan fydd rhai drwg yn cau amdanaf i'm hysu i'r byw, hwy, fy ngwrthwynebwyr a'm gelynion, fydd yn baglu ac yn syrthio.O 1 I Ddafydd.0 Yr ARGLWYDD yw fy ngoleuni a'm gwaredigaeth, rhag pwy yr ofnaf? Yr ARGLWYDD yw cadernid fy mywyd, rhag pwy y dychrynaf?[N/ Y mae fy nhraed yn gadarn mewn uniondeb; bendithiaf yr ARGLWYDD yn y gynulleidfa.VM% Ond amdanaf fi, yr wyf yn rhodio'n gywir; gwareda fi a bydd drugarog wrthyf.QL rhai sydd � chamwri ar eu dwylo a'u deheulaw'n llawn o lwgr-wobrwyon.LK Paid �'m rhoi gyda phechaduriaid, na'm bywyd gyda rhai gwaedlyd,dJAO ARGLWYDD, yr wyf yn caru'r tu375? lle'r wyt yn trigo, y man lle mae dy ogoniant yn aros.II a chanu'n uchel mewn diolchgarwch ac adrodd dy holl ryfeddodau.SHGolchaf fy nwylo am fy mod yn ddieuog, ac amgylchaf dy allor, O ARGLWYDD,VG%Yr wyf yn cas�u cwmni'r rhai drwg, ac nid wyf yn eistedd gyda'r drygionus.UF#Ni f�m yn eistedd gyda rhai diwerth, nac yn cyfeillachu gyda rhagrithwyr.`E9Oherwydd y mae dy ffyddlondeb o flaen fy llygaid, ac yr wyf yn rhodio yn dy wirionedd.PDChwilia fi, ARGLWYDD, a phrofa fi, rho brawf ar fy nghalon a'm meddwl.nC W1 I Ddafydd.0 Barna fi, O ARGLWYDD, oherwydd rhodiais yn gywir ac ymddiried yn yr ARGLWYDD heb ballu.5BeO Dduw, gwareda Israel o'i holl gyfyngderau.PABydd cywirdeb ac uniondeb yn fy niogelu, oherwydd gobeithiais ynot ti.\@1Cadw fi a gwared fi, na ddoed cywilydd arnaf, oherwydd ynot ti yr wyf yn llochesu._?7Gw�l mor niferus yw fy ngelynion ac fel y maent yn fy nghas�u � chas perffaith.D>Edrych ar fy nhrueni a'm gofid, a maddau fy holl bechodau.E=Esmwyth� gyfyngder fy nghalon, a dwg fi allan o'm hadfyd.M<Tro ataf, a bydd drugarog wrthyf, oherwydd unig ac anghenus wyf fi.c;?Y mae fy llygaid yn wastad ar yr ARGLWYDD, oherwydd y mae'n rhyddhau fy nhraed o'r rhwyd.X:)Caiff y rhai sy'n ei ofni gyfeillach yr ARGLWYDD a hefyd ei gyfamod i'w dysgu.G9 fe gaiff fyw'n ffyniannus, a bydd ei blant yn etifeddu'r tir.I8  Pwy bynnag sy'n ofni'r ARGLWYDD, fe'i dysg pa ffordd i'w dewis;O7 Er mwyn dy enw, ARGLWYDD, maddau fy nghamwedd, oherwydd y mae'n fawr.n6U Y mae holl lwybrau'r ARGLWYDD yn llawn cariad a gwirionedd i'r rhai sy'n cadw ei gyfamod a'i gyngor.Y5+ Fe arwain y gostyngedig yn yr hyn sy'n iawn, a dysgu ei ffordd i'r gostyngedig.W4'Y mae'r ARGLWYDD yn dda ac uniawn, am hynny fe ddysg y ffordd i bechaduriaid.{3oPaid � chofio pechodau fy ieuenctid na'm gwrthryfel, ond yn dy gariad cofia fi, er mwyn dy ddaioni, O ARGLWYDD.S2O ARGLWYDD, cofia dy drugaredd a'th ffyddlondeb, oherwydd y maent erioed.~1uArwain fi yn dy wirionedd a dysg fi, oherwydd ti yw Duw fy iachawdwriaeth; wrthyt ti y b�m yn disgwyl trwy'r dydd.K0Gwna imi wybod dy ffyrdd, O ARGLWYDD, hyffordda fi yn dy lwybrau.k/ONi ddaw cywilydd i'r rhai sy'n gobeithio ynot ti, ond fe ddaw i'r rhai sy'n llawn brad heb achos..{O fy Nuw, ynot ti yr wyf yn ymddiried; paid � dwyn cywilydd arnaf, paid � gadael i'm gelynion orfoleddu o'm hachos.>- y1 I Ddafydd.0 Atat ti, ARGLWYDD, y dyrchafaf fy enaid;\,1 Pwy yw'r brenin gogoniant hwn? ARGLWYDD y Lluoedd, ef yw brenin y gogoniant. Sela.m+S Codwch eich pennau, O byrth! Ymddyrchefwch, O ddrysau tragwyddol! i frenin y gogoniant ddod i mewn.f*EPwy yw'r brenin gogoniant hwn? Yr ARGLWYDD, cryf a chadarn, yr ARGLWYDD, cadarn mewn rhyfel.m)SCodwch eich pennau, O byrth! Ymddyrchefwch, O ddrysau tragwyddol! i frenin y gogoniant ddod i mewn.O(Dyma'r genhedlaeth sy'n ei geisio, sy'n ceisio wyneb Duw Jacob. Sela.V'%Fe dderbyn fendith gan yr ARGLWYDD a chyfiawnder gan Dduw ei iachawdwriaeth.m&SY gl�n ei ddwylo a'r pur o galon, yr un sydd heb osod ei feddwl ar dwyll a heb dyngu'n gelwyddog.L%Pwy a esgyn i fynydd yr ARGLWYDD a phwy a saif yn ei le sanctaidd?L$oherwydd ef a'i sylfaenodd ar y moroedd a'i sefydlu ar yr afonydd.f# G1 Salm. I Ddafydd.0 Eiddo'r ARGLWYDD yw'r ddaear a'i llawnder, y byd a'r rhai sy'n byw ynddo;"Yn sicr, bydd daioni a thrugaredd yn fy nilyn bob dydd o'm bywyd, a byddaf yn byw yn nhu375?'r ARGLWYDD weddill fy nyddiau.!Yr wyt yn arlwyo bwrdd o'm blaen yng ngu373?ydd fy ngelynion; yr wyt yn eneinio fy mhen ag olew; y mae fy nghwpan yn llawn. Er imi gerdded trwy ddyffryn tywyll du, nid ofnaf unrhyw niwed, oherwydd yr wyt ti gyda mi, a'th wialen a'th ffon yn fy nghysuro.\1ac y mae ef yn fy adfywio. Fe'm harwain ar hyd llwybrau cyfiawnder er mwyn ei enw.U#Gwna imi orwedd mewn porfeydd breision, a thywys fi gerllaw dyfroedd tawel,L 1 Salm. I Ddafydd.0 Yr ARGLWYDD yw fy mugail, ni bydd eisiau arnaf.T!a chyhoeddi ei gyfiawnder wrth bobl heb eu geni, mai ef a fu'n gweithredu.]3a bydd fy mhlant yn ei wasanaethu; dywedir am yr ARGLWYDD wrth genedlaethau i ddod,Sut y gall y rhai sy'n cysgu yn y ddaear blygu iddo ef, a'r rhai sy'n disgyn i'r llwch ymgrymu o'i flaen? Ond byddaf fi fyw iddo ef,c?Oherwydd i'r ARGLWYDD y perthyn brenhiniaeth, ac ef sy'n llywodraethu dros y cenhedloedd.{Bydd holl gyrrau'r ddaear yn cofio ac yn dychwelyd at yr ARGLWYDD, a holl dylwythau'r cenhedloedd yn ymgrymu o'i flaen.yBydd yr anghenus yn bwyta, ac yn cael digon, a'r rhai sy'n ceisio'r ARGLWYDD yn ei foli. Bydded i'w calonnau fyw byth!wgOddi wrthyt ti y daw fy mawl yn y gynulleidfa fawr, a thalaf fy addunedau yng ngu373?ydd y rhai sy'n ei ofni.Oherwydd ni ddirmygodd na diystyru gorthrwm y gorthrymedig; ni chuddiodd ei wyneb oddi wrtho, ond gwrando arno pan lefodd."zmMolwch ef, chwi sy'n ofni'r ARGLWYDD; rhowch anrhydedd iddo, holl dylwyth Jacob; ofnwch ef, holl dylwyth Israel.PFe gyhoeddaf dy enw i'm cydnabod, a'th foli yng nghanol y gynulleidfa:LAchub fi o safn y llew, a'm bywyd tlawd rhag cyrn yr ychen gwyllt.FGwared fi rhag y cleddyf, a'm hunig fywyd o afael y cu373?n.T!Ond ti, ARGLWYDD, paid � sefyll draw; O fy nerth, brysia i'm cynorthwyo.SY maent yn rhannu fy nillad yn eu mysg, ac yn bwrw coelbren ar fy ngwisg.[/Gallaf gyfrif pob un o'm hesgyrn, ac y maent hwythau'n edrych ac yn rhythu arnaf.l QY mae cu373?n o'm hamgylch, haid o ddihirod yn cau amdanaf; y maent yn trywanu fy nwylo a'm traed.| qy mae fy ngheg yn sych fel cragen a'm tafod yn glynu wrth daflod fy ngenau; yr wyt wedi fy mwrw i lwch marwolaeth.~ uYr wyf wedi fy nihysbyddu fel du373?r, a'm holl esgyrn yn ymddatod; y mae fy nghalon fel cwyr, ac yn toddi o'm mewn;E  y maent yn agor eu safn amdanaf fel llew yn rheibio a rhuo.L  Y mae gyr o deirw o'm cwmpas, rhai cryfion o Basan yn cau amdanaf;jM Paid � phellhau oddi wrthyf, oherwydd y mae fy argyfwng yn agos ac nid oes neb i'm cynorthwyo.S arnat ti y bwriwyd fi ar fy ngenedigaeth, ac o groth fy mam ti yw fy Nuw.I  Ond ti a'm tynnodd allan o'r groth, a'm rhoi ar fronnau fy mam;ucRhoes ei achos i'r ARGLWYDD, bydded iddo ef ei achub! Bydded iddo ef ei waredu, oherwydd y mae'n ei hoffi!"^5Y mae pawb sy'n fy ngweld yn fy ngwatwar, yn gwneud ystumiau arnaf ac yn ysgwyd pen:9mPryfyn wyf fi ac nid dyn, gwawd a dirmyg i bobl.r]Arnat ti yr oeddent yn gweiddi ac achubwyd hwy, ynot ti yr oeddent yn ymddiried ac ni chywilyddiwyd hwy.Z-Ynot ti yr oedd ein hynafiaid yn ymddiried, yn ymddiried a thithau'n eu gwaredu.KEto, yr wyt ti, y Sanctaidd, wedi dy orseddu yn foliant i Israel.a;O fy Nuw, gwaeddaf arnat liw dydd, ond nid wyt yn ateb, a'r nos, ond ni chaf lonyddwch.,~ S1 I'r Cyfarwyddwr: ar Ewig y Wawr. Salm. I Ddafydd.0 Fy Nuw, fy Nuw, pam yr wyt wedi fy ngadael, ac yn cadw draw rhag fy ngwaredu ac oddi wrth eiriau fy ngriddfan?O} Dyrchafa, ARGLWYDD, yn dy nerth! Cawn ganu a'th ganmol am dy gryfder!X|) oherwydd byddi di'n gwneud iddynt ffoi, ac yn anelu at eu hwynebau �'th fwa.R{ Yr oeddent yn bwriadu drwg yn d'erbyn, ac yn cynllunio niwed heb lwyddo;Tz! Byddi'n dinistrio'u hepil oddi ar y ddaear, a'u plant o blith y ddynolryw.}ys Byddi'n eu gwneud fel ffwrnais danllyd pan ymddangosi; bydd yr ARGLWYDD yn eu difa yn ei lid, a'r t�n yn eu hysu.Zx-Caiff dy law afael ar dy holl elynion, a'th ddeheulaw ar y rhai sy'n dy gas�u.ewCY mae'r brenin yn ymddiried yn yr ARGLWYDD, ac oherwydd ffyddlondeb y Goruchaf nis symudir.bv=yr wyt yn rhoi bendithion iddo dros byth ac yn ei lawenhau � gorfoledd dy bresenoldeb.bu=Mawr yw ei ogoniant oherwydd dy waredigaeth; yr wyt yn rhoi iddo ysblander ac anrhydedd,Zt-Am fywyd y gofynnodd iti, ac fe'i rhoddaist iddo � hir ddyddiau byth bythoedd.[s/Daethost i'w gyfarfod � bendithion daionus, a rhoi coron o aur coeth ar ei ben._r7Rhoddaist iddo ddymuniad ei galon, ac ni wrthodaist iddo ddeisyfiad ei wefusau. Sela.q 1 I'r Cyfarwyddwr: Salm. I Ddafydd.0 O ARGLWYDD, fe lawenycha'r brenin yn dy nerth; mor fawr yw ei orfoledd yn dy waredigaeth!Bp O ARGLWYDD, gwareda'r brenin; ateb ni pan fyddwn yn galw.Wo'Y maent hwy'n crynu ac yn syrthio, ond yr ydym ni'n codi ac yn sefyll i fyny.onWYmffrostia rhai mewn cerbydau ac eraill mewn meirch, ond fe ymffrostiwn ni yn enw'r ARGLWYDD ein Duw. mYn awr fe wn fod yr ARGLWYDD yn gwaredu ei eneiniog; y mae'n ei ateb o'i nefoedd sanctaidd trwy waredu'n nerthol �'i ddeheulaw.l}Bydded inni orfoleddu yn dy waredigaeth, a chodi banerau yn enw ein Duw. Bydded i'r ARGLWYDD roi iti'r cyfan a ddeisyfi.LkBydded iddo roi i ti dy ddymuniad, a chyflawni dy holl gynlluniau.^j5Bydded iddo gofio dy holl offrymau, ac edrych yn ffafriol ar dy boethoffrymau. Sela.Ii Bydded iddo anfon cymorth i ti o'r cysegr, a'th gynnal o Seion.}h u1 I'r Cyfarwyddwr: Salm. I Ddafydd.0 Bydded i'r ARGLWYDD dy ateb yn nydd cyfyngder, ac i enw Duw Jacob dy amddiffyn.gBydded geiriau fy ngenau'n dderbyniol gennyt, a myfyrdod fy nghalon yn gymeradwy i ti, O ARGLWYDD, fy nghraig a'm prynwr. f Cadw dy was oddi wrth bechodau beiddgar, rhag iddynt gael y llaw uchaf arnaf. Yna byddaf yn ddifeius, ac yn ddieuog o bechod mawr.Ne Pwy sy'n dirnad ei gamgymeriadau? Glanha fi oddi wrth fy meiau cudd.Id  Trwyddynt hwy hefyd rhybuddir fi, ac o'u cadw y mae gwobr fawr.mcS Mwy dymunol ydynt nag aur, na llawer o aur coeth, a melysach na m�l, ac na diferion diliau m�l.mbS y mae ofn yr ARGLWYDD yn l�n, yn para am byth; y mae barnau'r ARGLWYDD yn wir, yn gyfiawn bob un.{aoy mae deddfau'r ARGLWYDD yn gywir, yn llawenhau'r galon; y mae gorchymyn yr ARGLWYDD yn bur, yn goleuo'r llygaid; ` Y mae cyfraith yr ARGLWYDD yn berffaith, yn adfywio'r enaid; y mae tystiolaeth yr ARGLWYDD yn sicr, yn gwneud y syml yn ddoeth;p_YO eithaf y nefoedd y mae'n codi, a'i gylch hyd yr eithaf arall; ac nid oes dim yn cuddio rhag ei wres.]^3sy'n dod allan fel priodfab o'i ystafell, yn llon fel campwr yn barod i redeg cwrs.y]keto fe � eu sain allan drwy'r holl ddaear a'u lleferydd hyd eithafoedd byd. Ynddynt gosododd babell i'r haul,@\{Nid oes iaith na geiriau ganddynt, ni chlywir eu llais;R[Y mae dydd yn llefaru wrth ddydd, a nos yn cyhoeddi gwybodaeth wrth nos.Z {1 I'r Cyfarwyddwr: Salm. I Ddafydd.0 Y mae'r nefoedd yn adrodd gogoniant Duw, a'r ffurfafen yn mynegi gwaith ei ddwylo.qY[2Y mae'n gwaredu ei frenin yn helaeth, ac yn cadw'n ffyddlon i'w eneiniog, i Ddafydd ac i'w had am byth.^X51Oherwydd hyn, clodforaf di, O ARGLWYDD, ymysg y cenhedloedd, a chanaf fawl i'th enw.zWm0sy'n fy ngwaredu rhag fy ngelynion, yn fy nyrchafu uwchlaw fy ngwrthwynebwyr, ac yn fy arbed rhag y gorthrymwyr.HV /y Duw sy'n rhoi imi ddialedd, ac yn darostwng pobloedd odanaf,`U9.Byw yw'r ARGLWYDD, bendigedig yw fy nghraig; dyrchafedig fyddo'r Duw sy'n fy ngwaredu,MT-Y mae estroniaid yn gwangalonni, ac yn dyfod dan grynu o'u lloches.^S5,Pan glywant amdanaf, maent yn ufuddhau i mi, ac estroniaid sy'n ymgreinio o'm blaen.R+Yr wyt yn fy ngwaredu rhag ymrafael pobl, ac yn fy ngwneud yn ben ar y cenhedloedd; pobl nad oeddwn yn eu hadnabod sy'n weision i mi.aQ;*Fe'u maluriaf cyn faned � llwch o flaen y gwynt, a'u sathru fel llaid ar y strydoedd.cP?)Y maent yn gweiddi, ond nid oes gwaredydd, yn galw ar yr ARGLWYDD, ond nid yw'n eu hateb.ZO-(Gosodaist fy nhroed ar eu gwddf, a gwneud imi ddifetha'r rhai sy'n fy nghas�u.YN+'Yr wyt wedi fy ngwregysu � nerth i'r frwydr, a darostwng fy ngelynion odanaf.YM+&Yr wyf yn eu trywanu fel na allant godi, ac y maent yn syrthio o dan fy nhraed.RL%Yr wyf yn ymlid fy ngelynion ac yn eu dal; ni ddychwelaf nes eu difetha.BK$Rhoist imi le llydan i'm camau, ac ni lithrodd fy nhraed.iJK#Rhoist imi dy darian i'm gwaredu, a'm cynnal �'th ddeheulaw, a'm gwneud yn fawr trwy dy ofal.GI"Y mae'n dysgu i'm dwylo ryfela, i'm breichiau dynnu bwa pres.LH!Gwna fy nhraed fel rhai ewig, a'm gosod yn gadarn ar y mynyddoedd.PG y Duw sy'n fy ngwregysu � nerth, ac yn gwneud fy ffordd yn ddifeius?JF Pwy sydd Dduw ond yr ARGLWYDD? a phwy sydd graig ond ein Duw ni,EY Duw hwn, y mae'n berffaith ei ffordd, ac y mae gair yr ARGLWYDD wedi ei brofi'n bur; y mae ef yn darian i bawb sy'n llochesu ynddo.UD#Oherwydd trwot ti y gallaf oresgyn llu; trwy fy Nuw gallaf neidio dros fur.[C/Ti sy'n goleuo fy llusern, ARGLWYDD; fy Nuw sy'n troi fy nhywyllwch yn ddisglair.UB#Oherwydd yr wyt yn gwaredu'r rhai gostyngedig, ac yn darostwng y beilchion.HA ac yn bur i'r rhai pur; ond i'r cyfeiliornus yr wyt yn wyrgam.B@Yr wyt yn ffyddlon i'r ffyddlon, yn ddifeius i'r difeius,b?=Talodd yr ARGLWYDD i mi yn �l fy nghyfiawnder, ac yn �l glendid fy nwylo yn ei olwg.K>Yr oeddwn yn ddi-fai yn ei olwg, a chedwais fy hun rhag troseddu.W='yr oedd ei holl gyfreithiau o'm blaen, ac ni fwriais ei ddeddfau o'r neilltu.V<%Oherwydd cedwais ffyrdd yr ARGLWYDD, heb droi oddi wrth fy Nuw at ddrygioni;f;EGwnaeth yr ARGLWYDD � mi yn �l fy nghyfiawnder, a thalodd i mi yn �l glendid fy nwylo.I: Dygodd fi allan i le agored, a'm gwaredu am ei fod yn fy hoffi.Y9+Daethant i'm herbyn yn nydd fy argyfwng, ond bu'r ARGLWYDD yn gynhaliaeth i mi.j8MGwaredodd fi rhag fy ngelyn nerthol, rhag y rhai sy'n fy nghas�u pan oeddent yn gryfach na mi.U7#Ymestynnodd o'r uchelder a'm cymryd, tynnodd fi allan o'r dyfroedd cryfion. 6Daeth gwaelodion y m�r i'r golwg, a dinoethwyd sylfeini'r byd, oherwydd dy gerydd di, O ARGLWYDD, a chwythiad anadl dy ffroenau.U5#Bwriodd allan ei saethau yma ac acw, saethodd fellt a gwneud iddynt atsain.I4  Taranodd yr ARGLWYDD o'r nefoedd, a llefarodd llais y Goruchaf.U3# o'r disgleirdeb o'i flaen daeth allan gymylau, a chenllysg a cherrig t�n.P2 Gosododd o'i amgylch dywyllwch yn guddfan, a chymylau duon yn orchudd.D1 Marchogodd ar gerwb a hedfan, gwibiodd ar adenydd y gwynt.O0 Fe agorodd y ffurfafen a disgyn, ac yr oedd tywyllwch o dan ei draed.`/9Cododd mwg o'i ffroenau, yr oedd t�n yn ysu o'i enau, a marwor yn cynnau o'i gwmpas.f.ECrynodd y ddaear a gwegian, ysgydwodd sylfeini'r mynyddoedd, a siglo oherwydd ei ddicter ef.-gwaeddais ar yr ARGLWYDD yn fy nghyfyngder, ac ar fy Nuw iddo fy nghynorthwyo; clywodd fy llef o'i deml, a daeth fy ngwaedd i'w glustiau.G,pan oedd clymau Sheol yn f'amgylchu a maglau angau o'm blaen,Q+Pan oedd clymau angau'n tynhau amdanaf a llifeiriant distryw yn fy nal,W*'Gwaeddaf ar yr ARGLWYDD sy'n haeddu mawl, ac fe'm gwaredir rhag fy ngelynion.)Yr ARGLWYDD yw fy nghraig, fy nghadernid a'm gwaredydd; fy Nuw yw fy nghraig lle llochesaf, fy nharian, fy amddiffynfa gadarn a'm caer.]( 51 I'r Cyfarwyddwr: I Ddafydd, gwas yr ARGLWYDD, a lefarodd eiriau'r gerdd hon wrth yr ARGLWYDD y diwrnod y gwaredodd yr ARGLWYDD ef o law ei elynion ac o law Saul. A dywedodd:0 Caraf di, O ARGLWYDD, fy nghryfder.g'GOnd byddaf fi yn fy nghyfiawnder yn gweld dy wyneb; pan ddeffroaf, digonir fi o weld dy wedd.F&�'th law, ARGLWYDD, gwna ddiwedd arnynt, difa hwy o'u rhan yng nghanol bywyd. Llanwer eu bol �'r hyn sydd gennyt ar eu cyfer, bydded i'w plant gael digon, a chadw gweddill i'w babanod!m%S Cyfod, ARGLWYDD, saf yn eu herbyn a'u bwrw i lawr! �'th gleddyf gwared fy mywyd rhag y drygionus;U$# y maent fel llew yn barod i larpio, fel llew ifanc yn llechu yn ei guddfan.Z#- y maent ar fy sodlau ac ar gau amdanaf, wedi gosod eu bryd ar fy mwrw i'r llawr;E" Maent wedi mygu tosturi, y mae eu genau'n llefaru balchder;X!) rhag y drygionus sy'n fy nistrywio, y gelynion sydd yn eu gwanc yn f'amgylchu.H  Cadw fi fel cannwyll dy lygad, cuddia fi dan gysgod dy adenydd}sDangos dy ffyddlondeb rhyfeddol, ti, sy'n gwaredu �'th ddeheulaw y rhai sy'n llochesu ynot rhag eu gwrthwynebwyr.`9Gwaeddaf arnat ti am dy fod yn f'ateb, O Dduw; tro dy glust ataf, gwrando fy ngeiriau.iKAr lwybrau'r anufudd byddai fy nghamau'n pallu, ond ar dy lwybrau di nid yw fy nhraed yn methu.W'Ni throseddodd fy ngenau fel y gwna eraill, ond fe gedwais eiriau dy wefusau.\1Profaist fy nghalon a'm gwylio yn y nos, chwiliaist fi ond heb gael drygioni ynof.NDoed fy marn oddi wrthyt ti, edryched dy lygaid ar yr hyn sy'n iawn. 1 Gweddi. I Ddafydd.0 Gwrando, ARGLWYDD, gri am gyfiawnder; rho sylw i'm llef a gwrandawiad i'm gweddi oddi ar wefusau didwyll.wg Dangosi i mi lwybr bywyd; yn dy bresenoldeb di y mae digonedd o lawenydd, ac yn dy ddeheulaw fwyniant bythol.jM oherwydd ni fyddi'n gadael fy enaid i Sheol, ac ni chaiff yr un teyrngar i ti weld Pwll Distryw.a; Am hynny, llawenha fy nghalon a gorfoledda f'ysbryd, a chaiff fy nghnawd fyw'n ddiogel;[/Gosodais yr ARGLWYDD o'm blaen yn wastad; am ei fod ar fy neheulaw, ni'm symudir.c?Bendithiaf yr ARGLWYDD a roddodd gyngor i mi; yn y nos y mae fy meddyliau'n fy hyfforddi._7syrthiodd y llinynnau i mi mewn mannau dymunol, ac y mae gennyf etifeddiaeth ragorol.J Ti, ARGLWYDD, yw fy nghyfran a'm cwpan, ti sy'n diogelu fy rhan;Amlhau gofidiau y mae'r un sy'n blysio duwiau eraill; ni chynigiaf fi waed iddynt yn ddiodoffrwm, na chymryd eu henwau ar fy ngwefusau.]3Ac am y duwiau sanctaidd sydd yn y wlad, melltith ar bob un sy'n ymhyfrydu ynddynt.Y+Dywedais wrth yr ARGLWYDD, "Ti yw f'arglwydd, nid oes imi ddaioni ond ynot ti."L 1 Michtam. I Ddafydd.0 Cadw fi, O Dduw, oherwydd llochesaf ynot ti.~ uun nad yw'n rhoi ei arian am log, nac yn derbyn cil-dwrn yn erbyn y diniwed. Pwy bynnag a wna hyn, nis symudir byth. un sy'n edrych yn ddirmygus ar yr ysgymun, ond yn parchu'r rhai sy'n ofni'r ARGLWYDD; un sy'n tyngu i'w niwed ei hun, a heb dynnu'n �l;o Wun nad oes malais ar ei dafod, nad yw'n gwneud niwed i'w gyfaill, nac yn goddef enllib am ei gymydog;V %Yr un sy'n byw yn gywir, yn gwneud cyfiawnder, ac yn dweud gwir yn ei galon;m  U1 Salm. I Ddafydd.0 ARGLWYDD, pwy a gaiff aros yn dy babell? Pwy a gaiff fyw yn dy fynydd sanctaidd?O na dd�i gwaredigaeth i Israel o Seion! Pan adfer yr ARGLWYDD lwyddiant i'w bobl, fe lawenha Jacob, fe orfoledda Israel.H Er i chwi watwar cyngor yr anghenus, yr ARGLWYDD yw ei noddfa.QYno y byddant mewn dychryn mawr, am fod Duw yng nghanol y rhai cyfiawn.xiOni ddarostyngir y gwneuthurwyr drygioni sy'n llyncu fy mhobl fel llyncu bwyd, ac sydd heb alw ar yr ARGLWYDD?q[Ond y mae pawb ar gyfeiliorn, ac mor llygredig �'i gilydd; nid oes un a wna ddaioni, nac oes, dim un.s_Edrychodd yr ARGLWYDD o'r nefoedd ar ddynolryw, i weld a oes rhywun yn gwneud yn ddoeth ac yn ceisio Duw. )1 I'r Cyfarwyddwr: i Ddafydd.0 Dywed yr ynfyd yn ei galon, "Nid oes Duw." Gwn�nt weithredoedd llygredig a ffiaidd; nid oes un a wna ddaioni.% {cf2 (13:5)}' Ond yr wyf fi'n ymddiried yn dy ffyddlondeb, a chaiff fy nghalon lawenhau yn dy waredigaeth; canaf i'r ARGLWYDD, am iddo fod mor hael wrthyf.]3 rhag i'm gelyn ddweud, "Gorchfygais ef", ac i'm gwrthwynebwyr lawenhau pan gwympaf.f~E Edrych arnaf ac ateb fi, O ARGLWYDD fy Nuw; goleua fy llygaid rhag imi gysgu hun marwolaeth,}} Am ba hyd y dygaf loes yn fy enaid, a gofid yn fy nghalon ddydd ar �l dydd? Am ba hyd y bydd fy ngelyn yn drech na mi?| } 1 I'r Cyfarwyddwr: Salm. I Ddafydd.0 Am ba hyd, ARGLWYDD, yr anghofi fi'n llwyr? Am ba hyd y cuddi dy wyneb oddi wrthyf?S{ am fod y drygionus yn prowla ar bob llaw, a llygredd yn uchaf ymysg pobl.Sz Tithau, ARGLWYDD, cadw ni, gwared ni am byth oddi wrth y genhedlaeth hon,ry] Y mae geiriau'r ARGLWYDD yn eiriau pur: arian wedi ei goethi mewn ffwrnais, aur wedi ei buro seithwaith.x Oherwydd anrhaith yr anghenus a chri'r tlawd, codaf yn awr," meddai'r ARGLWYDD, "rhoddaf iddo'r diogelwch yr hiraetha amdano."nwU y rhai sy'n dweud, "Yn ein tafod y mae ein nerth; y mae ein gwefusau o'n tu; pwy sy'n feistr arnom?"fvE Bydded i'r ARGLWYDD dorri ymaith bob gwefus wenieithus a'r tafod sy'n siarad yn ymffrostgar,iuK Y mae pob un yn dweud celwydd wrth ei gymydog, y maent yn gwenieithio wrth siarad �'i gilydd.t 1 1 I'r Cyfarwyddwr: ar Seminith. Salm. I Ddafydd.0 Arbed, O ARGLWYDD; oherwydd nid oes un teyrngar ar �l, a darfu am y ffyddloniaid o blith pobl.esC Oherwydd y mae'r ARGLWYDD yn gyfiawn ac yn caru cyfiawnder, a'r uniawn sy'n gweld ei wyneb.^r5 Y mae'n glawio marwor tanllyd a brwmstan ar y drygionus; gwynt deifiol fydd eu rhan.Yq+ Profa'r ARGLWYDD y cyfiawn a'r drygionus, a chas ganddo'r sawl sy'n caru trais.p' Y mae'r ARGLWYDD yn ei deml sanctaidd, a gorsedd yr ARGLWYDD yn y nefoedd; y mae ei lygaid yn edrych ar y ddynolryw, a'i olygon yn ei phrofi.7oi Os dinistrir y sylfeini, beth a wna'r cyfiawn?}ns oherwydd y mae'r drygionus yn plygu'r bwa ac yn gosod eu saethau yn y llinyn i saethu yn y tywyllwch at yr uniawn"?m { 1 I'r Cyfarwyddwr: i Ddafydd.0 Yn yr ARGLWYDD y cefais loches; sut y gallwch ddweud wrthyf, "Ffo fel aderyn i'r mynydd,]l3 yn gweinyddu barn i'r amddifad a'r gorthrymedig, rhag i feidrolion beri ofn mwyach. :7~~~7}}}*||w|{{[{ zzuzyySy xxex w_w vvpvuuWttt&sss@rrr>qq|q)ppp6ooxon|n0mmxllkkkujjuii|i hh+ggMfffeddLccgcbbMaa{a&```!__j^^^D]]]W\\^[[[7ZZuYYYJXXX)WWCVV\UUU.TTBSSSWSRR QQ]PPP>OO@ONN8MMM:LLoLKKJJdJ IIIIHHFGGFFF:EECDDsD$CCBBVAAu@@b??>>+==Z<<=;;1::#988p77}76655N44n433H22V11O00;//Q..U--A,,=++;*s*)W)((`(''Q&&&H%%y%$$Z$##[#""[" !!q Ht/S.k q.}n3Jgp^Mwd 4 [  i  e RdD56iTX!2 Yr wyf yn adnabod holl adar yr awyr, ac eiddof fi holl greaduriaid y maes.VW%2 oherwydd eiddof fi holl fwystfilod y goedwig, a'r gwartheg ar fil o fryniau.JV 2 Ni chymeraf fustach o'th du375?, na bychod geifr o'th gorlannau;_U72Ni cheryddaf di am dy aberthau, oherwydd y mae dy boethoffrymau'n wastad ger fy mron.mTS2Gwrandewch, fy mhobl, a llefaraf; dygaf dystiolaeth yn dy erbyn, O Israel; myfi yw Duw, dy Dduw di.ZS-2Bydd y nefoedd yn cyhoeddi ei gyfiawnder, oherwydd Duw ei hun sydd farnwr. Sela.NR2Casglwch ataf fy ffyddloniaid, a wnaeth gyfamod � mi trwy aberth."QQ2Y mae'n galw ar y nefoedd uchod, ac ar y ddaear, er mwyn barnu ei bobl:gPG2Fe ddaw ein Duw, ac ni fydd ddistaw; bydd t�n yn ysu o'i flaen, a thymestl fawr o'i gwmpas.>Ow2O Seion, berffaith ei phrydferthwch, y llewyrcha Duw.pN [21 Salm. I Asaff.0 Duw y duwiau, yr ARGLWYDD, a lefarodd; galwodd y ddaear o godiad haul hyd ei fachlud.LM1Ni all neb aros mewn rhwysg; y mae fel yr anifeiliaid sy'n darfod.JL 1fe � at genhedlaeth ei hynafiaid, ac ni w�l oleuni byth mwy.kKO1Er iddo yn ei fywyd ei ystyried ei hun yn ddedwydd, a bod pobl yn ei ganmol am iddo wneud yn dda,YJ+1oherwydd ni chymer ddim pan fo'n marw, ac nid � ei gyfoeth i lawr i'w ganlyn.SI1Paid ag ofni pan ddaw rhywun yn gyfoethog a phan gynydda golud ei du375?,PH1Ond bydd Duw'n gwaredu fy mywyd ac yn fy nghymryd o afael Sheol. Sela.G'1Fel defaid y tynghedir hwy i Sheol; angau fydd yn eu bugeilio; disgynnant yn syth i'r bedd, a bydd eu ffurf yn darfod; Sheol fydd eu cartref.TF!1 Dyma yw tynged yr ynfyd, a diwedd y rhai sy'n cymeradwyo eu geiriau. Sela.LE1 Ni all neb aros mewn rhwysg; y mae fel yr anifeiliaid sy'n darfod.jDM1 Eu bedd yw eu cartref bythol, eu trigfan dros y cenedlaethau, er iddynt gael tiroedd i'w henwau.nCU1 Ond gw�l fod y doethion yn marw, fod yr ynfyd a'r dwl yn trengi, ac yn gadael eu cyfoeth i eraill.@B{1 iddo gael byw am byth a pheidio � gweld Pwll Distryw.MA1oherwydd rhy uchel yw pris ei fywyd, ac ni all byth ei gyrraedd �F@1Yn wir, ni all neb ei waredu ei hun na thalu iawn i Dduw �R?1rhai sy'n ymddiried yn eu golud ac yn ymffrostio yn nigonedd eu cyfoeth?Q>1Pam yr ofnaf yn nyddiau adfyd, pan yw drygioni fy nisodlwyr o'm cwmpas,O=1Gogwyddaf fy nghlust at ddihareb, a datgelaf fy nychymyg �'r delyn.O<1Llefara fy ngenau ddoethineb, a bydd myfyrdod fy nghalon yn ddeallus.2;_1yn wreng a bonedd, yn gyfoethog a thlawd.p: [11 I'r Cyfarwyddwr: i feibion Cora. Salm.0 Clywch hyn, yr holl bobloedd, gwrandewch, holl drigolion byd,T9!0Dyma Dduw! Y mae ein Duw ni hyd byth bythoedd, fe'n harwain yn dragywydd."c8?0 sylwch ar ei magwyrydd, ewch trwy ei chaerau, fel y galloch ddweud wrth yr oes sy'n codi,O70 Ymdeithiwch o gwmpas Jerwsalem, ewch o'i hamgylch, rhifwch ei thyrau,c6?0 bydded i Fynydd Seion lawenhau. Bydded i drefi Jwda orfoleddu oherwydd dy farnedigaethau.5}0 Fel y mae dy enw, O Dduw, felly y mae dy fawl yn ymestyn hyd derfynau'r ddaear. Y mae dy ddeheulaw'n llawn o gyfiawnder;L40 O Dduw, yr ydym wedi portreadu dy ffyddlondeb yng nghanol dy deml.3}0Fel y clywsom, felly hefyd y gwelsom yn ninas ARGLWYDD y Lluoedd, yn ninas ein Duw ni a gynhelir gan Dduw am byth. Sela.>2w0fel pan fo gwynt y dwyrain yn dryllio llongau Tarsis.A1}0daeth dychryn arnynt yno, a gwewyr, fel gwraig yn esgor,N00ond pan welsant, fe'u synnwyd, fe'u brawychwyd nes peri iddynt ffoi;G/0Wele'r brenhinoedd wedi ymgynnull ac wedi dyfod at ei gilydd;Q.0Oddi mewn i'w cheyrydd y mae Duw wedi ei ddangos ei hun yn amddiffynfa.p-Y0Teg o uchder, llawenydd yr holl ddaear, yw Mynydd Seion, ar lechweddau'r Gogledd, dinas y Brenin Mawr.y, m01 C�n. Salm. I feibion Cora.0 Mawr yw'r ARGLWYDD a theilwng iawn o fawl yn ninas ein Duw, ei fynydd sanctaidd.+/ Y mae tywysogion y bobl wedi ymgynnull gyda phobl Duw Abraham; oherwydd eiddo Duw yw mawrion y ddaear � fe'i dyrchafwyd yn uchel iawn.W*'/Y mae Duw yn frenin ar y cenhedloedd, y mae'n eistedd ar ei orsedd sanctaidd.H) /Y mae Duw yn frenin ar yr holl ddaear; canwch fawl yn gelfydd.O(/Canwch fawl i Dduw, canwch fawl; canwch fawl i'n brenin, canwch fawl.A'}/Esgynnodd Duw gyda bloedd, yr ARGLWYDD gyda sain utgorn.Q&/Dewisodd ein hetifeddiaeth i ni, balchder Jacob, yr hwn a garodd. Sela.H% /Fe ddarostwng bobloedd odanom, a chenhedloedd o dan ein traed.`$9/Oherwydd y mae'r ARGLWYDD, y Goruchaf, yn ofnadwy, yn frenin mawr dros yr holl ddaear.# /1 I'r Cyfarwyddwr: i feibion Cora. Salm.0 Curwch ddwylo, yr holl bobloedd; rhowch wrogaeth i Dduw � chaneuon gorfoledd.I" . Y mae ARGLWYDD y Lluoedd gyda ni, Duw Jacob yn gaer i ni. Sela.w!g. Ymlonyddwch, a deallwch mai myfi sydd Dduw, yn ddyrchafedig ymysg y cenhedloedd, yn ddyrchafedig ar y ddaear.r ]. gwna i ryfeloedd beidio trwy'r holl ddaear, dryllia'r bwa, tyr y waywffon, a llosgi'r darian � th�n.S.Dewch i weld gweithredoedd yr ARGLWYDD, fel y dygodd ddifrod ar y ddaear;I .Y mae ARGLWYDD y Lluoedd gyda ni, Duw Jacob yn gaer i ni. Sela.jM.Y mae'r cenhedloedd yn terfysgu a'r teyrnasoedd yn gwegian; pan gwyd ef ei lais, todda'r ddaear.S.Y mae Duw yn ei chanol, nid ysgogir hi; cynorthwya Duw hi ar doriad dydd.X).Y mae afon a'i ffrydiau'n llawenhau dinas Duw, preswylfa sanctaidd y Goruchaf.Z-.er i'r dyfroedd ruo a therfysgu ac i'r mynyddoedd ysgwyd gan eu hymchwydd. Sela.Y+.Felly, nid ofnwn er i'r ddaear symud ac i'r mynyddoedd ddisgyn i ganol y m�r, .1 I'r Cyfarwyddwr: i feibion Cora, ar Alamoth. C�n.0 Y mae Duw yn noddfa ac yn nerth i ni, yn gymorth parod mewn cyfyngder.R-Mynegaf dy glod dros y cenedlaethau, nes bod pobl yn dy ganmol hyd byth.W'-Yn lle dy dadau daw dy feibion, a gwnei hwy'n dywysogion dros yr holl ddaear.H -d�nt atat yn llawen a hapus, d�nt i mewn i balas y brenin.dA-ac mewn brodwaith yr arweinir hi at y brenin; Ar ei h�l daw ei chyfeillesau, y morynion;Y+- Cwbl ogoneddus yw merch y brenin, cwrel wedi ei osod mewn aur sydd ar ei gwisg,c?- Ymostwng iddo ag anrhegion, O ferch Tyrus, a bydd cyfoethogion y bobl yn ceisio dy ffafr.U#- yna bydd y brenin yn chwenychu dy brydferthwch, oherwydd ef yw dy arglwydd.dA- Gwrando di, ferch, rho sylw a gogwydda dy glust: anghofia dy bobl dy hun a thu375? dy dad;eC- Y mae tywysogesau ymhlith merched dy lys; saif y frenhines ar dy ddeheulaw, mewn aur Offir.q[-Y mae dy ddillad i gyd yn fyrr, aloes a chasia, ac offerynnau llinynnol o balasau ifori yn dy ddifyrru. -Ceraist gyfiawnder a chas�u drygioni; am hynny bu i Dduw, dy Dduw di, dy eneinio ag olew llawenydd uwchlaw dy gyfoedion.` 9-Y mae dy orsedd fel gorsedd Duw, yn dragwyddol, a'th deyrnwialen yn wialen cyfiawnder.W '-Y mae dy saethau'n llym yng nghalon gelynion y brenin; syrth pobloedd odanat.p Y-Marchoga o blaid gwirionedd, ac o achos cyfiawnder, a bydded i'th ddeheulaw ddysgu iti bethau ofnadwy.^ 5-Gwisg dy gleddyf ar dy glun, O ryfelwr; � mawredd a gogoniant addurna dy forddwyd.b=-Yr wyt yn decach na phawb; tywalltwyd gras ar dy wefusau am i Dduw dy fendithio am byth.@ {-1 I'r Cyfarwyddwr: ar Lil�au. I feibion Cora. Masc�l. C�n Serch.0 Symbylwyd fy nghalon gan neges dda; adroddaf fy ngh�n am y brenin; y mae fy nhafod fel pin ysgrifennydd buan.A},Cyfod i'n cynorthwyo. Gwareda ni er mwyn dy ffyddlondeb.S,Y mae ein henaid yn ymostwng i'r llwch, a'n cyrff yn wastad �'r ddaear.M,Pam yr wyt yn cuddio dy wyneb ac yn anghofio'n hadfyd a'n gorthrwm?P,Ymysgwyd! pam y cysgi, O Arglwydd? Deffro! paid �'n gwrthod am byth.T!,Ond er dy fwyn di fe'n lleddir drwy'r dydd, a'n trin fel defaid i'w lladd.S,oni fyddai Duw wedi canfod hyn? Oherwydd gu373?yr ef gyfrinachau'r galon.N,Pe baem wedi anghofio enw ein Duw ac estyn ein dwylo at dduw estron,X),i beri iti ein hysigo yn nhrigfa'r siacal a'n gorchuddio � thywyllwch dudew.P~,Ni throdd ein calon oddi wrthyt, ac ni chamodd ein traed o'th lwybrau,\}1,Daeth hyn i gyd arnom, a ninnau heb dy anghofio na bod yn anffyddlon i'th gyfamod.^|5,o achos llais y rhai sy'n fy ngwawdio a'm difr�o, ac oherwydd y gelyn a'r dialydd.\{1,Y mae fy ngwarth yn fy wynebu beunydd, ac yr wyf wedi fy ngorchuddio � chywilyddkzO,Gwnaethost ni'n ddihareb ymysg y cenhedloedd, ac y mae'r bobloedd yn ysgwyd eu pennau o'n plegid.^y5, Gwnaethost ni'n warth i'n cymdogion, yn destun gwawd a dirmyg i'r rhai o'n hamgylch.Wx', Gwerthaist dy bobl am y nesaf peth i ddim, ac ni chefaist elw o'r gwerthiant.Ow, Gwnaethost ni fel defaid i'w lladd, a'n gwasgaru ymysg y cenhedloedd.Zv-, Gwnei inni gilio o flaen y gelyn, a chymerodd y rhai sy'n ein cas�u yr ysbail.\u1, Ond yr wyt wedi'n gwrthod a'n darostwng, ac nid ei allan mwyach gyda'n byddinoedd.St,Yn Nuw yr ydym erioed wedi ymffrostio, a chlodforwn dy enw am byth. Sela.Ws',Ond ti a'n gwaredodd rhag ein gelynion a chywilyddio'r rhai sy'n ein cas�u.Qr,Oherwydd nid yn fy mwa yr ymddiriedaf, ac nid fy nghleddyf a'm gwareda.Wq',Trwot ti y darostyngwn ein gelynion, trwy dy enw y sathrwn ein gwrthwynebwyr.Fp,Ti yw fy Mrenin a'm Duw, ti sy'n rhoi buddugoliaeth i Jacob.4oa,oherwydd nid �'u cleddyf y cawsant y tir, ac nid �'u braich y cawsant fuddugoliaeth, ond trwy dy ddeheulaw a'th fraich di, a llewyrch dy wyneb, am dy fod yn eu hoffi.an;,Gyrraist genhedloedd allan, ond eu plannu hwy; difethaist bobloedd, ond eu llwyddo hwy;Dm ,1 I'r Cyfarwyddwr: i feibion Cora. Masc�l.0 O Dduw, clywsom �'n clustiau, dywedodd ein hynafiaid wrthym am y gwaith a wnaethost yn eu dyddiau hwy, yn y dyddiau gynt �'th law dy hun.l+Mor ddarostyngedig wyt, fy enaid, ac mor gythryblus o'm mewn! Disgwyliaf wrth Dduw; oherwydd eto moliannaf ef, fy Ngwaredydd a'm Duw.lkQ+Yna dof at allor Duw, at Dduw fy llawenydd; llawenychaf a'th foliannu �'r delyn, O Dduw, fy Nuw.jw+Anfon dy oleuni a'th wirionedd, bydded iddynt fy arwain, bydded iddynt fy nwyn i'th fynydd sanctaidd ac i'th drigfan.iw+oherwydd ti, O Dduw, yw fy amddiffyn. Pam y gwrthodaist fi? Pam y rhodiaf mewn galar, wedi fy ngorthrymu gan y gelyn?~h w+Cymer fy mhlaid, O Dduw, ac amddiffyn fy achos rhag pobl annheyrngar; gwared fi rhag dynion twyllodrus ac anghyfiawn,g* Mor ddarostyngedig wyt, fy enaid, ac mor gythryblus o'm mewn! Disgwyliaf wrth Dduw; oherwydd eto moliannaf ef, fy Ngwaredydd a'm Duw.{fo* Fel pe'n dryllio fy esgyrn, y mae fy ngelynion yn fy ngwawdio, ac yn dweud wrthyf trwy'r dydd, "Ple mae dy Dduw?"{eo* Dywedaf wrth Dduw, fy nghraig, "Pam yr anghofiaist fi? Pam y rhodiaf mewn galar, wedi fy ngorthrymu gan y gelyn?"{do*Liw dydd y mae'r ARGLWYDD yn gorchymyn ei ffyddlondeb, a liw nos y mae ei g�n gyda mi, gweddi ar Dduw fy mywyd.icK*Geilw dyfnder ar ddyfnder yn su373?n dy raeadrau; y mae dy f�r a'th donnau wedi llifo trosof.~bu*Y mae fy enaid yn ddarostyngedig ynof; am hynny, meddyliaf amdanat ti o dir yr Iorddonen a Hermon ac o Fynydd Misar.a*Mor ddarostyngedig wyt, fy enaid, ac mor gythryblus o'm mewn! Disgwyliaf wrth Dduw; oherwydd eto moliannaf ef, fy Ngwaredydd a'm Duw.!`;*Tywalltaf fy enaid mewn gofid wrth gofio hyn � fel yr awn gyda thyrfa'r mawrion i du375? Dduw yng nghanol banllefau a moliant, torf yn cadw gu373?yl.__7*Bu fy nagrau'n fwyd imi ddydd a nos, pan ofynnent imi drwy'r dydd, "Ple mae dy Dduw?"b^=*Y mae fy enaid yn sychedu am Dduw, am y Duw byw; pa bryd y dof ac ymddangos ger ei fron? ] *1 I'r Cyfarwyddwr: Masc�l. I feibion Cora.0 Fel y dyhea ewig am ddyfroedd rhedegog, felly y dyhea fy enaid amdanat ti, O Dduw.c\?) Bendigedig fyddo'r ARGLWYDD, Duw Israel, o dragwyddoldeb hyd dragwyddoldeb. Amen ac Amen.^[5) Ond byddi di'n fy nghynnal yn fy nghywirdeb, ac yn fy nghadw yn dy bresenoldeb byth.\Z1) Wrth hyn y gwn dy fod yn fy hoffi: na fydd fy ngelyn yn cael gorfoledd o'm plegid.TY!) O ARGLWYDD, bydd drugarog wrthyf ac adfer fi, imi gael talu'n �l iddynt.X) Y mae hyd yn oed fy nghyfaill agos, y b�m yn ymddiried ynddo, ac a fu'n bwyta wrth fy mwrdd, yn codi ei sawdl yn f'erbyn.fWE)ac yn dweud, "Y mae rhywbeth marwol wedi cydio ynddo; y mae'n orweiddiog, ac ni chyfyd eto."bV=)Y mae'r holl rai sy'n fy nghas�u yn sisial �'i gilydd, yn meddwl y gwaethaf amdanaf,U)Pan ddaw un i'm gweld, y mae'n siarad yn rhagrithiol, ond yn ei galon yn casglu newydd drwg amdanaf, ac yn mynd allan i'w daenu ar led.`T9)Fe ddywed fy ngelynion yn faleisus amdanaf, "Pa bryd y bydd farw ac y derfydd ei enw?"fSE)Dywedais innau, "O ARGLWYDD, bydd drugarog wrthyf; iach� fi, oherwydd pechais yn d'erbyn."`R9)Bydd yr ARGLWYDD yn ei gynnal ar ei wely cystudd, ac yn cyweirio'i wely pan fo'n glaf. Q)bydd yr ARGLWYDD yn ei warchod ac yn ei gadw'n fyw; bydd yn rhoi iddo ddedwyddwch yn y tir, ac ni rydd mohono i fympwy ei elynion.P )1 I'r Cyfarwyddwr: Salm. I Ddafydd.0 Gwyn ei fyd y sawl sy'n ystyried y tlawd. Bydd yr ARGLWYDD yn ei waredu yn nydd adfyd;O(Un tlawd ac anghenus wyf fi, ond y mae'r Arglwydd yn meddwl amdanaf. Ti yw fy nghymorth a'm gwaredydd; fy Nuw, paid ag oedi!N3(Ond bydded i bawb sy'n dy geisio di lawenhau a gorfoleddu ynot; bydded i'r rhai sy'n caru dy iachawdwriaeth ddweud yn wastad, "Mawr yw'r ARGLWYDD."]M3(Bydded i'r rhai sy'n gweiddi, "Aha! Aha!" arnaf gael eu syfrdanu gan eu gwaradwydd.*LM(Doed cywilydd, a gwaradwydd hefyd, ar y rhai sy'n ceisio difa fy mywyd; bydded i'r rhai sy'n cael pleser o wneud drwg imi gael eu troi yn eu holau mewn dryswch.OK( Bydd fodlon i'm gwaredu, ARGLWYDD; O ARGLWYDD, brysia i'm cynorthwyo.6Je( Oherwydd y mae drygau dirifedi wedi cau amdanaf; y mae fy nghamweddau wedi fy nal fel na allaf weld; y maent yn fwy niferus na gwallt fy mhen, ac y mae fy nghalon yn suddo.xIi( Paid tithau, ARGLWYDD, ag atal dy dosturi oddi wrthyf; bydded dy gariad a'th wirionedd yn fy nghadw bob amser.H5( Ni chuddiais dy gyfiawnder yn fy nghalon, ond dywedais am dy gadernid a'th waredigaeth; ni chelais dy gariad a'th wirionedd rhag y gynulleidfa fawr.yGk( B�m yn cyhoeddi cyfiawnder yn y gynulleidfa fawr; nid wyf wedi atal fy ngwefusau, fel y gwyddost, O ARGLWYDD.RF(fy mod yn hoffi gwneud ewyllys fy Nuw, a bod dy gyfraith yn fy nghalon."ZE-(Felly dywedais, "Dyma fi'n dod; y mae wedi ei ysgrifennu mewn rhol llyfr amdanaf D (Nid wyt yn dymuno aberth ac offrwm � rhoddaist imi glustiau agored � ac nid wyt yn gofyn poethoffrwm ac aberth dros bechod.=Cs(Mor niferus, O ARGLWYDD, fy Nuw, yw'r rhyfeddodau a wnaethost, a'th fwriadau ar ein cyfer; nid oes tebyg i ti! Dymunwn eu cyhoeddi a'u hadrodd, ond maent yn rhy niferus i'w rhifo.B (Gwyn ei fyd y sawl sy'n rhoi ei ymddiriedaeth yn yr ARGLWYDD, ac nad yw'n troi at y beilchion, nac at y rhai sy'n dilyn twyll. A(Rhoddodd yn fy ngenau g�n newydd, c�n o foliant i'n Duw; bydd llawer, pan welant hyn, yn ofni ac yn ymddiried yn yr ARGLWYDD.@y(Cododd fi i fyny o'r pwll lleidiog, allan o'r mwd a'r baw; gosododd fy nhraed ar graig, a gwneud fy nghamau'n ddiogel.? (1 I'r Cyfarwyddwr: i Ddafydd. Salm.0 B�m yn disgwyl a disgwyl wrth yr ARGLWYDD, ac yna plygodd ataf a gwrando fy nghri.X>)' Tro draw oddi wrthyf, rho imi lawenydd cyn imi fynd ymaith a darfod yn llwyr."!=;' Gwrando fy ngweddi, O ARGLWYDD, a rho glust i'm cri; paid � diystyru fy nagrau. Oherwydd ymdeithydd gyda thi ydwyf, a phererin fel fy holl hynafiaid.<{' Pan gosbi rywun � cherydd am ddrygioni, yr wyt yn dinistrio'i ogoniant fel gwyfyn; yn wir, chwa o wynt yw pawb. Sela.M;' Tro ymaith dy bla oddi wrthyf; yr wyf yn darfod gan drawiad dy law.Q:' B�m yn fud, ac nid agoraf fy ngheg, oherwydd ti sydd wedi gwneud hyn.L9'Gwared fi o'm holl droseddau, paid �'m gwneud yn wawd i'r ynfyd.O8'Ac yn awr, Arglwydd, am beth y disgwyliaf? Y mae fy ngobaith ynot ti.{7o'ac y mae'n mynd a dod fel cysgod; yn wir, ofer yw'r holl gyfoeth a bentyrra, ac ni u373?yr pwy fydd yn ei gasglu.6 'Wele, yr wyt wedi gwneud fy nyddiau fel dyrnfedd, ac y mae fy oes fel dim yn dy olwg; yn wir, chwa o wynt yw pob un byw, Sela.h5I'ARGLWYDD, p�r imi wybod fy niwedd, a beth yw nifer fy nyddiau; dangos imi mor feidrol ydwyf.c4?'llosgodd fy nghalon o'm mewn; wrth imi fyfyrio, cyneuodd t�n a thorrais allan i ddweud,Z3-'B�m yn fud a distaw, cedwais yn dawel, ond i ddim diben; gwaethygodd fy mhoen,,2 S'1 I'r Cyfarwyddwr: i Jeduthun. Salm. I Ddafydd.0 Dywedais, "Gwyliaf fy ffyrdd, rhag imi bechu �'m tafod; rhof ffrwyn ar fy ngenau, pan fo'r drygionus yn f'ymyl.">1w&Brysia i'm cynorthwyo, O Arglwydd, fy iachawdwriaeth.U0#&Paid �'m gadael, O ARGLWYDD; paid � mynd yn bell oddi wrthyf, O fy Nuw.S/&yn talu imi ddrwg am dda ac yn fy ngwrthwynebu am fy mod yn dilyn daioni.a.;&Cryf yw'r rhai sy'n elynion imi heb achos, a llawer yw'r rhai sy'n fy nghas�u ar gam,F-&Yr wyf yn cyffesu fy nghamwedd, ac yn pryderu am fy mhechod.N,&Yn wir, yr wyf ar fedr syrthio, ac y mae fy mhoen gyda mi bob amser.l+Q&Oherwydd dywedais, "Na fydded llawenydd o'm plegid i'r rhai sy'n ymffrostio pan lithra fy nhroed."X*)&Ond amdanat ti, O ARGLWYDD, y disgwyliais; ti sydd i ateb, O Arglwydd, fy Nuw.>)w&B�m fel un heb fod yn clywed, a heb ddadl o'i enau.`(9& Ond yr wyf fi fel un byddar, heb fod yn clywed, ac fel mudan, heb fod yn agor ei enau.'#& Y mae'r rhai sydd am fy einioes wedi gosod maglau, a'r rhai sydd am fy nrygu yn s�n am ddinistr ac yn myfyrio am ddichellion drwy'r dydd.`&9& Cilia fy nghyfeillion a'm cymdogion rhag fy mhla, ac y mae fy mherthnasau'n cadw draw.h%I& Y mae fy nghalon yn curo'n gyflym, fy nerth yn pallu, a'r golau yn fy llygaid hefyd wedi mynd.d$A& O Arglwydd, y mae fy nyhead yn amlwg i ti, ac nid yw fy ochenaid yn guddiedig oddi wrthyt.a#;&Yr wyf wedi fy mharlysu a'm llethu'n llwyr, ac yn gweiddi oherwydd griddfan fy nghalon.P"&Y mae fy llwynau'n llosgi gan dwymyn, ac nid oes iechyd yn fy nghnawd.c!?&Yr wyf wedi fy mhlygu a'm darostwng yn llwyr, ac yn mynd o amgylch yn galaru drwy'r dydd.B &Aeth fy mriwiau'n ffiaidd a chrawni oherwydd fy ffolineb.T!&Aeth fy nghamweddau dros fy mhen, y maent yn faich rhy drwm imi ei gynnal.nU&Nid oes rhan o'm cnawd yn gyfan gan dy ddicllonedd, nid oes iechyd yn fy esgyrn oherwydd fy mhechod.=u&Suddodd dy saethau ynof, y mae dy law yn drwm arnaf.n W&1 Salm. I Ddafydd, er coffadwriaeth.0 ARGLWYDD, na cherydda fi yn dy lid, ac na chosba fi yn dy ddig.  %(Bydd yr ARGLWYDD yn eu cynorthwyo ac yn eu harbed; bydd yn eu harbed rhag y drygionus ac yn eu hachub, am iddynt lochesu ynddo.c?%'Ond daw gwaredigaeth y cyfiawn oddi wrth yr ARGLWYDD; ef yw eu hamddiffyn yn amser adfyd.O%&Difethir y gwrthryfelwyr i gyd, a dinistrir disgynyddion y drygionus.dA%%Sylwa ar y difeius, ac edrych ar yr uniawn; oherwydd y mae disgynyddion gan yr heddychlon.^5%$ond pan euthum heibio, nid oedd dim ohono; er imi chwilio amdano, nid oedd i'w gael.I %#Gwelais y drygionus yn ddidostur, yn taflu fel blaguryn iraidd;%"Disgwyl wrth yr ARGLWYDD a glu375?n wrth ei ffordd, ac fe'th ddyrchafa i etifeddu'r tir, a chei weld y drygionus yn cael eu torri ymaith.dA%!ond nid yw'r ARGLWYDD yn ei adael yn ei law, nac yn caniat�u ei gondemnio pan fernir ef.L% Y mae'r drygionus yn gwylio'r cyfiawn ac yn ceisio cyfle i'w ladd;I %y mae cyfraith ei Dduw yn ei galon, ac nid yw ei gamau'n methu.O%Y mae genau'r cyfiawn yn llefaru doethineb, a'i dafod yn mynegi barn;J %Y mae'r cyfiawn yn etifeddu'r tir, ac yn cartrefu ynddo am byth.3%oherwydd y mae'r ARGLWYDD yn caru barn, ac nid yw'n gadael ei ffyddloniaid; ond difethir yr anghyfiawn am byth, a thorrir ymaith blant y drygionus.H %Tro oddi wrth ddrwg a gwna dda, a chei gartref diogel am byth,O %y mae bob amser yn drugarog ac yn rhoi benthyg, a'i blant yn fendith.u c%B�m ifanc, ac yn awr yr wyf yn hen, ond ni welais y cyfiawn wedi ei adael, na'i blant yn cardota am fara;a ;%er iddo syrthio, nis bwrir i'r llawr, oherwydd y mae'r ARGLWYDD yn ei gynnal �'i law.h I%Yr ARGLWYDD sy'n cyfeirio camau'r difeius, y mae'n ei gynnal ac yn ymhyfrydu yn ei gerddediad;y k%Bydd y rhai a fendithiwyd gan yr ARGLWYDD yn etifeddu'r tir, ond fe dorrir ymaith y rhai a felltithiwyd ganddo.[/%Y mae'r drygionus yn benthyca heb dalu'n �l, ond y cyfiawn yn rhoddwr trugarog.%Oherwydd fe dderfydd am y drygionus; bydd gelynion yr ARGLWYDD fel cynnud mewn t�n, pob un ohonynt yn diflannu mewn mwg.`9%Ni ddaw cywilydd arnynt mewn cyfnod drwg, a bydd ganddynt ddigon mewn dyddiau o newyn.b=%Y mae'r ARGLWYDD yn gwylio dros ddyddiau'r difeius, ac fe bery eu hetifeddiaeth am byth.V%%oherwydd torrir nerth y drygionus, ond bydd yr ARGLWYDD yn cynnal y cyfiawn.M%Gwell yw'r ychydig sydd gan y cyfiawn na chyfoeth mawr y drygionus;M%ond fe drywana eu cleddyf i'w calon eu hunain, a thorrir eu bw�u.%Y mae'r drygionus yn chwifio cleddyf ac yn plygu eu bwa, i ddarostwng y tlawd a'r anghenus, ac i ladd yr union ei gerddediad;_7% ond y mae'r Arglwydd yn chwerthin am ei ben, oherwydd gu373?yr fod ei amser yn dyfod.]3% Y mae'r drygionus yn cynllwyn yn erbyn y cyfiawn, ac yn ysgyrnygu ei ddannedd arno;P~% Ond bydd y gostyngedig yn meddiannu'r tir ac yn mwynhau heddwch llawn.d}A% Ymhen ychydig eto, ni fydd y drygionus; er iti edrych yn ddyfal am ei le, ni fydd ar gael.j|M% Oherwydd dinistrir y rhai drwg, ond bydd y rhai sy'n gobeithio yn yr ARGLWYDD yn etifeddu'r tir.\{1%Paid � digio; rho'r gorau i lid; paid � bod yn ddig, ni ddaw ond drwg o hynny.z%%Disgwyl yn dawel am yr ARGLWYDD, aros yn amyneddgar amdano; paid � bod yn ddig wrth yr un sy'n llwyddo, y gu373?r sy'n gwneud cynllwynion.Yy+%Fe wna i'th gywirdeb ddisgleirio fel goleuni a'th uniondeb fel haul canol dydd.Gx%Rho dy ffyrdd i'r ARGLWYDD; ymddiried ynddo, ac fe weithreda.Dw%Ymhyfryda yn yr ARGLWYDD, a rhydd iti ddeisyfiad dy galon.bv=%Ymddiried yn yr ARGLWYDD a gwna ddaioni, iti gael byw yn y wlad mewn cymdeithas ddiogel.Qu%Oherwydd fe wywant yn sydyn fel glaswellt, a chrino fel glesni gwanwyn.jt O%1 I Ddafydd.0 Na fydd yn ddig wrth y rhai drygionus, na chenfigennu wrth y rhai sy'n gwneud drwg.[s/$ Dyna'r gwneuthurwyr drygioni wedi cwympo, wedi eu bwrw i'r llawr a heb allu codi!Vr%$ Na fydded i'r troed balch fy sathru, nac i'r llaw ddrygionus fy nhroi allan.\q1$ Parha dy gariad at y rhai sy'n d'adnabod a'th gyfiawnder at y rhai uniawn o galon.Sp$ oherwydd gyda thi y mae ffynnon bywyd, ac yn d'oleuni di y gwelwn oleuni.Mo$Fe'u digonir � llawnder dy du375?, a diodi hwy o afon dy gysuron;Rn$Mor werthfawr yw dy gariad, O Dduw! Llochesa pobl dan gysgod dy adenydd.wmg$y mae dy gyfiawnder fel y mynyddoedd uchel a'th farnau fel y dyfnder mawr; cedwi ddyn ac anifail, O ARGLWYDD.Ul#$Ymestyn dy gariad, ARGLWYDD, hyd y nefoedd, a'th ffyddlondeb hyd y cymylau;pkY$Cynllunia ddrygioni yn ei wely; y mae wedi ymsefydlu yn y ffordd anghywir, ac nid yw'n gwrthod y drwg.Tj!$Niwed a thwyll yw ei holl eiriau; peidiodd ag ymddwyn yn ddoeth ac yn dda.Mi$Llwydda i'w dwyllo ei hun na ellir canfod ei ddrygioni i'w gas�u. h $1 I'r Cyfarwyddwr: i Ddafydd, gwas yr ARGLWYDD.0 Llefara pechod wrth y drygionus yn nyfnder ei galon; nid oes ofn Duw ar ei gyfyl.Sg#Yna, bydd fy nhafod yn cyhoeddi dy gyfiawnder a'th foliant ar hyd y dydd.'fG#Bydded i'r rhai sy'n dymuno gweld fy nghyfiawnhau orfoleddu a llawenhau; bydded iddynt ddweud yn wastad, "Mawr yw yr ARGLWYDD sy'n dymuno llwyddiant ei was."e1#Doed cywilydd, a gwaradwydd hefyd, ar y rhai sy'n llawenhau yn fy adfyd; bydded gwarth ac amarch yn gorchuddio y rhai sy'n ymddyrchafu yn f'erbyn.d}#Na fydded iddynt ddweud ynddynt eu hunain, "Aha, cawsom ein dymuniad!" Na fydded iddynt ddweud, "Yr ydym wedi ei lyncu."fcE#Barna fi yn �l dy gyfiawnder, O ARGLWYDD, fy Nuw, ac na fydded iddynt lawenhau o'm hachos.ab;#Ymysgwyd a deffro i wneud barn � mi, i roi dedfryd ar fy achos, fy Nuw a'm Harglwydd.`a9#Gwelaist tithau, ARGLWYDD; paid � thewi; fy Arglwydd, paid � phellhau oddi wrthyf.h`I#Y maent yn agor eu cegau yn f'erbyn ac yn dweud, "Aha, aha, yr ydym wedi gweld �'n llygaid!"p_Y#Oherwydd nid ydynt yn s�n am heddwch; ond yn erbyn rhai tawel y wlad y maent yn cynllwyn dichellion.^y#Na fydded i'm gelynion twyllodrus lawenychu o'm hachos, nac i'r rhai sy'n fy nghas�u heb achos wincio �'u llygaid.Z]-#Yna, diolchaf i ti gerbron y gynulleidfa fawr, a'th foliannu gerbron tyrfa gref.m\S#O Arglwydd, am ba hyd yr wyt am edrych? Gwared fi rhag eu dinistr, a'm hunig fywyd rhag anffyddwyr.V[%#Pan gloffais i, yr oeddent yn fy ngwatwar, ac yn ysgyrnygu eu dannedd arnaf.Z1#Ond pan gwympais i, yr oeddent hwy yn llawen ac yn tyrru at ei gilydd i'm herbyn � poenydwyr nad oeddwn yn eu hadnabod yn fy enllibio heb arbed.{Yo#fel pe dros gyfaill neu frawd imi; yn mynd o amgylch fel un yn galaru am ei fam, wedi fy narostwng ac mewn galar.Xw# A minnau, pan oeddent hwy yn glaf, oeddwn yn gwisgo sachliain, yn ymddarostwng mewn ympryd, yn plygu pen mewn gweddi,>Ww# Talant imi ddrwg am dda, a gwneud ymgais am fy mywyd.>Vw# Fe gyfyd tystion maleisus i'm holi am bethau nas gwn.#U?# Bydd fy holl esgyrn yn gweiddi, "Pwy, ARGLWYDD, sydd fel tydi, yn gwaredu'r tlawd rhag un cryfach nag ef, y tlawd a'r anghenus rhag un sy'n ei ysbeilio?"JT # Ond llawenhaf fi yn yr ARGLWYDD, a gorfoleddu yn ei waredigaeth. S #Doed distryw yn ddiarwybod arnynt, dalier hwy yn y rhwyd a osodwyd ganddynt, a bydded iddynt hwy eu hunain syrthio i'w distryw._R7#Oherwydd heb achos y maent wedi gosod rhwyd i mi, ac wedi cloddio pwll ar fy nghyfer.SQ#Bydded eu ffordd yn dywyll a llithrig, ac angel yr ARGLWYDD yn eu hymlid.IP #Byddant fel us o flaen gwynt, ac angel yr ARGLWYDD ar eu holau.O#Doed cywilydd a gwarth ar y rhai sy'n ceisio fy mywyd; bydded i'r rhai sy'n darparu drwg i mi droi yn eu holau mewn arswyd.pNY#Tyn allan y waywffon a'r bicell yn erbyn y rhai sy'n fy erlid; dywed wrthyf, "Myfi yw dy waredigaeth."=Mu#Cydia mewn tarian a bwcled, a chyfod i'm cynorthwyo.{L q#1 I Ddafydd.0 Ymryson, O ARGLWYDD, yn erbyn y rhai sy'n ymryson � mi, ymladd yn erbyn y rhai sy'n ymladd � mi.[K/"Y mae'r ARGLWYDD yn gwaredu ei weision, ac ni chosbir y rhai sy'n llochesu ynddo.TJ!"Y mae adfyd yn lladd y drygionus, a chosbir y rhai sy'n cas�u'r cyfiawn.;Iq"Ceidw ei holl esgyrn, ac ni thorrir yr un ohonynt.PH"Llawer o adfyd a gaiff y cyfiawn, ond gwareda'r ARGLWYDD ef o'r cyfan.]G3"Y mae'r ARGLWYDD yn agos at y drylliedig o galon ac yn gwaredu'r briwedig o ysbryd._F7"Pan waedda'r cyfiawn am gymorth, fe glyw'r ARGLWYDD a'u gwaredu o'u holl gyfyngderau.aE;"Y mae wyneb yr ARGLWYDD yn erbyn y rhai sy'n gwneud drwg, i ddileu eu coffa o'r ddaear.PD"Y mae llygaid yr ARGLWYDD ar y cyfiawn, a'i glustiau'n agored i'w cri.HC "Tro oddi wrth ddrygioni a gwna dda, ceisia heddwch a'i ddilyn.HB " Cadw dy dafod rhag drygioni a'th wefusau rhag llefaru celwydd.NA" Pwy ohonoch sy'n dymuno bywyd ac a garai fyw'n hir i fwynhau daioni?G@" Dewch, blant, gwrandewch arnaf, dysgaf ichwi ofn yr ARGLWYDD.w?g" Y mae'r anffyddwyr yn dioddef angen ac yn newynu, ond nid yw'r rhai sy'n ceisio'r ARGLWYDD yn brin o ddim da.W>'" Ofnwch yr ARGLWYDD, ei saint ef, oherwydd nid oes eisiau ar y rhai a'i hofna.Z=-"Profwch, a gwelwch mai da yw'r ARGLWYDD. Gwyn ei fyd y sawl sy'n llochesu ynddo.[</"Gwersylla angel yr ARGLWYDD o amgylch y rhai sy'n ei ofni, ac y mae'n eu gwaredu.b;="Dyma un isel a waeddodd, a'r ARGLWYDD yn ei glywed ac yn ei waredu o'i holl gyfyngderau.S:"Y mae'r rhai sy'n edrych arno'n gloywi, ac ni ddaw cywilydd i'w hwynebau.I9 "Ceisiais yr ARGLWYDD, ac atebodd fi a'm gwaredu o'm holl ofnau.J8 "Mawrygwch yr ARGLWYDD gyda mi, a dyrchafwn ei enw gyda'n gilydd.S7"Yn yr ARGLWYDD yr ymhyfrydaf; bydded i'r gostyngedig glywed a llawenychu.(6 K"1 I Ddafydd, pan newidiodd ei wedd o flaen Abimelech, a chael ei yrru ymaith a mynd.0 Bendithiaf yr ARGLWYDD bob amser; bydd ei foliant yn wastad yn fy ngenau.W5'!O ARGLWYDD, dangos dy ffyddlondeb tuag atom, fel yr ydym wedi gobeithio ynot.T4!!Y mae ein calon yn llawenychu ynddo am inni ymddiried yn ei enw sanctaidd.J3 !Yr ydym yn disgwyl am yr ARGLWYDD; ef yw ein cymorth a'n tarian.G2!i'w gwaredu rhag marwolaeth a'u cadw'n fyw yng nghanol newyn.d1A!Y mae llygaid yr ARGLWYDD ar y rhai a'i hofna, ar y rhai sy'n disgwyl wrth ei ffyddlondeb,Z0-!Ofer ymddiried mewn march am waredigaeth; er ei holl gryfder ni all roi ymwared.[//!Nid gan fyddin gref y gwaredir brenin, ac nid � nerth mawr yr achubir rhyfelwr.O.!Ef sy'n llunio meddwl pob un ohonynt, y mae'n deall popeth a wn�nt.@-{!o'r lle y triga y mae'n gwylio holl drigolion y ddaear.N,! Y mae'r ARGLWYDD yn edrych i lawr o'r nefoedd, ac yn gweld pawb oll;e+C! Gwyn ei byd y genedl y mae'r ARGLWYDD yn Dduw iddi, y bobl a ddewisodd yn eiddo iddo'i hun.X*)! Ond saif cyngor yr ARGLWYDD am byth, a'i gynlluniau dros yr holl genedlaethau.V)%! Gwna'r ARGLWYDD gyngor y cenhedloedd yn ddim, a difetha gynlluniau pobloedd.Q(! Oherwydd llefarodd ef, ac felly y bu; gorchmynnodd ef, a dyna a safodd.\'1!Bydded i'r holl ddaear ofni'r ARGLWYDD, ac i holl drigolion y byd arswydo rhagddo.V&%!Casglodd y m�r fel du373?r mewn potel, a rhoi'r dyfnderoedd mewn ystordai.R%!Trwy air yr ARGLWYDD y gwnaed y nefoedd, a'i holl lu trwy anadl ei enau.\$1!Y mae'n caru cyfiawnder a barn; y mae'r ddaear yn llawn o ffyddlondeb yr ARGLWYDD.Z#-!Oherwydd gwir yw gair yr ARGLWYDD, ac y mae ffyddlondeb yn ei holl weithredoedd.J" !canwch iddo g�n newydd, tynnwch y tannau'n dda, rhowch floedd.S!!Molwch yr ARGLWYDD �'r delyn, canwch salmau iddo �'r offeryn dectant;Z  /!Llawenhewch yn yr ARGLWYDD, chwi rai cyfiawn; i'r rhai uniawn gweddus yw moliant.iK Llawenhewch yn yr ARGLWYDD, a gorfoleddwch, rai cyfiawn; canwch yn uchel, pob un o galon gywir. 0Q~~~'}}}@||`|{zzmzyy7xxx www,vvvuuku ttHsksrryqqqpp3oo nnmllkkJjjjKiiYihxh+ggg7fff2ee[eddKdccSbbaa}`` __[^^^B]]j]\\n\[ZZ?YY$XX!WWiWVVLUUDTTT4SSvS!RRSQQPP1OO=NNzNMMlLLpKKKMJJ[IIHHH4GGGFFlFEEE DDLCCC1BByAAA#@u@#??g>>c===5D Tywelltaist ddigonedd o law, O Dduw, ac adfer dy etifeddiaeth pan oedd ar ddiffygio;`=9Dcrynodd y ddaear a glawiodd y nefoedd o flaen Duw, Duw Sinai, o flaen Duw, Duw Israel.b<=DO Dduw, pan aethost ti allan o flaen dy bobl, a gorymdeithio ar draws yr anialwch, Sela.;DMae Duw yn gosod yr unig mewn cartref, ac yn arwain allan garcharorion mewn llawenydd; ond y mae'r gwrthryfelwyr yn byw mewn diffeithwch.V:%DTad yr amddifaid ac amddiffynnydd y gweddwon yw Duw yn ei drigfan sanctaidd.9DCanwch i Dduw, molwch ei enw, paratowch ffordd i'r un sy'n marchogaeth trwy'r anialdir; yr ARGLWYDD yw ei enw, gorfoleddwch o'i flaen.m8SDOnd y mae'r cyfiawn yn llawenhau; y maent yn gorfoleddu gerbron Duw ac yn ymhyfrydu mewn llawenydd.t7aDFel y chwelir mwg, chw�l hwy; fel cwyr yn toddi o flaen t�n, bydded i'r drygionus ddarfod o flaen Duw. 6 D1 I'r Cyfarwyddwr: i Ddafydd. Salm. C�n.0 Bydded i Dduw godi, ac i'w elynion wasgaru, ac i'r rhai sy'n ei gas�u ffoi o'i flaen.E5CBendithiodd Duw ni; bydded holl gyrrau'r ddaear yn ei ofni.D4CRhoes y ddaear ei chnwd; Duw, ein Duw ni, a'n bendithiodd.S3CBydded i'r bobloedd dy foli, O Dduw, bydded i'r holl bobloedd dy foli di.2CBydded i'r cenhedloedd lawenhau a gorfoleddu, oherwydd yr wyt ti'n barnu pobloedd yn gywir, ac yn arwain cenhedloedd ar y ddaear. Sela.S1CBydded i'r bobloedd dy foli, O Dduw, bydded i'r holl bobloedd dy foli di.d0ACer mwyn i'w ffyrdd fod yn wybyddus ar y ddaear, a'i waredigaeth ymysg yr holl genhedloedd./ %C1 I'r Cyfarwyddwr: ag offerynnau llinynnol. Salm. C�n.0 Bydded Duw yn drugarog wrthym a'n bendithio, bydded llewyrch ei wyneb arnom, Sela.`.9BBendigedig fyddo Duw am na throdd fy ngweddi oddi wrtho, na'i ffyddlondeb oddi wrthyf.E-Bond yn wir, gwrandawodd Duw, a rhoes sylw i lef fy ngweddi.Y,+BPe bawn wedi coleddu drygioni yn fy nghalon, ni fuasai'r Arglwydd wedi gwrando;F+BGwaeddais arno �'m genau, ac yr oedd moliant ar fy nhafod.W*'BDewch i wrando, chwi oll sy'n ofni Duw, ac adroddaf yr hyn a wnaeth Duw i mi.y)kBAberthaf i ti basgedigion yn boethoffrymau, a hefyd hyrddod yn arogldarth; darparaf ychen a bychod geifr. Sela.U(#Ba wneuthum �'m gwefusau ac a lefarodd fy ngenau pan oedd yn gyfyng arnaf.D'B Dof i'th deml � phoethoffrymau, talaf i ti fy addunedau,w&gB gadewaist i ddynion farchogaeth dros ein pennau, aethom trwy d�n a dyfroedd; ond dygaist ni allan i ryddid.5%eB Dygaist ni i'r rhwyd, rhoist rwymau amdanom,J$ B Oherwydd buost yn ein profi, O Dduw, ac yn ein coethi fel arian.H# B Ef a roes le i ni ymysg y byw, ac ni adawodd i'n troed lithro.J" BBendithiwch ein Duw, O bobloedd, a seiniwch ei fawl yn glywadwy.!!BY mae ef yn llywodraethu �'i nerth am byth, a'i lygaid yn gwylio dros y cenhedloedd; na fydded i'r gwrthryfelwyr godi yn ei erbyn! Sela.Z -Btrodd y m�r yn sychdir, aethant ar droed trwy'r afon; yno y llawenychwn ynddo.b=BDewch i weld yr hyn a wnaeth Duw � y mae'n ofnadwy yn ei weithredoedd tuag at bobl �hIBy mae'r holl ddaear yn ymgrymu o'th flaen, ac yn canu mawl i ti, yn canu mawl i'th enw." Sela.r]BDywedwch wrth Dduw, "Mor ofnadwy yw dy weithredoedd! Gan faint dy nerth ymgreinia dy elynion o'th flaen;BBcanwch i ogoniant ei enw; rhowch iddo foliant gogoneddus.[ 1B1 I'r Cyfarwyddwr: C�n. Salm.0 Bloeddiwch mewn gorfoledd i Dduw, yr holl ddaear; A y mae'r dolydd wedi eu gwisgo � defaid, a'r dyffrynnoedd wedi eu gorchuddio ag u375?d. Y maent yn bloeddio ac yn gorfoleddu.[/A Y mae porfeydd yr anialdir yn diferu, a'r bryniau wedi eu gwregysu � llawenydd;_7A Yr wyt yn coroni'r flwyddyn �'th ddaioni, ac y mae dy lwybrau'n diferu gan fraster.a;A dyfrhau ei rhychau, gwastat�u ei chefnau, ei mwydo � chawodydd a bendithio'i chnwd.;oA Rwyt yn gofalu am y ddaear ac yn ei dyfrhau, gwnaethost hi'n doreithiog iawn; y mae afon Duw'n llawn o ddu373?r; darperaist iddynt u375?d. Fel hyn yr wyt yn trefnu ar ei chyfer:b=AY mae trigolion cyrion y byd yn ofni dy arwyddion; gwnei i diroedd bore a hwyr lawenhau.MAyr wyt yn tawelu rhu'r moroedd, rhu eu tonnau, a therfysg pobloedd.Z-Agosodi'r mynyddoedd yn eu lle �'th nerth, yr wyt wedi dy wregysu � chryfder;3AMewn gweithredoedd ofnadwy yr atebi ni � buddugoliaeth, O Dduw ein hiachawdwriaeth; ynot yr ymddiried holl gyrion y ddaear a phellafoedd y m�r;%AGwyn ei fyd y sawl a ddewisi ac a ddygi'n agos, iddo gael preswylio yn dy gynteddau; digoner ninnau � daioni dy du375?, dy deml sanctaidd.ucAAtat ti y daw pob un �'i gyffes o bechod: "Y mae ein troseddau'n drech na ni, ond yr wyt ti'n eu maddau."7iAac i ti, sy'n gwrando gweddi, y telir adduned._ 9A1 I'r Cyfarwyddwr: Salm. I Ddafydd. C�n.0 Mawl sy'n ddyledus i ti, O Dduw, yn Seion;o W@ Bydded i'r cyfiawn lawenhau yn yr ARGLWYDD, a llochesu ynddo, a bydded i'r holl rai uniawn orfoleddu.Y +@ Daw ofn ar bawb, a byddant yn adrodd am waith Duw, ac yn deall yr hyn a wnaeth._ 7@Bydd yn eu dymchwel oherwydd eu tafod, a bydd pawb sy'n eu gweld yn ysgwyd eu pennau.H  @Ond bydd Duw'n eu saethu �'i saeth; yn sydyn y daw eu cwymp.l Q@Y maent yn dyfeisio drygioni, ac yn cuddio'u dyfeisiadau; y mae'r galon a'r meddwl dynol yn ddwfn!s_@Y maent yn glynu wrth eu bwriad drwg, ac yn s�n am osod maglau o'r golwg, a dweud, "Pwy all ein gweld?"A}@i saethu'r dieuog o'r dirgel, i saethu'n sydyn a di-ofn.Y+@rhai sy'n hogi eu tafod fel cleddyf, ac yn anelu eu geiriau chwerw fel saethau,Y+@cuddia fi rhag cynllwyn rhai drygionus a rhag dichell gwneuthurwyr drygioni �x k@1 I'r Cyfarwyddwr: Salm. I Ddafydd.0 Clyw fy llais, O Dduw, wrth imi gwyno; achub fy mywyd rhag arswyd y gelyn,? Ond bydd y brenin yn llawenhau yn Nuw, a bydd pawb sy'n tyngu iddo ef yn gorfoleddu, oherwydd caeir safnau'r rhai celwyddog.M? fe'u tynghedir i fin y cleddyf, a byddant yn ysglyfaeth i lwynogod.`9? Ond am y rhai sy'n ceisio difetha fy mywyd, byddant hwy'n suddo i ddyfnderau'r ddaear;L?bydd fy enaid yn glynu wrthyt; a bydd dy ddeheulaw yn fy nghynnal.T!?fel y buost yn gymorth imi, ac fel yr arhosais yng nghysgod dy adenydd �W~'?Pan gofiaf di ar fy ngwely, a myfyrio amdanat yng ngwyliadwriaethau'r nos �W}'?Caf fy nigoni, fel pe ar f�r a braster, a moliannaf di � gwefusau llawen.b|=?Fel hyn y byddaf yn dy fendithio trwy fy oes, ac yn codi fy nwylo mewn gweddi yn dy enw.Z{-?Y mae dy ffyddlondeb yn well na bywyd; am hynny bydd fy ngwefusau'n dy foliannu.Lz?Fel hyn y syllais arnat yn y cysegr, a gweld dy rym a'th ogoniant.Jy ?1 Salm. I Ddafydd, pan oedd yn anialwch Jwda.0 O Dduw, ti yw fy Nuw, fe'th geisiaf di; y mae fy enaid yn sychedu amdanat, a'm cnawd yn dihoeni o'th eisiau, fel tir sych a diffaith heb ddu373?r.cx?> i ti, O Arglwydd, y perthyn ffyddlondeb; yr wyt yn talu i bob un yn �l ei weithredoedd.Rw> Unwaith y llefarodd Duw, dwywaith y clywais hyn: I Dduw y perthyn nerth,v> Peidiwch ag ymddiried mewn gormes, na gobeithio'n ofer mewn lladrad; er i gyfoeth amlhau, peidiwch � gosod eich bryd arno.u> Yn wir, nid yw gwr�ng ond anadl, nid yw bonedd ond rhith; pan roddir hwy mewn clorian, codant � y maent i gyd yn ysgafnach nag anadl.jtM>Ymddiriedwch ynddo bob amser, O bobl, tywalltwch allan eich calon iddo; Duw yw ein noddfa. Sela.as;>Ar Dduw y dibynna fy ngwaredigaeth a'm hanrhydedd; fy nghraig gadarn, fy noddfa yw Duw.Ur#>Ef yn wir yw fy nghraig a'm gwaredigaeth, fy amddiffynfa, fel na'm symudir.Oq>Yn wir, yn Nuw yr ymdawela fy enaid; oddi wrtho ef y daw fy ngobaith.*pM>Yn wir, cynlluniant i'w dynnu i lawr o'i safle, ac y maent yn ymhyfrydu mewn twyll; y maent yn bendithio �'u genau, ond ynddynt eu hunain yn melltithio. Sela.ro]>Am ba hyd yr ymosodwch ar ddyn, bob un ohonoch, a'i falurio, fel mur wedi gogwyddo a chlawdd ar syrthio?Un#>Ef yn wir yw fy nghraig a'm gwaredigaeth, fy amddiffynfa, fel na'm symudir.m >1 I'r Cyfarwyddwr: ar Jeduthun. Salm. I Ddafydd.0 Yn wir, yn Nuw yr ymdawela fy enaid; oddi wrtho ef y daw fy ngwaredigaeth.Pl=Felly y canmolaf dy enw byth, a thalu fy addunedau ddydd ar �l dydd.bk==bydded wedi ei orseddu gerbron Duw am byth; bydded cariad a gwirionedd yn gwylio drosto.Yj+=Estyn ddyddiau lawer at oes y brenin, a bydded ei flynyddoedd fel cenedlaethau;eiC=Oherwydd clywaist ti, O Dduw, fy addunedau, a gwnaethost ddymuniad y rhai sy'n ofni dy enw.Th!=Gad imi aros yn dy babell am byth, a llochesu dan gysgod dy adenydd. Sela.Ig =oherwydd buost ti'n gysgod imi, yn du373?r cadarn rhag y gelyn.qf[=o eithaf y ddaear yr wyf yn galw arnat, pan yw fy nghalon ar suddo. Arwain fi at graig sy'n uwch na mi;pe [=1 I'r Cyfarwyddwr: ar offerynnau llinynnol. I Ddafydd.0 Clyw fy nghri, O Dduw, a gwrando ar fy ngweddi;Dd< Gyda Duw fe wnawn wrhydri; ef fydd yn sathru ein gelynion.Hc < Rho inni gymorth rhag y gelyn, oherwydd ofer yw ymwared dynol.Xb)< Onid ti, O Dduw, er iti'n gwrthod, a pheidio � mynd allan gyda'n byddinoedd??ay< Pwy a'm dwg i'r ddinas gaerog? Pwy a'm harwain i Edom?g`G<Moab yw fy nysgl ymolchi, ac at Edom y taflaf fy esgid; ac yn erbyn Philistia y gorfoleddaf."{_o<a mesur dyffryn Succoth yn rhannau; eiddof fi yw Gilead a Manasse, Effraim yw fy helm, a Jwda yw fy nheyrnwialen;M^<Llefarodd Duw yn ei gysegr, "Yr wyf yn gorfoleddu wrth rannu SichemK]<Er mwyn gwaredu dy anwyliaid, achub �'th ddeheulaw, ac ateb ni.O\<Rhoist faner i'r rhai sy'n dy ofni, iddynt ffoi ati rhag y bwa. Sela.U[#<Gwnaethost i'th bobl yfed peth chwerw, a rhoist inni win a'n gwna'n simsan.hZI<Gwnaethost i'r ddaear grynu ac fe'i holltaist; trwsia ei rhwygiadau, oherwydd y mae'n gwegian.Y <1 I'r Cyfarwyddwr: ar Susan Eduth. Michtam, i hyfforddi. I Ddafydd, pan oedd yn ymladd yn erbyn Aram-naharaim ac Aram-soba, a Joab yn dychwelyd ac yn lladd deuddeng mil o Edom yn Nyffryn yr Halen.0 O Dduw, gwrthodaist ni a'n bylchu; buost yn ddicllon. Adfer ni!VX%;O fy Nerth, canaf fawl i ti, oherwydd Duw yw f'amddiffynfa, fy Nuw trugarog.W#;Ond canaf fi am dy nerth, a gorfoleddu yn y bore am dy ffyddlondeb; oherwydd buost yn amddiffynfa i mi ac yn noddfa yn nydd fy nghyfyngder.@V{;Crwydrant gan chwilio am fwyd, a grwgnach onis digonir.SU;Dychwelant gyda'r nos, yn cyfarth fel cu373?n ac yn prowla trwy'r ddinas.T; difa hwy yn dy lid, difa hwy'n llwyr, fel y bydd yn wybyddus hyd derfynau'r ddaear mai Duw sy'n llywodraethu yn Jacob. Sela.S{; Am bechod eu genau a gair eu gwefusau, dalier hwy gan eu balchder eu hunain. Am y melltithion a'r celwyddau a lefarant,tRa; Paid �'u lladd rhag i'm pobl anghofio; gwasgar hwy �'th nerth a darostwng hwy, O Arglwydd, ein tarian.`Q9; Bydd fy Nuw trugarog yn sefyll o'm plaid; O Dduw, rho imi orfoleddu dros fy ngelynion.GP; O fy Nerth, disgwyliaf wrthyt, oherwydd Duw yw f'amddiffynfa.^O5;Ond yr wyt ti, ARGLWYDD, yn chwerthin am eu pennau ac yn gwawdio'r holl genhedloedd.jNM;Wele, y mae eu genau'n glafoerio, y mae cleddyf rhwng eu gweflau. "Pwy," meddant, "sy'n clywed?"SM;Dychwelant gyda'r nos, yn cyfarth fel cu373?n ac yn prowla trwy'r ddinas.L;Ti, ARGLWYDD Dduw y lluoedd, yw Duw Israel; deffro a chosba'r holl genhedloedd; paid � thrugarhau wrth y drygionus dichellgar. Sela.]K3;heb fod drygioni ynof fi, rhedant i baratoi i'm herbyn. Cyfod, tyrd ataf ac edrych. J;Oherwydd wele, gosodant gynllwyn am fy einioes; y mae rhai cryfion yn ymosod arnaf. Heb fod trosedd na phechod ynof fi, ARGLWYDD,SI;Gwared fi oddi wrth wneuthurwyr drygioni, ac achub fi rhag rhai gwaedlyd.MH ;1 I'r Cyfarwyddwr: ar Na Ddinistria. Michtam. I Ddafydd, pan anfonodd Saul rai i wylio ei gartref er mwyn ei ladd.0 Gwared fi oddi wrth fy ngelynion, O fy Nuw; amddiffyn fi rhag fy ngwrthwynebwyr.iGK: A dywed pobl, "Yn ddi-os y mae gwobr i'r cyfiawn; oes, y mae Duw sy'n gwneud barn ar y ddaear."iFK: Bydd y cyfiawn yn llawenhau am iddo weld dialedd, ac yn golchi ei draed yng ngwaed y drygionus._E7: Cyn iddynt wybod bydd yn eu diwreiddio; yn ei ddig bydd yn eu sgubo ymaith fel chwyn.RD:byddant fel erthyl sy'n diflannu, ac fel marw-anedig na w�l olau dydd.[C/:Bydded iddynt ddiflannu fel du373?r a mynd ymaith, a chrino fel gwellt a sethrir;]B3:O Dduw, dryllia'r dannedd yn eu genau, diwreiddia gilddannedd y llewod, O ARGLWYDD.HA :a heb wrando ar sain y swynwr sy'n taenu ei hudoliaeth ryfedd.S@:Y mae eu gwenwyn fel gwenwyn sarff, fel asb fyddar sy'n cau ei chlustiau,l?Q:Y mae'r drygionus yn wrthryfelgar o'r groth, a'r rhai sy'n llefaru celwydd yn cyfeiliorni o'r bru.k>O:Na! Yr ydych �'ch calonnau'n dyfeisio drygioni, ac �'ch dwylo'n gwasgaru trais dros y ddaear.= ':1 I'r Cyfarwyddwr: ar Na Ddinistria. I Ddafydd. Michtam.0 Chwi gedyrn, a ydych mewn difri'n dedfrydu'n gyfiawn? A ydych yn barnu pobl yn deg?\<19 Ymddyrchafa'n uwch na'r nefoedd, O Dduw, a bydded dy ogoniant dros yr holl ddaear.Z;-9 oherwydd y mae dy gariad yn ymestyn hyd y nefoedd, a'th wirionedd hyd y cymylau.^:59 Rhof ddiolch i ti, O Arglwydd, ymysg y bobloedd, a chanmolaf di ymysg y cenhedloedd,S99Deffro, fy enaid, deffro di, nabl a thelyn. Fe ddeffroaf ar doriad gwawr._879Y mae fy nghalon yn gadarn, O Dduw, y mae fy nghalon yn gadarn; fe ganaf a rhoi mawl. 799Y maent wedi gosod rhwyd i'm traed, ac wedi darostwng fy mywyd; y maent wedi cloddio pwll ar fy nghyfer, ond hwy eu hunain fydd yn syrthio iddo. Sela.\619Ymddyrchafa'n uwch na'r nefoedd, O Dduw, a bydded dy ogoniant dros yr holl ddaear.59Yr wyf yn byw yng nghanol llewod, rhai sy'n traflyncu pobl, a'u dannedd yn bicellau a saethau, a'u tafod yn gleddyf miniog.49Bydd yn anfon o'r nefoedd i'm gwaredu; bydd yn cywilyddio'r rhai sy'n gwasgu arnaf; Sela. bydd Duw yn anfon ei gariad a'i wirionedd.D39Galwaf ar y Duw Goruchaf, ar y Duw sy'n gweithredu drosof.2 91 I'r Cyfarwyddwr: ar Na Ddinistria. Michtam. I Ddafydd, pan ddihangodd rhag Saul yn yr ogof.0 Bydd drugarog wrthyf, O Dduw, bydd drugarog wrthyf, oherwydd ynot ti yr wyf yn llochesu; yng nghysgod dy adenydd y mae fy lloches nes i'r stormydd fynd heibio.18 Oherwydd gwaredaist fy mywyd rhag angau, a'm camau, yn wir, rhag llithro, er mwyn imi rodio gerbron Duw yng ngoleuni'r bywyd.O08 Gwneuthum addunedau i ti, O Dduw; fe'u talaf i ti ag offrymau diolch.L/8 yn Nuw yr wyf yn ymddiried heb ofni; beth a all pobl ei wneud imi?G.8 Yn Nuw, yr un y molaf ei air, yn yr ARGLWYDD, y molaf ei air,`-98 Yna troir fy ngelynion yn eu h�l yn y dydd y galwaf arnat. Hyn a wn: fod Duw o'm tu.f,E8Yr wyt ti wedi cofnodi fy ocheneidiau, ac wedi costrelu fy nagrau � onid ydynt yn dy lyfr?l+Q8Fel y disgwyliant am fy mywyd, t�l iddynt am eu trosedd; yn dy ddig, O Dduw, darostwng bobloedd.L*8Ymgasglant at ei gilydd a llechu, ac y maent yn gwylio fy nghamre.Z)-8Trwy'r dydd y maent yn ystumio fy ngeiriau, ac y mae eu holl fwriadau i'm drygu.j(M8Yn Nuw, yr un y molaf ei air, yn Nuw yr wyf yn ymddiried heb ofni; beth a all pobl ei wneud imi?D'8Cod fi i fyny yn nydd fy ofn; yr wyf yn ymddiried ynot ti.d&A8y mae fy ngelynion yn gwasgu arnaf drwy'r dydd, a llawer yw'r rhai sy'n ymladd yn f'erbyn.]% 581 I'r Cyfarwyddwr: ar Golomen y Derw Pell. Michtam. I Ddafydd, pan ddaliodd y Philistiaid ef yn Gath.0 Bydd drugarog wrthyf, O Dduw, oherwydd y mae pobl yn gwasgu arnaf, ac ymosodwyr yn fy ngorthrymu drwy'r dydd;$7Ti, O Dduw, a'u bwria i'r pwll isaf � rhai gwaedlyd a thwyllodrus � ni ch�nt fyw hanner eu dyddiau. Ond ymddiriedaf fi ynot ti.b#=7Bwrw dy faich ar yr ARGLWYDD, ac fe'th gynnal di; ni ad i'r cyfiawn gael ei ysgwyd byth."77Yr oedd ei leferydd yn esmwythach na menyn, ond yr oedd rhyfel yn ei galon; yr oedd ei eiriau'n llyfnach nag olew, ond yr oeddent yn gleddyfau noeth.U!#7Estynnodd fy nghydymaith ei law yn erbyn ei gyfeillion, torrodd ei gyfamod.s _7Gwrendy Duw a'u darostwng � y mae ef wedi ei orseddu erioed � Sela. am na fynnant newid nac ofni Duw.`97Gwareda fy mywyd yn ddiogel o'r rhyfel yr wyf ynddo, oherwydd y mae llawer i'm herbyn.N7Hwyr a bore a chanol dydd fe gwynaf a griddfan, a chlyw ef fy llais.A}7Ond gwaeddaf fi ar Dduw, a bydd yr ARGLWYDD yn fy achub.kO7Doed marwolaeth arnynt; bydded iddynt fynd yn fyw i Sheol, am fod drygioni'n cartrefu yn eu mysg.\17buom mewn cyfeillach felys �'n gilydd wrth gerdded gyda'r dyrfa yn nhu375? Dduw.@{7 ond ti, fy nghydradd, fy nghydymaith, fy nghydnabod �|q7 Ond nid gelyn a'm gwawdiodd � gallwn oddef hynny; nid un o'm caseion a'm bychanodd � gallwn guddio rhag hwnnw;U#7 dinistr yn ei chanol; ac nid yw twyll a gorthrwm yn ymadael o'i marchnadfa.a;7 ddydd a nos y maent yn ei hamgylchu ar y muriau, ac y mae drygioni a thrybini o'i mewn,Z-7 O Dduw, cymysga a rhanna'u hiaith, oherwydd gwelais drais a chynnen yn y ddinas;A}7brysiwn i gael cysgod rhag y gwynt stormus a'r dymestl."G7Yna byddwn yn crwydro ymhell ac yn aros yn yr anialwch; Sela.^57A dywedais, "O na fyddai gennyf adenydd colomen, imi gael ehedeg ymaith a gorffwyso!F7Daeth arnaf ofn ac arswyd, ac fe'm meddiannwyd gan ddychryn.J 7Y mae fy nghalon mewn gwewyr, a daeth ofn angau ar fy ngwarthaf.7Yr wyf bron � drysu gan su373?n y gelyn, gan grochlefain y drygionus; oherwydd pentyrrant ddrygioni arnaf, ac ymosod arnaf yn eu llid.H 7Gwrando arnaf ac ateb fi; yr wyf wedi fy llethu gan fy nghwyn. 71 I'r Cyfarwyddwr: gydag offerynnau llinynnol. Masc�l. I Ddafydd.0 Gwrando, O Dduw, ar fy ngweddi; paid ag ymguddio rhag fy neisyfiad.Z -6oherwydd gwaredodd fi o bob cyfyngder, a gwneud imi orfoleddu dros fy ngelynion.T !6Aberthaf yn ewyllysgar i ti; clodforaf dy enw, O ARGLWYDD, oherwydd da yw;W '6Bydded i ddrygioni ddychwelyd ar fy ngelynion! Trwy dy wirionedd diddyma hwy.K 6Wele, Duw yw fy nghynorthwywr, fy Arglwydd yw cynhaliwr fy mywyd.  6Oherwydd cododd gwu375?r trahaus yn fy erbyn, ac y mae gwu375?r didostur yn ceisio fy mywyd; nid ydynt yn meddwl am Dduw. Sela.B6O Dduw, gwrando fy ngweddi, rho glust i eiriau fy ngenau.Y -61 I'r Cyfarwyddwr: gydag offerynnau llinynnol. Masc�l. I Ddafydd, pan ddaeth y Siffiaid at Saul a dweud, "Y mae Dafydd yn cuddio yn ein mysg."0 O Dduw, gwareda fi trwy dy enw, a thrwy dy nerth cyfiawnha fi.5O na dd�i gwaredigaeth i Israel o Seion! Pan adfer yr ARGLWYDD lwyddiant i'w bobl, fe lawenha Jacob, fe orfoledda Israel.%5Yno y byddant mewn dychryn mawr, dychryn na fu ei debyg. Y mae Duw yn gwasgaru esgyrn yr annuwiol; daw cywilydd arnynt am i Dduw eu gwrthod.xi5Oni ddarostyngir y gwneuthurwyr drygioni sy'n llyncu fy mhobl fel llyncu bwyd, ac sydd heb alw ar yr ARGLWYDD?q[5Ond y mae pawb ar gyfeiliorn, ac mor llygredig �'i gilydd; nid oes un a wna ddaioni, nac oes, dim un.s_5Edrychodd yr ARGLWYDD o'r nefoedd ar ddynolryw, i weld a oes rhywun yn gwneud yn ddoeth ac yn ceisio Duw.. W51 I'r Cyfarwyddwr: ar Mahalath. Masc�l. I Ddafydd.0 Dywed yr ynfyd yn ei galon, "Nid oes Duw." Gwn�nt weithredoedd llygredig a ffiaidd; nid oes un a wna ddaioni.uc4 Diolchaf iti hyd byth am yr hyn a wnaethost; cyhoeddaf dy enw � oherwydd da yw � ymysg dy ffyddloniaid.kO4Ond yr wyf fi fel olewydden iraidd yn nhu375? Dduw; ymddiriedaf yn ffyddlondeb Duw byth bythoedd.~{4Dyma'r un na wnaeth Dduw yn noddfa, ond a ymddiriedodd yn nigonedd ei drysorau, a cheisio noddfa yn ei gyfoeth ei hun."Q}4Bydd y cyfiawn yn gweld ac yn ofni, yn chwerthin am ei ben ac yn dweud,|4Bydd Duw'n dy dynnu i lawr am byth, bydd yn dy gipio ac yn dy dynnu o'th babell, ac yn dy ddadwreiddio o dir y byw. Sela.<{s4Yr wyt yn caru pob gair difaol ac iaith dwyllodrus.[z/4Yr wyt yn caru drygioni'n fwy na daioni, a chelwydd yn fwy na dweud y gwir. Sela.Ry4Yr wyt yn cynllwyn distryw; y mae dy dafod fel ellyn miniog, ti dwyllwr.Yx -41 I'r Cyfarwyddwr: Masc�l. I Ddafydd, pan ddaeth Doeg yr Edomiad a dweud wrth Saul fod Dafydd wedi dod i du375? Ahimelech.0 O u373?r grymus, pam yr ymffrosti yn dy ddrygioni yn erbyn y duwiol yr holl amser?wwg3Yna fe ymhyfrydi mewn aberthau cywir � poethoffrwm ac aberth llosg � yna fe aberthir bustych ar dy allor.Dv3Gwna ddaioni i Seion yn dy ras; adeilada furiau Jerwsalem._u73Aberthau Duw yw ysbryd drylliedig; calon ddrylliedig a churiedig ni ddirmygi, O Dduw.^t53Oherwydd nid wyt yn ymhyfrydu mewn aberth; pe dygwn boethoffrymau, ni fyddit fodlon.Ms3Arglwydd, agor fy ngwefusau, a bydd fy ngenau yn mynegi dy foliant.frE3Gwared fi rhag gwaed, O Dduw, Duw fy iachawdwriaeth, ac fe g�n fy nhafod am dy gyfiawnder.Lq3 Dysgaf dy ffyrdd i droseddwyr, fel y dychwelo'r pechaduriaid atat.Up#3 Dyro imi eto orfoledd dy iachawdwriaeth, a chynysgaedda fi ag ysbryd ufudd.Xo)3 Paid �'m bwrw ymaith oddi wrthyt, na chymryd dy ysbryd sanctaidd oddi arnaf.Gn3 Crea galon l�n ynof, O Dduw, rho ysbryd newydd cadarn ynof.Lm3 Cuddia dy wyneb oddi wrth fy mhechodau, a dilea fy holl euogrwydd.]l33P�r imi glywed gorfoledd a llawenydd, fel y bo i'r esgyrn a ddrylliaist lawenhau.Uk#3Pura fi ag isop fel y byddaf l�n; golch fi fel y byddaf wynnach nag eira.\j13Wele, yr wyt yn dymuno gwirionedd oddi mewn; felly dysg imi ddoethineb yn y galon.Ni3Wele, mewn drygioni y'm ganwyd, ac mewn pechod y beichiogodd fy mam.h3Yn dy erbyn di, ti yn unig, y pechais a gwneud yr hyn a ystyri'n ddrwg, fel dy fod yn gyfiawn yn dy ddedfryd, ac yn gywir yn dy farn.Og3Oherwydd gwn am fy nhroseddau, ac y mae fy mhechod yn wastad gyda mi.?fy3golch fi'n l�n o'm drygioni, a glanha fi o'm pechod.Me 31 I'r Cyfarwyddwr: Salm. I Ddafydd, pan ddaeth y proffwyd Nathan ato wedi iddo fynd at Bathseba.0 Bydd drugarog wrthyf, O Dduw, yn �l dy ffyddlondeb; yn �l dy fawr dosturi dilea fy nhroseddau;d2Y sawl sy'n cyflwyno offrymau diolch sy'n fy anrhydeddu, ac i'r sawl sy'n dilyn fy ffordd y dangosaf iachawdwriaeth Duw."Vc%2Ystyriwch hyn, chwi sy'n anghofio Duw, rhag imi eich darnio heb neb i arbed.b 2Gwnaethost y pethau hyn, b�m innau ddistaw; tybiaist dithau fy mod fel ti dy hun, ond ceryddaf di, a dwyn achos yn dy erbyn.Qa2Yr wyt yn parhau i dystio yn erbyn dy frawd, ac yn enllibio mab dy fam.J` 2Y mae dy enau'n ymollwng i ddrygioni, a'th dafod yn nyddu twyll.K_2Os gweli leidr, fe ei i'w ganlyn, a bwrw dy goel gyda godinebwyr.I^ 2Yr wyt yn cas�u disgyblaeth ac yn bwrw fy ngeiriau o'th �l.]w2Ond wrth y drygionus fe ddywed Duw, "Pa hawl sydd gennyt i adrodd fy neddfau, ac i gymryd fy nghyfamod ar dy wefusau?S\2Os gelwi arnaf yn nydd cyfyngder fe'th waredaf, a byddi'n fy anrhydeddu."O[2Rhowch i Dduw offrymau diolch, a thalwch eich addunedau i'r Goruchaf.IZ 2 A fwyt�f fi gig eich teirw, neu yfed gwaed eich bychod geifr?`Y92 Pe bawn yn newynu, ni ddywedwn wrthyt ti, oherwydd eiddof fi'r byd a'r hyn sydd ynddo. NP~~o~}}Z|||${{zzAyyUxxnx wwdwvvXuuu(ttitss,rrqq5qppVooo>>W>===<aV Bydd yr holl genhedloedd a wnaethost yn dod ac yn ymgrymu o'th flaen, O Arglwydd, ac yn anrhydeddu dy enw.b==VNid oes neb fel ti ymhlith y duwiau, O Arglwydd, ac nid oes gweithredoedd fel dy rai di.M<VYn nydd fy nghyfyngder galwaf arnat, oherwydd yr wyt ti yn fy ateb.=;uVClyw, O ARGLWYDD, fy ngweddi, a gwrando ar fy ymbil.`:9VYr wyt ti, Arglwydd, yn dda a maddeugar, ac yn llawn trugaredd i bawb sy'n galw arnat.R9VLlawenha enaid dy was, oherwydd atat ti, Arglwydd, y dyrchafaf fy enaid.c8?VTi yw fy Nuw; bydd drugarog wrthyf, O Arglwydd, oherwydd arnat ti y gwaeddaf trwy'r dydd.V7%VArbed fy mywyd, oherwydd teyrngar wyf fi; gwared dy was sy'n ymddiried ynot.i6 MV1 Gweddi. I Ddafydd.0 Tro dy glust ataf, ARGLWYDD, ac ateb fi, oherwydd tlawd ac anghenus ydwyf.Q5U Bydd cyfiawnder yn mynd o'i flaen, a heddwch yn dilyn yn �l ei droed.B4U Bydd yr ARGLWYDD yn rhoi daioni, a'n tir yn rhoi ei gnwd.\31U Bydd ffyddlondeb yn tarddu o'r ddaear, a chyfiawnder yn edrych i lawr o'r nefoedd.\21U Bydd cariad a gwirionedd yn cyfarfod, a chyfiawnder a heddwch yn cusanu ei gilydd.l1QU Yn wir, y mae ei waredigaeth yn agos at y rhai sy'n ei ofni, fel bod gogoniant yn aros yn ein tir.#0?UBydded imi glywed yr hyn a lefara'r Arglwydd DDUW, oherwydd bydd yn cyhoeddi heddwch i'w bobl ac i'w ffyddloniaid, rhag iddynt droi drachefn at ffolineb.L/UDangos i ni dy ffyddlondeb, O ARGLWYDD, a rho dy waredigaeth inni.H. UOni fyddi'n ein hadfywio eto, er mwyn i'th bobl lawenhau ynot?M-UA fyddi'n digio wrthym am byth, ac yn dal dig atom am genedlaethau?V,%UAdfer ni eto, O Dduw ein hiachawdwriaeth, a rho heibio dy ddicter tuag atom.M+UTynnaist dy holl ddigofaint yn �l, a throi oddi wrth dy lid mawr.B*UMaddeuaist gamwedd dy bobl, a dileu eu holl bechod. Sela.w) iU1 I'r Cyfarwyddwr: i feibion Cora. Salm.0 O Arglwydd, buost drugarog wrth dy dir; adferaist lwyddiant i Jacob.G(T O ARGLWYDD y Lluoedd, gwyn ei fyd y sawl sy'n ymddiried ynot.''T Oherwydd haul a tharian yw'r ARGLWYDD Dduw; rhydd ras ac anrhydedd. Nid atal yr ARGLWYDD unrhyw ddaioni oddi wrth y rhai sy'n rhodio'n gywir.&T Gwell yw diwrnod yn dy gynteddau di na mil gartref; gwell sefyll wrth y drws yn nhu375? fy Nuw na thrigo ym mhebyll drygioni.?%yT Edrych ar ein tarian, O Dduw; rho ffafr i'th eneiniog.X$)TO ARGLWYDD Dduw'r Lluoedd, clyw fy ngweddi; gwrando arnaf, O Dduw Jacob. Sela.K#T�nt o nerth i nerth, a bydd Duw y duwiau yn ymddangos yn Seion.u"cTWrth iddynt fynd trwy ddyffryn Baca fe'i c�nt yn ffynnon; bydd y glaw cynnar yn ei orchuddio � bendith.Z!-TGwyn eu byd y rhai yr wyt ti'n noddfa iddynt, a ffordd y pererinion yn eu calon.S TGwyn eu byd y rhai sy'n trigo yn dy du375?, yn canu mawl i ti'n wastadol.%CTCafodd hyd yn oed aderyn y to gartref, a'r wennol nyth iddi ei hun, lle mae'n magu ei chywion, wrth dy allorau di, O ARGLWYDD y Lluoedd, fy Mrenin a'm Duw.TYr wyf yn hiraethu, yn dyheu hyd at lewyg am gynteddau'r ARGLWYDD; y mae'r cyfan ohonof yn gweiddi'n llawen ar y Duw byw.v gT1 I'r Cyfarwyddwr: ar y Gittith. I feibion Cora. Salm.0 Mor brydferth yw dy breswylfod, O ARGLWYDD y Lluoedd.eCSBydded iddynt wybod mai ti yn unig, a'th enw'n ARGLWYDD, yw'r Goruchaf dros yr holl ddaear.^5SBydded iddynt aros mewn gwarth a chywilydd am byth, ac mewn gwaradwydd difether hwy.V%SGwna eu hwynebau'n llawn cywilydd, er mwyn iddynt geisio dy enw, O ARGLWYDD.H Sfelly yr ymlidi hwy �'th storm, a'u brawychu �'th gorwynt.@{SFel t�n yn difa coedwig, fel fflamau'n llosgi mynydd,ES O fy Nuw, gwna hwy fel hadau hedegog, fel us o flaen gwynt.MS y rhai a ddywedodd, "Meddiannwn i ni ein hunain holl borfeydd Duw."RS Gwna eu mawrion fel Oreb a Seeb a'u holl dywysogion fel Seba a Salmunna,SS ac i Midian, a ddinistriwyd wrth ffynnon Harod a mynd yn dom ar y ddaear.LS Gwna iddynt fel y gwnaethost i Sisera, ac i Jabin wrth nant Cison,OSAsyria hefyd a unodd gyda hwy, a chynnal breichiau tylwyth Lot. Sela.>wSGebal, Ammon ac Amalec, Philistia a thrigolion Tyrus;8kSpebyll Edom a'r Ismaeliaid, Moab a'r Hagariaid,NSCytunasant yn unfryd �'i gilydd, a gwneud cynghrair i'th erbyn �X)Sa dweud, "Dewch, inni eu difetha fel cenedl, fel na chofir enw Israel mwyach."g GSGwn�nt gynlluniau cyfrwys yn erbyn dy bobl, a gosod cynllwyn yn erbyn y rhai a amddiffynni,^ 5SEdrych fel y mae dy elynion yn terfysgu, a'r rhai sy'n dy gas�u yn codi eu pennau.g  IS1 C�n. Salm. I Asaff.0 O Dduw, paid � bod yn ddistaw; paid � thewi nac ymdawelu, O Dduw.T !RCyfod, O Dduw, i farnu'r ddaear, oherwydd eiddot ti yw'r holl genhedloedd.J  REto, byddwch farw fel meidrolion, a syrthio fel unrhyw dywysog."PRFe ddywedais i, 'Duwiau ydych, a meibion i'r Goruchaf bob un ohonoch.'veRNid ydynt yn gwybod nac yn deall, ond y maent yn cerdded mewn tywyllwch, a holl sylfeini'r ddaear yn ysgwyd.H RGwaredwch y gwan a'r anghenus, achubwch hwy o law'r drygionus.gGRRhowch ddedfryd o blaid y gwan a'r amddifad, gwnewch gyfiawnder �'r truenus a'r diymgeledd.W'RAm ba hyd y barnwch yn anghyfiawn, ac y dangoswch ffafr at y drygionus? Sela.e ER1 Salm. I Asaff.0 Y mae Duw yn ei le yn y cyngor dwyfol; yng nghanol y duwiau y mae'n barnu.V%QByddwn yn dy fwydo �'r u375?d gorau, ac yn dy ddigoni � m�l o'r graig.a;QByddai'r rhai sy'n cas�u'r ARGLWYDD yn ymgreinio o'i flaen, a dyna eu tynged am byth.c?QByddwn ar fyrder yn darostwng eu gelynion, ac yn troi fy llaw yn erbyn eu gwrthwynebwyr."\1Q O na fyddai fy mhobl yn gwrando arnaf, ac na fyddai Israel yn rhodio yn fy ffyrdd!W~'Q felly anfonais hwy ymaith yn eu cyndynrwydd i wneud fel yr oeddent yn dymuno.U}#Q Ond ni wrandawodd fy mhobl ar fy llais, ac nid oedd Israel yn fodlon arnaf;b|=Q Myfi yw'r ARGLWYDD dy Dduw, a'th ddygodd i fyny o'r Aifft; agor dy geg, ac fe'i llanwaf.K{Q Na fydded gennyt dduw estron, a phaid ag ymostwng i dduw dieithr.fzEQGwrando, fy mhobl, a dygaf dystiolaeth yn dy erbyn. O na fyddit yn gwrando arnaf fi, Israel!yQPan waeddaist mewn cyfyngder, gwaredais di, ac atebais di yn ddirgel yn y taranau; profais di wrth ddyfroedd Meriba. Sela.Vx%QYsgafnheais y baich ar dy ysgwydd, a rhyddhau dy ddwylo oddi wrth y basgedi.pwYQwedi ei roi'n orchymyn i Joseff pan ddaeth allan o wlad yr Aifft. Clywaf iaith nad wyf yn ei hadnabod.Jv QOherwydd y mae hyn yn ddeddf yn Israel, yn rheol gan Dduw Jacob,Tu!QCanwch utgorn ar y lleuad newydd, ar y lleuad lawn, ar ddydd ein gu373?yl.>twQRhowch g�n a chanu'r tympan, y delyn fwyn a'r nabl.zs oQ1 I'r Cyfarwyddwr: ar y Gittith. I Asaff.0 Canwch fawl i Dduw, ein nerth; bloeddiwch mewn gorfoledd i Dduw Jacob.[r/PARGLWYDD Dduw y Lluoedd, adfer ni; bydded llewyrch dy wyneb arnom, a gwareder ni.Iq PNi thrown oddi wrthyt mwyach; adfywia ni, ac fe alwn ar dy enw.^p5POnd bydded dy law ar y sawl sydd ar dy ddeheulaw, ar yr un yr wyt ti'n ei gyfnerthu.ro]PBydded i'r rhai sy'n ei llosgi � th�n ac yn ei thorri i lawr gael eu difetha gan gerydd dy wynepryd.Tn!Py planhigyn a blennaist �'th ddeheulaw, y gainc yr wyt yn ei chyfnerthu.cm?PO Dduw'r Lluoedd, tro eto, edrych i lawr o'r nefoedd a gw�l, gofala am y winwydden hon,QlP Y mae baedd y goedwig yn ei thyrchu, ac anifeiliaid gwyllt yn ei phori.bk=P Pam felly y bylchaist ei chloddiau, fel bod y rhai sy'n mynd heibio yn tynnu ei ffrwyth??jyP estynnodd ei brigau at y m�r, a'i blagur at yr afon.\i1P Yr oedd ei chysgod yn gorchuddio'r mynyddoedd, a'i changau fel y cedrwydd cryfion;GhP cliriaist y tir iddi; magodd hithau wreiddiau a llenwi'r tir.[g/PDaethost � gwinwydden o'r Aifft; gyrraist allan genhedloedd er mwyn ei phlannu;Tf!PO Dduw'r Lluoedd, adfer ni; bydded llewyrch dy wyneb arnom, a gwareder ni.Ve%PGwnaethost ni'n ddirmyg i'n cymdogion, ac y mae ein gelynion yn ein gwawdio.Td!PYr wyt wedi eu bwydo � bara dagrau, a'u diodi � mesur llawn o ddagrau.Uc#PO ARGLWYDD Dduw y Lluoedd, am ba hyd y byddi'n ddig wrth wedd�au dy bobl?Jb PAdfer ni, O Dduw; bydded llewyrch dy wyneb arnom, a gwareder ni. a PTi sydd wedi dy orseddu ar y cerwbiaid, disgleiria i Effraim, Benjamin a Manasse. Gwna i'th nerth gyffroi, a thyrd i'n gwaredu.` yP1 I'r Cyfarwyddwr: ar Lil�au. Tystiolaeth. I Asaff. Salm.0 Gwrando, O fugail Israel, sy'n arwain Joseff fel diadell.z_mO Yna, byddwn ni, dy bobl a phraidd dy borfa, yn dy foliannu am byth, ac yn adrodd dy foliant dros y cenedlaethau.s^_O Taro'n �l seithwaith i'n cymdogion, a hynny i'r byw, y gwatwar a wn�nt wrth dy ddifr�o, O Arglwydd._]7O Doed ochneidio'r carcharorion hyd atat, ac yn dy nerth mawr arbed y rhai oedd i farw.\'O Pam y caiff y cenhedloedd ddweud, "Ple mae eu Duw?" Dysger y cenhedloedd yn ein gu373?ydd beth yw dy ddialedd am waed tywalltedig dy weision.}[sO Cymorth ni, O Dduw ein hiachawdwriaeth, oherwydd anrhydedd dy enw; gwared ni, a maddau ein pechodau er mwyn dy enw.ZOPaid � dal yn ein herbyn ni ddrygioni ein hynafiaid, ond doed dy dosturi atom ar frys, oherwydd fe'n darostyngwyd yn llwyr.2Y_Oam iddynt ysu Jacob a difetha ei drigfan.sX_OTywallt dy lid ar y cenhedloedd nad ydynt yn dy adnabod, ac ar y teyrnasoedd nad ydynt yn galw ar dy enw,[W/OAm ba hyd, ARGLWYDD? A fyddi'n ddig am byth? A yw dy eiddigedd i losgi fel t�n?OVOAethom yn watwar i'n cymdogion, yn wawd a dirmyg i'r rhai o'n cwmpas.`U9OY maent wedi tywallt gwaed fel du373?r o amgylch Jerwsalem, ac nid oes neb i'w claddu.dTAORhoesant gyrff dy weision yn fwyd i adar yr awyr, a chnawd dy ffyddloniaid i'r bwystfilod.S O1 Salm. I Asaff.0 O Dduw, daeth y cenhedloedd i'th etifeddiaeth, a halogi dy deml sanctaidd, a gwneud Jerwsalem yn adfeilion.IR NHBugeiliodd hwy � chalon gywir, a'u harwain � llaw ddeheuig.hQINGo fod yn gofalu am y mamogiaid daeth ag ef i fugeilio'i bobl Jacob, ac Israel ei etifeddiaeth.HP NFDewisodd Ddafydd yn was iddo, a'i gymryd o'r corlannau defaid;XO)NECododd ei gysegr cyn uched �'r nefoedd, a'i sylfeini, fel y ddaear, am byth.AN}NDond dewisodd lwyth Jwda, a Mynydd Seion y mae'n ei garu.AM}NCGwrthododd babell Joseff, ac ni ddewisodd lwyth Effraim;IL NBTrawodd ei elynion yn eu holau, a dwyn arnynt warth tragwyddol.WK'NAYna, cododd yr Arglwydd, fel o gwsg, fel rhyfelwr yn cael ei symbylu gan win.QJN@syrthiodd eu hoffeiriaid trwy'r cleddyf, ac ni allai eu gweddwon alaru.QIN?Ysodd t�n eu gwu375?r ifainc, ac nid oedd g�n briodas i'w morynion;JH N>rhoes ei bobl i'r cleddyf, a thywallt ei lid ar ei etifeddiaeth.QGN=gadawodd i'w gadernid fynd i gaethglud, a'i ogoniant i ddwylo gelynion;NFN%N4Yna dygodd allan ei bobl fel defaid, a'u harwain fel praidd trwy'r anialwch;W='N3Trawodd holl rai cyntafanedig yr Aifft, blaenffrwyth eu nerth ym mhebyll Ham.h<IN2a rhoes ryddid i'w lidiowgrwydd. Nid arbedodd hwy rhag marwolaeth ond rhoi eu bywyd i'r haint.h;IN1Anfonodd ei lid mawr arnynt, a hefyd ddicter, cynddaredd a gofid � cwmni o negeswyr gwae �=:uN0Rhoes eu gwartheg i'r haint, a'u diadell i'r pl�u.O9N/Dinistriodd eu gwinwydd � chenllysg, a'u sycamorwydd � glawogydd.B8N.Rhoes eu cnwd i'r lindys, a ffrwyth eu llafur i'r locust.X7)N-Anfonodd bryfetach arnynt a'r rheini'n eu hysu, a llyffaint a oedd yn eu difa.G6N,Fe drodd eu hafonydd yn waed, ac ni allent yfed o'u ffrydiau.K5N+pan roes ei arwyddion yn yr Aifft a'i ryfeddodau ym meysydd Soan.J4 N*Nid oeddent yn cofio ei rym y dydd y gwaredodd hwy rhag y gelyn,G3N)Dro ar �l tro rhoesant brawf ar Dduw, a blino Sanct Israel.i2KN(Mor aml y bu iddynt wrthryfela yn ei erbyn yn yr anialwch, a pheri gofid iddo yn y diffeithwch!K1N'Cofiodd mai cnawd oeddent, gwynt sy'n mynd heibio heb ddychwelyd. 0N&Eto, bu ef yn drugarog, maddeuodd eu trosedd, ac ni ddistrywiodd hwy; dro ar �l tro ataliodd ei ddig, a chadw ei lid rhag codi.S/N%nid oedd eu calon yn glynu wrtho, ac nid oeddent yn ffyddlon i'w gyfamod.V.%N$Ond yr oeddent yn rhagrithio �'u genau, ac yn dweud celwydd �'u tafodau;]-3N#Yr oeddent yn cofio mai Duw oedd eu craig, ac mai'r Duw Goruchaf oedd eu gwaredydd.f,EN"Pan oedd yn eu taro, yr oeddent yn ei geisio; yr oeddent yn edifarhau ac yn chwilio am Dduw.T+!N!Felly gwnaeth i'w hoes ddarfod ar amrantiad, a'u blynyddoedd mewn dychryn.V*%N Er hyn, yr oeddent yn dal i bechu, ac nid oeddent yn credu yn ei ryfeddodau.p)YNcododd dig Duw yn eu herbyn, a lladdodd y rhai mwyaf graenus ohonynt, a darostwng rhai dewisol Israel.I( NOnd cyn iddynt ddiwallu eu chwant, a'r bwyd yn dal yn eu genau,Q'NBwytasant hwythau a chawsant ddigon, oherwydd rhoes iddynt eu dymuniad.W&'Nparodd iddynt ddisgyn yng nghanol eu gwersyll, o gwmpas eu pebyll ym mhobman.R%Nglawiodd arnynt gig fel llwch, ac adar hedegog fel tywod ar lan y m�r;^$5NGwnaeth i ddwyreinwynt chwythu yn y nefoedd, ac �'i nerth dygodd allan ddeheuwynt;Q#Nyr oedd pobl yn bwyta bara angylion, a rhoes iddynt fwyd mewn llawnder.J" Nglawiodd arnynt fanna i'w fwyta, a rhoi iddynt u375?d y nefoedd;P!NYna, rhoes orchymyn i'r ffurfafen uchod, ac agorodd ddrysau'r nefoedd;M Nam nad oeddent yn credu yn Nuw, nac yn ymddiried yn ei waredigaeth.ucNFelly, pan glywodd yr ARGLWYDD hyn, digiodd; cyneuwyd t�n yn erbyn Jacob, a chododd llid yn erbyn Israel,)NY mae'n wir iddo daro'r graig ac i ddu373?r bistyllio, ac i afonydd lifo, ond a yw'n medru rhoi bara hefyd, ac yn medru paratoi cig i'w bobl?"X)NBu iddynt lefaru yn erbyn Duw a dweud, "A all Duw arlwyo bwrdd yn yr anialwch?MNa rhoi prawf ar Dduw yn eu calonnau trwy ofyn bwyd yn �l eu blys.Z-NOnd yr oeddent yn dal i bechu yn ei erbyn, ac i herio'r Goruchaf yn yr anialwch,MNdygodd ffrydiau allan o graig, a pheri i ddu373?r lifo fel afonydd.V%NHolltodd greigiau yn yr anialwch, a gwneud iddynt yfed o'r dyfroedd di-baid;NNArweiniodd hwy � chwmwl y dydd, a thrwy'r nos � th�n disglair.SN rhannodd y m�r a'u dwyn trwyddo, a gwneud i'r du373?r sefyll fel argae.a;N Gwnaeth bethau rhyfeddol yng ngu373?ydd eu hynafiaid yng ngwlad yr Aifft, yn nhir Soan;QN am iddynt anghofio ei weithredoedd a'r rhyfeddodau a ddangosodd iddynt.RN am iddynt beidio � chadw cyfamod Duw, a gwrthod rhodio yn ei gyfraith;_7N Bu i feibion Effraim, gwu375?r arfog a saethwyr bwa, droi yn eu holau yn nydd brwydr,#?Nrhag iddynt fod fel eu tadau yn genhedlaeth gyndyn a gwrthryfelgar, yn genhedlaeth �'i chalon heb fod yn gadarn a'i hysbryd heb fod yn ffyddlon i Dduw.nUNer mwyn iddynt roi eu ffydd yn Nuw, a pheidio ag anghofio gweithredoedd Duw, ond cadw ei orchmynion;iKNer mwyn i'r to sy'n codi wybod, ac i'r plant sydd heb eu geni eto ddod ac adrodd wrth eu plant;xiNFe roes ddyletswydd ar Jacob, a gosod cyfraith yn Israel, a rhoi gorchymyn i'n hynafiaid, i'w dysgu i'w plant;*MNNi chuddiwn hwy oddi wrth eu disgynyddion, ond adroddwn wrth y genhedlaeth sy'n dod weithredoedd gogoneddus yr ARGLWYDD, a'i rym, a'r pethau rhyfeddol a wnaeth.L Npethau a glywsom ac a wyddom, ac a adroddodd ein hynafiaid wrthym.P NAgoraf fy ngenau mewn dihareb, a llefaraf ddamhegion o'r dyddiau gynt,o  YN1 Masc�l. I Asaff.0 Gwrandewch fy nysgeidiaeth, fy mhobl, gogwyddwch eich clust at eiriau fy ngenau.A }MArweiniaist dy bobl fel praidd, trwy law Moses ac Aaron.f EMAeth dy ffordd drwy'r m�r, a'th lwybr trwy ddyfroedd nerthol; ond ni welwyd �l dy gamau.hIMYr oedd su373?n dy daranau yn y corwynt, goleuodd dy fellt y byd; ysgydwodd y ddaear a chrynu.mSMTywalltodd y cymylau ddu373?r, ac yr oedd y ffurfafen yn taranu; fflachiodd dy saethau ar bob llaw.nUMGwelodd y dyfroedd di, O Dduw, gwelodd y dyfroedd di ac arswydo; yn wir, yr oedd y dyfnder yn crynu.NM�'th fraich gwaredaist dy bobl, disgynyddion Jacob a Joseff. Sela.Y+MTi yw'r Duw sy'n gwneud pethau rhyfeddol; dangosaist dy rym ymhlith y bobloedd.KM O Dduw, sanctaidd yw dy ffordd; pa dduw sydd fawr fel ein Duw ni?DM Meddyliaf am dy holl waith, a myfyriaf am dy weithredoedd.PM Galwaf i gof weithredoedd yr ARGLWYDD, a chofio am dy ryfeddodau gynt.OM Yna dywedais, "Hyn yw fy ngofid: A yw deheulaw'r Goruchaf wedi pallu?W'M A yw Duw wedi anghofio trugarhau? A yw yn ei lid wedi cloi ei dosturi?" Sela.^~5MA yw ei ffyddlondeb wedi darfod yn llwyr, a'i addewid wedi ei hatal am genedlaethau?J} MA wrthyd yr Arglwydd am byth, a pheidio � gwneud ffafr mwyach?F|Mmeddyliaf ynof fy hun yn y nos, myfyriaf, a'm holi fy hunan,E{MAf yn �l i'r dyddiau gynt a chofio am y blynyddoedd a fu;LzMCedwaist fy llygaid rhag cau; fe'm syfrdanwyd, ac ni allaf siarad.Xy)MPan feddyliaf am Dduw, yr wyf yn cwyno; pan fyfyriaf, fe balla f'ysbryd. Sela.zxmMYn nydd fy nghyfyngder ceisiais yr Arglwydd, ac yn y nos estyn fy nwylo'n ddiflino; nid oedd cysuro ar fy enaid.uw eM1 I'r Cyfarwyddwr: ar Jeduthun. I Asaff. Salm.0 Gwaeddais yn uchel ar Dduw, yn uchel ar Dduw, a chlywodd fi.QvL Y mae'n dryllio ysbryd tywysogion, ac yn arswyd i frenhinoedd y ddaear.}usL Gwnewch eich addunedau i'r ARGLWYDD eich Duw, a'u talu; bydded i bawb o'i amgylch ddod � rhoddion i'r un ofnadwy.Yt+L Bydd Edom, er ei ddig, yn dy foliannu, a gweddill Hamath yn cadw gu373?yl i ti.MsL pan gododd Duw i farnu, ac i waredu holl drueiniaid y ddaear. Sela.MrLYr wyt wedi cyhoeddi dedfryd o'r nefoedd; ofnodd y ddaear a distewiGqLOfnadwy wyt ti. Pwy a all sefyll o'th flaen pan fyddi'n ddig?Ip LGan dy gerydd di, O Dduw Jacob, syfrdanwyd y marchog a'r march.goGLYsbeiliwyd y rhai cryf o galon, y maent wedi suddo i gwsg, a phallodd nerth yr holl ryfelwyr.?nyLOfnadwy wyt ti, a chryfach na'r mynyddoedd tragwyddol.Ym+LYno fe faluriodd y saethau tanllyd, y darian, y cleddyf a'r arfau rhyfel. Sela.GlLy mae ei babell wedi ei gosod yn Salem, a'i gartref yn Seion.k L1 I'r Cyfarwyddwr: ar offerynnau llinynnol. Salm. I Asaff. C�n.0 Y mae Duw'n adnabyddus yn Jwda, a'i enw'n fawr yn Israel;aj;K am ei fod yn torri ymaith holl gyrn y drygionus, a chyrn y cyfiawn yn cael eu dyrchafu.>iwK Ond clodforaf fi am byth, a chanaf fawl i Dduw Jacob,,hQKOherwydd y mae cwpan yn llaw'r ARGLWYDD, a'r gwin yn ewynnu ac wedi ei gymysgu; fe dywallt ddiod ohono, a bydd holl rai drygionus y ddaear yn ei yfed i'r gwaelod.LgKond Duw fydd yn barnu � yn darostwng y naill ac yn codi'r llall.Jf KNid o'r dwyrain na'r gorllewin nac o'r anialwch y bydd dyrchafu,Ue#Kpeidiwch � chodi'ch corn yn uchel na siarad yn haerllug wrth eich Craig."rd]KDywedaf wrth yr ymffrostgar, "Peidiwch ag ymffrostio", ac wrth y drygionus, "Peidiwch � chodi'ch corn;^c5KPan fo'r ddaear yn gwegian, a'i holl drigolion, myfi sy'n cynnal ei cholofnau. Sela.BbKManteisiaf ar yr amser penodedig, ac yna barnaf yn gywir.a 5K1 I'r Cyfarwyddwr: ar Na Ddinistria. Salm. I Asaff. C�n.0 Diolchwn i ti, O Dduw, diolchwn i ti; y mae dy enw yn agos wrth adrodd am dy ryfeddodau.X`)JPaid ag anghofio crechwen dy elynion, a chrochlefain cynyddol dy wrthwynebwyr.[_/JCyfod, O Dduw, i ddadlau dy achos; cofia fel y mae'r ynfyd yn dy wawdio'n wastad.r^]JPaid � gadael i'r gorthrymedig droi ymaith yn ddryslyd; bydded i'r tlawd a'r anghenus glodfori dy enw.c]?JRho sylw i'th gyfamod, oherwydd y mae cuddfannau'r ddaear yn llawn ac yn gartref i drais.\\1JPaid � rhoi dy golomen i'r bwystfilod, nac anghofio bywyd dy drueiniaid am byth.\[1JCofia, O ARGLWYDD, fel y mae'r gelyn yn gwawdio, a phobl ynfyd yn difr�o dy enw.FZJTi a osododd holl derfynau daear, ti a drefnodd haf a gaeaf.?YyJEiddot ti yw dydd a nos, ti a sefydlodd oleuni a haul.IX JTi a agorodd ffynhonnau ac afonydd, a sychu'r dyfroedd di-baid.PWJTi a ddrylliodd bennau Lefiathan, a'i roi'n fwyd i fwystfilod y m�r.XV)J Ti, �'th nerth, a rannodd y m�r, torraist bennau'r dreigiau yn y dyfroedd.VU%J Ond ti, O Dduw, yw fy mrenin erioed, yn gweithio iachawdwriaeth ar y ddaear.LTJ Pam yr wyt yn atal dy law, ac yn cuddio dy ddeheulaw yn dy fynwes?_S7J Am ba hyd, O Dduw, y gwawdia'r gwrthwynebwr? A yw'r gelyn i ddifr�o dy enw am byth?kROJ Ni welwn arwyddion i ni, nid oes proffwyd mwyach; ac nid oes yn ein plith un a u373?yr am ba hyd.eQCJDywedasant ynddynt eu hunain, "Difodwn hwy i gyd"; llosgasant holl gysegrau Duw trwy'r tir.JP JRhoesant dy gysegr ar d�n, a halogi'n llwyr breswylfod dy enw.POJRhwygasant yr holl waith cerfiedig a'i falu � bwyeill a morthwylion.VN%JY maent wedi malurio, fel coedwigwyr yn chwifio'u bwyeill mewn llwyn o goed.dMAJRhuodd dy elynion yng nghanol dy gysegr, a gosod eu harwyddion eu hunain yn arwyddion yno.[L/JCyfeiria dy draed at yr adfeilion bythol; dinistriodd y gelyn bopeth yn y cysegr.KwJCofia dy gynulleidfa a brynaist gynt, y llwyth a waredaist yn etifeddiaeth iti, a Mynydd Seion lle'r oeddit yn trigo.zJ oJ1 Masc�l. I Asaff.0 Pam, Dduw, y bwriaist ni ymaith am byth? Pam y myga dy ddigofaint yn erbyn defaid dy borfa?IIOnd da i mi yw bod yn agos at Dduw; yr wyf wedi gwneud yr Arglwydd DDUW yn gysgod i mi, er mwyn imi fynegi dy ryfeddodau.mHSIYn wir, fe ddifethir y rhai sy'n bell oddi wrthyt, a byddi'n dinistrio'r rhai sy'n anffyddlon i ti.bG=IEr i'm calon a'm cnawd ballu, eto y mae Duw yn gryfder i'm calon ac yn rhan imi am byth.YF+IPwy sydd gennyf yn y nefoedd ond ti? Ac nid wyf yn dymuno ond tydi ar y ddaear.OEIYr wyt yn fy arwain �'th gyngor, ac yna'n fy nerbyn mewn gogoniant.NDIEr hynny, yr wyf gyda thi bob amser; yr wyt yn cydio yn fy neheulaw.LCIyr oeddwn yn ddwl a diddeall, ac yn ymddwyn fel anifail tuag atat.FBIPan oedd fy nghalon yn chwerw a'm coluddion wedi eu trywanu,eACIFel breuddwyd ar �l ymysgwyd, y maent wedi mynd; wrth ddeffro fe'u diystyrir fel hunllef.R@IFe �nt i ddinistr ar amrantiad, fe'u cipir yn llwyr gan ddychrynfeydd.a?;IYn sicr, yr wyt yn eu gosod ar fannau llithrig, ac yn gwneud iddynt syrthio i ddistryw.<>sInes imi fynd i gysegr Duw; yno y gwelais eu diwedd.@={IOnd pan geisiais ddeall hyn, yr oedd yn rhy anodd i mi,`<9IPe buaswn wedi dweud, "Fel hyn y siaradaf", buaswn wedi bradychu cenhedlaeth dy blant.J; Iar hyd y dydd yr wyf wedi fy mhoenydio, ac fe'm cosbir bob bore.]:3I Yn gwbl ofer y cedwais fy nghalon yn l�n, a golchi fy nwylo am fy mod yn ddieuog;^95I Edrych, dyma hwy y rhai drygionus � bob amser mewn esmwythyd ac yn casglu cyfoeth.N8I Dywedant, "Sut y mae Duw'n gwybod? A oes gwybodaeth gan y Goruchaf?"Q7I Am hynny, y mae'r bobl yn troi atynt, ac ni ch�nt unrhyw fai ynddynt.V6%I Gosodant eu genau yn erbyn y nefoedd, ac y mae eu tafod yn tramwyo'r ddaear.[5/IY maent yn gwawdio ac yn siarad yn ddichellgar, yn s�n yn ffroenuchel am ormes.V4%IY mae eu llygaid yn disgleirio o fraster, a'u calonnau'n gorlifo o ffolineb.V3%IAm hynny, y mae balchder yn gadwyn am eu gyddfau, a thrais yn wisg amdanynt.d2AINid ydynt hwy mewn helynt fel pobl eraill, ac nid ydynt hwy'n cael eu poenydio fel eraill.R1IOherwydd nid oes ganddynt hwy ofidiau; y mae eu cyrff yn iach a graenus.[0/Iam fy mod yn cenfigennu wrth y trahaus ac yn eiddigeddus o lwyddiant y drygionus.N/IYr oedd fy nhraed bron � baglu, a bu ond y dim i'm gwadnau lithro,\. 3I1 Salm. I Asaff.0 Yn sicr, da yw Duw i'r uniawn, a'r Arglwydd i'r rhai pur o galon.,-SHDiwedd gwedd�au Dafydd fab Jesse.r,]HBendigedig fyddo'i enw gogoneddus hyd byth, a bydded yr holl ddaear yn llawn o'i ogoniant. Amen ac Amen.V+%HBendigedig fyddo'r ARGLWYDD, Duw Israel; ef yn unig sy'n gwneud rhyfeddodau. *HBydded ei enw'n aros hyd byth, ac yn para cyhyd �'r haul; a'r holl genhedloedd yn cael bendith ynddo ac yn ei alw'n fendigedig.)%HBydded digonedd o u375?d yn y wlad, yn tyfu hyd at bennau'r mynyddoedd; a bydded ei gnwd yn cynyddu fel Lebanon, a'i rawn fel gwellt y maes.(wHHir oes fo iddo, a rhodder iddo aur o Sheba; aed gweddi i fyny ar ei ran yn wastad, a chaffed ei fendithio bob amser.b'=HY mae'n achub eu bywyd rhag trais a gorthrwm, ac y mae eu gwaed yn werthfawr yn ei olwg.S&H Y mae'n tosturio wrth y gwan a'r anghenus, ac yn gwaredu bywyd y tlodion.Y%+H Oherwydd y mae'n gwaredu'r anghenus pan lefa, a'r tlawd pan yw heb gynorthwywr.`$9H Bydded i'r holl frenhinoedd ymostwng o'i flaen, ac i'r holl genhedloedd ei wasanaethu.~#uH Bydded i frenhinoedd Tarsis a'r ynysoedd ddod ag anrhegion iddo, ac i frenhinoedd Sheba a Seba gyflwyno eu teyrnged.O"H Bydded i'w wrthwynebwyr blygu o'i flaen, ac i'w elynion lyfu'r llwch.Z!-HBydded iddo lywodraethu o f�r i f�r, ac o'r Ewffrates hyd derfynau'r ddaear.Y +HBydded cyfiawnder yn llwyddo yn ei ddyddiau, a heddwch yn ffynnu tra bo lleuad.QHBydded fel glaw yn disgyn ar gnwd, ac fel cawodydd yn dyfrhau'r ddaear.Y+HBydded iddo fyw tra bo haul a chyhyd �'r lleuad, o genhedlaeth i genhedlaeth.hIHBydded iddo amddiffyn achos tlodion y bobl, a gwaredu'r rhai anghenus, a dryllio'r gorthrymwr.NHDoed y mynyddoedd � heddwch i'r bobl, a'r bryniau � chyfiawnder.KHBydded iddo farnu dy bobl yn gyfiawn, a'th rai anghenus yn gywir.^ 7H1 I Solomon.0 O Dduw, rho dy farnedigaeth i'r brenin, a'th gyfiawnder i fab y brenin.}GBydd fy nhafod beunydd yn s�n am dy gyfiawnder; oherwydd daeth cywilydd a gwaradwydd ar y rhai a fu'n ceisio fy nrygu.hIGBydd fy ngwefusau'n gweiddi'n llawen � oherwydd canaf i ti � a hefyd yr enaid a waredaist.~uGByddaf finnau'n dy foliannu �'r nabl am dy ffyddlondeb, O fy Nuw; byddaf yn canu i ti �'r delyn, O Sanct Israel.BGByddi'n ychwanegu at fy anrhydedd, ac yn troi i'm cysuro.GTi, a wnaeth imi weld cyfyngderau mawr a chwerw, fydd yn fy adfywio drachefn; ac o ddyfnderau'r ddaear fe'm dygi i fyny unwaith eto. GY mae dy gryfder a'th gyfiawnder, O Dduw, yn cyrraedd i'r uchelder, oherwydd iti wneud pethau mawr. O Dduw, pwy sydd fel tydi?}sGa hyd yn oed pan wyf yn hen a phenwyn, O Dduw, paid �'m gadael, nes imi fynegi dy rym i'r cenedlaethau sy'n codi.X)GO Dduw, dysgaist fi o'm hieuenctid, ac yr wyf yn dal i gyhoeddi dy ryfeddodau;eCGDechreuaf gyda'r gweithredoedd grymus, O Arglwydd DDUW; soniaf am dy gyfiawnder di yn unig.pYGBydd fy ngenau'n mynegi dy gyfiawnder a'th weithredoedd achubol trwy'r amser, oherwydd ni wn eu nifer.KGOnd byddaf fi'n disgwyl yn wastad, ac yn dy foli'n fwy ac yn fwy.pYG Doed cywilydd a gwarth ar fy ngwrthwynebwyr, a gwaradwydd yn orchudd dros y rhai sy'n ceisio fy nrygu.Q G O Dduw, paid � phellhau oddi wrthyf; O fy Nuw, brysia i'm cynorthwyo.g GG ac yn dweud, "Y mae Duw wedi ei adael; ewch ar ei �l a'i ddal, oherwydd nid oes gwaredydd."t aG Oherwydd y mae fy ngelynion yn siarad amdanaf, a'r rhai sy'n gwylio am fy einioes yn trafod gyda'i gilydd,` 9G Paid �'m bwrw ymaith yn amser henaint; paid �'m gadael pan fydd fy nerth yn pallu.J  GY mae fy ngenau'n llawn o'th foliant ac o'th ogoniant bob amser. S\~~~@}}}.||B{{}{zz:yybyxxIwww;vv~v%uu8ttt\tssssrrqr)qqq=pppRpooWnnnQmmmXlllIkkk6jjjBiiihhhOOO4NNMMMMLLLLKKfJJJ7IIoIHHaHGGAFF@EE8DD}D,CCxCBB.AA@@x??w>>>D===@<0/m])wjimi gael gweld llwyddiant y rhai a ddewisi, a llawenhau yn llawenydd dy genedl, a gorfoleddu gyda'th etifeddiaeth di.^(5jCofia fi, ARGLWYDD, pan wnei ffafr �'th bobl; ymw�l � mi, pan fyddi'n gwaredu,O'jGwyn eu byd y rhai sy'n cadw barn, ac yn gwneud cyfiawnder bob amser.Z&-jPwy all draethu gweithredoedd nerthol yr ARGLWYDD, neu gyhoeddi ei holl foliant?a% =jMolwch yr ARGLWYDD. Diolchwch i'r ARGLWYDD, oherwydd da yw, ac y mae ei gariad hyd byth.[$/i-er mwyn iddynt gadw ei ddeddfau, ac ufuddhau i'w gyfreithiau. Molwch yr ARGLWYDD._#7i,Rhoes iddynt diroedd y cenhedloedd, a chymerasant feddiant o ffrwyth llafur pobloedd,O"i+Dygodd ei bobl allan mewn llawenydd, ei rai etholedig mewn gorfoledd.J! i*Oherwydd yr oedd yn cofio ei addewid sanctaidd i Abraham ei was._ 7i)Holltodd graig nes bod du373?r yn pistyllio, ac yn llifo fel afon trwy'r diffeithwch.Z-i(Pan fu iddynt ofyn, anfonodd soflieir iddynt, a digonodd hwy � bara'r nefoedd.Li'Lledaenodd gwmwl i'w gorchuddio, a th�n i oleuo iddynt yn y nos.V%i&Llawenhaodd yr Eifftiaid pan aethant allan, oherwydd bod arnynt eu hofn hwy.\1i%Yna dygodd hwy allan gydag arian ac aur, ac nid oedd un yn baglu ymysg y llwythau.Li$A thrawodd bob cyntafanedig yn y wlad, blaenffrwyth eu holl nerth.V%i#nes iddynt fwyta'r holl laswellt trwy'r wlad, a difa holl gynnyrch y ddaear.?yi"Pan lefarodd ef, daeth locustiaid a lindys heb rifedi,J i!Trawodd y gwinwydd a'r ffigyswydd, a malurio'r coed trwy'r wlad.Oi Rhoes iddynt genllysg yn lle glaw, a mellt yn fflachio trwy eu gwlad.GiPan lefarodd ef, daeth haid o bryfed a llau trwy'r holl wlad.OiLlanwyd eu tir � llyffaint, hyd yn oed ystafelloedd eu brenhinoedd.9miTrodd eu dyfroedd yn waed, a lladdodd eu pysgod.b=iAnfonodd dywyllwch, ac aeth yn dywyll, eto yr oeddent yn gwrthryfela yn erbyn ei eiriau.Kia thrwy eu geiriau hwy gwnaeth arwyddion a gwyrthiau yn nhir Ham.LiYna anfonodd ei was Moses, ac Aaron, yr un yr oedd wedi ei ddewis,\1iTrodd yntau eu calon i gas�u ei bobl, ac i ymddwyn yn ddichellgar at ei weision.`9iA gwnaeth yr Arglwydd ei bobl yn ffrwythlon iawn, ac aethant yn gryfach na'u gelynion.J iYna daeth Israel hefyd i'r Aifft, a Jacob i grwydro yn nhir Ham.^ 5ii hyfforddi ei dywysogion yn �l ei ddymuniad, ac i ddysgu doethineb i'w henuriaid.R igwnaeth ef yn feistr ar ei du375?, ac yn llywodraethwr ar ei holl eiddo,V %iAnfonodd y brenin i'w ryddhau � brenin y cenhedloedd yn ei wneud yn rhydd;X )ines i'r hyn a ddywedodd ef ddod yn wir, ac i air yr ARGLWYDD ei brofi'n gywir.H  iDoluriwyd ei draed yn y cyffion, a rhoesant haearn am ei wddf,Qiyr oedd wedi anfon gu373?r o'u blaenau, Joseff, a werthwyd yn gaethwas.QiPan alwodd am newyn dros y wlad, a thorri ymaith eu cynhaliaeth o fara,[/ia dweud, "Peidiwch � chyffwrdd �'m heneiniog, na gwneud niwed i'm proffwydi."Nini adawodd i neb eu darostwng, ond ceryddodd frenhinoedd o'u hachos,Gi yn crwydro o genedl i genedl, ac o un deyrnas at bobl eraill,Ni Pan oeddent yn fychan o rif, yn ychydig, ac yn grwydriaid yn y wlad,Ni a dweud, "I chwi y rhoddaf wlad Canaan yn gyfran eich etifeddiaeth."Pi yr hyn a osododd yn ddeddf i Jacob, ac yn gyfamod tragwyddol i Israel,>wi sef y cyfamod a wnaeth ag Abraham, a'i lw i Isaac �V%iY mae'n cofio ei gyfamod dros byth, gair ei orchymyn hyd fil o genedlaethau,S~iEf yw'r ARGLWYDD ein Duw, ac y mae ei farnedigaethau dros yr holl ddaear.O}ichwi ddisgynyddion Abraham, ei was, disgynyddion Jacob, ei etholedig.V|%iCofiwch y rhyfeddodau a wnaeth, ei wyrthiau a'r barnedigaethau a gyhoeddodd,F{iCeisiwch yr ARGLWYDD a'i nerth, ceisiwch ei wyneb bob amser.[z/iGorfoleddwch yn ei enw sanctaidd; llawenhaed calon y rhai sy'n ceisio'r ARGLWYDD.EyiCanwch iddo, moliannwch ef, dywedwch am ei holl ryfeddodau.fx GiDiolchwch i'r ARGLWYDD. Galwch ar ei enw, gwnewch yn hysbys ei weithredoedd ymysg y bobloedd.wh#Bydded i'r pechaduriaid ddarfod o'r tir, ac na fydded y drygionus mwyach. Fy enaid, bendithia'r ARGLWYDD. Molwch yr ARGLWYDD.Uv#h"Bydded fy myfyrdod yn gymeradwy ganddo; yr wyf yn llawenhau yn yr ARGLWYDD.Luh!Canaf i'r ARGLWYDD tra byddaf byw, rhof foliant i Dduw tra byddaf.jtMh Pan yw'n edrych ar y ddaear, y mae'n crynu; pan yw'n cyffwrdd �'r mynyddoedd, y maent yn mygu.\s1hBydded gogoniant yr ARGLWYDD dros byth, a bydded iddo lawenhau yn ei weithredoedd.Ur#hPan anfoni dy anadl, c�nt eu creu, ac yr wyt yn adnewyddu wyneb y ddaear.kqOhOnd pan guddi dy wyneb, fe'u drysir; pan gymeri eu hanadl, fe ddarfyddant, a dychwelyd i'r llwch.epChPan roddi iddynt, y maent yn ei gasglu ynghyd; pan agori dy law, c�nt eu diwallu'n llwyr.To!hY mae'r cyfan ohonynt yn dibynnu arnat ti i roi iddynt eu bwyd yn ei bryd.RnhArno y mae'r llongau yn tramwyo, a Lefiathan, a greaist i chwarae ynddo.[m/hDyma'r m�r mawr a llydan, gydag ymlusgiaid dirifedi a chreaduriaid bach a mawr.l}hMor niferus yw dy weithredoedd, O ARGLWYDD! Gwnaethost y cyfan mewn doethineb; y mae'r ddaear yn llawn o'th greaduriaid.EkhA daw pobl allan i weithio, ac at eu llafur hyd yr hwyrnos.Vj%hOnd pan gyfyd yr haul, y maent yn mynd ymaith, ac yn gorffwyso yn eu ffeuau.Yi+hgyda'r llewod ifanc yn rhuo am ysglyfaeth, ac yn ceisio eu bwyd oddi wrth Dduw.Zh-hTrefnaist dywyllwch, fel bod nos, a holl anifeiliaid y goedwig yn ymlusgo allan,Xg)hYr wyt yn gwneud i'r lleuad nodi'r tymhorau, ac i'r haul wybod pryd i fachlud.^f5hY mae'r mynyddoedd uchel ar gyfer geifr, ac y mae'r clogwyni yn lloches i'r brochod.He hlle mae'r adar yn nythu, a'r ciconia yn cartrefu yn eu brigau.BdhDigonir y coedydd cryfion, y cedrwydd Lebanon a blannwyd,cc?ha gwin i lonni calonnau pobl, olew i ddisgleirio'u hwynebau, a bara i gynnal eu calonnau.xbihYr wyt yn gwneud i'r gwellt dyfu i'r gwartheg, a phlanhigion at wasanaeth pobl, i ddwyn allan fwyd o'r ddaear,[a/h Yr wyt yn dyfrhau'r mynyddoedd o'th balas; digonir y ddaear trwy dy ddarpariaeth.U`#h y mae adar y nefoedd yn nythu yn eu hymyl, ac yn trydar ymysg y canghennau.W_'h rh�nt ddiod i holl fwystfilod y maes, a chaiff asynnod gwyllt eu disychedu;e^Ch Yr wyt yn gwneud i ffynhonnau darddu mewn hafnau, yn gwneud iddynt lifo rhwng y mynyddoedd;b]=h rhoist iddynt derfyn nad ydynt i'w groesi, rhag iddynt ddychwelyd a gorchuddio'r ddaear.Z\-ha chodi dros fynyddoedd a disgyn i'r dyffrynnoedd, i'r lle a bennaist ti iddynt;N[hGan dy gerydd di fe ffoesant, gan su373?n dy daranau ciliasant draw,nZUhgwnaethost i'r dyfnder ei gorchuddio fel dilledyn, ac y mae dyfroedd yn sefyll goruwch y mynyddoedd.PYhGosodaist y ddaear ar ei sylfeini, fel na fydd yn symud byth bythoedd;JX hyn gwneud y gwyntoedd yn negeswyr, a'r fflamau t�n yn weision.tWahyn gosod tulathau dy balas ar y dyfroedd, yn cymryd y cymylau'n gerbyd, yn marchogaeth ar adenydd y gwynt,WV'ha'th orchuddio � goleuni fel mantell. Yr wyt yn taenu'r nefoedd fel pabell,}U uhFy enaid, bendithia'r ARGLWYDD. O ARGLWYDD fy Nuw, mawr iawn wyt ti; yr wyt wedi dy wisgo ag ysblander ac anrhydedd,yTkgBendithiwch yr ARGLWYDD, ei holl weithredoedd, ym mhob man o dan ei lywodraeth. Fy enaid, bendithia'r ARGLWYDD.US#gBendithiwch yr ARGLWYDD, ei holl luoedd, ei weision sy'n gwneud ei ewyllys.lRQgBendithiwch yr ARGLWYDD, ei angylion, y rhai cedyrn sy'n gwneud ei air, ac yn ufuddhau i'w eiriau.fQEgGosododd yr ARGLWYDD ei orsedd yn y nefoedd, ac y mae ei frenhiniaeth ef yn rheoli pob peth.NPgi'r rhai sy'n cadw ei gyfamod, yn cofio'i orchmynion ac yn ufuddhau.OgOnd y mae ffyddlondeb yr ARGLWYDD o dragwyddoldeb hyd dragwyddoldeb ar y rhai sy'n ei ofni, a'i gyfiawnder i blant eu plant,SNgpan �'r gwynt drosto fe ddiflanna, ac nid yw ei le'n ei adnabod mwyach.TM!gY mae dyddiau dyn fel glaswelltyn; y mae'n blodeuo fel blodeuyn y maes �KLgOherwydd y mae ef yn gwybod ein deunydd, yn cofio mai llwch ydym.hKIg Fel y mae tad yn tosturio wrth ei blant, felly y tosturia'r ARGLWYDD wrth y rhai sy'n ei ofni.[J/g cyn belled ag y mae'r dwyrain o'r gorllewin y pellhaodd ein pechodau oddi wrthym.eICg Oherwydd fel y mae'r nefoedd uwchben y ddaear, y mae ei gariad ef dros y rhai sy'n ei ofni;ZH-g Ni wnaeth � ni yn �l ein pechodau, ac ni thalodd i ni yn �l ein camweddau.LGg Nid yw'n ceryddu'n ddiddiwedd, nac yn meithrin ei ddicter am byth.NFgTrugarog a graslon yw'r ARGLWYDD, araf i ddigio a llawn ffyddlondeb.EEgDysgodd ei ffyrdd i Moses, a'i weithredoedd i blant Israel.UD#gY mae'r ARGLWYDD yn gweithredu cyfiawnder a barn i'r holl rai gorthrymedig._C7gef sy'n fy nigoni � daioni dros fy holl ddyddiau i adnewyddu fy ieuenctid fel eryr.XB)gef sy'n gwaredu fy mywyd o'r pwll, ac yn fy nghoroni � chariad a thrugaredd;IA gef sy'n maddau fy holl gamweddau, yn iach�u fy holl afiechyd;M@gFy enaid, bendithia'r ARGLWYDD, a phaid ag anghofio'i holl ddoniau:\? 3g1 I Ddafydd.0 Fy enaid, bendithia'r ARGLWYDD, a'r cyfan sydd ynof ei enw sanctaidd.W>'fBydd plant dy weision yn byw'n ddiogel, a'u disgynyddion yn sicr o'th flaen.";=qfond yr wyt ti yr un, a'th flynyddoedd heb ddiwedd.<!fY maent hwy yn darfod, ond yr wyt ti yn aros; y maent i gyd yn treulio fel dilledyn. Yr wyt yn eu newid fel gwisg, ac y maent yn diflannu;N;fGynt fe osodaist sylfeini'r ddaear, a gwaith dy ddwylo yw'r nefoedd.:fDywedaf, "O fy Nuw, paid �'m cymryd yng nghanol fy nyddiau, oherwydd y mae dy flynyddoedd di dros yr holl genedlaethau.I9 fY mae wedi sigo fy nerth ar y daith, ac wedi byrhau fy nyddiau.Q8fpan fo pobloedd a theyrnasoedd yn ymgynnull ynghyd i addoli'r ARGLWYDD.M7ffel bod cyhoeddi enw'r ARGLWYDD yn Seion, a'i foliant yn Jerwsalem,J6 fi wrando ocheneidiau carcharorion a rhyddhau'r rhai oedd i farw,i5Kfddarfod iddo edrych i lawr o'i uchelder sanctaidd, i'r ARGLWYDD edrych o'r nefoedd ar y ddaear,r4]fBydded hyn yn ysgrifenedig i'r genhedlaeth i ddod, fel bod pobl sydd eto heb eu geni yn moli'r ARGLWYDD:W3'fbydd yn gwrando ar weddi'r gorthrymedig, ac ni fydd yn diystyru eu herfyniad.X2)fOherwydd bydd yr ARGLWYDD yn adeiladu Seion, bydd yn ymddangos yn ei ogoniant;]13fBydd y cenhedloedd yn ofni enw'r ARGLWYDD, a holl frenhinoedd y ddaear dy ogoniant.K0fY mae dy weision yn hoffi ei meini, ac yn tosturio wrth ei llwch.n/Uf Byddi'n codi ac yn trugarhau wrth Seion; y mae'n adeg i dosturio wrthi, oherwydd fe ddaeth yr amser._.7f Ond yr wyt ti, ARGLWYDD, wedi dy orseddu am byth, a phery dy enw dros y cenedlaethau.O-f Y mae fy mywyd fel cysgod hwyrddydd; yr wyf yn gwywo fel glaswelltyn.V,%f o achos dy lid a'th ddigofaint, oherwydd cydiaist ynof a'm bwrw o'r neilltu.K+f Yr wyf yn bwyta lludw fel bara, ac yn cymysgu fy niod � dagrau,j*MfY mae fy ngelynion yn fy ngwawdio trwy'r amser, a'm gwatwarwyr yn defnyddio fy enw fel melltith.9)mfYr wyf yn methu cysgu, ac fel aderyn unig ar do.J( fYr wyf fel pelican mewn anialwch, ac fel tylluan mewn adfeilion.Q'fOherwydd su373?n fy ochneidio y mae fy esgyrn yn glynu wrth fy nghnawd._&7fYr wyf wedi fy nharo, ac yn gwywo fel glaswellt; yr wyf yn darfod o beidio � bwyta.V%%fOherwydd y mae fy nyddiau'n darfod fel mwg, a'm hesgyrn yn llosgi fel ffwrn.$wfPaid � chuddio dy wyneb oddi wrthyf yn nydd fy nghyfyngder; tro dy glust ataf, brysia i'm hateb yn y dydd y galwaf. # f1 Gweddi'r gostyngedig, pan yw'n wan ac yn bwrw ei gu373?yn o flaen yr ARGLWYDD.0 ARGLWYDD, clyw fy ngweddi, a doed fy nghri atat."eFore ar �l bore rhof daw ar holl rai drygionus y wlad, a thorraf ymaith o ddinas yr ARGLWYDD yr holl wneuthurwyr drygioni.v!eeNi chaiff unrhyw un sy'n twyllo drigo yn fy nhu375?, nac unrhyw un sy'n dweud celwydd aros yn fy ngu373?ydd. eOnd y mae fy llygaid ar ffyddloniaid y tir, iddynt gael trigo gyda mi; y sawl a rodia yn y ffordd berffaith a fydd yn fy ngwasanaethu.s_ePwy bynnag sy'n enllibio'i gymydog yn ddirgel, rhof daw arno; y ffroenuchel a'r balch, ni allaf ei oddef.]3eBydd y gwyrgam o galon yn troi oddi wrthyf, ac ni fyddaf yn cymdeithasu �'r drwg.nUeni osodaf fy llygaid ar ddim annheilwng. Cas gennyf yr un sy'n twyllo; nid oes a wnelwyf ddim ag ef.jMeRhof sylw i'r ffordd berffaith; pa bryd y deui ataf? Rhodiaf � chalon gywir ymysg fy nhylwyth;a =e1 I Ddafydd. Salm.0 Canaf am ffyddlondeb a chyfiawnder; i ti, ARGLWYDD, y pynciaf gerdd.nUdOherwydd da yw'r ARGLWYDD; y mae ei gariad hyd byth, a'i ffyddlondeb hyd genhedlaeth a chenhedlaeth.kOdDewch i mewn i'w byrth � diolch, ac i'w gynteddau � mawl. Diolchwch iddo, bendithiwch ei enw.lQdGwybyddwch mai'r ARGLWYDD sydd Dduw; ef a'n gwnaeth, a'i eiddo ef ydym, ei bobl a defaid ei borfa.J dAddolwch yr ARGLWYDD mewn llawenydd, dewch o'i flaen � ch�n.T #d1 Salm. I ddiolch.0 Bloeddiwch mewn gorfoledd i'r ARGLWYDD, yr holl ddaear.oWc Dyrchafwch yr ARGLWYDD ein Duw, ymgrymwch yn ei fynydd sanctaidd � sanctaidd yw'r ARGLWYDD ein Duw.b=cO ARGLWYDD, ein Duw, atebaist hwy; Duw yn maddau fuost iddynt, ond yn dial eu camweddau.fEcLlefarodd wrthynt mewn colofn gwmwl; cadwasant ei dystiolaethau a'r ddeddf a roddodd iddynt. cYr oedd Moses ac Aaron ymhlith ei offeiriaid, a Samuel ymhlith y rhai a alwodd ar ei enw; galwasant ar yr ARGLWYDD, ac atebodd hwy.^5cDyrchafwch yr ARGLWYDD ein Duw; ymgrymwch o flaen ei droedfainc � sanctaidd yw ef.~ucUn cryf sydd frenin; y mae'n caru cyfiawnder. Ti sydd wedi sefydlu uniondeb; gwnaethost farn a chyfiawnder yn Jacob.H cBydded iddynt foli dy enw mawr ac ofnadwy � sanctaidd yw ef.X)cY mae'r ARGLWYDD yn fawr yn Seion, y mae'n ddyrchafedig uwch yr holl bobloedd.p  [cY mae'r ARGLWYDD yn frenin, cryna'r bobloedd; y mae wedi ei orseddu uwch y cerwbiaid, ysgydwa'r ddaear. b o flaen yr ARGLWYDD, oherwydd y mae'n dyfod i farnu'r ddaear; bydd yn barnu'r byd � chyfiawnder, a'r bobloedd ag uniondeb.[ /bBydded i'r dyfroedd guro dwylo; bydded i'r mynyddoedd ganu'n llawen gyda'i gilyddK bRhued y m�r a'r cyfan sydd ynddo, y byd a phawb sy'n byw ynddo.U #b� thrwmpedau ac � sain utgorn bloeddiwch o flaen y Brenin, yr ARGLWYDD.NbCanwch fawl i'r ARGLWYDD �'r delyn, �'r delyn ac � sain c�n.fEbBloeddiwch mewn gorfoledd i'r ARGLWYDD, yr holl ddaear, canwch mewn llawenydd a rhowch fawl.vebCofiodd ei gariad a'i ffyddlondeb tuag at du375? Israel; gwelodd holl gyrrau'r ddaear fuddugoliaeth ein Duw.jMbGwnaeth yr ARGLWYDD ei fuddugoliaeth yn hysbys, datguddiodd ei gyfiawnder o flaen y cenhedloedd. b1 Salm.0 Canwch i'r ARGLWYDD g�n newydd, oherwydd gwnaeth ryfeddodau. Cafodd fuddugoliaeth �'i ddeheulaw ac �'i fraich sanctaidd.Qa Llawenhewch yn yr ARGLWYDD, rai cyfiawn, a moliannwch ei enw sanctaidd.H a Heuwyd goleuni ar y cyfiawn, a llawenydd ar yr uniawn o galon. a Y mae'r ARGLWYDD yn caru'r rhai sy'n cas�u drygioni, y mae'n cadw bywydau ei ffyddloniaid, ac yn eu gwaredu o ddwylo'r drygionus.}a Oherwydd yr wyt ti, ARGLWYDD, yn oruchaf dros yr holl ddaear; yr wyt wedi dy ddyrchafu'n uwch o lawer na'r holl dduwiau.oWaClywodd Seion a llawenhau, ac yr oedd trefi Jwda yn gorfoleddu o achos dy farnedigaethau, O ARGLWYDD.v~eaBydded cywilydd ar yr holl addolwyr delwau sy'n ymffrostio mewn eilunod; ymgrymwch iddo ef, yr holl dduwiau.\}1aY mae'r nefoedd yn cyhoeddi ei gyfiawnder, a'r holl bobloedd yn gweld ei ogoniant.d|AaY mae'r mynyddoedd yn toddi fel cwyr o flaen yr ARGLWYDD, o flaen Arglwydd yr holl ddaear.J{ aY mae ei fellt yn goleuo'r byd, a'r ddaear yn gweld ac yn crynu.NzaY mae t�n yn mynd o'i flaen, ac yn llosgi ei elynion oddi amgylch.Zy-aY mae cymylau a thywyllwch o'i amgylch, cyfiawnder a barn yn sylfaen i'w orsedd.[x 1aY mae'r ARGLWYDD yn frenin; gorfoledded y ddaear, bydded ynysoedd lawer yn llawen.w5` o flaen yr ARGLWYDD, oherwydd y mae'n dod, oherwydd y mae'n dod i farnu'r ddaear. Bydd yn barnu'r byd � chyfiawnder, a'r bobloedd �'i wirionedd.cv?` llawenyched y maes a phopeth sydd ynddo. Yna bydd holl brennau'r goedwig yn canu'n llawen`u9` Bydded y nefoedd yn llawen a gorfoledded y ddaear; rhued y m�r a'r cyfan sydd ynddo,t-` Dywedwch ymhlith y cenhedloedd, "Y mae'r ARGLWYDD yn frenin"; yn wir, y mae'r byd yn sicr ac nis symudir; bydd ef yn barnu'r bobloedd yn uniawn.cs?` Ymgrymwch i'r ARGLWYDD yn ysblander ei sancteiddrwydd; crynwch o'i flaen, yr holl ddaear.Vr%`rhowch i'r ARGLWYDD anrhydedd ei enw, dygwch offrwm a dewch i'w gynteddoedd.^q5`Rhowch i'r ARGLWYDD, dylwythau'r cenhedloedd, rhowch i'r ARGLWYDD anrhydedd a nerth;Np`Y mae anrhydedd a mawredd o'i flaen, nerth a gogoniant yn ei gysegr.Qo`Eilunod yw holl dduwiau'r bobloedd, ond yr ARGLWYDD a wnaeth y nefoedd.fnE`Oherwydd mawr yw'r ARGLWYDD, a theilwng iawn o fawl; y mae i'w ofni'n fwy na'r holl dduwiau.bm=`Dywedwch am ei ogoniant ymysg y bobloedd, ac am ei ryfeddodau ymysg yr holl genhedloedd.`l9`Canwch i'r ARGLWYDD, bendithiwch ei enw, cyhoeddwch ei iachawdwriaeth o ddydd i ddydd.Nk `Canwch i'r ARGLWYDD g�n newydd, canwch i'r ARGLWYDD yr holl ddaear.Aj}_ Felly tyngais yn fy nig na chaent ddyfod i'm gorffwysfa.i%_ Am ddeugain mlynedd y ffieiddiais y genhedlaeth honno, a dweud, "Pobl �'u calonnau'n cyfeiliorni ydynt, ac nid ydynt yn gwybod fy ffyrdd."Nh_ pan fu i'ch hynafiaid fy herio a'm profi, er iddynt weld fy ngwaith.`g9_Peidiwch � chaledu'ch calonnau, fel yn Meriba, fel ar ddiwrnod Massa yn yr anialwch,~fu_Oherwydd ef yw ein Duw, a ninnau'n bobl iddo a defaid ei borfa; heddiw cewch wybod ei rym, os gwrandewch ar ei lais.Ye+_Dewch, addolwn ac ymgrymwn, plygwn ein gliniau gerbron yr ARGLWYDD a'n gwnaeth.Rd_Eiddo ef yw'r m�r, ac ef a'i gwnaeth; ei ddwylo ef a greodd y sychdir.Xc)_Yn ei law ef y mae dyfnderau'r ddaear, ac eiddo ef yw uchelderau'r mynyddoedd.Qb_Oherwydd Duw mawr yw'r ARGLWYDD, a brenin mawr goruwch yr holl dduwiau.Oa_Down i'w bresenoldeb � diolch, gorfoleddwn ynddo � chaneuon mawl.b` ?_Dewch, canwn yn llawen i'r ARGLWYDD, rhown floedd o orfoledd i graig ein hiachawdwriaeth._w^Daw �'u camweddau eu hunain yn �l arnynt, ac fe'u diddyma am eu drygioni. Bydd yr ARGLWYDD ein Duw yn eu diddymu.P^^Ond y mae'r ARGLWYDD yn amddiffyn i mi, a'm Duw yn graig i'm llochesu.Q]^Cytunant �'i gilydd am fywyd y cyfiawn, a chondemnio'r dieuog i farw.`\9^A fydd cynghrair rhyngot ti a llywodraeth distryw, sy'n cynllunio niwed trwy gyfraith?T[!^Er bod pryderon fy nghalon yn niferus, y mae dy gysuron di'n fy llawenhau.oZW^Pan oeddwn yn meddwl bod fy nhroed yn llithro, yr oedd dy ffyddlondeb di, O ARGLWYDD, yn fy nghynnal.ZY-^Oni bai i'r ARGLWYDD fy nghynorthwyo byddwn yn fuan wedi mynd i dir distawrwydd.dXA^Pwy a saif drosof yn erbyn y drygionus, a sefyll o'm plaid yn erbyn gwneuthurwyr drygioni?YW+^oherwydd dychwel barn at y rhai cyfiawn, a bydd yr holl rai uniawn yn ei dilyn.WV'^Oherwydd nid yw'r ARGLWYDD yn gwrthod ei bobl, nac yn gadael ei etifeddiaeth;OU^ i roi iddo lonyddwch rhag dyddiau adfyd, nes agor pwll i'r drygionus.VT%^ Gwyn ei fyd y sawl a ddisgybli, O ARGLWYDD, ac a ddysgi allan o'th gyfraith,ES^ Y mae'r ARGLWYDD yn gwybod meddyliau pobl, mai gwynt ydynt.`R9^ Onid oes gan yr un sy'n disgyblu cenhedloedd gerydd, a'r un sy'n dysgu pobl wybodaeth?SQ^ Onid yw'r un a blannodd glust yn clywed, a'r un a luniodd lygad yn gweld?PP^Deallwch hyn, chwi'r dylaf o bobl! Ffyliaid, pa bryd y byddwch ddoeth?NO^a dweud, "Nid yw'r ARGLWYDD yn gweld, ac nid yw Duw Jacob yn sylwi.">Nw^Lladdant y weddw a'r estron, a llofruddio'r amddifad,NM^Y maent yn sigo dy bobl, O ARGLWYDD, ac yn poenydio dy etifeddiaeth.`L9^Y maent yn tywallt eu parabl trahaus; y mae'r holl wneuthurwyr drygioni'n ymfalch�o.SK^Am ba hyd y bydd y drygionus, ARGLWYDD, y bydd y drygionus yn gorfoleddu?>Jw^Cyfod, O farnwr y ddaear, rho eu haeddiant i'r balch.4I e^O ARGLWYDD, Dduw dial, Dduw dial, ymddangos.kHO]Y mae dy dystiolaethau'n sicr iawn; sancteiddrwydd sy'n gweddu i'th du375?, O ARGLWYDD, hyd byth.hGI]Cryfach na su373?n dyfroedd mawrion, cryfach na thonnau'r m�r, yw'r ARGLWYDD yn yr uchelder.^F5]Cododd y dyfroedd, O ARGLWYDD, cododd y dyfroedd eu llais, cododd y dyfroedd eu rhu.ME]y mae dy orsedd wedi ei sefydlu erioed; yr wyt ti er tragwyddoldeb.*D O]Y mae'r ARGLWYDD yn frenin; y mae wedi ei wisgo � mawredd, y mae'r ARGLWYDD wedi ei wisgo, a nerth yn wregys iddo. Yn wir, y mae'r byd yn sicr, ac nis symudir;^C5\Cyhoeddant fod yr ARGLWYDD yn uniawn, ac am fy nghraig, nad oes anghyfiawnder ynddo.SB\Rh�nt ffrwyth hyd yn oed mewn henaint, a pharh�nt yn wyrdd ac iraidd.^A5\ Y maent wedi eu plannu yn nhu375?'r ARGLWYDD, ac yn blodeuo yng nghynteddau ein Duw.S@\ Y mae'r cyfiawn yn blodeuo fel palmwydd, ac yn tyfu fel cedrwydd Lebanon.|?q\ Ymhyfrydodd fy llygaid yng nghwymp fy ngelynion, a'm clustiau wrth glywed am y rhai drygionus a gododd yn f'erbyn.P>\ Codaist i fyny fy nghorn fel corn ych, ac eneiniaist fi ag olew croyw.v=e\ Oherwydd wele, dy elynion, ARGLWYDD, wele, dy elynion a ddifethir, a'r holl wneuthurwyr drygioni a wasgerir.=<u\ond dy fod ti, ARGLWYDD, yn dragwyddol ddyrchafedig.s;_\er i'r annuwiol dyfu fel glaswellt ac i'r holl wneuthurwyr drygioni lwyddo, eu bod i'w dinistrio am byth,R:\Un dwl yw'r sawl sydd heb wybod, a ffu373?l yw'r un sydd heb ddeall hyn:L9\Mor fawr yw dy weithredoedd, O ARGLWYDD, a dwfn iawn dy feddyliau!|8q\Oherwydd yr wyt ti, O ARGLWYDD, wedi fy llawenychu �'th waith; yr wyf yn gorfoleddu yng ngweithgarwch dy ddwylo.:7o\gyda'r dectant a'r nabl a chyda chordiau'r delyn.B6\a chyhoeddi dy gariad yn y bore a'th ffyddlondeb bob nos,l5 S\1 Salm. C�n. Ar gyfer y Saboth.0 Da yw moliannu'r ARGLWYDD, a chanu mawl i'th enw di, y Goruchaf,O4[Digonaf ef � hir ddyddiau, a gwnaf iddo fwynhau fy iachawdwriaeth."n3U[Pan fydd yn galw arnaf, fe'i hatebaf; byddaf fi gydag ef mewn cyfyngder, gwaredaf ef a'i anrhydeddu.X2)[Am iddo lynu wrthyf, fe'i gwaredaf; fe'i diogelaf am ei fod yn adnabod fy enw.Q1[ Byddi'n troedio ar y llew a'r asb, ac yn sathru'r llew ifanc a'r sarff.P0[ byddant yn dy godi ar eu dwylo rhag iti daro dy droed yn erbyn carreg.K/[ Oherwydd rhydd orchymyn i'w angylion i'th gadw yn dy holl ffyrdd;E.[ ni ddigwydd niwed i ti, ac ni ddaw pla yn agos i'th babell.U-#[ Ond i ti, bydd yr ARGLWYDD yn noddfa; gwnaethost y Goruchaf yn amddiffynfa;M,[Ni fyddi ond yn edrych �'th lygaid ac yn gweld t�l y drygionus.`+9[Er i fil syrthio wrth dy ochr, a deng mil ar dy ddeheulaw, eto ni chyffyrddir � thi.X*)[rhag pla sy'n tramwyo yn y tywyllwch, na rhag dinistr sy'n difetha ganol dydd.P)[Ni fyddi'n ofni rhag dychryn y nos, na rhag saeth yn hedfan yn y dydd,r(][bydd yn cysgodi drosot �'i esgyll, a chei nodded dan ei adenydd; bydd ei wirionedd yn darian a bwcled.O'[Oherwydd bydd ef yn dy waredu o fagl heliwr, ac oddi wrth bla difaol;^&5[yn dweud wrth yr ARGLWYDD, "Fy noddfa a'm caer, fy Nuw, yr un yr ymddiriedaf ynddo."\% 3[Y mae'r sawl sy'n byw yn lloches y Goruchaf, ac yn aros yng nghysgod yr Hollalluog,l$QZBydded trugaredd yr Arglwydd ein Duw arnom; llwydda waith ein dwylo inni, llwydda waith ein dwylo.P#ZBydded dy weithredoedd yn amlwg i'th weision, a'th ogoniant i'w plant.m"SZRho inni lawenydd gynifer o ddyddiau ag y blinaist ni, gynifer o flynyddoedd ag y gwelsom ddrygfyd.`!9ZDigona ni yn y bore �'th gariad, inni gael gorfoleddu a llawenhau ein holl ddyddiau.B Z Dychwel, O ARGLWYDD. Am ba hyd? Trugarha wrth dy weision.EZ Felly dysg ni i gyfrif ein dyddiau, inni gael calon ddoeth.T!Z Pwy sy'n gwybod grym dy ddicter, a'th ddigofaint, fel y rhai sy'n dy ofni?6eZ Deng mlynedd a thrigain yw blynyddoedd ein heinioes, neu efallai bedwar ugain trwy gryfder, ond y mae eu hyd yn faich ac yn flinder; �nt heibio yn fuan, ac ehedwn ymaith.dAZ Y mae ein holl ddyddiau'n mynd heibio dan dy ddig, a'n blynyddoedd yn darfod fel ochenaid.X)ZGosodaist ein camweddau o'th flaen, ein pechodau dirgel yng ngoleuni dy wyneb.Z-ZOherwydd yr ydym ni yn darfod gan dy ddig, ac wedi'n brawychu gan dy gynddaredd.RZyn tyfu ac yn adfywio yn y bore, ond erbyn yr hwyr yn gwywo ac yn crino.^5ZYr wyt yn eu sgubo ymaith fel breuddwyd; y maent fel gwellt yn adfywio yn y bore �taZOherwydd y mae mil o flynyddoedd yn dy olwg fel doe sydd wedi mynd heibio, ac fel gwyliadwriaeth yn y nos.`9ZYr wyt yn troi pobl yn �l i'r llwch, ac yn dweud, "Trowch yn �l, chwi feidrolion."s_ZCyn geni'r mynyddoedd, a chyn esgor ar y ddaear a'r byd, o dragwyddoldeb hyd dragwyddoldeb, ti sydd Dduw.` ;Z1 Gweddi. I Moses, gu373?r Duw.0 Arglwydd, buost yn amddiffynfa i ni ymhob cenhedlaeth.;qY4Bendigedig fyddo'r ARGLWYDD am byth! Amen ac Amen.PY3fel y bu i'th elynion, ARGLWYDD, ddirmygu a gwawdio camre dy eneiniog.`9Y2Cofia, O Arglwydd, ddirmyg dy was, fel yr wyf yn cario yn fy mynwes sarhad y bobloedd,U#Y1O Arglwydd, ple mae dy gariad gynt, a dyngaist yn dy ffyddlondeb i Ddafydd?U#Y0Pwy fydd byw heb weld marwolaeth? Pwy a arbed ei fywyd o afael Sheol? Sela.LY/Cofia mor feidrol ydwyf fi; ai yn ofer y creaist yr holl bobloedd?^ 5Y.Am ba hyd, ARGLWYDD? A fyddi'n ymguddio am byth, a'th eiddigedd yn llosgi fel t�n?\ 1Y-Yr wyt wedi byrhau dyddiau ei ieuenctid, ac wedi ei orchuddio � chywilydd. Sela.H  Y,Drylliaist ei deyrnwialen o'i law, a bwrw ei orsedd i'r llawr.T !Y+Yn wir, troist yn �l fin ei gleddyf, a pheidio �'i gynnal yn y frwydr.T !Y*Dyrchefaist ddeheulaw ei wrthwynebwyr, a gwneud i'w holl elynion lawenhau.RY)Y mae pawb sy'n mynd heibio yn ei ysbeilio; aeth yn warth i'w gymdogion.OY(Yr wyt wedi dryllio ei holl furiau, a gwneud ei geyrydd yn adfeilion.\1Y'Yr wyt wedi dileu'r cyfamod �'th was, wedi halogi ei goron a'i thaflu i'r llawr.PY&Ond eto yr wyt wedi gwrthod, a throi heibio, a digio wrth dy eneiniog.V%Y%Bydd wedi ei sefydlu am byth fel y lleuad, yn dyst ffyddlon yn y nef." Sela.LY$Fe barha ei linach am byth, a'i orsedd cyhyd �'r haul o'm blaen.V%Y#Unwaith am byth y tyngais i'm sancteiddrwydd, ac ni fyddaf yn twyllo Dafydd.A}Y"Ni thorraf fy nghyfamod, na newid gair a aeth o'm genau.KY!ond ni throf fy nghariad oddi wrtho, na phallu yn fy ffyddlondeb.KY fe gosbaf eu pechodau � gwialen, a'u camweddau � fflangellau;I~ Yos byddant yn torri fy ordeiniadau, a heb gadw fy ngorchmynion,O}YOs bydd ei feibion yn gadael fy nghyfraith, a heb rodio yn fy marnau,E|YRhof iddo linach am byth, a'i orsedd fel dyddiau'r nefoedd.U{#YCadwaf fy ffyddlondeb iddo hyd byth, a bydd fy nghyfamod ag ef yn sefydlog.MzYA gwnaf finnau ef yn gyntafanedig, yn uchaf o frenhinoedd y ddaear.Wy'YBydd yntau'n galw arnaf, 'Fy nhad wyt ti, fy Nuw a chraig fy iachawdwriaeth.'@x{YGosodaf ei law ar y m�r, a'i ddeheulaw ar yr afonydd.Vw%YBydd fy ffyddlondeb a'm cariad gydag ef, ac yn fy enw i y dyrchefir ei gorn.Jv YDrylliaf ei elynion o'i flaen, a thrawaf y rhai sy'n ei gas�u.Iu YNi fydd gelyn yn drech nag ef, na'r drygionus yn ei ddarostwng.DtYbydd fy llaw yn gadarn gydag ef, a'm braich yn ei gryfhau.FsYCefais Ddafydd, fy ngwas, a'i eneinio �'m holew sanctaidd;rYGynt lleferaist mewn gweledigaeth wrth dy ffyddloniaid a dweud, "Gosodais goron ar un grymus, a dyrchafu un a ddewiswyd o blith y bobl.Uq#YOherwydd y mae ein tarian yn eiddo i'r ARGLWYDD, a'n brenin i Sanct Israel.Vp%YOherwydd ti yw gogoniant eu nerth, a thrwy dy ffafr di y dyrchefir ein corn.PoYsy'n gorfoleddu bob amser yn dy enw, ac yn llawenhau yn dy gyfiawnder.gnGYGwyn eu byd y bobl sydd wedi dysgu dy glodfori, sy'n rhodio, ARGLWYDD, yng ngoleuni dy wyneb,_m7YCyfiawnder a barn yw sylfaen dy orsedd; y mae cariad a gwirionedd yn mynd o'th flaen.[l/Y Y mae gennyt ti fraich nerthol; y mae dy law yn gref, dy ddeheulaw wedi ei chodi.KkY Ti a greodd ogledd a de; y mae Tabor a Hermon yn moliannu dy enw.]j3Y Eiddot ti yw'r nefoedd, a'r ddaear hefyd; ti a seiliodd y byd a'r cyfan sydd ynddo.Vi%Y Ti a ddrylliodd Rahab yn gelain; gwasgeraist dy elynion � nerth dy fraich.]h3Y Ti sy'n llywodraethu ymchwydd y m�r; pan gyfyd ei donnau, yr wyt ti'n eu gostegu.mgSYO ARGLWYDD Dduw y lluoedd, pwy sydd nerthol fel tydi, O ARGLWYDD, gyda'th ffyddlondeb o'th amgylch?efCYyn Dduw a ofnir yng nghyngor y rhai sanctaidd, yn fawr ac ofnadwy goruwch pawb o'i amgylch?jeMYOherwydd pwy yn y nefoedd a gymherir �'r ARGLWYDD? Pwy ymysg y duwiau sy'n debyg i'r ARGLWYDD,sd_YBydded i'r nefoedd foliannu dy ryfeddodau, O ARGLWYDD, a'th ffyddlondeb yng nghynulliad y rhai sanctaidd.]c3Y'Gwnaf dy had yn sefydlog am byth, a sicrhau dy orsedd dros y cenedlaethau.'" Sela.Yb+YDywedaist, "Gwneuthum gyfamod �'m hetholedig, a thyngu wrth Ddafydd fy ngwas,faEYoherwydd y mae dy gariad wedi ei sefydlu dros byth, a'th ffyddlondeb mor sicr �'r nefoedd. ` Y1 Masc�l. I Ethan yr Esrahead.0 Canaf byth am dy gariad, O ARGLWYDD, ac �'m genau mynegaf dy ffyddlondeb dros y cenedlaethau;[_/XGwnaethost i g�r a chyfaill bellhau oddi wrthyf, a thywyllwch yw fy nghydnabod.U^#XY maent yn f'amgylchu fel llif trwy'r dydd, ac yn cau'n gyfan gwbl amdanaf.K]XAeth dy ddigofaint drosof, ac y mae dy ymosodiadau yn fy nifetha.i\KXAnghenus wyf, ac ar drengi o'm hieuenctid; dioddefais dy ddychrynfeydd, ac yr wyf mewn dryswch.S[XO ARGLWYDD, pam yr wyt yn fy ngwrthod, ac yn cuddio dy wyneb oddi wrthyf?eZCX Ond yr wyf fi yn llefain arnat ti am gymorth, O ARGLWYDD, ac yn y bore daw fy ngweddi atat.[Y/X A yw dy ryfeddodau'n wybyddus yn y tywyllwch, a'th fuddugoliaethau yn nhir angof?GXX A fynegir dy gariad yn y bedd, a'th wirionedd yn nhir Abadon?WW'X A wnei di ryfeddodau i'r meirw? A yw'r cysgodion yn codi i'th foliannu? Sela. o~~~D}}}f|||C{{{3zzz@yyGxxxJwww9vvvFuuuWutt/ssos rr6qqqPpp0oo}o!nnonmmmmlldlkkpkjjqjii{ihhfhggbgfftfeeRdddCcccRbbb@aaua``^`__W^^^]]]6\\\([[[S[ZZwZ>>#===7<<<2;;;6:::D999S888r8-7775666N5553444d433j322x2$11X1 002///;...k.!--p-,,Q,++=***Y* ))y)1(((D(''R' &&&2%%%"$$l$###<"""Z"!!g! y .1y=] ss+`z&4/tzM)u ]L9m p m  F U v +*c|e]RA}w}Dy was wyf fi; rho imi ddeall i wybod dy farnedigaethau.Ew|Gwna �'th was yn �l dy gariad, a dysg i mi dy ddeddfau.hIw{Y mae fy llygaid yn pylu wrth ddisgwyl am dy iachawdwriaeth, ac am dy addewid o fuddugoliaeth.U#wzBydd yn feichiau er lles dy was; paid � gadael i'r trahaus fy ngorthrymu.J wyGwneuthum farn a chyfiawnder; paid �'m gadael i'm gorthrymwyr.OwxY mae fy nghnawd yn crynu gan dy arswyd, ac yr wyf yn ofni dy farnau.fEwwYn sothach yr ystyri holl rai drygionus y ddaear; am hynny yr wyf yn caru dy farnedigaethau.a;wvYr wyt yn gwrthod pawb sy'n gwyro oddi wrth dy ddeddfau, oherwydd mae eu twyll yn ofer.QwuDal fi i fyny, fel y caf waredigaeth, imi barchu dy ddeddfau yn wastad.\1wtCynnal fi yn �l dy addewid, fel y byddaf fyw, ac na chywilyddier fi yn fy hyder.X)wsTrowch ymaith oddi wrthyf, chwi rai drwg, er mwyn imi gadw gorchmynion fy Nuw.E wrTi yw fy lloches a'm tarian; yr wyf yn gobeithio yn dy air.A }wqYr wyf yn cas�u rhai anwadal, ond yn caru dy gyfraith.\ 1wpYr wyf wedi gosod fy mryd ar ufuddhau i'th ddeddfau; y mae eu gwobr yn dragwyddol.e CwoY mae dy farnedigaethau yn etifeddiaeth imi am byth, oherwydd y maent yn llonder i'm calon.V %wnGosododd y drygionus rwyd i mi, ond nid wyf wedi gwyro oddi wrth dy ofynion.SwmBob dydd y mae fy mywyd yn fy nwylo, ond nid wyf yn anghofio dy gyfraith.OwlDerbyn deyrnged fy ngenau, O ARGLWYDD, a dysg i mi dy farnedigaethau.H wkYr wyf mewn gofid mawr; O ARGLWYDD, adfywia fi yn �l dy air.?ywjTyngais lw, a gwneud adduned i gadw dy farnau cyfiawn.EwiY mae dy air yn llusern i'm troed, ac yn oleuni i'm llwybr.RwhO'th ofynion di y caf ddeall; dyna pam yr wyf yn cas�u llwybrau twyll.LwgMor felys yw dy addewid i'm genau, melysach na m�l i'm gwefusau.RwfNid wyf wedi troi oddi wrth dy farnau, oherwydd ti fu'n fy nghyfarwyddo.J weCedwais fy nhraed rhag pob llwybr drwg, er mwyn imi gadw dy air.T!wdYr wyf yn deall yn well na'r rhai hen, oherwydd imi ufuddhau i'th ofynion.c~?wcYr wyf yn fwy deallus na'm holl athrawon, oherwydd bod dy farnedigaethau'n fyfyrdod i mi.g}GwbY mae dy orchymyn yn fy ngwneud yn ddoethach na'm gelynion, oherwydd y mae gyda mi bob amser.J| waO fel yr wyf yn caru dy gyfraith! Hi yw fy myfyrdod drwy'r dydd.N{w`Gwelaf fod popeth yn dod i ben, ond nid oes terfyn i'th orchymyn di.bz=w_Y mae'r drygionus yn gwylio amdanaf i'm dinistrio, ond fe ystyriaf fi dy farnedigaethau.Dyw^Eiddot ti ydwyf; gwareda fi, oherwydd ceisiais dy ofynion.Rxw]nid anghofiaf dy ofynion hyd byth, oherwydd trwyddynt hwy adfywiaist fi.^w5w\Oni bai i'th gyfraith fod yn hyfrydwch i mi, byddai wedi darfod amdanaf yn fy adfyd;av;w[Yn �l dy ordeiniadau y maent yn sefyll hyd heddiw, oherwydd gweision i ti yw'r cyfan.euCwZY mae dy ffyddlondeb hyd genhedlaeth a chenhedlaeth; seiliaist y ddaear, ac y mae'n sefyll.Yt+wYY mae dy air, O ARGLWYDD, yn dragwyddol, wedi ei osod yn sefydlog yn y nefoedd.LswXYn �l dy gariad adfywia fi, ac fe gadwaf farnedigaethau dy enau.erCwWBu ond y dim iddynt fy nifetha oddi ar y ddaear, ond eto ni throis fy nghefn ar dy ofynion.`q9wVY mae dy holl orchmynion yn sicr; pan fyddant yn fy erlid � chelwydd, cynorthwya fi.cp?wUY mae gwu375?r trahaus, rhai sy'n anwybyddu dy gyfraith, wedi cloddio pwll ar fy nghyfer.EowTAm ba hyd y disgwyl dy was cyn iti roi barn ar fy erlidwyr?Tn!wSEr imi grebachu fel costrel groen mewn mwg, eto nid anghofiaf dy ddeddfau.imKwRy mae fy llygaid yn pylu wrth ddisgwyl am dy addewid; dywedaf, "Pa bryd y byddi'n fy nghysuro?"RlwQY mae fy enaid yn dyheu am dy iachawdwriaeth, ac yn gobeithio yn dy air;Tk!wPBydded fy nghalon bob amser yn dy ddeddfau, rhag imi gael fy nghywilyddio.Zj-wOBydded i'r rhai sy'n dy ofni droi ataf fi, iddynt gael gwybod dy farnedigaethau.hiIwNCywilyddier y trahaus oherwydd i'w celwydd fy niweidio, ond byddaf fi'n myfyrio ar dy ofynion.ihKwMP�r i'th drugaredd ddod ataf, fel y byddaf fyw, oherwydd y mae dy gyfraith yn hyfrydwch i mi.Jg wLBydded dy gariad yn gysur i mi, yn unol �'th addewid i'th was.efCwKGwn, O ARGLWYDD, fod dy farnau'n gyfiawn, ac mai mewn ffyddlondeb yr wyt wedi fy ngheryddu.eeCwJPan fydd y rhai sy'n dy ofni yn fy ngweld, fe lawenychant am fy mod yn gobeithio yn dy air.Zd-wIDy ddwylo di a'm gwnaeth ac a'm lluniodd; rho imi ddeall i ddysgu dy orchmynion.Hc wHY mae cyfraith dy enau yn well i mi na miloedd o aur ac arian.ObwGMor dda yw imi gael fy ngheryddu, er mwyn imi gael dysgu dy ddeddfau!Za-wFy mae eu calon hwy'n drwm gan fraster, ond yr wyf fi'n ymhyfrydu yn dy gyfraith.n`UwEY mae'r trahaus yn fy mhardduo � chelwydd, ond yr wyf fi'n ufuddhau i'th ofynion �'m holl galon;G_wDYr wyt ti yn dda, ac yn gwneud daioni; dysg i mi dy ddeddfau.[^/wCCyn imi gael fy ngheryddu euthum ar gyfeiliorn, ond yn awr yr wyf yn cadw dy air.[]/wBDysg imi ddirnadaeth a gwybodaeth, oherwydd yr wyf yn ymddiried yn dy orchmynion.F\wAGwnaethost ddaioni i'th was, yn unol �'th air, O ARGLWYDD.W['w@Y mae'r ddaear, O ARGLWYDD, yn llawn o'th ffyddlondeb; dysg i mi dy ddeddfau.SZw?Yr wyf yn gymar i bawb sy'n dy ofni, i'r rhai sy'n ufuddhau i'th ofynion.?Yyw>Codaf ganol nos i'th foliannu di am dy farnau cyfiawn.QXw=Er i glymau'r drygionus dynhau amdanaf, eto nid anghofiais dy gyfraith.1W]w'w#gwna imi gerdded yn llwybr dy orchmynion, oherwydd yr wyf yn ymhyfrydu ynddo.X=)w"Rho imi ddeall, er mwyn imi ufuddhau i'th gyfraith a'i chadw �'m holl galon;N<w!O ARGLWYDD, dysg fi yn ffordd dy ddeddfau, ac o'i chadw fe gaf wobr.D;w Dilynaf ffordd dy orchmynion, oherwydd ehangaist fy neall.L:wGlynais wrth dy farnedigaethau. O ARGLWYDD, paid �'m cywilyddio.B9wDewisais ffordd ffyddlondeb, a gosod dy farnau o'm blaen.K8wGosod ffordd twyll ymhell oddi wrthyf, a rho imi ras dy gyfraith.H7 wY mae fy enaid yn anniddig gan ofid, cryfha fi yn �l dy air.M6wGwna imi ddeall ffordd dy ofynion, ac fe fyfyriaf ar dy ryfeddodau.E5wAdroddais am fy hynt ac atebaist fi; dysg i mi dy ddeddfau.J4 wY mae fy enaid yn glynu wrth y llwch; adfywia fi yn �l dy air.N3wy mae dy farnedigaethau'n hyfrydwch i mi, a hefyd yn gynghorwyr imi.b2=wEr i dywysogion eistedd mewn cynllwyn yn f'erbyn, bydd dy was yn myfyrio ar dy ddeddfau;d1AwTyn ymaith oddi wrthyf eu gwaradwydd a'u sarhad, oherwydd b�m ufudd i'th farnedigaethau.Y0+wFe geryddaist y trahaus, y rhai melltigedig sy'n gwyro oddi wrth dy orchmynion.J/ wY mae fy nghalon yn dihoeni o hiraeth am dy farnau di bob amser.T.!wYmdeithydd wyf fi ar y ddaear; paid � chuddio dy orchmynion oddi wrthyf.:-owAgor fy llygaid imi weld rhyfeddodau dy gyfraith.@,{wBydd dda wrth dy was; gad imi fyw, ac fe gadwaf dy air.F+wByddaf yn ymhyfrydu yn dy ddeddfau, ac nid anghofiaf dy air.W*'wByddaf yn myfyrio ar dy ofynion di, ac yn cadw dy lwybrau o flaen fy llygaid.S)wAr hyd ffordd dy farnedigaethau cefais lawenydd sydd uwchlaw pob cyfoeth.?(yw B�m yn ailadrodd �'m gwefusau holl farnau dy enau.>'ww Bendigedig wyt ti, O ARGLWYDD; dysg i mi dy ddeddfau.G&w Trysorais dy eiriau yn fy nghalon rhag imi bechu yn dy erbyn._%7w Fe'th geisiais di �'m holl galon; paid � gadael imi wyro oddi wrth dy orchmynion.E$w Sut y ceidw'r ifanc ei lwybr yn l�n? Trwy gadw dy air di.;#qwFe gadwaf dy ddeddfau; paid �'m gadael yn llwyr.S"wFe'th glodforaf di � chalon gywir wrth imi ddysgu am dy farnau cyfiawn.I! wYna ni'm cywilyddir os cadwaf fy llygaid ar dy holl orchmynion.= uwO na allwn gerdded yn unionsyth a chadw dy ddeddfau!I wYr wyt ti wedi gwneud dy ofynion yn ddeddfau i'w cadw'n ddyfal.U#wy rhai nad ydynt wedi gwneud unrhyw ddrwg, ond sy'n rhodio yn ei ffyrdd ef.^5wGwyn eu byd y rhai sy'n cadw ei farnedigaethau, ac yn ei geisio ef �'u holl galon,_ 9wGwyn eu byd y rhai perffaith eu ffordd, y rhai sy'n rhodio yng nghyfraith yr ARGLWYDD.NvDiolchwch i'r ARGLWYDD, oherwydd da yw, ac y mae ei gariad hyd byth.LvTi yw fy Nuw, a rhoddaf ddiolch i ti; fy Nuw, fe'th ddyrchafaf di.mSvYr ARGLWYDD sydd Dduw, rhoes oleuni i mi. � changau ymunwch yn yr orymdaith hyd at gyrn yr allor.]3vBendigedig yw'r un sy'n dod yn enw'r ARGLWYDD. Bendithiwn chwi o du375?'r ARGLWYDD.Z-vYr ydym yn erfyn, ARGLWYDD, achub ni; yr ydym yn erfyn, ARGLWYDD, rho lwyddiant.QvDyma'r dydd y gweithredodd yr ARGLWYDD; gorfoleddwn a llawenhawn ynddo.GvGwaith yr ARGLWYDD yw hyn, ac y mae'n rhyfeddod yn ein golwg.FvY maen a wrthododd yr adeiladwyr a ddaeth yn brif gonglfaen.@{vDiolchaf i ti am fy ngwrando a dod yn waredigaeth i mi.A}vDyma borth yr ARGLWYDD; y cyfiawn a ddaw i mewn drwyddo.QvAgorwch byrth cyfiawnder i mi; dof finnau i mewn a diolch i'r ARGLWYDD.RvDisgyblodd yr ARGLWYDD fi'n llym, ond ni roddodd fi yn nwylo marwolaeth.KvNid marw ond byw fyddaf, ac adroddaf am weithredoedd yr ARGLWYDD.dAvy mae deheulaw'r ARGLWYDD wedi ei chodi; y mae deheulaw'r ARGLWYDD yn gweithredu'n rymus."p YvClywch g�n gwaredigaeth ym mhebyll y rhai cyfiawn: "Y mae deheulaw'r ARGLWYDD yn gweithredu'n rymus;I  vYr ARGLWYDD yw fy nerth a'm c�n, ac ef yw'r un a'm hachubodd.U #v Gwthiwyd fi'n galed nes fy mod ar syrthio, ond cynorthwyodd yr ARGLWYDD fi.q [v Daethant i'm hamgylchu fel gwenyn, a llosgi fel t�n mewn drain; yn enw'r ARGLWYDD fe'u gyrraf ymaith.Q v Daethant i'm hamgylchu ar bob tu; yn enw'r ARGLWYDD fe'u gyrraf ymaith.X)v Daeth yr holl genhedloedd i'm hamgylchu; yn enw'r ARGLWYDD fe'u gyrraf ymaith.I v Gwell yw llochesu yn yr ARGLWYDD nag ymddiried mewn tywysogion.H vGwell yw llochesu yn yr ARGLWYDD nag ymddiried yn neb meidrol._7vY mae'r ARGLWYDD o'm tu i'm cynorthwyo, a gwelaf ddiwedd ar y rhai sy'n fy nghas�u.BvY mae'r ARGLWYDD o'm tu, nid ofnaf; beth a wna pobl i mi?PvO'm cyfyngder gwaeddais ar yr ARGLWYDD; atebodd yntau fi a'm rhyddhau.J vDyweded y rhai sy'n ofni'r ARGLWYDD, "Y mae ei gariad hyd byth."A}vDyweded tu375? Aaron yn awr, "Y mae ei gariad hyd byth.";qvDyweded Israel yn awr, "Y mae ei gariad hyd byth."M vDiolchwch i'r ARGLWYDD, oherwydd da yw, ac y mae ei gariad hyd byth.s~_uOherwydd mae ei gariad yn gryf tuag atom, ac y mae ffyddlondeb yr ARGLWYDD dros byth. Molwch yr ARGLWYDD.R} uMolwch yr ARGLWYDD, yr holl genhedloedd; clodforwch ef, yr holl bobloedd.\|1tyng nghynteddau tu375?'r ARGLWYDD yn dy ganol di, O Jerwsalem. Molwch yr ARGLWYDD.G{tTalaf fy addunedau i'r ARGLWYDD ym mhresenoldeb ei holl bobl,;zqtRhof i ti offrwm diolch, a galw ar enw'r ARGLWYDD.^y5tO ARGLWYDD, dy was yn wir wyf fi, gwas o hil gweision; yr wyt wedi datod fy rhwymau.Jx tGwerthfawr yng ngolwg yr ARGLWYDD yw marwolaeth ei ffyddloniaid.GwtTalaf fy addunedau i'r ARGLWYDD ym mhresenoldeb ei holl bobl.Bvt Dyrchafaf gwpan iachawdwriaeth, a galw ar enw'r ARGLWYDD.Gut Sut y gallaf dalu i'r ARGLWYDD am ei holl haelioni tuag ataf?;tqt yn fy nghyni dywedais, "Y mae pawb yn dwyllodrus."Vs%t Yr oeddwn yn credu y byddwn wedi fy narostwng; cefais fy nghystuddio'n drwm;8rkt Rhodiaf gerbron yr ARGLWYDD yn nhir y rhai byw._q7toherwydd gwaredodd fy enaid rhag angau, fy llygaid rhag dagrau, fy nhraed rhag baglu.QptGorffwysa unwaith eto, fy enaid, oherwydd bu'r ARGLWYDD yn hael wrthyt;MotCeidw'r ARGLWYDD y rhai syml; pan ddarostyngwyd fi, fe'm gwaredodd.LntGraslon yw'r ARGLWYDD, a chyfiawn, ac y mae ein Duw ni'n tosturio.PmtYna gelwais ar enw'r ARGLWYDD: "Yr wyf yn erfyn, ARGLWYDD, gwared fi."rl]tYr oedd clymau angau wedi tynhau amdanaf, a gefynnau Sheol wedi fy nal, a minnau'n dioddef adfyd ac ing.7pBydd ei ddisgynyddion yn gedyrn ar y ddaear, yn genhedlaeth uniawn wedi ei bendithio.o= YpMolwch yr ARGLWYDD. Gwyn ei fyd y sawl sy'n ofni'r ARGLWYDD, ac yn ymhyfrydu'n llwyr yn ei orchmynion.r<]o Dechrau doethineb yw ofn yr ARGLWYDD; y mae deall da gan bawb sy'n ufudd. Y mae ei foliant yn para byth.g;Go Rhoes waredigaeth i'w bobl, a gorchymyn ei gyfamod dros byth. Sanctaidd ac ofnadwy yw ei enw.V:%oy maent wedi eu sefydlu hyd byth, ac wedi eu llunio o wirionedd ac uniondeb.X9)oY mae gwaith ei ddwylo yn gywir a chyfiawn, a'i holl orchmynion yn ddibynadwy;\81oDangosodd i'w bobl rym ei weithredoedd trwy roi iddynt etifeddiaeth y cenhedloedd.P7oMae'n rhoi bwyd i'r rhai sy'n ei ofni, ac yn cofio ei gyfamod am byth.N6oGwnaeth inni gofio ei ryfeddodau; graslon a thrugarog yw'r ARGLWYDD.N5oLlawn anrhydedd a mawredd yw ei waith, a saif ei gyfiawnder am byth.]43oMawr yw gweithredoedd yr ARGLWYDD, fe'u harchwilir gan bawb sy'n ymhyfrydu ynddynt.k3 QoMolwch yr ARGLWYDD. Diolchaf i'r ARGLWYDD �'m holl galon yng nghwmni'r uniawn, yn y gynulleidfa.?2ynFe yf o'r nant ar y ffordd, ac am hynny y cwyd ei ben.r1]nFe weinydda farn ymysg y cenhedloedd, a'u llenwi � chelanedd; dinistria benaethiaid dros ddaear lydan.W0'nY mae'r Arglwydd ar dy ddeheulaw yn dinistrio brenhinoedd yn nydd ei ddicter.e/CnTyngodd yr ARGLWYDD, ac ni newidia, "Yr wyt yn offeiriad am byth yn �l urdd Melchisedec.".wnY mae dy bobl yn deyrngar iti ar ddydd dy eni mewn gogoniant sanctaidd o groth y wawr; fel gwlith y'th genhedlais di.r-]nY mae'r ARGLWYDD yn estyn i ti o Seion deyrnwialen awdurdod; llywodraetha dithau yng nghanol dy elynion. , n1 I Ddafydd. Salm.0 Dywedodd yr ARGLWYDD wrth fy Arglwydd: "Eistedd ar fy neheulaw, nes imi wneud dy elynion yn droedfainc i ti."M+mOherwydd saif ef ar ddeheulaw'r tlawd, i'w achub rhag ei gyhuddwyr.Z*-mClodforaf fi yr ARGLWYDD �'m genau, a moliannaf ef yng ngu373?ydd cynulleidfa.U)#mGwisger fy nghyhuddwyr � gwarth; bydded eu cywilydd fel mantell amdanynt.n(UmPan f�nt hwy'n melltithio, bendithia di; cywilyddier fy ngwrthwynebwyr, a bydded dy was yn llawen.O'ma gad iddynt wybod mai dy law di ydyw, mai ti, ARGLWYDD, a'i gwnaeth.K&mCynorthwya, fi, O ARGLWYDD fy Nuw, achub fi yn �l dy drugaredd,K%mDeuthum yn gyff gwawd iddynt; pan welant fi, ysgydwant eu pennau.S$mY mae fy ngliniau'n wan gan ympryd, a'm corff yn denau o ddiffyg braster.O#mYr wyf yn darfod fel cysgod hwyrddydd; fe'm gyrrir ymaith fel locust.>"wmYr wyf yn druan a thlawd, a'm calon mewn gwewyr ynof.n!UmOnd tydi, fy ARGLWYDD Dduw, gweithreda drosof er mwyn dy enw; oherwydd daioni dy gariad, gwareda fi.W 'mHyn fyddo t�l yr ARGLWYDD i'm cyhuddwyr, sy'n llefaru drygioni yn fy erbyn.NmBydded fel y dillad a wisga, ac fel y gwregys sydd amdano bob amser.gGmGwisgodd felltith amdano fel dilledyn; suddodd i'w gnawd fel du373?r, ac fel olew i'w esgyrn.oWmCarodd felltithio: doed melltith arno yntau. Ni hoffai fendithio; pell y bo bendith oddi wrtho yntau.}smOherwydd ni chofiodd hwn fod yn ffyddlon, ond erlidiodd y gorthrymedig a'r tlawd, a'r drylliedig o galon hyd angau.eCmBydded hyn mewn cof gan yr ARGLWYDD yn wastad, a bydded iddo dorri ymaith eu coffa o'r tir.`9mDyger i gof ddrygioni ei hynafiaid gerbron yr ARGLWYDD, ac na ddileer pechodau ei fam.Nm Torrer ymaith ei linach, a'i henw wedi ei ddileu o fewn cenhedlaeth.Pm Na fydded i neb drugarhau wrtho, na gwneud ffafr �'i blant amddifad.Rm Cymered y benthyciwr bopeth sydd ganddo, a dyged estroniaid ei enillion.Lm Crwydred ei blant i gardota � wedi eu troi allan o'u hadfeilion.8km bydded ei blant yn amddifad a'i wraig yn weddw.A}mBydded ei ddyddiau'n ychydig, a chymered arall ei swydd;J mPan fernir ef, caffer ef yn euog, ac ystyrier ei weddi'n bechod.H mApwyntier un drwg yn ei erbyn, a chyhuddwr i sefyll ar ei dde.9mmTalasant imi ddrwg am dda, a chasineb am gariad.LmAm fy ngharedigrwydd y'm cyhuddant, a minnau'n gwedd�o drostynt.Gma'm hamgylchu � geiriau casineb, ac ymosod arnaf heb achos.q[mOherwydd agorasant eu genau drygionus a thwyllodrus yn fy erbyn, a llefaru wrthyf � thafod celwyddog,P  m1 I'r Cyfarwyddwr: i Ddafydd. Salm.0 O Dduw fy moliant, paid � thewi.D l Gyda Duw fe wnawn wrhydri; ef fydd yn sathru ein gelynion.H  l Rho inni gymorth rhag y gelyn, oherwydd ofer yw ymwared dynol.X )l Onid ti, O Dduw, er iti'n gwrthod, a pheidio � mynd allan gyda'n byddinoedd?? yl Pwy a'm dwg i'r ddinas gaerog? Pwy a'm harwain i Edom?gGl Moab yw fy nysgl ymolchi, ac at Edom y taflaf fy esgid; ac yn erbyn Philistia y gorfoleddaf."W'leiddof fi yw Gilead a Manasse; Effraim yw fy helm, a Jwda yw fy nheyrnwialen;r]lLlefarodd Duw yn ei gysegr, "Yr wyf yn gorfoleddu wrth rannu Sichem, a mesur dyffryn Succoth yn rhannau;KlEr mwyn gwaredu dy anwyliaid, achub �'th ddeheulaw, ac ateb ni.Y+lDyrchafa'n uwch na'r nefoedd, O Dduw, a bydded dy ogoniant dros yr holl ddaear.Z-loherwydd y mae dy gariad yn ymestyn hyd y nefoedd, a'th wirionedd hyd y cymylau.^5lRhof ddiolch i ti, O ARGLWYDD, ymysg y bobloedd, a chanmolaf di ymysg y cenhedloedd,@{lDeffro di, nabl a thelyn. Fe ddeffroaf ar doriad gwawr.p [l1 C�n. Salm. I Ddafydd.0 Y mae fy nghalon yn gadarn, O Dduw; fe ganaf, a rhoi mawl. Deffro, fy enaid.lQk+Pwy bynnag sydd ddoeth, rhoed sylw i'r pethau hyn; bydded iddynt ystyried ffyddlondeb yr ARGLWYDD.Y~+k*Bydd yr uniawn yn gweld ac yn llawenhau, ond pob un drygionus yn atal ei dafod.N}k)Ond bydd yn codi'r tlawd o'i ofid, ac yn gwneud ei deulu fel praidd.h|Ik(bydd ef yn tywallt gwarth ar dywysogion, ac yn peri iddynt grwydro trwy'r anialwch diarffordd.S{k'Pan fyddant yn lleihau ac wedi eu darostwng trwy orthrwm, helbul a gofid,]z3k&Bydd ef yn eu bendithio ac yn eu hamlhau, ac ni fydd yn gadael i'w gwartheg leihau.Iy k%heuant feysydd a phlannu gwinwydd, a ch�nt gnydau toreithiog.Bxk$Gwna i'r newynog fyw yno, a sefydlant ddinas i fyw ynddi;Uw#k#Y mae ef yn troi diffeithwch yn llynnau du373?r, a thir sych yn ffynhonnau.\v1k"y mae ef yn troi tir ffrwythlon yn grastir, oherwydd drygioni'r rhai sy'n byw yno.Uu#k!Y mae ef yn troi afonydd yn ddiffeithwch, a ffynhonnau dyfroedd yn sychdir;ftEk Bydded iddynt ei ddyrchafu yng nghynulleidfa'r bobl, a'i foliannu yng nghyngor yr henuriaid.[s/kBydded iddynt ddiolch i'r ARGLWYDD am ei gariad, ac am ei ryfeddodau i ddynolryw.Xr)kyr oeddent yn llawen am iddi lonyddu, ac arweiniodd hwy i'r hafan a ddymunent.>qwkgwnaeth i'r storm dawelu, ac aeth y tonnau'n ddistaw;Xp)kYna gwaeddasant ar yr ARGLWYDD yn eu cyfyngder, a gwaredodd ef hwy o'u hadfyd;Ookyr oeddent yn troi yn simsan fel meddwyn, ac wedi colli eu holl fedr._n7kCawsant eu codi i'r nefoedd a'u bwrw i'r dyfnder, a phallodd eu dewrder yn y trybini;OmkPan lefarai ef, deuai gwynt stormus, a pheri i'r tonnau godi'n uchel.Mlkgwelsant hwy weithredoedd yr ARGLWYDD, a'i ryfeddodau yn y dyfnder.Vk%kAeth rhai i'r m�r mewn llongau, a gwneud eu gorchwylion ar ddyfroedd mawr;[j/kBydded iddynt ddod ag offrymau diolch, a dweud am ei weithredoedd mewn gorfoledd.[i/kBydded iddynt ddiolch i'r ARGLWYDD am ei gariad, ac am ei ryfeddodau i ddynolryw.Fhkanfonodd ei air ac iachaodd hwy, a gwaredodd hwy o ddistryw.Xg)kYna gwaeddasant ar yr ARGLWYDD yn eu cyfyngder, a gwaredodd ef hwy o'u hadfyd;Ofkaethant i gas�u pob math o fwyd, a daethant yn agos at byrth angau.\e1kYr oedd rhai yn ynfyd; oherwydd eu ffyrdd pechadurus a'u camwedd fe'u cystuddiwyd;?dykOherwydd torrodd byrth pres, a drylliodd farrau heyrn.[c/kBydded iddynt ddiolch i'r ARGLWYDD am ei gariad, ac am ei ryfeddodau i ddynolryw.Kbkdaeth � hwy allan o'r tywyllwch dudew, a drylliodd eu gefynnau.Xa)k Yna gwaeddasant ar yr ARGLWYDD yn eu cyfyngder, a gwaredodd ef hwy o'u hadfyd;H` k Llethwyd eu calon gan flinder; syrthiasant heb neb i'w hachub.Q_k am iddynt wrthryfela yn erbyn geiriau Duw, a dirmygu cyngor y Goruchaf.X^)k Yr oedd rhai yn eistedd mewn tywyllwch dudew, yn gaethion mewn gofid a haearn,W]'k Oherwydd rhoes eu digon i'r sychedig, a llenwi'r newynog � phethau daionus.[\/kBydded iddynt ddiolch i'r ARGLWYDD am ei gariad, ac am ei ryfeddodau i ddynolryw.I[ karweiniodd hwy ar hyd ffordd union i fynd i ddinas i fyw ynddi.UZ#kYna gwaeddasant ar yr ARGLWYDD yn eu cyfyngder, a gwaredodd hwy o'u hadfyd;MYkyr oeddent yn newynog ac yn sychedig, ac yr oedd eu nerth yn pallu._X7kAeth rhai ar goll mewn anialdir a diffeithwch, heb gael ffordd at ddinas i fyw ynddi;YW+ka'u cynnull ynghyd o'r gwledydd, o'r dwyrain a'r gorllewin, o'r gogledd a'r de.`V9kFel yna dyweded y rhai a waredwyd gan yr ARGLWYDD, y rhai a waredodd ef o law'r gelyn,MU kDiolchwch i'r ARGLWYDD, oherwydd da yw, ac y mae ei gariad hyd byth.Tj0Bendigedig fyddo'r ARGLWYDD, Duw Israel, o dragwyddoldeb hyd dragwyddoldeb; dyweded yr holl bobl, "Amen." Molwch yr ARGLWYDD.Sj/Gwareda ni, O ARGLWYDD ein Duw, a chynnull ni o blith y cenhedloedd, inni gael rhoi diolch i'th enw sanctaidd, ac ymhyfrydu yn dy fawl.DRj.parodd iddynt gael trugaredd gan bawb oedd yn eu caethiwo.KQj-cofiodd ei gyfamod � hwy, ac edifarhau oherwydd ei gariad mawr;NPj,Er hynny, cymerodd sylw o'u cyfyngder pan glywodd eu cri am gymorth;Oj+Lawer gwaith y gwaredodd hwy, ond yr oeddent hwy yn wrthryfelgar eu bwriad, ac yn cael eu darostwng oherwydd eu drygioni.KNj*fe'u gorthrymwyd gan eu gelynion, a'u darostwng dan eu hawdurdod.aM;j)rhoddodd hwy yn llaw'r cenhedloedd, a llywodraethwyd hwy gan y rhai oedd yn eu cas�u;]L3j(Yna cythruddodd dicter yr ARGLWYDD yn erbyn ei bobl, a ffieiddiodd ei etifeddiaeth;]K3j'Felly aethant yn aflan trwy'r hyn a wnaent, ac yn buteiniaid trwy eu gweithredoedd.J'j&Yr oeddent yn tywallt gwaed dieuog, gwaed eu meibion a'u merched yr oeddent yn eu haberthu i ddelwau Canaan; a halogwyd y ddaear �'u gwaed.EIj%Yr oeddent yn aberthu eu meibion a'u merched i'r demoniaid.BHj$Yr oeddent yn addoli eu delwau, a bu hynny'n fagl iddynt.EGj#ond cymysgu gyda'r cenhedloedd, a dysgu gwneud fel hwythau.MFj"Ni fu iddynt ddinistrio'r bobloedd y dywedodd yr ARGLWYDD amdanynt,TE!j!oherwydd gwnaethant ei ysbryd yn chwerw, ac fe lefarodd yntau yn fyrbwyll.gDGj Bu iddynt gythruddo'r Arglwydd hefyd wrth ddyfroedd Meriba, a bu'n ddrwg ar Moses o'u plegid,JC jA chyfrifwyd hyn yn gyfiawnder iddo dros y cenedlaethau am byth.9BmjOnd cododd Phinees a'u barnu, ac ataliwyd y pla.dAAjyr oeddent wedi cythruddo'r ARGLWYDD �'u gweithredoedd, a thorrodd pla allan yn eu mysg.I@ jYna aethant i gyfathrach � Baal-peor, a bwyta ebyrth y meirw;[?/jac yn gwasgaru eu disgynyddion i blith y cenhedloedd, a'u chwalu trwy'r gwledydd.U>#jCododd yntau ei law a thyngu y byddai'n peri iddynt syrthio yn yr anialwch,P=jyr oeddent yn grwgnach yn eu pebyll, a heb wrando ar lais yr ARGLWYDD.O<jYna bu iddynt ddilorni'r wlad hyfryd, ac nid oeddent yn credu ei air;$;AjFelly dywedodd ef y byddai'n eu dinistrio, oni bai i Moses, yr un a ddewisodd, sefyll yn y bwlch o'i flaen, i droi'n �l ei ddigofaint rhag eu dinistrio.N:jpethau rhyfeddol yng ngwlad Ham, a phethau ofnadwy ger y M�r Coch.d9AjYr oeddent wedi anghofio Duw, eu Gwaredydd, a oedd wedi gwneud pethau mawrion yn yr Aifft,P8jgan newid yr un oedd yn ogoniant iddynt am ddelw o ych yn pori gwellt.67gjGwnaethant lo yn Horeb, ac ymgrymu i'r ddelw,S6jTorrodd t�n allan ymhlith y cwmni, a llosgwyd y drygionus yn y fflamau.J5 jYna agorodd y ddaear a llyncu Dathan, a gorchuddio cwmni Abiram.j4MjYr oeddent yn cenfigennu yn y gwersyll wrth Moses, a hefyd wrth Aaron, un sanctaidd yr ARGLWYDD.Y3+jRhoes yntau iddynt yr hyn yr oeddent yn ei ofyn, ond anfonodd nychdod i'w mysg.]23jDaeth eu blys drostynt yn yr anialwch, ac yr oeddent yn profi Duw yn y diffeithwch.d1Aj Ond yn fuan yr oeddent wedi anghofio ei weithredoedd, ac nid oeddent yn aros am ei gyngor.40cj Yna credasant ei eiriau, a chanu mawl iddo.O/j Caeodd y dyfroedd am eu gwrthwynebwyr, ac nid arbedwyd yr un ohonynt.R.j Gwaredodd hwy o law'r rhai oedd yn eu cas�u, a'u harbed o law'r gelyn.h-Ij Ceryddodd y M�r Coch ac fe sychodd, ac arweiniodd hwy trwy'r dyfnder fel pe trwy'r anialwch.E,jOnd gwaredodd ef hwy er mwyn ei enw, er mwyn dangos ei rym.%+CjPan oedd ein hynafiaid yn yr Aifft ni wnaethant sylw o'th ryfeddodau, na chofio maint dy ffyddlondeb, ond gwrthryfela yn erbyn y Goruchaf ger y M�r Coch.]*3jYr ydym ni, fel ein hynafiaid, wedi pechu; yr ydym wedi troseddu a gwneud drygioni. O_~~k~}}[}||h|){{{2zzz yyiyxxsxwwawvv}vuuauttXsssXs rrHrqqQqpp]pooRnnzn)mmmTm ll`lkkk>>C===R=<U gM`Q8N \ Q E | ) U { -$,p{LgCanwch i'r ARGLWYDD mewn diolch, canwch fawl i'n Duw �'r delyn.Zf+Y mae'r ARGLWYDD yn codi'r rhai gostyngedig, ond yn bwrw'r drygionus i'r llawr.Ve#Mawr yw ein Harglwydd ni, a chryf o nerth; y mae ei ddoethineb yn ddifesur.FdY mae'n pennu nifer y s�r, ac yn rhoi enwau arnynt i gyd.PcY mae'n iach�u'r rhai drylliedig o galon, ac yn rhwymo eu doluriau.Zb+Y mae'r ARGLWYDD yn adeiladu Jerwsalem, y mae'n casglu rhai gwasgaredig Israel.\a 1Molwch yr ARGLWYDD. Da yw canu mawl i'n Duw ni, oherwydd hyfryd a gweddus yw mawl.q`Y Bydd yr ARGLWYDD yn teyrnasu hyd byth, a'th Dduw di, O Seion, dros y cenedlaethau. Molwch yr ARGLWYDD._w Y mae'r ARGLWYDD yn gwylio dros y dieithriaid, ac yn cynnal y weddw a'r amddifad; y mae'n difetha ffordd y drygionus.^y mae'r ARGLWYDD yn rhoi golwg i'r deillion, ac yn codi pawb sydd wedi eu darostwng; y mae'r ARGLWYDD yn caru'r rhai cyfiawn.z]kac yn gwneud barn �'r gorthrymedig; y mae'n rhoi bara i'r newynog. Y mae'r ARGLWYDD yn rhyddhau carcharorion;l\Ocreawdwr nefoedd a daear a'r m�r, a'r cyfan sydd ynddynt. Y mae ef yn cadw'n ffyddlon hyd byth,j[KGwyn ei fyd y sawl y mae Duw Jacob yn ei gynorthwyo, ac y mae ei obaith yn yr ARGLWYDD ei Dduw,oZUbydd ei anadl yn darfod ac yntau'n dychwelyd i'r ddaear, a'r diwrnod hwnnw derfydd am ei gynlluniau.OYPeidiwch ag ymddiried mewn tywysogion, mewn unrhyw un na all waredu;KX Molaf yr ARGLWYDD tra byddaf byw, canaf fawl i'm Duw tra byddaf.7W iMolwch yr ARGLWYDD. Fy enaid, mola'r ARGLWYDD.pVWLlefara fy ngenau foliant yr ARGLWYDD, a bydd pob creadur yn bendithio'i enw sanctaidd byth bythoedd.^U3Gofala'r ARGLWYDD am bawb sy'n ei garu, ond y mae'n distrywio'r holl rai drygionus.PTGwna ddymuniad y rhai sy'n ei ofni; gwrendy ar eu cri, a gwareda hwy.cS=Y mae'r ARGLWYDD yn agos at bawb sy'n galw arno, at bawb sy'n galw arno mewn gwirionedd.`R7Y mae'r ARGLWYDD yn gyfiawn yn ei holl ffyrdd ac yn ffyddlon yn ei holl weithredoedd.UQ!y mae dy law yn agored, ac yr wyt yn diwallu popeth byw yn �l d'ewyllys.VP#Try llygaid pawb mewn gobaith atat ti, ac fe roi iddynt eu bwyd yn ei bryd;XO'Fe gynnal yr ARGLWYDD bawb sy'n syrthio, a chodi pawb sydd wedi eu darostwng.(NG Teyrnas dragwyddol yw dy deyrnas, a saif dy lywodraeth byth bythoedd. Y mae'r ARGLWYDD yn ffyddlon yn ei holl eiriau, ac yn drugarog yn ei holl weithredoedd.\M/ er mwyn dangos i bobl dy weithredoedd nerthol ac ysblander gogoneddus dy deyrnas.?Lw Dywedant am ogoniant dy deyrnas, a s�n am dy nerth,PK Y mae dy holl waith yn dy foli, ARGLWYDD, a'th saint yn dy fendithio.ZJ+ Y mae'r ARGLWYDD yn dda wrth bawb, ac y mae ei drugaredd tuag at ei holl waith.QIGraslon a thrugarog yw'r ARGLWYDD, araf i ddigio, a llawn ffyddlondeb.EHDygant i gof dy ddaioni helaeth, a chanu am dy gyfiawnder.KG Cyhoeddant rym dy weithredoedd ofnadwy, ac adrodd am dy fawredd.UF!Am ysblander gogoneddus dy fawredd y dywedant, a myfyrio ar dy ryfeddodau.`E7Molianna'r naill genhedlaeth dy waith wrth y llall, a mynegi dy weithredoedd nerthol.[D-Mawr yw'r ARGLWYDD, a theilwng iawn o fawl, ac y mae ei fawredd yn anchwiliadwy.BC}Bob dydd bendithiaf di, a moliannu dy enw byth bythoedd.eB C1 Emyn Mawl. I Ddafydd.0 Dyrchafaf di, fy Nuw, O Frenin, a bendithiaf dy enw byth bythoedd._A5Gwyn eu byd y bobl sydd fel hyn. Gwyn eu byd y bobl y mae'r ARGLWYDD yn Dduw iddynt.h@Gbydded ein gwartheg yn drymion, heb anap nac erthyliad; ac na fydded gwaedd ar ein strydoedd.?u Bydded ein hysguboriau yn llawn o luniaeth o bob math; bydded ein defaid yn filoedd ac yn fyrddiynau yn ein meysydd;> Bydded ein meibion fel planhigion yn tyfu'n gryf yn eu hieuenctid, a'n merched fel pileri cerfiedig mewn adeiladwaith palas. = Achub fi oddi wrth y cleddyf creulon; gwared fi o law estroniaid, sy'n dweud celwydd �'u genau, a'u deheulaw'n llawn ffalster.N< ti sy'n rhoi gwaredigaeth i frenhinoedd, ac yn achub Dafydd ei was.N; Canaf g�n newydd i ti, O Dduw, canaf gyda'r offeryn dectant i ti,I: sy'n dweud celwydd �'u genau, a'u deheulaw'n llawn ffalster.l9OEstyn allan dy law o'r uchelder, i'm hachub ac i'm gwaredu o ddyfroedd lawer, ac o law estroniaidX8'saetha allan fellt nes eu gwasgaru, anfon dy saethau nes peri iddynt arswydo.a79ARGLWYDD, agor y nefoedd a thyrd i lawr, cyffwrdd �'r mynyddoedd nes eu bod yn mygu;V6#Y mae'r meidrol yn union fel anadl, a'i ddyddiau fel cysgod yn mynd heibio._55O ARGLWYDD, beth yw meidrolyn, i ti ofalu amdano, a'r teulu dynol, i ti ei ystyried?t4_fy ngh�r a'm cadernid, fy nghaer a'm gwaredydd, fy nharian a'm lloches, sy'n darostwng pobloedd odanaf.t3 a1 I Ddafydd.0 Bendigedig yw yr ARGLWYDD, fy nghraig; ef sy'n dysgu i'm dwylo ymladd, ac i'm bysedd ryfela;t2_ ac yn dy gariad difetha fy ngelynion; dinistria'r holl rai sydd yn fy ngorthrymu, oherwydd dy was wyf fi.^13 Er mwyn dy enw, O ARGLWYDD, cadw fy einioes; yn dy gyfiawnder dwg fi o'm cyfyngder,u0a Dysg imi wneud dy ewyllys, oherwydd ti yw fy Nuw; bydded i'th ysbryd daionus fy arwain ar hyd tir gwastad.f/C O ARGLWYDD, gwareda fi oddi wrth fy ngelynion, oherwydd atat ti yr wyf wedi ffoi am gysgod.2.[P�r imi glywed yn y bore am dy gariad, oherwydd yr wyf wedi ymddiried ynot ti; gwna imi wybod pa ffordd i'w cherdded, oherwydd yr wyf wedi dyrchafu fy enaid atat ti.-!Brysia i'm hateb, O ARGLWYDD, y mae fy ysbryd yn pallu; paid � chuddio dy wyneb oddi wrthyf, neu byddaf fel y rhai sy'n disgyn i'r pwll.V,#Yr wyf yn estyn fy nwylo atat ti, ac yn sychedu amdanat fel tir sych. Sela.q+YYr wyf yn cofio am y dyddiau gynt, yn myfyrio ar y cyfan a wnaethost, ac yn meddwl am waith dy ddwylo.K* Y mae fy ysbryd yn pallu ynof, a'm calon wedi ei dal gan arswyd.)Y mae'r gelyn wedi fy ymlid, ac wedi sathru fy mywyd i'r llawr; gwnaeth imi eistedd mewn tywyllwch, fel rhai wedi hen farw.^(3Paid � mynd i farn �'th was, oherwydd nid oes neb byw yn gyfiawn o'th flaen di.' {1 Salm. I Ddafydd.0 ARGLWYDD, clyw fy ngweddi, gwrando ar fy neisyfiad. Ateb fi yn dy ffyddlondeb � yn dy gyfiawnder.&yDwg fi allan o'm caethiwed, er mwyn imi glodfori dy enw. Bydd y rhai cyfiawn yn tyrru ataf pan fyddi di yn dda wrthyf.%Gwrando ar fy nghri, oherwydd fe'm darostyngwyd yn isel; gwared fi oddi wrth fy erlidwyr, oherwydd y maent yn gryfach na mi.d$?Gwaeddais arnat ti, O ARGLWYDD; dywedais, "Ti yw fy noddfa, a'm rhan yn nhir y rhai byw."o#UEdrychaf i'r dde, a gweld nad oes neb yn gyfaill imi; nid oes dihangfa imi, na neb yn malio amdanaf.s"]Pan yw fy ysbryd yn pallu, yr wyt ti'n gwybod fy llwybr. Ar y llwybr a gerddaf y maent wedi cuddio magl.U!!Arllwysaf fy nghwyn o'i flaen, a mynegaf fy nghyfyngder yn ei bresenoldeb.  }1 Masc�l. I Ddafydd, pan oedd yn yr ogof. Gweddi.0 Gwaeddaf yn uchel ar yr ARGLWYDD, ymbiliaf yn uchel ar yr ARGLWYDD.\/ Bydded i'r drygionus syrthio i'w rhwydau eu hunain, a myfi fy hun yn mynd heibio.N Cadw fi o'r rhwyd a osodwyd imi, ac o fagl y gwneuthurwyr drygioni.lOY mae fy llygaid arnat ti, O ARGLWYDD Dduw; ynot ti y llochesaf; paid �'m gadael heb amddiffyn.gEFel darnau o bren neu o graig ar y llawr, bydd eu hesgyrn wedi eu gwasgaru yng ngenau Sheol.`7Pan fwrir eu barnwyr yn erbyn craig, byddant yn gwybod mor ddymunol oedd fy ngeiriau.+MBydded i'r cyfiawn fy nharo mewn cariad a'm ceryddu, ond na fydded i olew'r drygionus eneinio fy mhen, oherwydd y mae fy ngweddi yn wastad yn erbyn eu drygioni.0WPaid � throi fy nghalon at bethau drwg, i fod yn brysur wrth weithredoedd drygionus gyda rhai sy'n wneuthurwyr drygioni; paid � gadael imi fwyta o'u danteithion.RO ARGLWYDD, gosod warchod ar fy ngenau, gwylia dros ddrws fy ngwefusau._5Bydded fy ngweddi fel arogldarth o'th flaen, ac estyniad fy nwylo fel offrwm hwyrol.j M1 Salm. I Ddafydd.0 O ARGLWYDD, gwaeddaf arnat, brysia ataf; gwrando ar fy llef pan alwaf arnat.^3 Yn sicr bydd y cyfiawn yn clodfori dy enw; bydd yr uniawn yn byw yn dy bresenoldeb.V# Gwn y gwna'r ARGLWYDD gyfiawnder �'r truan, ac y rhydd farn i'r anghenus.c= Na fydded lle i'r enllibus yn y wlad; bydded i ddrygioni ymlid y gorthrymwr yn ddiarbed.^3 Bydded i farwor tanllyd syrthio arnynt; bwrier hwy i ffosydd dyfnion heb allu codi.`7 Y mae rhai o'm hamgylch yn codi eu pen, ond bydded i ddrygioni eu gwefusau eu llethu.a9O ARGLWYDD, paid � rhoi eu dymuniad i'r drygionus, paid � llwyddo eu bwriad. Sela.W%O ARGLWYDD Dduw, fy iachawdwriaeth gadarn, cuddiaist fy mhen yn nydd brwydr.^3Dywedais wrth yr ARGLWYDD, "Fy Nuw wyt ti"; gwrando, O ARGLWYDD, ar lef fy ngweddi.| oBu rhai trahaus yn cuddio magl i mi, a rhai dinistriol yn taenu rhwyd, ac yn gosod maglau ar ymyl y ffordd. Sela. wO ARGLWYDD, arbed fi rhag dwylo'r drygionus; cadw fi rhag rhai sy'n gorthrymu, rhai sy'n cynllunio i faglu fy nhraed.] 1Y mae eu tafod yn finiog fel sarff, ac y mae gwenwyn gwiber dan eu gwefusau. Sela.S rhai sy'n cynllunio drygioni yn eu calon, a phob amser yn codi cythrwfl.|  q1 I'r Cyfarwyddwr: Salm. I Ddafydd.0 O ARGLWYDD, gwared fi rhag pobl ddrygionus; cadw fi rhag rhai sy'n gorthrymu,[-Edrych a wyf ar ffordd a fydd yn loes i mi, ac arwain fi yn y ffordd dragwyddol.Y)Chwilia fi, O Dduw, iti adnabod fy nghalon; profa fi, iti ddeall fy meddyliau.QYr wyf yn eu cas�u � chas perffaith, ac y maent fel gelynion i mi.t_Onid wyf yn cas�u, O ARGLWYDD, y rhai sy'n dy gas�u di, ac yn ffieiddio'r rhai sy'n codi yn dy erbyn?X'y rhai sy'n dy herio di yn ddichellgar, ac yn gwrthryfela'n ofer yn dy erbyn.iIFy Nuw, O na fyddit ti'n lladd y drygionus, fel y byddai rhai gwaedlyd yn troi oddi wrthyf �mQOs cyfrifaf hwy, y maent yn amlach na'r tywod, a phe gorffennwn hynny, byddit ti'n parhau gyda mi.K Mor ddwfn i mi yw dy feddyliau, O Dduw, ac mor lluosog eu nifer!!Gwelodd dy lygaid fy nefnydd di-lun; y mae'r cyfan wedi ei ysgrifennu yn dy lyfr; cafodd fy nyddiau eu ffurfio pan nad oedd yr un ohonynt. ni chuddiwyd fy ngwneuthuriad oddi wrthyt pan oeddwn yn cael fy ngwneud yn y dirgel, ac yn cael fy llunio yn nyfnderoedd y ddaear.~Clodforaf di, oherwydd yr wyt yn ofnadwy a rhyfeddol, ac y mae dy weithredoedd yn rhyfeddol. Yr wyt yn fy adnabod mor dda;E} Ti a greodd fy ymysgaroedd, a'm llunio yng nghroth fy mam.q|Y eto nid yw tywyllwch yn dywyllwch i ti; y mae'r nos yn goleuo fel dydd, a'r un yw tywyllwch a goleuni.Y{) Os dywedaf, "Yn sicr bydd y tywyllwch yn fy nghuddio, a'r nos yn cau amdanaf",Pz yno hefyd fe fydd dy law yn fy arwain, a'th ddeheulaw yn fy nghynnal.Ey Os cymeraf adenydd y wawr a thrigo ym mhellafoedd y m�r,\x/Os dringaf i'r nefoedd, yr wyt yno; os cyweiriaf wely yn Sheol, yr wyt yno hefyd.Kw I ble yr af oddi wrth dy ysbryd? I ble y ffoaf o'th bresenoldeb?Yv)Y mae'r wybodaeth hon yn rhy ryfedd i mi; y mae'n rhy uchel i mi ei chyrraedd.RuYr wyt wedi cau amdanaf yn �l ac ymlaen, ac wedi gosod dy law drosof.PtOherwydd nid oes air ar fy nhafod heb i ti, ARGLWYDD, ei wybod i gyd.as9yr wyt wedi mesur fy ngherdded a'm gorffwys, ac yr wyt yn gyfarwydd �'m holl ffyrdd.br;Gwyddost ti pa bryd y byddaf yn eistedd ac yn codi; yr wyt wedi deall fy meddwl o bell;]q 31 I'r Cyfarwyddwr: i Ddafydd. Salm.0 ARGLWYDD, yr wyt wedi fy chwilio a'm hadnabod.}pqBydd yr ARGLWYDD yn gweithredu ar fy rhan. O ARGLWYDD, y mae dy gariad hyd byth; paid � gadael gwaith dy ddwylo. o Er imi fynd trwy ganol cyfyngder, adfywiaist fi; estynnaist dy law yn erbyn llid fy ngelynion, a gwaredaist fi �'th ddeheulaw.`n7Er bod yr ARGLWYDD yn uchel, fe gymer sylw o'r isel, ac fe ddarostwng y balch o bell.\m/bydded iddynt ganu am ffyrdd yr ARGLWYDD, oherwydd mawr yw gogoniant yr ARGLWYDD.hlGBydded i holl frenhinoedd y ddaear dy glodfori, O ARGLWYDD, am iddynt glywed geiriau dy enau;FkPan elwais arnat, atebaist fi, a chynyddaist fy nerth ynof.j#Ymgrymaf tuag at dy deml sanctaidd, a chlodforaf dy enw am dy gariad a'th ffyddlondeb, oherwydd dyrchefaist dy enw a'th air uwchlaw popeth.]i 31 I Ddafydd.0 Clodforaf di �'m holl galon, canaf fawl i ti yng ngu373?ydd duwiau.Th Gwyn ei fyd y sawl sy'n cipio dy blant ac yn eu dryllio yn erbyn y graig.ogUO ferch Babilon, a ddistrywir, gwyn ei fyd y sawl sy'n talu'n �l i ti am y cyfan a wnaethost i ni. f O ARGLWYDD, dal yn erbyn pobl Edom ddydd gofid Jerwsalem, am iddynt ddweud, "I lawr � hi, i lawr � hi hyd at ei sylfeini."~esbydded i'm tafod lynu wrth daflod fy ngenau os na chofiaf di, os na osodaf Jerwsalem yn uwch na'm llawenydd pennaf.GdOs anghofiaf di, Jerwsalem, bydded fy neheulaw'n ddiffrwyth;>cuSut y medrwn ganu c�n yr ARGLWYDD mewn tir estron?b'oherwydd yno gofynnodd y rhai a'n caethiwai am g�n, a'r rhai a'n hanrheithiai am ddifyrrwch. "Canwch inni," meddent, "rai o ganeuon Seion."4aaAr yr helyg yno bu inni grogi ein telynau,W` 'Ger afonydd Babilon yr oeddem yn eistedd ac yn wylo wrth inni gofio am Seion.G_Diolchwch i Dduw y nefoedd, oherwydd mae ei gariad hyd byth.L^Ef sy'n rhoi bwyd i bob creadur, oherwydd mae ei gariad hyd byth.O]a'n gwaredu oddi wrth ein gelynion, oherwydd mae ei gariad hyd byth.V\#Pan oeddem wedi'n darostwng, fe'n cofiodd, oherwydd mae ei gariad hyd byth,K[ yn etifeddiaeth i'w was Israel, oherwydd mae ei gariad hyd byth.LZrhoddodd eu tir yn etifeddiaeth, oherwydd mae ei gariad hyd byth,;YoOg brenin Basan, oherwydd mae ei gariad hyd byth;EXSihon brenin yr Amoriaid, oherwydd mae ei gariad hyd byth,IW Lladdodd frenhinoedd cryfion, oherwydd mae ei gariad hyd byth;HVa tharo brenhinoedd mawrion, oherwydd mae ei gariad hyd byth.OUArweiniodd ei bobl trwy'r anialwch, oherwydd mae ei gariad hyd byth,TTond taflodd Pharo a'i lu i'r M�r Coch, oherwydd mae ei gariad hyd byth.JS a dygodd Israel trwy ei ganol, oherwydd mae ei gariad hyd byth,JR Holltodd y M�r Coch yn ddau, oherwydd mae ei gariad hyd byth,RQ � llaw gref ac � braich estynedig, oherwydd mae ei gariad hyd byth.NP a daeth ag Israel allan o'u canol, oherwydd mae ei gariad hyd byth;NO Trawodd rai cyntafanedig yr Aifft, oherwydd mae ei gariad hyd byth,MN y lleuad a'r s�r i reoli'r nos, oherwydd mae ei gariad hyd byth.BM}yr haul i reoli'r dydd, oherwydd mae ei gariad hyd byth,ELgwnaeth oleuadau mawrion, oherwydd mae ei gariad hyd byth;MKtaenodd y ddaear dros y dyfroedd, oherwydd mae ei gariad hyd byth;MJgwnaeth y nefoedd mewn doethineb, oherwydd mae ei gariad hyd byth;XI'Y mae'n gwneud rhyfeddodau mawrion ei hunan, oherwydd mae ei gariad hyd byth;NHDiolchwch i Arglwydd yr arglwyddi, oherwydd mae ei gariad hyd byth.FGDiolchwch i Dduw y duwiau, oherwydd mae ei gariad hyd byth.OF Diolchwch i'r ARGLWYDD am mai da yw, oherwydd mae ei gariad hyd byth._E5Bendigedig yn Seion fyddo'r ARGLWYDD sydd yn trigo yn Jerwsalem. Molwch yr ARGLWYDD.gDEDylwyth Lefi, bendithiwch yr ARGLWYDD; pob un sy'n ofni'r ARGLWYDD, bendithiwch yr ARGLWYDD.[C-Dylwyth Israel, bendithiwch yr ARGLWYDD; Dylwyth Aaron, bendithiwch yr ARGLWYDD.hBGYn mae eu gwneuthurwyr yn mynd yn debyg iddynt, ac felly hefyd bob un sy'n ymddiried ynddynt.XA'y mae ganddynt glustiau nad ydynt yn clywed, ac nid oes anadl yn eu ffroenau.Q@Y mae ganddynt enau nad ydynt yn siarad, a llygaid nad ydynt yn gweld;S?Arian ac aur yw delwau'r cenhedloedd, ac wedi eu gwneud � dwylo dynol.a>9Oherwydd fe rydd yr ARGLWYDD gyfiawnder i'w bobl, a bydd yn trugarhau wrth ei weision.Z=+ Y mae dy enw, O ARGLWYDD, am byth, a'th enwogrwydd o genhedlaeth i genhedlaeth.L< rhoddodd eu tir yn etifeddiaeth, yn etifeddiaeth i'w bobl Israel.O; Sihon brenin yr Amoriaid, Og brenin Basan, a holl dywysogion Canaan;J: Fe drawodd genhedloedd mawrion, a lladd brenhinoedd cryfion �b9; anfonodd arwyddion a rhybuddion trwy ganol yr Aifft, yn erbyn Pharo a'i holl ddeiliaid.C8Fe drawodd rai cyntafanedig yr Aifft, yn ddyn ac anifail;r7[P�r i gymylau godi o derfynau'r ddaear; fe wna fellt ar gyfer y glaw, a daw gwynt allan o'i ystordai.r6[Fe wna'r ARGLWYDD beth bynnag a ddymuna, yn y nefoedd ac ar y ddaear, yn y moroedd a'r holl ddyfnderau.j5KOherwydd fe wn i fod yr ARGLWYDD yn fawr, a bod ein Harglwydd ni yn rhagori ar yr holl dduwiau.V4#Dewisodd yr ARGLWYDD Jacob iddo'i hunan, ac Israel yn drysor arbennig iddo.\3/Molwch yr ARGLWYDD, oherwydd da yw ef; canwch i'w enw, oherwydd y mae'n ddymunol.H2sy'n sefyll yn nhu375?'r ARGLWYDD, yng nghynteddoedd ein Duw.Y1 +Molwch yr ARGLWYDD. Molwch enw'r ARGLWYDD, molwch ef, chwi weision yr ARGLWYDD,S0Bydded i'r ARGLWYDD eich bendithio o Seion � creawdwr nefoedd a daear!C/Codwch eich dwylo yn y cysegr, a bendithiwch yr ARGLWYDD.. {1 C�n Esgyniad.0 Dewch, bendithiwch yr ARGLWYDD, holl weision yr ARGLWYDD, sy'n sefyll liw nos yn nhu375?'r ARGLWYDD. - Y mae fel gwlith Hermon yn disgyn i lawr ar fryniau Seion. Oherwydd yno y gorchmynnodd yr ARGLWYDD ei fendith, bywyd hyd byth.,Y mae fel olew gwerthfawr ar y pen, yn llifo i lawr dros y farf, dros farf Aaron, yn llifo i lawr dros goler ei wisgoedd.V+ %1 C�n Esgyniad. I Ddafydd.0 Mor dda ac mor ddymunol yw i bobl fyw'n gyt�V*#Gwisgaf ei elynion � chywilydd, ond ar ei ben ef y bydd coron ddisglair."K) Yno y gwnaf i gorn dyfu i Ddafydd; darperais lamp i'm heneiniog.Z(+Gwisgaf ei hoffeiriaid ag iachawdwriaeth, a bydd ei ffyddloniaid yn gorfoleddu.P'Bendithiaf hi � digonedd o ymborth, a digonaf ei thlodion � bara.E&Dyma fy ngorffwysfa am byth; yma y trigaf am imi ei dewis.N% Oherwydd dewisodd yr ARGLWYDD Seion, a'i chwennych yn drigfan iddo: $ Os ceidw dy feibion fy nghyfamod, a'r tystiolaethau a ddysgaf iddynt, bydd eu meibion hwythau hyd byth yn eistedd ar dy orsedd."x#g Tyngodd yr ARGLWYDD i Ddafydd adduned sicr na thry oddi wrthi: "O ffrwyth dy gorff y gosodaf un ar dy orsedd.M" Er mwyn Dafydd dy was, paid � throi oddi wrth wyneb dy eneiniog.f!C Bydded dy offeiriaid wedi eu gwisgo � chyfiawnder, a bydded i'th ffyddloniaid orfoleddu."H Cyfod, ARGLWYDD, a thyrd i'th orffwysfa, ti ac arch dy nerth.>uAwn i mewn i'w drigfan a phlygwn wrth ei droedfainc.K Wele, clywsom amdani yn Effrata, a chawsom hi ym meysydd y coed.Gnes imi gael lle i'r ARGLWYDD a thrigfan i Un Cadarn Jacob.":mni roddaf gwsg i'm llygaid na hun i'm hamrannau,Z+Nid af i mewn i'r babell y trigaf ynddi, nac esgyn i'r gwely y gorffwysaf arno;J fel y bu iddo dyngu i'r ARGLWYDD ac addunedu i Un Cadarn Jacob,N 1 C�n Esgyniad.0 O ARGLWYDD, cofia am Ddafydd yn ei holl dreialon,?wO Israel, gobeithia yn yr ARGLWYDD yn awr a hyd byth.mQOnd yr wyf wedi tawelu a distewi fy enaid, fel plentyn ar fron ei fam; fel plentyn y mae fy enaid.0 Y1 C�n Esgyniad. I Ddafydd.0 O ARGLWYDD, nid yw fy nghalon yn drahaus, na'm llygaid yn falch; nid wyf yn ymboeni am bethau rhy fawr, nac am bethau rhy ryfeddol i mi.@yEf sydd yn gwaredu Israel oddi wrth ei holl gamweddau.{O Israel, gobeithia yn yr ARGLWYDD, oherwydd gyda'r ARGLWYDD y mae ffyddlondeb, a chydag ef y mae gwaredigaeth helaeth.yy mae fy enaid yn disgwyl wrth yr Arglwydd yn fwy nag y mae'r gwylwyr am y bore, yn fwy nag y mae'r gwylwyr am y bore.Z+Disgwyliaf wrth yr ARGLWYDD; y mae fy enaid yn disgwyl, a gobeithiaf yn ei air;:mOnd y mae gyda thi faddeuant, fel y cei dy ofni.Z+Os wyt ti, ARGLWYDD, yn cadw cyfrif o gamweddau, pwy, O Arglwydd, a all sefyll?PArglwydd, clyw fy llef; bydded dy glustiau'n agored i lef fy ngweddi.I 1 C�n Esgyniad.0 O'r dyfnderau y gwaeddais arnat, O ARGLWYDD.n Sac ni ddywed neb wrth fynd heibio, "Bendith yr ARGLWYDD arnoch! Bendithiwn chwi yn enw'r ARGLWYDD."F ni leinw byth law'r medelwr, na gwneud coflaid i'r rhwymwr,H byddant fel glaswellt pen to, sy'n crino cyn iddo flaguro �M Bydded i'r holl rai sy'n cas�u Seion gywilyddio a chilio'n �l;L Ond y mae'r ARGLWYDD yn gyfiawn; torrodd raffau'r rhai drygionus.I Y mae'r arddwyr wedi aredig fy nghefn gan dynnu cwysau hirion.`7lawer gwaith o'm hieuenctid buont yn ymosod arnaf, ond heb erioed fod yn drech na mi.l Q1 C�n Esgyniad.0 Lawer gwaith o'm hieuenctid buont yn ymosod arnaf � dyweded Israel yn awr �Fac iti gael gweld plant dy blant. Bydded heddwch ar Israel!pWBydded i'r ARGLWYDD dy fendithio o Seion, iti gael gweld llwyddiant Jerwsalem holl ddyddiau dy fywyd,@yWele, fel hyn y bendithir y sawl sy'n ofni'r ARGLWYDD.{mBydd dy wraig yng nghanol dy du375? fel gwinwydden ffrwythlon, a'th blant o amgylch dy fwrdd fel blagur olewydd.HCei fwyta o ffrwyth dy lafur; byddi'n hapus ac yn wyn dy fyd._ 71 C�n Esgyniad.0 Gwyn ei fyd pob un sy'n ofni'r ARGLWYDD ac yn rhodio yn ei ffyrdd.ucGwyn ei fyd y sawl sydd � chawell llawn ohonynt; ni chywilyddir ef pan ddadleua �'i elynion yn y porth.?~yFel saethau yn llaw rhyfelwr yw meibion ieuenctid dyn.Z}-Wele, etifeddiaeth oddi wrth yr ARGLWYDD yw meibion, a gwobr yw ffrwyth y groth.|Yn ofer y codwch yn fore, a mynd yn hwyr i orffwyso, a llafurio am y bwyd a fwytewch; oherwydd mae ef yn rhoi i'w anwylyd pan yw'n cysgu.C{ 1 C�n Esgyniad. I Solomon.0 Os nad yw'r ARGLWYDD yn adeiladu'r tu375?, y mae ei adeiladwyr yn gweithio'n ofer. Os nad yw'r ARGLWYDD yn gwylio'r ddinas, y mae'r gwylwyr yn effro'n ofer. z ~Bydd yr un sy'n mynd allan dan wylo, ac yn cario ei sach o hadyd, yn dychwelyd drachefn mewn gorfoledd, ac yn cario ei ysgubau.By~bydded i'r rhai sy'n hau mewn dagrau fedi mewn gorfoledd.Bx~O ARGLWYDD, adfer ein llwyddiant fel ffrydiau yn y Negef;Ow~Yn wir, gwnaeth yr ARGLWYDD bethau mawr i ni, a bu i ninnau lawenhau.v7~yr oedd ein genau yn llawn chwerthin a'n tafodau yn bloeddio canu. Yna fe ddywedid ymysg y cenhedloedd, "Gwnaeth yr ARGLWYDD bethau mawr iddynt hwy."lu S~1 C�n Esgyniad.0 Pan adferodd yr ARGLWYDD lwyddiant Seion, yr oeddem fel rhai wedi cael iach�d;t}Ond am y rhai sy'n gwyro i'w ffyrdd troellog, bydded i'r ARGLWYDD eu dinistrio gyda'r gwneuthurwyr drygioni. Bydded heddwch ar Israel!Ks}Gwna ddaioni, O ARGLWYDD, i'r rhai da ac i'r rhai uniawn o galon. r }Ni chaiff teyrnwialen y drygionus orffwys ar y tir sy'n rhan i'r rhai cyfiawn, rhag i'r cyfiawn estyn eu llaw at anghyfiawnder.qq[}Fel y mae'r mynyddoedd o amgylch Jerwsalem, felly y mae'r ARGLWYDD o amgylch ei bobl yn awr a hyd byth.p }1 C�n Esgyniad.0 Y mae'r rhai sy'n ymddiried yn yr ARGLWYDD fel Mynydd Seion, na ellir ei symud, ond sy'n aros hyd byth.Go|Ein cymorth sydd yn enw'r ARGLWYDD, creawdwr nefoedd a daear.an;|Yr ydym wedi dianc fel aderyn o fagl yr heliwr; torrodd y fagl, yr ydym ninnau'n rhydd.Zm-|Bendigedig fyddo'r ARGLWYDD am iddo beidio �'n rhoi yn ysglyfaeth i'w dannedd.-lU|ie, drosom yr �i dygyfor y tonnau.Sk|byddai'r dyfroedd wedi'n cario ymaith a'r llif wedi mynd dros ein pennau;Dj|byddent wedi'n llyncu'n fyw wrth i'w llid losgi tuag atom;Hi |oni bai i'r ARGLWYDD fod o'n tu pan gododd rhai yn ein herbyn,ch A|1 C�n Esgyniad. I Ddafydd.0 Oni bai i'r ARGLWYDD fod o'n tu � dyweded Israel hynny �Pg{Yn rhy hir y cawsom ddigon ar wawd y trahaus ac ar sarhad y beilchion.efC{Bydd drugarog wrthym, O ARGLWYDD, bydd drugarog wrthym, oherwydd fe gawsom ddigon o sarhad.Fe{Fel y mae llygaid gweision yn gwylio llaw eu meistr, a llygaid caethferch yn gwylio llaw ei meistres, felly y mae ein llygaid ninnau yn gwylio'r ARGLWYDD ein Duw nes iddo drugarhau wrthym.Xd +{1 C�n Esgyniad.0 Yr wyf yn codi fy llygaid atat ti sy'n eistedd yn y nefoedd.Bcz Er mwyn tu375? yr ARGLWYDD ein Duw, ceisiaf ddaioni i ti.ObzEr mwyn fy nghydnabod a'm cyfeillion, dywedaf, "Bydded heddwch i ti."Ja zbydded heddwch o fewn dy furiau, a diogelwch o fewn dy geyrydd."W`'zGwedd�wch am heddwch i Jerwsalem, "Bydded llwyddiant i'r rhai sy'n dy garu;M_zYno y gosodwyd gorseddfeinciau barn, gorseddfeinciau tu375? Dafydd.s^_zYno yr esgyn y llwythau, llwythau'r ARGLWYDD, fel y gorchmynnwyd i Israel, i roi diolch i enw'r ARGLWYDD.H] zAdeiladwyd Jerwsalem yn ddinas lle'r unir y bobl �'i gilydd.I\ zY mae ein traed bellach yn sefyll o fewn dy byrth, O Jerwsalem.{[ qz1 C�n Esgyniad. I Ddafydd.0 Yr oeddwn yn llawen pan ddywedasant wrthyf, "Gadewch inni fynd i du375?'r ARGLWYDD."IZ yBydd yr ARGLWYDD yn gwylio dy fynd a'th ddod yn awr a hyd byth.MYyBydd yr ARGLWYDD yn dy gadw rhag pob drwg, bydd yn cadw dy einioes.EXyni fydd yr haul yn dy daro yn y dydd, na'r lleuad yn y nos.NWyYr ARGLWYDD yw dy geidwad, yr ARGLWYDD yw dy gysgod ar dy ddeheulaw;4VcyNid yw ceidwad Israel yn cysgu nac yn huno.KUyNid yw'n gadael i'th droed lithro, ac nid yw dy geidwad yn cysgu.KTyDaw fy nghymorth oddi wrth yr ARGLWYDD, creawdwr nefoedd a daear.XS +y1 C�n Esgyniad.0 Codaf fy llygaid tua'r mynyddoedd; o ble y daw cymorth i mi?NRxYr wyf fi am heddwch, ond pan soniaf am hynny, y maent hwy am ryfel.EQxYn rhy hir y b�m yn byw gyda'r rhai sy'n cas�u heddwch.NPxGwae fi fy mod yn ymdeithio yn Mesech, ac yn byw ymysg pebyll Cedar.3OaxSaethau llymion rhyfelwr, a marwor eirias!KNxBeth a roddir i ti, a beth yn ychwaneg a wneir, O dafod enllibus?NMxO ARGLWYDD, gwared fi rhag genau twyllodrus, a rhag tafod enllibus."fL Gx1 C�n Esgyniad.0 C�n Esgyniad. Gwaeddais ar yr ARGLWYDD yn fy nghyfyngder, ac atebodd fi.lKOwEuthum ar gyfeiliorn fel dafad ar goll; chwilia am dy was, oherwydd nid anghofiais dy orchmynion.NJwGad imi fyw i'th foliannu di, a bydded i'th farnau fy nghynorthwyo.\I/wYr wyf yn dyheu am dy iachawdwriaeth, O ARGLWYDD, ac yn ymhyfrydu yn dy gyfraith.XH'wBydded dy law yn barod i'm cynorthwyo, oherwydd yr wyf wedi dewis dy ofynion.^G3wBydd fy nhafod yn canu am dy addewid, oherwydd y mae dy holl orchmynion yn gyfiawn.NFwBydd fy ngwefusau'n tywallt moliant am iti ddysgu i mi dy ddeddfau.?EwwDoed fy neisyfiad atat; gwared fi yn �l dy addewid.HDwDoed fy llef atat, O ARGLWYDD; rho imi ddeall yn �l dy air.fCCwYr wyf yn ufudd i'th ofynion a'th farnedigaethau, oherwydd y mae fy holl ffyrdd o'th flaen.@BywYr wyf yn cadw dy farnedigaethau ac yn eu caru'n fawr.^A3wYr wyf yn disgwyl am dy iachawdwriaeth, O ARGLWYDD, ac yn ufuddhau i'th orchmynion._@5wCaiff y rhai sy'n caru dy gyfraith wir heddwch, ac nid oes dim yn peri iddynt faglu.J? wSeithwaith y dydd yr wyf yn dy foli oherwydd dy farnau cyfiawn.O>wYr wyf yn cas�u ac yn ffieiddio twyll, ond yn caru dy gyfraith di.P=wYr wyf yn llawenhau o achos dy addewid, fel un sy'n cael ysbail fawr.X<'wY mae tywysogion yn fy erlid yn ddiachos, ond dy air di yw arswyd fy nghalon.V;#wHanfod dy air yw gwirionedd, ac y mae dy holl farnau cyfiawn yn dragwyddol.Z:+wGw�l fel yr wyf yn caru dy ofynion; O ARGLWYDD, adfywia fi yn �l dy gariad.P9wGwelais y rhai twyllodrus, a ffieiddiais am nad ydynt yn cadw dy air.d8?wY mae fy erlidwyr a'm gelynion yn niferus, ond eto ni wyrais oddi wrth dy farnedigaethau.H7wMawr yw dy drugaredd, O ARGLWYDD; adfywia fi yn �l dy farn.g6EwY mae iachawdwriaeth ymhell oddi wrth y drygionus, oherwydd nid ydynt yn ceisio dy ddeddfau.I5 wAmddiffyn fy achos ac achub fi; adfywia fi yn �l dy addewid.O4wEdrych ar fy adfyd a gwared fi, oherwydd nid anghofiais dy gyfraith.C3wGwn erioed am dy farnedigaethau, i ti eu sefydlu am byth.S2wYr wyt ti yn agos, O ARGLWYDD, ac y mae dy holl orchmynion yn wirionedd._15wY mae fy erlidwyr dichellgar yn agos�u, ond y maent yn bell oddi wrth dy gyfraith.W0%wGwrando fy llef yn �l dy gariad; O ARGLWYDD, yn �l dy farnau adfywia fi.Z/+wY mae fy llygaid yn effro yng ngwyliadwriaethau'r nos, i fyfyrio ar dy addewid.J. wCodaf cyn y wawr a gofyn am gymorth, a gobeithiaf yn dy eiriau.I- wGwaeddaf arnat ti; gwareda fi, ac fe gadwaf dy farnedigaethau.Z,+wGwaeddaf �'m holl galon; ateb fi, ARGLWYDD, ac fe fyddaf ufudd i'th ddeddfau.W+%wY mae dy farnedigaethau di'n gyfiawn byth; rho imi ddeall, fel y byddaf fyw.]*1wDaeth cyfyngder a gofid ar fy ngwarthaf, ond yr wyf yn ymhyfrydu yn dy orchmynion.^)3wY mae dy gyfiawnder di yn gyfiawnder tragwyddol, ac y mae dy gyfraith yn wirionedd.N(wEr fy mod i yn fychan ac yn ddinod, nid wyf yn anghofio dy ofynion.P'wY mae dy addewid wedi ei phrofi'n llwyr, ac y mae dy was yn ei charu.U&!wY mae fy nghynddaredd yn fy ysu am fod fy ngelynion yn anghofio dy eiriau.I% wY mae'r barnedigaethau a roddi yn gyfiawn ac yn gwbl ffyddlon.<$qwCyfiawn wyt ti, O ARGLWYDD, a chywir yw dy farnau.Q#wY mae fy llygaid yn ffrydio dagrau am nad yw pobl yn cadw dy gyfraith.G"wBydded llewyrch dy wyneb ar dy was, a dysg i mi dy ddeddfau.R!wRhyddha fi oddi wrth ormes dynol, er mwyn imi ufuddhau i'th ofynion di._ 5wCadw fy ngham yn sicr fel yr addewaist, a phaid � gadael i ddrygioni fy meistroli.PwTro ataf a bydd drugarog, yn �l dy arfer i'r rhai sy'n caru dy enw.X'wYr wyf yn agor fy ngheg mewn blys, oherwydd yr wyf yn dyheu am dy orchmynion.K wPan ddatguddir dy air, bydd yn goleuo ac yn rhoi deall i'r syml.K wY mae dy farnedigaethau'n rhyfeddol; am hynny yr wyf yn eu cadw.U!wAm hyn cerddaf yn union yn �l dy holl ofynion, a chas�f lwybrau twyll.NwEr hynny yr wyf yn caru dy orchmynion yn fwy nag aur, nag aur coeth.Mw~Y mae'n amser i'r ARGLWYDD weithredu, oherwydd torrwyd dy gyfraith. iX~~~?}}}P|||e|{{Wzzzmz$yyyy)xxx;www vvuuettt?sss,rr}r8qqqRqpppHooo3nnnLmmm@lllKlkkLjjj ii6hhh)gg{g>>Z===N<<666D555J444I333Q322^211_100z0//Z...7---O,,,A+++3***&))`(((6''s'!&&|&2%%%8$$$B##f"""Y"!!& [ i'jN?A :z nI>?+m P-}X 5 j Q 7 } [(q`2wXP) Os caiff y cyfiawn ei dalu ar y ddaear, pa faint mwy y drygionus a'r pechadur?NO Ffrwyth cyfiawnder yw pren y bywyd, ond y mae trais yn difa bywydau.eNC Y mae'r un sy'n peri helbul i'w deulu'n etifeddu'r gwynt, a bydd y ff�l yn was i'r doeth.ZM- Cwympa'r un sy'n ymddiried yn ei gyfoeth, ond ffynna'r cyfiawn fel deilen werdd.eLC Y mae'r un sy'n ceisio daioni yn ennill ffafr, ond syrth drygioni ar y sawl sy'n ei ddilyn.cK? Y mae pobl yn melltithio'r un sy'n cronni u375?d, ond yn bendithio'r sawl sy'n ei werthu.OJ Llwydda'r un a wasgar fendithion, a diwellir yr un a ddiwalla eraill.dIA Y mae un yn hael, ac eto'n ennill cyfoeth, ond arall yn grintach, a phob amser mewn angen.RH Dymuno'r hyn sydd dda a wna'r cyfiawn, ond diflanna gobaith y drygionus.RG Fel modrwy aur yn nhrwyn hwch, felly y mae gwraig brydferth heb synnwyr.]F3 Y mae'n sicr na chaiff un drwg osgoi cosb, ond caiff plant y cyfiawn fynd yn rhydd.bE= Y mae'r rhai gwrthnysig yn ffiaidd gan yr ARGLWYDD, ond y mae'r rhai cywir wrth ei fodd.cD? I'r un sy'n glynu wrth gyfiawnder daw bywyd, ond i'r sawl sy'n dilyn drygioni marwolaeth.bC= Gwneud elw twyllodrus y mae'r drygionus, ond caiff yr un sy'n hau cyfiawnder gyflog teg.VB% Dwyn elw iddo'i hun y mae'r trugarog, ond ei niweidio'i hun y mae'r creulon.SA Y mae gwraig raslon yn cael clod, ond pobl ddidostur sy'n ennill cyfoeth.m@S Daw helbul o fynd yn feichiau dros ddieithryn, ond y mae'r un sy'n cas�u mechn�aeth yn ddiogel._?7 Heb ei chyfarwyddo, methu a wna cenedl, ond y mae diogelwch mewn llawer o gynghorwyr.S> Y mae'r straegar yn bradychu cyfrinach, ond y mae'r teyrngar yn ei chadw.T=! Y mae'r disynnwyr yn dilorni ei gymydog, ond cadw'n dawel a wna'r deallus.Z<- Dyrchefir dinas gan fendith yr uniawn, ond dinistrir hi trwy eiriau'r drygionus.`;9 Ymhyfryda dinas yn llwyddiant y cyfiawn, a cheir gorfoledd pan ddinistrir y drygionus.c:? Y mae'r annuwiol yn dinistrio'i gymydog �'i eiriau, ond gwaredir y cyfiawn trwy ddeall.Q9 Gwaredir y cyfiawn rhag adfyd, ond fe �'r drygionus dros ei ben iddo.Y8+ Pan fydd farw'r drygionus, derfydd gobaith, a daw terfyn ar hyder mewn cyfoeth.Y7+ Y mae eu cyfiawnder yn gwaredu'r uniawn, ond eu trachwant yn fagl i'r twyllwyr.j6M Y mae cyfiawnder y cywir yn ei gadw ar y ffordd union, ond cwympa'r drygionus trwy ei ddrygioni.c5? Nid oes gwerth mewn cyfoeth yn nydd dicter, ond y mae cyfiawnder yn amddiffyn rhag angau._47 Y mae eu gonestrwydd yn arwain yr uniawn, ond eu gwyrni eu hunain yn difa'r twyllwyr.U3# Yn dilyn balchder fe ddaw amarch, ond gyda'r rhai gwylaidd y mae doethineb._2 9 Y mae cloriannau twyllodrus yn ffiaidd gan yr ARGLWYDD, ond pwysau cywir wrth ei fodd._17 Gu373?yr gwefusau'r cyfiawn beth sy'n gymeradwy, ond twyllodrus yw genau'r drygionus.[0/ Y mae genau'r cyfiawn yn llefaru doethineb, ond torrir ymaith y tafod twyllodrus.J/ Ni symudir y cyfiawn byth, ond nid erys y drygionus ar y ddaear.^.5 Y mae ffordd yr ARGLWYDD yn noddfa i'r uniawn, ond yn ddinistr i'r rhai a wna ddrwg.W-' Y mae gobaith y cyfiawn yn troi'n llawenydd, ond derfydd gobaith y drygionus.i,K Y mae ofn yr ARGLWYDD yn estyn dyddiau, ond mae blynyddoedd y rhai drygionus yn cael eu byrhau.W+' Fel finegr i'r dannedd, neu fwg i'r llygaid, felly y mae'r diogyn i'w feistr.c*? Ar �l y storm, ni bydd s�n am y drygionus, ond y mae sylfaen y cyfiawn yn dragwyddol.P) Yr hyn a ofna a ddaw ar y drygionus, ond caiff y cyfiawn ei ddymuniad.^(5 Gwneud anlladrwydd sy'n ddifyrrwch i'r ff�l, ond doethineb yw hyfrydwch y deallus.U'# Bendith yr ARGLWYDD sy'n rhoi cyfoeth, ac nid yw'n ychwanegu gofid gyda hi.a&; Y mae geiriau'r cyfiawn yn cynnal llawer, ond y mae ffyliaid yn marw o ddiffyg synnwyr.R% Y mae tafod y cyfiawn fel arian dethol, ond diwerth yw calon yr un drwg.`$9 Pan amlheir geiriau nid oes ball ar dramgwyddo, ond y mae'r deallus yn atal ei eiriau.V#% Y mae gwefusau twyllodrus yn anwesu casineb, a ff�l yw'r un sy'n enllibio.`"9 Y mae derbyn disgyblaeth yn arwain i fywyd, ond gwrthod cerydd yn arwain ar ddisberod.B! Cyflog y cyfiawn yw bywyd, ond cynnyrch y drwg yw pechod.Q  Golud y cyfoethog yw ei ddinas gadarn, ond dinistr y tlawd yw ei dlodi.W' Y mae'r doeth yn trysori deall, ond dwyn dinistr yn agos a wna siarad ff�l.W' Ar wefusau'r deallus ceir doethineb, ond rhoddir gwialen ar gefn y disynnwyr.Q Y mae casineb yn achosi cynnen, ond y mae cariad yn cuddio pob trosedd.U# Ffynnon bywyd yw geiriau'r cyfiawn, ond y mae genau'r drwg yn cuddio trais.X) Y mae wincio �'r llygad yn achosi helbul, ond cerydd agored yn peri heddwch.lQ Y mae'r un sy'n byw'n uniawn yn cerdded yn ddiogel, ond darostyngir yr un sy'n gwyrdroi ei ffyrdd.X) Y mae'r doeth yn derbyn gorchymyn, ond y ff�l ei siarad yn cael ei ddifetha.R Y mae cofio'r cyfiawn yn dwyn bendith, ond y mae enw'r drwg yn diflannu.V% Bendithion sy'n disgyn ar y cyfiawn, ond y mae genau'r drwg yn cuddio trais.nU Y mae mab sy'n cywain yn yr haf yn ddeallus, ond un sy'n cysgu trwy'r cynhaeaf yn dod � chywilydd.J Y mae llaw segur yn dwyn tlodi, ond llaw ddiwyd yn peri cyfoeth._7 Nid yw'r ARGLWYDD yn gadael i'r cyfiawn newynu, ond y mae'n siomi chwant y rhai drwg.iK Nid oes elw o drysorau a gaed mewn drygioni, ond y mae cyfiawnder yn amddiffyn rhag marwolaeth.t c Dyma ddiarhebion Solomon: Y mae mab doeth yn gwneud ei dad yn llawen, ond mab ff�l yn dwyn gofid i'w fam.mS Ond ni wyddant hwy mai meirwon yw'r rhai sydd yno, ac mai yn nyfnder Sheol y mae ei gwahoddedigion.J Y mae du373?r lladrad yn felys, a bara wedi ei ddwyn yn flasus."N Dewch yma, bob un sy'n wirion." Y mae'n dweud wrth y rhai disynnwyr,R yn galw ar y rhai sy'n mynd heibio ac yn dilyn eu gorchwylion eu hunain:R  Y mae'n eistedd wrth ddrws ei thu375?, ar fainc yn uchelfannau'r ddinas,I  Y mae gwraig ff�l yn benchwiban, yn ddiddeall, heb wybod dim.^ 5 Os wyt yn ddoeth, byddi ar dy elw; ond os wyt yn gwawdio, ti dy hun fydd yn dioddef.\ 1 Oherwydd trwof fi y cynydda dy ddyddiau, ac yr ychwanegir blynyddoedd at dy fywyd.P  Ofn yr ARGLWYDD yw dechrau doethineb, ac adnabod y Sanctaidd yw deall.`9 Rho gyngor i'r doeth, ac fe �'n ddoethach; dysga'r cyfiawn, ac fe gynydda mewn dysg.`9 Paid � cheryddu gwatwarwr, rhag iddo dy gas�u; cerydda'r doeth, ac fe'th g�r di.hI Dirmyg a gaiff yr un sy'n disgyblu gwatwarwr, a'i feio a gaiff yr un sy'n ceryddu'r drygionus.M Gadewch eich gwiriondeb, ichwi gael byw; rhodiwch yn ffordd deall.">w Dewch, bwytewch gyda mi, ac yfwch y gwin a gymysgais.N Dewch yma, bob un sy'n wirion." Y mae'n dweud wrth y rhai disynnwyr,O Anfonodd allan ei llancesau, ac ar uchelfannau'r ddinas y mae'n galw,I y mae wedi paratoi ei chig a chymysgu ei gwin a hulio ei bwrdd.O  Y mae doethineb wedi adeiladu ei thu375?, ac yn naddu ei saith golofn;ta$ond y mae'r un sy'n methu fy nghael yn ei ddinistrio'i hun, a phawb sy'n fy nghas�u yn caru marwolaeth."\~1#Yn wir, y mae'r un sy'n fy nghael i yn cael bywyd, ac yn ennill ffafr yr ARGLWYDD;{}o"Gwyn ei fyd y sawl sy'n gwrando arnaf, sy'n disgwyl yn wastad wrth fy nrws, ac yn gwylio wrth fynedfa fy nhu375?.P|!Gwrandewch ar gyfarwyddyd, a byddwch ddoeth; peidiwch �'i anwybyddu.R{ Yn awr, blant, gwrandewch arnaf; gwyn eu byd y rhai sy'n cadw fy ffyrdd.Ezyn ymddifyrru yn y byd a greodd, ac yn ymhyfrydu mewn pobl.jyMYr oeddwn i wrth ei ochr yn gyson, yn hyfrydwch iddo beunydd, yn ddifyrrwch o'i flaen yn wastad,xwpan oedd yn gosod terfyn i'r m�r, rhag i'r dyfroedd anufuddhau i'w air, a phan oedd yn cynllunio sylfeini'r ddaear.Uw#pan oedd yn cadarnhau'r cymylau uwchben ac yn sicrhau ffynhonnau'r dyfnder,`v9Yr oeddwn i yno pan oedd yn gosod y nefoedd yn ei lle ac yn rhoi cylch dros y dyfnder,@u{cyn iddo greu tir a meysydd, ac o flaen pridd y ddaear.Jt Cyn gosod sylfeini'r mynyddoedd, cyn bod y bryniau, y ganwyd fi,KsGanwyd fi cyn bod dyfnderau, cyn bod ffynhonnau yn llawn du373?r.KrFe'm sefydlwyd yn y gorffennol pell, yn y dechrau, cyn bod daear.Xq)Lluniodd yr ARGLWYDD fi ar ddechrau ei waith, yn gyntaf o'i weithredoedd gynt.Fpa rhoddaf gyfoeth i'r rhai a'm c�r, a llenwi eu trysordai.BoRhodiaf ar hyd ffordd cyfiawnder, ar ganol llwybrau barn,[n/Y mae fy ffrwythau'n well nag aur, aur coeth, a'm cynnyrch yn well nag arian pur.NmGennyf fi y mae cyfoeth ac anrhydedd, digonedd o olud a chyfiawnder.ilKYr wyf yn caru pob un sy'n fy ngharu i, ac y mae'r rhai sy'n fy ngheisio'n ddyfal yn fy nghael.RkTrwof fi y caiff tywysogion awdurdod, ac y barna penaethiaid yn gyfiawn.Wj'Trwof fi y teyrnasa brenhinoedd, ac y llunia llywodraethwyr ddeddfau cyfiawn.MiFy eiddo i yw cyngor a chraffter, a chennyf fi y mae deall a gallu.zhm Ofn yr ARGLWYDD yw cas�u drygioni; yr wyf yn ffieiddio balchder ac uchelgais, ffordd drygioni a geiriau traws.Yg+ Yr wyf fi, doethineb, yn byw gyda chraffter, ac wedi cael gwybodaeth a synnwyr.efC Yn wir, y mae doethineb yn well na gemau, ac ni all yr holl bethau dymunol gystadlu � hi.Ve% Derbyniwch fy nghyfarwyddyd yn hytrach nag arian, oherwydd gwell yw nag aur.Yd+ Y mae'r cyfan yn eglur i'r deallus, ac yn uniawn i'r un sy'n ceisio gwybodaeth.RcY mae fy holl eiriau yn gywir; nid yw'r un ohonynt yn u373?yr na thraws.ObTraetha fy nhafod y gwir, ac y mae anwiredd yn ffiaidd gan fy ngenau.Za-Gwrandewch, oherwydd traethaf bethau gwerthfawr, a daw geiriau gonest o'm genau.Y`+Chwi, y rhai gwirion, dysgwch graffter, a chwithau, ffyliaid, ceisiwch synnwyr.V_%Arnoch chwi, bobl, yr wyf yn galw, ac atoch chwi, ddynolryw, y daw fy llais.W^'Y mae'n galw gerllaw'r pyrth sy'n arwain i'r dref, wrth y fynedfa at y pyrth:U]#Y mae'n sefyll ar y mannau uchel ar fin y ffordd, ac yn ymyl y croesffyrdd;;\ sOnid yw doethineb yn galw, a deall yn codi ei lais?O[Ffordd i Sheol yw ei thu375?, yn arwain i lawr i neuaddau marwolaeth.RZoherwydd y mae wedi taro llawer yn gelain, a lladdwyd nifer mawr ganddi.\Y1Paid � gadael i'th galon dy ddenu i'w ffyrdd, a phaid � chrwydro i'w llwybrau;EXYn awr, blant, gwrandewch arnaf, a rhowch sylw i'm geiriau.vWecyn i'r saeth ei drywanu i'r byw, fel aderyn yn hedeg yn syth i'r fagl heb wybod fod ei einioes mewn perygl.eVCY mae yntau'n ei dilyn heb oedi, fel ych yn mynd i'r lladd-dy, fel carw yn neidio i'r rhwydUU#Y mae'n ei ddenu �'i phersw�d, ac yn ei hudo �'i geiriau gwenieithus.ZT-Cymerodd god o arian gydag ef, ac ni fydd yn �l nes y bydd y lleuad yn llawn."BSOherwydd nid yw'r gu373?r gartref; fe aeth ar daith bell.SRTyrd, gad inni ymgolli mewn cariad tan y bore, a chael mwynhad wrth garu.DQac rwyf wedi persawru fy ngwely � myrr, aloes a sinamon.@P{Taenais ar fy ngwely gwrlid o frethyn lliwgar yr Aifft;^O5am hynny y deuthum allan i'th gyfarfod ac i chwilio amdanat, a dyma fi wedi dy gael.UN#Roedd yn rhaid imi offrymu heddoffrymau, ac rwyf newydd gyflawni f'addewid;VM% y mae'n cydio ynddo ac yn ei gusanu, ac yn ddigon wynebgaled i ddweud wrtho,TL! weithiau ar y stryd, weithiau yn y sgw�r, yn llercian ym mhob cornel �=Ku un benchwiban a gwamal, nad yw byth yn aros gartref,UJ# Daeth dynes i'w gyfarfod, wedi ei gwisgo fel putain, ac yn llawn ystryw �KI yn y cyfnos, yn hwyr y dydd, pan oedd yn dechrau nosi a thywyllu.LHyn mynd heibio i gornel y stryd, ac yn troi i gyfeiriad ei thu375?PGac yn gwylio'r rhai ifainc gwirion; a gwelais yn eu plith un disynnwyrHF Yr oeddwn yn ffenestr fy nhu375?, yn edrych allan trwy'r dellt]E3i'th gadw dy hun rhag y wraig ddieithr, a rhag yr estrones a'i geiriau gwenieithus.QDDywed wrth ddoethineb, "Fy chwaer wyt ti", a chyfarch ddeall fel c�r,AC}Rhwym hwy am dy fysedd, ysgrifenna hwy ar lech dy galon.\B1Cadw fy ngorchmynion, iti gael byw, a boed fy nghyfarwyddyd fel cannwyll dy lygad.=A wFy mab, cadw fy ngeiriau, a thrysora fy ngorchmynion.F@#ni fyn dderbyn iawndal, ac nis bodlonir, er cymaint a roddi.k?O"Oherwydd y mae eiddigedd yn cynddeiriogi gu373?r priod, ac nid yw'n arbed pan ddaw cyfle i ddial;9>m!caiff niwed ac amarch, ac ni ddil�ir ei warth.]=3 Felly, y mae'r godinebwr yn un disynnwyr, ac yn ei ddifetha'i hun wrth wneud hynny;W<'Pan ddelir ef, rhaid iddo dalu'n �l seithwaith, a rhoi'r cyfan sydd ganddo.W;'Oni ddirmygir lleidr pan fo'n dwyn i foddhau ei chwant, er ei fod yn newynog?f:EFelly y bydd yr un sy'n mynd at wraig ei gymydog; ni all unrhyw un gyffwrdd � hi heb gosb.89kA all dyn gerdded ar farwor heb losgi ei draed?F8A all dyn gofleidio t�n yn ei fynwes heb losgi ei ddillad?o7Woherwydd gellir cael putain am bris torth, ond y mae gwraig rhywun arall yn chwilio am fywyd brasach.\61Paid � chwennych ei phrydferthwch, a phaid � gadael i'w chiledrychiad dy ddal;M5ac yn dy gadw rhag gwraig cymydog a rhag gweniaith y ddynes estron.q4[Oherwydd y mae gorchymyn yn llusern, a chyfarwyddyd yn oleuni, a cherydd disgyblaeth yn arwain i fywyd,k3OFe'th arweiniant ple bynnag yr ei, a gwylio drosot pan orffwysi, ac ymddiddan � thi pan gyfodi.>2wclyma hwy'n wastad yn dy galon, rhwym hwy am dy wddf.M1Fy mab, cadw orchymyn dy dad; paid ag anwybyddu cyfarwyddyd dy fam;M0gau dyst yn dweud celwydd, ac un sy'n codi cynnen rhwng perthnasau.D/calon yn cynllunio oferedd, traed yn prysuro i wneud drwg,B.llygaid balch, tafod ffals, dwylo'n tywallt gwaed dieuog,N-Chwe pheth sy'n gas gan yr ARGLWYDD, saith peth sy'n ffiaidd ganddo:[,/Am hynny daw dinistr arno yn ddisymwth; fe'i dryllir yn sydyn heb fodd i'w arbed.J+ Ei fwriad yw gwyrdroi, cynllunio drwg yn wastad, a chreu cynnen.[*/ yn wincio �'i lygad, yn pwnio �'i droed, ac yn gwneud arwyddion �'i fysedd.<)s Un dieflig, un drwg, sy'n taenu geiriau dichellgar,N( a daw tlodi arnat fel dieithryn creulon, ac angen fel gu373?r arfog.G' Ychydig gwsg, ychydig hepian, ychydig blethu dwylo i orffwys,N& O ddiogyn, am ba hyd y byddi'n gorweddian? Pa bryd y codi o'th gwsg?U%#y mae'n darparu ei gynhaliaeth yn yr haf, yn casglu ei fwyd amser cynhaeaf.A$}Er nad oes ganddo arweinydd na rheolwr na llywodraethwr,M#Ti ddiogyn, dos at y morgrugyn, a sylwa ar ei ffordd a bydd ddoeth.N"achub dy hun fel ewig o afael yr heliwr, neu aderyn o law yr adarwr.B!paid � rhoi cwsg i'th lygaid na gorffwys i'th amrannau;~ uyna gweithreda fel hyn, fy mab, ac achub dy hun: gan dy fod yn llaw dy gymydog, dos ar frys ac ymbil �'th gymydog;Na chael dy rwymo gan dy eiriau dy hun, a'th ddal gan eiriau dy enau,T #Fy mab, os rhoddaist wystl i'th gymydog, neu fynd yn feichiau i ddieithryn,Mbydd farw o ddiffyg disgyblaeth, ar goll oherwydd ei ffolineb mawr.^5Delir y drygionus gan ei gamwedd ei hun, ac fe'i caethiwir yng nghadwynau ei bechod;[/Oherwydd y mae'r ARGLWYDD yn gwylio ffyrdd pob un, ac yn chwilio ei holl lwybrau.QFy mab, pam y ceisi bleser gyda gwraig ddieithr, a chofleidio estrones?wgewig hoffus, iyrches ddymunol; bydded i'w bronnau dy foddhau bob amser, a chymer bleser o'i chariad yn gyson.LBydded bendith ar dy ffynnon, a llawenha yng ngwraig dy ieuenctid,J Byddant i ti dy hun yn unig, ac nid i'r dieithriaid o'th gwmpas.^5Paid � gadael i'th ffynhonnau orlifo i'r ffordd, na'th ffrydiau du373?r i'r stryd.MYf ddu373?r o'th bydew dy hun, du373?r sy'n tarddu o'th ffynnon di.MYr oeddwn ar fin bod yn gwbl ddrwg yng ngolwg y gynulleidfa gyfan."Z- Nid oeddwn yn gwrando ar lais fy athrawon, nac yn rhoi sylw i'r rhai a'm dysgai.J  a dweud, "Pam y bu imi gas�u disgyblaeth, ac anwybyddu cerydd?Z- rhag iti gael gofid pan ddaw dy ddiwedd, pan fydd dy gorff a'th gnawd yn darfod,Z- a rhag i ddieithriaid ymborthi ar dy gyfoeth ac i'th lafur fynd i du375? estron;B rhag iti roi dy enw da i eraill a'th urddas i estroniaid,SCadw draw oddi wrth ei ffordd; paid � mynd yn agos at ddrws ei thu375?;^ 5Ond yn awr, blant, gwrandewch arnaf, a pheidiwch � throi oddi wrth fy ymadroddion.\ 1Nid yw hi'n ystyried llwybr bywyd; y mae ei ffyrdd yn anwadal, a hithau'n ddi-hid.G Prysura ei thraed at farwolaeth, ac arwain ei chamre i Sheol.X )ond yn y diwedd y mae'n chwerwach na wermod, yn llymach na chleddyf daufiniog.\ 1Y mae gwefusau'r wraig ddieithr yn diferu m�l, a'i geiriau yn llyfnach nag olew,Eer mwyn iti ddal ar synnwyr ac i'th wefusau ddiogelu deall.> yFy mab, rho sylw i'm doethineb, a gwrando ar fy neall,NPaid � throi i'r dde nac i'r chwith, a chadw dy droed rhag y drwg.ERho sylw i lwybr dy droed, i'th holl ffyrdd fod yn ddiogel.DCadw dy lygaid yn unionsyth, ac edrych yn syth o'th flaen.T!Gofala osgoi geiriau twyllodrus, a chadw draw oddi wrth siarad dichellgar.SYn fwy na dim, edrych ar �l dy feddwl, oherwydd oddi yno y tardd bywyd.U#oherwydd y maent yn fywyd i'r un sy'n eu cael, ac yn iechyd i'w holl gorff.=uPaid �'u gollwng o'th olwg; cadw hwy yn dy feddwl;@{Fy mab, rho sylw i'm geiriau, a gwrando ar fy ymadrodd.Z~-Ond y mae ffordd y drygionus fel tywyllwch dudew; ni wyddant beth sy'n eu baglu.]}3Y mae llwybr y cyfiawn fel golau'r wawr, sy'n cynyddu yn ei lewyrch hyd ganol dydd.L|Y maent yn bwyta bara a gafwyd trwy dwyll, ac yn yfed gwin gormes.t{aOherwydd ni allant hwy gysgu os na fyddant wedi gwneud drwg; collant gwsg os na fyddant wedi baglu rhywun.Kzgochel hi, paid �'i throedio, tro oddi wrthi a dos yn dy flaen.KyPaid � dilyn llwybr y drygionus, na cherdded ffordd pobl ddrwg;ax; Glu375?n wrth addysg, a hynny'n ddi-ollwng; dal d'afael ynddi, oherwydd hi yw dy fywyd.Hw  Pan gerddi, ni rwystrir dy gam, a phan redi, ni fyddi'n baglu.Qv Hyfforddais di yn ffordd doethineb; dysgais iti gerdded llwybrau union.Zu- Fy mab, gwrando, a dal ar fy ngeiriau, ac fe ychwanegir blynyddoedd at dy fywyd.Gt Gesyd dorch brydferth ar dy ben, a rhoi coron anrhydedd iti."^s5Meddwl yn uchel ohoni, ac fe'th ddyrchefir ganddi; fe'th anrhydedda, os cofleidi hi.\r1Doethineb yw'r pennaf peth; cais ddoethineb; �'r cyfan sydd gennyt, cais ddeall.Vq%paid �'i gadael, a bydd hithau'n dy gadw; c�r hi, a bydd yn d'amddiffyn.Yp+Paid ag anghofio na chilio oddi wrth fy ngeiriau. Cais ddoethineb, cais ddeall;ooWDysgodd yntau fi, a dweud wrthyf, "Gosod dy feddwl ar fy ngeiriau; cadw fy ngorchmynion iti gael byw.QnB�m innau hefyd yn fab i'm tad, yn annwyl, ac yn unig blentyn fy mam._m7Oherwydd yr wyf yn rhoi i chwi hyfforddiant da; peidiwch � gwrthod fy nysgeidiaeth.Ql Gwrandewch, blant, ar gyfarwyddyd tad, ac ystyriwch i chwi ddysgu deall.Dk#Etifedda'r doeth anrhydedd, ond y ffyliaid bentwr o warth.Jj "Er iddo ddirmygu'r dirmygwyr, eto fe rydd ffafr i'r gostyngedig.ci?!Y mae melltith yr ARGLWYDD ar du375?'r drygionus, ond y mae'n bendithio trigfa'r cyfiawn.ihK Oherwydd y mae'r ARGLWYDD yn ffieiddio'r cyfeiliornus, ond yn rhannu ei gyfrinach �'r uniawn.GgPaid � chenfigennu wrth ormeswr, na dewis yr un o'i ffyrdd.Tf!Paid � chweryla'n ddiachos ag unrhyw un, ac yntau heb wneud cam � thi.RePaid � chynllunio drwg yn erbyn dy gymydog, ac yntau'n ymddiried ynot.sd_Paid � dweud wrth dy gymydog, "Tyrd yn d'�l eto, ac fe'i rhoddaf iti yfory", er ei fod gennyt yn awr.Yc+Paid � gwrthod cymwynas i'r sawl sy'n ei haeddu, os yw yn dy allu i'w gwneud.Rboherwydd bydd yr ARGLWYDD yn hyder iti, ac yn cadw dy droed rhag y fagl.Va%Paid ag ofni rhag unrhyw ddychryn disymwth, na dinistr y drygionus pan ddaw;O`Pan eisteddi, ni fyddi'n ofni, a phan orweddi, bydd dy gwsg yn felys.A_}Yna cei gerdded ymlaen heb bryder, ac ni fagla dy droed.?^ybyddant yn iechyd i'th enaid, ac yn addurn am dy wddf.Q]Fy mab, dal d'afael ar graffter a phwyll; paid �'u gollwng o'th olwg;P\trwy ei ddeall y ffrydiodd y dyfnderau, ac y defnynna'r cymylau wlith.`[9Trwy ddoethineb y sylfaenodd yr ARGLWYDD y ddaear, ac � deall y sicrhaodd y nefoedd;YZ+Y mae'n bren bywyd i'r neb a gydia ynddi, a dedwydd yw'r rhai sy'n glynu wrthi.HY Ffyrdd hyfryd yw ei ffyrdd, a heddwch sydd ar ei holl lwybrau.RXYn ei llaw dde y mae hir oes, a chyfoeth ac anrhydedd yn ei llaw chwith.QWY mae'n fwy gwerthfawr na gemau, ac nid yw dim a ddymuni yn debyg iddi.NVY mae mwy o elw ynddi nag mewn arian, a'i chynnyrch yn well nag aur.LU Gwyn ei fyd y sawl a gafodd ddoethineb, a'r un sy'n berchen deall.XT) oherwydd ceryddu'r un a g�r y mae'r ARGLWYDD, fel tad sy'n hoff o'i blentyn.^S5 Fy mab, paid � diystyru disgyblaeth yr ARGLWYDD, a phaid � digio wrth ei gerydd;IR  Yna bydd dy ysguboriau'n orlawn, a'th gafnau'n gorlifo gan win.UQ# Anrhydedda'r ARGLWYDD �'th gyfoeth, ac � blaenffrwyth dy holl gynnyrch.@P{Bydd hyn yn iechyd i'th gorff, ac yn faeth i'th esgyrn.^O5Paid � bod yn ddoeth yn dy olwg dy hun; ofna'r ARGLWYDD, a chilia oddi wrth ddrwg.UN#Cydnabydda ef yn dy holl ffyrdd, bydd ef yn sicr o gadw dy lwybrau'n union.UM#Ymddiried yn llwyr yn yr ARGLWYDD, a phaid � dibynnu ar dy ddeall dy hun.BLa byddi'n ennill ffafr ac enw da yng ngolwg Duw a dynion.vKePaid � gollwng gafael ar deyrngarwch a ffyddlondeb; rhwym hwy am dy wddf, ysgrifenna hwy ar lech dy galon;\J1Oherwydd ychwanegant at nifer dy ddyddiau a rhoi blynyddoedd o fywyd a llwyddiant.SI !Fy mab, paid ag anghofio fy nghyfarwyddyd; cadw fy ngorchmynion yn dy gof.HH ond torrir y rhai drwg o'r tir, a diwreiddir y twyllwyr ohono.UG#Oherwydd y rhai cyfiawn a drig yn y tir, a'r rhai cywir a gaiff aros ynddo;MFFelly gofala di rodio yn ffyrdd y da, a chadw at lwybrau'r cyfiawn.WE'Ni ddaw neb sy'n mynd ati yn ei �l, ac ni chaiff ailafael ar lwybrau bywyd.SDOherwydd y mae ei thu375? yn gwyro at angau, a'i llwybrau at y cysgodion.PCsydd wedi gadael cymar ei hieuenctid, ac wedi anghofio cyfamod ei Duw.\B1Fe'th geidw oddi wrth y wraig ddieithr, a rhag y ddynes estron a'i geiriau dengar,?Ayy rhai y mae eu ffordd yn gam a'u llwybrau'n droellog.@@{sy'n cael pleser mewn gwneud drwg a mwynhad mewn twyll,I?  y rhai sy'n gadael y ffordd iawn i rodio yn llwybrau tywyllwch,Y>+ ac yn dy gadw rhag ffordd drygioni, a rhag y rhai sy'n siarad yn dwyllodrus �;=q Bydd pwyll yn dy amddiffyn, a deall yn dy warchod,Q< oherwydd bydd doethineb yn dod i'th feddwl, a deall yn rhoi pleser iti.M; Yna byddi'n deall cyfiawnder a barn, ac uniondeb a phob ffordd dda;U:#Y mae'n diogelu llwybrau cyfiawnder, ac yn gwarchod ffordd ei ffyddloniaid.W9'Y mae'n trysori craffter i'r uniawn; y mae'n darian i'r rhai a rodia'n gywir.\81Oherwydd yr ARGLWYDD sy'n rhoi doethineb, ac o'i enau ef y daw gwybodaeth a deall.D7yna cei ddeall ofn yr ARGLWYDD, a chael gwybodaeth o Dduw.L6a chwilio amdani fel am arian, a chloddio amdani fel am drysor �:5oos gelwi am ddeall, a chodi dy lais am wybodaeth,F4a gwrando'n astud ar ddoethineb, a rhoi dy feddwl ar ddeall;E3 Fy mab, os derbynni fy ngeiriau, a thrysori fy ngorchmynion,P2 !Ond bydd yr un a wrendy arnaf yn byw'n ddiogel, yn dawel heb ofni drwg.\1 3 Oherwydd bydd anufudd-dod y gwirion yn eu lladd, a difrawder y ffyliaid yn eu difa.G0  c�nt fwyta o ffrwyth eu ffyrdd, a syrffedu ar eu cynlluniau.;/ sa gwrthod fy nghyngor, ac anwybyddu fy holl gerydd,O. Oherwydd iddynt gas�u gwybodaeth, a throi oddi wrth ofn yr ARGLWYDD,W- )Yna galwant arnaf, ond nid atebaf; fe'm ceisiant yn ddyfal, ond heb fy nghael.k, Qpan ddaw dychryn arnoch fel corwynt, a dinistr yn taro fel storm, pan ddaw adfyd a gwasgfa arnoch.P+ am hynny, chwarddaf ar eich dinistr, a gwawdio pan ddaw dychryn arnoch,F* am i chwi ddiystyru fy holl gyngor, a gwrthod fy ngherydd �Z) /Ond am i mi alw, a chwithau heb ymateb, ac imi estyn fy llaw, heb neb yn gwrando;r( _Os newidiwch eich ffyrdd dan fy ngherydd, tywalltaf fy ysbryd arnoch, a gwneud i chwi ddeall fy ngeiriau. ' Chwi'r rhai gwirion, pa hyd y bodlonwch ar fod yn wirion, ac yr ymhyfryda'r gwatwarwyr mewn gwatwar, ac y cas� ffyliaid wybodaeth?U& %yn gweiddi ar ben y muriau, yn traethu ei geiriau ym mynedfa pyrth y ddinas.S% !Y mae doethineb yn galw'n uchel yn y stryd, yn codi ei llais yn y sgw�r,R$ Dyma dynged pob un awchus am elw; y mae'n cymryd einioes y sawl a'i piau.Z# /Am eu gwaed eu hunain y maent yn cynllwynio, ac yn llechu yn eu herbyn eu hunain.G"  Yn sicr, ofer yw gosod rhwyd yng ngolwg unrhyw aderyn hedegog.T! #Oherwydd y mae eu traed yn rhuthro at ddrwg, ac yn prysuro i dywallt gwaed.U  %Fy mab, paid � mynd yr un ffordd � hwy; cadw dy droed oddi ar eu llwybr.@ }bwrw dy goelbren gyda ni, a bydd un pwrs rhyngom i gyd."D  fe gymerwn bob math ar gyfoeth, a llenwi ein tai ag ysbail;N  fel Sheol, llyncwn hwy'n fyw ac yn gyfan, fel rhai'n disgyn i'r pwll;n W Fe ddywedant, "Tyrd gyda ni, inni gynllwynio i dywallt gwaed, a llechu'n ddiachos yn erbyn y diniwed;H  Fy mab, os hudir di gan bechaduriaid, paid � chytuno � hwy.D  bydd yn dorch brydferth ar dy ben, ac yn gadwyn am dy wddf.O Fy mab, gwrando ar addysg dy dad, paid � gwrthod cyfarwyddyd dy fam;g IOfn yr ARGLWYDD yw dechrau gwybodaeth, ond y mae ffyliaid yn diystyru doethineb a disgyblaeth.E i ddeall dameg a'i dehongliad, dywediadau'r doeth a'u posau.] 5Y mae'r doeth yn gwrando ac yn cynyddu mewn dysg, a'r deallus yn ennill medrusrwydd,F i roi craffter i'r gwirion, a gwybodaeth a synnwyr i'r ifanc.@ }i dderbyn addysg fuddiol, cyfiawnder, barn, ac uniondeb,= wi gael doethineb ac addysg, i ddeall geiriau deallus,7 mDiarhebion Solomon fab Dafydd, brenin Israel �GBydded i bopeth byw foliannu'r ARGLWYDD. Molwch yr ARGLWYDD.HMolwch ef � su373?n symbalau, molwch ef � symbalau uchel.K Molwch ef � thympan a dawns, molwch ef � llinynnau a phibau.A{Molwch ef � sain utgorn, molwch ef � nabl a thelyn.N Molwch ef am ei weithredoedd nerthol, molwch ef am ei holl fawredd.Y  +Molwch yr ARGLWYDD. Molwch Dduw yn ei gysegr, molwch ef yn ei ffurfafen gadarn.m Q i weithredu'r farn a nodwyd ar eu cyfer. Ef yw gogoniant ei holl ffyddloniaid. Molwch yr ARGLWYDD.U !i rwymo eu brenhinoedd mewn cadwynau, a'u pendefigion � gefynnau haearn;E i weithredu dial ar y cenhedloedd a cherydd ar y bobloedd;PBydded uchel-foliant Duw yn eu genau, a chleddyf daufiniog yn eu llawY)Bydded i'r ffyddloniaid orfoleddu mewn gogoniant, a llawenhau ar eu clustogau.qYOherwydd y mae'r ARGLWYDD yn ymhyfrydu yn ei bobl; y mae'n rhoi gwaredigaeth yn goron i'r gostyngedig.J Molwch ei enw � dawns, canwch fawl iddo � thympan a thelyn.]1Bydded i Israel lawenhau yn ei chreawdwr, ac i blant Seion orfoleddu yn eu brenin.l QMolwch yr ARGLWYDD. Canwch i'r ARGLWYDD g�n newydd, ei foliant yng nghynulleidfa'r ffyddloniaid.}Y mae wedi dyrchafu corn ei bobl, ac ef yw moliant ei holl ffyddloniaid, pobl Israel, sy'n agos ato. Molwch yr ARGLWYDD.  Bydded iddynt foli enw'r ARGLWYDD, oherwydd ei enw ef yn unig sydd ddyrchafedig, ac y mae ei ogoniant ef uwchlaw daear a nefoedd.A{ gwu375?r ifainc a gwyryfon, hynafgwyr a llanciau hefyd.V# brenhinoedd y ddaear a'r holl bobloedd, tywysogion a holl farnwyr y ddaear;K~ anifeiliaid gwyllt a'r holl rai dof, ymlusgiaid ac adar hedegog;M} y mynyddoedd a'r holl fryniau, y coed ffrwythau a'r holl gedrwydd;M|t�n a chenllysg, eira a mwg, y gwynt stormus sy'n ufudd i'w air;M{Molwch yr ARGLWYDD o'r ddaear, chwi ddreigiau a'r holl ddyfnderau,Nzfe'u gwnaeth yn sicr fyth bythoedd; rhoes iddynt ddeddf nas torrir.Wy%Bydded iddynt foli enw'r ARGLWYDD, oherwydd ef a orchmynnodd, a chrewyd hwy;FxMolwch ef, nef y nefoedd, a'r dyfroedd sydd uwch y nefoedd.GwMolwch ef, haul a lleuad; molwch ef, yr holl s�r disglair.Av{Molwch ef, ei holl angylion; molwch ef, ei holl luoedd.Yu +Molwch yr ARGLWYDD. Molwch yr ARGLWYDD o'r nefoedd, molwch ef yn yr uchelderau.]t1ni wnaeth fel hyn ag unrhyw genedl, na dysgu iddynt ei farnau. Molwch yr ARGLWYDD.Js Y mae'n mynegi ei air i Jacob, ei ddeddfau a'i farnau i Israel;^r3Y mae'n anfon ei air, ac yn eu toddi; gwna i'w wynt chwythu, ac fe lifa'r dyfroedd.Jq ac yn gwasgaru ei rew fel briwsion; pwy a all ddal ei oerni ef?CpY mae'n rhoi eira fel gwl�n, yn taenu barrug fel lludw,Uo!Y mae'n anfon ei orchymyn i'r ddaear, ac y mae ei air yn rhedeg yn gyflym.SnY mae'n rhoi heddwch i'th derfynau, ac yn dy ddigoni �'r u375?d gorau.Pm oherwydd cryfhaodd farrau dy byrth, a bendithiodd dy blant o'th fewn.Cl Molianna yr ARGLWYDD, O Jerwsalem; mola dy Dduw, O Seion,]k1 ond pleser yr ARGLWYDD yw'r rhai sy'n ei ofni, y rhai sy'n gobeithio yn ei gariad.Wj% Nid yw'n ymhyfrydu yn nerth march, nac yn cael pleser yng nghyhyrau gu373?r;\i/ Y mae'n rhoi eu porthiant i'r anifeiliaid, a'r hyn a ofynnant i gywion y gigfran.$h?Y mae ef yn gorchuddio'r nefoedd � chymylau, ac yn darparu glaw i'r ddaear; y mae'n gwisgo'r mynyddoedd � glaswellt, a phlanhigion at wasanaeth pobl. UG~~~>}}s}#||l{{{Kzzz)yyyy/xxfwww;vvv-uu~uttKssrrr[qqq'ppdpoognnn3mmm.llslkk1jj~jii[hhhQggg%ffafeeddddccc#bbybaao``{`*___=^^^A]]](\\Y[[[>ZZxZYYaYXXRWWW*VVwVUU8TTT0SSHRRR3QQzQ PPVOOO2NNzN*MMxMLLkLKKFJJJ0III4HHjHGGcFFF3EEADDD;CCcCBBPAA}A@@{@??;>>>;===G<<<2;;;7:::?999>888*77x766[555044w433X322O11Y100O///4..z---X,,,J+++**Q)))D(((''^' &&W%%%9$$l$##@"""'!!t! J;.f7.W6tb9997M20 & f  = s  >":sBD;O%Byddaf yn llawenhau drwof i gyd pan fydd dy enau yn llefaru'n uniawn.N$Fy mab, os bydd dy galon yn ddoeth, bydd fy nghalon innau yn llawen.I# Os byddi'n ei guro � gwialen, byddi'n achub ei fywyd o Sheol.f"E Paid ag atal disgyblaeth oddi wrth blentyn; os byddi'n ei guro � gwialen, ni fydd yn marw.E! Gosod dy feddwl ar gyfarwyddyd, a'th glust ar eiriau deall.X ) oherwydd y mae eu Gwaredwr yn gryf, a bydd yn amddiffyn eu hachos yn dy erbyn.U# Paid � symud yr hen derfynau, na chymryd meddiant o diroedd yr amddifaid;]3 Paid � llefaru yng nghlyw'r ffu373?l, oherwydd bydd yn dirmygu synnwyr dy eiriau.RByddi'n chwydu'r tameidiau a fwyteaist, ac yn gwastraffu dy ganmoliaeth.veoherwydd bydd hynny fel blewyn yn ei lwnc; bydd yn dweud wrthyt, "Bwyta ac yf", ond ni fydd yn meddwl hynny.J Paid � bwyta gyda neb cybyddlyd, na chwennych ei ddanteithion,ucOs tynni dy lygaid oddi arno, y mae'n diflannu, oherwydd y mae'n magu adenydd, fel eryr yn hedfan i'r awyr.W'Paid �'th flino dy hun i ennill cyfoeth; bydd yn ddigon synhwyrol i ymatal.MPaid � chwennych ei ddanteithion, oherwydd bwyd sy'n twyllo ydyw.8ka gosod gyllell at dy wddf os wyt yn un blysig.Y -Pan eisteddi i fwyta gyda llywodraethwr, rho sylw manwl i'r hyn sydd o'th flaen,s_Gwelaist un medrus yn ei waith; bydd yn gwasanaethu brenhinoedd, ond ni fydd yn gwasanaethu pobl ddibwys.DPaid � symud yr hen derfynau a osodwyd gan dy hynafiaid.I os na fydd gennyt ddim i dalu, oni chymerir dy wely oddi arnat??yPaid � rhoi gwystl, a mynd yn feichiau am ddyledion;?yrhag iti ddysgu ei ffordd, a'th gael dy hun mewn magl.^5Paid � chyfeillachu � neb a chanddo dymer ddrwg, nac aros yng nghwmni'r dicllon,b=oherwydd bydd yr ARGLWYDD yn dadlau eu hachos, ac yn difetha'r rhai sy'n eu difetha hwy.`9Paid ag ysbeilio'r tlawd am ei fod yn dlawd, a phaid � sathru'r anghenus yn y porth;b =i ddysgu iti wirionedd geiriau cywir, fel y gelli roi ateb cywir i'r rhai a'th anfonodd?] 3Onid wyf wedi ysgrifennu iti ddeg ar hugain o ddywediadau, yn llawn cyngor a deall,^ 5Er mwyn i ti roi dy hyder yn yr ARGLWYDD yr wyf yn eu dysgu iti heddiw � ie, i ti!f Eoherwydd y mae'n werth iti eu cadw yn dy galon, ac iddynt oll gael eu sicrhau ar dy wefusau.R Rho sylw, a gwrando ar eiriau'r doethion, a gosod dy feddwl ar fy neall;{oY sawl sy'n gorthrymu'r tlawd i geisio elw iddo'i hun, ac yn rhoi i'r cyfoethog, bydd hwnnw'n diweddu mewn angen.jMY mae ffolineb ynghlwm wrth feddwl plentyn, ond y mae gwialen disgyblaeth yn ei yrru oddi wrtho.hIY mae genau'r wraig ddieithr fel pwll dwfn; y mae'r un a ddigiodd yr ARGLWYDD yn syrthio iddo.I  Dywed y diog, "Y mae llew y tu allan; fe'm lleddir yn y stryd."`9 Y mae llygaid yr ARGLWYDD yn gwarchod deall, ond y mae ef yn dymchwel geiriau twyllwr.X) Yr un sy'n hoffi purdeb meddwl a geiriau grasol, y mae ef yn gyfaill i frenin.Y+ Bwrw allan y gwatwarwr, a cheir terfyn ar ymryson, a diwedd ar ddadlau a gwawd.E Bendithir yr un hael am ei fod yn rhannu ei fara i'r tlawd._7Y mae'r un sy'n hau anghyfiawnder yn medi gofid, a bydd gwialen ei ymffrost yn methu.Z-Y mae'r cyfoethog yn rheoli'r tlawd, ac y mae'r benthyciwr yn was i'r echwynnwr.V~%Hyffordda blentyn ar ddechrau ei daith, ac ni thry oddi wrthi pan heneiddia.l}QY mae drain a maglau ar ffordd y gwrthnysig, ond y mae'r un gwyliadwrus yn cadw draw oddi wrthynt.R|Gwobr gostyngeiddrwydd ac ofn yr ARGLWYDD yw cyfoeth, anrhydedd a bywyd.j{MY mae'r craff yn gweld perygl ac yn ei osgoi, ond y gwirion yn mynd rhagddo ac yn talu am hynny.Zz-Y mae un peth yn gyffredin i gyfoethog a thlawd: yr ARGLWYDD a'u creodd ill dau.Ty #Mwy dymunol yw enw da na chyfoeth lawer, a gwell yw parch nag arian ac aur.Yx+Er paratoi march ar gyfer dydd brwydr, eto eiddo'r ARGLWYDD yw'r fuddugoliaeth.KwNid yw doethineb na deall na chyngor yn ddim o flaen yr ARGLWYDD.RvY mae'r drygionus yn caledu ei wyneb, ond yr uniawn yn trefnu ei ffyrdd.LuDifethir y tyst celwyddog, ond y mae'r tyst cywir yn cael llefaru.QtFfiaidd yw aberth y drygionus, yn enwedig pan offrymir ef mewn dichell.Ws'Trachwantu y mae'r annuwiol bob amser, ond y mae'r cyfiawn yn rhoi heb arbed.LrY mae blys y diog yn ei ladd, am fod ei ddwylo'n gwrthod gweithio.Xq)Y mae'r balch yn ffroenuchel; gwatwarwr yw ei enw, gweithreda yn gwbl drahaus.PpY sawl sy'n gwylio ei enau a'i dafod, fe'i ceidw ei hun rhag gofidiau.`o9Y mae'r doeth yn gallu mynd i ddinas gadarn a bwrw i lawr y gaer yr ymddiriedir ynddi.dnAY mae'r sawl sy'n dilyn cyfiawnder a theyrngarwch yn cael bywyd llwyddiannus ac anrhydedd.Ym+Yn nhu375?'r doeth y mae trysor dymunol ac olew, ond y mae'r ff�l yn eu difa.BlGwell byw mewn anialwch na chyda gwraig gecrus a dicllon.Xk)Y mae'r drygionus yn bridwerth dros y cyfiawn, a'r twyllwr dros y rhai uniawn.ljQMewn angen y bydd y sawl sy'n caru pleser, ac ni ddaw'r sawl sy'n hoffi gwin ac olew yn gyfoethog.Ui#Bydd rhywun sy'n troi oddi ar ffordd deall yn gorffwys yng nghwmni'r meirw.ehCCaiff y cyfiawn lawenydd wrth wneud cyfiawnder, ond daw dinistr ar y rhai sy'n gwneud drwg.Zg-Y mae rhodd ddirgel yn lliniaru dig, a chil-dwrn dan glogyn yn tawelu llid mawr.Zf- Os bydd rhywun yn fyddar i gri'r tlawd, ni chaiff ei ateb pan fydd yntau'n galw.ae; Y mae'r Un Cyfiawn yn sylwi ar du375?'r drygionus; y mae'n bwrw'r rhai drwg i ddinistr.qd[ Pan gosbir gwatwarwr, daw'r gwirion yn ddoeth; ond pan ddysgir gwers i'r doeth, daw ef ei hun i ddeall.^c5 Y mae'r drygionus yn awchu am wneud drwg; nid yw'n edrych yn drugarog ar ei gymydog.Ub# Gwell yw byw mewn congl ar ben tu375? na rhannu cartref gyda gwraig gecrus.LaTroellog yw ffordd y troseddwr, ond uniawn yw gweithred y didwyll.\`1Rhwydir y rhai drygionus gan eu trais, am iddynt wrthod gwneud yr hyn sydd uniawn.`_9Y mae trysorau wedi eu hennill trwy gelwydd fel tarth yn diflannu neu fagl marwolaeth.h^IY mae cynlluniau'r diwyd yn sicr o arwain i ddigonedd, ond daw angen ar bob un sydd mewn brys.[]/Llygaid balch a chalon ymffrostgar, dyma nodau'r drygionus, ac y maent yn bechod.U\#Y mae gwneud cyfiawnder a barn yn fwy derbyniol gan yr ARGLWYDD nag aberth.k[OY mae ffyrdd pob un i gyd yn uniawn yn ei olwg ei hun, ond y mae'r ARGLWYDD yn cloriannu'r galon.dZ CY mae calon brenin yn llaw'r ARGLWYDD fel ffrwd o ddu373?r; fe'i try i ble bynnag y dymuna.TY!Y mae taro i'r byw yn gwella drwg, a dyrnodiau yn iach�u rhywun drwyddo.IX Gogoniant yr ifainc yw eu nerth, ac addurn i'r hen yw penwynni.cW?Y mae teyrngarwch a chywirdeb yn gwarchod y brenin, a diogelir ei orsedd gan deyrngarwch.MVLlewyrcha'r ARGLWYDD ar ysbryd pobl, i chwilio i ddyfnderau eu bod.SUY mae brenin doeth yn nithio'r drygionus, ac yn troi'r rhod yn eu herbyn.lTQGall rhywun fynd i fagl wrth gysegru'n fyrbwyll, ac yna dechrau ystyried ar �l gwneud addunedau.NSYr ARGLWYDD sy'n rheoli camre pobl; sut y gall neb ddeall ei ffordd?dRAFfiaidd gan yr ARGLWYDD yw amrywiaeth mewn pwysau, ac nid da ganddo gloriannau twyllodrus.[Q/Paid � dweud, "Talaf y pwyth yn �l"; disgwyl wrth yr ARGLWYDD i achub dy gam.PPOs ceir etifeddiaeth sydyn yn y dechrau, ni bydd bendith ar ei diwedd.`O9Os bydd rhywun yn melltithio ei dad a'i fam, diffoddir ei oleuni mewn tywyllwch dudew.\N1Y mae'r straegar yn bradychu cyfrinach; paid � chyfeillachu �'r llac ei dafod.QMSicrheir cynlluniau trwy gyngor; rhaid trefnu'n ofalus ar gyfer rhyfel._L7Melys i rywun yw bara a gafwyd trwy dwyll, ond yn y diwedd llenwir ei geg � graean.hKICymer wisg y sawl sy'n mechn�o dros estron, a chadw hi'n ernes o'i addewid ar ran dieithryn.YJ+Y mae digonedd o aur ac o emau, ond geiriau deallus yw'r trysor gwerthfawrocaf.WI'Gwael iawn," meddai'r prynwr; ond wrth fynd ymaith, y mae'n canmol ei fargen.nHU Paid � bod yn hoff o gysgu, rhag iti fynd yn dlawd; cadw dy lygad yn agored, a chei ddigon o fwyd.UG# Y glust sy'n clywed a'r llygad sy'n gweld, yr ARGLWYDD a'u gwnaeth ill dau.SF Trwy ei weithredoedd y dengys yr ifanc a yw ei waith yn bur ac yn uniawn.jEM Pan geir amrywiaeth mewn pwysau neu fesurau, y mae'r naill a'r llall yn ffiaidd gan yr ARGLWYDD.UD# Pwy a all ddweud, "Yr wyf wedi puro fy meddwl; yr wyf yn l�n o'm pechod"?YC+Y mae brenin sy'n eistedd ar orsedd barn yn gallu nithio pob drwg �'i lygaid.MBY mae'r cyfiawn yn rhodio'n gywir; gwyn eu byd ei blant ar ei �l!TA!Y mae llawer un yn honni bod yn deyrngar, ond pwy a all gael dyn ffyddlon?]@3Y mae cyngor yn y meddwl fel dyfroedd dyfnion, ond gall dyn deallus ei dynnu allan.i?KNid yw'r diog yn aredig yn yr hydref; eto y mae'n disgwyl yn amser cynhaeaf, heb ddim i'w gael.T>!Clod i bob un yw gwrthod cweryla, ond rhuthro i ymryson a wna pob ynfytyn.d=AY mae bygythiad brenin fel rhuad llew ifanc; y mae'r sawl a'i cynhyrfa'n peryglu ei fywyd.b< ?Gwatwarwr yw gwin, a therfysgwr yw diod gadarn; nid doeth mo'r sawl sydd dan eu dylanwad.J; Trefnwyd cosb ar gyfer gwatwarwyr, a chernodiau i gefn ynfydion.U:#Y mae tyst anonest yn gwatwar barn, a genau'r drygionus yn parablu camwedd.Y9+Fy mab, os gwrthodi wrando ar gerydd, byddi'n troi oddi wrth eiriau gwybodaeth.c8?Y mae'r sawl sy'n cam-drin ei dad ac yn diarddel ei fam yn fab gwaradwyddus ac amharchus.u7cOs curi'r gwatwarwr, bydd y gwirion yn dysgu gwers; os ceryddi'r deallus, ef ei hun sy'n ennill gwybodaeth.Q6Er i'r diogyn wthio'i law i'r ddysgl, eto nid yw'n ei chodi at ei enau.c5?Y mae ofn yr ARGLWYDD yn arwain i fywyd, a'r sawl a'i medd yn gorffwyso heb berygl niwed.Z4-Peth dymunol mewn pobl yw eu teyrngarwch, a gwell yw tlotyn na rhywun celwyddog.N3Niferus yw bwriadau meddwl pobl, ond cyngor yr ARGLWYDD sy'n sefyll.Z2-Gwrando ar gyngor, a derbyn ddisgyblaeth, er mwyn iti fod yn ddoeth yn y diwedd.Q1Daw cosb ar y gwyllt ei dymer; er iti ei helpu, rhaid gwneud hynny eto.K0Cerydda dy fab tra bo gobaith iddo, ond gofala beidio �'i ladd.z/mY mae'r un sy'n trugarhau wrth y tlawd yn rhoi benthyg i'r ARGLWYDD, ac fe d�l ef yn �l iddo am ei weithred.p.YY mae'r un sy'n cadw gorchymyn yn ei ddiogelu ei hun, ond bydd y sawl sy'n diystyru ei ffyrdd yn marw.B-Y mae segurdod yn dwyn trymgwsg, ac i'r diogyn daw newyn.e,COddi wrth rieni yr etifeddir tu375? a chyfoeth, ond gan yr ARGLWYDD y ceir gwraig ddeallus.T+! Y mae mab ynfyd yn ddinistr i'w dad, a checru gwraig fel diferion parhaus.V*% Y mae llid brenin fel rhuad llew ifanc, ond ei ffafr fel gwlith ar laswellt.X)) Y mae deall yn gwneud rhywun yn amyneddgar, a'i anrhydedd yw maddau tramgwydd.S( Nid yw moethusrwydd yn gweddu i'r ynfyd, na rheoli tywysogion i gaethwas.S' Ni chaiff tyst celwyddog osgoi cosb, a difethir yr un sy'n dweud celwydd.\&1Y mae'r synhwyrol yn caru ei fywyd, a'r un sy'n diogelu gwybodaeth yn cael daioni.%Y mae holl frodyr y tlawd yn ei gas�u; gymaint mwy y pellha'i gyfeillion oddi wrtho! Y mae'n eu dilyn � geiriau, ond nid ydynt yno.W$'Y mae llawer yn ceisio ffafr pendefig, a phawb yn gyfaill i'r sawl sy'n rhoi.U##Ni chaiff tyst celwyddog osgoi cosb, ac ni ddianc yr un sy'n dweud celwydd.Q"Y mae cyfoeth yn amlhau cyfeillion, ond colli ei gyfaill y mae'r tlawd.Z!-Ffolineb rhywun sy'n difetha'i ffordd, ond yn erbyn yr ARGLWYDD y mae'n dal dig._ 7Nid oes gwerth mewn brwdfrydedd heb ddeall; y mae'r chwim ei droed yn colli'r ffordd.Z /Gwell yw'r tlawd sy'n byw'n onest na'r un twyllodrus ei eiriau, ac yntau'n ynfyd.c?Honni eu bod yn gyfeillion a wna rhai; ond ceir hefyd gyfaill sy'n glynu'n well na brawd.NY mae'r tlawd yn siarad yn ymbilgar, ond y cyfoethog yn ateb yn arw.V%Y sawl sy'n cael gwraig sy'n cael daioni ac yn ennill ffafr gan yr ARGLWYDD.mSY mae'r tafod yn gallu rhoi marwolaeth neu fywyd, ac y mae'r rhai sy'n ei hoffi yn bwyta'i ffrwyth.\1O ffrwyth ei enau y digonir cylla pob un, a chynnyrch ei wefusau sy'n ei ddiwallu.T!Y mae brawd a dramgwyddwyd fel caer gadarn, a chwerylon fel bollt castell.QRhydd y coelbren derfyn ar gwerylon, ac y mae'n dyfarnu rhwng y cedyrn.lQY mae'r cyntaf i ddadlau ei achos yn ymddangos yn gyfiawn, nes y daw ei wrthwynebwr a'i groesholi.OY mae rhodd rhywun yn agor drysau iddo, ac yn ei arwain at y mawrion.[/Y mae meddwl deallus yn ennill gwybodaeth, a chlust y doeth yn chwilio am ddeall.`9Gall ysbryd rhywun ei gynnal yn ei afiechyd, ond os yw'r ysbryd yn isel, pwy a'i cwyd?H  Y mae'r un sy'n ateb cyn gwrando yn dangos ffolineb ac amarch.`9 Cyn dyfod dinistr, y mae'r galon yn falch, ond daw gostyngeiddrwydd o flaen anrhydedd.X) Golud y cyfoethog yw ei ddinas gadarn, ac y mae fel mur cryf yn ei dyb ei hun.X) Y mae enw'r ARGLWYDD yn du373?r cadarn; rhed y cyfiawn ato ac y mae'n ddiogel.E Y mae'r diog yn ei waith yn frawd i'r un sy'n dwyn dinistr.NY mae geiriau'r straegar fel danteithion sy'n mynd i lawr i'r cylla.N Genau'r ynfyd yw ei ddinistr, ac y mae ei eiriau yn fagl iddo'i hun.P Y mae genau'r ynfyd yn arwain at gynnen, a'i eiriau yn gofyn am gurfa.S Nid da yw dangos ffafr tuag at y drygionus, i amddifadu'r cyfiawn o farn.X )Y mae geiriau yn ddyfroedd dyfnion, yn ffrwd yn byrlymu, yn ffynnon doethineb.D Yn dilyn drygioni fe ddaw dirmyg, a gwarth ar �l amarch.W'Nid yw'r ynfyd yn ymhyfrydu mewn deall, dim ond mewn mynegi ei feddwl ei hun.W )Y mae'r un sy'n cadw ar wah�n yn ceisio cweryl, ac yn ymosod ar bob cynllun.[/Tra tawa'r ffu373?l, fe'i hystyrir yn ddoeth, a'r un sy'n cau ei geg yn ddeallus.V%Y mae'r prin ei eiriau yn meddu gwybodaeth, a thawel ei ysbryd yw'r deallus.FYn wir nid da cosbi'r cyfiawn, ac nid iawn curo'r bonheddig.LY mae mab ynfyd yn flinder i'w dad, ac yn achos chwerwder i'w fam.^5Ceidw'r deallus ei olwg ar ddoethineb, ond ar gyrrau'r ddaear y mae llygaid ynfytyn.H Cymer y drygionus lwgrwobr o'i fynwes i wyrdroi llwybrau barn.NY mae calon lawen yn rhoi iechyd, ond ysbryd isel yn sychu'r esgyrn.`9Y mae'r un sy'n cenhedlu ffu373?l yn wynebu gofid, ac nid oes llawenydd i dad ynfytyn.e~CNid yw'r meddwl cyfeiliornus yn cael daioni, a disgyn i ddinistr a wna'r troellog ei dafod.o}WY mae'r un sy'n hoffi tramgwyddo yn hoffi cynnen, a'r sawl sy'n ehangu ei borth yn gofyn am ddinistr.P|Un disynnwyr sy'n rhoi gwystl, ac yn mynd yn feichiau dros ei gyfaill.K{Y mae cyfaill yn gyfaill bob amser; ar gyfer adfyd y genir brawd.[z/Pa werth sydd i arian yn llaw ynfytyn? Ai i brynu doethineb, ac yntau heb ddeall?ry]Cyfiawnhau'r drygionus a chondemnio'r cyfiawn � y mae'r ddau fel ei gilydd yn ffiaidd gan yr ARGLWYDD.Yx+Y mae dechrau cweryl fel diferiad du373?r; ymatal di cyn i'r gynnen lifo allan.Iw  Os bydd i neb dalu drwg am dda, nid ymedy dinistr �'i du375?.dvA Gwell yw cyfarfod ag arthes wedi colli ei chenawon na chyfarfod ag ynfytyn yn ei ffolineb.Zu- Ar wrthryfela y mae bryd y drygionus, ond fe anfonir cennad creulon yn ei erbyn.Ot Y mae cerydd yn peri mwy o loes i'r deallus na chan cernod i ynfytyn.sy Y mae'r un sy'n cuddio tramgwydd yn ceisio cyfeillgarwch, ond y mae'r sawl sy'n ailadrodd stori yn gwahanu cyfeillion.Ur#Carreg hud yw llwgrwobr i'r sawl a'i defnyddia; fe lwydda ple bynnag y try.]q3Nid yw geiriau gwych yn gweddu i ynfytyn, nac ychwaith eiriau celwyddog i bendefig.Hp Coron yr hen yw plant eu plant, a balchder plant yw eu rhieni.oyY mae'r un sy'n gwatwar y tlawd yn amharchu ei Greawdwr, ac ni chaiff y sawl sy'n ymhyfrydu mewn trychineb osgoi cosb.inKY mae'r drwgweithredwr yn gwrando ar eiriau anwir, a'r celwyddog yn rhoi sylw i dafod maleisus.Ym+Y mae tawddlestr i arian a ffwrnais i aur, ond yr ARGLWYDD sy'n profi calonnau.bl=Y mae gwas deallus yn feistr ar fab gwarthus, ac yn rhannu'r etifeddiaeth gyda'r brodyr.ik MGwell yw tamaid sych, a llonyddwch gydag ef, na thu375? yn llawn o wleddoedd ynghyd � chynnen.Sj!Er bwrw'r coelbren i'r arffed, oddi wrth yr ARGLWYDD y daw pob dyfarniad.Ri Gwell bod yn amyneddgar nag yn rhyfelwr, a rheoli tymer na chipio dinas.Vh%Y mae gwallt sy'n britho yn goron anrhydedd; fe'i ceir wrth rodio'n gyfiawn.rg]Y mae'r un sy'n wincio llygad yn cynllunio trawster, a'r sawl sy'n crychu ei wefusau yn gwneud drygioni.PfY mae rhywun traws yn denu ei gyfaill, ac yn ei arwain ar ffordd wael.PeY mae rhywun croes yn creu cynnen, a'r straegar yn gwahanu cyfeillion.OdY mae dihiryn yn cynllunio drwg; y mae fel t�n poeth ar ei wefusau.QcAngen llafurwr sy'n gwneud iddo lafurio, a'i enau sy'n ei annog ymlaen.MbY mae ffordd sy'n ymddangos yn union, ond sy'n arwain i farwolaeth.Wa'Y mae geiriau teg fel diliau m�l, yn felys i'r blas ac yn iechyd i'r corff.f`EY mae meddwl y doeth yn gwneud ei eiriau'n ddeallus, ac yn ychwanegu dysg at ei ymadroddion.__7Y mae deall yn ffynnon bywyd i'w berchennog, ond ffolineb yn ddisgyblaeth i ffyliaid.X^)Y doeth o galon a ystyrir yn ddeallus, a geiriau deniadol sy'n ychwanegu dysg.b]=Y mae'r medrus yn ei fater yn llwyddo, a'r un sy'n ymddiried yn yr ARGLWYDD yn ddedwydd.N\Gwell bod yn ddistadl gyda'r anghenus na rhannu ysbail gyda'r balch.A[}Daw balchder o flaen dinistr, ac ymffrost o flaen cwymp.rZ]Y mae priffordd yr uniawn yn troi oddi wrth ddrygioni, a chadw ei fywyd y mae'r un sy'n gwylio'i ffordd.KYGwell nag aur yw ennill doethineb, a gwell dewis deall nag arian._X7Yn llewyrch wyneb brenin y ceir bywyd, ac y mae ei ffafr fel cwmwl glaw yn y gwanwyn.LWY mae llid brenin yn gennad angau, ond fe'i dofir gan yr un doeth.RV Hyfrydwch brenin yw genau cyfiawn, a hoffa'r sawl sy'n llefaru'n uniawn.^U5 Ffiaidd gan frenhinoedd yw gwneud drwg, oherwydd trwy gyfiawnder y sicrheir gorsedd.eTC Mater i'r ARGLWYDD yw mantol a chloriannau cyfiawn; a'i waith ef yw'r holl bwysau yn y god.YS+ Ceir dyfarniad oddi ar wefusau'r brenin; nid yw ei enau yn bradychu cyfiawnder.ZR- Y mae meddwl rhywun yn cynllunio'i ffordd, ond yr ARGLWYDD sy'n trefnu ei gamre.DQGwell ychydig gyda chyfiawnder nag enillion mawr heb farn.gPGPan yw'r ARGLWYDD yn hoffi ffyrdd rhywun, gwna hyd yn oed i'w elynion fyw mewn heddwch ag ef.mOSTrwy deyrngarwch a ffyddlondeb y maddeuir camwedd, a thrwy ofn yr ARGLWYDD y troir oddi wrth ddrwg.UN#Ffiaidd gan yr ARGLWYDD yw pob un balch; y mae'n sicr na chaiff osgoi cosb.\M1Gwnaeth yr ARGLWYDD bob peth i bwrpas, hyd yn oed y drygionus ar gyfer dydd adfyd.LLCyflwyna dy weithredoedd i'r ARGLWYDD, a chyflawnir dy gynlluniau.hKIY mae holl ffyrdd rhywun yn bur yn ei olwg ei hun, ond y mae'r ARGLWYDD yn pwyso'r cymhellion.UJ %Pobl biau trefnu eu meddyliau, ond oddi wrth yr ARGLWYDD y daw ateb y tafod.iIK!Y mae ofn yr ARGLWYDD yn ddisgyblaeth mewn doethineb, a gostyngeiddrwydd yn arwain i anrhydedd.wHg Y mae'r un sy'n gwrthod disgyblaeth yn ei gas�u ei hun, ond y sawl sy'n gwrando ar gerydd yn berchen deall.PGY mae'r glust sy'n gwrando ar wersi bywyd yn aros yng nghwmni'r doeth.YF+Y mae llygaid sy'n gloywi yn llawenhau'r galon, a newydd da yn adfywio'r corff.SEPell yw'r ARGLWYDD oddi wrth y drygionus, ond gwrendy ar weddi'r cyfiawn.aD;Y mae'r cyfiawn yn ystyried cyn rhoi ateb, ond y mae genau'r drygionus yn parablu drwg.vCeY mae'r un sy'n awchu am elw yn creu anghydfod yn ei du375?, ond y sawl sy'n cas�u cil-dwrn yn cael bywyd.\B1Ffiaidd gan yr ARGLWYDD yw bwriadau drwg, ond y mae geiriau pur yn hyfrydwch iddo.WA'Y mae'r ARGLWYDD yn dymchwel tu375?'r balch, ond yn diogelu terfynau'r weddw.T@!Y mae ffordd y bywyd yn dyrchafu'r deallus, i'w droi oddi wrth Sheol isod.Y?+Caiff rhywun foddhad pan fydd ganddo ateb, a beth sy'n well na gair yn ei bryd?d>ADrysir cynlluniau pan nad oes ymgynghori, ond daw llwyddiant pan geir llawer o gynghorwyr._=7Y mae ffolineb yn ddifyrrwch i'r disynnwyr, ond y mae'r deallus yn cadw ffordd union.Q<Rhydd mab doeth lawenydd i'w dad, ond y mae'r ff�l yn dilorni ei fam.Y;+Y mae ffordd y diog fel llwyn mieri, ond llwybr yr uniawn fel priffordd wastad.Y:+Y mae un drwg ei dymer yn codi cynnen, ond y mae'r amyneddgar yn tawelu cweryl.V9%Gwell yw pryd o lysiau lle mae cariad, nag ych pasgedig a chasineb gydag ef.S8Gwell ychydig gydag ofn yr ARGLWYDD na chyfoeth mawr a thrallod gydag ef.b7=I'r cystuddiol, y mae pob diwrnod yn flinderus, ond y mae calon hapus yn wledd wastadol.h6IY mae calon ddeallus yn ceisio gwybodaeth, ond y mae genau'r ffyliaid yn ymborthi ar ffolineb.V5% Y mae calon lawen yn sirioli'r wyneb, ond dryllir yr ysbryd gan boen meddwl.R4 Nid yw'r gwatwarwr yn hoffi cerydd; nid yw'n cyfeillachu �'r doethion.S3 Y mae Sheol ac Abadon dan lygad yr ARGLWYDD; pa faint mwy feddyliau pobl?j2M Bydd disgyblaeth lem ar yr un sy'n gadael y ffordd, a bydd y sawl sy'n cas�u cerydd yn trengi.g1G Ffiaidd gan yr ARGLWYDD yw ffordd y drygionus, ond y mae'n caru'r rhai sy'n dilyn cyfiawnder.`09Ffiaidd gan yr ARGLWYDD yw aberth y drygionus, ond y mae gweddi'r uniawn wrth ei fodd.S/Gwasgaru gwybodaeth y mae genau'r doeth, ond nid felly feddwl y ffyliaid.`.9Y mae llawer o gyfoeth yn nhu375?'r cyfiawn, ond trallod sydd yn enillion y drygionus.Z--Diystyra'r ff�l ddisgyblaeth ei dad, ond deallus yw'r un a rydd sylw i gerydd.O,Y mae tafod tyner yn bren bywiol, ond tafod garw yn dryllio'r ysbryd.I+ Y mae llygaid yr ARGLWYDD ym mhob man, yn gwylio'r drwg a'r da.X*)Y mae tafod y doeth yn clodfori deall, ond genau ffyliaid yn parablu ffolineb.G) Y mae ateb llednais yn dofi dig, ond gair garw yn cynnau llid.K(#Rhydd brenin ffafr i was deallus, ond digia wrth yr un a'i sarha.O'"Y mae cyfiawnder yn dyrchafu cenedl, ond pechod yn warth ar bobloedd.M&!Trig doethineb ym meddwl y deallus, ond dirmygir hi ymysg ffyliaid.j%M Dymchwelir y drygionus gan ei ddrygioni ei hun, ond caiff y cyfiawn loches hyd yn oed wrth farw.${Y mae'r un sy'n gorthrymu'r tlawd yn amharchu ei Greawdwr, ond y sawl sy'n trugarhau wrth yr anghenus yn ei anrhydeddu.J# Meddwl iach yw iechyd y corff, ond cancr i'r esgyrn yw cenfigen.]"3Y mae digon o ddeall gan yr amyneddgar, ond dyrchafu ffolineb a wna'r byr ei dymer.W!'Yn amlder pobl y mae anrhydedd brenin; ond heb bobl, dinistrir llywodraethwr.Q Y mae ofn yr ARGLWYDD yn ffynnon fywiol i arbed rhag maglau marwolaeth.QYn ofn yr ARGLWYDD y mae sicrwydd y cadarn, a bydd yn noddfa i'w blant.Y+Y mae tyst geirwir yn achub bywydau, ond y mae'r twyllwr yn pentyrru celwyddau.J Eu craffter yw coron y doeth, ond ffolineb yw addurn y ffyliaid.LYm mhob llafur y mae elw, ond y mae gwag-siarad yn arwain i angen.r]Onid yw'r rhai sy'n cynllwynio drwg yn cyfeiliorni, ond y rhai sy'n cynllunio da yn deyrngar a ffyddlon?fEY mae'r un a ddirmyga'i gymydog yn pechu, ond dedwydd yw'r un sy'n garedig wrth yr anghenus.b=Caseir y tlawd hyd yn oed gan ei gydnabod, ond y mae digon o gyfeillion gan y cyfoethog.SYmgryma'r rhai drwg o flaen pobl dda, a'r drygionus wrth byrth y cyfiawn.OFfolineb yw rhan y rhai gwirion, ond gwybodaeth yw coron y rhai call.OY mae'r diamynedd yn gweithredu'n ff�l, a chaseir yr un dichellgar.jMY mae'r doeth yn ofalus ac yn cilio oddi wrth ddrwg, ond y mae'r ff�l yn ddiofal a gorhyderus.RY mae'r gwirion yn credu pob gair, ond y mae'r call yn ystyried pob cam.[/Digonir y gwrthnysig gan ei ffyrdd ei hun, a'r daionus gan ei weithredoedd yntau.kO Hyd yn oed wrth chwerthin gall fod y galon yn ofidus, a llawenydd yn troi'n dristwch yn y diwedd.Z- Y mae ffordd sy'n ymddangos yn union, ond sy'n arwain i farwolaeth yn ei diwedd.D Dinistrir tu375?'r drygionus, ond ffynna pabell yr uniawn._7 Gu373?yr y galon am ei chwerwder ei hun, ac ni all dieithryn gyfranogi o'i llawenydd.[/ Y mae ffyliaid yn gwawdio euogrwydd, ond yr uniawn yn deall beth sy'n dderbyniol.e CY mae doethineb y call yn peri iddo ddeall ei ffordd, ond ffolineb y ffyliaid yn camarwain.O Cilia oddi wrth yr un ff�l, oherwydd ni chei eiriau deallus ganddo.c ?Chwilia'r gwatwarwr am ddoethineb heb ei chael, ond daw gwybodaeth yn rhwydd i'r deallus.Y +Nid yw tyst gonest yn dweud celwydd, ond y mae gau dyst yn pentyrru anwireddau.R Heb ychen y mae'r preseb yn wag, ond trwy nerth ych ceir cynnyrch llawn.fEYng ngeiriau'r ff�l y mae gwialen i'w gefn, ond y mae ymadroddion y doeth yn ei amddiffyn.iKY mae'r un sy'n rhodio'n gywir yn ofni'r ARGLWYDD, ond y cyfeiliornus ei ffyrdd yn ei ddirmygu.g IY mae gwraig ddoeth yn adeiladu ei thu375?, ond y ff�l yn ei dynnu i lawr �'i dwylo'i hun.M Y mae'r cyfiawn yn bwyta hyd ddigon, ond gwag fydd bol y drygionus.fE Cas�u ei fab a wna'r un sy'n arbed y wialen, ond ei garu y mae'r sawl a rydd gerydd cyson.R Ceir digon o fwyd ym mraenar y tlodion, ond heb gyfiawnder fe ddiflanna.Z- Gedy'r daionus etifeddiaeth i'w blant, ond rhoddir cyfoeth pechadur i'r cyfiawn.M Y mae dinistr yn dilyn pechaduriaid, ond daioni yw gwobr y cyfiawn.\1 Trwy rodio gyda'r doeth ceir doethineb, ond daw niwed o aros yng nghwmni ffyliaid.a; Y mae dymuniad a gyflawnir yn felys ei flas, ond cas gan ffyliaid droi oddi wrth ddrwg.k~O Tlodi a gwarth sydd i'r un sy'n anwybyddu disgyblaeth, ond anrhydeddir y sawl sy'n derbyn cerydd.O} Y mae negesydd drwg yn achosi dinistr, ond cennad cywir yn dwyn lles.Z|- Y mae pawb call yn gweithredu'n ddeallus, ond y mae'r ff�l yn amlygu ffolineb.H{ Y mae deall da yn ennill ffafr, ond garw yw ffordd y twyllwyr.Uz# Y mae cyfarwyddyd y doeth yn ffynnon fywiol i arbed rhag maglau marwolaeth.fyE Ei niweidio'i hun y mae'r un sy'n dirmygu cyngor, ond gwobrwyir yr un sy'n parchu gorchymyn.ax; Y mae'r gobaith a oedir yn clafychu'r galon, ond y dymuniad a gyflawnir yn bren bywiol.Yw+ Derfydd cyfoeth a gafwyd yn ddiymdrech, ond o'i gasglu bob yn dipyn fe gynydda.nvU Y mae'r disynnwyr yn codi cynnen trwy ymffrostio, ond y mae doethineb gan y rhai sy'n derbyn cyngor.Eu Disgleiria goleuni'r cyfiawn, ond diffydd lamp y drygionus.Tt! Y pridwerth am fywyd pob un yw ei gyfoeth, ond ni chlyw'r tlawd fygythion.s{ Rhydd ambell un yr argraff ei fod yn gyfoethog, a heb ddim ganddo; ymddengys arall yn dlawd, ac yntau'n gyfoethog iawn.\r1 Y mae cyfiawnder yn amddiffyn ffordd y cywir, ond drygioni yn dymchwel y pechadur.eqC Y mae'r cyfiawn yn cas�u twyll, ond y mae'r drygionus yn gweithredu'n ffiaidd a gwarthus.Tp! Y mae'r diogyn yn awchu, ac eto heb gael dim, ond y mae'r diwyd yn ffynnu.uoc Y mae'r un sy'n gwylio'i eiriau yn diogelu ei fywyd, ond ei ddinistrio'i hun y mae'r un sy'n siarad gormod.^n5 Trwy ffrwyth ei enau y digonir pob un � daioni, ond awchu am drais y mae twyllwyr.Vm ' Y mae mab doeth yn derbyn disgyblaeth tad, ond ni wrendy gwatwarwr ar gerydd.Ql Ar ffordd cyfiawnder y mae bywyd, ac nid oes marwolaeth yn ei llwybrau.Ok Ni fydd y diogyn yn rhostio'i helfa, ond gan y diwyd bydd golud mawr.aj; Y mae'r cyfiawn yn cilio oddi wrth ddrwg, ond y mae ffordd y drygionus yn eu camarwain.Ri Y mae pryder meddwl yn llethu rhywun, ond llawenheir ef gan air caredig.Wh' Yn llaw y rhai diwyd y mae'r awdurdod, ond y mae diogi yn arwain i gaethiwed.Sg Y mae'r call yn cuddio'i wybodaeth, ond ffyliaid yn cyhoeddi eu ffolineb.ufc Y mae geiriau twyllodrus yn ffiaidd gan yr ARGLWYDD, ond y mae'r rhai sy'n gweithredu'n gywir wrth ei fodd.Qe Ni ddaw unrhyw niwed i'r cyfiawn, ond bydd y drygionus yn llawn helbul.pdY Dichell sydd ym meddwl y rhai sy'n cynllwynio drwg, ond daw llawenydd i'r rhai sy'n cynllunio heddwch.Fc Erys geiriau gwir am byth, ond ymadrodd celwyddog am eiliad.Zb- Y mae geiriau'r straegar fel brath cleddyf, ond y mae tafod y doeth yn iach�u.Na Y mae tyst gonest yn dweud y gwir, ond celwydd a draetha'r gau dyst.``9 Buan y dengys y ff�l ei fod wedi ei gythruddo, ond y mae'r call yn anwybyddu sarhad.R_ Y mae ffordd y ff�l yn iawn yn ei olwg, ond gwrendy'r doeth ar gyngor.d^A Trwy ffrwyth ei eiriau y digonir pob un � daioni, a thelir iddo yn �l yr hyn a wnaeth.P] Meglir y drwg gan dramgwydd ei eiriau, ond dianc y cyfiawn rhag adfyd.W\' Blysia'r drygionus am ysbail drygioni, ond y mae gwreiddyn y cyfiawn yn sicr.n[U Y mae'r un sy'n trin ei dir yn cael digon o fwyd, ond y mae'r sawl sy'n dilyn oferedd yn ddisynnwyr.VZ% Y mae'r cyfiawn yn ystyriol o'i anifail, ond y mae'r drygionus yn ddidostur.YY+ Gwell bod yn ddiymhongar ac yn ennill tamaid, na bod yn ymffrostgar a heb fwyd.LX Canmolir rhywun ar sail ei ddeall, ond gwawdir y meddwl tro�dig.ZW- Dymchwelir y drygionus, a derfydd amdanynt, ond saif tu375?'r cyfiawn yn gadarn.iVK Cynllwyn i dywallt gwaed yw geiriau'r drygionus, ond y mae ymadroddion y cyfiawn yn eu gwaredu.VU% Y mae bwriadau'r cyfiawn yn gywir, ond cynlluniau'r drygionus yn dwyllodrus.`T9 Y mae gwraig fedrus yn goron i'w gu373?r, ond un ddigywilydd fel pydredd yn ei esgyrn.GS Ni ddiogelir neb trwy ddrygioni, ac ni ddiwreiddir y cyfiawn.RR Y mae'r daionus yn ennill ffafr yr ARGLWYDD, ond condemnir y dichellgar._Q 9 Y mae'r sawl sy'n caru disgyblaeth yn caru gwybodaeth, ond hurtyn sy'n cas�u cerydd. 8R~~<}}}!||n|"{{Czzz9yyyxxx0www9vvqvuuxutztss4rrr+qqzq)ppoooo_nnn;mmmMmllWkkk?jjj"iiDhhh%gg:ffzfeeCddedcc\c bb=aasa``p`__N^^^2]]j]\\m\ [[XZZZOYYYDXXyXWWMVVwV UU}UTT`SSVRRiQQQ&PPXOOOANNxNMMzMLL9KKTJJvIII&HH4GG=FFZEExEDD"CCrCBB*AAN@@n??_>>>G===<Acesglais arian ac aur, trysorau brenhinoedd a thaleithiau; yr oedd gennyf hefyd gantorion a chantoresau, a digonedd o ferched gordderch i ddifyrru dynion.8=iprynais gaethion, yn ddynion a merched, ac yr oedd gennyf weision wedi eu geni yn fy nhu375?; yr oedd gennyf fwy o wartheg a defaid nag unrhyw un a fu o'm blaen yn Jerwsalem;Q<gwneuthum hefyd lynnoedd i ddyfrhau ohonynt y llwyni coed oedd yn tyfu;V;%gwneuthum erddi a pherllannau, a phlannu pob math ar goed ffrwythau ynddynt;U:#Gwneuthum bethau mawr: adeiledais dai i mi fy hun, a phlannu gwinllannoedd;?9wCeisiais godi fy nghalon � gwin, gan ofalu fy mod yn ymddwyn yn ddoeth ac yn ffrwyno ffolineb, nes imi weld beth oedd yn dda i bobl ei wneud dan y nef yn ystod cyfnod byr eu hoes.r8]ond yr oedd hyn hefyd yn wagedd. Dywedais fod chwerthin yn ynfydrwydd, ac nad oedd pleser yn dda i ddim.X7 +Dywedais wrthyf fy hun, "Tyrd yn awr, gad imi brofi pleser, a'm mwynhau fy hun,f6 GOherwydd y mae cynyddu doethineb yn cynyddu gofid, ac ychwanegu gwybodaeth yn ychwanegu poen.|5 sRhoddais fy mryd ar ddeall doethineb a gwybodaeth, ynfydrwydd a ffolineb, a chanf�m nad oedd hyn ond ymlid gwynt.4 9Dywedais wrthyf fy hun, "Llwyddais i ennill mwy o ddoethineb nag unrhyw frenin o'm blaen yn Jerwsalem; cefais brofi llawer o ddoethineb a gwybodaeth."I3  Ni ellir unioni yr hyn sydd gam, na chyfrif yr hyn sydd ar goll.p2 [Gwelais yr holl bethau a ddig-wyddodd dan yr haul, ac yn wir nid yw'r cyfan ond gwagedd ac ymlid gwynt."1 ? Rhoddais fy mryd ar astudio a chwilio, trwy ddoethineb, y cyfan sy'n digwydd dan y nef. Gorchwyl diflas yw'r un a roddodd Duw i bobl ymboeni yn ei gylch.D0  Yr oeddwn i, y Pregethwr, yn frenin ar Israel yn Jerwsalem./ y Ni chofir am y rhai a fu, nac ychwaith am y rhai a ddaw ar eu h�l; ni chofir amdanynt gan y rhai a fydd yn eu dilyn..  A oes unrhyw beth y gellir dweud amdano, "Edrych, dyma beth newydd"? Y mae'r cyfan yn bod ers amser maith, y mae'n bod o'n blaenau ni.U- % Yr hyn a fu a fydd, a'r hyn a wnaed a wneir; nid oes dim newydd dan yr haul.y, mY mae pob peth mor flinderus fel na all neb ei fynegi; ni ddigonir y llygad trwy edrych, na'r glust trwy glywed.+ 3Y mae'r holl nentydd yn rhedeg i'r m�r, ond nid yw'r m�r byth yn llenwi; y mae'r nentydd yn mynd yn �l i'w tarddle, ac yna'n llifo allan eto.* Y mae'r gwynt yn chwythu i'r de, ac yna'n troi i'r gogledd; y mae'r gwynt yn troelli'n barhaus, ac yn dod yn �l i'w gwrs.R) Y mae'r haul yn codi ac yn machlud, ac yn brysio'n �l i'r lle y cododd.[( 1Y mae cenhedlaeth yn mynd, ac un arall yn dod, ond y mae'r ddaear yn aros am byth.L' Pa elw sydd i neb yn ei holl lafur, wrth iddo ymlafnio dan yr haul?H&  Gwagedd llwyr," meddai'r Pregethwr, "gwagedd llwyr yw'r cyfan."<% wGeiriau'r Pregethwr, mab Dafydd, brenin yn Jerwsalem:T$!Rhowch iddi o ffrwyth ei dwylo, a bydded i'w gwaith ei chanmol yn y pyrth.u#cY mae tegwch yn twyllo, a phrydferthwch yn darfod, ond y wraig sy'n ofni'r ARGLWYDD, y mae hon i'w chanmol._"7Y mae llawer o ferched wedi gweithio'n fedrus, ond yr wyt ti'n rhagori arnynt i gyd."V!%Y mae ei phlant yn tyfu ac yn ei bendithio; a bydd ei gu373?r yn ei chanmol:` 9Y mae'n cadw golwg ar yr hyn sy'n digwydd i'w theulu, ac nid yw'n bwyta bara segurdod.MY mae'n siarad yn ddoeth, a cheir cyfarwyddyd caredig ar ei thafod.\1Y mae wedi ei gwisgo � nerth ac anrhydedd, ac yn wynebu'r dyfodol dan chwerthin.c?Y mae'n gwneud gwisgoedd o liain ac yn eu gwerthu, ac yn darparu gwregysau i'r masnachwr.^5Y mae ei gu373?r yn adnabyddus yn y pyrth, pan yw'n eistedd gyda henuriaid yr ardal.Y+Y mae'n gwneud cwrlidau iddi ei hun, ac y mae ei gwisg o liain main a phorffor.gGNid yw'n pryderu am ei thylwyth pan ddaw eira, oherwydd byddant i gyd wedi eu dilladu'n glyd.A}Y mae'n estyn ei llaw i'r anghenus, a'i dwylo i'r tlawd.MY mae'n gosod ei llaw ar y cogail, a'i dwylo'n gafael yn y werthyd.`9Y mae'n sicrhau bod ei busnes yn broffidiol, ac ni fydd ei lamp yn diffodd trwy'r nos.W'Y mae'n gwregysu ei llwynau � nerth, ac yn dangos mor gryf yw ei breichiau._7Ar �l ystyried yn fanwl, y mae'n prynu maes, ac yn plannu gwinllan �'i henillion.lQY mae'n codi cyn iddi ddyddio, yn darparu bwyd i'w thylwyth, ac yn trefnu gorchwylion ei morynion.BY mae, fel llongau masnachwr, yn dwyn ei hymborth o bell.Q Y mae'n ceisio gwl�n a llin, ac yn cael pleser o weithio �'i dwylo.S Y mae'n gwneud daioni iddo yn hytrach na cholled, a hynny ar hyd ei hoes.U# Y mae calon ei gu373?r yn ymddiried ynddi, ac ni fydd pall ar ei henillion.R Pwy a all ddod o hyd i wraig fedrus? Y mae hi'n fwy gwerthfawr na gemau.S Siarad yn eglur, a rho farn gyfiawn; cefnoga achos yr anghenus a'r tlawd.B Dadlau o blaid y mud, a thros achos yr holl rai diobaith.U #c�nt hwy yfed ac anghofio'u tlodi, a pheidio � chofio'u gofid byth mwy.R Rhowch ddiod gadarn i'r un sydd ar ddarfod, a gwin i'r chwerw ei ysbryd;f Erhag iddynt yfed, ac anghofio'r hyn a ddeddfwyd, a gwyrdroi achos y rhai gorthrymedig i gyd. yNid gweddus i frenhinoedd, O Lemuel, nid gweddus i frenhinoedd yfed gwin, ac nid gweddus i reolwyr flysio diod gadarn,fEPaid � threulio dy nerth gyda merched, na'th fywyd gyda'r rhai sy'n dinistrio brenhinoedd.MBeth yw hyn, fy mab, mab fy nghroth? Beth yw hyn, mab fy addunedau?D Geiriau Lemuel brenin Massa, y rhai a ddysgodd ei fam iddo:iK!Oherwydd o gorddi llaeth ceir ymenyn, o wasgu'r trwyn ceir gwaed, ac o fegino llid ceir cynnen.b= Os bu iti ymddwyn yn ff�l trwy ymffrostio, neu gynllwynio drwg, rho dy law ar dy enau.Eceiliog yn torsythu; bwch gafr; a brenin yn arwain ei bobl.U#llew, gwron ymhlith yr anifeiliaid, nad yw'n cilio oddi wrth yr un ohonynt;RY mae tri pheth sy'n hardd eu cerddediad, pedwar sy'n rhodio'n urddasol:Z-a'r fadfall, y gelli ei dal yn dy law, ond sydd i'w chael ym mhalas brenhinoedd.[/y locustiaid, nad oes ganddynt frenin, ond sydd i gyd yn mynd allan yn rhengoedd;U~#y cwningod, creaduriaid sydd heb nerth, ond sy'n codi eu tai yn y creigiau;U}#y morgrug, creaduriaid sydd heb gryfder, ond sy'n casglu eu bwyd yn yr haf;L|Y mae pedwar peth ar y ddaear sy'n fach, ond yn eithriadol ddoeth:G{dynes atgas yn cael gu373?r, a morwyn yn disodli ei meistres.Az}gwas pan ddaw'n frenin, ffu373?l pan gaiff ormod o fwyd,NyY mae tri pheth sy'n cynhyrfu'r ddaear, pedwar na all hi eu dioddef:txaDyma ymddygiad y wraig odinebus: y mae'n bwyta, yn sychu ei cheg, ac yn dweud, "Nid wyf wedi gwneud drwg."owWffordd yr eryr yn yr awyr, ffordd neidr ar graig, ffordd llong ar y cefnfor, a ffordd dyn gyda merch.EvY mae tri pheth yn rhyfeddol imi, pedwar na allaf eu deall: uY llygad sy'n gwatwar tad, ac yn dirmygu ufudd-dod i fam, fe'i tynnir allan gan gigfrain y dyffryn, ac fe'i bwyteir gan y fwltur.ttaSheol, a'r groth amhlantadwy, a'r tir sydd heb ddigon o ddu373?r, a'r t�n nad yw byth yn dweud, "Digon".sY mae gan y gele ddwy ferch sy'n dweud, "Dyro, dyro." Y mae tri pheth na ellir eu digoni, ie, pedwar nad ydynt byth yn dweud, "Digon":|rqY mae rhai �'u dannedd fel cleddyfau, a'u genau fel cyllyll, yn difa'r tlawd o'r tir, a'r anghenus o blith pobl.>qw Y mae rhai yn ymddwyn yn falch, a'u golygon yn uchel.Tp! Y mae rhai yn bur yn eu golwg eu hunain, ond heb eu glanhau o'u haflendid.?oy Y mae rhai yn melltithio'u tad, ac yn amharchu eu mam.\n1 Paid � difr�o gwas wrth ei feistr, rhag iddo dy felltithio, a'th gael yn euog.m3 rhag imi deimlo ar ben fy nigon, a'th wadu, a dweud, "Pwy yw'r ARGLWYDD?" Neu rhag imi fynd yn dlawd, a throi'n lleidr, a gwneud drwg i enw fy Nuw.wlgsymud wagedd a chelwydd ymhell oddi wrthyf; paid � rhoi imi dlodi na chyfoeth; portha fi �'m dogn o fwyd,Hk Gofynnaf am ddau beth gennyt; paid �'u gwrthod cyn imi farw:[j/Paid ag ychwanegu dim at ei eiriau, rhag iddo dy geryddu, a'th gael yn gelwyddog.diAY mae pob un o eiriau Duw wedi ei brofi; y mae ef yn darian i'r rhai sy'n ymddiried ynddo.Xh)Pwy a esgynnodd i'r nefoedd, ac yna disgyn? Pwy a gasglodd y gwynt yn ei ddwrn? Pwy a rwymodd y dyfroedd mewn gwisg? Pwy a sefydlodd holl derfynau'r ddaear? Beth yw ei enw, neu enw ei fab, os wyt yn gwybod?MgNi ddysgais ddoethineb, ac nid wyf yn dirnad deall yr Un Sanctaidd.@f{Yr wyf yn fwy anwar na neb; nid oes deall dynol gennyf.Re Geiriau Agur fab Jaceh o Massa. Dyma'i eiriau i Ithiel, i Ithiel ac Ucal:cd?Y mae'r cyfiawn yn ffieiddio'r anghyfiawn, a'r drygionus yn ffieiddio'r uniawn ei ffordd.ac;Y mae llawer yn ceisio ffafr llywodraethwr, ond oddi wrth yr ARGLWYDD y daw cyfiawnder.NbMagl yw ofni pobl, ond diogel yw'r un sy'n ymddiried yn yr ARGLWYDD.kaOGelyn iddo'i hun yw'r sawl sy'n rhannu � lleidr; y mae'n clywed y felltith, ond heb ddweud dim._`7Y mae balchder unrhyw un yn ei ddarostwng, ond y mae'r gostyngedig yn cael anrhydedd.K_Codi cynnen y mae rhywun cas, ac un dicllon yn ychwanegu camwedd.R^Wrth faldodi gwas o'i lencyndod, bydd yn troi'n anniolchgar yn y diwedd.[]/Fe welaist un sy'n eiddgar i siarad; y mae mwy o obaith i'r ffu373?l nag iddo ef.T\!Nid � geiriau yn unig y disgyblir gwas; er iddo ddeall, nid yw'n ymateb.i[KLle na cheir gweledigaeth, bydd y bobl ar chw�l; ond gwyn ei fyd y sawl sy'n cadw'r gyfraith.RZDisgybla dy fab, a daw � chysur iti, a rhydd lawenydd iti yn dy fywyd.cY?Pan amlha'r drygionus, bydd camwedd yn cynyddu, ond bydd y cyfiawn yn edrych ar eu cwymp.iXKY mae gwialen a cherydd yn rhoi doethineb, ond y mae plentyn afreolus yn dwyn gwarth ar ei fam.VW%Os yw brenin yn barnu'r tlodion yn gywir, yna fe sefydlir ei orsedd am byth.`V9 Y mae hyn yn gyffredin i'r tlawd a'r gormeswr: yr ARGLWYDD sy'n goleuo llygaid y ddau.XU) Os yw llywodraethwr yn gwrando ar gelwydd, bydd ei holl weision yn ddrygionus.^T5 Y mae'r ffu373?l yn arllwys ei holl ddig, ond y mae'r doeth yn ei gadw dan reolaeth.bS= Y mae rhai gwaedlyd yn cas�u'r un cywir, ond y mae'r rhai cyfiawn yn diogelu ei fywyd.vRe Os � un doeth i gyfraith � ffu373?l, bydd y ffu373?l yn cythruddo ac yn gwawdio, ac ni cheir llonyddwch.^Q5Y mae'r gwatwarwyr yn creu cyffro mewn dinas, ond y mae'r doethion yn tawelu dicter.`P9Y mae'r cyfiawn yn gwybod hawliau'r tlodion, ond nid yw'r drygionus yn ystyried deall.PORhwydir y drygionus gan gamwedd, ond y mae'r cyfiawn yn canu'n llawen.QNY mae'r sawl sy'n gwenieithio wrth ei gyfaill yn taenu rhwyd i'w draed.kMOY mae brenin yn rhoi cadernid i wlad trwy gyfiawnder, ond y mae'r un sy'n codi trethi yn ei difa. LY mae'r un sy'n caru doethineb yn rhoi llawenydd i'w dad, ond y mae'r un sy'n cyfeillachu � phuteiniaid yn gwastraffu ei eiddo.{KoPan fydd y cyfiawn yn llywodraethu, llawenha'r bobl, ond pan fydd y drygionus yn rheoli, bydd y bobl yn griddfan.hJ KBydd un sy'n ystyfnigo trwy ei geryddu'n fynych yn cael ei ddryllio'n sydyn heb fodd i'w adfer.pIYPan ddaw'r drygionus i awdurdod, bydd pobl yn ymguddio, ond ar �l eu difa, bydd y cyfiawn yn amlhau.oHWNi ddaw angen ar yr un sy'n rhoi i'r tlawd, ond daw llawer o felltithion ar yr un sy'n cau ei lygaid.eGCY mae'r un sy'n ymddiried ynddo'i hun yn ynfyd, ond fe waredir y sawl sy'n dilyn doethineb.lFQY mae'r trachwantus yn creu cynnen, ond y mae'r un sy'n ymddiried yn yr ARGLWYDD yn cael llawnder.{EoY mae'r un sy'n lladrata oddi ar ei dad neu ei fam, ac yn dweud nad yw'n drosedd, yn gymar i'r un sy'n dinistrio.UD#Caiff y sawl sy'n ceryddu fwy o barch yn y diwedd na'r un sy'n gwenieithio.WC'Y mae un cybyddlyd yn rhuthro am gyfoeth; nid yw'n ystyried y daw arno angen.QBNid yw'n iawn dangos ffafr, ac eto fe drosedda rhywun am damaid o fara.iAKCaiff y ffyddlon lawer o fendithion, ond ni fydd yr un sydd ar frys i ymgyfoethogi heb ei gosb.o@WY mae'r un sy'n trin ei dir yn cael digon o fwyd, ond y mae'r sawl sy'n dilyn oferedd yn llawn tlodi.r?]Y mae'r un sy'n rhodio'n gywir yn ddiogel, ond y mae'r sawl sy'n droellog ei ffyrdd yn syrthio i'r pwll.`>9Y mae un sy'n euog o dywallt gwaed yn ffoi i gyfeiriad y pwll; peidied neb �'i atal.z=mY mae llywodraethwr heb ddeall yn pentyrru trawster, ond y mae'r un sy'n cas�u llwgrwobr yn estyn ei ddyddiau.e<CFel llew yn rhuo, neu arth yn rhuthro, felly y mae un drygionus yn llywodraethu pobl dlawd.v;eGwyn ei fyd y sawl sy'n ofni'r ARGLWYDD yn wastad; ond y mae'r un sy'n caledu ei galon yn disgyn i ddinistr.v:e Ni lwydda'r un sy'n cuddio'i droseddau, ond y mae'r un sy'n eu cyffesu ac yn cefnu arnynt yn cael trugaredd.y9k Pan yw'r cyfiawn yn llywodraethu, ceir urddas mawr; ond pan ddaw'r drygionus i awdurdod, bydd pobl yn ymguddio.d8A Y mae'r cyfoethog yn ddoeth yn ei olwg ei hun, ond y mae'r tlawd deallus yn gweld trwyddo.7 Bydd yr un sy'n camarwain yr uniawn i ffordd ddrwg yn syrthio ei hun i'r pwll a wnaeth; ond caiff y cywir etifeddiaeth dda.Y6+ Pwy bynnag sy'n gwrthod gwrando ar y gyfraith, bydd ei weddi ef yn ffieidd-dra.q5[Y mae'r un sy'n cynyddu ei gyfoeth trwy log ac usuriaeth yn ei gasglu i'r un sy'n garedig wrth y tlawd.z4mY mae plentyn deallus yn cadw'r gyfraith, ond y mae'r un sy'n cyfeillachu �'r glwth yn dwyn anfri ar ei rieni.d3AY mae'n well bod yn dlawd, a rhodio'n gywir, na bod yn gyfoethog ac yn droellog ei ffyrdd.r2]Nid yw pobl ddrwg yn deall beth yw cyfiawnder, ond y mae'r rhai sy'n ceisio'r ARGLWYDD yn deall y cyfan.1Y mae'r rhai sy'n cefnu ar y gyfraith yn canmol y drygionus, ond y mae'r rhai sy'n cadw'r gyfraith yn ymladd yn eu herbyn.X0)Y mae un tlawd yn gorthrymu tlodion, fel glaw yn curo cnwd heb adael cynnyrch.t/aPan fydd gwlad mewn gwrthryfel bydd nifer o arweinwyr, ond trwy bobl synhwyrol a deallus y sefydlir trefn.`. ;Y mae'r drygionus yn ffoi heb i neb ei erlid, ond fe saif y cyfiawn yn gadarn fel llew.a-;a bydd digon o laeth geifr yn ymborth i ti a'th deulu, ac yn gynhaliaeth i'th forynion.F,yna cei ddillad o'r u373?yn, a phris y tir o'r bychod geifr,S+Ar �l cario'r gwair, ac i'r adladd ymddangos, a chasglu gwair y mynydd,Y*+oherwydd nid yw cyfoeth yn para am byth, na choron o genhedlaeth i genhedlaeth.E)Gofala'n gyson am dy braidd, a rho sylw manwl i'r ddiadell;|(qEr iti bwyo'r ff�l � phestl mewn morter yn gymysg �'r grawn m�n, eto ni elli yrru ei ffolineb allan ohono.b'=Y mae tawddlestr i'r arian, a ffwrnais i'r aur, felly y profir cymeriad gan ganmoliaeth.M&Ni ddigonir Sheol nac Abadon, ac ni ddiwellir llygaid neb ychwaith.\%1Fel yr adlewyrchir wyneb mewn du373?r, felly y mae'r galon yn ddrych o'r unigolyn.x$iYr un sy'n gofalu am ffigysbren sy'n bwyta'i ffrwyth, a'r sawl sy'n gwylio tros ei feistr sy'n cael anrhydedd.N#Y mae haearn yn hogi haearn, ac y mae pob un hogi meddwl ei gyfaill.Z"-y mae ei hatal fel ceisio atal y gwynt, neu fel un yn ceisio dal olew yn ei law.P!Diferion parhaus ar ddiwrnod glawog, tebyg i hynny yw gwraig yn cecru; Y mae'r un sy'n bendithio'i gyfaill � llef uchel, ac yn codi'n fore i wneud hynny, yn cael ei ystyried yn un sy'n ei felltithio.uc Cymer wisg y sawl sy'n mynd yn feichiau dros ddyn dieithr, a chadw hi'n ernes o'i addewid ar ran dieithryn.pY Y mae'r craff yn gweld perygl ac yn ei osgoi, ond y mae'r gwirion yn mynd rhagddo ac yn talu am hynny.dA Fy mab, bydd ddoeth, a llawenha fy nghalon; yna gallaf roi ateb i'r rhai sy'n fy amharchu.3 Paid � chefnu ar dy gyfaill a chyfaill dy rieni, a phaid � mynd i du375? dy frawd yn nydd dy adfyd. Y mae cyfaill agos yn well na brawd ymhell.^5 Y mae olew a phersawr yn llawenhau'r galon, a mwynder cyfaill yn cyfarwyddo'r enaid.V%Fel aderyn yn crwydro o'i nyth, felly y mae rhywun sy'n crwydro o'i gynefin.]3Y mae un wedi ei ddigoni yn gwrthod m�l, ond i'r newynog, melys yw popeth chwerw.OY mae dyrnodiau cyfaill yn ddidwyll, ond cusanau gelyn yn dwyllodrus.9mY mae cerydd agored yn well na chariad a guddir.fEY mae dicter yn greulon, a digofaint fel llifeiriant, ond pwy a all sefyll o flaen cenfigen?hIY mae pwysau mewn carreg, a thywod yn drwm, ond y mae casineb y ffu373?l yn drymach na'r ddau.fEGad i ddieithryn dy ganmol, ac nid dy enau dy hun; un sy'n estron, ac nid dy wefusau dy hun.b ?Paid ag ymffrostio ynglu375?n ag yfory, oherwydd ni wyddost beth a ddigwydd mewn diwrnod.W'Y mae tafod celwyddog yn cas�u purdeb, a genau gwenieithus yn dwyn dinistr.gGY mae'r un sy'n cloddio pwll yn syrthio iddo, a daw carreg yn �l ar yr un sy'n ei threiglo.Y+er iddo guddio'i gasineb � rhagrith, datguddir ei ddrygioni yn y gynulleidfa.jMpan yw'n llefaru'n deg, paid ag ymddiried ynddo, oherwydd y mae saith peth ffiaidd yn ei feddwl;T!Y mae gelyn yn rhagrithio �'i eiriau, ac yn cynllunio twyll yn ei galon;] 3Fel golchiad arian ar lestr pridd, felly y mae geiriau esmwyth a chalon ddrygionus.N Y mae geiriau'r straegar fel danteithion sy'n mynd i lawr i'r cylla.T !Fel glo i farwor, a choed i d�n, felly y mae'r cwerylgar yn creu cynnen.M Heb goed fe ddiffydd t�n, a heb y straegar fe dderfydd am gynnen.\ 1felly y mae'r un sy'n twyllo'i gymydog, ac yn dweud, "Dim ond cellwair yr oeddwn."GFel rhywun gwallgof yn saethu pentewynion � saethau marwol,fEFel cydio yng nghlustiau ci sy'n mynd heibio, felly y mae ymyrryd yng nghweryl rhywun arall.\1Y mae'r diog yn ddoethach yn ei olwg ei hun na saith o rai sy'n ateb yn synhwyrol.V%Y mae'r diog yn gwthio'i law i'r ddysgl, ond yn rhy ddiog i'w chodi i'w geg.LFel y mae drws yn troi ar ei golyn, felly y mae'r diog yn ei wely.O Dywed y diog, "Y mae llew ar y ffordd, llew yn rhydd yn y strydoedd!"a; Fe welaist un sy'n ddoeth yn ei olwg ei hun; y mae mwy o obaith i ffu373?l nag iddo ef._7 Fel ci yn troi'n �l at ei gyfog, felly y mae'r ffu373?l sy'n ailadrodd ei ffolineb.jM Fel saethwr yn clwyfo pawb sy'n mynd heibio, felly y mae'r un sy'n cyflogi ffu373?l neu feddwyn.U# Fel draenen yn mynd i law meddwyn, felly y mae dihareb yng ngenau ffyliaid.Q~Fel gosod carreg mewn ffon dafl, felly y mae rhoi anrhydedd i ffu373?l.Q}Fel coesau'r cloff yn honcian, felly y mae dihareb yng ngenau ffyliaid.k|OY mae'r sawl sy'n anfon neges yn llaw ffu373?l yn torri ymaith ei draed ei hun ac yn profi trais.Z{-Ateb y ffu373?l yn �l ei ffolineb, rhag iddo fynd yn ddoeth yn ei olwg ei hun.Tz!Paid ag ateb y ffu373?l yn �l ei ffolineb, rhag i ti fynd yn debyg iddo.ByChwip i geffyl, ffrwyn i asyn, a gwialen i gefn ffyliaid!ax;Fel aderyn y to yn hedfan, neu wennol yn gwibio, felly ni chyflawnir melltith ddiachos.fw GFel eira yn yr haf, neu law yn ystod y cynhaeaf, felly nid yw anrhydedd yn gweddu i'r ff�l.\v1Fel dinas wedi ei bylchu a heb fur, felly y mae'r sawl sy'n methu rheoli ei dymer.QuNid yw'n dda bwyta gormod o f�l, a rhaid wrth ofal gyda chanmoliaeth.utcFel ffynnon wedi ei difwyno, neu bydew wedi ei lygru, felly y mae'r cyfiawn yn gwegian o flaen y drygionus.MsFel du373?r oer i lwnc sychedig, felly y mae newydd da o wlad bell.Yr+Y mae'n well byw mewn congl ar ben tu375? na rhannu cartref gyda gwraig gecrus.Uq#Y mae gwynt y gogledd yn dod � glaw, a thafod enllibus yn dod � chilwg.Opbyddi felly'n pentyrru marwor ar ei ben, ac fe d�l yr ARGLWYDD iti.loQOs yw dy elyn yn newynu, rho iddo fara i'w fwyta, ac os yw'n sychedig, rho iddo ddu373?r i'w yfed;jnMFel diosg gwisg ar ddiwrnod oer, neu roi finegr ar friw, felly y mae canu caneuon i galon drist.am;Fel dant drwg, neu droed yn llithro, felly y mae ymddiried mewn twyllwr yn amser adfyd.ilKFel pastwn, neu gleddyf, neu saeth loyw, felly y mae tyst yn dweud celwydd yn erbyn ei gymydog.ak;Paid � mynd yn rhy aml i du375? dy gymydog, rhag iddo gael digon arnat, a'th gas�u.cj?Os cei f�l, bwyta'r hyn y mae ei angen arnat, rhag iti gymryd gormod, a'i daflu i fyny.Ui#Ag amynedd gellir darbwyllo llywodraethwr, a gall tafod tyner dorri asgwrn.^h5Fel cymylau a gwynt, na roddant law, felly y mae'r un sy'n brolio rhodd heb ei rhoi.g Fel oerni eira yn amser cynhaeaf, felly y mae negesydd ffyddlon i'r rhai sy'n ei anfon; y mae'n adfywio ysbryd ei feistri.ffE Fel modrwy aur neu addurn o aur gwerthfawr, felly y mae cerydd y doeth i glust sy'n gwrando.We' Fel afalau aur ar addurniadau o arian, felly y mae gair a leferir yn ei bryd.Vd% rhag iddo dy sarhau pan glyw, a thithau'n methu galw dy annoethineb yn �l.Wc' Dadlau dy achos �'th gymydog, ond paid � dadlennu cyfrinach rhywun arall,bwPaid � brysio i wneud achos o'r hyn a welaist, rhag, wedi iti orffen gwneud hynny, i'th gymydog ddwyn gwarth arnat.iaKoherwydd gwell yw cael dweud wrthyt am symud i fyny, na'th symud i lawr i wneud lle i bendefig.R`Paid ag ymddyrchafu yng ngu373?ydd y brenin, na sefyll yn lle'r mawrion,V_%Symud y drygionus o u373?ydd y brenin, a sefydlir ei orsedd mewn cyfiawnder.D^Symud yr amhuredd o'r arian, a daw'n llestr yn llaw'r gof.h]IFel y mae'r nefoedd yn uchel a'r ddaear yn ddwfn, felly ni ellir chwilio calonnau brenhinoedd.`\9Gogoniant Duw yw cadw pethau'n guddiedig, a gogoniant brenhinoedd yw eu chwilio allan.V[ 'Dyma hefyd ddiarhebion Solomon, a gofnodwyd gan wu375?r Heseceia brenin Jwda:MZ"a daw tlodi atat fel dieithryn creulon, ac angen fel gu373?r arfog.GY!ychydig gwsg, ychydig hepian, ychydig blethu dwylo i orffwys,=Xu Edrychais arnynt ac ystyried; sylwais a dysgu gwers:dWAa sylwais eu bod yn llawn drain, a danadl drostynt i gyd, a'u mur o gerrig wedi ei chwalu.AV}Euthum heibio i faes un diog, ac i winllan un disynnwyr,]U3Paid � dweud, "Gwnaf iddo fel y gwnaeth ef i mi; talaf iddo yn �l ei weithred."UT#Paid � thystio yn erbyn dy gymydog yn ddiachos, na thwyllo �'th eiriau.fSERho drefn ar dy waith y tu allan, a threfna'r hyn sydd yn dy gae, ac yna adeilada dy du375?.:RoY mae rhoi ateb gonest fel rhoi cusan ar wefusau.NQOnd caiff y rhai sy'n eu ceryddu foddhad, a daw gwir fendith arnynt.|PqPwy bynnag a ddywed wrth yr euog, "Yr wyt yn ddieuog", fe'i melltithir gan bobloedd a'i gollfarnu gan genhedloedd.MODyma hefyd eiriau'r doethion: Nid yw'n iawn dangos ffafr mewn barn.eNCoherwydd fe ddaw dinistr sydyn oddi wrthynt, a phwy a u373?yr y distryw a achosant ill dau?MMFy mab, ofna'r ARGLWYDD a'r brenin; paid � bod yn anufudd iddynt,OLOherwydd nid oes dyfodol i neb drwg, a diffoddir goleuni'r drygionus.ZK-Na fydd ddig wrth y rhai drygionus, na chenfigennu wrth y rhai sy'n gwneud drwg.PJrhag i'r ARGLWYDD weld, a bod yn anfodlon, a throi ei ddig oddi wrtho.NIPaid � llawenhau pan syrth dy elyn, nac ymfalch�o pan feglir ef,_H7Er i'r cyfiawn syrthio seithwaith, eto fe gyfyd; ond fe feglir y drygionus gan adfyd.eGCPaid � llechu fel drwgweithredwr wrth drigfan y cyfiawn, a phaid ag ymosod ar ei gartref.wFgFelly y mae deall a doethineb i'th fywyd; os cei hwy, yna y mae iti ddyfodol, ac ni thorrir ymaith dy obaith.^E5 Fy mab, bwyta f�l, oherwydd y mae'n dda, ac y mae diliau m�l yn felys i'th enau.D7 Os dywedi, "Ni wyddem ni am hyn", onid yw'r un sy'n pwyso'r galon yn deall? Y mae'r un sy'n dy wylio yn gwybod, ac yn talu i bob un yn �l ei waith.VC% Achub y rhai a ddygir i farwolaeth; rho gymorth i'r rhai a lusgir i'w lladd.IB  Os torri dy galon yn nydd cyfyngder, yna y mae dy nerth yn wan.UA# Y mae dichell y ffu373?l yn bechod, ac y mae pobl yn ffieiddio'r gwatwarwr.O@Bydd yr un sy'n cynllunio i wneud drwg yn cael ei alw yn ddichellgar.W?'Y mae doethineb allan o gyrraedd y ffu373?l; nid yw'n agor ei geg yn y porth.i>Koherwydd gelli drefnu dy frwydr � medrusrwydd, a chael buddugoliaeth � llawer o gynghorwyr.P=Y mae'r doeth yn fwy grymus na'r cryf, a'r un deallus na'r un nerthol;Q<Trwy ddeall y llenwir ystafelloedd � phob eiddo gwerthfawr a dymunol.J; Fe adeiledir tu375? trwy ddoethineb, a'i sicrhau trwy wybodaeth.O:oherwydd y maent hwy'n meddwl am drais, a'u genau'n s�n am drybini.I9 Paid � chenfigennu wrth bobl ddrwg, na dymuno bod yn eu cwmni;$8A#Byddi'n dweud, "Y maent yn fy nharo, ond nid wyf yn teimlo briw; y maent yn fy nghernodio, ond ni wn hynny. Pa bryd y deffroaf, imi geisio cael diod eto?"b7="Byddi fel un yn mynd i'w wely yng nghanol y m�r, fel un yn gorwedd ar ben yr hwylbren.V6%!Bydd dy lygaid yn gweld pethau rhyfedd, a'th feddwl yn mynegi pethau cymysg.F5 Yn y diwedd bydd yn brathu fel sarff, ac yn pigo fel gwiber.h4IPaid ag edrych ar win pan yw'n goch, pan yw'n pefrio yn y cwpan, ac yn mynd i lawr yn esmwyth.P3Y rhai sy'n oedi uwchben gwin, ac yn dod i brofi gwin wedi ei gymysgu.2 Pwy sy'n cael gwae? Pwy sy'n cael gofid? Pwy sy'n cael ymryson a chu373?yn? Pwy sy'n cael poen yn ddiachos, a chochni llygaid?N1y mae'n llercian fel lleidr, ac yn amlhau'r godinebwyr ymysg dynion.H0 Y mae'r butain fel pwll dwfn, a'r ddynes estron fel pydew cul;N/Fy mab, dal sylw arnaf, a bydded i'th lygaid ymhyfrydu yn fy ffyrdd.].3Bydded i'th dad a'th fam gael llawenydd, ac i'r un a esgorodd arnat gael hyfrydwch.a-;Bydd rhieni'r cyfiawn yn llawen iawn, a'r rhai a genhedlodd y doeth yn ymhyfrydu ynddo.U,#Pryn wirionedd, a phaid �'i werthu; pryn ddoethineb, cyfarwyddyd a deall.Y++Gwrando ar dy dad, a'th genhedlodd, a phaid � dirmygu dy fam pan fydd yn hen.e*Coherwydd bydd y diotwr a'r glwth yn mynd yn dlawd, a bydd syrthni'n eu gwisgo mewn carpiau.Y)+Paid � chyfathrachu �'r rhai sy'n yfed gwin, nac ychwaith �'r rhai glwth;L(Fy mab, gwrando a bydd ddoeth, a gosod dy feddwl ar y ffordd iawn.E'os felly, bydd dyfodol iti, ac ni thorrir ymaith dy obaith.a&;Paid � chenfigennu wrth bechaduriaid, ond wrth y rhai sy'n ofni'r ARGLWYDD bob amser;  Y~~q}}r||${{zCyyexx}xwvvyuuFtt^ssrrqxq pnpoPnnmmSllBkkxjjOiihvggfeexedd0ccWbbaaa``L___$^^q]]]\\,[[CC:BBAA1@@0??V>>~>==V<#Y mae'r ffynnon yn yr ardd yn ffynnon o ddyfroedd byw yn ffrydio o Lebanon.m=Snard a saffrwn, calamis a sinamon, hefyd yr holl goed thus, myrr ac aloes a'r holl berlysiau gorau.c<? Y mae dy blanhigion yn berllan o bomgranadau, yn llawn o'r ffrwythau gorau, henna a nard,r;] Gardd wedi ei chau i mewn yw fy chwaer a'm priodferch, gardd wedi ei chau i mewn, ffynnon wedi ei selio.: O briodferch, y mae dy wefusau'n diferu diliau m�l, y mae m�l a llaeth dan dy dafod, ac y mae arogl dy ddillad fel arogl Lebanon.9 Mor hyfryd yw dy gariad, fy chwaer a'm priodferch! Y mae dy gariad yn well na gwin, ac arogl dy bersawr yn hyfrytach na'r holl berlysiau. 8 Fy chwaer a'm priodferch, yr wyt wedi ennill fy nghalon, wedi ennill fy nghalon ag un edrychiad, ag un gem o'r gadwyn am dy wddf.)7KO briodferch, tyrd gyda mi o Lebanon, tyrd gyda mi o Lebanon; tyrd i lawr o gopa Amana, ac o ben Senir a Hermon, o ffeuau'r llewod a mynyddoedd y llewpardiaid.N6Yr wyt i gyd yn brydferth, f'anwylyd; nid oes yr un brycheuyn arnat.f5ECyn i awel y dydd godi, ac i'r cysgodion ddiflannu, fe af i'r mynydd myrr, ac i fryn y thus.V4%Y mae dy ddwy fron fel dwy elain, gefeilliaid ewig yn pori ymysg y lil�au.3Y mae dy wddf fel tu373?r Dafydd, wedi ei adeiladu, rhes ar res, a mil o estylch yn crogi arno, y cwbl ohonynt yn darianau rhyfelwyr.2wY mae dy wefusau fel edau ysgarlad, a'th enau yn hyfryd; y tu �l i'th orchudd y mae dy arlais fel darn o bomgranad. 1Y mae dy ddannedd fel diadell o ddefaid wedi eu cneifio yn dod i fyny o'r olchfa, y cwbl ohonynt yn efeilliaid, heb un yn amddifad.-0 UMor brydferth wyt, f'anwylyd, mor brydferth wyt! Y tu �l i'th orchudd y mae dy lygaid fel colomennod, a'th wallt fel diadell o eifr yn dod i lawr o Fynydd Gilead.// Dewch allan, ferched Seion, edrychwch ar y Brenin Solomon yn gwisgo'r goron a roddodd ei fam iddo ar ddydd ei briodas, y dydd pan oedd yn llawen.y.k gyda'i pholion o arian, ei chefn o aur, ei sedd o borffor, a'r tu mewn iddi yn lledr o waith merched Jerwsalem.J-  Gwnaeth y Brenin Solomon iddo'i hun gadair gludo o goed Lebanon,,pob un yn cario cleddyf, ac wedi ei hyfforddi i ryfela, pob un �'i gleddyf ar ei glun, yn barod ar gyfer dychryn yn y nos.b+=Dyma gerbyd Solomon; o'i gylch y mae trigain o ddynion cryfion, y rhai cryfaf yn Israel,w*gBeth yw hyn sy'n dod o'r anialwch, fel colofn o fwg yn llawn arogl o fyrr a thus, ac o bowdrau marsiand�wr?)!Ferched Jerwsalem, yr wyf yn ymbil arnoch yn enw iyrchod ac ewigod y maes. Peidiwch � deffro na tharfu f'anwylyd nes y bydd hi'n dymuno.((IYmhen ychydig wedi imi eu gadael, fe gefais fy nghariad; gafaelais ynddo, a gwrthod ei ollwng nes ei ddwyn i du375? fy mam, i ystafell yr un a esgorodd arnaf.u'cDaeth y gwylwyr i'm cyfarfod, wrth iddynt fynd o amgylch y dref, a gofynnais, "A welsoch chwi fy nghariad?"&wMi godais, a mynd o amgylch y dref, trwy'r heolydd a'r strydoedd; chwiliais am fy nghariad; chwilio, ond heb ei gael.S% !Bob nos ar fy ngwely ceisiais fy nghariad; fe'i ceisiais, ond heb ei gael.$)Cyn i awel y dydd godi, ac i'r cysgodion ddiflannu, tro ataf, fy nghariad, a bydd yn debyg i afrewig neu hydd ifanc ar y mynyddoedd ysgythrog.p#YY mae fy nghariad yn eiddo i mi, a minnau'n eiddo iddo ef; y mae'n bugeilio'i braidd ymysg y lil�au.t"aDaliwch inni'r llwynogod, y llwynogod bychain, sy'n difetha'r gwinllannoedd pan yw'r blodau ar y gwinwydd./!WFy ngholomen, sydd yn encilion y graig, yng nghysgod y clogwyni, gad imi weld dy wyneb, a chlywed dy lais, oherwydd y mae dy lais yn swynol, a'th wyneb yn brydferth.  y mae'r ffigysbren yn llawn ffigys ir, a blodau'r gwinwydd yn gwasgaru aroglau peraidd. Cod yn awr, f'anwylyd, a thyrd, fy mhrydferth."zm y mae'r blodau'n ymddangos yn y meysydd, daeth yn amser i'r adar ganu, ac fe glywir c�n y durtur yn ein gwlad;G oherwydd edrych, aeth y gaeaf heibio, ciliodd y glaw a darfu;mS Y mae fy nghariad yn galw arnaf ac yn dweud wrthyf, "Cod yn awr, f'anwylyd, a thyrd, fy mhrydferth;% Y mae fy nghariad fel gafrewig, neu hydd ifanc; dyna ef yn sefyll y tu allan i'r mur, yn edrych trwy'r ffenestri, ac yn syllu rhwng y dellt.jMUst! dyma fy nghariad, dyma ef yn dod; y mae'n neidio ar y mynyddoedd, ac yn llamu ar y bryniau.Ferched Jerwsalem, yr wyf yn ymbil arnoch yn enw iyrchod ac ewigod y maes. Peidiwch � deffro na tharfu fy nghariad nes y bydd yn barod.QYr oedd ei fraich chwith dan fy mhen, a'i fraich dde yn fy nghofleidio.fERhoddodd imi rawnwin i'w bwyta, a'm hadfywio ag afalau, oherwydd yr oeddwn yn glaf o gariad.=uCymerodd fi i'r gwindy, gyda baner ei gariad drosof.-SFel pren afalau ymhlith prennau'r goedwig yw fy nghariad ymysg y bechgyn. Yr oeddwn wrth fy modd yn eistedd yn ei gysgod, ac yr oedd ei ffrwyth yn felys i'm genau.;qIe, lili ymhlith drain yw f'anwylyd ymysg merched.9 oYr wyf fel rhosyn Saron, fel lili'r dyffrynnoedd.J Y cedrwydd yw trawstiau ein tu375? a'r ffynidwydd yw ei ddistiau.d CMor brydferth wyt, fy nghariad, O mor ddymunol! Y mae ein gwely wedi ei orchuddio � dail.U %O mor brydferth wyt, f'anwylyd, O mor brydferth, a'th lygaid fel colomennod!J Y mae fy nghariad fel tusw o flodau henna o winllannoedd En-gedi.K  Y mae fy nghariad fel clwstwr o fyrr yn gorffwys rhwng fy mronnau.E  Pan yw'r brenin ar ei wely, y mae fy nard yn gwasgaru arogl.:  q Fe wnawn iti gadwynau aur gydag addurniadau arian.H    Mor brydferth yw dy ruddiau rhwng y plethi, a'th wddf gan emau.C   F'anwylyd, yr wyf yn dy gyffelybu i feirch cerbydau Pharo.  O ti, y decaf o ferched, os nad wyt yn gwybod, yna dilyn lwybrau'r defaid, a bugeilia dy fynnod gerllaw pebyll y bugeiliaid.+  QFy nghariad, dywed wrthyf ymhle'r wyt yn bugeilio'r praidd, ac yn gwneud iddynt orffwys ganol dydd. Pam y byddaf fel un yn crwydro wrth ymyl praidd dy gyfeillion?E Peidiwch � rhythu arnaf am fy mod yn dywyll fy lliw, oherwydd i'r haul fy llosgi. Bu meibion fy mam yn gas wrthyf, a gwneud imi wylio'r gwinllannoedd; ond ni wyliais fy ngwinllan fy hun.y mO ferched Jerwsalem, er fy mod yn dywyll fy lliw fel pebyll Cedar neu lenni pebyll Solomon, yr wyf yn brydferth.C Tyn fi ar dy �l, gad inni redeg gyda'n gilydd; cymer fi i'th ystafell, O frenin. Gad inni lawenhau ac ymhyfrydu ynot, a chanmol dy gariad yn fwy na gwin; mor briodol yw iddynt dy garu!p [ac arogl dy bersawr yn hyfryd, a'th enw fel persawr wedi ei wasgaru; dyna pam y mae merched yn dy garu.U %Cusana fi � chusanau dy wefusau, oherwydd y mae dy gariad yn well na gwin,' MC�n y caniadau, eiddo Solomon.c? Yn wir, y mae Duw yn barnu pob gweithred, hyd yn oed yr un guddiedig, boed dda neu ddrwg.s_ Wedi clywed y cyfan, dyma swm y mater: ofna Dduw a chadw ei orchmynion, oherwydd dyma ddyletswydd pob un. Cymer rybudd, fy mab, rhag ychwanegu atynt. Y mae cyfansoddi llyfrau yn waith diddiwedd, ac y mae astudio dyfal yn flinder i'r corff. Y mae geiriau'r doethion fel symbylau, a'r casgliad o'u geiriau fel hoelion wedi eu gosod yn eu lle; y maent wedi eu rhoi gan un bugail.[~/ Ceisiodd y Pregethwr gael geiriau dymunol ac ysgrifennu geiriau cywir mewn trefn. }9 Yn ogystal �'i fod ef ei hun yn ddoeth, yr oedd y Pregethwr yn dysgu deall i'r bobl, yn pwyso a chwilio, ac yn gosod mewn trefn lawer o ddiarhebion.B| Gwagedd llwyr," meddai'r Pregethwr, "gwagedd yw'r cyfan."u{c cyn i'r llwch fynd yn �l i'r ddaear lle bu ar y cychwyn, a chyn i'r ysbryd ddychwelyd at y Duw a'i rhoes.z Cofia amdano cyn torri'r llinyn arian a darnio'r llestr aur, cyn malurio'r piser wrth y ffynnon a thorri'r olwyn wrth y pydew,yyk pan fydd pobl yn ofni llecyn uchel a pheryglon ar y ffordd; pan fydd y pren almon yn gwynnu, a cheiliog rhedyn yn ymlusgo'n feichus, a'i chwant heb ei gyffroi; pan fydd rhywun ar fynd i'w gartref bythol, a'r galarwyr yn crynhoi yn y stryd.-xS pan fydd y drysau i'r stryd wedi cau, a su373?n y felin yn distewi; pan fydd rhywun yn cael ei ddychryn gan g�n aderyn, am fod yr holl adar a ganai wedi distewi;aw; Dyma'r dydd pan fydd ceidwaid y tu375? yn crynu, a dynion cryf yn gwargrymu; pan fydd y merched sy'n malu yn peidio � gweithio am eu bod yn ychydig, a phan fydd golwg y rhai sy'n edrych trwy'r ffenestri wedi pylu;wvg Cofia amdano cyn tywyllu'r haul a'r goleuni, y lloer a'r s�r, a chyn i'r cymylau ddychwelyd ar �l y glaw.u ' Cofia dy Greawdwr yn nyddiau dy ieuenctid, cyn i'r dyddiau blin ddod, ac i'r blynyddoedd nes�u pan fyddi'n dweud, "Ni chaf bleser ynddynt."ct? Symud ddicter o'th galon, a thro flinder oddi wrthyt; y mae mebyd ac ieuenctid yn wagedd.Qs u372?r ifanc, bydd lawen yn dy ieuenctid, a bydded iti fwynhad yn nyddiau dy lencyndod; rhodia yn �l dymuniad dy galon a'r hyn a w�l dy lygaid, ond cofia y bydd Duw yn dy alw i farn am hyn i gyd.6re Os bydd rhywun fyw am flynyddoedd maith, bydded iddo fwynhau'r cyfan ohonynt; ond fe ddylai gofio y bydd dyddiau tywyllwch yn niferus. Y mae'r cyfan sy'n digwydd yn wagedd.Kq Y mae goleuni'n ddymunol, a phleser i'r llygaid yw gweld yr haul. p Hau dy had yn y bore, a phaid � gorffwys cyn yr hwyr, oherwydd ni wyddost pa un a fydd yn llwyddo, neu a fydd y cyfan yn dda.o Megis nad wyt yn gwybod sut y daw bywyd i'r esgyrn yng nghroth y feichiog, felly nid wyt yn deall gwaith Duw, yr Un sy'n gwneud popeth._n7 Ni fydd yr un sy'n dal sylw ar y gwynt yn hau, na'r un sy'n gwylio'r cymylau yn medi.m Os yw'r cymylau yn llawn glaw, y maent yn ei arllwys ar y ddaear; os syrth coeden i'r de neu i'r gogledd, y mae'n aros lle y disgyn.elC Rhanna dy gyfran rhwng saith neu wyth, oherwydd ni wyddost pa drychineb a ddaw ar y ddaear.Rk  Bwrw dy fara ar wyneb y dyfroedd, ac fe'i cei'n �l ymhen dyddiau lawer.+jO Paid � melltithio'r brenin yn dy feddwl, na'r cyfoethog yn dy ystafell wely, oherwydd gall adar yr awyr gario dy lais, a pherchen adain fynegi'r hyn a ddywedi.giG I gael llawenydd y paratoir gwledd, ac y mae gwin yn llonni bywyd, ac arian yn ateb i bopeth.hhI Y mae'r trawstiau'n dadfeilio o ganlyniad i ddiogi, a'r tu375?'n gollwng o achos llaesu dwylo.g Gwyn dy fyd, wlad, pan fydd dy frenin yn fab pendefig, a'th dywysogion yn gwledda ar yr amser priodol, a hynny i gryfhau ac nid i feddwi!]f3 Gwae di, wlad, pan fydd gwas yn frenin arnat, a'th dywysogion yn gwledda yn y bore!^e5 Y mae llafur y ff�l yn ei wneud yn lluddedig, ac ni u373?yr sut i fynd i'r ddinas.dw a'r ffu373?l yn amlhau geiriau. Nid oes neb yn gwybod beth a ddaw, a phwy a all ddweud wrth neb beth fydd ar ei �l?Sc Y mae ei eiriau'n dechrau yn ff�l, ac yn diweddu mewn ynfydrwydd llwyr,Wb' Y mae geiriau'r doeth yn ennill ffafr, ond geiriau'r ff�l yn ei ddinistrio.La Os na swynir neidr cyn iddi frathu, nid oes mantais o gael swynwr.x`i Os yw bwyell yn ddi-fin, a heb ei hogi, yna rhaid defnyddio mwy o nerth; ond y mae medr yn dod � llwyddiant.p_Y Y mae'r un sy'n symud cerrig yn cael niwed ganddynt, a'r sawl sy'n hollti coed yn cael dolur ganddynt.p^Y Y mae'r un sy'n cloddio pwll yn syrthio iddo, a'r sawl sy'n chwalu clawdd yn cael ei frathu gan neidr.M] Gwelais weision ar geffylau, a thywysogion yn cerdded fel gweision._\7 ffu373?l wedi ei osod mewn safleoedd pwysig, a'r cyfoethog wedi eu gosod yn israddol.^[5 Gwelais beth drwg dan yr haul, sef camgymeriad yn deillio oddi wrth y llywodraethwr:rZ] Os enynnir llid y llywodraethwr yn dy erbyn, paid ag ymddiswyddo; y mae pwyll yn tymheru troseddau mawr.uYc Pan yw'r ff�l yn cerdded ar y ffordd, nid oes synnwyr ganddo, ac y mae'n dweud wrth bawb ei fod yn ynfyd.]X3 Y mae calon y doeth yn ei arwain i'r dde, ond calon y ff�l yn ei droi i'r chwith.W  Fel y mae pryfed meirw yn gwneud i ennaint y peraroglydd ddrewi, felly y mae ychydig ffolineb yn tynnu oddi wrth ddoethineb ac anrhydedd.fVE Y mae doethineb yn well nag arfau rhyfel, ond y mae un pechadur yn difetha llawer o ddaioni.XU) Y mae geiriau tawel y doethion yn well na bloedd llywodraethwr ymysg ffyliaid. T Ond yr wyf yn dweud bod doethineb yn well na chryfder, er i ddoethineb y dyn tlawd gael ei dirmygu, a neb yn gwrando ar ei eiriau.S Yr oedd ynddi ddyn tlawd a doeth, ac fe waredodd ef y ddinas trwy ei ddoethineb; eto ni chofiodd neb am y dyn tlawd hwnnw.R yr oedd dinas fechan, ac ychydig o bobl ynddi; ymosododd brenin nerthol arni a'i hamgylchynu ac adeiladu gwarchae cryf yn ei herbyn.YQ+ Dyma hefyd y ddoethineb a welais dan yr haul, ac yr oedd yn hynod yn fy ngolwg:"P= Ni u373?yr neb pa bryd y daw ei amser; fel y delir pysgod mewn rhwyd ac adar mewn magl, felly y delir pobl gan amser adfyd sy'n dod arnynt yn ddisymwth.O Unwaith eto, dyma a sylwais dan yr haul: nid y cyflym sy'n ennill y ras, ac nid y cryf sy'n ennill y rhyfel; nid y doethion sy'n cael bwyd, nid y deallus sy'n cael cyfoeth, ac nid y rhai gwybodus sy'n cael ffafr. Hap a damwain sy'n digwydd iddynt i gyd.N% Beth bynnag yr wyt yn ei wneud, gwna �'th holl egni; oherwydd yn Sheol, lle'r wyt yn mynd, nid oes gwaith na gorchwyl, deall na doethineb.PM Mwynha fywyd gyda'r wraig yr wyt yn ei charu, a hynny yn ystod holl ddyddiau dy fywyd gwag a roddodd ef iti dan yr haul, oherwydd dyma yw dy dynged mewn bywyd, ac yn y llafur a gyflawni dan yr haul.PL Gofala fod gennyt ddillad gwyn bob amser, a chofia roi olew ar dy ben.K Dos, bwyta dy fwyd mewn llawenydd, ac yf dy win � chalon lawen, oherwydd y mae Duw eisoes yn fodlon ar dy weithredoedd.J# Yn wir y mae eu cariad, a'u casineb a'u cenfigen eisoes wedi darfod, a bellach nid oes iddynt ran yn yr holl bethau a ddigwydd dan yr haul.I! Y mae'r byw yn gwybod y byddant farw, ond nid yw'r meirw yn gwybod dim; nid oes bellach wobr iddynt, oherwydd fe ddiflanna'r cof amdanynt.bH= Y mae gobaith i'r un a gyfrifir ymysg y byw; oherwydd y mae ci byw yn well na llew marw.AG{ Dyma sy'n ddrwg yn y cyfan a ddigwydd dan yr haul: mai'r un peth yw tynged pawb. Y mae calon pobl yn llawn drygioni, a ffolineb yn eu calonnau ar hyd eu bywyd, ac yna y maent yn marw.Fw Yr un peth sy'n digwydd i bawb � i'r cyfiawn a'r drygionus, i'r da a'r drwg, i'r gl�n a'r aflan, i'r un sy'n aberthu a'r un nad yw'n aberthu. Y mae'r daionus a'r pechadur fel ei gilydd, a'r un sy'n tyngu llw fel yr un sy'n ofni gwneud hynny.E 5 Ystyriais hyn i gyd, a chanfod bod y rhai cyfiawn a doeth �'u gweithredoedd yn llaw Duw, ac na u373?yr neb prun ai cariad ai casineb sy'n ei aros.SDyna gwelais y cyfan a wnaeth Duw. Eto nid oes neb yn gallu dirnad yr hyn a wneir dan yr haul. Er iddo ymdrechu i chwilio, nid yw'n dirnad; ac er i'r doeth feddwl ei fod yn deall, nid yw yntau'n dirnad.CPan roddais fy mryd ar ddeall doethineb a sylwi ar yr hyn a ddigwydd ar y ddaear, a gweld pobl heb gael cwsg i'w llygaid na dydd na nos,YB+Yr wyf yn canmol llawenydd, gan mai'r unig beth da i bawb dan yr haul yw bwyta ac yfed a bod yn llawen; oherwydd fe erys hyn gyda hwy pan y maent yn llafurio yn ystod y dyddiau a rydd Duw iddynt dan yr haul.UA#Dyma'r gwagedd a wneir ar y ddaear: pobl gyfiawn yn derbyn fel pe byddent wedi gweithredu'n anghyfiawn, a phobl ddrwg yn derbyn fel pe byddent wedi gweithredu'n gyfiawn. Dywedais fod hyn hefyd yn wagedd.e@C Ni fydd daioni i'r drygionus, ac nid estynnir ei ddyddiau fel cysgod, am nad yw'n ofni Duw.v?e Gall pechadur wneud drwg ganwaith a byw'n hir; eto gwn y bydd daioni i'r rhai sy'n ofni Duw ac yn ei barchu.i>K Gan na roddir dedfryd fuan ar weithred ddrwg, y mae calonnau pobl yn ymroi'n llwyr i ddrygioni.;=o Yna gwelais bobl ddrwg yn cael eu claddu. Arferent fynd a dod o'r lle sanctaidd, a chael eu canmol yn y ddinas lle'r oeddent wedi gwneud y pethau hyn. Y mae hyn hefyd yn wagedd.< Gwelais hyn i gyd wrth imi sylwi ar yr hyn a ddigwydd dan yr haul, pan fydd rhywun yn arglwyddiaethu ar ei gymrodyr i beri niwed iddynt.;/Ni all neb reoli'r gwynt, ac nid oes gan neb awdurdod dros ddydd marwolaeth. Nid oes bwrw arfau mewn rhyfel, ac ni all drygioni waredu ei feistr.S:Nid oes neb sy'n gwybod beth a fydd; a phwy a all fynegi beth a ddigwydd?Y9+Yn wir, y mae amser a ffordd i bob gorchwyl, er bod trueni pobl yn drwm arnynt.g8GNi ddaw niwed i'r un sy'n cadw gorchymyn, a gu373?yr y doeth yr amser a'r ffordd i weithredu.\71Y mae awdurdod yng ngair y brenin, a phwy a all ofyn iddo, "Beth wyt yn ei wneud?"|6qPaid � rhuthro o'i u373?ydd, na dyfalbarhau gyda'r hyn sydd ddrwg, oherwydd y mae ef yn gwneud yr hyn a ddymuna.65gCadw orchymyn y brenin, o achos y llw i Dduw.4 Pwy sydd fel y doeth? Pwy sy'n deall ystyr pethau? Y mae doethineb yn gwneud i wyneb rhywun ddisgleirio, ac yn newid caledwch ei drem.}3sEdrych, hyn yn unig a ganf�m: bod Duw wedi creu pobl yn uniawn; ond y maent hwy wedi ceisio llawer o gynlluniau."25oherwydd yr oeddwn yn chwilio amdano'n ddyfal ond yn methu ei gael; canf�m un dyn ymhlith mil, ond ni chefais yr un wraig ymhlith y cyfan ohonynt.u1cEdrych, dyma'r peth a ganf�m," medd y Pregethwr, "trwy osod y naill beth wrth y llall i chwilio am ystyr,R0A chanf�m rywbeth chwerwach na marwolaeth: gwraig sydd �'i chalon yn faglau a rhwydau, a'i dwylo'n rhwymau. Y mae'r un sy'n dda yng ngolwg Duw yn dianc oddi wrthi, ond fe ddelir y pechadur ganddi./ Fe euthum ati i ddeall �'m meddwl, i chwilio a cheisio doethineb a rheswm, a deall drygioni ffolineb, a ffolineb ynfydrwydd.Q.Y mae'r hyn sy'n digwydd yn bell ac yn ddwfn iawn; pwy a all ei ganfod?-Yr wyf wedi rhoi prawf ar hyn i gyd trwy ddoethineb. Dywedais, "Yr wyf am fod yn ddoeth," ond yr oedd yn bell oddi wrthyf.Q,yn wir fe wyddost dy fod ti dy hun wedi melltithio eraill lawer gwaith.c+?Paid � chymryd sylw o bob gair a ddywedir, rhag ofn iti glywed dy was yn dy felltithio;]*3Yn wir, nid oes neb cyfiawn ar y ddaear sydd bob amser yn gwneud daioni, heb bechu.e)CY mae doethineb yn rhoi mwy o gryfder i'r doeth nag sydd gan ddeg llywodraethwr mewn dinas.()Y mae'n werth iti ddal dy afael ar y naill beth, a pheidio � gollwng y llall o'th law. Yn wir, y mae'r un sy'n ofni Duw yn eu dilyn ill dau.`'9Paid � bod yn rhy ddrwg, a phaid � bod yn ffu373?l; pam y byddi farw cyn dy amser?Z&-Paid � bod yn rhy gyfiawn, a phaid � bod yn or-ddoeth; pam y difethi dy hun? %Yn ystod fy oes o wagedd gwelais y cyfan: un cyfiawn yn darfod yn ei gyfiawnder, ac un drygionus yn cael oes faith yn ei ddrygioni.$+Bydd lawen pan yw'n dda arnat, ond yn amser adfyd ystyria hyn: Duw a wnaeth y naill beth a'r llall, fel na all neb ganfod beth a fydd yn dilyn.G# Ystyria'r hyn a wnaeth Duw; pwy all unioni'r hyn a wyrodd ef?u"c Y mae doethineb yn gystal amddiffyn ag arian; mantais deall yw bod doethineb yn rhoi bywyd i'w pherchennog.a!; Y mae cael doethineb cystal ag etifeddiaeth, ac yn fantais i'r rhai sy'n gweld yr haul.z m Paid � dweud, "Pam y mae'r dyddiau a fu yn well na'r rhai hyn?" Oherwydd ni ddangosir doethineb wrth ofyn hyn.X) Paid � rhuthro i ddangos dig, oherwydd ym mynwes ffyliaid y mae dig yn aros.SY mae diwedd peth yn well na'i ddechrau, ac amynedd yn well nag ymffrost.`9Yn wir, y mae gormes yn gwneud y doeth yn ynfyd, ac y mae cil-dwrn yn llygru'r meddwl.nUOherwydd y mae chwerthin y ffu373?l fel clindarddach drain o dan grochan. Y mae hyn hefyd yn wagedd.NY mae'n well gwrando ar gerydd y doeth na gwrando ar g�n ffyliaid.Z-Y mae calon y doethion yn nhu375? galar, ond calon y ffyliaid yn nhu375? pleser.eCY mae tristwch yn well na chwerthin; er i'r wyneb fod yn drist, gall y galon fod yn llawen.}sY mae'n well mynd i du375? galar na mynd i du375? gwledd; oherwydd marw yw tynged pawb, a dylai'r byw ystyried hyn.W )Y mae enw da yn well nag ennaint gwerthfawr, a dydd marw yn well na dydd geni.- Pwy a u373?yr beth sydd dda i neb yng nghyfnod byr ei fywyd gwag, a dreulia fel cysgod? Pwy all ddweud wrtho beth dan yr haul a ddaw ar ei �l?K Y mae amlhau geiriau yn amlhau gwagedd; a pha fantais sydd i neb?ve Y mae'r hyn sydd eisoes yn bod yn hysbys, ac fe wyddys beth yw pobl; ni allant ddadlau ag un cryfach na hwy.b= Gwell gweld �'r llygaid na blys anniwall. Y mae hyn hefyd yn wagedd ac yn ymlid gwynt.oWPa fantais sydd gan y doeth ar y ff�l, neu gan y tlawd a u373?yr sut i ymddwyn yng ngu373?ydd pobl?RY mae holl lafur pobl ar gyfer eu genau, ond eto ni ddiwellir eu chwant. hyd yn oed pe byddai hwnnw'n byw am fil o flynyddoedd ddwywaith drosodd, ond heb brofi daioni. Onid ydynt i gyd yn mynd i'r un lle?\1eto caiff hwn, er na welodd yr haul na gwybod am ddim, fwy o lonyddwch na'r llall,jMOherwydd y mae'r erthyl yn dod mewn gwagedd ac yn mynd ymaith mewn tywyllwch, lle cuddir ei enw;O Pe byddai rhywun yn rhiant i gant o blant, yn byw am flynyddoedd lawer ac yn cael oes hir, ond heb allu mwynhau daioni bywyd na chael ei gladdu, yna dywedaf ei bod yn well ar yr erthyl nag arno ef.l Qun wedi cael cyfoeth, meddiannau ac anrhydedd gan Dduw, heb fod yn brin o ddim a ddymunai, ac eto heb gael gan Dduw y gallu i'w mwynhau, ond dieithryn yn hytrach yn cael mwynhad ohonynt. Y mae hyn yn wagedd ac yn gystudd blin.E  Dyma ddrwg a welais dan yr haul, ac y mae'n flinder ar bobl:~ uYn wir ni fydd yn meddwl yn ormodol am ddyddiau ei fywyd, gan fod Duw yn ei gadw'n brysur � llawenydd yn ei galon.! ;Yn wir y mae pob un y rhoddodd Duw iddo gyfoeth a meddiannau a'r gallu i'w mwynhau, i dderbyn ei dynged, a bod yn llawen yn ei lafur; rhodd Duw yw hyn.GDyma'r hyn a welais: y mae'n dda a gweddus i ddyn fwyta ac yfed, a chael mwynhad o'r holl lafur a gyflawna dan yr haul yn ystod dyddiau ei fywyd, a roddwyd iddo gan Dduw; dyna yw ei dynged.c?Y mae wedi treulio'i ddyddiau mewn tywyllwch a gofid, mewn dicter mawr a gwaeledd a llid. Y mae hyn hefyd yn ddrwg poenus: yn union fel y daeth, yr � pob un ymaith; a pha elw sydd iddo, ac yntau wedi llafurio am wynt?!Fel y daeth allan o groth ei fam, bydd yn dychwelyd yno yn noeth, yn union fel y daeth; ac ni chaiff ddim am ei lafur i'w gymryd gydag ef.dAa'r cyfoeth yn diflannu trwy anffawd flin, ac yntau, pan gaiff fab, heb ddim i'w roi iddo.^5 Gwelais ddrwg poenus dan yr haul: cyfoeth wedi ei gadw yn peri niwed i'w berchennog, Y mae cwsg y gweithiwr yn felys, boed wedi bwyta ychydig neu lawer; ond y mae digonedd y cyfoethog yn ei rwystro rhag cysgu'n dawel.zm Pan yw cyfoeth yn cynyddu, y mae'r rhai sy'n byw arno yn amlhau; a pha fudd sydd i'w berchennog ond edrych arno?hI Ni ddigonir yr ariangar ag arian, na'r un sy'n caru cyfoeth ag elw. Y mae hyn hefyd yn wagedd.V% Y mae cynnyrch y tir i bawb; y mae'r brenin yn cael y tir sydd wedi ei drin.Z~-Os gweli'r tlawd yn cael ei orthrymu, a bod rhai yn atal barn a chyfiawnder mewn talaith, paid � synnu at yr hyn sy'n digwydd; oherwydd y mae un uwch yn gwylio pob swyddog, a rhai uwch eto drostynt ill dau.T}!Y mae llawer o freuddwydion ac amlder geiriau yn wagedd; ond ofna di Dduw.0|YPaid � gadael i'th enau dy arwain i bechu, a phaid � dweud o flaen y cennad, "Camgymeriad oedd hyn." Pam y dylai Duw gas�u dy ymadrodd, a difa gwaith dy ddwylo?e{CY mae'n well iti beidio ag addunedu na pheidio � chyflawni'r hyn yr wyt wedi ei addunedu.z'Pan wnei adduned i Dduw, paid ag oedi ei chyflawni, oherwydd nid yw ef yn ymhyfrydu mewn ffyliaid. Cyflawna di'r hyn yr wyt wedi ei addunedu.jyMYn wir, fe ddaw breuddwyd pan yw gorch-wylion yn cynyddu, a siarad ff�l pan bentyrrir geiriau.x+Paid � bod yn fyrbwyll �'th enau na bod ar frys o flaen Duw. Y mae Duw yn y nefoedd, ac yr wyt ti ar y ddaear, felly bydd yn fyr dy eiriau.*w OGwylia dy droed pan fyddi'n mynd i du375? Dduw. Y mae'n well nes�u i wrando nag offrymu aberth ffyliaid, oherwydd nid ydynt hwy'n gwybod eu bod yn gwneud drwg.>vuNid oedd terfyn ar yr holl bobl, ac yr oedd ef yn ben arnynt i gyd; ond nid oedd y rhai a ddaeth ar ei �l yn ymhyfrydu ynddo. Yn wir, y mae hyn hefyd yn wagedd ac yn ymlid gwynt.duAGwelais bawb oedd yn byw ac yn rhodio dan yr haul yn dilyn y bachgen oedd yn lle'r brenin.jtMYn wir, gall un ddod allan o garchar i fod yn frenin, er iddo gael ei eni'n dlawd yn ei deyrnas.xsi Y mae bachgen tlawd, ond doeth, yn well na brenin hen a ff�l, nad yw bellach yn gwybod sut i dderbyn cyngor.hrI Er y gellir trechu un, y mae dau yn gallu gwrthsefyll. Ni ellir torri rhaff deircainc ar frys.q Hefyd os bydd dau yn gorwedd gyda'i gilydd, y mae'r naill yn cadw'r llall yn gynnes; ond sut y gall un gadw'n gynnes ar ei ben ei hun?p+ os bydd y naill yn syrthio, y mae'r llall yn gallu ei godi, ond gwae'r un sydd ar ei ben ei hun; pan yw'n syrthio, nid oes ganddo neb i'w godi.So Y mae dau yn well nag un, oherwydd y maent yn cael t�l da am eu llafur; nrhywun unig heb fod ganddo na chyfaill, na mab na brawd; nid oes diwedd ar ei holl lafur, eto nid yw cyfoeth yn rhoi boddhad iddo. Nid yw'n gofyn, "I bwy yr wyf yn llafurio, ac yn fy amddifadu fy hun o bleser?" Y mae hyn hefyd yn wagedd ac yn orchwyl diflas.8mkUnwaith eto gwelais y gwagedd sydd dan yr haul:\l1Gwell yw llond un llaw mewn llonyddwch na llond dwy law mewn gofid ac ymlid gwynt.BkY mae'r ff�l yn plethu ei ddwylo, ac yn ei ddifa'i hun.j3Hefyd sylwais ar yr holl lafur a medr mewn gwaith, ei fod yn codi o genfigen rhwng rhywun a'i gymydog. Y mae hyn hefyd yn wagedd ac yn ymlid gwynt.jiMOnd gwell na'r ddau yw'r rhai sydd eto heb eu geni, ac sydd heb weld y drwg a wneir dan yr haul.lhQYna deuthum i'r casgliad ei bod yn well ar y rhai sydd eisoes wedi marw na'r rhai sy'n dal yn fyw.Pg Unwaith eto ystyriais yr holl orthrymderau sy'n digwydd dan yr haul. Gwelais ddagrau y rhai a orthrymwyd, ac nid oedd neb i'w cysuro; yr oedd nerth o blaid eu gorthrymwyr, ac nid oedd neb i'w cysuro.f1Yna gwelais nad oes dim yn well i rywun na'i fwynhau ei hun yn ei waith, oherwydd dyna yw ei dynged. Pwy all wneud iddo weld beth fydd ar ei �l?geGPwy sy'n gwybod a yw ysbryd dynol yn mynd i fyny ac ysbryd anifail yn mynd i lawr i'r ddaear?hdIY maent i gyd yn mynd i'r un lle; daethant i gyd o'r llwch, ac i'r llwch y maent yn dychwelyd.]c3Oherwydd yr un peth a ddigwydd i bobl ac anifeiliaid, yr un yw eu tynged; y mae'r naill fel y llall yn marw. Yr un anadl sydd ynddynt i gyd; nid oes gan neb dynol fantais dros anifail. Y mae hyn i gyd yn wagedd.jbMDywedais wrthyf fy hun, "Y mae Duw yn profi pobl er mwyn iddynt weld eu bod fel yr anifeiliaid." aOnd dywedais wrthyf fy hun, "Bydd Duw yn barnu'r cyfiawn a'r drygionus, oherwydd y mae wedi trefnu amser i bob gorchwyl a gwaith."T`!Hefyd gwelais dan yr haul fod drygioni wedi cymryd lle barn a chyfiawnder. _Y mae'r hyn sy'n bod wedi bod eisoes, a'r hyn sydd i ddod hefyd wedi bod eisoes, ac y mae Duw yn chwilio am yr hyn a ddiflannodd."^=Yr wyf yn gwybod hefyd fod y cyfan a wna Duw yn aros byth; ni ellir ychwanegu ato na thynnu oddi wrtho. Gweithreda Duw fel hyn er mwyn i bobl ei barchu. ~~}}||{{ zzMyykxxxPwvvfuuutRsrrdqqppepoonnmm(llk^jjjichh__^]]*\\;[[7ZZoYYtYXX{X/WWtVV@UU3TT6SSSRSQQ"PP"OO;NN?MLLLKK}KQKJJIIZHGGHFEEEDQCCfBB3A@@s@ ?>>|===@<Iu" Cefais hyd i gyfoeth y bobl fel nyth; ac fel y bydd dyn yn casglu wyau wedi eu gadael, felly y cesglais innau bob gwlad ynghyd; nid oedd adain yn symud na phig yn agor i glochdar."7Hg" Yn fy nerth fy hun y gwneuthum hyn, a thrwy fy noethineb, pan oeddwn yn cynllunio. Symudais ffiniau cenhedloedd, ysbeiliais eu trysorau; fel tarw bwriais i lawr y trigolion.G-" Pan orffen yr ARGLWYDD ei holl waith ar Fynydd Seion a Jerwsalem, fe gosba ymffrost trahaus brenin Asyria a hunanhyder ei ysbryd am iddo ddweud,hFI" ac fel y gwneuthum i Samaria ac i'w delwau hi, oni wnaf felly hefyd i Jerwsalem a'i heilunod?"xEi" Fel yr estynnais fy llaw hyd at deyrnasoedd eilunod, a oedd �'u delwau'n amlach na rhai Jerwsalem a Samaria,SD" Onid yw Calno fel Carchemis, a Hamath fel Arpad, a Samaria fel Damascus?'@C{" Fe ddywed, 'Onid yw fy swyddogion i gyd yn frenhinoedd?B" Ond nid yw hi'n amcanu fel hyn, ac nid yw'n bwriadu felly; canys y mae ei bryd ar ddifetha a thorri ymaith genhedloedd lawer.%AC" Anfonaf hi yn erbyn cenedl annuwiol, a rhof orchymyn iddi yn erbyn pobl fy nicter, i gymryd ysbail ac i anrheithio, a'u mathru dan draed fel baw'r heolydd.?@y" Gwae Asyria, gwialen fy llid; hi yw ffon fy nigofaint.?!" i osgoi crymu ymhlith y carcharorion a syrthio ymhlith y lladdedigion? Er hynny, ni throdd ei lid ef, ac y mae'n dal i estyn allan ei law.x>i" Beth a wnewch yn nydd y dial, yn y dinistr a ddaw o bell? At bwy y ffowch am help? Ple y gadewch eich cyfoeth,!=;" i droi'r tlodion oddi wrth farn, ac amddifadu'r anghenus o blith fy mhobl o'u hawliau; i wneud gweddwon yn ysbail iddynt a'r rhai amddifad yn anrhaith.O< " Gwae'r rhai a wn�nt ddeddfau anghyfiawn a deddfu gormes yn ddi-baid; ;" Manasse Effraim, ac Effraim Manasse, ac ill dau yn erbyn Jwda. Er hynny ni throdd ei lid ef, ac y mae'n dal i estyn allan ei law.}:s" Cipia un o'r dde, ond fe newyna; bwyta'r llall o'r chwith, ond nis digonir. Bydd pob un yn bwyta cnawd ei blant �w9g" Gan ddigofaint ARGLWYDD y Lluoedd y mae'r wlad ar d�n; y mae'r bobl fel tanwydd, ac nid arbedant ei gilydd. 8 " Oherwydd y mae drygioni yn llosgi fel t�n, yn ysu'r mieri a'r drain, yn cynnau yn nrysni'r coed, ac yn codi'n golofnau o fwg.7" Am hynny nid arbed yr ARGLWYDD eu gwu375?r ifainc, ac ni thosturia wrth eu hamddifaid na'u gweddwon. Y mae pob un ohonynt yn annuwiol a drygionus, a phob genau yn traethu ynfydrwydd. Er hynny ni throdd ei lid ef, ac y mae'n dal i estyn allan ei law.o6W" Y rhai sy'n arwain y bobl hyn sy'n peri iddynt gyfeiliorni; a'r rhai a arweiniwyd sy'n cael eu drysu.[5/" yr hynafgwr a'r anrhydeddus yw'r pen, y proffwyd sy'n dysgu celwydd yw'r gynffon.q4[" am hynny tyr yr ARGLWYDD ymaith o Israel y pen a'r gynffon, y gangen balmwydd a'r frwynen mewn un dydd;S3" Ond ni throdd y bobl at yr un a'u trawodd, na cheisio ARGLWYDD y Lluoedd;%2C" Y mae Syriaid o'r dwyrain a Philistiaid o'r gorllewin yn ysu Israel a'u safnau'n agored. Er hynny ni throdd ei lid ef, ac y mae'n dal i estyn allan ei law.[1/" Y mae'r ARGLWYDD yn codi gwrthwynebwyr yn eu herbyn; y mae'n cyffroi eu gelynion.0" Syrthiodd y priddfeini, ond fe adeiladwn ni � cherrig nadd; torrwyd y prennau sycamor, ond fe rown ni gedrwydd yn eu lle."h/I" Gostyngir yr holl bobl � Effraim a thrigolion Samaria � sy'n dweud mewn balchder a thraha,K." Anfonodd yr ARGLWYDD air yn erbyn Jacob, ac fe ddisgyn ar Israel.R-" Ni bydd diwedd ar gynnydd ei lywodraeth, nac ar ei heddwch i orsedd Dafydd a'i frenhiniaeth, i'w sefydlu'n gadarn � barn a chyfiawnder, o hyn a hyd byth. Bydd s�l ARGLWYDD y Lluoedd yn gwneud hyn.',G" Canys bachgen a aned i ni, mab a roed i ni, a bydd yr awdurdod ar ei ysgwydd. Fe'i gelwir, "Cynghorwr rhyfeddol, Duw cadarn, Tad bythol, Tywysog heddychlon".|+q" Pob esgid ar droed rhyfelwr mewn ysgarmes, a phob dilledyn wedi ei drybaeddu mewn gwaed, fe'u llosgir fel tanwydd. *" Oherwydd drylliaist yr iau oedd yn faich iddynt, a'r croesfar oedd ar eu hysgwydd, a'r ffon oedd gan eu gyrrwr, fel yn nydd Midian.)5" Amlheaist orfoledd iddynt, chwanegaist lawenydd; llawenh�nt o'th flaen fel yn adeg y cynhaeaf, ac fel y byddant yn gorfoleddu wrth rannu'r ysbail.( " Y bobl oedd yn rhodio mewn tywyllwch a welodd oleuni mawr; y rhai a fu'n byw mewn gwlad o gaddug dudew a gafodd lewyrch golau.a' =" Ond ni fydd tywyllwch eto i'r sawl a fu mewn cyfyngder. Yn yr amser gynt bu cam�drin ar wlad Sabulon a gwlad Nafftali, ond ar �l hyn bydd yn anrhydeddu Galilea'r cenhedloedd, ar ffordd y m�r, dros yr Iorddonen.&/"A phan fydd yn troi ei olwg tuag i fyny neu'n edrych tua'r ddaear, wele drallod a thywyllwch, caddug cyfyngder; bydd wedi ei fwrw i dywyllwch du.}%s"Bydd yn tramwy trwy'r wlad mewn caledi a newyn; a phan newyna bydd yn chwerwi, ac yn melltithio ei frenin a'i Dduw.Z$-"am gyfarwyddyd a thystiolaeth? Dyma'r gair a ddywedant, ac nid oes oleuni ynddo.<#q"A phan fydd y bobl yn dweud wrthych, "Ewch i ymofyn �'r swynwyr a'r dewiniaid sy'n sisial a sibrwd", onid yw'r bobl yn ymh�l �'r duwiau, ac yn ymofyn �'r meirw dros y byw"#"Wele fi a'r meibion a roes yr ARGLWDD i mi yn arwyddion ac yn argoelion yn Israel oddi wrth ARGLWYDD y Lluoedd, sy'n trigo ym Mynydd Seion.m!S"Disgwyliaf finnau am yr ARGLWYDD, sy'n cuddio'i wyneb rhag tu375? Jacob; arhosaf yn eiddgar amdano.G "Rhwyma'r dystiolaeth, selia'r gyfraith ymhlith fy nisgyblion.`9"A bydd llawer yn baglu drostynt; syrthiant, ac fe'u dryllir; c�nt eu baglu a'u dal.""Bydd ef yn fagl, ac i ddau du375? Israel bydd yn faen tramgwydd ac yn graig rhwystr; bydd yn rhwyd ac yn fagl i drigolion Jerwsalem.\1" Ond ystyriwch yn sanctaidd ARGLWYDD y Lluoedd; ofnwch ef, ac arswydwch rhagddo ef.7" Peidiwch � dweud 'Cynllwyn!' am bob peth a elwir yn gynllwyn gan y bobl hyn; a pheidiwch ag ofni'r hyn y maent hwy yn ei ofni, nac arswydo rhagddo." Fel hyn y dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf, pan oedd yn gafael yn dynn ynof ac yn fy rhybuddio rhag rhodio yn llwybrau'r bobl hyn:b=" Lluniwch gyngor, ac fe'i diddymir; dywedwch air, ac ni saif, Oherwydd y mae Duw gyda ni. " Ystyriwch, bobloedd, fe'ch dryllir; gwrandewch, chwi bellafion byd; ymwregyswch, ac fe'ch dryllir; ymwregyswch, ac fe'ch dryllir.  "fe ysguba trwy Jwda fel dilyw, a gorlifo nes cyrraedd at y gwddf. Bydd cysgod ei adenydd yn llenwi holl led dy dir, O Immanuel."@y"am hynny, bydd yr ARGLWYDD yn dwyn arnynt ddyfroedd yr Ewffrates, yn gryf ac yn fawr, brenin Asyria a'i holl ogoniant. Fe lifa dros ei holl sianelau, a thorri dros ei holl gamlesydd;yk"Oherwydd i'r bobl hyn wrthod dyfroedd Siloa, sy'n llifo'n dawel, a chrynu gan ofn o flaen Resin a mab Remaleia,/Y"Llefarodd yr ARGLWYDD wrthyf drachefn,/"oherwydd cyn i'r bachgen fedru galw, 'Fy nhad' neu 'Fy mam', bydd golud Damascus ac ysbail Samaria yn cael eu dwyn ymaith o flaen brenin Asyria." "Yna euthum at y broffwydes; beichiogodd hithau ac esgor ar fab, a dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf, "Galw ei enw Maher�shalal-has-bas,W'"a galw yn dystion cywir i mi Ureia yr offeiriad a Sechareia fab Jeberecheia." {"Dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf, "Cymer sgr�l fawr ac ysgrifenna arni mewn llythrennau eglur, 'I Maher-shalal�has-bas';3"Ni ddaw neb i'r llechweddau lle bu'r gaib unwaith yn trin, rhag ofn y mieri a'r drain; byddant yn lle i ollwng gwartheg iddo, ac yn gynefin defaid.S"Daw dynion yno � saethau a bw�u, canys bydd mieri a drain ym mhobman.oW"Yn y dydd hwnnw bydd pob man lle bu mil o winwydd, gwerth mil o ddarnau arian, yn fieri ac yn ddrain.z m"a chaiff ganddynt ddigon o laeth i fedru bwyta menyn; canys bwyteir menyn a m�l gan bob un a adewir yn y wlad.H  "Yn y dydd hwnnw bydd rhywun yn cadw'n fyw heffer a dwy ddafad;( I"Yn y dydd hwnnw bydd yr ARGLWYDD, ag ellyn a logwyd y tu hwnt i'r Ewffrates, brenin Asyria, yn eillio'r holl ben a blew'r traed, a thorri ymaith y farf hefyd. }"fe dd�nt ac ymsefydlu i gyd yn yr hafnau serth ac yn agennau'r creigiau, ar yr holl goed drain ac ar yr holl borfeydd.s _"Yn y dydd hwnnw chwibana'r ARGLWYDD am y gwybedyn o afonydd pell yr Aifft, ac am y wenynen o wlad Asyria;7"Bydd yr ARGLWYDD yn dwyn arnat ti ac ar dy bobl ac ar du375? dy dad ddyddiau na fu eu tebyg er pan dorrodd Effraim oddi wrth Jwda � brenin Asyria."ta"Cyn i'r plentyn wybod sut i wrthod y drwg a dewis y da, fe ddifrodir tir y ddau frenin yr wyt yn eu hofni.X)"Bydd yn bwyta menyn a m�l pan ddaw i wybod sut i wrthod y drwg a dewis y da. "Am hynny, y mae'r ARGLWYDD ei hun yn rhoi arwydd i chwi: Wele ferch ifanc yn feichiog, a phan esgor ar fab, fe'i geilw'n Immanuel.)" Dywedodd yntau, "Gwrandewch yn awr, tu375? Dafydd. Ai peth bach yn eich golwg yw trethu amynedd pobl, a'ch bod am drethu amynedd fy Nuw hefyd?R" Ond atebodd Ahas, "Ni ofynnaf, ac nid wyf am osod yr ARGLWYDD ar brawf."a;" Gofyn am arwydd gan yr ARGLWYDD dy Dduw, arwydd o ddyfnder Sheol neu o uchder nefoedd."6g" Llefarodd yr ARGLWYDD eto wrth Ahas, a dweud,nU" Pen Effraim yw Samaria, a phen Samaria yw mab Remaleia. Oni fyddwch yn sefydlog, ni'ch sefydlogir.'"!"Pen Syria yw Damascus, a phen Damascus yw Resin. Cyn diwedd pum mlynedd a thrigain bydd Effraim wedi ei dryllio a pheidio � bod yn bobl.O~"dyma y mae'r ARGLWYDD Dduw yn ei ddweud: Ni saif hyn, ac ni ddigwydd.m}S"Gadewch inni ymosod ar Jwda, a'i dychryn, a'i throi o'n plaid, a gosod brenin arni, sef mab Tabeal,]|3"Oherwydd i Syria ac Effraim a mab Remaleia wneud cynllwyn drwg yn d'erbyn, a dweud,A{{"a dywed wrtho, 'Bydd ofalus, cadw'n dawel a phaid ag ofni; paid � digalonni o achos y ddau stwmp hyn o bentewynion myglyd, am fod Resin a'r Syriaid a mab Remaleia yn llosgi gan lid.$zA"Yna dywedodd yr ARGLWYDD wrth Eseia, "Dos allan, a'th fab Sear�jasub gyda thi, i gyfarfod Ahas wrth derfyn pistyll y llyn uchaf ar ffordd Maes y Pannwr,1y["Yr oedd tu375? Dafydd wedi ei rybuddio bod Syria mewn cytundeb ag Effraim; ac yr oedd ei galon ef a'i bobl wedi cynhyrfu fel prennau coedwig yn ysgwyd o flaen y gwynt.7x i"Yn ystod dyddiau Ahas fab Jotham, fab Usseia, brenin Jwda, daeth Resin brenin Syria, a Pheca fab Remaleia, brenin Israel, i ryfela yn erbyn Jerwsalem, ond methu ei gorchfygu.+wO" Ac os erys y ddegfed ran ar �l ynddi, fe'i llosgir drachefn; fel llwyfen neu dderwen fe'i teflir ymaith, fel boncyff o'r uchelfa. Had sanctaidd yw ei boncyff."Zv-" nes y bydd yr ARGLWYDD wedi gyrru pawb ymhell, a difrod mawr yng nghanol y wlad.'uG" Gofynnais innau, "Pa hyd, ARGLWYDD?" Atebodd, "Nes y bydd dinasoedd wedi eu hanrheithio heb drigiannydd, a'r tai heb bobl, a'r wlad yn anrhaith anghyfannedd;)tK" Bras� galon y bobl, trymha eu clustiau, cau eu llygaid; rhag iddynt weld �'u llygaid, clywed �'u clustiau, deall �'u calon, a dychwelyd i'w hiach�u."s" Dywedodd, "Dos, dywed wrth y bobl hyn, 'Clywch yn wir, ond peidiwch � deall; edrychwch yn wir, ond peidiwch � dirnad.'urc"Yna clywais yr ARGLWYDD yn dweud, "Pwy a anfonaf? Pwy a � drosom ni?" Atebais innau, "Dyma fi, anfon fi."q"ac fe'i rhoes i gyffwrdd �'m genau, a dweud, "Wele, y mae hwn wedi cyffwrdd �'th enau; symudwyd dy ddrygioni, a maddeuwyd dy bechod."opW"Ond ehedodd un o'r seraffiaid ataf, a dwyn yn ei law farworyn a gymerodd mewn gefel oddi ar yr allor;_o7"Yna dywedais, "Gwae fi! Y mae wedi darfod amdanaf! Dyn a'i wefusau'n aflan ydwyf, ac ymysg pobl a'u gwefusau'n aflan yr wyf yn byw; ac eto, yr wyf �'m llygaid fy hun wedi edrych ar y brenin, ARGLWYDD y Lluoedd."gnG"Ac fel yr oeddent yn galw, yr oedd sylfeini'r rhiniogau'n ysgwyd, a llanwyd y tu375? gan fwg. m "Yr oedd y naill yn datgan wrth y llall, "Sanct, Sanct, Sanct yw ARGLWYDD y Lluoedd; y mae'r holl ddaear yn llawn o'i ogoniant."l"Uwchlaw yr oedd seraffiaid i weini arno, pob un � chwech adain, dwy i guddio'r wyneb, dwy i guddio'r traed, a dwy i ehedeg.k -"Yn y flwyddyn y bu farw'r Brenin Usseia, gwelais yr ARGLWYDD. Yr oedd yn eistedd ar orsedd uchel, ddyrchafedig, a godre'i wisg yn llenwi'r deml.j'"Rhuant arni yn y dydd hwnnw, fel rhuad y m�r; ac os edrychir tua'r tir, wele dywyllwch a chyfyngdra, a'r goleuni yn tywyllu gan ei gymylau. i"Y mae eu rhuad fel llew; rhuant fel llewod ifanc, sy'n chwyrnu wrth afael yn yr ysglyfaeth a'i dwyn ymaith, heb neb yn ei harbed.h"Y mae eu saethau'n llym a'u bw�u i gyd yn dynn; y mae carnau eu meirch fel callestr, ac olwynion eu cerbydau fel corwynt.g1"Nid oes neb yn blino nac yn baglu, nid oes neb yn huno na chysgu, nid oes neb a'i wregys wedi ei ddatod, nac a charrai ei esgidiau wedi ei thorri.vfe"Fe gyfyd faner i genhedloedd pell, a chwibana arnynt o eithaf y ddaear, ac wele, fe dd�nt yn fuan a chwim.|eq"Am hynny enynnodd llid yr ARGLWYDD yn erbyn ei bobl, ac estynnodd ei law yn eu herbyn, a'u taro; fe grynodd y mynyddoedd, a gorweddai'r celanedd fel ysgarthion ar y strydoedd. Er hynny ni throdd ei lid ef, ac y mae'n dal i estyn allan ei law.fdE"Am hynny, fel yr ysir y sofl gan dafod o d�n ac y diflanna'r m�n us yn y fflam, felly y pydra eu gwreiddyn ac y diflanna eu blagur fel llwch; am iddynt wrthod cyfraith ARGLWYDD y Lluoedd, a dirmygu gair Sanct Israel.Vc%"y rhai sy'n cyfiawnhau'r euog am wobr, ac yn gwrthod cyfiawnder i'r cyfiawn.Xb)"Gwae'r rhai sy'n arwyr wrth yfed gwin, ac yn gryfion wrth gymysgu diod gadarn,Xa)"Gwae'r rhai sy'n ddoeth yn eu golwg eu hunain, ac yn gall yn eu tyb eu hunain.#`?"Gwae'r rhai sy'n galw drwg yn dda, a da yn ddrwg, sy'n gwneud tywyllwch yn oleuni, a goleuni yn dywyllwch, sy'n gwneud chwerw yn felys a melys yn chwerw. _ "y rhai sy'n dweud, "Brysied, prysured gyda'i orchwyl, inni gael gweld; doed pwrpas Sanct Israel i'r golwg, inni wybod beth yw."b^="Gwae'r rhai sy'n tynnu drygioni � rheffynnau oferedd, a phechod megis � rhaffau men,c]?"Yna bydd u373?yn yn pori fel yn eu cynefin, a'r mynnod geifr yn bwyta ymysg yr adfeilion.d\A"ond dyrchefir ARGLWYDD y Lluoedd mewn barn, a sancteiddir y Duw sanctaidd mewn cyfiawnder.=[u"Darostyngir gwreng a bonedd, a syrth llygad y balch;Z"Am hynny, lledodd Sheol ei llwnc, ac agor ei cheg yn ddiderfyn; fe lyncir y bonedd a'r werin, ei thyrfa a'r sawl a ymffrostia ynddi.Yw" Am hynny, caethgludir fy mhobl o ddiffyg gwybodaeth; bydd eu bonedd yn trengi o newyn a'u gwerin yn gwywo gan syched.X%" Yn eu gwleddoedd fe geir y delyn a'r nabl, y tabwrdd a'r ffliwt a'r gwin; ond nid ystyriant waith yr ARGLWYDD nac edrych ar yr hyn a wnaeth.oWW" Gwae'r rhai sy'n codi'n fore i ddilyn diod gadarn, ac sy'n oedi hyd yr hwyr nes i'r gwin eu cynhyrfu.bV=" Bydd deg cyfair o winllan yn dwyn un bath, a homer o had heb gynhyrchu dim ond un effa."xUi" Tyngodd ARGLWYDD y Lluoedd yn fy nghlyw, "Bydd plastai yn anghyfannedd, a thai helaeth a theg heb drigiannydd. T"Gwae'r rhai sy'n cydio tu375? wrth du375?, sy'n chwanegu cae at gae nes llyncu pob man, a'ch gadael chwi'n unig yng nghanol y tir..SU"Yn wir, gwinllan ARGLWYDD y Lluoedd yw tu375? Israel, a phobl Jwda yw ei blanhigyn dethol; disgwyliodd gael barn, ond cafodd drais; yn lle cyfiawnder fe gafodd gri.R"gadawaf hi wedi ei difrodi; ni chaiff ei thocio na'i hofio; fe dyf ynddi fieri a drain, a gorchmynnaf i'r cymylau beidio � glawio arni.Q%"Yn awr, mi ddywedaf wrthych beth a wnaf i'm gwinllan. Tynnaf ymaith ei chlawdd, ac fe'i difethir; chwalaf ei mur, ac fe'i sethrir dan draed;P"Beth oedd i'w wneud i'm gwinllan, yn fwy nag a wneuthum? Pam, ynteu, pan ddisgwyliwn iddi ddwyn grawnwin, y dygodd rawn drwg?[O/"Yn awr, breswylwyr Jerwsalem, a chwi, bobl Jwda, barnwch rhyngof fi a'm gwinllan.;No"fe'i cloddiodd, a'i digaregu; fe'i plannodd �'r gwinwydd gorau; cododd du373?r yn ei chanol, a naddu gwinwryf ynddi. Disgwyliodd iddi ddwyn grawnwin, ond fe ddygodd rawn drwg.rM _"Mi ganaf i'm hanwylyd ganig serch am ei winllan. Yr oedd gan f'anwylyd winllan ar fryncyn tra ffrwythlon;dLA"ac yn bafiliwn i gysgodi yn y dydd rhag gwres, ac yn noddfa a lloches rhag tymestl a glaw.=Ks"yna fe grea'r ARGLWYDD gwmwl yn y dydd, a llewyrch t�n fflamllyd yn y nos, uwchben pob adeilad ar Fynydd Seion a phob man ymgynnull. Canys bydd y gogoniant yn ortho dros bopeth,J"Pan fydd yr ARGLWYDD wedi golchi ymaith fudreddi merched Seion, a charthu gwaed Jerwsalem o'i chanol trwy ysbryd barn ac ysbryd tanllyd, I"Yna gelwir yn sanctaidd bob un sydd ar �l yn Seion ac wedi ei adael yn Jerwsalem, pob un y cofnodir ei fod yn fyw yn Jerwsalem.%HC"Yn y dydd hwnnw, bydd blaguryn yr ARGLWYDD yn brydferthwch ac yn ogoniant; a bydd ffrwyth y tir yn falchder ac yn brydferthwch i'r rhai dihangol yn Israel.SG !"Yn y dydd hwnnw, bydd saith o fenywod yn ymaflyd mewn un gu373?r, a dweud, "Bwytawn ein bara ein hunain, a gwisgo ein dillad ein hunain; yn unig galwer ni wrth dy enw di, a symud ymaith ein gwaradwydd."jFM"bydd pyrth y ddinas yn gofidio a galaru, a hithau wedi ei gadael yn unig, yn eistedd ar y llawr.IE "Syrth dy wu375?r gan gleddyf, a'th wu375?r nerthol mewn rhyfel;(DI"Yn lle perarogl bydd drewdod, yn lle gwregys bydd rhaff; yn lle tresi o wallt bydd moelni, yn lle mantell bydd sachliain, yn lle prydferthwch bydd marc llosg.NC"y gwisgoedd sidan a'r gwisgoedd lliain, y twrban a'r gorchudd wyneb.9Bm"y gwisgoedd hardd, y fantell, y glog a'r pyrsau;(AK"y fodrwy-s�l, y fodrwy trwyn;V@%"y penwisgoedd, y cadwyni, y gwregys, y blychau perarogl, y m�n swyndlysau;4?c"y clustlysau, y breichledau, y gorchuddion,q>["Yn y dydd hwnnw bydd yr ARGLWYDD yn symud ymaith bob addurn � y fferledau, y coronigau, y cilgantiau,o=W"bydd yr ARGLWYDD yn rhoi clafr ar gorun merched Seion, bydd yr ARGLWYDD yn dinoethi eu gwarthle hwy."L<"Dywedodd yr ARGLWYDD, "Oherwydd i ferched Seion dorsythu, a cherdded o amgylch �'u gyddfau'n ymestyn allan, a'u llygaid yn cilwenu, a'u camau'n fursennaidd, a rhodio � fferledau am eu traed,s;_"Beth yw eich meddwl, yn ysigo fy mhobl ac yn mathru wyneb y tlawd?" medd yr Arglwydd, ARGLWYDD y Lluoedd.:5"Y mae'r ARGLWYDD yn dod i farn yn erbyn henuriaid y bobl a'u swyddogion: "Yr ydych wedi lloffa'r winllan yn llwyr; y mae cyfran y tlawd yn eich tai.U9#" Y mae'r ARGLWYDD yn sefyll i ddadlau ei achos, ac yn barod i farnu ei bobl.8" Plant sy'n gorthrymu fy mhobl, a gwragedd sy'n eu rheoli. O fy mhobl, y mae dy arweinwyr yn dy gamarwain, ac yn drysu trywydd dy lwybrau.K7" Gwae'r anwir! Bydd yn ddrwg arno, canys fe gaiff yr hyn a haedda.[6/" Dywedwch y bydd yn dda ar y cyfiawn, canys c�nt fwyta ffrwyth eu gweithredoedd.51" Y mae'r olwg ar eu hwynebau yn tystio yn eu herbyn, ac y maent yn cyhoeddi eu pechodau fel Sodom. Gwae hwy! Y maent yn dwyn drwg arnynt eu hunain.|4q"Cwympodd Jerwsalem, syrthiodd Jwda; y mae eu geiriau a'u gweithredoedd yn erbyn yr ARGLWYDD, yn herio ei fawrhydi.,3Q"Ond yn y dydd hwnnw fe etyb, "Na, ni allaf fod yn arweinydd arnoch. Nid oes bara yn fy nhu375?, na chlogyn ychwaith; ni chewch fy ngosod i yn bennaeth y tylwyth."02Y"Pan gaiff rhywun afael ar ei frawd yn nhu375? ei dad, fe ddywed, "Y mae gennyt ti glogyn; bydd di'n bennaeth arnom; bydded y pentwr hwn o garnedd dan dy awdurdod di."~1u"a bydd y bobl yn gorthrymu ei gilydd, a phob un ei gymydog; bydd y llanc yn drahaus yn erbyn yr henwr, yn y parchus.E0"Gosodaf fechgyn yn swyddogion arnynt a phlantos i'w rheoli;_/7"y capten a'r swyddog, y cynghorwr a'r swynwr celfydd, a'r sawl sy'n deall hudoliaeth.U.#"y gu373?r cadarn, y rhyfelwr, y barnwr a'r proffwyd, y dewinwr a'r henadur,- 9"Wele, y mae'r Arglwydd, ARGLWYDD y Lluoedd, yn symud ymaith o Jerwsalem a Jwda y gynhaliaeth a'r ffon � yr holl gynhaliaeth o fara ac o ddu373?r �g,G"Peidiwch � gwneud dim � meidrolyn sydd ag anadl yn ei ffroenau, canys pa werth sydd iddo?+3"ac yn mynd i ogofeydd yn y creigiau ac i holltau yn y clogwyni, rhag ofn yr ARGLWYDD, a rhag ysblander ei fawrhydi ef, pan gyfyd i ysgwyd y ddaear.*"Yn y dydd hwnnw bydd pobl yn taflu eu heilunod arian a'r eilunod aur a wnaethant i'w haddoli, yn eu taflu i'r tyrchod daear a'r ystlumod;)'"� pawb i holltau yn y creigiau ac i dyllau yn y ddaear, rhag ofn yr ARGLWYDD, a rhag ysblander ei fawrhydi ef, pan gyfyd i ysgwyd y ddaear.$(C"�'r eilunod heibio i gyd.'"Yna fe ddarostyngir uchel drem y ddynoliaeth, ac fe syrth balchder y natur ddynol. Yr ARGLWYDD yn unig a ddyrchefir yn y dydd hwnnw.H& "yn erbyn holl longau Tarsis ac yn erbyn yr holl gychod pleser.B%"yn erbyn pob tu373?r uchel ac yn erbyn pob magwyr gadarn;M$"yn erbyn yr holl fynyddoedd uchel ac yn erbyn pob bryn dyrchafedig;^#5" yn erbyn holl gedrwydd Lebanon, sy'n uchel a dyrchafedig; yn erbyn holl dderi Basan,x"i" Canys y mae gan ARGLWYDD y Lluoedd ddydd yn erbyn pob un balch ac uchel, yn erbyn pob un dyrchafedig ac uchel,{!o" Fe syrth uchel drem y ddynoliaeth, a gostyngir balchder pob un; yr ARGLWYDD yn unig a ddyrchefir yn y dydd hwnnw.e C" Ewch i'r graig, ymguddiwch yn y llwch rhag ofn yr ARGWYDD, a rhag ysblander ei fawrhydi ef.[/" Am hynny y gostyngir y ddynoliaeth, ac y syrth pob un � paid � maddau iddynt.dA"y mae eu gwlad yn llawn o eilunod; ymgrymant i waith eu dwylo, i'r hyn a wnaeth eu bysedd.'"Y mae eu gwlad yn llawn o arian ac aur, ac nid oes terfyn ar eu trysorau; y mae eu gwlad yn llawn o feirch, ac nid oes terfyn ar eu cerbydau;(I"Gwrthodaist du375? Jacob, dy bobl, oherwydd y maent yn llawn dewiniaid o'r dwyrain, a swynwyr fel y Philistiaid, ac y maent yn gwneud cyfeillion o estroniaid.>w"Tu375? Jacob, dewch, rhodiwn yng ngoleuni'r ARGLWYDD.I "Barna ef rhwng cenhedloedd, a thorri'r ddadl i bobloedd lawer; curant eu cleddyfau'n geibiau, a'u gwaywffyn yn grymanau. Ni chyfyd cenedl gleddyf yn erbyn cenedl, ac ni ddysgant ryfel mwyach.kO"a daw pobloedd lawer, a dweud, "Dewch, esgynnwn i fynydd yr ARGLWYDD, i deml Duw Jacob; bydd yn dysgu i ni ei ffyrdd, a byddwn ninnau'n rhodio yn ei lwybrau." Oherwydd o Seion y daw'r gyfraith, a gair yr ARGLWYDD o Jerwsalem.+"Yn y dyddiau diwethaf bydd mynydd tu375?'r ARGLWYDD wedi ei osod yn ben ar y mynyddoedd ac yn uwch na'r bryniau. Dylifa'r holl genhedloedd ato,; s"Y gair a welodd Eseia fab Amos am Jwda a Jerwsalem:u e"Bydd y cadarn fel cynnud, a'i orchest fel gwreichionen; fe losgant ill dau ynghyd, ac ni all neb eu diffodd.W )"byddwch fel coeden dderw a'i dail wedi gwywo, ac fel gardd heb ddu373?r ynddi.b ?"Bydd arnoch gywilydd o'r deri a oedd yn hoff gennych, a gwridwch dros eich gerddi dethol;f G"Ond daw dinistr i'r gwrthryfelwyr a'r pechaduriaid ynghyd, a diddymir y rhai a gefna ar Dduw.G  "Gwaredir Seion trwy farn, a'i rhai edifeiriol trwy gyfiawnder.  "Trof dy farnwyr i fod fel cynt, a'th gynghorwyr fel yn y dechrau. Ac wedi hynny fe'th elwir yn ddinas gyfiawn, yn dref ffyddlon."Z /"Trof fy llaw yn dy erbyn, puraf dy sorod � thrwyth, a symudaf dy holl amhuredd. !"Am hynny, medd yr ARGLWYDD, ARGLWYDD y Lluoedd, Cadernid Israel, "Aha! Caf fwrw fy llid ar y rhai sy'n fy mlino, a dialaf ar fy ngelynion.I  "Y mae dy arweinwyr yn wrthryfelwyr ac yn bartneriaid lladron; y maent i gyd yn caru cil-dwrn ac yn chwilio am wobrau; nid ydynt yn amddiffyn yr amddifad, ac ni roddant sylw i gu373?yn y weddw.?  {"Aeth dy arian yn sorod, a'th win yn gymysg � du373?r.{  q"O fel yr aeth y ddinas ffyddlon yn butain! Bu'n llawn o farn, a thrigai cyfiawnder ynddi, ond bellach llofruddion.d  C"ond os gwrthodwch, a gwrthryfela, fe'ch ysir � chleddyf." Genau'r ARGLWYDD a'i llefarodd.=  w"Os bodlonwch i ufuddhau, cewch fwyta o ddaioni'r tir;@  {"Yn awr, ynteu, ymresymwn �'n gilydd," medd yr ARGLWYDD. "Pe bai eich pechodau fel ysgarlad, fe fyddant cyn wynned �'r eira; pe baent cyn goched � phorffor, fe �nt fel gwl�n. /"peidiwch � gwneud drwg, dysgwch wneud daioni. Ceisiwch farn, achubwch gam y gorthrymedig, amddiffynnwch yr amddifad, a chymerwch blaid y weddw.I  "ymolchwch, ymlanhewch. Ewch �'ch gweithredoedd drwg o'm golwg; -"Pan ledwch eich dwylo mewn gweddi, trof fy llygaid ymaith; er i chwi amlhau eich ymbil, ni fynnaf wrando arnoch. Y mae eich dwylo'n llawn gwaed;w i"Y mae'n gas gan f'enaid eich newydd�loerau a'ch gwyliau sefydlog; aethant yn faich arnaf, a blinais eu dwyn.= u" Peidiwch � chyflwyno rhagor o offrymau ofer; y mae arogldarth yn ffiaidd i mi. Gu373?yl y newydd-loer, Sabothau a galw cymanfa � ni allaf oddef drygioni a chynulliad sanctaidd.a =" Pan ddewch i ymddangos o'm blaen, pwy sy'n gofyn hyn gennych, sef mathru fy nghynteddau?2 _" Beth i mi yw eich aml aberthau?" medd yr ARGLWYDD. "Cefais syrffed ar boethoffrwm o hyrddod a braster anifeiliaid; ni chaf bleser o waed bustych nac o u373?yn na bychod.g I" Clywch air yr ARGLWYDD, chwi reolwyr Sodom, gwrandewch ar gyfraith ein Duw, chwi bobl Gomorra.m U" Oni bai i ARGLWYDD y Lluoedd adael i ni weddill bychan, byddem fel Sodom, a'r un ffunud � Gomorra.d C"Gadawyd Seion fel caban mewn gwinllan, fel cwt mewn gardd cucumerau, fel dinas dan warchae. ~ ;"Y mae eich gwlad yn anrhaith, eich dinasoedd yn ulw, a dieithriaid yn ysu eich tir yn eich gu373?ydd; y mae'n ddiffaith fel Sodom ar �l ei dinistrio.} "o'r corun i'r sawdl nid oes un man yn iach, dim ond archoll a chlais a dolur crawnllyd heb eu gwasgu na'u rhwymo na'u hesmwytho ag olew. | "I ba ddiben y trewir chwi mwyach, gan eich bod yn parhau i wrthgilio? Y mae eich pen yn ddoluriau i gyd, a'ch holl galon yn ysig;1{ ]"O genhedlaeth bechadurus, pobl dan faich o ddrygioni, epil drwgweithredwyr, plant anrheithwyr! Y maent wedi gadael yr ARGLWYDD, wedi dirmygu Sanct Israel, a throi cefn. z "Y mae'r ych yn adnabod y sawl a'i piau, a'r asyn breseb ei berchennog; ond nid yw Israel yn adnabod, ac nid yw fy mhobl yn deall." y "Clyw, nefoedd! Gwrando, ddaear! Oherwydd llefarodd yr ARGLWYDD: "Megais blant a'u meithrin, ond codasant mewn gwrthryfel yn f'erbyn.x "Dyma'r weledigaeth a ddaeth i Eseia fab Amos am Jwda a Jerwsalem yn ystod teyrnasiad Usseia, Jotham, Ahas a Heseceia, brenhinoedd Jwda.kwOBrysia allan, fy nghariad, a bydd yn debyg i afrewig, neu'r hydd ifanc ar fynyddoedd y perlysiau.^v5 Ti sy'n eistedd yn yr ardd, a chyfeillion yn gwrando ar dy lais, gad i mi dy glywed.u! Ond y mae fy ngwinllan i yn eiddo i mi fy hun; fe gei di, Solomon, y mil o ddarnau arian, a chaiff y rhai sy'n gwylio'i ffrwyth ddau gant.t' Yr oedd gan Solomon winllan yn Baal-hamon; pan osododd ei winllan yng ngofal gwylwyr, yr oedd pob un i roi mil o ddarnau arian am ei ffrwyth.Ys+ Mur wyf fi, a'm bronnau fel tyrau; yn ei olwg ef yr wyf fel un yn rhoi boddhad.irK Os mur yw hi, byddwn yn adeiladu caer arian arno; os drws, byddwn yn ei gau ag astell gedrwydd.eqCY mae gennym chwaer fach sydd heb fagu bronnau. Beth a wnawn i'n chwaer pan ofynnir amdani?3p_Ni all dyfroedd lawer ddiffodd cariad, ac ni all afonydd ei foddi. Pe byddai rhywun yn cynnig holl gyfoeth ei du375? am gariad, byddai hynny yn cael ei ddirmygu'n llwyr.Ho Gosod fi fel s�l ar dy galon, fel s�l ar dy fraich; oherwydd y mae cariad mor gryf � marwolaeth, a nwyd mor greulon �'r bedd; y mae'n llosgi fel ffaglau tanllyd, fel fflam angerddol.8niPwy yw hon sy'n dod i fyny o'r anialwch, yn pwyso ar ei chariad? Deffroais di dan y pren afalau, lle bu dy fam mewn gwewyr gyda thi, lle bu'r un a esgorodd arnat mewn gwewyr.sm_Ferched Jerwsalem, yr wyf yn ymbil arnoch. Peidiwch � deffro na tharfu fy nghariad nes y bydd yn barod.Vl%Yna byddai ei fraich chwith o dan fy mhen, a'i fraich dde yn fy nghofleidio.k{Byddwn yn dy arwain a'th ddwyn i du375? fy mam a'm hyfforddodd, a rhoi gwin llysiau yn ddiod iti, sudd fy mhomgranadau.j #O na fyddit yn frawd i mi, wedi dy fagu ar fronnau fy mam! Yna pan welwn di yn y stryd byddwn yn dy gusanu, ac ni fyddai neb yn fy nirmygu.i' Y mae'r mandragorau yn gwasgar eu harogl; o gwmpas ein drws ceir yr holl ffrwythau gorau, ffrwythau newydd a hen a gedwais i ti, fy nghariad.0hY Gad inni fynd yn fore i'r gwinllannoedd, i edrych a yw'r winwydden yn blaguro, a'i blodau yn agor, a'r pomgranadau yn blodeuo; yno fe ddangosaf fy nghariad tuag atat.ag; Tyrd, fy nghariad, gad inni fynd allan i'r maes, a threulio'r nos ymysg y llwyni henna.?fy Yr wyf fi'n eiddo i'm cariad, ac yntau'n fy chwennych.oeW a'th wefusau fel y gwin gorau yn llifo'n esmwyth mewn cariad, ac yn llithro rhwng gwefusau a dannedd. d Dywedais, "Dringaf y balmwydden, a gafael yn ei brigau." Bydded dy fronnau fel clwstwr o rawnwin, ac arogl dy anadl fel afalau,PcY mae dy gorff fel palmwydden, a'th fronnau fel clwstwr o'i ffrwythau.DbMor brydferth, mor hardd wyt, fy anwylyd, y fwyaf dymunol.ra]Y mae dy ben yn ymddangos fel Carmel a gwallt dy ben fel porffor, a brenin wedi ei garcharu yn y plethi.0`YY mae dy wddf fel tu373?r ifori, a'th lygaid fel y llynnoedd yn Hesbon, ger mynedfa Bath-rabbim; y mae dy drwyn fel tu373?r Lebanon, sy'n edrych i gyfeiriad Damascus.<_sY mae dy ddwy fron fel dwy elain, gefeilliaid ewig. ^Y mae dy fogail fel ffiol gron nad yw byth yn brin o win cymysg; y mae dy fol fel pentwr o wenith wedi ei amgylchynu gan lil�au.] Mor brydferth yw dy draed mewn sandalau, O ferch y tywysog! Y mae dy gluniau lluniaidd fel gemau o waith crefftwr medrus.\7 Tyrd yn �l, tyrd yn �l, Sulames! Tyrd yn �l, tyrd yn �l, gad inni dy weld. O fel yr hoffwch edrych ar y Sulames yn dawnsio rhwng y rhengoedd!G[ Ni wyddwn y cawn fy rhoi yng ngherbydau perthnasau'r tywysog.Z  Euthum i lawr i'w ardd gnau i edrych ar ffrwythau'r dyffryn, a gweld a oedd y winwydden yn blaguro, a blodau ar y pomgranadau.Yy Pwy yw hon sy'n ymddangos fel y wawr, yn brydferth fel y lloer, yn ddisglair fel yr haul, yn urddasol fel llu banerog?bX= y mae fy ngholomen, yr un berffaith, ar ei phen ei hun, unig blentyn ei mam, y lanaf yng ngolwg yr un a esgorodd arni. Gwelodd y merched hi a'i galw'n ddedwydd, ac y mae breninesau a gordderchwragedd yn ei chlodfori. (~~}}.|{{szzCyyy1xxwwwLvvDuu=ttDss/rqqSppoannammllwlkk;jiii'hh5gg&ffLee>dddccbaab`__D^^|^]\[[wZZ_YYkY!XXWVVmUUBTT^SSsRRR QuPP_OOVNNPMM2LL{KKK'JII/HH0G8FEEXDDCCjBBiBA@@`??&>==|<u"Yn y dydd hwnnw," medd ARGLWYDD y Lluoedd, "fe symudir yr hoelen a osodwyd yn sicr yn ei lle; fe'i torrir ac fe syrthia; dryllir hefyd y llwyth a oedd arni." Llefarodd yr ARGLWYDD.s_"Ef fydd yn cynnal holl bwys y teulu, yr hil a'r epil, sef yr holl lestri m�n, yn gwpanau ac yn gawgiau.fE"Byddaf yn ei osod yn sicr, fel hoelen yn ei lle; bydd yn orsedd ogoneddus yn nhu375? ei dad.0Y"Gosodaf allwedd tu375? Dafydd ar ei ysgwydd; beth bynnag y bydd yn ei agor, ni fydd neb yn gallu ei gau, a beth bynnag y bydd yn ei gau, ni fydd neb yn gallu ei agor.#?"ac yn ei wisgo �'th fantell di, ac yn rhwymo dy wregys amdano, ac yn rhoi d'awdurdod di yn ei law. Bydd ef yn dad i drigolion Jerwsalem ac i bobl Jwda.I "Yn y dydd hwnnw byddaf yn galw am fy ngwas Eliacim fab Hilceia,=u"Fe'th yrraf o'th swydd, ac fe'th fwrir o'th safle.'"5c"bydd yn dy chwyrl�o amgylch ogylch, ac yn dy daflu fel p�l ar faes agored, llydan. Yno y byddi farw, ac yno yr erys dy gerbydau mawreddog, yn warth i du375? dy feistr.]3"Wele, bydd yr ARGLWYDD yn gafael yn dynn ynot ac yn dy hyrddio i lawr, u373?r cryf;!;"'Beth a wnei di yma, pwy sydd gennyt yma, dy fod wedi torri bedd yma i ti dy hun, gan dorri dy fedd ar le uchel a naddu claddfa i ti dy hun mewn craig?xi"Dyma'r hyn a ddywed yr Arglwydd, ARGLWYDD y Lluoedd: "Dos, a gofyn i'r swyddog hwn, Sebna, arolygydd y tu375?,+O"Datguddiodd ARGLWYDD y Lluoedd hyn yn fy nghlyw, a dweud, "Yn wir, ni lanheir yr drygioni hwn nes i chwi farw." Dyna a ddywedodd yr Arglwydd, ARGLWYDD y Lluoedd."=" ond dyma lawenydd a gorfoledd, lladd gwartheg a lladd defaid, bwyta cig ac yfed gwin, a dweud, "Gadewch inni fwyta ac yfed, oherwydd yfory byddwn farw."" Yn y dydd hwnnw, fe alwodd yr Arglwydd, ARGLWYDD y Lluoedd, am wylofain a galaru, am eillio pen a gwregysu � sachliain;5" gwnaethoch gronfa rhwng y ddau fur i ddal y dyfroedd o'r Hen Lyn. Ond ni roesoch sylw i'r un a'i gwnaeth, nac ystyried yr hwn a'i lluniodd erstalwm.S" Buoch hefyd yn rhifo tai Jerwsalem a thynnu rhai i lawr i ddiogelu'r mur;fE" yn edrych y bylchau yn Ninas Dafydd am eu bod yn niferus, ac yn cronni dyfroedd y Llyn Isaf.k O"dinoethwyd amddiffynfa Jwda. Yn y dydd hwnnw buoch yn archwilio'r arfogaeth yn Nhu375?'r Goedwig,f E"Aeth eich dyffrynnoedd dethol yn llawn cerbydau, a'r gwu375?r meirch yn gwarchae ar y pyrth;f E"Cododd Elam ei gawell saethau, bachwyd meirch wrth gerbydau Aram, dinoethodd Cir ei tharian.9 k"Oherwydd y mae gan yr Arglwydd, ARGLWYDD y Lluoedd, ddiwrnod o derfysg, o fathru ac o ddryswch yn nyffryn y weledigaeth, diwrnod o falurio ceyrydd ac o weiddi yn y mynyddoedd. #"Am hynny dywedais, "Trowch eich golwg oddi wrthyf, gadewch i mi wylo'n chwerw; peidiwch � cheisio fy niddanu am ddinistr merch fy mhobl."1"Ffodd dy arweinwyr i gyd gyda'i gilydd, fe'u daliwyd heb blygu bwa; daliwyd dy filwyr praffaf i gyd gyda'i gilydd, er iddynt ffoi ymhell i ffwrdd."Dinas yn llawn cynnwrf, un mewn terfysg, tref mewn berw! Ni laddwyd dy laddedigion �'r cleddyf, na'th feirwon mewn brwydr.n W"Yr oracl am ddyffryn y weledigaeth: Beth sy'n bod? Pam y mae pawb ohonoch wedi dringo i bennau'r tai?uc"ychydig o saethwyr bwa o blith gwu375?r grymus Cedar a fydd yn weddill." Llefarodd yr ARGLWYDD, Duw Israel."Oherwydd fel hyn y dywed yr Arglwydd wrthyf: "O fewn blwyddyn, yn �l tymor gwas cyflog, daw diwedd ar holl ogoniant Cedar;fE"oherwydd ffoesant rhag y cleddyf, rhag y cleddyf noeth a'r bwa anelog, a rhag pwys y frwydr.r]"dewch � diod i gyfarfod y rhai sychedig. Chwi drigolion Tema, ewch i gyfarfod y ff�edigion � bara;R" Yr oracl am Arabia: Yn llwyni Arabia y lletywch, chwi garafanau Dedanim;gG" Atebodd y gwyliwr, "Daw bore, a nos hefyd. Os ydych am ofyn, gofynnwch, a dewch yn �l eto."fE" Yr oracl am Duma: Geilw un arnaf o Seir, "O wyliwr, beth am y nos? O wyliwr, beth am y nos?"~~u" Chwi, fy eiddo a fu dan y dyrnwr ac a nithiwyd, mynegais i chwi yr hyn a glywais gan ARGLWYDD y Lluoedd, Duw Israel.8}i" a dyma a ddaeth � gu373?r mewn cerbyd gyda ph�r o feirch, yn dweud, 'Y mae wedi syrthio! Y mae Babilon wedi syrthio, a holl ddelwau ei duwiau wedi eu dryllio i'r llawr.'"|"Yna fe lefodd y gwyliwr, "'Rwyf wedi sefyll ar y tu373?r ar hyd y dydd, O Arglwydd, ac 'rwyf wedi cadw gwyliadwriaeth am nosau cyfan;~{u"Os bydd yn gweld cerbyd gyda ph�r o feirch, marchog ar asyn neu farchog ar gamel, y mae i sylwi'n ddyfal, ddyfal."az;"Oherwydd fel hyn y dywed yr Arglwydd wrthyf: "Dos, gosod wyliwr i fynegi'r hyn a w�l.ry]"Huliant fwrdd, taenant y lliain, y maent yn bwyta ac yfed. Codwch, chwi dywysogion, gloywch eich tarian.jxM"Y mae fy meddwl yn drysu, a braw yn fy nirdynnu; trodd yr hwyrddydd a ddymunais yn ddychryn imi.w%"Am hynny llanwyd fy lwynau � gofid, cydiwyd ynof gan wewyr, fel gwraig wrth esgor; cythryblwyd fi wrth ei glywed, brawychais wrth ei weld.#v?"Mynegwyd gweledigaeth greulon i mi: bradwr yn bradychu, anrheithiwr yn anrheithio. Cod, Elam! I'r gwarchae, Fediaid! Rhof daw ar bob griddfan a achoswyd.u {"Yr oracl am anialwch y m�r: Fel corwynt yn chwyrl�o dros y Negef, felly y daw dinistr o'r anialwch, o wlad ofnadwy.gtG"Bydd pawb sy'n trigo ar y traethau hyn yn y dydd hwnnw yn dweud, 'Dyma sydd wedi digwydd i'r rhai yr oeddem ni'n gobeithio ynddynt ac yn dibynnu arnynt am help a gwaredigaeth o afael brenin Asyria. Sut felly y dihangwn?'"_s7"Bydd pawb mewn arswyd a dryswch o achos Ethiopia, eu gobaith, a'r Aifft, eu balchder./rW"felly y bydd brenin Asyria yn arwain yr Eifftiaid yn gaeth ac Ethiopia i gaethglud, yn ifanc a hen, heb ddillad, yn droednoeth ac yn dinnoeth, yn gywilydd i'r Aifft..qU"Dywedodd yr ARGLWYDD, "Fel y mae fy ngwas Eseia wedi bod yn cerdded heb ddillad ac yn droednoeth am dair blynedd, yn arwydd a rhybudd yn erbyn yr Aifft ac Ethiopia,Wp'"dyna'r pryd y dywedodd yr ARGLWYDD wrth Eseia fab Amos, "Dos, datod y sachliain oddi am dy lwynau, a thyn dy sandalau oddi am dy draed." Fe wnaeth hynny, a cherddodd o amgylch heb ddillad ac yn droednoeth.o y"Yn y flwyddyn pan ddaeth y cadfridog, a anfonwyd gan Sargon brenin Asyria, i Asdod ac ymladd yn ei herbyn a'i hennill,n "Bendith ARGLWYDD y Lluoedd fydd, "Bendith ar yr Aifft, fy mhobl, ac ar Asyria, gwaith fy nwylo, ac ar Israel, f'etifeddiaeth."sm_"Yn y dydd hwnnw bydd Israel yn un o dri, gyda'r Aifft ac Asyria, ac yn gyfrwng bendith yng nghanol y byd.l7"Yn y dydd hwnnw bydd priffordd o'r Aifft i Asyria; fe �'r Asyriaid i'r Aifft a'r Eifftiaid i Asyria, a bydd yr Eifftiaid yn addoli gyda'r Asyriaid.k'"Bydd yr ARGLWYDD yn taro'r Aifft, yn ei tharo ac yn ei gwella; pan ddychwelant at yr ARGLWYDD bydd yntau'n gwrando arnynt ac yn eu hiach�u.gjG"Bydd yr ARGLWYDD yn ei wneud ei hun yn adnabyddus i'r Eifftiaid, a byddant hwythau'n cydnabod yr ARGLWYDD yn y dydd hwnnw, ac yn ei addoli ag aberth a bwydoffrwm, ac yn addunedu i'r ARGLWYDD ac yn talu eu haddunedau iddo.Gi"Bydd yn arwydd ac yn dystiolaeth i ARGLWYDD y Lluoedd yng ngwlad yr Aifft; pan lefant ar yr ARGLWYDD oherwydd eu gorthrymwyr, bydd yntau yn anfon gwaredydd iddynt i'w hamddiffyn a'u hachub.khO"Yn y dydd hwnnw bydd allor i'r ARGLWYDD yng nghanol yr Aifft, a cholofn i'r ARGLWYDD ar ei goror.(gI"Yn y dydd hwnnw bydd pump o ddinasoedd yr Aifft yn siarad iaith Canaan, ac yn tyngu llw o ffyddlondeb i ARGLWYDD y Lluoedd. Enw un ohonynt fydd Dinas yr Haul.f"Bydd tir Jwda yn arswyd i'r Aifft, a phob s�n amdano yn codi ofn arni, oherwydd y cynllun a fwriadodd ARGLWYDD y Lluoedd yn ei herbyn.e"Yn y dydd hwnnw bydd yr Eifftiaid fel gwragedd yn crynu gan ofn o flaen y llaw y bydd ARGLWYDD y Lluoedd yn ei hysgwyd yn eu herbyn.fdE"Ni bydd dim y gellir ei wneud i'r Aifft gan neb, na phen na chynffon, na changen na brwynen.c#"Cynhyrfodd yr ARGLWYDD ysbryd drygioni o'i mewn, a gwneud i'r Aifft gyfeiliorni ym mhopeth a wna, fel y bydd meddwyn yn ymdroi yn ei gyfog.b}" Gwnaed tywysogion Soan yn ffyliaid, a thwyllwyd tywysogion Noff; aeth penaethiaid ei llwythau �'r Aifft ar gyfeiliorn.a" Ble mae dy ddoethion? Bydded iddynt lefaru'n awr, a'th ddysgu beth a fwriadodd ARGLWYDD y Lluoedd ynglu375?n �'r Aifft.7`g" o'r fath ffyliaid, chwi dywysogion Soan, y doethion sy'n cynghori Pharo � chyngor hurt! Sut y gallwch ddweud wrth Pharo, "Mab y doethion wyf fi, o hil yr hen frenhinoedd"?N_" Bydd y rhai sy'n nyddu yn benisel a phob crefftwr yn torri ei galon.U^#" Bydd gweithwyr llin mewn trallod, a'r cribwragedd a'r gwehyddion yn gwelwi.]"Bydd y pysgotwyr yn trist�u ac yn cwynfan, pob un sy'n taflu bach yn y Neil; bydd y rhai sy'n bwrw rhwydi ar y dyfroedd yn dihoeni.x\i"bydd lleiniau o dir moel wrth y Neil, a bydd popeth a heuir gyda glan yr afon yn crino ac yn diflannu'n llwyr.b[="y ffosydd yn drewi, ffrydiau y Neil yn edwino gan sychder, a'r brwyn a'r helyg yn gwywo;=Zu"Sychir dyfroedd y Neil, bydd yr afon yn hesb a sych,yYk"Trosglwyddaf yr Aifft i feistr caled, a theyrnasa brenin creulon arnynt," medd yr Arglwydd, ARGLWYDD y Lluoedd.X"Palla ysbryd yr Eifftiaid o'u mewn, a drysaf eu cynlluniau; �nt i ymofyn �'u heilunod a'u swynwyr, �'u dewiniaid a'u dynion hysbys.W+"Gyrraf Eifftiwr yn erbyn Eifftiwr; ymladd brawd yn erbyn brawd, a chymydog yn erbyn cymydog, dinas yn erbyn dinas, a theyrnas yn erbyn teyrnas.4V c"Yr oracl am yr Aifft: Wele'r ARGLWYDD yn marchogaeth ar gwmwl buan, ac yn dod i'r Aifft; bydd eilunod yr Aifft yn crynu o'i flaen, a chalon yr Eifftiaid yn toddi o'u mewn.nUU"Yn yr amser hwnnw dygir rhoddion i ARGLWYDD y Lluoedd gan bobl dal a llyfn, pobl a ofnir ymhell ac agos, cenedl gref sy'n mathru eraill, a'i thir wedi ei rannu gan afonydd, i'r lle sy'n dwyn enw ARGLWYDD y Lluoedd, Mynydd Seion. T9"Fe'u gadewir i gyd i adar rheibus y mynydd ac i anifeiliaid gwylltion. Yno bydd yr adar rheibus yn treulio'r haf, a'r anifeiliaid gwylltion yn gaeafu.6Se"Canys cyn y cynhaeaf, pan dderfydd y blodau, a'r tusw blodau yn troi'n rawnwin aeddfed, torrir ymaith y brigau � chyllell finiog, a thynnir i ffwrdd y cangau sydd ar led.R#"Fel hyn y dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf: "Gwyliaf yn llonydd o'm trigfan, yr un fath � thes yr haul a chwmwl gwlith yng ngwres y cynhaeaf."Qw"Chwi, holl drigolion byd a phobl y ddaear, edrychwch pan godir baner ar y mynyddoedd, gwrandewch pan g�n yr utgorn.yPk"ac yn anfon cenhadau dros y m�r mewn cychod o bapurfrwyn ar wyneb y dyfroedd. Ewch, chwi negeswyr cyflym, at genedl sy'n dal ac yn llyfn, at bobl a ofnir ymhell ac agos, cenedl gref sy'n mathru eraill, a'i thir wedi ei rannu gan afonydd.EO "Gwae wlad yr adenydd chwim, sydd tu draw i afonydd Ethiopia,sN_"Tua'r hwyrddydd wele drallod; cyn y bore aeth y cyfan. Dyma dynged ein hysbeilwyr, dyma ran ein rheibwyr.6Me" Er bod y bobloedd yn rhuo fel rhuad dyfroedd mawrion, pan geryddir hwy, fe ffoant ymhell; erlidir hwy fel peiswyn ar fynydd o flaen y gwynt, fel plu ysgall o flaen corwynt.sL_" Och! Twrf pobloedd lawer yn taranu fel tonnau'r m�r; y mae rhuad y bobloedd fel rhuad dyfroedd cryfion.K#" a'u cael i dyfu ar y dydd y plennaist hwy ac i flodeuo yn y bore yr heuaist hwy, bydd y cnwd wedi crino mewn dydd o ofid a gwendid nychlyd.J!" Oherwydd anghofiaist y Duw a'th achubodd; ni chofiaist graig dy gadernid; am hynny, er i ti blannu planhigion hyfryd a gosod impyn estron, I9" Yn y dydd hwnnw y gadewir eu dinasoedd cadarn fel adfeilion dinasoedd yr Hefiaid a'r Amoriaid, a adawyd o achos yr Israeliaid; a byddant yn ddiffaith.H"Nid edrychant at yr allorau, gwaith eu dwylo, nac ychwaith at yr hyn a wnaeth eu bysedd � y pyst cysegredig a'r allorau arogldarthu.]G3"Yn y dydd hwnnw fe edrych pobl at eu Gwneuthurwr, a throi eu golwg at Sanct Israel.;Fo"Ac ni chaiff ond gweddillion wrth guro'r olewydd, dim ond dau ffrwyth neu dri ar flaen y brigau, pedwar neu bump o ffrwythau ar ganghennau'r coed," medd yr ARGLWYDD, Duw Israel.E "Pan fydd medelwr yn casglu'r cnwd u375?d, ac yn medi'r tywysennau �'i fraich, bydd fel lloffa tywysennau yn nyffryn Reffaim.WD'"Ac yn y dydd hwnnw, bydd gogoniant Jacob yn cilio a braster ei gig yn darfod. C"Derfydd am y gaer yn Effraim, ac am y frenhiniaeth yn Namascus; bydd gweddill Syria fel gogoniant Israel," medd ARGLWYDD y Lluoedd.kBO"Gwrthodir ei dinasoedd am byth, a byddant yn lle i ddiadelloedd orwedd ynddo heb neb i'w cyffroi.gA I"Yr oracl am Ddamascus: "Wele fe beidia Damascus � bod yn ddinas; bydd yn bentwr o adfeilion.A@{"Yn awr fe ddywed yr ARGLWYDD, "Ymhen tair blynedd, yn �l tymor gwas cyflog, bydd gogoniant Moab yn ddirmyg er cymaint ei rhifedi; bydd y rhai sy'n weddill yn ychydig ac yn ddibwys.";?q" Dyna'r gair a lefarodd yr ARGLWYDD wrth Moab gynt.z>m" Pan ddaw Moab i addoli, ni wna ond ei flino'i hun yn yr uchelfa; pan ddaw i'r cysegr i wedd�o, ni thycia ddim.i=K" Am hynny fe alara f'ymysgaroedd fel tannau telyn dros Moab, a'm hymysgaroedd dros Cir-hareseth.?<w" Ysgubwyd ymaith y llawenydd a'r gorfoledd o'r dolydd; mwyach ni chenir ac ni floeddir yn y gwinllannoedd, ni sathra'r sathrwr win yn y cafnau, a rhoddais daw ar weiddi'r cynaeafwyr.*;M" Am hynny wylaf dros winwydd Sibma fel yr wylais dros Jaser; dyfrhaf di �'m dagrau, Hesbon ac Eleale; canys ar dy ffrwythau haf ac ar dy gynhaeaf daeth gwaedd.s:_"Oherwydd pallodd erwau Hesbon a gwinwydd Sibma; drylliodd arglwyddi'r cenhedloedd ei grawnwin cochion; buont yn cyrraedd hyd at Jaser, ac yn ymestyn trwy'r anialwch. Yr oedd ei blagur yn gwthio allan, ac yn cyrraedd ar draws y m�r.u9c"Am hynny fe uda Moab; uded Moab i gyd. Fe riddfana mewn dryswch llwyr am deisennau grawnwin Cir�hareseth.8{"Clywsom am falchder Moab � mor falch ydoedd � ac am ei thraha, ei malais a'i haerllugrwydd, heb sail i'w hymffrost.7-"yna sefydlir gorsedd trwy deyrngarwch, ac arni fe eistedd un ffyddlon ym mhabell Dafydd, barnwr yn ceisio barn deg ac yn barod i fod yn gyfiawn.16["Bydded i ffoaduriaid Moab aros gyda thi; bydd di yn lloches iddynt rhag y dinistrydd." Pan ddaw diwedd ar drais, a pheidio o'r ysbeilio, a darfod o'r mathrwyr o'r tir,55"Dwg gyngor, gwna dy fwriad yn glir; bydded dy gysgod fel nos drosom, hyd yn oed ar ganol dydd; cuddia'r ffoaduriaid, paid � bradychu'r crwydriaid.X4)"Y mae merched Moab wrth rydau Arnon fel adar aflonydd wedi eu troi o'u nythod.Z3 /"Anfonodd llywodraethwr y wlad u373?yn o Sela yn yr anialwch i fynydd merch Seion.2#" Y mae dyfroedd Dimon yn llawn o waed, ond dygaf waeth eto ar Dimon � llew ar warthaf ffoaduriaid Moab, ac ar warthaf y gweddill yn y tir.Y1+"Aeth y gri o amgylch terfynau Moab, nes bod udo yn Eglaim, ac udo yn Beer-elim.V0%"Am hynny cludant dros nant Arabim yr eiddo a'r enillion a gasglwyd ganddynt.\/1"Bydd dyfroedd Nimrim yn sychdir; gwywa'r llysiau, metha'r egin, diflanna'r glesni.9.k"Y mae fy nghalon yn llefain dros Moab. Bydd ei ffoaduriaid yn mynd mor bell � Soar, hyd Eglath�shalisheia; dringant riw Luhith dan wylo, a thorri calon ar ffordd Horonaim.-"Bydd Hesbon ac Eleale yn llefain, a chlywir eu cri hyd Jahas; am hynny bydd lwynau Moab yn crynu, ac yntau yn ysgwyd drwyddo.v,e"gwisgir sachliain yn yr heolydd; ar bennau'r tai, ac yn sgw�r y dref, bydd pawb yn udo ac yn beichio wylo. +"Dringa merch Dibon i'r uchelfa i wylo; dros Nebo a thros Medeba fe uda Moab. Bydd moelni ar bob pen, a phob barf wedi ei heillio;u* e"Yr oracl am Moab: Y noson y dinistrir Ar, fe dderfydd am Moab; y noson y dinistrir Cir, fe dderfydd am Moab.})s" Beth yw'r ateb i gennad y bobl? "Gwnaeth yr ARGLWYDD Seion yn ddiogel, ac ynddi y caiff trueiniaid ei bobl loches."("Uda, borth! Gwaedda, ddinas! Y mae Philistia gyfan mewn gwewyr. Y mae mwg yn dod o'r gogledd, ac nid oes neb yn ei rengoedd yn llusgo.'"Caiff y tlawd bori yn fy nolydd a'r anghenus orwedd yn dawel; ond lladdaf dy wreiddyn � newyn, a dinistriaf y rhai sy'n weddill ohonot.&&E"Paid � llawenychu, Philistia gyfan, am dorri'r wialen a'th drawodd; oherwydd o wreiddyn y sarff fe gyfyd gwiber, a bydd ei hepil yn sarff wenwynig wibiog.B%"Yn y flwyddyn y bu farw'r Brenin Ahas daeth yr oracl hwn:q$["Oherwydd ARGLWYDD y Lluoedd a gynlluniodd; pwy a'i diddyma? Ei law ef a estynnwyd; pwy a'i try'n �l?"l#Q"Hwn yw'r cynllun a drefnwyd i'r holl ddaear, a hon yw'r llaw a estynnwyd dros yr holl genhedloedd.w"g"drylliaf Asyria yn fy nhir, mathraf hi ar fy mynyddoedd; symudir ei hiau oddi arnat a'i phwn oddi ar dy gefn.^!5"Tyngodd ARGLWYDD y Lluoedd, "Fel y cynlluniais y bydd, ac fel y bwriedais y digwydd;~ u"A gwnaf hi'n gynefin i aderyn y bwn, yn gors ddiffaith, ac ysgubaf hi ag ysgubell distryw," medd ARGLWYDD y Lluoedd.'"Codaf yn eu herbyn," medd ARGLWYDD y Lluoedd, "a dinistrio enw Babilon a'r gweddill sydd ynddi, yn blant a phlant i blant," medd yr ARGLWYDD.  "darparwch laddfa i'w blant, oherwydd drygioni eu hynafiaid, rhag iddynt godi ac etifeddu'r tir a gorchuddio'r byd � dinasoedd.}"Ni chei dy gladdu mewn bedd fel hwy, oherwydd difethaist dy dir a lleddaist dy bobl. Nac enwer byth mwy hil yr annuwiol;I "ond fe'th fwriwyd di allan heb fedd, fel erthyl a ffieiddir; fe'th orchuddiwyd � chelanedd wedi eu trywanu � chleddyf, ac yn disgyn i waelodion y pwll, fel cyrff wedi eu sathru dan draed.X)"Gorwedd holl frenhinoedd y cenhedloedd mewn anrhydedd, pob un yn ei le ei hun;oW"Ai hwn a droes y byd yn anialwch, a dinistrio'i ddinasoedd heb ryddhau ei garcharorion i fynd adref?" "Bydd y rhai a'th w�l yn synnu a phendroni drosot, a dweud, "Ai dyma'r un a wnaeth i'r ddaear grynu, ac a ysgytiodd deyrnasoedd?F"Ond i lawr i Sheol y'th ddygwyd, i lawr i ddyfnderau'r pwll.J "Dringaf yn uwch na'r cymylau; fe'm gwnaf fy hun fel y Goruchaf."!;" Dywedaist ynot dy hun, "Dringaf fry i'r nefoedd, dyrchafaf fy ngorsedd yn uwch na'r s�r uchaf; eisteddaf ar y mynydd cynnull ym mhellterau'r Gogledd.y" O fel y syrthiaist o'r nefoedd, ti, seren ddydd, fab y wawr! Fe'th dorrwyd i'r llawr, ti, a fu'n llorio'r cenhedloedd." Dygwyd dy falchder i lawr yn Sheol, yn su373?n miwsig dy nablau; oddi tanat fe daenir y llyngyr, a throsot y mae'r pryfed yn gwrlid.{" Bydd pob un ohonynt yn ymateb, ac yn dy gyfarch fel hyn: "Aethost tithau'n wan fel ninnau; yr wyt yr un ffunud � ni."lQ" Bydd Sheol isod yn cynhyrfu drwyddi i'th dderbyn pan gyrhaeddi; bydd yn cyffroi'r cysgodion i'th gyfarfod, pob un a fu'n arweinydd ar y ddaear; gwneir i bob un godi oddi ar ei orsedd, sef pob un a fu'n frenin ar y cenhedloedd..U"Y mae hyd yn oed y ffynidwydd yn ymffrostio yn dy erbyn, a chedrwydd Lebanon hefyd, gan ddweud, "Er pan fwriwyd di ar dy orwedd ni chododd neb i'n torri ni i lawr."[/"Daeth llonyddwch i'r holl ddaear, a thawelwch; ac y maent yn gorfoleddu ar g�n.xi"a fu'n taro'r bobloedd mewn dig, heb atal eu hergyd, ac yn sathru'r bobloedd mewn llid a'u herlid yn ddi-baid.I "Drylliodd yr ARGLWYDD ffon yr annuwiol a gwialen y llywiawdwyr,w g"fe gei ddatgan y dychan hwn yn erbyn brenin Babilon: O fel y darfu'r gorthrymwr ac y peidiodd ei orffwylltra! {"Yn y dydd y bydd yr ARGLWYDD yn rhoi llonydd i ti oddi wrth dy boen a'th lafur a'r gaethwasiaeth greulon y buost ynddi,[ /"Bydd pobloedd yn eu hebrwng i'w lle, a defnyddia teulu Jacob hwy yn weision a morynion yn nhir yr ARGLWYDD; byddant yn caethiwo'r rhai a'u gwnaeth hwy'n gaeth, ac yn llywodraethu ar y rhai a'u gorthrymodd hwy.3  a"Tosturia'r ARGLWYDD wrth Jacob, ac fe ddewis Israel drachefn iddo'i hun. Fe'u gesyd yn eu tir eu hunain, a daw estroniaid i ymgysylltu � hwy ac i lynu wrth deulu Jacob. " bydd y siacal yn cyfarth yn ei thyrau, a'r hiena yn ei phlastai hyfryd. Y mae ei hamser wrth law, ac nid estynnir ei dyddiau.%" Ond bydd anifeiliaid gwyllt yn gorwedd yno; llenwir hi gan ffeuau i greaduriaid swnllyd; bydd yr estrys yn trigo yno, a bychod yn llamu yno;  " Ni chyfanheddir hi o gwbl, na phreswylio ynddi dros y cenedlaethau; ni phabella'r Arab o'i mewn, ac ni chorlanna'r bugail ynddi." A bydd Babilon, yr odidocaf o'r teyrnasoedd, a gogoniant ysblennydd y Caldeaid, fel Sodom a Gomorra wedi i Dduw eu dinistrio.r]" Dryllia'u bw�u y gwu375?r ifanc; ni thosturiant wrth ffrwyth y groth, nac edrych yn drugarog ar blant.zm" Wele, yr wyf yn cyffroi yn eu herbyn y Mediaid, rhai nad yw arian yn cyfrif ganddynt, ac na roddant bris ar aur.T!" Dryllir eu plant o flaen eu llygaid, ysbeilir eu tai, treisir eu gwragedd.J " Trywenir pob un a geir, a lleddir �'r cleddyf bob un a ddelir." Fel ewig wedi ei tharfu, fel praidd heb neb i'w corlannu, bydd pawb yn troi at ei dylwyth, a phob un yn ffoi i'w gynefin.{" Am hynny fe gryna'r nefoedd ac ysgydwir y ddaear o'i lle, oherwydd digofaint ARGLWYDD y Lluoedd yn nydd angerdd ei lid.N" Gwnaf bobl yn brinnach nag aur coeth, a'r ddynoliaeth nag aur Offir.~" Cosbaf y byd am ei bechod, a'r drygionus am eu camwedd; gwnaf i falchder y beiddgar beidio, gostyngaf ymffrost y trahaus.}y" Bydd s�r y nefoedd a'u planedau yn atal eu goleuni; tywylla'r haul ar ei godiad, ac ni oleua'r lloer �'i llewyrch.|" Wele, daw dydd yr ARGLWYDD, yn greulon gan ddigofaint a llid, i wneud y ddaear yn ddiffaith a dileu ei phechaduriaid ohoni.{/" Bydd poen ac artaith yn cydio ynddynt; byddant mewn gwewyr fel gwraig wrth esgor. Edrychant yn syn ar ei gilydd, a'u hwynebau'n gwrido fel fflam.Nz" Am hynny fe laesa'r holl ddwylo, a bydd pob calon yn toddi gan fraw.Yy+" Udwch, y mae dydd yr ARGLWYDD yn agos; daw fel dinistr oddi wrth yr Hollalluog.cx?" D�nt o wlad bell, o eithaf y nefoedd � offer llid yr ARGLWYDD � i ddifa'r holl dir.@wy" Clywch, su373?n tyrfa ar y mynyddoedd, fel pobloedd heb rifedi! Clywch, dwndwr teyrnasoedd, fel cenhedloedd wedi eu crynhoi. ARGLWYDD y Lluoedd sydd yn cynnull y llu ar gyfer brwydr.v" Gorchmynnais i'r rhai a gysegrais; ie, gelwais ar fy ngwu375?r cedyrn i weithredu fy nicter, y rhai sy'n falch o'm gorchest.u" Dyrchafwch faner ar fynydd moel, codwch lef tuag atynt; amneidiwch �'ch dwylo iddynt ddod i mewn i byrth y pendefigion.>.== <<;::+988D77866'5|44x322;1u00d/..-b,+i***)M((C''R&&%%($$h##R#"!!|!' ` h =VF'=dhggX d  @ | ~>hN&%"$Dywedodd y prif swyddog wrthynt, "Dywedwch wrth Heseceia mai dyma neges yr ymerawdwr, brenin Asyria: 'Beth yw sail yr hyder hwn sydd gennyt? "$Daeth Eliacim fab Hilceia, arolygwr y palas, ato i'r fan honno, a chydag ef Sebna yr ysgrifennydd a Joa fab Asaff, y cofiadur.;o"$Ac anfonodd brenin Asyria y prif swyddog � byddin gref o Lachis i Jerwsalem at y Brenin Heseceia; ac fe safodd wrth bistyll y Llyn Uchaf, sydd gerllaw priffordd Maes y Pannwr. "$Yn y bedwaredd flwyddyn ar ddeg o deyrnasiad Heseceia, ymosododd Senacherib brenin Asyria ar holl ddinasoedd caerog Jwda a'u goresgyn.A{"# a gwaredigion yr ARGLWYDD fydd yn dychwelyd. D�nt i Seion dan ganu, bob un gyda llawenydd tragwyddol; hebryngir hwy gan lawenydd a gorfoledd, a bydd gofid a griddfan yn ffoi ymaith.}"# Ni ddaw llew yno, ni ddring bwystfil rheibus iddi � ni cheir y rheini yno. Ond y rhai a ryddhawyd fydd yn rhodio arni,;o"#Yno bydd priffordd a ffordd, a gelwir hi yn ffordd sanctaidd; ni bydd yr halogedig yn mynd ar hyd�ddi; bydd yn ffordd i'r pererin, ac nid i'r cyfeiliorn, i grwydro ar hyd-ddi.  "#bydd y crastir yn llyn, a'r tir sych yn ffynhonnau byw; yn y tir garw, lle cyrcha'r siacal, bydd gweirglodd o gorsennau a brwyn.{o"#fe lama'r cloff fel hydd, fe g�n tafod y mudan; tyr dyfroedd allan yn yr anialwch, ac afonydd yn y diffeithwch;D"#Yna fe agorir llygaid y deillion a chlustiau'r byddariaid;uc"#dywedwch wrth y pryderus, "Ymgryfhewch, nac ofnwch. wele, fe ddisgyn ar Edom, ar y bobl a ddedfryda i farn.=u"#Cadarnhewch y dwylo llesg, cryfhewch y gliniau gwan;>u"#Blodeued fel maes o saffrwn, a gorfoleddu � llawenydd a ch�n. Rhodder gogoniant Lebanon iddo, mawrhydi Carmel a Saron; c�nt weld gogoniant yr ARGLWYDD, a mawrhydi ein Duw ni.P "#Llawenyched yr anial a'r sychdir, gorfoledded y diffeithwch, a blodeuo.!;""Ef hefyd a drefnodd eu cyfran, a'i law a rannodd iddynt � llinyn mesur; c�nt ei meddiannu hyd byth, a phreswylio ynddi o genhedlaeth i genhedlaeth.?w""Chwiliwch yn llyfr yr ARGLWYDD, darllenwch ef; ni chollir dim un o'r rhain, ni fydd un ohonynt heb ei gymar; canys genau'r ARGLWYDD a orchmynnodd, a'i ysbryd ef a'u casglodd ynghyd.7""Yno y nytha'r dylluan, a dodwy ei hwyau a'u deor, a chasglu ei chywion dan ei hadain; yno hefyd y bydd y barcutiaid yn ymgasglu, pob un gyda'i gymar. 9""Bydd yr anifeiliaid gwyllt a'r siacal yn cydgrynhoi, a'r bwch-gafr yn galw ar ei gymar; yno hefyd y clwyda'r fr�n nos ac y daw o hyd i'w gorffwysfa. "" Bydd drain yn tyfu yn ei phalasau, danadl ac ysgall o fewn ei cheyrydd; bydd yn drigfan i fleiddiaid, yn gyrchfan i estrys.M "" Fe'i gelwir yn lle heb deyrn, a bydd ei holl dywysogion yn ddiddim.2 ]"" Fe'i meddiennir gan y pelican ac aderyn y bwn, a bydd y dylluan wen a'r gigfran yn trigo yno; bydd ef yn estyn drosti linyn anhrefn, a phlymen tryblith dros ei dewrion. 5"" nis diffoddir na nos na dydd, a bydd ei mwg yn esgyn am byth. O genhedlaeth i genhedlaeth bydd yn ddiffaith, ac ni fydd neb yn ei thramwyo byth eto.\ 1"" Troir afonydd Edom yn byg, a'i phridd yn frwmstan; bydd ei gwlad yn byg yn llosgi;c?""Canys y mae gan yr ARGLWYDD ddydd dial, a chan amddiffynnydd Seion flwyddyn talu'r pwyth.""Daw ychen gwyllt i lawr gyda hwy, a bustych gyda theirw; mwydir eu tir gan waed, a bydd eu pridd yn doreithiog gan y braster.O""Y mae gan yr ARGLWYDD gleddyf wedi ei drochi mewn gwaed a'i besgi ar fraster, ar waed u373?yn a bychod a braster arennau hyrddod. Y mae gan yr ARGLWYDD aberth yn Bosra, a lladdfa fawr yn nhir Edom.oW""Canys ymddengys cleddyf yr ARGLWYDD yn y nef; wele, fe ddisgyn ar Edom, ar y bobl a ddedfryda i farn.7""Malurir holl lu'r nefoedd, plygir yr wybren fel sgr�l, a chwymp ei holl lu, fel cwympo dail oddi ar winwydden a ffrwyth aeddfed oddi ar ffigysbren.gG""Bwrir allan eu lladdedigion, cyfyd drewdod o'u celanedd, a throchir y mynyddoedd �'u gwaed.zm""Canys y mae dicter yr ARGLWYDD yn erbyn yr holl bobl, a'i lid ar eu holl luoedd; difroda hwy a'u rhoi i'w lladd.~ w""Nesewch i wrando, chwi genhedloedd; clywch, chwi bobloedd. Gwrandawed y ddaear a'i llawnder, y byd a'i holl gynnyrch.]3"!Ni ddywed neb o'r preswylwyr, "'Rwy'n glaf", a maddeuir i'r trigolion eu camweddau.:m"!Y mae dy raffau'n llac, heb ddal yr hwylbren yn gadarn yn ei le, ac nid yw'r hwyliau wedi eu lledu. Yna fe rennir ysbail ac anrhaith mawr, a bydd y cloff yn rheibio ysglyfaeth.v~e"!Yr ARGLWYDD yw ein barnwr, yr ARGLWYDD yw ein deddfwr; yr ARGLWYDD yw ein brenin, ac ef fydd yn ein gwaredu.&}E"!Yno, yn wir, y mae gennym yr ARGLWYDD yn ei fawredd, a mangre afonydd a ffrydiau llydain; ni fydd llong rwyfau'n tramwy yno, na llong fawr yn hwylio heibio.7|g"!Edrych ar Seion, dinas ein huchelwyliau; bydded dy lygaid yn gweld Jerwsalem, bro diddanwch, pabell na symudir; ni thynnir un o'i phegiau byth, ac ni thorrir un o'i rhaffau.w{g"!Ni chei weld pobl farbaraidd, pobl a'u hiaith yn rhy ddieithr i'w dirnad, a'u tafod yn rhy floesg i'w ddeall.}zs"!byddi'n dwyn i gof yr ofnau: "Ble mae'r un fu'n cofnodi? Ble mae'r un fu'n pwyso? Ble mae'r un fu'n cyfri'r tyrau?"Ry"!Fe w�l dy lygaid frenin yn ei degwch, a gwelant dir yn ymestyn ymhell;xw"!Y mae ef yn trigo yn yr uchelder, a'i loches yn amddiffynfeydd y creigiau, a'i fara'n dod iddo, a'i ddu373?r yn sicr.[w/"!Y sawl sy'n rhodio'n gyfiawn ac yn dweud y gwir, sy'n gwrthod elw trawster, sy'n cau ei ddwrn rhag derbyn llwgrwobr, sy'n cau ei glustiau rhag clywed am lofruddio, sy'n cau ei lygaid rhag edrych ar anfadwaith.'vG"!Mae'r pechaduriaid yn Seion yn ofni, a'r annuwiol yn crynu gan ddychryn: "Pwy ohonom a all fyw gyda th�n ysol, a phwy a breswylia mewn llosgfa dragwyddol?"Zu-"! Chwi rai pell, gwrandewch beth a wneuthum, ac ystyriwch fy nerth, chwi rai agos.Vt%"! bydd y bobl fel llwch calch, fel drain wedi eu torri a'u llosgi yn y t�n."[s/"! Yr ydych yn feichiog o us ac yn esgor ar sofl; t�n yn eich ysu fydd eich anadl;br="! Ond yn awr mi godaf," medd yr ARGLWYDD, "yn awr mi ymddyrchafaf, yn awr byddaf yn uchel.{qo"! Y mae'r wlad mewn galar a gofid, Lebanon wedi drysu a gwywo; aeth Saron yn anialwch, a Basan a Charmel heb ddail. p"!Y mae'r priffyrdd yn ddiffaith, heb neb yn troedio'r ffordd; diddymwyd cyfamodau, diystyrwyd cytundebau, nid yw neb yn cyfrif dim.[o/"!Clyw! Y mae'r glewion yn galw o'r tu allan, a chenhadau heddwch yn wylo'n chwerw.n"!ac ef fydd sicrwydd dy amserau. Doethineb a gwybodaeth fydd cyfoeth dy iachawdwriaeth, ac ofn yr ARGLWYDD fydd dy drysor.`m9"!Dyrchafwyd yr ARGLWYDD, fe drig yn yr uchelder; fe leinw Seion � barn a chyfiawnder,glG"!Cesglir eich ysbail fel petai lindys yn ei gasglu; fel haid o locustiaid fe heidir o'i gylch.Xk)"!Gan su373?n terfysg fe ffy pobloedd, gan dy daranu di fe wasgerir cenhedloedd.j"!O ARGLWYDD, trugarha wrthym, yr ydym yn disgwyl amdant; bydd yn nerth i ni bob bore, ac yn iachawdwriaeth i ni ar awr gyfyng..i W"!Gwae di, anrheithiwr na chefaist dy anrheithio, ti dwyllwr na chefaist dy dwyllo; pan beidi ag anrheithio, fe'th anrheithir, pan beidi � thwyllo, fe'th dwyllir di.`h9" Gwyn eich byd chwi sy'n hau wrth lan pob afon, ac yn gollwng yr ych a'r asyn yn rhydd.Qg" a'r goedwig wedi ei thorri i lawr, a'r ddinas yn gydwastad �'r pridd.bf=" Yna bydd fy mhobl yn trigo mewn bro heddychlon, mewn anheddau diogel, a chartrefi tawel,]e3" bydd cyfiawnder yn creu heddwch, a'i effeithiau yn llonyddwch a diogelwch hyd byth.Qd" yna caiff barn drigo yn yr anialwch a chyfiawnder gartrefu yn y doldir;yck" Pan dywelltir arnom ysbryd oddi fry, a'r anialwch yn mynd yn ddoldir, a'r doldir yn cael ei ystyried yn goetir,'bG" Canys cefnwyd ar y palas, a gwacawyd y ddinas boblog. Aeth y gaer a'r tu373?r yn ogofeydd am byth, yn hyfrydwch i'r asynnod gwyllt ac yn borfa i'r preiddiau.]a3" am dir fy mhobl, sy'n tyfu drain a mieri, ac am yr holl dai diddan yn y ddinas lon.H` " Curwch eich bronnau am y meysydd braf a'r gwinwydd ffrwythlon,_" Chwi sy'n ddiofal, pryderwch, ymysgydwch o'ch difrawder. Tynnwch eich dillad ac ymnoethi; rhowch sachliain am eich lwynau.^ " Ymhen ychydig dros flwyddyn cewch eich ysgwyd o'ch difrawder, oherwydd derfydd y cynhaeaf gwin, a chwithau heb gasglu ffrwyth.c]?" Safwch, chwi wragedd moethus, a chlywch; gwrandewch fy ymadroddion, chwi ferched hyderus.U\#" Ond y mae'r anrhydeddus yn gweithredu anrhydedd, ac yn ei anrhydedd y saif.[" Y mae cynllwyn y cnaf yn faleisus; y mae'n dyfeisio camwri i ddifetha'r tlawd trwy dwyll, a gwadu cyfiawnder i'r anghenus.TZ!" Oherwydd y mae'r ffu373?l yn traethu ffolineb, a'i galon yn dyfeisio drygioni, i weithio annuwioldeb, i draethu celwydd am yr ARGLWYDD; y mae'n atal bwyd rhag y newynog, ac yn gwrthod diod i'r sychedig.YY+" Ni elwir mwyach y ffu373?l yn fonheddig, ac ni ddywedir bod y cnaf yn llednais.gXG" bydd calon y difeddwl yn synied ac yn deall, a thafod y bloesg yn siarad yn llithrig a chlir.WW'" Ni chaeir llygaid y rhai sy'n gweld, ac fe glyw clustiau'r rhai sy'n gwrando;V" pob un yn gysgod rhag y gwynt ac yn lloches rhag y dymestl, fel afonydd dyfroedd mewn sychdir, fel cysgod craig fawr mewn tir blinedig.aU =" Wele, bydd brenin yn teyrnasu mewn cyfiawnder, a'i dywysogion yn llywodraethu mewn barn, T9" bydd ei gadernid yn pallu gan fraw, a'i swyddogion yn rhy ofnus i ffoi," medd yr ARGLWYDD, sydd �'i d�n yn llosgi yn Seion a'i ffwrn yn Jerwsalem.q"Er i'r Arglwydd roi iti fara adfyd a du373?r cystudd, ni chuddir dy athrawon mwyach, ond caiff dy lygaid eu gweld.="Chwi bobl Seion, trigolion Jerwsalem, peidiwch ag wylo mwyach. Bydd ef yn rasol wrth su373?n dy gri; pan glyw di, fe'th etyb.3<_"Er hynny, y mae'r ARGLWYDD yn disgwyl i gael trugarhau wrthych, ac yn barod i ddangos tosturi. Canys Duw cyfiawnder yw'r ARGLWYDD; gwyn ei fyd pob un sy'n disgwyl wrtho. ; "Bydd mil yn ffoi ar fygythiad un; ar fygythiad pump, fe ffowch nes eich gadael fel lluman ar ben mynydd, ac fel baner ar fryn.":1"'Nid felly, fe ffown ni ar feirch.' Felly bydd yn rhaid i chwi ffoi. 'Fe farchogwn ni feirch cyflym,' meddwch. Felly bydd eich erlidwyr yn gyflym.C9"Canys fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW, Sanct Israel: "Wrth ddychwelyd a bod yn dawel y byddwch gadwedig, wrth lonyddu a bod yn hyderus y byddwch gadarn. Ni fynnwch chwi hyn, ond dweud, 89"bydd yn torri fel llestr crochenydd, yn chwilfriw ulw m�n; ni cheir ymysg ei ddarnau gragen i godi t�n oddi ar aelwyd, neu i godi du373?r o ffos."7}" bydd y drygioni hwn yn eich golwg fel mur uchel a hollt yn rhedeg i lawr ar ei hyd, ac yn sydyn, mewn eiliad, yn chwalu;6{" Am hynny, fe ddywed Sanct Israel fel hyn: "Am i chwi wrthod y gair hwn ac ymddiried mewn twyll a cham, a phwyso arnynt,`59" Trowch o'r ffordd, gadewch y llwybr uniawn, parwch i Sanct Israel adael llonydd i ni."64e" ond sy'n dweud wrth y gweledyddion, "Peidiwch ag edrych", ac wrth y proffwydi, "Peidiwch � phroffwydo i ni bethau uniawn, ond llefarwch weniaith a gweledigaethau hudolus.f3E" Pobl wrthryfelgar yw'r rhain, plant celwyddog, plant na fynnant wrando cyfraith yr ARGLWYDD,w2g"Yn awr dos ac ysgrifenna ar lech, a nodi hyn mewn llyfr, iddo fod mewn dyddiau a ddaw yn dystiolaeth barhaol.T1!"Canys y mae help yr Aifft yn ofer a gwag; am hynny galwaf hi, Rahab segur.M0"Oracl am anifeiliaid y Negef: Trwy wlad caledi a loes, gwlad y llewes a'r llew, y wiber a'r sarff hedegog, fe gludant eu cyfoeth ar gefn asynnod a'u trysorau ar grwmp camelod, at bobl ddi�fudd.v/e"fe ddaw pob un i gywilydd oherwydd pobl ddi-fudd, nad ydynt yn help na lles�d, ond yn warth a gwaradwydd."N."Canys, er bod ei swyddogion yn Soan a'i genhadau mor bell � Hanes,b-="Ond bydd help Pharo yn dwyn gwarth arnoch, a lloches yng nghysgod yr Aifft yn waradwydd.m,S"�nt i lawr i'r Aifft, heb ofyn fy marn, i geisio help gan Pharo, a lloches yng nghysgod yr Aifft.?+ y"Gwae chwi, blant gwrthryfelgar," medd yr ARGLWYDD, "sy'n gweithio cynllun na ddaeth oddi wrthyf fi, ac yn dyfeisio planiau nad ysbrydolwyd gennyf fi, ac yn pentyrru pechod ar bechod.c*?"a bydd y rhai cyfeiliornus o ysbryd yn dysgu deall, a'r rhai gwrthnysig yn derbyn gwers.")"pan w�l ef ei blant, gwaith fy nwylo o'i fewn, fe sancteiddiant fy enw, sancteiddiant Sanct Jacob, ac ofnant Dduw Israel;(1"Am hynny, fel hyn y dywed yr ARGLWYDD wrth du375? Jacob, y Duw a waredodd Abraham: "Nid yw'n amser i Jacob gywilyddio, nac yn awr i'w wyneb welwi;'y"a phawb sy'n cyhuddo dyn o gamwedd, yn gosod magl i'r un sy'n erlyn yn y porth, ac yn atal barn trwy dwyllo'r cyfiawn.m&S"Darfu am y rhai creulon, peidiodd y rhai trahaus, torrir ymaith bob un sy'n barod i wneud drygioni,l%Q"Caiff y rhai llariaidd eto lawenychu yn yr ARGLWYDD, a'r tlotaf o bobl ymffrostio yn Sanct Israel.$w"Yn y dydd hwnnw bydd y rhai byddar yn clywed geiriau o lyfr, a llygaid y deillion yn gweld allan o'r tywyllwch dudew.k#O"Onid ychydig bach fydd eto nes troi Lebanon yn ddoldir, a'r doldir yn cael ei ystyried yn goetir?H" "Troi popeth o chwith yr ydych. A yw'r crochenydd i'w ystyried fel clai? A ddywed y peth a wnaethpwyd am ei wneuthurwr, "Nid ef a'm gwnaeth"? A ddywed y llestr am ei luniwr, "Nid yw'n deall"?)!K"Gwae y rhai sy'n cloddio'n ddwfn i gadw eu cynllwyn yn gudd rhag yr ARGLWYDD; am fod eu gwaith yn y tywyllwch, dywedant, "Pwy sy'n ein gweld? Pwy sy'n gwybod?" "am hynny wele fi'n gwneud rhyfeddod eto, ac yn syfrdanu'r bobl hyn; difethir doethineb eu doethion a chuddir deall y rhai deallus."^5" Yna fe ddywedodd yr ARGLWYDD, "Oherwydd bod y bobl hyn yn nes�u ataf a thalu gwrogaeth i mi � geiriau yn unig, ond eu calon ymhell oddi wrthyf, a'u parch i mi yn ddim ond cyfraith ddynol wedi ei dysgu ar gof,lQ" Ac os rhoddir ef i un na all ddarllen, a dweud, "Darllen hwn i mi", fe etyb, "Ni fedraf ddarllen."6e" Aeth y broffwydoliaeth i gyd fel geiriau llyfr dan s�l. Os rhoddir ef i un a all ddarllen, a dweud, "Darllen hwn i mi", fe etyb, "Ni allaf, oherwydd y mae wedi ei selio."!" Canys tywalltodd yr ARGLWYDD arnoch ysbryd trwmgwsg; caeodd eich llygaid, sef y proffwydi, a gorchuddiodd eich pennau, sef y gweledyddion.uc" Safwch yn syn a syfrdan, yn ddall a hurt; ewch yn feddw, ond nid ar win, yn chwil, ond nid ar ddiod gadarn.)"fel y bydd y newynog yn breuddwydio ei fod yn bwyta, ac yn deffro a'i gael ei hun yn wag, fel y bydd y sychedig yn breuddwydio ei fod yn yfed, ac yn deffro a'i gael ei hun yn wan a sychedig. Felly y bydd gyda thyrfa'r holl genhedloedd sy'n rhyfela yn erbyn Mynydd Seion.*M"Bydd holl dyrfa'r cenhedloedd sy'n rhyfela yn erbyn Ariel, yn erbyn ei holl amddiffynfa a'i chadernid, ac yn ei gormesu, fel breuddwyd, fel gweledigaeth nos �}s"fe'th gosbir gan ARGLWYDD y Lluoedd � tharan a daeargryn a su373?n mawr, � storm a thymestl a fflam d�n ysol.zm"Ond bydd tyrfa dy elynion fel llwch m�n, a thyrfa dy gaseion fel us yn mynd heibio; yna'n sydyn, ar amrantiad,$A"Fe'th ddarostyngir, a byddi'n llefaru o'r pridd, ac yn sisial dy eiriau o'r llwch; daw dy lais fel llais ysbryd o'r pridd, daw sibrwd dy eiriau o'r llwch.q["Gwersyllaf o'th gwmpas fel cylch, gwarchaeaf o'th amgylch � thyrau, codaf offer gwarchae yn dy erbyn.dA"yna dygaf gyfyngder ar Ariel, a bydd galar a chwynfan; bydd yn Ariel mewn gwirionedd i mi.| s"Gwae Ariel, Ariel, y ddinas lle gwersyllodd Dafydd. Gadewch i'r blynyddoedd fynd heibio, aed y gwyliau yn eu cylch;c?"Daw hyn hefyd oddi wrth ARGLWYDD y Lluoedd; y mae ei gyngor yn rhyfeddol a'i allu'n fawr."Fe felir u375?d i gael bara, ac nid yw'r dyrnwr yn ei falu'n ddi�ddiwedd; er gyrru olwyn men drosto, ni chaiff y meirch ei fathru.y"Nid � llusgen y dyrnir ffenigl, ac ni throir olwyn men ar gwmin; ond dyrnir ffenigl � ffon, a'r cwmin � gwialen.>w"Y mae ei Dduw yn ei hyfforddi ac yn ei ddysgu'n iawn.y"Oni fydd, ar �l lefelu'r wyneb, yn taenu ffenigl ac yn gwasgaru cwmin, yn hau gwenith a haidd, a cheirch ar y dalar?i K"A fydd yr arddwr yn aredig trwy'r dydd ar gyfer hau, trwy'r dydd yn torri'r tir ac yn ei lyfnu?M "Clywch, gwrandewch arnaf, rhowch sylw, a gwrandewch ar fy ngeiriau.! ;"Yn awr, peidiwch �'ch gwatwar, rhag i'r rhwymau dynhau amdanoch, canys clywais gyhoeddi diwedd a therfyn ar yr holl wlad gan Arglwydd DDUW y Lluoedd.9 k"Bydd yr ARGLWYDD yn codi fel ar Fynydd Perasim, ac yn bwrw ei ddicter fel yn nyffryn Gibeon, i orffen ei waith, ei ddieithr waith, ac i gyflawni ei orchwyl, ei estron orchwyl.` 9"Y mae'r gwely'n rhy fyr i rywun ymestyn ynddo, a'r cwrlid yn rhy gul i'w blygu amdano.%"Bob tro y daw heibio, fe'ch tery; y naill fore ar �l y llall fe ddaw, liw dydd a liw nos." Ni fydd namyn dychryn i'r sawl a ddeall y wers."diddymir eich cyfamod ag angau, ac ni saif eich cynghrair � Sheol. Pan �'r ffrewyll lethol heibio cewch eich mathru dani.)"Gwnaf farn yn llinyn mesur, a chyfiawnder yn blymen; bydd y cenllysg yn ysgubo ymaith eich noddfa celwydd, a'r dyfroedd yn boddi eich lloches;3_"Am hynny, fel hyn y dywed yr ARGLWYDD Dduw: "Wele fi'n gosod carreg sylfaen yn Seion, maen a brofwyd, conglfaen gwerthfawr, sylfaen safadwy; ni frysia'r sawl sy'n credu._7"Yr ydych chwi'n dweud, "Gwnaethom gyfamod ag angau a chynghrair � Sheol: pan fydd y ffrewyll lethol yn mynd heibio, ni fydd yn cyffwrdd � ni, am inni wneud celwydd yn noddfa inni a cheisio lloches mewn twyll."q["Am hynny, gwrandewch air yr ARGLWYDD, chwi wu375?r gwatwarus, penaethiaid y bobl hyn sydd yn Jerwsalem.ve" Ond dyma air yr ARGLWYDD iddynt: "Mater o ddysgu sillafu yw hi: 'o s' am 'os', 'o s' am 'os'; 'a c' am 'ac', 'a c' am 'ac' � gair bach yma, gair bach draw." Felly, wrth fynd ymlaen, fe syrthiant yn �l, a'u clwyfo, a'u baglu a'u dal.}" y rhai y dywedodd wrthynt, "Dyma'r orffwysfa, rhowch orffwys i'r lluddedig, dyma'r esmwythfa" � ond ni fynnent wrando.P" Yn wir, trwy iaith estron a thafod dieithr y lleferir wrth y bobl hyn,{" Y mae fel dysgu sillafu: 'o s' am 'os', 'o s' am 'os'; 'a c' am 'ac', 'a c' am 'ac' � gair bach yma, gair bach draw."z~m" Pwy y mae'n ceisio'i ddysgu, ac i bwy y mae am roi gwers? Ai rhai newydd eu diddyfnu a'u tynnu oddi wrth y fron?D}"Y mae pob bwrdd yn un chwydfa; nid oes unman heb fudreddi.n|U"Ond y mae eraill sy'n simsan gan win, ac yn gwegian yn eu diod; y mae'r offeiriad a'r proffwyd yn simsan yn eu diod, ac wedi drysu gan win; y maent yn gwegian mewn diod, yn simsan yn eu gweledigaeth, ac yn baglu yn eu dyfarniad.v{e"yn ysbryd tegwch i'r sawl sy'n eistedd mewn barn, ac yn gadernid i'r sawl sy'n troi'r rhyfel draw o'r porth.hzI"Yn y dydd hwnnw bydd ARGLWYDD y Lluoedd yn goron odidog, yn dorch brydferth i weddill ei bobl, y9"a bydd blodau gwyw eu haddurn gogoneddus ar ben y beilchion bras fel ffigysen gynnar cyn yr haf; pan w�l rhywun hi fe'i llynca gyda'i bod yn ei law.Fx"Bydd coronau balch meddwon Effraim wedi eu mathru dan draed;9wk"Wele, y mae gan yr ARGLWYDD un nerthol a chryf; fel storm o genllysg, fel tymestl ddinistriol, fel cenllif o ddyfroedd yn gorlifo'n ddilyw, fe ymesyd yn ddidostur ar y ddaear.|v s"Gwae goronau balch meddwon Effraim, blodau gwyw eu haddurn gogoneddus ar ben y beilchion bras a orchfygwyd gan win.Du" Yn y dydd hwnnw fe genir ag utgorn mawr; ac fe ddaw'r rhai oedd ar goll yng ngwlad Asyria, a'r rhai oedd ar chw�l yn yr Aifft, ac addoli'r ARGLWYDD yn y mynydd sanctaidd, yn Jerwsalem.t3" Yn y dydd hwnnw bydd yr ARGLWYDD yn dyrnu u375?d o'r afon Ewffrates hyd nant yr Aifft, ac fe gewch chwi, blant Israel, eich lloffa bob yn un ac un.Ms" Pan wywa'i changau, fe'u torrir, a daw'r gwragedd a chynnau t�n � hwy. Am mai pobl heb ddeall ydynt, ni fydd eu Gwneuthurwr yn dangos dim trugaredd, na'u Creawdwr yn gwneud dim ffafr � hwy..rU" Oherwydd y mae'r ddinas gadarn yn unig, yn fangre wedi ei gadael a'i gwrthod, fel diffeithdir, lle y mae'r llo yn pori a gorwedd, ac yn cnoi pob blaguryn sy'n tyfu.:qm" Am hynny, fel hyn y mae glanhau drygioni Jacob, a hyn fydd yn symud ymaith ei gamwedd � gwneud holl feini'r allor fel cerrig calch wedi eu malu, heb bost nac allor yn sefyll.vpe"Trwy symud ymaith a bwrw allan, yr wyt yn ei barnu, ac yn ei hymlid � gwynt creulon pan gyfyd o'r dwyrain.qo["A drawodd Duw ef fel y trawodd ef yr un a'i trawodd? A laddwyd ef fel y lladdodd ef yr un a'i lladdodd?pnY"Fe ddaw'r adeg i Jacob fwrw gwraidd, ac i Israel flodeuo a blaguro, a llenwi'r ddaear i gyd � chnwd.]m3"ond os yw am afael ynof am sicrwydd, gwnaed heddwch � mi, gwnaed heddwch � mi."plY"Nid oes gennyf lid yn ei herbyn; os drain a mieri a rydd imi, rhyfelaf yn ei herbyn, a'u llosgi i gyd;tka"Myfi, yr ARGLWYDD, fydd yn ei chadw, ei dyfrhau bob munud, a'i gwylio nos a dydd, rhag i neb ei cham-drin.;jq"Yn y dydd hwnnw y canwch g�n y winllan ddymunol:7i i"Yn y dydd hwnnw bydd yr ARGLWYDD �'i gleddyf creulon, mawr a nerthol yn cosbi Lefiathan, y sarff wibiog, Lefiathan, y sarff gordeddog, ac yn lladd y ddraig sydd yn y m�r.@hy"Canys wele, y mae'r ARGLWYDD yn dod allan o'i fangre i gosbi trigolion y ddaear am eu drygioni; yna fe ddatgela'r ddaear y gwaed a dywalltwyd, ac ni chuddia ei lladdedigion byth mwy.igK"Dewch, fy mhobl, ewch i'ch ystafell, caewch y drws, ac ymguddiwch am ennyd, nes i'r llid gilio.Mf"Ond bydd dy feirw di yn byw, a'u cyrff marw yn codi. Chwi sy'n trigo yn y llwch, deffrowch a chanwch; oherwydd y mae dy wlith fel gwlith goleuni, a thithau'n peri iddo ddisgyn ar fro'r cysgodion.e1"yr oeddem yn feichiog, ac fel pe baem ar fin esgor, a heb eni dim ond gwynt. Ni chawsom waredigaeth i'r wlad, nac epilio ar rai i drigiannu'r byd.tda"Fel y bydd gwraig ar fin esgor yn gwingo a gweiddi gan boen, felly y'n ceir ni yn dy u373?ydd, O ARGLWYDD;rc]"Mewn adfyd, O ARGLWYDD, 'roeddym yn dy geisio, ac yn tywallt allan ein gweddi pan oeddet yn ein ceryddu.zbm"Ond cynyddaist y genedl, O ARGLWYDD, cynyddaist y genedl, a'th ogoneddu dy hun; estynnaist holl derfynau'r wlad.a"Y maent yn feirw, heb fedru byw, yn gysgodion, heb fedru codi mwyach. I hynny y cosbaist hwy a'u difetha, a diddymu pob atgof amdanynt.b`=" O ARGLWYDD ein Duw, er i arglwyddi eraill reoli trosom, dy enw di yn unig a gydnabyddwn.c_?" ARGLWYDD, ti sy'n trefnu heddwch i ni, oherwydd ti a wnaeth ein holl weithredoedd trosom.^#" O ARGLWYDD, dyrchafwyd dy law, ond nis gwelant; gad iddynt weld dy s�l dros dy bobl, a chywilyddio; a bydded i d�n d'elyniaeth eu hysu. ]" Er gwneud cymwynas �'r annuwiol, ni ddysg gyfiawnder; fe wna gam hyd yn oed mewn gwlad gyfiawn, ac ni w�l fawredd yr ARGLWYDD.+\O" Deisyfaf di �'m holl galon drwy'r nos, a cheisiaf di'n daer gyda'r wawr; oherwydd pan fydd dy farnedigaethau yn y wlad, bydd trigolion byd yn dysgu cyfiawnder.u[c"edrychwn ninnau atat ti, O ARGLWYDD, am lwybr dy farnedigaethau; d'enw di a'th goffa di yw ein dyhead dwfn.UZ#"Y mae'r llwybr yn wastad i'r rhai cyfiawn; gwnei ffordd y cyfiawn yn llyfn;QY"fe'i sethrir dan draed, traed y rhai truenus, a than sang y rhai tlawd.X"Y mae'n tynnu i lawr breswylwyr yr uchelder a'r ddinas ddyrchafedig; fe'i gwna'n wastad, yn gydwastad �'r llawr, a'i bwrw i'r llwch;WW'"Ymddiriedwch yn yr ARGLWYDD o hyd, canys craig dragwyddol yw'r ARGLWYDD Dduw.pVY"Yr wyt yn cadw mewn heddwch perffaith y sawl sydd �'i feddylfryd arnat, am ei fod yn ymddiried ynot.UU#"Agorwch y pyrth i'r genedl gyfiawn ddod i mewn, y genedl sy'n cadw'r ffydd.T "Yn y dydd hwnnw cenir y g�n hon yng ngwlad Jwda: Y mae gennym ddinas gadarn; y mae'n gosod iachawdwriaeth yn furiau a chaerau iddi.S" Bydd yr ARGLWYDD yn bwrw'r amddiffynfa i lawr, ac yn gwneud eich muriau yn gydwastad �'r pridd, a'u taflu i lawr i'r llwch.R" bydd Moab yn estyn ei dwylo allan yn ei chanol, fel nofiwr yn eu hestyn i nofio, ond fe suddir ei balchder gyda phob symudiad dwylo.Q" Oherwydd bydd llaw yr ARGLWYDD yn gorffwys dros y mynydd hwn, ond fe sethrir Moab dan ei draed fel sathru gwellt mewn tomen;=Ps" Yn y dydd hwnnw fe ddywedir, "Wele, dyma ein Duw ni. Buom yn disgwyl amdano i'n gwaredu; dyma'r ARGLWYDD y buom yn disgwyl amdano, gorfoleddwn a llawenychwn yn ei iachawdwriaeth."1O["llyncir angau am byth, a bydd yr ARGLWYDD Dduw yn sychu ymaith ddagrau oddi ar bob wyneb, ac yn symud ymaith warth ei bobl o'r holl ddaear. Yr ARGLWYDD a lefarodd hyn.tNa"Ac ar y mynydd hwn fe ddifa'r gorchudd a daenwyd dros yr holl bobloedd, llen galar sy'n cuddio pob cenedl;5Mc"Ar y mynydd hwn bydd ARGLWYDD y Lluoedd yn paratoi gwledd o basgedigion i'r bobl i gyd, gwledd o win wedi aeddfedu, o basgedigion breision a hen win wedi ei hidlo'n l�n.L#"neu fel gwres ar dir sych. 'Rwyt yn tawelu twrf y dieithriaid; fel y bydd gwres yn oeri dan gwmwl, felly y bydd c�n y trahaus yn distewi.8Ki"Canys buost yn noddfa i'r tlawd, yn noddfa i'r anghenus yn ei gyfyngder, yn lloches rhag y storm ac yn gysgod rhag y gwres. Oherwydd y mae anadl y rhai trahaus fel gwynt oer,cJ?"Am hynny y mae pobl nerthol yn dy ogoneddu, a dinasoedd cenhedloedd trahaus yn dy barchu.I{"Gwnaethost ddinas yn bentwr, a thref gaerog yn garnedd; ysgubwyd ymaith y plasty o'r ddinas, ac nis adeiledir byth eto.H "O ARGLWYDD, fy Nuw ydwyt ti; mawrygaf di a chlodforaf dy enw am iti gyflawni bwriad rhyfeddol, sy'n sicr a chadarn ers oesoedd.'GG"Gwaradwyddir y lloer, a chywilyddia'r haul, oherwydd teyrnasa ARGLWYDD y Lluoedd ar Fynydd Seion ac yn Jerwsalem, a'i ogoniant yn amlwg gerbron ei henuriaid.yFk"Fe'u cesglir ynghyd, yn glos fel carcharorion mewn cell; caeir arnynt yng ngharchar, a'u cosbi ymhen amser hir.dEA"Yn y dydd hwnnw fe gosba'r ARGLWYDD lu'r nef yn y nef, a brenhinoedd y ddaear ar y ddaear.+DO"bydd y ddaear yn gwegian yn �l a blaen fel meddwyn, yn siglo fel caban gwyliwr; bydd pwysau ei chamwedd mor drwm arni, fel y bydd yn syrthio heb godi byth mwy.RC"dryllir y ddaear yn deilchion, ei rhwygo drwyddi a'i hysgwyd yn ffyrnig;2B]"y sawl a ffy o drwst y dychryn a syrth i'r pwll, a'r sawl a gyfyd o ganol y pwll a ddelir yn y fagl. Oherwydd agorir ffenestri'r uchelder, ac fe gryna seiliau'r ddaear;@A{"Dychryn, pwll, magl sydd ar dy gyfer, breswylydd y tir;7@g"O eithafoedd y ddaear fe glywn orfoledd: "Gogoniant i'r Un Cyfiawn." Ond fe ddywedaf fi, "Nychdod! Nychdod! Gwae fi! y twyllwyr a dwyllodd, twyllwyr a dwyllodd �'u twyll."p?Y"Am hynny taler parch i'r ARGLWYDD yn y dwyrain, i enw'r ARGLWYDD, Duw Israel, yn ynysoedd y gorllewin.U>#"Byddant yn codi llef a llawenhau, datganant glod yr ARGLWYDD o'r gorllewin.={" Felly y bydd dros y byd i gyd ymhlith y bobloedd, fel ar adeg ysgwyd yr olewydd a lloffa'r gwinwydd ar �l y cynhaeaf.g<G" Anghyfanhedd�dra yn unig a adewir yn y ddinas, a bydd ei phyrth wedi eu dryllio'n gandryll.d;A" Er galw am win yn yr heolydd, bydd diwedd ar bob cyfeddach, a diflanna llawenydd o'r wlad.X:)" Bydd dinas anhrefn wedi ei dryllio, a phob tu375? ar glo rhag i neb fynd iddo.  Y~}}P||{LzkyyxwwvvvIuu,tRss3rvq{q?poognn&mlllkkDjjHii/hgg;f;eednccb*aa>`|`__^]]\\[[!ZZTYY:XXMWWVdUU_TT;SS8RRiQPPORONIMM2LLKKJJ*II>G==<"* Y mae'r ARGLWYDD yn mynd allan fel arwr, fel rhyfelwr yn cyffroi mewn llid; y mae'n bloeddio, yn codi ei lais, ac yn trechu ei elynion.O="* Bydded iddynt roi clod i'r ARGLWYDD, a mynegi ei fawl yn yr ynysoedd.<+"* Bydded i'r diffeithwch a'i ddinasoedd godi llef, y pentrefi lle mae Cedar yn trigo; bydded i drigolion Sela ganu a bloeddio o ben y mynyddoedd.!;;"* Canwch i'r ARGLWYDD g�n newydd, canwch ei glod o eithaf y ddaear; bydded i'r m�r a'i gyflawnder ei ganmol, yr ynysoedd a'r rhai sy'n trigo ynddynt.:w"* Wele, y mae'r pethau cyntaf wedi digwydd, a mynegaf yn awr bethau newydd; cyn iddynt darddu 'rwy'n eu hysbysu ichwi."n9U"*Myfi yw'r ARGLWYDD, dyna fy enw; ni roddaf fy ngogoniant i neb arall, na'm clod i ddelwau cerfiedig.t8a"*i agor llygaid y deillion, i arwain caethion allan o'r carchar, a'r rhai sy'n byw mewn tywyllwch o'u cell. 7"*Myfi yw'r ARGLWYDD; gelwais di mewn cyfiawnder, a gafael yn dy law; lluniais di a'th osod yn gyfamod pobl, yn oleuni cenhedloedd;<6q"*Fel hyn y dywed Duw, yr ARGLWYDD, a greodd y nefoedd a'i thaenu allan, a luniodd y ddaear a'i chynnyrch, a roddodd anadl i'r bobl sydd arni, ac ysbryd i'r rhai sy'n rhodio ynddi:5"*Ni fydd yn diffodd, ac ni chaiff ei ddryllio, nes iddo osod barn ar y ddaear; y mae'r ynysoedd yn disgwyl am ei gyfraith."c4?"*Ni fydd yn dryllio corsen ysig, nac yn diffodd llin yn mygu; bydd yn cyhoeddi barn gywir.P3"*Ni fydd yn gweiddi nac yn codi ei lais, na pheri ei glywed yn yr heol.2 "*Dyma fy ngwas, yr wyf yn ei gynnal, f'etholedig, yr wyf yn ymhyfrydu ynddo. Rhoddais fy ysbryd ynddo, i gyhoeddi barn i'r cenhedloedd.c1?")Yn wir, nid ydynt i gyd ond dim; llai na dim yw eu gwaith, gwynt a gwagedd yw eu delwau."^05")Pan edrychaf, nid oes neb yno; nid oes cynghorwr yn eu plith a all ateb pan ofynnaf.Z/-")Gosodaf un i lefaru'n gyntaf wrth Seion, ac i gyhoeddi newyddion da i Jerwsalem.4.a")Pwy a fynegodd hyn o'r dechreuad, inni gael gwybod, neu ei ddweud ymlaen llaw, inni gael ei ategu? Nid oes neb wedi dweud na mynegi dim, ac ni chlywodd neb eich ymadrodd.-/")Codais un o'r gogledd, ac fe ddaeth, un o'r dwyrain, ac fe eilw ar f'enw; y mae'n sathru rhaglawiaid fel pridd, ac fel crochenydd yn sathru clai.m,S")Yn wir, nid ydych chwi'n ddim, ac nid yw'ch gwaith ond diddim. Ffieiddbeth yw'r un sy'n eich dewis.+'")Mynegwch y pethau a ddaw ar �l hyn, inni gael gwybod mai duwiau ydych; gwnewch rywbeth, da neu ddrwg, er mwyn i ni gael braw ac ofni trwom.D*")Bydded iddynt ddod a hysbysu i ni beth sydd i ddigwydd. Beth oedd y pethau cyntaf? Dywedwch, er mwyn inni eu hystyried, a gwybod eu canlyniadau; neu dywedwch wrthym y pethau sydd i ddod.h)I")Gosodwch eich achos gerbron," medd yr ARGLWYDD. "Cyflwynwch eich dadleuon," medd brenin Jacob.~(u")Felly c�nt weld a gwybod, ystyried ac amgyffred mai llaw'r ARGLWYDD a wnaeth hyn, ac mai Sanct Israel a'i creodd." ' ")Plannaf yn yr anialwch gedrwydd, acasia, myrtwydd ac olewydd; gosodaf ynghyd yn y diffeithwch ffynidwydd, ffawydd a phren bocs.&'")Agoraf afonydd ar ben y moelydd, a ffynhonnau yng nghanol y dyffrynnoedd; gwnaf y diffeithwch yn llynnoedd, a'r crastir yn ffrydiau dyfroedd.8%i")Pan fydd y tlawd a'r anghenus yn chwilio am ddu373?r, heb ei gael, a'u tafodau'n gras gan syched, byddaf fi, yr ARGLWYDD, yn eu hateb; ni fyddaf fi, Duw Israel, yn eu gadael.$$A")Byddi'n eu nithio, a'r gwynt yn eu chwythu i ffwrdd, a'r dymestl yn eu gwasgaru. Ond byddi di'n llawenychu yn yr ARGLWYDD ac yn ymhyfrydu yn Sanct Israel.#")Yn awr, fe'th wnaf yn fen-ddyrnu � un newydd, ddanheddog a miniog; byddi'n dyrnu'r mynyddoedd a'u malu, ac yn gwneud y bryniau fel us."")Paid ag ofni, ti'r pryfyn Jacob, na thithau'r lleuen Israel; byddaf fi'n dy gynorthwyo," medd yr ARGLWYDD, Sanct Israel, dy Waredydd.!") Canys myfi, yr ARGLWYDD dy Dduw, sy'n gafael yn dy law dde, ac yn dweud wrthyt, 'Paid ag ofni, yr wyf fi'n dy gynorthwyo.' ") Byddi'n chwilio am y rhai sy'n ymosod arnat, ond heb eu cael; bydd pob un sy'n rhyfela yn dy erbyn yn mynd yn ddim, ac yn llai na dim.") Yn awr cywilyddir a gwaradwyddir pob un sy'n digio wrthyt; bydd pob un sy'n ymrafael � thi yn mynd yn ddim ac yn diflannu. ") Paid ag ofni, yr wyf fi gyda thi; paid � dychryn, myfi yw dy Dduw. Cryfhaf di a'th nerthu, cynhaliaf di � llaw dde orchfygol. ") Dygais di o bellteroedd byd, a'th alw o'i eithafion, a dweud wrthyt, 'Fy ngwas wyt ti; 'rwyf wedi dy ddewis ac nid dy wrthod.'R")Ti, Israel, yw fy ngwas; ti, Jacob, a ddewisais, had Abraham, f'anwylyd.Q")Y mae'r crefftwr yn annog yr eurych, a'r un sy'n llyfnhau �'r morthwyl yn annog yr un sy'n taro ar yr eingion; y mae'n dyfarnu bod y sodro'n iawn, ac yn sicrhau'r ddelw � hoelion rhag iddi symud.U#")Y mae pawb yn helpu ei gilydd, a'r naill yn dweud wrth y llall, "Ymgryfha."\1")Gwelodd yr ynysoedd, ac ofni; daeth cryndod ar eithafion byd; daethant, a nes�u.#")Pwy a wnaeth ac a gyflawnodd hyn, a galw'r cenedlaethau o'r dechreuad? Myfi, yr ARGLWYDD, yw'r dechrau, a myfi sydd yno yn y diwedd hefyd."[/")Y mae'n eu hymlid, ac yn tramwyo'n ddiogel ar hyd llwybr na throediodd o'r blaen.b=")Pwy sy'n codi un o'r dwyrain, a buddugoliaeth yn ei gyfarfod bob cam? Y mae'n bwrw cenhedloedd i lawr o'i flaen, ac yn darostwng brenhinoedd. Y mae'n eu gwneud fel llwch �'i gleddyf, fel us yn chwyrl�o �'i fwa.} u")Rhowch sylw astud i mi, chwi ynysoedd, bydded i'r bobl nes�u; bydded iddynt nes�u a llefaru; down ynghyd i farn.!;"(ond y mae'r rhai sy'n disgwyl wrth yr ARGLWYDD yn adennill eu nerth; y maent yn magu adenydd fel eryr, yn rhedeg heb flino, ac yn rhodio heb ddiffygio.Q"(Y mae'r ifainc yn diffygio ac yn blino, a'r cryfion yn syrthio'n llipa;Q"(Y mae'n rhoi nerth i'r diffygiol, ac yn ychwanegu cryfder i'r di�rym.-"(Oni wyddost, oni chlywaist? Duw tragwyddol yw'r ARGLWYDD a greodd gyrrau'r ddaear; ni ddiffygia ac ni flina, ac y mae ei ddeall yn anchwiliadwy. "(Pam y dywedi, O Jacob, ac y lleferi, O Israel, "Cuddiwyd fy nghyflwr oddi wrth yr ARGLWYDD, ac aeth fy hawliau o olwg fy Nuw"?]3"(Codwch eich llygaid i fyny; edrychwch, pwy a fu'n creu'r pethau hyn? Pwy a fu'n galw allan eu llu fesul un ac yn rhoi enw i bob un ohonynt? Gan faint ei nerth, a'i fod mor eithriadol gryf, nid oes yr un ar �l.G"(I bwy, ynteu, y cyffelybwch fi? Tebyg i bwy?" meddai'r Sanct.2 ]"(Prin eu bod wedi eu plannu na'u hau, prin bod eu gwraidd wedi cydio yn y pridd, nag y bydd ef yn chwythu arnynt, a hwythau'n gwywo, a chorwynt yn eu dwyn ymaith fel us.O "(Y mae'n gwneud y mawrion yn ddiddim, a rheolwyr y ddaear yn dryblith.( I"(Y mae ef yn eistedd ar gromen y ddaear, a'i thrigolion yn ymddangos fel locustiaid. Y mae'n taenu'r nefoedd fel llen, ac yn ei lledu fel pabell i drigo ynddi.x i"(Oni wyddoch? Oni chlywsoch? Oni fynegwyd i chwi o'r dechreuad? Onid ydych wedi amgyffred er sylfaenu'r ddaear? +"(Y mae un sy'n rhy dlawd i wneud hynny yn dewis darn o bren na phydra, ac yn ceisio crefftwr cywrain i'w osod i fyny'n ddelw na ellir ei syflyd.gG"(Ai delw? Crefftwr sy'n llunio honno, ac eurych yn ei goreuro ac yn gwneud cadwyni arian iddi.B"(I bwy, ynteu, y cyffelybwch Dduw? Pa lun a dynnwch ohono?pY"(Nid yw'r holl genhedloedd yn ddim ger ei fron ef; y maent yn llai na dim, ac i'w hystyried yn ddiddim.fE"(Nid oes yn Lebanon ddigon o goed i roi tanwydd, na digon o anifeiliaid ar gyfer poethoffrwm.)"(Y mae'r cenhedloedd fel defnyn allan o gelwrn, i'w hystyried fel m�n lwch y cloriannau; y mae'r ynysoedd mor ddibwys �'r llwch ar y llawr."(� phwy yr ymgynghora ef i ennill deall, a phwy a ddysg iddo lwybrau barn? Pwy a ddysg iddo wybodaeth, a'i gyfarwyddo yn llwybrau deall?M"( Pwy a gyfarwydda ysbryd yr ARGLWYDD, a bod yn gynghorwr i'w ddysgu?H "( Pwy a fesurodd y dyfroedd yng nghledr ei law, a gosod terfyn y nefoedd �'i rychwant? Pwy a roes holl bridd y ddaear mewn mantol, a phwyso'r mynyddoedd mewn tafol, a'r bryniau mewn clorian?"( Y mae'n porthi ei braidd fel bugail, ac �'i fraich yn eu casglu ynghyd; y mae'n cludo'r u373?yn yn ei g�l, ac yn coleddu'r mamogiaid.yk"( Wele'r Arglwydd DDUW yn dod mewn nerth, yn rheoli �'i fraich. Wele, y mae ei wobr ganddo, a'i d�l gydag ef.O~"( Dring i fynydd uchel; ti, Seion, sy'n cyhoeddi newyddion da, cod dy lais yn gryf; ti, Jerwsalem, sy'n cyhoeddi newyddion da, gwaedda, paid ag ofni. Dywed wrth ddinasoedd Jwda, "Dyma eich Duw chwi."k}O"(Y mae'r glaswellt yn crino, a'r blodeuyn yn gwywo; ond y mae gair ein Duw ni yn sefyll hyd byth."{|o"(Y mae'r glaswellt yn crino, a'r blodeuyn yn gwywo pan chwyth anadl yr ARGLWYDD arno. Yn wir, glaswellt yw'r bobl. { "(Llais un yn dweud, "Galw"; a daw'r ateb, "Beth a alwaf? Y mae pob un meidrol fel glaswellt, a'i holl nerth fel blodeuyn y maes.cz?"(Datguddir gogoniant yr ARGLWYDD, a phawb ynghyd yn ei weld. Genau'r ARGLWYDD a lefarodd."~yu"(Caiff pob pant ei godi, pob mynydd a bryn ei ostwng; gwneir y tir ysgythrog yn llyfn, a'r tir anwastad yn wastadedd.yxk"(Llais un yn galw, "Paratowch yn yr anialwch ffordd yr ARGLWYDD, unionwch yn y diffeithwch briffordd i'n Duw ni.Lw"(Siaradwch yn dyner wrth Jerwsalem, a dywedwch wrthi ei bod wedi cwblhau ei thymor gwasanaeth a bod ei chosb wedi ei thalu, ei bod wedi derbyn yn ddwbl oddi ar law'r ARGLWYDD am ei holl bechodau.?v {"(Cysurwch, cysurwch fy mhobl � dyna a ddywed eich Duw.u7"'Yna dywedodd Heseceia wrth Eseia, "o'r gorau; gair yr ARGLWYDD yr wyt yn ei lefaru." Meddyliai, "Bydd heddwch a sicrwydd dros fy nghyfnod i o leiaf."otW"''Dygir oddi arnat rai o'r meibion a genhedli, a byddant yn weision ystafell yn llys brenin Babilon.'"4sa"''Wele 'r dyddiau'n dyfod pan ddygir pob peth sydd yn dy du375? di, a phob peth a grynh�dd dy ragflaenwyr hyd y dydd hwn, i Fabilon, ac ni adewir dim,' medd yr ARGLWYDD.Lr"'Yna dywedodd Eseia wrth Heseceia, "Gwrando air ARGLWYDD y Lluoedd:)qK"'Yna holodd, "Beth a welsant yn dy du375??" Dywedodd Heseceia, "Gwelsant y cwbl sydd yn fy nhu375?; nid oes dim yn fy nhrysordy nad wyf wedi ei ddangos iddynt."2p]"'Yna daeth y proffwyd Eseia at y Brenin Heseceia a gofyn, "Beth a ddywedodd y dynion hyn, ac o ble y daethant?" Atebodd Heseceia, "Daethant ataf o wlad bell, o Fabilon."zom"'Croesawodd Heseceia hwy, a dangos iddynt ei drysordy, yr arian a'r aur a'r perlysiau a'r olew persawrus, a hefyd yr holl arfdy a phob peth oedd yn ei storfeydd; nid oedd dim yn ei du375? nac yn ei holl deyrnas nas dangosodd Heseceia iddynt..n W"'Yr adeg honno anfonodd Merodach Baladan, mab Baladan brenin Babilon, genhadau gydag anrheg i Heseceia, oherwydd clywsai fod Heseceia wedi bod yn wael ac wedi gwella.Wm'"&A dywedodd Heseceia, "Beth yw'r prawf y caf fynd i fyny i du375?'r ARGLWYDD?"plY"&Yr oedd Eseia wedi dweud, "Gadewch iddynt gymryd swp o ffigys, a'i osod ar y cornwyd, ac fe fydd byw."}ks"&Yr ARGLWYDD a'm gwared i; am hynny canwn �'n hofferynnau llinynnol holl ddyddiau ein bywyd yn nhu375?'r ARGLWYDD.~ju"&Ond y byw, y byw yn unig fydd yn diolch i ti, fel y gwnaf finnau heddiw; gwna tad i'w blant wybod am dy ffyddlondeb. i"&Canys ni fydd y bedd yn diolch i ti, nac angau yn dy glodfori; ni all y rhai sydd wedi disgyn i'r pwll obeithio am dy ffyddlondeb.h"&Wele, er lles y bu'r holl chwerwder hwn i mi; yn dy gariad dygaist fi o bwll distryw, a thaflu fy holl bechodau y tu �l i'th gefn.gy"&ARGLWYDD, trwy'r pethau hyn y bydd rhywun fyw, ac yn yr holl bethau hyn y mae hoen fy ysbryd. Adfer fi, gwna i mi fyw.|fq"&Beth allaf fi ei ddweud? Llefarodd ef wrthyf ac fe'i gwnaeth. Ciliodd fy nghwsg i gyd, am ei bod mor chwerw arnaf..eU"&'Rwy'n trydar fel gwennol neu fronfraith, 'rwy'n cwynfan fel colomen. Blinodd fy llygaid ar edrych i fyny; O ARGLWYDD, pledia ar fy rhan a bydd yn feichiau drosof."ndU"& O fel 'rwy'n dyheu am y bore! Maluriwyd fy esgyrn fel gan lew; o fore hyd nos 'Rwyt yn fy narostwng.?cw"& Dygwyd fy nhrigfan oddi arnaf a'i symud i ffwrdd fel pabell bugail; fel gwehydd 'rwy'n dirwyn fy nyddiau i ben, i'w torri ymaith o'r gwu375?dd. O fore hyd nos 'Rwyt yn fy narostwng.qb["& dywedais, "Ni chaf weld yr ARGLWYDD yn nhir y rhai byw, ac ni chaf edrych eto ar neb o drigolion y byd.taa"& Dywedais, "Yn anterth fy nyddiau rhaid i mi fynd, a chael fy symud i byrth y bedd weddill fy mlynyddoedd";M`"& Cerdd Heseceia brenin Jwda, pan fu'n glaf ac yna gwella o'i glefyd:D_"&Edrych, yr wyf yn peri i'r cysgod deflir ar risiau Ahas gan yr haul fynd yn ei �l ddeg o risiau.'" Ac aeth yr haul yn ei �l ddeg o'r grisiau yr oedd eisoes wedi mynd i lawr drostynt.b^="&Dyma arwydd i ti oddi wrth yr ARGLWYDD, y bydd yr ARGLWYDD yn gwneud yr hyn a ddywedodd.c]?"&A gwaredaf di a'r ddinas hon o afael brenin Asyria, a byddaf yn gysgod dros y ddinas hon.6\e"&Dos, dywed wrth Heseceia, 'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, Duw dy dad Dafydd: Clywais dy weddi a gwelais dy ddagrau; yn awr 'rwyf am ychwanegu pymtheng mlynedd at dy ddyddiau.5[e"&Yna daeth gair yr ARGLWYDD at Eseia a dweud,8Zi"&a dweud, "O ARGLWYDD, cofia fel yr oeddwn yn rhodio ger dy fron di � chywirdeb a chalon berffaith, ac yn gwneud yr hyn oedd dda yn dy olwg." Ac fe wylodd Heseceia'n chwerw.HY "&Troes Heseceia ei wyneb at y pared a gwedd�o ar yr ARGLWYDD,FX "&Yn y dyddiau hynny aeth Heseceia'n glaf hyd farw, a daeth y proffwyd Eseia fab Amos ato a dweud, "Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: 'Trefna dy du375?, oherwydd 'Rwyt ar fin marw; ni fyddi fyw.'"@Wy"%&Pan oedd yn addoli yn nheml ei dduw Nisroch, daeth ei feibion Adram�melech a Sareser a'i ladd �'r cleddyf, ac yna dianc i wlad Ararat. Daeth ei fab Esarhadon i'r orsedd yn ei le.VV%"%%Yna aeth Senacherib brenin Asyria i ffwrdd a dychwelyd i Ninefe ac aros yno.#U?"%$Yna aeth angel yr ARGLWYDD i wersyll yr Asyriaid a tharo i lawr gant wyth deg a phump o filoedd; pan ddaeth y bore, cafwyd hwy i gyd yn gelanedd meirwon.aT;"%#'Amddiffynnaf y ddinas hon i'w gwaredu, er fy mwyn fy hun ac er mwyn fy ngwas Dafydd.'"cS?"%"Ar hyd y ffordd y daeth fe ddychwel, ac ni ddaw i mewn i'r ddinas hon,' medd yr ARGLWYDD.=Rs"%!Am hynny, fel hyn y dywed yr ARGLWYDD am frenin Asyria: 'Ni ddaw ef i mewn i'r ddinas hon, nac anfon saeth i mewn iddi; nid ymosoda arni � tharian, na chodi clawdd yn ei herbyn.Qy"% oherwydd allan o Jerwsalem fe ddaw gweddill, a rhai dihangol allan o Fynydd Seion. S�l ARGLWYDD y Lluoedd a wna hyn.cP?"%Bydd y dihangol a adewir yn nhu375? Jwda yn gwreiddio at i lawr ac yn ffrwytho at i fyny;lOQ"%Bydd hyn yn arwydd i ti, Heseceia. Eleni bwyteir yr hyn sy'n tyfu ohono'i hun, a'r flwyddyn nesaf yr hyn sydd wedi ei hau ohono'i hun; ac yn y drydedd flwyddyn cewch hau a medi, a phlannu gwinllannoedd hefyd a bwyta'u ffrwyth.CN"%Oherwydd dy fod yn gynddeiriog yn f'erbyn, a bod su373?n dy draha yn fy nghlustiau, fe osodaf fy mach yn dy ffroen a'm ffrwyn yn dy weflau, a'th yrru'n �l ar hyd y ffordd y daethost.'M"%'Rwy'n gwybod pryd yr wyt yn codi ac yn eistedd, yn mynd allan ac yn dod i mewn, a'r modd yr wyt yn cynddeiriogi yn f'erbyn.#L?"%bydd y trigolion, a'u nerth yn pallu, yn ddigalon ac mewn gwarth, fel gwellt y maes, llysiau gwyrdd a glaswellt pen to wedi eu deifio gan wynt y dwyrain.6Ke"%'Oni chlywaist i mi wneud hyn erstalwm, ac i mi lunio hyn yn y dyddiau gynt? Bellach 'rwy'n ei ddwyn i ben; bydd dinasoedd caerog yn syrthio yn garneddau wedi eu dinistrio;fJE"%cloddiais ffynhonnau ac yfed eu dyfroedd; � gwadn fy nhroed sychais holl ffrydiau'r Neil."{Io"%Trwy dy weision fe geblaist yr ARGLWYDD, a dweud, "Gyda lliaws fy ngherbydau dringais yn uchel i gopa'r mynyddoedd, i bellterau Lebanon; torrais y praffaf o'i gedrwydd, a'r dewisaf o'i ffynidwydd; euthum i'w gwr uchaf, ei lechweddau coediog;H"%Pwy wyt ti yn ei ddifenwi ac yn ei gablu? Yn erbyn pwy yr wyt yn codi dy lais? Yr wyt yn gwneud ystum dirmygus yn erbyn Sanct Israel.6Ge"%dyma'r gair a lefarodd yr ARGLWYDD yn ei erbyn ef: 'Y mae'r forwyn, merch Seion, yn dy ddirmygu, yn chwerthin am dy ben; y mae merch Jerwsalem yn ysgwyd ei phen ar dy �l. F9"%Anfonodd Eseia fab Amos at Heseceia a dweud, "Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, Duw Israel: Oherwydd i ti wedd�o arnaf ynghylch Senacherib brenin Asyria,E"%Yn awr, O ARGLWYDD ein Duw, gwared ni o'i afael ef, ac yna caiff holl deyrnasoedd y ddaear wybod mai ti yw'r ARGLWYDD, tydi yn unig."Dy"%a thaflu eu duwiau i'r t�n; cawsant eu dinistrio am nad duwiau mohonynt, eithr gwaith dwylo dynol, o goed a charreg.dCA"%Y mae'n wir, O ARGLWYDD, fod brenhinoedd Asyria wedi difa'r holl genhedloedd a'r gwledydd,B"%O ARGLWYDD, gogwydda dy glust a chlyw; O ARGLWYDD, agor dy lygaid a gw�l; gwrando'r neges a anfonodd Senacherib i watwar y Duw byw.&AE"%O ARGLWYDD y Lluoedd, Duw Israel, sydd wedi ei orseddu ar y cerwbiaid, ti yn unig sydd Dduw dros holl deyrnasoedd y byd; tydi a wnaeth y nefoedd a'r ddaear.@5"%a gwedd�o fel hyn: ? "%Cymerodd Heseceia'r neges gan y cenhadau a'i darllen. Yna aeth i fyny i du375?'r ARGLWYDD, a'i hagor yng ngu373?ydd yr ARGLWYDD,N>"% Ple mae brenhinoedd Hamath, Arpad, Lahir, Seffarfaim, Hena ac Ifa?'"=-"% A waredodd duwiau'r cenhedloedd hwy � y cenhedloedd a ddinistriodd fy hynafiaid, fel Gosan a Haran a Reseff, a pobl Eden a drigai yn Telassar?<"% Y mae'n siu373?r dy fod wedi clywed am yr hyn a wnaeth brenhinoedd Asyria i'r holl wledydd, a'u bod wedi eu difrodi; a gei di dy arbed?*;M"% Dywedwch wrth Heseceia brenin Jwda, 'Paid � chymryd dy dwyllo gan dy Dduw, yr wyt yn ymddiried ynddo, ac sy'n dweud na roddir Jerwsalem i afael brenin Asyria. :"% Ond pan ddeallodd fod Tirhaca brenin Ethiopia ar ei ffordd i ryfela yn ei erbyn, fe anfonodd genhadau eilwaith at Heseceia a dweud,9"%Pan ddychwelodd y prif swyddog, cafodd ar ddeall fod brenin Asyria wedi gadael Lachis, a'i fod yn rhyfela yn erbyn Libna.8/"%Edrych, 'rwy'n rhoi ysbryd ynddo, ac fe glyw si fydd yn peri iddo ddychwelyd i'w wlad; hefyd, gwnaf iddo syrthio gan y cleddyf yn y wlad honno.'"+7O"%dywedodd Eseia wrthynt, "Dywedwch wrth eich meistr, 'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Paid ag ofni'r pethau a glywaist pan oedd llanciau brenin Asyria yn fy nghablu.86k"%Pan ddaeth gweision y Brenin Heseceia at Eseia,v5e"%O na fyddai'r ARGLWYDD dy Dduw yn gwrando ar eiriau'r prif swyddog a anfonwyd gan ei feistr, brenin Asyria, i gablu'r Duw byw, a hefyd yn ei geryddu am y geiriau a glywodd yr ARGLWYDD dy Dduw! Dos i weddi dros y gweddill sydd ar �l.'"84i"%i ddweud wrtho, "Fel hyn y dywed Heseceia: 'Y mae heddiw'n ddydd o gyfyngder a cherydd a gwarth; y mae fel pe bai plant ar fin cael eu geni, a'r fam heb nerth i esgor arnynt.3)"%ac anfon Eliacim arolygwr y palas, a Sebna yr ysgrifennydd, a'r rhai hynaf o'r offeiriaid, i gyd mewn sachliain, at y proffwyd Eseia fab Amos,~2 w"%Pan glywodd y Brenin Heseceia yr hanes, rhwygodd yntau ei ddillad a rhoi sachliain amdano a mynd i du375?'r ARGLWYDD,U1#"$Yna daeth Eliacim fab Hilceia, arolygwr y palas, a Sebna yr ysgrifennydd a Joa fab Asaff, y cofiadur, at Heseceia, a'u dillad wedi eu rhwygo, ac adrodd wrtho yr hyn yr oedd y prif swyddog wedi ei ddweud.|0q"$Cadw'n ddistaw a wnaeth y bobl, heb ateb gair, oherwydd yr oedd y brenin wedi rhoi gorchymyn nad oeddent i'w ateb./)"$Prun o holl dduwiau'r gwledydd hyn sydd wedi gwaredu ei wlad o'm gafael? Sut, ynteu, y mae'r ARGLWYDD yn mynd i waredu Jerwsalem o'm gafael?'"o.W"$Ple mae duwiau Hamath ac Arpad? Ple mae duwiau Seffarfaim? A wnaethant hwy waredu Samaria o'm gafael?5-c"$Cymerwch ofal rhag i Heseceia eich hudo chwi trwy ddweud, "Bydd yr ARGLWYDD yn ein gwaredu." A yw duw unrhyw un o'r cenhedloedd wedi gwaredu ei wlad o afael brenin Asyria?t,a"$nes i mi ddod i'ch dwyn i wlad debyg i'ch gwlad eich hun, gwlad u375?d a gwin, gwlad bara a gwinllannoedd.Y++"$Peidiwch � gwrando ar Heseceia.' Dyma eiriau brenin Asyria: 'Gwnewch delerau heddwch � mi; dewch allan ataf; ac yna caiff pob un fwyta o'i winwydden ac o'i ffigysbren, ac yfed du373?r o'i ffynnon ei hun,;*o"$Peidiwch � chymryd eich perswadio ganddo i ddibynnu ar yr ARGLWYDD pan yw'n dweud, "Bydd yr ARGLWYDD yn siu373?r o'n gwaredu, ac ni roddir y ddinas hon i afael brenin Asyria."f)E"$dyma y mae'n ei ddweud: 'Peidiwch � gadael i Heseceia eich twyllo; ni all ef eich gwaredu.q(["$ Yna fe safodd y prif swyddog a gweiddi'n uchel mewn Hebraeg, "Clywch eiriau'r ymerawdwr, brenin Asyria;\'1"$ Ond atebodd y prif swyddog, "Ai at dy feistr a thithau yr anfonodd fy meistr fi i ddweud fy neges, yn hytrach nag at y bobl sydd ar y mur, a fydd, fel chwithau, yn bwyta eu tom ac yn yfed eu du373?r eu hunain?"I& "$ Dywedodd Eliacim a Sebna a Joa wrth y prif swyddog, "Gwell gennym iti siarad � ni yn Aramaeg, oherwydd yr ydym yn ei deall, a pheidio � siarad yn Hebraeg yng nghlyw'r bobl sydd ar y mur."0%Y"$ Heblaw hyn, ai heb yr ARGLWYDD y deuthum i fyny yn erbyn y wlad hon i'w dinistrio? Yr ARGLWYDD a ddywedodd wrthyf, "Dos i fyny yn erbyn y wlad hon, a dinistria hi".'"}$s"$ Neu sut y gelli wrthod un capten o blith gweision lleiaf fy meistr, a dibynnu ar yr Aifft am gerbydau a marchogion?#"$Yn awr, beth am daro bargen gyda'm meistr, brenin Asyria? Rhof ddwy fil o feirch iti, os gelli di gael marchogion iddynt.M""$Neu os dywedi wrthyf, "Yr ydym yn dibynnu ar yr ARGLWYDD ein Duw", onid ef yw'r un y tynnodd Heseceia ei uchelfeydd a'i allorau, a dweud wrth Jwda a Jerwsalem, "O flaen yr allor hon yr addolwch"?*!M"$Ai'r Aifft � ffon o gorsen wedi ei hysigo, sy'n rhwygo ac anafu llaw y sawl sy'n pwyso arni? Un felly yw Pharo brenin yr Aifft i bwy bynnag sy'n dibynnu arno." ="$A wyt ti'n meddwl bod geiriau yn gwneud y tro ar gyfer rhyfel, yn lle cynllun a nerth? Ar bwy, ynteu, yr wyt yn dibynnu wrth godi gwrthryfel yn f'erbyn? n~~f}}|{{}{ zzyOxxvyusu/ttSsZrqpprooXo nun mzllskk5jjrii0hhEgg'fffehddcfbbaW`__S^^+]]9\[[pZZaZYYNXX(WW$VvUUTTSSTRRtQQPAO!NNMMLLZKKfJJ}JI0HHGFYE~E(DsCBAA2@@1??$>>=M<|;;V:w99787766754433722#1100//.k--K,,S++*S))0(''U&&z%%q$$#""X! l-ZOy"(bnU0UK'e ) K ! d 8Z$SV"9Gosodaist dy arwydd ar gefn y drws a'r pyst, a'm gadael i a'th ddinoethi dy hun; aethost i fyny yno i daenu dy wely ac i daro bargen � hwy. 'Rwyt wrth dy fodd yn gorwedd gyda hwy, a gweld eu noethni.VU%"9Gwnaethost dy wely ar fryn uchel a dyrchafedig, a mynd yno i offrymu aberth.&TE"9Ymhlith cerrig llyfn y dyffryn y mae dy ddewis; yno y mae dy ran. Iddynt hwy y tywelltaist ddiodoffrwm, ac y dygaist fwydoffrwm. A gaf fi fy nhawelu am hyn? S "9chwi sy'n llosgi gan nwyd dan bob pren derw, dan bob pren gwyrddlas, ac yn aberthu plant yn y glynnoedd, yn holltau'r clogwyni? R "9Pwy yr ydych yn ei wawdio? Ar bwy yr ydych yn gwneud ystumiau ac yn tynnu tafod? Onid plant gwrthryfelgar ydych, ac epil twyll,EQ"9Dewch yma, chwi blant hudoles, epil y godinebwr a'r butain.[P/"9ac fe � i dangnefedd; a gorffwyso yn ei wely y bydd y sawl sy'n rhodio'n gywir.O 1"9Y mae'r cyfiawn yn darfod amdano heb neb yn malio; cymerir ymaith bobl deyryngar heb neb yn malio. Ond cyn dyfod drygfyd cymerir ymaith y cyfiawn, N "8 ac yn dweud, "Dewch, af i gyrchu gwin; gadewch i ni feddwi ar ddiod gadarn; bydd yfory'n union fel heddiw, ond yn llawer gwell."*MM"8 yn gu373?n barus na wyddant beth yw digon. Y maent hefyd yn fugeiliaid heb fedru deall, pob un yn troi i'w ffordd ei hun, a phob un yn edrych am elw iddo'i hun,L%"8 Y mae'r gwylwyr i gyd yn ddall a heb ddeall; y maent i gyd yn gu373?n mud heb fedru cyfarth, yn breuddwydio, yn gorweddian, yn hoffi hepian,IK "8 Dewch i ddifa, chwi fwystfilod gwyllt, holl anifeiliaid y coed.qJ["8medd yr Arglwydd DDUW, sy'n casglu alltudion Israel. "Casglaf ragor eto at y rhai sydd wedi eu casglu."JI "8dygaf y rhain i'm mynydd sanctaidd, a rhof iddynt lawenydd yn fy nhu375? gweddi, a derbyn eu poethoffrwm a'u haberth ar fy allor; oherwydd gelwir fy nhu375? yn du375? gweddi i'r holl bobloedd,8Hi"8A'r dieithriaid sy'n glynu wrth yr ARGLWYDD, yn ei wasanaethu ac yn caru ei enw, sy'n dod yn weision iddo ef, yn cadw'r Saboth heb ei halogi ac yn glynu wrth fy nghyfamod �G'"8y rhof yn fy nhu375? ac oddi mewn i'm muriau gofgolofn ac enw a fydd yn well na meibion a merched; rhof iddynt enw parhaol nas torrir ymaith. F "8Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "I'r eunuchiaid sy'n cadw fy Sabothau ac yn dewis y pethau a hoffaf ac yn glynu wrth fy nghyfamod,#E?"8Na ddyweded y dieithryn a lynodd wrth yr ARGLWYDD, "Yn wir y mae'r ARGLWYDD yn fy ngwahanu oddi wrth ei bobl." Na ddyweded yr eunuch, "Pren crin wyf fi."D"8Gwyn ei fyd y sawl sy'n gwneud felly, a'r un sy'n glynu wrth hyn, yn cadw'r Saboth heb ei halogi, ac yn ymgadw rhag gwneud unrhyw ddrwg."C -"8Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Cadwch farn, gwnewch gyfiawnder; oherwydd y mae fy iachawdwriaeth ar ddod, a'm goruchafiaeth ar gael ei datguddio.B"7 Bydd ffynidwydd yn tyfu yn lle drain, a myrtwydd yn lle mieri; bydd hyn yn glod i'r ARGLWYDD, yn arwydd tragwyddol na ddileir mohono.""A="7 Mewn llawenydd yr ewch allan, ac mewn heddwch y'ch arweinir; bydd y mynyddoedd a'r bryniau'n bloeddio canu o'ch blaen, a holl goed y maes yn curo dwylo.@y"7 felly y mae fy ngair sy'n dod o'm genau; ni ddychwel ataf yn ofer, ond fe wna'r hyn a ddymunaf, a llwyddo �'m neges..?U"7 Fel y mae'r glaw a'r eira yn disgyn o'r nefoedd, a heb ddychwelyd yno nes dyfrhau'r ddaear, a gwneud iddi darddu a ffrwythloni, a rhoi had i'w hau a bara i'w fwyta,>"7 Fel y mae'r nefoedd yn uwch na'r ddaear, y mae fy ffyrdd i yn uwch na'ch ffyrdd chwi, a'm meddyliau i na'ch meddyliau chwi.x=i"7Oherwydd nid fy meddyliau i yw eich meddyliau chwi, ac nid eich ffyrdd chwi yw fy ffyrdd i," medd yr ARGLWYDD.#<?"7Gadawed y drygionus ei ffordd, a'r un ofer ei fwriadau, a dychwelyd at yr ARGLWYDD, iddo drugarhau wrtho, ac at ein Duw ni, oherwydd fe faddau'n helaeth.P;"7Ceisiwch yr ARGLWYDD tra gellir ei gael, galwch arno tra bydd yn agos.1:["7Edrych, byddi'n galw ar genedl nid adweini, a bydd cenedl nad yw'n dy adnabod yn rhedeg atat; oherwydd yr ARGLWYDD dy Dduw, o achos Sanct Israel, am iddo dy ogoneddu."R9"7Edrych, rhois ef yn dyst i'r bobl, yn arweinydd a chyfarwyddwr i'r bobl.8y"7Gwrandewch arnaf, dewch ataf; clywch, a byddwch fyw. Gwnaf � chwi gyfamod tragwyddol, fy ffyddlondeb sicr i Ddafydd..7U"7Pam y gwariwch arian am yr hyn nad yw'n fara, a llafurio am yr hyn nad yw'n digoni? Gwrandewch arnaf yn astud, a chewch fwyta'r hyn sydd dda, a mwynhau danteithion.6 3"7Dewch i'r dyfroedd, bob un y mae syched arno; dewch, er eich bod heb arian; prynwch a bwytewch. Dewch, prynwch win a llaeth, heb arian a heb d�l.L5"6Ond ni lwydda unrhyw arf a luniwyd yn dy erbyn; gwrthbrofir pob tafod a'th gyhudda mewn barn. Dyma etifeddiaeth gweision yr ARGLWYDD, ac oddi wrthyf fi y daw eu goruchafiaeth," medd yr ARGLWYDD.4"6Edrych, myfi a greodd y gof, sy'n chwythu'r marwor yn d�n, ac yn llunio arf at ei waith; myfi hefyd a greodd y dinistrydd i ddistrywio.}3s"6Os bydd rhai yn ymosod arnat, nid oddi wrthyf fi y daw hyn; bydd pwy bynnag sy'n ymosod arnat yn cwympo o'th achos.2"6a byddi wedi dy sylfaenu ar gyfiawnder; byddi'n bell oddi wrth orthrymder, heb ofn arnat, ac oddi wrth ddychryn, na ddaw'n agos atat.\11"6 a'th adeiladwyr oll wedi eu dysgu gan yr ARGLWYDD. Daw llwyddiant mawr i'th blant,Z0-"6 Gwnaf dy dyrau o ruddem, a'th byrth o risial; bydd dy fur i gyd yn feini dethol,d/A"6 Y druan helbulus, ddigysur! 'Rwyf am osod dy feini mewn morter, a'th sylfeini mewn saffir.0.Y"6 Er i'r mynyddoedd symud, ac i'r bryniau siglo, ni symuda fy ffyddlondeb oddi wrthyt, a bydd fy nghyfamod heddwch yn ddi-sigl," medd yr ARGLWYDD, sy'n tosturio wrthyt.*-M"6 Y mae hyn i mi fel dyddiau Noa, pan dyngais nad �i dyfroedd Noa byth mwyach dros y ddaear; felly tyngaf na ddigiaf wrthyt ti byth mwy, na'th geryddu ychwaith.,"6Am ychydig, mewn dicter moment, cuddiais fy wyneb rhagot; ond � chariad di�baid y tosturiaf wrthyt," medd yr ARGLWYDD, dy waredydd.S+"6Am ennyd fechan y'th adewais, ond fe'th ddygaf yn �l � thosturi mawr. * "6Fel gwraig wedi ei gadael, a'i hysbryd yn gystuddiol, y galwodd yr ARGLWYDD di � gwraig ifanc wedi ei gwrthod," medd dy Dduw.)"6Oherwydd yr un a'th greodd yw dy u373?r � ARGLWYDD y Lluoedd yw ei enw; Sanct Israel yw dy waredydd, a Duw yr holl ddaear y gelwir ef.,(Q"6Paid ag ofni, oherwydd ni chywilyddir di, ni ddaw gwaradwydd na gwarth arnat; oherwydd fe anghofi gywilydd dy ieuenctid, ac ni chofi bellach am warth dy weddwdod. ' "6Oherwydd byddi'n ymestyn i'r dde ac i'r chwith; bydd dy had yn disodli'r cenhedloedd, ac yn cyfanheddu dinasoedd anrheithiedig.y&k"6Helaetha faint dy babell, estyn allan lenni dy drigfannau; gollwng y rhaffau allan i'r pen, a sicrha'r hoelion.N% "6C�n di, y wraig ddi-blant na chafodd esgor; dyro g�n, bloeddia ganu, ti na phrofaist wewyr esgor; oherwydd y mae plant y wraig a adawyd yn lluosocach na phlant y wraig briod," medd yr ARGLWYDD.]$3"5 Am hynny rhof iddo ran gyda'r mawrion ac fe ranna'r ysbail gyda'r cedyrn, oherwydd iddo dywallt ei fywyd i farwolaeth, a chael ei gyfrif gyda throseddwyr, a dwyn pechodau llaweroedd, ac eiriol dros y troseddwyr.#"5 Wedi helbulon ei fywyd fe w�l oleuni, a chael ei fodloni yn ei wybodaeth; bydd fy ngwas yn cyfiawnhau llawer, ac yn dwyn eu camweddau.A"{"5 Yr ARGLWYDD a fynnai ei ddryllio a gwneud iddo ddioddef. Pan rydd ei fywyd yn aberth dros bechod, fe w�l ei had, fe estyn ei ddyddiau, ac fe lwydda ewyllys yr ARGLWYDD yn ei law ef. ! "5 Rhoddwyd iddo fedd gyda'r rhai drygionus, a beddrod gyda'r troseddwyr, er na wnaethai niwed i neb ac nad oedd twyll yn ei enau. 1"5Cymerwyd ef ymaith heb ei roi ar brawf na'i farnu � pwy oedd yn malio am ei dynged? Fe'i torrwyd o dir y rhai byw, a'i daro am drosedd fy mhobl.8i"5Fe'i gorthrymwyd a'i ddarostwng, ond nid agorai ei enau; arweiniwyd ef fel oen i'r lladdfa, ac fel y bydd dafad yn ddistaw yn llaw'r cneifiwr, felly nid agorai yntau ei enau."5'Rydym ni i gyd wedi crwydro fel defaid, pob un yn troi i'w ffordd ei hun; a rhoes yr ARGLWYDD arno ef ein beiau ni i gyd.#?"5Ond archollwyd ef am ein troseddau ni, a'i ddryllio am ein camweddau ni; 'roedd pris ein heddwch ni arno ef, a thrwy ei gleisiau ef y cawsom ni iach�d. "5Eto, ein dolur ni a gymerodd, a'n gwaeledd ni a ddygodd � a ninnau'n ei gyfrif wedi ei glwyfo a'i daro gan Dduw, a'i ddarostwng.6e"5'Roedd wedi ei ddirmygu a'i wrthod gan eraill, yn u373?r clwyfedig, cyfarwydd � dolur; yr oeddem fel pe'n cuddio'n hwynebau oddi wrtho, yn ei ddirmygu ac yn ei anwybyddu.'"5Fe dyfodd o'i flaen fel blaguryn, ac fel gwreiddyn mewn tir sych; nid oedd na phryd na thegwch iddo, na harddwch i'w hoffi wrth inni ei weld.N "5Pwy a gredai'r hyn a glywsom? I bwy y datguddiwyd braich yr ARGLWYDD?2]"4a phobloedd lawer yn troi i ffwrdd rhag ei weld, a brenhinoedd yn fud o'i blegid. Ond byddant yn gweld peth nas eglurwyd iddynt, ac yn deall yr hyn na chlywsant amdano.wg"4Ar y pryd 'roedd llawer yn synnu ato � 'roedd ei wedd yn rhy hagr i ddyn, a'i bryd yn hyllach na neb dynol,\1"4 Yn awr, bydd fy ngwas yn llwyddo; fe'i codir, a'i ddyrchafu, a bydd yn uchel iawn.)"4 Nid ar ffrwst yr ewch allan, ac nid fel ffoaduriaid y byddwch yn ymadael, oherwydd bydd yr ARGLWYDD ar y blaen, a Duw Israel y tu cefn i chwi. 9"4 Allan! Allan! Ymaith � chwi! Peidiwch � chyffwrdd � dim aflan. Ewch allan o'i chanol, glanhewch eich hunain, chwi sy'n cludo llestri'r ARGLWYDD.!"4 Dinoethodd yr ARGLWYDD ei fraich sanctaidd yng ngu373?ydd yr holl genhedloedd, ac fe w�l holl gyrrau'r ddaear iachawdwriaeth ein Duw ni.w"4 Bloeddiwch, cydganwch, chwi adfeilion Jerwsalem, oherwydd tosturiodd yr ARGLWYDD wrth ei bobl, a gwaredodd Jerwsalem./"4Clyw, y mae dy wylwyr yn codi eu llais ac yn bloeddio'n llawen gyda'i gilydd; �'u llygaid eu hunain y gwelant yr ARGLWYDD yn dychwelyd i Seion./W"4Mor weddaidd ar y mynyddoedd yw traed y negesydd sy'n cyhoeddi heddwch, yn datgan daioni, yn cyhoeddi iachawdwriaeth; sy'n dweud wrth Seion, "Dy Dduw sy'n teyrnasu."xi"4Am hynny, fe gaiff fy mhobl adnabod fy enw; y dydd hwnnw c�nt wybod mai myfi yw Duw, sy'n dweud, 'Dyma fi.'"K"4Ond yn awr, beth a gaf yma?" medd yr ARGLWYDD. "Y mae fy mhobl wedi eu dwyn ymaith am ddim, eu gorthrymwyr yn llawn ymffrost," medd yr ARGLWYDD, "a'm henw'n cael ei ddilorni o hyd, drwy'r dydd. "4Canys fel hyn y dywed yr Arglwydd Dduw: "Yn y dechrau, i'r Aifft yr aeth fy mhobl i ymdeithio, ac yna bu Asyria'n eu gormesu'n ddiachos.] 3"4Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Gwerthwyd chwi am ddim, ac fe'ch gwaredir heb arian."i K"4Cod, ymysgwyd o'r llwch, ti Jerwsalem gaeth; tyn y rhwymau oddi ar dy war, ti gaethferch Seion..  W"4Deffro, deffro, gwisg dy nerth, Seion; ymwisga yn dy ddillad godidog, O Jerwsalem, y ddinas sanctaidd; oherwydd ni ddaw i mewn iti mwyach neb dienwaededig nac aflan.% C"3ond rhof hi yn llaw dy ormeswyr, a ddywedodd wrthyt, 'Plyga i lawr i ni gerdded trosot.' Ac fe roist dy gefn fel llawr, ac fel heol iddynt gerdded trosti."-S"3Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, dy Arglwydd a'th Dduw di, yr un sy'n dadlau achos ei bobl: "Cymerais o'th law y cwpan meddwol, ac nid yfi mwyach waddod cwpan fy llid;H "3Am hynny, gwrando'n awr, y druan, sy'n feddw, er nad trwy win."3Gorwedd dy blant yn llesg ym mhen pob heol, fel gafrewig mewn magl; y maent yn llawn o lid yr ARGLWYDD, a cherydd dy Dduw.{o"3Daeth dau drychineb i'th gyfarfod � pwy a'th ddiddana? Dinistr a distryw, newyn a chleddyf � pwy a'th gysura?"3O blith yr holl blant yr esgorodd arnynt, nid oes un a all ei thywys; o'r holl rai a fagodd, nid oes un a afael yn ei llaw.zm"3Deffro, deffro, cod, Jerwsalem; yfaist o law yr ARGLWYDD gwpan ei lid, yfaist bob dafn o waddod y cwpan meddwol.3"3Gosodais fy ngeiriau yn dy enau, cysgodais di yng nghledr fy llaw; taenais y nefoedd a sylfaenais y ddaear, a dweud wrth Seion, 'Fy mhobl wyt ti.'"nU"3Myfi yw'r ARGLWYDD, dy Dduw, sy'n cynhyrfu'r m�r nes i'r tonnau ruo; ARGLWYDD y Lluoedd yw fy enw.c?"3Caiff y caeth ei ryddhau yn y man; ni fydd yn marw yn y gell, ac ni fydd pall ar ei fara.`9"3 Pam yr ydych yn anghofio'r ARGLWYDD, eich creawdwr, yr un a ledodd y nefoedd, ac a sylfaenodd y ddaear? Pam yr ofnwch o hyd, drwy'r dydd, rhag llid gorthrymwr sy'n barod i ddistrywio? Ond ple mae llid y gorthrymwr?j~M"3 Myfi, myfi sy'n eich diddanu; pam, ynteu, yr ofnwch neb meidrol, neu rywun sydd fel glaswelltyn?9}k"3 Fe ddychwel gwaredigion yr ARGLWYDD; d�nt i Seion dan ganu, a llawenydd tragwyddol ar bob un. Hebryngir hwy gan lawenydd a gorfoledd, a bydd gofid a griddfan yn ffoi ymaith.|"3 Onid ti a sychodd y m�r, dyfroedd y dyfnder mawr? Onid ti a wnaeth ddyfnderau'r m�r yn ffordd i'r gwaredigion groesi?&{E"3 Deffro, deffro, gwisg dy nerth, O fraich yr ARGLWYDD; deffro, fel yn y dyddiau gynt, a'r oesoedd o'r blaen. Onid ti a ddrylliodd Rahab, a thrywanu'r ddraig?-zS"3oherwydd bydd y pryf yn eu hysu fel dilledyn, a'r gwyfyn yn eu bwyta fel gwl�n; ond bydd fy muddugoliaeth yn parhau byth, a'm hiachawdwriaeth i bob cenhedlaeth."y5"3Gwrandewch arnaf, chwi sy'n adnabod cyfiawnder, rhai sydd �'m cyfraith yn eu calon: Peidiwch ag ofni gwaradwydd pobl, nac arswydo rhag eu gwatwar;{xo"3Codwch eich golwg i'r nefoedd, edrychwch ar y ddaear islaw; y mae'r nefoedd yn diflannu fel mwg, a'r ddaear yn treulio fel dilledyn, a'i thrigolion yn marw fel gwybed; ond bydd fy iachawdwriaeth yn parhau byth, ac ni phalla fy muddugoliaeth.-wS"3Y mae fy muddugoliaeth gerllaw, a'm hiachawdwriaeth ar ddod; bydd fy mraich yn rheoli'r bobloedd; bydd yr ynysoedd yn disgwyl wrthyf, ac yn ymddiried yn fy mraich. v "3Gwrandewch arnaf, fy mhobl; clywch fi, fy nghenedl; oherwydd daw cyfraith allan oddi wrthyf, a bydd fy marn yn goleuo pobloedd.Zu-"3Bydd yr ARGLWYDD yn cysuro Seion, yn cysuro ei holl fannau anghyfannedd; bydd yn gwneud ei hanialwch yn Eden, a'i diffeithwch yn ardd yr ARGLWYDD; ceir o'i mewn lawenydd a gorfoledd, emyn diolch a sain c�n.t"3edrychwch at Abraham eich tad, ac at Sara, a'ch dygodd i'r byd; un ydoedd pan elwais ef, ond fe'i bendithiais a'i amlhau.s -"3Gwrandewch arnaf, chwi sy'n dilyn cyfiawnder, sy'n ceisio'r ARGLWYDD. Edrychwch ar y graig y'ch naddwyd ohoni, ac ar y chwarel lle'ch cloddiwyd;Lr"2 Ond chwi i gyd, sy'n cynnau t�n ac yn goleuo tewynion, rhodiwch wrth lewyrch eich t�n, a'r tewynion a oleuwyd gennych. Dyma'r hyn a ddaw i chwi o'm llaw: byddwch yn gorwedd mewn dioddefaint.3q_"2 Pwy bynnag ohonoch sy'n ofni'r ARGLWYDD, gwrandawed ar lais ei was. Yr un sy'n rhodio mewn tywyllwch heb olau ganddo, ymddirieded yn enw'r ARGLWYDD, a phwyso ar ei Dduw.zpm"2 Y mae'r Arglwydd DDUW yn fy nghynnal: pwy a'm condemnia? Byddant i gyd yn treulio fel dilledyn a ysir gan wyfyn.o1"2Y mae'r hwn sy'n fy nghyfiawnhau wrth law. Pwy a ddadlau i'm herbyn? Gadewch i ni wynebu'n gilydd; pwy a'm gwrthwyneba? Gadewch iddo nes�u ataf.n"2Y mae'r Arglwydd DDUW yn fy nghynnal, am hynny ni chaf fy sarhau; felly gosodaf fy wyneb fel callestr, a gwn na'm cywilyddir.}ms"2Rhoddais fy nghefn i'r curwyr, a'm cernau i'r rhai a dynnai'r farf; ni chuddiais fy wyneb rhag gwaradwydd na phoer.Zl-"2Agorodd yr ARGLWYDD Dduw fy nghlust, ac ni wrthwynebais innau, na chilio'n �l.k5"2Rhoes yr ARGLWYDD Dduw i mi dafod un yn dysgu, i wybod sut i gynnal y diffygiol � gair; bob bore y mae'n agor fy nghlust i wrando fel un yn dysgu.Vj%"2'Rwy'n gwisgo'r nefoedd � galarwisg, ac yn rhoi sachliain yn amdo iddynt."i/"2Pam nad oedd neb yma pan ddeuthum, na neb yn ateb pan elwais? A yw fy llaw yn rhy fyr i achub, neu a wyf yn rhy wan i waredu? Gwelwch, 'rwy'n sychu'r m�r �'m dicter, ac yn troi afonydd yn ddiffeithwch; y mae eu pysgod yn drewi o ddiffyg du373?r, ac yn trengi o sychder.oh Y"2Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Ple, felly, mae llythyr ysgar eich mam, a roddais i'w gyrru ymaith? Neu, i ba echwynnwr y gwerthais chwi? O achos eich camweddau y gwerthwyd chwi, ac oherwydd eich troseddau y gyrrwyd eich mam ymaith.Ng"1Gwnaf i'th orthrymwyr fwyta'u cnawd eu hunain, a meddwaf hwy �'u gwaed eu hunain fel � gwin; yna caiff pawb wybod mai myfi, yr ARGLWYDD, yw dy Waredydd, ac mai Un Cadarn Jacob yw dy Achubydd."0fY"1Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Fe ddygir carcharor o law'r cadarn, ac fe ryddheir ysbail o law'r gormeswr; myfi fydd yn dadlau �'th gyhuddwr, ac yn gwaredu dy blant.Re"1A ddygir ysbail oddi ar y cadarn? A ryddheir carcharor o law'r gormeswr?Vd%"1Bydd brenhinoedd yn dadau maeth iti, a'u tywysogesau yn famau maeth iti; plygant i'r llawr o'th flaen a llyfu llwch dy draed; yna y cei wybod mai myfi yw'r ARGLWYDD, ac na siomir neb sy'n disgwyl wrthyf.":cm"1Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: "Rhof arwydd �'m llaw i'r cenhedloedd, a chodaf fy maner i'r bobloedd, a dygant dy feibion yn eu mynwes, a chludo dy ferched ar eu hysgwydd.}bs"1Yna y dywedi ynot dy hun, 'Pwy a genhedlodd y rhain i mi, a minnau'n weddw ac yn ddi-blant? Yr oeddwn i mewn caethglud ac yn ddigartref; pwy a'u magodd hwy? Yn wir, 'roeddwn i wedi fy ngadael ar fy mhen fy hun; o ble, ynteu, y daeth y rhain?'"a{"1Bydd y plant a anwyd yn nydd dy alar yn dweud eto'n hyglyw, 'Nid oes digon o le i mi; symud draw, i mi gael lle i fyw.' `"1Bydd dy ddiffeithwch a'th anialwch a'th dir anrhaith yn rhy gyfyng bellach i'th breswylwyr, gan fod dy ddifodwyr ymhell i ffwrdd.R_"1Edrych o'th amgylch, a gw�l; y mae pawb yn ymgasglu ac yn dod atat. Cyn wired �'m bod yn fyw," medd yr ARGLWYDD, "byddi'n eu gwisgo i gyd fel addurn, ac yn eu rhwymo amdanat fel y gwna priodferch.r^]"1y mae dy adeiladwyr yn gyflymach na'r rhai sy'n dy ddinistrio, ac y mae dy anrheithwyr wedi mynd ymaith.g]G"1Edrych, 'rwyf wedi dy gerfio ar gledr fy nwylo; y mae dy furiau bob amser o flaen fy llygaid;z\m"1A anghofia gwraig ei phlentyn sugno, neu fam blentyn ei chroth? Fe allant hwy anghofio, ond nid anghofiaf fi di.T[!"1Dywedodd Seion, "Gwrthododd yr ARGLWYDD fi, ac anghofiodd fy Arglwydd fi."Z'"1 C�n, nefoedd; gorfoledda, ddaear; bloeddiwch ganu, fynyddoedd. Canys y mae'r ARGLWYDD yn cysuro ei bobl, ac yn tosturio wrth ei drueiniaid.^Y5"1 Y mae rhai yn dod o bell, a rhai o'r gogledd a'r gorllewin, ac eraill o wlad Sinim."@X{"1 Gwnaf bob mynydd yn ffordd, a llenwi o dan fy llwybrau.$WA"1 Ni newynant ac ni sychedant, ni fydd gwres na haul yn eu taro, oherwydd un sy'n tosturio wrthynt sy'n eu harwain, ac yn eu tywys at ffynhonnau o ddu373?r. V9"1 a dywedaf wrth y carcharorion, 'Ewch allan', ac wrth y rhai mewn tywyllwch, 'Dewch i'r golau'. C�nt bori ar fin y ffyrdd a chael porfa ar y moelydd.NU"1Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Atebaf di yn adeg ffafr, a'th gynorthwyo ar ddydd iachawdwriaeth; cadwaf di, a'th osod yn gyfamod i'r bobl; adferaf y tir a rhannu'r tiroedd anrhaith yn etifeddiaeth;T/"1Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, Gwaredydd Israel, a'i Sanct, wrth yr un a ddirmygir ac a ffieiddir gan bobloedd, wrth gaethwas y trahaus: "Bydd brenhinoedd yn sefyll pan welant, a'r tywysogion yn ymgrymu, o achos yr ARGLWYDD, sy'n ffyddlon, a Sanct Israel, a'th ddewisodd di."WS'"1Dywedodd, "Peth bychan yw i ti fod yn was i mi, i godi llwythau Jacob ar eu traed, ac adfer rhai cadwedig Israel; fe'th wnaf di yn oleuni i'r cenhedloedd, i'm hiachawdwriaeth gyrraedd hyd eithaf y ddaear."BR}"1Ac yn awr, llefarodd yr ARGLWYDD, a'm lluniodd o'r groth yn was iddo, i adfer Jacob iddo a chasglu Israel ato, i'm gogoneddu yng ngu373?ydd yr ARGLWYDD, am fod fy Nuw yn gadernid i mi. Q"1Dywedais innau, "Llafuriais yn ofer, a threuliais fy nerth i ddim; er hynny y mae fy achos gyda'r ARGLWYDD a'm gwobr gyda'm Duw."NP"1Dywedodd wrthyf, "Fy ngwas wyt ti; ynot ti, Israel, y caf ogoniant." O "1Gwnaeth fy ngenau fel cleddyf llym, a'm cadw yng nghysgod ei law; gwnaeth fi yn saeth loyw, a'm cuddio yng nghawell ei saethau.N "1Gwrandewch arnaf, chwi ynysoedd, rhowch sylw, chwi bobl o bell. Galwodd yr ARGLWYDD fi o'r groth; o fru fy mam fe'm henwodd."0Yn awr y cr�wyd hwy, ac nid erstalwm, ac ni chlywaist ddim amdanynt cyn heddiw, rhag i ti ddweud, ''Roeddwn i'n gwybod.'=+"0Clywaist a gwelaist hyn i gyd; onid ydych am ei gydnabod? Ac yn awr 'rwyf am fynegi i chwi bethau newydd, pethau cudd na wyddoch ddim amdanynt.<3"0am hynny rhois wybod i ti erstalwm, a'th hysbysu cyn iddynt ddigwydd, rhag i ti ddweud, 'Fy nelw a'u gwnaeth, fy eilun a'm cerfddelw a'u trefnodd.'V;%"0Gwyddwn dy fod yn ystyfnig, a'th war fel gewyn haearn, a'th dalcen fel pres;:"0Mynegais y pethau cyntaf erstalwm, eu cyhoeddi �'m genau fy hun a'u gwneud yn hysbys; ar drawiad gweithredais, a pheri iddynt ddigwydd.n9U"0Galwant eu hunain yn bobl y ddinas sanctaidd, a phwyso ar Dduw Israel; ARGLWYDD y Lluoedd yw ei enw.18 ]"0Gwrandewch hyn, du375? Jacob, y rhai a elwir ar enw Israel, sy'n tarddu o had Jwda, sy'n tyngu yn enw'r ARGLWYDD ac yn galw ar Dduw Israel, heb fod yn onest na didwyll.75"/Fel hyn y bydd y rhai y buost yn ymflino � hwy ac yn ymh�l � hwy o'th ieuenctid; tr�nt ymaith bob un i'w ffordd ei hun, heb allu dy waredu."!6;"/Edrych, y maent fel us, a'r t�n yn eu hysu; ni fedrant eu harbed eu hunain rhag y fflam. Nid glo i dwymo wrtho yw hwn, nid t�n i eistedd o'i flaen.65e"/ 'Rwyt wedi dy lethu gan nifer dy gynghorwyr; bydded iddynt sefyll yn awr a'th achub � dewiniaid y nefoedd a gwylwyr y s�r, sy'n proffwydo bob mis yr hyn a ddigwydd iti.*4M"/ Glu375?n wrth dy swynion a'th hudoliaethau aml y buost yn ymflino � hwy o'th ieuenctid � efallai y cei help ganddynt; efallai y medri godi arswyd drwyddynt.!3;"/ Ond fe ddaw arnat ti ddinistr na wyddost sut i'w swyno; fe ddisgyn arnat ddistryw na elli mo'i ochelyd. Daw trychineb arnat yn sydyn, heb yn wybod iti.52c"/ Pan oeddit yn ymddiried yn dy ddrygioni, dywedaist, ''Does neb yn fy ngweld.' 'Roedd dy ddoethineb a'th wybodaeth yn dy gamarwain, a dywedaist, 'Myfi, 'does neb ond myfi.'21]"/ Fe ddaw'r ddau beth hyn arnat ar unwaith, yr un diwrnod � colli plant a gweddwdod, a'r ddau'n dod arnat yn llawn, er bod dy hudoliaeth yn aml a'th swynion yn nerthol.I0 "/Yn awr, ynteu, gwrando ar hyn, y foethus, sy'n eistedd mor gyfforddus, sy'n dweud wrthi ei hun, 'Myfi, 'does neb ond myfi. Ni fyddaf fi'n eistedd yn weddw, nac yn gwybod beth yw colli plant.'y/k"/Dywedaist, 'Byddaf yn arglwyddes hyd byth', ond nid oeddit yn ystyried hyn, nac yn cofio sut y gallai ddiweddu.!.;"/Digiais wrth fy mhobl, halogais fy etifeddiaeth, rhoddais hwy yn dy law; ond ni chymeraist drugaredd arnynt, gwnaethost yr iau yn drwm ar yr oedrannus.t-a"/Eistedd yn fud, dos i'r tywyllwch, ti, ferch y Caldeaid; ni'th elwir byth eto yn arglwyddes y teyrnasoedd.F,"/Ein gwaredydd yw Sanct Israel; ARGLWYDD y Lluoedd yw ei enw.S+"/Dangoser dy noethni, a gweler dy warth. Dygaf ddial, ac nid arbedaf neb."v*e"/Cymer y meini melin i falu blawd, tyn dy orchudd, rhwyga dy sgert, dangos dy gluniau, rhodia trwy ddyfroedd.) 9"/Disgyn, ac eistedd yn y lludw, ti, ferch wyry Babilon. Eistedd ar y llawr yn ddiorsedd, ti, ferch y Caldeaid; ni'th elwir byth eto yn dyner a moethus. (". Paraf i'm cyfiawnder nes�u; nid yw'n bell, ac nid oeda fy iachawdwriaeth. Rhof iachawdwriaeth yn Seion, a'm gogoniant i Israel.W''". Gwrandewch arnaf fi, chwi bobl ystyfnig, chwi sy'n bell oddi wrth gyfiawnder.!&;". Galwaf ar aderyn ysglyfaethus o'r dwyrain, a gu373?r a wna fy nghyngor o wlad bell. Yn wir, lleferais ac fe'i dygaf i ben, fe'i lluniais ac fe'i gwnaf.%'". 'Rwyf o'r dechreuad yn mynegi'r diwedd, ac o'r cychwyn yr hyn oedd heb ei wneud. Dywedaf, 'Fe saif fy nghyngor, a chyflawnaf fy holl fwriad.'v$e". Cofiwch y pethau gynt, ymhell yn �l; oherwydd myfi sydd Dduw, ac nid arall, yn Dduw heb neb yn debyg i mi.E#".Cofiwch hyn, ac ystyriwch; galwch i gof, chwi wrthryfelwyr. "9".Codant ef ar eu hysgwydd a'i gario, gosodant ef yn ei le, ac yno y saif heb symud; os llefa neb arno, nid yw'n ei ateb, nac yn ei achub o'i gyfyngder.!!".Y mae'r rhai sy'n gwastraffu aur o'r pwrs, ac yn arllwys eu harian i glorian, yn llogi eurych ac yn gwneud duw i'w addoli ac ymgrymu iddo.l Q".I bwy y'm cyffelybwch? � phwy y gwnewch fi'n gyfartal? I bwy y'm cymharwch? Pwy sy'n debyg i mi?".hyd eich henaint, myfi yw Duw, hyd eich penwynni, mi a'ch cariaf. Myfi sy'n gwneud, myfi sy'n cludo, myfi sy'n cario, a myfi sy'n arbed. ".Gwrandewch arnaf fi, du375? Jacob, a phawb sy'n weddill o du375? Israel; buoch yn faich i mi o'r groth, ac yn llwyth i mi o'r bru;fE".Plygant a chrymant gyda'i gilydd, ni allant arbed y llwyth, ond �nt eu hunain i gaethglud. !".Crymodd Bel, plygodd Nebo; ar gefn anifail ac ych y mae eu delwau, ac aeth y rhain, a fu'n ddyrchafedig, yn faich ar anifeiliaid blinedig.G"-Cyfiawnheir holl deulu Israel, ac ymhyfrydant yn yr ARGLWYDD."-Fe ddywedir amdanaf, 'Yn ddiau, yn yr ARGLWYDD y mae cyfiawnder a nerth'." Bydd pob un a ddigiodd wrtho yn dod ato ef mewn cywilydd.}"-Ar fy llw y tyngais; gwir a ddaeth allan o'm genau, gair na ddychwel: i mi bydd pob glin yn plygu a phob tafod yn tyngu.iK"-Chwi, holl gyrrau'r ddaear, edrychwch ataf i'ch gwaredu, canys myfi wyf Dduw, ac nid oes arall.jM"-Dewch ymlaen, cyflwynwch eich achos; boed iddynt gymryd cyngor ynghyd. Pwy a fynegodd hyn o'r blaen? Pwy a'i dywedodd o'r dechrau? Onid myfi, yr ARGLWYDD? Nid oes Duw ond myfi, Duw cyfiawn, a gwaredydd. Nid oes neb ond myfi.1["-Ymgasglwch, dewch yma, nesewch gyda'ch gilydd, rai dihangol y cenhedloedd. Nid oes gwybodaeth gan gludwyr delwau pren a'r rhai sy'n gwedd�o ar dduw na all eu hachub.Q"-nid mewn dirgelwch y lleferais, nid mewn man tywyll o'r ddaear; ni ddywedais wrth feibion Jacob, 'Ceisiwch fi mewn anhrefn.' Myfi, yr ARGLWYDD, yw'r un sy'n llefaru cyfiawnder, ac yn mynegi uniondeb.ta"-Dyma a ddywed yr ARGLWYDD, creawdwr y nefoedd, yr un sy'n Dduw, lluniwr y ddaear a'i gwneuthurwr, yr un a'i sefydlodd, yr un a'i creodd, nid i fod yn afluniaidd, ond a'i ffurfiodd i'w phreswylio: "Myfi yw'r ARGLWYDD, ac nid oes arall;y"-ond gwaredir Israel gan yr ARGLWYDD � gwaredigaeth dragwyddol; ni'ch cywilyddir ac ni'ch gwaradwyddir byth bythoedd.S"-Cywilyddir a gwaradwyddir hwy i gyd; �'r seiri delwau oll yn waradwydd,@{"-Yn wir, Duw cuddiedig wyt ti, Dduw Israel, y gwaredydd.{"-Dyma a ddywed yr ARGLWYDD: "Bydd llafurwyr yr Aifft, masnachwyr Ethiopia a'r Sabeaid tal yn croesi atat ac yn eiddo i ti; d�nt ar dy �l mewn cadwyni, ymgrymant i ti a chyffesu, 'Yn sicr y mae Duw yn eich plith, ac nid oes neb ond ef yn Dduw.'"@y"- Myfi a gododd Cyrus i fuddugoliaeth, ac unioni ei holl lwybrau. Ef fydd yn codi fy ninas, ac yn gollwng fy nghaethion yn rhydd, ond nid am bris nac am wobr," medd ARGLWYDD y Lluoedd.kO"- Myfi a wnaeth y ddaear, a chreu pobl arni; fy llaw i a estynnodd y nefoedd, a threfnu ei holl lu.  "- Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, Sanct Israel a'i luniwr: "A ydych yn fy holi i am fy mhlant, ac yn gorchymyn imi am waith fy nwylo?d A"- Gwae'r sawl sy'n dweud wrth dad, 'Beth genhedli di?' neu wrth wraig, 'Ar beth yr esgori?'"& E"- Gwae'r sawl sy'n ymryson �'i luniwr, darn o lestr yn erbyn y crochenydd. A ddywed y clai wrth ei luniwr, 'Beth wnei di?' neu, 'Nid oes graen ar dy waith'?2 ]"-Defnynnwch oddi fry, O nefoedd; tywallted yr wybren gyfiawnder. Agored y ddaear, er mwyn i iachawdwriaeth egino ac i gyfiawnder flaguro. Myfi, yr ARGLWYDD, a'i gwnaeth. "-yn llunio goleuni ac yn creu tywyllwch, yn peri llwyddiant ac yn achosi methiant; myfi, yr ARGLWYDD, sy'n gwneud y cyfan.yk"-er mwyn iddynt wybod, o godiad haul hyd ei fachlud, nad oes neb ond myfi. Myfi yw'r ARGLWYDD, ac nid oes arall,nU"-Myfi yw'r ARGLWYDD, ac nid oes arall; ar wah�n i mi nid oes Duw. Gwregysais di, er na'm hadwaenit,q["-Er mwyn fy ngwas Jacob, a'm hetholedig Israel, gelwais di wrth dy enw, a'th gyfenwi, er na'm hadwaenit."="-Rhof iti drysorau o leoedd tywyll, wedi eu cronni mewn mannau dirgel, er mwyn iti wybod mai myfi yw'r ARGLWYDD, Duw Israel, sy'n dy gyfarch wrth dy enw.dA"-Mi af o'th flaen di i lefelu'r mynyddoedd; torraf y dorau pres, a dryllio'r barrau haearn.G "-Dyma a ddywed yr ARGLWYDD wrth Cyrus ei eneiniog, yr un y gafaelais yn ei law i ddarostwng cenhedloedd o'i flaen, i ddiarfogi brenhinoedd, i agor dorau o'i flaen, ac ni chaeir pyrth rhagddo:!",dweud wrth Cyrus, 'Fy Mugail', ac fe gyflawna fy holl fwriad; dweud wrth Jerwsalem, 'Fe'th adeiledir', ac wrth y deml, 'Fe'th sylfaenir'."J ",dweud wrth y dyfnder, 'Bydd sych, 'rwy'n sychu hefyd d'afonydd';5c",cadarnhau gair ei was, a chyflawni cyngor ei genhadon; dweud wrth Jerwsalem, 'Fe'th breswylir', ac wrth ddinasoedd Jwda, 'Fe'ch adeiledir cyfodaf drachefn eich adfeilion'; ",diddymu arwyddion celwyddog, gwneud ffyliaid o'r rhai sy'n dewino; troi doethion yn eu h�l, a gwneud eu gwybodaeth yn ynfydrwydd; s~~6}}|{|zzbzyy#xxlwvvu-tss>=[<<<5;;:99$88 77C66O55443w32[1w00l/..--",@++Q**))(q('e&&%1$W#j#"!!Z D#4G@?52C, h 8 V a Sz hk+},Plennais di yn winwydden b�r, o had gl�n pur; sut ynteu y'th drowyd yn blanhigyn afrywiog i mi, yn winwydden estron?#*?,Erstalwm yr wyt wedi torri dy iau a dryllio dy rwymau, a dweud, 'Ni wasanaethaf'. Canys ar bob bryn uchel a than bob pren gwyrddlas, plygaist i buteinio.N),Fe'th gosbir gan dy ddrygioni dy hun, a'th geryddu gan dy wrthgiliad. Ystyria a gw�l mai drwg a chwerw yw i ti adael yr ARGLWYDD dy Dduw, a pheidio �'m hofni," medd yr Arglwydd, DUW y Lluoedd.~(u,Yn awr, beth a wnei di yn mynd i'r Aifft, i yfed dyfroedd y Neil, neu'n mynd i Asyria, i yfed dyfroedd yr Ewffrates?i'K,Oni ddygaist hyn arnat dy hun, trwy adael yr ARGLWYDD dy Dduw pan oedd yn d'arwain yn y ffordd?:&o,Hefyd, torrodd meibion Noff a Tahpanhes dy gorun.%,Rhuodd y llewod a chodi eu llais yn ei erbyn. Gwnaethant ei dir yn ddiffaith, a'i ddinasoedd yn anghyfannedd heb drigiannydd.X$),Ai caethwas yw Israel? Neu a anwyd ef yn gaeth? Pam, ynteu, yr aeth yn ysbail?&#E, Yn wir, gwnaeth fy mhobl ddau ddrwg: fe'm gadawsant i, ffynnon y dyfroedd byw, a chloddio iddynt eu hunain bydewau, pydewau toredig, na allant ddal du373?r.`"9, O nefoedd, rhyfeddwch at hyn; arswydwch, ac ewch yn gwbl ddiffaith," medd yr ARGLWYDD.!, A fu i unrhyw genedl newid ei duwiau, a hwythau heb fod yn dduwiau? Ond rhoddodd fy mhobl eu gogoniant yn gyfnewid am bethau di-les�d.o W, Tramwywch drwy ynysoedd Chittim ac edrychwch; anfonwch i Cedar, ystyriwch a gwelwch a fu'r fath beth.b=, Am hyn, fe'ch cyhuddaf drachefn," medd yr ARGLWYDD, "gan gyhuddo hefyd blant eich plant.T!,Ni ddywedodd yr offeiriaid, 'Ple mae'r ARGLWYDD?' Ni fu i'r rhai oedd yn trin y gyfraith f'adnabod, a throseddodd y bugeiliaid yn f'erbyn; proffwydodd y proffwydi trwy Baal, gan ddilyn pethau diles�d.!,Dygais chwi i wlad gnydfawr, i fwyta ei ffrwyth a'i daioni; ond daethoch i mewn a halogi fy nhir, a gwneud fy etifeddiaeth yn ffieidd-dra.]3,Ni ddywedasant, 'Ple mae'r ARGLWYDD a'n dygodd i fyny o'r Aifft, a'n harwain yn y diffeithwch, mewn tir anial, llawn o dyllau, tir sychder a thywyllwch dudew, tir nas troediwyd erioed, ac na thrigodd neb ynddo?',Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Pa fai a gafodd eich hynafiaid ynof, i ymbellhau oddi wrthyf, i rodio ar �l oferedd, a mynd yn ofer?Q,Clywch air yr ARGLWYDD, O du375? Jacob, a holl deuluoedd tu375? Israel./,Yr oedd Israel yn gysegredig i'r ARGLWYDD, ac yn flaenffrwyth ei gnwd. Euog oedd pwy bynnag a'i bwytaodd; daeth dinistr arno,'" medd yr ARGLWYDD.]3,Dos, a chyhoedda yng nghlyw Jerwsalem, a dywed: 'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Cofiaf di am dy deyrngarwch yn dy ieuenctid, ac am dy serch yn ddyweddi, ac am iti fy nghanlyn yn y diffeithwch, mewn tir heb ei hau., U,Daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,p [,Ymladdant yn dy erbyn, ond ni'th orchfygant oherwydd yr wyf fi gyda thi i'th waredu," medd yr ARGLWYDD.3 a,A rhof finnau di heddiw yn ddinas gaerog, yn golofn haearn ac yn fur pres, yn erbyn yr holl dir, yn erbyn brenhinoedd Jwda a'i thywysogion, ei hoffeiriaid a phobl y wlad. !,Torcha dithau dy wisg; cod a llefara wrthynt bob peth a orchmynnaf i ti. Paid ag arswydo o'u hachos, rhag i mi dy ddistrywio di o'u blaen. +,a thraethaf fy marnedigaeth arnynt am eu holl gamwedd yn cefnu arnaf fi, gan arogldarthu i dduwiau eraill, ac addoli gwaith eu dwylo eu hunain.\ 3,Oherwydd dyma fi'n galw holl deuluoedd teyrnas y gogledd," medd yr ARGLWYDD, "a d�nt a gosod bob un ei orsedd ar drothwy pyrth Jerwsalem, yn erbyn ei holl furiau o'u hamgylch, ac yn erbyn holl ddinasoedd Jwda;d C,A dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf, "o'r gogledd yr ymarllwys dinistr dros holl drigolion y tir. ), A daeth gair yr ARGLWYDD ataf yr eildro a dweud, "Beth a weli di?" Dywedais innau, "Yr wyf yn gweld crochan yn berwi, a'i ogwydd o'r gogledd."e E, Atebodd yr ARGLWYDD, "Gwelaist yn gywir, oherwydd yr wyf fi'n gwylio fy ngair i'w gyflawni."z o, Daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud, "Jeremeia, beth a weli di?" Dywedais innau, "Yr wyf yn gweld gwialen almon.")  M, Edrych, fe'th osodais di heddiw dros y cenhedloedd a thros y teyrnasoedd, i ddiwreiddio ac i dynnu i lawr, i ddifetha ac i ddymchwelyd, i adeiladu ac i blannu."   , Yna estynnodd yr ARGLWYDD ei law a chyffwrdd �'m genau; a dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf, "Wele, rhoddais fy ngeiriau yn dy enau.]  5,Paid ag ofni o'u hachos, oherwydd yr wyf fi gyda thi i'th waredu," medd yr ARGLWYDD.  7,Ond dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf, "Paid � dweud, 'Bachgen wyf fi'; oherwydd fe ei at bawb yr anfonaf di atynt, a llefaru pob peth a orchmynnaf i ti.\  3,Dywedais innau, "O Arglwydd DDUW, ni wn pa fodd i lefaru, oherwydd bachgen wyf fi." {,Cyn i mi dy lunio yn y groth, fe'th adnab�m; a chyn dy eni, fe'th gysegrais; rhoddais di'n broffwyd i'r cenhedloedd.", U,Daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,M ,Daeth hefyd yn ystod dyddiau Jehoiacim, mab Joseia brenin Jwda, a hyd ddiwedd yr un mlynedd ar ddeg o deyrnasiad Sedeceia, mab Joseia brenin Jwda, sef hyd at gaethgludiad Jerwsalem yn y pumed mis. y,Ato ef y daeth gair yr ARGLWYDD yn nyddiau Joseia fab Amon, brenin Jwda, yn y drydedd flwyddyn ar ddeg o'i deyrnasiad.b A,Geiriau Jeremeia fab Hilceia, un o'r offeiriaid oedd yn Anathoth, yn nhiriogaeth Benjamin.%"BAc �nt allan a gweld celanedd y rhai a bechodd yn f'erbyn; ni bydd eu pryf yn marw, na'u t�n yn diffodd; a byddant yn ffiaidd gan bawb."_7"BO fis i fis, o Saboth i Saboth, daw pob cnawd i ymgrymu o'm blaen," medd yr ARGLWYDD.7"BFel y bydd y nefoedd newydd a'r ddaear newydd, yr wyf fi yn eu creu, yn parhau ger fy mron," medd yr ARGLWYDD, "felly y parha eich had a'ch enw chwi.X)"BA byddaf yn dewis rhai ohonynt yn offeiriaid ac yn Lefiaid," medd yr ARGLWYDD./W"BDygant eich tylwyth i gyd o blith yr holl genhedloedd yn fwydoffrwm i'r ARGLWYDD; ar feirch, mewn cerbydau a gwageni, ar fulod a chamelod y d�nt i'm mynydd sanctaidd, Jerwsalem," medd yr ARGLWYDD, "yn union fel y bydd plant Israel yn dwyn y bwydoffrwm mewn llestr gl�n i du375?'r ARGLWYDD.x~i"BGosodaf arwydd yn eu mysg, ac anfonaf rai o'u gwaredigion at y cenhedloedd, i Tarsis, Put, Lydia, Mesech, Tubal a Jafan, ac ynysoedd pell, na chlywsant s�n amdanaf na gweld fy ngogoniant; a chyhoeddant hwy fy ngogoniant i'r cenhedloedd.\}1"B'Rwyf fi'n dod i gasglu ynghyd bob cenedl ac iaith; a d�nt i weld fy ngogoniant.L|"BPawb sy'n ymgysegru ac yn eu puro eu hunain ar gyfer y gerddi, ac yn gorymdeithio trwyddynt, ac yn bwyta cig moch, ymlusgiaid, a llygod � daw diwedd ar eu gwaith a'u bwriad," medd yr ARGLWYDD.{y"BOherwydd trwy d�n y bydd yr ARGLWYDD yn barnu, a thrwy gleddyf yn erbyn pob cnawd; a lleddir llawer gan yr ARGLWYDD.z!"BEdrychwch, y mae'r ARGLWYDD yn dod � th�n, a'i gerbydau fel corwynt, i dalu'r pwyth mewn llid dicllon, ac i geryddu � fflamau t�n.2y]"BCewch weld hyn, a bydd yn llawenydd i'ch calon, bydd eich holl gorff yn ffynnu fel llysieuyn; dangosir bod llaw yr ARGLWYDD gyda'i weision, a'i lid yn erbyn ei elynion.fxE"B Fel y cysurir plentyn gan ei fam byddaf fi'n eich cysuro chwi; ac yn Jerwsalem y'ch cysurir.Hw "B Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Edrychwch, 'rwy'n estyn iddi heddwch fel afon, a golud y cenhedloedd fel ffrwd lifeiriol. Cewch sugno, cewch eich cludo ar ei hystlys, a'ch siglo ar ei gliniau.v7"B er mwyn ichwi fedru sugno a chael eich diwallu o'i bronnau diddanus, er mwyn ichwi fedru tynnu arni a chael eich diddanu gan ddigonedd ei gogoniant." u9"B Llawenhewch gyda Jerwsalem, a byddwch yn falch o'i herwydd, bawb sy'n ei charu; llawenhewch gyda hi �'ch holl galon, bawb a fu'n galaru o'i phlegid,utc"B A ddygaf fi at y geni heb beri esgor?" medd yr ARGLWYDD. "A baraf fi esgor ac yna'i rwystro?" medd dy Dduw.@sy"BA glywodd rhywun am y fath beth? A welodd rhywun rywbeth tebyg? A ddaw gwlad i fod mewn un dydd? A enir cenedl ar unwaith? Ond gyda bod Seion yn clafychu, bydd yn esgor ar ei phlant.frE"BA fydd gwraig yn esgor cyn dechrau ei phoenau? A yw'n geni plentyn cyn i'w gwewyr ddod arni?dqA"BClywch! Gwaedd o'r ddinas, llef o'r deml, su373?n yr ARGLWYDD yn talu'r pwyth i'w elynion.hpI"BClywch air yr ARGLWYDD, chwi sy'n parchu ei air: "Dywedodd eich tylwyth sy'n eich cas�u, ac sy'n eich gwrthod oherwydd fy enw, 'Bydded i'r ARGLWYDD gael ei ogoneddu, er mwyn i ni weld eich llawenydd.' Ond cywilyddir hwy.Uo#"BOnd dewisaf fi ofid iddynt, a dwyn arnynt yr hyn a ofnant; oherwydd pan elwais, ni chefais ateb, pan leferais, ni wrandawsant; gwnaethant bethau sydd yn atgas gennyf, a dewis yr hyn nad yw wrth fy modd."\n1"BPrun ai lladd ych ai lladd dyn, ai aberthu oen ai tagu ci, ai offrymu bwydoffrwm ai aberthu gwaed moch, ai arogldarthu thus ai bendithio eilun, dewis eu ffordd eu hunain y maent, ac ymhyfrydu yn eu ffeidd�dra0mY"BFy llaw i a wnaeth y pethau hyn i gyd, a'r eiddof fi yw pob peth," medd yr ARGLWYDD. "Ond fe edrychaf ar y truan, yr un o ysbryd gostyngedig, ac sy'n parchu fy ngair.l -"BFel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Y nefoedd yw fy ngorsedd, a'r ddaear fy nhroedfainc; ple, felly, y codwch du375? i mi, a phle y caf fan i orffwys?2k]"ABydd y blaidd a'r oen yn cydbori, a'r llew yn bwyta gwair fel ych; a llwch fydd bwyd y sarff. Ni wn�nt ddrwg na difrod yn fy holl fynydd sanctaidd," medd yr ARGLWYDD.Qj"AByddaf yn eu hateb cyn iddynt alw, ac yn eu gwrando wrth iddynt lefaru. i"ANi fyddant yn llafurio'n ofer, nac yn magu plant i drallod; cenhedlaeth a fendithiwyd gan yr ARGLWYDD ydynt, hwy a'u hepil hefyd./hW"Ani fydd neb yn adeiladu i arall gyfanheddu, nac yn plannu ac arall yn bwyta. Bydd fy mhobl yn byw cyhyd � choeden, a'm hetholedig yn llwyr fwynhau gwaith eu dwylo.cg?"AByddant yn adeiladu tai ac yn byw ynddynt, yn plannu gwinllannoedd ac yn bwyta'u ffrwyth;3f_"ANi bydd yno byth eto blentyn yn dihoeni, na henwr heb gyflawni nifer ei flynyddoedd; llanc fydd yr un sy'n marw'n ganmlwydd, a dilornir y sawl nad yw'n cyrraedd ei gant.yek"AGorfoleddaf yn Jerwsalem, llawenychaf yn fy mhobl; ni chlywir ynddi mwyach na su373?n wylofain na chri trallod.d{"AByddwch lawen, gorfoleddwch yn ddi-baid am fy mod i yn creu, ie, yn creu Jerwsalem yn orfoledd, a'i phobl yn llawenydd.ecC"AYr wyf fi'n creu nefoedd newydd a daear newydd; ni chofir y pethau gynt na meddwl amdanynt.]b3"ABydd pawb ar y ddaear sy'n ceisio bendith yn ceisio'i fendith yn enw Duw gwirionedd, a phawb ar y ddaear sy'n tyngu llw yn tyngu ei lw yn enw Duw gwirionedd." "Anghofir y treialon gynt, ac fe'u cuddir o'm golwg.a}"AErys eich enw yn felltith gan f'etholedigion; bydd yr Arglwydd DDUW yn dy ddifa, ond fe rydd enw gwahanol ar ei weision.m`S"Abydd fy ngweision yn canu o lawenydd a chwithau'n griddfan mewn gofid calon, ac yn galaru mewn ing.Y_+"A Am hynny, fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: "Edrychwch, bydd fy ngweision yn bwyta a chwithau'n newynu; bydd fy ngweision yn yfed a chwithau'n sychedu; bydd fy ngweision yn llawenhau a chwithau'n cywilyddio;S^"A dedfrydaf chwi i'r cleddyf, a'ch darostwng i gyd i'ch lladd; canys gelwais, ond ni roesoch ateb, lleferais, ond ni wrandawsoch. Gwnaethoch bethau sy'n atgas gennyf, a dewis yr hyn nad yw wrth fy modd."]'"A Ond chwi sy'n gwrthod yr ARGLWYDD, sy'n diystyru fy mynydd sanctaidd, sy'n gosod bwrdd i'r duw Ffawd ac yn llenwi cwpanau o win cymysg i Hap,o\W"A Bydd Saron yn borfa defaid, a dyffryn Achor yn orweddfa gwartheg, ar gyfer fy mhobl sy'n fy ngheisio.["A Ond paraf i epil ddod o Jacob, a rhai i etifeddu fy mynyddoedd o Jwda; bydd y rhai a ddewisaf yn eu hetifeddu, a'm gweision yn trigo yno._Z7"AFel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Fel pan geir gwin newydd mewn swp o rawn, ac y dywedir, 'Paid �'i ddinistrio, oherwydd y mae bendith ynddo', felly y gwnaf finnau er mwyn fy ngweision; ni ddinistriaf yr un ohonynt."Y="Aeich camweddau chwi a'ch hynafiaid," medd yr ARGLWYDD. "Am iddynt arogldarthu ar y mynyddoedd, a'm cablu ar y bryniau, mesuraf eu t�l iddynt i'r byw."qX["AOnd y mae'r cyfan wedi ei ysgrifennu o'm blaen; ni thawaf, ond fe dalaf yn �l; i'r byw y talaf yn �W)"ADywedant, 'Cadw draw, paid �'m cyffwrdd, 'rwy'n rhy sanctaidd i ti.' Y mae'r bobl hyn yn fwg yn fy ffroenau, yn d�n sy'n mygu drwy'r dydd.Vy"Ayn eistedd ymhlith y beddau, ac yn treulio'r nos mewn mynwentydd, yn bwyta cig moch, a'u llestri'n llawn o gawl aflan.rU]"Arhai oedd yn fy mhryfocio'n ddi�baid yn fy wyneb, yn aberthu mewn gerddi ac arogldarthu ar briddfeini,T"AEstynnais fy nwylo'n feunyddiol at bobl wrthryfelgar, rhai oedd yn rhodio ffordd drygioni, ac yn dilyn eu mympwy eu hunain,1S ]"AYr oeddwn yno i'm ceisio gan rai nad oeddent yn holi amdanaf, yno i'm cael gan rai na chwilient amdanaf. Dywedais, 'Edrychwch, dyma fi', wrth genedl na alwai ar fy enw.ZR-"@ A ymateli di, ARGLWYDD, oherwydd y pethau hyn? A dewi di, a'n cystuddio'n llwyr?Q"@ Y mae ein tu375? sanctaidd a hardd, lle y byddai'n hynafiaid yn dy foliannu, wedi mynd yn lludw, a phob peth annwyl gennym yn anrhaith.hPI"@ Aeth dy ddinasoedd sanctaidd yn anialwch; y mae Seion yn anialwch a Jerwsalem yn anghyfannedd.mOS"@ Paid � digio'n llwyr, ARGLWYDD, na chofio camwedd am byth. Edrych, yn awr, dy bobl ydym ni i gyd.lNQ"@Ond tydi, O ARGLWYDD, yw ein tad; ni yw'r clai a thi yw'r crochenydd; gwaith dy ddwylo ydym i gyd.M"@Ac nid oes neb yn galw ar dy enw, nac yn trafferthu i afael ynot; cuddiaist dy wyneb oddi wrthym, a'n traddodi i afael ein camweddau.(LI"@Aethom i gyd fel peth aflan, a'n holl gyfiawnderau fel clytiau budron; yr ydym i gyd wedi crino fel deilen, a'n camweddau yn ein chwythu i ffwrdd fel y gwynt.:Km"@'Rwyt yn cyfarfod �'r rhai sy'n hoffi gwneud cyfiawnder, y rhai sy'n cofio am dy ffyrdd. Er dy fod yn digio pan oeddem ni'n pechu, eto 'roeddem yn dal i droseddu yn dy erbyn. J "@Ni chlywodd neb erioed, ni ddaliodd clust, ni chanfu llygad unrhyw Dduw ond tydi, a wn�i ddim dros y rhai sy'n disgwyl wrtho.pIY"@Pan wnaethost bethau ofnadwy heb i ni eu disgwyl, daethost i lawr, a thoddodd y mynyddoedd o'th flaen.H5"@fel t�n yn llosgi prysgwydd, fel du373?r yn berwi ar d�n, er mwyn i'th enw ddod yn hysbys i'th gaseion, ac i'r cenhedloedd grynu yn dy u373?ydd!]G 5"@O na fuaset wedi rhwygo'r nefoedd, a dod i lawr, a'r mynyddoedd yn toddi o'th flaen,cF?"?Eiddot ti ydym ni erioed; ond ni fuost yn rheoli drostynt hwy, ac ni alwyd dy enw arnynt.ZE-"?Pam y sathrodd annuwiolion dy gysegr, ac y sarnodd ein gelynion dy le sanctaidd? D9"?Pam, ARGLWYDD, y gadewaist i ni grwydro oddi ar dy ffyrdd, a chaledu ein calonnau rhag dy ofni? Dychwel, er mwyn dy weision, llwythau dy etifeddiaeth.C7"?oherwydd ti yw ein tad. Er nad yw Abraham yn ein hadnabod, nac Israel yn ein cydnabod, tydi, yr ARGLWYDD, yw ein tad, Ein Gwaredydd yw dy enw erioed.'BG"?Edrych i lawr o'r nefoedd, o'th annedd sanctaidd, ardderchog, a gw�l. Ple mae dy angerdd a'th nerth, tynerwch dy galon a'th dosturi? Paid ag ymatal rhagom,A/"?mor sicr eu troed ag ych yn mynd i lawr i'r dyffryn y tywysodd ysbryd yr ARGLWYDD hwy. Felly yr arweiniaist dy bobl, a gwneud iti enw ardderchog.M@"? Arweiniodd hwy trwy'r dyfnderoedd, fel arwain march yn yr anialwch;?w"? a pheri i'w fraich ogoneddus arwain deheulaw Moses, a hollti'r dyfroedd o'u blaen, i wneud iddo'i hun enw tragwyddol?0>Y"? Yna fe gofiwyd am y dyddiau gynt, am Moses a'i bobl. Ple mae'r un a ddygodd allan o'r m�r fugail ei braidd? Ple mae'r un a roes yn eu canol hwy ei ysbryd sanctaidd,u=c"? Ond buont yn wrthryfelgar, a gofidio'i ysbryd sanctaidd; troes yntau'n elyn iddynt, ac ymladd yn eu herbyn.<"? Nid cennad nac angel, ond ef ei hun a'u hachubodd; yn ei gariad ac yn ei dosturi y gwaredodd hwy, a'u codi a'u cario drwy'r dyddiau gynt.;y"?Fe ddywedodd, "Yn awr, fy mhobl i ydynt, plant nad ydynt yn twyllo", a daeth yn waredydd iddynt yn eu holl gystuddiau.Q:"?Mynegaf ffyddlondeb yr ARGLWYDD, a chanu ei glodydd am y cyfan a roddodd yr ARGLWYDD i ni, a'i ddaioni mawr i du375? Israel, am y cyfan a roddodd iddynt o'i drugaredd, ac o lawnder ei gariad di-sigl.\91"?Sethrais y bobl yn fy llid, a'u meddwi yn fy nicter, a thywallt eu gwaed ar lawr."8"?Edrychais, ond nid oedd neb i'm helpu, a synnais nad oedd neb i'm cynnal; fy mraich fy hun a'm gwaredodd, a chynhaliwyd fi gan fy nicter.N7"?oherwydd 'roedd fy mryd ar ddydd dial, a daeth fy mlwyddyn i waredu.C6"?B�m yn sathru'r grawnwin fy hunan, ac nid oedd neb o'r bobl gyda mi; sethrais hwy yn fy llid, a'u mathru yn fy nicter. Ymdaenodd eu gwaed dros fy nillad nes cochi fy ngwisgoedd i gyd;Q5"?Pam y mae dy wisg yn goch, a'th ddillad fel un yn sathru mewn gwinwryf?94 m"?Pwy yw hwn sy'n dod o Edom, yn dod o Bosra, a'i ddillad yn goch; y mae ei wisg yn hardd, a'i gerddediad yn llawn o nerth? "Myfi yw, yn cyhoeddi cyfiawnder, ac yn abl i waredu."3y"> Fe'u gelwir hwy yn Bobl Sanctaidd, Gwaredigion yr ARGLWYDD, ac fe'th elwir di, Yr un a geisiwyd, Dinas nas gwrthodwyd.-2S"> Clywch, cyhoeddodd yr ARGLWYDD i bellafoedd y ddaear, "Dywedwch wrth ferch Seion, 'Y mae dy achubydd yn dyfod; y mae ei wobr yn ei law, ac y mae ei d�l ganddo.'"1#"> Ewch i mewn, ewch i mewn drwy'r pyrth, paratowch ffordd i'r bobloedd; codwch briffordd a symudwch y cerrig, dyrchafwch arwydd i'r bobloedd.0!"> ond y rhai a'i casgla fydd yn bwyta, ac yn diolch i'r ARGLWYDD amdano; y rhai a'i cynnull fydd yn yfed oddi mewn i gynteddau fy nghysegr."0/Y">Tyngodd yr ARGLWYDD i'w ddeheulaw ac i'w fraich nerthol, "Ni roddaf dy u375?d byth eto'n ymborth i'th elyn, ac ni chaiff dieithriaid yfed y gwin y llafuriaist amdano;d.A">na rhoi llonydd iddo, nes iddo sefydlu Jerwsalem, a'i gwneud yn destun moliant trwy'r byd. -">Ar dy furiau di, O Jerwsalem, gosodais wylwyr nad ydynt yn tewi ddydd na nos; chwi sy'n galw ar yr ARGLWYDD, peidiwch � distewi,(,I">Fel y bydd llanc yn priodi merch ifanc, bydd dy adeiladydd yn dy briodi di; fel y bydd priodfab yn llawen yn ei briod, felly y bydd dy Dduw yn llawen ynot ti.@+y">Ni'th enwir mwyach, Gwrthodedig, ac ni ddywedir drachefn am dy wlad, Anghyfannedd; eithr enwir di, Heffsiba, a'th wlad, Beula, oherwydd ymhyfryda'r ARGLWYDD ynot, a phriodir dy wlad.Y*+">Byddi'n goron odidog yn llaw'r ARGLWYDD, ac yn dorch frenhinol yn llaw dy Dduw.)">Bydd y cenhedloedd yn gweld dy gyfiawnder, a'r holl frenhinoedd dy ogoniant; gelwir arnat enw newydd, a roddir i ti o enau'r ARGLWYDD.( 5">Er mwyn Seion ni thawaf, er mwyn Jerwsalem ni fyddaf ddistaw, hyd oni ddisgleiria'i chyfiawnder yn llachar, a'i hiachawdwriaeth fel ffagl yn llosgi. '9"= Fel y gwna'r ddaear i'r blagur dyfu, a'r ardd i'r hadau egino, felly y gwna'r ARGLWYDD Dduw i gyfiawnder a moliant darddu gerbron yr holl genhedloedd.p&Y"= Llawenychaf yn fawr yn yr ARGLWYDD, gorfoleddaf yn fy Nuw; canys gwisgodd amdanaf wisgoedd iachawdwriaeth, taenodd fantell cyfiawnder drosof, fel y bydd priodfab yn gwisgo'i dorch, a phriodferch yn ei haddurno'i hun �'i thlysau.&%E"= Bydd eu plant yn adnabyddus ymysg y cenhedloedd, a'u hil ymhlith y bobloedd; bydd pawb fydd yn eu gweld yn eu cydnabod yn genedl a fendithiodd yr ARGLWYDD."%$C"=Oherwydd 'rwyf fi, yr ARGLWYDD, yn hoffi cyfiawnder, ac yn cas�u trais a chamwri; rhof iddynt eu gwobr yn ddi�feth, a gwnaf gyfamod tragwyddol � hwy.#)"=Yn lle'r rhan ddwbl o gywilydd, yn lle'r gwarth a'r cwynfan a ddaeth i'w rhan, fe etifeddant ran ddwbl yn eu gwlad, a chael llawenydd di-baid.""=Gelwir chwi'n offeiriaid yr ARGLWYDD, a'ch enwi'n weinidogion ein Duw ni; cewch fwyta o olud y cenhedloedd ac ymffrostio yn eu cyfoeth.s!_"=Bydd dieithriaid yn gweini fel bugeiliaid i'ch praidd, ac estroniaid fydd eich garddwyr a'ch gwinllanwyr. "=Ailadeiladant hen adfeilion, cyfodant fannau a fu'n anghyfannedd; atgyweiriant ddinasoedd diffaith ac anghyfanhedd�dra llawer oes.T!"=a gofalu am alarwyr Seion; a rhoi iddynt goron yn lle lludw, olew llawenydd yn lle galar, mantell moliant yn lle digalondid. Gelwir hwy yn brennau cyfiawnder wedi eu plannu gan yr ARGLWYDD i'w ogoniant.dA"=i gyhoeddi blwyddyn ffafr yr ARGLWYDD a dydd dial ein Duw ni; i ddiddanu pawb sy'n galaru,U %"=Y mae ysbryd yr Arglwydd DDUW arnaf, oherwydd i'r ARGLWYDD fy eneinio i gyhoeddi newyddion da i'r tlodion, a chysuro'r toredig o galon; i gyhoeddi rhyddid i'r caethion, a rhoi gollyngdod i'r carcharorion;s_"<Daw'r lleiaf yn llwyth, a'r ychydig yn genedl gref. Myfi yw'r ARGLWYDD; brysiaf i wneud hyn yn ei amser.""<Bydd dy bobl i gyd yn gyfiawn, yn gwreiddio yn y tir am byth, yn flaguryn a blennais � fy ngwaith fy hun i'm gogoneddu."<Ni fachluda dy haul mwyach, ac ni phalla dy leuad; oherwydd yr ARGLWYDD fydd yn oleuni di-baid i ti, a daw diwedd ar ddyddiau dy alar.@y"<Nid yr haul fydd mwyach yn goleuo i ti yn y dydd, ac nid y lleuad fydd yn llewyrchu i ti yn y nos; ond yr ARGLWYDD fydd yn oleuni di�baid i ti, a'th Dduw fydd yn ddisgleirdeb i ti. 9"<Ni chlywir mwyach am drais yn dy wlad, nac am ddistryw na dinistr o fewn dy derfynau, ond gelwi dy fagwyrydd yn Iachawdwriaeth, a'th byrth yn Foliant.*M"<Yn lle pres dygaf aur, yn lle haearn dygaf arian, ac yn lle coed, bres, yn lle cerrig, haearn; gwnaf dy lywodraethwyr yn heddychol a'th feistradoedd yn gyfiawn.%C"<Cei sugno llaeth cenhedloedd, a'th fagu ar fronnau brenhinoedd, a chei wybod mai myfi, yr ARGLWYDD, yw dy achubydd, ac mai Duw cadarn Jacob yw dy waredydd. "<Yn lle dy fod yn wrthodedig ac yn atgas, heb neb yn tramwyo trwot, fe'th wnaf yn ogoniant tragwyddol, ac yn llawenydd o oes i oes.!;"<Daw plant dy ormeswyr atat yn ostyngedig; bydd pob un a'th ddiystyrodd yn ymostwng wrth dy draed; galwant di yn Ddinas yr ARGLWYDD, Seion Sanct Israel.#"< Daw gogoniant Lebanon atat � y ffynidwydd, y ffawydd a'r pren bocs � i harddu man fy nghysegr, ac anrhydeddu'r lle y gosodaf fy nhraed.s_"< Oherwydd difethir y genedl a'r deyrnas sy'n gwrthod dy wasanaethu; dinistrir y cenhedloedd hynny'n llwyr. "< Bydd dy byrth yn agored bob amser, heb eu cau ddydd na nos, er mwyn dwyn golud y cenhedloedd atat, gyda'u brenhinoedd yn osgordd."< Dieithriaid fydd yn codi dy furiau, a'u brenhinoedd yn dy wasanaethu, oherwydd, er i mi yn fy nig dy daro, penderfynais dosturio wrthyt.X)"< Y mae cychod yr ynysoedd yn ymgasglu, a llongau Tarsis ar y blaen, i ddod �'th blant o bell, a'u harian a'u haur gyda hwy, er anrhydedd i'r ARGLWYDD dy Dduw, Sanct Israel; oherwydd y mae wedi dy ogoneddu.M"<Pwy yw'r rhain sy'n ehedeg fel cwmwl, ac fel colomennod i'w nythle?3 _"<Cesglir holl ddefaid Cedar atat, a bydd hyrddod Nebaioth at dy wasanaeth; offrymir hwy'n aberthau derbyniol ar fy allor, ac ychwanegaf at ogoniant fy nhu375? gogoneddus.# ?"<Bydd gyrroedd o gamelod yn dy orchuddio, daw camelod masnach o Midian, Effa a Sheba; byddant i gyd yn cludo aur a thus, ac yn mynegi moliant yr ARGLWYDD. 5"<pan weli, bydd dy wyneb yn gloywi, bydd dy galon yn llawn cyffro a llawenydd; troir atat gyflawnder y m�r, a daw golud y cenhedloedd yn eiddo iti. /"<Cod dy lygaid ac edrych o'th gwmpas; y maent i gyd yn ymgasglu i ddod atat, yn dwyn dy feibion a'th ferched o bell, ac yn eu cludo ar eu hystlys;T !"<Fe ddaw'r cenhedloedd at dy oleuni, a brenhinoedd at ddisgleirdeb dy wawr."<Er bod tywyllwch yn gorchuddio'r ddaear, a'r fagddu dros y bobloedd, bydd yr ARGLWYDD yn llewyrchu arnat ti, a gwelir ei ogoniant arnat.[ 1"==f<G,Fel y gwneuthum i Seilo, felly y gwnaf i'r tu375? hwn y galwyd fy enw i arno ac yr ymddiriedwch chwithau ynddo; ie, y lle a roddais i chwi ac i'ch hynafiaid.)=K, Yn awr, gan i chwi wneud yr holl bethau hyn, medd yr ARGLWYDD, mi lefaraf finnau wrthych; mi lefaraf yn daer, ond ni chlywch; mi alwaf arnoch, ond nid atebwch.!<;, 'Ewch yn awr i'm cysegr yn Seilo, lle y gwneuthum i'm henw drigo ar y dechrau, ac edrychwch ar yr hyn a wneuthum yno oherwydd drygioni fy mhobl Israel. ;, Ai lloches lladron yn eich golwg yw'r tu375? hwn, y gelwir fy enw i arno? Ond yr wyf finnau hefyd wedi gweld hyn, medd yr ARGLWYDD.$:A, Eto yr ydych yn dod ac yn sefyll o'm blaen yn y tu375? hwn, y galwyd fy enw i arno, ac yn dweud, "Fe'n gwaredwyd er mwyn cyflawni'r holl ffieidd-dra hyn."9), Onid ydych yn lladrata, yn lladd, yn godinebu, yn tyngu llw celwyddog, yn arogldarthu i Baal, yn dilyn duwiau eraill nad ydych yn eu hadnabod?M8,'Yr ydych yn ymddiried mewn geiriau celwyddog, heb fod ynddynt elw.\71,yna mi wnaf i chwi drigo yn y lle hwn, yn y wlad a roddais i'ch hynafiaid am byth.67,a pheidio � gorthrymu'r dieithr, yr amddifad a'r weddw, na thywallt gwaed dieuog yn y fan hon, na rhodio ar �l duwiau eraill i'ch niwed eich hun,j5M,Os gwir wellhewch eich ffyrdd a'ch gweithredoedd, os gwnewch farn yn gyson rhyngoch a'ch gilydd,4w,Peidiwch ag ymddiried mewn geiriau celwyddog, a dweud, "Teml yr ARGLWYDD, Teml yr ARGLWYDD, Teml yr ARGLWYDD yw hon."3,Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd, Duw Israel: Gwellhewch eich ffyrdd a'ch gweithredoedd, a gwnaf i chwi drigo yn y fan hon.2-,Saf ym mhorth tu375?'r ARGLWYDD, a chyhoedda yno y gair hwn: 'Clywch air yr ARGLWYDD, chwi holl Jwda sy'n dod i'r pyrth hyn i addoli'r ARGLWYDD.?1 {,Dyma'r gair a ddaeth at Jeremeia oddi wrth yr ARGLWYDD.O0,Arian gwrthodedig y gelwir hwy, oherwydd gwrthododd yr ARGLWYDD hwy." / ,Y mae'r fegin yn chwythu'n gryf, a'r plwm wedi darfod gan y t�n; yn ofer y toddodd y toddydd, oherwydd ni symudwyd y drygioni.v.e,Y maent i gyd yn gyndyn ac ystyfnig, yn byw yn enllibus. Pres a haearn ydynt; y maent i gyd yn peri distryw.]-3,Gosodais di yn safonwr ac yn brofwr ymhlith fy mhobl, i wybod ac i brofi eu ffyrdd.$,A,Merch fy mhobl, gwisga sachliain, ymdreigla yn y lludw; gwna alarnad fel am unig blentyn, galarnad chwerw; oherwydd yn ddisymwth y daw'r distrywiwr arnom.+y,Paid � mynd allan i'r maes, na rhodio ar y ffordd, oherwydd y mae gan y gelyn gleddyf, ac y mae dychryn ar bob llaw.o*W,Clywsom y newydd amdanynt, a llaesodd ein dwylo; daliwyd ni gan ddychryn, gwewyr fel gwraig yn esgor.O),Gafaelant mewn bwa a gwaywffon, y maent yn greulon a didostur; y mae eu twrf fel y m�r yn rhuo, marchogant feirch, a dod yn rhengoedd, fel gwu375?r yn mynd i ryfela, yn dy erbyn di, ferch Seion."(w,Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Wele, y mae pobl yn dod o dir y gogledd; cenedl gref yn ymysgwyd o bellafoedd y ddaear.'7,Am hynny fe ddywed yr ARGLWYDD, "Rwyf am osod i'r bobl hyn feini tramgwydd a'u dwg i lawr; tadau a phlant ynghyd, cymydog a chyfaill, fe'u difethir." &,Pam y cludir i mi thus o Sheba, a chorsen b�r o wlad bell? Nid oes pleser i mi yn eich poethoffrwm, na boddhad yn eich aberth."%',Clyw, wlad, rwyf am ddwyn drwg ar y bobl hyn, ffrwyth eu bwriadau hwy eu hunain. Ni wrandawsant ar fy ngeiriau, a gwrthodasant fy nghyfraith.U$#,Am hynny clywch, genhedloedd, a gwybydd, gynulliad, beth a ddigwydd iddynt.q#[,Gosodaf wylwyr drosoch," meddai, "gwrandewch ar sain yr utgorn." Ond dywedasant, "Ni wrandawn ni ddim."X"),Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Safwch ar y ffyrdd; edrychwch, ac ymofyn am yr hen lwybrau. Ple bynnag y cewch ffordd dda, rhodiwch ynddi, ac fe gewch le i orffwys." Ond dywedasant, "Ni rodiwn ni ddim ynddi.";!o,A oes arnynt gywilydd pan wn�nt ffieidd-dra? Dim cywilydd o gwbl, ac ni allant wrido. Am hynny fe syrthiant gyda'r syrthiedig; yn nydd eu cosbi fe gwympant," medd yr ARGLWYDD.{ o,Dim ond yn arwynebol y maent wedi iach�u briw fy mhobl, gan ddweud, 'Heddwch! Heddwch!' � ac nid oes heddwch.  , o'r lleiaf hyd y mwyaf ohonynt, y mae pob un yn awchu am elw; o'r proffwyd i'r offeiriad, y maent bob un yn gweithredu'n ffals., Trosglwyddir eu tai i eraill, a'u meysydd a'u gwragedd ynghyd; canys estynnaf fy llaw ar drigolion y wlad," medd yr ARGLWYDD.eC, Yr wyf finnau'n llawn o lid yr ARGLWYDD; yr wyf wedi blino ar ymatal. "Tywelltir ef ar y plant yn yr heol, ac ar gynulliadau'r ifainc hefyd; delir y gu373?r a'r wraig fel ei gilydd, yr hynafgwr a'r aeddfed mewn dyddiau.E, � phwy y llefaraf i'w rhybuddio, a pheri iddynt glywed? Wele, y mae eu clust yn gaeedig, ac ni allant ddal sylw. Wele, y mae gair yr ARGLWYDD yn ddirmyg iddynt; nid ydynt yn ei ddymuno.1, Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd: "Lloffa weddill Israel yn l�n, fel lloffa gwinwydd; fel casglwr grawnwin tyn dy law eilwaith dros y brigau."uc,Cymer wers, O Jerwsalem, rhag i mi dy adael yn llwyr, rhag i mi dy wneud yn anrhaith, yn dir anghyfannedd."*M,Fel y mae dyfroedd yn tarddu mewn ffynnon, felly y mae ei drygioni ynddi hi. Am drais ac ysbail y clywir ynddi; gwaeledd a chleisiau sydd yn wastad ger fy mron.)K,Canys fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd: "Torrwch goed, a chodwch glawdd yn erbyn Jerwsalem; hon yw'r ddinas i'w chosbi, nid oes dim ond gorthrymder o'i mewn.?y,Codwch, awn i fyny liw nos a distrywiwn ei phalasau.'",'Paratowch ryfel sanctaidd yn ei herbyn; codwch, awn i fyny ganol dydd. Gwae ni! Ciliodd y dydd ac y mae cysgodau'r hwyr yn ymestyn.r],Fe ddaw bugeiliaid �'u praidd hyd ati, gosodant bebyll o'i chylch, a phorant bob un yn ei lain ei hun.@{,Yr wyf am ddinistrio merch Seion, y ferch deg, foethus.( K,Ffowch, blant Benjamin, o ganol Jerwsalem. Canwch utgorn yn Tecoa, a chodwch ffagl ar Beth-hacerem, oherwydd y mae drwg yn crynhoi o'r gogledd, a dinistr mawr./,Y mae'r proffwydi yn proffwydo celwydd, a'r offeiriaid yn cyfarwyddo'n unol � hynny, a'm pobl yn hoffi'r peth. Ond beth a wnewch yn y diwedd?'"2_,Peth aruthr ac erchyll a ddaeth i'r wlad.a;,Onid ymwelaf � chwi am hyn?' medd yr ARGLWYDD. 'Oni ddialaf ar y fath genedl � hon?R,Trwy hynny aethant yn fawr a chyfoethog, yn dew a bras. Aethant hefyd y tu hwnt i weithredoedd drwg; ni roddant ddedfryd deg i'r amddifad, i beri iddo lwyddo, ac nid ydynt yn iawn farnu achos y tlawd.P,Fel y mae cawell yn llawn o adar, felly y mae eu tai yn llawn o dwyll. ,Oherwydd cafwyd rhai drwg ymhlith fy mhobl; y maent yn gwylio fel un yn gosod magl, ac yn gosod offer dinistr i ddal pobl.] 3,Ond y mae eich camweddau wedi rhwystro hyn, a'ch pechodau wedi atal daioni rhagoch.; o,Ac ni ddywedant yn eu calon, "Bydded inni ofni'r ARGLWYDD ein Duw, sy'n rhoi'r glaw, a chawodydd y gwanwyn a'r hydref yn eu pryd, a sicrhau i ni wythnosau penodedig y cynhaeaf."a ;,Ond calon wrthnysig a gwrthryfelgar sydd gan y bobl hyn; y maent yn parhau i wrthgilio.` 9,Onid oes arnoch fy ofn i?' medd yr ARGLWYDD. 'Oni chrynwch o'm blaen? Mi osodais y tywod yn derfyn i'r m�r, yn derfyn sicr na all ei groesi; pan ymgasgla'r tonnau ni thyciant, pan rua'r dyfroedd nid �nt drosto.uc,'Clywch hyn yn awr, bobl ynfyd, ddiddeall: y mae ganddynt lygaid, ond ni welant; clustiau, ond ni chlywant.H ,Mynegwch hyn yn nhu375? Jacob, cyhoeddwch hyn yn Jwda a dweud,zm,Pan ddywedwch, 'Pam y gwnaeth yr ARGLWYDD ein Duw yr holl bethau hyn i ni?', fe ddywedi wrthynt, 'Fel y bu i chwi fy ngwrthod i, a gwasanaethu duwiau estron yn eich tir, felly y gwasanaethwch bobl ddieithr mewn gwlad nad yw'n eiddo i chwi.'X),Ac eto yn y dyddiau hynny," medd yr ARGLWYDD, "ni ddygaf ddiwedd llwyr arnoch.V%,Fe ysa dy gynhaeaf a'th fara; ysa dy feibion a'th ferched; ysa dy braidd a'th wartheg; ysa dy winwydd a'th ffigyswydd; distrywia � chleddyf dy ddinasoedd caerog, y dinasoedd yr wyt yn ymddiried ynddynt.N,Y mae ei chawell saethau fel bedd agored; gwu375?r cedyrn ydynt oll.M,Wele, fe ddygaf yn eich erbyn, du375? Israel, genedl o bell � hen genedl, cenedl o'r oesoedd gynt," medd yr ARGLWYDD, "cenedl nad wyt yn gwybod ei hiaith, nac yn deall yr hyn y mae'n ei ddweud.*M,Am hynny, dyma air yr ARGLWYDD, Duw y Lluoedd: "Am i chwi siarad fel hyn, dyma fi'n rhoi fy ngeiriau yn dy enau fel t�n, a'r bobl hyn yn gynnud, ac fe'u difa.\1, nid yw'r proffwydi ond gwynt, nid yw'r gair yn eu plith. Fel hyn y gwneir iddynt."ta, Buont yn gelwyddog am yr ARGLWYDD a dweud, "Ni wna ef ddim. Ni ddaw drwg arnom, ni welwn gleddyf na newyn;Y~+, Oherwydd bradychodd tu375? Israel a thu375? Jwda fi'n llwyr," medd yr ARGLWYDD.#}?, Tramwywch trwy ei rhesi gwinwydd, a dinistriwch hwy, ond peidiwch � gwneud diwedd llwyr. Torrwch ymaith ei brigau, canys nid eiddo'r ARGLWYDD mohonynt.a|;, Onid ymwelaf � chwi am hyn?" medd yr ARGLWYDD. "Oni ddialaf ar y fath genedl � hon?]{3,Yr oeddent fel meirch nwydus a phorthiannus, pob un yn gweryru am gaseg ei gymydog./zW,Sut y maddeuaf iti am hyn? Y mae dy blant wedi fy ngadael, ac wedi tyngu i'r rhai nad ydynt dduwiau. Diwellais hwy, eto gwnaethant odineb a heidio i du375?'r butain.iyK,Am hyn, bydd llew o'r coed yn eu taro i lawr, a blaidd o'r anialwch yn eu distrywio; bydd llewpard yn gwylio'u dinasoedd ac yn llarpio pob un a ddaw allan ohonynt; oherwydd amlhaodd eu troseddau a chynyddodd eu gwrthgiliad.7xg,Mi af yn hytrach at y mawrion, i ymddiddan � hwy; fe wyddant hwy ffordd yr ARGLWYDD a gofynion eu Duw. Ond y maent hwythau'n ogystal wedi malurio'r iau, a dryllio'r tresi.zwm,Yna dywedais, "Nid yw'r rhai hyn ond tlodion; ynfydion ydynt, a heb wybod ffordd yr ARGLWYDD na gofynion eu Duw.Vv%,O ARGLWYDD, onid ar wirionedd y mae dy lygaid di? Trewaist hwy, ond ni fu'n ofid iddynt; difethaist hwy, ond gwrthodasant dderbyn cerydd. Gwnaethant eu hwynebau'n galetach na charreg, a gwrthod dychwelyd.Pu,Er iddynt ddweud, 'Byw yw'r ARGLWYDD', eto tyngu'n gelwyddog y maent."?t y,Rhedwch yma a thraw trwy heolydd Jerwsalem, edrychwch a sylwch; chwiliwch yn ei lleoedd llydain a oes un i'w gael sy'n gwneud barn ac yn ceisio gwirionedd, er mwyn i mi ei harbed hi.Ns,Ie, clywaf gri fel gwraig yn esgor, llef ingol fel un yn esgor ar ei chyntafanedig � cri merch Seion yn ochain, ac yn gwasgu ar ei dwylo: "Gwae fi! Rwy'n diffygio, a'r lleiddiaid am fy einioes."prY,A thithau'n anrheithiedig, beth wyt ti'n ei wneud wedi dy wisgo ag ysgarlad, ac wedi ymdrwsio � thlysau aur, a lliwio dy lygaid? Yn ofer yr wyt yn dy wneud dy hun yn deg. Bydd dy gariadon yn dy ddirmygu, ac yn ceisio dy einioes.-qS,Rhag trwst marchogion a phlygwyr bwa y mae'r holl ddinas yn ffoi, yn mynd i'r drysni ac yn dringo i'r creigiau. Gadewir yr holl ddinasoedd heb neb i drigo ynddynt.p3,Am hyn fe alara'r ddaear, ac fe dywylla'r nefoedd fry, oherwydd imi fynegi fy mwriad; ac ni fydd yn edifar gennyf, ac ni throf yn �l oddi wrtho."ioK,Oherwydd fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Bydd yr holl wlad yn anrhaith, ond ni wnaf ddiwedd arni.n,Edrychais, ac wele'r dolydd yn ddiffeithwch, a'r holl ddinasoedd yn ddinistr, o achos yr ARGLWYDD, o achos angerdd ei lid.Zm-,Edrychais, ac wele, nid oedd neb oll; ac yr oedd holl adar y nefoedd wedi cilio.Wl',Edrychais tua'r mynyddoedd, ac wele hwy'n crynu, a'r holl fryniau yn gwegian.ikK,Edrychais tua'r ddaear � afluniaidd a gwag ydoedd; tua'r nefoedd � ond nid oedd yno oleuni.3j_,Y mae fy mhobl yn ynfyd, nid ydynt yn fy adnabod i; plant angall ydynt, nid rhai deallus mohonynt. Y maent yn fedrus i wneud drygioni, ond ni wyddant sut i wneud daioni.Fi,Pa hyd yr edrychaf ar faner, ac y gwrandawaf ar sain utgorn?vhe,Daw dinistr ar ddinistr, anrheithir yr holl dir. Yn ddisymwth anrheithir fy mhebyll, a'm llenni mewn eiliad.*gM,Fy ngwewyr! Fy ngwewyr! Rwy'n gwingo mewn poen. O, barwydydd fy nghalon! Y mae fy nghalon yn derfysg ynof; ni allaf dewi. Canys clywaf sain utgorn, twrf rhyfel.f{,Dy ffordd a'th weithredoedd sydd wedi dod � hyn arnat. Dyma dy gosb, ac un chwerw yw; fe'th drawodd hyd at dy galon."deA,Fel gwylwyr maes fe'i hamgylchynant, am iddi wrthryfela yn fy erbyn i,'" medd yr ARGLWYDD.d-,Rhybuddiwch y cenhedloedd: 'Dyma ef!' Cyhoeddwch i Jerwsalem: 'Daw gwu375?r i'ch gwarchae o wlad bell, a chodi eu llais yn erbyn dinasoedd Jwda.Lc,Clyw! Cennad o wlad Dan, ac un yn cyhoeddi gofid o Fynydd Effraim,{bo,Golch dy galon oddi wrth ddrygioni, Jerwsalem, iti gael dy achub. Pa hyd y lletya d'amcanion drygionus o'th fewn?a{, Wele, bydd yn esgyn fel cymylau, a'i gerbydau fel corwynt, ei feirch yn gyflymach nag eryrod. Gwae ni! Anrheithiwyd ni.s`_, nid i nithio nac i buro. Daw gwynt cryf ataf fi; yn awr myfi, ie myfi, a draethaf farn yn eu herbyn hwy." _9, Yn yr amser hwnnw fe ddywedir wrth y bobl hyn ac wrth Jerwsalem, "Bydd craswynt o'r moelydd uchel yn y diffeithwch yn troi i gyfeiriad merch fy mhobl,^7, Yna dywedais, "O ARGLWYDD Dduw, yr wyt wedi llwyr dwyllo'r bobl hyn a Jerwsalem, gan ddweud, 'Bydd heddwch i chwi'; ond trywanodd y cleddyf i'r byw."], Ac yn y dydd hwnnw," medd yr ARGLWYDD, "fe balla hyder y brenin a hyder y tywysogion; fe synna'r offeiriaid, ac fe ryfedda'r proffwydi."~\u,Am hyn ymwregyswch � sachliain, galarwch ac udwch; oherwydd nid yw angerdd llid yr ARGLWYDD wedi troi oddi wrthym./[W,Daeth llew i fyny o'i loches, cychwynnodd difethwr y cenhedloedd, a daeth allan o'i drigle i wneud dy dir yn anrhaith, ac fe ddinistrir dy ddinasoedd heb breswyliwr.oZW,Codwch, ffowch tua Seion, ffowch heb sefyllian; oherwydd dygaf ddrygioni o'r gogledd, a dinistr mawr.'YG,Mynegwch yn Jwda, cyhoeddwch yn Jerwsalem, a dywedwch, 'Canwch utgorn yn y tir, bloeddiwch yn uchel.' A dywedwch, 'Ymgynullwch, ac awn i'r dinasoedd caerog.'RX,Ymenwaedwch i'r ARGLWYDD, symudwch flaengroen eich calon, bobl Jwda a thrigolion Jerwsalem, rhag i'm digofaint ddod allan fel t�n a llosgi heb neb i'w ddiffodd, oherwydd drygioni eich gweithredoedd.W,Oherwydd fel hyn y dywed yr ARGLWYDD wrth bobl Jwda a Jerwsalem: "Braenarwch i chwi fraenar, a pheidiwch � hau mewn drain.V,ac os tyngi mewn gwirionedd, mewn barn a chyfiawnder, 'Byw yw yr ARGLWYDD', yna fe ymfendithia'r cenhedloedd ynddo, ac ymglodfori ynddo." U ,Os dychweli, Israel," medd yr ARGLWYDD, "os dychweli ataf fi, a rhoi heibio dy ffieidd-dra o'm gu373?ydd, a pheidio � simsanu,XT),Gorweddwn yn ein gwarth, a'n cywilydd wedi ein hamd�i. Yr ydym wedi pechu yn erbyn yr ARGLWYDD ein Duw, nyni a'n hynafiaid, o'n hieuenctid hyd y dydd heddiw, ac ni wrandawsom ar lais yr ARGLWYDD ein Duw."vSe,Y mae'r gwarth wedi ysu llafur ein hynafiaid o'n hieuenctid: eu defaid a'u gwartheg, eu meibion a'u merched.zRm,Diau y daw oferedd o gyfeddach y bryniau a'r mynyddoedd, ond yn yr ARGLWYDD ein Duw y mae iachawdwriaeth Israel.Q},Dychwelwch, blant anffyddlon; iach�f eich ysbryd anffyddlon." "Wele, fe ddown atat, oherwydd ti yw'r ARGLWYDD ein Duw.|Pq,Clyw! Ar y moelydd clywir wylofain ac ymbil tu375? Israel, am iddynt wyro eu ffordd ac anghofio'r ARGLWYDD eu Duw.O,Yn ddiau, fel y bydd gwraig yn anffyddlon i'w chymar, felly, du375? Israel, y buoch yn anffyddlon i mi," medd yr ARGLWYDD.Au,Dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf yn nyddiau'r Brenin Joseia, "A welaist ti'r hyn a wnaeth Israel anffyddlon? Bu'n rhodianna ar bob bryn uchel a than bob pren gwyrddlas, a phuteinio yno.@y,a fydd ef yn ddig hyd byth? a geidw ef lid bob amser?' Fel hyn y lleferaist, ond gwnaethost ddrygioni hyd y gellaist."U?#,Ac onid wyt yn awr yn galw arnaf, 'Fy nhad, cyfaill fy ieuenctid wyt ti �z>m,Ataliwyd y glawogydd, ac ni ddaeth y cawodydd diweddar; ond talcen putain oedd gennyt, a gwrthodaist gywilyddio.>=u,Cod dy olwg i'r moelydd, ac edrych am fan na phuteiniaist ynddo; disgwyliaist amdanynt ger y ffyrdd, fel Arab yn yr anialwch; halogaist y tir �'th buteindra, ac �'th ddrygioni.t< c,Os bydd gu373?r yn ysgaru ei wraig, a hithau'n ei adael ac yn mynd yn eiddo i arall, a ddychwel ef ati? Oni halogid y tir yn ddirfawr trwy hyn? Yr wyt wedi puteinio gyda chariadon lawer, ond a fyddi'n dychwelyd ataf?" medd yr ARGLWYDD. ;,%Doi allan oddi yno hefyd, a'th ddwylo ar dy ben, oherwydd gwrthoda'r ARGLWYDD y rhai yr ymddiriedi ynddynt, ac ni lwyddi drwyddynt.n:U,$Mor ddi-hid wyt yn newid dy ffordd; fe'th gywilyddir gan yr Aifft, fel y cywilyddiwyd di gan Asyria.9!,#ond er hyn i gyd, yr wyt yn dweud, 'Rwy'n ddieuog; fe dry ei lid oddi wrthyf.' Ond wele, fe'th ddygaf i farn am iti ddweud, 'Ni phechais.'o8W,"Cafwyd ym mhlygion dy wisg waed einioes tlodion diniwed � ac nid yn torri i mewn y deliaist hwy �n7U,!Mor dda yr wyt yn dewis dy ffordd i geisio cariadon, gan ddysgu dy ffyrdd hyd yn oed i ferched drwg.{6o, A anghofia geneth ei thlysau, neu briodferch ei rhubanau? Eto y mae fy mhobl wedi fy anghofio i, ddyddiau di-rif.-5S,Chwi genhedlaeth, ystyriwch air yr ARGLWYDD. Ai anialwch a f�m i Israel, neu wlad tywyllwch? Pam y dywed fy mhobl, 'Yr ydym ni'n rhydd; ni ddown mwyach atat ti'?~4u,Yn ofer y trewais eich plant; ni dderbyniant gerydd. Y mae eich cleddyf wedi difa'ch proffwydi, fel llew yn rheibio.m3S,Pam yr ydych yn dadlau � mi? Rydych wedi gwrthryfela yn f'erbyn, bawb ohonoch," medd yr ARGLWYDD.)2K,Ple mae dy dduwiau, a wnaethost iti? Boed iddynt hwy godi os gallant dy achub yn awr dy adfyd. Oherwydd y mae dy dduwiau mor niferus �'th ddinasoedd, O Jwda.&1E,Dywedant wrth bren, 'Ti yw fy nhad', ac wrth garreg, 'Ti a'm cenhedlodd'. Troesant ataf wegil, ac nid wyneb; ond yn awr eu hadfyd dywedant, 'Cod, achub ni'. 0,Fel cywilydd lleidr wedi ei ddal y cywilyddia tu375? Israel � hwy, eu brenhinoedd, a'u tywysogion, eu hoffeiriaid a'u proffwydi. /,Cadw dy droed rhag noethni, a'th lwnc rhag syched. Ond dywedaist, 'Nid oes gobaith. Mi gerais estroniaid ac ar eu h�l hwy yr af.' .9,asen wyllt, a'i chynefin yn yr anialwch, yn ei blys yn ffroeni'r gwynt. Pwy a atal ei nwyd? Ni flina'r un sy'n ei chwennych; fe'i c�nt yn ei hamser.>-u,Sut y gelli ddweud, 'Nid wyf wedi fy halogi, na mynd ar �l Baalim?' Gw�l dy ffordd yn y glyn; ystyria beth a wnaethost. Camel chwim ydwyt, yn gwibio'n ddi-drefn yn ei llwybrau;,y,Pe bait yn ymolchi � neitr, a chymryd llawer o sebon, byddai �l dy gamwedd yn aros ger fy mron," medd yr ARGLWYDD. /L~~P~}`||-{{zz+yyMxxEwwvv!uutt`srrTqqp2onnemmlwkk1j}j%i:hggBffDee&d`cbbaai```__2^d]]>\\D[[[AZZBYYoYX+WBVUUTSS RR(QQ POOO>== <;::R9998779665%4~4(43321B00,//.?-|,,/+**)((''?&&M%%$o##o""V! 6OmH"/=~B_5eS G S  t@/k\O, Felly y gwnaf i'r lle hwn a'i breswylwyr, medd yr ARGLWYDD, i beri i'r ddinas hon fod fel Toffet.`[9, a dweud wrthynt, 'Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd: Drylliaf y bobl hyn a'r ddinas hon, fel y dryllir llestr y crochenydd, ac ni ellir ei gyfannu mwyach. Fe gleddir cyrff yn Toffet o ddiffyg lle arall i'w claddu.MZ, Yna fe ddrylli'r yst�n yng ngu373?ydd y gwu375?r a aeth gyda thi,;Yo, Gwnaf iddynt fwyta cnawd eu meibion a chnawd eu merched; bwyt�nt gnawd ei gilydd yn y gwarchae ac yn y cyfyngder a ddygir arnynt gan eu gelynion a'r rhai sy'n ceisio'u bywyd.'|Xq,Gwnaf y ddinas hon yn arswyd ac yn syndod, a bydd pawb sy'n mynd heibio yn arswydo ac yn synnu at ei holl glwyfau.fWE,'Gwnaf gyngor Jwda a Jerwsalem yn ofer yn y lle hwn, a pharaf i'r bobl syrthio trwy'r cleddyf o flaen eu gelynion, a mynd i afael y rhai sy'n ceisio'u bywyd; rhof eu celanedd yn fwyd i adar y nefoedd a bwystfilod gwyllt.V/,am hynny, wele'r dyddiau'n dod, medd yr ARGLWYDD, pryd na elwir y lle hwn mwyach yn Toffet nac yn ddyffryn Ben-hinnom, ond yn ddyffryn y lladdfa.U1,ac adeiladu uchelfeydd i Baal, i losgi eu meibion yn y t�n fel poethoffrwm i Baal, peth na orchmynnais, na'i lefaru, ac na ddaeth i'm meddwl �OT,'Am iddynt fy ngwrthod, a cham-ddefnyddio'r lle hwn ac arogldarthu ynddo i dduwiau eraill nad oeddent yn eu hadnabod, hwy na'u hynafiaid na brenhinoedd Jwda, a llenwi'r lle � gwaed y rhai dieuog,dSA,a dweud, 'Clywch air yr ARGLWYDD, frenhinoedd Jwda a phreswylwyr Jerwsalem. Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd, Duw Israel: Byddaf yn dwyn y fath ddrwg ar y lle hwn nes bod clustiau pwy bynnag a glyw amdano yn merwino.sR_,a dos allan i ddyffryn Ben-hinnom wrth fynedfa Porth Harsith, a chyhoedda yno y geiriau a fynegaf wrthyt, Q ,Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Dos a phryn yst�n bridd o waith crochenydd, a chymer rai o blith henuriaid y bobl a'r offeiriaid,bP=,Ond yr wyt ti, O ARGLWYDD, yn gwybod am eu holl gynllwyn yn f'erbyn, i'm lladd. Paid � maddau iddynt eu camwedd, na dileu eu pechod o'th u373?ydd. Bydded iddynt faglu o'th flaen; delia � hwy yn awr dy ddigofaint.O#,Bydded i waedd godi o'u tai, am i'r ysbeiliwr ddod yn ddisymwth ar eu gwarthaf; canys cloddiasant bwll i'm dal, a chuddio maglau i'm traed.JN ,Am hynny rho'u plant i'r newyn, lladder hwy trwy rym y cleddyf; bydded eu gwragedd yn weddwon di-blant, a'u gwu375?r yn farw gelain, a'u gwu375?r ifainc wedi eu taro �'r cleddyf mewn rhyfel.M3,A ad-delir drwg am dda? Cloddiasant bwll ar fy nghyfer. Cofia imi sefyll o'th flaen, i lefaru'n dda amdanynt ac i droi ymaith dy ddig oddi wrthynt.NL,Ystyria fi, O ARGLWYDD, a chlyw beth y mae f'achwynwyr yn ei ddweud.K,A dywedodd y bobl, "Dewch, gwnawn gynllwyn yn erbyn Jeremeia; ni chiliodd cyfarwyddyd oddi wrth yr offeiriad, na chyngor oddi wrth y doeth, na gair oddi wrth y proffwyd; dewch, gadewch inni ei faeddu �'r tafod, a pheidio ag ystyried yr un o'i eiriau."|Jq,Fel gwynt y dwyrain y chwalaf hwy o flaen y gelyn; yn nydd eu trychineb dangosaf iddynt fy ngwegil, nid fy wyneb." I,Gwnaethant eu tir yn anghyfannedd, i rai chwibanu drosto hyd byth; bydd pob un sy'n mynd heibio iddo yn synnu, ac yn ysgwyd ei ben.4Ha,Ond mae fy mhobl wedi f'anghofio, ac wedi arogldarthu i dduwiau gau a barodd iddynt dramgwyddo yn eu ffyrdd, yr hen rodfeydd, a cherdded llwybrau mewn ffyrdd heb eu trin.pGY,A gilia eira Lebanon oddi ar greigiau'r llethrau? A sychir dyfroedd yr ucheldir, sy'n ffrydiau oerion?F5, Am hynny, fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Ymofynnwch ymhlith y cenhedloedd, pwy a glywodd ddim tebyg i hyn. Gwnaeth y forwyn Israel beth erchyll iawn.#E?, Ond dywedant hwy, 'Y mae pethau wedi mynd yn rhy bell. Dilynwn ein bwriadau ein hunain, a gweithredwn bob un yn �l ystyfnigrwydd ei galon ddrygionus.'"zDm, Yn awr dywed wrth bobl Jwda ac wrth breswylwyr Jerwsalem, 'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Wele fi'n llunio drwg yn eich erbyn, ac yn cynllunio yn eich erbyn. Dychwelwch, yn wir, bob un o'i ffordd ddrwg, a gwella'ch ffyrdd a'ch gweithredoedd.'Cw, ond os gwna'r genedl honno ddrygioni yn fy ngolwg, a gwrthod gwrando arnaf, gallaf ailfeddwl am y da a addewais iddi.RB, Ar unrhyw funud gallaf benderfynu adeiladu a phlannu cenedl neu deyrnas,A ,Ac os bydd y genedl honno y lleferais yn ei herbyn yn troi oddi wrth ei drygioni, gallaf ailfeddwl am y drwg a fwriedais iddi.e@C,Ar unrhyw funud gallaf benderfynu diwreiddio a thynnu i lawr, a difetha cenedl neu deyrnas.N?,Oni allaf fi eich trafod chwi, tu375? Israel, fel y mae'r crochenydd hwn yn ei wneud �'r clai?" medd yr ARGLWYDD. "Fel clai yn llaw'r crochenydd, felly yr ydych chwi yn fy llaw i, tu375? Israel.)>M,Yna daeth gair yr ARGLWYDD ataf, =,A difwynwyd yn llaw'r crochenydd y llestr pridd yr oedd yn ei lunio, a gwnaeth ef yr eildro yn llestr gwahanol, fel y gwelai'n dda.P<,Euthum i lawr i du375?'r crochenydd, a'i gael yn gweithio ar y droell.W;',Cod a dos i lawr i du375?'r crochenydd; yno y paraf i ti glywed fy ngeiriau."?: {,Dyma'r gair a ddaeth at Jeremeia oddi wrth yr ARGLWYDD:n9U,Ac os na wrandewch arnaf a sancteiddio'r dydd Saboth, a pheidio � chludo baich wrth ddod i mewn i byrth Jerwsalem ar y dydd Saboth, yna mi gyneuaf d�n yn y pyrth hynny, t�n a lysg balasau Jerwsalem, heb neb i'w ddiffodd.'"`89,A daw pobloedd o ddinasoedd Jwda a chwmpasoedd Jerwsalem, a thiriogaeth Benjamin, o'r Seffela a'r mynydd-dir, a'r Negef, gan ddwyn poethoffrymau ac aberthau, bwydoffrwm a thus, ac offrwm diolch i du375?'r ARGLWYDD.{7o,yna fe ddaw trwy byrth y ddinas hon frenhinoedd a thywysogion i eistedd ar orsedd Dafydd, ac i deithio mewn cerbydau a marchogaeth ar feirch � hwy a'u tywysogion, pobl Jwda a phres-wylwyr Jerwsalem � a chyfanheddir y ddinas hon hyd byth.M6,Er hynny, os gwrandewch yn ddyfal arnaf, medd yr ARGLWYDD, a pheidio � dwyn baich trwy byrth y ddinas hon ar y dydd Saboth, ond sancteiddio'r dydd Saboth trwy beidio � gwneud dim gwaith arno,k5O,Ond ni wrandawsant hwy, na gogwyddo clust, ond ystyfnigo rhag gwrando, a rhag derbyn disgyblaeth.4),ac na ddygwch faich allan o'ch tai ar y dydd Saboth, na gwneud dim gwaith; ond sancteiddiwch y dydd Saboth, fel y gorchmynnais i'ch hynafiaid.3,Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Gwyliwch am eich einioes na ddygwch faich ar y dydd Saboth, na'i gludo trwy byrth Jerwsalem; 2 ,a dywed wrthynt, 'Clywch air yr ARGLWYDD, O frenhinoedd Jwda, a holl Jwda, a holl drigolion Jerwsalem sy'n dod trwy'r pyrth hyn.*1M,Fel hyn y dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf: "Dos, a saf ym mhorth Benjamin, yr un y mae brenhinoedd Jwda yn mynd i mewn ac allan trwyddo, ac yn holl byrth Jerwsalem,07,Gwaradwydder f'erlidwyr, ac na'm gwaradwydder i; brawycher hwy, ac na'm brawycher i; dwg arnynt hwy ddydd drygfyd, dinistria hwy � dinistr deublyg.L/,Paid � bod yn ddychryn i mi; fy nghysgod wyt ti yn nydd drygfyd..,Ond myfi, ni phwysais arnat i'w drygu, ac ni ddymunais iddynt y dydd blin. Gwyddost fod yr hyn a ddaeth o'm genau yn uniawn ger dy fron.H- ,Ie, dywedant wrthyf, "Ple mae gair yr ARGLWYDD? Deued yn awr!"g,G,Iach� fi, O ARGLWYDD, ac fe'm hiacheir; achub fi, ac fe'm hachubir; canys ti yw fy moliant.5+c, O ARGLWYDD, gobaith Israel, gwaradwyddir pawb a'th adawa; torrir ymaith oddi ar y ddaear y rhai sy'n troi oddi wrthyt, am iddynt adael yr ARGLWYDD, ffynnon y dyfroedd byw.P*, Gorsedd ogoneddus, ddyrchafedig o'r dechreuad, dyna fan ein cysegr ni.<)q, Fel petrisen yn crynhoi cywion nas deorodd, y mae'r sawl sy'n casglu cyfoeth yn anghyfiawn; yng nghanol ei ddyddiau bydd yn ei adael ef, a bydd ei ddiwedd yn ei ddangos yn ynfyd.(#, Ond yr wyf fi, yr ARGLWYDD, yn chwilio'r galon ac yn profi cymhellion, i roi i bawb yn �l eu ffyrdd ac yn �l ffrwyth eu gweithredoedd."]'3, Y mae'r galon yn fwy ei thwyll na dim, a thu hwnt i iach�d; pwy sy'n ei deall hi?3&_,Y mae fel pren a blannwyd ar lan dyfroedd, yn gwthio'i wreiddiau i'r afon, heb ofni gwres pan ddaw, a'i ddail yn ir; ar dymor sych ni phrydera, ac ni phaid � ffrwytho.V%%,Bendigedig yw'r sawl sy'n hyderu yn yr ARGLWYDD, a'r ARGLWYDD yn hyder iddo.!$;,Bydd fel prysgwydd yn y diffeithwch; ni fydd yn gweld daioni pan ddaw. Fe gyfanhedda fannau moelion yr anialwch, mewn tir hallt heb neb yn trigo ynddo.$#A,Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Melltigedig fo'r sawl sydd �'i hyder mewn meidrolyn, ac yn gwneud cnawd yn fraich iddo, ac yn gwyro oddi wrth yr ARGLWYDD.."U,Gollyngi o'th afael yr etifeddiaeth a roddais i ti, a gwnaf i ti wasanaethu dy elynion mewn gwlad nad adwaenost, canys yn fy nicter cyneuwyd t�n a lysg hyd byth."~!u,yn y mynydd-dir a'r meysydd. Gwnaf dy gyfoeth a'th drysorau yn anrhaith, yn bris am dy bechod trwy dy holl derfynau.} s,ac ar gyrn eu hallorau i atgoffa eu plant. Y mae eu hallorau a'u pyst wrth ymyl prennau gwyrddlas ar fryniau uchel,m U,Y mae pechod Jwda wedi ei ysgrifennu � phin haearn, a'i gerfio � blaen adamant ar lech eu calon,,Am hynny, wele, paraf iddynt wybod; y waith hon mi ddangosaf iddynt fy nerth a'm grym. A deallant mai'r ARGLWYDD yw fy enw.B,A wna rhywun dduw iddo'i hun? Nid yw'r rhain yn dduwiau."G,O ARGLWYDD, fy nerth a'm cadernid, fy noddfa mewn dydd o flinder, atat ti y daw'r cenhedloedd, o gyrion pellaf byd, a dweud, "Diau i'n hynafiaid etifeddu celwydd, oferedd, a phethau di-les.%C,Yn gyntaf, mi dalaf yn ddwbl am eu drygioni a'u pechod, am iddynt halogi fy nhir � chelanedd eu duwiau ffiaidd; llanwodd eu ffieidd-dra fy etifeddiaeth." ,Oherwydd y mae fy llygaid ar eu holl ffyrdd hwy; ni chuddiwyd hwy o'm gu373?ydd, ac nid yw eu drygioni wedi ei gelu o'm golwg.?w,Yr wyf yn anfon am bysgotwyr lawer," medd yr ARGLWYDD, "ac fe'u daliant. Wedi hynny anfonaf am helwyr lawer, ac fe'u heliant oddi ar bob mynydd a phob bryn, ac o holltau'r creigiau..U,ond, 'Byw fyddo'r ARGLWYDD a ddygodd dylwyth Israel o dir y gogledd, o'r holl wledydd lle gyrrodd hwy.' Ac fe'u dychwelaf i'w gwlad, y wlad a roddais i'w hynafiaid.!;,Am hynny, y mae'r dyddiau ar ddod," medd yr ARGLWYDD, "pryd na ddywedir mwyach, 'Byw fyddo'r ARGLWYDD a ddygodd dylwyth Israel i fyny o wlad yr Aifft',=s, Am hynny, fe'ch hyrddiaf chwi allan o'r wlad hon i wlad nad adwaenoch chwi na'ch hynafiaid; yno gwasanaethwch dduwiau eraill, ddydd a nos, oherwydd ni wnaf unrhyw ffafr � chwi.', A gwnaethoch chwi yn waeth na'ch hynafiaid, gan rodio bob un yn �l ystyfnigrwydd ei galon ddrygionus, heb wrando arnaf fi.>u, Dywed dithau wrthynt, 'Oherwydd i'ch hynafiaid fy ngadael i,' medd yr ARGLWYDD, 'a rhodio ar �l duwiau eraill, a'u gwasanaethu a'u haddoli, a'm gwrthod i, heb gadw fy nghyfraith.M, Pan fynegi'r holl eiriau hyn i'r bobl, dywedant wrthyt, 'Pam y llefarodd yr ARGLWYDD yr holl ddrwg mawr hwn yn ein herbyn? Beth yw ein trosedd? Pa bechod a wnaethom yn erbyn yr ARGLWYDD ein Duw?'F, Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd, Duw Israel: 'Yn y lle hwn, o flaen eich llygaid ac yn eich dyddiau, rwyf yn rhoi taw ar seiniau llawenydd a hapusrwydd, ar lais priodfab a phriodferch.'L,Ac nid ei di i du375? gwledd, i eistedd gyda hwy i fwyta ac yfed.'kO,Ni rennir bara galar i roi cysur iddynt am y marw, ac nid estynnir cwpan cysur am na thad na mam."=,Byddant farw, yn fawr a bach, yn y wlad hon; ni chleddir mohonynt ac ni alerir amdanynt; ni fyddant yn anafu eu cyrff nac yn eillio'u pennau o'u plegid.U#,Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: 'Paid � mynd i du375? galar, na mynd i alaru na chydymdeimlo, oherwydd cymerais ymaith fy heddwch oddi wrth y bobl hyn,' medd yr ARGLWYDD, 'a hefyd fy nghariad a'm tosturi.c ?,'Byddant farw o angau dychrynllyd. Ni fydd galaru ar eu h�l ac ni chleddir hwy; byddant fel tail ar wyneb y tir. Fe'u lleddir gan gleddyf a newyn, a bydd eu celanedd yn ymborth i adar y nefoedd a bwystfilod gwyllt.' 5,Canys fel hyn y dywed yr ARGLWYDD am y bechgyn a'r genethod a enir yn y lle hwn, ac am y mamau a'u dwg hwy a'r hynafiaid a'u cenhedla yn y wlad hon:U #,Paid � chymryd iti wraig; na fydded i ti feibion na merched yn y lle hwn.$  E,Daeth gair yr ARGLWYDD ataf:R ,Gwaredaf di o afael y rhai drygionus, rhyddhaf di o law'r rhai creulon.""=,Fe'th wnaf i'r bobl hyn yn fagwyr o bres; ymladdant yn dy erbyn ond ni'th orchfygant, canys yr wyf gyda thi i'th achub ac i'th wared," medd yr ARGLWYDD.Y+,Am hynny, fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Os dychweli, fe'th adferaf ac fe sefi o'm blaen; os tynni allan y gwerthfawr oddi wrth y di-werth, byddi fel genau i mi; try'r bobl atat ti, ond ni throi di atynt hwy.%,Pam y mae fy mhoen yn ddi-baid, a'm clwy yn ffyrnig, ac yn gwrthod iach�d? A fyddi di i mi fel nant dwyllodrus, neu fel dyfroedd yn pallu?%,Nid eisteddais yng nghwmni'r gwamal, ac ni chefais hwyl gyda hwy; ond eisteddwn fy hunan, oherwydd dy afael di arnaf; llenwaist fi � llid..U,Cafwyd geiriau gennyt, ac aethant yn ymborth i mi; daeth dy air yn llawenydd i mi, ac yn hyfrydwch fy nghalon; canys galwyd dy enw arnaf, O ARGLWYDD Dduw y Lluoedd.)K,Fe wyddost ti, O ARGLWYDD; cofia fi, ymw�l � mi, dial drosof ar f'erlidwyr. Yn dy amynedd, paid �'m dwyn ymaith; gwybydd i mi ddwyn gwarth er dy fwyn di.xi,Gwnaf i ti wasanaethu d'elynion mewn gwlad nad adwaenost, canys yn fy nicter cyneuwyd t�n, a lysg hyd byth."r], Gwnaf dy gyfoeth a'th drysorau yn anrhaith, nid am bris ond oherwydd dy holl bechod yn dy holl derfynau.<s, A ellir torri haearn, haearn o'r gogledd, neu bres?{, Dywedodd yr ARGLWYDD, "Yn ddiau gwaredaf di er daioni; gwnaf i'th elyn ymbil � thi yn amser adfyd ac yn amser gofid."&~E, Gwae fi, fy mam, iti fy nwyn i'r byd yn u373?r ymrafael, yn u373?r cynnen i'r holl wlad. Ni b�m nac echwynnwr na dyledwr, eto y mae pawb yn fy melltithio.k}O, Llesg�'r un a esgorodd ar saith o feibion; syrth mewn llesmair, machluda ei haul, a hi eto'n ddydd; fe'i dygir i gywilydd a gwaradwydd. Rhoddaf i'r cleddyf y rhai sy'n weddill, yng ngu373?ydd eu gelynion, medd yr ARGLWYDD."#|?,Gwnaf eu gweddwon yn amlach na thywod y m�r; dygaf anrheithiwr ganol dydd yn erbyn mam y gu373?r ifanc, paraf i ddychryn a braw ddod arni yn ddisymwth.t{a,Gwyntyllaf hwy � gwyntyll ym mhyrth y wlad; di-blantaf, difethaf fy mhobl, am na ddychwelant o'u ffyrdd. z,Gadewaist fi, medd yr ARGLWYDD, a throi dy gefn arnaf; ac estynnaf finnau fy llaw yn dy erbyn i'th ddifa; rwy'n blino ar drugarhau.lyQ,Pwy a drugarha wrthyt, O Jerwsalem? Pwy a gydymdeimla � thi? Pwy a ddaw heibio i ymofyn amdanat?x{,Gwnaf hwy yn arswyd i holl deyrnasoedd y byd, oherwydd yr hyn a wnaeth Manasse fab Heseceia, brenin Jwda, yn Jerwsalem.w%,A chosbaf hwy mewn pedair ffordd, medd yr ARGLWYDD: cleddyf i ladd, y cu373?n i larpio, adar y nefoedd a bwystfilod gwyllt i ysu ac i ddifa.bv=,Ac os dywedant wrthyt, 'I ble'r awn?', dywed wrthynt, 'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Y sawl sydd i angau, i angau; y sawl sydd i gleddyf, i gleddyf; y sawl sydd i newyn, i newyn; y sawl sydd i gaethiwed, i gaethiwed.'*u O,Dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf, "Pe safai Moses a Samuel o'm blaen, eto ni byddai gennyf serch at y bobl hyn. Bwrw hwy allan o'm golwg, a bydded iddynt fynd ymaith.At{,A oes neb ymhlith gau dduwiau'r cenhedloedd a rydd lawogydd? A rydd y nefoedd ei hun gawodydd? Na, ond ti, yr ARGLWYDD ein Duw, ynot ti yr hyderwn, ti yn unig a wnei'r pethau hyn oll.s},Ond oherwydd dy enw, paid �'n ffieiddio ni, na dirmygu dy orsedd ogoneddus; cofia dy gyfamod � ni, paid �'i dorri.prY,Cydnabyddwn, ARGLWYDD, ein drygioni, a chamwedd ein hynafiaid; yn wir, yr ydym wedi pechu yn dy erbyn.Gq,A wrthodaist ti Jwda yn llwyr? A ffieiddiaist ti Seion? Pam y trewaist ni heb fod inni iach�d? Disgwyl yr oeddem am heddwch, ond ni ddaeth daioni; am amser iach�d, ond dychryn a ddaeth.Fp,Os af i'r maes, yno y mae'r cyrff a laddwyd �'r cleddyf. Os af i'r ddinas, yno y mae'r rhai a nychwyd gan y newyn. Y mae'r proffwyd hefyd a'r offeiriad yn crwydro'r wlad, a heb ddeall.'"o',A dywedi wrthynt y gair hwn: 'Difered fy llygaid ddagrau, nos a dydd heb beidio. Daeth briw enbyd i'r wyryf, merch fy mhobl; ergyd drom iawn.Mn,Oherwydd y newyn a'r cleddyf, teflir allan i heolydd Jerwsalem y bobl y proffwydir iddynt, heb neb i'w claddu hwy eu hunain na'u gwragedd na'u meibion na'u merched. Tywalltaf eu drygioni arnynt.'Um#,Am hynny, fel hyn y dywed yr ARGLWYDD am y proffwydi sy'n proffwydo yn fy enw er nad anfonais hwy, sy'n dweud na bydd cleddyf na newyn yn y wlad hon: 'Trwy'r cleddyf a newyn y difethir y proffwydi hynny.rl],A dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf, "Proffwydo celwyddau yn fy enw i y mae'r proffwydi; nid anfonais hwy, na gorchymyn iddynt, na llefaru wrthynt. Proffwydant i chwi weledigaethau gau, a dewiniaeth ff�l, a thwyll eu dychymyg eu hunain.)kK, Dywedais innau, "O fy Arglwydd DDUW, wele'r proffwydi yn dweud wrthynt, 'Ni welwch gleddyf, ni ddaw newyn arnoch, ond fe rof i chwi wir heddwch yn y lle hwn.'"j+, Pan ymprydiant, ni wrandawaf ar eu cri; pan aberthant boethoffrwm a bwydoffrwm, ni fynnaf hwy; ond difethaf hwy �'r cleddyf a newyn a haint."Oi, Dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf, "Paid � gwedd�o dros les y bobl hyn.Bh}, Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD wrth y bobl hyn: "Mor hoff ganddynt yw crwydro heb atal eu traed; am hynny, ni fyn yr ARGLWYDD mohonynt, fe gofia eu drygioni yn awr, a chosbi eu pechodau."g3, Pam y byddi fel un mewn syndod, fel un cryf yn methu achub? Ond eto yr wyt yn ein mysg ni, ARGLWYDD; dy enw di a roddwyd arnom; paid �'n gadael."f,Gobaith Israel, a'i geidwad yn awr ei adfyd, pam y byddi fel dieithryn yn y tir, fel ymdeithydd yn lledu pabell i aros noson?e,Yn ddiau, er i'n drygioni dystio yn ein herbyn, O ARGLWYDD, gweithreda er mwyn dy enw. Y mae ein gwrthgilio'n aml, pechasom yn dy erbyn.d,y mae'r asynnod gwyllt yn sefyll ar y moelydd uchel, ac yn yfed gwynt fel bleiddiaid; pylodd eu llygaid am nad oes gwellt."Pc,Y mae'r ewig yn bwrw llwdn yn y maes, ac yn ei adael am nad oes porfa;pbY,Oherwydd craciodd y pridd am na ddaeth glaw i'r wlad; mewn cywilydd cuddiodd yr amaethwyr eu hwynebau.8ai,Y mae'r pendefigion yn anfon y gweision i gyrchu du373?r; d�nt at y ffosydd a'u cael yn sych, dychwelant a'u llestri'n wag; mewn cywilydd a dryswch fe guddiant eu hwynebau.n`U,Y mae Jwda'n galaru, a'i phyrth yn llesg; y maent yn cwynfan ar lawr, a chri Jerwsalem yn esgyn fry.<_ u,Dyma air yr ARGLWYDD at Jeremeia ynghylch y sychder:(^I, Gwelais dy anlladrwydd, dy odineb, dy weryriad nwydus, a budreddi dy buteindra ar fryn a maes. Gwae di, Jerwsalem! Ni fyddi'n l�n! Pa hyd, eto, y pery hyn?"B], Mi godaf odre dy wisg dros dy wyneb, ac amlygir dy warth.v\e, Hyn fydd dy ran, yr hyn a fesurais i ti," medd yr ARGLWYDD, "am i ti fy anghofio, ac ymddiried mewn celwydd.D[, Fe'u chwalaf hwy fel us a chwythir gan wynt y diffeithwch.Z{, A newidia'r Ethiopiad ei groen, neu'r llewpard ei frychni? A allwch chwithau wneud daioni, chwi a fagwyd mewn drygioni?Y, A phan feddyli, "Pam y digwyddodd hyn i mi?", yn �l amlder dy gamwedd y codwyd godre dy wisg, ac y dinoethwyd dy gorff.X+, Beth a ddywedi pan roddir y rhai a ddysgaist yn feistri arnat, a'r rhai a fegaist yn ben arnat? Oni chydia ynot ofidiau, fel gwraig wrth esgor?zWm, Dyrchafwch eich llygaid, a gwelwch y rhai a ddaw o'r gogledd. Ple mae'r praidd a roddwyd i ti, dy ddiadell braf?gVG, Caeir dinasoedd y Negef, heb neb i'w hagor; caethgludir Jwda gyfan, caethgludir hi yn llwyr."U , Dywed wrth y brenin a'r fam frenhines, 'Eisteddwch yn ostyngedig, oherwydd syrthiodd eich coron anrhydeddus oddi ar eich pen.' T9, Ac os na wrandewch ar hyn, mi wylaf yn y dirgel am eich balchder; fe ffrydia fy llygaid ddagrau chwerw, oherwydd dwyn diadell yr ARGLWYDD i gaethiwed.cS?, Rhowch ogoniant i'r ARGLWYDD eich Duw cyn iddo beri tywyllwch, a chyn i'ch traed faglu yn y gwyll ar y mynyddoedd; a thra byddwch yn disgwyl am olau, bydd yntau'n ei droi yn dywyllwch dudew, ac yn ei wneud yn nos ddu.TR!, Clywch a gwrandewch; peidiwch ag ymfalch�o, canys llefarodd yr ARGLWYDD.Q7, Drylliaf hwy y naill yn erbyn y llall, rhieni a phlant ynghyd, medd yr ARGLWYDD; nid arbedaf ac ni thosturiaf ac ni thrugarhaf, eithr difethaf hwy.'"\P1, Yna dywedi wrthynt, 'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Dyma fi'n llenwi'n feddw holl drigolion y tir hwn, yn frenhinoedd sy'n eistedd ar orseddfainc Dafydd, yn offeiriaid ac yn broffwydi, a holl drigolion Jerwsalem.3O_, Dywed wrthynt y gair yma: 'Fel hyn y dywed ARGLWYDD Dduw Israel: Llenwir pob costrel � gwin.' A dywedant wrthyt, 'Oni wyddom ni'n iawn y llenwir pob costrel � gwin?'dNA, Oherwydd fel y gafael gwregys am lwynau rhywun, felly y perais i holl du375? Israel a holl du375? Jwda afael ynof fi," medd yr ARGLWYDD, "i fod yn bobl i mi, ac yn enw, ac yn foliant ac yn ogoniant; ond ni wrandawsant.TM!, Fel y gwregys yma, nad yw'n dda i ddim, y bydd y bobl ddrygionus hyn, sy'n gwrthod gwrando ar fy ngeiriau, ond yn rhodio yn ystyfnigrwydd eu calon, ac yn dilyn duwiau eraill i'w gwasanaethu a'u haddoli.gLG, Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Felly y difethaf finnau falchder Jwda a balchder mawr Jerwsalem.1K], Yna daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,J+, Euthum innau yno, a chloddio a chymryd y gwregys o'r lle y cuddiais ef; ac wele, yr oedd y gwregys wedi ei ddifetha, ac nid oedd yn dda i ddim.I', Ar �l dyddiau lawer dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf, "Dos i ymyl afon Ewffrates, a chymer oddi yno y gwregys y gorchmynnais iti ei guddio yno."_H7, Felly euthum a'i guddio wrth ymyl afon Ewffrates, yn �l gorchymyn yr ARGLWYDD i mi.~Gu, Cymer y gwregys a brynaist, ac sydd am dy lwynau, a dos i ymyl afon Ewffrates a'i guddio yno mewn hollt yn y graig."7Fi, Daeth gair yr ARGLWYDD ataf eilwaith, a dweud,BE, Prynais wregys ar air yr ARGLWYDD, a'i roi am fy llwynau.D }, Fel hyn y dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf: "Dos a phryn wregys lliain, a'i roi am dy lwynau; paid �'i ddodi mewn du373?r."pCY, Ond os na wrandawant, yna'n sicr fe ddiwreiddiaf a llwyr ddinistrio'r genedl honno," medd yr ARGLWYDD.(BI, Os dysgant yn drwyadl ffyrdd fy mhobl, a thyngu i'm henw, 'Byw yw'r ARGLWYDD', fel y dysgasant fy mhobl i dyngu i Baal, yna sefydlir hwy yng nghanol fy mhobl.uAc, Ac yna, wedi i mi eu diwreiddio, fe drugarhaf wrthynt drachefn, a'u hadfer bob un i'w etifeddiaeth a'i dir.I@ , Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD am fy holl gymdogion drwg, sy'n ymyrryd �'r etifeddiaeth a roddais i'm pobl Israel i'w meddiannu: "Rwyf am eu diwreiddio o'u tir, a thynnu tu375? Jwda o'u plith.?, Y maent yn hau gwenith ac yn medi drain, yn yml�dd heb elwa dim; yn cael eu siomi yn eu cynhaeaf, oherwydd angerdd llid yr ARGLWYDD.">, Daw dinistrwyr ar holl foelydd yr anialwch; y mae cleddyf yr ARGLWYDD yn difa'r wlad o'r naill ben i'r llall; nid oes heddwch i un cnawd.{=o, Gwnaethant hi'n anrhaith, ac fe alara'r anrheithiedig wrthyf; anrheithiwyd yr holl wlad, ac nid oes neb yn malio.<, Y mae bugeiliaid lawer wedi distrywio fy ngwinllan, a sathru ar fy rhandir; gwnaethant fy rhandir dirion yn anial diffaith. ;, Onid yw fy nhreftadaeth i mi fel aderyn brith, a'r adar yn ymgasglu yn ei erbyn? Casglwch holl fwystfilod y maes, a'u dwyn i fwyta.:{, Aeth fy nhreftadaeth yn fy ngolwg fel llew yn y coed; y mae'n codi ei llais yn f'erbyn; am hynny yr wyf yn ei chas�u.j9M, Gadewais fy nhu375?, rhois heibio fy nhreftadaeth, rhois anwylyd fy nghalon yn llaw ei gelynion.)8K, Oherwydd y mae hyd yn oed dy dylwyth a'th deulu dy hun wedi dy dwyllo; buont yn galw'n daer ar dy �l; paid �'u coelio, er iddynt ddweud geiriau teg wrthyt.>7u, Os wyt wedi rhedeg gyda'r gwu375?r traed, a hwythau'n dy flino, pa fodd y cystedli � meirch? Ac os wyt yn baglu mewn gwlad rwydd, pa fodd y llwyddi yng ngwlad wyllt yr Iorddonen?A6{, Pa hyd y galara'r tir, ac y gwywa'r glaswellt ym mhob maes? O achos drygioni y rhai sy'n trigo yno, ysgubwyd ymaith anifail ac aderyn, er i'r bobl ddweud, "Ni w�l ef ein diwedd ni."%5C, Ond yr wyt yn f'adnabod i, ARGLWYDD, yn fy ngweld, ac yn profi fy meddyliau tuag atat. Didola hwy fel defaid i'r lladdfa, a'u corlannu erbyn diwrnod lladd.p4Y, Plennaist hwy, a gwreiddiasant; tyfant a dwyn ffrwyth. Yr wyt ar flaen eu tafod, ond ymhell o'u calon.3 +, Cyfiawn wyt, ARGLWYDD, pan ddadleuaf � thi; er hynny, gosodaf fy achos o'th flaen: Pam y llwydda ffordd y drygionus, ac y ffynna pob twyllwr?]23, ac ni bydd gweddill ohonynt. Dygaf ddrygfyd ar bobl Anathoth ym mlwyddyn eu cosbi."11, Am hynny, fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd: "Rwyf am ddial arnynt; bydd eu gwu375?r ifainc farw trwy'r cleddyf, a'u meibion a'u merched o newyn;=0s, Am hynny, fel hyn y dywed yr ARGLWYDD am bobl Anathoth, sydd yn ceisio fy einioes ac yn dweud, "Paid � phroffwydo mwyach yn enw yr ARGLWYDD, ac ni fyddi farw trwy ein dwylo ni."/, O ARGLWYDD y Lluoedd, barnwr cyfiawn, chwiliwr y galon a'r deall, rho i mi weld dy ddialedd arnynt, canys i ti y datguddiaf fy nghwyn.f.E, Yr oeddwn innau fel oen tyner yn cael ei arwain i'w ladd, ac ni wyddwn mai ar fy nghyfer i y gosodent gynllwynion, gan ddweud, "Distrywiwn y pren a'i ffrwyth; torrwn ef ymaith o dir y rhai byw, fel na chofir ei enw mwy."T-!, Yr ARGLWYDD a'm hysbysodd, a mi a'i gwn; dangosodd i mi eu gweith-redoedd./,W, ARGLWYDD y Lluoedd, yr un a'th blannodd, a draetha ddrwg yn dy erbyn, oherwydd y drygioni a wnaeth tu375? Israel a thu375? Jwda, gan fy nigio ac arogldarthu i Baal."+, Olewydden ddeiliog deg a ffrwythlon y galwodd yr ARGLWYDD di; ond � thrwst cynnwrf mawr fe gyneua d�n ynddi, ac ysir ei changau..*U, Beth sydd a wnelo f'anwylyd �'m tu375?, a hithau'n cyflawni gweithredoedd ysgeler? A all llwon, neu gig sanctaidd, droi dy ddinistr heibio, fel y gelli lawenychu?)#, Ond amdanat ti, paid � gwedd�o dros y bobl hyn, na chodi cri na gweddi, oherwydd ni fynnaf wrando pan alwant arnaf yn ystod eu drygfyd.!(;, Yn wir, y mae dy dduwiau mor aml �'th ddinasoedd, O Jwda, ac wrth nifer heolydd Jerwsalem codasoch allorau er cywilydd, allorau i arogldarthu i Baal.)'K, Yna fe � dinasoedd Jwda a thrigolion Jerwsalem i weiddi ar y duwiau yr arferent arogldarthu iddynt, ond yn sicr ni allant hwy eu gwaredu yn amser eu drygfyd.&}, Am hynny fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Rwyf am ddwyn drwg arnynt na allant ei osgoi; a gwaeddant arnaf, ond ni wrandawaf.\%1, Troesant yn �l at ddrygioni eu hynafiaid gynt pan wrthodent wrando fy ngeiriau. Aethant ar �l duwiau eraill i'w gwasanaethu, a thorrodd tu375? Israel a thu375? Jwda fy nghyfamod, a wneuthum �'u hynafiaid.a$;, Dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf, "Cafwyd cynllwyn ymhlith pobl Jwda a thrigolion Jerwsalem.W#', Ond ni wrandawsant, nac estyn clust i glywed, ond rhodiodd pob un yn �l ystyfnigrwydd ei galon ddrygionus. Felly dygais arnynt holl eiriau'r cyfamod hwn y gorchmynnais iddynt ei wneud ond na wnaethant.'""), Oherwydd rhybuddiais eich hynafiaid o'r dydd y dygais hwy o'r Aifft hyd y dydd hwn; rhybuddiais hwy yn ddifrifol, a dweud, "Gwrandewch arnaf."$!A, Yna dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf, "Cyhoedda'r holl eiriau hyn yn ninasoedd Jwda ac yn heolydd Jerwsalem, a dywed, 'Clywch eiriau'r cyfamod hwn, a'u gwneud." =, Fel hyn y gwireddir y llw a dyngais i'ch hynafiaid, i roi iddynt wlad yn llifeirio o laeth a m�l, fel y mae heddiw.'" Atebais innau, "Amen, ARGLWYDD."eC, a orchmynnais i'ch hynafiaid y dydd y dygais hwy allan o'r Aifft, o'r ffwrnais haearn, a dweud, "Gwrandewch arnaf, a gwnewch yn unol �'r hyn a orchmynnaf i chwi; a byddwch yn bobl i mi, a byddaf finnau'n Dduw i chwi."wg, a dweud wrthynt, 'Fel hyn y dywed ARGLWYDD Dduw Israel: Melltith ar y sawl na wrendy ar eiriau'r cyfamod hwn,Y+, Clywch eiriau'r cyfamod hwn, a llefarwch wrth bobl Jwda a thrigolion Jerwsalem,? {, Dyma'r gair a ddaeth at Jeremeia oddi wrth yr ARGLWYDD:C, Tywallt dy lid ar y cenhedloedd nad ydynt yn dy adnabod, ac ar y teuluoedd nad ydynt yn galw ar dy enw. Canys y maent wedi bwyta Jacob, ei fwyta a'i ddifetha, ac wedi difodi ei drigfan.U#, Cosba fi, ARGLWYDD, ond mewn barn, nid yn �l dy lid, rhag iti fy niddymu.]3, Gwn, O ARGLWYDD, nad eiddo neb ei ffordd; ni pherthyn i'r teithiwr drefnu ei gamre., Clyw! Neges! Wele, y mae'n dod! Cynnwrf mawr o dir y gogledd, i wneud dinasoedd Jwda yn ddiffeithwch ac yn drigfa bleiddiaid., Aeth y bugeiliaid yn ynfyd; nid ydynt yn ceisio'r ARGLWYDD; am hynny nid ydynt yn llwyddo, ac y mae eu holl braidd ar wasgar.&E, Drylliwyd fy mhabell, torrwyd fy rhaffau i gyd; aeth fy mhlant oddi wrthyf, nid oes neb ohonynt mwy; nid oes neb a estyn fy mhabell eto, na chodi fy llenni.q[, Gwae fi am fy mriw! Y mae fy archoll yn ddwfn, ond dywedais, "Dyma ofid yn wir, a rhaid i mi ei oddef.", Canys fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Dyma fi'n taflu allan drigolion y wlad y tro hwn; dygaf arnynt gyfyngder, ac fe deimlant hynny."P, Casgla dy bwn a dos allan o'r wlad, ti, yr hon sy'n trigo dan warchae., Nid yw Duw Jacob fel y rhain, oherwydd ef yw lluniwr pob peth, ac Israel yw ei lwyth dewisol. ARGLWYDD y Lluoedd yw ei enw.P, Oferedd u375?nt, a gwaith i'w wawdio; yn amser eu cosbi fe'u difethir. , Ynfyd yw pob un, a heb wybodaeth. Cywilyddir pob eurych gan ei eilun, canys celwydd yw ei ddelwau tawdd, ac nid oes anadl ynddynt. 9, Pan rydd ei lais, daw twrf dyfroedd yn y nefoedd, fe bair godi tarth o eithafoedd y ddaear. Gwna fellt gyda'r glaw, a dwg allan wyntoedd o'i ystordai.ta, Gwnaeth ef y ddaear trwy ei nerth, sicrhaodd y byd trwy ei ddoethineb, estynnodd y nefoedd trwy ei ddeall. , Fel hyn y dywedwch wrthynt: "Y duwiau na wnaethant y nefoedd a'r ddaear, fe g�nt eu difa o'r ddaear ac oddi tan y nefoedd."" =, Ond yr ARGLWYDD yw'r gwir Dduw; ef yw'r Duw byw a'r brenin tragwyddol; y mae'r ddaear yn crynu rhag ei lid, ac ni all y cenhedloedd ddioddef ei ddicter. /, Dygir arian gyr o Tarsis, ac aur o Uffas, gwaith y saer a dwylo'r eurych; a'u gwisg o ddeunydd fioled a phorffor � gwaith crefftwyr ydyw i gyd.L , Y maent bob un yn ddwl ac ynfyd, wedi eu dysgu gan eilunod o bren!% C, Pwy ni'th ofna, Frenin y cenhedloedd? Hyn sy'n gweddu i ti. Canys ymhlith holl ddoethion y cenhedloedd, ac ymysg eu holl deyrnasoedd, nid oes neb fel tydi.N, Nid oes neb fel tydi, ARGLWYDD; mawr wyt, mawr yw dy enw mewn nerth./W, Fel bwgan brain mewn gardd cucumerau, ni all eilunod lefaru; rhaid eu cludo am na allant gerdded. Peidiwch �'u hofni; ni allant wneud niwed, na gwneud da chwaith." 5~}}-||%{zGyxxQwvuu@ttztssrrqqpoo8nm{ll0kkBjZiihhgA@@{@*?>h==<<>;::99877J655|533j221V00//6..@--- ,,x, +t**>)m(g''&M%%C$$$#""3!!1 P2Y@1Qg-& F '  xC +~1[*/,Ond gwrando yn awr ar y gair hwn a lefaraf yn dy glyw, ac yng nghlyw'r holl bobl:4)a,gan ddweud, "Amen, gwnaed yr ARGLWYDD felly; cadarnhaed yr ARGLWYDD y geiriau a broffwydaist, ac adfer o Fabilon i'r lle hwn lestri tu375?'r ARGLWYDD, a'r holl gaethglud.(,Yna llefarodd y proffwyd Jeremeia wrth Hananeia y proffwyd, yng ngu373?ydd yr offeiriaid a'r holl bobl a safai yn nhu375?'r ARGLWYDD,('I,Adferaf hefyd i'r lle hwn Jechoneia fab Jehoiacim, brenin Jwda, a holl gaethglud Jwda a aeth i Fabilon,' medd yr ARGLWYDD, 'canys torraf iau brenin Babilon.'"&',O fewn dwy flynedd adferaf i'r lle hwn holl lestri tu375?'r ARGLWYDD, a gymerodd Nebuchadnesar brenin Babilon o'r lle hwn a'u dwyn i Fabilon.U%#,Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd, Duw Israel: 'Torraf iau brenin Babilon.x$ k,Yn yr un flwyddyn, yn nechrau teyrnasiad Sedeceia brenin Jwda, sef y bedwaredd flwyddyn a'r pumed mis, llefarodd Hananeia fab Assur, y proffwyd o Gibeon, wrthyf yn nhu375?'r ARGLWYDD, yng ngu373?ydd yr offeiriaid a'r holl bobl, gan ddweud,#,'I Fabilon y dygir hwy, ac yno y byddant hyd y dydd y ceisiaf fi hwy,' medd yr ARGLWYDD; 'yna fe'u cyrchaf a'u hadfer i'r lle hwn.'"",Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd, Duw Israel, ynghylch y llestri a adawyd yn nhu375?'r ARGLWYDD a thu375? brenin Jwda a Jerwsalem:8!i,heb eu cymryd ymaith gan Nebuchadnesar brenin Babilon pan gaethgludodd Jechoneia fab Jehoiacim, brenin Jwda, o Jerwsalem i Fabilon, ynghyd � holl uchelwyr Jwda a Jerwsalem. ,Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd ynghylch y colofnau, y m�r a'r trol�au, ac ynghylch gweddill y llestri a adawyd yn y ddinas hon,]3,Os proffwydi ydynt, ac os yw gair yr ARGLWYDD ganddynt, boed iddynt ymbil yn awr ar ARGLWYDD y Lluoedd rhag i'r llestri a adawyd yn nhu375?'r ARGLWYDD, ac yn nhu375? brenin Jwda ac yn Jerwsalem, fynd i Fabilon.'  ,peidiwch � gwrando arnynt, ond gwasanaethwch frenin Babilon, er mwyn ichwi gael byw. Pam y bydd y ddinas hon yn anghyfannedd?1,Yna lleferais wrth yr offeiriaid a'r holl bobl hyn, gan ddweud, "Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: 'Peidiwch � gwrando ar eiriau eich proffwydi sy'n proffwydo i chwi fod llestri tu375?'r ARGLWYDD i'w dwyn yn �l o Fabilon yn awr ar fyrder. Y maent yn proffwydo celwydd i chwi;I ,Yn wir, nid myfi a'u hanfonodd," medd yr ARGLWYDD, "ond proffwydo'n gelwyddog y maent yn fy enw i, er mwyn i mi eich alltudio chwi ac i chwi drengi, chwi a'r proffwydi sy'n proffwydo i chwi.""=,Peidiwch � gwrando ar eiriau'r proffwydi sy'n dweud wrthych, 'Ni fyddwch yn gwasanaethu brenin Babilon.' Oherwydd y maent yn proffwydo celwydd i chwi.%C, Pam y byddwch farw, ti a'th bobl, trwy'r cleddyf a newyn a haint, yn �l yr hyn a ddywedodd yr ARGLWYDD am y genedl na fydd yn gwasanaethu brenin Babilon?<q, Lleferais wrth Sedeceia brenin Jwda hefyd yn unol �'r holl eiriau hyn, gan ddweud, "Rhowch eich gwar dan iau brenin Babilon, a'i wasanaethu ef a'i bobl, er mwyn ichwi gael byw.1, Ond y genedl a rydd ei gwar dan iau brenin Babilon, a'i wasanaethu, gadawaf honno yn ei thir," medd yr ARGLWYDD; "caiff ei drin a thrigo ynddo."'"zm, Oherwydd proffwydant gelwydd i chwi, er mwyn eich gyrru ymhell o'ch tir, ac i mi eich alltudio ac i chwi drengi.>u, Peidiwch � gwrando ar eich proffwydi na'ch dewiniaid na'ch breuddwydwyr na'ch hudolion na'ch swynwyr, sy'n llefaru wrthych gan ddweud, 'Ni fyddwch yn gwasanaethu brenin Babilon.'ta,Os bydd cenedl neu deyrnas heb wasanaethu Nebuchadnesar brenin Babilon, a heb roi ei gwar dan iau brenin Babilon, mi gosbaf y genedl honno �'r cleddyf a newyn a haint," medd yr ARGLWYDD, "nes imi ei dinistrio'n llwyr trwy ei law ef.$A,Bydd yr holl genhedloedd yn ei wasanaethu ef a'i fab a mab ei fab, nes dod awr ei wlad yntau, a'i feistroli gan genhedloedd niferus a brenhinoedd mawrion.3,Yn awr, rhof y gwledydd hyn oll yn llaw fy ngwas Nebuchadnesar brenin Babilon, a rhof hyd yn oed yr holl anifeiliaid gwyllt iddo ef i'w wasanaethu.1,�'m gallu mawr ac �'m braich estynedig gwneuthum y ddaear, a phobl, a'r anifeiliaid sydd ar wyneb y ddaear, a'u rhoi i'r sawl y gwelaf yn dda.!,Gorchmynna iddynt ddweud hyn wrth eu meistriaid, 'Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd, Duw Israel: Fel hyn y dywedwch wrth eich meistriaid:,ac anfon at frenhinoedd Edom, Moab, Ammon, Tyrus a Sidon, trwy law'r cenhadau a ddaw i Jerwsalem at Sedeceia brenin Jwda.^5,Fel hyn y dywedodd yr ARGLWYDD: "Gwna i ti rwymau a barrau iau, a'u gosod ar dy war;t c,Yn nechrau teyrnasiad Sedeceia fab Joseia, brenin Jwda, daeth y gair hwn at Jeremeia oddi wrth yr ARGLWYDD.d A,Yr oedd Ahicam fab Saffan o blaid Jeremeia, fel na roddwyd ef yng ngafael y bobl i'w ladd.( I,a daethant i'r Aifft, a chyrchu Ureia oddi yno a'i ddwyn at y Brenin Jehoiacim; lladdodd yntau ef �'r cleddyf, a thaflu ei gorff i fynwent y bobl gyffredin.^ 5,Yna anfonodd Jehoiacim wu375?r i'r Aifft, sef Elnathan fab Achbor a gwu375?r eraill; 1,Clywodd y Brenin Jehoiacim a'i holl osgordd a'i dywysogion ei eiriau, a cheisiodd y brenin ei ladd. Pan glywodd Ureia, fe ofnodd a ffoi i'r Aifft.6 e,A bu gu373?r arall hefyd yn proffwydo yn enw'r ARGLWYDD, Ureia fab Semaia o Ciriath-jearim. Proffwydodd yn union yr un peth � Jeremeia yn erbyn y ddinas hon a'r wlad hon.oW,A laddwyd ef gan Heseceia brenin Jwda a holl Jwda? Onid ofnodd ef yr ARGLWYDD a cheisio ffafr yr ARGLWYDD, ac oni newidiodd yr ARGLWYDD ei feddwl am y drwg a lefarodd yn eu herbyn? Ond dyma ni am wneud drwg mawr i ni ein hunain."uc,Bu Micha o Moreseth yn proffwydo yn nyddiau Heseceia brenin Jwda, a dywedodd wrth holl bobl Jwda, 'Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd: Bydd Seion yn faes wedi ei aredig, a Jerwsalem yn garneddau, a mynydd y deml yn fynydd-dir coediog.'X),Yna cododd rhai o blith henuriaid y wlad a dweud wrth holl gynulleidfa'r bobl,8i,Dywedodd y tywysogion a'r holl bobl wrth yr offeiriaid a'r proffwydi, "Nid yw'r gu373?r hwn yn haeddu cosb marwolaeth, oherwydd yn enw'r ARGLWYDD ein Duw y llefarodd wrthym."b=,Ond gwybyddwch yn sicr, os lladdwch fi, y byddwch yn dwyn arnoch eich hunain, ac ar y ddinas hon a'i thrigolion, waed dyn dieuog. Yn wir, yr ARGLWYDD sydd wedi fy anfon atoch i lefaru'r holl eiriau hyn yn eich clyw."Y+,Amdanaf fi, dyma fi yn eich dwylo; gwnewch i mi fel y gwelwch yn dda ac uniawn..U, Yn awr, gwellhewch eich ffyrdd a'ch gweithredoedd, a gwrandewch ar lais yr ARGLWYDD eich Duw, ac fe newidia'r ARGLWYDD ei feddwl am y drwg a lefarodd yn eich erbyn.:m, Yna llefarodd Jeremeia wrth yr holl dywysogion a'r holl bobl, gan ddweud, "Yr ARGLWYDD a'm hanfonodd i broffwydo yn erbyn y tu375? hwn a'r ddinas hon yr holl eiriau a glywsoch.T!, Dywedodd yr offeiriaid a'r proffwydi wrth y tywysogion ac wrth yr holl bobl, "Y mae'r gu373?r hwn yn haeddu cosb marwolaeth, oherwydd proffwydodd yn erbyn y ddinas hon, fel y clywsoch chwi eich hunain."', Pan glywodd tywysogion Jwda am hyn, daethant i fyny o du375?'r brenin i du375?'r ARGLWYDD, ac eistedd yn nrws porth newydd tu375?'r ARGLWYDD.S~, pam y proffwydaist yn enw'r ARGLWYDD a dweud, 'Bydd y tu375? hwn fel Seilo, a gwneir y ddinas hon yn anghyfannedd, heb breswylydd'?" Yna ymgasglodd yr holl bobl o gwmpas Jeremeia yn nhu375?'r ARGLWYDD.%}C,Pan orffennodd fynegi'r cyfan a orch-mynnodd yr ARGLWYDD wrth yr holl bobl, daliodd yr offeiriaid a'r proffwydi a'r holl bobl ef, a dweud, "Rhaid iti farw;t|a,Clywodd yr offeiriaid a'r proffwydi a'r holl bobl Jeremeia yn llefaru'r geiriau hyn yn nhu375?'r ARGLWYDD.e{C,yna gwnaf y tu375? hwn fel Seilo, a'r ddinas hon yn felltith i holl genhedloedd y ddaear.'"{zo,a gwrando ar eiriau fy ngweision y proffwydi a anfonaf atoch � fel y gwnaed yn gyson, a chwithau heb wrando �yw,Dywed wrthynt, 'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Os na wrandewch arnaf, a rhodio yn �l fy nghyfraith a rois o'ch blaen,#x?,Efallai y gwrandawant, a dychwelyd, pob un o'i ffordd ddrwg, a minnau'n newid fy meddwl am y drwg a fwriedais iddynt oherwydd eu gweithredoedd drygionus.Gw,Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Saf yng nghyntedd tu375?'r ARGLWYDD a phan ddaw holl ddinasoedd Jwda i addoli yn nhu375?'r ARGLWYDD, llefara wrthynt yr holl eiriau a orchmynnaf, heb atal gair.iv M,Yn nechrau teyrnasiad Jehoiacim fab Joseia, brenin Jwda, daeth y gair hwn oddi wrth yr ARGLWYDD:uuc,&Fel llew, gadawodd ei loches; aeth eu tir yn anghyfannedd gan lid gorthrymwr, a llid digofaint yr ARGLWYDD.Et,%dryllir corlannau heddychlon gan lid digofaint yr ARGLWYDD.isK,$Clyw gri'r bugeiliaid, a n�d pendefigion y praidd! Oherwydd y mae'r ARGLWYDD yn difa'u porfa;Or,#Collir lloches gan y bugeiliaid, a dihangfa gan bendefigion y praidd.2q],"Udwch, fugeiliaid, gwaeddwch; ymdreiglwch yn y lludw, chwi bendefigion y praidd; canys cyflawnwyd y dyddiau i'ch lladd a'ch gwasgaru, ac fe gwympwch fel llydnod dethol.>pu,!Y dydd hwnnw, bydd lladdedigion yr ARGLWYDD yn ymestyn o'r naill gwr i'r ddaear hyd y llall; ni fydd galaru amdanynt, ac nis cesglir na'u claddu; byddant yn dom ar wyneb y ddaear."o, Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd: "Y mae dinistr ar gerdded allan o'r naill genedl i'r llall; cyfyd tymestl fawr o eithafoedd byd.?nw,Atseinia'r twrf hyd eithafoedd byd, canys bydd Duw'n dwyn achos yn erbyn y cenhedloedd, ac yn mynd i farn yn erbyn pob cnawd, ac yn rhoi'r drygionus i'r cleddyf, medd yr ARGLWYDD.'"m{,Proffwydi dithau yn eu herbyn yr holl eiriau hyn a dweud, 'Y mae'r ARGLWYDD yn rhuo o'r uchelder; o'i drigfan sanctaidd fe gyfyd ei lef; rhua'n chwyrn yn erbyn ei drigle; gwaedda, fel gwaedd rhai yn sathru grawnwin, yn erbyn holl breswylwyr y tir.Ll,Canys wele, yr wyf yn dechrau niweidio'r ddinas y galwyd fy enw arni; a ddihangwch chwi? Ni ddihangwch; canys yr wyf yn galw am gleddyf yn erbyn holl breswylwyr y wlad, medd ARGLWYDD y Lluoedd.' k ,Os gwrthodant gymryd y cwpan o'th law i'w yfed, yna dywedi wrthynt, 'Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd: Y mae'n rhaid ei yfed.#j?,Dywedi wrthynt, 'Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd, Duw Israel: Yfwch, a meddwi a chyfogi, a syrthio heb godi, oherwydd y cleddyf a anfonaf i'ch plith.''iG,holl frenhinoedd y gogledd, yn agos ac ymhell, y naill ar �l y llall, a holl deyrnasoedd byd ar wyneb y ddaear; brenin Sesach a gaiff yfed ar eu h�l hwy.Th!,holl frenhinoedd Simri, a holl frenhinoedd Elam, a holl frenhinoedd Media;bg=,holl frenhinoedd Arabia, a holl frenhinoedd y llwythau cymysg sy'n trigo yn yr anialwch;>fw,Dedan a Tema a Bus; pawb sydd �'u talcennau'n foel;be=,holl frenhinoedd Tyrus a holl frenhinoedd Sidon, a brenhinoedd yr ynysoedd dros y m�r;#dA,Edom a Moab a phobl Ammon;c,a'u holl estroniaid; holl frenhinoedd gwlad Us, a holl frenhinoedd gwlad y Philistiaid, ac Ascalon a Gasa ac Ecron a gweddill Asdod;Pb,hefyd Pharo brenin yr Aifft, a'i weision a'i dywysogion a'i holl bobl,a3,Jerwsalem a dinasoedd Jwda, ei brenhinoedd a'i thywysogion, i'w gwneud yn ddiffeithwch, yn ddychryn, yn syndod, ac yn felltith, fel y maent heddiw;m`S,Cymerais y cwpan o law yr ARGLWYDD, a diodais yr holl genhedloedd yr anfonodd yr ARGLWYDD fi atynt:e_C,Byddant yn ei yfed, ac yn gwegian, ac yn gwallgofi oherwydd y cleddyf a anfonaf i'w plith."!^;,Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, Duw Israel, wrthyf: "Cymer y cwpan hwn o win llidiog o'm llaw, a rho ef i'w yfed i'r holl genhedloedd yr anfonaf di atynt.]/,Canys fe'u caethiwir hwythau gan genhedloedd cryfion a brenhinoedd mawrion, ac felly y talaf iddynt yn �l eu gweithredoedd a gwaith eu dwylo.'"9\k, Dygaf ar y wlad honno yr holl eiriau a leferais yn ei herbyn, a phob peth sydd wedi ei ysgrifennu yn y llyfr hwn, pob peth a broffwydodd Jeremeia yn erbyn yr holl genhedloedd.<[q, Ar ddiwedd y deng mlynedd a thrigain hyn cosbaf frenin Babilon a'r genedl honno am eu camwedd,' medd yr ARGLWYDD, 'a chosbaf wlad y Caldeaid, a gwnaf hi yn anghyfannedd hyd byth.Z, Bydd yr holl wlad hon yn ddiffaith ac yn ddychryn, a bydd y cenhedloedd hyn yn gwasanaethu brenin Babilon am ddeng mlynedd a thrigain.}Ys, Ataliaf o'u plith bob sain hyfryd a llawen, sain priodfab a phriodferch, sain meini melin yn malu, a golau llusern.(XI, yr wyf yn anfon am holl lwythau'r gogledd,' medd yr ARGLWYDD, 'ac am Nebuchadnesar brenin Babilon, fy ngwas, a'u dwyn yn erbyn y wlad hon a'i phreswylwyr, ac yn erbyn yr holl genhedloedd hyn oddi amgylch; a difrodaf hwy a'u gosod yn ddychryn ac yn syndod ac yn anghyfanedd-dra hyd byth.`W9,Am hynny, fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd: 'Oherwydd na wrandawsoch ar fy ngeiriau,lVQ,Ond ni wrandawsoch arnaf," medd yr ARGLWYDD, "ond fy nigio � gwaith eich dwylo, er niwed i chwi.U+,Peidiwch � mynd ar �l duwiau eraill, i'w gwasanaethu a'u haddoli, a pheidiwch �'m digio � gwaith eich dwylo; yna ni wnaf niwed i chwi.';To,pan ddywedwyd, 'Dychwelwch, yn awr, bob un o'i ffordd annuwiol, ac o'ch gweithredoedd drwg, a thrigwch yn y tir a roes yr ARGLWYDD i chwi ac i'ch hynafiaid byth ac yn dragywydd.zSm,Anfonodd yr ARGLWYDD ei holl weision y proffwydi atoch yn gyson; ond ni wrandawsoch, na gogwyddo clust i wrando,MR,o'r drydedd flwyddyn ar ddeg o deyrnasiad Joseia fab Amon, brenin Jwda, hyd heddiw, hynny yw, tair blynedd ar hugain, daeth gair yr ARGLWYDD ataf a lleferais wrthych yn gyson, ond ni wrandawsoch.dQA,Llefarodd Jeremeia y proffwyd wrth holl bobl Jwda a holl breswylwyr Jerwsalem, gan ddweud,%P E,Dyma'r gair a ddaeth at Jeremeia am holl bobl Jwda ym mhedwaredd flwyddyn Jehoiacim fab Joseia, brenin Jwda, a blwyddyn gyntaf Nebuchadnesar brenin Babilon.hOI, Gyrraf arnynt gleddyf a newyn a haint, nes eu difodi o'r tir a rois iddynt ac i'w hynafiaid.'" N, Gwnaf hwy'n arswyd, yn gywilydd i holl deyrnasoedd y ddaear, ac yn ddihareb a gwatwar a melltith, ym mhob man lle'r alltudiaf hwy.kMO,Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: 'Fel y ffigys drwg, na ellid eu bwyta gan mor ddrwg oeddent, yr ystyriaf Sedeceia brenin Jwda, a'i dywysogion, a gweddill Jerwsalem a adewir yn y wlad hon, a'r rhai sy'n trigo yng ngwlad yr Aifft. L9,Rhof iddynt galon i'm hadnabod, mai myfi yw'r ARGLWYDD; a byddant yn bobl i mi, a minnau'n Dduw iddynt hwy. Byddant yn troi ataf fi �'u holl galon.'K!,Cadwaf fy ngolwg arnynt er daioni, a dygaf hwy'n �l i'r wlad hon, a'u hadeiladu, ac nid eu tynnu i lawr; eu plannu ac nid eu diwreiddio.'JG,Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, Duw Israel: 'Fel y ffigys da hyn yr ystyriaf y rhai a gaethgludwyd o Jwda, ac a yrrais o'r lle hwn er eu lles i wlad y Caldeaid.%IE,Daeth gair yr ARGLWYDD ataf:7Hg,Dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf, "Beth a weli di, Jeremeia?" A dywedais, "Ffigys; y ffigys da yn dda iawn, a'r rhai drwg yn ddrwg iawn, na ellid eu bwyta gan mor ddrwg oeddent."G%,Yn un cawell yr oedd ffigys da iawn, fel ffigys blaenffrwyth, ac yn yr ail gawell ffigys drwg iawn, na ellid eu bwyta gan mor ddrwg oeddent."F ?,Dangosodd yr ARGLWYDD i mi, ac yno yr oedd dau gawell o ffigys wedi eu gosod o flaen teml yr ARGLWYDD. Yr oedd hyn ar �l i Nebuchadnesar brenin Babilon gaethgludo Jechoneia, mab Jehoiacim brenin Jwda, a thywysogion Jwda, a'r crefftwyr a'r gofaint o Jerwsalem, a'u dwyn i Fabilon.ME,(Rhof arnoch warth tragwyddol a gwaradwydd tragwyddol nas anghofir."rD],'fe'ch codaf chwi fel baich a'ch taflu o'm gu373?ydd, chwi a'r ddinas a roddais i chwi ac i'ch hynafiaid.QC,&Ac os dywedwch, 'Baich yr ARGLWYDD', yna, fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Am i chwi ddefnyddio'r gair hwn, 'Baich yr ARGLWYDD', er i mi anfon atoch a dweud, 'Peidiwch � defnyddio "Baich yr ARGLWYDD",'sB_,%Fel hyn y dywedi wrth y proffwyd hwnnw: 'Pa ateb a roes yr ARGLWYDD iti?', neu, 'Beth a lefarodd wrthyt?'BA},$Ond ni fyddwch yn s�n eto am 'faich yr ARGLWYDD', oherwydd daeth 'baich' i olygu eich gair chwi eich hunain; yr ydych wedi gwyrdroi geiriau'r Duw byw, ARGLWYDD y Lluoedd, ein Duw ni. @,#Fel hyn y bydd pob un ohonoch yn dweud wrth siarad ymhlith eich gilydd: 'Beth a etyb yr ARGLWYDD?' neu, 'Beth a lefara'r ARGLWYDD?'f?E,"Os dywed proffwyd neu offeiriad neu'r bobl, 'Baich yr ARGLWYDD', mi gosbaf hwnnw a'i du375?.3>_,!Pan ofynnir iti gan y bobl hyn, neu gan broffwyd neu offeiriad, 'Beth yw baich yr ARGLWYDD?' dywedi wrthynt, 'Chwi yw'r baich; ac fe'ch bwriaf ymaith, medd yr ARGLWYDD.'=w, Wele fi yn erbyn y rhai sy'n proffwydo breuddwydion gau, yn eu hadrodd, ac yn hudo fy mhobl �'u hanwiredd a'u gwagedd," medd yr ARGLWYDD. "Nid anfonais i mohonynt, na rhoi gorchymyn iddynt; ni wn�nt ddim lles i'r bobl hyn," medd yr ARGLWYDD.j<M,Wele fi yn erbyn y proffwydi sy'n llunio geiriau ac yn eu cyhoeddi fel oracl," medd yr ARGLWYDD.p;Y,Am hynny, wele fi yn erbyn y proffwydi sy'n lladrata fy ngeiriau oddi ar ei gilydd," medd yr ARGLWYDD.\:1,Onid yw fy ngair fel t�n," medd yr ARGLWYDD, "ac fel gordd sy'n dryllio'r graig?E9,Y proffwyd sydd � breuddwyd ganddo, myneged ei freuddwyd, a'r hwn sydd �'m gair i ganddo, llefared fy ngair yn ffyddlon. Beth sy'n gyffredin rhwng gwellt a gwenith?" medd yr ARGLWYDD.8),Bwriadant beri i'm pobl anghofio fy enw trwy adrodd eu breuddwydion y naill wrth y llall, fel y bu i'w hynafiaid anghofio fy enw o achos Baal.m7S,Pa hyd yr erys ym mwriad y proffwydi broffwydo celwydd � proffwydi hudoliaeth eu calon eu hunain?}6s,Clywais yr hyn a ddywedodd y proffwydi sy'n proffwydo celwydd yn fy enw gan ddweud, 'Breuddwydiais, breuddwydiais!'5,A all unrhyw un lechu yn y dirgel fel na welaf mohono?" medd yr ARGLWYDD. "Onid wyf yn llenwi'r nefoedd a'r ddaear?" medd yr ARGLWYDD.D4,Onid Duw agos wyf fi," medd yr ARGLWYDD, "ac nid Duw pell?3+,Pe baent wedi sefyll yn fy nghyngor, byddent wedi peri i'm pobl wrando ar fy ngeiriau, a'u troi o'u ffyrdd drygionus ac o'u gweithredoedd drwg.c2?,Nid anfonais y proffwydi, ond eto fe redant; ni leferais wrthynt, ond eto fe broffwydant.1},Ni phaid digofaint yr ARGLWYDD nes iddo gwblhau ei fwriadau a'u cyflawni. Yn y dyddiau diwethaf y deallwch hyn yn eglur.x0i,Wele gorwynt yr ARGLWYDD yn mynd allan yn ffyrnig, gan chwyrl�o fel tymestl, a throelli uwchben yr annuwiol.p/Y,Pwy a safodd yng nghyngor yr ARGLWYDD, a gweld a chlywed ei air? Pwy a ddaliodd ar ei air, a'i wrando?8.i,Parh�nt i ddweud wrth y rhai sy'n dirmygu gair yr ARGLWYDD, 'Heddwch fo i chwi'; ac wrth bob un sy'n rhodio yn �l ystyfnigrwydd ei galon dywedant, 'Ni ddaw arnoch niwed.'a-;,Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd: "Peidiwch � gwrando ar eiriau'r proffwydi sy'n proffwydo i chwi, gan addo i chwi bethau ffals; y maent yn llefaru gweledigaeth o'u dychymyg eu hunain, ac nid o enau yr ARGLWYDD.V,%,Am hynny fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, Duw y Lluoedd, am y proffwydi: "Wele, rhof wermod yn fwyd iddynt, a du373?r bustl yn ddiod, canys o blith proffwydi Jerwsalem aeth annuwioldeb allan trwy'r holl dir."j+M,Ymhlith proffwydi Jerwsalem gwelais beth erchyll: godinebu a rhodio mewn anwiredd; y maent yn cynnal breichiau'r rhai drygionus, fel na thry neb oddi wrth ei ddrygioni. I mi aethant oll fel Sodom, a'u trigolion fel Gomorra."*, Ymhlith proffwydi Samaria gwelais beth anweddus: y maent yn proffwydo yn enw Baal, ac yn hudo fy mhobl Israel ar gyfeiliorn.0)Y, Am hynny bydd eu ffyrdd fel mannau llithrig; gyrrir hwy i'r tywyllwch, a byddant yn syrthio yno. Canys dygaf ddrygioni arnynt ym mlwyddyn eu cosbi," medd yr ARGLWYDD.l(Q, Aeth proffwyd ac offeiriad yn annuwiol; o fewn fy nhu375? y cefais eu drygioni," medd yr ARGLWYDD./'W, Y mae'r tir yn llawn o odinebwyr, ac o'u herwydd hwy y mae'r wlad wedi ei deifio, y mae porfeydd yr anialwch wedi crino; y mae eu hynt yn ddrwg a'u cadernid yn ddim.?&w, Am y proffwydi: Torrodd fy nghalon, y mae fy esgyrn i gyd yn crynu; yr wyf fel dyn mewn diod, gu373?r wedi ei orchfygu gan win, oherwydd yr ARGLWYDD ac oherwydd ei eiriau sanctaidd.!%;,ond, 'Byw fyddo'r ARGLWYDD a ddygodd dylwyth Israel o dir y gogledd, a'u tywys o'r holl wledydd lle y gyrrais hwy, i drigo eto yn eu gwlad eu hunain.'" $9,Am hynny, wele'r dyddiau'n dod," medd yr ARGLWYDD, "pryd na ddywed neb mwyach, 'Byw fyddo'r ARGLWYDD a ddygodd dylwyth Israel i fyny o wlad yr Aifft',#,Yn ei ddyddiau ef fe achubir Jwda ac fe drig Israel mewn diogelwch; dyma'r enw a roddir iddo: 'Yr ARGLWYDD ein Cyfiawnder.')"K,Wele'r dyddiau yn dod," medd yr ARGLWYDD, "y cyfodaf i Ddafydd Flaguryn cyfiawn, brenin a fydd yn llywodraethu'n ddoeth, yn gwneud barn a chyfiawnder yn y tir.|!q,Gosodaf arnynt fugeiliaid a'u bugeilia, ac nid ofnant mwyach, na chael braw; ac ni chosbir hwy," medd yr ARGLWYDD. ),Yr wyf fi am gasglu ynghyd weddill fy mhraidd o'r holl wledydd lle y gyrrais hwy, a'u dwyn drachefn i'w corlan; ac fe amlh�nt yn ffrwythlon.r],Am hynny fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, Duw Israel, am y bugeiliaid sy'n bugeilio fy mhobl: "Gwasgarasoch fy mhraidd, a'u hymlid ymaith, heb wylio drostynt; ond yr wyf fi am ymweld � chwi am eich gwaith drygionus," medd yr ARGLWYDD.o Y,Gwae chwi fugeiliaid, sydd yn gwasgaru defaid fy mhorfa ac yn eu harwain ar grwydr," medd yr ARGLWYDD.I ,Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Cofrestrwch y gu373?r hwn yn ddi-blant, gu373?r na lwydda ar hyd ei oes; canys ni lwydda neb o'i had ef i eistedd ar orsedd Dafydd, na llywodraethu eto yn Jwda."0[,Wlad! Wlad! Wlad! Clyw air yr ARGLWYDD."=,Ai llestr dirmygus, drylliedig yw'r dyn hwn, Coneia, teclyn heb ddim hoffus ynddo? Pam y bwriwyd hwy ymaith, ef a'i had, a'u taflu i wlad nad adwaenant?D,Ni ddychwelant i'r wlad yr hiraethant am ddychwelyd iddi."iK,Fe'th fwriaf di, a'th fam a'th esgorodd, i wlad ddieithr lle ni'ch ganwyd, ac yno byddwch farw.2],a'th roi yng ngafael y rhai sy'n ceisio dy einioes, ac yng ngafael y rhai yr wyt yn ofni rhagddynt, sef yng ngafael Nebuchadnesar brenin Babilon, ac yn llaw y Caldeaid.-,Cyn wired �'m bod yn fyw," medd yr ARGLWYDD, "pe byddai Coneia, mab Jehoiacim brenin Jwda, yn fodrwy ar fy llaw dde, fe'th dynnwn di oddi yno,,Ti, sy'n trigo yn Lebanon, ac a fagwyd rhwng y cedrwydd, O fel y llefi pan ddaw arnat wewyr, pangfeydd fel gwraig yn esgor! ,Bugeilia'r gwynt dy holl fugeiliaid, ac i gaethiwed yr � dy geraint; yna fe'th gywilyddir a'th waradwyddo am dy holl ddrygioni.{o,Lleferais wrthyt yn dy wynfyd; dywedaist, "Ni wrandawaf." Dyma dy ffordd o'th ieuenctid, ac ni wrandewaist arnaf.nU,Dring i Lebanon, a gwaedda; yn Basan cod dy lef; bloeddia o Abarim, "Dinistriwyd pawb sy'n dy garu."[/,Fel claddu asyn y cleddir ef � ei lusgo a'i daflu y tu hwnt i byrth Jerwsalem."D,Am hynny, fel hyn y dywed yr ARGLWYDD am Jehoiacim fab Joseia, brenin Jwda: "Ni alarant amdano, a dweud, 'O fy mrawd! O fy ngh�r!' Ni alarant amdano, a dweud, 'O Arglwydd! O Fawrhydi!'ve,Nid yw dy lygad na'th galon ond ar dy enillion anghyfiawn, i dywallt gwaed dieuog ac i dreisio a gwneud cam.s_,Barnodd ef achos y tlawd a'r anghenus, ac yna bu'n dda arno. "Onid hyn yw f'adnabod i?" medd yr ARGLWYDD.%C,A wyt yn d'ystyried dy hun yn frenin oherwydd i ti gystadlu mewn cedrwydd? Oni fwytaodd dy dad, ac yfed, gan wneud cyfiawnder a barn, ac yna bu'n dda arno?! ;,Gwae'r sawl a ddywed, "Adeiladaf i mi fy hun du375? eang ac iddo lofftydd helaeth." Gwna iddo ffenestri, a phaneli o gedrwydd, a'i liwio � fermiliwn. ), Gwae'r sawl a adeilada'i du375? heb gyfiawnder, a'i lofftydd heb farn, gan fynnu gwasanaeth ei gymydog yn rhad, heb roi iddo ddim am ei waith.Q , bydd farw yn y lle y caethgludwyd ef iddo, ac ni w�l y wlad hon eto."$ A, Oherwydd fel hyn y dywed yr ARGLWYDD am Salum, mab Joseia brenin Jwda, a deyrnasodd yn lle Joseia ei dad: "Aeth allan o'r lle hwn, ac ni ddychwel yma eto; 9, Peidiwch ag wylo dros y marw, na gofidio amdano; wylwch yn wir dros yr un sy'n mynd ymaith, oherwydd ni ddychwel mwyach, na gweld gwlad ei enedigaeth.xi, Ac atebant, "Oherwydd iddynt gefnu ar gyfamod yr ARGLWYDD eu Duw, ac addoli duwiau eraill, a'u gwasanaethu."'"3,Bydd cenhedloedd lawer yn mynd heibio i'r ddinas hon, a phob un yn dweud wrth ei gilydd, "Pam y gwnaeth yr ARGLWYDD fel hyn �'r ddinas fawr hon?"r],Neilltuaf ddinistrwyr yn dy erbyn, pob un �'i arfau; fe dorrant dy gedrwydd gorau, a'u bwrw i'r t�n.(I,Oherwydd fel hyn y dywed yr ARGLWYDD wrth du375? brenin Jwda: Rwyt i mi fel Gilead, a chopa Lebanon; ond fe'th wnaf yn ddiffeithwch ac yn ddinas anghyfannedd.ta,Ond os na wrandewch ar y geiriau hyn, af ar fy llw, medd yr ARGLWYDD, y bydd y tu375? hwn yn anghyfannedd.F,Os yn wir y cyflawnwch y gair hwn, daw trwy byrth y tu375? hwn frenhinoedd yn eistedd ar orsedd Dafydd, yn teithio mewn cerbydau ac yn marchogaeth ar feirch, pob un �'i weision a'i bobl.]3,Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Gwnewch farn a chyfiawnder; achubwch yr ysbeiliedig o afael y gormeswr. Peidiwch � gwneud cam na niwed i'r dieithr, na'r amddifad na'r weddw, na thywallt gwaed dieuog yn y lle hwn.,'Clyw air yr ARGLWYDD, frenin Jwda, sy'n eistedd ar orsedd Dafydd, tydi a'th weision a'th bobl sy'n tramwy trwy'r pyrth hyn.c A,Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Dos i waered i du375? brenin Jwda, a llefara yno y gair hwn: ,Talaf i chwi yn �l ffrwyth eich gweithredoedd," medd yr ARGLWYDD. "Cyneuaf d�n yn ei choedwig, ac ysa bob peth o'i hamgylch."5~c, Wele fi yn dy erbyn, ti breswylydd y dyffryn wrth graig y gwastadedd," medd yr ARGLWYDD. "Fe ddywedwch chwi, 'Pwy ddaw i waered yn ein herbyn? Pwy ddaw i mewn i'n gw�l?'c}?, Tu375? Dafydd, fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Barnwch yn uniawn yn y bore, achubwch yr ysbeiliedig o afael y gormeswr, rhag i'm llid fynd allan yn d�n, a llosgi heb neb i'w ddiffodd, oherwydd eich gweithredoedd drwg.'>|w, Wrth du375? brenin Jwda dywed, 'Clyw air yr ARGLWYDD.'{G, Gosodais fy wyneb yn erbyn y ddinas hon, er drwg ac nid er da, medd yr ARGLWYDD; fe'i rhoddir yng ngafael brenin Babilon, a bydd ef yn ei llosgi � th�n.'@zy, Bydd y sawl sy'n aros yn y ddinas hon yn marw drwy gleddyf neu newyn neu haint, a'r sawl sy'n mynd allan ac yn ildio i'r Caldeaid sy'n gwarchae arnoch yn byw; bydd yn arbed ei fywyd.y{,Wrth y bobl hyn hefyd dywed, 'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Wele fi'n gosod o'ch blaen ffordd bywyd a ffordd marwolaeth.Zx-,Ac wedi hynny, medd yr ARGLWYDD, rhof Sedeceia brenin Jwda a'i weision, a'r bobl a weddillir yn y ddinas hon wedi'r haint a'r cleddyf a'r newyn, yng ngafael Nebuchadnesar brenin Babilon, ac yng ngafael eu gelynion a'r rhai a geisiai eu heinioes. Bydd ef yn eu taro � min y cleddyf, heb dosturio wrthynt nac arbed nac estyn trugaredd.'Zw-,Trawaf drigolion y ddinas hon, yn ddyn ac yn anifail; byddant farw o haint mawr. v,Byddaf fi fy hun yn rhyfela yn eich erbyn, a'm llaw wedi ei hestyn allan, a'm braich yn gref, mewn soriant a llid a digofaint mawr.su_,'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, Duw Israel: Wele fi'n troi arnoch chwi yr arfau rhyfel sydd yn eich dwylo i ymladd yn erbyn brenin Babilon a'r Caldeaid, sy'n gwarchae arnoch o'r tu allan i'r gaer; fe'u casglaf hwy i ganol y ddinas hon.Kt,Dywedodd Jeremeia wrthynt, "Dyma'r hyn a ddywedwch wrth Sedeceia:Ss,Ymofyn �'r ARGLWYDD drosom ni, oherwydd y mae Nebuchadnesar brenin Babilon yn rhyfela yn ein herbyn. Tybed a wna yr ARGLWYDD � ni yn �l ei holl ryfeddodau, a pheri iddo gilio ymaith oddi wrthym?"&r G,Dyma'r gair a ddaeth at Jeremeia oddi wrth yr ARGLWYDD pan anfonodd y Brenin Sedeceia ato ef Pasur fab Malcheia a'r offeiriad Seffaneia fab Maaseia, a dweud,eqC,Pam y deuthum allan o'r groth, i weld trafferth a gofid, a threulio fy nyddiau mewn gwarth?rp],oherwydd na laddwyd mohonof yn y groth, ac na fu fy mam yn fedd i mi, a'i chroth yn feichiog arnaf byth.o%,Bydded y gu373?r hwnnw fel y dinasoedd a ddymchwelodd yr ARGLWYDD yn ddiarbed. Bydded iddo glywed gwaedd yn y bore, a bloedd am hanner dydd,hnI,Melltith ar y gu373?r aeth �'r neges i'm tad, "Ganwyd mab i ti", a rhoi llawenydd mawr iddo.Um#,Melltith ar y dydd y'm ganwyd; na fendiger y dydd yr esgorodd fy mam arnaf.ilK, Canwch i'r ARGLWYDD. Moliannwch yr ARGLWYDD. Achubodd einioes y tlawd o afael y rhai drygionus.k1, O ARGLWYDD y Lluoedd, yr wyt yn profi'r cyfiawn, ac yn gweld y galon a'r meddwl; rho imi weld dy ddialedd arnynt, canys dadlennais i ti fy nghwyn.Gj, Ond y mae'r ARGLWYDD gyda mi, fel rhyfelwr cadarn; am hynny fe dramgwydda'r rhai sy'n fy erlid, ac ni orchfygant; gwaradwyddir hwy'n fawr, canys ni lwyddant, ac nid anghofir fyth eu gwarth.giG, Clywais sibrwd gan lawer � dychryn-ar-bob-llaw: "Cyhuddwch ef! Fe'i cyhuddwn ni ef!" Y mae pawb a fu'n heddychlon � mi yn gwylio am gam gwag gennyf, ac yn dweud, "Efallai yr hudir ef, ac fe'i gorchfygwn, a dial arno."3h_, Os dywedaf, "Ni soniaf amdano, ac ni lefaraf mwyach yn ei enw", y mae yn fy nghalon yn llosgi fel t�n wedi ei gau o fewn fy esgyrn. Blinaf yn ymatal; yn wir, ni allaf.g%,Bob tro y llefaraf ac y gwaeddaf, "Trais! Anrhaith!" yw fy llef. Canys y mae gair yr ARGLWYDD i mi yn waradwydd ac yn ddirmyg ar hyd y dydd.f!,Twyllaist fi, O ARGLWYDD, ac fe'm twyllwyd. Cryfach oeddit na mi, a gorchfygaist fi. Cyff gwawd wyf ar hyd y dydd, a phawb yn fy ngwatwar.=es,A byddi di, Pasur, a holl breswylwyr dy du375?, yn mynd i gaethiwed; i Fabilon yr ei, ac yno y byddi farw, a'th gladdu � ti a'th holl gyfeillion y proffwydaist gelwydd iddynt.'"Kd,Rhof hefyd olud y ddinas hon, a'i holl gynnyrch, a phob dim gwerthfawr sydd ganddi, a holl drysorau brenhinoedd Jwda, yng ngafael eu gelynion, i'w hanrheithio a'u meddiannu a'u cludo i Fabilon. c ,Canys fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: 'Wele fi'n dy wneud yn ddychryn i ti dy hun ac i bawb o'th geraint. Syrthiant wrth gleddyf eu gelynion, a thithau'n gweld. Rhof hefyd holl Jwda yng ngafael brenin Babilon, i'w caethgludo i Fabilon a'u taro �'r cleddyf.b,Trannoeth, pan ollyngodd Pasur ef o'r cyffion, dywedodd Jeremeia wrtho, "Nid Pasur y galwodd yr ARGLWYDD di ond Dychryn-ar-bob-llaw.qa[,trawodd Pasur y proffwyd Jeremeia, a'i roi yn y cyffion ym mhorth uchaf Benjamin yn nhu375?'r ARGLWYDD.` ,Yr oedd Pasur fab Immer, yr offeiriad, yn brif swyddog yn nhu375?'r ARGLWYDD, a phan glywodd fod Jeremeia yn proffwydo'r geiriau hyn,N_,Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd, Duw Israel: 'Dyma fi'n dwyn ar y ddinas hon, ac ar ei holl drefi, yr holl ddrwg a leferais yn eu herbyn, am iddynt ystyfnigo a gwrthod gwrando ar fy ngeiriau.'"^3,Daeth Jeremeia o Toffet, lle'r oedd yr ARGLWYDD wedi ei anfon i broffwydo, a safodd yng nghyntedd tu375?'r ARGLWYDD, a llefarodd wrth yr holl bobl,F], A bydd tai Jerwsalem a thai brenhinoedd Jwda fel mangre Toffet, yn halogedig � yr holl dai lle bu arogldarthu ar y to i holl lu'r nefoedd, a lle bu tywallt diodoffrwm i dduwiau eraill.'" X~~x}}|{{zPzy'xwwcwveuttssOsrqqppoXnn9m8ljkkrjiihhh[gf{f8eedd]cc=bb3a7`I__^^B]\\G[[RZZPYYYXXSWWMVVcUTT%SjSR2QQ"PqOOmNNMHLL KPJJJ`II2HH(GFFDDCBBGAA@s?>>(={=1<;t:::-9)88774665j44:322 1p1800=/l..3-v,,++)**D))-(('}&b%%s%$X##3""_! _1Kq&W{_- D z g0];Sy,# nac adeiladu tai i fyw ynddynt, nac wedi cael na gwinllan na maes na had.)xK,#A buom yn ufudd i lais Jonadab, mab Rechab ein tad, ym mhob peth a orchmynnodd i ni; nid ydym ni na'n gwragedd na'n meibion na'n merched erioed wedi yfed gwin,Vw%,#peidiwch ag adeiladu tu375?, na hau had, na phlannu gwinllan, na meddiannu dim; ond lle bynnag y byddwch yn aros, trigwch mewn pebyll bob amser, er mwyn ichwi fyw am ddyddiau lawer yn y wlad lle'r ydych.'v!,#Ond dywedasant, "Nid yfwn ni win, oherwydd gorchmynnodd Jonadab, mab Rechab ein tad, i ni, 'Peidiwch ag yfed gwin, chwi na'ch plant, byth;kuO,#Rhois gerbron teulu'r Rechabiaid ffiolau llawn o win a chwpanau, a dywedais wrthynt, "Yfwch win."Mt,#Deuthum � hwy i du375?'r ARGLWYDD, i ystafell meibion Hanan fab Igdaleia, gu373?r Duw, sef yr ystafell sydd yn ymyl ystafell y tywysogion, ac uwchben ystafell Maaseia fab Salum, ceidwad y drws.wsg,#Yna cymerais Jaasaneia, mab Jeremeia fab Habasineia, a'i frodyr, a'i holl feibion, a holl deulu'r Rechabiaid.r),#Dos i du375?'r Rechabiaid, a siarad � hwy; p�r iddynt ddod i du375?'r ARGLWYDD, i un o'r ystafelloedd yno, a chynnig iddynt win i'w yfed."vq g,#Dyma'r gair a ddaeth at Jeremeia oddi wrth yr ARGLWYDD yn nyddiau Jehoiacim fab Joseia, brenin Jwda, a dweud,epC,"Dyma fi'n gorchymyn,' medd yr ARGLWYDD, 'iddynt droi'n �l at y ddinas hon ac ymladd yn ei herbyn; byddant yn ei goresgyn ac yn ei llosgi � th�n; ie, gwnaf ddinasoedd Jwda yn anghyfannedd, heb breswylydd ynddynt.'"/oW,"Rhof Sedeceia brenin Jwda, a'i holl dywysogion, yn llaw eu gelynion a'r rhai sy'n ceisio'u heinioes, ac yn llaw llu brenin Babilon sydd yn awr yn cilio oddi wrthych.n!,"fe'u rhof yn llaw eu gelynion ac yn llaw y rhai sy'n ceisio'u heinioes; bydd eu celanedd yn fwyd i adar y nefoedd ac i anifeiliaid gwyllt.m,"Am dywysogion Jwda a thywysogion Jerwsalem, y gweinyddwyr a'r offeiriaid a holl bobl y wlad a gerddodd rhwng dwy ran y llo a holltwyd,.lU,"A'r rhai a dorrodd fy nghyfamod, heb gyflawni'r amodau a wnaethant yn fy ngu373?ydd, gwnaf hwy fel y llo a holltwyd yn ddau er mwyn iddynt gerdded rhwng y ddwy ran.k1,"Am hynny, fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Ni wrandawsoch arnaf fi i gyhoeddi diwrnod rhyddhad i'ch gilydd, yn berthnasau a chymdogion; yn awr dyma fi'n cyhoeddi diwrnod rhyddhad i'r cleddyf a haint a newyn!' medd yr ARGLWYDD. 'Fe'ch gwnaf yn arswyd i holl deyrnasoedd y ddaear.%jC,"Ond wedyn bu edifar gennych am hyn, a halogasoch fy enw trwy i bob un ddwyn yn �l ei was a'i forwyn y dymunai eu gollwng yn rhydd, a'u caethiwo eilwaith.Ei,"A heddiw bu edifar gennych chwi, a gwnaethoch yr hyn sydd uniawn yn fy ngolwg trwy gyhoeddi bod pob un i ryddhau ei gymydog, a gwneud cyfamod ger fy mron yn y tu375? y galwyd fy enw arno.dhA,"Cyn pen saith mlynedd yr ydych i ollwng yn rhydd bob un ei frawd o Hebr�wr a werthwyd iddo ac a'i gwasanaethodd am chwe blynedd, a'i ollwng yn rhydd oddi wrtho." Ond ni wrandawodd eich hynafiaid arnaf, na rhoi clust.g+," Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, Duw Israel: 'Gwneuthum gyfamod �'ch hynafiaid, y dydd y dygais hwy o wlad yr Aifft, o du375? caethiwed, a dweud,Bf," A dyma'r gair a ddaeth at Jeremeia oddi wrth yr ARGLWYDD:e," Ond wedi hynny bu edifar ganddynt, a dygasant yn �l y gweision a'r morynion a ollyngwyd yn rhydd, a'u caethiwo eilwaith.@dy," Cytunodd pob un o'r tywysogion, a'r bobl a dderbyniodd y cyfamod, i ryddhau ei gaethwas a'i gaethferch, rhag iddynt fod yn gaeth mwyach; ac ar �l cytuno, gollyngasant hwy yn rhydd.c}," sef bod pob un i ollwng ei gaethion o Hebreaid yn rhydd, boed wryw neu fenyw, rhag bod neb yn cadw Iddew arall yn gaeth.b,"Daeth gair at Jeremeia oddi wrth yr ARGLWYDD, wedi i'r Brenin Sedeceia wneud cyfamod �'r holl bobl yn Jerwsalem i gyhoeddi rhyddhad,Wa',"pan oedd llu brenin Babilon yn rhyfela yn erbyn Jerwsalem ac yn erbyn holl ddinasoedd Jwda oedd yn weddill, sef Lachis ac Aseca; oherwydd hwy oedd yr unig ddinasoedd caerog a adawyd o blith dinasoedd Jwda.b`=,"Llefarodd y proffwyd Jeremeia yr holl eiriau hyn yn Jerwsalem wrth Sedeceia brenin Jwda,d_A,"Mewn hedd y byddi farw, ac fel y llosgwyd peraroglau i'th ragflaenwyr, y bren-hinoedd gynt a fu o'th flaen, felly y llosgir hwy i ti; a bydd galar amdanat fel eu harglwydd. Dyma'r gair a leferais i,'" medd yr ARGLWYDD.|^q,"Ond clyw air yr ARGLWYDD, Sedeceia brenin Jwda. Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD amdanat: Ni fyddi farw drwy'r cleddyf.O],"Ac ni ddihengi dithau o'i afael, ond yr wyt yn sicr o gael dy ddal, a'th roi yn ei afael; byddi'n edrych arno lygad yn llygad, ac yntau'n ymddiddan � thi wyneb yn wyneb, a byddi'n mynd i Fabilon.d\A,"Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, Duw Israel: "Dos a llefara wrth Sedeceia brenin Jwda, a dweud wrtho, 'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Yr wyf yn rhoi'r ddinas hon yng ngafael brenin Babilon, a bydd ef yn ei llosgi � th�n.j[ O,"Dyma'r gair a ddaeth at Jeremeia oddi wrth yr ARGLWYDD pan oedd Nebuchadnesar brenin Babilon yn rhyfela yn erbyn Jerwsalem a'i holl faestrefi, gyda'i holl lu a holl deyrnasoedd y byd oedd dan ei lywodraeth, a'r holl bobloedd.Z-,!yna gwrthodaf gymryd rhai o had Jacob, a'm gwas Dafydd, i lywodraethu ar had Abraham ac Isaac a Jacob. Adferaf hwy, a byddaf drugarog wrthynt.'"Y,!Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: 'Pan fydd fy nghyfamod �'r dydd a'r nos yn peidio � sefyll, a threfn y nefoedd a'r ddaear,MX,!Oni sylwaist beth y mae'r bobl hyn yn ei lefaru, gan ddweud, 'Y mae'r ARGLWYDD wedi gwrthod y ddau dylwyth a ddewisodd'? Felly y dirmygant fy mhobl, ac nid ydynt mwyach yn genedl yn eu gu373?ydd.4Wc,!Daeth gair yr ARGLWYDD at Jeremeia a dweud, V,!Fel na ellir cyfrif llu'r nefoedd na mesur tywod y m�r, felly yr amlhaf epil fy ngwas Dafydd, a'r Lefiaid sy'n gweinyddu i mi.'"0UY,!yna gellir diddymu fy nghyfamod �'m gwas Dafydd, fel na bydd iddo fab yn teyrnasu ar ei orsedd, a hefyd fy nghyfamod �'r offeiriaid o Lefiaid sy'n gweinyddu i mi.T,!Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: 'Os gallwch ddiddymu fy nghyfamod �'r dydd, a'm cyfamod �'r nos, fel na bydd dydd na nos yn eu pryd,4Sc,!Daeth gair yr ARGLWYDD at Jeremeia a dweud,R,!ac ni fydd yr offeiriaid o Lefiaid byth heb u373?r yn fy ngu373?ydd yn offrymu poethoffrwm, ac yn offrymu bwydoffrwm, ac yn aberthu.'"jQM,!Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: 'Ni fydd Dafydd byth heb u373?r yn eistedd ar orsedd tu375? Israel;P,!Yn y dyddiau hynny achubir Jwda, a bydd Jerwsalem yn ddiogel, a dyma'r enw a roddir iddi: 'Yr ARGLWYDD yw ein cyfiawnder.' O ,!Yn y dyddiau hynny, yn yr adeg honno, paraf i flaguryn cyfiawnder flaguro i Ddafydd, ac fe wna ef farn a chyfiawnder yn y wlad.|Nq,!Y mae'r dyddiau'n dod," medd yr ARGLWYDD, "y cyflawnaf y gair daionus a addewais i du375? Israel ac i du375? Jwda.aM;,! Yn ninasoedd y mynydd-dir a dinasoedd y Seffela a dinasoedd y Negef, yn nhiriogaeth Benjamin ac o amgylch Jerwsalem ac yn ninasoedd Jwda, bydd eto braidd yn symud trwy ddwylo'r sawl fydd yn rhifo,' medd yr ARGLWYDD.CL,! Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd: 'Bydd eto yn y lle hwn sydd wedi ei ddifrodi, heb ddyn nac anifail, ac yn ei holl ddinasoedd, fannau gorffwys i'r bugeiliaid a chorlannau i'r praidd.HK ,! 'Clywir eto ynddynt su373?n gorfoledd a llawenydd, sain priodfab a sain priodferch, llais rhai'n dweud, "Molwch ARGLWYDD y Lluoedd, oherwydd da yw'r ARGLWYDD, oherwydd y mae ei gariad hyd byth." A dygant offrwm diolch i du375?'r ARGLWYDD; oherwydd adferaf eu llwyddiant yn y wlad fel yn y dechreuad,' medd yr ARGLWYDD.WJ',! Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD am y lle hwn, y dywedwch amdano ei fod wedi ei ddifodi, heb ddyn nac anifail; ac am ddinasoedd Jwda a heolydd Jerwsalem, sy'n ddiffeithle, heb bobl na phreswylwyr a heb anifail:RI,! Bydd y ddinas imi'n enw llawen, yn glod a gogoniant i holl genhedloedd y ddaear pan glywant am yr holl ddaioni a wnaf iddi; ac ofnant a chrynant oherwydd yr holl ddaioni a'r holl heddwch a wnaf iddi.'uHc,!Glanhaf hwy o'r holl ddrygioni a wnaethant yn f'erbyn, a maddeuaf yr holl gamweddau a wnaethant yn f'erbyn.WG',!Adferaf lwyddiant Jwda a llwyddiant Israel; adeiladaf hwy fel yn y dechreuad.oFW,!Dygaf iddi yn awr wellhad a meddyginiaeth; iach�f hwy, a dangos iddynt dymor o heddwch a diogelwch.-ES,!'Daw'r Caldeaid i ymladd, a'u llenwi � chelanedd y dynion a drawaf yn fy llid a'm digofaint; cuddiais fy wyneb oddi wrth y ddinas hon oherwydd eu holl ddrygioni.6De,!Oblegid fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, Duw Israel, am dai'r ddinas hon, ac am dai brenhinoedd Jwda, y tai a dynnir i lawr oherwydd y cloddiau gwarchae, ac oherwydd y cleddyf:\C1,!'Galw arnaf, ac atebaf di; mynegaf i ti bethau mawr a dirgel na wyddost amdanynt.'iBK,!Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, a wnaeth y ddaear, a'i llunio i'w sefydlu (yr ARGLWYDD yw ei enw):~A w,!Daeth gair yr ARGLWYDD yr ail waith at Jeremeia tra oedd yn dal wedi ei gaethiwo yng nghyntedd y gwarchodlu, a dweud,@%, ,Prynant feysydd am arian, ac arwyddo'r gweithredoedd, a'u selio a chael tystion, yn nhiriogaeth Benjamin, o amgylch Jerwsalem, yn ninasoedd Jwda, yn ninasoedd y mynydd-dir, yn ninasoedd y Seffela ac yn ninasoedd y Negef. Mi a adferaf eu llwyddiant,' medd yr ARGLWYDD." ?, +Fe brynir meysydd yn y wlad hon y dywedwch amdani, "Anghyfannedd yw, heb ddyn nac anifail, ac wedi ei rhoi yng ngafael y Caldeaid.">1, *Oherwydd fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: 'Megis y dygais ar y bobl hyn yr holl ddrwg mawr hwn, felly y dygaf arnynt yr holl ddaioni a addawaf iddynt.y=k, )Fy llawenydd fydd gwneud yn dda iddynt; yn wir �'m holl galon ac �'m holl enaid fe'u plannaf yn y tir hwn.'!<;, (Gwnaf � hwy gyfamod tragwyddol, ac ni throf ef ymaith oddi wrthynt, ond gwneud yn dda iddynt; rhof fy ofn yn eu calon, rhag iddynt gilio oddi wrthyf.m;S, 'A rhof iddynt un meddwl ac un ffordd, i'm hofni bob amser, er lles iddynt ac i'w plant ar eu h�l.::o, &Byddant yn bobl i mi, a minnau'n Dduw iddynt hwy."9=, %'Casglaf hwy o'r holl wledydd y gyrrais hwy iddynt yn fy nig a'm llid a'm soriant mawr, a dychwelaf hwy i'r lle hwn, a gwnaf iddynt breswylio'n ddiogel.)8K, $Yn awr, gan hynny, fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, Duw Israel, wrth y ddinas hon, y dywedwch y rhoir hi yng ngafael brenin Babilon trwy'r cleddyf a newyn a haint:P7, #Codasant uchelfeydd i Baal yn nyffryn Ben-hinnom, i aberthu eu meibion a'u merched i Moloch; ni orchmynnais hyn iddynt, ac ni ddaeth i'm meddwl iddynt wneud y fath ffieidd-dra, i beri i Jwda bechu.'L6, "Rhoesant eu ffieidd-dra yn y tu375? a alwyd ar fy enw, a'i halogi.v5e, !Troesant wegil tuag ataf, ac nid wyneb; dysgais hwy yn gyson a thaer, ond ni fynnent wrando na derbyn gwers.84i, o achos yr holl ddrygioni a wnaeth pobl Israel a phobl Jwda i'm digio � hwy, eu brenhinoedd, eu tywysogion, eu hoffeiriaid, eu proffwydi, pobl Jwda a phreswylwyr Jerwsalem.3w, 'Oherwydd enynnodd y ddinas hon fy nigofaint a'm llid o'r dydd yr adeiladwyd hi hyd heddiw; symudaf hi o'm gu373?ydd,12[, Oblegid o'u mebyd ni wnaeth pobl Israel a Jwda ddim ond yr hyn oedd ddrwg yn fy ngolwg; ni wnaeth pobl Israel ddim ond fy nigio � gwaith eu dwylo,' medd yr ARGLWYDD.L1, A daw'r Caldeaid i ymladd yn erbyn y ddinas hon, a'i rhoi ar d�n, a'i llosgi ynghyd �'r tai y buont ar eu toeau yn arogldarthu i Baal, ac yn tywallt diodoffrwm i dduwiau eraill, i'm digio i.&0E, Am hynny, fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: 'Yr wyf yn rhoi'r ddinas hon yng ngafael y Caldeaid ac yn llaw Nebuchadnesar brenin Babilon, a bydd ef yn ei chymryd.L/, Myfi yw'r ARGLWYDD, Duw pob cnawd. A oes dim yn rhy ryfeddol i mi?4.c, Daeth gair yr ARGLWYDD at Jeremeia a dweud,-', Ac yr wyt ti, O ARGLWYDD Dduw, wedi dweud wrthyf, "Pryn y maes ag arian a chymer dystion", er bod y ddinas i'w rhoi yng ngafael y Caldeaid.'"^,5, Y mae'r cloddiau gwarchae wedi cyrraedd at y ddinas i'w goresgyn; trwy'r cleddyf a newyn a haint rhoir y ddinas yng ngafael y Caldeaid sy'n ymladd yn ei herbyn. Y mae'r hyn a ddywedaist wedi digwydd, fel y gweli.K+, Daethant hwy a'i meddiannu, ond ni fuont yn ufudd i'th lais, na rhodio yn dy gyfraith. Ni wnaethant ddim oll o'r hyn a orchmynnaist iddynt, a pheraist tithau i'r holl niwed hwn ddigwydd iddynt.w*g, rhoist iddynt y wlad hon, y tyngaist wrth eu hynafiaid i'w rhoi iddynt, yn wlad yn llifeirio o laeth a m�l. ), Daethost �'th bobl Israel allan o dir yr Aifft ag arwyddion a rhyfeddodau, ac � llaw gref a braich estynedig, a dychryn mawr;(/, Gwnaethost arwyddion a rhyfeddodau yng ngwlad yr Aifft, a hyd y dydd hwn yn Israel ac ymhlith pobloedd; gwnaethost i ti'r enw sydd gennyt heddiw.)'K, mawr yn dy gyngor, nerthol yn dy weithred. Y mae dy lygaid ar holl ffyrdd rhai meidrol, i dalu i bob un yn �l ei ffyrdd, ac yn �l ffrwyth ei weithred-oedd.&, Yr wyt yn ffyddlon i filoedd, yn ad-dalu drygioni'r rhieni i'w plant ar eu h�l; Duw mawr, yr Un cadarn, ARGLWYDD y Lluoedd yw dy enw,%{, 'O ARGLWYDD Dduw, gwnaethost y nefoedd a'r ddaear �'th fawr allu a'th fraich estynedig; nid oes dim yn amhosibl i ti.h$I, Wedi imi roi gweithredoedd y pryniant i Baruch fab Nereia, gwedd�ais ar yr ARGLWYDD fel hyn:{#o, Oherwydd fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd, Duw Israel, 'Prynir eto dai a meysydd a gwinllannoedd yn y tir hwn.'N", 'Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd, Duw Israel: Cymer y gweithredoedd hyn, gweithredoedd y pryniant hwn, yr un a seliwyd a'r un agored, a'u dodi mewn llestr pridd, iddynt barhau dros gyfnod hir.'3!a, Gorchmynnais i Baruch yn eu gu373?ydd hwy, w, a rhois weithredoedd y pryniant i Baruch fab Nereia, fab Maaseia, yng ngu373?ydd Hanamel fy nghefnder, ac yng ngu373?ydd y tystion a arwyddodd weithredoedd y pryniant, ac yng ngu373?ydd yr holl Iddewon oedd yn eistedd yng nghyntedd y gwarchodlu.gG, Yna cymerais weithredoedd y pryniant, yr un a seliwyd yn �l deddf a defod, a'r copi agored,c?, Arwyddais y gweithredoedd, a'u selio a chymryd tystion, a phwyso'r arian mewn cloriannau.q[, Yna prynais y maes yn Anathoth gan fy nghefnder Hanamel, a phwysais iddo yr arian, dau sicl ar bymtheg.5, A daeth Hanamel, fy nghefnder, ataf i gyntedd y gwarchodlu, yn �l gair yr ARGLWYDD, a dweud wrthyf, 'Pryn, yn awr, fy maes yn Anathoth, yn nhir Benjamin, oherwydd gennyt ti y mae'r hawl i etifeddu a'r hawl i brynu; pryn ef iti.' Gwyddwn wrth hyn mai gair yr ARGLWYDD ydoedd.#, 'Fe ddaw Hanamel, mab dy ewythr Salum, atat a dweud, "Pryn fy maes yn Anathoth, oherwydd gennyt ti y mae hawl perthynas agosaf i'w brynu."'F, Yna dywedodd Jeremeia, "Daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,(I, Bydd yntau'n mynd � Sedeceia i Fabilon, ac yno yr erys nes imi ymweld ag ef,' medd yr ARGLWYDD. 'Er ichwi ymladd yn erbyn y Caldeaid, ni chewch lwyddiant'?"G, ac ni ddihanga Sedeceia brenin Jwda o afael y Caldeaid, ond fe'i rhoir yn gyfan gwbl yng ngafael brenin Babilon; a bydd yn ymddiddan ag ef wyneb yn wyneb, ac yn edrych arno lygad yn llygad.S, Oherwydd yr oedd Sedeceia brenin Jwda wedi ei garcharu, a dweud, "Pam yr wyt yn proffwydo, 'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Dyma fi'n rhoi'r ddinas hon yng ngafael brenin Babilon, a bydd ef yn ei chymryd;"=, Y pryd hwnnw yr oedd llu brenin Babilon yn gwarchae ar Jerwsalem, a'r proffwyd Jeremeia wedi ei garcharu yng nghyntedd y gwarchodlu yn llys brenin Jwda.  , Dyma'r gair a ddaeth at Jeremeia oddi wrth yr ARGLWYDD yn negfed flwyddyn Sedeceia brenin Jwda, a deunawfed flwyddyn Nebuchadnesar._7,(A bydd holl ddyffryn y celanedd a'r lludw, a'r holl feysydd hyd nant Cidron, hyd gongl Porth y Meirch yn y dwyrain, yn sanctaidd i'r ARGLWYDD. Ni ddiwreiddir mo'r ddinas, ac ni ddymchwelir mohoni mwyach hyd byth."[/,'a gosodir y llinyn mesur eto gyferbyn � hi, dros fryn Gareb, a throi tua Goath.y,&Y mae'r dyddiau'n dod," medd yr ARGLWYDD, "yr ailadeiledir y ddinas i'r ARGLWYDD, o du373?r Hananel hyd Borth y Gongl,@y,%Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Pe gellid mesur y nefoedd fry, a chwilio sylfeini'r ddaear isod, gwrthodwn innau hefyd holl had Israel am yr holl bethau a wnaethant," medd yr ARGLWYDD. ,$Os cilia'r drefn hon o'm gu373?ydd," medd yr ARGLWYDD, "yna bydd had Israel yn peidio hyd byth � bod yn genedl ger fy mron."E,#Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, sy'n rhoi'r haul yn oleuni'r dydd, a threfn y lleuad a'r s�r yn oleuni'r nos, sy'n cynhyrfu'r m�r nes bod ei donnau'n rhuo (ARGLWYDD y Lluoedd yw ei enw):),"Ac ni fyddant mwyach yn dysgu bob un ei gymydog a phob un ei berthynas, gan ddweud, 'Adnebydd yr ARGLWYDD'; oblegid byddant i gyd yn f'adnabod, o'r lleiaf hyd y mwyaf ohonynt," medd yr ARGLWYDD, "oherwydd maddeuaf iddynt eu drygioni, ac ni chofiaf eu pechodau byth mwy."M ,!Ond dyma'r cyfamod a wnaf � thu375? Israel ar �l y dyddiau hynny," medd yr ARGLWYDD; "rhof fy nghyfraith o'u mewn, ysgrifennaf hi ar eu calon, a byddaf fi'n Dduw iddynt a hwythau'n bobl i mi.U #, Ni fydd yn debyg i'r cyfamod a wneuthum �'u hynafiaid, y dydd y gafaelais yn eu llaw i'w harwain allan o wlad yr Aifft. Torasant y cyfamod hwnnw, er mai myfi oedd yn arglwydd arnynt," medd yr ARGLWYDD.s _,Y mae'r dyddiau'n dod," medd yr ARGLWYDD, "y gwnaf gyfamod newydd � thu375? Israel ac � thu375? Jwda. ,Oherwydd bydd pob un yn marw am ei gamwedd ei hun; y sawl fydd yn bwyta grawnwin surion, ar ei ddannedd ef y bydd dincod.~ u,Yn y dyddiau hynny, ni ddywedir mwyach, 'Y rhieni fu'n bwyta grawnwin surion, ond ar ddannedd y plant y mae dincod.'+O,Ac fel y gwyliais drostynt i ddiwreiddio a thynnu i lawr, i ddymchwel a dinistrio a pheri drwg, felly y gwyliaf drostynt i adeiladu a phlannu," medd yr ARGLWYDD.zm,Y mae'r dyddiau'n dod," medd yr ARGLWYDD, "yr heuaf du375? Israel a thu375? Jwda � had dyn ac � had anifail.>w,Ar hyn deffroais a sylwi, a melys oedd fy nghwsg imi.H ,paraf wlychu llwnc y sychedig, a digoni pob un sydd yn nychu."^5,Yno bydd Jwda a'i dinasoedd yn preswylio ynghyd, yr amaethwyr a bugeiliaid y praidd;K,Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd, Duw Israel: "Dywedir eto y gair hwn yn nhir Jwda a'i dinasoedd, pan adferaf ei llwyddiant: 'Bendithied yr ARGLWYDD di, gartref cyfiawnder, fynydd sanctaidd.'},Pa hyd y byddi'n ymdroi, ferch anwadal? Y mae'r ARGLWYDD wedi creu peth newydd ar y ddaear, benyw yn amddiffyn gu373?r."1,Cyfod iti arwyddion, gosod iti fynegbyst, astudia'r ffordd yn fanwl, y briffordd a dramwyaist; dychwel, wyryf Israel, dychwel i'th ddinasoedd hyn.Q,A yw Effraim yn fab annwyl, ac yn blentyn hyfryd i mi? Bob tro y llefaraf yn ei erbyn, parhaf i'w gofio o hyd. Y mae fy enaid yn dyheu amdano, ni allaf beidio � thrugarhau wrtho," medd yr ARGLWYDD.',Wedi imi droi, bu edifar gennyf; wedi i mi ddysgu, trewais fy nghlun; cefais fy nghywilyddio a'm gwaradwyddo, gan ddwyn gwarth fy ieuenctid.'.~U,Gwrandewais yn astud ar Effraim yn cwyno, 'Disgyblaist fi fel llo heb ei ddofi, a chymerais fy nisgyblu; adfer fi, imi ddychwelyd, oherwydd ti yw'r ARGLWYDD fy Nuw.d}A,Y mae gobaith iti yn y diwedd," medd yr ARGLWYDD; "fe ddychwel dy blant i'w bro eu hunain.|',Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Paid ag wylo, ymatal rhag dagrau, oherwydd y mae elw i'th lafur," medd yr ARGLWYDD; "dychwelant o wlad y gelyn.,{Q,Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Clywir llef yn Rama, galarnad ac wylofain, Rachel yn wylo am ei phlant, yn gwrthod ei chysuro am ei phlant, oherwydd nad ydynt mwy."az;,Diwallaf yr offeiriaid � braster, a digonir fy mhobl �'m daioni," medd yr ARGLWYDD.&yE, Yna fe lawenha'r ferch mewn dawns, a'r gwu375?r ifainc a'r hen hefyd ynghyd; trof eu galar yn orfoledd a diddanaf hwy; gwnaf eu llawenydd yn fwy na'u gofid._x7, D�nt a chanu yn uchelder Seion; ymddisgleiriant gan ddaioni'r ARGLWYDD, oherwydd yr u375?d a'r gwin a'r olew, ac oherwydd epil y defaid a'r gwartheg. A bydd eu bywyd fel gardd ddyfradwy, heb ddim nychdod mwyach.Pw, Canys yr ARGLWYDD a waredodd Jacob, a'i achub o afael un trech nag ef.6ve, Clywch air yr ARGLWYDD, genhedloedd; cyhoeddwch yn yr ynysoedd pell, a dweud, 'Yr un a wasgarodd Israel fydd yn ei gasglu; bydd yn gwylio drosto fel bugail dros ei braidd.';uo, D�nt dan wylo, ond arweiniaf fi hwy � thosturi, tywysaf hwy wrth ffrydiau dyfroedd ar ffordd union na faglant ynddi. Yr wyf yn dad i Israel, ac Effraim yw fy nghyntafanedig.3t_,Ie, dygaf hwy o dir y gogledd, casglaf hwy o bellafoedd byd; gyda hwy daw'r dall a'r cloff, y feichiog ynghyd �'r hon sy'n esgor; yn gynulliad mawr fe ddychwelant yma.As{,Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Canwch orfoledd i Jacob, a chodwch g�n i'r bennaf o'r cenhedloedd; cyhoeddwch, molwch a dywedwch, 'Gwaredodd yr ARGLWYDD dy bobl, sef gweddill Israel.'zrm,Oherwydd daw dydd pan fydd gwylwyr ym Mynydd Effraim yn galw, 'Codwch, dringwn i Seion at yr ARGLWYDD ein Duw.'"hqI,Cei blannu eto winllannoedd ar fryniau Samaria, a'r rhai sy'n plannu fydd yn cymryd y ffrwyth. p ,Adeiladaf di drachefn, y wyryf Israel, a chei dy adeiladu; cei ymdrwsio eto �'th dympanau, a mynd allan yn llawen i'r ddawns.toa,Erstalwm ymddangosodd yr ARGLWYDD iddo. Cerais di � chariad diderfyn; am hynny parheais yn ffyddlon iti. n,Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Cafodd y bobl a osg�dd y cleddyf ffafr yn yr anialwch; tramwyodd Israel i gael llonydd iddo'i hun.qm ],Yr adeg honno," medd yr ARGLWYDD, "byddaf fi'n Dduw i holl deuluoedd Israel, a byddant hwy'n bobl i mi."lw,Ni phaid digofaint llidiog yr ARGLWYDD, nes cwblhau ei gynlluniau a'u cyflawni; yn y dyddiau diwethaf y deallwch hyn.pkY,Wele gorwynt yr ARGLWYDD yn mynd allan yn ffyrnig, corwynt yn chwyrl�o, yn troi uwchben y drygionus.=ju,A byddwch chwi'n bobl i mi, a minnau'n Dduw i chwi."O, Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: 'Pan gyflawnir deng mlynedd a thrigain i Fabilon, ymwelaf � chwi a chyflawni fy mwriad daionus tuag atoch, i'ch adfer i'r lle hwn.U=#, Proffwydant i chwi gelwydd yn f'enw i; nid anfonais hwy,' medd yr ARGLWYDD.N<,Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd, Duw Israel: 'Peidiwch � chymryd eich twyllo gan eich proffwydi sydd yn eich mysg, na'ch dewiniaid, a pheidiwch � gwrando ar y breudd-wydion a freuddwydiant.;!,Ceisiwch heddwch y ddinas y caethgludais chwi iddi, a gwedd�wch drosti ar yr ARGLWYDD, oherwydd yn ei heddwch hi y bydd heddwch i chwi.'):K,priodwch wragedd, a magu meibion a merched; cymerwch wragedd i'ch meibion a rhoi gwu375?r i'ch merched, i fagu meibion a merched; amlhewch yno, ac nid lleihau.L9,Codwch dai a thrigwch ynddynt; plannwch erddi a bwyta o'u ffrwyth;8,Dyma ei eiriau: "Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd, Duw Israel: 'At yr holl gaethglud a gaethgludais o Jerwsalem i Fabilon.73,Anfonodd y llythyr trwy law Elasa fab Saffan a Gemareia fab Hilceia, a anfonwyd gan Sedeceia brenin Jwda i Fabilon at Nebuchadnesar brenin Babilon.6,Bu hyn wedi i'r Brenin Jechoneia, a'r fam frenhines a'r eunuchiaid, swyddogion Jwda a Jerwsalem, a'r seiri a'r gofaint, adael Jerwsalem.V5 ',Dyma eiriau'r llythyr a anfonodd y proffwyd Jeremeia o Jerwsalem at weddill yr henuriaid yn y gaethglud, a'r offeiriaid a'r proffwydi, ac at yr holl bobl a gaethgludodd Nebuchadnesar o Jerwsalem i Fabilon.J4 ,Bu farw Hananeia y proffwyd y flwyddyn honno, yn y seithfed mis..3U,Am hynny, fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: 'Yr wyf yn dy yrru di oddi ar wyneb y ddaear; o fewn blwyddyn byddi farw, oherwydd dysgaist wrthryfel yn erbyn yr ARGLWYDD.'"&2E,Dywedodd y proffwyd Jeremeia wrth Hananeia y proffwyd, "Clyw yn awr, Hananeia! Nid anfonodd yr ARGLWYDD di; ond peraist i'r bobl hyn ymddiried mewn celwydd.d1A,Oherwydd fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd, Duw Israel: Rhof iau haearn ar war yr holl genhedloedd hyn, i wasanaethu Nebuchadnesar brenin Babilon, ac fe'i gwasanaethant; a rhof iddo hyd yn oed yr anifeiliaid gwyllt.'"}0s, Dos, a dywed wrth Hananeia, 'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Fe dorraist farrau pren; mi wnaf yn eu lle farrau haearn.u/c, Wedi i Hananeia y proffwyd dorri'r iau oddi ar war y proffwyd Jeremeia, daeth gair yr ARGLWYDD at Jeremeia,b.=, Dywedodd Hananeia yng ngu373?ydd yr holl bobl, "Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: 'Felly, o fewn dwy flynedd, torraf iau Nebuchadnesar brenin Babilon oddi ar war yr holl genhedloedd.'" Yna aeth y proffwyd Jeremeia ymaith.T-!, Yna cymerodd Hananeia y barrau oddi ar war y proffwyd Jeremeia, a'u torri.,, Am y sawl sy'n proffwydo heddwch, gwyddys am y proffwyd hwnnw, mai'r ARGLWYDD yn wir a'i hanfonodd, os daw ei air i ben."#+?,bu'r proffwydi a fu o'm blaen i ac o'th flaen di, o'r amser gynt, yn proffwydo rhyfeloedd a newyn a haint yn erbyn gwledydd lawer a theyrnasoedd mawrion. ~~}|{{KzRymxx`wvv9utt7srqqpponn:mmIll(kLjj iihbggLfUedcc}cbLaa?``_^^.]]d\[[g[Z:YYX{WVUUlT[SRR]RQLPOOZNN MLKK JeIIdHbGG8FJEDDxCC]BAA@@,?? >>==)<<3;R::@998847465432201W00T/..-@,,+**U)('&&%%%%$$'#"!!} @{c;#yo!/Z@J    B   =^:5,,Yna atebwyd Jeremeia gan y gwu375?r a wyddai fod eu gwragedd yn arogldarthu i dduwiau eraill, a chan yr holl wragedd oedd yn sefyll gerllaw yn gynulleidfa fawr, a'r holl bobl oedd yn trigo yn Pathros yn yr Aifft.a9;,,Ymysg gweddill Jwda, a ddaeth i aros yng ngwlad yr Aifft, ni fydd un yn dianc nac wedi ei adael i ddychwelyd i wlad Jwda, er iddynt ddyheu am gael dychwelyd i fyw yno. Ni ddychwelant yno, ar wah�n i ffoaduriaid.'"k8O,, Cosbaf y rhai sy'n byw yng ngwlad yr Aifft, fel y cosbais Jerwsalem drwy gleddyf a newyn a haint.7,, Cymeraf weddill Jwda, a ddewisodd fynd i wlad yr Aifft i aros yno, a difethir hwy oll. Yng ngwlad yr Aifft y syrthiant; trwy gleddyf a newyn y difethir hwy; yn fach a mawr, byddant farw trwy gleddyf a newyn, a byddant yn destun melltith ac arswyd, gwawd a gwarth. 6,, Am hynny, fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd, Duw Israel: 'Yr wyf yn gosod fy wyneb yn eich erbyn er niwed, i ddifetha holl Jwda.5,, Hyd heddiw nid ydych wedi ymostwng, nac ofni, na rhodio yn fy nghyfraith a'm deddfau, a roddais o'ch blaen ac o flaen eich hynafiaid.'G4,, A ydych wedi anghofio drygioni eich hynafiaid a drygioni brenhinoedd Jwda a drygioni eu gwragedd, a'ch drygioni chwi eich hunain a'ch gwragedd, a wnaed yn nhir Jwda ac yn heolydd Jerwsalem?f3E,,Pam yr ydych yn fy nigio i � gwaith eich dwylo, ac yn arogldarthu i dduwiau eraill yng ngwlad yr Aifft, lle y daethoch i fyw, gan eich difetha eich hunain, a bod yn felltith ac yn warth ymysg holl genhedloedd y ddaear?g2G,,Yn awr, fel hyn y dywed ARGLWYDD Dduw y Lluoedd, Duw Israel: 'Pam yr ydych yn gwneud y drwg mawr hwn yn eich erbyn eich hunain, a thorri ymaith o Jwda u373?r a gwraig, plentyn a baban, fel nad oes gennych weddill yn aros?!1;,,Felly tywalltwyd fy llid a'm digofaint, a llosgi yn ninasoedd Jwda ac yn heolydd Jerwsalem, a'u gwneud yn anghyfannedd a diffaith, fel y maent heddiw.'w0g,,Ond ni wrandawsant, nac estyn clust i droi oddi wrth eu drygioni ac i beidio ag arogldarthu i dduwiau eraill.//,,Anfonais atoch fy holl weision y proffwydi, a'u hanfon yn gyson i ddweud, "Yn wir, peidiwch � chyflawni'r ffieidd-beth hwn sydd yn gas gennyf.".1,,o achos y drygioni a wnaethant i'm digio, gan losgi arogldarth ac addoli duwiau eraill nad oeddent hwy na chwithau na'ch hynafiaid yn eu hadnabod.?-w,,Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd, Duw Israel: 'Gwelsoch yr holl ddinistr a ddygais ar Jerwsalem ac ar holl ddinasoedd Jwda; y maent heddiw yn anghyfannedd, heb neb yn byw ynddynt,, ,,Dyma'r gair a ddaeth at Jeremeia am yr holl Iddewon oedd yn byw yng ngwlad yr Aifft, sef yn Migdol, Tahpanhes a Noff, ac ym mro Pathros:x+i,+ Bydd yn malu'r colofnau yn Nheml yr Haul yng ngwlad yr Aifft, ac yn llosgi temlau duwiau'r Aifft � th�n.'"V*%,+ Bydd yn cynnau t�n yn nhemlau duwiau'r Aifft ac yn eu llosgi, a chario'r duwiau ymaith. A bydd yn glanhau gwlad yr Aifft fel y bydd bugail yn glanhau ei wisg o'r llau; ac yna'n mynd ymaith mewn heddwch..)U,+ Yna fe ddaw a tharo gwlad yr Aifft, gan ladd y rhai sydd i'w lladd, a chaethiwo'r rhai sydd i fynd i gaethiwed, a rhoi i'r cleddyf y rhai sydd i'w rhoi i'r cleddyf.\(1,+ a dywed wrthynt, 'Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd, Duw Israel: Dyma fi'n anfon i gyrchu fy ngwas, Nebuchadnesar brenin Babilon, a chodaf ei orsedd ar y cerrig hyn a osodais, ac fe daena ef ei ortho drostynt.'{,+ Cymer gerrig mawr, ac yng ngu373?ydd pobl Jwda gosod hwy mewn morter yn y palmant wrth ddrws tu375? Pharo yn Tahpanhes,9&m,+Daeth gair yr ARGLWYDD at Jeremeia yn Tahpanhes:\%1,+Ac aethant i wlad yr Aifft, heb wrando ar lais yr ARGLWYDD, a chyrraedd Tahpanhes.S$,+y gwu375?r, y gwragedd a'r plant, merched y brenin a phawb yr oedd Nebusaradan, pennaeth y gwylwyr, wedi eu gadael gyda Gedaleia fab Ahicam, fab Saffan; a hefyd y proffwyd Jeremeia a Baruch fab Nereia.9#k,+Ond cymerodd Johanan fab Carea a swyddogion y llu holl weddill Jwda, a oedd wedi dychwelyd i drigo yng ngwlad Jwda o blith yr holl genhedloedd y gwasgarwyd hwy yn eu plith �t"a,+Ac ni wrandawodd Johanan fab Carea, a swyddogion y llu a'r bobl, ar lais yr ARGLWYDD, i aros yn nhir Jwda.!3,+Baruch fab Nereia sydd wedi dy annog di yn ein herbyn, er mwyn ein rhoi yng ngafael y Caldeaid, iddynt hwy ein lladd neu ein caethgludo i Fabilon."P ,+atebodd Asareia fab Hosaia a Johanan fab Carea a'r holl rai sarhaus, a dweud wrth Jeremeia, "Dweud celwydd yr wyt; ni orchmynnodd yr ARGLWYDD ein Duw iti ddweud, 'Peidiwch � mynd i fyw i'r Aifft.'r _,+Pan orffennodd Jeremeia lefaru wrth y bobl yr holl eiriau a anfonodd yr ARGLWYDD eu Duw atynt drwyddo ef,xi,*Yn awr, bydded hysbys y byddwch farw trwy gleddyf a newyn a haint yn y lle yr ydych yn dewis mynd iddo i fyw."~u,*Mynegais ef i chwi heddiw, ond ni wrandawsoch ar lais yr ARGLWYDD eich Duw mewn dim yr anfonodd fi atoch i'w ddweud.G,*Twyllo'ch hunain yr oeddech wrth fy anfon i at yr ARGLWYDD eich Duw, a dweud, 'Gwedd�a drosom ar yr ARGLWYDD ein Duw, a mynega i ni bob peth a ddywed yr ARGLWYDD ein Duw; ac fe'i gwnawn.'  ,*Dywedodd yr ARGLWYDD wrthych, 'Chwi weddill Jwda, peidiwch � mynd i'r Aifft.' Bydded hysbys i chwi i mi eich rhybuddio heddiw.+,*Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd, Duw Israel: 'Fel y tywalltwyd fy llid a'm digofaint ar drigolion Jerwsalem, felly y tywelltir fy nigofaint arnoch chwithau pan ewch i'r Aifft. Byddwch yn destun melltith ac arswyd, gwawd a gwarth; ac ni chewch weld y lle hwn byth eto.',Q,*Trwy gleddyf a newyn a haint bydd farw pob un a dry ei wyneb tua'r Aifft i drigo yno; ni bydd un yn weddill nac yn ddihangol, oherwydd y dialedd a ddygaf arnynt.''G,*yna bydd y cleddyf a ofnwch yma yn eich goddiweddyd yno yng ngwlad yr Aifft, a'r newyn sy'n peri pryder ichwi yn eich dilyn i'r Aifft. Ac yno y byddwch farw.%C,*yna, clywch air yr ARGLWYDD, chwi weddill Jwda. Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd, Duw Israel: Os mynnwch droi eich wyneb tua'r Aifft, a mynd yno i drigo,,*a dweud, "Nage, ond fe awn i'r Aifft; ni welwn ryfel yno na chlywed sain utgorn na bod mewn newyn am fara, ac yno y trigwn",hI,* Ond os dywedwch, "Nid arhoswn yn y wlad hon", gan wrthod gwrando ar lais yr ARGLWYDD eich Duw,hI,* Gwnaf drugaredd � chwi, a bydd ef yn trugarhau wrthych ac yn eich adfer i'ch gwlad eich hun.0Y,* Peidiwch ag ofni rhag brenin Babilon, yr un y mae arnoch ei ofn; peidiwch �'i ofni ef,' medd yr ARGLWYDD, 'canys byddaf gyda chwi i'ch achub a'ch gwaredu o'i afael.+O,* 'Os arhoswch yn y wlad hon, fe'ch adeiladaf, ac nid eich tynnu i lawr; fe'ch plannaf, ac nid eich diwreiddio, oherwydd rwy'n gofidio am y drwg a wneuthum i chwi.ta,* a dweud wrthynt, "Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, Duw Israel, yr anfonasoch fi ato i gyflwyno eich cais iddo:mS,*a galwodd ato Johanan fab Carea a swyddogion y lluoedd oedd gydag ef, a'r holl bobl yn fach a mawr,>w,*Ymhen deg diwrnod daeth gair yr ARGLWYDD at Jeremeia,,*Boed dda neu ddrwg, fe wrandawn ni ar yr ARGLWYDD ein Duw, yr anfonwn di ato, fel y byddo'n dda inni; gwrandawn ar yr ARGLWYDD ein Duw."I  ,*Dywedasant hwythau wrth Jeremeia, "Bydded yr ARGLWYDD yn dyst cywir a ffyddlon yn ein herbyn os na wnawn yn �l pob gair y bydd yr ARGLWYDD dy Dduw yn ei orchymyn inni. Yn sicr, fe'i gwnawn.@ y,*Atebodd y proffwyd Jeremeia hwy, "Gwnaf, mi wedd�af drosoch ar yr ARGLWYDD eich Duw yn �l eich cais, a beth bynnag fydd ateb yr ARGLWYDD, fe'i mynegaf heb atal dim oddi wrthych."^ 5,*Dyweded yr ARGLWYDD dy Dduw wrthym y ffordd y dylem rodio a'r hyn y dylem ei wneud."V %,*a dweud wrth y proffwyd Jeremeia, "Os gweli'n dda, ystyria'n cais, a gwedd�a drosom ni ar yr ARGLWYDD dy Dduw, a thros yr holl weddill hyn, oherwydd gadawyd ni'n ychydig allan o nifer mawr, fel y gweli.o  Y,*Nesaodd swyddogion y lluoedd, a Johanan fab Carea a Jesaneia fab Hosaia, a'r holl bobl yn fach a mawr,6e,)rhag y Caldeaid; oblegid yr oeddent yn eu hofni hwy am fod Ismael fab Nethaneia wedi lladd Gedaleia fab Ahicam, y gu373?r a osododd brenin Babilon yn arolygydd dros y wlad.hI,)Aethant oddi yno ac aros yn llety Chimham, yn ymyl Bethlehem, ar eu ffordd wrth ffoi i'r Aifft ,)Yna cymerodd Johanan fab Carea a swyddogion ei luoedd bawb oedd ar �l o'r bobl yr oedd Ismael fab Nethaneia wedi eu dwyn o Mispa, ar �l iddo ladd Gedaleia fab Ahicam. Dygodd ef yn �l o Gibeon ddynion a gwu375?r rhyfel, gwragedd a phlant ac eunuchiaid.|q,)Ond dihangodd Ismael fab Nethaneia, ac wyth o ddynion gydag ef, oddi wrth Johanan, a mynd drosodd at yr Ammoniaid.zm,)a dyna'r holl bobl yr oedd Ismael wedi eu dwyn yn gaeth o Mispa yn troi ac yn mynd drosodd at Johanan fab Carea.pY,) Llawenychodd yr holl bobl oedd gydag Ismael pan welsant Johanan fab Carea a holl swyddogion ei luoedd,,) cymerasant gyda hwy eu holl wu375?r i ymladd yn erbyn Ismael fab Nethaneia, a daethant o hyd iddo wrth y pwll mawr yn Gibeon.%,) Pan glywodd Johanan fab Carea, a holl swyddogion y lluoedd arfog oedd gydag ef, am yr holl ddrwg yr oedd Ismael fab Nethaneia wedi ei wneud,&E,) Yna daliodd Ismael holl weddill y bobl oedd yn Mispa, sef merched y brenin a'r holl bobl oedd wedi eu gadael yn Mispa pan osododd Nebusaradan, pennaeth y gwylwyr, Gedaleia fab Ahicam yn arolygydd drostynt. Daliodd Ismael fab Nethaneia hwy, a chychwynnodd fynd drosodd at yr Ammoniaid. ,) Y pydew yr oedd y Brenin Asa wedi ei gloddio pan fygythiwyd ef gan Baasa brenin Israel oedd yr un y bwriodd Ismael iddo holl gelaneddau'r gwu375?r yr oedd wedi eu lladd trwy eu twyllo ag enw Gedaleia. Llanwodd Ismael fab Nethaneia y pydew �'r lladdedigion.M~,)Ond dywedodd deg o ddynion o'u plith wrth Ismael, "Paid �'n lladd ni, oherwydd y mae gennym yn y maes gronfa gudd o wenith a haidd ac olew a m�l." Felly ni laddwyd y rhain gyda'u cymdeithion.}},)Wedi iddynt gyrraedd canol y ddinas, lladdwyd hwy gan Ismael fab Nethaneia a'r gwu375?r oedd gydag ef, a'u bwrw i bydew.|1,)Yna daeth Ismael fab Nethaneia allan o Mispa i gyfarfod � hwy, gan wylo wrth ddod. Pan gyfarfu � hwy dywedodd, "Dewch at Gedaleia fab Ahicam."I{ ,)daeth gwu375?r o Sichem a Seilo a Samaria, pedwar ugain ohonynt, wedi eillio'u barfau a rhwygo'u dillad ac archolli eu cyrff, � bwyd-offrymau a thus yn eu dwylo i'w dwyn i deml yr ARGLWYDD.>zw,)Trannoeth wedi lladd Gedaleia, cyn bod neb yn gwybod,{yo,)Hefyd lladdodd Ismael yr holl Iddewon oedd gyda Gedaleia yn Mispa, a milwyr y Caldeaid a oedd yn digwydd bod yno.6xe,)cododd Ismael fab Nethaneia a'r dengwr, a tharo Gedaleia fab Ahicam, fab Saffan, �'r cleddyf, a lladd yr un oedd wedi ei osod gan frenin Babilon yn arolygydd dros y wlad.Yw -,)Yn y seithfed mis daeth Ismael fab Nethaneia, fab Elisama, o deulu'r brenin, a chydag ef bendefigion y brenin, deg ohonynt, i Mispa at Gedaleia fab Ahicam; a thra oeddent yn bwyta pryd gyda'i gilydd yn Mispa,v,(Ond dywedodd Gedaleia fab Ahicam wrth Johanan fab Carea, "Paid � gwneud hynny, oherwydd yr wyt yn dweud celwydd am Ismael."u,(A dywedodd Johanan fab Carea yn gyfrinachol wrth Gedaleia yn Mispa, "Da ti, gad imi fynd, heb yn wybod i neb, a lladd Ismael fab Nethaneia. Pam y caiff ef dy ladd di, a gwasgaru'r holl Iddewon a ymgasglodd atat, a pheri i'r gweddill yn Jwda ddarfod?"t1,(a dweud wrtho, "A wyddost ti fod Baalis brenin yr Ammoniaid wedi anfon Ismael fab Nethaneia i'th ladd di?" Ond ni chredai Gedaleia fab Ahicam hwy.hsI,( Daeth Johanan fab Carea, a holl swyddogion y lluoedd oedd ar hyd y wlad, at Gedaleia yn Mispa,r,( a dychwelodd yr holl Iddewon o'r mannau lle gwasgarwyd hwy i Jwda, at Gedaleia yn Mispa, a chasglu st�r helaeth o win a ffrwythau haf.Tq!,( Yna clywodd yr holl Iddewon oedd yn Moab, ac ymhlith Ammon ac yn Edom ac yn yr holl wledydd, fod brenin Babilon wedi gadael gweddill yn Jwda, a gosod Gedaleia fab Ahicam, fab Saffan yn arolygydd arnynt;Fp,( Byddaf fi'n byw yn Mispa, i wasanaethu'r Caldeaid a fydd yn dod atom; cewch chwi gasglu'r gwin a'r ffrwythau haf a'r olew, a'u rhoi yn eich llestri, a thrigo yn y dinasoedd a feddiannwch."Oo,( a thyngodd Gedaleia fab Ahicam, fab Saffan wrthynt ac wrth eu milwyr, gan ddweud, "Peidiwch ag ofni gwasanaethu'r Caldeaid; cartrefwch yn y wlad, a gwasanaethu brenin Babilon, a bydd yn dda arnoch.Un#,(fe ddaethant at Gedaleia i Mispa. Daeth Ismael fab Nethaneia, Johanan a Jonathan, meibion Carea, a Seraia fab Tanhumeth, a meibion Effai o Netoffa, a Jesaneia mab y Maachathiad, y rhain i gyd a'u milwyr;wmg,(Pan glywodd holl swyddogion y lluoedd, a'r milwyr oedd ar hyd y wlad, fod brenin Babilon wedi gosod Gedaleia fab Ahicam i arolygu'r wlad, ac i fwrw golwg dros y rhai tlawd, yn wu375?r, gwragedd a phlant, oedd heb eu caethgludo i Fabilon,vle,(Aeth Jeremeia i Mispa at Gedaleia fab Ahicam, ac aros gydag ef ymhlith y bobl oedd wedi eu gadael yn y wlad.k,(Os yw'n well gennyt aros, dychwel at Gedaleia fab Ahicam, fab Saffan, a osododd brenin Babilon yn arolygydd dros ddinasoedd Jwda, ac aros gydag ef ymhlith y bobl; neu dos i'r lle a fynni." Rhoddodd pennaeth y milwyr iddo ddogn o fwyd, a rhodd, a'i ollwng ymaith.{jo,(Edrych yn awr, yr wyf yn dy ryddhau di heddiw o'r cadwynau sydd arnat. Os wyt yn dewis dod gyda mi i Fabilon, tyrd, a gofalaf amdanat; os nad wyt yn dewis dod gyda mi, paid; edrych, y mae'r holl wlad o'th flaen, dos i'r fan sydd orau gennyt.iw,(a chyflawnodd ei eiriau, oherwydd pechasoch yn erbyn yr ARGLWYDD; ni wrandawsoch arno, a daeth yr aflwydd hwn arnoch.~hu,(Cymerodd pennaeth y milwyr Jeremeia a dweud wrtho, "Rhag-fynegodd yr ARGLWYDD dy Dduw y drwg hwn yn erbyn y lle hwn,g ,(Dyma'r gair oddi wrth yr ARGLWYDD a ddaeth at Jeremeia wedi i Nebusaradan, pennaeth y milwyr, ei ollwng yn rhydd o Rama. Yr oedd wedi ei ddwyn yno mewn rhwymau yng nghanol yr holl garcharorion o Jerwsalem a Jwda oedd yn cael eu caethgludo i Fabilon.f!,'Oherwydd rwy'n sicr o'th waredu, ac ni syrthi trwy'r cleddyf; byddi'n arbed dy fywyd am dy fod wedi ymddiried ynof fi,' medd yr ARGLWYDD."uec,'Ond gwaredaf di y dydd hwnnw,' medd yr ARGLWYDD, 'ac ni'th roddir yng ngafael y dynion y mae arnat eu hofn.\d1,'Dos a dywed wrth Ebed-melech yr Ethiopiad, 'Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd, Duw Israel: Yr wyf yn dwyn fy ngeiriau yn erbyn y ddinas hon er drwg ac nid er lles, a chyflawnir hwy yn dy u373?ydd y dydd hwnnw.dcA,'Daeth gair yr ARGLWYDD at Jeremeia pan oedd yn garcharor yng nghyntedd y gwylwyr, a dweud, b ,'a chymryd Jeremeia o gyntedd y gwylwyr, a'i roi i Gedaleia fab Ahicam, fab Saffan, i'w gyrchu adref; a thrigodd ymhlith y bobl.a ,' Yna anfonodd Nebusaradan, pennaeth y milwyr, a Nebusasban, Rabsaris, Nergal-sareser, Rabmag a holl benaethiaid brenin Babilon,c`?,' Cymer ef a gofala amdano; paid � gwneud dim niwed iddo, ond gwneud fel y dywed wrthyt."|_q,' Rhoddodd Nebuchadnesar brenin Babilon orchymyn ynghylch Jeremeia trwy law Nebusaradan, pennaeth y milwyr, a dweud,^w,' a gadawodd yng ngwlad Jwda rai pobl dlawd nad oedd ganddynt ddim, a rhoi iddynt yr adeg honno winllannoedd a meysydd. ]9,' Yna caethgludodd Nebusaradan, pennaeth y milwyr, weddill y bobl i Fabilon, sef y rhai oedd wedi eu gadael yn y ddinas, a'r rhai oedd wedi troi ato ef;c\?,'Llosgodd y Caldeaid � th�n blasty'r brenin a thai'r bobl, a dryllio muriau Jerwsalem.[[/,'Yna fe dynnodd lygaid Sedeceia, a'i rwymo mewn cadwynau pres i'w ddwyn i Fabilon.Z,'A lladdodd brenin Babilon feibion Sedeceia o flaen ei lygaid yn Ribla; a lladdodd brenin Babilon hefyd holl uchelwyr Jwda.;Yo,'Ond canlynodd llu'r Caldeaid hwy, a goddiweddyd Sedeceia yn rhosydd Jericho a'i ddal, a'i ddwyn at Nebuchadnesar brenin Babilon yn Ribla yng ngwlad Hamath; yno y dyfarnwyd arno.8Xi,'Pan welodd Sedeceia brenin Jwda a'i holl filwyr hwy, ffoesant a gadael y ddinas liw nos, gan ddilyn ffordd gardd y brenin i'r porth rhwng y ddau fur, ac allan i ffordd Araba.GW,'Daeth holl swyddogion brenin Babilon i mewn a sefyll yn y Porth Canol, sef Nergal-sareser, Samgar-nebo, Sarsechim, Rabsaris, Nergal-sareser, Rabmag, a holl swyddogion eraill brenin Babilon.yVk,'ac yn yr unfed flwyddyn ar ddeg i Sedeceia, yn y pedwerydd mis, ar y nawfed dydd torrwyd bwlch ym mur y ddinas.U -,'Yn y nawfed flwyddyn i Sedeceia brenin Jwda, yn y degfed mis, daeth Nebuchadnesar brenin Babilon a'i holl lu yn erbyn Jerwsalem a gwarchae arni;Ty,&Ac arhosodd Jeremeia yng nghyntedd y gwylwyr hyd y dydd y syrthiodd Jerwsalem, ac yr oedd yno pan syrthiodd Jerwsalem.0SY,&Pan ddaeth yr holl swyddogion at Jeremeia, a'i holi, mynegodd ef iddynt bob peth yn �l gorchymyn y brenin. A pheidiasant �'i holi ragor, ac ni chlywyd am y neges.R,&yna dywedi wrthynt, 'Yr oeddwn yn gwneud cais yn ostyngedig i'r brenin, ar iddo beidio �'m gyrru'n �l i du375? Jonathan i farw yno.'"iQK,&Ond os clyw'r swyddogion i mi ymddiddan � thi, a dod atat a dweud wrthyt, 'Mynega i ni beth a draethodd y brenin wrthyt ti, a beth a ddywedaist wrth y brenin; paid � chelu dim oddi wrthym, ac ni'th roddwn i farwolaeth',oPW,&Yna dywedodd Sedeceia wrth Jeremeia, "Paid � gadael i neb wybod am y geiriau hyn, ac ni fyddi farw.2O],&Dygir allan dy holl wragedd a'th blant at y Caldeaid, ac ni ddihengi dithau o'u gafael, ond fe'th ddelir yng ngafael brenin Babilon, a llosgir y ddinas hon � th�n."}Ns,&'Wele, caiff yr holl wragedd a adawyd yn nhu375? brenin Jwda eu dwyn allan at swyddogion brenin Babilon, ac fe ddywedant, "Hudodd dy gyfeillion di, a buont yn drech na thi; yn awr, a'th draed wedi glynu yn y llaid, troesant draw oddi wrthyt."'NM,&Os gwrthodi fynd allan, dyma'r gair a ddatguddiodd yr ARGLWYDD i mi:*LM,&Dywedodd Jeremeia, "Ni'th roddir yn eu gafael. Gwrando yn awr ar lais yr ARGLWYDD yn yr hyn yr wyf yn ei lefaru wrthyt, a bydd yn dda iti, a chedwir dy einioes.#K?,&A dywedodd y Brenin Sedeceia wrth Jeremeia, "Y mae arnaf ofn yr Iddewon a drodd at y Caldeaid, rhag iddynt fy rhoi yn eu gafael ac iddynt fy ngham-drin."+JO,&Os nad ei allan at swyddogion brenin Babilon, rhoir y ddinas hon yng ngafael y Caldeaid, ac fe'i llosgant hi � th�n, ac ni fyddi dithau'n dianc o'u gafael.'"nIU,&Yna dywedodd Jeremeia wrth Sedeceia, "Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, Duw'r Lluoedd, Duw Israel: 'Os ei allan ac ymostwng i swyddogion brenin Babilon, yna byddi fyw, ac ni losgir y ddinas hon � th�n; byddi fyw, ti a'th dylwyth.TH!,&Ond tyngodd y Brenin Sedeceia wrth Jeremeia yn gyfrinachol, "Cyn wired � bod yr ARGLWYDD, a roes einioes inni, yn fyw, ni'th rof i farwolaeth, na'th roi yng ngafael y rhai hyn sy'n ceisio dy einioes."~Gu,&Dywedodd Jeremeia wrth Sedeceia, "Os mynegaf i ti, oni roi fi i farwolaeth? Os rhof gyngor i ti, ni wrandewi arnaf."IF ,&Anfonodd y Brenin Sedeceia i gyrchu'r proffwyd Jeremeia ato yn y trydydd cyntedd i du375?'r ARGLWYDD, a dywedodd wrth Jeremeia, "Yr wyf am ofyn rhywbeth i ti; paid � chelu dim oddi wrthyf."}Es,& A thynasant Jeremeia i fyny wrth y rhaffau, a'i godi o'r pydew. Wedi hyn arhosodd Jeremeia yng nghyntedd y gwylwyr.D+,& A dywedodd Ebed-melech yr Ethiopiad wrth Jeremeia, "Gosod yr hen garpiau a'r bratiau dan dy geseiliau o dan y rhaffau." Gwnaeth Jeremeia felly.6Ce,& Cymerodd Ebed-melech y gwu375?r ac aeth i'r ystafell wisgo yn y plasty, a chymryd oddi yno hen garpiau a hen fratiau, a'u gollwng i lawr wrth raffau at Jeremeia yn y pydew.B!,& Yna gorchmynnodd y brenin i Ebed-melech yr Ethiopiad, "Cymer gyda thi dri o wu375?r, a chodi'r proffwyd Jeremeia o'r pydew cyn iddo farw."FA,& F'arglwydd frenin, gwnaeth y gwu375?r hyn ddrwg ym mhob peth a wnaethant i'r proffwyd Jeremeia, trwy ei fwrw i'r pydew; bydd farw yn y lle gan y newyn, am nad oes bara mwyach yn y ddinas."B@,&ac aeth Ebed-melech allan o'r plasty at y brenin a dweud,?3,&Clywodd Ebed-melech yr Ethiopiad, eunuch ym mhlasty'r brenin, eu bod wedi rhoi Jeremeia yn y pydew. Yr oedd y brenin yn eistedd ym mhorth Benjamin,X>),&A chymerasant Jeremeia, a'i fwrw i bydew Malcheia, mab y brenin, yng nghyntedd y gwylwyr; gollyngasant Jeremeia i lawr wrth raffau. Nid oedd du373?r yn y pydew, dim ond llaid, a suddodd Jeremeia yn y llaid.{=o,&Atebodd y Brenin Sedeceia, "Y mae yn eich dwylo chwi; ni ddichon y brenin wneud dim i'ch gwrthwynebu yn y mater." <,&Yna dywedodd y swyddogion wrth y brenin, "Atolwg, rhodder y dyn hwn i farwolaeth; oblegid y mae'n gwanhau dwylo gweddill y milwyr sydd yn y ddinas hon, a phawb o'r bobl, trwy lefaru fel hyn wrthynt. Nid yw'r dyn yn meddwl am les y bobl hyn, ond am eu niwed."~;u,&Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: 'Yn ddiau rhoir y ddinas hon yng ngafael llu brenin Babilon, a bydd ef yn ei hennill.'"^:5,&Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: 'Pwy bynnag fydd yn aros yn y ddinas hon, fe fydd farw trwy gleddyf, newyn a haint; ond pwy bynnag fydd yn mynd allan at y Caldeaid, bydd hwnnw fyw; bydd yn arbed ei fywyd ac yn byw.'*9 O,&Clywodd Seffateia fab Mattan, Gedaleia fab Pasur, Jucal fab Selemeia, a Pasur fab Malcheia y geiriau yr oedd Jeremeia'n eu llefaru wrth yr holl bobl, gan ddweud,v8e,%Yna rhoes y Brenin Sedeceia orchymyn, a rhoddwyd Jeremeia yng ngofal llys y gwylwyr, a rhoddwyd iddo ddogn dyddiol o un dorth o fara o Stryd y Pobyddion, nes darfod yr holl fara yn y ddinas. Ac arhosodd Jeremeia yng nghyntedd y gwylwyr.71,%Yn awr, gwrando, f'arglwydd frenin, a doed fy nghais o'th flaen. Paid �'m hanfon yn �l i du375? Jonathan yr ysgrifennydd, rhag i mi farw yno."~6u,%Ple mae eich proffwydi a broffwydodd i chwi a dweud na dd�i brenin Babilon yn eich erbyn, nac yn erbyn y wlad hon?5',%A dywedodd Jeremeia wrth y Brenin Sedeceia, "Pa ddrwg a wneuthum i ti neu i'th weision neu i'r bobl hyn, i beri i chwi fy rhoi yng ngharchar?R4,%Yna anfonodd y Brenin Sedeceia, a'i dderbyn i'w u373?ydd a'i holi'n gyfrinachol yn ei du375?, a dweud, "A oes gair oddi wrth yr ARGLWYDD?" Atebodd Jeremeia, "Oes; fe'th roddir yn llaw brenin Babilon."R3,%Felly yr aeth Jeremeia i'r ddaeargell ac aros yno dros amryw o ddyddiau. 2,%Ffyrnigodd y swyddogion at Jeremeia, a'i guro a'i garcharu yn nhu375? Jonathan yr ysgrifennydd, y tu375? a wnaethpwyd yn garchardy.13,%Atebodd Jeremeia ef, "Celwydd yw hynny; nid wyf yn troi at y Caldeaid." Ond ni wrandawai Ireia arno, ond fe'i daliodd a mynd ag ef at y swyddogion.D0,% a phan gyrhaeddodd borth Benjamin, yr oedd swyddog y gwarchodlu yno, dyn o'r enw Ireia fab Selemeia, fab Hananeia; daliodd ef y proffwyd Jeremeia a dweud, "Troi at y Caldeaid yr wyt ti."w/g,% yr oedd Jeremeia'n gadael Jerwsalem i fynd i dir Benjamin i gymryd meddiant o'i dreftadaeth yno ymysg y bobl;K.,% Pan giliodd llu'r Caldeaid oddi wrth Jerwsalem o achos llu Pharo,K-,% Oherwydd pe baech yn trechu holl lu'r Caldeaid sydd yn rhyfela yn eich erbyn, heb adael neb ond y rhai archolledig, eto byddent yn codi bob un o'i babell ac yn llosgi'r ddinas hon � th�n.'",5,% Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Peidiwch �'ch twyllo'ch hunain, gan ddweud, "Y mae'r Caldeaid yn siu373?r o gilio oddi wrthym", oherwydd ni chiliant.y+k,%Yna bydd y Caldeaid yn dychwelyd ac yn rhyfela yn erbyn y ddinas hon, yn ei hennill ac yn ei llosgi � th�n.T*!,%Dyma'r hyn a ddywed yr ARGLWYDD, Duw Israel: 'Dywedwch fel hyn wrth frenin Jwda, sydd wedi eich anfon i ymofyn � mi: Bydd llu Pharo, a ddaeth atoch yn gymorth, yn dychwelyd i'w wlad ei hun, i'r Aifft.D),%Yna daeth gair yr ARGLWYDD at y proffwyd Jeremeia a dweud,(),%Ac yr oedd llu Pharo wedi dod i fyny o'r Aifft, a phan glywodd y Caldeaid oedd yn gwarchae ar Jerwsalem am hyn, ciliasant oddi wrth Jerwsalem.l'Q,%Yr oedd Jeremeia'n rhodio'n rhydd ymhlith y bobl, oherwydd nid oedd eto wedi ei roi yng ngharchar.1&[,%Anfonodd y Brenin Sedeceia Jehucal fab Selemeia a Seffaneia fab Maaseia yr offeiriad at y proffwyd Jeremeia, a dweud, "Gwedd�a yn awr drosom ar yr ARGLWYDD ein Duw."w%g,%ond ni wrandawodd ef, na'i weision na phobl y wlad, ar eiriau'r ARGLWYDD a lefarwyd trwy'r proffwyd Jeremeia.{$ q,%Gosodwyd Sedeceia fab Joseia yn frenin ar yr orsedd yng ngwlad Jwda gan Nebuchadnesar yn lle Coneia fab Jehoiacim;i#K,$ Yna cymerodd Jeremeia sgr�l arall, a'i rhoi i Baruch fab Nereia, yr ysgrifennydd, ac ysgrifennodd ef ynddi o enau Jeremeia holl eiriau'r llyfr a losgodd Jehoiacim brenin Jwda. Ychwanegodd atynt hefyd lawer o eiriau tebyg.8"i,$Ymwelaf ag ef ac �'i had a'i weision am eu drygioni, a dwyn arnynt hwy a thrigolion Jerwsalem a phobl Jwda yr holl ddinistr a leferais yn eu herbyn, a hwythau heb wrando.'")!K,$Am hynny, fel hyn y dywed yr ARGLWYDD am Jehoiacim brenin Jwda: Ni bydd iddo neb i eistedd ar orsedd Dafydd; teflir allan ei gelain i wres y dydd a rhew'r nos.r ],$A dywed wrth Jehoiacim brenin Jwda, 'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Fe losgaist ti'r sgr�l hon, gan ddweud, "Pam yr ysgrifennaist arni fod brenin Babilon yn sicr o ddod ac anrheithio'r wlad hon, nes darfod dyn ac anifail oddi arni?"y,$Cymer sgr�l arall, ac ysgrifenna arni'r holl eiriau oedd yn y sgr�l gyntaf, yr un a losgodd Jehoiacim brenin Jwda. ,$Wedi i'r brenin losgi'r sgr�l a'r holl eiriau a ysgrifennodd Baruch o enau Jeremeia, daeth gair yr ARGLWYDD at Jeremeia a dweud,7g,$Yna gorchmynnodd y brenin i Jerahmeel fab y brenin a Seraia fab Asriel a Selemeia fab Abdiel ddal Baruch yr ysgrifennydd a Jeremeia y proffwyd; ond cuddiodd yr ARGLWYDD hwy.ta,$Pan ymbiliodd Elnathan a Delaia a Gemareia ar y brenin i beidio � llosgi'r sgr�l, ni wrandawai arnynt.r],$Ond nid oedd y brenin na'i weision yn arswydo nac yn rhwygo'u dillad, wrth wrando ar yr holl eiriau hyn.?w,$Pan fyddai Jehudi wedi darllen tair neu bedair colofn, torrai'r brenin hwy � chyllell yr ysgrifennydd, a'u taflu i'w llosgi yn y rhwyll d�n, nes difa'r sgr�l gyfan yn y t�n.xi,$Y nawfed mis oedd hi, ac yr oedd y brenin yn eistedd yn y gaeafdy, a'r rhwyll d�n wedi ei chynnau o'i flaen.W',$Yna anfonwyd Jehudi gan y brenin i gyrchu'r sgr�l, a daeth yntau � hi o ystafell Elisama yr ysgrifennydd; a darllenodd Jehudi hi yng nghlyw'r brenin a'r holl swyddogion oedd yn sefyll yn ymyl y brenin.#,$Yna aethant at y brenin i'r llys, ar �l iddynt gadw'r sgr�l yn ystafell Elisama yr ysgrifennydd, a mynegwyd y cwbl yng nghlyw'r brenin.},$Yna dywedodd y swyddogion wrth Baruch, "Dos ac ymguddia, ti a Jeremeia, a pheidiwch � gadael i neb wybod lle'r ydych."w,$Atebodd Baruch, "Ef ei hun oedd yn llefaru wrthyf yr holl eiriau hyn, a minnau'n eu hysgrifennu ag inc ar y sgr�l."jM,$Gofynasant i Baruch, "Eglura inni yn awr sut y bu iti ysgrifennu'r holl eiriau hyn a ddywedodd.",$a phan glywsant y geiriau, troesant at ei gilydd mewn braw, a dweud wrth Baruch, "Rhaid inni fynegi hyn i gyd i'r brenin."X),$Dywedasant hwythau wrtho, "Eistedd yma, a darllen hi inni." Darllenodd Baruch,q[,$Yna anfonodd yr holl swyddogion Jehudi fab Nethaneia, fab Selemeia, fab Cushi, at Baruch a dweud, "Cymer yn dy law y sgr�l a ddarllenaist yng nghlyw'r bobl, a thyrd." Cymerodd Baruch fab Nereia y sgr�l yn ei law, ac aeth atynt.jM,$ Mynegodd Michaia iddynt bob peth a glywodd pan ddarllenodd Baruch o'r sgr�l yng nghlyw'r bobl.}s,$ aeth i lawr i du375?'r brenin, i ystafell yr ysgrifennydd, ac yno yr oedd yr holl swyddogion yn eistedd: Elisama yr ysgrifennydd, a Delaia fab Semaia, ac Elnathan fab Achbor, a Gemareia fab Saffan, a Sedeceia fab Hananeia, a'r holl swyddogion.Y+,$ Pan glywodd Michaia fab Gemareia, fab Saffan, holl eiriau'r ARGLWYDD o'r llyfr,j M,$ Yna darllenodd Baruch holl eiriau Jeremeia o'r sgr�l yng nghlyw'r holl bobl yn nhu375?'r ARGLWYDD, yn ystafell Gemareia fab Saffan, yr ysgrifennydd, yn y cyntedd uchaf wrth y fynedfa i'r Porth Newydd yn nhu375?'r ARGLWYDD.H  ,$ Yn y bumed flwyddyn i Jehoiacim fab Joseia, brenin Jwda, yn y nawfed mis, cyhoeddwyd ympryd gerbron yr ARGLWYDD i drigolion Jerwsalem ac i'r holl bobl a ddaeth o ddinasoedd Jwda i Jerwsalem. !,$Gwnaeth Baruch fab Nereia bob peth a orchmynnodd y proffwyd Jeremeia iddo, a darllenodd yn nhu375?'r ARGLWYDD eiriau'r ARGLWYDD o'r llyfr.A {,$Efallai y derbynnir eu gweddi gan yr ARGLWYDD, ac y bydd pob un yn troi o'i ffordd ddrygionus, oherwydd y mae'r llid a'r digofaint a fynegodd yr ARGLWYDD yn erbyn y bobl hyn yn fawr."T !,$ond dos di, ac ar ddydd ympryd darllen o'r sgr�l, yng nghlyw'r bobl yn nhu375?'r ARGLWYDD, holl eiriau'r ARGLWYDD fel y lleferais hwy. Darllen hwy hefyd yng nghlyw holl bobl Jwda a ddaw o'u dinasoedd._7,$Yna rhoes y gorchymyn hwn i Baruch: "Fe'm rhwystrwyd i rhag mynd i du375?'r ARGLWYDD,$A,$Yna galwodd Jeremeia ar Baruch fab Nereia, ac wrth i Jeremeia lefaru ysgrifennodd Baruch yn y sgr�l yr holl eiriau a lefarodd yr ARGLWYDD wrth Jeremeia.8i,$Efallai y bydd tu375? Jwda, pan glywant am yr holl ddinistr y bwriadaf ei ddwyn arnynt, yn troi, pob un o'i ffordd annuwiol, a minnau'n maddau iddynt eu drygioni a'u pechod."<q,$Cymer sgr�l, ac ysgrifenna arni yr holl eiriau a leferais wrthyt yn erbyn Israel a Jwda a'r holl genhedloedd, o'r dydd y dechreuais lefaru wrthyt, o ddyddiau Joseia hyd heddiw.y m,$Yn y bedwaredd flwyddyn i Jehoiacim fab Joseia, brenin Jwda, daeth y gair hwn at Jeremeia oddi wrth yr ARGLWYDD: ,#am hynny, fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd, Duw Israel: Ni fydd Jonadab fab Rechab byth heb u373?r i sefyll yn fy ngu373?ydd.'"`9,#Ac wrth deulu'r Rechabiaid dywedodd Jeremeia, "Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd, Duw Israel: 'Oherwydd i chwi ufuddhau i orchymyn Jonadab eich tad, a chadw ei holl ddeddfau a gwneud pob peth a orchmynnodd i chwi,ta,#Am hynny, fel hyn y dywed ARGLWYDD Dduw y Lluoedd, Duw Israel: 'Yr wyf am ddwyn ar Jwda a holl drigolion Jerwsalem yr holl ddrwg a leferais yn eu herbyn, oherwydd lleferais wrthynt ac ni wrandawsant, gelwais arnynt ac nid atebasant.'"b=,#Cadwodd meibion Jonadab fab Rechab orchymyn eu tad, ond nid ufuddhaodd y bobl hyn i mi.'=s,#Anfonais atoch fy holl weision, y proffwydi, a'u hanfon yn gyson gan ddweud: "Trowch yn wir bob un o'i ffordd ddrygionus, a gwella'ch gweithredoedd; peidiwch � mynd ar �l duwiau eraill i'w gwasanaethu. Yna cewch fyw yn y tir a roddais i chwi ac i'ch hynafiaid." Ond ni wrandawsoch arnaf fi nac ufuddhau.p~Y,#'Fe gadwyd geiriau Jonadab fab Rechab pan orchmynnodd i'w blant nad yfent win, oherwydd nid ydynt yn ei yfed hyd heddiw, ond y maent yn ufuddhau i orchymyn eu tad. Ond er i mi lefaru'n daer wrthych, nid ydych chwi'n ufuddhau i mi.5}c,# Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd, Duw Israel: 'Dos a llefara wrth bobl Jwda a phreswylwyr Jerwsalem. Oni chymerwch eich disgyblu i wrando fy ngeiriau?' medd yr ARGLWYDD.8|k,# Yna daeth gair yr ARGLWYDD at Jeremeia a dweud,7{g,# Ond pan gododd Nebuchadnesar brenin Babilon yn erbyn y wlad, dywedasom, 'Dewch, awn i Jerwsalem i osgoi llu'r Caldeaid a llu Syria'; a dyna pam yr ydym yn byw yn Jerwsalem."bz=,# Yr ydym yn byw mewn pebyll, ac yn gwneud popeth fel y gorchmynnodd Jonadab ein tad inni. y~+}w||?{izyywvv#u=tsrrqqEp~po3nncmmNllSkjj(ihhTgg=ffEee[ddcc>=<<:;;P:\99l8n775665u5844d332B100Y//}..--A,++N**0)((;'H&&P%$$L#R"!!g 7S4mq- _UC?K g Q N;F9yiK,3Ni cheir ohonot faen congl na charreg sylfaen, ond byddi'n anialwch parhaol," medd yr ARGLWYDD.@y,3Dyma fi yn dy erbyn di, fynydd dinistr," medd yr ARGLWYDD, "dinistrydd yr holl ddaear. Estynnaf fy llaw yn dy erbyn, a'th dreiglo i lawr o'r creigiau, a'th wneud yn fynydd llosgedig.  ,3Talaf yn �l i Fabilon ac i holl breswylwyr Caldea yn eich golwg chwi am yr holl ddrwg a wnaethant i Seion," medd yr ARGLWYDD. ,3� thi y drylliaf y bugail a'i braidd, � thi y drylliaf yr amaethwr a'i wedd, � thi y drylliaf lywodraethwyr a'u swyddogion.y k,3� thi y drylliaf u373?r a gwraig, � thi y drylliaf henwr a llanc, � thi y drylliaf u373?r ifanc a morwyn;[ /,3� thi y drylliaf y march a'i farchog, � thi y drylliaf y cerbyd a'r cerbydwr;q [,3Bwyell cad wyt ti i mi, ac erfyn rhyfel. � thi y drylliaf y cenhedloedd, ac y dinistriaf deyrnasoedd;},3Nid yw Duw Jacob fel y rhain, canys ef yw lluniwr pob peth, ac Israel yw ei lwyth dewisol. ARGLWYDD y Lluoedd yw ei enw.P,3Oferedd u375?nt, a gwaith i'w wawdio; yn amser eu cosbi fe'u difethir. ,3Ynfyd yw pob un, a heb wybodaeth. Cywilyddir pob eurych gan ei eilun, canys celwydd yw ei ddelwau tawdd, ac nid oes anadl ynddynt.0Y,3Pan rydd ei lais, daw twrf dyfroedd yn y nefoedd, bydd yn peri i darth godi o eithafoedd y ddaear, yn gwneud mellt �'r glaw, ac yn dwyn allan wyntoedd o'i ystordai.wg,3Gwnaeth ef y ddaear trwy ei nerth, sicrhaodd y byd trwy ei ddoethineb, a thrwy ei ddeall estynnodd y nefoedd.,3Tyngodd ARGLWYDD y Lluoedd iddo'i hun, 'Diau imi dy lenwi � phobl mor niferus �'r locustiaid; ond cenir c�n floddest yn dy erbyn.'"q[,3 Ti, ddinas aml dy drysorau, sy'n trigo gerllaw dyfroedd lawer, daeth diwedd arnat ac ar dy gribddeilio.E,3 Codwch faner yn erbyn muriau Babilon; cryfhewch y wyliadwriaeth, a darparu gwylwyr a gosod cynllwynwyr; oherwydd bwriadodd a chwblhaodd yr ARGLWYDD yr hyn a lefarodd am drigolion Babilon.?w,3 Hogwch y saethau. Llanwch y cewyll. Cynhyrfodd yr ARGLWYDD ysbryd brenhinoedd Media; canys y mae ei fwriad yn erbyn Babilon, i'w dinistrio. Dial yr ARGLWYDD yw hyn, dial am ei deml.]3,3 Bu i'r ARGLWYDD ein cyfiawnhau. Dewch, traethwn yn Seion waith yr ARGLWYDD ein Duw.0~Y,3 Ceisiem iach�u Babilon, ond ni chafodd ei hiach�u; gadewch hi, ac awn bawb i'w wlad. Canys cyrhaeddodd ei barnedigaeth i'r nefoedd, a dyrchafwyd hi hyd yr wybren.}},3Yn ddisymwth syrthiodd Babilon, a drylliwyd hi; udwch drosti! Cymerwch falm i'w dolur, i edrych a gaiff hi ei hiach�u.|/,3Cwpan aur oedd Babilon yn llaw'r ARGLWYDD, yn meddwi'r holl ddaear; byddai'r cenhedloedd yn yfed o'i gwin, a'r cenhedloedd felly'n mynd yn ynfyd.8{i,3Ffowch o ganol Babilon, achubed pob un ei hunan. Peidiwch � chymryd eich difetha gan ei drygioni hi, canys amser dial yw hwn i'r ARGLWYDD; y mae ef yn talu'r pwyth iddi hi.z-,3Canys ni adewir Israel na Jwda yn weddw gan eu Duw, gan ARGLWYDD y Lluoedd; ond y mae gwlad y Caldeaid yn llawn euogrwydd yn erbyn Sanct Israel.Qy,3Syrthiant yn farw yn nhir y Caldeaid, wedi eu trywanu yn ei heolydd hi.~xu,3Na thynned y saethwr ei fwa, na gwisgo'i lurig. Peidiwch ag arbed ei gwu375?r ifainc, difethwch yn llwyr ei holl lu.~wu,3Anfonaf nithwyr i Fabilon; fe'i nithiant, a gwac�u ei thir; canys d�nt yn ei herbyn o bob tu yn nydd ei blinder.lv S,3Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Wele, mi godaf wynt dinistriol yn erbyn Babilon a phreswylwyr Caldea.`u9,2.Bydd y ddaear yn crynu gan su373?n dal Babilon; clywir ei chri ymhlith y cenhedloedd."^t5,2-Am hynny, clywch yr hyn a fwriadodd yr ARGLWYDD yn erbyn Babilon, a'i gynlluniau yn erbyn gwlad y Caldeaid. Yn ddiau fe lusgir ymaith hyd yn oed y lleiaf o'r praidd; yn wir bydd eu porfeydd yn arswydo o'u plegid.{so,2,Wele, fel llew'n dod i fyny o wlad wyllt yr Iorddonen i'r borfa barhaol, fe'u hymlidiaf ymaith yn ddisymwth oddi wrthi. Pwy a ddewisaf i'w osod drosti? Oherwydd pwy sydd fel myfi? Pwy a'm geilw i i gyfrif? Pwy yw'r bugail a saif o'm blaen i?r ,2+Clywodd brenin Babilon s�n amdanynt, ac aeth ei ddwylo'n llesg; daliwyd ef gan wasgfa, a gwewyr fel eiddo gwraig wrth esgor.Iq ,2*Gafaelant yn y bwa a'r waywffon; y maent yn greulon a didostur; y mae eu twrf fel y m�r yn rhuo; marchogant ar feirch, a dod yn rhengoedd fel gwu375?r i ryfel yn dy erbyn di, ferch Babilon.ppY,2)Wele, y mae pobl yn dod o'r gogledd � cenedl fawr a brenhinoedd lawer yn ymysgwyd o bellteroedd byd.o,2(Fel y dymchwelodd Duw Sodom a Gomorra a'u cymdogaeth," medd yr ARGLWYDD, "felly ni fydd neb yn byw yno, nac unrhyw un yn tramwyo ynddi.>u,1Ffowch, rhedwch ymhell; trigwch mewn cilfachau, chwi breswylwyr Hasor," medd yr ARGLWYDD; "oherwydd gwnaeth Nebuchadnesar brenin Babilon gynllwyn, a lluniodd gynllun yn eich erbyn.=3,1Cymerir ymaith eu pebyll a'u diadellau, llenni eu pebyll, a'u celfi i gyd; dygir eu camelod oddi arnynt, a bloeddir wrthynt, 'Dychryn ar bob llaw!'8<i,1Am Cedar, a theyrnasoedd Hasor, y rhai a drawyd gan Nebuchadnesar brenin Babilon, fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Codwch, esgynnwch yn erbyn Cedar; anrheithiwch bobl y dwyrain.K;,1Mi gyneuaf d�n ym mur Damascus, ac fe ddifa lysoedd Ben-hadad.":y,1Am hynny fe syrth ei gwu375?r ifainc yn ei heolydd, a dinistrir ei holl filwyr y dydd hwnnw," medd ARGLWYDD y Lluoedd.99m,1Mor wrthodedig yw dinas moliant, caer llawenydd!8,1Llesgaodd Damascus, a throdd i ffoi; goddiweddodd dychryn hi, a gafaelodd cryndod a gwasgfa ynddi fel mewn gwraig wrth esgor. 7,1Am Ddamascus. "Gwaradwyddwyd Hamath ac Arpad, canys clywsant newydd drwg; cynhyrfir hwy gan bryder, fel y m�r na ellir ei dawelu.63,1Ie, bydd un yn codi, yn ehedeg fel eryr, ac yn lledu ei adenydd yn erbyn Bosra; a bydd calon cedyrn Edom y dydd hwnnw fel calon gwraig wrth esgor."Q5,1Fe gryn y ddaear gan su373?n eu cwymp; clywir eu cri wrth y M�r Coch._47,1Am hynny, clywch yr hyn a fwriadodd yr ARGLWYDD yn erbyn Edom, a'i gynlluniau yn erbyn preswylwyr Teman: yn ddiau, fe lusgir ymaith hyd yn oed y lleiaf o'r praidd; yn ddiau, bydd eu porfeydd yn arswydo o'u plegid.y3k,1Wele, fel llew'n dod i fyny o wlad wyllt yr Iorddonen i'r borfa barhaol, ymlidiaf hwy ymaith yn ddisymwth oddi wrthi. Pwy a ddewisaf i'w osod drosti? Oherwydd pwy sydd fel myfi? Pwy a'm geilw i i gyfrif? Pwy yw'r bugail a saif o'm blaen i?{2o,1Fel pan ddinistriwyd Sodom a Gomorra a'u cymdogion," medd yr ARGLWYDD, "ni fydd neb yn aros nac yn ymweld � hi.m1S,1Bydd Edom yn anghyfannedd, a phawb sy'n mynd heibio yn arswydo, gan synnu oherwydd ei holl glwyfau.o0W,1Y mae'r arswyd a beraist wedi dy dwyllo; gwnaeth dy galon yn falch. Tydi sy'n trigo yn holltau'r graig ac yn glynu wrth grib y bryniau, er i ti osod dy nyth cyn uched �'r eryr, fe'th hyrddiaf i lawr oddi yno," medd yr ARGLWYDD.[//,1Canys wele, gwnaf di'n fach ymysg y cenhedloedd, yn ddirmygedig ymhlith pobloedd..,1Clywais genadwri gan yr ARGLWYDD; anfonwyd cennad i blith y cenhedloedd: "Ymgasglwch, dewch yn ei herbyn, codwch i'r frwydr.(-I,1 Canys tyngais i mi fy hun," medd yr ARGLWYDD, "y bydd Bosra yn anghyfannedd, yn warth, yn anialwch ac yn felltith, a'i holl ddinasoedd yn ddiffeithwch oesol."9,k,1 Oherwydd fel hyn y dywed yr ARGLWYDD; "Wele, y rhai ni ddyfarnwyd iddynt yfed o'r cwpan, bu raid iddynt yfed. A ddihengi di yn ddigerydd? Na wnei, ond bydd raid i tithau yfed.[+/,1 Gad dy rai amddifaid; fe'u cadwaf yn fyw; bydded i'th weddwon ymddiried ynof fi."5*c,1 Ond yr wyf fi wedi llwyr ddinoethi Esau; datguddiais ei fannau cudd, ac nid oes ganddo unman i ymguddio. Difethwyd ei blant a'i dylwyth a'i gymdogion, ac nid ydynt mwyach. ) ,1 Pe d�i cynaeafwyr gwin atat, yn ddiau gadawent loffion grawn; pe d�i lladron liw nos, nid ysbeilient ond yr hyn a'u digonai.({,1Ffowch, trowch eich cefn, trigwch mewn cilfachau, chwi breswylwyr Dedan; canys dygaf drychineb Esau arno pan gosbaf ef.!';,1Am Edom, fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd: "Onid oes doethineb mwyach yn Teman? A ddifethwyd cyngor o blith y deallus, ac a fethodd eu doethineb hwy?J& ,1Ac wedi hynny adferaf lwyddiant yr Ammoniaid," medd yr ARGLWYDD.3%_,1Yr wyf yn dwyn arswyd arnat," medd ARGLWYDD Dduw y Lluoedd, "rhag pawb sydd o'th amgylch; fe'ch gyrrir allan, bob un ar ei gyfer, ac ni bydd neb i gynnull y ffoaduriaid.$,1Pam yr ymffrosti yn dy ddyffrynnoedd? O ferch anffyddlon, sy'n ymddiried yn ei thrysorau cudd, ac yn dweud, 'Pwy a ddaw yn fy erbyn?'U##,1Uda, Hesbon, oherwydd anrheithiwyd Ai; gwaeddwch, ferched Rabba, gwisgwch wregys o sachliain, galarwch, rhedwch gan rwygo eich cyrff; canys � Milcom i gaethglud ynghyd �'i offeiriaid a'i benaethiaid.~"u,1Am hynny, y mae'r dyddiau yn dod," medd yr ARGLWYDD, "y paraf glywed utgorn rhyfel yn erbyn Rabba'r Ammoniaid, a bydd yn garnedd anghyfannedd, a llosgir ei phentrefi � th�n; yna difreinia Israel y rhai a'i difreiniodd hi," medd yr ARGLWYDD.S! !,1Am yr Ammoniaid, fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Onid oes meibion gan Israel? Onid oes etifedd iddo? Pam, ynteu, yr etifeddodd Milcom diriogaeth Gad, a pham y mae ei bobl yn preswylio yn ninasoedd Israel?w g,0/Eto byddaf yn adfer llwyddiant Moab yn y dyddiau diwethaf," medd yr ARGLWYDD. Dyna ddiwedd barnedigaeth Moab.oW,0.Gwae di, Moab! Darfu am bobl Cemos; cymerwyd dy feibion ymaith i gaethglud, a'th ferched i gaethiwed.#?,0-Gerllaw Hesbon y safant, yn ffoaduriaid heb nerth; canys aeth t�n allan o Hesbon, a fflam o blas Sihon, ac yswyd talcen Moab a chorun plant y cythrwfl.;o,0,Y sawl a ffy rhag y dychryn, fe syrth i'r ffos; a'r sawl a gyfyd o'r ffos, fe'i delir yn y fagl. Dygaf yr holl bethau hyn arni, ar Moab, ym mlwyddyn ei chosb," medd yr ARGLWYDD.W',0+Dychryn, ffos a magl sydd yn dy erbyn, ti breswylydd Moab," medd yr ARGLWYDD.N,0*Difethir Moab o fod yn bobl, canys ymfawrygodd yn erbyn yr ARGLWYDD. ,0)gorchfygir y dinasoedd, ac enillir yr amddiffynfeydd, a bydd calon dewrion Moab, y diwrnod hwnnw, fel calon gwraig wrth esgor.kO,0(Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Wele, bydd un fel eryr yn ehedeg, ac yn lledu ei adenydd dros Moab;+,0'Pa fodd y malwyd hi? Udwch! Pa fodd y troes Moab ei gwegil o gywilydd? Felly y bydd Moab yn gyff gwawd ac yn achos arswyd i bawb o'i hamgylch.",0&Ar ben pob tu375? yn Moab, ac ym mhob heol, bydd galar, oherwydd drylliaf Moab fel llestr nad oes neb yn ei hoffi," medd yr ARGLWYDD.nU,0%Bydd pob pen yn foel a phob barf wedi ei heillio, archollir pob llaw, a bydd sachliain am y llwynau.$A,0$Am hynny bydd fy nghalon yn dolefain fel sain ffliwt dros Moab, ac yn dolefain fel sain ffliwt dros wu375?r Cir-heres, oblegid darfu'r golud a gasglasant.xi,0#Gwnaf ddiwedd yn Moab," medd yr ARGLWYDD, "ar y sawl sy'n offrymu mewn uchelfa, ac yn arogldarthu i'w dduwiau.#,0"Daw cri o Hesbon ac Eleale; codant eu llef hyd Jahas, o Soar hyd Horonaim ac Eglath-Shalisheia, oherwydd aeth dyfroedd Nimrim yn ddiffaith.6e,0!Bydd diwedd ar lawenydd a gorfoledd yn y doldir ac yng ngwlad Moab; gwnaf i'r gwin ddarfod o'r cafnau, ac ni fydd neb yn sathru � bloddest � bloddest nad yw'n floddest.H ,0 Wylaf drosot yn fwy nag yr wylir dros Jaser, ti, winwydden Sibma; estynnodd dy gangau hyd y m�r, yn cyrraedd hyd Jaser; ond rhuthrodd yr anrheithiwr ar dy ffrwythau ac ar dy gynhaeaf gwin.]3,0Am hynny fe udaf dros Moab; llefaf dros Moab i gyd, griddfanaf dros bobl Cir-heres.s_,0Mi wn," medd yr ARGLWYDD, "ei bod yn haerllug; y mae ei hymffrost yn gelwydd, a'i gweithredoedd yn ffals.fE,0Clywsom am falchder Moab, ac un falch iawn yw hi � balch, hy, ffroenuchel ac uchelgeisiol. ,0Cefnwch ar y dinasoedd, a thrigwch yn y creigiau, chwi breswylwyr Moab; byddwch fel colomen yn nythu yn ystlysau'r graig uwch yr hafn.p Y,0Oni bu Israel yn gyff gwawd i ti, er nad oedd ymysg lladron, fel yr ysgydwit dy ben wrth s�n amdani? ,0Gwnewch hi'n feddw, canys ymfawrygodd yn erbyn yr ARGLWYDD; ymdrybaedded Moab yn ei chwydfa, a bydded felly'n gyff gwawd.L ,0Tynnwyd ymaith gorn Moab, a thorrwyd ei braich," medd yr ARGLWYDD.N ,0ar Cerioth a Bosra, a holl ddinasoedd gwlad Moab, ymhell ac yn agos.0[,0ar Ciriathaim a Beth-gamul a Beth-meon;+Q,0ar Dibon a Nebo a Beth-diblathaim;A},0Daeth barn ar y gwastadedd, ar Holon a Jahas a Meffaath,eC,0Cywilyddiwyd Moab, a'i dinistrio; udwch, a llefwch. Mynegwch yn Arnon fod Moab yn anrhaith.,0Saf ar ymyl y ffordd, a gw�l, ti, breswylferch Aroer; gofyn i'r sawl sy'n ffoi ac yn dianc, a dywed, 'Beth a ddigwyddodd?'/,0Disgyn o'th ogoniant, ac eistedd ar dir sychedig, ti, breswylferch Dibon; canys daeth anrheithiwr Moab yn dy erbyn, a dinistrio d'amddiffynfeydd.  ,0Galarwch drosti, bawb sydd o'i hamgylch, bawb sy'n adnabod ei henw. Gofynnwch, 'Pa fodd y torrwyd y ffon gref a'r wialen hardd?'Q,0Daeth dinistr Moab yn agos, ac y mae ei thrychineb yn prysuro'n gyflym.),0Daeth anrheithiwr Moab a'i dinasoedd i fyny, a disgynnodd y gorau o'i hieuenctid i'r lladdfa," medd y Brenin � ARGLWYDD y Lluoedd yw ei enw.M,0Pa fodd y dywedwch, 'Cedyrn u375?m ni, a gwu375?r nerthol i ryfel'?c~?,0 A chywilyddir Moab o achos Cemos, fel y cywilyddiwyd Israel o achos Bethel, eu hyder hwy.}),0 Am hynny, wele'r dyddiau yn dod," medd yr ARGLWYDD, "yr anfonaf rai i'w hysgwyd; ac ysgydwant hi, a gwac�u ei llestri a dryllio'r costrelau.4|a,0 Bu'n esmwyth ar Moab erioed; gorffwysodd fel gwin ar ei waddod; nis tywalltwyd o lestr i lestr; nid aeth hi i gaethiwed. Felly y cadwodd ei blas, ac ni newidiodd ei sawr.{w,0 Melltith ar y sawl sy'n gwneud gwaith yr ARGLWYDD yn ddi-sut, melltith ar bwy bynnag sy'n atal ei gleddyf rhag gwaed.}zs,0 Rhowch garreg fedd ar Moab, canys difodwyd hi'n llwyr; gwnaed ei dinasoedd yn anghyfannedd, heb breswylydd ynddynt.y,0Daw'r anrheithiwr i bob dinas, ni ddihanga un ohonynt; derfydd am y dyffryn, difwynir y gwastadedd, fel y dywed yr ARGLWYDD.'xG,0Am i ti ymddiried yn dy weithredoedd a'th drysorau dy hun, cei dithau hefyd dy ddal; � Cemos i ffwrdd i gaethglud, ynghyd �'i offeiriaid a'i benaethiaid.Uw#,0Ffowch, dihangwch am eich einioes, fel y gwna'r asyn gwyllt yn yr anialwch.kvO,0Canys dringant riw Luhith dan wylo'n chwerw; ac ar lechwedd Horonaim clywir cri ddolefus dinistr.8uk,0Dinistriwyd Moab; clywir ei gwaedd hyd yn Soar.:to,0Clyw waedd o Horonaim, 'Anrhaith a dinistr mawr!'.sU,0Ni bydd gogoniant Moab mwyach; yn Hesbon cynlluniwyd drwg yn eu herbyn: 'Dewch, dinistriwn hi fel na bydd yn genedl!' Distewir dithau, Madmen, erlidia'r cleddyf di.,r S,0Am Moab, fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd, Duw Israel: "Gwae Nebo, canys fe'i hanrheithiwyd! Cywilyddiwyd a daliwyd Ciriathaim; cywilyddiwyd Misgab, a'i difetha.yqk,/Pa fodd yr ymlonydda, gan i'r ARGLWYDD ei orchymyn? Yn erbyn Ascalon, ac yn erbyn glan y m�r y gosododd ef.'"ipK,/O gleddyf yr ARGLWYDD, pa hyd y byddi heb ymlonyddu? Dychwel i'th wain; gorffwys, a bydd dawel.hoI,/Daeth moelni ar Gasa, a dinistriwyd Ascalon. Ti, weddill yr Anacim, pa hyd yr archolli dy hun?8ni,/Daeth y dydd i ddinistrio yr holl Philistiaid, i dorri allan o Tyrus ac o Sidon bob un sy'n aros i'w cynorthwyo. Dinistria'r ARGLWYDD y Philistiaid, gweddill ynystir Cafftor.1m[,/oherwydd su373?n carnau ei feirch yn curo, ac oherwydd trwst ei gerbydau a thwrf yr olwynion. Ni thry'r rhieni'n �l i edrych am y plant; gwanychodd eu dwylo gymaint.jlM,/Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: 'Wele , y mae dyfroedd yn tarddu o'r gogledd, ac yn llifeirio'n ffrwd gref; llifant dros y wlad a'i chynnwys, ei dinasoedd a'u preswylwyr. Y mae'r bobl yn gweiddi a holl breswylwyr y wlad yn udo,lk S,/Dyma air yr ARGLWYDD a ddaeth at y proffwyd Jeremeia ynghylch y Philistiaid, cyn i Pharo daro Gasa.ejC,.Tydi, fy ngwas Jacob, paid ag ofni," medd yr ARGLWYDD, "canys yr wyf fi gyda thi; gwnaf ddiwedd ar yr holl genhedloedd y gyrrais di atynt; ond ni wnaf ddiwedd arnat ti. Disgyblaf di mewn barn, ni'th adawaf yn ddi-gosb."hiI,.Ond tydi, fy ngwas Jacob, paid ag ofni; paid ag arswydo, Israel; canys dyma fi'n dy achub o bell, a'th had o wlad eu caethiwed. Bydd Jacob yn dychwelyd ac yn cael llonydd; bydd yn esmwyth arno, ac ni fydd neb i'w ddychryn.Ah{,.Rhof hwy yng ngafael y rhai sy'n ceisio'u heinioes, yng ngafael Nebuchadnesar brenin Babilon, ac yng ngafael ei weision; ac wedi hynny cyfanheddir hi fel o'r blaen," medd yr ARGLWYDD.g7,.Dywedodd ARGLWYDD y Lluoedd, Duw Israel, "Byddaf yn cosbi Thebes, a Pharo a'r Aifft, a'i duwiau a'i brenhinoedd, Pharo a'r rhai sy'n ymddiried ynddo.Jf ,.Cywilyddir merch yr Aifft, a'i rhoi yng ngafael pobl y gogledd."e,.torrant i lawr ei choedydd," medd yr ARGLWYDD. "Canys ni ellir eu rhifo; y maent yn amlach eu rhif na locustiaid, heb rifedi arnynt.d,.Y mae ei su373?n fel sarff yn hisian, canys daeth y gelyn yn llu, daeth yn ei herbyn � bwyeill; fel rhai yn cymynu coed,0cY,.Yr oedd ei milwyr cyflog yn ei chanol fel lloi pasgedig; a throesant hwythau hefyd ymaith, a ffoi ynghyd, heb oedi; canys daeth dydd eu gofid arnynt, ac awr eu cosbi.Rb,.Heffer gyda'r brydferthaf yw'r Aifft, ond daeth cleren o'r gogledd arni.a,.Casgla iti becyn ar gyfer caethglud, ti, drigiannydd yr Aifft; canys bydd Noff yn anghyfannedd; fe'i difethir, a bydd heb breswylydd.`5,.Cyn wired �'m bod yn fyw," medd y Brenin � ARGLWYDD y Lluoedd yw ei enw � "fe ddaw, fel Tabor ymhlith y mynyddoedd, a Charmel uwchlaw'r m�r.Q_,.Rhowch yn enw ar Pharo brenin yr Aifft, 'Y Broliwr a gollodd ei gyfle'.%^C,.Parodd i luoedd faglu a syrthio y naill yn erbyn y llall. Dywedasant, 'Cyfodwch, dychwelwn at ein pobl, i wlad ein genedigaeth, rhag cleddyf y gorthrymwr.'i]K,.Pam yr ysgubwyd Apis ymaith, a pham na ddaliodd dy darw ei dir? Yr ARGLWYDD a'i bwriodd i lawr. \9,.Mynegwch yn yr Aifft, cyhoeddwch yn Migdol, hysbyswch yn Noff ac yn Tahpanhes; dywedwch, 'Saf, a bydd barod, canys y mae cleddyf yn ysu o'th amgylch.' [ ,. Dyma'r gair a lefarodd yr ARGLWYDD wrth y proffwyd Jeremeia pan oedd Nebuchadnesar brenin Babilon ar ddod i daro gwlad yr Aifft:Z/,. Fe glyw'r cenhedloedd am dy waradwydd, ac y mae dy waedd yn llenwi'r ddaear; cadarn yn syrthio yn erbyn cadarn, a'r ddau'n cwympo gyda'i gilydd."Y ,. Dos i fyny i Gilead, a chymer falm, O wyryf, ferch yr Aifft; yn ofer y cymeraist gyffuriau lawer, canys ni fydd gwellhad i ti.aX;,. Hwn yw dydd ARGLWYDD Dduw'r Lluoedd, dydd dialedd i ddial ar ei elynion. Ysa'r cleddyf nes syrffedu; meddwa ar eu gwaed. Canys bydd ARGLWYDD Dduw'r Lluoedd yn cynnal aberth yng ngwlad y gogledd, wrth afon Ewffrates.3W_,. Ymlaen, chwi feirch; rhuthrwch, chwi gerbydau rhyfel. Allan, chwi wu375?r cedyrn � Ethiopiaid a gwu375?r Put, sy'n dwyn tarian; gwu375?r o Lydia, sy'n arfer tynnu bwa.!V;,.Yr Aifft sy'n codi fel y Neil, fel afonydd �'u dyfroedd yn dygyfor. Ac meddai, 'Fe godaf a gorchuddio'r ddaear; dinistriaf bob dinas a'i thrigolion.'QU,.Pwy yw hon sy'n codi fel y Neil, fel afonydd �'u dyfroedd yn dygyfor?mTS,.Ni all y buan ffoi, na'r cadarn ddianc; tua'r gogledd ar lan yr Ewffrates y baglant ac y syrthiant.S7,.Beth a welaf? Y maent mewn braw, ciliant yn �l, lloriwyd eu cedyrn; ffoesant ar ffrwst, heb edrych yn �l; dychryn ar bob llaw!" medd yr ARGLWYDD.R,.Cenglwch y ceffylau, marchogwch y meirch, safwch yn barod, pawb �'i helm, gloywch eich gwaywffyn, gwisgwch eich llurigau.BQ,.Cymerwch fwcled a tharian, ewch yn eich blaen i'r frwydr.fPE,.am yr Aifft, ynglu375?n � lluoedd Pharo Necho brenin yr Aifft pan oeddent yn Carchemis yn ymyl yr Ewffrates, wedi i Nebuchadnesar brenin Babilon eu gorchfygu yn y bedwaredd flwyddyn i Jehoiacim fab Joseia, brenin Jwda:\O 3,.Dyma air yr ARGLWYDD, a ddaeth at y proffwyd Jeremeia ynglu375?n �'r cenhedloedd,BN},-A thithau, a geisi i ti dy hun bethau mawrion? Paid �'u ceisio, oherwydd dyma fi'n dod � drwg ar bob cnawd,' medd yr ARGLWYDD; 'ond gadawaf i ti arbed dy fywyd, ple bynnag yr ei.'"$MA,-Fel hyn y dywedi wrth Baruch: 'Dyma air yr ARGLWYDD: Wele, fe dynnaf i lawr yr hyn a adeiledais, a diwreiddio'r hyn a blennais. Digwydd hyn i'r holl wlad. L,-'Dywedaist, "Gwae fi, oherwydd ychwanegodd yr ARGLWYDD dristwch at fy ngofid; diffygiais gan fy ngriddfan, ac ni chefais orffwys."'@K{,-Fel hyn y dywed ARGLWYDD Dduw Israel wrthyt ti, Baruch:TJ #,-Dyma'r gair a lefarodd y proffwyd Jeremeia wrth Baruch fab Nereia, pan ysgrifennodd ef y geiriau hyn mewn llyfr, yn �l cyfarwyddyd Jeremeia, yn y bedwaredd flwyddyn i Jehoiacim fab Joseia, brenin Jwda:yIk,,Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: 'Yr wyf fi'n rhoi Pharo Hoffra brenin yr Aifft yn llaw ei elynion, a'r rhai sy'n ceisio'i einioes, fel y rhoddais Sedeceia brenin Jwda yn llaw Nebuchadnesar brenin Babilon, ei elyn a oedd yn ceisio'i einioes.'"H3,,'Dyma'r arwydd i chwi,' medd yr ARGLWYDD: 'Cosbaf chwi yn y lle hwn er mwyn i chwi wybod fod fy ngeiriau'n sefyll yn gadarn yn eich erbyn er drwg.'aG;,,A'r rhai a ddihanga rhag y cleddyf, dychwelant o wlad yr Aifft i dir Jwda yn ychydig o nifer; a chaiff holl weddill Jwda, a ddaeth i wlad yr Aifft i aros yno, ystyried gair pwy a saif, fy ngair i ynteu eu gair hwy.'(FI,,Dyma fi'n effro i ddwyn drygioni arnynt, ac nid daioni; difethir �'r cleddyf ac � newyn holl bobl Jwda sydd yng ngwlad yr Aifft, nes y bydd diwedd arnynt.yEk,,Ond gwrandewch air yr ARGLWYDD, chwi holl bobl Jwda sy'n byw yng ngwlad yr Aifft. 'Tyngais innau i'm henw mawr,' medd yr ARGLWYDD, 'na fydd f'enw mwyach ar wefus neb o bobl Jwda yn holl wlad yr Aifft, i ddweud, "Byw fyddo'r Arglwydd DDUW".;Do,,Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd, Duw Israel: 'Gwnaethoch chwi a'ch gwragedd addewid �'ch genau, a'i chyflawni �'ch dwylo, gan ddweud, "Yr ydym am gyflawni'r addunedau a addunedwyd gennym i arogldarthu i frenhines y nef a thywallt diodoffrwm iddi." Cyflawnwch, ynteu, eich addunedau, a thalwch hwy.'C,,Dywedodd Jeremeia wrth yr holl bobl a'r holl wragedd, "Clywch air yr ARGLWYDD, chwi holl bobl Jwda sydd yng ngwlad yr Aifft.B{,,Oherwydd ichwi arogldarthu, a phechu felly yn erbyn yr ARGLWYDD, ac am na wrandawsoch ar lais yr ARGLWYDD, na rhodio yn ei gyfraith ef, nac yn ei ddeddfau na'i dystiolaethau, oherwydd hynny y digwyddodd yr aflwydd hwn i chwi, fel y gwelir heddiw."EA,,Ni allai'r ARGLWYDD oddef yn hwy eich gweithredoedd drwg, a'r ffieiddbeth a wnaethoch; a gwnaeth eich gwlad yn anghyfannedd, ac yn syndod ac yn felltith, heb breswylydd, fel y mae heddiw.Q@,,Onid yr arogldarthu a wnaethoch chwi a'ch hynafiaid, eich brenhinoedd a'ch tywysogion, a phobl y wlad yn ninasoedd Jwda a heolydd Jerwsalem yw'r peth a gofiodd yr ARGLWYDD? Oni ddaeth hyn i'w feddwl?m?S,,A dywedodd Jeremeia wrth yr holl bobl, yn wu375?r ac yn wragedd, a oedd wedi rhoi iddo yr ateb hwn,B>},,Pan oeddem yn arogldarthu i frenhines y nefoedd ac yn tywallt diodoffrwm iddi, ai heb i'n gwu375?r hefyd gymeradwyo y gwnaethom iddi deisennau ar ei llun, neu dywallt diodoffrwm iddi?"/=W,,Byth er yr adeg y peidiasom ag arogldarthu i frenhines y nefoedd a thywallt diodoffrwm iddi, bu arnom eisiau pob dim, ac fe'n dinistriwyd �'r cleddyf ac � newyn.e<C,,Yn hytrach, yr ydym am fynnu gwneud yn �l pob addewid a wnaethom i ni ein hunain; yr ydym am arogldarthu i frenhines y nefoedd, a thywallt iddi ddiodoffrwm, fel y gwnaethom o'r blaen yn ninasoedd Jwda ac yn heolydd Jerwsalem, ni a'n hynafiaid, ein brenhinoedd a'n tywysogion. Yr oeddem yn cael digon o fara, a bu'n dda arnom, ac ni welsom ddrwg.g;G,,Nid ydym am wrando arnat," meddent, "yn y mater y lleferaist amdano wrthym yn enw'r ARGLWYDD. ~~h}}||{zzyyxx3wwXvv{uuttsnrrjqq==0geiriau a sibrydion fy ngwrthwynebwyr yn f'erbyn bob dydd.M@6=Clywaist, O ARGLWYDD, eu dirmyg, a'u holl gynllwynio yn f'erbyn �@?{66;Gwelaist, O ARGLWYDD, y cam a wnaethpwyd � mi, a dyfernaist o'm plaid.N=6:Yr oeddit ti, O Arglwydd, yn dadlau f'achos, ac yn gwaredu fy mywyd.R<69Daethost yn agos ataf y dydd y gelwais arnat; dywedaist, "Paid ag ofni."N;68Clywaist fy llef: "Paid � throi'n glustfyddar i'm cri am gymorth."8:k67Gelwais ar d'enw, O ARGLWYDD, o waelod y pydew.F966Llifodd y dyfroedd trosof, a dywedais, "Y mae ar ben arnaf."G865Y maent yn fy mwrw'n fyw i'r pydew, ac yn taflu cerrig arnaf.S764Y mae'r rhai sy'n elynion imi heb achos yn fy erlid yn wastad fel aderyn.O663Y mae fy llygad yn flinder imi o achos dinistr holl ferched fy ninas.95m62hyd onid edrycha'r ARGLWYDD a gweld o'r nefoedd.64g61y mae'n diferu'n ddi-baid, heb gael gorffwys,P360Y mae fy llygad yn ffrydiau o ddu373?r o achos dinistr merch fy mhobl;R26/Fe'n cawsom ein hunain mewn dychryn a magl, hefyd mewn difrod a dinistr.?1y6.Y mae'n holl elynion yn gweiddi'n groch yn ein herbyn.B06-Gwnaethost ni'n ysbwriel ac yn garthion ymysg y bobloedd.:/o6,Ymguddiaist mewn cwmwl rhag i'n gweddi ddod atat.E.6+Yr wyt yn llawn dig ac yn ein herlid, yn lladd yn ddiarbed.L-6*Yr ydym ni wedi troseddu a gwrthryfela, ac nid wyt ti wedi maddau.>,w6)a dyrchafu'n calonnau a'n dwylo at Dduw yn y nefoedd.N+6(Bydded inni chwilio a phrofi ein ffyrdd, a dychwelyd at yr ARGLWYDD,S*6'Sut y gall unrhyw un byw rwgnach, ie, unrhyw feidrolyn, yn erbyn ei gosb?0)[6&Onid o enau'r Goruchaf y daw drwg a da?O(6%Pwy a all orchymyn i unrhyw beth ddigwydd heb i'r Arglwydd ei drefnu?A'}6$a gwyrdroi achos � Onid yw'r Arglwydd yn sylwi ar hyn?=&u6#a thaflu o'r neilltu hawl rhywun gerbron y Goruchaf,5%e6"Sathru dan draed holl garcharorion y ddaear,B$6!gan nad o'i fodd y mae'n dwyn gofid ac yn cystuddio pobl.G#6 er iddo gystuddio, bydd yn trugarhau yn �l ei dosturi mawr,7"i6Oherwydd nid yw'r Arglwydd yn gwrthod am byth;W!'6Boed iddo droi ei rudd i'r un sy'n ei daro, a bod yn fodlon i dderbyn dirmyg.F 6boed iddo osod ei enau yn y llwch; hwyrach fod gobaith iddo.P6Boed iddo eistedd ar ei ben ei hun, a bod yn dawel pan roddir hi arno;G6Da yw bod un yn cymryd yr iau arno yng nghyfnod ei ieuenctid.E6Y mae'n dda disgwyl yn dawel am iachawdwriaeth yr ARGLWYDD.R6Da yw'r ARGLWYDD i'r rhai sy'n gobeithio ynddo, i'r rhai sy'n ei geisio.H 6Dywedais, "Yr ARGLWYDD yw fy rhan, am hynny disgwyliaf wrtho.">w6Y maent yn newydd bob bore, a mawr yw dy ffyddlondeb.V%6Nid oes terfyn ar gariad yr ARGLWYDD, ac yn sicr ni phalla ei dosturiaethau.E6Meddyliaf yn wastad am hyn, ac felly disgwyliaf yn eiddgar.>w6Yr wyf fi yn ei gofio'n wastad, ac wedi fy narostwng.;q6Cofia fy nhrallod a'm crwydro, y wermod a'r bustl.Y+6Yna dywedais, "Diflannodd fy nerth, a hefyd fy ngobaith oddi wrth yr ARGLWYDD."G6Yr wyf wedi f'amddifadu o heddwch; anghofiais beth yw daioni.H 6Torrodd fy nannedd � cherrig, a gwneud imi grymu yn y lludw.<s6Llanwodd fi � chwerwder, a'm meddwi �'r wermod.]36Yr oeddwn yn gyff gwawd i'r holl bobloedd, yn destun caneuon gwatwarus drwy'r dydd.>w6 Anelodd saethau ei gawell a'u trywanu i'm perfeddion.7i6 Parat�dd ei fwa, a'm gosod yn nod i'w saeth.T!6 Tynnodd fi oddi ar y ffordd a'm dryllio, ac yna fy ngadael yn ddiymgeledd.@ {6 Y mae'n gwylio amdanaf fel arth, fel llew yn ei guddfa.I  6 Caeodd fy ffyrdd � meini mawrion, a gwneud fy llwybrau'n gam.D 6Pan elwais, a gweiddi am gymorth, fe wrthododd fy ngweddi.K 6Caeodd arnaf fel na allwn ddianc, a gosododd rwymau trwm amdanaf.B 6Gwnaeth i mi aros mewn tywyllwch, fel rhai wedi hen farw.N6Gwnaeth warchae o'm cwmpas, a'm hamgylchynu � chwerwder a blinder.D6Parodd i'm cnawd a'm croen ddihoeni, a maluriodd f'esgyrn.G6Daliodd i droi ei law yn f'erbyn, a hynny ddydd ar �l dydd.T!6Gyrrodd fi allan a gwneud imi gerdded trwy dywyllwch lle nad oedd goleuni.> y6Myfi yw'r gu373?r a welodd ofid dan wialen ei ddicter.B}6Gelwaist ar fy ymosodwyr o bob cyfeiriad, fel ar ddydd gu373?yl; nid oedd un yn dianc nac yn cael ei arbed yn nydd dicter yr ARGLWYDD; lladdodd fy ngelyn bob un a anwesais ac a fegais.4a6Gorwedd yr ifanc a'r hen yn y llwch ar y strydoedd; y mae fy merched a'm dynion ifainc wedi syrthio trwy'r cleddyf; lleddaist hwy yn nydd dy ddicter, a'u difa'n ddiarbed.6e6Edrych, ARGLWYDD, a gw�l. I bwy y gwnaethost hyn? A yw'r gwragedd i fwyta'u hepil, y plant y maent yn eu hanwesu? A leddir offeiriad a phroffwyd yng nghysegr yr Arglwydd?H 6Cod, a gwaedda liw nos, ar gychwyn pob gwyliadwriaeth; tywallt dy galon fel du373?r o flaen yr Arglwydd; estyn dy ddwylo tuag ato am fywyd dy blant, sy'n llewygu gan newyn ym mhen pob stryd. 6Gwaedda ar yr Arglwydd, O fur merch Seion; tywallt ddagrau'n genllif ddydd a nos; paid ag ymatal na rhoi gorffwys i'th lygaid.H~ 6Gwnaeth yr ARGLWYDD yr hyn a gynlluniodd; cyflawnodd ei fwriad, a drefnodd ers amser maith, a dinistriodd yn ddiarbed; gwnaeth i'r gelyn lawenhau o'th achos, a dyrchafu corn dy wrthwynebwyr.M}6Y mae dy holl elynion yn gweiddi'n groch yn dy erbyn, yn chwibanu ac yn ysgyrnygu dannedd; dywedant, "Yr ydym wedi ei difetha; dyma'r dydd yr oeddem yn disgwyl amdano; yr ydym wedi cael ei weld!"Z|-6Y mae pob un sy'n mynd heibio yn curo'i ddwylo o'th achos; y maent yn chwibanu ac yn ysgwyd eu pennau ar ferch Jerwsalem: "Ai hon yw'r ddinas a gyfrifid yn goron prydferthwch, ac yn llawenydd yr holl ddaear?"G{6Yr oedd gweledigaethau dy broffwydi yn gelwyddog a thwyllodrus; ni fu iddynt ddatgelu dy gamwedd er mwyn adfer dy lwyddiant; yr oedd yr oraclau a roddasant iti yn gelwyddog a chamarweiniol.[z/6 Beth allaf ei ddweud o'th blaid, a beth a ddychmygaf amdanat, ferch Jerwsalem? I bwy y gallaf dy gyffelybu er mwyn dy gysur, y forwyn, ferch Seion? Y mae dy ddolur mor ddwfn �'r m�r, pwy a all dy iach�u?>yu6 Yr oeddent yn gweiddi ar eu mamau, "Ple cawn ni rawn a gwin?" � wrth iddynt lewygu fel rhai clwyfedig yn strydoedd y ddinas, ac wrth iddynt ymladd am eu bywyd ym mynwes eu mamau.Gx6 Dallwyd fy llygaid gan ddagrau; y mae f'ymysgaroedd mewn poen. Yr wyf yn tywallt fy nghalon allan o achos dinistr merch fy mhobl, ac am fod plant a babanod yn llewygu yn strydoedd y ddinas.5wc6 Y mae henuriaid merch Seion yn eistedd yn fud ar y ddaear, wedi taflu llwch ar eu pennau a gwisgo sachliain; y mae merched ifainc Jerwsalem wedi crymu eu pennau i'r llawr.Pv6 Suddodd ei phyrth i'r ddaear; torrodd a maluriodd ef ei barrau. Y mae ei brenin a'i phenaethiaid ymysg y cenhedloedd, ac nid oes cyfraith mwyach; ni chaiff ei phroffwydi weledigaeth gan yr ARGLWYDD.Iu 6Yr oedd yr ARGLWYDD yn benderfynol o ddinistrio mur merch Seion; gosododd linyn mesur arni, ac ni thynnodd yn �l ei law rhag difetha. Gwnaeth i wrthglawdd a mur alaru; aethant i gyd yn wan..tU6Gwrthododd yr Arglwydd ei allor, a ffieiddio'i gysegr; rhoddodd furiau ei phalasau yn llaw'r gelyn; gwaeddasant hwythau yn nhu375?'r ARGLWYDD fel ar ddydd gu373?yl.8si6Chwalodd ei babell fel chwalu gardd, a dinistrio'r man cyfarfod; gwnaeth yr ARGLWYDD i Seion anghofio ei gu373?yl a'i Saboth; yn angerdd ei lid dirmygodd frenin ac offeiriad.*rM6Y mae'r Arglwydd wedi troi'n elyn ac wedi difetha Israel; difethodd ei holl balasau, a dinistrio'i hamddiffynfeydd; gwnaeth i alar a gofid gynyddu i ferch Jwda.=qs6Fel gelyn parat�dd ei fwa, safodd �'i ddeheulaw'n barod, ac fel gwrthwynebwr fe laddodd y cyfan oedd yn ddymunol i'r llygad; tywalltodd ei lid fel t�n ar babell merch Seion.*pM6Yn angerdd ei ddig torrodd gyrn Israel i gyd; tynnodd yn �l ei ddeheulaw wrth i'r gelyn ymosod; llosgodd yn Jacob fel fflam d�n yn difa popeth o'i hamgylch.1o[6Difethodd yr Arglwydd yn ddiarbed holl drigfannau Jacob; yn ei ddigofaint dinistriodd amddiffynfeydd merch Jwda; taflodd i lawr a difwynodd y deyrnas a'i phenaethiaid./n Y6o'r fath dywyllwch a ddygodd yr Arglwydd ar ferch Seion yn ei ddig! Bwriodd ogoniant Israel o'r nefoedd i'r llawr, ac ni chofiodd am ei droedfainc yn nydd ei ddicter.)m M6Gad i'w holl ddrygioni ddod i'th sylw, a dwg gosb arnynt, fel y cosbaist fi am fy holl droseddau; oherwydd y mae fy ngriddfannau'n aml, a'm calon yn gystuddiol.Ql 6Gwrandewch pan wyf yn griddfan, heb neb i'm cysuro. Clywodd fy holl elynion am fy nhrychineb, a llawenhau am iti wneud hyn; ond byddi di'n dwyn arnynt y dydd a benodaist, a byddant hwythau fel finnau.k 6Edrych, O ARGLWYDD, oherwydd y mae'n gyfyng arnaf; y mae f'ymysgaroedd mewn poen, a'm calon wedi cyffroi, oherwydd yr wyf wedi gwrthryfela i'r eithaf. o'r tu allan, y mae'r cleddyf wedi gwneud rhai'n amddifad; yn y tu375?, nid oes dim ond marwolaeth. j ;6Gelwais ar fy nghariadon, ond y maent hwy wedi fy mradychu; trengodd f'offeiriaid a'm henuriaid yn y ddinas, wrth chwilio am fwyd i'w cynnal eu hunain.6i g6Y mae'r ARGLWYDD yn gyfiawn, ond gwrthryfelais yn erbyn ei air. Gwrandewch yn awr, yr holl bobloedd, ac edrychwch ar fy nolur: aeth fy merched a'm dynion ifainc i gaethglud.?h y6Estynnodd Seion ei dwylo, ond nid oedd neb i'w chysuro; gorchmynnodd yr ARGLWYDD i'r gelynion amgylchynu Jacob o bob cyfeiriad; yr oedd Jerwsalem wedi mynd yn ffieidd-dra yn eu mysg.Mg 6O achos hyn yr wyf yn wylo, ac y mae fy llygad yn llifo gan ddagrau, oherwydd pellhaodd yr un sy'n fy nghysuro ac yn fy nghynnal; y mae fy mhlant wedi eu hanrheithio am fod y gelyn wedi gorchfygu.Df 6Diystyrodd yr Arglwydd yr holl ryfelwyr oedd ynof; galwodd ar fyddin i ddod yn f'erbyn, i ddifetha fy ngwu375?r ifainc; fel y sethrir grawnwin y sathrodd yr Arglwydd y forwyn, merch Jwda.>e w6Clymwyd fy nhroseddau amdanaf; plethwyd hwy �'i law ei hun; gosododd ei iau ar fy ngwddf, ac ysigodd fy nerth; rhoddodd yr Arglwydd fi yng ngafael rhai na allaf godi yn eu herbyn. d ;6 Anfonodd d�n o'r uchelder, a threiddiodd i'm hesgyrn; gosododd rwyd i'm traed, a'm troi'n �l; gwnaeth fi yn ddiffaith ac yn gystuddiol trwy'r dydd.3c a6 Onid yw hyn o bwys i chwi sy'n mynd heibio? Edrychwch a gwelwch; a oes gofid fel y gofid a osodwyd yn drwm arnaf, ac a ddygodd yr ARGLWYDD arnaf yn nydd ei lid angerddol?Cb 6 Yr oedd ei phobl i gyd yn griddfan wrth iddynt chwilio am fara; yr oeddent yn cyfnewid eu trysorau am fwyd i'w cynnal eu hunain. Edrych, O ARGLWYDD, a gw�l, oherwydd euthum yn ddirmyg.5a e6 Estynnodd y gelyn ei law i gymryd ei holl drysorau; yn wir, gwelodd hi y cenhedloedd yn dod i'w chysegr � rhai yr oeddit ti wedi eu gwahardd yn dod i mewn i'th gynulliad!S` !6 Yr oedd ei haflendid yng ngodre'i dillad; nid ystyriodd ei thynged. Yr oedd ei chwymp yn arswydus, ac nid oedd neb i'w chysuro. Edrych, O ARGLWYDD, ar fy nhrallod, oherwydd y mae'r gelyn wedi gorchfygu.7_ i6Pechodd Jerwsalem yn erchyll; am hynny fe aeth yn ffieidd-dra. Y mae pawb oedd yn ei pharchu yn ei dirmygu am iddynt weld ei noethni; y mae hithau'n griddfan ac yn troi draw.x^ k6Yn nydd ei thrallod a'i chyni y mae Jerwsalem yn cofio'r holl drysorau oedd ganddi yn y dyddiau gynt. Pan syrthiodd ei phobl i ddwylo'r gwrthwynebwyr, heb neb i'w chynorthwyo, edrychodd ei gwrthwynebwyr arni a chwerthin o achos ei dinistr.+] Q6Diflannodd y cyfan o'i hanrhydedd oddi wrth ferch Seion; y mae ei thywysogion fel ewigod sy'n methu cael porfa; y maent wedi ffoi, heb nerth, o flaen yr erlidwyr.V\ '6Daeth ei gwrthwynebwyr yn feistri arni, a llwyddodd ei gelynion, oherwydd y mae'r ARGLWYDD wedi dwyn trallod arni o achos amlder ei throseddau; y mae ei phlant wedi mynd ymaith yn gaethion o flaen y gelyn.J[ 6Y mae ffyrdd Seion mewn galar am nad oes neb yn dod i'r gwyliau; y mae ei holl byrth yn anghyfannedd, a'i hoffeiriaid yn griddfan; y mae ei merched ifainc yn drallodus, a hithau mewn chwerwder.CZ 6Aeth Jwda i gaethglud mewn trallod ac mewn gorthrwm mawr; y mae'n byw ymysg y cenhedloedd, ond heb gael lle i orffwys; y mae ei holl erlidwyr wedi ei goddiweddyd yng nghanol ei gofidiau.DY 6Y mae'n wylo'n chwerw yn y nos, a dagrau ar ei gruddiau; nid oes ganddi neb i'w chysuro o blith ei holl gariadon; y mae ei chyfeillion i gyd wedi ei bradychu, ac wedi troi'n elynion iddi.(X M6O mor unig yw'r ddinas a fu'n llawn o bobl! Y mae'r un a fu'n fawr ymysg y cenhedloedd yn awr fel gweddw, a'r un a fu'n dywysoges y taleithiau dan lafur gorfod.W,4"Ei gynhaliaeth oedd y dogn dyddiol a roddid iddo gan frenin Babilon, yn �l gofyn pob dydd, holl ddyddiau ei einioes hyd ddydd ei farw.ZV-,4!Felly diosgodd ei ddillad carchar, a bu'n westai i'r brenin weddill ei ddyddiau.zUm,4 a dweud yn deg wrtho, a pheri iddo eistedd ar sedd uwch na seddau'r brenhinoedd eraill oedd gydag ef ym Mabilon.T',4Yn yr ail flwyddyn ar bymtheg ar hugain o gaethgludiad Jehoiachin brenin Jwda, yn y deuddegfed mis, ar y pumed dydd ar hugain o'r mis, gwnaeth Efil-merodach brenin Babilon, ym mlwyddyn gyntaf ei deyrnasiad, ffafr � Jehoiachin brenin Jwda, a'i ddwyn allan o'r carchar,AS{,4yn y drydedd flwyddyn ar hugain i Nebuchadnesar, caethgludodd Nebusaradan, pennaeth y gosgorddlu, saith gant pedwar deg a phump o Iddewon. Yr oedd y cyfanswm yn bedair mil chwe chant.lRQ,4yn y ddeunawfed flwyddyn i Nebuchadnesar, caethgludwyd o Jerwsalem wyth gant tri deg a dau o bobl;tQa,4Dyma'r bobl a gaethgludwyd gan Nebuchadnesar: yn y seithfed flwyddyn, tair mil a thri ar hugain o Iddewon;Pw,4Fflangellodd brenin Babilon hwy i farwolaeth yn Ribla, yng ngwlad Hamath. Felly y caethgludwyd Jwda o'i gwlad ei hun.eOC,4Cymerodd Nebusaradan, pennaeth y gosgorddlu, y rhai hyn, a mynd at frenin Babilon yn Ribla. N ,4a chymerodd o'r ddinas y swyddog oedd yn gofalu am y gwu375?r rhyfel, a saith o ddynion o blith cynghorwyr y brenin oedd yn parhau yn y ddinas, ac ysgrifennydd pennaeth y fyddin, a fyddai'n galw'r bobl i'r fyddin, a thrigain o'r werin a gafwyd yn y ddinas.wMg,4Cymerodd pennaeth y gosgorddlu Seraia y prif offeiriad, a Seffaneia yr ail offeiriad, a thri cheidwad y drws;vLe,4Yr oedd naw deg a chwech o'r pomgranadau yn y golwg, a chant o bomgranadau i gyd, ar y rhwydwaith o amgylch.;Ko,4Ar ei phen yr oedd cnap pres, a'i uchder yn bum cufydd, a rhwydwaith a phomgranadau o amgylch y cnap, y cwbl o bres. Ac yr oedd y golofn arall, gyda'i phom-granadau, yr un fath.1J[,4Ynglu375?n �'r colofnau: yr oedd y naill yn ddeunaw cufydd o uchder, a'i hamgylchedd yn ddeuddeg cufydd; yr oedd yn wag o'i mewn, a thrwch y metel yn bedair modfedd.>Iu,4Nid oedd terfyn ar bwysau'r pres yn yr holl lestri hyn, sef y ddwy golofn, y m�r a'r deuddeg ych pres oddi tano, a'r trol�au yr oedd Solomon wedi eu gwneud i du375?'r ARGLWYDD.7Hg,4Cymerodd pennaeth y gosgorddlu y celfi o fetel gwerthfawr, yn aur ac yn arian � ffiolau, pedyll t�n, cawgiau, crochanau, canwyllbrennau, thuserau, a chwpanau diodoffrwm. G ,4cymerasant hefyd y crochanau, y rhawiau, y sisyrnau, y cawgiau, y thuserau, a'r holl lestri pres a oedd yng ngwasanaeth y deml.F-,4Drylliodd y Caldeaid y colofnau pres oedd yn nhu375?'r ARGLWYDD, a'r trol�au a'r m�r pres yn nhu375?'r ARGLWYDD, a chymryd y pres i Fabilon;qE[,4Ond gadawodd Nebusaradan, pennaeth y gosgorddlu, rai o dlodion y wlad i fod yn winllanwyr ac amaethwyr.8Di,4Caethgludodd Nebusaradan, capten y gwarchodlu, weddill y bobl dlawd a adawyd ar �l yn y ddinas, a hefyd y rhai a giliodd at frenin Babilon, ynghyd � gweddill y crefftwyr.rC],4Drylliodd llu y Caldeaid, a oedd gyda phennaeth y gosgorddlu, yr holl furiau oedd yn amgylchu Jerwsalem.yBk,4 a llosgi � th�n du375?'r ARGLWYDD, a thu375?'r brenin, a'r holl dai yn Jerwsalem, sef holl dai y bobl fawr.TA!,4 Yn y pumed mis, ar y degfed dydd o'r mis, yn y bedwaredd flwyddyn ar bymtheg i'r Brenin Nebuchadnesar, brenin Babilon, daeth Nebusaradan, pennaeth y gosgorddlu oedd yn gwasanaethu'r brenin, i Jerwsalem,@,4 Yna fe dynnodd lygaid Sedeceia, a'i rwymo � chadwyni, a dygodd brenin Babilon ef i Fabilon, a'i roi mewn carchar hyd ddydd ei farw.t?a,4 Lladdodd brenin Babilon feibion Sedeceia o flaen ei lygaid; lladdodd hefyd holl benaethiaid Jwda yn Ribla.p>Y,4 Daliwyd y brenin, a'i ddwyn o flaen brenin Babilon yn Ribla, yng ngwlad Hamath; a barnwyd ei achos ef.|=q,4Aeth llu'r Caldeaid i ymlid y brenin, a goddiweddyd Sedeceia yn rhosydd Jericho, a'i holl lu ar wasgar oddi wrtho.N<,4Yna bylchwyd y muriau, a ffodd yr holl ryfelwyr allan o'r ddinas yn y nos drwy'r porth rhwng y ddau fur, gerllaw gardd y brenin, er bod y Caldeaid o amgylch y ddinas. Aethant i gyfeiriad yr Araba.x;i,4Yn y pedwerydd mis, ar y nawfed dydd o'r mis, yr oedd y newyn yn drwm yn y ddinas, ac nid oedd bwyd i'r werin.V:%,4Bu'r ddinas dan warchae hyd yr unfed flwyddyn ar ddeg o deyrnasiad Sedeceia.m9S,4ac yn nawfed flwyddyn ei deyrnasiad, yn y degfed mis, ar y degfed dydd o'r mis, daeth Neb-uchadnesar brenin Babilon, gyda'i holl fyddin, yn erbyn Jerwsalem, a chodi gwarchae yn ei herbyn ac adeiladu tyrau gwarchae o'i hamgylch.8,4ac oherwydd digofaint yr ARGLWYDD cafodd Jerwsalem a Jwda eu bwrw allan o'i u373?ydd. Gwrthryfelodd Sedeceia yn erbyn brenin Babilon,g7G,4Gwnaeth yr hyn oedd ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD, yn union fel yr oedd Jehoiacim wedi gwneud;#6 A,4Un ar hugain oed oedd Sedeceia pan ddechreuodd deyrnasu, a theyrnasodd yn Jerwsalem am un mlynedd ar ddeg; enw ei fam oedd Hamutal merch Jeremeia o Libna.5,3@a dywed, 'Fel hyn y suddir Babilon; ni fydd yn codi mwyach wedi'r dinistr a ddygaf arni; a diffygiant.'" Dyma ddiwedd geiriau Jeremeia.]43,3?Pan orffenni ddarllen y llyfr, rhwyma garreg wrtho a'i fwrw i ganol afon Ewffrates,+3O,3>ac yna dywed, 'O ARGLWYDD, lleferaist yn erbyn y lle hwn i'w ddinistrio, fel na byddai ynddo na dyn nac anifail yn byw, ond iddo fod yn anghyfannedd tragwyddol.'l2Q,3=A dywedodd Jeremeia wrth Seraia, "Pan ddoi i Fabilon, edrych ar hwn, a darllen yr holl eiriau hyn,1,3w,3&Rhuant ynghyd fel llewod, a chwyrnu fel cenawon llew.oW,3%Bydd Babilon yn garneddau, yn drigfa i siacaliaid; yn arswyd ac yn syndod, heb neb i breswylio ynddi.,3$Am hynny, fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Dyma fi'n dadlau dy achos, ac yn dial drosot; disbyddaf ei m�r hi, a sychaf ei ffynhonnau.3,3#Dyweded preswylydd Seion, "Bydded ar Fabilon y trais a wnaed arnaf fi ac ar fy nghnawd!" Dyweded Jerwsalem, "Bydded fy ngwaed ar drigolion Caldea!"B},3"Fe'm hyswyd ac fe'm hysigwyd gan Nebuchadnesar brenin Babilon; bwriodd fi heibio fel llestr gwag; fel draig fe'm llyncodd; llanwodd ei fol �'m rhannau danteithiol, a'm chwydu allan."),3!Canys fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd, Duw Israel: 'Y mae merch Babilon fel llawr dyrnu adeg ei fathru; ar fyrder daw amser ei chynhaeaf.'"a;,3 Enillwyd y rhydau, llosgwyd y corsydd � th�n, a daeth braw ar wu375?r y gwarchodlu. ,3Rhed negesydd i gyfarfod negesydd, a chennad i gyfarfod cennad, i fynegi i frenin Babilon fod ei ddinas wedi ei goresgyn o'i chwr. 9,3Peidiodd cedyrn Babilon ag ymladd; llechant yn eu hamddiffynfeydd; pallodd eu nerth, aethant fel gwragedd; llosgwyd eu tai, a thorrwyd barrau'r pyrth.*M,3Bydd y ddaear yn crynu ac yn gwingo mewn poen, oherwydd fe saif bwriadau'r ARGLWYDD yn erbyn Babilon, i wneud gwlad Babilon yn anialdir, heb neb yn trigo ynddo.,3Neilltuwch genhedloedd yn ei herbyn, brenhinoedd Media a'i llywodraethwyr a'i swyddogion, a holl wledydd eu hymerodraeth. ,3Codwch faner yn y tir, canwch utgorn ymysg y cenhedloedd, neilltuwch genhedloedd i ryfela yn ei herbyn; galwch yn ei herbyn y teyrnasoedd, Ararat, Minni ac Ascenas. Gosodwch gadlywydd yn ei herbyn, dygwch ymlaen feirch, mor niferus �'r locustiaid heidiog. Y~}}G|W{{.zAylyxwwKvuuItt9ss&rr=qqtppoo3nnmmlkkjjiHh>ggffeetddccbAa``S__{^^I]]q\\,[ZZlYXXX7WVVUUTpSRQQPPOKONMMZLKKJII@HuGFEEEIDDCCaBB;AA.@@!??>==}=A<;;?::X:9b98X7r6544t322s2110//@..j-,++7*)((>'&&:%f$$0#""! /saNy um_u5%3a:o>f    } +;cm<BVJ Taenaf fy rhwyd drosto, ac fe'i delir yn fy magl; af ag ef i Fabilon, gwlad y Caldeaid, ond ni fydd yn ei gweld, ac yno y bydd farw.SUJ Bydd y tywysog sydd yn eu plith yn codi ei baciau ar ei ysgwydd yn y gwyll ac yn mynd allan; cloddir trwy'r mur, iddo fynd allan trwyddo, a bydd yn gorchuddio'i wyneb rhag iddo weld y tir �'i lygaid.|TqJ Dywed, 'Yr wyf fi'n arwydd i chwi; fel y gwneuthum i, felly y gwneir iddynt hwy; �nt i gaethiwed i'r gaethglud.'S3J Dywed wrthynt, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Y mae a wnelo'r baich hwn �'r tywysog yn Jerwsalem, ac y mae holl dylwyth Israel yn ei chanol.'_R7J Fab dyn, oni ofynnodd Israel, y tylwyth gwrthryfelgar, iti, 'Beth wyt ti'n ei wneud?'7QiJ Daeth gair yr ARGLWYDD ataf yn y bore a dweud,ZP-J Gwneuthum fel y gorchmynnwyd imi. Liw dydd euthum �'m paciau allan, fel paciau caethglud, a liw nos cloddiais trwy'r mur �'m dwylo, a mynd � hwy allan yn y gwyll a'u cario ar fy ysgwydd yn eu gu373?ydd./OWJ Yn eu gu373?ydd cod dy baciau ar dy ysgwydd a mynd � hwy allan yn y gwyll; gorchuddia dy wyneb rhag iti weld y tir, oherwydd gosodais di'n arwydd i du375? Israel."AN}J Yn eu gu373?ydd cloddia drwy'r mur, a dos allan drwyddo.,MQJ Dos �'th baciau allan, fel paciau caethglud, liw dydd yn eu gu373?ydd, a dos dithau allan yn eu gu373?ydd gyda'r nos, yn union fel y rhai sy'n mynd i gaethglud.SLJ Felly, fab dyn, gwna'n barod dy baciau ar gyfer caethglud, ac ymfuda liw dydd yn eu gu373?ydd; a phan ymfudi o'th gartref yn eu gu373?ydd i le arall, efallai y deallant eu bod yn dylwyth gwrthryfelgar.;KoJ Fab dyn, yr wyt yn byw yng nghanol tylwyth gwrthryfelgar; y mae ganddynt lygaid i weld, ond ni welant, a chlustiau i glywed, ond ni chlywant, am eu bod yn dylwyth gwrthryfelgar.,J UJ Daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,NIJ a dywedais wrth y caethgludion y cyfan a ddangosodd yr ARGLWYDD imi.H#J Cododd yr ysbryd fi a mynd � mi at y gaethglud ym Mabilon mewn gweledigaeth trwy ysbryd Duw. Yna aeth y weledigaeth a gefais oddi wrthyf,sG_J Cododd gogoniant yr ARGLWYDD o fod dros ganol y ddinas, ac arhosodd dros y mynydd sydd i'r dwyrain ohoni.~FuJ Yna cododd y cerwbiaid eu hadenydd, gyda'r olwynion wrth eu hochrau; ac yr oedd gogoniant Duw Israel uwch eu pennau.EyJ Ond am y rhai sydd �'u calon yn dilyn pethau atgas a ffiaidd, rhoddaf d�l iddynt am hynny, medd yr Arglwydd DDUW."DyJ Yna byddant yn dilyn fy neddfau ac yn gofalu cadw fy marnau; byddant yn bobl i mi, a byddaf finnau yn Dduw iddynt hwy.xCiJ Rhoddaf iddynt galon unplyg, ac ysbryd newydd ynddynt; tynnaf ohonynt y galon garreg, a rhoi iddynt galon gig.QBJ Pan dd�nt yno, fe fwriant allan ohoni ei holl bethau atgas a ffiaidd.+AOJ Felly dywed, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Fe'ch casglaf o blith y bobloedd, a'ch dwyn ynghyd o'r gwledydd lle gwasgarwyd chwi, a rhoddaf ichwi dir Israel.'F@J Felly dywed, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Er imi eu hanfon ymhell i blith y cenhedloedd, a'u gwasgaru trwy'r gwledydd, eto am ychydig b�m yn gysegr iddynt yn y gwledydd lle maent.'S?J Fab dyn, am dy dylwyth � tylwyth o'r un gwaed � thi, a holl du375? Israel � y mae trigolion Jerwsalem yn dweud, 'Y maent hwy yn bell oddi wrth yr ARGLWYDD; i ni y rhoddwyd y tir yn etifeddiaeth.'->UJ Daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,F=J Ac fel yr oeddwn yn proffwydo, bu farw Pelateia fab Benaia. Syrthiais ar fy wyneb a gweiddi � llais uchel a dweud, "Och! Fy Arglwydd DDUW, a wyt am wneud diwedd llwyr ar weddill Israel?"&<EJ Cewch wybod mai myfi yw'r ARGLWYDD; ni fuoch yn dilyn fy neddfau nac yn ufuddhau i'm barnau, ond yn gwneud yn �l barnau'r cenhedloedd sydd o'ch amgylch.'"x;iJ Nid y ddinas hon fydd y crochan i chwi, ac nid chwi fydd y cig o'i fewn; ond ar derfynau Israel y barnaf chwi.r:]J Fe syrthiwch drwy'r cleddyf, ac fe'ch barnaf ar derfynau Israel; yna cewch wybod mai myfi yw'r ARGLWYDD.X9)J Fe'ch gyrraf allan ohoni a'ch rhoi yn nwylo estroniaid, a gwnaf farn � chwi.W8'J Yr ydych yn ofni cleddyf, ond cleddyf a ddygaf arnoch, medd yr Arglwydd DDUW.7J Felly, fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Y cyrff a roesoch yn ei chanol yw'r cig, a'r ddinas yw'r crochan, ond fe'ch gyrraf allan ohoni.^65J Yr ydych wedi lladd llawer yn y ddinas hon, ac wedi llenwi ei strydoedd � meirwon.)5KJ Daeth ysbryd yr ARGLWYDD arnaf a dweud wrthyf, "Dywed, 'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Dyma fel y llefarwch, du375? Israel; fe wn i beth sy'n dod i'ch meddyliau.<4sJ Felly, proffwyda yn eu herbyn; proffwyda, fab dyn."e3CJ ac yn dweud, 'Nid yw'n amser eto i adeiladu tai; y ddinas yw'r crochan, a ninnau yw'r cig.'}2sJ Dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf, "Fab dyn, dyma'r dynion sy'n cynllwyn drygioni ac yn rhoi cyngor drwg yn y ddinas hon, 1 J Yna cododd yr ysbryd fi a mynd � mi at borth y dwyrain i du375?'r ARGLWYDD, sef yr un sy'n wynebu tua'r dwyrain. Ac yno wrth ddrws y porth yr oedd pump ar hugain o ddynion, a gwelais yn eu mysg Jaasaneia fab Assur a Pelateia fab Benaia, arweinwyr y bobl.0#J Yr oedd eu hwynebau yn debyg o ran ymddangosiad i'r wynebau a welais wrth afon Chebar; yr oedd pob un ohonynt yn symud yn syth yn ei flaen.x/iJ Yr oedd gan bob un bedwar wyneb, a chan bob un bedair adain, gyda rhywbeth tebyg i law ddynol dan eu hadenydd.m.SJ Dyma'r creaduriaid a welais dan Dduw Israel wrth afon Chebar, a sylweddolais mai cerwbiaid oeddent. -J Estynnodd y cerwbiaid eu hadenydd a chodi oddi ar y ddaear yn fy ngu373?ydd, ac fel yr oeddent yn mynd yr oedd yr olwynion yn mynd gyda hwy. Ond bu iddynt aros wrth ddrws porth y dwyrain i du375?'r ARGLWYDD, ac yr oedd gogoniant Duw Israel yno uwch eu pennau.k,OJ Yna symudodd gogoniant yr ARGLWYDD o fod uwchben rhiniog y deml, ac arhosodd uwchben y cerwbiaid.+yJ Pan safent, fe safent hwythau, a phan godent, fe godent hwythau, oherwydd yr oedd ysbryd y creaduriaid yn yr olwynion..*UJ Pan symudai'r cerwbiaid, fe symudai'r olwynion wrth eu hochr; pan estynnai'r cerwbiaid eu hadenydd i godi oddi ar y ddaear, nid oedd yr olwynion yn ymadael � hwy.Y)+J Yna fe gododd y cerwbiaid i fyny; dyma'r creaduriaid a welais wrth afon Chebar.(-J Yr oedd gan bob un o'r cerwbiaid bedwar wyneb: y cyntaf yn wyneb cerwb; yr ail yn wyneb dyn; y trydydd yn wyneb llew; y pedwerydd yn wyneb eryr.F'J Ac am yr olwynion, fe'u galwyd yn fy nghlyw yn chwyrnellwyr.&{J Yr oedd eu holl gorff � eu cefnau, eu dwylo a'u hadenydd � a'r olwynion hefyd, y pedair ohonynt, yn llawn o lygaid.P%J Pan symudent, fe aent i un o'r pedwar cyfeiriad, ond nid oeddent yn troi o'u llwybr wrth fynd. Fe �i'r cerwbiaid i ble bynnag yr oedd y pen yn wynebu, ond nid oeddent yn troi o'u llwybr wrth fynd.f$EJ O ran ymddangosiad yr oedd y pedair yn debyg i'w gilydd, fel pe bai olwyn oddi mewn i olwyn.$#AJ Wrth imi edrych, gwelais hefyd bedair olwyn yn ymyl y cerwbiaid, un olwyn yn ymyl pob cerwb; yr oedd ymddangosiad yr olwynion yn debyg i eurfaen disglair.I" J O dan adenydd y cerwbiaid fe welid rhywbeth tebyg i law ddynol.@!yJ Yna estynnodd un o blith y cerwbiaid ei law at y t�n oedd rhwng y cerwbiaid; cododd beth ohono a'i roi yn nwylo'r dyn oedd wedi ei wisgo � lliain; cymerodd yntau ef a mynd allan.7 gJ Pan orchmynnodd i'r dyn oedd wedi ei wisgo � lliain, a dweud, "Cymer d�n oddi rhwng yr olwynion, oddi rhwng y cerwbiaid", fe aeth yntau i mewn a sefyll yn ymyl yr olwyn.J Yr oedd su373?n adenydd y cerwbiaid i'w glywed cyn belled �'r cyntedd nesaf allan, fel llais y Duw Hollalluog pan fydd yn llefaru.>uJ Yr oedd gogoniant yr ARGLWYDD wedi codi oddi ar y cerwbiaid a mynd at riniog y deml. Yr oedd y cwmwl yn llenwi'r adeilad, a'r cyntedd yn llawn o ddisgleirdeb gogoniant yr ARGLWYDD.~uJ Yr oedd y cerwbiaid yn sefyll ar ochr dde y deml pan aeth y dyn i mewn, ac yr oedd cwmwl yn llenwi'r cyntedd mewnol.q[J A dywedodd yr ARGLWYDD wrth y dyn oedd wedi ei wisgo � lliain, "Dos i mewn rhwng yr olwynion o dan y cerwbiaid, a llanw dy ddwylo �'r marwor tanllyd sydd rhwng y cerwbiaid, a'i wasgar dros y ddinas." Gwnaeth hynny yn fy ngolwg. J Wrth imi edrych, gwelais yn y ffurfafen uwchben y cerwbiaid rywbeth tebyg i orsedd o faen saffir, yn ymddangos uwchlaw iddynt."=J A dyna'r dyn oedd wedi ei wisgo � lliain, ac offer ysgrifennu wrth ei wasg, yn dod � gair yn �l a dweud, "Yr wyf wedi gwneud fel y gorchmynnaist."KJ Nid wyf fi am dosturio na thrugarhau; talaf iddynt am eu ffyrdd."b=J Atebodd fi, "Y mae drygioni tu375? Israel a Jwda yn hynod fawr; y mae'r wlad yn llawn o dywallt gwaed, a'r ddinas yn llawn anghyfiawnder, am eu bod yn dweud, 'Gadawodd yr ARGLWYDD y wlad; nid yw'r ARGLWYDD yn gweld.'OJ Tra oeddent yn lladd, a minnau wedi fy ngadael ar fy mhen fy hun, syrthiais ar fy wyneb, a gwaeddais a dweud, "O Arglwydd DDUW, a ddistrywi di holl weddill Israel wrth dywallt dy lid ar Jerwsalem?"J Yna dywedodd wrthynt, "Halogwch y deml, a llanwch y cynteddoedd �'r rhai a laddwyd; ewch allan." Aethant allan a lladd trwy'r ddinas._7J Lladdwch hynafgwyr, gwu375?r ifainc a llancesi, gwragedd a phlant; ond peidiwch � chyffwrdd ag unrhyw un sydd � nod arno. Dechreuwch yn fy nghysegr." A dechreuodd y dynion gyda'r henuriaid oedd o flaen y deml.J A dywedodd yn fy nghlyw wrth y lleill, "Ewch trwy'r ddinas ar ei �l ef, a lladdwch; peidiwch � thosturio na thrugarhau.'GJ a dweud wrtho, "Dos trwy ganol y ddinas, trwy ganol Jerwsalem, a rho nod ar dalcen pob un sy'n gofidio ac yn galaru am yr holl bethau ffiaidd a wneir ynddi."KJ Yna cododd gogoniant Duw Israel i fyny oddi ar y cerwbiaid, lle bu'n aros, a mynd at riniog y deml. Galwodd yr ARGLWYDD ar y dyn oedd wedi ei wisgo � lliain, ac offer ysgrifennu wrth ei wasg,yJ Gwelais chwech o ddynion yn dod o gyfeiriad y porth uchaf, sy'n wynebu'r gogledd, pob un ag arf marwol yn ei law; gyda hwy yr oedd dyn wedi ei wisgo � lliain, ac offer ysgrifennu wrth ei wasg. Daethant i mewn a sefyll gyferbyn �'r allor bres.t cJ Yna clywais lais uchel yn dweud, "Dewch �'r rhai sydd i gosbi'r ddinas, pob un ag arf distryw yn ei law."7JByddaf fi'n gweithredu mewn llid tuag atynt; ni fyddaf yn tosturio nac yn trugarhau. Er iddynt weiddi'n uchel yn fy nghlustiau, ni wrandawaf arnynt."JDywedodd wrthyf, "A welaist ti hyn, fab dyn? Ai bychan o beth yw bod tu375? Jwda yn gwneud y pethau ffiaidd a wn�nt yma? Ond y maent hefyd yn llenwi'r ddaear � thrais ac yn cythruddo rhagor arnaf; edrych arnynt yn gosod y brigyn wrth eu trwynau. %JYna aeth � mi i gyntedd mewnol tu375?'r ARGLWYDD, ac yno wrth ddrws teml yr ARGLWYDD, rhwng y cyntedd a'r allor, yr oedd tua phump ar hugain o ddynion; yr oedd eu cefnau at deml yr ARGLWYDD, a'u hwynebau tua'r dwyrain, ac yr oeddent yn ymgrymu i'r haul yn y dwyrain.h IJA dywedodd wrthyf, "A welaist ti hyn, fab dyn? Fe gei weld eto bethau mwy ffiaidd na'r rhain."z mJYna aeth � mi at ddrws porth y gogledd i du375?'r ARGLWYDD, a gwelais yno wragedd yn eistedd i wylo am Tammus.T !J Dywedodd hefyd, "Fe gei weld eto bethau mwy ffiaidd y maent yn eu gwneud."j MJ A dywedodd wrthyf, "A welaist ti, fab dyn, beth y mae henuriaid tu375? Israel yn ei wneud yn y tywyllwch, bob un ohonynt yn ystafell ei gerfddelw? Fe ddywedant, 'Nid yw'r ARGLWYDD yn ein gweld; gadawodd yr ARGLWYDD y wlad.'"OJ Yr oedd deg a thrigain o henuriaid tu375? Israel yn sefyll o'u blaenau, a Jaasaneia fab Saffan yn sefyll yn eu canol; yr oedd thuser yn llaw pob un ohonynt, a chwmwl persawrus o arogldarth yn codi.7J Euthum i mewn, ac wrth imi edrych gwelais bob math o ymlusgiaid, anifeiliaid atgas, a holl eilunod tu375? Israel, wedi eu cerfio ym mhobman ar y mur.fEJ Dywedodd wrthyf, "Dos i mewn, ac edrych ar y ffieidd-dra drygionus y maent yn ei wneud yno."^5JDywedodd wrthyf, "Fab dyn, cloddia i'r mur." Cloddiais i'r mur, a gwelais ddrws yno.W'JYna aeth � mi at ddrws y cyntedd, ac wrth imi edrych gwelais dwll yn y mur.PJDywedodd wrthyf, "Fab dyn, a weli di beth y maent yn ei wneud, y pethau cwbl ffiaidd y mae tu375? Israel yn eu gwneud yma, i'm pellhau oddi wrth fy nghysegr? Ond fe gei weld eto bethau mwy ffiaidd."LJYna dywedodd wrthyf, "Fab dyn, cod dy olygon i gyfeiriad y gogledd." Codais fy ngolygon i gyfeiriad y gogledd, a gwelais yno, i'r gogledd o borth yr allor, yn y fynedfa, y ddelw hon o eiddigedd.]3JAc yno yr oedd gogoniant Duw Israel, fel yn y weledigaeth a gefais yn y gwastadedd.!JEstynnodd allan yr hyn a edrychai fel llaw, a'm cymryd gerfydd gwallt fy mhen. Cododd yr ysbryd fi rhwng daear a nefoedd, a mynd � mi mewn gweledigaethau Duw i Jerwsalem, at ddrws porth y gogledd i'r cyntedd mewnol, lle safai delw eiddigedd, sy'n achosi eiddigedd.I JAc wrth imi edrych, gwelais ffurf oedd o ran ymddangosiad yn ddynol. o'r hyn a edrychai fel ei lwynau i lawr, yr oedd yn d�n, ac o'i lwynau i fyny yr oedd yn debyg i efydd gloyw a disglair.1~ ]JAr y pumed dydd o'r chweched mis yn y chweched flwyddyn, a minnau'n eistedd yn fy nhu375?, a henuriaid Jwda yn eistedd o'm blaen, daeth llaw yr Arglwydd DDUW arnaf yno.a};JBydd y brenin mewn galar, a'r tywysog wedi ei wisgo ag arswyd, a bydd dwylo pobl y wlad yn crynu. Gwnaf � hwy yn �l eu ffyrdd, a barnaf hwy yn �l eu safonau eu hunain; a ch�nt wybod mai myfi yw'r ARGLWYDD.'"1|[JDaw trallod ar ben trallod, a sibrydion ar ben sibrydion; ceisiant weledigaeth gan y proffwyd, a bydd y gyfraith yn pallu gan yr offeiriad, a chyngor gan yr henuriaid.P{JY mae dychryn ar ddyfod, a byddant yn ceisio heddwch, ond heb ei gael.z5Jdof �'r rhai gwaethaf o'r cenhedloedd yno, a byddant yn meddiannu eu tai; rhoddaf derfyn ar falchder y rhai cedyrn, ac fe halogir eu cysegrleoedd.OyJ'Am fod y wlad yn llawn o dywallt gwaed, a'r ddinas yn llawn o drais,rx]JTrof fy wyneb oddi wrthynt, a halogir fy nhrysor; daw ysbeilwyr i mewn yno a'i halogi a gwneud anrhaith.mwSJFe'u rhoddaf yn ysbail yn nwylo estroniaid, ac yn anrhaith i rai drygionus y ddaear, a halogir hwy.v+JYr oeddent yn llawenhau � balchder yn eu tlysau hardd, ac yn eu gwneud yn ddelwau ffiaidd ac atgas; am hynny yr wyf yn eu hystyried yn aflan.euCJTaflant eu harian i'r strydoedd, a bydd eu haur fel peth aflan; ni fedr eu harian na'u haur eu gwaredu yn nydd digofaint yr ARGLWYDD; ac ni fedrant ddigoni eu heisiau na llenwi eu stumogau; ond eu camwedd fydd eu cwymp.vteJbyddant yn gwisgo sachliain, ac wedi eu gorchuddio � braw; bydd cywilydd ar bob wyneb a moelni ar bob pen.8skJBydd pob llaw yn llipa a phob glin fel glastwr;}rsJBydd yr holl rai a ddihangodd i'r mynyddoedd, fel colomennod y dyffryn, pob un ohonynt yn griddfan am ei ddrygioni.6qeJ'Oddi allan y mae cleddyf, ac oddi mewn haint a newyn; bydd y rhai sydd allan yn y maes yn marw trwy'r cleddyf, a'r rhai sydd yn y ddinas yn cael eu hysu gan newyn a haint.p{JEr iddynt ganu utgorn a gwneud popeth yn barod, nid � yr un allan i ryfel, oherwydd y mae fy nicter ar y dyrfa i gyd.]o3J Ni ddychwel y gwerthwr at yr hyn a werthodd, cyhyd ag y byddant ill dau'n fyw; oherwydd ni throir yn �l y weledigaeth ynglu375?n �'r dyrfa. O achos drygioni ni fydd yr un ohonynt yn dal gafael yn ei einioes. nJ Daeth yr amser, cyrhaeddodd y dydd. Na fydded i'r prynwr lawenhau nac i'r gwerthwr ofidio, oherwydd daeth dicter ar y dyrfa i gyd.xmiJ tyfodd trais yn anghyfiawnder dybryd; ni adewir neb ohonynt, neb o'r dyrfa, na dim o'u cyfoeth na dim o werth._l7J 'Dyma'r dydd! Fe ddaeth! Aeth y farn allan. Blagurodd anghyfiawnder, blodeuodd traha,%kCJ Ni fyddaf yn tosturio wrthyt, nac yn trugarhau; talaf iti am dy ffyrdd ac am y ffieidd-dra sydd yn dy ganol. Yna cewch wybod mai myfi'r ARGLWYDD sy'n taro.jJYn awr, ar fyrder, tywalltaf fy llid arnat a chyflawni fy nig tuag atat; barnaf di yn �l dy ffyrdd, a thalu iti am dy holl ffieidd-dra. i JFe ddaeth y farn arnat ti sy'n byw yn y wlad; daeth yr amser, agos yw'r dydd; y mae terfysg, ac nid llawenydd, ar y mynyddoedd.RhJDaeth diwedd! Daeth y diwedd! Y mae wedi cychwyn yn dy erbyn! Fe ddaeth!Ug#J'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Trychineb ar ben trychineb! Y mae'n dod!+fOJNi fyddaf yn tosturio wrthyt, ac ni fyddaf yn trugarhau, ond talaf iti am dy ffyrdd ac am y ffieidd-dra sydd yn dy ganol. Yna cewch wybod mai myfi yw'r ARGLWYDD.eJDaeth y diwedd yn awr arnat ti, ac anfonaf fy nig arnat; barnaf di yn �l dy ffyrdd, a thalaf iti am dy holl ffieidd-dra.d{JTithau, fab dyn, dywed, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW wrth dir Israel: Diwedd! Daeth y diwedd ar bedwar cwr y wlad.,c UJDaeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,/bWJByddaf yn estyn fy llaw yn eu herbyn, a gwnaf y tir yn anrhaith diffaith o'r anialwch hyd Dibla, lle bynnag y maent yn byw; a ch�nt wybod mai myfi yw'r ARGLWYDD.'"a J A chewch wybod mai myfi yw'r ARGLWYDD, pan fydd eu clwyfedigion ymysg eu heilunod o amgylch eu hallorau ar bob bryn uchel, ar holl bennau'r mynyddoedd, dan bob pren gwyrddlas a than bob derwen ddeiliog lle buont yn offrymu arogl peraidd i'w holl eilunod.0`YJ Bydd yr un sydd ymhell yn marw o haint, yr un agos yn syrthio trwy'r cleddyf, a'r un a adawyd ac a arbedwyd yn marw o newyn; ac yna fe gyflawnaf fy llid yn eu herbyn.F_J 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Cura dy ddwylo a chura �'th draed, a dywed "Och!" o achos holl ffieidd-dra drygionus tu375? Israel, oherwydd fe syrthiant trwy gleddyf a newyn a haint.n^UJ A ch�nt wybod mai myfi yw'r ARGLWYDD; nid yn ofer y dywedais y byddwn yn gwneud y drwg hwn iddynt.>]uJ Ymysg y cenhedloedd lle caethgludwyd hwy, bydd y rhai a ddihangodd yn fy nghofio � fel y drylliwyd fi gan eu calonnau godinebus pan oeddent yn troi oddi wrthyf, a chan eu llygaid pan oeddent yn godinebu gydag eilunod; yna byddant yn eu cas�u eu hunain am y drygioni a wnaethant ac am eu holl ffieidd-dra. \ J'Ond gadawaf weddill; oherwydd bydd rhai ohonoch yn dianc rhag y cleddyf ymysg y cenhedloedd, pan wasgerir chwi trwy'r gwledydd.[[/JBydd clwyfedigion yn syrthio yn eich mysg, a chewch wybod mai myfi yw'r ARGLWYDD.ZJLle bynnag y byddwch yn byw, fe anrheithir y dinasoedd ac fe fwrir i lawr yr uchelfeydd, fel bod eich allorau wedi eu hanrheithio a'u dinistrio, eich eilunod wedi eu dryllio a'u malurio, eich allorau arogldarth wedi eu chwalu a'ch gwaith wedi ei ddileu.gYGJBwriaf gyrff pobl Israel o flaen eu heilunod, a gwasgaraf eich esgyrn o amgylch eich allorau.vXeJAnrheithir eich allorau a dryllir eich allorau arogldarth, a thaflaf eich clwyfedigion o flaen eich eilunod.sW_Ja dweud, 'Fynyddoedd Israel, gwrandewch air yr Arglwydd DDUW. Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW wrth y mynyddoedd a'r bryniau, wrth y nentydd a'r dyffrynnoedd: Yr wyf fi'n dod yn eich erbyn �'r cleddyf, a dinistriaf eich uchelfeydd.KVJFab dyn, tro dy wyneb at fynyddoedd Israel, a phroffwyda wrthynt,,U UJDaeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,@TyJAnfonaf arnat newyn a bwystfilod gwylltion, ac fe'th wn�nt yn ddi-blant; bydd haint a thywallt gwaed yn ysgubo drosot, a gwnaf i gleddyf ddod arnat. Myfi, yr ARGLWYDD, a lefarodd."2S]JPan fyddaf yn saethu atat �'m saethau marwol a dinistriol o newyn, byddaf yn saethu i'th ddinistrio; dygaf ragor o newyn arnat a thorraf ymaith dy gynhaliaeth o fara.8RiJByddi'n warth ac yn watwar, yn wers ac yn fraw i'r cenhedloedd o'th amgylch, pan wnaf farn � thi mewn dig ac mewn llid ac � cherydd miniog. Myfi, yr ARGLWYDD, a lefarodd.sQ_JRhoddaf di'n anrhaith ac yn warth ymysg y cenhedloedd o'th amgylch, yng ngu373?ydd pawb sy'n mynd heibio.IP J Yna fe dderfydd fy nig, ac fe dawela fy llid yn eu herbyn, a byddaf fodlon; pan fydd fy llid yn eu herbyn wedi darfod, byddant yn gwybod mai myfi'r ARGLWYDD sydd wedi llefaru yn fy eiddigedd.OOJ Bydd traean o'th bobl yn marw o haint ac yn darfod o newyn o'th fewn; bydd traean yn syrthio trwy'r cleddyf o'th amgylch; a byddaf yn gwasgaru traean i'r pedwar gwynt ac yn eu hymlid �'r cleddyf.NNJ Felly, cyn wired �'m bod yn fyw, medd yr Arglwydd DDUW, am i ti halogi fy nghysegr �'th holl bethau atgas a ffiaidd, byddaf finnau yn dy ddarostwng, ac ni fyddaf yn tosturio, nac yn trugarhau.)MKJ Am hynny, yn dy ganol di bydd rhieni yn bwyta eu plant a phlant yn bwyta eu rhieni; gwnaf farn � thi, a gwasgaraf i'r pedwar gwynt y rhai a weddillir ohonot._L7J oherwydd dy holl ffieidd-dra gwnaf i ti yr hyn nas gwneuthum erioed ac nis gwnaf eto. K Jfelly, fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Edrych, yr wyf fi fy hun yn dy erbyn. Gwnaf farn � thi yng ngu373?ydd y cenhedloedd;SJJFel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Am i chwi fod yn fwy terfysglyd na'r cenhedloedd o'ch amgylch, a pheidio � dilyn fy neddfau nac ufuddhau i'm barnau, na hyd yn oed farnau'r cenhedloedd o'ch amgylch,FIJac y mae wedi gwrthryfela'n waeth yn erbyn fy marnau a'm deddfau na'r cenhedloedd a'r gwledydd o'i hamgylch, oherwydd y mae'r bobl wedi gwrthod fy marnau, ac nid ydynt yn dilyn fy neddfau.HyJFel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Dyma Jerwsalem; fe'i gosodais yng nghanol y cenhedloedd, gyda gwledydd o'i hamgylch,tGaJCymer ychydig ohono eto a'i daflu i ganol t�n a'i losgi; bydd t�n yn lledu ohono i holl du375? Israel.FFJCymer hefyd ychydig bach ohono a'i glymu yng ngodre dy wisg.SEJLlosga draean ohono mewn t�n yng nghanol y ddinas pan ddaw dyddiau'r gwarchae i ben; cymer draean a'i daro �'r cleddyf o amgylch y ddinas; gwasgara draean i'r gwynt, ac fe'i hymlidiaf � chleddyf.D 'JTithau, fab dyn, cymer iti gleddyf llym a'i ddefnyddio fel ellyn barbwr i eillio dy ben a'th farf, ac yna cymer gloriannau a rhannu'r gwallt.C}JBydd y fath brinder o fara a du373?r fel y byddant yn brawychu o weld ei gilydd; byddant yn darfod oherwydd eu drygioni.6BeJDywedodd hefyd, "Fab dyn, yr wyf yn torri ymaith y gynhaliaeth o fara o Jerwsalem; mewn pryder y byddant yn bwyta bara wrth bwysau, ac mewn braw yn yfed du373?r wrth fesur.zAmJYna dywedodd wrthyf, "Edrych, fe ganiat�f iti ddefnyddio tail gwartheg yn lle carthion dynol i grasu dy fara."=@sJAtebais, "O Arglwydd DDUW, nid wyf erioed wedi fy halogi fy hun; o'm hieuenctid hyd yn awr nid wyf wedi bwyta dim a fu farw nac a ysglyfaethwyd, ac ni ddaeth cig aflan i'm genau."?wJ A dywedodd yr ARGLWYDD, "Fel hyn y bydd plant Israel yn bwyta bara halogedig ymysg y cenhedloedd y gyrraf hwy atynt."l>QJ Byddi'n ei fwyta yn deisen haidd wedi ei chrasu yng ngu373?ydd y bobl ar gynnud o garthion dynol."d=AJ A byddi'n yfed du373?r wrth fesur, chweched ran o hin, ac yn ei yfed yr un amser bob dydd.d<AJ Byddi'n bwyta dy fwyd wrth bwysau, ugain sicl y dydd, ac yn ei fwyta yr un amser bob dydd.E;J Cymer iti wenith a haidd, ffa a phys, miled a cheirch, a'u rhoi mewn un llestr, a gwna fara ohonynt; byddi'n ei fwyta yn ystod y tri chant naw deg o ddyddiau y byddi'n gorwedd ar dy ochr.m:SJRhoddaf rwymau amdanat fel na elli droi o'r naill ochr i'r llall nes iti orffen dyddiau dy warchae.c9?JTro dy wyneb tuag at warchae Jerwsalem, ac �'th fraich yn noeth proffwyda yn ei herbyn.&8EJWedi iti orffen hyn, gorwedd ar dy ochr dde, a charia ddrygioni tu375? Jwda; yr wyf wedi pennu ar dy gyfer ddeugain o ddyddiau, sef diwrnod am bob blwyddyn. 79JYr wyf wedi pennu ar dy gyfer yr un nifer o ddyddiau ag o flynyddoedd eu drygioni, sef tri chant naw deg o ddyddiau, iti gario drygioni tu375? Israel.6+JYna gorwedd ar dy ochr chwith, a gosod ddrygioni tu375? Israel arni; byddi'n cario eu drygioni am nifer y dyddiau y byddi'n gorwedd ar dy ochr.:5mJYna cymer badell haearn a'i rhoi fel mur o haearn rhyngot ti a'r ddinas, a thro dy wyneb tuag ati; a bydd dan warchae, a thithau'n ymosod arni. Arwydd fydd hyn i du375? Israel.4/JGosod warchae arni, adeilada warchglawdd o'i hamgylch, cod esgynfa tuag ati, rho wersylloedd yn ei herbyn a gosod beiriannau hyrddio o'i chwmpas.a3 =JTithau, fab dyn, cymer briddlech a'i gosod o'th flaen, a darlunia arni ddinas Jerwsalem.d2AJOnd pan lefaraf fi wrthyt, fe agoraf dy enau, ac fe ddywedi wrthynt, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW.' Bydded i'r sawl sy'n gwrando arnat wrando, ac i'r sawl sy'n gwrthod wrthod; oherwydd tylwyth gwrthryfelgar ydynt.1{JGwnaf i'th dafod lynu wrth daflod dy enau, a byddi'n fud, fel na elli eu ceryddu, oherwydd tylwyth gwrthryfelgar ydynt.i0KJFe roddir rhwymau amdanat ti, fab dyn, a'th glymu � hwy fel na elli fynd allan ymysg dy bobl./yJYna daeth yr ysbryd arnaf a'm codi ar fy nhraed, a llefarodd wrthyf gan ddweud, "Dos a chau arnat dy hun yn dy du375?.$.AJCodais a mynd i'r gwastadedd, ac yr oedd gogoniant yr ARGLWYDD yn sefyll yno, yn union fel y gogoniant a welais wrth afon Chebar, a syrthiais ar fy wyneb.t-aJDaeth llaw yr ARGLWYDD arnaf yno, a dywedodd wrthyf, "Cod a dos i'r gwastadedd, ac fe lefaraf wrthyt yno."2,]JOnd os byddi wedi rhybuddio'r cyfiawn rhag pechu, ac yntau'n peidio � phechu, yn sicr fe gaiff fyw am iddo gymryd ei rybuddio, a byddi dithau wedi dy arbed dy hunan."+JOs bydd un cyfiawn yn troi oddi wrth gyfiawnder ac yn gwneud drwg, a minnau wedi rhoi rhwystr o'i flaen, bydd farw; am na rybuddiaist ef, bydd farw am ei gamwedd, ac ni chofir y pethau cyfiawn a wnaeth; ond byddaf yn dy ddal di yn gyfrifol am ei waed.6*eJOnd os byddi wedi rhybuddio'r drygionus, ac yntau heb droi oddi wrth ei ddrygioni ac o'i ffordd ddrygionus, bydd yn marw am ei gamwedd, ond byddi di wedi dy arbed dy hunan.w)gJOs dywedaf wrth y drygionus, 'Byddi'n sicr o farw', a thithau heb ei rybuddio a heb lefaru wrtho i'w droi o'i ffordd ddrygionus er mwyn iddo fyw, bydd y drygionus hwnnw farw am ei gamwedd, ond byddaf yn dy ddal di yn gyfrifol am ei waed.~(uJFab dyn, gosodais di yn wyliwr i du375? Israel; byddi'n clywed gair o'm genau ac yn rhoi rhybudd iddynt oddi wrthyf.I' JAr ddiwedd y saith diwrnod daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud:1&[JDeuthum i Tel-abib at y caethgludion oedd wedi ymsefydlu wrth afon Chebar, ac aros lle'r oeddent hwy yn byw; arhosais yno yn eu mysg wedi fy syfrdanu am saith diwrnod.%JCododd yr ysbryd fi a'm cario ymaith; ac yr oeddwn yn mynd yn chwerw yng ngwres fy ysbryd, a llaw yr ARGLWYDD yn drwm arnaf.$J Clywais su373?n adenydd y creaduriaid yn cyffwrdd �'i gilydd, a su373?n yr olwynion wrth eu hochr, a sain tymestl fawr.#wJ Cododd yr ysbryd fi, a chlywais o'r tu �l imi su373?n tymestl fawr: "Bendigedig yw gogoniant yr ARGLWYDD yn ei le."")J Dos yn awr at dy bobl sydd yn y gaethglud, a llefara wrthynt a dweud, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW', prun bynnag a wrandawant ai peidio."x!iJ Yna dywedodd wrthyf, "Fab dyn, gwrando ar yr holl eiriau yr wyf yn eu llefaru wrthyt, a derbyn hwy i'th galon. %J Gwnaf dy dalcen fel diemwnt, yn galetach na challestr; paid �'u hofni nac arswydo rhag eu hwynebau, oherwydd tylwyth gwrthryfelgar ydynt."DJYn awr, fe'th wnaf mor wynebgaled ac ystyfnig � hwythau.%CJOnd nid yw tu375? Israel yn fodlon gwrando arnat, am nad ydynt yn fodlon gwrando arnaf fi, oherwydd y mae tu375? Israel i gyd yn wynebgaled ac yn ystyfnig./WJNa, nid at lawer o bobl ddieithr eu hiaith ac anodd eu lleferydd, a thithau heb ddeall eu geiriau; yn wir, pe bawn wedi dy anfon atynt hwy, byddent yn gwrando arnat.b=JNid at bobl ddieithr eu hiaith ac anodd eu lleferydd y'th anfonir, ond at du375? Israel._7JDywedodd wrthyf, "Fab dyn, dos yn awr at du375? Israel a llefara fy ngeiriau wrthynt."=Ja dweud wrthyf, "Fab dyn, bwyda dy hun a llanw dy fol �'r sgr�l hon yr wyf yn ei rhoi iti." Bwyteais, ac yr oedd cyn felysed � m�l yn fy ngenau.>wJAgorais fy ngheg, a rhoddodd imi'r sgr�l i'w bwyta,~ wJYna dywedodd wrthyf, "Fab dyn, bwyta'r hyn sydd o'th flaen; bwyta'r sgr�l hon, a dos a llefara wrth du375? Israel." J Datododd y sgr�l o'm blaen, ac yr oedd ysgrifen ar ei hwyneb a'i chefn; yn ysgrifenedig arni yr oedd galarnadau, cwynfan a gwae.^5J Ac fel yr oeddwn yn edrych, gwelais law wedi ei hestyn tuag ataf gyda sgr�l ynddi.)KJYn awr, fab dyn, gwrando ar yr hyn a ddywedaf wrthyt, a phaid � gwrthryfela fel y tylwyth gwrthryfelgar hwn; agor dy geg a bwyta'r hyn yr wyf yn ei roi iti."oWJOnd llefara di fy ngeiriau wrthynt, prun bynnag a wrandawant ai peidio, oherwydd gwrthryfelwyr ydynt.~uJA thithau, fab dyn, paid �'u hofni hwy nac ofni eu geiriau, er eu bod yn gwrthryfela yn dy erbyn ac yn gwrthgilio, a thithau yn eistedd ar sgorpionau; paid ag ofni eu geiriau nac arswydo rhag eu hwynebau, oherwydd tylwyth gwrthryfelgar ydynt.JPrun bynnag a wrandawant ai peidio � oherwydd tylwyth gwrthryfelgar ydynt � fe fyddant yn gwybod fod proffwyd yn eu mysg.xiJAt blant wynebgaled ac ystyfnig yr wyf yn dy anfon, ac fe ddywedi wrthynt, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW.'MJDywedodd wrthyf, "Fab dyn, yr wyf yn dy anfon at blant Israel, at y genedl o wrthryfelwyr sydd wedi gwrthryfela yn fy erbyn; y maent hwy a'u hynafiaid wedi troseddu yn fy erbyn hyd y dydd heddiw.{oJAc fel yr oedd yn siarad � mi, daeth yr ysbryd arnaf a'm codi ar fy nhraed, a gwrandewais arno'n siarad � mi.P Jac yn dweud wrthyf, "Fab dyn, saf ar dy draed, ac fe siaradaf � thi."P  JYr oedd y disgleirdeb o'i amgylch yn debyg i enfys mewn cwmwl ar ddiwrnod glawog; yr oedd yn edrych fel ffurf ar ogoniant yr ARGLWYDD. Wedi imi weld, syrthiais ar fy wyneb, a chlywais lais yn siarad,h  KJo'r hyn a edrychai fel ei lwynau i fyny, gwelwn ef yn debyg i belydrau o bres, yn debyg i d�n wedi ei gau mewn ffwrnais; ac o'r hyn a edrychai fel ei lwynau i lawr, gwelwn ef yn debyg i d�n gyda disgleirdeb o'i amgylch.'  IJUwchben y ffurfafen oedd dros eu pennau yr oedd rhywbeth tebyg i faen saffir ar ffurf gorsedd, ac yn uchel i fyny ar yr orsedd ffurf oedd yn edrych yn ddynol.y  mJYr oedd su373?n uwchben y ffurfafen oedd dros eu pennau; pan oeddent yn aros, yr oeddent yn gostwng eu hadenydd.k  QJAc yr oeddwn yn clywed su373?n eu hadenydd wrth iddynt symud, ac yr oedd fel su373?n llawer o ddyfroedd, fel su373?n yr Hollalluog, fel su373?n storm, fel su373?n byddin; pan oeddent yn aros, yr oeddent yn gostwng eu hadenydd. +JO dan y ffurfafen yr oedd adenydd pob un wedi eu lledu nes cyffwrdd � rhai'r agosaf ato, ac yr oedd gan bob un ohonynt ddwy i guddio'i gorff. -JUwchben y creaduriaid yr oedd math ar ffurfafen, yn debyg i belydrau grisial ac yn arswydus; yr oedd wedi ei lledaenu dros eu pennau oddi uchod.R JPan symudai'r naill, fe symudai'r llall; pan safai'r naill, fe safai'r llall; pan godai'r creaduriaid oddi ar y ddaear, fe godai'r olwynion i'w canlyn, oherwydd bod ysbryd y creaduriaid yn yr olwynion." ?JPle bynnag yr oedd yr ysbryd yn mynd, yno yr aent hwythau hefyd; ac fe godai'r olwynion i'w canlyn, oherwydd yr oedd ysbryd y creaduriaid yn yr olwynion. n~~}}|l{{{*zHyy xxBwwyvvXvutt!=<<[;;5::"9`8I77966F5q544/3s32~2N2 1H00\/..-/,,m++**))9((('' &d%$$##H""j"&!w M^FH5#kz(7  N  A.b[IV;{.oJeto gweithredais er mwyn fy enw, rhag ei halogi yng ngolwg y cenhedloedd y deuthum � hwy allan yn eu gu373?ydd.-%J 'Ond gwrthryfelodd tylwyth Israel yn f'erbyn yn yr anialwch. Nid oeddent yn dilyn fy neddfau, ac yr oeddent yn gwrthod fy marnau � er mai'r sawl a'u gwna a fydd byw � ac yn halogi'n llwyr fy Sabothau. Yna bwriadwn dywallt fy llid arnynt yn yr anialwch a'u difetha;},sJ Rhoddais iddynt hefyd fy Sabothau yn arwydd rhyngom, er mwyn iddynt wybod fy mod i, yr ARGLWYDD, yn eu sancteiddio.n+UJ Rhoddais iddynt fy neddfau, a pheri iddynt wybod fy marnau; pwy bynnag a'u gwna, bydd fyw trwyddynt.Q*J Felly euthum � hwy allan o wlad yr Aifft a mynd � hwy i'r anialwch.8)iJ eto gweithredais er mwyn fy enw rhag ei halogi yng ngolwg y cenhedloedd yr oeddent yn eu mysg, a datguddiais fy hun yn eu gu373?ydd trwy fynd ag Israel allan o wlad yr Aifft.(}J'Ond bu iddynt wrthryfela yn f'erbyn a gwrthod gwrando arnaf; ni wnaeth yr un ohonynt fwrw ymaith y pethau atgas yr oedd eu llygaid yn syllu arnynt, na gadael eilunod yr Aifft. Bwriadwn dywallt fy llid a dod �'m dicter arnynt yng ngwlad yr Aifft;G'JDywedais wrthynt, "Pob un ohonoch, bwriwch ymaith y pethau atgas y mae eich llygaid yn syllu arnynt, a pheidiwch �'ch halogi eich hunain ag eilunod yr Aifft. Myfi yw'r ARGLWYDD eich Duw."1&[JY diwrnod hwnnw tyngais wrthynt y byddwn yn dod � hwy allan o wlad yr Aifft i'r wlad a geisiais iddynt, gwlad yn llifeirio o laeth a m�l, y decaf o'r holl wledydd.m%SJa dywed wrthynt, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Yn y dydd y dewisais Israel, tyngais wrth ddisgynyddion tylwyth Jacob, a datguddiais fy hun iddynt yng ngwlad yr Aifft; tyngais wrthynt a dweud, "Myfi yw'r ARGLWYDD eich Duw."g$GJA wnei di eu barnu? A wnei eu barnu, fab dyn? P�r iddynt wybod am ffieidd-dra eu hynafiaid,W#'JFab dyn, llefara wrth henuriaid Israel a dywed wrthynt: 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Ai i ymofyn � mi y daethoch? Cyn wired �'m bod yn fyw, medd yr Arglwydd DDUW, ni adawaf i chwi ymofyn � mi.'-"UJDaeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,! /JAr y degfed dydd o'r pumed mis yn y seithfed flwyddyn, daeth rhai o henuriaid Israel i ymofyn �'r ARGLWYDD, ac yr oeddent yn eistedd o'm blaen.; oJLledodd t�n o un o'i changhennau ac ysu ei blagur; ni adawyd arni yr un gangen gref, yn addas i deyrnwialen llywodraethwr.' Galarnad yw hon, ac y mae i'w defnyddio'n alarnad."X)J Yn awr, y mae wedi ei thrawsblannu mewn diffeithwch, mewn tir cras a sychedig.5cJ Ond fe'i diwreiddiwyd mewn dicter, fe'i bwriwyd hi i'r llawr; deifiodd gwynt y dwyrain hi, dinoethwyd hi o'i ffrwythau; gwywodd ei changau cryfion, ac yswyd hwy gan d�n.7gJ Yr oedd ei changhennau yn gryfion, yn addas i deyrnwialen llywodraethwyr. Tyfodd yn uchel iawn, uwchlaw'r prysgwydd; yr oedd yn amlwg oherwydd ei huchder a nifer ei changau.J 'Yr oedd dy fam fel gwinwydden mewn gwinllan, wedi ei phlannu yn ymyl dyfroedd; yr oedd yn ffrwythlon a brigog am fod digon o ddu373?r./J Tynasant ef i gawell � bachau, a mynd ag ef at frenin Babilon; rhoddwyd ef mewn carchar, fel na chlywyd ei su373?n mwyach ar fynyddoedd Israel.~uJYna daeth y cenhedloedd yn ei erbyn o'r taleithiau o amgylch; taenasant eu rhwyd drosto, ac fe'i daliwyd yn eu pwll.{oJTynnodd i lawr eu ceyrydd, a dinistrio eu dinasoedd; daeth ofn ar y wlad a phopeth ynddi oherwydd su373?n ei ruo.nUJYr oedd yn prowla ymhlith y llewod, a thyfodd yn llew ifanc; dysgodd larpio ysglyfaeth a bwyta pobl.r]JPan welodd hi ei siomi a dinistrio ei gobaith, cymerodd un arall o'i chenawon a gwneud llew ifanc ohono.mSJClywodd y cenhedloedd amdano, ac fe'i daliwyd yn eu pwll; aethant ag ef � bachau i wlad yr Aifft.gGJMeithrinodd un o'i chenawon, a thyfodd yn llew ifanc; dysgodd larpio ysglyfaeth a bwyta pobl.s_Ja dywed: 'Y fath lewes oedd dy fam ymhlith y llewod! Gorweddodd ymysg y llewod ifainc a magu ei chenawon.* QJGwna alarnad am dywysogion Israel,fEJ Nid wyf yn ymhyfrydu ym marwolaeth neb," medd yr Arglwydd DDUW; "edifarhewch a byddwch fyw."JBwriwch ymaith yr holl droseddau a wnaethoch, a mynnwch galon newydd ac ysbryd newydd; pam y byddwch farw, du375? Israel?A{JFelly, du375? Israel, fe'ch barnaf bob un am ei ffordd ei hun," medd yr Arglwydd DDUW. "Edifarhewch, a throwch oddi wrth eich holl wrthryfel, fel na fydd drygioni yn dramgwydd i chwi.#?JAc eto fe ddywed tu375? Israel, 'Nid yw ffordd yr Arglwydd yn gyfiawn.' A yw fy ffyrdd i yn anghywir, du375? Israel? Onid eich ffyrdd chwi sy'n anghywir?oWJAm iddo weld, a throi oddi wrth yr holl droseddau y bu'n eu gwneud, bydd yn sicr o fyw; ni fydd farw.u cJOnd os bydd dyn drwg yn troi o'r drygioni a wnaeth ac yn gwneud barn a chyfiawnder, bydd yn arbed ei fywyd. }JOs bydd dyn cyfiawn yn troi o'i gyfiawnder ac yn gwneud drygioni, bydd farw o'i achos; am y drygioni a wnaeth bydd farw.% CJEto fe ddywedwch, 'Nid yw ffordd yr Arglwydd yn gyfiawn.' Clywch hyn, du375? Israel: A yw fy ffordd i yn anghyfiawn? Onid eich ffyrdd chwi sy'n anghyfiawn? JOnd os bydd dyn cyfiawn yn troi o'i gyfiawnder, ac yn gwneud drygioni a'r holl bethau ffiaidd y mae'r dyn drygionus yn eu gwneud, a fydd ef fyw? Ni chofir yr un o'r pethau cyfiawn a wnaeth, ond am iddo fod yn anffyddlon a chyflawni pechodau, bydd farw.x iJA wyf yn ymhyfrydu ym marw'r drygionus?" medd yr Arglwydd DDUW. "Onid gwell gennyf iddo droi o'i ffyrdd a byw?a;JNi chofir yn ei erbyn yr un o'i droseddau, ond oherwydd y cyfiawnder a wnaeth bydd fyw.(IJOs bydd y drygionus yn troi oddi wrth yr holl ddrygioni a wnaeth, yn cadw fy holl ddeddfau, ac yn gwneud barn a chyfiawnder, bydd yn sicr o fyw; ni fydd farw.;oJY sawl sy'n pechu a fydd farw. Ni fydd y mab yn euog am drosedd y tad, na'r tad am drosedd y mab; fe dderbyn y cyfiawn yn �l ei gyfiawnder, a'r drygionus yn �l ei ddrygioni.-SJEto fe ofynnwch, 'Pam nad yw'r mab yn euog am drosedd y tad?' Am i'r mab wneud barn a chyfiawnder, a chadw fy holl ddeddfau ac ufuddhau iddynt, bydd yn sicr o fyw.1JBydd ei dad farw o achos ei droseddau ei hun, am iddo elwa trwy drais, lladrata oddi ar berthynas, a gwneud yr hyn nad oedd yn iawn ymysg ei bobl.7gJY mae'n atal ei law rhag drygioni, ac nid yw'n cymryd llog nac elw; y mae'n cadw fy marnau ac yn dilyn fy neddfau. Ni fydd ef farw am drosedd ei dad, ond bydd yn sicr o fyw.JNid yw'n gorthrymu neb, nac yn gofyn gwystl gan ddyledwr, nac yn lladrata; y mae'n rhoi bwyd i'r newynog a dillad am y noeth.}sJNid yw'n bwyta yn uchelfeydd y mynyddoedd, nac yn edrych ar eilunod tu375? Israel, nac yn halogi gwraig ei gymydog.|qJBwriwch fod gan hwnnw fab sy'n gweld yr holl ddrygioni a wnaeth ei dad; ac wedi iddo weld, nid yw'n ymddwyn felly.0YJ y mae'n rhoi ei arian ar log ac yn derbyn elw. A fydd ef fyw? Na fydd! Am iddo wneud yr holl bethau ffiaidd hyn fe fydd yn sicr o farw, a bydd ei waed arno ef ei hun.~+J y mae'n gorthrymu'r tlawd a'r anghenus ac yn lladrata; nid yw'n dychwelyd gwystl y dyledwr; y mae'n edrych ar eilunod ac yn gwneud ffieidd-dra;v}eJ er na wnaeth ei dad yr un ohonynt. Y mae'n bwyta yn uchelfeydd y mynyddoedd, ac yn halogi gwraig ei gymydog;b|=J Bwriwch fod ganddo fab sy'n treisio ac yn tywallt gwaed, ac yn gwneud un o'r pethau hyn,{J Y mae'n dilyn fy neddfau ac yn cadw'n gywir fy marnau; y mae'n ddyn cyfiawn, a bydd yn sicr o fyw," medd yr Arglwydd DDUW.zJNid yw'n rhoi ei arian ar log nac yn derbyn elw; y mae'n atal ei law rhag drygioni, ac yn gwneud barn gywir rhwng dynion a'i gilydd.yJNid yw'n gorthrymu neb, ond y mae'n dychwelyd gwystl y dyledwr, ac nid yw'n lladrata; y mae'n rhoi bwyd i'r newynog a dillad am y noeth.*xMJNid yw'n bwyta yn uchelfeydd y mynyddoedd, nac yn edrych ar eilunod tu375? Israel; nid yw'n halogi gwraig ei gymydog, nac yn mynd at wraig yn ystod ei misglwyf.@w{JBwriwch fod dyn cyfiawn sy'n gwneud barn a chyfiawnder.jvMJI mi y perthyn pob enaid byw, y rhiant a'r plentyn fel ei gilydd; a'r sawl sy'n pechu fydd farw.luQJCyn wired �'m bod yn fyw," medd yr Arglwydd DDUW, "ni ddefnyddiwch eto'r ddihareb hon yn Israel.t!JBeth a olygwch wrth ddefnyddio'r ddihareb hon am wlad Israel: 'Y rhieni fu'n bwyta grawnwin surion, ond ar ddannedd y plant y mae dincod'?,s UJDaeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,^r5JBydd holl goed y maes yn gwybod mai myfi'r ARGLWYDD sy'n darostwng y goeden uchel ac yn codi'r goeden isel, yn sychu'r goeden iraidd ac yn bywioc�u'r goeden grin. Myfi, yr ARGLWYDD, a lefarodd, ac fe'i gwnaf.'":qmJAr fynydd-dir uchel Israel y plannaf ef; fe dyf ganghennau, a rhoi ffrwyth a dod yn gedrwydden odidog. Bydd adar o bob math yn nythu ynddo, ac yn clwydo yng nghysgod ei gangau.,pQJ'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Cymeraf finnau hefyd frigyn o ben y gedrwydden a'i blannu; torraf flagur tyner o'r blaenion a'i blannu ar fynydd mawr ac uchel. o9JLleddir �'r cleddyf holl wu375?r dethol ei fyddin, a gwasgerir y gweddill i'r pedwar gwynt. Yna byddwch yn gwybod mai myfi, yr ARGLWYDD, a lefarodd.|nqJTaenaf fy rhwyd drosto, ac fe'i delir yn fy magl; af ag ef i Fabilon a'i farnu yno am iddo fod yn anffyddlon i mi.m-JAm hynny, fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Cyn wired �'m bod yn fyw, ar ei ben ef ei hun y dygaf fy llw a ddiystyrodd a'm cytundeb a dorrodd.tlaJDiystyrodd y llw a thorri'r cytundeb; er iddo daro bargen, eto gwnaeth y pethau hyn, ac felly nis arbedir.k!JNi all Pharo gyda'i fyddin gref a'i lu mawr wneud dim drosto mewn rhyfel, pan godir esgynfa ac adeiladu gwarchglawdd i ladd llawer o bobl.-jSJCyn wired �'m bod yn fyw, medd yr Arglwydd DDUW, bydd farw ym Mabilon, yng ngwlad y brenin a'i rhoes ar yr orsedd ac y diystyrodd ei lw ac y torrodd ei gytundeb.FiJOnd gwrthryfelodd y brenin yn ei erbyn trwy anfon negeswyr i'r Aifft i geisio meirch a byddin fawr. A lwydda? A arbedir y sawl sy'n gwneud fel hyn? A all dorri'r cytundeb a chael ei arbed?phYJer mwyn darostwng y deyrnas, rhag iddi godi drachefn; ac ni allai sefyll ond trwy gadw cytundeb ag ef.xgiJ Yna cymerodd un o'r teulu brenhinol, a gwneud cytundeb ag ef a'i osod dan lw. Aeth ag arweinwyr y wlad ymaith,Bf}J Dywed wrth y tylwyth gwrthryfelgar hwn, 'Oni wyddoch beth a olyga hyn?' Dywed, 'Daeth brenin Babilon i Jerwsalem a chymryd ei brenin a'i thywysogion, a mynd � hwy gydag ef i Fabilon.-eUJ Daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud, dJ Os trawsblennir hi, a ffynna? Oni wywa'n llwyr, fel petai wedi ei tharo gan wynt y dwyrain � gwywo ar y rhandir lle bu'n tyfu?'"ecCJ Dywed, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: A ffynna hi? Oni chodir ei gwreiddiau hi, a thynnu ei ffrwyth? Oni wywa ei thyfiant newydd hi yn llwyr, nes y gellir tynnu ymaith ei gwreiddiau heb fraich gref na llawer o bobl?bJFe'i trawsblannwyd mewn daear dda wrth ddigon o ddu373?r er mwyn iddi dyfu canghennau, cynhyrchu ffrwyth a dod yn winwydden odidog.'Za-JOnd yr oedd eryr mawr arall, a chanddo adenydd cryfion a digon o blu, a throdd y winwydden hon ei gwreiddiau i'w gyfeiriad ef, ac o'r rhandir lle plannwyd hi anfonodd allan ganghennau ato ef i geisio du373?r.L`JBlagurodd a daeth yn winwydden, �'i thyfiant yn lledu'n isel, ei changhennau'n troi ato ef, ond ei gwreiddiau'n parhau odani. Felly daeth yn winwydden, gan dyfu canghennau a bwrw allan frigau.x_iJCymerodd hefyd beth o had y tir a'i roi mewn daear ffrwythlon; plannodd ef fel helygen wrth ddigon o ddu373?r.l^QJa thorrodd flaen uchaf y brigyn a'i gymryd i wlad o fasnachwyr a'i blannu yn ninas marsiand�wyr.=]sJa dywed, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Daeth i Lebanon eryr mawr, a chanddo adenydd cryfion, a'i esgyll yn hirion ac yn llawn plu amryliw. Cymerodd frigyn uchaf y gedrwydden,@\{JFab dyn, gosod bos a llefara ddameg wrth du375? Israel,,[ UJDaeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,Z!J?Fe gofi a chywilyddio, ac nid agori dy enau rhagor, oherwydd dy warth pan faddeuaf fi iti am y cyfan a wnaethost, medd yr Arglwydd DDUW.'"XY)J>Felly, sefydlaf fy nghyfamod � thi, a byddi'n gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD.7XgJ=Yna, fe gofi dy ffyrdd, a chywilyddio pan dderbynni dy chwiorydd, y rhai hu375?n na thi a'r rhai iau na thi; rhof hwy yn ferched i ti, ond nid oherwydd fy nghyfamod � thi.oWWJcJ#'Felly, butain, gwrando ar air yr ARGLWYDD.=-J"Yr wyt yn wahanol i wragedd eraill yn dy buteindra; nid oes neb yn dy geisio di; yr wyt yn rhoi t�l yn lle derbyn t�l, a dyna'r gwahaniaeth.<!J!Derbyn t�l y mae pob putain, ond rhoi t�l yr wyt ti i'th holl gariadon, gan eu llwgrwobrwyo i ddod atat o bob man i buteinio gyda thi.A;}J O wraig o butain, cymeraist estroniaid yn lle dy u373?r.:'JPan godaist dy lwyfan ar ben pob stryd, a gwneud dy uchelfa ym mhob sgw�r, eto nid oeddit yn union fel putain, gan dy fod yn dirmygu t�l. 9 J'Mor ddolurus yw dy galon, medd yr Arglwydd DDUW, dy fod yn gwneud yr holl bethau hyn, ac yn gweithredu fel putain ddigywilydd!_87JCynyddaist dy buteindra hyd at Caldea, gwlad o fasnachwyr, ac eto ni chefaist ddigon.|7qJPuteiniaist hefyd gyda'r Asyriaid, am dy fod heb dy ddigoni; ac wedi iti buteinio, nid oeddit eto wedi cael digon.'6GJEstynnais innau fy llaw yn dy erbyn, a lleihau dy diriogaeth; rhoddais di i ddymuniad dy elynion, merched y Philistiaid, a gywilyddiwyd gan dy ffordd anllad.m5SJPuteiniaist gyda'r Eifftiaid, dy gymdogion trachwantus, ac ennyn fy nig �'th buteindra diddiwedd. 4JAr ben pob stryd codaist dy uchelfa, a halogi dy brydferthwch gan ledu dy goesau i bob un a �i heibio, a phuteinio'n ddiddiwedd.S3Jadeiledaist i ti dy hun lwyfan, a gwnaethost iti uchelfa ym mhob sgw�r.I2 J'Wedi dy holl ddrygioni (Gwae! Gwae di! medd yr Arglwydd DDUW),1JAc yn dy holl ffieidd-dra a'th buteindra, ni chofiaist ddyddiau dy ieuenctid, pan oeddit yn llwm a noeth ac yn ymdrybaeddu yn dy waed.60gJLleddaist fy mhlant a'u haberthu i'r eilunod. / JCymeraist dy feibion a'th ferched, a oedd yn blant i mi, a'u hoffrymu yn fwyd iddynt; a oedd hyn yn llai o beth na'th buteindra?/.WJA'r bwyd a roddais iti � oherwydd bwydais di � pheilliaid, olew a m�l � fe'i rhoddaist o'u blaenau yn arogldarth hyfryd; fel hyn y bu, medd yr Arglwydd DDUW.j-MJcymeraist dy ddillad o frodwaith i'w gorchuddio, ac offrymu fy olew a'm harogldarth o'u blaenau.,JCymeraist hefyd dy dlysau prydferth, y tlysau o aur ac arian a roddais iti, a gwnaethost i ti dy hun eilunod gwryw a phuteinio gyda hwy; +JCymeraist rai o'th ddillad, a gwneud i ti dy hun uchelfeydd lliwgar, a phuteiniaist yno; ni fu peth fel hyn, ac ni fydd ychwaith.+*OJ'Ond aethost i ymddiried yn dy brydferthwch, a phuteiniaist oherwydd dy enwogrwydd; yr oeddit yn cynnig dy gorff i unrhyw un a �i heibio, ac yntau'n ei gymryd.)3JAethost yn enwog ymysg y cenhedloedd o achos dy brydferthwch, oherwydd fe'i perffeithiwyd trwy'r harddwch a roddais i arnat, medd yr Arglwydd DDUW.J( J Yr oeddit wedi dy addurno ag aur ac arian, a'th wisgo � lliain, sidan a brodwaith; yr oeddit yn bwyta peilliaid, m�l ac olew; yr oeddit yn hynod o brydferth, a chodaist i fod yn frenhines.V'%J rhoddais fodrwy yn dy drwyn, tlysau ar dy glustiau a choron hardd ar dy ben.\&1J Addurnais di � thlysau, a rhoi breichledau am dy freichiau a chadwyn am dy wddf;u%cJ Gwisgais di mewn brodwaith a rhoi iti sandalau lledr; rhoddais liain main amdanat a'th orchuddio � sidan.V$%J Golchais di mewn du373?r a glanhau'r gwaed oddi arnat, a'th eneinio ag olew.m#SJ'Deuthum heibio iti drachefn a sylwi arnat, a gweld dy fod yn barod am gariad; taenais gwr fy mantell drosot a chuddio dy noethni. Tynghedais fy hun iti, a gwneud cyfamod � thi, medd yr Arglwydd DDUW, a daethost yn eiddo imi.#"?JGwneuthum iti dyfu fel planhigyn y maes; tyfaist a chynyddu a chyrraedd aeddfedrwydd. Chwyddodd dy fronnau a thyfodd dy wallt, er dy fod yn llwm a noeth.u!cJ'Yna fe ddeuthum heibio iti, a'th weld yn ymdrybaeddu yn dy waed, a dywedais wrthyt yn dy waed, "Bydd fyw."3 _JNi thosturiodd neb wrthyt i wneud yr un o'r pethau hyn i ti, nac i drugarhau wrthyt; ond fe'th luchiwyd allan i'r maes, oherwydd fe'th ffieiddiwyd y diwrnod y ganwyd di."=JAc am dy enedigaeth, ar ddydd dy eni ni thorrwyd llinyn dy fogail, na'th olchi mewn du373?r i'th lanhau, na'th rwbio � halen, na'th rwymo � chadach.(IJa dywed wrthi, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW wrth Jerwsalem: O wlad Canaan yr wyt o ran dy dras a'th enedigaeth; Amoriad oedd dy dad, a'th fam yn Hethiad.=uJFab dyn, gwna i Jerwsalem sylweddoli ei ffieidd-dra,, UJDaeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,\1JGwnaf y wlad yn ddiffeithwch, am iddynt fod yn anffyddlon, medd yr Arglwydd DDUW."<qJByddaf yn gosod fy wyneb yn eu herbyn; er iddynt ddod allan o'r t�n, eto bydd y t�n yn eu difa. A phan osodaf fy wyneb yn eu herbyn, byddwch yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD.#?JFelly, fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Fel y rhoddais bren y winwydden o blith coed y goedwig yn gynnud i'r t�n, felly y gwnaf i drigolion Jerwsalem.'JOs na ellid gwneud dim defnyddiol ohoni pan oedd yn gyfan, pa faint llai y gwneir dim defnyddiol ohoni wedi i'r t�n ei difa ac iddi olosgi?}sJOs rhoddir hi'n gynnud i d�n, bydd y t�n yn difa'r ddau ben, a'r canol yn golosgi; ac i beth y mae'n dda wedyn?lQJA gymerir pren ohoni i wneud rhywbeth defnyddiol? A wneir ohoni hoelen bren i grogi rhywbeth arni?jMJFab dyn, sut y mae pren y winwydden yn well na phob coeden, ac na phob cangen ar goed y goedwig?, UJDaeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,-JFe'th gysurir pan weli eu hymddygiad a'u gweithredoedd, oherwydd byddi'n gwybod nad heb achos y gwneuthum y cyfan ynddi, medd yr Arglwydd DDUW."c?JEto, fe arbedir gweddill ynddi, sef meibion a merched a ddygir allan; d�nt allan atat, a phan weli eu hymddygiad a'u gweithredoedd, fe'th gysurir am y drwg a ddygais ar Jerwsalem; yn wir, am bob drwg a ddygais arni.KJFel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Pa faint gwaeth y bydd pan anfonaf ar Jerwsalem fy mhedair cosb erchyll, sef cleddyf, newyn, bwystfilod gwylltion a phla, i dorri ymaith ohoni ddyn ac anifail.B}Jcyn wired �'m bod yn fyw," medd yr Arglwydd DDUW, "pe byddai Noa, Daniel a Job ynddi, ni fyddent yn arbed na mab na merch. Eu bywydau eu hunain yn unig a arbedent trwy eu cyfiawnder. JNeu, pe bawn yn anfon pla i'r wlad honno, ac yn tywallt fy nig arni trwy dywallt gwaed, ac yn torri ymaith ohoni ddyn ac anifail,+OJcyn wired �'m bod yn fyw," medd yr Arglwydd DDUW, "pe byddai'r tri dyn hyn ynddi, ni fyddent yn arbed eu meibion na'u merched; hwy eu hunain yn unig a arbedid. JNeu, pe bawn yn dwyn cleddyf ar y wlad honno ac yn dweud, 'Aed cleddyf trwy'r wlad', a phe bawn yn torri ymaith ohoni ddyn ac anifail,N Jcyn wired �'m bod yn fyw," medd yr Arglwydd DDUW, "pe byddai'r tri dyn hyn ynddi, ni fyddent yn arbed eu meibion na'u merched; hwy eu hunain yn unig a arbedid, ond byddai'r wlad yn ddiffeithwch.! ;JNeu pe bawn yn anfon bwystfilod gwylltion i'r wlad, a hwythau'n ei diboblogi, a'i gwneud yn ddiffeithwch, heb neb yn mynd trwyddi o achos y bwystfilod,' GJhyd yn oed pe byddai Noa, Daniel a Job, y tri ohonynt, yn ei chanol, ni fyddent yn arbed ond eu bywydau eu hunain trwy eu cyfiawnder," medd yr Arglwydd DDUW.S J Fab dyn, os bydd gwlad yn pechu yn f'erbyn trwy fod yn anffyddlon, a minnau'n estyn fy llaw yn ei herbyn, yn torri ei chynhaliaeth o fara, yn anfon newyn arni, ac yn torri ymaith ohoni ddyn ac anifail;-UJ Daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,H J rhag i du375? Israel byth eto fynd ar gyfeiliorn oddi wrthyf na'u halogi eu hunain rhagor �'u holl ddrygioni; ond byddant yn bobl i mi, a minnau'n Dduw iddynt hwy, medd yr Arglwydd DDUW.'"gGJ Byddant yn dwyn eu cosb � yr un fydd cosb y proffwyd � chosb y sawl sy'n ymofyn ag ef �2]J Os twyllir y proffwyd i lefaru neges, myfi, yr ARGLWYDD, a dwyllodd y proffwyd hwnnw, a byddaf yn estyn fy llaw yn ei erbyn ac yn ei ddinistrio o blith fy mhobl Israel.2]JByddaf yn gosod fy wyneb yn erbyn hwnnw, ac yn ei wneud yn esiampl ac yn ddihareb, ac yn ei dorri ymaith o blith fy mhobl; yna byddwch yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD.%JPan fydd unrhyw un o du375? Israel, neu unrhyw estron sy'n byw yn Israel, yn ymddieithrio oddi wrthyf, yn codi ei eilunod yn ei galon, ac yn gosod ei dramgwydd pechadurus o'i flaen, ac yna'n dod at broffwyd i ymofyn � mi, byddaf fi, yr ARGLWYDD, yn ei ateb fy hunan.5JFelly dywed wrth du375? Israel, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Edifarhewch, a throwch oddi wrth eich eilunod ac oddi wrth eich holl ffieidd-dra.{JGwnaf hyn er mwyn cydio yng nghalonnau tu375? Israel, gan eu bod i gyd wedi ymddieithrio oddi wrthyf trwy eu heilunod.'7JFelly, llefara wrthynt a dywed, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Pan fydd unrhyw un o du375? Israel sydd wedi codi ei eilunod yn ei galon ac wedi gosod ei dramgwydd pechadurus o'i flaen yn dod at broffwyd, byddaf fi, yr ARGLWYDD, yn ei ateb fy hunan, yn �l ei holl eilunod.#?JFab dyn, y mae'r dynion hyn wedi codi eu heilunod yn eu calonnau ac wedi gosod eu tramgwydd pechadurus o'u blaenau. A adawaf iddynt ymofyn � mi o gwbl?/~YJA daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,H} JDaeth rhai o henuriaid Israel ataf ac eistedd i lawr o'm blaen.0|YJ felly ni fyddwch yn cael gweledigaethau twyllodrus eto nac yn ymarfer dewiniaeth. Byddaf yn gwaredu fy mhobl o'ch dwylo, a byddwch yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD.'"({IJ Am ichwi ddigalonni'r cyfiawn �'ch twyll, er nad oeddwn i'n ei niweidio, ac am ichwi gefnogi'r drygionus, rhag iddo droi o'i ffordd ddrwg ac arbed ei fywyd,&zEJ Torraf ymaith eich gorchuddion, a gwaredaf fy mhobl o'ch dwylo, ac ni fyddant eto yn ysglyfaeth yn eich dwylo; yna byddwch yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD.hyIJ Felly, fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Yr wyf yn erbyn eich breichledau hud, yr ydych � hwy yn rhwydo bywydau fel adar, a thorraf hwy oddi ar eich breichiau; gollyngaf yn rhydd y bywydau yr ydych yn eu rhwydo fel adar.uxcJ Yr ydych wedi fy halogi i ymysg fy mhobl er mwyn dyrneidiau o haidd a thameidiau o fara. Yr ydych wedi lladd y rhai na ddylent farw, ac wedi arbed bywyd y rhai na ddylent fyw, trwy eich celwyddau wrth fy mhobl, sy'n gwrando ar gelwydd.wJ a dywed, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Gwae'r gwragedd sy'n gwau breichledau hud ar bob garddwrn, ac yn gwneud gorchudd o bob maint ar y pen, er mwyn rhwydo bywydau pobl. A fyddwch yn rhwydo bywydau fy mhobl, ond yn cadw eich bywydau eich hunain yn ddiogel?vJ A thithau, fab dyn, gosod dy wyneb yn erbyn merched dy bobl, sy'n proffwydo o'u meddyliau eu hunain. Proffwyda yn eu herbyn uJ sef proffwydi Israel, a broffwydodd wrth Jerwsalem a chael gweledigaethau o heddwch, er nad oedd heddwch, medd yr Arglwydd DDUW.'!t;J Byddaf yn gweithredu fy nig yn erbyn y mur ac yn erbyn y rhai a fu'n ei wyngalchu, a dywedaf wrthych, 'Darfu am y mur ac am y rhai a fu'n ei wyngalchu,6seJ Chwalaf y mur a wyngalchwyd, a'i wneud yn wastad �'r llawr a dinoethi ei sylfaen. A phan syrth o'ch cwmpas, fe'ch dinistrir; yna byddwch yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD.%rCJ Felly, fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Yn fy nig gwnaf i wynt stormus rwygo, yn fy llid daw glaw yn llifeiriant, ac yn fy nig daw cenllysg i'w dinistrio.[q/J Pan fydd y mur yn cwympo, oni ofynnir i chwi, 'Ymhle mae'r gwyngalch a roesoch?'?p+J Dywed wrth y rhai sy'n ei gwyngalchu y bydd yn cwympo; daw glaw yn llifeiriant, paraf i'r cenllysg ddisgyn, a bydd gwyntoedd stormus yn rhwygo.oJ Am iddynt arwain fy mhobl ar gyfeiliorn a dweud, 'Heddwch', er nad oedd heddwch, y maent yn codi wal simsan ac yn ei dwbio � gwyngalch. n9J Bydd fy llaw yn erbyn y proffwydi sy'n cael gweledigaethau twyllodrus ac yn llefaru dewiniaeth gelwyddog; ni fyddant yn perthyn i gyngor fy mhobl nac wedi eu rhestru ar gofrestr tu375? Israel, ac ni fyddant yn dod i dir Israel. Yna byddwch yn gwybod mai myfi yw'r Arglwydd DDUW.!m;J Felly, fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Am ichwi lefaru'n dwyllodrus a chael gweledigaethau celwyddog, yr wyf fi yn eich erbyn, medd yr Arglwydd DDUW. lJ Onid gweld gweledigaeth dwyllodrus a llefaru dewiniaeth gelwyddog yr oeddech wrth ddweud, 'Medd yr ARGLWYDD', a minnau heb lefaru?:kmJ Y mae eu gweledigaethau yn dwyllodrus a'u dewiniaeth yn gelwydd; er nad yw'r ARGLWYDD wedi eu hanfon, y maent yn dweud, 'Medd yr ARGLWYDD', ac yn disgwyl iddo gyflawni eu gair.j}J Nid aethoch i fyny i'r bylchau, ac adeiladu'r mur i du375? Israel, er mwyn iddo sefyll yn y frwydr ar ddydd yr ARGLWYDD.Ai}J Bu dy broffwydi, O Israel, fel llwynogod mewn adfeilion.xhiJ Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Gwae'r proffwydi ynfyd sy'n dilyn eu hysbryd eu hunain ac sydd heb weld dim! g9J Fab dyn, proffwyda yn erbyn proffwydi Israel sy'n proffwydo; a dywed wrth y rhai sy'n proffwydo o'u meddyliau eu hunain, 'Gwrandewch air yr ARGLWYDD.',f UJ Daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,e!J Felly dywed wrthynt, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Nid oedir fy ngeiriau rhagor; cyflawnir yr hyn a lefaraf,' medd yr Arglwydd DDUW."dJ Fab dyn, y mae tylwyth Israel yn dweud, 'Ar gyfer y dyfodol pell y mae'r weledigaeth a gafodd, ac am amseroedd i ddod y mae'n proffwydo.'-cUJ Daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,PbJ Ond byddaf fi, yr ARGLWYDD, yn llefaru yr hyn a ddymunaf, ac fe'i cyflawnir heb ragor o oedi. Yn eich dyddiau chwi, dylwyth gwrthryfelgar, byddaf yn cyflawni'r hyn a lefaraf," medd yr Arglwydd DDUW.daAJ Oherwydd ni fydd eto weledigaeth dwyllodrus na dewiniaeth wenieithus ymysg tylwyth Israel.]`3J Am hynny, dywed wrthynt, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Rhoddaf ddiwedd ar y ddihareb hon, ac ni ddefnyddiant hi mwyach yn Israel.' Dywed wrthynt, 'Y mae'r dyddiau'n agos�u pan gyflawnir pob gweledigaeth.'_J Fab dyn, beth yw'r ddihareb hon sydd gennych am wlad Israel, 'Y mae'r dyddiau'n mynd heibio, a phob gweledigaeth yn pallu'?-^UJ Daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,]}J Difethir y dinasoedd sydd wedi eu cyfanheddu, a bydd y wlad yn anrhaith. Yna byddwch yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD.'"!\;J Yna dywed wrth bobl y wlad, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW am y rhai sy'n byw yn Jerwsalem ac yng ngwlad Israel: Byddant yn bwyta'u bwyd mewn pryder ac yn yfed eu diod mewn anobaith, oherwydd fe ddinoethir eu gwlad o bopeth sydd ynddi o achos trais yr holl rai sy'n byw ynddi.T[!J Fab dyn, bwyta dy fwyd gan grynu, ac yfed dy ddiod mewn dychryn a phryder.-ZUJ Daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,HY J Ond byddaf yn arbed ychydig ohonynt rhag y cleddyf, a rhag newyn a haint, er mwyn iddynt gydnabod eu ffieidd-dra ymysg y cenhedloedd lle'r �nt; a byddant yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD."X{J Byddant yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD pan fyddaf yn eu gwasgaru ymysg y cenhedloedd ac yn eu chwalu trwy'r gwledydd. WJ A byddaf yn gwasgaru i'r pedwar gwynt yr holl rai sydd o'i amgylch, ei gynorthwywyr a'i luoedd, ac yn eu hymlid � chleddyf noeth. a~~d}}i|{{VzzJyyAxwwvbuEtt sosrrUqponn$mwllokjjj"iihhKggdfjf9ee6dccbaaa?a`h__.^w]]\\Z YY!XX~XWbVdUUUTT9SSRnRQgPPPdOOSNNJMMM)LmKeJJ$IHH]H-GGgFFZEEXDD>CC1B~B*A@@??Z>>a==%<<;T:\:9a88#77Q66T55*4433221700B//4..2--5,+++)*g))~)(($''$&W&&%$$c##""D!! >Q!MKi` </7jfFE xHLuvWlr]J Jafan, Tubal a Mesech oedd dy farsiand�wyr, ac yn cyfnewid caethweision a llestri pres yn dy farchnad.J 'Yr oedd Tarsis yn marchnata gyda thi oherwydd dy holl gyfoeth, ac yn rhoi iti arian, haearn, alcam a phlwm yn gyfnewid am dy nwyddau.9 kJ Yr oedd gwu375?r Arfad a Helech ar dy furiau o amgylch, a gwu375?r Gammad yn dy dyrau; yr oeddent yn crogi eu tarianau ar dy furiau, ac yn gwneud dy brydferthwch yn berffaith. J Yr oedd gwu375?r Persia, Lydia a Phut yn filwyr yn dy fyddin, yn crogi eu tarianau a'u helmedau ynot; ac yr oeddent yn dy wneud yn hardd." =J Yr oedd gwu375?r profiadol a medrus o Gebal ar dy fwrdd i gyweirio'r agennau; yr oedd holl longau'r m�r a'u dynion yn dod atat i farchnata dy nwyddau.t aJGwu375?r Sidon ac Arfad oedd dy rwyfwyr, ac yr oedd ynot ti, O Tyrus, wu375?r medrus �'u llaw ar y llyw. JLliain wedi ei frodio o'r Aifft oedd dy hwyliau, ac yn gwneud baner iti; yr oedd dy gysgodlenni yn las a phorffor o ororau Elisa.kOJGwnaethant dy rwyfau o dderw Basan, a'th fwrdd o binwydd goror Chittim, wedi ei addurno ag ifori.iKJGwnaethant dy holl waith coed o binwydd Senir, a chymryd cedrwydd Lebanon i wneud hwylbren iti.fEJY mae dy derfynau yng nghanol y moroedd; gwnaeth dy adeiladwyr dy brydferthwch yn berffaith.LJDywed wrth Tyrus sydd wrth fynedfa'r m�r, marsiandwr y bobloedd ar lawer o ynysoedd, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Yr wyt ti, O Tyrus, yn dweud, "Yr wyf fi'n berffaith mewn prydferthwch."'IJFab dyn, cod alarnad am Tyrus., UJDaeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,}sJRhof iti ddiwedd ofnadwy, ac ni fyddi mwyach; fe'th geisir, ond ni cheir mohonot byth mwy,' medd yr Arglwydd DDUW."fEJyna fe'th fwriaf i lawr gyda'r rhai sy'n disgyn i'r pwll at bobl o'r oesoedd gynt. Gwnaf iti fyw yn y tir isod, fel mewn hen adfeilion, gyda'r rhai sy'n disgyn i'r pwll; ac ni ddychweli i gymryd dy le yn nhir y rhai byw.:mJFel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: 'Pan wnaf di'n ddinas anrheithiedig, fel y dinasoedd sydd heb drigolion, a phan ddygaf y dyfnfor drosot, a'r dyfroedd mawrion yn dy orchuddio,ykJYn awr y mae'r ynysoedd yn crynu ar ddydd dy gwymp; y mae'r ynysoedd yn y m�r yn arswydo wrth i ti syrthio."'O~JYna, fe godant alarnad a dweud amdanat, "O, fel y dinistriwyd di, y ddinas enwog a fu'n gartref i forwyr! Buost yn rymus ar y moroedd, ti a'th drigolion, a gosodaist dy arswyd ar dy holl drigolion.s}_JYna bydd holl dywysogion y m�r yn disgyn oddi ar eu gorseddau, yn tynnu eu mentyll ac yn diosg eu gwisgoedd o frodwaith. Byddant wedi eu gwisgo � dychryn, yn eistedd ar lawr ac yn crynu bob eiliad, ac wedi eu brawychu o'th achos.3|_JFel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW wrth Tyrus: 'Oni fydd yr ynysoedd yn crynu gan su373?n dy gwymp, pan fydd yr archolledig yn cwynfan a phan fydd rhai yn lladd o'th fewn?{1JGwnaf di'n graig noeth, ac fe ddoi'n lle i daenu rhwydau; nid ailadeiledir di mwyach, oherwydd myfi'r ARGLWYDD a lefarodd,' medd yr Arglwydd DDUW.Tz!J Rhof ddiwedd ar su373?n dy ganiadau, ac ni chlywir sain dy delynau mwyach.$yAJ Anrheithiant dy gyfoeth a chymryd dy nwyddau'n ysbail; dymchwelant dy furiau a chwalu dy dai dymunol, a lluchio'r meini, y coed a'r pridd i ganol y m�r.x J Bydd carnau ei feirch yn sathru dy strydoedd i gyd; fe leddir dy bobl �'r cleddyf, ac fe syrth dy golofnau cedyrn i'r llawr.NwJ Bydd ei feirch mor niferus nes dy orchuddio � llwch; bydd dy furiau'n crynu gan su373?n y meirch, y wageni a'r cerbydau, wrth iddo ddod i mewn trwy'r pyrth fel un yn dod i ddinas wedi ei bylchu.[v/J Fe dry ei beiriannau hyrddio yn erbyn dy furiau, a dymchwel dy dyrau �'i arfau.uJBydd yn dinistrio dy faestrefi trwy'r cleddyf, yn gosod gwarchae arnat, yn codi esgynfa tuag atat, ac yn gosod tarianau yn dy erbyn.It JFel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: 'Fe ddof � Nebuchadnesar brenin Babilon, brenin y brenhinoedd, yn erbyn Tyrus o'r gogledd gyda meirch a cherbydau, gyda marchogion a mintai fawr yn fyddin.fsEJac fe ddinistrir ei maestrefi trwy'r cleddyf; yna byddant yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD.'r#JBydd yn lle i daenu rhwydau allan yng nghanol y m�r, oherwydd myfi a lefarodd,' medd yr Arglwydd DDUW. 'Bydd yn anrhaith i'r cenhedloedd,{qoJFe fyddant yn dinistrio muriau Tyrus ac yn bwrw i lawr ei thyrau; crafaf y pridd ohoni a'i gwneud yn graig noeth.p%Jam hynny fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: 'Yr wyf yn dy erbyn, O Tyrus, ac fe ddygaf lawer o genhedloedd yn dy erbyn, fel m�r yn dygyfor..oUJFab dyn, oherwydd i Tyrus ddweud am Jerwsalem, 'Aha ! Fe ddrylliwyd porth y cenhedloedd, ac fe'i gwnaed yn agored i mi; fe lwyddaf fi am ei bod hi'n anrheithiedig',hn KJAr ddydd cyntaf y mis cyntaf yn yr unfed flwyddyn ar ddeg, daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,mJDygaf ddialedd mawr arnynt a'u cosbi yn fy nicter. Yna byddant yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD, pan fyddaf yn dial arnynt.'"6leJam hynny fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Fe estynnaf fy llaw yn erbyn y Philistiaid, ac fe dorraf ymaith y Cerethiaid, a dinistrio'r rhai sy'n weddill ar hyd yr arfordir.k5J'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Oherwydd i'r Philistiaid weithredu'n ddialgar, a dial � malais yn eu calonnau, a dinistrio o achos hen gasineb,*jMJByddaf yn dial ar Edom trwy fy mhobl Israel, ac fe wn�nt ag Edom yn �l fy nicter a'm llid. Yna byddant yn gwybod mai dyma fy nialedd, medd yr Arglwydd DDUW.KiJ am hynny fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Fe estynnaf fy llaw yn erbyn Edom, a thorri ymaith ohoni ddyn ac anifail, a'i gwneud yn anrhaith; o Teman hyd Dedan byddant yn syrthio trwy'r cleddyf.whgJ 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Oherwydd i Edom ddial ar du375? Jwda, a bod yn euog iawn trwy wneud hynny,SgJ a gweithredaf farn ar Moab. Yna byddant yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD.~fuJ Rhof Moab gyda'r Ammoniaid yn eiddo i bobl y dwyrain, fel na bydd i'r Ammoniaid gael eu cofio ymhlith y cenhedloedd,e{J am hynny fe ddifethaf derfynau Moab, sef dinasoedd y gororau, Beth-jesimoth, Baal-meon a Ciriathaim, rhai gorau'r wlad.dwJ'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Oherwydd i Moab a Seir ddweud, "Edrych, aeth tu375? Jwda fel yr holl genhedloedd",]c3Jam hynny yr wyf am estyn fy llaw yn dy erbyn a'th roi yn anrhaith i'r cenhedloedd; torraf di ymaith o blith y bobloedd a'th ddifetha o fysg y gwledydd. Fe'th ddinistriaf, a byddi'n gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD.bJFel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Oherwydd iti guro dwylo a tharo traed a llawenhau � holl falais dy galon yn erbyn Israel,ra]JFe wnaf Rabba yn borfa i gamelod ac Ammon yn gynefin defaid, a byddwch yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD.$`AJam hynny fe'th rof yn eiddo i bobl y dwyrain. Gosodant hwy eu gwersylloedd, a chodi eu pebyll yn dy ganol; byddant yn bwyta dy gnydau ac yn yfed dy laeth.X_)JDywed wrthynt, 'Gwrandewch air yr Arglwydd DDUW. Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Oherwydd iti ddweud, "Aha!" pan halogwyd fy nghysegr a phan anrheithiwyd tir Israel a phan ddygwyd tu375? Jwda i gaethglud,J^ JFab dyn, tro dy wyneb at yr Ammoniaid a phroffwyda yn eu herbyn.,] UJDaeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,$\AJY diwrnod hwnnw fe agorir dy enau; fe siaredi �'r ffoadur ac ni fyddi'n fud mwyach. Byddi'n arwydd iddynt, a byddant yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD.'"@[{Jar y dydd hwnnw fe ddaw atat ffoadur i ddweud y newydd.>ZuJ'Ac yn awr, fab dyn, ar y dydd pan gymeraf ymaith y gaer yr oeddent yn ymfalch�o yn ei gogoniant ac a oedd mor ddymunol a hoff yn eu golwg, a phan gymeraf eu meibion a'u merched, Y JBydd Eseciel yn arwydd i chwi, ac fe wnewch fel y gwnaeth ef; pan ddigwydd hyn, byddwch yn gwybod mai myfi yw'r Arglwydd DDUW."0XYJByddwch yn cadw gorchudd am eich pennau a sandalau am eich traed, heb alaru nac wylo. Ond byddwch yn dihoeni oherwydd eich camweddau ac yn ochneidio wrth eich gilydd.hWIJFe wnewch chwi fel y gwneuthum i; ni fyddwch yn gorchuddio eich genau nac yn bwyta bwyd galar.VyJ'Dywed wrth du375? Israel, "Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Yr wyf yn mynd i halogi fy nghysegr, yr hwn yr wyt yn ymfalch�o yn ei gadernid, ac sydd mor ddymunol a hoff yn dy olwg. Bydd y meibion a'r merched a adawyd yn syrthio trwy'r cleddyf.EUJYna dywedais wrthynt, "Daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,aT;JYna dywedodd y bobl wrthyf, "Oni ddywedi beth sydd a wnelo'r pethau hyn a wnei � ni?"SJYr oeddwn yn siarad �'r bobl yn y bore, a chyda'r nos bu farw fy ngwraig; bore trannoeth gwneuthum fel y gorchmynnwyd imi."R=JOchneidia'n ddistaw, ond paid � galaru am y marw. Cadw orchudd am dy ben a rho sandalau am dy draed; paid � gorchuddio dy enau na bwyta bwyd galar." QJFab dyn, ag un trawiad yr wyf am gymryd oddi wrthyt yr un fwyaf dymunol yn dy olwg, ond nid wyt i alaru nac wylo na cholli dagrau.-PUJDaeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,HO JMyfi, yr ARGLWYDD, a lefarodd; daeth yn amser imi weithredu. Ni fyddaf yn ymatal, nac yn tosturio nac yn trugarhau. Fe'th fernir yn �l dy ffyrdd a'th weithredoedd,' medd yr Arglwydd DDUW."!N;J Dy amhuredd di yw anlladrwydd; oherwydd imi geisio dy lanhau, ac na ddoit yn l�n o'th amhuredd, ni fyddi'n l�n eto nes i'm llid yn dy erbyn dawelu.VM%J Yn ofer y blinais; nid �'r rhwd trwchus allan ohono hyd yn oed trwy d�n.|LqJ Yna gosod y crochan yn wag ar y tanwydd nes iddo boethi ac i'w bres gochi, er mwyn toddi'r amhuredd a difa'r rhwd.nKUJ Gosod dithau ddigon o goed, cynnau'r t�n, coginia'r cig, cymysga'r perlysiau, a llosger yr esgyrn.dJAJ 'Felly, fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Gwae'r ddinas waedlyd! Gwnaf fi bwll t�n mawr.iIKJEr mwyn ennyn llid a chodi dialedd, rhois innau ei gwaed ar graig noeth fel na ellir ei guddio.xHiJYr oedd y gwaed yng nghanol y ddinas wedi ei dywallt ar y graig noeth, ac nid ar y ddaear i'r llwch ei guddio.=GsJ'Felly, fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Gwae'r ddinas waedlyd, y crochan y mae rhwd arno, rhwd nad � allan ohono! Gwagiwch ef bob yn ddarn, heb fwrw coelbren am yr un ohonynt.dFAJa chymer dy ddewis o'r praidd. Gosod y coed dano, cod ef i'r berw, a berwi'r esgyrn ynddo.gEGJCasgl ddarnau iddo � y darnau dewisol, y goes a'r ysgwydd; llanw ef �'r gorau o'r esgyrn,'DGJLlefara ddameg wrth y tu375? gwrthryfelgar hwn, a dywed wrthynt, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Gosod y crochan ar y t�n, ei osod a rhoi du373?r ynddo.C JFab dyn, gwna gofnod o enw'r dydd hwn, ie, yr union ddydd hwn, oherwydd heddiw y gosododd brenin Babilon warchae ar Jerwsalem.bB ?JAr y degfed dydd o'r degfed mis yn y nawfed flwyddyn daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,AJ1Byddwch yn derbyn cosb am eich anlladrwydd a th�l am ddrygioni eich eilunaddoliad. Yna byddwch yn gwybod mai myfi yw'r Arglwydd DDUW."g@GJ0Rhof derfyn ar anlladrwydd yn y wlad, ac fe rybuddir pob gwraig rhag bod mor anllad � chwi.?J/Bydd y fintai yn eu llabyddio � cherrig, yn eu darnio � chleddyfau, yn lladd eu meibion a'u merched, ac yn llosgi eu tai � th�n.e>CJ.Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: "Dewch � mintai yn eu herbyn i'w dychryn a'u hysbeilio. =9J-Ond bydd dynion cyfiawn yn eu cosbi � dedfryd puteiniaid ac � dedfryd rhai'n tywallt gwaed, oherwydd puteiniaid ydynt ac y mae gwaed ar eu dwylo."g<GJ,Aethant ati fel yr � dyn at butain; felly yr aethant at Ohola ac Oholiba, y merched anllad.;J+Yna fe ddywedais am yr un oedd wedi diffygio gan buteindra, 'Yn awr, bydded iddynt buteinio gyda hi, oherwydd putain ydyw.'S:J*Yr oedd su373?n tyrfa ddiofal o'i amgylch, ac fe ddygwyd y Sabeaid o'r anialwch yn ogystal � mintai o ddynion cyffredin; rhoesant freichledau ar freichiau'r merched a thorchau prydferth ar eu pennau.r9]J)Yr oeddit yn eistedd ar wely drudfawr, wedi gosod bwrdd o'i flaen a rhoi arno fy arogldarth a'm holew i.8J(Anfonasant hefyd negeswyr i gyrchu dynion o bell; a phan ddaethant, yr oeddit yn ymolchi, yn lliwio dy lygaid ac yn gwisgo dy dlysau.7J'Ar y dydd pan oeddent yn aberthu eu plant i'w heilunod, aethant i mewn i'm cysegr i'w halogi. Dyna a wnaethant yn fy nhu375?.^65J&Gwnaethant hyn hefyd i mi: yr un pryd fe lygrasant fy nghysegr a halogi fy Sabothau.)5KJ%Oherwydd bu iddynt odinebu, ac y mae gwaed ar eu dwylo; buont yn godinebu gyda'u heilunod, ac yn aberthu'n fwyd iddynt hyd yn oed y plant a anwyd i mi ohonynt.q4[J$Dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf, "Fab dyn, a ferni di Ohola ac Oholiba, a gosod eu ffieidd-dra o'u blaenau?(3IJ#Felly, fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: 'Oherwydd iti fy anghofio a'm bwrw y tu �l i'th gefn, bydd yn rhaid iti ddwyn cosb dy anlladrwydd a'th buteindra.'"y2kJ"Fe'i hyfi i'r gwaelod; yna fe'i maluri'n ddarnau a rhwygo dy fronnau.' Myfi a lefarodd," medd yr Arglwydd DDUW.b1=J!Fe'th lenwir � meddwdod a gofid; cwpan dinistr ac anobaith yw cwpan dy chwaer Samaria.0J Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: 'Fe yfi o gwpan dy chwaer, cwpan dwfn a llydan; fe fyddi'n wawd ac yn watwar, oherwydd fe ddeil lawer.M/JAethost yr un ffordd �'th chwaer, a rhof ei chwpan hi yn dy law.'}.sJa ddaeth � hyn arnat, oherwydd iti yn dy buteindra fynd ar �l y cenhedloedd a'th halogi dy hun gyda'u heilunod.2-]JFe weithredant yn atgas tuag atat, a chymryd popeth y gweithiaist amdano; fe'th adawant yn llwm a noeth, a datguddir noethni dy buteindra. Dy anlladrwydd a'th buteindra,}JFel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: 'Yr wyf am dy roi yn nwylo'r rhai a gasei, y rhai y troist mewn atgasedd oddi wrthynt.!+;JRhof derfyn ar dy anlladrwydd ac ar y puteindra a gychwynnodd yng ngwlad yr Aifft; ni fyddi'n edrych arnynt eto � blys, nac yn cofio'r Aifft mwyach.'Q*JTynnant dy ddillad oddi amdanat, a chymerant hefyd dy dlysau prydferth.s)_JTrof f'eiddigedd yn dy erbyn, ac fe weithredant fy llid arnat; torrant ymaith dy drwyn a'th glustiau, a bydd y rhai a adewir ohonot yn syrthio trwy'r cleddyf; cymerant dy feibion a'th ferched, ac fe losgir y rhai a adewir � th�n.c(?JD�nt yn dy erbyn o'r gogledd, � cherbydau, wageni a mintai o bobl, ac fe safant yn dy erbyn o bob tu gyda bwcled a tharian a chyda helmedau; rhof iddynt hawl i gosbi, ac fe'th gosbant yn �l eu dedfryd eu hunain.d'AJy Babiloniaid a'r holl Galdeaid, gwu375?r Pecod, Soa a Coa, a'r holl Asyriaid, gwu375?r ifainc dymunol pob un ohonynt, i gyd yn llywodraethwyr a chadfridogion, yn benaethiaid a swyddogion ac yn marchogaeth ar geffylau.1&[JFelly, Oholiba, fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: 'Yr wyf am gyffroi yn dy erbyn dy gariadon, y troist mewn atgasedd oddi wrthynt; dof � hwy yn dy erbyn o bob tu �%{JFelly yr oeddit yn ail-fyw anlladrwydd dy ieuenctid, pan wasgwyd dy dethau a chwarae �'th fronnau ifainc yn yr Aifft.u$cJYno yr oedd yn chwantu ei chariadon, a oedd �'u haelodau fel rhai asynnod ac yn bwrw eu had fel stalwyni.|#qJOnd fe wnaeth ragor o buteindra wrth iddi gofio am ddyddiau ei hieuenctid, pan oedd yn butain yng ngwlad yr Aifft."'JPan wnaeth ei phuteindra'n amlwg a datguddio'i noethni, fe drois innau oddi wrthi, fel yr oeddwn wedi troi mewn atgasedd oddi wrth ei chwaer.!-JDaeth y Babiloniaid ati i wely cariad a'i halogi �'u puteindra; wedi iddi gael ei halogi ganddynt, fe droes ymaith mewn atgasedd oddi wrthynt.M JPan welodd hwy, fe'u chwantodd ac anfon negeswyr amdanynt i Caldea.1[Jyn gwisgo gwregys am eu canol a thwrbanau llaes am eu pennau, a phob un ohonynt yn ymddangos fel swyddog ac yn edrych yn debyg i'r Babiloniaid, brodorion gwlad Caldea.  JOnd fe wnaeth hi fwy o buteindra. Gwelodd ddynion wedi eu darlunio ar bared � lluniau o'r Caldeaid, wedi eu lliwio mewn coch,PJ Gwelais hithau hefyd yn ei halogi ei hun; yr un ffordd yr �i'r ddwy..UJ Chwantodd hithau'r Asyriaid, yn llywodraethwyr a chadfridogion, yn swyddogion mewn lifrai glas a marchogion ar geffylau � gwu375?r ifainc dymunol, pob un ohonynt.hIJ Er i'w chwaer Oholiba weld hyn, eto aeth yn fwy llwgr na'i chwaer yn ei chwant a'i phuteindra.1J Bu iddynt hwythau ei dinoethi, cymryd ei meibion a'i merched, a'i lladd hithau �'r cleddyf. Daeth yn enwog ymysg gwragedd, a rhoddwyd barn arni.a;J Am hynny, rhoddais hi yn nwylo ei chariadon, yn nwylo'r Asyriaid yr oedd yn eu chwantu.0YJNi throes oddi wrth y puteindra a gychwynnodd yn yr Aifft, pan oedd hi'n ifanc a rhai'n gorwedd gyda hi ac yn gwasgu ei thethau morwynol ac yn tywallt eu chwant arni.pYJPuteiniodd gyda'i dewis o holl wu375?r yr Asyriaid, a'i halogi ei hun gydag eilunod y rhai a chwantai.  Jmewn lifrai glas, yn llywodraethwyr a chadfridogion � gwu375?r ifainc dymunol, pob un ohonynt, ac yn marchogaeth ar geffylau.eCJPuteiniodd Ohola pan oedd yn eiddo i mi, a chwantu ei chariadon, yr Asyriaid, yn swyddogion7JOhola oedd enw'r hynaf, ac Oholiba oedd ei chwaer; daethant yn eiddof fi, a ganwyd iddynt feibion a merched. Samaria yw Ohola a Jerwsalem yw Oholiba.~uJAethant yn buteiniaid yn yr Aifft, gan ddechrau'n ifanc; yno y chwaraewyd �'u bronnau a gwasgu eu tethau morwynol.@{JFab dyn, yr oedd unwaith ddwy wraig, merched yr un fam., UJDaeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,JTywelltais fy llid arnynt a'u dinistrio �'m dicter tanllyd, a dwyn ar eu pennau eu hunain yr hyn a wnaethant," medd yr Arglwydd DDUW.JChwiliais am rywun yn eu mysg a allai adeiladu mur, a sefyll o'm blaen yn y bwlch, i amddiffyn y wlad rhag dinistr, ond ni chefais yr un.!JY mae pobl y wlad yn arfer trais ac yn lladrata; y maent yn gorthrymu'r tlawd a'r anghenog, ac yn treisio'r dieithryn gan atal cyfiawnder.- SJY mae ei phroffwydi'n gwyngalchu drostynt � gweledigaethau gau ac argoelion twyllodrus, ac yn dweud, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW', a'r ARGLWYDD heb ddweud.  JY mae ei swyddogion o'i mewn fel bleiddiaid yn llarpio ysglyfaeth; y maent yn tywallt gwaed ac yn lladd pobl er mwyn gwneud elw. JY mae ei hoffeiriaid yn treisio fy nghyfraith ac yn halogi fy mhethau sanctaidd; nid ydynt yn gwahaniaethu rhwng sanctaidd a chyffredin, nac yn cydnabod gwahaniaeth rhwng gl�n ac aflan; y maent yn anwybyddu fy Sabothau, ac fe'm halogir yn eu mysg.7 gJY mae brad ei thywysogion o'i mewn fel rhu llew yn llarpio'i ysglyfaeth; y maent yn traflyncu pobl, yn cymryd eu cyfoeth a'u trysor, ac yn gwneud llawer yn weddwon o'i mewn.W 'JFab dyn, dywed wrthi, 'Gwlad heb gael cawodydd na glaw fuost yn nydd dicter.'-UJDaeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,JFel y toddir arian mewn ffwrnais, felly y toddir chwithau ynddi, a byddwch yn gwybod mai myfi'r ARGLWYDD a dywalltodd fy llid arnoch."SJFe'ch casglaf, a chwythu arnoch �'m dig tanllyd, ac fe'ch toddir ynddi.-SJFel y cesglir arian, pres, haearn, plwm ac alcam i ffwrnais � th�n dani i'w toddi, felly y casglaf finnau chwi yn fy nicter a'm llid, a'ch rhoi yno a'ch toddi.wgJFelly, fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Oherwydd i chwi oll fynd yn amhur, fe'ch casglaf ynghyd i Jerwsalem.JFab dyn, fe aeth tu375? Israel yn amhur gennyf; y maent i gyd yn gymysg o bres, alcam, haearn a phlwm mewn ffwrnais; arian amhur ydynt.-UJDaeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,b=JPan fyddi'n halogedig yng ngolwg y cenhedloedd, byddi'n gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD.'"hIJFe'th wasgaraf ymysg y cenhedloedd a'th chwalu trwy'r gwledydd, a rhof ddiwedd ar dy aflendid.1JA ddeil dy ddewrder, ac a fydd dy ddwylo'n gryf yn y dydd y byddaf fi'n ymwneud � thi? Myfi yr ARGLWYDD a lefarodd, a myfi a fydd yn gweithredu.b~=J 'Yn wir, byddaf yn dyrnu yn erbyn yr elw a wnaethost ac yn erbyn y gwaed sydd o'th fewn.,}QJ Y mae ynot rai sy'n derbyn llwgrwobr am dywallt gwaed; yr wyt yn cymryd llog ac elw, ac yn elwa ar dy gymdogion trwy drais. Anghofiaist fi, medd yr Arglwydd DDUW.,|QJ y mae un yn gwneud ffieidd-dra gyda gwraig ei gymydog, un arall yn halogi'n anllad ei ferch-yng-nghyfraith, ac un arall yn treisio ei chwaer, merch ei dad ei hun.e{CJ Y mae ynot rai sy'n datguddio noethni eu tadau, ac yn treisio merched yn ystod eu misglwyf; zJ Y mae ynot bobl sy'n enllibio er mwyn tywallt gwaed, yn bwyta yng nghysegrfeydd y mynyddoedd ac yn gweithredu'n anllad o'th fewn.OyJYr wyt wedi diystyru fy mhethau sanctaidd ac wedi halogi fy Sabothau.|xqJO'th fewn di y maent yn dirmygu tad a mam, yn gorthrymu'r dieithr sydd ynot, ac yn cam-drin yr amddifad a'r weddw.Tw!JYnot ti y mae holl dywysogion Israel yn defnyddio'u nerth i dywallt gwaed.lvQJBydd y rhai agos a'r rhai pell yn dy wawdio di, yr un enwog am dy ddrygioni a'r un llawn cythrwfl.yukJyr wyt yn euog oherwydd y gwaed a dywelltaist, ac yn halogedig oherwydd yr eilunod a wnaethost. Daethost �'th ddyddiau i ben, a daeth diwedd ar dy flynyddoedd. Am hynny, gwnaf di'n warth i'r cenhedloedd ac yn gyff gwawd i'r holl wledydd.(tIJDywed wrthi, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: O ddinas, sy'n dwyn ei thynged arni ei hun trwy dywallt gwaed o'i mewn, ac yn ei halogi ei hun �'i heilunod,ksOJYn awr, fab dyn, a ferni di? A ferni di y ddinas waedlyd, a pheri iddi wybod ei holl ffieidd-dra?,r UJDaeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,oqWJ Byddi'n gynnud i d�n, bydd dy waed trwy'r tir, ac ni chofir amdanat. Myfi yr ARGLWYDD a lefarodd.'"p}JTywalltaf fy llid arnat a chwythu fy nig tanllyd drosot; rhoddaf di yn nwylo dynion creulon, dynion medrus i ddinistrio.ao;JYna, dychweler ef i'w wain. Yn y lle y cr�wyd di, yng ngwlad dy gynefin, y barnaf di.?nwJEr bod gweledigaethau gau amdanat ac argoelion twyllodrus ynglu375?n � thi, fe'th osodir ar yddfau'r drygionus sydd i'w lladd, sef y rhai y daeth eu dydd yn amser y gosb derfynol.Hm JYn awr, fab dyn, proffwyda a dywed, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW wrth yr Ammoniaid a'u heilun: Cleddyf! Cleddyf wedi ei dynnu i ladd, wedi ei loywi i ddifa ac i ddisgleirio fel mellten!ylkJAdfail! Adfail! Yn adfail na fu ei bath y gwnaf hi, nes i'r hwn a'i piau trwy deg ddod, ac imi ei rhoi iddo ef. k Jfel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Diosg y benwisg a thyn y goron; nid fel y bu y bydd; dyrchefir yr isel a darostyngir yr uchel.jjMJA thithau, dywysog annuwiol a drygionus Israel, yr un y daeth ei ddydd yn amser y gosb derfynol,PiJFelly, fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Oherwydd ichwi ddwyn eich trosedd i gof trwy eich gwrthryfel agored, ac amlygu eich pechodau yn y cyfan a wnewch, oherwydd i chwi wneud hyn, fe'ch caethiwir.hJBydd yn ymddangos yn argoel twyllodrus i'r rhai sy'n deyrngar iddo, ond bydd ef yn dwyn eu trosedd i gof ac yn eu caethiwo.2g]JYn ei law dde bydd coelbren Jerwsalem, iddo roi gorchymyn i ladd, codi bonllef rhyfel, gosod peiriannau hyrddio yn erbyn y pyrth, codi esgynfa ac adeiladu gwarchglawdd.@fyJOherwydd fe oeda brenin Babilon ar y groesffordd lle mae'r ddwy ffordd yn fforchi, i geisio argoel; bydd yn bwrw coelbren � saethau, yn ymofyn �'i eilunod ac yn edrych ar yr afu.qe[JNoda un ffordd i'r cleddyf ddod yn erbyn Rabba'r Ammoniaid, a'r llall yn erbyn Jwda a Jerwsalem gaerog.!d;JYn awr, fab dyn, noda ddwy ffordd i gleddyf brenin Babilon ddod, a'r ddwy yn arwain o'r un wlad, a gosod fynegbost ar ben y ffordd sy'n dod i'r ddinas.-cUJDaeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,fbEJByddaf finnau hefyd yn taro fy nwylo, ac yna'n tawelu fy llid. Myfi yr ARGLWYDD a lefarodd."NaJTro'n finiog i'r dde ac i'r chwith, i ble bynnag y pwyntia dy flaen.7`gJEr mwyn i'w calon doddi, ac i lawer ohonynt syrthio, yr wyf wedi gosod cleddyf dinistr wrth eu holl byrth. Och! Fe'i gwnaed i ddisgleirio fel mellten, ac fe'i tynnir i ladd.O_JAc yn awr, fab dyn, proffwyda, a thrawa dy ddwylo yn erbyn ei gilydd; chwifier y cleddyf ddwywaith a thair � cleddyf i ladd ydyw, cleddyf i wneud lladdfa fawr, ac y mae'n chwyrl�o o'u hamgylch.b^=J Oherwydd bydd profi. Pam yr ydych yn dilorni'r wialen? Ni lwydda, medd yr Arglwydd DDUW.)]KJ Gwaedda ac uda, fab dyn, oherwydd y mae yn erbyn fy mhobl, yn erbyn holl dywysogion Israel � fe'u bwrir hwythau i'r cleddyf gyda'm pobl; felly trawa dy glun.\J Rhoddwyd y cleddyf i'w loywi, yn barod i law ymaflyd ynddo; y mae'r cleddyf wedi ei hogi a'i loywi, yn barod i'w roi yn llaw y lladdwr.'[wJ wedi ei hogi er mwyn lladd, a'i loywi i fflachio fel mellten! O fy mab, fe chwifir gwialen i ddilorni pob eilun pren!|ZqJ Fab dyn, proffwyda a dweud, 'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Cleddyf! Cleddyf wedi ei hogi, a hefyd wedi ei loywi �-YUJDaeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,uXcJA phan ofynnant iti pam dy fod yn griddfan, fe ddywedi, 'Oherwydd y newyddion; pan ddaw, bydd pob calon yn toddi, pob llaw yn llipa, pob ysbryd yn pallu a phob glin yn ddu373?r. Fe ddigwydd, ac y mae ar ddyfod, medd yr Arglwydd DDUW.'"^W5JAc yn awr, fab dyn, griddfan; griddfan yn chwerw o'u blaenau � chalon ddrylliedig.VyJYna bydd pob un yn gwybod fy mod i, yr ARGLWYDD, wedi tynnu fy nghleddyf o'i wain; ni fydd yn dychwelyd yno byth eto.' U JOherwydd fy mod am dorri ymaith ohonot y cyfiawn a'r drygionus y tynnir fy nghleddyf o'i wain yn erbyn pawb o'r de i'r gogledd."T=JDywed wrth dir Israel, 'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Yr wyf fi yn dy erbyn; tynnaf fy nghleddyf o'i wain a thorri ymaith ohonot y cyfiawn a'r drygionus.nSUJFab dyn, tro dy wyneb tua Jerwsalem, a llefara yn erbyn ei chysegr a phroffwyda yn erbyn tir Israel.,R UJDaeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,hQIJ1A dywedais, "Och! Fy Arglwydd DDUW, y maent yn dweud amdanaf, 'Onid llefaru damhegion y mae?'"WP'J0Bydd pawb yn gweld mai myfi'r ARGLWYDD a fu'n ei chynnau, ac nis diffoddir.'"OJ/Dywed wrth goedwig y de, 'Gwrando air yr ARGLWYDD. Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Dyma fi'n cynnau t�n ynot, ac fe ysir dy holl goed, yr ir a'r crin fel ei gilydd. Ni ddiffoddir y fflam danllyd, ond fe losgir ganddi bob wyneb o'r de i'r gogledd.yNkJ.Fab dyn, tro dy wyneb i gyfeiriad Teman, a llefara i gyfeiriad y Negef; proffwyda yn erbyn tir coediog y Negef.-MUJ-Daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,RLJ,Yna byddwch yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD, pan fyddaf yn ymwneud � chwi er mwyn fy enw, ac nid yn �l eich ffyrdd drygionus a'ch gweithredoedd llygredig, O du375? Israel, medd yr Arglwydd DDUW."(KIJ+Yno byddwch yn cofio eich ffyrdd, a'r holl bethau a wnaethoch i'ch halogi eich hunain, a byddwch yn eich cas�u eich hunain am yr holl ddrygioni a wnaethoch. JJ*Yna byddwch yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD, pan ddof � chwi i dir Israel, y wlad y tyngais y byddwn yn ei rhoi i'ch hynafiaid.RIJ)Fe'ch derbyniaf chwi fel arogldarth peraidd, pan ddof � chwi allan o blith y cenhedloedd, a'ch casglu o'r gwledydd lle gwasgarwyd chwi, a sancteiddiaf fy hun ynoch chwi yng ngu373?ydd y cenhedloedd. HJ(Oherwydd ar fy mynydd sanctaidd, ar fynydd uchel Israel, medd yr Arglwydd DDUW, y bydd holl du375? Israel, a phob un sydd yn y wlad, yn fy addoli, ac yno y derbyniaf hwy. Yno y ceisiaf eich aberthau a'ch offrymau gorau, ynghyd �'ch holl aberthau sanctaidd.eGCJ'A chwithau, du375? Israel, fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Aed pob un ohonoch i addoli ei eilunod. Yna byddwch yn siu373?r o wrando arnaf fi, ac ni fyddwch yn halogi fy enw sanctaidd �'ch rhoddion ac �'ch eilunod.IF J&Fe garthaf o'ch plith y rhai sy'n gwrthryfela ac yn codi yn f'erbyn; er imi ddod � hwy o'r wlad lle maent yn aros, eto nid �nt i dir Israel. Yna byddwch yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD.'NEJ%Gwnaf i chwi fynd heibio dan y wialen, a'ch dwyn i rwymyn y cyfamod.rD]J$Fel y bernais eich hynafiaid yn anialwch gwlad yr Aifft, felly y barnaf chwithau, medd yr Arglwydd DDUW.NCJ#Dof � chwi i anialwch y cenhedloedd a'ch barnu yno wyneb yn wyneb.B)J"Dof � chwi o blith y cenhedloedd, a'ch casglu o'r gwledydd lle gwasgarwyd chwi, � llaw gref, � braich estynedig ac � llid tywalltedig.AJ!Cyn wired �'m bod yn fyw, medd yr Arglwydd DDUW, llywodraethaf drosoch � llaw gref, � braich estynedig ac � llid tywalltedig. @9J 'Yr ydych yn dweud, "Byddwn fel y cenhedloedd, fel pobloedd y gwledydd, yn addoli pren a charreg"; ond yn sicr ni ddigwydd yr hyn sydd yn eich meddwl.?)JPan gyflwynwch eich rhoddion, a gwneud i'ch plant fynd trwy'r t�n, yr ydych yn eich halogi eich hunain �'ch holl eilunod hyd heddiw. Sut y gadawaf i chwi ymofyn � mi, du375? Israel? Cyn wired �'m bod yn fyw, medd yr Arglwydd DDUW, ni adawaf i chwi ymofyn � mi.4>aJAm hynny, dywed wrth du375? Israel, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: A ydych yn eich halogi eich hunain fel y gwnaeth eich hynafiaid, a phuteinio gyda'u heilunod atgas?j=MJYna dywedais wrthynt, "Beth yw'r uchelfa hon yr ewch iddi?" A gelwir hi yn Bama hyd y dydd hwn.'<{JPan ddeuthum � hwy i'r wlad yr oeddwn wedi tyngu y byddwn yn ei rhoi iddynt, a hwythau'n gweld bryn uchel neu bren deiliog, fe offryment aberthau yno a chyflwyno rhoddion a'm digiai; rhoddent yno eu harogldarth peraidd, a thywallt eu diodoffrwm.-;SJFelly, fab dyn, llefara wrth du375? Israel a dywed wrthynt, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Yn hyn hefyd y bu i'ch hynafiaid fy nghablu a bod yn anffyddlon imi.&:EJgwneuthum iddynt eu halogi eu hunain �'u rhoddion trwy aberthu pob cyntafanedig, er mwyn imi eu brawychu, ac er mwyn iddynt wybod mai myfi yw'r ARGLWYDD.'Z9-JYn wir, rhoddais iddynt ddeddfau heb fod yn dda, a barnau na allent fyw wrthynt;8Joherwydd iddynt beidio � gwneud fy marnau, ond gwrthod fy neddfau, halogi fy Sabothau, a throi eu llygaid at eilunod eu hynafiaid.u7cJTyngais wrthynt yn yr anialwch y byddwn yn eu gwasgaru ymysg y cenhedloedd ac yn eu chwalu trwy'r gwledydd,6JOnd ateliais fy llaw a gweithredais er mwyn fy enw, rhag ei halogi yng ngolwg y cenhedloedd y deuthum � hwy allan yn eu gu373?ydd.5wJ'Ond gwrthryfelodd eu plant yn fy erbyn. Nid oeddent yn dilyn fy neddfau, nac yn cadw fy marnau � er mai'r sawl a'u gwna a fydd byw � ac yr oeddent yn halogi fy Sabothau. Yna bwriadwn dywallt fy llid a dod �'m dicter arnynt yn yr anialwch.x4iJCadwch fy Sabothau'n sanctaidd, iddynt fod yn arwydd rhyngom, a chewch wybod mai myfi yw'r ARGLWYDD eich Duw."_37JMyfi yw'r ARGLWYDD eich Duw; dilynwch fy neddfau a gwylio eich bod yn cadw fy marnau.2JDywedais wrth eu plant yn yr anialwch, "Peidiwch � dilyn deddfau eich rhieni, na chadw eu barnau, na halogi eich hunain �'u heilunod.l1QJEto edrychais mewn tosturi arnynt, rhag eu dinistrio, ac ni roddais ddiwedd arnynt yn yr anialwch.0 Joherwydd iddynt wrthod fy marnau a pheidio � chadw fy neddfau, ond halogi fy Sabothau, am fod eu calon yn dilyn eu heilunod./-JTyngais wrthynt yn yr anialwch na fyddwn yn dod � hwy i'r wlad a roddais iddynt, gwlad yn llifeirio o laeth a m�l, y decaf o'r holl wledydd, ~d}}M|||{{!z{zyxx{xww6vvuu ttXsZsrr4qqBppgooon m{mlUkjjTj#ihhAgfeeMdccMbba``n__]^c]]V\\[ZYY_XXX+WW#VUUiTTGSSR~QQoQPP7OO3NN0MmMLnKK JJ(IvHH6GFFEEDCCA@??Z>]==<;;;:: 988f77,665p44d4 33210//.-,++.*|*L))5('&&_%u$$1#5"2!d 9Whe c E+ij3  E  u _`O)jMcJ#Fab dyn, gosod dy wyneb yn erbyn Mynydd Seir; proffwyda yn ei erbyn,b UJ#Daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,faEJ"Chwi fy mhraidd, praidd fy mhorfa, yw fy mhobl, a myfi yw eich Duw, medd yr Arglwydd DDUW.'"`J"Yna byddant yn gwybod fy mod i, yr ARGLWYDD eu Duw, gyda hwy, ac mai hwy, tu375? Israel, yw fy mhobl, medd yr Arglwydd DDUW._{J"Byddaf yn darparu iddynt blanhigfa ffrwythlon, ac ni fyddant mwyach yn dioddef newyn yn y wlad na dirmyg y cenhedloedd.^#J"Ni fyddant mwyach yn ysglyfaeth i'r cenhedloedd, ac ni fydd anifeiliaid gwylltion yn eu difa; byddant yn byw'n ddiogel heb neb i'w dychryn.g]GJ"Bydd coed y maes yn rhoi eu ffrwyth, a'r tir ei gnydau, a bydd y bobl yn ddiogel yn eu gwlad. Byddant yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD, pan fyddaf yn torri barrau eu hiau ac yn eu gwaredu o ddwylo'r rhai sy'n eu caethiwo. \ J"Gwnaf hwy, a'r mannau o amgylch fy mynyddoedd, yn fendith; anfonaf i lawr y cawodydd yn eu pryd, a byddant yn gawodydd bendith.)[KJ"'Gwnaf gyfamod heddwch � hwy, a pheri i fwystfilod gwylltion ddarfod o'r wlad; yna byddant yn byw yn yr anialwch ac yn cysgu yn y coedwigoedd mewn diogelwch.tZaJ"Myfi, yr ARGLWYDD, fydd eu Duw, a'm gwas Dafydd fydd yn dywysog yn eu mysg; myfi, yr ARGLWYDD, a lefarodd. YJ"Byddaf yn gosod arnynt un bugail, fy ngwas Dafydd, a bydd ef yn gofalu amdanynt; ef fydd yn gofalu amdanynt ac ef fydd eu bugail.}XsJ"byddaf yn gwaredu fy mhraidd, ac ni fyddant mwyach yn ysglyfaeth, a byddaf yn barnu rhwng y naill ddafad a'r llall.~WuJ"Oherwydd eich bod yn gwthio ag ystlys ac ysgwydd, ac yn twlcio'r gweiniaid �'ch cyrn nes ichwi eu gyrru ar wasgar,yVkJ"'Felly, fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW wrthynt: Byddaf fi fy hunan yn barnu rhwng defaid bras a defaid tenau.iUKJ"A yw'n rhaid i'm praidd fwyta'r hyn a sathrwyd gennych, ac yfed yr hyn a faeddwyd �'ch traed?$TAJ"Onid yw'n ddigon ichwi bori ar borfa dda heb ichwi sathru gweddill eich porfa �'ch traed, ac yfed du373?r clir heb ichwi faeddu'r gweddill �'ch traed?S+J"'Amdanoch chwi, fy mhraidd, fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Wele, byddaf fi'n barnu rhwng y naill ddafad a'r llall, a rhwng hyrddod a bychod.FRJ"Byddaf yn ceisio'r ddafad golledig ac yn dychwelyd y wasgaredig; byddaf yn rhwymo'r ddolurus ac yn cryfhau'r wan. Ond byddaf yn difa'r fras a'r gref; byddaf yn eu bugeilio � chyfiawnder.cQ?J"Byddaf fi fy hun yn bugeilio fy nefaid ac yn gwneud iddynt orwedd, medd yr Arglwydd DDUW.OuJ" Dygaf hwy allan o fysg y bobloedd, a'u casglu o'r gwledydd, a dod � hwy i'w gwlad eu hunain; bugeiliaf hwy ar fynyddoedd Israel, ger y nentydd ac yn holl fannau cyfannedd y wlad.WN'J" Fel y mae bugail yn gofalu am ei braidd gwasgaredig pan fydd yn eu mysg, felly y byddaf finnau'n gofalu am fy mhraidd; byddaf yn eu gwaredu o'r holl fannau lle gwasgarwyd hwy ar ddydd cymylau a thywyllwch.oMWJ" 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Byddaf fi fy hunan yn chwilio am fy mhraidd ac yn gofalu amdanynt.L%J" Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Yr wyf yn erbyn y bugeiliaid, ac yn eu dal yn gyfrifol am fy mhraidd. Byddaf yn eu hatal rhag gofalu am y praidd, rhag i'r bugeiliaid mwyach ofalu amdanynt eu hunain. Gwaredaf fy mhraidd o'u genau, ac ni fyddant mwyach yn fwyd iddynt.3KaJ" felly, fugeiliaid, clywch air yr ARGLWYDD.J)J"Cyn wired �'m bod yn fyw, medd yr Arglwydd DDUW, oherwydd i'r praidd fynd yn ysglyfaeth ac yn fwyd i'r holl anifeiliaid gwylltion, am nad oedd fugail, ac oherwydd i'm bugeiliaid beidio � chwilio am fy mhraidd ond gofalu amdanynt eu hunain yn hytrach nag am y praidd,4IcJ"'Felly, fugeiliaid, clywch air yr ARGLWYDD.%HCJ"Crwydrodd fy mhraidd dros yr holl fynyddoedd a bryniau uchel; aethant ar wasgar dros yr holl ddaear, ond nid oedd neb yn eu ceisio nac yn chwilio amdanynt.fGEJ"Fe'u gwasgarwyd am eu bod heb fugail, ac yna aethant yn fwyd i'r holl anifeiliaid gwylltion.?FwJ"Nid ydych wedi cryfhau'r ddafad wan na gwella'r glaf na rhwymo'r ddolurus; ni ddaethoch �'r grwydredig yn �l, na chwilio am y golledig; buoch yn eu rheoli'n galed ac yn greulon.uEcJ"Yr ydych yn bwyta'r braster, yn gwisgo'r gwl�n, yn lladd y pasgedig, ond nid ydych yn gofalu am y praidd.fDEJ"Fab dyn, proffwyda yn erbyn bugeiliaid Israel; proffwyda, a dywed wrthynt, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Gwae fugeiliaid Israel, nad ydynt yn gofalu ond amdanynt eu hunain! Oni ddylai'r bugeiliaid ofalu am y praidd?,C UJ"Daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,`B9J!!Pan ddigwydd hyn, ac y mae hynny'n sicr, byddant yn gwybod i broffwyd fod yn eu mysg."1A[J! Yn wir, nid wyt ti iddynt hwy ond un yn canu caneuon serch mewn llais peraidd ac yn chwarae offeryn yn dda, oherwydd y maent yn gwrando ar dy eiriau ond heb eu gwneud.C@J!Fe ddaw fy mhobl yn �l eu harfer, ac eistedd o'th flaen a gwrando ar dy eiriau, ond ni fyddant yn eu gwneud. Y mae geiriau serchog yn eu genau, ond eu calon yn eu harwain ar �l elw.6?eJ!Amdanat ti, fab dyn, y mae dy bobl yn siarad ger y muriau ac wrth ddrysau'r tai, ac yn dweud wrth ei gilydd, 'Dewch i wrando beth yw'r gair a ddaeth oddi wrth yr ARGLWYDD.'>%J!Yna byddant yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD, pan fyddaf wedi gwneud y wlad yn ddiffeithwch anial oherwydd yr holl ffieidd-dra a wnaethant.'=J!Gwnaf y wlad yn ddiffeithwch anial, a bydd diwedd ar ei rym balch; bydd mynyddoedd Israel mor ddiffaith fel na fydd neb yn eu croesi.$<AJ!Dywed wrthynt, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Cyn wired �'m bod yn fyw, bydd y rhai a adawyd yn yr adfeilion yn syrthio trwy'r cleddyf, y sawl sydd allan yn y wlad yn cael ei roi i'r anifeiliaid gwylltion i'w ddifa, a'r rhai sydd mewn amddiffynfeydd ac ogofeydd yn marw o bla.;+J!Yr ydych yn dibynnu ar eich cleddyf, yn gwneud ffieidd-dra, a phob un ohonoch yn halogi gwraig ei gymydog; a fyddwch felly'n meddiannu'r wlad?'E:J!Felly, dywed wrthynt, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Yr ydych yn bwyta cig gyda'r gwaed, yn codi eich golygon at eich eilunod, ac yn tywallt gwaed; a fyddwch felly'n meddiannu'r wlad?X9)J!Fab dyn, y mae'r rhai sy'n byw yn yr adfeilion yna yng ngwlad Israel yn dweud, 'Un dyn oedd Abraham, ac fe feddiannodd y wlad; ond yr ydym ni'n llawer, ac yn sicr y mae'r wlad wedi ei rhoi'n feddiant i ni.'-8UJ!Daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,M7J!Y noson cyn iddo gyrraedd, yr oedd llaw yr ARGLWYDD wedi dod arnaf, ac yr oedd wedi agor fy ngenau cyn i'r dyn ddod ataf yn y bore. Felly yr oedd fy ngenau'n agored, ac nid oeddwn bellach yn fud.6)J!Ar y pumed dydd o'r degfed mis yn neuddegfed flwyddyn ein caethglud, daeth ataf ddyn oedd wedi dianc o Jerwsalem a dweud, "Cwympodd y ddinas!"5{J!Eto fe ddywedwch, 'Nid yw ffordd yr Arglwydd yn gyfiawn'! O du375? Israel, fe farnaf bob un ohonoch yn �l ei ffyrdd."n4UJ!Os try un drygionus oddi wrth ei ddrygioni a gwneud yr hyn sy'n gywir a chyfiawn, bydd fyw am hynny.V3%J!Os try un cyfiawn oddi wrth ei gyfiawnder a gwneud drwg, bydd farw am hynny.k2OJ!Eto fe ddywed dy bobl, 'Nid yw ffordd yr Arglwydd yn gyfiawn'; ond eu ffordd hwy sy'n anghyfiawn.o1WJ!Ni chofir yn ei erbyn yr un o'i bechodau; gwnaeth yr hyn sy'n gywir a chyfiawn, a bydd yn sicr o fyw.0J!yn dychwelyd gwystl, yn adfer yr hyn a ladrataodd, yn dilyn rheolau'r bywyd ac yn ymatal rhag drwg, bydd yn sicr o fyw; ni fydd farw./J!Ac os dywedaf wrth y drygionus, 'Byddi'n sicr o farw', ac yntau'n troi oddi wrth ei ddrygioni ac yn gwneud yr hyn sy'n gywir a chyfiawn,I. J! Os dywedaf wrth y cyfiawn y bydd yn sicr o fyw, ac yntau wedyn yn ymddiried yn ei gyfiawnder ac yn gwneud drygioni, ni chofir yr un o'i weithredoedd cyfiawn; bydd farw am y drygioni a wnaeth.~-uJ! Fab dyn, dywed wrth dy bobl, 'Ni fydd cyfiawnder y cyfiawn yn ei waredu pan fydd yn pechu, ac ni fydd drygioni'r drygionus yn peri iddo syrthio pan fydd yn troi oddi wrth ei ddrygioni; ni all y cyfiawn fyw trwy ei gyfiawnder pan fydd yn pechu.'w,gJ! Dywed wrthynt, 'Cyn wired �'m bod yn fyw, medd yr Arglwydd DDUW, nid wyf yn ymhyfrydu ym marwolaeth y drygionus, ond yn hytrach ei fod yn troi o'i ffordd ac yn byw. Trowch, trowch o'ch ffyrdd drwg! Pam y byddwch farw, O du375? Israel?'%+CJ! Fab dyn, dywed wrth du375? Israel, 'Dyma a ddywedwch: "Y mae ein troseddau a'n pechodau yn fwrn arnom, ac yr ydym yn darfod o'u plegid; sut y byddwn fyw?"'*#J! Ond os byddi'n rhybuddio'r drygionus i droi o'i ffordd, ac yntau'n gwrthod, fe fydd farw am ei ddrygioni, ond fe fyddi di'n arbed dy fywyd.e)CJ!Os dywedaf fi wrth y drygionus, 'O ddrygionus, byddi'n sicr o farw', a thithau'n peidio � llefaru i'w rybuddio i droi o'i ffordd, yna, er i'r drygionus farw am ei ddrygioni, byddaf yn dy ddal di'n gyfrifol am ei waed.~(uJ!Fab dyn, gosodais di yn wyliwr i du375? Israel; byddi'n clywed gair o'm genau ac yn rhoi rhybudd iddynt oddi wrthyf.~'uJ!Ond pe byddai'r gwyliedydd yn gweld y cleddyf yn dod ac yn peidio � chanu'r utgorn i rybuddio'r bobl, a'r cleddyf yn dod ac yn lladd un ohonynt, yna, er i hwnnw gael ei ladd am ei ddrygioni, byddwn yn dal y gwyliedydd yn gyfrifol am ei waed.'-&SJ!Oherwydd iddo glywed sain yr utgorn a pheidio � derbyn rhybudd, ef ei hun fydd yn gyfrifol am ei waed; pe byddai wedi derbyn rhybudd, byddai wedi arbed ei fywyd.%-J!yna, os bydd rhywun yn clywed sain yr utgorn ond heb dderbyn y rhybudd, a'r cleddyf yn dod ac yn ei ladd, ef ei hun fydd yn gyfrifol am ei waed.`$9J!ac yntau'n gweld y cleddyf yn dod yn erbyn y wlad ac yn canu utgorn i rybuddio'r bobl;.#UJ!Fab dyn, llefara wrth dy bobl a dweud wrthynt, 'Bwriwch fy mod yn anfon cleddyf yn erbyn gwlad, a phobl y wlad yn dewis un gu373?r o'u plith i fod yn wyliwr iddynt,," UJ!Daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,-!SJ 'Oherwydd achosodd fraw trwy holl dir y byw, ac fe'i rhoir i orwedd, ef a'i holl finteioedd, ymysg y dienwaededig a laddwyd �'r cleddyf,' medd yr Arglwydd DDUW." J Pan fydd Pharo yn eu gweld bydd yn ymgysuro am ei holl finteioedd � Pharo a'i holl lu, a laddwyd �'r cleddyf,' medd yr Arglwydd DDUW.-J Y mae holl dywysogion y gogledd a'r holl Sidoniaid yno; aethant i lawr mewn gwarth gyda'r lladdedigion, er gwaetha'r braw a achosodd eu cryfder; y maent yn gorwedd yn ddienwaededig gyda'r rhai a laddwyd �'r cleddyf, ac yn dwyn eu gwarth gyda'r rhai sy'n disgyn i'r pwll.:mJ Y mae Edom gyda'i brenhinoedd a'i holl dywysogion yno; er eu grym y maent gyda'r rhai a laddwyd �'r cleddyf, yn gorwedd gyda'r dienwaededig, gyda'r rhai sy'n disgyn i'r pwll.veJ Byddi dithau hefyd ymysg y dienwaededig, wedi dy ddryllio ac yn gorwedd gyda'r rhai a laddwyd �'r cleddyf.taJ Onid ydynt yn gorwedd gyda'r rhyfelwyr a syrthiodd yn ddienwaededig, a mynd i lawr i Sheol gyda'u harfau rhyfel, a rhoi eu harfau dan eu pennau? Daeth cosb eu troseddau ar eu hesgyrn, oherwydd bod braw ar y cryfion hyn trwy dir y byw.*MJ Y mae Mesach a Tubal yno, a'u holl luoedd o amgylch eu beddau, y maent i gyd yn ddienwaededig, wedi eu lladd �'r cleddyf, am iddynt achosi braw yn nhir y byw.+J Gwnaed gwely iddi ymysg y lladdedigion, gyda'i holl luoedd o amgylch ei bedd; y maent i gyd yn ddienwaededig, wedi eu lladd �'r cleddyf. Am iddynt achosi braw yn nhir y byw, y maent yn dwyn eu gwarth gyda'r rhai sy'n disgyn i'r pwll, ac yn gorwedd ymysg y lladdedigion.xiJ Y mae Elam a'i holl luoedd o amgylch ei bedd, i gyd wedi eu lladd a syrthio trwy'r cleddyf; y mae'r holl rai a fu'n achosi braw yn nhir y byw i lawr yn y tir isod gyda'r dienwaededig, ac yn dwyn eu gwarth gyda'r rhai sy'n disgyn i'r pwll."=J Y mae eu beddau yn nyfnder y pwll, ac y mae ei holl lu o amgylch ei bedd; y mae'r holl rai a fu'n achosi braw yn nhir y byw wedi syrthio trwy'r cleddyf.wgJ Y mae Asyria a'i holl luoedd yno, ac o'i hamgylch feddau'r lladdedigion, yr holl rai a laddwyd �'r cleddyf.J O ganol Sheol fe ddywed y cryfion amdani hi a'i chynorthwywyr, "Daethant i lawr a gorwedd gyda'r dienwaededig a laddwyd �'r cleddyf."lQJ Syrthiant gyda'r rhai a leddir �'r cleddyf; tynnwyd y cleddyf, llusgir hi a'i minteioedd ymaith.W'J 'A gei di ffafr rhagor nag eraill? Dos i lawr, a gorwedd gyda'r dienwaededig.%J Fab dyn, galara am finteioedd yr Aifft, a bwrw hi i lawr, hi a merched y cenhedloedd cryfion, i'r tir isod gyda'r rhai sy'n disgyn i'r pwll.mSJ Ar y pymthegfed dydd o'r mis cyntaf yn y ddeuddegfed flwyddyn, daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,5J Dyma'r alarnad a lafargenir amdani; merched y cenhedloedd fydd yn ei chanu, ac am yr Aifft a'i holl finteioedd y canant hi,' medd yr Arglwydd DDUW.")KJ 'Pan wnaf wlad yr Aifft yn anrhaith, a dinoethi'r wlad o'r hyn sydd ynddi; pan drawaf i lawr bawb sy'n byw ynddi, yna byddant yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD.gGJ Yna gwnaf eu dyfroedd yn groyw, a bydd eu hafonydd yn llifo fel olew,' medd yr Arglwydd DDUW.J Dinistriaf ei holl wartheg o ymyl y dyfroedd; ni fydd traed dynol yn eu corddi mwyach, na charnau anifeiliaid yn eu maeddu.+ OJ Gwnaf i'th finteioedd syrthio trwy gleddyfau'r rhai cryfion, y greulonaf o'r holl genhedloedd. Dymchwelant falchder yr Aifft, ac fe ddifethir ei holl finteioedd.S J Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Daw cleddyf brenin Babilon yn dy erbyn.K J Gwnaf i lawer o bobl frawychu o'th achos, a bydd eu brenhinoedd yn crynu mewn braw o'th blegid pan ysgydwaf fy nghleddyf o'u blaenau; byddant yn ofni am eu heinioes bob munud ar ddydd dy gwymp.y kJ 'Gofidiaf galon llawer o bobl pan af � thi i gaethglud ymysg y cenhedloedd, i wledydd nad wyt yn eu hadnabod.} sJ Tywyllaf holl oleuadau disglair y nefoedd uwch dy ben, ac fe'i gwnaf yn dywyll dros dy dir,' medd yr Arglwydd DDUW.}J Pan ddiffoddaf di, gorchuddiaf y nefoedd a thywyllu ei s�r; cuddiaf yr haul � chwmwl, ac ni rydd y lloer ei goleuni.r]J Mwydaf y ddaear hyd at y mynyddoedd �'r gwaed fydd yn llifo ohonot, a bydd y cilfachau yn llawn ohono.X)J Gwasgaraf dy gnawd ar y mynyddoedd, a llenwi'r dyffrynnoedd �'th weddillion.5J Fe'th luchiaf ar y ddaear, a'th daflu ar y maes agored, a gwneud i holl adar y nefoedd ddisgyn arnat, a diwallu'r holl anifeiliaid gwylltion ohonot.|qJ 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: � thyrfa fawr o bobl fe daflaf fy rhwyd drosot, ac fe'th godant i fyny ynddi.a;J Fab dyn, cod alarnad am Pharo brenin yr Aifft, a dywed wrtho, 'Yr wyt fel llew ymysg y cenhedloedd. Yr wyt fel draig yn y moroedd, yn ymdroelli yn d'afonydd, yn corddi du373?r �'th draed, ac yn maeddu ei ffrydiau.l SJ Ar y dydd cyntaf o'r deuddegfed mis yn y ddeuddegfed flwyddyn, daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud;xiJPrun o goed Eden sy'n debyg i ti mewn gogoniant a mawredd? Ond fe'th ddygir dithau hefyd gyda choed Eden i'r tir isod, a byddi'n gorwedd gyda'r dienwaededig a laddwyd �'r cleddyf. Dyna Pharo a'i holl finteioedd,' medd yr Arglwydd DDUW."1JAethant hwythau hefyd gyda hi i lawr i Sheol at y rhai a laddwyd �'r cleddyf; gwasgarwyd y rhai oedd yn byw yn ei chysgod ymhlith y cenhedloedd.jMJGwneuthum i'r cenhedloedd grynu gan su373?n ei chwymp, pan ddygais hi i lawr i Sheol gyda'r rhai sy'n disgyn i'r pwll; felly cysurir yn y tir isod holl goed Eden sy'n cael eu dyfrhau, y rhai gorau a mwyaf dewisol yn Lebanon.~J'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Yn y dydd yr aed � hi i lawr i Sheol, gorchuddiais y dyfnder � galar drosti; ateliais ei hafonydd a dal yn �l ei digonedd o ddu373?r. O'i herwydd hi gwisgais Lebanon � phrudd-der, a chrinodd holl goed y maes.&}EJOherwydd hyn, nid yw'r holl goed eraill wrth y dyfroedd i dyfu'n uchel na chodi eu pennau'n uwch na'r cangau; nid ydynt, oherwydd bod digon o ddu373?r, i sefyll mor uchel; y maent i gyd wedi eu tynghedu i farwolaeth yn y tir isod, gyda meidrolion, ymhlith y rhai sy'n disgyn i'r pwll.b|=J Aeth holl adar y nefoedd i fyw ar ei boncyff, a'r holl anifeiliaid gwylltion i'w brigau. {J Estroniaid, y greulonaf o'r cenhedloedd, a'i torrodd i lawr a'i gadael. Syrthiodd ei changhennau ar y mynyddoedd ac i'r holl ddyffrynnoedd; yr oedd ei changau wedi eu torri yn holl gilfachau'r tir; daeth holl genhedloedd y ddaear allan o'i chysgod a'i gadael.sz_J rhoddais hi yn llaw rheolwr y cenhedloedd, iddo wneud � hi yn �l ei drygioni. Bwriais hi o'r neilltu.yJ 'Felly, fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Oherwydd iddi dyfu'n uchel, gan godi ei phen yn uwch na'r cangau ac ymfalch�o yn ei huchder,rx]J Gwneuthum hi'n brydferth � digon o ganghennau, nes bod holl goed Eden, gardd Duw, yn cenfigennu wrthi.^w5JNi allai cedrwydd o ardd Duw gystadlu � hi, ac nid oedd y pinwydd yn cymharu o ran ceinciau; nid oedd y ffawydd yn debyg iddi o ran cangau, ac ni allai'r un goeden o ardd Duw gystadlu � hi o ran prydferthwch.vJYr oedd ei mawredd yn brydferth, a'i cheinciau'n ymestyn, oherwydd yr oedd ei gwreiddiau'n cyrraedd at ddigon o ddu373?r.+uOJYr oedd holl adar y nefoedd yn nythu yn ei cheinciau, a'r holl anifeiliaid gwylltion yn epilio dan ei changau, a'r holl genhedloedd mawrion yn byw yn ei chysgod.tJFelly tyfodd yn uwch na holl goed y maes; yr oedd ei cheinciau'n ymestyn a'i changau'n lledaenu, am fod digon o ddu373?r yn y sianelau.%sCJYr oedd dyfroedd yn ei chyfnerthu a'r dyfnder yn peri iddi dyfu, a'u nentydd yn llifo o amgylch ei gwreiddiau, ac yn ffrydio'n aberoedd i holl goed y maes.-rSJEdrych ar Asyria; yr oedd fel cedrwydden yn Lebanon, ac iddi gangen brydferth yn bwrw cysgod dros y goedwig, yn tyfu'n uchel, a'i brig yn uwch na'r cangau trwchus.pqYJFab dyn, dywed wrth Pharo brenin yr Aifft ac wrth ei finteioedd, 'I bwy yr wyt yn debyg yn dy fawredd?lp SJAr y dydd cyntaf o'r trydydd mis yn yr unfed flwyddyn ar ddeg, daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud;~ouJGwasgaraf yr Eifftiaid ymysg y cenhedloedd a'u chwalu trwy'r gwledydd, a byddant yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD.'"[n/JAtgyfnerthaf freichiau brenin Babilon, ond bydd breichiau Pharo'n llipa. Yna byddant yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD, pan rof fy nghleddyf yn llaw brenin Babilon, ac yntau'n ei ysgwyd yn erbyn gwlad yr Aifft.&mEJCryfhaf freichiau brenin Babilon a rhoi fy nghleddyf yn ei law, ond torraf freichiau Pharo, a bydd yn griddfan o'i flaen fel un wedi ei glwyfo i farwolaeth.PlJGwasgaraf yr Eifftiaid ymysg y cenhedloedd a'u chwalu trwy'r gwledydd.>kuJFelly fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: 'Yr wyf yn erbyn Pharo brenin yr Aifft, a thorraf ei freichiau, yr un iach a'r un sydd wedi ei thorri, a gwneud i'r cleddyf syrthio o'i law. jJFab dyn, torrais fraich Pharo brenin yr Aifft, ond ni rwymwyd hi i'w gwella, na'i rhoi mewn rhwymyn i'w chryfhau i ddal y cleddyf.niUJAr y seithfed dydd o'r mis cyntaf yn yr unfed flwyddyn ar ddeg, daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,Uh#JGweithredaf farn ar yr Aifft, a byddant yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD.'"&gEJBydd y dydd yn dywyllwch yn Tahpanhes, pan dorraf yno iau yr Aifft a dod �'i grym balch i ben; fe'i gorchuddir � chwmwl, a dygir ei merched i gaethglud._f7JFe syrth gwu375?r ifainc On a Pibeseth trwy'r cleddyf, a dygir y merched i gaethglud.uecJRhof d�n ar yr Aifft, a bydd Sin mewn gwewyr mawr; rhwygir Thebes a bydd Noff mewn cyfyngder yn ddyddiol.Xd)JTywalltaf fy llid ar Sin, cadarnle'r Aifft, a thorri ymaith finteioedd Thebes.QcJAnrheithiaf Pathros, a rhof d�n ar Soan, a gweithredu barn ar Thebes.5bcJ 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Dinistriaf yr eilunod a rhof ddiwedd ar y delwau sydd yn Noff; ni fydd tywysog yng ngwlad yr Aifft mwyach, a pharaf fod ofn trwy'r wlad.a1J Sychaf yr afonydd hefyd, a gwerthu'r wlad i rai drwg; trwy ddwylo estroniaid anrheithiaf y wlad a phopeth sydd ynddi. Myfi yr ARGLWYDD a lefarodd.(`IJ Dygir ef, a'i fyddin gydag ef, y greulonaf o'r cenhedloedd, i mewn i ddifetha'r wlad; tynnant eu cleddyfau yn erbyn yr Aifft a llenwi'r wlad � lladdedigion.w_gJ 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Rhof ddiwedd ar finteioedd yr Aifft trwy law Nebuchadnesar brenin Babilon.!^;J Y diwrnod hwnnw fe � negeswyr allan mewn llongau oddi wrthyf i ddychryn Ethiopia ddiofal, a daw gwewyr arnynt pan syrth yr Aifft; yn wir y mae'n dod.x]iJYna byddant yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD, pan rof d�n ar yr Aifft, a phan ddryllir ei holl gynorthwywyr.n\UJ'Byddant yn anrhaith ymysg gwledydd anrheithiedig, a bydd eu dinasoedd ymysg dinasoedd anghyfannedd.=[sJ'Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: Bydd y rhai sy'n cefnogi'r Aifft yn syrthio, a darostyngir ei grym balch; o Migdol i Aswan byddant yn syrthio trwy'r cleddyf,' medd yr Arglwydd DDUW.Z{J'Bydd Ethiopia, Put, Lydia a holl Arabia, Libya, a phobl y wlad sydd mewn cynghrair � hwy, yn syrthio trwy'r cleddyf.Y'JDaw cleddyf yn erbyn yr Aifft, a bydd gwewyr yn Ethiopia pan syrth lladdedigion yr Aifft, a chymerir ymaith ei chyfoeth a malurio'i sylfeini.hXIJOherwydd agos yw'r dydd, agos yw dydd yr ARGLWYDD � dydd o gymylau, dydd barn y cenhedloedd.mWSJFab dyn, proffwyda, a dywed, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Galarwch, a dweud, "Och am y dydd!",V UJDaeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,UJ'Y dydd hwnnw, paraf i gorn dyfu i du375? Israel, a gwnaf iti agor dy enau yn eu mysg, a byddant yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD.'"wTgJRhoddais iddo wlad yr Aifft yn gyflog am ei waith, oherwydd i mi y buont yn gweithio,' medd yr Arglwydd DDUW.XS)JAm hynny fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: 'Yr wyf am roi gwlad yr Aifft i Nebuchadnesar brenin Babilon, a bydd yn cymryd ei chyfoeth; yr anrhaith a gymer a'r ysbail a ladrata ohoni fydd y t�l i'w fyddin.TR!JFab dyn, gwnaeth Nebuchadnesar brenin Babilon i'w fyddin lafurio'n galed yn erbyn Tyrus, nes bod pob pen yn foel a phob ysgwydd yn ddolurus, ond ni chafodd ef na'i fyddin elw o Tyrus am eu llafur caled.pQYJAr y dydd cyntaf o'r mis cyntaf yn y seithfed flwyddyn ar hugain, daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,2P]JNi fydd yr Aifft mwyach yn hyder i du375? Israel, ond bydd yn eu hatgoffa o'u trosedd gynt, yn troi ati am gymorth. Yna byddant yn gwybod mai myfi yw'r Arglwydd DDUW.'"O%JHi fydd yr isaf o'r teyrnasoedd, ac ni ddyrchafa mwy goruwch y cenhedloedd; fe'i gwnaf mor fychan fel na lywodraetha eto dros y cenhedloedd.NwJac fe adferaf lwyddiant yr Aifft, a'u dychwelyd i wlad Pathros, gwlad eu hynafiaid, ac yno byddant yn deyrnas fechan.MJ 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Ar derfyn deugain mlynedd fe gasglaf yr Eifftiaid o blith y bobloedd lle gwasgarwyd hwy,uLcJ Fe wnaf wlad yr Aifft yn anrhaith ymysg gwledydd anrheithiedig, a bydd ei dinasoedd yn anrheithiedig am ddeugain mlynedd ymysg dinasoedd anghyfannedd. Byddaf yn gwasgaru'r Eifftiaid ymysg y cenhedloedd, ac yn eu chwalu trwy'r gwledydd.^K5J Ni throedia dyn nac anifail trwyddi, ac fe fydd yn anghyfannedd am ddeugain mlynedd.*JMJ am hynny yr wyf yn dy erbyn ac yn erbyn dy afonydd, a gwnaf wlad yr Aifft yn ddiffeithwch llwyr ac yn dir anrheithiedig o Migdol hyd Aswan, hyd derfyn Ethiopia.rI]J Yna byddant yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD. Oherwydd iti ddweud, "Myfi biau'r Neil, myfi a'i gwnaeth",+HOJFelly fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Yr wyf am ddwyn cleddyf arnat a thorri ymaith ohonot ddyn ac anifail; bydd gwlad yr Aifft yn anrhaith ac yn ddiffeithwch.GJPan gydiodd yr Aifft ynot �'i law, torraist eu hysgwyddau a'u niweidio; pan bwysodd arnat, torraist ac ysigo eu llwynau.~FuJYna bydd holl drigolion yr Aifft yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD, oherwydd iti fod yn ffon o frwyn i du375? Israel.)EKJFe'th fwriaf i'r anialwch, ti a holl bysgod dy afonydd; syrthi ar wyneb y ddaear heb dy gasglu na'th gladdu; rhof di'n fwyd i'r anifeiliaid gwylltion a'r adar.)DKJRhof fachau yn dy safn, a gwneud i bysgod dy afonydd lynu wrth gen dy groen; tynnaf di i fyny o ganol dy afonydd gyda'u holl bysgod yn glynu wrth gen dy groen.RCJLlefara a dweud, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Yr wyf yn dy erbyn, O Pharo, brenin yr Aifft, y ddraig fawr sy'n ymlusgo yng nghanol ei hafonydd, ac yn dweud, "Myfi biau'r Neil, myfi a'i gwnaeth."wBgJFab dyn, tro dy wyneb yn erbyn Pharo brenin yr Aifft, a phroffwyda yn ei erbyn ef ac yn erbyn yr Aifft gyfan.hA KJAr y deuddegfed dydd o'r degfed mis yn y ddegfed flwyddyn, daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,g@GJByddant yn byw'n ddiogel yno, yn codi tai ac yn plannu gwinllannoedd; byddant yn byw'n ddiogel pan fyddaf fi'n gweithredu barn ar yr holl gymdogion a fu'n eu dilorni. Yna byddant yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD eu Duw.'"h?IJFel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: 'Pan gasglaf du375? Israel o fysg y bobloedd lle gwasgarwyd hwy, ac amlygu fy sancteiddrwydd ynddynt yng ngu373?ydd y cenhedloedd, c�nt fyw yn eu tir eu hunain, a roddais i'm gwas Jacob.*>MJNi fydd gan du375? Israel mwyach fieri i'w pigo na drain i'w poeni ymysg yr holl gymdogion a fu'n eu dilorni. Yna byddant yn gwybod mai myfi yw'r Arglwydd DDUW.-=SJAnfonaf bla iddi, a thywallt gwaed ar ei heolydd; syrth y lladdedigion o'i mewn o achos y cleddyf sydd o'i hamgylch. Yna byddant yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD.'c<?Ja dywed, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Yr wyf yn dy erbyn, O Sidon, ac amlygaf fy ngogoniant yn dy ganol. Byddant yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD, pan weithredaf fy nghosb arni ac amlygu fy sancteiddrwydd ynddi.D;JFab dyn, tro dy wyneb tua Sidon a phroffwyda yn ei herbyn,-:UJDaeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,}9sJY mae pob un ymhlith y bobloedd sy'n d'adnabod wedi ei syfrdanu; aethost yn ddychryn, ac ni cheir mohonot mwyach.'"S8JTrwy dy droseddau aml, ac anghyfiawnder dy fasnach, fe halogaist dy gysegrleoedd; felly gwneuthum i d�n ddod allan ohonot a'th ysu, a'th wneud yn lludw ar y ddaear yng ngu373?ydd pawb oedd yn edrych.#7?JYmfalch�odd dy galon yn dy brydferthwch, a halogaist dy ddoethineb er mwyn d'ogoniant; lluchiais di i'r llawr, a'th adael i'r brenhinoedd edrych arnat.C6JFel yr amlhaodd dy fasnach fe'th lanwyd � thrais, ac fe bechaist. Felly fe'th fwriais allan fel peth aflan o fynydd Duw, ac esgymunodd y cerwb gwarcheidiol di o fysg y cerrig tanllyd.Z5-JYr oeddit yn berffaith yn dy ffyrdd o ddydd dy eni, nes darganfod drygioni ynot. 4 JFe'th osodais gyda cherwb gwarcheidiol wedi ei eneinio; yr oeddit ar fynydd sanctaidd Duw, ac yn cerdded ymysg y cerrig tanllyd.r3]J Yr oeddit yn Eden, gardd Duw, a phob carreg werthfawr yn d'addurno � rhuddem, topas ac emrallt, eurfaen, onyx a iasbis, saffir, glasfaen a beryl, ac yr oedd dy fframiau a'th gerfiadau i gyd yn aur; ar ddydd dy eni y paratowyd hwy.92kJ Fab dyn, cod alarnad am frenin Tyrus a dywed wrtho, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Yr oeddit yn esiampl o berffeithrwydd, yn llawn doethineb, a pherffaith dy brydferthwch.-1UJ Daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,s0_J Byddi'n profi marwolaeth y dienwaededig trwy ddwylo estroniaid. Myfi a lefarodd,' medd yr Arglwydd DDUW."|/qJ A ddywedi, "Duw wyf fi," yng ngu373?ydd y rhai sy'n dy ladd? Dyn wyt, ac nid duw, yn nwylo'r rhai sy'n dy drywanu.W.'JBwriant di i lawr i'r pwll, a byddi farw o'th glwyfau yn nyfnderoedd y m�r.--Jfe ddygaf estroniaid yn dy erbyn, y fwyaf didostur o'r cenhedloedd; tynnant eu cleddyfau yn erbyn gwychder dy ddoethineb, a thrywanu d'ogoniant.O,JFel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: 'Oherwydd iti dybio dy fod fel duw,a+;JTrwy dy fedr mewn masnach cynyddaist dy gyfoeth, ac aeth dy galon i ymfalch�o ynddo.'c*?JTrwy dy ddoethineb a'th ddeall enillaist iti gyfoeth, a chael aur ac arian i'th ystordai.V)%Jyn ddoethach yn wir na Daniel, heb yr un gyfrinach yn guddiedig oddi wrthyt.y(kJFab dyn, dywed wrth lywodraethwr Tyrus, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Ym malchder dy galon fe ddywedaist, "Yr wyf yn dduw, ac yn eistedd ar orsedd y duwiau yng nghanol y m�r." Ond dyn wyt, ac nid duw, er iti dybio dy fod fel duw �,' UJDaeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,~&uJ$Y mae marsiand�wyr y cenhedloedd wedi eu syfrdanu o'th blegid; aethost yn ddychryn, ac ni cheir mohonot mwyach."'"|%qJ#Brawychwyd holl drigolion yr ynysoedd o'th achos; y mae eu brenhinoedd yn crynu gan ofn, a phryder ar eu hwynebau.$J"Ond yn awr yr wyt wedi dy ddryllio gan y m�r yn nyfnder y dyfroedd; aeth dy nwyddau a'th holl fintai i lawr i'th ganlyn.,#QJ!Pan �i dy nwyddau allan ar y moroedd, yr oeddit yn diwallu llawer o genhedloedd; trwy dy gyfoeth mawr a'th nwyddau gwnaethost frenhinoedd y ddaear yn gyfoethog.n"UJ Yn eu cwynfan a'u galar codant alarnad amdanat: "Pwy erioed a dawelwyd fel Tyrus yn nghanol y m�r?g!GJEilliant eu pennau o'th achos, a gwisgo sachliain; wylant yn chwerw amdanat mewn galar trist.r ]Jyn gweiddi'n uchel ac yn wylo'n chwerw amdanat, yn rhoi llwch ar eu pennau ac yn ymdrybaeddu mewn lludw.`9JBydd yr holl rwyfwyr yn gadael eu llongau, a'r morwyr a'r llongwyr yn sefyll ar y lan,?yJ'Pan glywir cri dy longwyr, bydd yr arfordir yn crynu.QJ'Bydd dy gyfoeth, dy nwyddau, dy fasnach, dy forwyr, dy longwyr, dy seiri llongau, dy farchnatawyr, dy holl filwyr, a phawb arall sydd ar dy fwrdd yn suddo yng nghanol y m�r y diwrnod y dryllir di.{oJAeth dy rwyfwyr � thi allan i'r moroedd mawr, ond y mae gwynt y dwyrain wedi dy ddryllio yng nghanol y moroedd.dAJLlongau Tarsis oedd yn cludo dy nwyddau. Llanwyd di � llwyth trwm yng nghanol y moroedd.!;JYn dy farchnadoedd yr oeddent yn marchnata gwisgoedd heirdd, brethynnau gleision, brodwaith, a charpedi amryliw mewn rheffynnau wedi eu troi a'u clymu.dAJYr oedd Haran, Canne, Eden a marsiand�wyr Sheba, Asyria a Chilmad yn marchnata gyda thi.JYr oedd marsiand�wyr Sheba a Rama ymhlith dy farsiand�wyr, ac yn rhoi iti'n nwyddau y gorau o berlysiau a meini gwerthfawr ac aur.nUJYr oedd Arabia a holl dywysogion Cedar yn bargeinio � thi ac yn cyfnewid u373?yn, hyrddod a geifr.EJYr oedd Dedan yn marchnata brethynnau ar gyfer dy gyfrwyau.pYJYr oedd Dan a Jafan o Usal yn rhoi haearn gyr, casia a chalamus yn gyfnewid am nwyddau yn dy farchnad.{oJAm fod gennyt ddigon o nwyddau a chyfoeth, yr oedd Damascus yn marchnata gyda thi win o Helbon a gwl�n o Sahar.JYr oedd Jwda a gwlad Israel hefyd ymhlith dy farsiand�wyr, ac yn cyfnewid gwenith o Minnith, u375?d, m�l, olew a balm yn dy farchnad.'GJYr oedd Aram yn marchnata gyda thi am fod gennyt ddigon o nwyddau, ac yn rhoi glasfeini, porffor, brodwaith, lliain, cwrel a gemau yn gyfnewid am dy nwyddau.JYr oedd gwu375?r Rhodos yn farsiand�wyr i ti, ac ynysoedd lawer yn marchnata gyda thi, ac yn rhoi'n d�l iti gyrn ifori ac eboni.Y+JYr oedd rhai o Beth-togarma yn cyfnewid ceffylau, meirch a mulod am dy nwyddau. d~~m}}[||:{zzyy9xYwwkvuZt@sMrr=qqbpxoo=nn=n mRllVkkj7iFhh=ggYffeeeIdd cbba|``__^^1]\\m[[ZaYY9XtXCWcWVUUTT"S(RQQ(PPCPOO+NIMMxMKK6JII*HKGGFEFDD^CtBBRAA@@E??@>==<;::c99:88K7-6n55s44330211W00/7.. -,,Q+***P))7(('''j&z%%\$$Y#"";!! iLxd ztAW$ch;t@b : 8 ; i _>hg~5a3;J*Hyd yr adeilad �'i ddrws tua'r gogledd oedd can cufydd, a'i led yn hanner can cufydd.'2 IJ*Yna aeth y dyn � mi allan tua'r gogledd i'r cyntedd nesaf allan, ac arweiniodd fi i'r ystafelloedd oedd gyferbyn � chwrt y deml a'r adeilad tua'r gogledd.1)J)Ym muriau'r cyntedd yr oedd ffenestri bychain, a phalmwydd wedi eu cerfio bob ochr. Yr oedd cornis hefyd ar bob un o ystafelloedd ochr y deml.0J)Ar ddrysau'r deml yr oedd cerfiadau o gerwbiaid ac o balmwydd, fel ar y muriau, ac yr oedd cornis pren ar flaen y cyntedd o'r tu allan.O/J)yr oedd dwy ddalen i bob drws, a'r ddwy wedi eu bachu wrth ei gilydd.A.}J)Yr oedd drysau dwbl i'r deml ac i'r cysegr sancteiddiaf;7-gJ)i allor o goed, tri chufydd o uchder a dau gufydd o hyd; yr oedd ei chornelau, ei sylfaen a'i hochrau o goed. Dywedodd y dyn wrthyf, "Dyma'r bwrdd sydd o flaen yr ARGLWYDD."f,EJ)Yr oedd pyst drws y deml yn sgw�r; ac o flaen y cysegr sancteiddiaf yr oedd rhywbeth tebygh+IJ)o'r llawr at y lle uwchben y drws, yr oedd cerwbiaid a phalmwydd wedi eu cerfio ar fur y deml.*J)wyneb dyn at y balmwydden ar un ochr, a wyneb llew at y balmwydden ar yr ochr arall. Yr oeddent wedi eu cerfio o amgylch yr holl deml.)J)yr oedd cerfiadau ar ffurf cerwbiaid a choed palmwydd, sef palmwydd a cherwbiaid bob yn ail. Yr oedd dau wyneb gan bob cerwb,(J)Yn y lle uwchben y mynediad i'r cysegr nesaf i mewn, ar y tu allan, a hefyd ar y muriau o amgylch y cysegr mewnol a'r cysegr allanol,T'!J)yn ogystal �'r rhiniogau, y ffenestri bychain a'r orielau o amgylch y tri ohonynt, sef y cyfan o'r rhiniog ymlaen, wedi eu byrddio � choed; yr oedd y muriau o'r llawr at y ffenestri wedi eu byrddio.@&yJ)Yna mesurodd hyd yr adeilad a wynebai'r cwrt yng nghefn y deml, gyda'i orielau bob ochr, ac yr oedd yn gan cufydd. Yr oedd y deml, y cysegr nesaf i mewn a'r cyntedd yn wynebu'r cwrt,M%J)Yr oedd lled wyneb y deml a'r cwrt ar ochr y dwyrain yn gan cufydd.$}J) Yna mesurodd y deml; yr oedd yn gan cufydd o hyd, ac yr oedd y cwrt a'r adeilad gyda'i furiau hefyd yn gan cufydd o hyd.M#J) Yr oedd yr adeilad a wynebai gwrt y deml ar ochr y gorllewin yn ddeg cufydd a thrigain o led, a mur yr adeilad yn bum cufydd o drwch oddi amgylch, a hyd yr adeilad yn ddeg cufydd a phedwar ugain.%"CJ) Yr oedd dau fynediad o'r lle agored i'r ystafelloedd ochr, y naill yn y gogledd a'r llall yn y de; ac yr oedd lled y lle agored yn bum cufydd oddi amgylch.O!J) ac ystafelloedd yr offeiriaid yn ugain cufydd o led o amgylch y deml.r ]J) Pum cufydd oedd trwch mur nesaf allan yr ystafelloedd, ac yr oedd y lle agored rhwng ystafelloedd y demlJ)Gwelais fod o amgylch y deml balmant yn sylfaen i'r ystafelloedd, a'i led yr un maint � ffon fesur, sef chwe chufydd o hyd.#?J)Yr oedd yr ystafelloedd o amgylch y deml yn lletach wrth godi o'r naill uchder i'r llall. Yr oedd yr adeiladwaith o amgylch y deml yn codi mewn esgynfeydd, fel bod yr ystafelloedd yn lletach wrth esgyn; ac yr oedd grisiau'n arwain o'r llawr isaf i'r llawr uchaf trwy'r llawr canol.Y+J)Yr oedd yr ystafelloedd ar dri uchder, y naill ar ben y llall, a deg ar hugain ym mhob uchder. Yr oedd bwtresi o amgylch mur y deml i gynnal yr ystafelloedd, fel nad oeddent yn cael eu cynnal gan fur y deml.J)Yna mesurodd fur y deml; yr oedd yn chwe chufydd o drwch, ac yr oedd pob ystafell o amgylch y deml yn bedwar cufydd o led.&EJ)Mesurodd hefyd hyd y cysegr nesaf i mewn; yr oedd yn ugain cufydd, a'i led yn ugain cufydd ar draws y cysegr. Dywedodd wrthyf, "Dyma'r cysegr sancteiddiaf."B}J)Yna aeth i'r cysegr nesaf i mewn a mesur pileri'r mynediad, ac yr oeddent yn ddau gufydd o drwch; yr oedd y mynediad yn chwe chufydd o led, a muriau'r mynediad yn saith cufydd o drwch.7gJ)Yr oedd y mynediad yn ddeg cufydd o led, a muriau'r mynediad bob ochr yn bum cufydd o drwch. Mesurodd hefyd hyd y deml; yr oedd yn ddeugain cufydd, a'i lled yn ugain cufydd.m UJ)Yna aeth � mi i mewn i'r deml a mesur y pileri; yr oedd y pileri bob ochr yn chwe chufydd o drwch.#?J(1Yr oedd y cyntedd yn ugain cufydd o led, ac yn ddeuddeg cufydd o'r blaen i'r cefn; arweiniai grisiau i fyny ato, ac yr oedd colofnau bob ochr i'r pileri.DJ(0Aeth � mi at gyntedd y deml, a mesur pileri'r cyntedd; yr oedd eu trwch yn bum cufydd bob ochr. Yr oedd lled y porth yn bedwar cufydd ar ddeg, a'i furiau yn dri chufydd o led bob ochr.J(/Yna mesurodd y cyntedd, ac yr oedd yn sgw�r, yn gan cufydd o hyd ac yn gan cufydd o led; yr oedd yr allor o flaen y deml.<qJ(.ac y mae'r un sy'n wynebu'r gogledd ar gyfer yr offeiriaid sy'n gofalu am yr allor, sef meibion Sadoc, yr unig rai o feibion Lefi sy'n cael dynesu at yr ARGLWYDD i'w wasanaethu."kOJ(-Dywedodd wrthyf, "Y mae'r ystafell sy'n wynebu'r de ar gyfer yr offeiriaid sy'n gofalu am y deml,?wJ(,Y tu allan i'r porth nesaf i mewn, a'r tu mewn i'r cyntedd nesaf i mewn, yr oedd dwy ystafell, un ger porth y gogledd ac yn wynebu'r de, ac un ger porth y de ac yn wynebu'r gogledd.q[J(+Ar y muriau oddi amgylch yr oedd bachau dwbl, dyrnfedd o hyd; yr oedd y byrddau ar gyfer cig yr offrwm.jMJ(*Yr oedd hefyd bedwar bwrdd o feini nadd ar gyfer y poethoffrwm, pob un yn gufydd a hanner o hyd, yn gufydd a hanner o led ac yn gufydd o uchder; arnynt hwy y rhoddid yr offer ar gyfer lladd y poethoffrwm a'r aberthau eraill.{J()Yr oedd pedwar o fyrddau ar un ochr i'r porth, a phedwar ar yr ochr arall, wyth i gyd; ac arnynt y lleddid yr aberthau."=J((Yng nghyntedd nesaf allan y porth, wrth ymyl y grisiau oedd yn arwain i borth y gogledd, yr oedd dau fwrdd, a'r ochr arall i'r grisiau hefyd ddau fwrdd. J('Yng nghyntedd y porth yr oedd hefyd ddau fwrdd o boptu, ac arnynt y lleddid y poethoffrwm, yr offrwm dros bechod a'r offrwm dros gamwedd._ 7J(&Yng nghyntedd y porth yr oedd ystafell ac iddi ddrws, ac yno y golchid y poethoffrwm. J(%Wynebai ei gyntedd y cyntedd nesaf allan; yr oedd ei bileri wedi eu haddurno � phalmwydd, ac yr oedd wyth o risiau'n arwain ato. 5J($felly hefyd ei ystafelloedd, ei bileri a'i gyntedd, ac yr oedd ffenestri o'i amgylch. Hanner can cufydd oedd ei hyd, a phum cufydd ar hugain ei led._ 7J(#Yna aeth � mi at borth y gogledd, a'i fesur; yr un oedd ei fesuriadau �'r lleill; J("Wynebai ei gyntedd y cyntedd nesaf allan; yr oedd ei bileri wedi eu haddurno � phalmwydd, ac yr oedd wyth o risiau'n arwain ato.OJ(!Yr oedd ei ystafelloedd, ei bileri a'i gyntedd yr un mesuriadau �'r lleill, ac yr oedd ffenestri o amgylch y porth ac yn ei gyntedd. Hanner can cufydd oedd ei hyd, a phum cufydd ar hugain ei led.yJ( Yna aeth � mi i'r cyntedd nesaf i mewn ar ochr y dwyrain, a mesurodd y porth; yr un oedd ei fesuriadau �'r lleill. J(Wynebai ei gyntedd y cyntedd nesaf allan; yr oedd ei bileri wedi eu haddurno � phalmwydd, ac yr oedd wyth o risiau'n arwain ato.wJ(Yr oedd cynteddoedd y pyrth o amgylch y cyntedd nesaf i mewn yn bum cufydd ar hugain o led, a phum cufydd o ddyfnder.OJ(Yr oedd ei ystafelloedd, ei bileri a'i gyntedd yr un mesuriadau �'r lleill, ac yr oedd ffenestri o amgylch y porth ac yn ei gyntedd. Hanner can cufydd oedd ei hyd, a phum cufydd ar hugain ei led.~uJ(Yna aeth � mi trwy borth y de i'r cyntedd nesaf i mewn, a mesurodd y porth; yr un oedd ei fesuriadau �'r lleill.%J(Yn y cyntedd nesaf i mewn yr oedd porth yn wynebu'r de, a mesurodd o'r porth hwn at y porth nesaf allan ar ochr y de; yr oedd yn gan cufydd.+J(Arweiniai saith o risiau ato, ac yr oedd y cyntedd gyferbyn � hwy; yr oedd y pileri ar y naill ochr a'r llall wedi eu haddurno � phalmwydd.+J(Yr oedd ffenestri o amgylch yn y porth ac yn ei gyntedd, fel ffenestri'r lleill. Hanner can cufydd oedd ei hyd, a phum cufydd ar hugain ei led.~J(Yna arweiniodd fi at ochr y de, a gwelais borth yn wynebu'r de. Mesurodd ei bileri a'i gyntedd, a'r un oedd eu mesuriadau �'r lleill.0}YJ(Yr oedd agoriad i'r cyntedd nesaf i mewn gyferbyn � phorth y gogledd, fel yr oedd ym mhorth y dwyrain. Mesurodd o'r naill borth i'r llall, ac yr oedd yn gan cufydd.'|GJ(Yr oedd ei ffenestri, ei gyntedd a'i balmwydd yr un mesuriadau � rhai porth y dwyrain; arweiniai saith o risiau ato, ac yr oedd y cyntedd gyferbyn � hwy.8{iJ(Yr oedd ei ystafelloedd, tair o'r ddeutu, ei bileri a'i gyntedd yr un mesuriadau � rhai'r porth cyntaf; yr oedd yn hanner can cufydd o hyd ac yn bum cufydd ar hugain o led.\z1J(Yna mesurodd hyd a lled y porth oedd yn wynebu'r gogledd yn y cyntedd nesaf allan.y5J(Yna mesurodd o'r tu mewn i'r porth isaf at y tu allan i'r cyntedd nesaf i mewn; yr oedd yn gan cufydd ar yr ochr ddwyreiniol ac ar yr ochr ogleddol._x7J(Yr oedd y palmant wrth ochr y pyrth, a'r un hyd �'r pyrth; hwn oedd y palmant isaf.6weJ(Yna aeth � mi i'r cyntedd nesaf allan, a gwelais yno ystafelloedd, a phalmant wedi ei wneud o amgylch y cyntedd; yr oedd deg ar hugain o ystafelloedd yn wynebu'r palmant.kvOJ(Yr oedd ffenestri bychain oddi amgylch yn yr ystafelloedd ac yn y muriau y tu mewn i'r porth, ac felly hefyd yn y cyntedd; yr oedd y ffenestri oddi amgylch yn wynebu i mewn, ac yr oedd y pileri wedi eu haddurno � phalmwydd.Xu)J(Yr oedd y pellter o agoriad y porth i ben draw'r cyntedd yn hanner can cufydd.]t3J(Mesurodd ar hyd y muriau o amgylch y porth o'r tu mewn, a'u cael yn drigain cufydd.s#J( Yna mesurodd y porth o ben mur cefn un ystafell i ben mur cefn yr un gyferbyn; yr oedd yn bum cufydd ar hugain o'r naill agoriad i'r llall.rr]J( Yr oedd wal cufydd o uchder o flaen yr ystafelloedd, ac yr oedd yr ystafelloedd yn chwe chufydd sgw�r.mqSJ( Yna mesurodd led agoriad y porth; yr oedd yn ddeg cufydd, ac yr oedd ei hyd yn dri chufydd ar ddeg.#p?J( Y tu mewn i borth y dwyrain yr oedd tair o ystafelloedd ochr o'r ddeutu; yr un oedd mesuriadau'r tair, ac yr oedd y pileri ar bob ochr o'r un mesuriadau.owJ( ac yr oedd yn wyth cufydd o ddyfnder, a'i bileri yn ddau gufydd o drwch. Yr oedd cyntedd y porth gyferbyn �'r deml.&nGJ(Yna mesurodd gyntedd y porth,Hm J(Yr oedd hyd yr ystafelloedd ochr yn un ffon, a'u lled yn un ffon, a'r mur rhwng yr ystafelloedd yn bum cufydd o led; yr oedd rhiniog y porth ger y cyntedd gyferbyn �'r deml yn hyd un ffon.l}J(Yna aeth at y porth oedd yn wynebu'r dwyrain, ac i fyny ei risiau, a phan fesurodd riniog y porth yr oedd yn hyd y ffon.Vk%J(Gwelais fur yn amgylchu'n llwyr safle'r deml. Yr oedd y ffon fesur yn llaw'r dyn yn chwe chufydd hir, sef cufydd a dyrnfedd; a phan fesurodd y mur yr oedd ei drwch yn hyd y ffon, a'i uchder yn hyd y ffon.Xj)J(Dywedodd y dyn wrthyf, "Fab dyn, edrych �'th lygaid, gwrando �'th glustiau, a dal sylw ar bopeth a ddangosaf i ti, oherwydd dyna pam y daethpwyd � thi yma. Dywed wrth du375? Israel am y cyfan a weli."i%J(Cymerodd fi yno, a gwelais ddyn a'i ymddangosiad yn debyg i bres; yr oedd yn sefyll wrth y porth, � llinyn o liain a ffon fesur yn ei law.hJ(Mewn gweledigaethau Duw, aeth � mi i dir Israel a'm gosod ar fynydd uchel iawn gydag adeiladau tebyg i ddinas ar ei ochr ddeheuol.Sg !J(Ar ddechrau'r bumed flwyddyn ar hugain o'n caethglud, ar y degfed o'r mis yn y bedwaredd flwyddyn ar ddeg wedi cwymp y ddinas, ar yr union ddiwrnod hwnnw, daeth llaw yr ARGLWYDD arnaf a mynd � mi yno.f}J'Ni chuddiaf fy wyneb oddi wrthynt mwyach, oherwydd byddaf yn tywallt fy ysbryd ar du375? Israel, medd yr Arglwydd DDUW."J& Fe ysbeiliaf ac fe anrheithiaf; trof fy llaw yn erbyn yr adfeilion a gyfanheddwyd, ac yn erbyn y bobl a gasglwyd o blith y cenhedloedd ac sydd yn meddu da ac eiddo ac yn byw yng nghanol y wlad."1=[J& ac yn dweud, "Af i fyny yn erbyn gwlad o bentrefi diamddiffyn, ac ymosod ar bobl heddychol sy'n byw'n ddiogel � pob un ohonynt yn byw heb furiau na barrau na phyrth.<yJ& 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Y diwrnod hwnnw fe ddaw syniadau i'th feddwl, a byddi'n dyfeisio cynllun drygionus,;J& Byddi di a'th holl fyddin, a phobloedd lawer gyda thi, yn mynd i fyny ac yn ymdaith fel storm; byddi fel cwmwl yn gorchuddio'r ddaear.@:yJ&Ar �l dyddiau lawer fe'th gynullir, ac mewn blynyddoedd i ddod byddi'n mynd yn erbyn gwlad sydd wedi ei hadfer ar �l rhyfel, a'i phobl wedi eu casglu o blith llawer o genhedloedd ar fynyddoedd Israel, lle bu diffeithwch cyhyd; fe'u dygwyd allan o blith y bobloedd, ac yn awr y maent i gyd yn byw'n ddiogel.d9AJ&'Bydd barod ac ymbaratoa, ti a'r holl fyddinoedd sydd o'th amgylch, a byddi'n eu gwarchod.z8mJ&Gomer hefyd a'i holl fyddin, a Beth-togarma o bellterau'r gogledd a'i holl fyddin; bydd pobloedd lawer gyda thi.O7J&Bydd Persia, Ethiopia a Libya gyda hwy, oll � tharianau a helmedau;]63J&byddaf yn dy droi'n �l, yn rhoi bachau yn dy safn ac yn dy dynnu allan � ti, a'th holl fyddin, yn feirch a marchogion, y cyfan ohonynt yn llu mawr arfog, � bwcled a tharian, a phob un yn chwifio'i gleddyf.o5WJ&a dywed, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Wele fi yn dy erbyn di, Gog, prif dywysog Mesach a Tubal;q4[J&Fab dyn, gosod dy wyneb yn erbyn Gog yn nhir Magog, prif dywysog Mesach a Tubal; proffwyda yn ei erbyn,,3 UJ&Daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,2J%Yna, pan fydd fy nghysegr yn eu mysg am byth, bydd y cenhedloedd yn gwybod mai myfi, yr ARGLWYDD, sy'n sancteiddio Israel.'"V1%J%Bydd fy nhrigfan gyda hwy; a byddaf fi'n Dduw iddynt, a hwythau'n bobl i mi.0J%Gwnaf gyfamod heddwch � hwy, ac fe fydd yn gyfamod tragwyddol; sefydlaf hwy, a'u lluosogi, a gosodaf fy nghysegr yn eu mysg am byth.M/J%Byddant yn byw yn y wlad a roddais i'm gwas Jacob, y wlad lle bu'ch hynafiaid yn byw; byddant hwy a'u plant a phlant eu plant yn byw yno am byth, a bydd fy ngwas Dafydd yn dywysog iddynt am byth..!J%'Fy ngwas Dafydd a fydd yn frenin arnynt, a bydd un bugail drostynt i gyd. Byddant yn dilyn fy nghyfreithiau ac yn gofalu cadw fy neddfau.u-cJ%Ni fyddant yn eu halogi eu hunain eto �'u heilunod, eu pethau atgas a'u holl droseddau, oherwydd byddaf yn eu gwaredu o'u holl wrthgilio, a fu'n ddrygioni ynddynt, ac fe'u glanhaf; byddant hwy'n bobl i mi, a minnau'n Dduw iddynt hwy.-,SJ%Gwnaf hwy'n un genedl yn y wlad, ar fynyddoedd Israel, a bydd un brenin drostynt i gyd; ni fyddant byth eto'n ddwy genedl, ac ni rennir hwy mwyach yn ddwy deyrnas.=+sJ%a dywed wrthynt, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Wele fi'n cymryd yr Israeliaid o blith y cenhedloedd lle'r aethant; fe'u casglaf o bob man, a mynd � hwy i'w gwlad eu hunain.B*J%Dal y ffyn yr ysgrifennaist arnynt yn dy law o'u blaenau,m)SJ%ateb hwy, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Byddaf yn cymryd ffon Joseff, sydd yn nwylo Effraim, a llwythau Israel mewn cysylltiad ag ef, ac yn uno � hi ffon Jwda, ac yn eu gwneud yn un ffon, fel y byddant yn un yn fy llaw.'E(J%Pan ddywed dy bobl, 'Oni ddywedi wrthym beth yw ystyr hyn?'H' J%Una hwy �'i gilydd yn un ffon, fel y d�nt yn un yn dy law.[&/J%Fab dyn, cymer ffon ac ysgrifenna arni, 'I Jwda ac i'r Israeliaid sydd mewn cysylltiad ag ef'; yna cymer ffon arall ac ysgrifenna arni, 'Ffon Effraim: i Joseff a holl du375? Israel sydd mewn cysylltiad ag ef.'-%UJ%Daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,@$yJ%Rhoddaf fy ysbryd ynoch, a byddwch fyw, ac fe'ch gosodaf yn eich gwlad eich hunain. Yna byddwch yn gwybod mai myfi'r ARGLWYDD a lefarodd, ac mai myfi a'i gwnaeth, medd yr ARGLWYDD.'"p#YJ% Yna, byddwch chwi fy mhobl yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD, pan agoraf eich beddau a'ch codi ohonynt./"WJ% Felly, proffwyda wrthynt a dywed, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: O fy mhobl, yr wyf am agor eich beddau a'ch codi ohonynt, ac fe af � chwi'n �l i dir Israel.+!OJ% Yna dywedodd wrthyf, "Fab dyn, holl du375? Israel yw'r esgyrn hyn. Y maent yn dweud, 'Aeth ein hesgyrn yn sychion, darfu am ein gobaith, ac fe'n torrwyd ymaith.'~ uJ% Proffwydais fel y gorchmynnwyd imi, a daeth anadl iddynt ac aethant yn fyw, a chodi ar eu traed yn fyddin gref iawn.U#J% Yna dywedodd wrthyf, "Proffwyda wrth yr anadl; proffwyda, fab dyn, a dywed wrth yr anadl, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: O anadl, tyrd o'r pedwar gwynt, ac anadla ar y lladdedigion hyn, iddynt fyw.'"wgJ%Edrychais, ac yr oedd gewynnau arnynt, a chnawd hefyd, ac yr oedd croen drostynt, ond nid oedd anadl ynddynt.'J%Proffwydais fel y gorchmynnwyd imi. Ac fel yr oeddwn yn proffwydo daeth su373?n, a hefyd gynnwrf, a daeth yr esgyrn ynghyd, asgwrn at asgwrn.(IJ%Rhoddaf ewynnau arnoch, paraf i gnawd ddod arnoch a rhoddaf groen drosoch; rhoddaf anadl ynoch, a byddwch fyw. Yna byddwch yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD.'"mSJ%Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW wrth yr esgyrn hyn: Wele, fe roddaf fi anadl ynoch, a byddwch fyw.r]J%Dywedodd wrthyf, "Proffwyda wrth yr esgyrn hyn a dywed wrthynt, 'Esgyrn sychion, clywch air yr ARGLWYDD.nUJ%Gofynnodd imi, "Fab dyn, a all yr esgyrn hyn fyw?" Atebais innau, "O Arglwydd DDUW, ti sy'n gwybod."}J%Aeth � mi'n �l a blaen o'u hamgylch, a gwelais lawer iawn o esgyrn ar lawr y dyffryn, ac yr oeddent yn sychion iawn.  J%Daeth llaw yr ARGLWYDD arnaf, ac aeth � mi allan trwy ysbryd yr ARGLWYDD a'm gosod yng nghanol dyffryn a oedd yn llawn esgyrn.X)J$&Mor lluosog � phraidd yr offrwm, mor lluosog � phraidd Jerwsalem ar ei gwyliau penodedig, felly y llenwir y dinasoedd a fu'n adfeilion � phraidd o bobl. Yna byddant yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD.'"#J$%'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Byddaf eto'n gwrando ar gais tu375? Israel ac yn gwneud hyn iddynt: byddaf yn amlhau eu pobl fel praidd.GJ$$Yna, bydd y cenhedloedd a adawyd o'ch amgylch yn gwybod i mi, yr ARGLWYDD, ailadeiladu'r hyn a ddinistriwyd ac ailblannu'r hyn oedd yn ddiffaith. Myfi yr ARGLWYDD a lefarodd, ac fe'i gwnaf.0YJ$#Fe ddywedant, "Aeth y wlad hon, a fu'n ddiffaith, fel gardd Eden, ac y mae'r dinasoedd a fu'n adfeilion, ac yn ddiffeithwch anial, wedi eu cyfanheddu a'u hamddiffyn."oWJ$"Caiff y wlad oedd yn ddiffaith ei thrin, rhag iddi fod yn ddiffaith yng ngolwg pawb sy'n mynd heibio.J$!'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Ar y dydd y glanhaf chwi o'ch holl gamweddau, fe gyfanheddir y dinasoedd ac fe adeiledir yr adfeilion."=J$ Bydded wybyddus i chwi nad er eich mwyn chwi yr wyf yn gweithredu, medd yr Arglwydd DDUW. Bydded cywilydd a gwarth arnoch am eich ffyrdd, du375? Israel!%J$Yna byddwch yn cofio eich ffyrdd drygionus a'r gweithredoedd drwg, a byddwch yn eich cas�u eich hunain am eich camweddau a'ch ffieidd-dra.}sJ$Byddaf yn cynyddu ffrwythau'r coed a chnydau'r maes, rhag ichwi byth eto ddioddef dirmyg newyn ymysg y cenhedloedd. }J$Gwaredaf chwi o'ch holl aflendid; byddaf yn galw am y grawn ac yn gwneud digon ohono, ac ni fyddaf yn dwyn newyn arnoch.i KJ$Byddwch yn byw yn y tir a roddais i'ch hynafiaid; byddwch yn bobl i mi, a minnau'n Dduw i chwi._ 7J$Rhof fy ysbryd ynoch, a gwneud ichwi ddilyn fy neddfau a gofalu cadw fy ngorchmynion.} sJ$Rhof i chwi galon newydd, a bydd ysbryd newydd ynoch; tynnaf allan ohonoch y galon garreg, a rhof i chwi galon gig.u cJ$Taenellaf ddu373?r gl�n drosoch i'ch glanhau; a byddwch yn l�n o'ch holl aflendid ac o'ch holl eilunod. J$Oherwydd byddaf yn eich cymryd o blith y cenhedloedd, yn eich casglu o'r holl wledydd, ac yn dod � chwi i'ch gwlad eich hunain.lQJ$Amlygaf sancteidd-rwydd fy enw mawr, a halogwyd gennyt ti ymysg y cenhedloedd. Yna bydd y cenhedloedd yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD, medd yr Arglwydd DDUW, pan fyddaf trwoch chwi yn amlygu fy sancteiddrwydd yn eu gu373?ydd.W'J$Felly dywed wrth du375? Israel, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Nid er dy fwyn di, du375? Israel, yr wyf yn gweithredu, ond er mwyn fy enw sanctaidd, a halogaist pan aethost allan i blith y cenhedloedd.ykJ$Ond yr wyf yn gofalu am fy enw sanctaidd, a halogwyd gan du375? Israel pan aethant allan i blith y cenhedloedd.A{J$I ble bynnag yr aethant ymysg y cenhedloedd, yr oeddent yn halogi fy enw sanctaidd; oherwydd fe ddywedwyd amdanynt, 'Pobl yr ARGLWYDD yw'r rhain, ond eto fe'u gyrrwyd allan o'i wlad.'J$Gwasgerais hwy ymhlith y cenhedloedd nes eu bod ar chw�l trwy'r gwledydd; fe'u bernais yn �l eu ffyrdd a'u gweithredoedd.lQJ$Felly tywelltais fy llid arnynt, oherwydd iddynt dywallt gwaed ar y tir a'i halogi �'u heilunod.5cJ$Fab dyn, pan oedd tu375? Israel yn byw yn eu gwlad eu hunain, yr oeddent yn ei halogi trwy eu ffyrdd a'u gweithredoedd; yr oedd eu ffyrdd i mi fel halogrwydd misol gwraig.-UJ$Daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,J$Ni pharaf ichwi eto glywed dirmyg y cenhedloedd, na dioddef gwawd y bobloedd, na gwneud i'ch cenedl gwympo, medd yr Arglwydd DDUW.'"i~KJ$felly, ni fyddwch eto'n difa pobl nac yn gwneud eich cenedl yn amddifad, medd yr Arglwydd DDUW. }J$ Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Oherwydd bod pobl yn dweud wrthych, "Yr ydych yn difa pobl ac yn amddifadu eich cenedl o blant",%|CJ$ Gwnaf i bobl, fy mhobl Israel, gerdded arnoch; byddant yn eich meddiannu, a byddwch yn etifeddiaeth iddynt, ac ni fyddwch byth eto'n eu gwneud yn amddifad.e{CJ$ Byddaf yn lluosogi pobl ac anifeiliaid arnoch, a byddant yn lluosogi ac yn ffrwythloni; byddaf yn peri i rai fyw arnoch fel o'r blaen, a gwnaf fwy o ddaioni i chwi na chynt. Yna byddwch yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD.}zsJ$ a byddaf yn lluosogi pobl arnoch, sef tu375? Israel i gyd. Fe gyfanheddir y dinasoedd ac fe adeiledir yr adfeilion.Vy%J$ Wele, yr wyf fi o'ch tu ac yn troi'n �l atoch; cewch eich aredig a'ch hau,xJ$'Ond byddwch chwi, fynyddoedd Israel, yn tyfu canghennau ac yn cynhyrchu ffrwyth i'm pobl Israel, oherwydd fe dd�nt adref ar fyrder.wwgJ$Felly, fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Yr wyf yn tyngu y bydd y cenhedloedd o'ch amgylch yn dioddef dirmyg.nvUJ$Felly, proffwyda am dir Israel, a dywed wrth y mynyddoedd a'r bryniau, wrth y nentydd a'r dyffrynnoedd, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Wele fi'n llefaru yn fy eiddigedd a'm llid, oherwydd ichwi ddioddef dirmyg y cenhedloedd.u#J$felly, fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Lleferais yn fy s�l ysol yn erbyn gweddill y cenhedloedd, ac yn erbyn y cyfan o Edom, oherwydd iddynt, � llawenydd yn eu calon a malais yn eu hysbryd, wneud fy nhir yn eiddo iddynt eu hunain a gwneud ei borfa yn anrhaith.'%tCJ$felly, O fynyddoedd Israel, clywch air yr Arglwydd DDUW. Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW wrth y mynyddoedd a'r bryniau, wrth y nentydd a'r dyffrynnoedd, wrth yr adfeilion diffaith a'r dinasoedd anghyfannedd, sydd wedi mynd yn ysglyfaeth ac yn wawd i weddill y cenhedloedd o amgylch;bs=J$felly proffwyda a dywed: Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Oherwydd iddynt eich gwneud yn ddiffeithwch ac yn anrhaith o bob tu, nes ichwi fynd yn eiddo i weddill y cenhedloedd, yn destun siarad ac yn enllib i'r bobl,}rsJ$Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Oherwydd i'r gelyn ddweud amdanoch, "Aha! Daeth yr hen uchelfeydd yn eiddo i ni!"iq MJ$Fab dyn, proffwyda wrth fynyddoedd Israel a dywed, 'O fynyddoedd Israel, clywch air yr ARGLWYDD.[p/J#Oherwydd iti lawenhau pan wnaed etifeddiaeth tu375? Israel yn ddiffeithwch, fel hyn y gwnaf i tithau: byddi di'n ddiffeithwch, o Fynydd Seir, ti a'r cyfan o Edom. Yna byddant yn gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD.'ooWJ#Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Tra bydd yr holl ddaear yn llawenhau, fe'th wnaf di'n ddiffeithwch.`n9J# Ym-ddyrchefaist yn f'erbyn �'th enau ac amlhau geiriau yn f'erbyn, a chlywais innau.Bm}J# Yna, byddi'n gwybod i mi, yr ARGLWYDD, glywed yr holl bethau gwaradwyddus a leferaist yn erbyn mynyddoedd Israel pan ddywedaist, "Y maent yn ddiffeithwch; fe'u rhoddwyd i ni i'w difa."OlJ# felly, cyn wired �'m bod yn fyw, medd yr Arglwydd DDUW, fe wnaf � thi yn �l y dig a'r eiddigedd a ddangosaist ti yn dy gasineb tuag atynt; gwnaf fy hunan yn wybyddus yn eu mysg pan farnaf di. k J# 'Oherwydd iti ddweud, "Eiddof fi fydd y ddwy genedl hyn a'r ddwy wlad hyn, a chymeraf feddiant ohonynt", er bod yr ARGLWYDD yno,~juJ# Gwnaf di yn ddiffeithwch am byth, ac ni fydd neb yn byw yn dy ddinasoedd. Yna byddi'n gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD.i-J#Llanwaf dy fynyddoedd � chel-aneddau; bydd y rhai a laddwyd �'r cleddyf yn syrthio ar dy fryniau, yn dy ddyffrynnoedd ac yn dy holl nentydd.bh=J#Gwnaf Fynydd Seir yn ddiffeithwch anial, a thorraf ymaith oddi yno bawb sy'n mynd a dod.'gGJ#felly, cyn wired �'m bod yn fyw, medd yr Arglwydd DDUW, fe'th ddedfrydaf i waed, a bydd gwaed yn dy ymlid; am na chaseaist ti waed, gwaed fydd yn dy ymlid.~fuJ#Oherwydd iti goleddu hen elyniaeth a darostwng pobl Israel i'r cleddyf yn nydd eu trallod, yn nydd eu cosb derfynol,qe[J#Gwnaf dy ddinasoedd yn adfeilion a byddi dithau'n ddiffaith; yna byddi'n gwybod mai myfi yw'r ARGLWYDD.d'J#a dywed, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Wele fi yn dy erbyn, Fynydd Seir; estynnaf fy llaw yn dy erbyn, a'th wneud yn ddiffeithwch anial. S~~'}||={{Mzyxwvvv%uuvttssLrr_rpponmmLlxkkYjji`hggrff{eeedd/cbbYa``2_I^^]\\ [CZYY`XWVVV1UU T.S`SRQQNPP#O,NNM=LKJIHHHGGF`EETD#CBB^AAZ@@:?>==O<EwJ/Rhannwch y wlad hon rhyngoch yn �l llwythau Israel,yDkJ/Ar ochr y gorllewin, y M�r Mawr fydd y terfyn nes dod gyferbyn � Lebo-hamath. Dyma fydd terfyn y gorllewin.C{J/Ar ochr y de bydd yn rhedeg o Tamar at ddyfroedd Meriba-cades ac ar hyd yr afon at y M�r Mawr. Dyma fydd terfyn y de.3B_J/Ar ochr y dwyrain bydd yn rhedeg rhwng Hauran a Damascus, ar hyd yr Iorddonen rhwng Gilead a thir Israel, ac at f�r y dwyrain hyd at Tamar. Dyma fydd terfyn y dwyrain.A+J/Bydd y terfyn yn ymestyn o'r m�r at Hasar-enan ar hyd terfyn gogleddol Damascus, gyda therfyn Hamath i'r gogledd. Dyma fydd terfyn y gogledd.@wJ/Berotha a Sibraim, sydd ar y terfyn rhwng Damascus a Hamath, a chyn belled � Haser-hatticon, sydd ar derfyn Hauran.?J/Dyma fydd terfyn y wlad: ar ochr y gogledd bydd yn rhedeg o'r M�r Mawr ar hyd ffordd Hethlon heibio i Lebo-hamath i Sedad, >J/Yr wyt i'w rhannu'n gyfartal rhyngddynt; tyngais y byddwn yn ei rhoi i'ch hynafiaid, ac fe ddaw'r wlad hon yn etifeddiaeth i chwi.='J/ Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: "Dyma'r terfynau ar gyfer rhannu'r wlad yn etifeddiaeth i ddeuddeg llwyth Israel, gyda dwy gyfran i Joseff.q<[J/ Ar y glannau oddeutu'r afon fe dyf coed ffrwythau o bob math, ac ni fydd eu dail yn gwywo na'u ffrwyth yn methu; ffrwythant bob mis, oherwydd bydd y dyfroedd o'r cysegr yn llifo atynt, a bydd eu ffrwyth yn fwyd a'u dail yn iechyd."Y;+J/ Ni fydd y rhosydd a'r corsydd yn cael eu puro, ond fe'u gadewir ar gyfer halen.:#J/ Bydd pysgotwyr yn sefyll ar y lan, ac o En-gedi hyd En-eglaim bydd lle i daenu rhwydau; bydd llawer math o bysgod, fel pysgod y M�r Mawr.F9J/ Bydd pob math o ymlusgiaid yn byw lle bynnag y llifa'r afon, a bydd llawer iawn o bysgod, oherwydd bydd yr afon hon yn llifo yno ac yn puro'r dyfroedd; bydd popeth yn byw lle llifa'r afon.28]J/Dywedodd wrthyf, "Y mae'r dyfroedd hyn yn llifo i diriogaeth y dwyrain, ac yna i lawr i'r Araba ac i mewn i'r m�r, y m�r y mae ei ddyfroedd yn ddrwg, ac fe'u purir.M7J/Pan gyrhaeddais yno, gwelais nifer mawr o goed ar ddwy lan yr afon.`69J/A dywedodd wrthyf, "Fab dyn, a welaist ti hyn?" Yna aeth � mi'n �l at lan yr afon.45aJ/Mesurodd fil arall eto, ond yr oedd yn afon na allwn ei chroesi, oherwydd yr oedd y dyfroedd wedi codi gymaint fel y gellid nofio ynddynt, ac yn afon na ellid ei chroesi.4J/Yna mesurodd fil arall, a'm harwain trwy ddyfroedd oedd at y gliniau; a mesurodd fil arall, a'm harwain trwy ddyfroedd oedd at y wasg.3J/Wrth i'r dyn fynd allan tua'r dwyrain � llinyn mesur yn ei law, mesurodd fil o gufyddau, a'm harwain trwy ddyfroedd oedd at y fferau.2/J/Yna aeth � mi allan trwy borth y gogledd, a'm harwain oddi amgylch o'r tu allan at borth y dwyrain, ac yr oedd y du373?r yn llifo o'r ochr dde.e1 EJ/Aeth y dyn � mi'n �l at ddrws y deml, a gwelais ddu373?r yn dod allan o dan riniog y deml tua'r dwyrain, oherwydd wynebai'r deml tua'r dwyrain; yr oedd y du373?r yn dod i lawr o dan ochr dde'r deml, i'r de o'r allor.t0aJ.A dywedodd wrthyf, "Dyma'r ceginau lle bydd y rhai sy'n gwasanaethu yn y deml yn coginio aberthau'r bobl."/J.Y tu mewn i'r pedwar cyntedd yr oedd rhes o feini oddi amgylch, ac aelwydydd wedi eu gwneud yn agos at y meini o amgylch.@.yJ.Ym mhedair cornel y cyntedd nesaf allan yr oedd cynteddoedd bychain, deugain cufydd o hyd a deg cufydd ar hugain o led; yr oedd pob un o'r cynteddoedd yn y pedair cornel yr un maint.-J.Yna aeth � mi i'r cyntedd nesaf allan a'm harwain i bedair cornel y cyntedd, a gwelais gyntedd ymhob un o'r pedair cornel.n,UJ.Dywedodd wrthyf, "Dyma'r lle y bydd yr offeiriaid yn coginio'r offrwm dros gamwedd a'r aberth dros bechod, ac yn pobi'r bwydoffrwm, rhag iddynt ddod � hwy i'r cyntedd nesaf allan a throsglwyddo i'r bobl yr hyn sydd sanctaidd."<+qJ.Yna aeth y dyn � mi trwy'r mynediad wrth ochr y porth i'r ystafelloedd cysegredig a wynebai tua'r gogledd, ac a berthynai i'r offeiriaid; a gwelais yno le yn y pen gorllewinol.O*J.Nid yw'r tywysog i gymryd o etifeddiaeth y bobl, a'u troi allan o'u tir; o'i eiddo ei hun y rhydd etifeddiaeth i'w feibion, fel na fydd yr un o'm pobl yn cael ei wahanu oddi wrth ei etifeddiaeth.'"W)'J.Ond os bydd y tywysog yn rhoi rhodd o'i etifeddiaeth i un o'i weision, bydd yn eiddo i'r gwas hyd flwyddyn ei ryddhau, ac yna bydd yn dychwelyd i'r tywysog; ei feibion yn unig a gaiff gadw ei etifeddiaeth.;(oJ.'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Os bydd y tywysog yn rhoi rhodd o'i etifeddiaeth i un o'i feibion, fe � hefyd i'w ddisgynyddion; bydd yn eiddo iddynt hwy trwy etifeddiaeth.S'J.Felly darpara'r oen, y bwydoffrwm a'r olew bob bore yn boethoffrwm cyson.9&kJ.Yr wyt hefyd i ddarparu bob bore fwydoffrwm yn pwyso chweched ran o effa, gyda thraean hin o olew i fwydo'r blawd; y mae cyflwyno bwydoffrwm i'r ARGLWYDD yn ddeddf dragwyddol.r%]J. 'Bob dydd yr wyt i ddarparu oen blwydd di-nam yn boethoffrwm i'r ARGLWYDD; yr wyt i'w ddarparu bob bore.#$?J. Pan fydd y tywysog yn darparu offrwm gwirfodd i'r ARGLWYDD, yn boethoffrwm neu'n heddoffrymau, fe agorir iddo'r porth sy'n wynebu tua'r dwyrain. Bydd yn aberthu ei boeth-offrwm neu ei offrymau hedd fel y gwna ar y Saboth. Yna fe � allan, ac wedi iddo fynd allan fe gaeir y porth.*#MJ. 'Ar y gwyliau a'r adegau penodedig, bydd effa o fwydoffrwm gyda bustach, effa gyda hwrdd, ond gyda'r u373?yn gymaint ag a ddymunir; bydd hin o olew am bob effa.v"eJ. Bydd y tywysog hefyd yn eu plith, yn mynd i mewn pan �nt hwy i mewn, ac yn mynd allan pan �nt hwy allan.X!)J. 'Pan fydd pobl y wlad yn dod o flaen yr ARGLWYDD ar y gwyliau penodedig, y mae'r sawl sy'n dod i mewn i addoli trwy borth y gogledd i fynd allan trwy borth y de, a'r sawl sy'n dod i mewn trwy borth y de i fynd allan trwy borth y gogledd. Ni chaiff neb ymadael trwy'r porth y daeth i mewn trwyddo, ond mynd allan trwy'r porth gyferbyn.b =J.Pan ddaw'r tywysog i mewn, y mae i ddod trwy gyntedd y porth, a mynd allan yr un ffordd.!J.Y mae i ddarparu effa o fwydoffrwm gyda'r bustach, effa gyda'r hwrdd, a chyda'r u373?yn gymaint ag a ddymuna; bydd hin o olew am bob effa.hIJ.Ar ddiwrnod y newydd-loer y mae i offrymu bustach ifanc, chwe oen a hwrdd, y cyfan yn ddi-nam.|qJ.Bydd effa o fwydoffrwm gyda'r hwrdd, ond gyda'r u373?yn bydd yn gymaint ag a ddymuna; bydd hin o olew am bob effa.wgJ.Bydd y poethoffrwm a ddygir gan y tywysog i'r ARGLWYDD ar y Saboth yn cynnwys chwe oen di-nam a hwrdd di-nam.r]J.Ar y Sabothau a'r newydd-loerau y mae pobl y wlad i addoli gerbron yr ARGLWYDD wrth fynedfa'r porth hwn.s_J.Y mae'r tywysog i ddod i mewn trwy gyntedd y porth, a sefyll ger pyst y porth; ac y mae'r offeiriaid i aberthu ei boethoffrwm a'i hedd-offrymau. Y mae i addoli wrth riniog y porth ac yna mynd allan, ond ni chaeir y porth hyd fin nos.I J.'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Y mae porth y cyntedd nesaf i mewn, sy'n wynebu tua'r dwyrain, i fod ar gau am y chwe diwrnod gwaith, ond ar agor ar y dydd Saboth ac ar ddydd y newydd-loer.*MJ-Ar y pymthegfed dydd o'r seithfed mis, ac am saith diwrnod yr u373?yl honno, y mae i ddarparu'r un modd, yn aberth dros bechod, boethoffrwm, bwydoffrwm ac olew.oWJ-Yn fwydoffrwm y mae i ddarparu effa am bob bustach ac effa am bob hwrdd, gyda hin o olew am bob effa.(IJ-Bob dydd yn ystod saith diwrnod yr u373?yl y mae i ddarparu saith bustach a saith hwrdd di-nam yn boethoffrwm i'r ARGLWYDD, a bwch gafr yn aberth dros bechod.~uJ-Y diwrnod hwnnw y mae'r tywysog i baratoi bustach yn aberth dros bechod ar ei ran ei hun ac ar ran holl bobl y wlad.~uJ-'Ar y pedwerydd ar ddeg o'r mis cyntaf, cadwch y Pasg, yn u373?yl am saith diwrnod, pan fyddwch yn bwyta bara croyw.!J-Gwna'r un modd ar y seithfed dydd o'r mis dros unrhyw un a bechodd yn ddifwriad neu trwy anwybodaeth; felly y gwnewch gymod dros y tu375?.(IJ-Y mae'r offeiriad i gymryd o waed yr aberth dros bechod a'i roi ar byst pyrth y deml, ar bedair cornel silff uchaf yr allor ac ar byst pyrth y cyntedd mewnol.{oJ-'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Ar y dydd cyntaf o'r mis cyntaf, cymer fustach ifanc di-nam, a phura'r cysegr.,QJ-Dyletswydd y tywysog fydd darparu'r poethoffrymau, y bwydoffrymau a'r diodoffrymau ar gyfer y gwyliau, y newydd-loerau a'r Sabothau, sef holl wyliau penodedig tu375? Israel. Bydd yn darparu'r aberth dros bechod, y bwydoffrwm, y poethoffrwm a'r heddoffrymau i wneud cymod dros du375? Israel.KJ-Bydd holl bobl y wlad yn rhoi'r offrwm hwn i'r tywysog yn Israel.8iJ-Hefyd un ddafad o bob diadell o ddeucant gan holl dylwythau Israel. Byddant yn fwydoffrwm, yn boethoffrwm ac yn heddoffrymau i wneud cymod dros Israel, medd yr Arglwydd DDUW.7 gJ-Y rheol ynglu375?n ag olew, gan fesur yn �l y bath, fydd: degfed ran o bath o bob corus; y mae corus yn cynnwys deg bath neu homer, gan fod deg bath yn gyfartal � homer.| qJ- 'Dyma'r offrwm a ddygwch: y chweched ran o effa o bob homer o wenith, a'r chweched ran o effa o bob homer o haidd.v eJ- Bydd y sicl yn pwyso ugain gera, a bydd eich mina yn pwyso ugain sicl a phum sicl ar hugain a phymtheg sicl. /J- Y mae'r effa a'r bath i fod o'r un maint, y bath yn pwyso degfed ran o homer a'r effa ddegfed ran o homer; yr homer fydd y safon ar gyfer y ddau.D J- 'Bydded gennych gloriannau cywir, effa gywir a bath cywir.lQJ- 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Dyna ddigon, chwi dywysogion Israel! Rhowch heibio eich trais a'ch gormes; gwnewch yr hyn sy'n gywir a chyfiawn, a pheidiwch � throi fy mhobl allan o'u hetifeddiaeth, medd yr Arglwydd DDUW.+OJ-Y tir hwn fydd etifeddiaeth y tywysog yn Israel; ac ni chaiff fy nhywysogion orthrymu fy mhobl mwyach, ond gadawant i Israel etifeddu'r wlad yn �l ei llwythau./J-'Y tywysog fydd piau'r tir o boptu i'r tir cysegredig ac i'r tir sy'n perthyn i'r ddinas. Bydd ei dir ef yn ymestyn tua'r gorllewin ar un ochr, a thua'r dwyrain ar yr ochr arall, ac yn rhedeg yn gyfochrog � rhan un o'r llwythau, o derfyn y gorllewin hyd derfyn y dwyrain.CJ-'Yn gyfochrog �'r tir sanctaidd, neilltuwch yn etifeddiaeth i'r ddinas gyfran pum mil o gufyddau o led a phum mil ar hugain o gufyddau o hyd; bydd hwn yn perthyn i holl du375? Israel.1[J-Bydd cyfran pum mil ar hugain o gufyddau o hyd a deng mil o gufyddau o led yn etifeddiaeth i'r Lefiaid sy'n gwasanaethu yn y deml, iddynt gael dinasoedd i fyw ynddynt.RJ-Bydd hon yn gyfran gysegredig o'r tir, ar gyfer yr offeiriaid sy'n gwasanaethu yn y cysegr ac yn dynesu i wasanaethu'r ARGLWYDD; bydd yn lle ar gyfer eu tai, yn ogystal ag yn lle sanctaidd i'r cysegr.3J-Yn y tir cysegredig mesurwch gyfran pum mil ar hugain o gufyddau o hyd a deng mil o gufyddau o led; yma y bydd y cysegr, sef y cysegr sancteiddiaf.r]J-Bydded pum can cufydd sgw�r ohono ar gyfer y cysegr, gyda hanner can cufydd yn dir agored o'i amgylch.r _J-'Pan fyddwch yn rhannu'r wlad yn etifeddiaeth trwy fwrw coelbren, neilltuwch yn dir cysegredig i'r ARGLWYDD gyfran yn mesur pum mil ar hugain o gufyddau o hyd ac ugain mil o gufyddau o led; a bydd yr holl gyfran yn sanctaidd trwyddi.\1J,Nid yw'r offeiriaid i fwyta dim a fu farw neu a larpiwyd, boed aderyn neu anifail.F~J,Eiddo'r offeiriaid hefyd fydd y gorau o'r holl flaenffrwyth ac o'ch holl offrymau arbennig. Rhowch i'r offeiriaid hefyd y gyfran gyntaf o'ch blawd m�l, er mwyn i fendith fod ar eich tai.}}J,Byddant yn bwyta'r bwydoffrwm, yr aberth dros bechod a'r offrwm dros gamwedd, a'u heiddo hwy fydd pob diofryd yn Israel.&|EJ,'Ni fydd ganddynt etifeddiaeth yn Israel, ond myfi fydd eu hetifeddiaeth hwy; paid � rhoi iddynt unrhyw eiddo yn Israel, oherwydd myfi fydd eu heiddo hwy.{J,A'r diwrnod y bydd yn mynd i mewn i gyntedd mewnol y cysegr i wasanaethu, y mae i offrymu ei aberth dros bechod, medd yr Arglwydd DDUW.FzJ,Ar �l iddo'i lanhau ei hun, y mae i aros am saith diwrnod.Iy J,Nid yw offeiriad i'w halogi ei hun trwy fynd yn agos at berson marw, ond os yw'r un marw yn dad neu'n fam, yn fab neu'n ferch, yn frawd neu'n chwaer ddi-briod iddo, fe gaiff ei halogi ei hun.Wx'J,Mewn achos o ymrafael, y mae'r offeiriaid i weithredu fel barnwyr, a barnu yn �l fy nghyfreithiau. Y maent i gadw fy neddfau a'm hordeiniadau ar fy holl wyliau penodedig, a chadw fy Sabothau'n sanctaidd.w J,Y maent i ddysgu i'm pobl y gwahaniaeth rhwng sanctaidd a chyffredin, a dangos iddynt sut i wahaniaethu rhwng gl�n ac aflan.v#J,Nid ydynt i briodi � gweddwon nac � gwragedd a ysgarwyd, ond gallant briodi gwyryfon o dylwyth tu375? Israel, neu weddwon i offeiriaid.PuJ,Nid yw'r un offeiriad i yfed gwin pan fydd yn mynd i'r cyntedd mewnol.itKJ,Nid ydynt i eillio'u pennau, na gadael i'w gwallt dyfu'n hir, ond y maent i dorri eu gwalltiau.sJ,Pan fyddant yn mynd i'r cyntedd allanol, lle mae'r bobl, y maent i ddiosg y dillad a fu ganddynt yn gwasanaethu, a'u gadael yn yr ystafelloedd cysegredig; rhoddant wisgoedd eraill amdanynt, rhag i'w dillad drosglwyddo i'r bobl yr hyn sy'n sanctaidd.rJ,Byddant yn gwisgo gorchudd o liain am eu pennau, a gwregys o liain am eu llwynau; nid ydynt i wisgo dim a wna iddynt chwysu.Vq%J,Pan fyddant yn dod trwy byrth y cyntedd mewnol, y maent i wisgo dillad o liain; nid ydynt i roi unrhyw ddillad o wl�n amdanynt pan fyddant yn gwasanaethu ym mhyrth y cyntedd mewnol neu i mewn yn y deml.ipKJ,Hwy fydd yn dod i mewn i'm cysegr, a hwy fydd yn dynesu at fy mwrdd i'm gwasanaethu'n ffyddlon.xoiJ,'Ond bydd yr offeiriaid sy'n Lefiaid o dylwyth Sadoc, ac a fu'n gofalu am fy nghysegr pan grwydrodd pobl Israel oddi wrthyf, yn dynesu ataf i'm gwasanaethu; byddant yn sefyll o'm blaen i offrymu'r braster a'r gwaed, medd yr Arglwydd DDUW.uncJ,Eto rhof arnynt ddyletswydd i ofalu am y deml, i fod yn gyfrifol am yr holl wasanaeth a'r holl waith ynddi.CmJ, Ni ch�nt ddod yn agos ataf i'm gwasanaethu fel offeiriaid, na dynesu at yr un o'm pethau sanctaidd na'm hoffrymau sancteiddiaf; rhaid iddynt ddwyn gwarth am y ffieidd-dra a wnaethant.3l_J, Ond oherwydd iddynt eu gwasanaethu o flaen eu heilunod, a gwneud i du375? Israel syrthio i bechu, fe dyngais y bydd yn rhaid iddynt ddwyn eu cosb, medd yr Arglwydd DDUW.?kwJ, Byddant yn gwas-anaethu yn fy nghysegr trwy ofalu am byrth y deml, ac yn gweini yno; byddant yn lladd y poethoffrwm a'r aberth i'r bobl, ac yn gweini ar y bobl ac yn eu gwasanaethu. j J, Bydd y Lefiaid, a ymbellhaodd oddi wrthyf pan aeth Israel ar gyfeiliorn, a chrwydro ar �l eu heilunod, yn gorfod dwyn eu cosb.1i[J, Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Nid yw'r un estron dienwaededig o ran calon a chnawd i ddod i mewn i'm cysegr, hyd yn oed yr estroniaid sy'n byw ymhlith pobl Israel.yhkJ,Yn lle gofalu am fy mhethau sanctaidd dy hunan, fe roddaist y cyfrifoldeb ar y bobl hyn i ofalu am fy nghysegr.dgAJ,Ychwanegaist at dy holl ffieidd-dra trwy ddod ag estroniaid, dienwaededig o ran calon a chnawd, i mewn i'm cysegr a'i halogi; tra oeddit ti'n offrymu bwyd, gyda'r braster a'r gwaed, yr oeddent hwy'n torri fy nghyfamod.fJ,Dywed wrth du375? gwrthryfelgar Israel, 'Fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Dyna ddigon ar dy holl ffieidd-dra, du375? Israel!jeMJ,Dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf, "Fab dyn, dal sylw, edrych yn ofalus, a gwrando'n astud ar y cyfan a ddywedaf wrthyt ynglu375?n � holl ddeddfau'r deml a'i chyfreithiau. Rho sylw i fynedfa'r deml ac i holl allanfeydd y cysegr.'dGJ,Yna aeth � mi ar hyd ffordd porth y gogledd at flaen y deml; a phan edrychais, gwelais fod gogoniant yr ARGLWYDD yn llenwi'r deml, a syrthiais ar fy wyneb.c)J,Y tywysog yn unig a gaiff eistedd yn y porth i fwyta ym mhresenoldeb yr ARGLWYDD; daw ef i mewn trwy gyntedd y porth ac ymadael yr un ffordd."4baJ,Dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf, "Y mae'r porth hwn i fod ar gau; nid oes neb i'w agor nac i fynd trwyddo; y mae i fod ar gau oherwydd i'r ARGLWYDD, Duw Israel, ddod trwyddo.|a sJ,Yna aeth y dyn � mi'n �l at borth nesaf allan y cysegr, a oedd yn wynebu tua'r dwyrain; ac yr oedd wedi ei gau.C`J+Ar ddiwedd y dyddiau hyn, sef o'r wythfed diwrnod ymlaen, bydd yr offeiriaid yn aberthu eich poethoffrymau a'ch heddoffrymau ar yr allor; ac yna fe'ch derbyniaf, medd yr Arglwydd DDUW."j_MJ+Am saith diwrnod byddant yn gwneud cymod dros yr allor ac yn ei glanhau, ac felly'n ei chysegru.^J+Am saith diwrnod tyrd � bwch gafr bob dydd yn aberth dros bechod; tyrd hefyd � bustach ifanc a hwrdd o'r praidd, y ddau yn ddi-nam.|]qJ+Offryma hwy i'r ARGLWYDD, a bydded i'r offeiriaid daenellu halen drostynt a'u haberthu'n boethoffrwm i'r ARGLWYDD.i\KJ+Wedi iti orffen puro'r allor, yr wyt i aberthu bustach ifanc di-nam, a hwrdd di-nam o'r praidd.[J+Ar yr ail ddiwrnod yr wyt i offrymu bwch gafr di-nam yn aberth dros bechod, a phuro'r allor, fel y purwyd hi �'r bustach.xZiJ+Byddi'n cymryd bustach yr aberth dros bechod ac yn ei losgi yn y lle penodol yn y deml, y tu allan i'r cysegr.:YmJ+Byddi'n cymryd o'i waed ac yn ei roi ar bedwar corn yr allor, ar bedair cornel y silff uchaf, ac ar y cantel oddi amgylch; felly byddi'n puro'r allor ac yn gwneud cymod drosti..XUJ+yn aberth dros bechod byddi'n rhoi bustach ifanc i'r offeiriaid sy'n Lefiaid o deulu Sadoc, oherwydd hwy fydd yn dynesu ataf i'm gwasanaethu, medd yr Arglwydd DDUW.9WkJ+Yna dywedodd wrthyf, "Fab dyn, fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: Dyma'r deddfau ynglu375?n ag aberthu poeth-offrymau a thaenellu gwaed ar yr allor, pan fydd wedi ei hadeiladu:[V/J+Bydd y silff uchaf hefyd yn sgw�r, yn bedwar cufydd ar ddeg o hyd a phedwar cufydd ar ddeg o led, gyda chantel o hanner cufydd, a gwaelod o gufydd oddi amgylch. Bydd grisiau'r allor yn wynebu tua'r dwyrain."WU'J+Bydd aelwyd yr allor yn sgw�r, deuddeg cufydd o hyd a deuddeg cufydd o led.nTUJ+Bydd aelwyd yr allor yn bedwar cufydd o uchder, a bydd pedwar corn yn codi i fyny oddi ar yr aelwyd.(SIJ+o'r gwaelod ar y llawr hyd y silff isaf, bydd yn ddau gufydd, ac yn gufydd o led; o'r silff leiaf hyd y silff fwyaf bydd yn bedwar cufydd, ac yn gufydd o led.ORJ+ Dyma fesuriadau'r allor mewn cufyddau hir, sef cufydd a dyrnfedd: bydd ei gwaelod yn gufydd o uchder ac yn gufydd o led, gyda chantel rhychwant o led o amgylch yr ymyl. A dyma fydd uchder yr allor:Q}J+ Dyma fydd cyfraith y deml: bydd yr holl diriogaeth oddi amgylch ar ben y mynydd yn gwbl sanctaidd. Dyna gyfraith y deml.$PAJ+ ac os byddant yn cywilyddio am y cyfan a wnaethant, dangos iddynt batrwm y deml, ei chynllun, ei hagoriadau a'i mynedfeydd, a'i holl batrwm. Gwna iddynt wybod ei holl ddeddfau a'i holl gyfreithiau; ysgrifenna hwy yn eu gu373?ydd, er mwyn iddynt ddilyn ei phatrwm a chadw ei deddfau.OwJ+ Fab dyn, disgrifia'r deml i bobl Israel, er mwyn iddynt gywilyddio am eu camweddau. Bydded iddynt ystyried y cynllun,N}J+ Yn awr, bydded iddynt droi ymaith oddi wrthyf eu puteindra a'r delwau o'u brenhinoedd, ac fe drigaf yn eu plith am byth._M7J+Wrth iddynt osod eu rhiniog wrth ochr fy rhiniog i, a physt eu pyrth wrth ochr pyst fy mhyrth i, heb ddim ond mur yn ein gwahanu, bu iddynt halogi fy enw sanctaidd trwy eu ffieidd-dra; a dinistriais hwy yn fy nig.LJ+ac yn dweud wrthyf, "Fab dyn, dyma le fy ngorsedd, lle gwadnau fy nhraed, a'r lle y byddaf yn trigo ymhlith pobl Israel am byth. Ni fydd yr Israeliaid na'u brenhinoedd byth eto'n halogi fy enw sanctaidd trwy eu puteindra a'r delwau o'u brenhinoedd wedi iddynt farw.YK+J+Fel yr oedd y dyn yn sefyll yn f'ymyl, clywais rywun yn siarad � mi o'r deml,xJiJ+cododd yr ysbryd fi a mynd � mi i'r cyntedd nesaf i mewn, ac yr oedd y deml yn llawn o ogoniant yr ARGLWYDD.mISJ+Fel yr oedd gogoniant yr ARGLWYDD yn dod i mewn i'r deml trwy'r porth oedd yn wynebu tua'r dwyrain,H)J+Yr oedd y weledigaeth yn debyg i'r un a gefais pan ddaeth i ddinistrio'r ddinas, ac i'r un a gefais wrth afon Chebar; a syrthiais ar fy wyneb.G5J+a gwelais ogoniant Duw Israel yn dod o'r dwyrain. Yr oedd ei lais fel su373?n llawer o ddyfroedd, ac yr oedd y ddaear yn disgleirio gan ei ogoniant.@F }J+Yna aeth � mi at y porth oedd yn wynebu tua'r dwyrain,!E;J*Fe'i mesurodd ar y pedair ochr. Yr oedd mur oddi amgylch, yn bum can cufydd o hyd ac yn bum can cufydd o led, i wahanu rhwng y sanctaidd a'r cyffredin.VD%J*Aeth drosodd i ochr y gorllewin, a mesurodd �'r ffon fesur bum can cufydd.QCJ*Mesurodd ochr y de �'r ffon fesur, a chael y mesur yn bum can cufydd.cB?J*Mesurodd ochr y gogledd �'r ffon fesur, a chael y mesur oddi amgylch yn bum can cufydd.cA?J*Mesurodd ochr y dwyrain �'r ffon fesur, a chael y mesur oddi amgylch yn bum can cufydd.@'J*Wedi iddo orffen mesur oddi mewn i safle'r deml, aeth � mi allan trwy'r porth oedd i gyfeiriad y dwyrain, a mesur yr hyn oedd oddi amgylch.?J*Pan fydd yr offeiriaid wedi dod i mewn i'r cysegr, nid ydynt i fynd allan i'r cyntedd nesaf allan heb adael ar �l y gwisgoedd a oedd ganddynt wrth wasanaethu, oherwydd y maent yn sanctaidd. Y maent i wisgo dillad eraill i fynd allan lle mae'r bobl."`>9J* Yna dywedodd wrthyf, "Y mae ystafelloedd y gogledd ac ystafelloedd y de, sy'n wynebu'r cwrt, yn ystafelloedd cysegredig, lle bydd yr offeiriaid sy'n dynesu at yr ARGLWYDD yn bwyta'r offrymau sancteiddiaf; yno y byddant yn rhoi'r offrymau sancteiddiaf, y bwydoffrwm, yr aberth dros bechod a'r aberth dros gamwedd, oherwydd lle cysegredig ydyw. =J* yn debyg i ddrysau'r ystafelloedd yn y de. Ar ben y llwybr, yr oedd drws yn y mur mewnol i gyfeiriad y dwyrain, er mwyn dod i mewn.8<iJ* gyda rhodfa o'u blaen. Yr oeddent yn debyg i ystafelloedd y gogledd; yr un oedd eu hyd a'u lled, a hefyd eu mynedfeydd a'u cynllun. Yr oedd drysau'r ystafelloedd yn y gogleddz;mJ* lle mae'r mur allanol yn cychwyn. Tua'r de, gyferbyn �'r cwrt a chyferbyn �'r adeilad, yr oedd ystafelloedd,n:UJ* Islaw'r ystafelloedd hyn yr oedd mynediad o du'r dwyrain, fel y deuir atynt o'r cyntedd nesaf allan,9/J*Yr oedd y rhes ystafelloedd ar yr ochr nesaf at y cyntedd allanol yn hanner can cufydd o hyd, a'r rhai ar yr ochr nesaf i'r cysegr yn gan cufydd.-8SJ*Yr oedd y mur y tu allan yn gyfochrog �'r ystafelloedd, a chyferbyn � hwy, ac yn ymestyn i gyfeiriad y cyntedd nesaf allan; yr oedd yn hanner can cufydd o hyd.7J*Nid oedd colofnau i ystafelloedd y trydydd llawr, fel yn y cynteddau, ac felly yr oedd eu lloriau'n llai na rhai'r lloriau isaf a chanol."6=J*Yr oedd yr ystafelloedd uchaf yn gulach, gan fod yr orielau yn tynnu mwy oddi arnynt hwy nag oddi ar yr ystafelloedd ar loriau isaf a chanol yr adeilad.5yJ*O flaen yr ystafelloedd yr oedd llwybr caeedig, deg cufydd o led a chan cufydd o hyd. Yr oedd eu drysau tua'r gogledd.(4IJ*Yn yr ugain cufydd oedd yn perthyn i'r cyntedd nesaf i mewn, a chyferbyn � phalmant y cyntedd nesaf allan, yr oedd orielau yn wynebu ei gilydd ar dri llawr. ~}}i|{{)zzSyygy xxwcvvv uttsrr`qqpooovo*nmmPllTkkj>iigffee0dccba``__?^^8]\\o[ZZUYYEXX4WWtVVUaTSRQQ2PPZOOKNN^MM4L~LKJJ==<);:X9|88^7|66u55]4Q33u21004//>.\--_,,3+ *)1(((7'''&&|&%$##]"!! p"YV% "z@M2y-A N kxF$|K sTYn y drydedd flwyddyn o deyrnasiad y Brenin Belsassar cefais i, Daniel, weledigaeth arall at yr un gyntaf a gefais.JTDyma ddiwedd yr hanes; ac yr oeddwn i, Daniel, wedi fy nghynhyrfu'n fawr ac yn welw, ond cedwais y pethau hyn i mi fy hun.eICTA rhoddir y frenhiniaeth a'r arglwyddiaeth, a gogoniant pob brenhiniaeth dan y nef, i bobl saint y Goruchaf. Brenhiniaeth dragwyddol fydd eu brenhiniaeth hwy, a bydd pob teyrnas yn eu gwasanaethu ac yn ufuddhau iddynt."iHKTYna bydd y llys yn eistedd, a dygir ymaith ei arglwyddiaeth, i'w distrywio a'i difetha'n llwyr.1G[TBydd yn herio'r Goruchaf ac yn llethu saint y Goruchaf, ac yn cynllunio i newid y gwyliau a'r gyfraith; a chaiff awdurdod drostynt am dymor a thymhorau a hanner tymor.FTSaif y deg corn dros ddeg brenin a fydd yn codi; daw un arall ar eu h�l, yn wahanol i'r lleill, ac yn darostwng tri brenin.9EkTDyma'i ateb: "Pedwaredd frenhiniaeth ar y ddaear yw'r pedwerydd bwystfil. Bydd hi'n wahanol i'r holl freniniaethau eraill; bydd yn ysu'r holl ddaear, ac yn ei sathru a'i malu.pDYThyd nes i'r Hen Ddihenydd ddyfod a dyfarnu o blaid saint y Goruchaf, ac i'r saint feddiannu'r deyrnas.KCTDyma'r corn a welais yn rhyfela yn erbyn y saint ac yn eu trechu,AB{Ta hefyd ystyr y deg corn ar ei ben, a'r corn arall a gododd, a thri yn syrthio o'i flaen � y corn ac iddo lygaid, a cheg yn traethu balchder ac yn gwneud mwy o ymffrost na'r lleill.YA+TYna dymunais wybod ystyr y pedwerydd bwystfil, a oedd yn wahanol i'r lleill i gyd, yn arswydus iawn, a chanddo ddannedd o haearn a chrafangau o bres, yn bwyta ac yn malu ac yn sathru'r gweddill dan ei draed;_@7TOnd bydd saint y Goruchaf yn derbyn y frenhiniaeth ac yn ei meddiannu'n oes oesoedd."??yTPedwar brenin yn codi o'r ddaear yw'r pedwar bwystfil.>TEuthum at un o'r rhai oedd yn sefyll yn ymyl, a gofynnais iddo beth oedd ystyr hyn i gyd. Atebodd yntau a rhoi dehongliad o'r cyfan imi:a=;TYr oeddwn i, Daniel, wedi fy nghynhyrfu'n fawr, a brawychwyd fi gan fy ngweledigaethau.Q<TRhoddwyd iddo arglwyddiaeth a gogoniant a brenhiniaeth, i'r holl bobloedd o bob cenedl ac iaith ei wasanaethu. Y mae ei arglwyddiaeth yn dragwyddol a digyfnewid, a'i frenhiniaeth yn un na ddinistrir.$;AT Ac fel yr oeddwn yn edrych ar weledigaethau'r nos, Gwelais un fel mab dyn yn dyfod ar gymylau'r nef; a daeth at yr Hen Ddihenydd a chael ei gyflwyno iddo.\:1T Collodd y bwystfilod eraill eu harglwyddiaeth, ond cawsant fyw am gyfnod a thymor.&9ET Oherwydd su373?n geiriau balch y corn, daliais i edrych, ac fel yr oeddwn yn gwneud hynny lladdwyd y bwystfil a dinistrio'i gorff a'i daflu i ganol y t�n.28]T Yr oedd afon danllyd yn llifo allan o'i flaen. Yr oedd mil o filoedd yn ei wasanaethu a myrdd o fyrddiynau'n sefyll ger ei fron. Eisteddodd y llys ac agorwyd y llyfrau.n7UT Fel yr oeddwn yn edrych, gosodwyd y gorseddau yn eu lle ac eisteddodd Hen Ddihenydd; yr oedd ei wisg cyn wynned �'r eira, a gwallt ei ben fel gwl�n pur; yr oedd ei orsedd yn fflamau o d�n, a'i holwynion yn d�n crasboeth.g6GTFel yr oeddwn yn sylwi ar y cyrn, gwelais gorn arall, un bychan, yn codi o'u mysg, a thynnwyd tri o'r cyrn cyntaf o'u gwraidd i wneud lle iddo, ac yn y corn yma gwelais lygaid fel llygaid dynol a cheg yn traethu balchder.G5TYna, tra oeddwn yn edrych ar weledigaethau'r nos, gwelais bedwerydd bwystfil, un arswydus ac erchyll a chryf eithriadol, a chanddo ddannedd mawr o haearn; yr oedd yn bwyta ac yn malu ac yn sathru'r gweddill dan ei draed. Yr oedd hwn yn wahanol i'r holl fwystfilod eraill oedd o'i flaen, ac yr oedd ganddo ddeg o gyrn.44aTWedyn, a minnau'n dal i edrych, gwelais un arall, tebyg i lewpard, a phedair adain aderyn ar ei gefn; ac yr oedd gan y bwystfil bedwar pen, a rhoddwyd arglwyddiaeth iddo.B3}TYna gwelais fwystfil arall, yr ail, yn debyg i arth. Yr oedd yn hanner codi ar un ochr, ac yr oedd tair asen yn ei safn rhwng ei ddannedd, a dywedwyd wrtho, "Cyfod, bwyta lawer o gig."H2 TYr oedd y cyntaf fel llew a chanddo adenydd eryr; a thra oeddwn yn edrych, rhwygwyd ei adenydd a chodwyd ef oddi ar y ddaear a'i osod ar ei draed fel bod dynol, a rhoddwyd meddwl dynol iddo.U1#Ta phedwar bwystfil anferth yn codi o'r m�r, pob un yn wahanol i'w gilydd.]03TYn fy ngweledigaeth yn y nos gwelais bedwar gwynt y nefoedd yn corddi'r m�r mawr,H/ TYn y flwyddyn gyntaf i Belsassar brenin Babilon, cafodd Daniel freuddwyd a gweledigaethau tra oedd yn gorwedd ar ei wely. Ysgrifennodd Daniel y freuddwyd, a dyma sylwedd yr hanes a adroddodd.].3TA llwyddodd y Daniel hwn yn ystod teyrnasiad Dareius a theyrnasiad Cyrus y Persiad. -TY mae'n achub ac yn gwaredu, yn gwneud arwyddion a rhyfeddodau yn y nefoedd ac ar y ddaear; ef a achubodd Daniel o afael y llewod."<,qTYr wyf yn gorchymyn fod pawb ym mhob talaith o'm teyrnas i ofni a pharchu Duw Daniel. Ef yw'r Duw byw, y tragwyddol; ni ddinistrir ei frenhiniaeth, a phery ei arglwyddiaeth byth.|+qTYna ysgrifennodd y Brenin Dareius at yr holl bobloedd, o bob cenedl ac iaith trwy'r byd i gyd, "Heddwch fo i chwi!t*aTAc ar orchymyn y brenin, daethant �'r rhai oedd wedi cyhuddo Daniel, a'u taflu i ffau'r llewod, hwy a'u plant a'u gwragedd, a chyn iddynt gyrraedd gwaelod y ffau yr oedd y llewod wedi eu llarpio ac wedi malu eu hesgyrn yn chwilfriw.#)?TGorfoleddodd y brenin, a gorchymyn rhyddhau Daniel o'r ffau. A phan gafodd ei ryddhau, nid oedd unrhyw niwed i'w weld arno, am iddo ymddiried yn ei Dduw.%(CTAnfonodd fy Nuw ei angel, a chau safn y llewod fel na wnaethant niwed i mi, am fy mod yn ddieuog yn ei olwg; ni wneuthum niwed i tithau chwaith, O frenin.";'qTAtebodd Daniel y brenin, "O frenin, bydd fyw byth!;&oTWedi iddo gyrraedd y ffau, galwodd ar Daniel mewn llais pryderus a dweud, "Daniel, gwas y Duw byw, a fedrodd dy Dduw, yr wyt yn ei wasanaethu'n barhaus, dy achub rhag y llewod?"V%%TYn y bore, ar doriad gwawr, cododd y brenin a mynd ar frys at ffau'r llewod.y$kTDychwelodd y brenin i'w balas a threulio'r noson mewn ympryd; ni ddaethpwyd � merched ato, ac ni allai gysgu./#WTYna daethant � maen, a'i osod ar geg y ffau, a seliodd y brenin ef �'i s�l ei hun a s�l ei bendefigion, rhag bod unrhyw newid ar y dyfarniad yn erbyn Daniel.3"_TFelly gorchmynnodd y brenin iddynt ddod � Daniel, a'i daflu i ffau'r llewod; ond dywedodd wrth Daniel, "Bydded i'th Dduw, yr wyt yn ei wasanaethu'n barhaus, dy achub."=!sTOnd daeth y rhain gyda'i gilydd at y brenin a dweud wrtho, "Gwyddost, O frenin, fod pob gorchymyn a deddf o eiddo'r brenin yn ddigyfnewid yn �l cyfraith y Mediaid a'r Persiaid." TPan glywodd y brenin hyn yr oedd yn drist iawn, a cheisiodd ffordd i achub Daniel, ac ymdrechu hyd fachlud haul i'w arbed.DT Dywedasant hwythau wrth y brenin, "Nid yw'r Daniel yma, o gaethglud Jwda, yn cymryd unrhyw sylw ohonot ti na'r gorchymyn a arwyddaist, O frenin, ond y mae'n gwedd�o deirgwaith y dydd."I T Yna aethant at y brenin a'i atgoffa am ei orchymyn: "Onid wyt wedi arwyddo gorchymyn fod pob un sydd, o fewn deg diwrnod ar hugain, yn gwedd�o ar unrhyw dduw neu ddyn ar wah�n i ti, O frenin, i'w daflu i ffau'r llewod?" Atebodd y brenin, "Dyna'r gorchymyn, yn unol � chyfraith ddigyfnewid y Mediaid a'r Persiaid."V%T Daeth y bobl hyn gyda'i gilydd a dal Daniel yn ymbil ac yn erfyn ar ei Dduw.nUT Pan glywodd Daniel fod y ddogfen wedi ei harwyddo, aeth i'w du375?. Yr oedd ffenestri ei lofft yn agor i gyfeiriad Jerwsalem, ac yntau'n parhau i benlinio deirgwaith y dydd, a gwedd�o a thalu diolch i'w Dduw, yn �l ei arfer.BT Felly arwyddodd y Brenin Dareius y ddogfen a'r gorchymyn.!TYn awr, O frenin, cadarnha'r gorchymyn ac arwydda'r ddogfen, fel na chaiff ei newid, yn �l cyfraith ddigyfnewid y Mediaid a'r Persiaid."7gTY mae holl swyddogion y deyrnas, yn benaethiaid a llywodraethwyr, yn gynghorwyr a rhaglawiaid, yn unfryd �'i gilydd y dylai'r brenin wneud deddf a gorchymyn pendant fod pob un sydd, o fewn deg diwrnod ar hugain, yn ymbil ar unrhyw dduw neu ddyn, ar wah�n i ti, O frenin, i'w daflu i ffau'r llewod.yTFelly aeth y rhaglawiaid a'r llywodraethwyr gyda'i gilydd at y brenin a dweud wrtho, "O Frenin Dareius, bydd fyw byth!TYna dywedodd y dynion hyn, "Ni fedrwn gael unrhyw achos yn erbyn y Daniel hwn os na chawn rywbeth ynglu375?n � chyfraith ei Dduw."nUTYna chwiliodd y rhaglawiaid a'r llywodraethwyr am ryw achos ynglu375?n �'r deyrnas y gallent ei ddwyn yn erbyn Daniel, ond ni fedrent gael achos na bai ynddo; am ei fod mor ddidwyll, ni chawsant unrhyw amryfusedd na bai ynddo.'TYr oedd Daniel yn rhagori ar y rhaglawiaid a'r llywodraethwyr am fod ganddo ddawn arbennig, a bwriadai'r brenin ei osod dros yr holl deyrnas. Ta throstynt hwy dri rhaglaw, gan gynnwys Daniel; ac iddynt hwy yr oedd y llywodraethwyr yn gyfrifol, i warchod buddiannau'r brenin.g ITPenderfynodd Dareius benodi cant ac ugain o lywodraethwyr, un i fod dros bob rhan o'r deyrnas,PTA derbyniodd Dareius y Mediad y deyrnas, yn u373?r dwy a thrigain oed.?yTA'r noson honno lladdwyd Belsassar, brenin y Caldeaid.TYna, ar orchymyn Belsassar, cafodd Daniel wisg borffor, a chadwyn o aur am ei wddf, a'i benodi yn drydydd llywodraethwr yn y deyrnas.KT'Peres': rhannwyd dy deyrnas, a'i rhoi i'r Mediaid a'r Persiaid."=uT'Tecel': pwyswyd di yn y glorian, a'th gael yn brin.b =TA dyma'r dehongliad. 'Mene': rhifodd Duw flynyddoedd dy deyrnasiad, a daeth ag ef i ben.L TFel hyn y mae'r ysgrifen yn darllen: 'Mene, Mene, Tecel, Wparsin.'@ {TDyna pam yr anfonwyd y llaw i ysgrifennu'r geiriau hyn.x iTYr wyt wedi herio Arglwydd y Nefoedd trwy ddod � llestri ei du375? ef o'th flaen, a thithau a'th dywysogion a'th wragedd a'th ordderchwragedd yn yfed gwin ohonynt. Yr wyt wedi moliannu duwiau o arian ac aur, o bres a haearn, o bren a charreg, nad ydynt yn clywed dim, nac yn gweld nac yn gwybod; ac nid wyt wedi mawrhau'r Duw y mae d'einioes a'th ffyrdd yn ei law.[ /TOnd amdanat ti, ei fab Belsassar, er iti wybod hyn oll, ni ddarostyngaist dy hun.!;TGyrrwyd ef o u373?ydd pobl, rhoddwyd iddo galon anifail, ac yr oedd ei gartref gyda'r asynnod gwylltion. Yr oedd yn bwyta gwellt fel ych, ac yr oedd ei gorff yn wlyb gan wlith y nefoedd, nes iddo wybod mai'r Duw Goruchaf sy'n rheoli teyrnasoedd pobl ac yn eu rhoi i'r sawl a fyn.c?TOnd pan ymffrostiodd a mynd yn falch, fe'i diorseddwyd a chymerwyd ei ogoniant oddi arno.@yTAc oherwydd y mawredd a roed iddo, yr oedd yr holl bobloedd, cenhedloedd ac ieithoedd yn crynu mewn ofn o'i flaen. Gallai ladd neu gadw'n fyw, dyrchafu neu ddarostwng y neb a fynnai.c?TRhoes y Duw Goruchaf frenhiniaeth a mawredd a gogoniant ac urddas i'th dad Nebuchadnesar.TYna atebodd Daniel y brenin, "Cei gadw d'anrhegion, a rhoi dy wobrwyon i eraill, ond fe ddarllenaf yr ysgrifen a'i dehongli i'r brenin.]3TOnd rwy'n clywed dy fod ti'n gallu rhoi deongliadau a datrys problemau. Yn awr os medri ddarllen yr ysgrifen a'i dehongli i mi, cei wisg borffor, a chadwyn aur am dy wddf, a llywodraethu'n drydydd yn y deyrnas."TEr i'r doethion a'r swynwyr ddod yma i ddarllen yr ysgrifen hon a'i dehongli i mi, nid ydynt yn medru rhoi dehongliad ohoni.gGTRwy'n clywed fod ysbryd y duwiau ynot a'th fod yn llawn o oleuni a deall a doethineb ragorol.T Yna daethpwyd � Daniel at y brenin, a gofynnodd y brenin iddo, "Ai ti yw Daniel, un o'r caethgludion a ddug fy nhad, y brenin, o Jwda?dAT Gan fod yn Daniel, a alwodd y brenin yn Beltesassar, ysbryd ardderchog, a deall a dirnadaeth, a'r gallu i ddehongli breuddwydion ac esbonio dirgelion a datrys problemau, anfon yn awr am Daniel; gall ef roi dehongliad."~T Y mae gu373?r yn dy deyrnas sy'n llawn o ysbryd y duwiau sanctaidd, ac yn amser dy dad dangosodd oleuni a deall, a doethineb fel doethineb y duwiau; a gwnaed ef gan dy dad, y Brenin Nebuchadnesar, yn ben ar y dewiniaid a'r swynwyr a'r Caldeaid a'r s�r-ddewiniaid.$}AT Wrth glywed su373?n y brenin a'i dywysogion, daeth y frenhines i'r ystafell fwyta a dweud, "O frenin, bydd fyw byth! Paid ag edrych mor gynhyrfus a gwelw.l|QT Felly cynhyrfodd y Brenin Belsassar yn enbyd, a gwelwi, ac yr oedd ei dywysogion yn yr un dryswch.h{ITYna daeth doethion y brenin ato, ond ni fedrent ddarllen yr ysgrifen na'i dehongli i'r brenin.zTGalwodd y brenin am y swynwyr a'r Caldeaid a'r s�r-ddewiniaid, ac meddai wrth ddoethion Babilon, "Os medr unrhyw un ddarllen yr ysgrifen hon a'i dehongli i mi, caiff hwnnw wisg borffor, a chadwyn aur am ei wddf, a llywodraethu'n drydydd yn y deyrnas."_y7TYna gwelwodd y brenin mewn dychryn, ac aeth ei gymalau'n llipa a'i liniau'n grynedig.0xYTYn sydyn, ymddangosodd bysedd llaw ddynol yn ysgrifennu ar blastr y pared gyferbyn �'r canhwyllbren yn llys y brenin, a gwelai'r brenin y llaw ddynol yn ysgrifennu.lwQTWrth yfed y gwin, yr oeddent yn moliannu duwiau o aur ac arian, o bres a haearn, o bren a charreg.vTFelly dygwyd y llestri aur a ladratawyd o'r deml yn Jerwsalem, ac yfodd y brenin a'i dywysogion a'i wragedd a'i ordderchwragedd ohonynt.]u3TWedi cael blas y gwin, gorchmynnodd Belsassar ddwyn y llestri aur ac arian a ladrataodd ei dad Nebuchadnesar o'r deml yn Jerwsalem, er mwyn i'r brenin a'i dywysogion a'i wragedd a'i ordderchwragedd yfed ohonynt.[t 1TGwnaeth y Brenin Belsassar wledd fawr i fil o'i dywysogion, ac yfodd win gyda hwy.:smT%Ac yn awr yr wyf fi, Nebuchadnesar, yn moli, yn mawrhau ac yn clodfori Brenin y Nefoedd, sydd �'i weithredoedd yn gywir a'i ffyrdd yn gyfiawn, ac yn gallu darostwng y balch."Wr'T$Y pryd hwnnw adferwyd fy synnwyr a dychwelodd fy mawrhydi a'm clod, er gogoniant fy mrenhiniaeth. Daeth fy nghynghorwyr a'm tywysogion ataf. Cadarnhawyd fi yn fy nheyrnas, a rhoddwyd llawer mwy o rym i mi.Tdywedodd, "Sadrach, Mesach ac Abednego, a yw'n wir nad ydych yn gwasanaethu fy nuwiau i nac yn addoli'r ddelw aur a wneuthum?y=kT Yna, mewn tymer wyllt, anfonodd Nebuchadnesar am Sadrach, Mesach ac Abednego. Pan ddygwyd hwy o flaen y brenin,d<AT Y mae rhyw Iddewon a benodaist yn llywodraethwyr yn nhalaith Babilon � Sadrach, Mesach ac Abednego � heb gymryd dim sylw ohonot, O frenin. Nid ydynt yn gwasanaethu dy dduwiau, nac yn addoli'r ddelw aur a wnaethost,_;7T a bod pob un sy'n gwrthod syrthio ac addoli i'w daflu i ganol ffwrnais o d�n poeth.6:eT Rhoddaist orchymyn, O frenin, fod pawb a glywai su373?n y corn, y pibgorn, y delyn, y trigon, y crythau, a'r bagbib, a phob math o offeryn, i syrthio ac addoli'r ddelw aur,H9 T a dweud wrth y Brenin Nebuchadnesar, "O frenin, bydd fyw byth!S8TDyna'r adeg y daeth rhai o'r Caldeaid � chyhuddiad yn erbyn yr Iddewon,r7]TFelly, cyn gynted ag y clywodd yr holl bobl su373?n y corn, y pibgorn, y delyn, y trigon, y crythau, a'r bagbib, a phob math o offeryn, syrthiodd y bobloedd a'r cenhedloedd a'r ieithoedd ac addoli'r ddelw aur a wnaeth Nebuchadnesar.l6QTPwy bynnag sy'n gwrthod syrthio ac addoli, caiff ei daflu ar unwaith i ganol ffwrn o d�n poeth."15[TPan glywch su373?n y corn, y pibgorn, y delyn, y trigon, y crythau, a'r bagbib, a phob math o offeryn, syrthiwch ac addoli'r ddelw aur a wnaeth y Brenin Nebuchadnesar.f4ETGwaeddodd y cyhoeddwr yn uchel, "Dyma'r gorchymyn i chwi bobloedd, genhedloedd ac ieithoedd.b3=TYna daeth y tywysogion, y penaethiaid, y pendefigion, y rhaglawiaid, y trysorwyr, y barnwyr, y cyfreithwyr, a holl lywodraethwyr y taleithiau at ei gilydd i gysegru'r ddelw a wnaeth Nebuchadnesar, a sefyll o'i blaen.p2YTA gwysiodd y Brenin Nebuchadnesar y tywysogion, y penaethiaid, y pendefigion, y rhaglawiaid, y trysorwyr, y barnwyr, y cyfreithwyr, a holl lywodraethwyr y taleithiau i ddod ynghyd i gysegru'r ddelw a wnaeth y Brenin Nebuchadnesar.1 !TGwnaeth y Brenin Nebuchadnesar ddelw aur drigain cufydd o uchder a chwe chufydd o led, a'i gosod yng ngwastadedd Dura yn nhalaith Babilon.0-T1Ar gais Daniel penododd y brenin Sadrach, Mesach ac Abednego yn llywodraethwyr yn nhalaith Babilon, ond arhosodd Daniel ei hun yn llys y brenin./'T0Yna dyrchafodd y brenin Daniel a rhoi llawer iawn o anrhegion iddo, a'i wneud yn ben ar holl dalaith Babilon ac yn bennaeth doethion Babilon...UT/Dywedodd y brenin wrth Daniel, "Yn wir, Duw y duwiau ac Arglwydd y brenhinoedd yw eich Duw chwi, a datguddiwr dirgelion; oherwydd medraist ddatrys y dirgelwch hwn."w-gT.Yna plygodd y Brenin Nebuchadnesar i lawr ac ymgrymu i Daniel, a gorchymyn offrymu iddo aberth ac arogldarth.,yT-fel y garreg a welaist yn cael ei naddu o'r mynydd heb gymorth llaw ac yn malurio'r haearn, y pres, y clai, yr arian, a'r aur. Dangosodd y Duw mawr i'r brenin beth sydd i ddigwydd ar �l hyn. Y mae'r freuddwyd yn ddilys, a'i dehongliad yn sicr."|+qT,Yn nyddiau'r brenhinoedd hynny bydd Duw'r nefoedd yn sefydlu brenhiniaeth nas difethir byth, brenhiniaeth na chaiff ei gadael i eraill. Bydd hon yn dryllio ac yn rhoi terfyn ar yr holl freniniaethau eraill, ond bydd hi ei hun yn para am byth,6*eT+Fel y gwelaist yr haearn yn gymysg �'r pridd cleiog, felly y byddant hwy'n priodi trwy'i gilydd; ond ni lu375?n y naill wrth y llall, fel nad yw haearn a phridd yn glynu.)wT*Ac fel yr oedd bysedd y traed yn gymysg o haearn ac o glai, felly y bydd rhan o'r frenhiniaeth yn gryf a rhan yn wan.X()T)Fel y gwelaist y traed a'r bysedd yn gymysgedd o glai crochenydd a haearn, felly bydd brenhiniaeth ranedig; bydd peth ohoni'n gryf fel haearn, yn union fel y gwelaist yr haearn yn gymysg �'r pridd cleiog.-'ST(Wedyn pedwaredd frenhiniaeth, a fydd cyn gryfed � haearn. Ac fel y mae haearn yn malurio ac yn dryllio popeth, bydd hithau'n malurio ac yn dryllio'r rhain i gyd.&}T'Ar dy �l daw brenhiniaeth arall, wannach na thi. Yna trydedd frenhiniaeth, un o bres, yn teyrnasu dros yr holl ddaear.v%eT&a'th ethol i lywodraethu ar bobl ac anifeiliaid y maes ac adar yr awyr ple bynnag y b�nt. Ti yw'r pen aur.~$uT%Yr wyt ti, O frenin, yn frenin y brenhinoedd; rhoddodd Duw'r nefoedd i ti frenhiniaeth, awdurdod, nerth a gogoniant,F#T$Dyna'r freuddwyd, ac yn awr fe rown y dehongliad i'r brenin."T#Yna drylliwyd yr haearn, y clai, y pres, yr arian a'r aur gyda'i gilydd, nes eu bod fel us llawr dyrnu yn yr haf. Chwythodd y gwynt hwy i ffwrdd, ac nid oedd golwg ohonynt. Ond tyfodd y garreg a faluriodd y ddelw yn fynydd mawr, a llenwi'r holl ddaear.!yT"Tra oeddit yn edrych, naddwyd carreg heb gymorth llaw; trawodd hon y ddelw yn ei thraed o haearn a chlai, a'u malurio.H  T!ei choesau'n haearn, a'i thraed yn gymysgedd o haearn a chlai.fET Yr oedd pen y ddelw yn aur coeth, ei bron a'i breichiau'n arian, ei bol a'i chluniau'n bres,  TO frenin, delw fawr a welaist yn y weledigaeth, ac yr oedd yn sefyll o'th flaen yn fawr ac yn llachar, a'i golwg yn codi arswyd.+OTOnd rhoddwyd datguddiad o'r dirgelwch i mi, nid am fy mod yn ddoethach na neb arall, ond er mwyn mynegi'r dehongliad i'r brenin, a pheri iti ddeall dy feddyliau.wgTMeddwl am y dyfodol yr oeddit ti, O frenin, yn dy wely; a mynegodd datguddiwr dirgelion iti beth sydd i ddod.A{Tond y mae Duw yn y nefoedd sy'n datguddio dirgelion, ac ef sy'n dangos i'r Brenin Nebuchadnesar beth a ddigwydd yn y dyfodol. Dyma'r freuddwyd a'r gweledigaethau a gefaist yn dy wely:TAtebodd Daniel, "Nid oes doethion na swynwyr na dewiniaid na brudwyr a fedr ddehongli i'r brenin y dirgelwch y mae'n holi yn ei gylch;TMeddai'r brenin wrth Daniel, a alwyd yn Beltesassar, "A fedri di ddweud wrthyf beth oedd y freuddwyd a welais, a'i dehongli?"TBrysiodd Arioch i fynd � Daniel at y brenin, a dweud wrtho, "Cefais ddyn ymhlith alltudion Jwda a all roi'r dehongliad i'r brenin.";oTYna aeth Daniel at Arioch, a benodwyd gan y brenin i ladd doethion Babilon, a dweud wrtho, "Paid � difa doethion Babilon. Dos � fi at y brenin, a mynegaf y dehongliad iddo."<qTDiolchaf a rhof fawl i ti, O Dduw fy hynafiaid, am i ti roi doethineb a nerth i mi. Dangosaist i mi yn awr yr hyn a ofynnwyd gennym, a rhoi gwybod inni beth sy'n poeni'r brenin."oWTEf sy'n datguddio pethau dwfn a chuddiedig, yn gwybod yr hyn sydd yn dywyll; gydag ef y trig goleuni.TEf sy'n newid amserau a thymhorau, yn diorseddu brenhinoedd a'u hadfer, yn rhoi doethineb i'r doeth a gwybodaeth i'r deallus.QTBendigedig fyddo enw Duw yn oes oesoedd; eiddo ef yw doethineb a nerth.ucTDatguddiwyd y dirgelwch i Daniel mewn gweledigaeth nos. Bendithiodd Daniel Dduw'r nefoedd, a dyma'i eiriau:/WTa'u hannog hwy i erfyn am drugaredd gan Dduw'r nefoedd ynglu375?n �'r dirgelwch hwn, rhag i Daniel a'i gyfeillion gael eu difa gyda'r gweddill o ddoethion Babilon.hITYna aeth Daniel i'w du375? ac adrodd yr hanes wrth ei gyfeillion, Hananeia, Misael ac Asareia,TEglurodd Arioch y cyfan i Daniel, ac aeth Daniel at y brenin a gofyn am amser, iddo gael cyfle i fynegi'r dehongliad iddo.W'TDywedodd wrtho, "Ti, gennad y brenin, pam y mae dedfryd y brenin mor chwyrn?"u cTYmresymodd Daniel yn ddoeth a phwyllog ag Arioch, capten gwarchodlu'r brenin, pan ddaeth i ladd y doethion.o WT Cyhoeddwyd dedfryd fod y doethion i'w lladd; a chwiliwyd am Daniel a'i gyfeillion, i'w lladd hwythau.Y +T Yna llidiodd y brenin a chynddeiriogi, a gorchymyn difa holl ddoethion Babilon.u cT Y mae'r brenin wedi gofyn cwestiwn dyrys na all neb ei ateb ond y duwiau, nad ydynt yn byw ym myd y cnawd."Q T Atebodd y Caldeaid, "Nid oes neb ar wyneb daear a all fynegi'r hyn y mae'r brenin yn ei ofyn, oherwydd nid yw'r un brenin o fri ac awdurdod wedi gofyn cwestiwn fel hwn i ddewin na swynwr na Chaldead.taT un ddedfryd yn unig sy'n eich aros os na fynegwch y freuddwyd imi. Yr ydych wedi cytuno �'ch gilydd i ddweud celwydd i'm camarwain hyd nes y daw tro ar fyd. Dywedwch wrthyf beth oedd y freuddwyd, a chaf wybod y medrwch ei dehongli."mSTAtebodd y brenin, "Y mae'n amlwg eich bod yn oedi'n fwriadol, am ichwi sylweddoli fy mhenderfyniad;ucTDywedasant yr ail waith, "Adrodded y brenin y freuddwyd wrth ei weision; yna rhoddwn ninnau ei dehongliad."3TOnd os mynegwch y freuddwyd a'i dehongliad, cewch anrhegion a chyfoeth ac anrhydedd mawr gennyf fi. Felly mynegwch imi'r freuddwyd a'i dehongliad."!TAtebodd y brenin, "Dyma fy mhenderfyniad: os na fynegwch i mi'r freuddwyd a'i dehongliad, cewch eich rhwygo'n ddarnau, a chwelir eich tai.TAtebodd y Caldeaid mewn Aramaeg, "O frenin, bydd fyw byth! Adrodd dy freuddwyd wrth dy weision, a rhown iti'r dehongliad."V%Tdywedodd wrthynt, "Cefais freuddwyd, ac yr wyf yn poeni ynghylch ei hystyr." R~~2}}|0{{zzUyyxxwvvXuuu3tt3srrUqqUpcoo@nn-mQllvkk/jwiihTg@fee d^cccaa`'_9^^^ ]])\\[{ZZuZYfXWW^WV-UUmTSSrSR7QPPQOFNNSMM"LLKJJ?IHHGGG-FF7EDD;CCBHAA'@@??%>==7<;;::4992877$6555333 2s1110t//I..\-,,,@++*))\)(F''=&&+%%R$##""q"!N p 0f_UkUP 1~hSspI S g  \ W`J6LD&Rl,Q^ Y mae estroniaid yn ysu ei nerth, ac yntau heb wybod; lledodd penwynni drosto, ac yntau heb wybod.`+9^Y mae Effraim wedi ymgymysgu �'r cenhedloedd; y mae Effraim fel teisen heb ei throi.*^Y mae pawb ohonynt yn boeth fel ffwrn, ac ysant eu barnwyr; syrthiodd eu holl frenhinoedd, ac ni eilw yr un ohonynt arnaf.)^Fel ffwrn y mae eu calon yn llosgi gan ddichell; ar hyd y nos bydd eu dicter yn mud losgi; yn y bore bydd yn cynnau fel fflamau t�n.z(m^Ar ddydd gu373?yl ein brenin clafychodd y tywysogion gan effaith gwin; estynnodd yntau ei law gyda'r gwatwarwyr.'^Y mae pawb ohonynt yn odinebwyr fel ffwrn a daniwyd gan bobydd, nad oes angen ei chyffwrdd o dyliniad y toes nes iddo godi.X&)^Y maent yn llawenychu'r brenin �'u drygioni, a'r tywysogion �'u celwyddau. % ^Nid ydynt yn ystyried fy mod yn cofio'u holl ddrygioni; y mae eu gweithredoedd yn gylch o'u cwmpas, y maent yn awr ger fy mron.Y$ -^Pan ddymunaf adfer llwyddiant fy mhobl ac iach�u Israel, datguddir camwedd Effraim a drygioni Samaria, oherwydd y maent yn ymddwyn yn ffals; y mae lleidr yn torri i mewn, ysbeiliwr yn anrheithio ar y stryd.2#_^ I tithau hefyd, Jwda, paratowyd cynhaeaf.n"U^ Yng nghysegr Israel gwelais beth erchyll; yno y mae puteindra Effraim, ac yr halogodd Israel ei hun.!7^ Fel y bydd lladron yn disgwyl am rywun, felly'r ymunodd yr offeiriaid yn fintai; byddant yn lladd ar y ffordd i Sichem, yn wir, yn gwneud anfadwaith.A }^Dinas rhai ofer yw Gilead, wedi ei thrybaeddu � gwaed.B^Yn Adma torasant gyfamod, yno buont dwyllodrus tuag ataf.hI^Oherwydd ffyddlondeb a geisiaf, ac nid aberth, gwybodaeth o Dduw yn hytrach na phoethoffrymau.zm^Am hynny, fe'u drylliais trwy'r proffwydi, fe'u lleddais � geiriau fy ngenau, a daw fy marn allan fel goleuni.}^Beth a wnaf i ti, Effraim? Beth a wnaf i ti, Jwda? Y mae dy ffyddlondeb fel tarth y bore, fel gwlith sy'n codi'n gynnar.$A^Gadewch inni adnabod, ymdrechu i adnabod, yr ARGLWYDD; y mae ei ddyfodiad mor sicr �'r wawr; daw fel glaw atom, fel glaw gwanwyn sy'n dyfrhau'r ddaear."^5^Fe'n hadfywia ar �l deuddydd, a'n codi ar y trydydd dydd, inni fyw yn ei u373?ydd.z o^Dewch, dychwelwn drachefn at yr ARGLWYDD; fe'n drylliodd, ac fe'n hiach�; fe'n trawodd, ac fe'n meddyginiaetha.jM^Dychwelaf drachefn i'm lle, nes iddynt weld eu bai, a chwilio amdanaf, a'm ceisio yn eu hadfyd."'^Oherwydd yr wyf fi fel llew i Effraim, ac fel llew ifanc i du375? Jwda; myfi, ie myfi, a larpiaf, ac af ymaith; cipiaf, ac ni bydd gwaredydd.&E^ Pan welodd Effraim ei glefyd a Jwda ei ddoluriau, aeth Effraim at Asyria ac anfonodd at frenin mawr; ond ni all ef eich gwella na'ch iach�u o'ch doluriau.K^ Byddaf fel dolur crawnllyd i Effraim, ac fel cancr i du375? Jwda.\1^ Gorthrymwyd Effraim, fe'i drylliwyd trwy farn, oherwydd iddo ddewis dilyn gwagedd._7^ Y mae tywysogion Jwda fel rhai sy'n symud terfyn; bwriaf fy llid arnynt fel dyfroedd.c?^ Bydd Effraim yn anrhaith yn nydd y cosbi; mynegaf yr hyn sydd sicr ymysg llwythau Israel.lQ^Canwch utgorn yn Gibea a thrwmped yn Rama; rhowch floedd yn Beth-afen: 'A'r dy �l di, Benjamin!'|q^Buont dwyllodrus i'r ARGLWYDD, gan iddynt eni plant anghyfreithlon. Yn awr, fe ddifa'r gorthrymydd eu rhandiroedd.iK^�nt gyda'u defaid a'u gwartheg i geisio'r ARGLWYDD, ond heb ei gael � ciliodd oddi wrthynt.zm^Y mae balchder Israel yn tystio yn ei erbyn; syrth Israel ac Effraim trwy eu camwedd, syrth Jwda hefyd gyda hwy. y^Ni chaniat� eu gweithredoedd iddynt droi at eu Duw, am fod ysbryd puteindra o'u mewn, ac nad adwaenant yr ARGLWYDD." ^Adwaenais Effraim, ac ni chuddiodd Israel ei hun oddi wrthyf; ond yn awr, O Effraim, fe buteiniaist, ac fe'i halogodd Israel ei hun.I  ^gwnaethant bwll Sittim yn ddwfn. Ond fe gosbaf fi bawb ohonynt.9  m^Clywch hyn, offeiriaid; gwrandewch, du375? Israel; daliwch sylw, dylwyth y brenin. Arnoch chwi y daw'r farn, am i chwi fod yn fagl yn Mispa ac yn rhwyd wedi ei thaenu ar Tabor;S ^Clymodd y gwynt hwy yn ei adenydd, a chywilyddiant oherwydd eu haberthau.c?^Cwmni o feddwon wedi ymollwng i buteindra! Syrthiodd ei arweinwyr mewn cariad � gwarth.4c^Glynodd Effraim wrth eilunod; gadawer iddo.s_^Fel heffer anhydrin y mae Israel yn anodd ei thrin; a all yr ARGLWYDD yn awr eu bwydo fel oen mewn porfa?.U^Er i ti buteinio, Israel, na fydded Jwda'n euog. Peidiwch � mynd i Gilgal, nac i fyny i Beth-afen, a pheidiwch � thyngu, 'Cyn wired � bod yr ARGLWYDD yn fyw.'U#^Ni chosbaf eich merched pan buteiniant, na'ch merched-yng-nghyfraith pan odinebant, oherwydd y mae'r dynion yn troi at buteiniaid ac yn aberthu gyda'r puteiniaid y cysegr. Pobl heb ddeall, fe'u difethir.fE^ Y maent yn aberthu ar bennau'r mynyddoedd, ac yn offrymu ar y bryniau, o dan y dderwen, y boplysen a'r terebinth am fod eu cysgod yn dda. "Am hynny, y mae eich merched yn puteinio a'ch merched-yng-nghyfraith yn godinebu.$A^ Y mae fy mhobl yn ymofyn � phren, a'u gwialen sy'n eu cyfarwyddo; oherwydd ysbryd puteindra a'u camarweiniodd, troesant mewn puteindra oddi wrth eu Duw.E^ Y mae puteindra, gwin a gwin newydd yn dwyn ymaith y deall.dA^ Bwyt�nt, ond heb eu digoni, puteiniant, ond heb amlhau, am iddynt ddiystyru yr ARGLWYDD.c?^ Bydd y bobl fel yr offeiriad; fe'u cosbaf am eu ffyrdd a dial arnynt am eu gweithredoedd.E~^Bwyt�nt bechod fy mhobl, ac estyn eu safn at eu drygioni.Q}^Fel yr amlh�nt, mwy y pechant yn f'erbyn; trof eu gogoniant yn warth.+|O^difethir fy mhobl o eisiau gwybodaeth; am i ti wrthod gwybodaeth y gwrthodaf di yn offeiriad imi; am i ti anghofio cyfraith dy Dduw yr anghofiaf finnau dy blant.b{=^Yr wyt yn baglu liw dydd, a syrth y proffwyd hefyd gyda thi yn y nos. Dinistriaf dy fam;`z9^Peidied neb ag ymryson, ac na chyhudded neb; y mae fy achos yn dy erbyn di, offeiriad.y{^Am hynny, galara'r wlad, nycha'i holl drigolion; dygir ymaith anifeiliaid y maes, adar yr awyr hefyd a physgod y m�r._x7^ond tyngu a chelwydda, lladd a lladrata, godinebu a threisio, a lladd yn dilyn lladd."w ?^Clywch air yr ARGLWYDD, blant Israel. Y mae gan yr ARGLWYDD achos yn erbyn trigolion y tir, am nad oes ffyddlondeb, cariad na gwybodaeth o Dduw yn y tir,,vQ^Wedi hyn, bydd plant Israel yn troi eto i geisio'r ARGLWYDD eu Duw a Dafydd eu brenin, ac yn troi mewn braw yn y dyddiau diwethaf at yr ARGLWYDD ac at ei ddaioni.uy^Oherwydd am ddyddiau lawer yr erys plant Israel heb frenin na thywysog, heb offrwm na cholofn, heb effod na theraffim.{to^Dywedais wrthi, "Aros amdanaf am ddyddiau lawer, heb buteinio na'th roi dy hun i neb; felly y gwnaf finnau i ti."Ns^Felly, fe'i prynais am bymtheg darn arian, a homer a hanner o haidd.Er ^Dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf, "Dos eto, c�r wraig a gerir gan arall ac sy'n odinebwraig, fel y c�r yr ARGLWYDD blant Israel er iddynt droi at dduwiau eraill a hoffi teisennau grawnwin."q^ac fe'i heuaf i mi fy hun yn y tir. Gwnaf drugaredd � Lo-ruhama; dywedaf wrth Lo-ammi, 'Fy mhobl wyt ti', a dywed yntau, 'Fy Nuw'."Op^etyb y ddaear yr u375?d, y gwin a'r olew, ac atebant hwythau Jesreel;Uo#^Yn y dydd hwnnw," medd yr ARGLWYDD, "atebaf y nef, ac etyb hithau y ddaear;Tn!^Fe'th ddywedd�af � mi mewn ffyddlondeb, a byddi'n adnabod yr ARGLWYDD.m{^Fe'th ddywedd�af � mi fy hun dros byth; fe'th ddywedd�af � mi mewn cyfiawnder a barn, mewn cariad a thrugaredd.Cl^Yn y dydd hwnnw gwnaf i ti gyfamod �'r anifeiliaid gwylltion, ac adar yr awyr ac ymlusgiaid y ddaear; symudaf o'r tir y bwa, y cleddyf, a rhyfel, a gwnaf i ti orffwyso mewn diogelwch.Wk'^symudaf ymaith enwau'r Baalim o'i genau, ac ni chofir hwy mwy wrth eu henwau.fjE^Yn y dydd hwnnw," medd yr ARGLWYDD, "gelwi fi 'Fy ngu373?r', ac ni'm gelwi mwyach 'Fy Baal';-iS^Rhof iddi yno ei gwinllannoedd, a bydd dyffryn Achor yn ddrws gobaith. Yno fe ymetyb hi fel yn nyddiau ei hieuenctid, fel yn y dydd y daeth i fyny o wlad yr Aifft.Vh%^Am hynny, wele, fe'i denaf; af � hi i'r anialwch, a siarad yn dyner wrthi.0gY^ Cosbaf hi am ddyddiau gu373?yl y Baalim, pan losgodd arogldarth iddynt, a gwisgo'i modrwy a'i haddurn, a mynd ar �l ei chariadon a'm hanghofio i," medd yr ARGLWYDD.1f[^ Difethaf ei gwinwydd a'i ffigyswydd, y dywedodd amdanynt, 'Dyma fy nh�l, a roes fy nghariadon i mi.' Gwnaf hwy'n goedwig, a bydd yr anifeiliaid gwylltion yn eu difa.jeM^ Rhof derfyn ar ei holl lawenydd, ei gwyliau, ei newydd-loerau, ei Sabothau a'i gwyliau sefydlog.gdG^ Yn awr, dinoethaf ei gwarth gerbron ei chariadon, ac ni fyn yr un ohonynt ei chipio o'm llaw.c^ Felly, cymeraf yn �l fy u375?d yn ei bryd a'm gwin yn ei dymor; dygaf ymaith fy ngwl�n a'm llin, a guddiai ei noethni.b^Ond ni u373?yr hi mai myfi a roddodd iddi u375?d a gwin ac olew, ac amlhau iddi arian ac aur, pethau a roesant hwy i Baal.%aC^Fe ymlid ei chariadon heb eu dal, fe'u cais heb eu cael; yna dywed, 'Dychwelaf at y gu373?r oedd gennyf, gan ei bod yn well arnaf y pryd hwnnw nag yn awr.'[`/^am hynny, caeaf ei ffordd � drain, a gosodaf rwystr rhag iddi gael ei llwybrau.F_^Oherwydd i'w mam buteinio, ac i'r hon a'u cariodd ymddwyn yn waradwyddus, a dweud, 'Af ar �l fy nghariadon, sy'n rhoi imi fy mara a'm du373?r, fy ngwl�n a'm llin, fy olew a'm diod' �G^^ni wnaf drugaredd �'i phlant, am eu bod yn blant puteindra.]^Onid e, byddaf yn ei diosg yn noeth a'i gosod fel ar ddydd ei geni, a'i gwneud fel anialwch a'i gosod fel tir sych, a'i lladd � syched;+\O^Plediwch �'ch mam, plediwch � onid yw'n wraig i mi, a minnau'n u373?r iddi hi? � ar iddi symud ei phuteindra o'i hwyneb, a'i godineb oddi rhwng ei bronnau.[[ 1^Dywedwch wrth eich brodyr, 'Fy-mhobl', ac wrth eich chwiorydd, 'Cafodd-drugaredd'.Z ^ Cesglir ynghyd blant Jwda a phlant Israel, a gosodant iddynt un pen; d�nt i fyny o'r wlad, oherwydd mawr fydd dydd Jesreel.-Y U^ Bydd nifer plant Israel fel tywod y m�r, na ellir ei fesur na'i rifo. Yn y lle y dywedwyd wrthynt, "Nid-fy-mhobl ydych", fe ddywedir wrthynt, "Meibion y Duw byw".qX ]^ A dywedodd yr ARGLWYDD, "Enwa ef Lo-ammi, oherwydd nid ydych yn bobl i mi, na minnau'n Dduw i chwithau."EW ^Wedi iddi ddiddyfnu Lo-ruhama, beichiogodd Gomer a geni mab.V 7^Ond gwnaf drugaredd � thu375? Jwda, a gwaredaf hwy trwy'r ARGLWYDD eu Duw; ond ni waredaf hwy trwy'r bwa, y cleddyf, rhyfel, meirch na marchogion."6U g^Beichiogodd Gomer eilwaith a geni merch. A dywedodd yr ARGLWYDD wrth Hosea, "Enwa hi Lo-ruhama, oherwydd ni wnaf drugaredd mwyach � thu375? Israel, i roi maddeuant iddynt.iT M^a rhof derfyn ar frenhiniaeth tu375? Israel. Y dydd hwnnw torraf fwa Israel yn nyffryn Jesreel."|S s^Yna dywedodd yr ARGLWYDD wrtho, "Enwa ef Jesreel, oherwydd ymhen ychydig eto dialaf ar du375? Jehu am waed Jesreel,TR #^Fe aeth a chymryd Gomer, merch Diblaim; beichiogodd hithau a geni mab iddo.NQ ^Dyma ddechrau geiriau'r ARGLWYDD trwy Hosea. Dywedodd yr ARGLWYDD wrth Hosea, "Dos, cymer iti wraig o butain, a phlant puteindra, oherwydd puteiniodd y wlad i gyd trwy gilio oddi wrth yr ARGLWYDD."P /^Gair yr ARGLWYDD at Hosea fab Beeri yn nyddiau Usseia, Jotham, Ahas a Heseceia, brenhinoedd Jwda, ac yn nyddiau Jeroboam fab Joas, brenin Israel.jOMT Dos dithau ymlaen hyd y diwedd; yna cei orffwys, a sefyll i dderbyn dy ran yn niwedd y dyddiau."fNET Gwyn ei fyd yr un fydd yn disgwyl ac yn cyrraedd y mil tri chant tri deg a phump o ddyddiau.MT Ac o'r amser y diddymir yr aberth beunyddiol, a gosod yno y ffieiddbeth diffeithiol, bydd mil dau gant naw deg o ddyddiau.(LIT Bydd llawer yn ymlanhau ac yn eu cannu eu hunain ac yn cael eu puro; bydd yr holl rai drygionus yn gwneud drwg heb ddeall, heb neb ond y deallus yn amgyffred.uKcT Dywedodd yntau, "Dos, Daniel, oherwydd y mae'r geiriau wedi eu cadw'n ddiogel a'u selio hyd amser y diwedd.WJ'T Yr oeddwn yn clywed heb ddeall, a gofynnais, "F'arglwydd, beth a ddaw o hyn?"I%T Sylwais ar y gu373?r mewn gwisg liain a oedd ar lan bellaf yr afon; cododd ei ddwy law i'r nef a thyngu, "Cyn wired � bod y Tragwyddol yn fyw, am gyfnod a chyfnodau a hanner cyfnod y bydd hyn, a daw'r cwbl i ben pan roddir terfyn ar ddiddymu nerth y bobl sanctaidd."HT A gofynnodd y naill i'r llall, sef y gu373?r mewn gwisg liain a oedd uwchlaw dyfroedd yr afon, "Pa bryd y bydd terfyn ar y rhyfeddodau?"TG!T Yna edrychais i, Daniel, a gweld dau arall yn sefyll un bob ochr i'r afon.F/T Ond amdanat ti, Daniel, cadw'r geiriau'n ddiogel, a selia'r llyfr hyd amser y diwedd. Bydd llawer yn rhedeg yma ac acw, a bydd gofid yn cynyddu."E{T Disgleiria'r deallus fel y ffurfafen, a'r rhai sydd wedi troi llawer at gyfiawnder, byddant fel y s�r yn oes oesoedd.DT Bydd llawer o'r rhai sy'n cysgu yn llwch y ddaear yn deffro, rhai i fywyd tragwyddol, a rhai i waradwydd a dirmyg tragwyddol.C yT Ac yn yr amser hwnnw cyfyd Mihangel, y tywysog mawr, sy'n gwarchod dros dy bobl; a bydd cyfnod blin na fu erioed ei fath er pan ffurfiwyd cenedl hyd yr amser hwnnw. Ond yn yr amser hwnnw gwaredir dy bobl, pob un yr ysgrifennwyd ei enw yn y llyfr.zBmT -Gesyd bebyll ei bencadlys rhwng y m�r a'r mynydd sanctaidd godidog; ond daw ei yrfa i ben heb neb yn ei helpu.|AqT ,Ond daw newyddion o'r dwyrain a'r gogledd a'i gynhyrfu, ac fe � allan mewn cynddaredd i ladd a dinistrio llawer.~@uT +Daw trysorau aur ac arian a holl bethau dymunol yr Aifft i'w feddiant, a bydd y Libyaid a'r Ethiopiaid yn ei ddilyn.M?T *Ymleda'i awdurdod dros y gwledydd, ac ni chaiff yr Aifft ei harbed.|>qT )Daw i'r wlad hyfryd, a chaiff llawer eu difa; ond bydd rhai, fel Edom a Moab a gweddill Ammon, yn dianc o'i afael.L=T (Yn amser y diwedd daw brenin y de allan i ymladd, a daw brenin y gogledd fel corwynt yn ei erbyn � cherbydau a marchogion a llawer o longau; bydd hwnnw'n ymosod ar y gwledydd ac yn eu gorlifo.;<oT 'Bydd yn gorfodi pobl duw dieithr i amddiffyn ei gaerau, yn rhoi anrhydedd i'r rhai sy'n ei gydnabod, yn gwneud iddynt lywodraethu dros y lliaws, ac yn rhannu tir iddynt am bris.;1T &Yn eu lle fe anrhydedda dduw'r caerau; ag aur ac arian a meini gwerthfawr a phethau dymunol bydd yn anrhydeddu duw oedd yn ddieithr i'w hynafiaid.: T %Nid ystyria dduwiau ei hynafiaid na'r duw a hoffir gan wragedd; nid ystyria'r un duw, ond ei osod ei hun yn uwch na hwy i gyd.@9yT $Bydd y brenin yn gwneud fel y myn, yn ymorchestu ac yn ymddyrchafu uwchlaw pob duw, ac yn cablu Duw y duwiau. Bydd yn llwyddo hyd ddiwedd y llid, oherwydd yr hyn a ordeiniwyd a fydd.8'T #Bydd rhai o'r deallus yn syrthio er mwyn cael eu puro a'u glanhau a'u cannu ar gyfer amser y diwedd, oherwydd y mae'r amser penodedig yn dod.d7AT "Pan syrthiant, c�nt rywfaint o gymorth, er y bydd llawer yn ymuno � hwy trwy weniaith. 6T !Bydd y deallus ymysg y bobl yn dysgu'r lliaws, ond am ryw hyd byddant yn syrthio trwy gleddyf a th�n, trwy gaethiwed ac anrhaith.|5qT Trwy ei weniaith fe ddena'r rhai sy'n torri'r cyfamod, ond bydd y bobl sy'n adnabod eu Duw yn gweithredu'n gadarn.4T Daw rhai o'i filwyr a halogi'r cysegr a'r amddiffynfa, a dileu'r offrwm beunyddiol a gosod yno y ffieiddbeth diffeithiol.43aT Daw llongau Chittim yn ei erbyn, a bydd yntau'n digalonni ac yn troi'n �l; unwaith eto fe ddengys ei lid yn erbyn y cyfamod sanctaidd, a rhoi sylw i bawb sy'n ei dorri.d2AT Ar amser penodedig fe ddaw'n �l eilwaith i'r de, ond ni fydd y tro hwn fel y tro cyntaf.41aT Bydd brenin y gogledd yn dychwelyd i'w wlad ei hun a chanddo lawer o ysbail, ond �'i galon yn erbyn y cyfamod sanctaidd; ar �l gweithredu, �'n �l i'w wlad ei hun.;0oT Bwriad drwg fydd gan y ddau frenin yma, ac er eu bod wrth yr un bwrdd, byddant yn dweud celwydd wrth ei gilydd; ond ni lwyddant, oherwydd ar yr amser penodedig fe ddaw'r diwedd.v/eT Y rhai sy'n bwyta wrth ei fwrdd a fydd yn ei ddifetha; ysgubir ymaith ei fyddin, a syrthia llawer yn gelain.4.aT Mewn nerth a balchder fe ymesyd � byddin fawr ar frenin y de, a daw yntau i ryfel � byddin fawr a chref iawn; ond ni fedr barhau, am fod rhai yn cynllwyn yn ei erbyn.[-/T Heb rybudd meddianna rannau ffrwythlonaf y dalaith, a gwneud yr hyn na wnaeth yr un o'i hynafiaid, sef rhannu eu hysglyfaeth a'u hysbail a'u golud, a chynllwyn yn erbyn dinasoedd caerog, ond am gyfnod yn unig._,7T Er iddo wneud cytundeb, bydd yn twyllo, ac yn para i gryfhau, er lleied yw ei genedl.b+=T Ysgubir ymaith fyddinoedd nerthol o'i flaen, a'u dryllio hwy a thywysog y cyfamod hefyd. *T Yn ei le ef cyfyd un dirmygus, ond ni roddir iddo ogoniant brenhinol. Yn ddirybudd y daw, a chymryd y frenhiniaeth trwy weniaith.()IT Yn ei le daw un a fydd yn anfon allan swyddog i drethu golud y deyrnas; mewn ychydig ddyddiau fe'i torrir yntau i lawr, ond nid mewn cythrwfl nac mewn brwydr.i(KT Yna fe gilia'n �l at amddiffynfeydd ei wlad; ond methu a wna, a syrthio a diflannu o'r golwg.''T Yna fe dry at yr ynysoedd, ac ennill llawer ohonynt, ond fe rydd pennaeth estron derfyn ar ei ryfyg, a throi ei ryfyg yn �l arno ef ei hun.@&yT Ei fwriad fydd dod � holl rym ei deyrnas, ac yna fe wna gytundeb ag ef a rhoi iddo ferch yn briod er mwyn distrywio'r deyrnas; ond ni fydd hynny'n tycio nac yn troi'n fantais iddo.%T Bydd ei wrthwynebydd yn gwneud fel y myn, ac ni saif neb o'i flaen; bydd yn ymsefydlu yn y wlad hyfryd, a fydd yn llwyr dan ei awdurdod.&$ET Yna daw brenin y gogledd a gwarchae ar ddinas gaerog a'i hennill. Ni fydd byddinoedd y de, na'r milwyr dewisol, yn medru ei wrthsefyll, am eu bod heb nerth.)#KT Y pryd hwnnw bydd llawer yn gwrthryfela yn erbyn brenin y de, a therfysgwyr o blith dy bobl di yn codi, ac felly'n cyflawni'r weledigaeth, ond methu a wn�nt."{T Yna bydd brenin y gogledd yn codi llu arall, mwy na'r cyntaf, ac ymhen amser fe ddaw � byddin fawr ac adnoddau lawer.h!IT Pan orchfygir y llu, bydd yn ymfalch�o ac yn lladd myrddiynau, ond heb ennill buddugoliaeth. T Yna bydd brenin y de yn ffyrnigo ac yn ymladd yn erbyn brenin y gogledd; bydd hwnnw'n arwain llu mawr, ond rhoddir y llu yn llaw ei elyn.-T Bydd ei feibion yn ymbaratoi i ryfel ac yn casglu mintai gref o filwyr; ac fe ddaw un ohonynt a rhuthro ymlaen fel llif a rhyfela hyd at y gaer. T Ni fydd ymosod ar frenin y gogledd am rai blynyddoedd, ond fe ddaw hwnnw yn erbyn teyrnas brenin y de, a dychwelyd i'w wlad ei hun.dAT Bydd yn cludo ymaith i'r Aifft eu duwiau a'u heilunod a'u celfi gwerthfawr o arian ac aur.T Yna fe dyf blaguryn o'i gwraidd, a sefyll yn ei lle, a dod yn erbyn y fyddin i gaer brenin y gogledd, a llwyddo i'w threchu.T Ymhen rhai blynyddoedd gwn�nt gytundeb �'i gilydd, a daw merch brenin y de yn wraig i frenin y gogledd, i selio'r cytundeb; ond ni fydd ei dylanwad yn aros na'i hil yn para. Fe'i bradychir hi a'i gosgordd, a hefyd ei phlentyn a'r un a'i cynhaliodd.T Bydd brenin y de yn gryf, ond bydd un o'i dywysogion yn gryfach nag ef ac yn llywodraethu ar ymerodraeth fwy na'r eiddo ef.xiT Ond, cyn gynted ag y bydd mewn awdurdod, rhwygir ei deyrnas a'i rhannu i bedwar gwynt y nefoedd, ac nid i'w ddisgynyddion; ni fydd yn ymerodraeth fel ei eiddo ef, oherwydd diwreiddir ei frenhiniaeth a'i rhoi i eraill ar wah�n i'r rhain.[/T Yna fe gyfyd brenin cryf a llywodraethu dros ymerodraeth fawr a gwneud fel y myn.]3T Yn awr dywedaf y gwir wrthyt: cyfyd tri brenin arall yn Persia, ac yna pedwerydd, a fydd yn gyfoethocach o lawer na hwy i gyd, ac fel yr ymgryfha trwy ei gyfoeth bydd yn cyffroi pawb yn erbyn brenhiniaeth Groeg.U %T Ac ym mlwyddyn gyntaf Dareius y Mediad, sefais innau i'w gryfhau a'i nerthu.a;T Ac nid oes neb yn fy nghynorthwyo yn erbyn y rhai hyn ar wah�n i'ch tywysog Mihangel.H T Yna dywedodd, "A wyddost pam y deuthum atat? Dywedaf wrthyt beth sy'n ysgrifenedig yn llyfr y gwirionedd. Rwy'n dychwelyd yn awr i ymladd � thywysog Persia, ac wedyn fe ddaw tywysog Groeg.DT a dweud, "Paid ag ofni, cefaist ffafr; heddwch i ti. Bydd wrol, bydd gryf." Ac fel yr oedd yn siarad � mi cefais nerth, a dywedais, "Llefara, f'arglwydd, oblegid rhoddaist nerth i mi."MT Unwaith eto cyffyrddodd yr un tebyg i fod dynol � mi a'm cryfhau,kOT Sut y gall gwas f'arglwydd ddweud dim wrth f'arglwydd, a minnau yn awr heb nerth nac anadl ynof?"_7T Yna cyffyrddodd un tebyg i fod dynol �'m gwefusau, ac agorais fy ngenau i siarad, a dywedais wrth yr un oedd yn sefyll o'm blaen, "F'arglwydd, y mae fy ngofid yn fawr oherwydd y weledigaeth, a phallodd fy nerth.I T Wedi iddo ddweud hyn wrthyf, ymgrymais hyd lawr heb ddweud dim.T Deuthum i roi gwybod i ti beth a ddigwydd i'th bobl yn niwedd y dyddiau, oherwydd gweledigaeth am y dyfodol yw hon hefyd."< qT Am un diwrnod ar hugain bu tywysog teyrnas Persia yn sefyll yn f'erbyn; yna daeth Mihangel, un o'r prif dywysogion, i'm helpu, pan adawyd fi yno gyda thywysog brenhinoedd Persia.9 kT Yna dywedodd wrthyf, "Paid ag ofni, Daniel, oherwydd o'r dydd cyntaf y penderfynaist geisio deall ac ymostwng o flaen dy Dduw, clywyd dy eiriau; ac oherwydd hynny y deuthum i.0 YT a dywedodd wrthyf, "Daniel, cefaist ffafr; ystyria'r geiriau a lefaraf wrthyt, a saf ar dy draed, oherwydd anfonwyd fi atat." Pan lefarodd wrthyf, codais yn grynedig.V %T Yna cyffyrddodd llaw � mi, a'm gosod yn sigledig ar fy ngliniau a'm dwylo,n UT Fe'i clywais yn siarad, ac wrth wrando ar su373?n ei eiriau syrthiais ar fy hyd ar lawr mewn llewyg.T Gadawyd fi ar fy mhen fy hun i edrych ar y weledigaeth fawr hon; pallodd fy nerth, newidiodd fy ngwedd yn arswydus, ac euthum yn wan.T Myfi, Daniel, yn unig a welodd y weledigaeth; ni welodd y rhai oedd gyda mi mohoni, ond daeth arnynt ddychryn mawr a ffoesant i ymguddio.&ET Yr oedd ei gorff fel maen beryl a'i wyneb fel mellt; yr oedd ei lygaid fel ffaglau t�n, ei freichiau a'i draed fel pres gloyw, a'i lais fel su373?n tyrfa.gGT codais fy ngolwg a gwelais ddyn wedi ei wisgo mewn lliain, a gwregys o aur Offir am ei ganol.gGT Ar y pedwerydd ar hugain o'r mis cyntaf, a minnau'n eistedd ar lan yr afon fawr, afon Tigris,taT Ni fwyteais ddanteithion ac ni chyffyrddais � chig na gwin, ac nid irais fy hun am y tair wythnos gyfan.NT Yn y dyddiau hynny, yr oeddwn i, Daniel, mewn galar am dair wythnos.V 'T Yn y drydedd flwyddyn i Cyrus brenin Persia rhoddwyd datguddiad i Daniel, a elwid Beltesassar. Yr oedd yn ddatguddiad gwir, er ei bod yn ymdrech fawr ei ddeall; ond rhoddwyd iddo ddeall trwy'r weledigaeth.iKT Fe wna gyfamod cadarn � llawer am un wythnos, ac am hanner yr wythnos rhydd derfyn ar aberth ac offrwm. Ac yn sg�l y ffieiddbeth daw anrheithiwr, a erys hyd y diwedd, pan dywelltir ar yr anrheithiwr yr hyn a ddywedwyd."jMT Ac ar �l y ddwy wythnos a thrigain fe leddir yr un eneiniog heb neb o'i du, a difethir y ddinas a'r cysegr gan filwyr tywysog sydd i ddod. Bydd yn gorffen mewn llifeiriant, gyda rhyfel yn peri anghyfanedd-dra hyd y diwedd.V~%T Deall hyn ac ystyria: bydd saith wythnos o'r amser y daeth gorchymyn i ailadeiladu Jerwsalem hyd ddyfodiad tywysog eneiniog; yna am ddwy wythnos a thrigain adnewyddir heol a ffos, ond bydd yn amser adfyd. } T Nodwyd deg wythnos a thrigain i'th bobl ac i'th ddinas sanctaidd, i roi diwedd ar wrthryfel a therfyn ar bechodau, i wneud iawn am ddrygioni ac i adfer cyfiawnder tragwyddol; i roi s�l ar weledigaeth a phroffwydoliaeth, ac i eneinio'r lle sancteiddiolaf. |T Pan ddechreuaist ymbil, cyhoeddwyd gair, a deuthum innau i'w fynegi, oherwydd cefaist ffafr. Ystyria'r gair a deall y weledigaeth.O{T Esboniodd i mi a dweud, "Daniel, rwyf wedi dod yn awr i'th hyfforddi.vzeT ehedodd y gu373?r Gabriel, a welais eisoes yn y weledigaeth, a chyffyrddodd � mi ar adeg yr offrwm hwyrol.)yKT A thra oeddwn yn llefaru ac yn gwedd�o, yn cyffesu fy mhechod a phechod fy mhobl Israel, ac yn ymbil o flaen yr ARGLWYDD fy Nuw dros fynydd sanctaidd fy Nuw,5xcT Gwrando, O Arglwydd! Trugarha, O Arglwydd! Gwrando, O Arglwydd, a gweithreda! Er dy fwyn dy hun, fy Nuw, paid ag oedi, oherwydd dy enw di sydd ar dy ddinas ac ar dy bobl."dwAT Fy Nuw, gostwng dy glust a gwrando; agor dy lygaid ac edrych ar ein hanrhaith ac ar y ddinas y gelwir dy enw arni; nid oherwydd ein cyfiawnder ein hunain yr ydym yn ymbil o'th flaen, ond oherwydd dy aml drugareddau di. vT Ac yn awr, ein Duw, gwrando ar weddi ac ymbil dy was, ac er dy fwyn dy hun p�r i'th wyneb ddisgleirio ar dy gysegr anghyfannedd.uT O Arglwydd, yn unol �'th holl weithredoedd cyfiawn, erfyniwn arnat i droi dy lid a'th ddigofaint oddi wrth dy ddinas Jerwsalem, dy fynydd sanctaidd, oherwydd am ein pechodau ni ac am gamweddau ein hynafiaid y mae Jerwsalem a'th bobl yn wawd i bawb o'n cwmpas.,tQT Ac yn awr, O Arglwydd ein Duw, sydd wedi achub dy bobl o wlad yr Aifft � llaw gref a gwneud enw i ti dy hun hyd heddiw, yr ydym ni wedi pechu a gwneud drygioni.'sGT Cadwodd yr ARGLWYDD olwg ar y dinistr hwn nes dod ag ef arnom, am fod yr ARGLWYDD ein Duw yn gyfiawn yn ei holl weithredoedd, a ninnau heb wrando ar ei lais.Ar{T Daeth y dinistr hwn arnom, fel y mae'n ysgrifenedig yng nghyfraith Moses; eto nid ydym wedi ymbil ar yr ARGLWYDD ein Duw trwy droi oddi wrth ein camweddau ac ystyried dy wirionedd di.3q_T Cyflawnodd yr hyn a ddywedodd amdanom ni ac am ein barnwyr trwy ddwyn dinistr mawr arnom, oherwydd ni ddigwyddodd yn unman ddim tebyg i'r hyn a ddigwyddodd yn Jerwsalem.Bp}T Y mae holl Israel wedi torri dy gyfraith a gwrthod gwrando ar dy lais; ac am inni bechu yn ei erbyn tywalltwyd arnom y felltith a'r llw sy'n ysgrifenedig yng nghyfraith Moses gwas Duw.|oqT a gwrthod gwrando ar lais yr ARGLWYDD ein Duw i ddilyn ei gyfreithiau, a roddodd inni trwy ei weision y proffwydi.an;T Ond y mae trugaredd a maddeuant gan yr Arglwydd ein Duw, er inni wrthryfela yn ei erbynrm]T O ARGLWYDD, cywilydd sydd i ni, i'n brenhinoedd a'n tywysogion a'n hynafiaid, am inni bechu yn dy erbyn.Wl'T I ti, Arglwydd, y perthyn cyfiawnder; ond heddiw fel erioed, cywilydd sydd i ni, bobl Jwda a thrigolion Jerwsalem a holl Israel, yn agos ac ymhell, ym mhob gwlad lle'r alltudiwyd hwy am iddynt dy fradychu.k)T Ni wrandawsom ar dy weision y proffwydi, a fu'n llefaru yn dy enw wrth ein brenhinoedd a'n tywysogion a'n hynafiaid, ac wrth holl bobl y wlad.rj]T yr ydym wedi pechu a gwneud camwedd a drwg, ac wedi gwrthryfela ac anwybyddu d'orchmynion a'th ddeddfau.6ieT Gwedd�ais ar yr ARGLWYDD fy Nuw a chyffesu a dweud, "O Arglwydd, y Duw mawr ac ofnadwy, sy'n cadw cyfamod ac sy'n ffyddlon i'r rhai sy'n ei garu ac yn cadw ei orchmynion,dhAT Yna trois at yr Arglwydd Dduw mewn gweddi daer ac ymbil, gydag ympryd a sachliain a lludw.mgST Ym mlwyddyn gyntaf ei deyrnasiad, yr oeddwn i, Daniel, yn chwilio'r llyfrau ynglu375?n �'r hyn a ddywedodd yr ARGLWYDD wrth Jeremeia'r proffwyd am nifer y blynyddoedd hyd derfyn dinistr Jerwsalem, sef deng mlynedd a thrigain.Xf +T Daeth Dareius fab Ahasferus o linach y Mediaid yn frenin ar deyrnas y Caldeaid.e7TYr oeddwn i, Daniel, wedi diffygio, a b�m yn glaf am ddyddiau. Yna codais i wasanaethu'r brenin, wedi fy syfrdanu gan y weledigaeth a heb ei deall.dTY mae'r weledigaeth a roddwyd am yr hwyr a'r bore yn wir; ond cadw di'r weledigaeth dan s�l, am ei bod yn cyfeirio at y dyfodol pell."=csTYn ei gyfrwystra fe wna i ddichell ffynnu; cynllunia orchestion yn ei galon, a heb rybudd fe ddinistria lawer. Heria dywysog y tywysogion, ond fe'i torrir i lawr heb gymorth llaw.byTBydd ei nerth yn fawr, ac fe wna niwed anhygoel; fe lwydda yn yr hyn a wna, ac fe ddinistria'r cedyrn a phobl y saint.paYTAc ar ddiwedd eu teyrnasiad, pan fydd y troseddwyr yn eu hanterth, fe gyfyd brenin creulon a chyfrwys.`TA'r un a dorrwyd, a phedwar yn codi yn ei le, dyma bedair brenhiniaeth yn codi o'r un genedl, ond heb feddu'r un nerth ag ef.Z_-TBrenin Groeg yw'r bwch blewog, a'r corn mawr rhwng ei lygaid yw'r brenin cyntaf.A^}TBrenhinoedd Media a Persia yw'r hwrdd deugorn a welaist.~]uTa dweud, "Yn wir rhof wybod iti beth a ddigwydd pan ddaw'r llid i ben, oherwydd y mae i'r diwedd ei amser penodedig.}\sTWrth iddo siarad � mi, syrthiais ar fy hyd ar lawr mewn llewyg, ond cyffyrddodd ef � mi a'm gosod ar fy nhraed,I[ TYna daeth Gabriel at y man lle'r oeddwn yn sefyll, a phan ddaeth, crynais mewn ofn a syrthio ar fy wyneb. Dywedodd wrthyf, "Deall, fab dyn, mai ag amser y diwedd y mae a wnelo'r weledigaeth."eZCTa chlywais lais dynol yn galw dros afon Ulai ac yn dweud, "Gabriel, esbonia'r weledigaeth."YTAc fel yr oeddwn i, Daniel, yn edrych ar y weledigaeth ac yn ceisio'i deall, gwelwn un tebyg i fod dynol yn sefyll o'm blaen,cX?TDywedodd wrtho, "Am ddwy fil tri chant o ddyddiau, hwyr a bore; yna fe adferir y cysegr."EWT Clywais un o'r rhai sanctaidd yn siarad, ac un arall yn dweud wrth yr un a siaradai, "Am ba hyd y pery'r weledigaeth o'r offrwm dyddiol, a'r pechod anrheithiol, a sarnu'r cysegr a'r llu?"VT Mewn pechod gosodwyd llu yn erbyn yr offrwm dyddiol, a thaflu gwirionedd i'r llawr. Felly y llwyddodd yn y cwbl a wnaeth.]U3T Ym-chwyddodd yn erbyn tywysog y llu, a diddymu'r offrwm dyddiol a difetha'i gysegr.^T5T Dyrchafodd hwn at lu'r nef, a thaflu rhai o'r llu ac o'r s�r i'r llawr a'u mathru.hSIT Ac allan o un ohonynt daeth corn bychan a dyfodd yn gryf tua'r de a'r dwyrain a'r wlad hyfryd.'RGTYna ymorchestodd y bwch gafr yn fwy byth, ond yn ei anterth torrwyd y corn mawr, a chododd pedwar corn amlwg yn ei le, yn wynebu tua phedwar gwynt y nefoedd._Q7TGwelais ef yn nes�u'n ffyrnig at yr hwrdd, yn ei daro ac yn torri ei ddau gorn, ac am nad oedd yr hwrdd yn ddigon cryf i'w wrthsefyll, bwriodd ef i'r llawr a'i fathru; ac nid oedd neb i achub yr hwrdd o'i afael.gPGTDaeth at yr hwrdd deugorn a welais yn sefyll ar lan yr afon, a rhuthro arno �'i holl nerth..OUTFel yr oeddwn yn ystyried hyn gwelais fwch gafr a chanddo gorn enfawr rhwng ei lygaid; yr oedd yn dod o'r gorllewin ar draws yr holl wlad heb gyffwrdd �'r ddaear.AN{TGwelwn yr hwrdd yn cornio tua'r gorllewin, y gogledd a'r de, ac ni allai'r un anifail ei wrthsefyll na neb achub o'i afael. Yr oedd yn gwneud fel y mynnai, ac yn cyflawni gorchestion.MTEdrychais i fyny a gwelais hwrdd yn sefyll ar lan yr afon. Yr oedd ganddo ddau gorn hir, gyda'r hiraf o'r ddau yn tyfu ar �l y llall.nLUTYr oeddwn yn y palas yn Susan yn nhalaith Elam, a gwelais yn y weledigaeth fy mod wrth yr afon Ulai. y~~}}:|{{{`zzayySyxx wwlvvu|utssfrqqtqpooJnnlmm lkkzjjwiiFhhJggqffeddndcc:bb,aaJ`___^}]]V\\\C[[[ZuZYxYXX8WVVoUUUCTTUTSS,RRQQPUOOVNNRMMMLlKKsJJ_IIH}HGG0FF5EyDDCC,BBAA@??>>'==x=ur Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Fel y gwareda'r bugail ddwy goes neu ddarn o glust o safn y llew, felly o'r Israeliaid sy'n trigo yn Samaria, gwaredir cwr o fatras neu ddarn o wely." r Am hynny, fel hyn y dywed yr Arglwydd DDUW: "Daw gelyn i amgylchu'r wlad, a bwrw i lawr dy amddiffynfeydd ac ysbeilio dy geyrydd."zmr Ni wyddant sut i wneud yr hyn sy'n iawn," medd yr ARGLWYDD. "Y maent yn pentyrru trais ac ysbail yn eu ceyrydd."Dr Cyhoeddwch wrth geyrydd Asyria, ac wrth geyrydd gwlad yr Aifft; dywedwch, "Ymgynullwch ar fynyddoedd Samaria, ac edrych ar y terfysgoedd mawr o'i mewn, ac ar y gorthrymderau sydd ynddi."a;rRhuodd y llew; pwy nid ofna? Llefarodd yr Arglwydd DDUW; pwy all beidio � phroffwydo?U#rNi wna'r Arglwydd DDUW ddim heb ddangos ei fwriad i'w weision, y proffwydi.r]rA genir utgorn yn y ddinas heb i'r bobl ddychryn? A ddaw trychineb i'r ddinas heb i'r ARGLWYDD ei anfon?wgrA syrth aderyn ar y ddaear os nad oes magl iddo? A neidia'r groglath oddi ar y ddaear os nad yw wedi dal dim?pYrA rua llew yn y goedwig pan fydd heb ysglyfaeth? A waedda'r llew ifanc o'i ffau pan fydd heb ddal dim?7irA gerdda dau gyda'i gilydd heb wneud cytundeb?q~[rChwi'n unig a adwaenais o holl deuluoedd y ddaear; am hynny, fe'ch cosbaf chwi am eich holl gamweddau."} {rGwrandewch y gair a lefarodd yr ARGLWYDD yn eich erbyn, bobl Israel, yn erbyn yr holl deulu a ddygais i fyny o'r Aifft:c|?rbydd y dewraf ei galon o'r rhyfelwyr yn ffoi yn noeth yn y dydd hwnnw," medd yr ARGLWYDD.i{Krni saif y saethwr bwa; ni all y cyflym ei droed ei achub ei hun, na'r marchog ei waredu ei hun;sz_rDerfydd am ddihangfa i'r cyflym, ac ni ddeil y cryf yn ei gryfder, ac ni all y rhyfelwr ei waredu ei hun;Ty!r Wele, yr wyf am eich gwasgu i lawr, fel y mae trol lawn ysgubau yn gwasgu.oxWr Ond gwnaethoch i'r Nasareaid yfed gwin, a rhoesoch orchymyn i'r proffwydi, 'Peidiwch � phroffwydo.'wr Codais rai o'ch meibion yn broffwydi, a rhai o'ch llanciau yn Nasareaid. Onid fel hyn y bu, bobl Israel?" medd yr ARGLWYDD.yvkr Myfi hefyd a'ch dygodd o'r Aifft, a'ch arwain am ddeugain mlynedd yn yr anialwch, i feddiannu gwlad yr Amoriad.+uOr Eto, myfi a ddinistriodd yr Amoriad o'u blaenau, a'i uchder fel uchder cedrwydd a'i gryfder fel y derw; dinistriais ei ffrwyth oddi arno a'i wreiddiau oddi tano.vteram eu bod yn gorwedd ar ddillad gwystl yn ymyl pob allor; am eu bod yn yfed gwin y ddirwy yn nhu375? eu Duw.)sKram eu bod yn sathru pen y tlawd i'r llwch ac yn ystumio ffordd y gorthrymedig; am fod dyn a'i dad yn mynd at yr un llances, fel bod halogi ar fy enw sanctaidd;/rWrFel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Am dri o droseddau Israel, ac am bedwar, ni throf y gosb yn �l; am iddynt werthu'r cyfiawn am arian a'r anghenog am b�r o sandalau;?qyranfonaf d�n ar Jwda, ac fe ddifa geyrydd Jerwsalem."tparFel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Am dri o droseddau Jwda, ac am bedwar, ni throf y gosb yn �l; am iddynt wrthod cyfraith yr ARGLWYDD, a pheidio � chadw ei ddeddfau, a'u denu ar gyfeiliorn gan y celwyddau a ddilynwyd gan eu hynafiaid,hoIrTorraf ymaith y pennaeth o'i chanol, a lladdaf ei holl swyddogion gydag ef," medd yr ARGLWYDD. n ranfonaf d�n ar Moab, ac fe ddifa geyrydd Cerioth. Bydd farw Moab yng nghanol terfysg, yng nghanol banllefau a su373?n utgorn.m rFel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Am dri o droseddau Moab, ac am bedwar, ni throf y gosb yn �l; am iddo losgi'n galch esgyrn brenin Edom,Sl !rA chaethgludir eu brenin, ef a'i swyddogion i'w ganlyn," medd yr ARGLWYDD.uk ercyneuaf d�n ar fur Rabba, ac fe ddifa ei cheyrydd � bloedd ar ddydd brwydr, a chorwynt ar ddydd tymestl.3j ar Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Am dri o droseddau'r Ammoniaid, ac am bedwar, ni throf y gosb yn �l; am iddynt rwygo gwragedd beichiog Gilead, er mwyn ehangu eu terfynau,;i sr anfonaf d�n ar Teman, ac fe ddifa geyrydd Bosra."`h ;r Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Am dri o droseddau Edom, ac am bedwar, ni throf y gosb yn �l; am iddo ymlid ei frawd � chleddyf, a mygu ei drugaredd, a bod ei lid yn rhwygo'n barhaus a'i ddigofaint yn dal am byth,=g wr anfonaf d�n ar fur Tyrus, ac fe ddifa ei cheyrydd."2f _r Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Am dri o droseddau Tyrus, ac am bedwar, ni throf y gosb yn �l; am iddynt gaethgludo poblogaeth gyfan i Edom, ac anghofio cyfamod brawdol,&e GrTorraf ymaith y trigolion o Asdod, a pherchen y deyrnwialen o Ascalon; trof fy llaw yn erbyn Ecron, a difodir gweddill y Philistiaid," medd yr Arglwydd DDUW.;d sranfonaf d�n ar fur Gasa, ac fe ddifa ei cheyrydd."c ?rFel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Am dri o droseddau Gasa, ac am bedwar, ni throf y gosb yn �l; am iddynt gaethgludo poblogaeth gyfan i'w caethiwo yn Edom,0b [rDrylliaf farrau pyrth Damascus, a thorraf ymaith y trigolion o ddyffryn Afen, a pherchen y deyrnwialen o Beth-eden; a chaethgludir pobl Syria i Cir," medd yr ARGLWYDD.Ga  ranfonaf d�n ar du375? Hasael, ac fe ddifa geyrydd Ben-hadad.` 5rFel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Am dri o droseddau Damascus, ac am bedwar, ni throf y gosb yn �l; am iddynt ddyrnu Gilead � llusg-ddyrnwyr haearn,{_ qrDywedodd, "Rhua'r ARGLWYDD o Seion, a chwyd ei lef o Jerwsalem; galara porfeydd y bugeiliaid, a gwywa pen Carmel."7^ krGeiriau Amos, un o fugeiliaid Tecoa, a gafodd weledigaeth am Israel yn nyddiau Usseia brenin Jwda, ac yn nyddiau Jeroboam fab Joas brenin Israel, ddwy flynedd cyn y daeargryn.U]#hDialaf eu gwaed, ac ni ollyngaf yr euog, a phreswylia'r ARGLWYDD yn Seion."?\yhOnd erys Jwda dros byth a Jerwsalem dros genedlaethau.[hBydd yr Aifft yn anghyfannedd ac Edom yn anialwch diffaith, oherwydd y gorthrwm ar bobl Jwda wrth dywallt gwaed y dieuog yn eu gwlad.?ZwhYn y dydd hwnnw, difera'r mynyddoedd win newydd, a llifa'r bryniau o laeth, a bydd holl nentydd Jwda yn llifo o ddu373?r. Tardd ffynnon o du375?'r ARGLWYDD a dyfrhau dyffryn Sittim.!Y;hCewch wybod mai myfi yw'r ARGLWYDD eich Duw, yn trigo yn Seion, fy mynydd sanctaidd. A bydd Jerwsalem yn sanctaidd, ac nid � dieithriaid trwyddi eto. X9hRhua'r ARGLWYDD o Seion, a chodi ei lef o Jerwsalem; cryna'r nefoedd a'r ddaear. Ond y mae'r ARGLWYDD yn gysgod i'w bobl, ac yn noddfa i blant Israel.KWhBydd yr haul a'r lleuad yn tywyllu, a'r s�r yn atal eu goleuni.hVIhTyrfa ar dyrfa yn nyffryn y ddedfryd, oherwydd agos yw dydd yr ARGLWYDD yn nyffryn y ddedfryd.U+h Codwch y cryman, y mae'r cynhaeaf yn barod; dewch i sathru, y mae'r gwinwryf yn llawn; y mae'r cafnau'n gorlifo, oherwydd mawr yw eu drygioni." Th Bydded i'r cenhedloedd ymysgwyd a dyfod i ddyffryn Jehosaffat; oherwydd yno'r eisteddaf mewn barn ar yr holl genhedloedd o amgylch.nSUh 'Dewch ar frys, chwi genhedloedd o amgylch, ymgynullwch yno.'" Anfon i lawr dy ryfelwyr, O ARGLWYDD.eRCh Curwch eich ceibiau'n gleddyfau a'ch crymanau'n waywffyn; dyweded y gwan, "Rwy'n rhyfelwr."}Qsh Cyhoeddwch hyn ymysg y cenhedloedd: 'Ymgysegrwch i ryfel; galwch y gwu375?r cryfion; doed y milwyr ynghyd i ymosod. PhGwerthaf eich bechgyn a'ch merched i bobl Jwda, a byddant hwythau'n eu gwerthu i'r Sabeaid, cenedl bell." Yr ARGLWYDD a lefarodd.qO[hOnd yn awr fe'u galwaf o'r mannau lle'u gwerthwyd, a dychwelaf eich t�l ar eich pen chwi eich hunain.fNEhYr ydych wedi gwerthu pobl Jwda a Jerwsalem i'r Groegiaid er mwyn eu symud ymhell o'u goror.bM=hYr ydych wedi cymryd f'arian a'm haur, ac wedi dwyn fy nhrysorau gwerthfawr i'ch temlau.KLhBeth ydych chwi i mi, Tyrus a Sidon, a holl ranbarthau Philistia? Ai talu'n �l i mi yr ydych? Os talu'n �l i mi yr ydych, fe ddychwelaf y t�l ar eich pen chwi eich hunain yn chwim a buan.eKCha bwrw coelbren am fy mhobl, a chynnig bachgen am butain, a gwerthu geneth am win a'i yfed.OJhfe gasglaf yr holl genhedloedd a'u dwyn i ddyffryn Jehosaffat, a mynd i farn � hwy yno ynglu375?n �'m pobl a'm hetifeddiaeth, Israel, am iddynt eu gwasgaru ymysg y cenhedloedd a rhannu fy nhir,YI -hYn y dyddiau hynny ac ar yr amser hwnnw, pan adferaf lwyddiant Jwda a Jerwsalem,RHh A bydd pob un sy'n galw ar enw'r ARGLWYDD yn cael ei achub, oherwydd ar Fynydd Seion ac yn Jerwsalem bydd rhai dihangol, fel y dywedodd yr ARGLWYDD, ac ymysg y gwaredigion rai a elwir gan yr ARGLWYDD.eGChTroir yr haul yn dywyllwch a'r lleuad yn waed cyn i ddydd mawr ac ofnadwy yr ARGLWYDD ddod.UF#hRhof argoelion yn y nefoedd ac ar y ddaear, gwaed a th�n a cholofnau mwg.ZE-hHyd yn oed ar y gweision a'r morynion fe dywalltaf fy ysbryd yn y dyddiau hynny.7DghAr �l hyn tywalltaf fy ysbryd ar bawb; bydd eich meibion a'ch merched yn proffwydo, bydd eich hynafgwyr yn gweld breuddwydion, a'ch gwu375?r ifainc yn cael gweledigaethau.ChCewch wybod fy mod i yng nghanol Israel, ac mai myfi, yr ARGLWYDD, yw eich Duw, ac nid neb arall. Ni wneir fy mhobl yn waradwydd mwyach.B+hFe fwytewch yn helaeth, nes eich digoni, a moliannu enw'r ARGLWYDD eich Duw, a wnaeth ryfeddod � chwi. Ni wneir fy mhobl yn waradwydd mwyach.A7hAd-dalaf ichwi am y blynyddoedd a ddifaodd y locust ar ei dyfiant a'r locust mawr, y locust difaol a'r cyw locust, fy llu mawr, a anfonais i'ch mysg.R@hBydd y llawr dyrnu yn llawn o u375?d a'r cafnau yn orlawn o win ac olew.D?hBlant Seion, byddwch lawen, gorfoleddwch yn yr ARGLWYDD eich Duw; oherwydd rhydd ef ichwi law cynnar digonol; fe dywallt y glawogydd ichwi, y rhai cynnar a'r rhai diweddar fel o'r blaen.8>ihPeidiwch ag ofni, anifeiliaid gwylltion, oherwydd bydd porfeydd yr anialwch yn wyrddlas; bydd y coed yn dwyn ffrwyth, a'r coed ffigys a'r gwinwydd yn rhoi eu cnwd yn helaeth.g=GhPaid ag ofni, ddaear; bydd lawen a gorfoledda, oherwydd fe wnaeth yr ARGLWYDD bethau mawrion.`<9hSymudaf y gelyn o'r gogledd ymhell oddi wrthych, a'i yrru i dir sych a diffaith, �'i reng flaen at f�r y dwyrain a'i reng �l at f�r y gorllewin; bydd ei arogl drwg a'i ddrewdod yn codi, am iddo ymorchestu."!;;hAtebodd yr ARGLWYDD a dweud wrth ei bobl, "Yr wyf yn anfon i chwi rawn a gwin ac olew nes eich digoni; ac ni wnaf chwi eto'n warth ymysg y cenhedloedd.U:#hYna aeth yr ARGLWYDD yn eiddigeddus dros ei dir, a thrugarhau wrth ei bobl.w9ghRhwng y porth a'r allor wyled yr offeiriaid, gweinidogion yr ARGLWYDD, a dweud, "Arbed dy bobl, O ARGLWYDD. Paid � gwneud dy etifeddiaeth yn warth ac yn gyff gwawd ymysg y cenhedloedd. Pam y dywedir ymysg y bobloedd, 'Ple mae eu Duw?'"-8Shcynullwch y bobl. Neilltuwch y gynulleidfa, cynullwch yr henuriaid, casglwch y plant, hyd yn oed y babanod. Doed y priodfab o'i ystafell a'r briodferch o'i siambr.D7hCanwch utgorn yn Seion, cyhoeddwch ympryd, galwch gymanfa,{6ohPwy a u373?yr na thry a thosturio, a gadael bendith ar ei �l � bwydoffrwm a diodoffrwm i'r ARGLWYDD eich Duw?85ih Rhwygwch eich calon, nid eich dillad, a dychwelwch at yr ARGLWYDD eich Duw." Graslon a thrugarog yw ef, araf i ddigio, a mawr ei ffyddlondeb, ac yn edifar ganddo wneud niwed.e4Ch Yn awr," medd yr ARGLWYDD, "dychwelwch ataf �'ch holl galon, ag ympryd, wylofain a galar.43ah Cwyd yr ARGLWYDD ei lef ar flaen ei fyddin; y mae ei lu yn fawr iawn, a'r un sy'n cyflawni ei air yn gryf. Oherwydd mawr yw dydd yr ARGLWYDD, ac ofnadwy, a phwy a'i deil?x2ih Ysgwyd y ddaear o'u blaen a chryna'r nefoedd. Bydd yr haul a'r lleuad yn tywyllu a'r s�r yn atal eu goleuni.1}h Rhuthrant yn erbyn y ddinas, rhedant dros ei muriau, dringant i fyny i'r tai, �nt i mewn trwy'r ffenestri fel lladron.t0ahNi wthiant ar draws ei gilydd, dilyn pob un ei lwybr ei hun; er y saethau, ymosodant ac ni ellir eu hatal.j/MhRhuthrant fel milwyr, dringant y mur fel rhyfelwyr; cerdda pob un yn ei flaen heb wyro o'i reng.=.uhArswyda'r cenhedloedd rhagddynt, a gwelwa pob wyneb.-hFel torf o gerbydau neidiant ar bennau'r mynyddoedd; fel su373?n fflamau t�n yn ysu sofl, fel byddin gref yn barod i ryfel.M,hY maent yn ymddangos fel ceffylau, ac yn carlamu fel meirch rhyfel.+7hYsa t�n o'u blaen a llysg fflam ar eu h�l. Y mae'r wlad o'u blaen fel gardd Eden, ond ar eu h�l yn anialwch diffaith, ac ni ddianc dim rhagddo.X*)hdydd o dywyllwch ac o gaddug, dydd o gymylau ac o dd�wch. Fel cysgod yn ymdaenu dros y mynyddoedd, wele luoedd mawr a chryf; ni fu eu bath erioed, ac ni fydd ar eu h�l ychwaith am genedlaethau dirifedi.) #hCanwch utgorn yn Seion, bloeddiwch ar fy mynydd sanctaidd. Cryned holl drigolion y wlad am fod dydd yr ARGLWYDD yn dyfod; y mae yn agos �y( mhY mae'r anifeiliaid gwylltion yn llefain arnat, oherwydd sychodd y nentydd a difaodd t�n borfeydd yr anialwch.' yhArnat ti, ARGLWYDD, yr wyf yn llefain, oherwydd difaodd t�n borfeydd yr anialwch, a llosgodd fflam holl goed y maes. & hY fath alar gan yr anifeiliaid! Y mae'r gyrroedd gwartheg mewn dryswch am eu bod heb borfa; ac y mae'r diadelloedd defaid yn darfod.x% khY mae'r had yn crebachu o dan y tywyrch, yr ysgubor wedi ei chwalu a'r granar yn adfeilion, am i'r grawn fethu._$ 9hOni ddiflannodd y bwyd o flaen ein llygaid, a dedwyddwch a llawenydd o du375? ein Duw?o# YhOch y fath ddiwrnod! Oherwydd y mae dydd yr ARGLWYDD yn agos; daw fel dinistr oddi wrth yr Hollalluog." %hCyhoeddwch ympryd, galwch gynulliad. Chwi henuriaid, cynullwch holl drigolion y wlad i du375?'r ARGLWYDD eich Duw, a llefwch ar yr ARGLWYDD.X! +h Gwisgwch sachliain a galaru, offeiriaid, codwch gwynfan, weinidogion yr allor. Ewch i dreulio'r nos mewn sachliain, weinidogion fy Nuw, oherwydd i'r bwydoffrwm a'r diodoffrwm gael eu hatal o du375? eich Duw.7  ih Gwywodd y winwydden, a deifiwyd y ffigysbren. Y prennau pomgranad, y palmwydd a'r coed afalau � y mae holl brennau'r maes wedi gwywo. A diflannodd llawenydd o blith y bobl.u eh Safwch mewn braw, amaethwyr, galarwch, winwyddwyr, am y gwenith a'r haidd; oherwydd difawyd cynhaeaf y maes.~ wh Anrheithiwyd y tir, y mae'r ddaear yn galaru, oherwydd i'r grawn gael ei ddifa, ac i'r gwin ballu, ac i'r olew sychu.| sh Pallodd y bwydoffrwm a'r diodoffrwm yn nhu375?'r ARGLWYDD; y mae'r offeiriaid, gweinidogion yr ARGLWYDD, yn galaru.L hGalara di fel gwyryf yn gwisgo sachliain am ddyweddi ei hieuenctid.y mhMaluriodd fy ngwinwydd, a darnio fy nghoed ffigys; rhwygodd ymaith y rhisgl yn llwyr, ac aeth y cangau'n wynion. hOherwydd daeth cenedl i oresgyn fy nhir, a honno'n un gref a dirifedi; dannedd llew yw ei dannedd, ac y mae ganddi gilddannedd llewes.m UhDeffrowch feddwon, ac wylwch; galarwch, bob yfwr gwin, am y gwin newydd a dorrwyd ymaith o'ch genau.X +hYr hyn a adawodd y cyw locust, fe'i bwytaodd y locust sydd ar ei dyfiant; yr hyn a adawodd y locust ar ei dyfiant, fe'i bwytaodd y locust mawr; a'r hyn a adawodd y locust mawr, fe'i bwytaodd y locust difaol.y mhDywedwch am hyn wrth eich plant, a dyweded eich plant wrth eu plant, a'u plant hwythau wrth y genhedlaeth nesaf. hClywch hyn, henuriaid, gwrandewch, holl drigolion y wlad. A ddigwyddodd peth fel hyn yn eich dyddiau chwi, neu yn nyddiau eich hynafiaid?6 khGair yr ARGLWYDD, a ddaeth at Joel fab Pethuel.:m^ Pwy bynnag sydd ddoeth, dealled hyn; pwy bynnag sydd ddeallgar, gwybydded. Oherwydd y mae ffyrdd yr ARGLWYDD yn gywir; rhodia'r cyfiawn ynddynt, ond meglir y drygionus ynddynt.&E^Beth sydd a wnelo Effraim mwy ag eilunod? Myfi sydd yn ei ateb ac yn ei arwain yn gywir. Yr wyf fi fel cypreswydden ddeiliog; oddi wrthyf y daw dy ffrwyth."~u^Dychwelant a thrigo yn fy nghysgod; cynhyrchant u375?d, ffrwythant fel y winwydden, bydd eu harogl fel gwin Lebanon.Y+^Lleda'i flagur, a bydd ei brydferthwch fel yr olewydden, a'i arogl fel Lebanon.X)^Byddaf fel gwlith i Israel; blodeua fel lili a lleda'i wraidd fel pren poplys._7^Iach�f eu hanffyddlondeb; fe'u caraf o'm bodd, oherwydd trodd fy llid oddi wrthynt.1^Ni all Asyria ein hachub, ac ni farchogwn ar geffylau; ac wrth waith ein dwylo ni ddywedwn eto, 'Ein Duw'. Ynot ti y caiff yr amddifad drugaredd." 5^Cymerwch eiriau gyda chwi, a dychwelwch at yr ARGLWYDD; dywedwch wrtho, "Maddau'r holl ddrygioni, derbyn ddaioni, a rhown i ti ffrwyth ein gwefusau.X  +^Dychwel, Israel at yr ARGLWYDD dy Dduw, canys syrthiaist oherwydd dy ddrygioni.* M^ Bydd Samaria yn euog, am iddi wrthryfela yn erbyn ei Duw; syrthiant wrth y cleddyf, dryllir eu rhai bychain yn chwilfriw, a rhwygir eu rhai beichiog yn agored."Q ^ Yn wir yr oedd yn dwyn ffrwyth ymysg brodyr, ond daw dwyreinwynt, gwynt yr ARGLWYDD, yn codi o'r anialwch; � ei ffynnon yn hesb, a sychir ei bydew; dinoetha ei drysordy o'i holl ddarnau gwerthfawr.# ?^ A waredaf hwy o Sheol? A achubaf hwy rhag angau? O angau, ble mae dy bl�u? O afael Sheol, ble mae dy ddinistr? Cuddiwyd trugaredd oddi wrth fy llygaid.iK^ Pan ddaw poenau esgor, am mai plentyn anghall ydyw, ni esyd ei hun yn yr amser ym man yr esgor.9m^ Rhwymwyd drygioni Effraim, a storiwyd ei bechod.R^ Rhoddais iti frenin yn fy nig, ac fe'i dygais ymaith yn fy nghynddaredd. ^ Ble yn awr mae dy frenin, i'th achub yn dy holl ddinasoedd, a'th farnwyr, y dywedaist amdanynt, 'Dyro inni frenin a thywysogion'??y^ Pan ddinistriaf di, O Israel, pwy fydd dy gynorthwywr?#^ Syrthiaf arnynt fel arth wedi colli ei chenawon, rhwygaf gnawd eu mynwes, ac yno traflyncaf hwy fel llew, fel y llarpia anifail gwyllt hwy.P^ Minnau, byddaf fel llew iddynt; llechaf fel llewpard ar ymyl y llwybr.dA^ Dan fy ngofal cawsant ddigon; fe'u llanwyd, a dyrchafodd eu calon; felly yr anghofiwyd fi.:o^ Gofelais amdanat yn yr anialwch, yn nhir sychder.{^ Myfi yw'r ARGLWYDD dy Dduw, a'th ddygodd o wlad yr Aifft; nid adwaenit Dduw heblaw myfi, ac nid oedd achubydd ond myfi.~^ Felly byddant fel tarth y bore, ac fel gwlith yn codi'n gyflym, fel us yn chwyrl�o o'r llawr dyrnu, ac fel mwg trwy hollt.B}}^ Ac yn awr y maent yn pechu ychwaneg; gwn�nt iddynt eu hunain ddelw dawdd, eilunod cywrain o arian, y cyfan yn waith crefftwyr. "Aberthwch i'r rhai hyn," meddant. Pobl yn cusanu lloi!s| a^ Pan lefarai Effraim byddai dychryn; yr oedd yn ddyrchafedig yn Israel; ond pan bechodd gyda Baal, bu farw.|{q^ Cythruddodd Effraim ef yn chwerw, a bydd i'w Arglwydd ei adael yn ei euogrwydd, a throi ei waradwydd yn �l arno.\z1^ Trwy broffwyd y dygodd yr ARGLWYDD Israel o'r Aifft, a thrwy broffwyd y cadwyd ef.\y1^ Ffodd Jacob i dir Aram; gwasanaethodd Israel am wraig; am wraig y cadwodd ddefaid.x!^ Am fod eilunod yn Gilead, pethau cwbl ddiddim; am fod aberthu teirw yn Gilgal, bydd eu hallorau fel pentyrrau cerrig ar rychau'r meysydd."`w9^ Lleferais wrth y proffwydi; ac amlheais weledigaethau a dangos gwers trwy'r proffwydi.v^ Myfi yw'r ARGLWYDD dy Dduw, a'th ddygodd o wlad yr Aifft; gwnaf iti eto drigo mewn pebyll, fel yn nyddiau'r u373?yl sefydlog.~uu^ Dywedodd Effraim, "Yn wir, 'rwy'n gyfoethog, ac enillais olud; yn fy holl enillion ni cheir na drygioni na phechod."Lt^ Y mae masnachwr a chanddo gloriannau twyllodrus yn caru gorthrymu.lsQ^ A thithau, trwy nerth dy Dduw, dychwel, cadw deyrngarwch a barn, a disgwyl wrth dy Dduw bob amser.8rk^ ARGLWYDD Dduw y lluoedd, yr ARGLWYDD yw ei enw.xqi^ Ymdrechodd �'r angel a gorchfygu; wylodd a cheisiodd ei ffafr. Ym Methel y cafodd ef, a siarad yno ag ef �Wp'^ Yn y groth gafaelodd yn sawdl ei frawd, ac wedi iddo dyfu ymdrechodd � Duw.|oq^ Y mae gan yr ARGLWYDD achos yn erbyn Jwda; fe gosba Jacob yn �l ei ffyrdd, a thalu iddo yn �l ei weithredoedd."n ?^ Y mae Effraim yn bugeilio gwynt, ac yn dilyn gwynt y dwyrain trwy'r dydd; amlh�nt dwyll a thrais; gwn�nt gytundeb ag Asyria, a dygant olew i'r Aifft.m^ Amgylchodd Effraim fi � chelwydd, a thu375? Israel � thwyll; ond y mae Jwda'n ymwneud � Duw, ac yn ffyddlon i'r Sanct.l^ d�nt dan grynu fel aderyn o'r Aifft, ac fel colomen o wlad Asyria, a gosodaf hwy eto yn eu cartrefi," medd yr ARGLWYDD.gkG^ �nt ar �l yr ARGLWYDD; fe rua fel llew. Pan rua ef, daw ei blant dan grynu o'r gorllewin;j%^ Ni chyflawnaf angerdd fy llid, ni ddinistriaf Effraim eto; canys Duw wyf fi, ac nid meidrolyn, y Sanct yn dy ganol; ac ni ddof i ddinistrio./iW^ Pa fodd y'th roddaf i fyny, Effraim, a'th roi ymaith, Israel? Pa fodd y'th wnaf fel Adma, a'th osod fel Seboim? Newidiodd fy meddwl ynof; enynnodd fy nhosturi hefyd.sh_^ Y mae fy mhobl yn mynnu cilio oddi wrthyf; er iddynt alw ar dduw goruchel, ni fydd yn eu dyrchafu o gwbl.ggG^ Chwyrl�a cleddyf yn erbyn eu dinasoedd, a difa byst eu pyrth a'u difetha am eu cynllwynion.lfQ^ Ni ddychwelant i wlad yr Aifft, ond Asyria fydd yn frenin arnynt, am iddynt wrthod dychwelyd ataf.e+^ Tywysais hwy � rheffynnau caredig ac � rhwymau cariad; b�m iddynt fel un yn codi'r iau, yn llacio'r ffrwyn, ac yn plygu atynt i'w porthi.xdi^ Myfi a fu'n dysgu Effraim i gerdded, a'u cymryd erbyn eu breichiau; ond ni fynnent gydnabod i mi eu hiach�u.ac;^ Fel y galwn arnynt, aent ymaith oddi wrthyf; aberthent i Baal ac arogldarthu i eilunod.Ob ^ Pan oedd Israel yn fachgen fe'i cerais, ac o'r Aifft y gelwais fy mab.oaW^ Felly y gwneir i chwi, Bethel, oherwydd eich drygioni mawr; gyda'r wawr torrir brenin Israel i lawr."#`?^ fe gwyd terfysg ymysg dy bobl, a dinistrir dy holl amddiffynfeydd, fel y dinistriwyd Beth-arbel gan Salman yn nydd rhyfel, a dryllio'r fam gyda'i phlant._^ Buoch yn aredig drygioni, yn medi anghyfiawnder, ac yn bwyta ffrwyth celwydd. "Am iti ymddiried yn dy ffordd, ac yn nifer dy ryfelwyr,^-^ Heuwch gyfiawnder, a byddwch yn medi ffyddlondeb; triniwch i chwi fraenar; y mae'n bryd ceisio'r ARGLWYDD, iddo ddod a glawio cyfiawnder arnoch./]W^ Heffer wedi ei thorri i mewn yw Effraim; y mae'n hoff o ddyrnu; gosodaf iau ar ei gwar deg, a rhof Effraim mewn harnais; bydd Jwda yn aredig, a Jacob yn llyfnu iddo.c\?^ Dof i'w cosbi, a chasglu pobloedd yn eu herbyn, pan gaethiwir hwy am eu drygioni deublyg.n[U^ Er dyddiau Gibea pechaist, O Israel; safasant yno mewn gwrthryfel. Onni ddaw rhyfel arnynt yn Gibea?-ZS^ Distrywir uchelfeydd Beth-afen, pechod Israel; tyf drain a mieri ar eu hallorau; a dywedant wrth y mynyddoedd, "Cuddiwch ni", ac wrth y bryniau, "Syrthiwch arnom".FY^ Y mae brenin Samaria yn gyffelyb i frigyn ar wyneb dyfroedd.zXm^ Fe'i dygir ef i Asyria, yn anrheg i frenin mawr. Gwneir Effraim yn warth a chywilyddia Israel oherwydd ei eilun..WU^ Y mae trigolion Samaria yn crynu o achos llo Beth-afen. Y mae ei bobl yn galaru amdano, a'i eilun-offeiriaid yn wylofain amdano, am i'w ogoniant ymadael oddi wrtho.Vy^ Llefaru geiriau y maent, a gwneud cyfamod � llwon ffals. Y mae barn yn codi fel chwyn gwenwynllyd yn rhychau'r maes.zUm^ Yn awr y maent yn dweud, "Nid oes inni frenin, am nad ydym yn ofni'r ARGLWYDD, a pha beth a wn�i brenin i ni?"jTM^ Aeth eu calon yn ffals, ac yn awr y maent yn euog. Dryllia ef eu hallorau, a difetha'u colofnau.=S u^ Gwinwydden doreithiog oedd Israel, a'i ffrwyth yr un fath � hi. Fel yr amlhaodd ei ffrwyth, amlhaodd yntau allorau; fel y daeth ei dir yn well, gwnaeth yntau ei golofnau yn well.rR]^ Bydd fy Nuw yn eu gwrthod, am iddynt beidio � gwrando arno; byddant yn grwydriaid ymysg y cenhedloedd.uQc^ Trawyd Effraim. Sychodd eu gwraidd; ni ddygant ffrwyth. Er iddynt eni plant, lladdaf anwyliaid eu crothau."NP^ Yn Gilgal y mae eu holl ddrygioni; yno'n wir y rhois fy nghas arnynt. Oherwydd eu gweithredoedd drygionus, gyrraf hwy allan o'm tu375?. Ni charaf hwy ychwaneg; gwrthryfelwyr yw eu holl dywysogion.bO=^ Dyro iddynt, ARGLWYDD � beth a roddi? Dyro iddynt groth yn erthylu, a bronnau hysbion.tNa^ Yn �l a welais, bydd Effraim yn gwneud ei feibion yn ysglyfaeth, ac yn dwyn ei blant allan i'r lladdfa."]M3^ Pe magent blant, fe'u gwnawn yn llwyr amddifad. Gwae hwy pan ymadawaf oddi wrthynt!lLQ^ Bydd gogoniant Effraim yn ehedeg ymaith fel aderyn; ni bydd na geni, na chario plant na beichiogi.bK=^ Fel grawnwin yn yr anialwch y cefais hyd i Israel; fel blaenffrwyth ar ffigysbren newydd y gwelais eich tadau. Ond aethant i Baal-peor, a'u rhoi eu hunain i warth eilun; ac aethant mor ffiaidd � gwrthrych eu serch.nJU^ Syrthiasant yn ddwfn i lygredd, fel yn nyddiau Gibea. Fe gofia Duw eu drygioni a chosbi eu pechodau.I^ Y mae'r proffwyd yn wyliwr i Effraim, pobl fy Nuw, ond y mae magl heliwr ar ei holl ffyrdd a gelyniaeth yn nhu375? ei Duw.:Hm^ Daeth dyddiau cosbi, dyddiau i dalu'r pwyth, a darostyngir Israel. "Ffu373?l yw'r proffwyd, gwallgof yw gu373?r yr ysbryd." O achos dy ddrygioni mawr bydd dy elyniaeth yn fawr.%GC^ Canys wele, ffoant rhag dinistr; bydd yr Aifft yn eu casglu, a Memffis yn eu claddu; bydd danadl yn meddiannu eu trysorau arian, a drain fydd yn eu pebyll.YF+^ Beth a wnewch ar ddydd yr u373?yl sefydlog, ar ddydd uchel u373?yl yr ARGLWYDD?fEE^ Ni thywalltant win yn offrwm i'r ARGLWYDD, ac ni fodlonir ef �'u haberthau; byddant iddynt fel bara galarwyr, sy'n halogi pawb sy'n ei fwyta. Canys at eu hangen eu hunain y bydd eu bara, ac ni ddaw i du375?'r ARGLWYDD.lDQ^ Nid arhosant yn nhir yr ARGLWYDD; ond dychwel Effraim i'r Aifft, a bwyt�nt beth aflan yn Asyria.ZC-^ Ni fydd llawr dyrnu a gwinwryf yn eu porthi hwy; bydd y gwin newydd yn eu siomi.B ^ Paid � llawenychu, Israel. Paid � gorfoleddu fel y bobloedd; canys puteiniaist a gadael dy Dduw, ceraist am d�l ar bob llawr dyrnu.+AO^Canys anghofiodd Israel ei wneuthurwr, ac adeiladodd balasau; lluosogodd Jwda ddinasoedd caerog; ond anfonaf d�n ar ei ddinasoedd ac fe ysa ei amddiffynfeydd."$@A^ Carant aberthau; aberthant gig a'i fwyta; ond nid yw'r ARGLWYDD yn fodlon arnynt. Yn awr fe gofia eu drygioni, a chosbi eu pechodau; dychwelant i'r Aifft.O?^ Er i mi ysgrifennu llawer o ddeddfau, fe'u hystyrir fel peth dieithr.H> ^ Amlhaodd Effraim allorau; ond aethant iddo yn allorau i bechu. = ^ er iddynt fargeinio ymysg y cenhedloedd, fe'u casglaf yn awr, wedi iddynt am ychydig wingo dan y baich, yn frenin a thywysogion.b<=^ Aethant i fyny at Asyria, fel asyn gwyllt ar ddisberod. Bargeiniodd Effraim am gariadon;O;^Llyncwyd Israel; y mae eisoes ymysg y cenhedloedd fel llestr diwerth.:^Canys y maent yn hau gwynt, ac yn medi corwynt. Y mae'r corsennau u375?d heb rawn, ni r�nt flawd; pe rhoent, estroniaid a'i llyncai.u9c^Pa hyd y methant ymlanhau yn Israel? Crefftwr a'i gwnaeth; nid yw'n dduw. Dryllir llo Samaria yn chwilfriw.B8^Ffieiddiais dy lo, Samaria; cyneuodd fy llid yn ei erbyn.47a^Gwnaethant frenhinoedd, ond nid trwof fi; gwnaethant dywysogion, nad oeddwn yn eu hadnabod. �'u harian a'u haur gwnaethant iddynt eu hunain ddelwau, a hynny er distryw.B6^Ffieiddiodd Israel ddaioni; bydd gelyn yn ei ymlid yntau.E5^Llefant arnaf, 'O Dduw, yr ydym ni, Israel, yn dy adnabod.'4 )^At dy wefus �'r utgorn! Y mae un tebyg i eryr yn erbyn tu375?'r ARGLWYDD, am iddynt dorri fy nghyfamod a gwrthryfela yn erbyn fy nghyfraith.*3M^Tr�nt yn �l heb lwyddo; y maent fel bwa twyllodrus; syrth eu penaethiaid �'r cleddyf oherwydd haerllugrwydd eu tafodau. Dyma'u dirmyg yng ngwlad yr Aifft.R2^Er i mi eu dysgu a nerthu eu breichiau, eto dyfeisiant ddrwg yn f'erbyn.1^Ni lefant o ddifrif arnaf, ond dolefant ar eu gwelyau; am u375?d a gwin fe'u hanafant eu hunain, gwrthryfelant yn f'erbyn.0w^ Gwae hwy am grwydro oddi wrthyf! Distryw arnynt am wrthryfela yn f'erbyn! Gwaredwn hwy, ond dywedant gelwydd amdanaf.v/e^ Fel yr �nt, lledaf fy rhwyd drostynt, a'u dwyn i lawr fel adar yr awyr; fe'u cosbaf fel rhybudd cyhoeddus._.7^ Y mae Effraim fel colomen, yn ff�l a diddeall; galwant ar yr Aifft, �nt i Asyria.-}^ Y mae balchder Israel yn tystio yn ei erbyn; eto ni ddychwelant at yr ARGLWYDD eu Duw, ac ni cheisiant ef, er hyn i gyd. ,c~~}}t}|A{{Jzz'yUxx}wwwvv2uuutss0rrVqqqp`p onn)mmlvkkkjjPiihggRffree\dcclbb a``r`__^:]] \[ZZlYYXTWVVDUU'TTSRgQQ&PPCOONMMM;LL KeJJ9IIHGG===<3312111Q00/..]-,,X++I**)~((@''L&&%%$$&#""0!W 2Q `k3Z#A?T: " _ 4 I[E6V],2~]O fy mhobl, cofia beth oedd bwriad Balac brenin Moab, a sut yr atebodd Balaam fab Beor ef, a hefyd y daith o Sittim i Gilgal, er mwyn iti wybod cyfiawnder yr ARGLWYDD."v}eDygais di i fyny o'r Aifft, gwaredais di o du375?'r caethiwed, a rhoddais Moses, Aaron a Miriam i'th arwain.F|O fy mhobl, beth a wneuthum i ti? Sut y blinais di? Ateb fi.*{MClywch achos yr ARGLWYDD, chwi fynyddoedd, chwi gadarn sylfeini'r ddaear; oherwydd y mae gan yr ARGLWYDD achos yn erbyn ei bobl, ac fe'i dadlau yn erbyn Israel.z Clywch yn awr beth a ddywed yr ARGLWYDD: "Cod, dadlau dy achos o flaen y mynyddoedd, a bydded i'r bryniau glywed dy lais.Uy#Mewn llid a digofaint fe ddialaf ar yr holl genhedloedd na fuont yn ufudd."PxDiwreiddiaf y prennau Asera yn eich plith, a dinistriaf dy ddinasoedd.hwI Distrywiaf dy gerfddelwau a'th golofnau o'ch mysg, a mwyach nid addoli waith dy ddwylo dy hun.Kv Distrywiaf swyngyfaredd o'th afael, ac ni fydd gennyt ddewiniaid.Bu Distrywiaf ddinasoedd dy wlad, a mathraf dy holl geyrydd.itK Yn y dydd hwnnw," medd yr ARGLWYDD, "distrywiaf dy feirch o'ch plith, a dinistriaf dy gerbydau._s7 Bydd dy law wedi ei chodi yn erbyn dy wrthwynebwyr, a thorrir ymaith dy holl elynion.irKA bydd gweddill Jacob ymhlith y cenhedloedd, ac yng nghanol pobloedd lawer, fel llew ymysg anifeiliaid y goedwig, fel llew ifanc ymhlith diadelloedd defaid, sydd, wrth fynd heibio, yn mathru ac yn malurio, heb neb i waredu.6qeA bydd gweddill Jacob yng nghanol pobloedd lawer, fel gwlith oddi wrth yr ARGLWYDD, fel cawodydd ar laswellt, nad ydynt yn disgwyl wrth ddyn, nac yn aros am feibion dynion.p%A bugeiliant Asyria �'r cleddyf, a thir Nimrod �'r cleddyf noeth; fe'n gwaredant oddi wrth Asyria pan ddaw i'n gwlad a sarnu'n terfynau.oac yna bydd heddwch. Pan ddaw Asyria i'n gwlad, a cherdded hyd ein tir, codwn yn ei erbyn saith o fugeiliaid ac wyth o arweinwyr pobl.&nEFe saif ac arwain y praidd yn nerth yr ARGLWYDD, ac ym mawredd enw'r ARGLWYDD ei Dduw. A byddant yn ddiogel, oherwydd bydd ef yn fawr hyd derfynau'r ddaear;|mqFelly fe'u gedy hyd amser esgor yr un feichiog, ac yna fe ddychwel y rhai fydd yn weddill yn Israel at eu tylwyth.>luOnd ti, Bethlehem Effrata, sy'n fechan i fod ymhlith llwythau Jwda, ohonot ti y daw allan i mi un i fod yn llywodraethwr yn Israel, a'i darddiad yn y gorffennol, mewn dyddiau gynt. k Yn awr, dos i mewn i'th gaer, ti ferch gaerog; y mae gwarchae wedi ei osod yn ein herbyn; trewir barnwr Israel ar ei foch � ffon."Hj  Cod i ddyrnu, ferch Seion, oherwydd gwnaf dy gorn o haearn a'th garnau o bres, ac fe fethri bobloedd lawer; yn ddiofryd i'r ARGLWYDD y gwneir eu helw, a'u cyfoeth i Arglwydd yr holl ddaear."i Ond nid ydynt hwy'n gwybod meddyliau'r ARGLWYDD, nac yn deall ei fwriad, oherwydd y mae ef wedi eu casglu fel ysgubau i'r llawr dyrnu.h Yn awr y mae llawer o genhedloedd wedi ymgasglu yn dy erbyn, ac yn dweud, 'Haloger hi, a chaed ein llygaid weld eu dymuniad ar Seion.'_g7 Gwinga a gwaedda, ferch Seion, fel gwraig yn esgor, oherwydd yn awr byddi'n mynd o'r ddinas ac yn byw yn y maes agored; byddi'n mynd i Fabilon. Yno fe'th waredir; yno bydd yr ARGLWYDD yn dy achub o law d'elynion."&fE Pam yn awr yr wyt yn llefain yn uchel? Onid oes gennyt frenin? A yw dy gynghorwyr wedi darfod, nes bod poenau, fel gwewyr gwraig yn esgor, wedi cydio ynot?" e A thithau, tu373?r y ddiadell, mynydd merch Seion, i ti y daw, ie, y daw y llywodraeth a fu, y frenhiniaeth i ferch Jerwsalem."da gwnaf weddill o'r cloff, a chenedl gref o'r gwasgaredig, a theyrnasa'r ARGLWYDD drostynt ym Mynydd Seion yn awr a hyd byth.tcaYn y dydd hwnnw," medd yr ARGLWYDD, "fe gasglaf y cloff, a chynnull y rhai a wasgarwyd a'r rhai a gosbais;obWRhodia pob un o'r cenhedloedd yn enw ei duw, ac fe rodiwn ninnau yn enw'r ARGLWYDD ein Duw dros byth. aa bydd pob un yn eistedd dan ei winwydden a than ei ffigysbren, heb neb i'w ddychryn. Oherwydd genau ARGLWYDD y Lluoedd a lefarodd.h`IBydd ef yn barnu rhwng cenhedloedd, ac yn torri'r ddadl i bobloedd cryfion o bell; byddant hwy'n curo'u cleddyfau'n geibiau, a'u gwaywffyn yn grymanau. Ni chyfyd cenedl gleddyf yn erbyn cenedl, ac ni ddysgant ryfel mwyach;l_Qa daw cenhedloedd lawer, a dweud, "Dewch, esgynnwn i fynydd yr ARGLWYDD, i deml Duw Jacob, er mwyn iddo ddysgu inni ei ffyrdd ac i ninnau rodio yn ei lwybrau." Oherwydd o Seion y daw'r gyfraith, a gair yr ARGLWYDD o Jerwsalem. ^ Yn y dyddiau diwethaf bydd mynydd tu375?'r ARGLWYDD wedi ei osod ar ben y mynyddoedd ac yn uwch na'r bryniau. Dylifa'r bobloedd ato,] Am hynny, o'ch achos chwi bydd Seion yn faes wedi ei aredig, a Jerwsalem yn garneddau, a mynydd y deml yn fynydd-dir coediog.w\g Y mae ei phenaethiaid yn barnu yn �l y t�l, ei hoffeiriaid yn cyfarwyddo yn �l y wobr, ei phroffwydi yn cyflwyno neges yn �l yr arian; ac eto, pwysant ar yr ARGLWYDD, a dweud, "Onid yw'r ARGLWYDD yn ein mysg? Ni ddaw drwg arnom."F[ yn adeiladu Seion trwy dywallt gwaed a Jerwsalem trwy dwyll.{Zo Clywch hyn, benaethiaid Jacob, arweinwyr tu375? Israel, chwi sy'n cas�u cyfiawnder ac yn gwyrdroi pob uniondeb, YOnd amdanaf fi, rwy'n llawn grym ac ysbryd yr ARGLWYDD, a chyfiawnder a nerth, i gyhoeddi ei drosedd i Jacob, a'i bechod i Israel. XBydd y gweledyddion mewn gwarth a'r dewiniaid mewn cywilydd; byddant i gyd yn gorchuddio'u genau, am nad oes ateb oddi wrth Dduw."W=Am hyn bydd yn nos heb weledigaeth arnoch, ac yn dywyllwch heb ddim dewiniaeth; bydd yr haul yn machlud ar y proffwydi, a'r dydd yn tywyllu o'u cwmpas."TV!Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD am y proffwydi sy'n arwain fy mhobl ar gyfeiliorn, y rhai os c�nt rywbeth i'w fwyta sy'n cyhoeddi heddwch, ond pan na rydd neb ddim iddynt sy'n cyhoeddi rhyfel yn ei erbyn:U7Yna fe waeddant ar yr ARGLWYDD, ond ni fydd yn eu hateb; bydd yn cuddio'i wyneb oddi wrthynt yr amser hwnnw, am fod eu gweithredoedd mor ddrygionus."Tyr ydych yn bwyta'u cnawd, yn blingo'u croen oddi amdanynt, yn dryllio'u hesgyrn, yn eu malu fel cnawd i badell ac fel cig i grochan.{SoYr ydych yn cas�u daioni ac yn caru drygioni, yn rhwygo'u croen oddi ar fy mhobl, a'u cnawd oddi ar eu hesgyrn;rR _Yna dywedais, "Clywch, benaethiaid Jacob, arweinwyr tu375? Israel! Oni ddylech chwi wybod beth sy'n iawn?%QC Fe �'r un a agorodd y bwlch i fyny o'u blaen; torrant hwythau trwy'r porth a rhuthro allan. � eu brenin o'u blaenau, a bydd yr ARGLWYDD yn eu harwain."-PS Yn wir, fe gasglaf y cyfan ohonot, Jacob, a chynullaf ynghyd weddill Israel; gosodaf hwy gyda'i gilydd, fel defaid Bosra, fel diadell yn ei phorfa yn tyrru o Edom.O Pe byddai rhywun mewn ysbryd twyll a chelwydd yn dweud, 'Proffwydaf i chwi am win a diod gadarn', c�i fod yn broffwyd i'r bobl hyn."nNU Codwch! Ewch! Nid oes yma orffwysfa i chwi, oherwydd yr aflendid sy'n dinistrio � dinistr creulon.kMO Yr ydych yn troi gwragedd fy mhobl o'u tai dymunol, ac yn dwyn eu llety oddi ar eu plant am byth.L7Ond yr ydych chwi'n codi yn erbyn fy mhobl fel gelyn yn cipio ymaith fantell yr heddychol, ac yn dwyn dinistr rhyfel ar y rhai sy'n rhodio'n ddiofal.$KAA ddywedir hyn am du375? Jacob? A yw'r ARGLWYDD yn ddiamynedd? Ai ei waith ef yw hyn? Onid yw fy ngeiriau'n gwneud daioni i'r sawl sy'n cerdded yn uniawn?uJcFel hyn y proffwydant: "Peidiwch � phroffwydo; peidied neb � phroffwydo am hyn; ni ddaw cywilydd arnom.[I/Am hyn, ni bydd neb i fesur i ti trwy fwrw coelbren yng nghynulleidfa'r ARGLWYDD.TH!Yn y dydd hwnnw, gwneir dychan ohonoch, a chenir galargan chwerw a dweud, 'Yr ydym wedi'n difa'n llwyr; y mae cyfran fy mhobl yn newid dwylo. Sut y gall neb adfer i mi ein meysydd sydd wedi eu rhannu?'"BG}Felly, fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Wele fi'n dyfeisio yn erbyn y tylwyth hwn y fath ddrwg na all eich gwarrau ei osgoi; ni fyddwch yn cerdded yn dorsyth, oherwydd bydd yn amser drwg.FY maent yn chwenychu meysydd ac yn eu cipio, a thai, ac yn eu meddiannu; y maent yn treisio perchennog a'i du375?, dyn a'i etifeddiaeth.E !Gwae'r rhai sy'n dyfeisio niwed, ac yn llunio drygioni yn eu gwelyau, ac ar doriad dydd yn ei wneud, cyn gynted ag y bydd o fewn eu gallu. D Eillia dy ben a gwna dy hun yn foel, am y plant a hoffaist; gwna dy hun yn foel fel eryr, am iddynt fynd oddi wrthyt i gaethglud.[C 1Dygaf eto yr anrheithiwr at bobl Maresa, a bydd gogoniant Israel yn mynd i Adulam.mB UFelly, rhodder anrheg ymadael i Moreseth-gath; y mae Beth-achsib yn dwyllodrus i frenhinoedd Israel.A  Harneisiwch y meirch wrth y cerbydau, drigolion Lachis; chwi oedd cychwyn pechod i ferch Seion, ac ynoch chwi y caed troseddau Israel.@ } Mewn gwewyr am newydd da y mae trigolion Maroth, oherwydd i ddrygioni oddi wrth yr ARGLWYDD ddod hyd at borth Jerwsalem.(? K Ewch ymlaen, drigolion Saffir; onid mewn noethni a chywilydd yr � trigolion Saanan allan? Galar sydd yn Beth-esel, a pheidiodd � bod yn gynhaliaeth i chwi.r> _ Peidiwch � chyhoeddi'r peth yn Gath, a pheidiwch ag wylo yn Baca; yn Beth-affra ymdreiglwch yn y llwch.z= o am nad oes meddyginiaeth i'w chlwyf; oherwydd daeth hyd at Jwda, a chyrraedd at borth fy mhobl, hyd at Jerwsalem.< Am hyn y galaraf ac yr wylaf, a mynd yn noeth a heb esgidiau; galarnadaf fel y siacal, a llefain fel tylluanod yr anialwch,0; [Malurir ei holl gerfddelwau, llosgir ei holl enillion yn y t�n, a gwnaf ddifrod o'i delwau; o enillion puteindra y casglodd hwy, ac yn d�l puteindra y dychwelant.": %Am hynny, gwnaf Samaria yn garnedd ar faes agored, yn lle i blannu gwinwydd; gwnaf i'w cherrig dreiglo i'r dyffryn, a dinoethaf ei sylfeini.9 %Am drosedd Jacob y mae hyn oll, ac am bechod tu375? Israel. Beth yw trosedd Jacob? Onid Samaria? Beth yw pechod tu375? Jwda? Onid Jerwsalem?8 Y mae'r mynyddoedd yn toddi dano, a'r dyffrynnoedd yn hollti'n agored, fel cwyr o flaen t�n, fel dyfroedd wedi eu tywallt ar oriwaered.f7 GWele'r ARGLWYDD yn dod allan o'i drigfan, yn dod i lawr ac yn troedio ar uchelderau'r ddaear. 6 ;Gwrandewch, bobloedd, bawb ohonoch; clyw dithau, ddaear, a phopeth ynddi. Y mae'r Arglwydd DDUW, yr Arglwydd o'i deml sanctaidd, yn dyst yn eich erbyn.5 -Gair yr ARGLWYDD a ddaeth at Micha o Moreseth yn nyddiau Jotham, Ahas a Heseceia, brenhinoedd Jwda. Dyma'i weledigaethau am Samaria a Jerwsalem.I4  Oni thosturiaf finnau wrth Ninefe, y ddinas fawr, lle mae mwy na chant ac ugain o filoedd o bobl sydd heb wybod y gwahaniaeth rhwng y llaw chwith a'r llaw dde, heb s�n am lu o anifeiliaid?"3# Dywedodd Duw, "Yr wyt ti'n tosturio wrth blanhigyn na fuost yn llafurio gydag ef nac yn ei dyfu; mewn noson y daeth, ac mewn noson y darfu.2 A gofynnodd Duw i Jona, "A yw'n iawn iti deimlo'n ddig o achos y planhigyn?" Atebodd yntau, "Y mae'n iawn imi deimlo'n ddig hyd angau."91kA phan gododd yr haul trefnodd Duw wynt poeth o'r dwyrain, ac yr oedd yr haul yn taro ar ben Jona nes iddo lewygu; gofynnodd am gael marw, a dweud, "Gwell gennyf farw na byw."]03Ond gyda'r wawr drannoeth, trefnodd Duw i bryfyn nychu'r planhigyn, nes iddo grino.!/;A threfnodd yr ARGLWYDD Dduw i blanhigyn dyfu dros Jona i fod yn gysgod dros ei ben ac i leddfu ei drallod; ac yr oedd Jona'n falch iawn o'r planhigyn..!Aeth Jona allan ac aros i'r dwyrain o'r ddinas. Gwnaeth gaban iddo'i hun yno, ac eistedd yn ei gysgod i weld beth a ddigwyddai i'r ddinas.6-gAtebodd Duw, "A yw'n iawn iti deimlo'n ddig?"Q,Yn awr, ARGLWYDD, cymer fy mywyd oddi arnaf; gwell gennyf farw na byw." + Yna gwedd�odd ar yr ARGLWYDD a dweud, "Yn awr, ARGLWYDD, onid hyn a ddywedais pan oeddwn gartref? Dyna pam yr achubais y blaen trwy ffoi i Tarsis. Gwyddwn dy fod yn Dduw graslon a thrugarog, araf i ddigio, mawr o dosturi ac yn edifar ganddo wneud niwed.?* {Yr oedd Jona'n anfodlon iawn am hyn, a theimlai'n ddig.)# Pan welodd Duw beth a wnaethant, a'u bod wedi troi o'u ffyrdd drygionus, edifarhaodd am y drwg y bwriadodd ei wneud iddynt, ac nis gwnaeth.o(W Pwy a u373?yr na fydd Duw yn edifarhau eto, ac yn troi oddi wrth ei ddig mawr, fel na'n difethir ni?"'/Bydded iddynt wisgo sachliain a galw yn daer ar Dduw. Bydded i bob un droi oddi wrth ei ffordd ddrygionus ac oddi wrth y trais sydd ar ei ddwylo.;&oGwnaeth broclamasiwn a'i gyhoeddi yn Ninefe: "Trwy orchymyn y brenin a'i uchelwyr: "Na fydded i ddyn nac anifail, gwartheg na defaid, brofi dim; na fydded iddynt fwyta nac yfed.%A phan ddaeth y newydd at frenin Ninefe, cododd yntau oddi ar ei orsedd, a diosg ei fantell a gwisgo sachliain ac eistedd mewn lludw.p$YCredodd pobl Ninefe yn Nuw, a chyhoeddasant ympryd a gwisgo sachliain, o'r mwyaf hyd y lleiaf ohonynt. # Yna dechreuodd Jona fynd trwy'r ddinas, ac wedi mynd daith un diwrnod cyhoeddodd, "Ymhen deugain diwrnod fe ddymchwelir Ninefe.""{Cododd Jona a mynd i Ninefe yn �l gair yr ARGLWYDD. Yr oedd Ninefe'n ddinas fawr iawn, yn daith tridiau ar ei thraws.Z!-Cod, dos i Ninefe, y ddinas fawr, a llefara wrthi y neges a ddywedaf fi wrthyt."=  wYna daeth gair yr ARGLWYDD at Jona yr eildro a dweud,R A llefarodd yr ARGLWYDD wrth y pysgodyn, a chwydodd yntau Jona ar y lan.mS Ond aberthaf i ti � ch�n o ddiolch. Talaf yr hyn a addunedais; i'r ARGLWYDD y perthyn gwaredu."H Y mae'r rhai sy'n addoli eilunod gwag yn gwadu eu teyrngarwch.nUPan deimlais fy hun yn llewygu, cofiais am yr ARGLWYDD, a daeth fy ngweddi atat i'th deml sanctaidd.}seuthum i lawr i'r wlad y caeodd ei bolltau arnaf am byth. Eto, dygaist fy mywyd i fyny o'r pwll, O ARGLWYDD fy Nuw.ucCaeodd y dyfroedd amdanaf, a'r dyfnder o'm cwmpas; clymodd y gwymon am fy mhen wrth wreiddiau'r mynyddoedd;eCYna dywedais, 'Fe'm gyrrwyd allan o'th olwg di; sut y caf edrych eto ar dy deml sanctaidd?'  Teflaist fi i'r dyfnder, i eigion y m�r, a'r llanw yn f'amgylchu; yr oedd dy holl donnau a'th lifeiriant yn mynd dros fy mhen.veGelwais ar yr ARGLWYDD yn fy nghyfyngder, ac atebodd fi; o ddyfnder Sheol y gwaeddais, a chlywaist fy llais.N Yna gwedd�odd Jona ar yr ARGLWYDD ei Dduw o fol y pysgodyn a dweud,v gA threfnodd yr ARGLWYDD i bysgodyn mawr lyncu Jona; a bu Jona ym mol y pysgodyn am dri diwrnod a thair noson.k QAc ofnodd y gwu375?r yr ARGLWYDD yn fawr iawn, gan offrymu aberth i'r ARGLWYDD a gwneud addunedau.S !Yna cymerasant Jona a'i daflu i'r m�r, a llonyddodd y m�r o'i gynnwrf.U %Yna gwaeddasant ar yr ARGLWYDD a dweud, "O ARGLWYDD, paid � gadael inni gael ein difetha am fywyd y dyn hwn, na rhoi gwaed dieuog yn ein herbyn; ti yw'r ARGLWYDD, ac yr wyt yn gwneud fel y gweli'n dda."s a Rhwyfodd y dynion yn galed i gyrraedd tir, ond ni allent, gan fod y m�r yn gwaethygu o hyd yn eu herbyn. + Atebodd yntau, "Cymerwch fi a'm taflu i'r m�r, ac yna fe dawela'r m�r ichwi; oherwydd gwn mai o'm hachos i y daeth y storm arw hon arnoch."q ] Yna dywedasant, "Beth a wnawn � thi, er mwyn i'r m�r ostegu inni, oherwydd y mae'n gwaethygu o hyd."6 g A daeth ofn mawr ar y dynion, a dywedasant wrtho, "Beth yw hyn a wnaethost?" Oherwydd gwyddai'r dynion mai ffoi oddi wrth yr ARGLWYDD yr oedd, gan iddo ddweud hynny wrthynt.z  o Atebodd yntau hwy, "Hebr�wr wyf fi; ac yr wyf yn ofni'r ARGLWYDD, Duw'r nefoedd, a wnaeth y m�r a'r sychdir."u  eYna dywedasant wrtho, "Dywed i ni, beth yw dy neges? O ble y daethost? Prun yw dy wlad? O ba genedl yr wyt?">  wYna dywedodd y morwyr wrth ei gilydd, "O achos pwy y daeth y drwg hwn arnom? Gadewch inni fwrw coelbren, inni gael gwybod." Felly bwriasant goelbren, a syrthiodd y coelbren ar Jona.  )A daeth capten y llong ato a gofyn, "Beth yw dy feddwl, yn cysgu? Cod, a galw ar dy dduw; efallai y meddylia'r duw amdanom, rhag ein difetha."K  Yr oedd y morwyr wedi dychryn, a phob un yn gweiddi ar ei dduw, a thaflasant y g�r oedd ar y llong i'r m�r i'w hysgafnu. Ond yr oedd Jona wedi mynd i grombil y llong i orwedd, ac wedi cysgu. Ond cododd yr ARGLWYDD wynt nerthol ar y m�r, a bu storm mor arw ar y m�r nes bod y llong mewn perygl o gael ei dryllio.E Ond cododd Jona i ffoi oddi wrth yr ARGLWYDD i Tarsis. Aeth i lawr i Jopa a chael llong yn mynd i Tarsis, ac wedi talu ei dreuliau aeth arni i fynd gyda hwy i Tarsis oddi wrth yr ARGLWYDD.h KCod, dos i Ninefe, y ddinas fawr, a llefara yn ei herbyn; oherwydd daeth ei drygioni i'm sylw."; uDaeth gair yr ARGLWYDD at Jona fab Amittai, a dweud,y m|Bydd gwaredwyr yn mynd i fyny i Fynydd Seion, i reoli mynydd Esau; a bydd y frenhiniaeth yn eiddo i'r ARGLWYDD." /|Bydd pobl Israel, caethgludion y fyddin, yn meddiannu Canaan hyd Sareffath; a chaethgludion Jerwsalem yn Seffarad yn meddiannu dinasoedd y Negef.3 a|Bydd y Negef yn meddiannu mynydd Esau, a'r Seffela yn meddiannu gwlad y Philistiaid; byddant yn meddiannu tir Effraim a thir Samaria, a bydd Benjamin yn meddiannu Gilead.4 c|A bydd tu375? Jacob yn d�n, tu375? Joseff yn fflam, a thu375? Esau yn gynnud; fe'i cyneuant a'i losgi, ac ni fydd gweddill o du375? Esau, oherwydd llefarodd yr ARGLWYDD.k Q|Ond ym Mynydd Seion bydd rhai dihangol a fydd yn sanctaidd; meddianna tu375? Jacob ei eiddo'i hun. y|Fel yr yfaist ar fy mynydd sanctaidd, fe yf yr holl genhedloedd yn ddi-baid; yfant a llowciant, a mynd yn anymwybodol.~ %|Y mae dydd yr ARGLWYDD yn agos; daw ar yr holl genhedloedd. Fel y gwnaethost ti y gwneir i ti; fe ddychwel dy weithredoedd ar dy ben dy hun.|} s|Ni ddylit sefyll ar y groesffordd i ddifa eu ffoaduriaid; ni ddylit drosglwyddo'r rhai a ddihangodd ar ddydd gofid.'| I| Ni ddylit fynd i borth fy mhobl ar ddydd eu hadfyd; ni ddylit ymfalch�o yn eu dinistr ar ddydd eu hadfyd; ni ddylit ymestyn am eu heiddo ar ddydd eu hadfyd. { ;| Ni ddylit ymfalch�o ar ddydd dy frawd, dydd ei drallod. Ni ddylit lawenhau dros blant Jwda ar ddydd eu dinistr; ni ddylit wneud sbort ar ddydd gofid.0z [| Ar y dydd y sefaist draw, ar y dydd y dygodd estroniaid ei gyfoeth, ac y daeth dieithriaid trwy ei byrth a bwrw coelbren am Jerwsalem, yr oeddit tithau fel un ohonynt.xy k| Am y lladdfa, ac am y trais yn erbyn dy frawd Jacob, fe'th orchuddir gan warth, ac fe'th dorrir ymaith am byth.Vx '| Y mae dy gedyrn mewn braw, O Teman, fel y torrir ymaith bob un o fynydd Esau.cw A|Ar y dydd hwnnw," medd yr ARGLWYDD, "oni ddileaf ddoethineb o Edom, a deall o fynydd Esau?Tura gofynnodd ef, "Beth a weli, Amos?" Atebais innau, "Basgedaid o ffrwythau haf." Yna dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf, "Daeth y diwedd ar fy mhobl Israel; nid af heibio iddynt byth eto.SS !rFel hyn y dangosodd yr Arglwydd DDUW i mi: dyma fasgedaid o ffrwythau haf,~RurAm hynny, fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: 'Bydd dy wraig yn puteinio yn y ddinas; fe syrth dy feibion a'th ferched trwy'r cleddyf; rhennir dy dir �'r llinyn; byddi dithau'n marw mewn gwlad aflan, ac Israel yn mynd i gaethglud ymhell o'u gwlad.'"QrGwrando yn awr ar air yr ARGLWYDD. Yr wyt ti'n dweud, 'Paid � phroffwydo yn erbyn Israel, a phaid � llefaru yn erbyn tu375? Isaac.'{Porond cymerodd yr ARGLWYDD fi oddi wrth y praidd, a dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf, 'Dos i broffwydo i'm pobl Israel.'OrOnd atebodd Amos a dweud wrth Amaseia, "Nid oeddwn i'n broffwyd, nac yn fab i broffwyd chwaith; bugail oeddwn i, a garddwr coed sycamor;aN;r Paid � phroffwydo ym Methel eto, gan mai dyma gysegr y brenin a theml y wladwriaeth."wMgr A dywedodd Amaseia wrth Amos, "Dos ymaith, weledydd; ffo i wlad Jwda; ennill dy damaid yno, a phroffwyda yno.L{r Oherwydd fel hyn y dywed Amos: 'Bydd Jeroboam yn marw trwy'r cleddyf, ac Israel yn mynd i gaethglud ymhell o'u gwlad.'"1K[r Yna anfonodd Amaseia offeiriad Bethel at Jeroboam brenin Israel i ddweud, "Cynllwyniodd Amos yn dy erbyn yng nghanol tu375? Israel; ni all y wlad oddef ei holl eiriau.oJWr Difodir uchelfeydd Isaac a distrywir cysegrleoedd Israel; a chodaf gleddyf yn erbyn tu375? Jeroboam."LIrA dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf, "Beth a weli, Amos?" Atebais innau, "Llinyn plwm." A dywedodd yr Arglwydd, "Wele fi'n gosod llinyn plwm yng nghanol fy mhobl Israel; nid af heibio iddynt byth eto.zHmrFel hyn y dangosodd i mi: dyma'r Arglwydd yn sefyll ger mur a godwyd � llinyn plwm, a'r llinyn plwm yn ei law.SGrAc edifarhaodd yr ARGLWYDD. "Ni fydd hyn chwaith," medd yr Arglwydd DDUW.UF#rA dywedais, "O Arglwydd DDUW, paid! Sut y saif Jacob, ac yntau mor fychan?"E/rFel hyn y dangosodd yr Arglwydd DDUW i mi: dyma'r Arglwydd DDUW yn galw am farn trwy d�n, a hwnnw'n difa'r dyfnder mawr, ac yn ysu'r tir hefyd.JD rEdifarhaodd yr ARGLWYDD am hyn. "Ni fydd hyn," medd yr ARGLWYDD.CrPan oeddent yn gorffen bwyta gwellt y ddaear, dywedais, "O Arglwydd DDUW, maddau! Sut y saif Jacob, ac yntau mor fychan?"B 5rFel hyn y dangosodd yr Arglwydd DDUW i mi: dyma haid o locustiaid yn codi ar ddechrau tyfiant yr adladd, sef y cynhaeaf ar �l torri cnwd y brenin.A3rWele, yr wyf yn codi cenedl yn eich erbyn, tu375? Israel," medd ARGLWYDD Dduw'r Lluoedd, "ac fe'ch gorthrymant o Lebo-hamath hyd at afon yr Araba."k@Or Llawenhau yr ydych am Lo-debar, a dweud, "Onid trwy ein nerth ein hunain y cymerasom ni Carnaim?"?r A garlama meirch ar graig? A ellir aredig m�r ag ychen? Ond troesoch chwi farn yn wenwyn, a ffrwyth cyfiawnder yn wermod.d>Ar Wele, yr ARGLWYDD sy'n gorchymyn; bydd yn taro'r plasty yn deilchion a'r bwthyn yn siwrwd.=yr Pan ddaw perthynas, sydd am losgi un ohonynt, yno i'w godi a dwyn ei gorff allan o'r tu375?, a dweud wrth un sydd yng nghanol y tu375?, "A oes rhywun gyda thi?" fe ddywed yntau, "Nac oes." Yna fe ddywed, "Taw! Nid yw enw'r ARGLWYDD i'w grybwyll."<<sr Os gadewir deg o bobl mewn un tu375?, byddant farw.6;erTyngodd yr Arglwydd DDUW iddo'i hun; medd yr ARGLWYDD, Duw'r Lluoedd: "Yr wyf yn ffieiddio balchder Jacob, ac yn cas�u ei geyrydd; gadawaf y ddinas a phopeth sydd ynddi."f:ErFelly, yn awr, chwi fydd y cyntaf i'r gaethglud; derfydd am rialtwch y rhai sy'n gorweddian.u9cryn yfed gwin fesul powlennaid, ac yn eich iro'ch hunain �'r olew gorau; ond heb boeni am ddinistr Joseff!T8!ryn canu maswedd i sain y nabl, ac fel Dafydd yn dyfeisio offerynnau cerdd;}7sryn gorwedd ar welyau ifori ac yn ymestyn ar eich matresi; yn gwledda ar u373?yn o'r ddiadell ac ar y lloi pasgedig;U6#rChwi, sy'n ceisio pellhau'r dydd drwg, ond yn dwyn teyrnasiad trais yn nes;B5}rEwch trosodd i Calne ac edrychwch; oddi yno ewch i Hamath fawr, ac yna i lawr i Gath y Philistiaid. A ydynt yn well na'ch teyrnasoedd chwi? A yw eu tiriogaeth yn fwy na'r eiddoch chwi?+4 QrGwae y rhai sydd mewn esmwythyd yn Seion, y rhai sy'n teimlo'n ddiogel ar Fynydd Samaria, gwu375?r mawr y genedl bennaf, y rhai y mae tu375? Israel yn troi atynt.f3Eroherwydd caethgludaf chwi y tu hwnt i Ddamascus," medd yr ARGLWYDD; Duw'r Lluoedd yw ei enw.n2UrFe gludwch ymaith eich delwau, a wnaethoch i chwi � eich duw Saccuth, a Caiwan eich seren-dduw �e1CrA ddaethoch ag aberthau ac offrymau i mi yn yr anialwch am ddeugain mlynedd, du375? Israel?B0rOnd llifed barn fel dyfroedd a chyfiawnder fel afon gref.X/)rEwch � su373?n eich caneuon oddi wrthyf; ni wrandawaf ar gainc eich telynau..rEr ichwi aberthu imi boethoffrymau a bwydoffrymau, ni allaf eu derbyn; ac nid edrychaf ar eich heddoffrymau o'ch pasgedigion.f-ErYr wyf yn cas�u, yr wyf yn ffieiddio eich gwyliau; nid oes imi bleser yn eich cymanfaoedd.`,9rOnid tywyllwch fydd dydd yr ARGLWYDD, ac nid goleuni; caddug, heb lygedyn golau ynddo?+rfel pe bai dyn yn dianc rhag llew, ac arth yn ei gyfarfod; neu'n cyrraedd y tu375? ac yn rhoi ei law ar y pared, a neidr yn ei frathu.v*erGwae y rhai sy'n dyheu am ddydd yr ARGLWYDD! Beth fydd dydd yr ARGLWYDD i chwi? Tywyllwch fydd, nid goleuni;Z)-rBydd wylofain ym mhob gwinllan, oherwydd mi af trwy dy ganol," medd yr ARGLWYDD.M(rAm hynny, fel hyn y dywed yr ARGLWYDD, Duw'r Lluoedd, yr Arglwydd: "Ym mhob sgw�r fe fydd wylo, ym mhob stryd fe ddywedant, 'Och! Och!' Galwant ar y llafurwr i alaru ac ar y galarwyr i gwynfan. 'rCasewch ddrygioni, carwch ddaioni, gofalwch am farn yn y porth; efallai y trugarha'r ARGLWYDD, Duw'r Lluoedd, wrth weddill Joseff. &rCeisiwch ddaioni, ac nid drygioni, fel y byddwch fyw ac y bydd yr ARGLWYDD, Duw'r Lluoedd, gyda chwi, fel yr ydych yn honni ei fod.E%r Felly tawed y doeth ar y fath amser, canys amser drwg ydyw.)$Kr Canys gwn mor niferus yw'ch troseddau ac mor fawr yw'ch pechodau � chwi, sy'n gorthrymu'r cyfiawn, yn derbyn llwgrwobr, ac yn troi ymaith y tlawd yn y porth.I# r Felly, am ichwi sathru'r tlawd, a chymryd oddi arno ei gyfran gwenith � er ichwi godi tai o gerrig nadd, ni chewch fyw ynddynt; er ichwi blannu gwinllannoedd hyfryd, ni chewch yfed eu gwin.a";r Y maent yn cas�u'r un a wna farn yn y porth, ac yn ffieiddio'r sawl a lefara'n onest.F!r Gwna i ddinistr fflachio ar y cryf, a daw distryw ar y gaer.@ yrEf a wnaeth Pleiades ac Orion; ef sy'n troi tywyllwch yn fore, ac yn tywyllu'r dydd yn nos. Ef sy'n galw ar ddyfroedd y m�r, ac yn eu tywallt ar wyneb y tir; yr ARGLWYDD yw ei enw.J rchwi sy'n troi barn yn wermod, ac yn taflu cyfiawnder i'r llawr. rCeisiwch yr ARGLWYDD, a byddwch fyw � rhag iddo ruthro fel t�n drwy du375? Joseff a'i ddifa, heb neb i'w ddiffodd ym Methel �)rpeidiwch � cheisio Bethel, nac ymweld � Gilgal, na theithio i Beerseba; oherwydd yn wir fe gaethgludir Gilgal, ac ni bydd Bethel yn ddim." p~~ }}||b|{jzz9yyxwwavv8utt,ss\rrFqqlppoo>==><<";::99+88D766h55T44_33S221x00//PwEiddof fi yr arian a'r aur," medd ARGLWYDD y Lluoedd.O'ac ysgydwaf hefyd yr holl genhedloedd; daw trysor yr holl genhedloedd i mewn, a llanwaf y tu375? hwn � gogoniant," medd ARGLWYDD y Lluoedd.NOherwydd fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd: "Unwaith eto, ymhen ychydig, yr wyf am ysgwyd y nefoedd a'r ddaear, y m�r a'r sychdir, M'yn unol �'r addewid a wneuthum i chwi pan ddaethoch allan o'r Aifft. Y mae fy ysbryd yn aros yn eich plith; peidiwch ag ofni.'"jLMYn awr, ymgryfha, Sorobabel,'" medd yr ARGLWYDD, "'ac ymgryfha, Josua fab Josedec, yr archoffeiriad, ac ymgryfhewch, holl bobl y tir,'" medd yr ARGLWYDD. "'Gweithiwch, oherwydd yr wyf fi gyda chwi,'" medd ARGLWYDD y Lluoedd,K!'A adawyd un yn eich plith a welodd y tu375? hwn yn ei ogoniant cyntaf? Sut yr ydych chwi yn ei weld yn awr? Onid megis dim yn eich golwg?JDywed wrth Sorobabel fab Salathiel, llywodraethwr Jwda, ac wrth Josua fab Josedec, yr archoffeiriad, ac wrth weddill y bobl,I Yn ail flwyddyn y Brenin Dareius, yn y seithfed mis, ar yr unfed dydd ar hugain o'r mis, daeth gair yr ARGLWYDD trwy'r proffwyd Haggai:7H kar y pedwerydd dydd ar hugain o'r chweched mis.`G ;A chynhyrfodd yr ARGLWYDD ysbryd Sorobabel fab Salathiel, llywodraethwr Jwda, ac ysbryd Josua fab Josedec, yr archoffeiriad, a gweddill y bobl; a daethant a dechrau gweithio ar du375? ARGLWYDD y Lluoedd, eu Duw hwy,wF i Yna llefarodd Haggai, cennad yr ARGLWYDD, neges yr ARGLWYDD i'r bobl: "Yr wyf fi gyda chwi," medd yr ARGLWYDD.gE I Gwrandawodd Sorobabel fab Salathiel a Josua fab Josedec, yr archoffeiriad, a holl weddill y bobl, ar lais yr ARGLWYDD eu Duw a geiriau Haggai, y proffwyd a anfonodd yr ARGLWYDD eu Duw; ac ofnodd y bobl o flaen yr ARGLWYDD.&D G ac y cyhoeddais innau sychder ar y ddaear, y mynyddoedd, yr u375?d, y gwin, yr olew, ar bopeth o gynnyrch y tir, ar ddyn ac anifail, ac ar holl lafur dwylo."RC  Dyna pam yr ataliodd y nefoedd y gwlith ac y cadwodd y ddaear ei ffrwyth,cB A Yr ydych yn edrych am lawer, ond yn cael ychydig; pan ddygwch y cynhaeaf adref, yr wyf yn chwythu arno. Pam?" medd ARGLWYDD y Lluoedd. "Am fod fy nhu375? yn adfeilion, a chwithau bob un ohonoch � thu375? i fynd iddo.{A qEwch i'r mynydd, torrwch goed i adeiladu'r tu375?, i mi gael ymhyfrydu ynddo a chael anrhydedd," medd yr ARGLWYDD.D@ Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd: "Ystyriwch eich cyflwr.k? QHauasoch lawer, ond medi ychydig; yr ydych yn bwyta, ond heb gael digon; yr ydych yn yfed, ond heb eich llenwi byth; yr ydych yn ymwisgo, ond heb fod yn gynnes byth; y mae'r sawl sy'n ennill cyflog yn ei gadw mewn cod dyllog."L> Yn awr, fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd: "Ystyriwch eich cyflwr.^= 7Ai amser yw i chwi eich hunain fyw yn eich tai moethus, a'r tu375? hwn yn adfeilion?"8< mA daeth gair yr ARGLWYDD trwy'r proffwyd Haggai:y; mFel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd: "Y mae'r bobl hyn yn dweud na ddaeth yr amser i adeiladu tu375?'r ARGLWYDD."_: ;Yn ail flwyddyn y Brenin Dareius, yn y chweched mis, ar y dydd cyntaf o'r mis, daeth gair yr ARGLWYDD trwy'r proffwyd Haggai at Sorobabel fab Salathiel, llywodraethwr Jwda, ac at Josua fab Josedec, yr archoffeiriad.Q9Y pryd hwnnw, pan fydd yn amser i'ch casglu, mi ddof � chwi adref; oherwydd rhof i chwi glod ac enw ymhlith holl bobloedd y ddaear, pan adferaf eich llwyddiant yn eich gu373?ydd," medd yr ARGLWYDD.)8KWele fi'n talu'r pwyth i'th orthrymwyr yn yr amser hwnnw; gwaredaf y rhai cloff a chasglaf y rhai gwasgaredig, a rhof iddynt glod ac enw yn holl dir eu gwarth.f7Efel ar ddydd gu373?yl. Symudaf aflwydd ymaith oddi wrthyt, rhag bod iti gywilydd o'i blegid.61y mae'r ARGLWYDD dy Dduw yn dy ganol, yn rhyfelwr i'th waredu; fe orfoledda'n llawen ynot, a'th adnewyddu yn ei gariad; llawenycha ynot � ch�nW5'Y dydd hwnnw dywedir wrth Jerwsalem, "Nac ofna, Seion, ac na laesa dy ddwylo; 4Trodd yr ARGLWYDD dy gosb oddi wrthyt, a symud dy elynion. Y mae brenin Israel, yr ARGLWYDD, yn dy ganol, ac nid ofni ddrwg mwyach.r3]C�n, ferch Seion; gwaedda'n uchel, O Israel; llawenha a gorfoledda �'th holl galon, ferch Jerwsalem.2! ni wn�nt ddim anghyfiawn na dweud celwydd, ac ni cheir tafod twyllodrus yn eu genau; oherwydd porant, a gorweddant heb neb i'w dychryn."p1Y Ond gadawaf yn dy fysg bobl ostyngedig ac isel, a bydd gweddill Israel yn ymddiried yn enw'r ARGLWYDD;S0 Ar y dydd hwnnw ni'th waradwyddir am dy holl waith yn gwrthryfela i'm herbyn; oherwydd symudaf o'th blith y rhai sy'n ymhyfrydu mewn balchder, ac ni fyddi byth mwy'n ymddyrchafu yn fy mynydd sanctaidd.c/? o'r tu hwnt i afonydd Ethiopia y dygir offrwm i mi gan y rhai ar wasgar sy'n ymbil arnaf.e.C Yna, rhof i'r bobloedd wefus bur, iddynt oll alw ar enw'r ARGLWYDD a'i wasanaethu'n unfryd.-Felly, disgwyliwch amdanaf," medd yr ARGLWYDD, "am y dydd y codaf yn dyst i'ch erbyn; oherwydd fy mwriad yw casglu cenhedloedd a chynnull teyrnasoedd, i dywallt fy nicter arnynt, holl gynddaredd fy llid; oherwydd � th�n fy llid yr ysir yr holl dir.!,;Dywedais, 'Bydd yn sicr o'm hofni a derbyn cyngor, ac ni chyll olwg ar y cyfan a ddygais arni.' Ond yr oeddent yn eiddgar i lygru eu holl weithredoedd.0+YTorrais ymaith genhedloedd, ac y mae eu tyrau'n garnedd; gwneuthum eu strydoedd yn ddiffeithwch nad eir trwyddo; anrheithiwyd eu dinasoedd, heb bobl, heb drigiannydd.7*gOnd y mae'r ARGLWYDD yn ei chanol yn gyfiawn; nid yw'n gwneud cam; fore ar �l bore y mae'n traddodi barn heb ballu ar doriad y dydd; ond ni u373?yr yr anghyfiawn gywilydd.y)kei phroffwydi'n rhyfygus ac yn rhai twyllodrus; ei hoffeiriaid yn halogi'r cysegredig ac yn treisio'r gyfraith.u(cLlewod yn rhuo yn ei chanol oedd ei swyddogion; ei barnwyr yn fleiddiaid yr hwyr, heb adael dim tan y bore;x'iNi wrandawodd ar lais neb, ac ni dderbyniodd gyngor; nid ymddiriedodd yn yr ARGLWYDD, ac ni nesaodd at ei Duw.;& sGwae'r ddinas orthrymus, yr un wrthryfelgar a budr!l%QDyma'r ddinas fostfawr oedd yn byw mor ddiofal, ac yn dweud wrthi ei hun, "Myfi, nid oes neb ond myfi." Y fath ddiffeithwch ydyw, lloches i anifeiliaid gwylltion! Bydd pob un a � heibio iddi yn chwibanu ac yn codi dwrn arni.h$IBydd diadelloedd yn gorwedd yn ei chanol, holl anifeiliaid y maes; bydd y pelican ac aderyn y bwn yn nythu yn ei thrawstiau; bydd y dylluan yn llefain yn ei ffenestr, a'r gigfran wrth y rhiniog, am fod y cedrwydd yn noeth.w#g Ac fe estyn ei law yn erbyn y gogledd, a dinistrio Asyria; fe wna Ninefe'n anialwch, yn sych fel diffeithwch.A"} Chwithau hefyd, Ethiopiaid, fe'ch lleddir �'m cleddyf.8!i Bydd yr ARGLWYDD yn ofnadwy yn eu herbyn, oherwydd fe ddarostwng holl dduwiau'r ddaear hyd newyn, a bydd holl arfordir y cenhedloedd yn ymostwng iddo, pob un yn ei le ei hun.Y + Dyma'r t�l am eu balchder, am iddynt wawdio a bygwth pobl ARGLWYDD y Lluoedd.3 Am hynny, cyn wired �'m bod i'n fyw," medd ARGLWYDD y Lluoedd, Duw Israel, "bydd Moab fel Sodom, a'r Ammoniaid fel Gomorra, yn dir danadl, yn bentwr o halen, yn ddiffaith am byth. Bydd y rhai a adawyd o'm pobl yn eu hanrheithio, a gweddill fy nghenedl yn meddiannu eu tir."jMClywais wawd Moab a gwatwaredd yr Ammoniaid, fel y bu iddynt wawdio fy mhobl a bygwth eu terfyn.:mBydd glan y m�r yn eiddo i weddill tu375? Jwda; yno y porant, a gorwedd fin nos yn nhai Ascalon. Oherwydd bydd yr ARGLWYDD eu Duw yn ymweld � hwy ac yn adfer eu llwyddiant.Y+A bydd glan y m�r yn borfa, yn fythod i fugeiliaid ac yn gorlannau i ddefaid./WGwae drigolion glan y m�r, cenedl y Cerethiaid! Y mae gair yr ARGLWYDD yn eich erbyn, O Ganaan, gwlad y Philistiaid: "Difethaf chwi heb adael trigiannydd ar �l."ykBydd Gasa yn anghyfannedd ac Ascalon yn ddiffaith; gyrrir allan drigolion Asdod ganol dydd, a diwreiddir Ecron.5cCeisiwch yr ARGLWYDD, holl rai gostyngedig y ddaear sy'n cadw ei ddeddfau; ceisiwch gyfiawnder, ceisiwch ostyngeiddrwydd; efallai y cewch guddfan yn nydd llid yr ARGLWYDD.-cyn i chwi gael eich gyrru ymaith, a diflannu fel us, cyn i gynddaredd llid yr ARGLWYDD ddod arnoch, cyn i ddydd dicter yr ARGLWYDD ddod arnoch.6 iYmgasglwch a dewch ynghyd, genedl ddigywilydd,3 aac ni all eu harian na'u haur eu gwaredu." Ar ddydd dicter yr ARGLWYDD ysir yr holl dir � th�n ei lid, oherwydd gwna ddiwedd, ie, yn fuan, ar holl drigolion y ddaear. )Mi ddof � thrybini ar bobl, a cherddant fel deillion; am iddynt bechu yn erbyn yr ARGLWYDD tywelltir eu gwaed fel llwch a'u perfedd fel tom,[ 1dydd utgorn a bloedd rhyfel yn erbyn y dinasoedd caerog ac yn erbyn y tyrau uchel. Dydd dicter yw'r dydd hwnnw, dydd blinder a gofid, dydd dinistr a difrod, dydd tywyllwch a d�wch, dydd cymylau a chaddug, Y mae dydd mawr yr ARGLWYDD yn agos, yn agos ac yn dod yn gyflym; chwerw yw trwst dydd yr ARGLWYDD, ac yna y gwaedda'r rhyfelwr yn uchel.  Anrheithir eu cyfoeth a difethir eu tai; codant dai, ond ni ch�nt fyw ynddynt; plannant winllannoedd, ond ni ch�nt yfed eu gwin.", S Yn yr amser hwnnw chwiliaf Jerwsalem � llusernau, a chosbaf y rhai sy'n ymbesgi uwch eu gwaddod ac yn dweud wrthynt eu hunain, 'Ni wna'r ARGLWYDD na da na drwg.'x k Gwaeddwch, drigolion y Farchnad. Oherwydd darfu am yr holl fasnachwyr, a thorrwyd ymaith yr holl bwyswyr arian.   Ar y dydd hwnnw," medd yr ARGLWYDD, "clywir gwaedd o Borth y Pysgod, a chri o Ail Barth y ddinas, a malurio trystfawr o'r bryniau.v  g Ar y dydd hwnnw mi gosbaf bawb sy'n camu dros y rhiniog ac yn llenwi tu375? eu harglwydd � thrais a thwyll.w  iAc ar ddydd aberth yr ARGLWYDD mi gosbaf y swyddogion a'r tu375? brenhinol, a phawb sy'n gwisgo dillad estron.  7Distawrwydd o flaen yr Arglwydd DDUW! Oherwydd y mae dydd yr ARGLWYDD yn agos; y mae'r ARGLWYDD wedi paratoi aberth ac wedi cysegru ei wahoddedigion.m  Ua'r rhai sydd wedi cefnu ar yr ARGLWYDD, ac nad ydynt yn ceisio'r ARGLWYDD nac yn ymgynghori ag ef."  a'r rhai sy'n ymgrymu ar bennau'r tai i lu'r nef, y rhai sy'n ymgrymu ac yn tyngu i'r ARGLWYDD ond hefyd yn tyngu i Milcom, Estynnaf fy llaw yn erbyn Jwda ac yn erbyn holl drigolion Jerwsalem; a thorraf ymaith o'r lle hwn weddill Baal, ac enw'r offeiriaid gau,8 kYsgubaf ymaith ddyn ac anifail; ysgubaf ymaith adar y nefoedd a physgod y m�r; darostyngaf y rhai drygionus, a thorraf ymaith ddyn oddi ar wyneb y ddaear," medd yr ARGLWYDD.R Ysgubaf ymaith yn llwyr bopeth oddi ar wyneb y ddaear," medd yr ARGLWYDD.  Gair yr ARGLWYDD, a ddaeth at Seffaneia fab Cushi, fab Gedaleia, fab Amareia, fab Heseceia, yn nyddiau Joseia fab Amon, brenin Jwda.'Yr ARGLWYDD Dduw yw fy nerth; gwna fy nhraed yn ysgafn fel ewig, a ph�r imi rodio uchelfannau. I'r Cyfarwyddwr: gydag offerynnau llinynnol.Oeto llawenychaf yn yr ARGLWYDD, a llawenhaf yn Nuw fy iachawdwriaeth.\1Er nad yw'r ffigysbren yn blodeuo, ac er nad yw'r gwinwydd yn dwyn ffrwyth; er i'r cynhaeaf olew ballu, ac er nad yw'r meysydd yn rhoi bwyd; er i'r praidd ddarfod o'r gorlan, ac er nad oes gwartheg yn y beudai;LClywais innau, a chynhyrfwyd fy ymysgaroedd, cryna fy ngwefusau gan y su373?n; daw pydredd i'm hesgyrn, a gollwng fy nhraed danaf; disgwyliaf am i'r dydd blin wawrio ar y bobl sy'n ymosod arnom.RPan sethri'r m�r �'th feirch, y mae'r dyfroedd mawrion yn ymchwyddo. Tryweni �'th waywffyn bennau'r rhyfelwyr a ddaeth fel corwynt i'n gwasgaru, fel rhai'n llawenhau i lyncu'r tlawd yn ddirgel. ~  Ei allan i waredu dy bobl, i waredu dy eneiniog; drylli du375?'r drygionus i'r llawr, a dinoethi'r sylfaen hyd at y graig. Sela.W}' Mewn llid yr wyt yn camu dros y ddaear, ac mewn dicter yn mathru cenhedloedd.s|_ Saif yr haul a'r lleuad yn eu lle, rhag fflachiau dy saethau cyflym, rhag llewyrch dy waywffon ddisglair.{w pan w�l y mynyddoedd di, fe'u dirdynnir. Ysguba'r llifddyfroedd ymlaen; tarana'r dyfnder a chodi ei ddwylo'n uchel.sz_ y mae dy fwa wedi ei ddarparu a'r saethau'n barod i'r llinyn. Sela. Yr wyt yn hollti'r ddaear ag afonydd;,yQA wyt yn ddig wrth y dyfroedd, ARGLWYDD? A yw dy lid yn erbyn yr afonydd, a'th ddicter at y m�r? Pan wyt yn marchogaeth dy feirch a'th gerbydau i fuddugoliaeth,Hx Gwelais bebyll Cusan mewn helbul a llenni tir Midian yn crynu.%wCPan saif, y mae'r ddaear yn ysgwyd; pan edrycha, gwna i'r cenhedloedd grynu; rhwygir y mynyddoedd hen a siglir y bryniau oesol; llwybrau oesol sydd ganddo.?vy� haint allan o'i flaen, a daw pla allan ar ei �l.euCY mae ei lewyrch fel y wawr, a phelydrau'n fflachio o'i law; ac yno y mae cuddfan ei nerth.tY mae Duw yn dyfod o Teman, a'r Sanctaidd o Fynydd Paran. Sela. Y mae ei ogoniant yn gorchuddio'r nefoedd, a'i fawl yn llenwi'r ddaear.1Wele fi yn dy erbyn," medd ARGLWYDD y Lluoedd. "Codaf odre dy wisg at dy wyneb, a dangosaf dy noethni i'r cenhedloedd, a'th warth i'r teyrnasoedd.=/Y cyfan oherwydd puteindra mynych y butain, y deg ei phryd, meistres swynion, a dwyllodd genhedloedd �'i phuteindra, a phobloedd �'i swynion. <9marchogion yn ymosod, cleddyfau'n disgleirio, gwaywffyn yn fflachio. Llu o glwyfedigion, pentyrrau o gyrff, meirwon dirifedi � baglant dros y cyrff.Q;Clec y chwip, trwst olwynion, meirch yn carlamu a cherbydau'n ysgytian,[: 1Gwae'r ddinas waedlyd, sy'n dwyll i gyd, yn llawn anrhaith a heb derfyn ar ysbail!A9{ Wele fi yn dy erbyn," medd ARGLWYDD y Lluoedd. "Llosgaf dy ffau mewn mwg, ac ysa'r cleddyf dy genawon; torraf ymaith dy ysbail o'r tir, ac ni chlywir mwyach s�n am dy weithredoedd."8 Darniodd y llew ddigon i'w genawon, a lladd ar gyfer ei lewesau; llanwodd ei ogofeydd ag ysglyfaeth, a'i loches �'i raib.s7_ Ple mae ffau'r llew ac ogof y llewod ifainc, cynefin y llew a'r llewes, lle triga'r cenawon heb eu tarfu?6 Wedi ei hysbeilio, ei hanrheithio a'i dinoethi, pob calon yn toddi, pob glin yn gwegian, y llwynau'n crynu, ac wyneb pawb yn gwelwi!p5Y Ysbeiliwch yr arian! Ysbeiliwch yr aur! Nid oes terfyn ar y trysor, nac ar y cyfoeth o bethau dymunol.p4YY mae Ninefe fel llyn a'i ddyfroedd yn diflannu. "Aros! Aros!" meddant, ond nid yw neb yn troi'n �l.s3_dygir y frenhines ymaith i gaethglud, a'i morynion yn galaru, yn cwyno fel colomennod ac yn curo dwyfron.D2Agorir llifddorau'r afonydd, ac y mae'r plas mewn dychryn;n1UGelwir y glewion i'r frwydr, baglant hwythau wrth ddod; brysiant at y mur, a pharatoir yr amddiffyn.0Rhuthra'r cerbydau trwy'r strydoedd, a gweu trwy'i gilydd yn y mannau agored; fflachiant fel ffaglau, gwibiant fel mellt./+Y mae tarian ei ryfelwyr yn goch, a'r milwyr mewn ysgarlad, a'i gerbydau yn eu rhengoedd yn fflachio fel t�n, a'r gwu375?r meirch yn prancio. .Y mae'r ARGLWYDD yn adfer gogoniant Jacob, a gogoniant Israel yr un modd, er i'r anrheithwyr eu difetha a dinoethi eu canghennau.- Daeth dinistrydd i fyny yn dy erbyn; diogela'r amddiffynfa, gwylia'r ffordd, rhwyma dy wregys, a chasgla dy nerth ynghyd.A, }Wele ar y mynyddoedd draed y negesydd yn cyhoeddi heddwch. Dathla dy wyliau, O Jwda, t�l dy addunedau, oherwydd ni ddaw'r dieflig i'th oresgyn byth eto; fe'i torrwyd ymaith yn llwyr.++ QRhoes yr ARGLWYDD orchymyn amdanat: "Ni fydd had o'th hil mwyach; torraf ymaith ddelw ac eilun o du375? dy dduwiau; a rhoddaf i ti fedd am dy fod yn ddirmygedig."F*  Yn awr, fe ddrylliaf ei iau oddi arnat, a thorraf dy rwymau.")  Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: "Er eu bod yn gyflawn a niferus, eto fe'u torrir i lawr, a darfyddant. Er imi dy flino, ni flinaf di mwyach.o( Y Ohonot ti, Ninefe, y daeth allan un yn cynllwynio drygioni yn erbyn yr ARGLWYDD � cynghorwr dieflig.\' 3 Fel perth o ddrain fe'u hysir, fel diotwyr �'u diod, fel sofl wedi sychu'n llwyr.g& I Beth a gynlluniwch yn erbyn yr ARGLWYDD? Gwna ef ddiwedd llwyr, fel na ddaw blinder ddwywaith.q% ]Ond � llifeiriant ysgubol gwna ddiwedd llwyr ar ei wrthwynebwyr, ac fe ymlid ei elynion i'r tywyllwch.r$ _Y mae'r ARGLWYDD yn dda � yn amddiffynfa yn nydd argyfwng; y mae'n adnabod y rhai sy'n ymddiried ynddo.# yPwy a saif o flaen ei lid? Pwy a ddeil gynddaredd ei ddig? Tywelltir ei lid fel t�n, a dryllir y creigiau o'i flaen.w" iCryna'r mynyddoedd o'i flaen, a thodda'r bryniau; difrodir y ddaear o'i flaen, y byd a phopeth sy'n byw ynddo.! Y mae'n ceryddu'r m�r ac yn ei sychu, ac yn gwneud pob afon yn hesb; gwywa Basan a Charmel, a derfydd gwyrddlesni Lebanon.0  [Y mae'r ARGLWYDD yn araf i ddigio ond yn fawr o nerth, ac nid yw'n gadael yr euog yn ddi-gosb. Y mae ei ffordd yn y corwynt a'r dymestl, a llwch ei draed yw'r cymylau., SDuw eiddigeddus ac un sy'n dial yw'r ARGLWYDD; y mae'r ARGLWYDD yn dial ac yn llawn llid; y mae'r ARGLWYDD yn dial ar ei wrthwynebwyr, ac yn dal dig at ei elynion.9 qOracl am Ninefe. Llyfr gweledigaeth Nahum o Elcos.hIByddi'n ffyddlon i Jacob ac yn deyrngar i Abraham, fel y tyngaist i'n tadau yn y dyddiau gynt.r]Bydd yn tosturio wrthym eto, ac yn golchi ein camweddau, ac yn taflu ein holl bechodau i eigion y m�r.$APwy sydd Dduw fel ti, yn maddau camwedd, ac yn mynd heibio i drosedd gweddill ei etifeddiaeth? Nid yw'n dal ei ddig am byth, ond ymhyfryda mewn trugaredd. 9llyfant y llwch fel neidr, fel ymlusgiaid y ddaear; d�nt yn grynedig allan o'u llochesau, a throi mewn dychryn at yr ARGLWYDD ein Duw, ac ofnant di.ykFe w�l y cenhedloedd, a chywilyddio er eu holl rym; rh�nt eu dwylo ar eu genau a bydd eu clustiau'n fyddar;Y+Fel yn y dyddiau pan ddaethost allan o'r Aifft, fe ddangosaf iddynt ryfeddodau.-SBugeilia dy bobl �'th ffon, y ddiadell sy'n etifeddiaeth iti, sy'n trigo ar wah�n mewn coedwig yng nghanol Carmel; porant Basan a Gilead fel yn y dyddiau gynt.`9 Ond bydd y ddaear yn ddiffaith, oherwydd ei thrigolion; dyma ffrwyth eu gweithredoedd.} yn ddydd pan dd�nt atat o Asyria hyd yr Aifft, ac o'r Aifft hyd afon Ewffrates, o f�r i f�r, ac o fynydd i fynydd.E Bydd yn ddydd adeiladu dy furiau, yn ddydd ehangu terfynau,7g Yna fe w�l fy ngelyn a chywilyddio � yr un a ddywedodd wrthyf, "Ble mae'r ARGLWYDD dy Dduw?" Yna bydd fy llygaid yn gloddesta arno, pan sethrir ef fel baw ar yr heolydd.4a Dygaf ddig yr ARGLWYDD � oherwydd pechais yn ei erbyn � nes iddo ddadlau f'achos a rhoi dedfryd o'm plaid, nes iddo fy nwyn allan i oleuni, ac imi weld ei gyfiawnder.Paid � llawenychu yn f'erbyn, fy ngelyn; er imi syrthio, fe godaf. Er fy mod yn trigo mewn tywyllwch, bydd yr ARGLWYDD yn oleuni i mi.gGOnd edrychaf fi at yr ARGLWYDD, disgwyliaf wrth Dduw fy iachawdwriaeth; gwrendy fy Nuw arnaf.9kOherwydd y mae'r mab yn amharchu ei dad, y ferch yn gwrthryfela yn erbyn ei mam, y ferch-yng-nghyfraith yn erbyn ei mam-yng-nghyfraith; a gelynion rhywun yw ei dylwyth ei hun.taPeidiwch � rhoi hyder mewn cymydog, nac ymddiried mewn cyfaill; gwylia ar dy enau rhag gwraig dy fynwes.! ;Y maent yn gwneud i'w cymwynas droi fel mieri, a'u huniondeb fel drain. Daeth y dydd y gwyliwyd amdano, dydd cosb; ac yn awr y bydd yn ddryswch iddynt. Y mae eu dwylo'n fedrus mewn drygioni, y swyddog yn codi t�l a'r barnwr yn derbyn gwobr, a'r uchelwr yn mynegi ei ddymuniad llygredig.  Darfu am y ffyddlon o'r tir, ac nid oes neb uniawn ar �l; y maent i gyd yn llechu i ladd, a phawb yn hela'i gilydd � rhwyd.  Gwae fi! Yr wyf fel gweddillion ffrwythau haf, ac fel lloffion cynhaeaf gwin; nid oes grawnwin i'w bwyta, na'r ffigys cynnar a flysiaf.7 gCedwaist ddeddfau Omri, a holl weithredoedd tu375? Ahab, a dilynaist eu cynghorion, er mwyn imi dy wneud yn ddiffaith a'th drigolion yn gyff gwawd; a dygwch ddirmyg y bobl."q[byddi'n hau, ond heb fedi, yn sathru olewydd, ond heb ddefnyddio'r olew, a gwinwydd, ond heb yfed gwin.7byddi'n bwyta, ond heb dy ddigoni, a bydd y bwyd yn pwyso ar dy stumog; byddi'n cilio, ond heb ddianc, a'r sawl a ddianc, fe'i lladdaf �'r cleddyf;P Ond yr wyf fi'n dy daro nes dy glwyfo, i'th anrheithio am dy bechodau:oW Y mae ei chyfoethogion yn llawn trais, a'i thrigolion yn dweud celwydd, a thafodau ffals yn eu genau.F A oddefaf gloriannau twyllodrus, neu gyfres o bwysau ysgafn?`9 A anghofiaf enillion twyllodrus yn nhu375?'r twyllwr, a'r mesur prin sy'n felltigedig? Clyw! Y mae'r ARGLWYDD yn gweiddi ar y ddinas � y mae llwyddiant o ofni ei enw: "Gwrando, di lwyth, a chyngor y ddinas.7gDywedodd wrthyt, feidrolyn, beth sydd dda, a'r hyn a gais yr ARGLWYDD gennyt: dim ond gwneud beth sy'n iawn, caru teyrngarwch, ac ymostwng i rodio'n ostyngedig gyda'th Dduw.$AA fydd yr ARGLWYDD yn fodlon ar filoedd o hyrddod neu ar fyrddiwn o afonydd olew? A rof fy nghyntafanedig am fy nghamwedd, fy mhlant fy hun am fy mhechod? � pha beth y dof o flaen yr ARGLWYDD, a phlygu gerbron y Duw uchel? A ddof ger ei fron � phoethoffrymau, neu � lloi blwydd? ~r}}+||{9zz4yxx,ww\w'v+uugu trtsis&rbqq[pp)oo>nun+mcllkkj]iijhhRggffIfedddccc#bbQa|``,__g^^M]]o\\\Q[[vZZeYYY XXWcVVPPOnNNjMMLqLK\JJbIHHbGFFHEEkDDCC7BBA7@@F??k>>Y=<<0;Z::j99 8c77y6551443922&11(00!//>..\-,,#+**r*)P((,'&&E%%3$t##A"W! L11ps|i'EpJ n  {&LC?  Wrth ei arogli, fe ddywedwch, 'Mor atgas yw!'" medd ARGLWYDD y Lluoedd. "Os dygwch anifeiliaid anafus, cloff neu glaf, a'u cyflwyno'n offrwm, a dderbyniaf hwy gennych?" medd yr ARGLWYDD.n> W Ond yr ydych chwi yn ei halogi wrth feddwl y gallwch ddifwyno bwrdd yr ARGLWYDD � bwyd gwrthodedig.U= % Oherwydd y mae f'enw yn fawr ymysg y cenhedloedd o'r dwyrain i'r gorllewin, ac ym mhob man offrymir arogldarth ac offrwm pur i'm henw; oherwydd mawr yw f'enw ymysg y cenhedloedd," medd ARGLWYDD y Lluoedd.=< u O na fyddai rhywun o'ch plith yn cloi'r drysau, rhag i chwi aberthu'n ofer ar fy allor! Nid wyf yn fodlon o gwbl arnoch," medd ARGLWYDD y Lluoedd, "ac ni dderbyniaf offrwm gennych.;  Yn awr, ceisiwch ffafr Duw, er mwyn iddo drugarhau wrthym; a'r fath rodd gennych, a ddengys ef ffafr atoch?" medd ARGLWYDD y Lluoedd.: a thybio, pan fyddwch yn offrymu anifeiliaid dall yn aberth, nad yw hynny'n ddrwg, a phan fyddwch yn offrymu rhai cloff neu glaf, nad yw hynny'n ddrwg. Pe dygech hyn i lywodraethwr y wlad, a fyddai ef yn fodlon ac yn dangos ffafr atoch?" medd ARGLWYDD y Lluoedd. 9 Wrth offrymu bwyd halogedig ar fy allor." A dywedwch, "Sut y bu inni ei halogi?" "Wrth feddwl y gellir dirmygu bwrdd yr ARGLWYDD,{8 qY mae mab yn anrhydeddu ei dad, a gwas ei feistr. Os wyf fi'n dad, ple mae f'anrhydedd? Os wyf yn feistr, ple mae fy mharch?" medd ARGLWYDD y Lluoedd wrthych chwi'r offeiriaid, sy'n dirmygu ei enw. A dywedwch, "Sut y bu inni ddirmygu dy enw?"v7 gCewch weld hyn �'ch llygaid eich hunain a dweud, "Y mae'r ARGLWYDD yn fawr hyd yn oed y tu allan i Israel."j6 OOs dywed Edom, "Maluriwyd ni, ond adeiladwn ein hadfeilion eto," fe ddywed ARGLWYDD y Lluoedd fel hyn: "Os adeiladant, fe dynnaf i lawr, ac fe'u gelwir yn diriogaeth drygioni ac yn bobl y digiodd yr ARGLWYDD wrthynt am byth."5 Yr wyf yn caru Jacob, ond yn cas�u Esau; gwneuthum ei fynyddoedd yn ddiffeithwch a'i etifeddiaeth yn gartref i siacal yr anialwch."4 )Rwy'n eich caru," medd yr ARGLWYDD, a dywedwch chwithau, "Ym mha ffordd yr wyt yn ein caru?" "Onid yw Esau'n frawd i Jacob?" medd yr ARGLWYDD..3 [Gair yr ARGLWYDD i Israel trwy Malachi.U2#a bydd pob cawg yn Jerwsalem a Jwda yn sanctaidd i ARGLWYDD y Lluoedd, a bydd pob un sy'n dod i aberthu yn cymryd un ohonynt i ferwi cig. Ni fydd marchnatwr yn nhu375? ARGLWYDD y Lluoedd ar y dydd hwnnw.'1GAr y dydd hwnnw, bydd "Sanctaidd i'r ARGLWYDD" wedi ei ysgrifennu ar glychau'r meirch, a bydd y cawgiau yn nhu375?'r ARGLWYDD fel y dysglau o flaen yr allor;g0GDyna fydd cosb yr Aifft, a chosb unrhyw genedl nad yw'n mynd i fyny i gadw gu373?yl y Pebyll.6/eAc os bydd teulu'r Aifft heb fynd i fyny ac ymddangos, yna fe ddaw arnynt y pla sydd gan yr ARGLWYDD i daro'r cenhedloedd nad ydynt yn mynd i fyny i gadw gu373?yl y Pebyll..A phrun bynnag o deuluoedd y ddaear nad � i fyny i Jerwsalem i addoli'r brenin, ARGLWYDD y Lluoedd, ni ddisgyn glaw arno.?-wYna bydd pob un a adawyd o'r holl genhedloedd a ddaeth yn erbyn Jerwsalem yn dod i fyny flwyddyn ar �l blwyddyn i addoli'r brenin, ARGLWYDD y Lluoedd, ac i gadw gu373?yl y Pebyll.d,AA syrth pla tebyg ar geffyl a mul, ar gamel ac asyn, ac ar bob anifail yn eu gwersylloedd.+a bydd Jwda'n rhyfela yn Jerwsalem. Cesglir cyfoeth yr holl genhedloedd oddi amgylch � aur ac arian a digonedd o ddillad.*' Ar y dydd hwnnw daw dychryn mawr arnynt oddi wrth yr ARGLWYDD. Bydd y naill yn codi yn erbyn y llall, a byddant yn ymladd yn erbyn ei gilydd;P) Bydd yr ARGLWYDD yn taro'r holl bobloedd a fu'n rhyfela yn erbyn Jerwsalem �'r pla hwn: bydd eu cnawd yn pydru, a hwythau'n dal ar eu traed, eu llygaid yn pydru yn eu tyllau, a'u tafod yn eu safn.Y(+ Bydd yn boblog, ac ni fydd dan felltith mwyach, ond gellir byw'n ddiogel ynddi.]'3 Bydd yr holl ddaear yn wastadedd o Geba i Rimmon yn y de, a Jerwsalem yn sefyll yn uchel yn ei lle ac yn boblog o borth Benjamin hyd le'r hen borth, hyd borth y gornel, ac o du373?r Hananel hyd winwryf y brenin.p&Y Yna bydd yr ARGLWYDD yn frenin ar yr holl ddaear; a'r dydd hwnnw bydd yr ARGLWYDD yn un, a'i enw'n un.$%AAr y dydd hwnnw daw dyfroedd bywiol allan o Jerwsalem, eu hanner yn mynd i f�r y dwyrain a'u hanner i f�r y gorllewin, ac fe ddigwydd hyn haf a gaeaf.${A bydd yn un diwrnod � y mae'n wybyddus i'r ARGLWYDD � heb wahaniaeth rhwng dydd a nos; a bydd goleuni gyda'r hwyr.>#wAr y dydd hwnnw ni bydd na gwres, nac oerni, na rhew."Llenwir y dyffryn rhwng y mynyddoedd (oherwydd y mae'r dyffryn rhyngddynt yn cyrraedd hyd Asal), a bydd wedi ei lenwi fel yr oedd ar �l ei lenwi gan y daeargryn yn amser Usseia brenin Jwda. Yna bydd yr ARGLWYDD fy Nuw yn dod, a'i holl rai sanctaidd gydag ef.r!]Yn y dydd hwnnw, gesyd ei draed ar Fynydd yr Olewydd, sydd gyferbyn � Jerwsalem i'r dwyrain; a holltir Mynydd yr Olewydd yn ddau o'r dwyrain i'r gorllewin gan ddyffryn mawr, a symud hanner y mynydd tua'r gogledd a hanner tua'r de.g GYna �'r ARGLWYDD allan i ymladd yn erbyn y cenhedloedd hynny, fel yr ymladd yn nydd brwydr.I Casglaf yr holl genhedloedd i frwydr yn erbyn Jerwsalem; cymerir y ddinas, ysbeilir y tai, a threisir y gwragedd, caethgludir hanner y ddinas, ond ni thorrir ymaith weddill y bobl o'r ddinas.n WWele, y mae diwrnod i'r ARGLWYDD yn dod, ac fe rennir yn dy u373?ydd yr ysbail a gymerwyd oddi arnat._7 A dygaf y drydedd ran trwy d�n, a'u puro fel y purir arian, a'u profi fel y profir aur. Byddant yn galw ar f'enw, a minnau fy hun yn ateb; dywedaf fi, 'Fy mhobl ydynt', a dywedant hwy, 'Yr ARGLWYDD yw ein Duw'."jM Yn yr holl dir," medd yr ARGLWYDD, "trewir dwy ran o dair, a threngant, a gadewir traean yn fyw.<q Deffro, gleddyf, yn erbyn fy mugail, ac yn erbyn y gu373?r sydd yn f'ymyl," medd ARGLWYDD y Lluoedd. "Taro'r bugail, a gwasgerir y praidd, a rhof fy llaw yn erbyn y rhai bychain.{o Os dywed rhywun wrtho, 'Beth yw'r creithiau hyn ar dy gorff?' fe etyb, 'Fe'u cefais yn nhu375? fy nghyfeillion.'"kO ond dywed, 'Nid proffwyd wyf fi, ond dyn yn trin tir, a'r tir yn gynhaliaeth imi o'm hieuenctid.'  Yn y dydd hwnnw bydd ar bob proffwyd gywilydd o'i weledigaeth wrth broffwydo, ac ni fydd yn gwisgo mantell o flew er mwyn twyllo,M Ac os cyfyd un i broffwydo eto, fe ddywed ei dad a'i fam a'i cenhedlodd, 'Ni chei fyw, am iti lefaru twyll yn enw'r ARGLWYDD', a bydd ei dad a'i fam a'i cenhedlodd yn ei ladd wrth iddo broffwydo.+O Yn y dydd hwnnw," medd ARGLWYDD y Lluoedd, "torraf ymaith enwau'r eilunod o'r tir, ac ni chofir hwy mwyach; symudaf hefyd o'r tir y proffwydi ac ysbryd aflendid.z o Yn y dydd hwnnw bydd ffynnon wedi ei hagor i linach Dafydd ac i drigolion Jerwsalem, ar gyfer pechod ac aflendid.\1 a'r gweddill o'r holl deuluoedd wrthynt eu hunain, a'u gwragedd wrthynt eu hunain.y teulu llinach Lefi wrtho'i hun, a'i wragedd wrthynt eu hunain; teulu Simei wrtho'i hun, a'i wragedd wrthynt eu hunain;3_ Galara'r wlad, pob teulu wrtho'i hun � teulu llinach Dafydd wrtho'i hun, a'i wragedd wrthynt eu hunain; teulu llinach Nathan wrtho'i hun a'i wragedd wrthynt eu hunain;gG Y dydd hwnnw bydd y galar yn Jerwsalem gymaint �'r galar am Hadad-rimmon yn nyffryn Megido.N A thywalltaf ar linach Dafydd ac ar drigolion Jerwsalem ysbryd gras a gwedd�au, ac edrychant ar yr un a drywanwyd ganddynt, a galaru amdano fel am uniganedig, ac wylo amdano fel am gyntafanedig.]3 Yn y dydd hwnnw af ati i ddinistrio'r holl genhedloedd sy'n dod yn erbyn Jerwsalem.G Yn y dydd hwnnw bydd yr ARGLWYDD yn amddiffyn trigolion Jerwsalem, a bydd y gwannaf ohonynt fel Dafydd, yn y dydd hwnnw, a llinach Dafydd fel Duw, fel angel yr ARGLWYDD yn mynd o'u blaenau. / Rhydd yr ARGLWYDD waredigaeth yn gyntaf i deuluoedd Jwda, rhag i ogoniant tu375? Dafydd a gogoniant trigolion Jerwsalem ddyrchafu'n uwch na Jwda.e C Y dydd hwnnw gwnaf dylwythau Jwda fel basged d�n yng nghanol coed, fel ffagl d�n mewn ysgub; byddant yn ysu'r holl bobloedd o'u cwmpas, ar y dde a'r chwith, ac eto bydd Jerwsalem ei hun yn aros yn ddiogel yn ei lle.y k Yna dywed tylwythau Jwda wrthynt eu hunain, 'Cafodd trigolion Jerwsalem nerth trwy ARGLWYDD y Lluoedd, eu Duw.'1 [ Y dydd hwnnw," medd yr ARGLWYDD, "trawaf bob ceffyl � syndod, a'i farchog � dryswch; cadwaf fy ngolwg ar du375? Jwda, ond trawaf holl geffylau'r bobloedd yn ddall.: m Yn y dydd hwnnw, pan fydd holl genhedloedd y ddaear wedi ymgasglu yn ei herbyn, gwnaf Jerwsalem yn garreg rhy drom i'r holl bobloedd, a bydd pwy bynnag a'i cwyd yn brifo'n arw.y Wele fi'n gwneud Jerwsalem yn gwpan feddwol i'r holl bobloedd oddi amgylch; a bydd yn Jwda warchae yn erbyn Jerwsalem.  Oracl. Gair yr ARGLWYDD am Israel. Dyma a ddywed yr ARGLWYDD a daenodd y nefoedd a sylfaenu'r ddaear a llunio ysbryd mewn pobl:#? Gwae'r bugail diwerth, sy'n gadael y praidd. Trawed y cleddyf ei fraich a'i lygad de; bydded ei fraich yn gwbl ddiffrwyth, a'i lygad de yn hollol ddall."kO oherwydd yr wyf yn codi yn y wlad fugail na fydd yn gofalu am y ddafad golledig, nac yn ceisio'r grwydredig, nac yn gwella'r friwedig, nac yn porthi'r iach, ond a fydd yn bwyta cnawd y rhai bras ac yn rhwygo'u traed i ffwrdd.K Yna dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf, "Cymer eto offer bugail diwerth,[/ Yna torrais yr ail ffon, Undeb, gan ddiddymu'r frawdoliaeth rhwng Jwda ac Israel.@y Yna dywedodd yr ARGLWYDD wrthyf, "Bwrw ef i'r drysorfa � y pris teg a osodwyd arnaf, i'm troi ymaith!" A chymerais y deg darn ar hugain a'u bwrw i'r drysorfa yn nhu375?'r ARGLWYDD.+O A dywedais wrthynt, "Os yw'n dderbyniol gennych, rhowch imi fy nghyflog; os nad yw, peidiwch." A bu iddynt hwythau bwyso fy nghyflog, deg darn ar hugain o arian.nU Fe'i diddymwyd y dydd hwnnw, a gwyddai'r marchnatwyr a edrychai arnaf mai gair yr ARGLWYDD oedd hyn.jM A chymerais fy ffon Trugaredd a'i thorri, gan ddiddymu'r cyfamod a wneuthum �'r holl bobloedd.F~ Yna dywedais, "Ni fugeiliaf chwi; y rhai sydd i farw, bydded iddynt farw, a'r rhai sydd i'w dinistrio, bydded iddynt fynd i ddinistr; a bydded i'r rhai sy'n weddill fwyta cnawd ei gilydd."t}a Mewn un mis diswyddais dri o'r bugeiliaid am imi flino arnynt, ac yr oeddent hwythau'n fy nghas�u innau.|/ Porthais y praidd a oedd i'w lladd ar gyfer y marchnatwyr. Cymerais ddwy ffon, a galw'r naill, Trugaredd, a'r llall, Undeb; a phorthais y praidd.M{ Yn wir, ni thosturiaf mwy wrth drigolion y wlad," medd yr ARGLWYDD. "Wele fi'n gwneud i bawb syrthio i ddwylo'i gilydd ac i ddwylo'u brenin; ac fel y dinistrir y wlad, ni waredaf neb o'u gafael."Bz} Bydd y sawl sy'n eu prynu yn eu lladd heb deimlo'n euog; bydd y sawl sy'n eu gwerthu yn dweud, 'Bendigedig fo'r ARGLWYDD, cefais gyfoeth'; ac ni fydd eu bugeiliaid yn tosturio wrthynt.Ny Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD fy Nuw: "Portha'r praidd sydd i'w lladd. x Clywch alarnadu'r bugeiliaid, am i'w gogoniant gael ei ddinistrio; clywch ru'r llewod, am i goedwig yr Iorddonen gael ei difetha.w' Galarwch, ffynidwydd; oherwydd syrthiodd y cedrwydd, dinistriwyd y coed cryfion. Galarwch, dderw Basan, oherwydd syrthiodd y goedwig drwchus.Cv  Agor dy byrth, O Lebanon, er mwyn i d�n ysu dy gedrwydd.Zu- Gwnaf hwy'n nerthol yn yr ARGLWYDD, ac ymdeithiant yn ei enw," medd yr ARGLWYDD.$tA �nt trwy f�r yr argyfwng; trewir tonnau'r m�r, a sychir holl ddyfnderoedd y Neil. Darostyngir balchder Asyria, a throir ymaith deyrnwialen yr Aifft.s Dygaf hwy'n �l o wlad yr Aifft, a chasglaf hwy o Asyria; dygaf hwy i mewn i dir Gilead a Lebanon hyd nes y byddant heb le.orW Er imi eu gwasgaru ymysg cenhedloedd, eto mewn gwledydd pell fe'm cofiant, a magu plant, a dychwelyd.iqK Chwibanaf arnynt i'w casglu ynghyd, oherwydd gwaredaf hwy, a byddant cyn amled ag y buont gynt.!p; Yna bydd Effraim fel rhyfelwr, a'i galon yn llawenhau fel gan win, a bydd ei blant yn gweld ac yn llawenychu, a'u calonnau'n gorfoleddu yn yr ARGLWYDD.Po Gwnaf du375? Jwda yn nerthol, a gwaredaf du375? Joseff; dychwelaf hwy am fy mod yn tosturio wrthynt, a byddant fel pe bawn heb erioed eu gwrthod; oherwydd myfi yw'r ARGLWYDD eu Duw, ac fe'u hatebaf.n7 Byddant gyda'i gilydd fel rhyfelwyr yn sathru'r heolydd lleidiog yn y frwydr; brwydrant am fod yr ARGLWYDD gyda hwy, a pharant gywilydd i farchogion.{mo Ohonynt hwy y daw'r conglfaen a hoelen y babell; ohonynt hwy y daw'r bwa rhyfel; ohonynt hwy y daw pob cadfridog.5lc Enynnodd fy llid yn erbyn y bugeiliaid, a dygaf gosb ar arweinwyr y praidd; oherwydd gofala ARGLWYDD y Lluoedd am ei braidd, tu375? Jwda, a'u gwneud yn farch-rhyfel balch.fkE Oherwydd y mae'r teraffim yn llefaru oferedd, a gweledigaeth y dewiniaid yn gelwydd; cyhoeddant freuddwydion twyllodrus, a chynnig cysur gwag. Am hynny y mae'r bobl yn crwydro fel defaid, yn druenus am eu bod heb fugail.j 7 Gofynnwch i'r ARGLWYDD am law yn nhymor glaw'r gwanwyn; yr ARGLWYDD sy'n gwneud y cymylau trymion a'r cawodydd glaw, ac yn rhoi gwellt y maes i bawb.`i9 Mor dda ac mor brydferth fydd! Bydd u375?d yn nerth i'r llanciau, a gwin i'r morynion.h{ Y dydd hwnnw bydd yr ARGLWYDD eu Duw yn eu gwaredu; bydd ei bobl fel praidd, fel gemau coron yn disgleirio dros ei dir.!g; Bydd ARGLWYDD y Lluoedd yn amddiffyn iddynt; llwyddant, sathrant y cerrig tafl, byddant yn derfysglyd feddw fel gan win, wedi eu trochi fel cyrn allor.5fc Bydd yr ARGLWYDD yn ymddangos uwch eu pennau, a'i saeth yn fflachio fel mellten; Bydd yr Arglwydd DDUW yn rhoi bloedd �'r utgorn ac yn mynd allan yng nghorwyntoedd y de."e= Yr wyf wedi plygu fy mwa, Jwda, ac wedi gosod fy saeth ynddo, Effraim; codaf dy feibion, Seion, yn erbyn meibion Groeg, a gwnaf di yn gleddyf rhyfelwr."wdg Dychwelwch i'ch amddiffynfa, chwi garcharorion hyderus; heddiw yr wyf yn cyhoeddi i chwi adferiad dauddyblyg.qc[ Amdanat ti, oherwydd gwaed y cyfamod rhyngom, gollyngaf dy garcharorion yn rhydd o'r pydew di-ddu373?r.Qb Tyr ymaith y cerbyd o Effraim a'r meirch o Jerwsalem; a thorrir ymaith y bwa rhyfel. Bydd yn siarad heddwch �'r cenhedloedd; bydd ei lywodraeth o f�r i f�r, o'r Ewffrates hyd derfynau'r ddaear.Ea Llawenha'n fawr, ferch Seion; bloeddia'n uchel, ferch Jerwsalem. Wele dy frenin yn dod atat � buddugoliaeth a gwaredigaeth, yn ostyngedig ac yn marchogaeth ar asyn, ar ebol, llwdn asen.-`S Yna gwersyllaf i wylio fy nhu375?, fel na chaiff neb fynd i mewn nac allan. Ni ddaw gorthrymydd atynt mwyach, oherwydd yr wyf yn gwylio'n awr �'m llygaid fy hun.(_I Tynnaf ymaith ei waed o'i enau, a'i ffieidd-dra oddi rhwng ei ddannedd; bydd yntau'n weddill i'n Duw ni, ac fel tylwyth yn Jwda; a bydd Ecron fel y Jebusiaid.X^) pobl gymysgryw fydd yn trigo yn Asdod, a thorraf ymaith falchder y Philistiad.1][ Bydd Ascalon yn gweld ac yn ofni, Gasa hefyd, a bydd yn gwingo gan ofid, ac Ecron, oherwydd drysir ei gobaith; derfydd am frenin yn Gasa, a bydd Ascalon heb drigolion;u\c Ond wele, y mae'r ARGLWYDD yn cymryd ei heiddo ac yn difetha ei grym ar y m�r; ac ysir hithau yn y t�n.^[5 Cododd Tyrus du373?r iddi ei hun; pentyrrodd arian fel llwch, ac aur fel llaid heol.UZ# hefyd Hamath, sy'n terfynu arni, a Tyrus a Sidon, er eu bod yn ddoeth iawn.Y ! Oracl. Gair yr ARGLWYDD yn nhir Hadrach ac yn Namascus, ei orffwysfa. Yn wir, eiddo'r ARGLWYDD yw dinasoedd Aram, fel holl lwythau Israel;JX Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd: 'Yn y dyddiau hynny bydd deg o blith cenhedloedd o bob iaith yn cydio yn llewys rhyw Iddew ac yn dweud, Awn gyda chwi, oherwydd clywsom fod Duw gyda chwi.'"W{Daw pobloedd cryfion a chenhedloedd nerthol i ymofyn ag ARGLWYDD y Lluoedd yn Jerwsalem ac i geisio ffafr yr ARGLWYDD.'&VEbydd trigolion un dref yn mynd at drigolion tref arall ac yn dweud, Awn i geisio ffafr yr ARGLWYDD ac i ymofyn ag ARGLWYDD y Lluoedd; ac fe af finnau hefyd._U7Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd: 'Daw eto bobloedd a thrigolion dinasoedd mawrion;oTWFel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd: 'Bydd ymprydiau'r pedwerydd mis, a'r pumed mis, a'r seithfed mis, a'r degfed mis yn troi'n dymhorau llawenydd a dedwyddwch, ac yn wyliau llawen i du375? Jwda; felly carwch wirionedd a heddwch.'4ScDaeth gair ARGLWYDD y Lluoedd ataf a dweud, R9peidiwch � dyfeisio �'ch meddyliau ddrwg i'ch gilydd, na charu llwon celwyddog, oherwydd yr wyf yn cas�u yr holl bethau hyn,' medd yr ARGLWYDD."mQSDyma'r peth a wnewch: dywedwch y gwir wrth eich gilydd; gwnewch farn uniawn a chywir yn eich pyrth;hPIfelly y bwriadaf eto yn y dyddiau hyn wneud da i Jerwsalem ac i du375? Jwda; peidiwch ag ofni.+OOOherwydd fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd: 'Fel y bwriedais wneud drwg i chwi pan gythruddodd eich hynafiaid fi,' medd ARGLWYDD y Lluoedd, 'ac nid edifarheais,4Na Ac fel y buoch chwi, du375? Jwda a thu375? Israel, yn felltith ymysg y cenhedloedd, felly y'ch gwaredaf, a byddwch yn fendith. Peidiwch ag ofni, ond cryfhaer eich dwylo.',MQ 'Oherwydd bydd hau mewn heddwch; rhydd y winwydden ei ffrwyth, y tir ei gynnyrch, a'r nefoedd ei gwlith; rhof yr holl bethau hyn yn feddiant i weddill y bobl hyn.mLS Ond yn awr nid wyf yr un tuag at weddill y bobl hyn ag yn y dyddiau gynt,' medd ARGLWYDD y Lluoedd.4Ka Oherwydd cyn y dyddiau hynny nid oedd llogi ar ddyn nac ar anifail, ac ni chaed llonydd gan y gelyn i fynd a dod, ac yr oeddwn yn gyrru pob un ohonynt yn erbyn ei gilydd.QJ Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd: 'Chwi yn y dyddiau hyn sy'n clywed y geiriau hyn o enau'r proffwydi oedd yno pan osodwyd sylfeini tu375? ARGLWYDD y Lluoedd, cryfhaer eich dwylo i adeiladu'r deml.]I3a byddant yn bobl i mi, a minnau'n Dduw iddynt hwy, mewn gwirionedd a chyfiawnder.'H!Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd: 'Wele fi'n gwaredu fy mhobl o wledydd y dwyrain a'r gorllewin, a'u dwyn i drigo yng nghanol Jerwsalem;1G[Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd: 'Os yw'n rhyfedd yng ngolwg gweddill y bobl hyn yn y dyddiau hynny, a yw hefyd yn rhyfedd yn fy ngolwg i?' medd ARGLWYDD y Lluoedd.[F/bydd strydoedd y ddinas yn llawn o fechgyn a genethod yn chwarae ar hyd y stryd.'&EEFel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd: 'Bydd hen wu375?r a gwragedd unwaith eto yn eistedd yn heolydd Jerwsalem, pob un � ffon yn ei law oherwydd ei henaint;2D]Fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: 'Dychwelaf i Seion a thrigo yng nghanol Jerwsalem, a gelwir Jerwsalem, Y Ddinas Ffyddlon, a mynydd ARGLWYDD y Lluoedd, Y Mynydd Sanctaidd.'CFel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd: 'Yr wyf yn eiddigeddus dros Seion, yn eiddigeddus iawn; � llid mawr yr wyf yn eiddigeddus drosti.'.B YA daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud,MA'a gwasgerais hwy ymhlith yr holl genhedloedd nad oeddent yn eu hadnabod, a gadael eu tir yn ddiffaith ar eu h�l, heb neb yn mynd a dod yno. Felly y gwnaethant eu tir dymunol yn ddiffeithwch.'"@! 'Nid oeddent hwy'n gwrando pan oeddwn i'n galw; yn yr un modd nid oeddwn innau'n gwrando pan oeddent hwy'n galw,' medd ARGLWYDD y Lluoedd,E? Gwnaethant eu calonnau fel carreg rhag clywed y gyfraith a'r geiriau a anfonodd ARGLWYDD y Lluoedd �'i ysbryd trwy'r proffwydi gynt; a daeth digofaint mawr oddi wrth ARGLWYDD y Lluoedd.i>K Ond gwrthodasant wrando, a throi cefn yn ystyfnig arnaf, a chau eu clustiau rhag iddynt glywed.}=s peidiwch � gorthrymu'r weddw, yr amddifad, yr estron a'r tlawd, na dyfeisio yn eich meddyliau ddrwg i'ch gilydd.'t<a Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd: 'Barnwch yn deg, a dangoswch drugaredd a thosturi tuag at eich gilydd;-;UDaeth gair yr ARGLWYDD at Sechareia:1:[Onid hyn a gyhoeddodd yr ARGLWYDD trwy'r proffwydi gynt pan oedd Jerwsalem yn boblog a llewyrchus, gyda'i threfi o'i hamgylch, a'r Negef a'r Seffela hefyd yn boblog?'"k9OA phan oeddech yn bwyta ac yn yfed, onid er eich mwyn eich hunain yr oeddech yn bwyta ac yn yfed?L8Dywed wrth holl bobl y tir ac wrth yr offeiriaid, 'Pan oeddech yn ymprydio ac yn galaru yn y pumed mis ac yn y seithfed mis y deng mlynedd a thrigain hyn, ai er fy mwyn i yr oeddech yn ymprydio?87kYna daeth gair ARGLWYDD y Lluoedd ataf a dweud,*6Mac i ofyn i'r offeiriaid oedd yn nhu375? ARGLWYDD y Lluoedd ac i'r proffwydi, "A ddylid galaru ac ymprydio yn y pumed mis fel y gwneir ers blynyddoedd bellach?"h5IYr oedd pobl Bethel wedi anfon Sareser a Regem-melech a'u gwu375?r i geisio ffafr yr ARGLWYDD,4 Ym mhedwaredd flwyddyn y Brenin Dareius, ar y pedwerydd dydd o'r nawfed mis, Cislef, daeth gair yr ARGLWYDD at Sechareia.43aDaw rhai o bell i adeiladu teml yr ARGLWYDD, a chewch wybod mai ARGLWYDD y Lluoedd a'm hanfonodd i atoch. A bydd hyn os gwrandewch yn astud ar lais yr ARGLWYDD eich Duw."j2MA bydd y goron yn nheml yr ARGLWYDD yn goff�d i Haldai, Tobeia, Jedaia a Joseia fab Seffaneia..1U Ef fydd yn adeiladu teml yr ARGLWYDD ac yn dwyn anrhydedd ac yn eistedd i deyrnasu ar ei orsedd; bydd offeiriad yn ymyl ei orsedd a chytundeb perffaith rhyngddynt.'0 a dweud wrtho, 'Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd: Wele'r dyn a'i enw Blaguryn, oherwydd blagura o'i gyff ac adeiladu teml yr ARGLWYDD.\/1 Gwna goron o'r arian a'r aur, a'i rhoi ar ben Josua fab Josedec, yr archoffeiriad,. Cymer arian ac aur oddi ar Haldai, Tobeia a Jedaia, caethgludion a ddaeth o Fabilon, a dos di y dydd hwnnw i du375? Joseia fab Seffaneia.--U Daeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud, , Yna galwodd arnaf a dweud, "Edrych fel y mae'r rhai sy'n mynd i dir y gogledd wedi rhoi gorffwys i'm hysbryd yn nhir y gogledd."v+eDaeth y meirch allan yn barod i dramwyo'r ddaear. A dywedodd, "Ewch i dramwyo'r ddaear." A gwnaethant hynny.*Y mae'r cerbyd gyda cheffylau duon yn mynd i dir y gogledd, yr un gyda'r rhai gwynion i'r gorllewin, yr un gyda'r rhai brithion i'r de."|)qAc atebodd yr angel, "Y rhain yw pedwar gwynt y nefoedd sy'n mynd allan o'u safle gerbron Arglwydd yr holl ddaear.W('Yna gofynnais i'r angel oedd yn siarad � mi, "Beth yw'r rhain, f'arglwydd?"O'wrth y trydydd, feirch gwynion, ac wrth y pedwerydd, feirch brithion.P&Wrth y cerbyd cyntaf yr oedd meirch cochion, wrth yr ail, feirch duon,s% aEdrychais i fyny eto, a gweld pedwar cerbyd yn dod allan rhwng dau fynydd, a'r rheini'n fynyddoedd o bres.z$m Dywedodd wrthyf, "I godi tu375? iddi yng ngwlad Sinar, a phan fydd yn barod fe'i gadewir yno yn ei lle priodol."\#1 Yna gofynnais i'r angel oedd yn siarad � mi, "I ble maent yn mynd �'r gasgen?"("I Edrychais i fyny, a gweld dwy wraig yn dod, a'r gwynt dan eu hadenydd (yr oedd ganddynt adenydd fel adenydd garan), ac yn codi'r gasgen rhwng nefoedd a daear.i!KDywedodd yr angel, "Drygioni yw hon," a thaflodd hi i waelod y gasgen a chau'r caead plwm arni.K Yna codwyd y caead plwm, ac yr oedd dynes yn eistedd yn y gasgen.r]Pan ofynnais, "Beth ydyw?" atebodd, "Casgen sy'n dod." A dywedodd, "Dyma'u drygioni trwy'r holl ddaear."ucDaeth yr angel oedd yn siarad � mi a dweud wrthyf, "Edrych i fyny i weld beth yw hyn sy'n dod i'r golwg."RFe'i hanfonaf allan," medd ARGLWYDD y Lluoedd, "ac fe � i mewn i du375?'r lleidr ac i du375?'r un sy'n tyngu'n gelwyddog yn fy enw; ac fe erys yng nghanol ei du375? a'i ddifetha, yn goed a cherrig."PYna dywedodd wrthyf, "Dyma'r felltith sy'n mynd allan dros yr holl ddaear: yn �l un ochr, torrir ymaith pwy bynnag sy'n lladrata; yn �l yr ochr arall, torrir ymaith pwy bynnag sy'n tyngu anudon.A dywedodd wrthyf, "Beth a weli?" Dywedais innau, "Yr wyf yn gweld sgr�l yn ehedeg, yn ugain cufydd ei hyd, a'i lled yn ddeg cufydd."8 mEdrychais i fyny eto, a gweld sgr�l yn ehedeg.^5Yna dywedodd, "Y rhain yw'r ddau eneiniog sy'n gwasanaethu ARGLWYDD yr holl ddaear."^5 Ac atebodd fi, "Oni wyddost beth yw'r rhain?" Dywedais innau, "Na wn i, f'arglwydd."yk A gofynnais iddo eilwaith, "Beth yw'r ddwy gangen olewydd sydd yn ymyl y ddwy bibell aur sy'n tywallt yr olew?"\1 Yna gofynnais iddo, "Beth yw'r ddwy olewydden hyn ar dde a chwith y canhwyllbren?"<q Pwy bynnag a ddirmygodd ddydd y pethau bychain, caiff lawenhau wrth weld carreg y gwahanu yn llaw Sorobabel. Y saith hyn yw llygaid yr ARGLWYDD sy'n tramwyo dros yr holl ddaear." Dwylo Sorobabel sy'n sylfaenu'r tu375? hwn, a'i ddwylo ef a'i gorffen"; a chewch wybod mai ARGLWYDD y Lluoedd a'm hanfonodd i atoch.-UDaeth gair yr ARGLWYDD ataf a dweud, 9Beth wyt ti, O fynydd mawr? O flaen Sorobabel nid wyt ond gwastadedd. Bydd ef yn gosod y garreg uchaf, a phawb yn galw arni, 'Bendith! Bendith arni!'"Yna dywedodd wrthyf, "Dyma air yr ARGLWYDD at Sorobabel: 'Nid trwy lu ac nid trwy nerth, ond trwy fy ysbryd,' medd ARGLWYDD y Lluoedd.taAc atebodd yr angel oedd yn siarad � mi, "Oni wyddost beth yw'r rhain?" Dywedais, "Na wn i, f'arglwydd."SGofynnais i'r angel oedd yn siarad � mi, "Beth yw'r rhain, f'arglwydd?"W'y mae dwy olewydden gerllaw iddo, un ar dde'r badell a'r llall ar ei chwith."8 ia dweud wrthyf, "Beth a weli?" Atebais innau, "Yr wyf yn gweld canhwyllbren, yn aur i gyd, a'i badell ar ei ben; y mae iddo saith o lampau a saith o bibellau i'r lampau arno;]  5Dychwelodd yr angel oedd yn siarad � mi, a'm deffro fel rhywun yn deffro o'i gwsg,  Y dydd hwnnw,' medd ARGLWYDD y Lluoedd, 'byddwch yn gwahodd bob un ei gilydd i eistedd o dan ei winwydden ac o dan ei ffigysbren.'": m Dyma'r garreg a osodaf o flaen Josua, carreg ac iddi saith llygad, ac wele fi'n egluro eu hystyr,' medd ARGLWYDD y Lluoedd. 'Symudaf ymaith euogrwydd y tir hwn mewn un diwrnod. 9Gwrando, Josua yr archoffeiriad, ti a'th gyfeillion sydd ger dy fron, oherwydd arwyddion yw'r dynion hyn. Wele fi'n arwain allan fy ngwas, y Blaguryn.:mFel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd: 'Os rhodi yn fy ffyrdd a chadw fy ngorchmynion, cei reoli fy nhu375? a gofalu am fy llysoedd, a rhof iti'r hawl i fynd a dod gyda'r osgordd.9mYna rhybuddiodd angel yr ARGLWYDD Josua a dweud,!;Dywedodd hefyd, "Rhodder twrban gl�n am ei ben"; a rhoesant dwrban gl�n am ei ben, a dillad amdano; ac yr oedd angel yr ARGLWYDD yn sefyll gerllaw.Ca dywedodd yr angel wrth ei osgordd, "Tynnwch y dillad budron oddi amdano." Dywedodd wrth Josua, "Edrych fel y symudais dy euogrwydd oddi wrthyt, ac fe'th wisgaf � gwisgoedd gwynion."FYr oedd Josua yn sefyll o flaen yr angel mewn dillad budron;DA dywedodd yr ARGLWYDD wrth Satan, "Y mae'r ARGLWYDD yn dy geryddu di, Satan; yr ARGLWYDD, yr un a ddewisodd Jerwsalem, sy'n dy geryddu di. Onid marworyn wedi ei arbed o'r t�n yw hwn?" Yna dangosodd imi Josua yr archoffeiriad, yn sefyll o flaen angel yr ARGLWYDD, a Satan yn sefyll ar ei ddeheulaw i'w gyhuddo.\1 Distawed pawb gerbron yr ARGLWYDD, oherwydd y mae wedi codi o'i drigfa sanctaidd."mS Bydd yr ARGLWYDD yn etifeddu Jwda yn gyfran iddo yn y tir sanctaidd, a bydd eto yn dewis Jerwsalem.<q A bydd cenhedloedd lawer yn glynu wrth yr ARGLWYDD yn y dydd hwnnw, ac yn dod yn bobl i mi, a byddaf yn trigo yn dy ganol, a chei wybod mai ARGLWYDD y Lluoedd a'm hanfonodd atat.k~O Gwaedda a gorfoledda, ferch Seion; oherwydd yr wyf yn dod i drigo yn dy ganol," medd yr ARGLWYDD.} Wele fi'n ysgwyd fy nwrn yn eu herbyn, a byddant yn ysbail i'w gweision eu hunain." Yna cewch wybod mai ARGLWYDD y Lluoedd a'm hanfonodd.?|wOherwydd fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd, wedi i'w ogoniant fy anfon at y cenhedloedd sy'n eich ysbeilio, am fod pob un sy'n cyffwrdd � chwi yn cyffwrdd � channwyll ei lygad:?{yGwyliwch! Ffowch i Seion, chwi sy'n trigo ym Mabilon."z!Gwyliwch, gwyliwch! Ffowch o dir y gogledd," medd yr ARGLWYDD, "oherwydd taenaf chwi ar led fel pedwar gwynt y nefoedd," medd yr ARGLWYDD.lyQA byddaf fi,' medd yr ARGLWYDD, 'yn fur o d�n o'i hamgylch, a byddaf yn ogoniant yn ei chanol.'"xa dweud wrtho, "Rhed i ddweud wrth y llanc acw, 'Bydd Jerwsalem yn faestrefi heb furiau, gan mor niferus fydd pobl ac anifeiliaid ynddi.Zw-Wrth i'r angel oedd yn siarad � mi ddod allan, daeth angel arall i'w gyfarfod,sv_a dywedais, "Ble'r wyt ti'n mynd?" Atebodd, "I fesur Jerwsalem, i weld beth yw ei lled a beth yw ei hyd."Iu Pan edrychais i fyny, gwelais u373?r � llinyn mesur yn ei law,wt iA dywedais, "Beth y mae'r rhain am ei wneud?" Atebodd, "Bu'r cyrn hyn yn gwasgaru Jwda mor llwyr fel na allai neb godi ei ben; ond daeth y gofaint i'w dychryn a dinistrio cyrn y cenhedloedd a gododd gorn yn erbyn gwlad Jwda i'w gwasgaru."1s _Yna dangosodd yr ARGLWYDD imi bedwar gof.r A gofynnais i'r angel oedd yn siarad � mi, "Beth yw'r rhain?" A dywedodd wrthyf, "Dyma'r cyrn a wasgarodd Jwda, Israel a Jerwsalem."8q mEdrychais i fyny a gwelais, ac wele bedwar corn.,p SCyhoedda hefyd, Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd: 'Bydd fy ninasoedd eto'n orlawn o ddaioni; rhydd yr ARGLWYDD eto gysur i Seion, a bydd eto'n dewis Jerwsalem.'"9o mAm hynny, fel hyn y dywed yr ARGLWYDD: 'Dychwelaf i Jerwsalem mewn trugaredd ac adeiledir fy nhu375? ynddi,' medd ARGLWYDD y Lluoedd, 'ac estynnir llinyn mesur dros Jerwsalem.'n #Yr wyf yn llawn llid mawr yn erbyn y cenhedloedd y mae'n esmwyth arnynt, am iddynt bentyrru drwg ar ddrwg pan nad oedd fy llid ond bychan.'m 3a dywedodd yr angel oedd yn siarad � mi, "Cyhoedda, Fel hyn y dywed ARGLWYDD y Lluoedd: 'Yr wyf yn eiddigeddus iawn dros Jerwsalem a thros Seion.`l ; A llefarodd yr Arglwydd eiriau caredig a chysurlon wrth yr angel oedd yn siarad � mi,Bk  Yna atebodd angel yr ARGLWYDD, "O ARGLWYDD y Lluoedd, am ba hyd y peidi � thosturio wrth Jerwsalem ac wrth ddinasoedd Jwda, y dangosaist dy lid wrthynt y deng mlynedd a thrigain hyn?"$j C A dywedasant wrth angel yr ARGLWYDD, a oedd yn sefyll rhwng y myrtwydd, "Yr ydym wedi bod dros y ddaear, ac y mae'r holl ddaear yn dawel ac yn heddychlon."~i w Yna dywedodd y gu373?r oedd yn sefyll rhwng y myrtwydd, "Dyma'r rhai a anfonodd yr ARGLWYDD i dramwyo dros y ddaear."|h s A gofynnais, "Beth yw'r rhai hyn, arglwydd?" A dywedodd yr angel oedd yn siarad � mi, "Dangosaf i ti beth ydynt."Bg Dywedodd Sechareia: Neithiwr cefais weledigaeth, dyn yn marchogaeth ar geffyl coch. Yr oedd yn sefyll rhwng y myrtwydd yn y pant, ac o'i �l yr oedd meirch cochion, brithion a gwynion.&f GAr y pedwerydd ar hugain o'r unfed mis ar ddeg, sef mis Sebat, o ail flwyddyn Dareius, daeth gair yr ARGLWYDD at y proffwyd Sechareia fab Beracheia, fab Ido.^e 7Ond y geiriau a'r deddfau a orchmynnais i'm gweision y proffwydi � oni ddaethant ar eich hynafiaid? A ddychwelasant hwy a dweud, Gwnaeth ARGLWYDD y Lluoedd fel y bwriadodd i ni am ein ffyrdd a'n gweithredoedd?'" +~~}}|{{Qzyy`xxwgvuu!t+sMrr!qppoHnnOmllqkkzjjiuhh gtfflfeeJddrd1ccJbbb`baaZa```7_m^^#]3\\i[[][ZZYY"XXWVV%UU5TSS2RQQ]PPkOOzNN;MMLLiL KJJIIQHlGG\FF;EE4DDDCC*BWAAkA@y@3??h?#>>3== < e  # BVY0%A disgynnodd y glaw a daeth y llifogydd, a chwythodd y gwyntoedd a tharo yn erbyn y tu375? hwnnw, ac fe syrthiodd, a dirfawr oedd ei gwymp." /A phob un sy'n gwrando ar y geiriau hyn o'r eiddof a heb eu gwneud, fe'i cyffelybir i un ff�l, a adeiladodd ei du375? ar y tywod.".=Disgynnodd y glaw a daeth y llifogydd, a chwythodd y gwyntoedd a tharo yn erbyn y tu375? hwnnw, ond ni syrthiodd, am ei fod wedi ei sylfaenu ar y graig.-Pob un felly sy'n gwrando ar y geiriau hyn o'r eiddof ac yn eu gwneud, fe'i cyffelybir i un call, a adeiladodd ei du375? ar y graig.,{Ac yna dywedaf wrthynt yn eu hwynebau, 'Nid adnab�m erioed mohonoch; ewch ymaith oddi wrthyf, chwi ddrwgweithredwyr.'I+ Bydd llawer yn dweud wrthyf yn y dydd hwnnw, 'Arglwydd, Arglwydd, oni fuom yn proffwydo yn dy enw di, ac yn dy enw di yn bwrw allan gythreuliaid, ac yn dy enw di yn cyflawni gwyrthiau lawer?'$*ANid pawb sy'n dweud wrthyf, 'Arglwydd, Arglwydd', fydd yn mynd i mewn i deyrnas nefoedd, ond y sawl sy'n gwneud ewyllys fy Nhad, yr hwn sydd yn y nefoedd.5)eFelly, wrth eu ffrwythau yr adnabyddwch hwy.`(9Y mae pob coeden nad yw'n dwyn ffrwyth da yn cael ei thorri i lawr a'i bwrw i'r t�n.K'Ni all coeden dda ddwyn ffrwyth drwg, na choeden wael ffrwyth da.]&3Felly y mae pob coeden dda yn dwyn ffrwyth da, a choeden wael yn dwyn ffrwyth drwg.r%]Wrth eu ffrwythau yr adnabyddwch hwy. Ai oddi ar ddrain y mae casglu grawnwin neu oddi ar ysgall ffigys?r$]Gochelwch rhag gau-broffwydi, sy'n dod atoch yng ngwisg defaid, ond sydd o'u mewn yn fleiddiaid rheibus.k#OOnd cyfyng yw'r porth a chul yw'r ffordd sy'n arwain i fywyd, ac ychydig yw'r rhai sy'n ei chael."- Ewch i mewn trwy'r porth cyfyng; oherwydd llydan yw'r porth ac eang yw'r ffordd sy'n arwain i ddistryw, a llawer yw'r rhai sy'n mynd ar hyd-ddi.!{ Pa beth bynnag y dymunwch i eraill ei wneud i chwi, gwnewch chwithau felly iddynt hwy; hyn yw'r Gyfraith a'r proffwydi.) K Am hynny, os ydych chwi, sy'n ddrwg, yn medru rhoi rhoddion da i'ch plant, gymaint mwy y rhydd eich Tad sydd yn y nefoedd bethau da i'r rhai sy'n gofyn ganddo!=u Neu os bydd yn gofyn am bysgodyn, a rydd iddo sarff?O Pwy ohonoch, os bydd ei blentyn yn gofyn am fara, a rydd iddo garreg?taOherwydd y mae pawb sy'n gofyn yn derbyn, a'r sawl sy'n ceisio yn cael, ac i'r un sy'n curo agorir y drws.]3Gofynnwch, ac fe roddir i chwi; ceisiwch, ac fe gewch; curwch, ac fe agorir i chwi.#?Peidiwch � rhoi'r hyn sy'n sanctaidd i'r cu373?n, na thaflu eich perlau o flaen y moch, rhag iddynt eu sathru dan eu traed, a throi arnoch a'ch rhwygo. Ragrithiwr, yn gyntaf tyn y trawst allan o'th lygad dy hun, ac yna fe weli yn ddigon eglur i dynnu'r brycheuyn o lygad dy gyfaill.~uNeu sut y dywedi wrth dy gyfaill, 'Gad imi dynnu allan y brycheuyn o'th lygad di', a dyna drawst yn dy lygad dy hun?{Pam yr wyt yn edrych ar y brycheuyn sydd yn llygad dy gyfaill, a thithau heb sylwi ar y trawst sydd yn dy lygad dy hun?ucoherwydd fel y byddwch chwi'n barnu y cewch chwithau eich barnu, ac �'r mesur a rowch y rhoir i chwithau.7 kPeidiwch � barnu, rhag ichwi gael eich barnu;y"Peidiwch felly � phryderu am yfory, oherwydd bydd gan yfory ei bryder ei hun. Digon i'r diwrnod ei drafferth ei hun.oW!Ond ceisiwch yn gyntaf deyrnas Dduw a'i gyfiawnder ef, a rhoir y pethau hyn i gyd yn ychwaneg i chwi.}s Dyna'r holl bethau y mae'r Cenhedloedd yn eu ceisio; y mae eich Tad nefol yn gwybod fod arnoch angen y rhain i gyd.Peidiwch felly � phryderu a dweud, 'Beth yr ydym i'w fwyta?' neu 'Beth yr ydym i'w yfed?' neu 'Beth yr ydym i'w wisgo?' 9Os yw Duw yn dilladu felly laswellt y maes, sydd yno heddiw ac yfory yn cael ei daflu i'r ffwrn, onid llawer mwy y dillada chwi, chwi o ychydig ffydd?zmOnd 'rwy'n dweud wrthych, nid oedd gan hyd yn oed Solomon yn ei holl ogoniant wisg i'w chymharu ag un o'r rhain.A pham yr ydych yn pryderu am ddillad? Ystyriwch lili'r maes, pa fodd y maent yn tyfu; nid ydynt yn llafurio nac yn nyddu.GPrun ohonoch a all ychwanegu un funud at ei oes trwy bryderu?7 gEdrychwch ar adar yr awyr: nid ydynt yn hau nac yn medi nac yn casglu i ysguboriau, ac eto y mae eich Tad nefol yn eu bwydo. Onid ydych chwi yn llawer mwy gwerthfawr na hwy?J  Am hynny 'rwy'n dweud wrthych, peidiwch � phryderu am eich bywyd, beth i'w fwyta na'i yfed, nac am eich corff, beth i'w wisgo; onid oes mwy i fywyd rhywun na bwyd, a mwy i'w gorff na dillad?7 gNi all neb wasanaethu dau feistr; oherwydd bydd un ai'n cas�u'r naill ac yn caru'r llall, neu'n deyrngar i'r naill ac yn dirmygu'r llall. Ni allwch wasanaethu Duw a Mamon. !Ond os bydd dy lygad yn drachwantus, bydd dy gorff yn llawn tywyllwch. Ac os yw'r goleuni sydd ynot yn dywyllwch, mor fawr yw'r tywyllwch!g GY llygad yw cannwyll y corff; felly os bydd dy lygad yn hael, bydd dy gorff yn llawn goleuni.?yOherwydd lle mae dy drysor, yno hefyd y bydd dy galon.Casglwch ichwi drysorau yn y nef, lle nad yw gwyfyn na rhwd yn difa, a lle nad yw lladron yn torri trwodd nac yn lladrata. Peidiwch � chasglu ichwi drysorau ar y ddaear, lle mae gwyfyn a rhwd yn difa, a lle mae lladron yn torri trwodd ac yn lladrata.)fel nad pobl a gaiff weld dy fod yn ymprydio, ond yn hytrach dy Dad sydd yn y dirgel; a bydd dy Dad, sydd yn gweld yn y dirgel, yn dy wobrwyo.GOnd pan fyddi di'n ymprydio, eneinia dy ben a golch dy wyneb,iKA phan fyddwch yn ymprydio, peidiwch � bod yn wynepdrist fel y rhagrithwyr; y maent hwy'n anffurfio eu hwynebau er mwyn i eraill gael gweld eu bod yn ymprydio. Yn wir, 'rwy'n dweud wrthych, y mae eu gwobr ganddynt eisoes.lQOnd os na faddeuwch i eraill eu camweddau, ni fydd eich Tad chwaith yn maddau eich camweddau chwi.b=Oherwydd os maddeuwch i eraill eu camweddau, bydd eich Tad nefol hefyd yn maddau i chwi.E a phaid �'n dwyn i brawf, ond gwared ni rhag yr Un drwg.'hI a maddau inni ein troseddau, fel yr u375?m ni wedi maddau i'r rhai a droseddodd yn ein herbyn;.~W Dyro inni heddiw ein bara beunyddiol;I}  deled dy deyrnas; gwneler dy ewyllys, ar y ddaear fel yn y nef.V|% Felly, gwedd�wch chwi fel hyn: 'Ein Tad yn y nefoedd, sancteiddier dy enw;{Peidiwch felly � bod yn debyg iddynt hwy, oherwydd y mae eich Tad yn gwybod cyn i chwi ofyn iddo beth yw eich anghenion.z+Ac wrth wedd�o, peidiwch � phentyrru geiriau fel y mae'r Cenhedloedd yn gwneud; y maent hwy'n tybied y c�nt eu gwrando am eu haml eiriau.3y_Ond pan fyddi di'n gwedd�o, dos i mewn i'th ystafell, ac wedi cau dy ddrws gwedd�a ar dy Dad sydd yn y dirgel, a bydd dy Dad sydd yn gweld yn y dirgel yn dy wobrwyo.xA phan fyddwch yn gwedd�o, peidiwch � bod fel y rhagrithwyr; oherwydd y maent hwy'n hoffi gwedd�o ar eu sefyll yn y synagogau ac ar gonglau'r heolydd, er mwyn cael eu gweld gan eraill. Yn wir, 'rwy'n dweud wrthych, y mae eu gwobr ganddynt eisoes.gwGFelly bydd dy elusen di yn y dirgel, a bydd dy Dad, sydd yn gweld yn y dirgel, yn dy wobrwyo.rv]Ond pan fyddi di'n rhoi elusen, paid � gadael i'th law chwith wybod beth y mae dy law dde yn ei wneud.ouWFelly, pan fyddi'n rhoi elusen, paid � chanu utgorn o'th flaen, fel y mae'r rhagrithwyr yn gwneud yn y synagogau ac yn yr heolydd, er mwyn cael eu canmol gan eraill. Yn wir, 'rwy'n dweud wrthych, y mae eu gwobr ganddynt eisoes.Dt Cymerwch ofal i beidio � chyflawni eich dyletswyddau crefyddol o flaen eraill, er mwyn cael eich gweld ganddynt; os gwnewch, nid oes gwobr i chwi gan eich Tad, yr hwn sydd yn y nefoedd.Os0Felly byddwch chwi'n berffaith fel y mae eich Tad nefol yn berffaith. r/Ac os cyfarchwch eich cydnabod yn unig, pa ragoriaeth sydd yn hynny? Onid yw'r Cenhedloedd hyd yn oed yn gwneud cymaint � hynny?q.Os carwch y rhai sy'n eich caru chwi, pa wobr sydd i chwi? Onid yw hyd yn oed y casglwyr trethi yn gwneud cymaint � hynny?%pC-felly fe fyddwch yn blant i'ch Tad sydd yn y nefoedd, oherwydd y mae ef yn peri i'w haul godi ar y drwg a'r da, ac yn rhoi glaw i'r cyfiawn a'r anghyfiawn.hoI,Ond 'rwyf fi'n dweud wrthych: carwch eich gelynion, a gwedd�wch dros y rhai sy'n eich erlid;In +Clywsoch fel y dywedwyd, 'C�r dy gymydog, a chas� dy elyn.'nmU*Rho i'r sawl sy'n gofyn gennyt, a phaid � throi i ffwrdd oddi wrth y sawl sydd am fenthyca gennyt.Wl')Ac os bydd rhywun yn dy orfodi i'w ddanfon am un cilomedr, dos gydag ef ddwy.ikK(Ac os bydd rhywun am fynd � thi i gyfraith a chymryd dy grys, gad iddo gael dy fantell hefyd.!j;'Ond 'rwyf fi'n dweud wrthych: peidiwch � gwrthsefyll y sawl sy'n gwneud drwg i chwi. Os bydd rhywun yn dy daro ar dy foch dde, tro'r llall ato hefyd.Fi&Clywsoch fel y dywedwyd, 'Llygad am lygad, a dant am ddant.'rh]%Ond boed eich 'ie' yn 'ie', a'ch 'nage' yn 'nage'; beth bynnag sy'n ychwanegol at hyn o'r Un drwg y mae._g7$Paid � thyngu chwaith i'th ben, oherwydd ni elli wneud un blewyn yn wyn nac yn ddu.kfO#nac i'r ddaear, gan mai ei droedfainc ef ydyw; nac i Jerwsalem, gan mai dinas y Brenin mawr ydyw.neU"Ond 'rwyf fi'n dweud wrthych: peidiwch � thyngu llw o gwbl; nac i'r nef, gan mai gorsedd Duw ydyw;d!Clywsoch hefyd fel y dywedwyd wrth y rhai gynt, 'Na thynga lw twyllodrus', a 'Rhaid iti gadw pob llw a roist i'r Arglwydd.'?cw Ond 'rwyf fi'n dweud wrthych fod pob un sy'n ysgaru ei wraig, ar wah�n i achos o anffyddlondeb, yn peri iddi hi odinebu, ac y mae'r sawl sy'n priodi gwraig a ysgarwyd yn godinebu.Wb'Dywedwyd hefyd, 'Pwy bynnag sy'n ysgaru ei wraig, rhodded iddi lythyr ysgar.'-aSAc os yw dy law dde yn achos cwymp iti, tor hi ymaith a'i thaflu oddi wrthyt; y mae'n fwy buddiol iti golli un o'th aelodau na bod dy gorff cyfan yn mynd i uffern.2`]Os yw dy lygad de yn achos cwymp iti, tyn ef allan a'i daflu oddi wrthyt; y mae'n fwy buddiol iti golli un o'th aelodau na bod dy gorff cyfan yn cael ei daflu i uffern._{Ond 'rwyf fi'n dweud wrthych fod pob un sy'n edrych mewn blys ar wraig eisoes wedi cyflawni godineb � hi yn ei galon./^YClywsoch fel y dywedwyd, 'Na odineba.'e]CYn wir, 'rwy'n dweud wrthyt, ni ddoi di byth allan oddi yno cyn talu'n �l y geiniog olaf._\7Os bydd rhywun yn dy gymryd i'r llys, bydd barod i ddod i gytundeb buan tra byddwch ar y ffordd yno, rhag i'th wrthwynebydd dy draddodi i'r barnwr, ac i'r barnwr dy roi i'r swyddog, ac i ti gael dy fwrw i garchar.[ygad dy offrwm yno o flaen yr allor, a dos ymaith; myn gymod yn gyntaf �'th frawd, ac yna tyrd a chyflwyno dy offrwm.pZYFelly os wyt yn cyflwyno dy offrwm wrth yr allor, ac yno'n cofio bod gan dy frawd rywbeth yn dy erbyn,nYUOnd 'rwyf fi'n dweud wrthych y bydd pob un sy'n ddig wrth ei frawd yn atebol i farn. Pwy bynnag sy'n sarhau ei frawd, bydd yn atebol i'r llys, a phwy bynnag sy'n dweud wrtho, 'Y ffu373?l', bydd yn ateb am hynny yn nh�n uffern.lXQClywsoch fel y dywedwyd wrth y rhai gynt, 'Na ladd; pwy bynnag sy'n lladd, bydd yn atebol i farn.'!W;'Rwy'n dweud wrthych, oni fydd eich cyfiawnder chwi yn rhagori llawer ar eiddo'r ysgrifenyddion a'r Phariseaid, nid ewch byth i mewn i deyrnas nefoedd.lVQAm hynny pwy bynnag fydd yn dirymu un o'r gorchmynion lleiaf hyn ac yn dysgu i eraill wneud felly, gelwir ef y lleiaf yn nheyrnas nefoedd. Ond pwy bynnag a'i ceidw ac a'i dysg i eraill, gelwir hwnnw'n fawr yn nheyrnas nefoedd.U3Yn wir, 'rwy'n dweud wrthych, hyd nes i nef a daear ddarfod, ni dderfydd yr un llythyren na'r un manylyn lleiaf o'r Gyfraith nes i'r cwbl ddigwydd.pTYPeidiwch � thybio i mi ddod i ddileu'r Gyfraith na'r proffwydi; ni ddeuthum i ddileu ond i gyflawni."S=Felly boed i'ch goleuni chwithau lewyrchu gerbron eraill, er mwyn iddynt weld eich gweithredoedd da chwi a gogoneddu eich Tad, yr hwn sydd yn y nefoedd. RAc nid oes neb yn goleuo cannwyll a'i rhoi dan lestr, ond yn hytrach ar ganhwyllbren, a bydd yn rhoi golau i bawb sydd yn y tu375?.HQ Chwi yw goleuni'r byd. Ni ellir cuddio dinas a osodir ar fryn.'PG Chwi yw halen y ddaear; ond os cyll yr halen ei flas, � pha beth yr helltir ef? Nid yw'n dda i ddim bellach ond i'w luchio allan a'i sathru dan draed pobl.O Llawenhewch a gorfoleddwch, oherwydd y mae eich gwobr yn fawr yn y nefoedd; felly yn wir yr erlidiwyd y proffwydi oedd o'ch blaen chwi. N Gwyn eich byd pan fydd pobl yn eich gwaradwyddo a'ch erlid, ac yn dweud pob math o ddrygair celwyddog yn eich erbyn, o'm hachos i.fME Gwyn eu byd y rhai a erlidiwyd yn achos cyfiawnder, oherwydd eiddynt hwy yw teyrnas nefoedd.RL Gwyn eu byd y tangnefeddwyr, oherwydd c�nt hwy eu galw'n blant i Dduw.HK Gwyn eu byd y rhai pur eu calon, oherwydd c�nt hwy weld Duw.MJGwyn eu byd y rhai trugarog, oherwydd c�nt hwy dderbyn trugaredd._I7Gwyn eu byd y rhai sy'n newynu a sychedu am gyfiawnder, oherwydd c�nt hwy eu digon.LHGwyn eu byd y rhai addfwyn, oherwydd c�nt hwy etifeddu'r ddaear.HG Gwyn eu byd y rhai sy'n galaru, oherwydd c�nt hwy eu cysuro.`F9Gwyn eu byd y rhai sy'n dlodion yn yr ysbryd, oherwydd eiddynt hwy yw teyrnas nefoedd.2E_Dechreuodd eu hannerch a'u dysgu fel hyn:qD ]Pan welodd Iesu y tyrfaoedd, aeth i fyny'r mynydd, ac wedi iddo eistedd i lawr daeth ei ddisgyblion ato.sC_A dilynwyd ef gan dyrfaoedd mawr o Galilea a'r Decapolis, a Jerwsalem a Jwdea, a'r tu hwnt i'r Iorddonen."B=Aeth y s�n amdano trwy Syria gyfan; dygasant ato yr holl gleifion oedd yn dioddef dan amrywiol afiechydon, y rhai oedd yn cael eu llethu gan boenau, y rhai oedd wedi eu meddiannu gan gythreuliaid, y rhai'n dioddef o ffitiau, a'r rhai oedd wedi eu parlysu; ac fe iachaodd ef hwy.)AKYr oedd yn mynd o amgylch Galilea gyfan, dan ddysgu yn eu synagogau hwy a phregethu efengyl y deyrnas, ac iach�u pob afiechyd a phob llesgedd ymhlith y bobl.A@}ac ar unwaith, gan adael y cwch a'u tad, canlynasant ef.1?[Ac wedi iddo fynd ymlaen oddi yno gwelodd ddau frawd arall, Iago fab Sebedeus ac Ioan ei frawd, yn y cwch gyda Sebedeus eu tad yn cyweirio eu rhwydau. Galwodd hwythau,7>iGadawsant eu rhwydau ar unwaith a'i ganlyn ef.W='A dywedodd wrthynt, "Dewch ar fy �l i, ac fe'ch gwnaf yn bysgotwyr dynion."<-Wrth gerdded ar lan M�r Galilea gwelodd Iesu ddau frawd, Simon, a elwid Pedr, ac Andreas ei frawd, yn bwrw rhwyd i'r m�r; pysgotwyr oeddent.;O'r amser hwnnw y dechreuodd Iesu bregethu'r genadwri hon: "Edifarhewch, oherwydd y mae teyrnas nefoedd wedi dod yn agos."z:my bobl oedd yn trigo mewn tywyllwch a welodd oleuni mawr, ac ar drigolion tir cysgod angau y gwawriodd goleuni."n9UGwlad Sabulon a gwlad Nafftali, ar y ffordd i'r m�r, tu hwnt i'r Iorddonen, Galilea'r Cenhedloedd;A8}fel y cyflawnid y gair a lefarwyd trwy Eseia'r proffwyd:o7W A chan adael Nasareth aeth i fyw i Gapernaum, tref ar lan y m�r yng nghyffiniau Sabulon a Nafftali,T6! Ar �l iddo glywed bod Ioan wedi ei garcharu, aeth Iesu ymaith i Galilea.B5 Yna gadawodd y diafol ef, a daeth angylion a gweini arno.4 Yna dywedodd Iesu wrtho, "Dos ymaith, Satan; oherwydd y mae'n ysgrifenedig: 'Yr Arglwydd dy Dduw a addoli, ac ef yn unig a wasanaethi.'"W3' a dweud wrtho, "Y rhain i gyd a roddaf i ti, os syrthi i lawr a'm haddoli i."s2_Unwaith eto cymerodd y diafol ef i fynydd uchel iawn, a dangos iddo holl deyrnasoedd y byd a'u gogoniant,q1[Dywedodd Iesu wrtho, "Y mae'n ysgrifenedig drachefn: 'Paid � gosod yr Arglwydd dy Dduw ar ei brawf.'"N0a dweud wrtho, "Os Mab Duw wyt ti, bwrw dy hun i lawr; oherwydd y mae'n ysgrifenedig: 'Rhydd orchymyn i'w angylion amdanat; byddant yn dy godi ar eu dwylo rhag iti daro dy droed yn erbyn carreg.'"Z/-Yna cymerodd y diafol ef i'r ddinas sanctaidd, a'i osod ar du373?r uchaf y deml, . Ond atebodd Iesu ef, "Y mae'n ysgrifenedig: 'Nid ar fara yn unig y bydd rhywun fyw, ond ar bob gair sy'n dod allan o enau Duw.'"g-GA daeth y temtiwr a dweud wrtho, "Os Mab Duw wyt ti, dywed wrth y cerrig hyn am droi'n fara."S,Wedi iddo ymprydio am ddeugain dydd a deugain nos daeth arno eisiau bwyd.W+ )Yna arweiniwyd Iesu i'r anialwch gan yr Ysbryd, i gael ei demtio gan y diafol.f*EA dyma lais o'r nefoedd yn dweud, "Hwn yw fy Mab, yr Anwylyd; ynddo ef yr wyf yn ymhyfrydu."))Bedyddiwyd Iesu, ac yna, pan gododd allan o'r du373?r, dyma'r nefoedd yn agor iddo, a gwelodd Ysbryd Duw yn disgyn fel colomen ac yn dod arno.!(;Meddai Iesu wrtho, "Gad i hyn fod yn awr, oherwydd fel hyn y mae'n weddus i ni gyflawni popeth y mae cyfiawnder yn ei ofyn." Yna gadodd Ioan iddo ddod.w'gCeisiodd Ioan ei rwystro, gan ddweud, "Myfi sydd ag angen fy medyddio gennyt ti, ac a wyt ti yn dod ataf fi?"M& Yna daeth Iesu o Galilea i'r Iorddonen at Ioan i'w fedyddio ganddo.:%m Y mae ei wyntyll yn barod yn ei law, a bydd yn nithio'n l�n yr hyn a ddyrnwyd, ac yn casglu ei rawn i'r ysgubor. Ond am yr us, bydd yn llosgi hwnnw � th�n anniffoddadwy."`$9 Yr wyf fi yn eich bedyddio � du373?r i edifeirwch; ond y mae'r hwn sydd yn dod ar f'�l i yn gryfach na mi, un nad wyf fi'n deilwng i gario'i sandalau. Bydd ef yn eich bedyddio �'r Ysbryd Gl�n ac � th�n.#! Ac y mae'r fwyell eisoes wrth wraidd y coed; felly, y mae pob coeden nad yw'n dwyn ffrwyth da yn cael ei thorri i lawr a'i bwrw i'r t�n.("I A pheidiwch � meddwl dweud wrthych eich hunain, 'Y mae gennym Abraham yn dad', oherwydd 'rwy'n dweud wrthych y gall Duw godi plant i Abraham o'r cerrig hyn.E!Dygwch ffrwyth gan hynny a fydd yn deilwng o'ch edifeirwch.< qA phan welodd Ioan lawer o'r Phariseaid a'r Sadwceaid yn dod i'w bedyddio ganddo, dywedodd wrthynt: "Chwi epil gwiberod, pwy a'ch rhybuddiodd i ffoi rhag y digofaint sydd i ddod?fEyn mynd allan ato, ac yn cael eu bedyddio ganddo yn afon Iorddonen, gan gyffesu eu pechodau.Z-Yr oedd trigolion Jerwsalem a Jwdea i gyd, a'r holl wlad o amgylch yr Iorddonen,s_Yr oedd dillad Ioan o flew camel, a gwregys o groen am ei ganol, a'i fwyd oedd locustiaid a m�l gwyllt.&EDyma'r hwn y soniwyd amdano gan y proffwyd Eseia pan ddywedodd: "Llais un yn galw yn yr anialwch, 'Paratowch ffordd yr Arglwydd, unionwch y llwybrau iddo.'"H Edifarhewch, oherwydd y mae teyrnas nefoedd wedi dod yn agos."` ;Yn y dyddiau hynny daeth Ioan Fedyddiwr, gan bregethu'r genadwri hon yn anialwch Jwdea:{ac ymsefydlodd mewn tref a elwid Nasareth, fel y cyflawnid y gair a lefarwyd trwy'r proffwydi: "Gelwir ef yn Nasaread."4aOnd wedi clywed bod Archelaus yn teyrnasu dros Jwdea yn lle ei dad Herod, daeth ofn ar Joseff fynd yno. Cafodd ei rybuddio mewn breuddwyd, ac ymadawodd i barthau Galilea,Z-Yna cododd Joseff, a chymerodd y plentyn a'i fam gydag ef, a mynd i wlad Israel.gan ddweud, "Cod, a chymer y plentyn a'i fam gyda thi, a dos i wlad Israel, oherwydd bu farw y rhai oedd yn ceisio bywyd y plentyn."hIAr �l i Herod farw, dyma angel yr Arglwydd yn ymddangos mewn breuddwyd i Joseff yn yr Aifft,{Clywyd llef yn Rama, wylofain a galaru dwys; Rachel yn wylo am ei phlant, ac ni fynnai ei chysuro, am nad oeddent mwy."H Felly y cyflawnwyd y gair a lefarwyd trwy Jeremeia'r proffwyd:r]Yna, pan ddeallodd Herod iddo gael ei dwyllo gan y seryddion, aeth yn gynddeiriog, a rhoddodd orchymyn i ladd pob bachgen ym Methlehem a'r holl gyffiniau oedd yn ddwyflwydd oed neu lai, gan gyfrif o'r amser yr holodd ef y seryddion. Arhosodd yno hyd farwolaeth Herod, fel y cyflawnid y gair a lefarwyd gan yr Arglwydd trwy'r proffwyd: "O'r Aifft y gelwais fy mab."b=Yna cododd Joseff, a chymerodd y plentyn a'i fam gydag ef liw nos, ac ymadael i'r Aifft.  Wedi iddynt ymadael, dyma angel yr Arglwydd yn ymddangos i Joseff mewn breuddwyd, a dweud, "Cod, a chymer y plentyn a'i fam gyda thi, a ffo i'r Aifft, ac aros yno hyd nes y dywedaf wrthyt, oherwydd y mae Herod yn mynd i chwilio am y plentyn er mwyn ei ladd." Yna, ar �l cael eu rhybuddio mewn breuddwyd i beidio � dychwelyd at Herod, aethant yn �l i'w gwlad ar hyd ffordd arall.( I Daethant i'r tu375? a gweld y plentyn gyda Mair ei fam; syrthiasant i lawr a'i addoli, ac wedi agor eu trysorau offrymasant iddo anrhegion, aur a thus a myrr.? y A phan welsant y seren, yr oeddent yn llawen dros ben.0 Y Wedi gwrando ar y brenin aethant ar eu taith, a dyma'r seren a welsent ar ei chyfodiad yn mynd o'u blaen hyd nes iddi ddod ac aros uwchlaw'r man lle'r oedd y plentyn.7 gAnfonodd hwy i Fethlehem gan ddweud, "Ewch, a chwiliwch yn fanwl am y plentyn, a phan fyddwch wedi dod o hyd iddo, rhowch wybod i mi er mwyn i minnau hefyd fynd a'i addoli."t aYna galwodd Herod y seryddion yn ddirgel ato, a holodd hwy'n fanwl pa bryd yr oedd y seren wedi ymddangos./W'A thithau Bethlehem yng ngwlad Jwda, nid y lleiaf wyt ti o lawer ymysg tywysogion Jwda, canys ohonot ti y daw allan arweinydd a fydd yn fugail ar fy mhobl Israel.'"\1Eu hateb oedd, "Ym Methlehem Jwdea, oherwydd felly yr ysgrifennwyd gan y proffwyd:~uGalwodd ynghyd yr holl brif offeiriaid ac ysgrifenyddion y bobl, a holi ganddynt ble yr oedd y Meseia i gael ei eni.X)A phan glywodd y Brenin Herod hyn, cythruddwyd ef, a Jerwsalem i gyd gydag ef.a holi, "Ble mae'r hwn a anwyd yn frenin yr Iddewon? Oherwydd gwelsom ei seren ef ar ei chyfodiad, a daethom i'w addoli."v gWedi i Iesu gael ei eni ym Methlehem Jwdea yn nyddiau'r Brenin Herod, daeth seryddion o'r dwyrain i JerwsalemW )Ond ni chafodd gyfathrach � hi hyd nes iddi esgor ar fab; a galwodd ef Iesu. {A phan ddeffr�dd Joseff o'i gwsg, gwnaeth fel yr oedd angel yr Arglwydd wedi gorchymyn, a chymryd Mair yn wraig iddo. Wele, bydd y wyryf yn beichiogi, ac yn esgor ar fab, a gelwir ef Immanuel", hynny yw, o'i gyfieithu, "Y mae Duw gyda ni".` ;A digwyddodd hyn oll fel y cyflawnid y gair a lefarwyd gan yr Arglwydd trwy'r proffwyd:b~ ?Bydd yn esgor ar fab, a gelwi ef Iesu, am mai ef a wareda ei bobl oddi wrth eu pechodau."k} QOnd wedi iddo gynllunio felly, dyma angel yr Arglwydd yn ymddangos iddo mewn breuddwyd, a dweud, "Joseff fab Dafydd, paid ag ofni cymryd Mair yn wraig i ti, oherwydd y mae'r hyn a genhedlwyd ynddi yn deillio o'r Ysbryd Gl�n.| A chan ei fod yn ddyn cyfiawn, ond heb ddymuno ei chywilyddio'n gyhoeddus, penderfynodd Joseff, ei gu373?r, ei gollwng ymaith yn ddirgel..{ WFel hyn y bu genedigaeth Iesu Grist. Pan oedd Mair ei fam wedi ei dywedd�o i Joseff, cyn iddynt ddod at ei gilydd fe gafwyd ei bod hi'n feichiog o'r Ysbryd Gl�n.Ez Felly, pedair ar ddeg yw cyfanrif y cenedlaethau o Abraham hyd Ddafydd, a phedair ar ddeg o Ddafydd hyd y gaethglud i Fabilon, a phedair ar ddeg hefyd o'r gaethglud i Fabilon hyd y Meseia.iy MYr oedd Jacob yn dad i Joseff, gu373?r Mair, a hi a roddodd enedigaeth i Iesu, a elwid y Meseia.X==;<<;;::299U88<7666655544#33^222h11q000C//^.."--,u, +**)p(((&''-&%%$x#""`!!!X v>Z XFo\2)R{9Z: 6 : ^ , SW 3Wk*m3SAc er bod Herod yn dymuno ei ladd, yr oedd arno ofn y bobl, am eu bod yn ystyried Ioan yn broffwyd.Q2Yr oedd Ioan wedi dweud wrtho, "Nid yw'n gyfreithlon i ti ei chael hi."w1gOherwydd yr oedd Herod wedi dal Ioan a'i roi yn rhwym yng ngharchar o achos Herodias, gwraig Philip ei frawd.#0?a dywedodd wrth ei weision, "Ioan Fedyddiwr yw hwn; y mae ef wedi ei godi oddi wrth y meirw, a dyna pam y mae'r gweithredoedd nerthol ar waith ynddo ef."@/ }Yr amser hwnnw clywodd Herod y tetrarch y s�n am Iesu,G. :Ac ni wnaeth lawer o wyrthiau yno o achos eu hanghrediniaeth. - 9Yr oedd ef yn peri tramgwydd iddynt. Dywedodd Iesu wrthynt, "Nid yw proffwyd heb anrhydedd ond yn ei fro ei hun ac yn ei gartref."b,= 8Ac onid yw ei chwiorydd i gyd yma gyda ni? O ble felly y cafodd hwn yr holl bethau hyn?"n+U 7Onid mab y saer yw hwn? Onid Mair yw enw ei fam ef, ac Iago a Joseff a Simon a Jwdas yn frodyr iddo?'*G 6Ac wedi dod i fro ei febyd, yr oedd yn dysgu yn eu synagog hwy, nes iddynt synnu a dweud, "O ble y cafodd hwn y ddoethineb hon a'r gweithredoedd nerthol hyn?<)s 5Pan orffennodd Iesu'r damhegion hyn, aeth oddi yno.8(i 4Am hynny," meddai ef wrthynt, "y mae pob ysgrifennydd a ddaeth yn ddisgybl yn nheyrnas nefoedd yn debyg i berchen tu375? sydd yn dwyn allan o'i drysorfa bethau newydd a hen."K' 3A ydych wedi deall yr holl bethau hyn?" Dywedasant wrtho, "Ydym."P& 2ac yn eu taflu i'r ffwrnais danllyd; bydd yno wylo a rhincian dannedd.n%U 1Felly y bydd yn niwedd amser; bydd yr angylion yn mynd allan ac yn gwahanu'r drwg o blith y cyfiawn,$ 0Pan oedd yn llawn, tynnodd dynion hi i'r lan ac eistedd i lawr a chasglu'r rhai da i lestri a thaflu'r rhai gwael i ffwrdd.h#I /Eto y mae teyrnas nefoedd yn debyg i rwyd a fwriwyd i'r m�r ac a ddaliodd bysgod o bob math.i"K .Wedi iddo ddarganfod un perl gwerthfawr, aeth i ffwrdd a gwerthu'r cwbl oedd ganddo, a'i brynu.V!% -Eto y mae teyrnas nefoedd yn debyg i fasnachwr sy'n chwilio am berlau gwych.S  ,Y mae teyrnas nefoedd yn debyg i drysor wedi ei guddio mewn maes; pan ddaeth rhywun o hyd iddo, fe'i cuddiodd, ac yn ei lawenydd y mae'n mynd ac yn gwerthu'r cwbl sydd ganddo, ac yn prynu'r maes hwnnw.}s +Yna bydd y rhai cyfiawn yn disgleirio fel yr haul yn nheyrnas eu Tad. Y sawl sydd � chlustiau ganddo, gwrandawed.W' *a byddant yn eu taflu i'r ffwrnais danllyd; bydd yno wylo a rhincian dannedd.# )Bydd Mab y Dyn yn anfon ei angylion, a byddant yn casglu allan o'i deyrnas ef bopeth sy'n peri tramgwydd, a'r rhai sy'n gwneud anghyfraith,^5 (Yn union fel y cesglir yr efrau a'u llosgi yn y t�n, felly y bydd yn niwedd amser.c? 'a'r gelyn a'u heuodd yw'r diafol; y cynhaeaf yw diwedd amser, a'r medelwyr yw'r angylion.V% &Y maes yw'r byd. Yr had da yw plant y deyrnas; yr efrau yw plant yr Un drwg,?y %Dywedodd yntau, "Yr un sy'n hau'r had da yw Mab y Dyn. $Yna, wedi gollwng y tyrfaoedd, daeth i'r tu375?. A daeth ei ddisgyblion ato a dweud, "Eglura i ni ddameg yr efrau yn y maes." #fel y cyflawnid y gair a lefarwyd trwy'r proffwyd: "Agoraf fy ngenau ar ddamhegion, traethaf bethau sy'n guddiedig er seiliad y byd."uc "Dywedodd Iesu'r holl bethau hyn ar ddamhegion wrth y tyrfaoedd; heb ddameg ni fyddai'n llefaru dim wrthynt,5c !Llefarodd ddameg arall wrthynt: "Y mae teyrnas nefoedd yn debyg i lefain; y mae gwraig yn ei gymryd, ac yn ei gymysgu � thri mesur o flawd gwenith, nes lefeinio'r cwbl."'G Dyma'r lleiaf o'r holl hadau, ond wedi iddo dyfu, ef yw'r mwyaf o'r holl lysiau, a daw yn goeden, fel bod adar yr awyr yn dod ac yn nythu yn ei changhennau."   A dyma ddameg arall a gyflwynodd iddynt: "Y mae teyrnas nefoedd yn debyg i hedyn mwstard, a gymerodd rhywun a'i hau yn ei faes.Z- Gadewch i'r ddau dyfu gyda'i gilydd hyd y cynhaeaf, ac yn amser y cynhaeaf dywedaf wrth y medelwyr, "Casglwch yr efrau yn gyntaf, a rhwymwch hwy'n sypynnau i'w llosgi, ond crynhowch yr u375?d i'm hysgubor."'"X) 'Na,' meddai ef, 'wrth gasglu'r efrau fe allwch ddiwreiddio'r u375?d gyda hwy.uc Atebodd yntau, 'Gelyn a wnaeth hyn.' Meddai'r gweision wrtho, 'A wyt am i ni fynd allan a chasglu'r efrau?'{ Daeth gweision gu373?r y tu375? a dweud wrtho, 'Syr, onid had da a heuaist yn dy faes? O ble felly y daeth efrau iddo?'M Pan eginodd y cnwd a dwyn ffrwyth, yna ymddangosodd yr efrau hefyd.^ 5 Ond pan oedd pawb yn cysgu, daeth ei elyn a hau efrau ymysg yr u375?d a mynd ymaith.q [ Cyflwynodd Iesu ddameg arall iddynt: "Y mae teyrnas nefoedd yn debyg i ddyn a heuodd had da yn ei faes.; o A'r un sy'n derbyn yr had ar dir da, dyma'r un sy'n clywed y gair ac yn ei ddeall, ac yn dwyn ffrwyth ac yn rhoi peth ganwaith cymaint, a pheth drigain, a pheth ddeg ar hugain."- S Yr un sy'n derbyn yr had ymhlith y drain, dyma'r un sy'n clywed y gair, ond y mae gofal y byd hwn a hudoliaeth golud yn tagu'r gair, ac y mae'n mynd yn ddiffrwyth.  Ond nid oes ganddo wreiddyn ynddo'i hunan, a thros dro y mae'n para; pan ddaw gorthrymder neu erlid o achos y gair, fe gwymp ar unwaith.|q A'r un sy'n derbyn yr had ar leoedd creigiog, dyma'r un sy'n clywed y gair ac yn ei dderbyn ar ei union yn llawen.%C Pan fydd unrhyw un yn clywed gair y deyrnas heb ei ddeall, daw'r Un drwg a chipio'r hyn a heuwyd yn ei galon. Dyma'r un sy'n derbyn yr had ar hyd y llwybr.6g Gwrandewch chwithau felly ar ddameg yr heuwr.T! Yn wir, 'rwy'n dweud wrthych fod llawer o broffwydi a rhai cyfiawn wedi dyheu am weld y pethau yr ydych chwi yn eu gweld, ac nis gwelsant, a chlywed y pethau yr ydych chwi yn eu clywed, ac nis clywsant.gG Ond gwyn eu byd eich llygaid chwi am eu bod yn gweld, a'ch clustiau chwi am eu bod yn clywed.J  Canys brasawyd calon y bobl yma, y mae eu clyw yn drwm, a'u llygaid wedi cau; rhag iddynt weld �'u llygaid, a chlywed �'u clustiau, a deall �'u calon, a throi'n �l, i mi eu hiach�u.') A chyflawnir ynddynt hwy y broffwydoliaeth gan Eseia sy'n dweud: 'Er clywed a chlywed, ni ddeallwch ddim; er edrych ac edrych, ni welwch ddim.5 Am hynny yr wyf yn siarad wrthynt ar ddamhegion; oherwydd er iddynt edrych nid ydynt yn gweld, ac er iddynt wrando nid ydynt yn clywed nac yn deall.% Oherwydd i'r sawl y mae ganddo y rhoir, a bydd ganddo fwy na digon; ond oddi ar yr sawl nad oes ganddo y dygir hyd yn oed hynny sydd ganddo.s_ Atebodd yntau, "I chwi y mae gwybod cyfrinachau teyrnas nefoedd wedi ei roi, ond iddynt hwy nis rhoddwyd.Y~+ Daeth y disgyblion a dweud wrtho, "Pam yr wyt yn siarad wrthynt ar ddamhegion?"7}i Y sawl sydd � chlustiau ganddo, gwrandawed."r|] A syrthiodd eraill ar dir da a ffrwytho, peth ganwaith cymaint, a pheth drigain, a pheth ddeg ar hugain.M{ Syrthiodd hadau eraill ymhlith y drain, a thyfodd y drain a'u tagu.Wz' Ond wedi i'r haul godi fe'i llosgwyd, ac am nad oedd iddo wreiddyn fe wywodd.y Syrthiodd peth arall ar leoedd creigiog, lle ni chafodd fawr o bridd, a thyfodd yn gyflym am nad oedd iddo ddyfnder daear.Zx- Ac wrth iddo hau, syrthiodd peth had ar hyd y llwybr, a daeth yr adar a'i fwyta.Ww' Fe lefarodd lawer wrthynt ar ddamhegion, gan ddweud: "Aeth heuwr allan i hau.{vo Daeth tyrfaoedd mawr ynghyd ato, nes iddo fynd ac eistedd mewn cwch, ac yr oedd yr holl dyrfa yn sefyll ar y lan.Qu  Y diwrnod hwnnw aeth Iesu allan o'r tu375? ac eisteddodd ar lan y m�r.t  2Oherwydd pwy bynnag sy'n gwneud ewyllys fy Nhad, yr hwn sydd yn y nefoedd, y mae hwnnw'n frawd i mi, ac yn chwaer, ac yn fam."Ts! 1A chan estyn ei law at ei ddisgyblion dywedodd, "Dyma fy mam a'm brodyr i.?ry 0Atebodd Iesu ef, "Pwy yw fy mam, a phwy yw fy mrodyr?"iqK /Dywedodd rhywun wrtho, "Dacw dy fam a'th frodyr yn sefyll y tu allan yn ceisio siarad � thi."}ps .Tra oedd ef yn dal i siarad �'r tyrfaoedd, yr oedd ei fam a'i frodyr yn sefyll y tu allan yn ceisio siarad ag ef.ro] -Yna y mae'n mynd ac yn cymryd gydag ef saith ysbryd arall mwy drygionus nag ef ei hun; y maent yn dod i mewn ac yn ymgartrefu yno; ac y mae cyflwr olaf y dyn hwnnw yn waeth na'r cyntaf. Felly hefyd y bydd i'r genhedlaeth ddrwg hon."n/ ,Yna y mae'n dweud, 'Mi ddychwelaf i'm cartref, y lle y deuthum ohono.' Wedi cyrraedd, y mae'n ei gael yn wag, wedi ei ysgubo a'i osod mewn trefn.m +Pan fydd ysbryd aflan yn mynd allan o rywun, bydd yn rhodio trwy fannau sychion gan geisio gorffwysfa, ac nid yw yn ei gael.Ql *Bydd Brenhines y De yn codi yn y Farn gyda'r genhedlaeth hon ac yn ei chondemnio; oherwydd daeth hi o eithafoedd y ddaear i glywed doethineb Solomon, ac yr ydych chwi'n gweld yma beth mwy na Solomon.7kg )Bydd pobl Ninefe yn codi yn y Farn gyda'r genhedlaeth hon ac yn ei chondemnio hi; oherwydd edifarhasant hwy dan genadwri Jona, ac yr ydych chwi'n gweld yma beth mwy na Jona.j (Oherwydd fel y bu Jona ym mol y morfil am dri diwrnod a thair nos, felly y bydd Mab y Dyn yn nyfnder y ddaear am dri diwrnod a thair nos.i 'Atebodd yntau, "Cenhedlaeth ddrygionus ac annuwiol sy'n ceisio arwydd, eto ni roddir arwydd iddi ond arwydd y proffwyd Jona.jhM &Yna dywedodd rhai o'r ysgrifenyddion a'r Phariseaid wrtho, "Athro, fe garem weld arwydd gennyt."]g3 %Oherwydd wrth dy eiriau y cei dy gyfiawnhau, ac wrth dy eiriau y cei dy gondemnio."jfM $'Rwy'n dweud wrthych am bob gair di-fudd a lefara pobl, fe roddant gyfrif amdano yn Nydd y Farn.weg #Y mae'r dyn da o'i drysor da yn dwyn allan bethau da, a'r dyn drwg o'i drysor drwg yn dwyn allan bethau drwg.d7 "Chwi epil gwiberod, sut y gallwch lefaru pethau da, a chwi eich hunain yn ddrwg? Oherwydd yn �l yr hyn sy'n llenwi'r galon y mae'r genau'n llefaru.(cI !Naill ai cyfrifwch y goeden yn dda a'i ffrwyth yn dda, neu cyfrifwch y goeden yn wael a'i ffrwyth yn wael. Wrth ei ffrwyth y mae'r goeden yn cael ei hadnabod.;bo Caiff pwy bynnag a ddywed air yn erbyn Mab y Dyn, faddeuant; ond pwy bynnag a'i dywed yn erbyn yr Ysbryd Gl�n, ni chaiff faddeuant nac yn yr oes hon nac yn yr oes sydd i ddod.a Am hynny 'rwy'n dweud wrthych, maddeuir pob pechod a chabledd i bobl, ond y cabledd yn erbyn yr Ysbryd ni faddeuir mohono.g`G Os nad yw rhywun gyda mi, yn fy erbyn i y mae, ac os nad yw'n casglu gyda mi, gwasgaru y mae._! Neu sut y gall rhywun fynd i mewn i du375? un cryf ac ysbeilio'i ddodrefn heb yn gyntaf rwymo'r un cryf? Wedyn caiff ysbeilio'i du375? ef.q^[ Ond os trwy Ysbryd Duw yr wyf fi'n bwrw allan gythreuliaid, yna y mae teyrnas Dduw wedi cyrraedd atoch.]- Ac os trwy Beelsebwl yr wyf fi'n bwrw allan gythreuliaid, trwy bwy y mae eich disgyblion chwi yn eu bwrw allan? Am hynny hwy fydd yn eich barnu.q\[ Ac os yw Satan yn bwrw allan Satan, y mae wedi ymrannu yn ei erbyn ei hun; sut felly y saif ei deyrnas?B[} Deallodd Iesu eu meddyliau a dywedodd wrthynt, "Caiff pob teyrnas a ymrannodd yn ei herbyn ei hun ei difrodi, ac ni bydd yr un dref na thu375? a ymrannodd yn ei erbyn ei hun yn sefyll.Z Ond pan glywodd y Phariseaid dywedasant, "Nid yw hwn yn bwrw allan gythreuliaid ond trwy Beelsebwl, pennaeth y cythreuliaid."UY# A synnodd yr holl dyrfaoedd a dweud, "A yw'n bosibl mai hwn yw Mab Dafydd?"xXi Yna dygwyd ato ddyn � chythraul ynddo, yn ddall a mud; iachaodd Iesu ef, nes bod y mudan yn llefaru a gweld.7Wi Ac yn ei enw ef y bydd gobaith y Cenhedloedd."sV_ Ni fydd yn mathru corsen doredig, nac yn diffodd cannwyll sy'n mygu, nes iddo ddwyn barn i fuddugoliaeth.WU' Ni fydd yn ymrafael nac yn gweiddi, ac ni chlyw neb ei lais ef yn yr heolydd.T' Dyma fy ngwas, yr un a ddewisais, fy anwylyd, yr ymhyfrydodd fy enaid ynddo. Rhoddaf fy Ysbryd arno, a bydd yn cyhoeddi barn i'r Cenhedloedd.AS} fel y cyflawnid y gair a lefarwyd trwy Eseia'r proffwyd::Ro a rhybuddiodd hwy i beidio �'i wneud yn hysbys,oQW Ond daeth Iesu i wybod hyn, ac aeth ymaith oddi yno. Dilynodd llawer ef, ac fe iachaodd bawb ohonynt,NP Ac fe aeth y Phariseaid allan a chynllwyn yn ei erbyn, sut i'w ladd.oOW Yna dywedodd wrth y dyn, "Estyn dy law." Estynnodd yntau hi, a gwnaed ei law yn holliach fel y llall.fNE Gymaint mwy gwerthfawr yw dyn na dafad. Am hynny y mae'n gyfreithlon gwneud da ar y Saboth." M  Dywedodd yntau wrthynt, "Pwy ohonoch a chanddo un ddafad, os syrth honno i bydew ar y Saboth, na fydd yn gafael ynddi a'i chodi?L7 Yno yr oedd dyn a chanddo law ddiffrwyth. Gofynasant i Iesu, er mwyn cael cyhuddiad i'w ddwyn yn ei erbyn, "A yw'n gyfreithlon iach�u ar y Saboth?"3Ka Symudodd oddi yno a daeth i'w synagog hwy.;Jq Oherwydd y mae Mab y Dyn yn arglwydd ar y Saboth."I{ Pe buasech wedi deall beth yw ystyr y dywediad, 'Trugaredd a ddymunaf, nid aberth', ni fuasech wedi condemnio'r dieuog.=Hu 'Rwy'n dweud wrthych fod rhywbeth mwy na'r deml yma.G Neu onid ydych wedi darllen yn y Gyfraith fod yr offeiriaid ar y Saboth yn y deml yn halogi'r Saboth ond eu bod yn ddieuog?0FY Sut yr aeth i mewn i du375? Dduw a sut y bwytasant y torthau cysegredig, nad oedd yn gyfreithlon iddo ef na'r rhai oedd gydag ef eu bwyta, ond i'r offeiriaid yn unig?E Dywedodd yntau wrthynt, "Onid ydych wedi darllen beth a wnaeth Dafydd, pan oedd eisiau bwyd arno ef a'r rhai oedd gydag ef? D  Pan welodd y Phariseaid hynny, meddent wrtho, "Edrych, y mae dy ddisgyblion yn gwneud peth sy'n groes i'r Gyfraith ar y Saboth."C ! Yr amser hwnnw aeth Iesu drwy'r caeau u375?d ar y Saboth; yr oedd eisiau bwyd ar ei ddisgyblion, a dechreusant dynnu tywysennau a'u bwyta.AB} Y mae fy iau i yn hawdd ei dwyn, a'm baich i yn ysgafn."A Cymerwch fy iau arnoch a dysgwch gennyf, oherwydd addfwyn ydwyf a gostyngedig o galon, ac fe gewch orffwystra i'ch eneidiau.^@5 Dewch ataf fi, bawb sy'n flinedig ac yn llwythog, ac fe roddaf fi orffwystra i chwi.=?s Traddodwyd i mi bob peth gan fy Nhad. Nid oes neb yn adnabod y Mab, ond y Tad, ac nid oes neb yn adnabod y Tad, ond y Mab a'r rhai hynny y mae'r Mab yn dewis ei ddatguddio iddynt.9>m ie, O Dad, oherwydd felly y rhyngodd dy fodd di.7=g Yr amser hwnnw dywedodd Iesu, "Yr wyf yn dy foliannu di, O Dad, Arglwydd nef a daear, am iti guddio'r pethau hyn rhag y doethion a'r deallusion, a'u datguddio i rai bychain;]<3 Ond 'rwy'n dweud wrthych y caiff tir Sodom lai i'w ddioddef yn Nydd y Farn na thi."4;a A thithau, Capernaum, 'A ddyrchefir di hyd nef? Byddi'n disgyn hyd Hades.' Oherwydd petai'r gwyrthiau a wnaed ynot ti wedi eu gwneud yn Sodom, buasai'n sefyll hyd heddiw.`:9 Ond 'rwy'n dweud wrthych, caiff Tyrus a Sidon lai i'w ddioddef yn Nydd y Farn na chwi.79g Gwae di, Chorasin! Gwae di, Bethsaida! Oherwydd petai'r gwyrthiau a wnaed ynoch chwi wedi eu gwneud yn Tyrus a Sidon, buasent wedi edifarhau erstalwm mewn sachliain a lludw.o8W Yna dechreuodd geryddu'r trefi lle y gwnaed y rhan fwyaf o'i wyrthiau, am nad oeddent wedi edifarhau.I7  Daeth Mab y Dyn, un sy'n bwyta ac yn yfed, ac y maent yn dweud, 'Dyma feddwyn glwth, cyfaill i gasglwyr trethi a phechaduriaid.' Ac eto profir gan ei gweithredoedd fod doethineb Duw yn iawn."j6M Oherwydd daeth Ioan, un nad yw'n bwyta nac yn yfed, ac y maent yn dweud, 'Y mae cythraul ynddo.'W5' 'Canasom ffliwt i chwi,ac ni ddawnsiasoch; canasom alarnad, ac nid wylasoch.'|4q � phwy y cymharaf y genhedlaeth hon? Y mae'n debyg i blant yn eistedd yn y marchnadoedd ac yn galw ar ei gilydd:63g Y sawl sydd � chlustiau ganddo, gwrandawed.?2y ac os mynnwch dderbyn hynny, ef yw Elias sydd ar ddod.B1 Hyd at Ioan y proffwydodd yr holl broffwydi a'r Gyfraith;x0i O ddyddiau Ioan Fedyddiwr hyd yn awr y mae teyrnas nefoedd yn cael ei threisio, a threiswyr sy'n ei chipio hi./7 Yn wir, 'rwy'n dweud wrthych, ni chododd ymhlith meibion gwragedd neb mwy na Ioan Fedyddiwr; ac eto y mae'r lleiaf yn nheyrnas nefoedd yn fwy nag ef.z.m Dyma'r un y mae'n ysgrifenedig amdano: 'Wele fi'n anfon fy nghennad o'th flaen, i baratoi'r ffordd ar dy gyfer.'^-5 Beth yr aethoch allan i'w weld? Ai proffwyd? Ie, meddaf wrthych, a mwy na phroffwyd., Beth yr aethoch allan i'w weld? Ai un wedi ei wisgo mewn dillad esmwyth? Yn nhai brenhinoedd y mae'r rhai sy'n gwisgo dillad esmwyth.1+[ Wrth i ddisgyblion Ioan fynd ymaith, dechreuodd Iesu s�n am Ioan wrth y tyrfaoedd. "Beth yr aethoch allan i'r anialwch i edrych arno? Ai brwynen yn siglo yn y gwynt?<*s Gwyn ei fyd y sawl na fydd yn cwympo o'm hachos i."@)y Y mae'r deillion yn cael eu golwg yn �l, y cloffion yn cerdded, y gwahangleifion yn cael eu glanhau a'r byddariaid yn clywed, y meirw yn codi, y tlodion yn cael clywed y newydd da.e(C Ac atebodd Iesu hwy, "Ewch a dywedwch wrth Ioan yr hyn yr ydych yn ei glywed ac yn ei weld.['/ a gofyn iddo, "Ai ti yw'r hwn sydd i ddod, ai am rywun arall yr ydym i ddisgwyl?"[&/ Pan glywodd Ioan yn y carchar am weithredoedd Crist, anfonodd trwy ei ddisgyblionu% e Pan orffennodd Iesu ddysgu ei ddeuddeg disgybl, symudodd oddi yno er mwyn dysgu a phregethu yn eu trefi hwy.%$C *A phwy bynnag a rydd gymaint � chwpanaid o ddu373?r oer i un o'r rhai bychain hyn am ei fod yn ddisgybl, yn wir, 'rwy'n dweud wrthych, ni chyll ei wobr."0#Y )Pwy bynnag sy'n derbyn proffwyd am ei fod yn broffwyd, fe gaiff wobr proffwyd, a phwy bynnag sy'n derbyn un cyfiawn am ei fod yn un cyfiawn, fe gaiff wobr un cyfiawn.x"i (Y mae'r sawl sy'n eich derbyn chwi yn fy nerbyn i, a'r sawl sy'n fy nerbyn i yn derbyn yr hwn a'm hanfonodd i.c!? 'Yr un sy'n ennill ei fywyd a'i cyll, a'r un sy'n colli ei fywyd er fy mwyn i a'i hennill.b = &A'r sawl nad yw'n cymryd ei groes ac yn canlyn ar fy �l i, nid yw'n deilwng ohonof fi. 9 %Nid yw'r sawl sy'n caru tad neu fam yn fwy na myfi yn deilwng ohonof fi; ac nid yw'r sawl sy'n caru mab neu ferch yn fwy na myfi yn deilwng ohonof fi.1] $a gelynion rhywun fydd ei deulu ei hun'.  #Oherwydd deuthum i rannu 'dyn yn erbyn ei dad, a merch yn erbyn ei mam, a merch-yng-nghyfraith yn erbyn ei mam-yng-nghyfraith;r] "Peidiwch � meddwl mai i ddwyn heddwch i'r ddaear y deuthum; nid i ddwyn heddwch y deuthum ond cleddyf.  !Ond pwy bynnag fydd yn fy ngwadu i gerbron eraill, byddaf finnau hefyd yn eu gwadu hwy gerbron fy Nhad, yr hwn sydd yn y nefoedd. Pob un fydd yn fy arddel i gerbron eraill, byddaf finnau hefyd yn eu harddel hwy gerbron fy Nhad, yr hwn sydd yn y nefoedd.R Peidiwch ag ofni felly; yr ydych chwi'n werth mwy na llawer o adar y to.S Amdanoch chwi, y mae hyd yn oed pob blewyn o wallt eich pen wedi ei rifo.lQ Oni werthir dau aderyn y to am geiniog? Eto nid oes un ohonynt yn syrthio i'r ddaear heb eich Tad. 9 A pheidiwch ag ofni'r rhai sy'n lladd y corff, ond na allant ladd yr enaid; ofnwch yn hytrach yr hwn sy'n gallu dinistrio'r enaid a'r corff yn uffern. Yr hyn a ddywedaf wrthych yn y tywyllwch, dywedwch ef yng ngolau dydd; a'r hyn a sibrydir i'ch clust, cyhoeddwch ef ar bennau'r tai.}s Peidiwch �'u hofni hwy. Oherwydd nid oes dim wedi ei guddio na ddatguddir, na dim yn guddiedig na cheir ei wybod.   Digon i'r disgybl yw bod fel ei athro, a'r gwas fel ei feistr. Os galwasant feistr y tu375? yn Beelsebwl, pa faint mwy ei deulu?H  Nid yw disgybl yn well na'i athro na gwas yn well na'i feistr.# Pan erlidiant chwi mewn un dref, ffowch i un arall. Yn wir, 'rwy'n dweud wrthych, ni fyddwch wedi cwblhau trefi Israel cyn dyfod Mab y Dyn.lQ A chas fyddwch gan bawb o achos fy enw i; ond y sawl sy'n dyfalbarhau i'r diwedd a gaiff ei achub.ve Bradycha brawd ei frawd i farwolaeth, a thad ei blentyn, a chyfyd plant yn erbyn eu rhieni a pheri eu lladd.P Nid chwi sydd yn llefaru, ond Ysbryd eich Tad sy'n llefaru ynoch chwi.  Pan draddodant chwi, peidiwch � phryderu pa fodd na pha beth i lefaru, oherwydd fe roddir i chwi y pryd hwnnw eiriau i'w llefaru.{ o Cewch eich dwyn o flaen llywodraethwyr a brenhinoedd o'm hachos i, i ddwyn tystiolaeth iddynt ac i'r Cenhedloedd.o W Gochelwch rhag pobl; oherwydd fe'ch traddodant chwi i lysoedd, ac fe'ch fflangellant yn eu synagogau.  Dyma fi yn eich anfon allan fel defaid i blith bleiddiaid; felly byddwch yn gall fel seirff ac yn ddiniwed fel colomennod.s _ Yn wir, 'rwy'n dweud wrthych y caiff tir Sodom a Gomorra lai i'w ddioddef yn Nydd y Farn na'r dref honno.*M Ac os bydd rhywun yn gwrthod eich derbyn a gwrthod gwrando ar eich geiriau, ewch allan o'r tu375? hwnnw neu'r dref honno ac ysgydwch y llwch oddi ar eich traed.   Ac os bydd y tu375? yn deilwng, doed eich tangnefedd arno. Ond os na fydd y tu375? yn deilwng, dychweled eich tangnefedd atoch.F A phan fyddwch yn mynd i mewn i du375?, cyfarchwch y tu375?. I ba dref neu bentref bynnag yr ewch, holwch pwy sy'n deilwng yno, ac arhoswch yno hyd nes y byddwch yn ymadael �'r ardal.b= na chod i'r daith nac ail grys na sandalau na ffon. Y mae'r gweithiwr yn haeddu ei fwyd.F Peidiwch � chymryd aur nac arian na phres yn eich gwregys, Iachewch y cleifion, cyfodwch y meirw, glanhewch y gwahanglwyfus, bwriwch allan gythreuliaid; derbyniasoch heb d�l, rhowch heb d�l.W' Ac wrth fynd cyhoeddwch y genadwri: 'Y mae teyrnas nefoedd wedi dod yn agos.';q Ewch yn hytrach at ddefaid colledig tu375? Israel.5c Y deuddeg hyn a anfonodd Iesu allan wedi rhoi'r gorchmynion yma iddynt: "Peidiwch � mynd i gyfeiriad y Cenhedloedd, a pheidiwch � mynd i mewn i un o drefi'r Samariaid.B~ Simon y Selot, a Jwdas Iscariot, yr un a'i bradychodd ef._}7 Philip a Bartholomeus, Thomas a Mathew'r casglwr trethi, Iago fab Alffeus, a Thadeus,| A dyma enwau'r deuddeg apostol: yn gyntaf Simon, a elwir Pedr, ac Andreas ei frawd, ac Iago fab Sebedeus, ac Ioan ei frawd,{ / Wedi galw ato ei ddeuddeg disgybl rhoddodd Iesu iddynt awdurdod dros ysbrydion aflan, i'w bwrw allan, ac i iach�u pob afiechyd a phob llesgedd.Oz &deisyfwch felly ar Arglwydd y cynhaeaf anfon gweithwyr i'w gynhaeaf."\y1 %Yna meddai wrth ei ddisgyblion, "Y mae'r cynhaeaf yn fawr ond y gweithwyr yn brin;uxc $A phan welodd ef y tyrfaoedd tosturiodd wrthynt am eu bod yn flinderus a diymadferth fel defaid heb fugail.,wQ #Yr oedd Iesu'n mynd o amgylch yr holl drefi a'r pentrefi, dan ddysgu yn eu synagogau hwy, a phregethu efengyl y deyrnas, ac iach�u pob afiechyd a phob llesgedd.dvA "Ond dywedodd y Phariseaid, "Trwy bennaeth y cythreuliaid y mae'n bwrw allan gythreuliaid."u !Wedi i'r cythraul gael ei fwrw allan, llefarodd y mudan; a rhyfeddodd y tyrfaoedd gan ddweud, "Ni welwyd erioed y fath beth yn Israel."htI Fel yr oeddent yn mynd ymaith, dyma rywrai'n dwyn ato ddyn mud wedi ei feddiannu gan gythraul.Ks Ond aethant allan a thaenu'r hanes amdano yn yr holl ardal honno.]r3 Agorwyd eu llygaid, a rhybuddiodd Iesu hwy yn llym, "Gofalwch na chaiff neb wybod."Rq Yna cyffyrddodd �'u llygaid a dweud, "Yn �l eich ffydd boed i chwi."p) Wedi iddo ddod i'r tu375? daeth y deillion ato, a gofynnodd Iesu iddynt, "A ydych yn credu y gallaf wneud hyn?" Dywedasant wrtho, "Ydym, syr."koO Wrth i Iesu fynd oddi yno dilynodd dau ddyn dall ef gan weiddi, "Trugarha wrthym ni, Fab Dafydd."M Ond caiff plant y deyrnas eu bwrw allan i'r tywyllwch eithaf; bydd yno wylo a rhincian dannedd."=# 'Rwy'n dweud wrthych y daw llawer o'r dwyrain a'r gorllewin a chymryd eu lle yn y wledd gydag Abraham ac Isaac a Jacob yn nheyrnas nefoedd.#<? Pan glywodd Iesu hyn, fe ryfeddodd, a dywedodd wrth y rhai oedd yn ei ddilyn, "Yn wir, 'rwy'n dweud wrthych, ni chefais gan neb yn Israel ffydd mor fawr.K; Oherwydd dyn sydd dan awdurdod wyf finnau, a chennyf filwyr danaf; byddaf yn dweud wrth hwn, 'Dos', ac fe �, ac wrth un arall, 'Tyrd', ac fe ddaw, ac wrth fy ngwas, 'Gwna hyn', ac fe'i gwna.":}Atebodd y canwriad, "Syr, nid wyf yn deilwng i ti ddod dan fy nho; ond dywed air yn unig, a chaiff fy ngwas ei iach�u.89kDywedodd Iesu wrtho, "Fe ddof fi i'w iach�u."Y8+Syr, y mae fy ngwas yn gorwedd yn y tu375? wedi ei barlysu, mewn poenau enbyd."P7Ar �l iddo fynd i mewn i Gapernaum daeth canwriad ato ac erfyn arno:#6?Meddai Iesu wrtho, "Gwylia na ddywedi wrth neb, ond dos a dangos dy hun i'r offeiriad, ac offryma'r rhodd a orchmynnodd Moses, yn dystiolaeth gyhoeddus."5Estynnodd Iesu ei law a chyffwrdd ag ef gan ddweud, "Yr wyf yn mynnu, glanhaer di." Ac ar unwaith glanhawyd ei wahanglwyf.s4_A dyma ddyn gwahanglwyfus yn dod ato ac yn syrthio o'i flaen a dweud, "Syr, os mynni, gelli fy nglanhau."E3 Wedi iddo ddod i lawr o'r mynydd dilynodd tyrfaoedd mawr ef.`29oherwydd yr oedd yn eu dysgu fel un ag awdurdod ganddo, ac nid fel eu hysgrifenyddion.g1GPan orffennodd Iesu lefaru'r geiriau hyn, synnodd y tyrfaoedd at yr hyn yr oedd yn ei ddysgu; {F~~|~E}}u||{{Ozzyyvyxxww3vvFuuutthtssZrrqq~ppAoooUnnn%mmQlllGkkdjjvj*idhhwh,ggOfflee,d(cc?cbbaa```y__+^^o^]{]\\6[[>p>=k<<<;::v99y9887736~655-44K33{222<11D00a//B..e-r-,m,3++2**r*)x((m''&&%$$$##L""\!!d MOr'=>V^w"S/g r_  d 2 ;p72[{[3/ Oherwydd daeth Ioan atoch yn dangos ffordd cyfiawnder, ac ni chredasoch ef. Ond fe gredodd y casglwyr trethi a'r puteiniaid ef. A chwithau, ar �l ichwi weld hynny, ni newidiasoch eich meddwl a dod i'w gredu.R2Prun o'r ddau a gyflawnodd ewyllys y tad?" "Y cyntaf," meddent. Dywedodd Iesu wrthynt, "Yn wir, 'rwy'n dweud wrthych fod y casglwyr trethi a'r puteiniaid yn mynd i mewn i deyrnas Dduw o'ch blaen chwi.l1QYna fe aeth y tad at y mab arall a gofyn yr un modd. Atebodd hwnnw, 'Fe af fi, syr'; ond nid aeth.S0Atebodd yntau, 'Na wnaf'; ond yn ddiweddarach newidiodd ei feddwl a mynd./!Ond beth yw eich barn chwi ar hyn? Yr oedd dyn a chanddo ddau fab. Aeth at y cyntaf a dweud, 'Fy mab, dos heddiw a gweithia yn y winllan.' .9Atebasant Iesu, "Ni wyddom ni ddim." Ac meddai yntau wrthynt, "Ni ddywedaf finnau chwaith wrthych chwi trwy ba awdurdod yr wyf yn gwneud y pethau hyn.w-gOnd os dywedwn, 'O'r byd daearol', y mae arnom ofn y dyrfa, oherwydd y mae pawb yn dal fod Ioan yn broffwyd."9,kBedydd Ioan, o ble yr oedd? Ai o'r nef ai o'r byd daearol?" Dechreusant ddadlau �'i gilydd a dweud, "Os dywedwn, 'O'r nef', fe ddywed wrthym, 'Pam, ynteu, na chredasoch ef?'+5Atebodd Iesu hwy, "Fe ofynnaf finnau un peth i chwi, ac os atebwch hwnnw, fe ddywedaf finnau wrthych trwy ba awdurdod yr wyf yn gwneud y pethau hyn.D*Daeth Iesu i'r deml, a phan oedd yn dysgu yno daeth y prif offeiriaid a henuriaid y bobl ato a gofyn, "Trwy ba awdurdod yr wyt ti'n gwneud y pethau hyn? Pwy roddodd i ti'r awdurdod hwn?"[)/A beth bynnag oll y gofynnwch amdano mewn gweddi, os ydych yn credu, fe'i cewch."r(]Atebodd Iesu hwy, "Yn wir, 'rwy'n dweud wrthych, os bydd gennych ffydd, heb amau dim, nid yn unig fe wnewch yr hyn a wnaed i'r ffigysbren, ond hyd yn oed os dywedwch wrth y mynydd hwn, 'Coder di a bwrier di i'r m�r', hynny a fydd.g'GPan welodd y disgyblion hyn, fe ryfeddasant a dweud, "Sut y crinodd y ffigysbren ar unwaith?"B&}A phan welodd ffigysbren ar fin y ffordd aeth ato, ond ni chafodd ddim arno ond dail yn unig. Dywedodd wrtho, "Na fydded ffrwyth arnat ti byth mwy." Ac ar unwaith crinodd y ffigysbren.M%Yn y bore, wrth iddo ddychwelyd i'r ddinas, daeth chwant bwyd arno.\$1Yna gadawodd Iesu hwy ac aeth allan o'r ddinas i Fethania, a threuliodd y nos yno.F#a dywedasant wrtho, "A wyt yn clywed beth y mae'r rhain yn ei ddweud?" Atebodd Iesu, "Ydwyf. Onid ydych erioed wedi darllen: 'O enau babanod a phlant sugno y darperaist fawl i ti dy hun'?""7Ond pan welodd y prif offeiriaid a'r ysgrifenyddion y rhyfeddodau a wnaeth, a'r plant yn gweiddi yn y deml, "Hosanna i Fab Dafydd!", aethant yn ddig,F!A daeth deillion a chloffion ato yn y deml, ac iachaodd hwy.  a dywedodd wrthynt, "Y mae'n ysgrifenedig: 'Gelwir fy nhu375? i yn du375? gweddi, ond yr ydych chwi yn ei wneud yn ogof lladron.'"7g Aeth Iesu i mewn i'r deml, a bwriodd allan bawb oedd yn prynu a gwerthu yn y deml; taflodd i lawr fyrddau'r cyfnewidwyr arian a chadeiriau'r rhai oedd yn gwerthu colomennod,S a'r tyrfaoedd yn ateb, "Y proffwyd Iesu yw hwn, o Nasareth yng Ngalilea."mS Pan ddaeth ef i mewn i Jerwsalem cynhyrfwyd y ddinas drwyddi. Yr oedd pobl yn gofyn, "Pwy yw hwn?",/W Ac yr oedd y tyrfaoedd ar y blaen iddo a'r rhai o'r tu �l yn gweiddi: "Hosanna i Fab Dafydd! Bendigedig yw'r un sy'n dod yn enw'r Arglwydd. Hosanna yn y goruchaf!"Taenodd tyrfa fawr iawn eu mentyll ar y ffordd, ac yr oedd eraill yn torri canghennau o'r coed ac yn eu taenu ar y ffordd.hIdaethant �'r asen a'r ebol ato, a rhoesant eu mentyll ar eu cefn, ac eisteddodd Iesu arnynt.DAeth y disgyblion a gwneud fel y gorchmynnodd Iesu iddynt;Dywedwch wrth ferch Seion, 'Wele dy frenin yn dod atat, yn ostyngedig ac yn marchogaeth ar asyn, ac ar ebol, llwdn anifail gwaith.'"KDigwyddodd hyn fel y cyflawnid y gair a lefarwyd trwy'r proffwyd:ucAc os dywed rhywun rywbeth wrthych, dywedwch, 'Y mae ar y Meistr eu hangen'; a bydd yn eu rhoi ar unwaith."&Egan ddweud wrthynt, "Ewch i'r pentref sydd gyferbyn � chwi, ac yn syth fe gewch asen wedi ei rhwymo, ac ebol gyda hi. Gollyngwch hwy a dewch � hwy ataf.u ePan ddaethant yn agos i Jerwsalem a chyrraedd Bethffage a Mynydd yr Olewydd, yna anfonodd Iesu ddau ddisgyblxi"Tosturiodd Iesu wrthynt a chyffyrddodd �'u llygaid, a chawsant eu golwg yn �l yn y fan, a chanlynasant ef.O!Meddent hwy wrtho, "Syr, mae arnom eisiau i'n llygaid gael eu hagor."Q Safodd Iesu, a'u galw a dweud, "Beth yr ydych am i mi ei wneud i chwi?"yCeryddodd y dyrfa hwy a dweud wrthynt am dewi, ond gweiddi'n fwy byth a wnaethant, "Syr, trugarha wrthym, Fab Dafydd."#Yr oedd dau ddyn dall yn eistedd ar fin y ffordd, a phan glywsant fod Iesu yn mynd heibio, gwaeddasant, "Syr, trugarha wrthym, Fab Dafydd."I Fel yr oeddent yn mynd allan o Jericho, dilynodd tyrfa fawr ef.w gfel Mab y Dyn, na ddaeth i gael ei wasanaethu ond i wasanaethu, ac i roi ei einioes yn bridwerth dros lawer."` 9a phwy bynnag sydd am fod yn flaenaf yn eich plith, rhaid iddo fod yn gaethwas i chwi, Ond nid felly y mae i fod yn eich plith chwi; yn hytrach, pwy bynnag sydd am fod yn fawr yn eich plith, rhaid iddo fod yn was i chwi,! ;Galwodd Iesu hwy ato ac meddai, "Gwyddoch fod llywodraethwyr y Cenhedloedd yn arglwyddiaethu arnynt, a'u gwu375?r mawr yn dangos eu hawdurdod drostynt.> wPan glywodd y deg, aethant yn ddig wrth y ddau frawd.X)Dywedodd wrthynt, "Cewch yfed fy nghwpan i, ond eistedd ar fy llaw dde ac ar fy llaw chwith, nid gennyf fi y mae'r hawl i roi hynny; y mae'n perthyn i'r rhai y mae wedi ei ddarparu ar eu cyfer gan fy Nhad."yAtebodd Iesu, "Ni wyddoch beth yr ydych yn ei ofyn. A allwch chwi yfed y cwpan yr wyf fi i'w yfed?" "Gallwn," meddent.)Meddai ef wrthi, "Beth a fynni?" Atebodd, "Gorchymyn fod i'm dau fab hyn gael eistedd, un ar dy law dde ac un ar dy law chwith yn dy deyrnas."^5Yna daeth mam meibion Sebedeus ato gyda'i meibion, gan ymgrymu a gofyn ffafr ganddo.xia'i drosglwyddo i'r Cenhedloedd i'w watwar a'i fflangellu a'i groeshoelio; ac ar y trydydd dydd fe'i cyfodir."Dyma ni'n mynd i fyny i Jerwsalem; fe gaiff Mab y Dyn ei draddodi i'r prif offeiriaid a'r ysgrifenyddion; condemniant ef i farwolaeth,s_Wrth fynd i fyny i Jerwsalem cymerodd Iesu'r deuddeg disgybl ar wah�n, ac ar y ffordd dywedodd wrthynt,GFelly bydd y rhai olaf yn flaenaf a'r rhai blaenaf yn olaf.'"zmOnid yw'n gyfreithlon imi wneud fel 'rwy'n dewis �'m heiddo fy hun? Neu ai cenfigen yw dy ymateb i'm haelioni?[/Cymer yr hyn sydd i ti a dos ymaith. 'Rwy'n dewis rhoi i'r olaf yma fel i tithau. ~ Ond atebodd y meistr: 'Gyfaill,' meddai wrth un ohonynt, 'nid wyf yn gwneud cam � thi. Onid am un darn arian y cytunaist � mi?}7 gan ddweud, 'Dim ond un awr y gweithiodd y rhai diwethaf yma, a gwnaethost hwy'n gyfartal � ni, sydd wedi llafurio drwy'r dydd yn y gwres tanbaid.'G| Ac wedi eu cael dechreusant rwgnach yn erbyn y perchen tu375?z{m A phan ddaeth y rhai a gyflogwyd gyntaf, tybiasant y caent fwy, ond un darn arian yr un a gawsant hwythau hefyd.[z/ Daeth y rhai a gyflogwyd tua phump o'r gloch, a derbyniasant un darn arian yr un.3y_Gyda'r nos dyma berchen y winllan yn dweud wrth ei oruchwyliwr, 'Galw'r gweithwyr, a th�l eu cyflog iddynt, gan ddechrau gyda'r rhai diwethaf a dibennu gyda'r cyntaf.']x3'Am na chyflogodd neb ni,' oedd eu hateb. 'Ewch chwi hefyd i'r winllan,' meddai ef.wTua phump o'r gloch aeth allan a dod o hyd i eraill yn sefyll yno, ac meddai wrthynt, 'Pam yr ydych yn sefyll yma drwy'r dydd yn segur?'zvmac aethant yno. Yna fe aeth allan eto tua chanol dydd, a thua thri o'r gloch y prynhawn, a gwneud fel o'r blaen.nuUDywedodd wrthynt hwythau, 'Ewch chwi hefyd i'r winllan, ac fe dalaf i chwi beth bynnag fydd yn deg';jtMAeth allan eilwaith tua naw o'r gloch y bore, a gwelodd eraill yn sefyll yn segur yn y farchnad._s7Cytunodd �'r gweithwyr am d�l o un darn arian y dydd ac anfonodd hwy i'w winllan.wr iY mae teyrnas nefoedd yn debyg i berchen tu375? a aeth allan gyda'r bore bach i gyflogi gweithwyr i'w winllan.PqOnd bydd llawer o'r rhai blaenaf yn olaf, ac o'r rhai olaf yn flaenaf./pWA phob un a adawodd dai neu frodyr neu chwiorydd neu dad neu fam neu blant neu diroedd er mwyn fy enw i, caiff dderbyn ganwaith cymaint ac etifeddu bywyd tragwyddol.poYDywedodd Iesu wrthynt, "Yn wir, 'rwy'n dweud wrthych, pan enir yr oes newydd, pan fydd Mab y Dyn yn eistedd ar ei orsedd ogoneddus, byddwch chwi a'm canlynodd i hefyd yn eistedd ar ddeuddeg gorsedd gan farnu deuddeg llwyth Israel.cn?Yna atebodd Pedr ef, "Dyma ni wedi gadael pob peth a'th ganlyn di. Beth felly a gawn ni?"mwEdrychodd Iesu arnynt a dywedodd wrthynt, "Gyda dynion y mae hyn yn amhosibl, ond gyda Duw y mae pob peth yn bosibl."cl?Pan glywodd y disgyblion hyn, synasant yn fawr ac meddent, "Pwy felly all gael ei achub?"k}'Rwy'n dweud wrthych eto, y mae'n haws i gamel fynd trwy grau nodwydd nag i rywun cyfoethog fynd i mewn i deyrnas Dduw." jDywedodd Iesu wrth ei ddisgyblion, "Yn wir, 'rwy'n dweud wrthych mai anodd fydd hi i rywun cyfoethog fynd i mewn i deyrnas nefoedd.uicOnd pan glywodd y dyn ifanc y gair hwn, aeth ymaith yn drist, oherwydd yr oedd yn berchen meddiannau lawer.hMeddai Iesu wrtho, "Os mynni fod yn berffaith, dos, gwerth dy eiddo a dyro i'r tlodion, a chei drysor yn y nefoedd; a thyrd, canlyn fi."_g7Dywedodd y dyn ifanc wrtho, "Yr wyf wedi cadw'r rhain i gyd. Beth arall sydd eisiau?"Kfanrhydedda dy dad a'th fam', a 'C�r dy gymydog fel ti dy hun.'"meSMeddai yntau wrtho, "Pa rai?" Atebodd Iesu, "'Na ladd, na odineba, na ladrata, na chamdystiolaetha,d+A dywedodd Iesu wrtho, "Pam yr wyt yn fy holi am yr hyn sy'n dda? Un yn unig sy'n dda. Ond os mynni fynd i mewn i'r bywyd, cadw'r gorchmynion."_c7Dyma ddyn yn dod ato ac yn gofyn, "Athro, pa beth da a wnaf i gael bywyd tragwyddol?"6bgAc wedi rhoi ei ddwylo arnynt, aeth oddi yno.aond dywedodd Iesu, "Gadewch i'r plant ddod ataf fi a pheidiwch �'u rhwystro, oherwydd i rai fel hwy y mae teyrnas nefoedd yn perthyn."j`M Yna daethpwyd � phlant ato, iddo roi ei ddwylo arnynt a gwedd�o. Ceryddodd y disgyblion hwy,n_U Y mae rhai eunuchiaid sydd felly o groth eu mam, rhai sydd wedi eu gwneud yn eunuchiaid gan eraill, a rhai eto sydd wedi eu gwneud eu hunain yn eunuchiaid er mwyn teyrnas nefoedd. Boed i'r sawl sy'n gallu derbyn hyn ei dderbyn."b^= Atebodd yntau, "Nid peth i bawb yw derbyn y gair hwn, dim ond i'r rhai a ddoniwyd felly.s]_ Dywedodd ei ddisgyblion wrtho, "Os dyma'r sefyllfa rhwng dyn a'i wraig, y mae'n well peidio � phriodi."\y 'Rwy'n dweud wrthych, pwy bynnag sy'n ysgaru ei wraig, ond am anffyddlondeb, ac yn priodi un arall, y mae'n godinebu."[#Atebodd ef hwy, "Oherwydd eich ystyfnigrwydd y rhoddodd Moses ganiat�d ichwi i ysgaru eich gwragedd, ond nid felly yr oedd o'r dechreuad.gZGMeddent hwy wrtho, "Pam felly y gorchmynnodd Moses roi llythyr ysgar iddi a'i hanfon ymaith?"tYaGan hynny nid dau mohonynt mwyach, ond un cnawd. Felly, yr hyn a gysylltodd Duw, ni ddylai neb ei wahanu."yXkA dywedodd, "Dyna pam y bydd dyn yn gadael ei dad a'i fam ac yn glynu wrth ei wraig, a bydd y ddau yn un cnawd.wWgAtebodd yntau gan ofyn, "Onid ydych wedi darllen mai yn wryw a benyw y gwnaeth y Creawdwr hwy o'r dechreuad?"~VuDaeth Phariseaid ato i roi prawf arno gan ofyn, "A yw'n gyfreithlon i u373?r ysgaru ei wraig am unrhyw reswm a fyn?"9UmDilynodd tyrfaoedd mawr ef, ac iachaodd hwy yno.|T sPan orffennodd Iesu lefaru'r geiriau hyn, ymadawodd � Galilea a daeth i diriogaeth Jwdea y tu hwnt i'r Iorddonen.eSC#Felly hefyd y gwna fy Nhad nefol i chwithau os na faddeuwch bob un i'w gyfaill o'ch calon."cR?"Ac yn ei ddicter traddododd ei feistr ef i'r poenydwyr hyd nes y talai'r ddyled yn llawn.\Q1!Oni ddylit tithau fod wedi trugarhau wrth dy gydwas, fel y gwneuthum i wrthyt ti?'~Pu Yna galwodd ei feistr ef ato, ac meddai, 'Y gwas drwg, fe faddeuais i yr holl ddyled honno i ti, am iti grefu arnaf.O Pan welodd ei gydweision beth oedd wedi digwydd, fe'u blinwyd yn fawr iawn, ac aethant ac adrodd yr holl hanes wrth eu meistr.YN+Ond gwrthododd; yn hytrach fe aeth a'i fwrw i garchar hyd nes y talai'r ddyled.cM?Syrthiodd ei gydwas i lawr a chrefodd arno, 'Bydd yn amyneddgar wrthyf, ac fe dalaf iti.'0LYAeth y gwas hwnnw allan a daeth o hyd i un o'i gydweision a oedd yn ei ddyled ef o gant o ddarnau arian; ymaflodd ynddo gerfydd ei wddf gan ddweud, 'T�l dy ddyled.'aK;A thosturiodd meistr y gwas hwnnw wrtho; gollyngodd ef yn rhydd a maddau'r ddyled iddo.wJgSyrthiodd y gwas ar ei liniau o flaen ei feistr a dweud, 'Bydd yn amyneddgar wrthyf, ac fe dalaf y cwbl iti.'IA chan na allai dalu gorchmynnodd ei feistr iddo gael ei werthu, ynghyd �'i wraig a'i blant a phopeth a feddai, er mwyn talu'r ddyled.aH;Dechreuodd ar y gwaith, a dygwyd ato was oedd yn ei ddyled o ddeng mil o godau o arian.fGEAm hynny y mae teyrnas nefoedd yn debyg i frenin a benderfynodd adolygu cyfrifon ei weision.aF;Meddai Iesu wrtho, "Nid hyd seithwaith a ddywedaf wrthyt, ond hyd saith deg seithwaith.EYna daeth Pedr a gofyn iddo, "Arglwydd, pa sawl gwaith y mae fy nghyfaill i bechu yn fy erbyn a minnau i faddau iddo? Ai hyd seithwaith?"^D5Oherwydd lle y mae dau neu dri wedi dod ynghyd yn fy enw i, yr wyf yno yn eu canol."'CGA thrachefn 'rwy'n dweud wrthych, os bydd dau ohonoch yn cytuno ar y ddaear i ofyn am unrhyw beth, fe'i rhoddir iddynt gan fy Nhad, yr hwn sydd yn y nefoedd.3B_Yn wir, 'rwy'n dweud wrthych, pa bethau bynnag a waharddwch ar y ddaear, fe'u gwaherddir yn y nef, a pha bethau bynnag a ganiatewch ar y ddaear, fe'u caniateir yn y nef.(AIOs bydd yn gwrthod gwrando arnynt hwy, dywed wrth yr eglwys; ac os bydd yn gwrthod gwrando ar yr eglwys, cyfrifa ef fel un o'r Cenhedloedd a'r casglwr trethi.~@uOnd os na fydd yn gwrando, cymer gyda thi un neu ddau arall, er mwyn i bob peth sefyll ar air dau neu dri o dystion.?#Os pecha dy gyfaill yn dy erbyn, dos a dangos ei fai iddo, o'r neilltu rhyngot ti ac ef. Os bydd yn gwrando arnat, fe enillaist dy gyfaill.g>GFelly nid ewyllys eich Tad, yr hwn sydd yn y nefoedd, yw bod un o'r rhai bychain hyn ar goll.=  Ac os daw o hyd iddi, yn wir, 'rwy'n dweud wrthych, y mae'n llawenhau mwy amdani nag am y naw deg a naw nad aethant ar grwydr.G< Beth yw eich barn chwi? Os bydd gan rywun gant o ddefaid a bod un ohonynt yn mynd ar grwydr, oni fydd yn gadael y naw deg a naw ar y mynyddoedd ac yn mynd i chwilio am yr un sydd ar grwydr?G; [{cf15i Oherwydd daeth Mab y Dyn i achub y colledig.}]8:i Gwyliwch rhag i chwi ddirmygu un o'r rhai bychain hyn; oherwydd 'rwy'n dweud wrthych fod eu hangylion hwy yn y nefoedd bob amser yn edrych ar wyneb fy Nhad sydd yn y nefoedd.B9} Ac os yw dy lygad yn achos cwymp i ti, tyn ef allan a'i daflu oddi wrthyt; y mae'n well iti fynd i mewn i'r bywyd yn unllygeidiog na chael dy daflu, a dau lygad gennyt, i d�n uffern.f8EOs yw dy law neu dy droed yn achos cwymp i ti, tor hi ymaith a'i thaflu oddi wrthyt; y mae'n well iti fynd i mewn i'r bywyd yn anafus neu'n gloff, na chael dy daflu, a dwy law neu ddau droed gennyt, i'r t�n tragwyddol.t7aGwae'r byd oherwydd achosion cwymp; y maent yn rhwym o ddod, ond gwae'r sawl sy'n gyfrifol am achos cwymp.,6QOnd pwy bynnag sy'n achos cwymp i un o'r rhai bychain hyn sy'n credu ynof fi, byddai'n well iddo pe crogid maen melin mawr am ei wddf a'i foddi yn eigion y m�r.X5)A phwy bynnag sy'n derbyn un plentyn fel hwn yn fy enw i, y mae'n fy nerbyn i.|4qPwy bynnag, felly, fydd yn ei ddarostwng ei hun i fod fel y plentyn hwn, dyma'r un sydd fwyaf yn nheyrnas nefoedd.3}a dywedodd, "Yn wir, 'rwy'n dweud wrthych, heb gymryd eich troi a dod fel plant, nid ewch fyth i mewn i deyrnas nefoedd.<2sGalwodd Iesu blentyn ato, a'i osod yn eu canol hwy,a1 =Yr amser hwnnw daeth y disgyblion at Iesu a gofyn, "Pwy sydd fwyaf yn nheyrnas nefoedd?"P0Ond rhag i ni beri tramgwydd iddynt, dos at y m�r a bwrw fachyn iddo, a chymer y pysgodyn cyntaf a ddaw i fyny. Agor ei geg ac fe gei ddarn arian. Cymer hwnnw a rho ef iddynt drosof fi a thithau."k/OGan estroniaid," meddai Pedr. Dywedodd Iesu wrtho, "Felly y mae'r dinasyddion yn rhydd o'r dreth.g.GYdyw," meddai Pedr. Pan aeth i'r tu375?, achubodd Iesu'r blaen arno trwy ofyn, "Simon, beth yw dy farn di? Gan bwy y mae brenhinoedd y byd yn derbyn tollau a threthi? Ai gan eu dinasyddion eu hunain ynteu gan estroniaid?" -Wedi iddynt ddod i Gapernaum, daeth y rhai oedd yn casglu treth y deml at Pedr a gofyn, "Onid yw eich athro yn talu treth y deml?"X,)ac fe'i lladdant ef, a'r trydydd dydd fe'i cyfodir." Ac aethant yn drist iawn.t+aPan oeddent gyda'i gilydd yng Ngalilea dywedodd Iesu wrthynt, "Y mae Mab y Dyn i'w draddodi i ddwylo pobl,M*[{cf15i Nid �'r math hwn allan ond trwy weddi ac ympryd.}]v)eMeddai ef wrthynt, "Am fod eich ffydd chwi mor wan. Yn wir, 'rwy'n dweud wrthych, os bydd gennych ffydd gymaint � hedyn mwstard, fe ddywedwch wrth y mynydd hwn, 'Symud oddi yma draw', a symud a wna. Ac ni fydd dim yn amhosibl i chwi."a(;Yna daeth y disgyblion at Iesu o'r neilltu a dweud, "Pam na allem ni ei fwrw ef allan?"c'?Ceryddodd Iesu y cythraul, ac aeth allan ohono, ac fe iachawyd y bachgen o'r munud hwnnw.& Atebodd Iesu, "O genhedlaeth ddi-ffydd a gwyrgam, pa hyd y byddaf gyda chwi? Pa hyd y goddefaf chwi? Dewch ag ef yma ataf fi."N%Deuthum ag ef at dy ddisgyblion di, ac ni allasant hwy ei iach�u."$Syr, tosturia wrth fy mab, oherwydd y mae'n dioddef o ffitiau ac yn dioddef yn enbyd, yn cwympo'n aml i'r t�n ac yn aml i'r du373?r.U##Pan ddaethant at y dyrfa, daeth dyn at Iesu gan benlinio o'i flaen a dweud,O" Yna deallodd y disgyblion mai am Ioan Fedyddiwr y bu'n s�n wrthynt.;!o Ond 'rwy'n dweud wrthych fod Elias eisoes wedi dod, ond iddynt fethu ei adnabod, a gwneud iddo beth bynnag a fynnent; felly hefyd y mae Mab y Dyn yn mynd i ddioddef ar eu llaw."@ { Atebodd yntau, "Bydd Elias yn dod ac yn adfer pob peth.q[ Gofynnodd y disgyblion iddo, "Pam y mae'r ysgrifenyddion yn dweud bod yn rhaid i Elias ddod yn gyntaf?",Q Wrth iddynt ddod i lawr o'r mynydd gorchmynnodd Iesu iddynt, "Peidiwch � dweud wrth neb am y weledigaeth nes y bydd Mab y Dyn wedi ei gyfodi oddi wrth y meirw.">wAc wedi edrych i fyny ni welsant neb ond Iesu'n unig.Y+Daeth Iesu atynt a chyffwrdd � hwy gan ddweud, "Codwch, a pheidiwch ag ofni."a;A phan glywodd y disgyblion hyn syrthiasant ar eu hwynebau a chydiodd ofn mawr ynddynt.4aTra oedd ef yn dal i siarad, dyma gwmwl golau yn cysgodi drostynt, a llais o'r cwmwl yn dweud, "Hwn yw fy Mab, yr Anwylyd; ynddo ef yr wyf yn ymhyfrydu; gwrandewch arno."A dywedodd Pedr wrth Iesu, "Arglwydd, y mae'n dda ein bod ni yma; os mynni, gwnaf yma dair pabell, un i ti ac un i Moses ac un i Elias."H A dyma Moses ac Elias yn ymddangos iddynt, yn ymddiddan ag ef.yA gweddnewidiwyd ef yn eu gu373?ydd hwy, a disgleiriodd ei wyneb fel yr haul, ac aeth ei ddillad yn wyn fel y goleuni.w iYmhen chwe diwrnod dyma Iesu'n cymryd Pedr ac Iago ac Ioan ei frawd a mynd � hwy i fynydd uchel o'r neilltu.-Yn wir, 'rwy'n dweud wrthych, y mae rhai o'r sawl sy'n sefyll yma na phrofant flas marwolaeth nes iddynt weld Mab y Dyn yn dyfod yn ei deyrnas."}Oherwydd y mae Mab y Dyn ar ddyfod yng ngogoniant ei Dad gyda'i angylion, ac yna fe d�l i bob un yn �l ei ymddygiad.{oPa elw a gaiff rhywun os ennill yr holl fyd a fforffedu ei fywyd? Neu beth a rydd rhywun yn gyfnewid am ei fywyd?veOherwydd pwy bynnag a fyn gadw ei fywyd, fe'i cyll, ond pwy bynnag a gyll ei fywyd er fy mwyn i, fe'i caiff. Yna dywedodd Iesu wrth ei ddisgyblion, "Os myn neb ddod ar fy �l i, rhaid iddo ymwadu ag ef ei hun a chodi ei groes a'm canlyn i.#?Troes yntau, a dywedodd wrth Pedr, "Dos ymaith o'm golwg, Satan; maen tramgwydd ydwyt imi, oherwydd nid ar bethau Duw y mae dy fryd ond ar bethau dynol."s_A chymerodd Pedr ef a dechrau ei geryddu gan ddweud, "Na ato Duw, Arglwydd. Ni chaiff hyn ddigwydd i ti."W'O'r amser hwnnw y dechreuodd Iesu ddangos i'w ddisgyblion fod yn rhaid iddo fynd i Jerwsalem, a dioddef llawer gan yr henuriaid a'r prif offeiriaid a'r ysgrifenyddion, a'i ladd, a'r trydydd dydd ei gyfodi.Z -Yna gorchmynnodd i'w ddisgyblion beidio � dweud wrth neb mai ef oedd y Meseia./ WRhoddaf iti allweddau teyrnas nefoedd, a beth bynnag a waherddi ar y ddaear a waherddir yn y nefoedd, a beth bynnag a ganiatei ar y ddaear a ganiateir yn y nefoedd." Ac 'rwyf fi'n dweud wrthyt mai ti yw Pedr, ac ar y graig hon yr adeiladaf fy eglwys, ac ni chaiff holl bwerau Hades y trechaf arni. Dywedodd Iesu wrtho, "Gwyn dy fyd, Simon fab Jona, oherwydd nid cig a gwaed a ddatguddiodd hyn iti ond fy Nhad, sydd yn y nefoedd.= uAtebodd Simon Pedr, "Ti yw'r Meseia, Mab y Duw byw."BA chwithau," meddai wrthynt, "pwy meddwch chwi ydwyf fi?"Dywedasant hwythau, "Mae rhai'n dweud Ioan Fedyddiwr, ac eraill Elias, ac eraill drachefn, Jeremeia neu un o'r proffwydi."pY Daeth Iesu i barthau Cesarea Philipi, a holodd ei ddisgyblion: "Pwy y mae pobl yn dweud yw Mab y Dyn?"{ Yna y deallasant iddo lefaru nid am ochel rhag surdoes y torthau, ond rhag yr hyn a ddysgai'r Phariseaid a'r Sadwceaid.y Sut na welwch nad ynglu375?n � bara y dywedais wrthych? Gochelwch, meddaf, rhag surdoes y Phariseaid a'r Sadwceaid."Y+ Nac ychwaith y saith torth i'r pedair mil a pha sawl llond cawell a gymerasoch?_7 Onid ydych yn cofio'r pum torth i'r pum mil a pha sawl basgedaid a gymerasoch i fyny?Deallodd Iesu a dywedodd, "Chwi o ychydig ffydd, pam yr ydych yn trafod ymhlith eich gilydd nad oes gennych fara? A ydych eto heb weld?Z-Ac yr oeddent hwy'n trafod ymhlith ei gilydd gan ddweud, "Ni ddaethom � bara."^5Meddai Iesu wrthynt, "Gwyliwch a gochelwch rhag surdoes y Phariseaid a'r Sadwceaid."V~%Pan ddaeth y disgyblion i'r ochr draw yr oeddent wedi anghofio dod � bara. } Cenhedlaeth ddrygionus ac annuwiol sy'n ceisio arwydd, eto ni roddir arwydd iddi ond arwydd Jona." A gadawodd hwy a mynd ymaith.:|mAc yn y bore, 'Bydd yn stormus heddiw, oherwydd y mae'r wybren yn goch ac yn gymylog.' Gwyddoch sut i ddehongli golwg y ffurfafen, ond ni allwch ddehongli arwyddion yr amserau.n{UOnd atebodd ef hwy, "Gyda'r nos fe ddywedwch, 'Bydd yn dywydd teg, oherwydd y mae'r wybren yn goch.'qz ]Daeth y Phariseaid a'r Sadwceaid ato, ac i roi prawf arno gofynasant iddo ddangos iddynt arwydd o'r nef.Yy+'Wedi gollwng y tyrfaoedd aeth Iesu i mewn i'r cwch a daeth i gyffiniau Magadan.Yx+&Yr oedd y rhai oedd yn bwyta yn bedair mil o wu375?r, heblaw gwragedd a phlant.aw;%Bwytasant oll a chael digon, a chodasant lond saith cawell o'r tameidiau oedd dros ben.v$Yna cymerodd y saith torth a'r pysgod, ac wedi diolch fe'u torrodd a'u rhoi i'r disgyblion, a'r disgyblion i'r tyrfaoedd.4uc#Gorchmynnodd i'r dyrfa eistedd ar y ddaear.utc"Gofynnodd Iesu iddynt, "Pa sawl torth sydd gennych?" "Saith," meddent hwythau, "ac ychydig bysgod bychain."lsQ!Dywedodd y disgyblion wrtho, "O ble, mewn lle anial, y cawn ddigon o fara i fwydo tyrfa mor fawr?"rw Galwodd Iesu ei ddisgyblion ato, ac meddai, "Yr wyf yn tosturio wrth y dyrfa, oherwydd y maent wedi bod gyda mi dridiau erbyn hyn, ac nid oes ganddynt ddim i'w fwyta. Ac ni fynnaf eu hanfon ymaith ar eu cythlwng, rhag iddynt lewygu ar y ffordd."q+er syndod i'r dyrfa wrth weld y mud yn llefaru, yr anafus yn holliach, y cloff yn cerdded a'r dall yn gweld; a rhoesant ogoniant i Dduw Israel.p3a daeth tyrfaoedd mawr ato yn dwyn gyda hwy y cloff a'r dall, yr anafus a'r mud, a llawer eraill; gosodasant hwy wrth ei draed, ac iachaodd ef hwy,co?Symudodd Iesu oddi yno ac aeth gerllaw M�r Galilea, ac i fyny'r mynydd. Eisteddodd yno,xniYna atebodd Iesu hi, "Wraig, mawr yw dy ffydd; boed iti fel y mynni." Ac fe iachawyd ei merch o'r munud hwnnw.mDywedodd hithau, "Gwir, syr, ond y mae hyd yn oed y cu373?n yn bwyta o'r briwsion sy'n syrthio oddi ar fwrdd eu meistri."QlAtebodd Iesu, "Nid yw'n deg cymryd bara'r plant a'i daflu i'r cu373?n."GkOnd daeth hithau ac ymgrymu iddo gan ddweud, "Syr, helpa fi."Wj'Atebodd yntau, "Ni'm hanfonwyd at neb ond at ddefaid colledig tu375? Israel." iOnd nid atebodd ef un gair iddi. A daeth ei ddisgyblion ato a gofyn iddo, "Gyr hi i ffwrdd, oherwydd y mae'n gweiddi ar ein h�l."Ah{A dyma wraig oedd yn Ganaan�es o'r cyffiniau hynny yn dod ymlaen a gweiddi, "Syr, trugarha wrthyf, Fab Dafydd; y mae fy merch wedi ei meddiannu gan gythraul ac yn dioddef yn enbyd."Hg Aeth Iesu allan oddi yno ac ymadawodd i barthau Tyrus a Sidon.jfMDyma'r pethau sy'n halogi rhywun; ond bwyta � dwylo heb eu golchi, nid yw hynny'n halogi neb."|eqOherwydd o'r galon y daw cynllunio drygionus, llofruddio, godinebu, puteinio, lladrata, camdystiolaethu, a chablu.kdOOnd y mae'r pethau sy'n dod allan o'r genau yn dod o'r galon, a dyna'r pethau sy'n halogi rhywun.pcYOni welwch fod popeth sy'n mynd i mewn i'r genau yn mynd i'r cylla ac yn cael ei yrru allan i'r geudy?=buMeddai Iesu, "A ydych chwithau'n dal mor ddi-ddeall?9amDywedodd Pedr wrtho, "Eglura'r ddameg hon inni."`Gadewch iddynt; arweinwyr dall i ddeillion ydynt. Os bydd rhywun dall yn arwain rhywun dall, bydd y ddau yn syrthio i bydew."T_! Atebodd yntau, "Pob planhigyn na phlannodd fy Nhad nefol, fe'i diwreiddir.x^i Yna daeth ei ddisgyblion a dweud wrtho, "A wyddost fod y Phariseaid wedi eu tramgwyddo wrth glywed dy eiriau?"]{ Nid yr hyn sy'n mynd i mewn i enau rhywun sy'n ei halogi, ond yr hyn sy'n dod allan o'i enau, dyna sy'n halogi rhywun."I\  Galwodd y dyrfa ato a dywedodd wrthynt, "Gwrandewch a deallwch.Y[+ yn ofer y maent yn fy addoli, gan ddysgu gorchmynion dynol fel athrawiaethau.'"cZ?'Y mae'r bobl hyn yn fy anrhydeddu �'u gwefusau, ond y mae eu calon ymhell oddi wrthyf;5YeRagrithwyr, da y proffwydodd Eseia amdanoch:HX Ac yr ydych wedi dirymu gair Duw er mwyn eich traddodiad chwi.6WeOnd yr ydych chwi'n dweud, 'Os dywed rhywun wrth ei dad neu ei fam, "Offrwm i Dduw yw beth bynnag y gallasit ei dderbyn yn gymorth gennyf fi", ni chaiff anrhydeddu ei dad.'~VuOherwydd dywedodd Duw, 'Anrhydedda dy dad a'th fam', a 'Bydded farw'n gelain y sawl a felltithia ei dad neu ei fam.'rU]Atebodd yntau hwy, "A pham yr ydych chwithau yn troseddu yn erbyn gorchymyn Duw er mwyn eich traddodiad?T'Pam y mae dy ddisgyblion di yn troseddu yn erbyn traddodiad yr hynafiaid? Oherwydd nid ydynt yn golchi eu dwylo pan fyddant yn bwyta'u bwyd."LS Yna daeth Phariseaid ac ysgrifenyddion o Jerwsalem at Iesu a dweud,vRe$ac erfyn arno am iddynt gael yn unig gyffwrdd ag ymyl ei fantell. A llwyr iachawyd pawb a gyffyrddodd ag ef.sQ_#Adnabu pobl y lle hwnnw ef, ac anfonasant i'r holl gymdogaeth honno, a daethant �'r cleifion i gyd ato,9Pm"Wedi croesi'r m�r daethant i dir yn Genesaret.VO%!Yna addolodd y rhai oedd yn y cwch ef, gan ddweud, "Yn wir, Mab Duw wyt ti."IMeddai Iesu wrthynt, "Nid oes rhaid iddynt fynd ymaith. Rhowch chwi rywbeth i'w fwyta iddynt."A={Fel yr oedd yn nosi daeth ei ddisgyblion ato a dweud, "Y mae'r lle yma'n unig ac y mae hi eisoes yn hwyr. Gollwng y tyrfaoedd, iddynt fynd i'r pentrefi i brynu bwyd iddynt eu hunain."b<=Pan laniodd Iesu, gwelodd dyrfa fawr, a thosturiodd wrthynt ac iach�u eu cleifion hwy. ;  Pan glywodd Iesu, aeth oddi yno mewn cwch i le unig o'r neilltu. Ond clywodd y tyrfaoedd, a dilynasant ef dros y tir o'r trefi.q:[ Yna daeth ei ddisgyblion a mynd �'r corff ymaith a'i gladdu, ac aethant ac adrodd yr hanes wrth Iesu.W9' Daethpwyd �'i ben ef ar ddysgl a'i roi i'r eneth, ac aeth hi ag ef i'w mam.38a ac anfonodd i dorri pen Ioan yn y carchar.f7E Aeth y brenin yn drist, ond oherwydd ei lw ac oherwydd ei westeion gorchmynnodd ei roi iddi,\61Ar gyfarwyddyd ei mam, dywedodd hi, "Rho i mi, yma ar ddysgl, ben Ioan Fedyddiwr."H5 gymaint nes iddo addo ar ei lw roi iddi beth bynnag a ofynnai.j4MPan oedd Herod yn dathlu ei ben-blwydd, dawnsiodd merch Herodias gerbron y cwmni a phlesio Herod (!~~N}}|||_{zz\yyxxxx_xw#vvbuuu"ttssrrtqq-pp|p9oouo%nnmmm/ll[kkk(jj{jAiiiFhhh=gg^gffcfevddCccc bbaal`_^^"]]\\8[[iZOYYEXWWbVVEUUU2TaSSCRaRQPPXOOSNNSMMM0LLL8KKkJJJ=IIIAHH.GGFF,EEiDDCgBB~BAAK@@^???I>>-==K<<U (|BqKCofiodd Pedr y gair a lefarodd Iesu, "Cyn i'r ceiliog ganu, fe'm gwedi i deirgwaith." Aeth allan ac wylo'n chwerw.lAQJYna dechreuodd yntau regi a thyngu, "Nid wyf yn adnabod y dyn." Ac ar unwaith fe ganodd y ceiliog.!@;IYmhen ychydig, dyma'r rhai oedd yn sefyll yno yn dod at Pedr a dweud wrtho, "Yn wir yr wyt ti hefyd yn un ohonynt, achos y mae dy acen yn dy fradychu."E?HGwadodd yntau drachefn � llw, "Nid wyf yn adnabod y dyn.">GAc wedi iddo fynd allan i'r porth, gwelodd morwyn arall ef a dweud wrth y rhai oedd yno, "Yr oedd hwn gyda Iesu'r Nasaread."]=3FOnd gwadodd ef o flaen pawb a dweud, "Nid wyf yn gwybod am beth yr wyt ti'n s�n."<EYr oedd Pedr yn eistedd y tu allan yn y cyntedd. A daeth un o'r morynion ato a dweud, "Yr oeddit tithau hefyd gyda Iesu'r Galilead."=;uDa dweud, "Proffwyda i ni, Feseia! Pwy a'th drawodd?"@:{CYna poerasant ar ei wyneb a'i gernodio; trawodd rhai efF9BSut y barnwch chwi?" Atebasant, "Y mae'n haeddu marwolaeth." 8AYna rhwygodd yr archoffeiriad ei ddillad a dweud, "Cabledd! Pa raid i ni wrth dystion bellach? Yr ydych newydd glywed ei gabledd.07Y@Dywedodd Iesu wrtho, "Ti a ddywedodd hynny; ond 'rwy'n dweud wrthych: 'O hyn allan fe welwch Fab y Dyn yn eistedd ar ddeheulaw'r Gallu ac yn dyfod ar gymylau'r nef.'"67?Parhaodd Iesu'n fud; a dywedodd yr archoffeiriad wrtho, "Yr wyf yn rhoi siars i ti dyngu yn enw'r Duw byw a dweud wrthym ai ti yw'r Meseia, Mab Duw."|5q>Yna cododd yr archoffeiriad ar ei draed a dweud wrtho, "Onid atebi ddim? Beth am dystiolaeth y rhain yn dy erbyn?"`49=a dweud, "Dywedodd hwn, 'Gallaf fwrw i lawr deml Duw, ac ymhen tridiau ei hadeiladu.'"b3=(Y pryd hwnnw bydd dau yn y cae; cymerir un a gadewir y llall.x=i'ac ni wyddent ddim hyd nes y daeth y dilyw a'u hysgubo ymaith i gyd; felly hefyd y bydd yn nyfodiad Mab y Dyn.<)&Fel yr oedd pobl yn y dyddiau cyn y dilyw yn bwyta ac yn yfed, yn cymryd gwragedd ac yn cael gwu375?r, hyd y dydd yr aeth Noa i mewn i'r arch,L;%Fel y bu yn nyddiau Noa, felly hefyd y bydd yn nyfodiad Mab y Dyn.j:M$Ond am y dydd hwnnw a'r awr ni u373?yr neb, nac angylion y nef, na'r Mab, neb ond y Tad yn unig.S9#Y nef a'r ddaear, �nt heibio, ond fy ngeiriau i, nid �nt heibio ddim.j8M"Yn wir, 'rwy'n dweud wrthych, nid �'r genhedlaeth hon heibio nes i'r holl bethau hyn ddigwydd.g7G!Felly chwithau, pan welwch yr holl bethau hyn, byddwch yn gwybod ei fod yn agos, wrth y drws.z6m Dysgwch wers oddi wrth y ffigysbren. Pan fydd ei gangen yn ir ac yn dechrau deilio, gwyddoch fod yr haf yn agos.5)Ac fe anfona ei angylion wrth sain utgorn mawr, a byddant yn cynnull ei etholedigion o'r pedwar gwynt, o un eithaf i'r nefoedd hyd at y llall.;4oA'r pryd hwnnw ymddengys arwydd Mab y Dyn yn y nef; y pryd hwnnw bydd holl lwythau'r ddaear yn galaru, a gwelant Fab y Dyn yn dyfod ar gymylau'r nef gyda nerth a gogoniant mawr. 39Yn union ar �l gorthrymder y dyddiau hynny, 'Tywyllir yr haul, ni rydd y lloer ei llewyrch, syrth y s�r o'r nef, ac ysgydwir nerthoedd y nefoedd.'@2{Lle bynnag y bydd y gelain, yno yr heidia'r fwlturiaid.{1oOherwydd fel y mae'r fellten yn dod o'r dwyrain ac yn goleuo hyd at y gorllewin, felly y bydd dyfodiad Mab y Dyn.(0IFelly, os dywedant wrthych, 'Dyma ef yn yr anialwch', peidiwch � mynd allan; neu os dywedant, 'Dyma ef mewn ystafelloedd o'r neilltu', peidiwch �'u credu.6/gYn awr yr wyf wedi dweud wrthych ymlaen llaw.-.SOherwydd fe gyfyd gau-fesei�u a gau-broffwydi, a rhoddant arwyddion mawr a rhyfeddodau nes arwain ar gyfeiliorn hyd yn oed yr etholedigion, petai hynny'n bosibl.e-CYna, os dywed rhywun wrthych, 'Edrych, dyma'r Meseia', neu 'Dacw ef', peidiwch �'i gredu.,Ac oni bai fod y dyddiau hynny wedi eu byrhau, ni fuasai neb byw wedi ei achub; ond er mwyn yr etholedigion fe fyrheir y dyddiau hynny.y+koblegid y pryd hwnnw bydd gorthrymder mawr na fu ei debyg o ddechrau'r byd hyd yn awr, ac na fydd byth chwaith.M*A gwedd�wch na fyddwch yn gorfod ffoi yn y gaeaf nac ar y Saboth,P)Gwae'r gwragedd beichiog a'r rhai sy'n rhoi'r fron yn y dyddiau hynny!S(a'r sawl sydd yn y cae, peidied � throi yn ei �l i gymryd ei fantell.['/Y sawl sydd ar ben y tu375?, peidied � mynd i lawr i gipio'i bethau o'i du375?;7&iyna ffoed y rhai sydd yn Jwdea i'r mynyddoedd.%Felly, pan welwch 'y ffieiddbeth diffeithiol', y soniodd y proffwyd Daniel amdano, yn sefyll yn y lle sanctaidd" dealled y darllenydd$Ac fe gyhoeddir yr Efengyl hon am y deyrnas drwy'r byd i gyd fel tystiolaeth i'r holl genhedloedd, ac yna y daw'r diwedd.A#} Ond y sawl sy'n dyfalbarhau i'r diwedd a gaiff ei achub.G" Ac am fod drygioni yn amlhau bydd cariad llawer iawn yn oeri.;!q Fe gyfyd llawer o broffwydi gau a thwyllant lawer.j M A'r pryd hwnnw bydd llawer yn cwympo ymaith; byddant yn bradychu ei gilydd a chas�u ei gilydd.kO Yna fe'ch traddodir i gael eich cosbi a'ch lladd, a chas fyddwch gan bob cenedl o achos fy enw i.+QOnd dechrau'r gwewyr fydd hyn oll.yOblegid cyfyd cenedl yn erbyn cenedl, a theyrnas yn erbyn teyrnas, a bydd adegau o newyn a daeargrynf�u mewn mannau.!Byddwch yn clywed am ryfeloedd a s�n am ryfeloedd; gofalwch beidio � chyffroi, oherwydd rhaid i hyn ddigwydd, ond nid yw'r diwedd eto.c?Oherwydd fe ddaw llawer yn fy enw i gan ddweud, 'Myfi yw'r Meseia', ac fe dwyllant lawer.?yAtebodd Iesu hwy, "Gwyliwch na fydd i neb eich twyllo.=sFel yr oedd yn eistedd ar Fynydd yr Olewydd daeth y disgyblion ato o'r neilltu a gofyn, "Dywed wrthym pa bryd y bydd hyn, a beth fydd yr arwydd o'th ddyfodiad ac o ddiwedd amser?"5Dywedodd yntau wrthynt, "Oni welwch yr holl bethau hyn? Yn wir, 'rwy'n dweud wrthych, ni adewir yma faen ar faen; ni bydd yr un heb ei fwrw i lawr." Aeth Iesu allan o'r deml, a phan oedd ar ei ffordd oddi yno daeth ei ddisgyblion ato i dynnu ei sylw at adeiladau'r deml.!'Oherwydd 'rwy'n dweud wrthych, ni chewch fy ngweld o hyn allan hyd y dydd pan ddywedwch, 'Bendigedig yw'r un sy'n dod yn enw'r Arglwydd.'"B&Wele, y mae eich tu375? yn cael ei adael yn anghyfannedd.]3%Jerwsalem, Jerwsalem, tydi sy'n lladd y proffwydi ac yn llabyddio'r rhai a anfonwyd atat, mor aml y dymunais gasglu dy blant ynghyd, fel y mae i�r yn casglu ei chywion dan ei hadenydd, ond gwrthod a wnaethoch.[/$Yn wir, 'rwy'n dweud wrthych, ar ben y genhedlaeth hon y bydd yr holl bethau hyn.:m#Felly, ar eich pen chwi y bydd yr holl waed diniwed a dywalltwyd ar y ddaear, o waed Abel gyfiawn hyd at waed Sechareia fab Beracheia, a lofruddiasoch rhwng y cysegr a'r allor.L"Am hynny dyma fi'n anfon atoch broffwydi a rhai doeth a rhai dysgedig; byddwch yn lladd ac yn croeshoelio rhai ohonynt, ac yn fflangellu eraill yn eich synagogau, a'u herlid o un dref i'r llall.I !Chwi seirff ac epil gwiberod, sut y dihangwch rhag barn uffern?L Ewch chwithau ymlaen i orffen yr hyn a ddechreuodd eich hynafiaid.r]Felly yr ydych yn tystio yn eich erbyn eich hunain eich bod yn blant i'r rhai a lofruddiodd y proffwydi.~ uac yn dweud, 'Pe baem ni'n byw yn nyddiau ein hynafiaid, ni fyddem wedi ymuno gyda hwy i dywallt gwaed y proffwydi.' %Gwae chwi, ysgrifenyddion a Phariseaid, ragrithwyr, oherwydd yr ydych yn adeiladu beddau'r proffwydi ac yn addurno beddfeini'r rhai cyfiawn, Felly hefyd yn allanol yr ydych chwithau yn ymddangos i bobl yn gyfiawn, ond oddi mewn yr ydych yn llawn rhagrith ac anghyfraith._ 7Gwae chwi, ysgrifenyddion a Phariseaid, ragrithwyr, oherwydd yr ydych yn debyg i feddau wedi eu gwyngalchu, sydd o'r tu allan yn ymddangos yn hardd, ond y tu mewn y maent yn llawn o esgyrn y meirw a phob aflendid.k OY Pharisead dall, glanha'n gyntaf y tu mewn i'r cwpan, fel y bydd y tu allan iddo hefyd yn l�n.5cGwae chwi, ysgrifenyddion a Phariseaid, ragrithwyr, oherwydd yr ydych yn glanhau'r tu allan i'r cwpan a'r ddysgl, ond y tu mewn y maent yn llawn trachwant a hunan-foddhad.LArweinwyr dall! Yr ydych yn hidlo'r gwybedyn ac yn llyncu'r camel.#Gwae chwi, ysgrifenyddion a Phariseaid, ragrithwyr, oherwydd yr ydych yn talu degwm o fintys ac anis a chwmin, ond gadawsoch heibio bethau trymach y Gyfraith, cyfiawnder a thrugaredd a ffyddlondeb, yr union bethau y dylasech ofalu amdanynt, heb adael heibio'r lleill.dAAc y mae'r sawl sy'n tyngu llw i'r nef yn tyngu i orsedd Duw ac i'r hwn sy'n eistedd arni.c?ac y mae'r sawl sy'n tyngu llw i'r deml yn tyngu iddi hi ac i'r hwn sy'n preswylio ynddi.]3Felly y mae'r sawl sy'n tyngu llw i'r allor yn tyngu iddi hi ac i bopeth sydd arni,c?Ddeillion, prun sydd fwyaf, yr offrwm ynteu'r allor, sy'n gwneud yr offrwm yn gysegredig?3_A thrachefn fe ddywedwch, 'Os bydd rhywun yn tyngu llw i'r allor, nid yw hynny'n golygu dim; ond os bydd yn tyngu i'r offrwm sydd ar yr allor, y mae rhwymedigaeth arno.'fEFfyliaid a deillion, prun sydd fwyaf, yr aur ynteu'r deml, sy'n gwneud yr aur yn gysegredig?9kGwae chwi, arweinwyr dall sy'n dweud, 'Os bydd rhywun yn tyngu llw i'r deml, nid yw hynny'n golygu dim; ond os bydd yn tyngu i'r aur sydd yn y deml, y mae rhwymedigaeth arno.'Q~Gwae chwi, ysgrifenyddion a Phariseaid, ragrithwyr, oherwydd yr ydych yn cwmpasu m�r a thir i wneud un proselyt, ac wedi ei gael fe'i gwnewch yn ddwywaith cymaint o blentyn uffern ag yr ydych chwi.T}![{cf15i Gwae chwi, ysgrifenyddion a Phariseaid, ragrithwyr, oherwydd yr ydych yn difa cartrefi gwragedd gweddwon, ac mewn rhagrith yn gwedd�o'n faith; am hynny fe dderbyniwch drymach dedfryd.}]X|) Gwae chwi, ysgrifenyddion a Phariseaid, ragrithwyr, oherwydd yr ydych yn cau drws teyrnas nefoedd yn wyneb pobl; nid ydych yn mynd i mewn eich hunain, nac yn gadael i'r rhai sydd am fynd i mewn wneud hynny.r{] Darostyngir pwy bynnag fydd yn ei ddyrchafu ei hun, a dyrchefir pwy bynnag fydd yn ei ddarostwng ei hun.6zg Rhaid i'r un mwyaf ohonoch fod yn was i chwi.ry] A pheidiwch � chymryd eich galw'n arweinwyr chwaith, oherwydd un arweinydd sydd gennych, sef y Meseia.sx_ A pheidiwch � galw neb yn dad ichwi ar y ddaear, oherwydd un tad sydd gennych chwi, sef eich Tad nefol.{woOnd peidiwch chwi � chymryd eich galw yn 'Rabbi', oherwydd un athro sydd gennych, a chymrodyr ydych chwi i gyd.Nva chael cyfarchiadau yn y marchnadoedd a'u galw gan bobl yn 'Rabbi'.euCy maent yn hoffi cael y seddau anrhydedd mewn gwleddoedd a'r prif gadeiriau yn y synagogau,t!Cyflawnant eu holl weithredoedd er mwyn cael eu gweld gan eraill. Y maent yn gwneud eu phylacterau'n llydan ac ymylon eu mentyll yn llaes;s#Y maent yn rhwymo beichiau trymion ac anodd eu dwyn, a'u gosod ar ysgwyddau pobl, ond nid ydynt hwy eu hunain yn fodlon codi bys i'w symud. rFelly gwnewch a chadwch bopeth a ddywedant wrthych, ond peidiwch � dilyn eu hymddygiad, oherwydd siarad y maent, heb weithredu.Yq+Dywedodd: "Y mae'r ysgrifenyddion a'r Phariseaid yn eistedd yng nghadair Moses.+Am hynny 'rwy'n dweud wrthych y cymerir teyrnas Dduw oddi wrthych chwi, ac fe'i rhoddir i genedl sy'n dwyn ei ffrwythau hi.^=5*Dywedodd Iesu wrthynt, "Onid ydych erioed wedi darllen yn yr Ysgrythurau: 'Y maen a wrthododd yr adeiladwyr, hwn a ddaeth yn faen y gongl; gan yr Arglwydd y gwnaethpwyd hyn, ac y mae'n rhyfeddol yn ein golwg ni'?<)Fe lwyr ddifetha'r dyhirod," meddent wrtho, "a gosod y winllan i denantiaid eraill, rhai fydd yn rhoi'r ffrwythau iddo yn eu tymhorau."M;(Felly pan ddaw perchen y winllan, beth a wna i'r tenantiaid hynny?"@:{'A chymerasant ef, a'i fwrw allan o'r winllan, a'i ladd. 9&Ond pan welodd y tenantiaid y mab dywedasant wrth ei gilydd, 'Hwn yw'r etifedd; dewch, lladdwn ef, a meddiannwn ei etifeddiaeth.'N8%Yn y diwedd anfonodd atynt ei fab, gan ddweud, 'Fe barchant fy mab.'t7a$Anfonodd drachefn weision eraill, mwy ohonynt na'r rhai cyntaf, a gwnaeth y tenantiaid yr un modd � hwy.^65#Daliodd y tenantiaid ei weision; curasant un, a lladd un arall a llabyddio un arall.m5S"A phan ddaeth amser y cynhaeaf yn agos, anfonodd ei weision at y tenantiaid i dderbyn ei ffrwythau.Z4-!Gwrandewch ar ddameg arall. Yr oedd rhyw berchen tu375? a blannodd winllan; cododd glawdd o'i hamgylch, a chloddio cafn i'r gwinwryf ynddi, ac adeiladu tu373?r. Gosododd hi i denantiaid, ac aeth oddi cartref. 90~|~}} ||]{{Yzzzz yyJxxVxw?vv_uuatt8ssds rzr7qq9pp{p*oooAnn_mm[lll'kk,jjFjii@hhgg7ffdf"ee9ddRccbbbaa[a`}`_=^^R]]0\\E[[PZZZ@YY7YXX&WWVUUU1TTOTSqSRRQQPP|PO~O0NN^NMCLLLKKJJ'IIwI$HH>GGbGFFE%DDGCC2BBrB A^@@c@?`>>f=<<;P::?988`77F6n655j4443Q22y11a00w0//f/+..i---E,,++D**{))i(((C'''&%%%t%$$6##)""l!!V =<~>Nyh))FxGpP g . b , Mf|&w9SR%Ac ni adawodd i neb ganlyn gydag ef ond Pedr ac Iago ac Ioan, brawd Iago.kQO$Ond anwybyddodd Iesu y neges, a dywedodd wrth arweinydd y synagog, "Paid ag ofni, dim ond credu."P%#Tra oedd ef yn llefaru, daeth rhywrai o du375? arweinydd y synagog a dweud, "Y mae dy ferch wedi marw; pam yr wyt yn poeni'r Athro bellach?"|Oq"Dywedodd yntau wrthi hi, "Ferch, y mae dy ffydd wedi dy iach�u di. Dos mewn tangnefedd, a bydd iach o'th glwyf."N !Daeth y wraig, dan grynu yn ei braw, yn gwybod beth oedd wedi digwydd iddi, a syrthiodd o'i flaen ef a dweud wrtho'r holl wir.OM Ond daliodd ef i edrych o'i gwmpas i weld yr un oedd wedi gwneud hyn.yLkMeddai ei ddisgyblion wrtho, "Yr wyt yn gweld y dyrfa'n gwasgu arnat ac eto'n gofyn, 'Pwy gyffyrddodd � mi?'"*KMAc ar unwaith deallodd Iesu ynddo'i hun fod y nerth oedd yn tarddu ynddo wedi mynd allan, a throes yng nghanol y dyrfa, a gofyn, "Pwy gyffyrddodd �'m dillad?"wJgA sychodd llif ei gwaed hi yn y fan, a daeth hithau i wybod yn ei chorff ei bod wedi ei hiach�u o'i chlwyf.jIMoherwydd yr oedd hi wedi dweud, "Os cyffyrddaf hyd yn oed �'i ddillad ef, fe gaf fy iach�u."iHKYr oedd hon wedi clywed am Iesu, a daeth o'r tu �l iddo yn y dyrfa a chyffwrdd �'i fantell,G3Yr oedd wedi dioddef yn enbyd dan driniaeth llawer o feddygon, ac wedi gwario'r cwbl oedd ganddi, a heb gael dim lles ond yn hytrach mynd yn waeth.DFAc yr oedd yno wraig ac arni waedlif ers deuddeng mlynedd.ZE-Ac aeth Iesu ymaith gydag ef. Yr oedd tyrfa fawr yn ei ganlyn ac yn gwasgu arno.Dac ymbil yn daer arno: "Y mae fy merch fach," meddai, "ar fin marw. Tyrd a rho dy ddwylo arni, iddi gael ei gwella a byw."bC=Daeth un o arweinwyr y synagog, o'r enw Jairus, a phan welodd ef syrthiodd wrth ei draeduBcWedi i Iesu groesi'n �l yn y cwch i'r ochr arall, daeth tyrfa fawr ynghyd ato, ac yr oedd ar lan y m�r.AAeth yntau ymaith a dechrau cyhoeddi yn y Decapolis gymaint yr oedd Iesu wedi ei wneud drosto; ac yr oedd pawb yn rhyfeddu.'@GNi adawodd iddo, ond meddai wrtho, "Dos adref at dy bobl dy hun a mynega iddynt gymaint y mae'r Arglwydd wedi ei wneud drosot, a'r modd y tosturiodd wrthyt." ? Ac wrth iddo fynd i mewn i'r cwch, yr oedd y dyn a oedd wedi bod ym meddiant y cythreuliaid yn erfyn arno am gael bod gydag ef.:>oA dechreusant erfyn arno fynd ymaith o'u gororau. = Adroddwyd wrthynt gan y rhai oedd wedi gweld beth oedd wedi digwydd i'r dyn ym meddiant cythreuliaid, a'r hanes am y moch hefyd.%<CDaethant at Iesu a gweld y dyn, hwnnw yr oedd y lleng cythreuliaid wedi bod ynddo, yn eistedd �'i ddillad amdano ac yn ei iawn bwyll; a daeth arnynt ofn.z;mFfodd bugeiliaid y moch ac adrodd yr hanes yn y dref ac yn y wlad, a daeth y bobl i weld beth oedd wedi digwydd.4:a Ac fe ganiataodd iddynt. Aeth yr ysbrydion aflan allan o'r dyn ac i mewn i'r moch; a rhuthrodd y genfaint dros y dibyn i'r m�r, tua dwy fil ohonynt, a boddi yn y m�r.e9C Ac ymbiliodd yr ysbrydion aflan arno, "Anfon ni i'r moch; gad i ni fynd i mewn iddynt hwy."E8 Yr oedd yno ar lethr y mynydd genfaint fawr o foch yn pori.M7 Ac yr oedd yn ymbil yn daer arno beidio �'u gyrru allan o'r wlad.r6] A gofynnodd iddo, "Beth yw dy enw?" Meddai yntau wrtho, "Lleng yw fy enw, oherwydd y mae llawer ohonom."U5#Oherwydd yr oedd Iesu wedi dweud wrtho, "Dos allan, ysbryd aflan, o'r dyn."4ya gwaeddodd � llais uchel, "Beth sydd a fynni di � mi, Iesu, Mab y Duw Goruchaf? Yn enw Duw, paid �'m poenydio."N3A phan welodd Iesu o bell, rhedodd a syrthio ar ei liniau o'i flaen,|2qAc yn wastad, nos a dydd, ymhlith y beddau ac ar y mynyddoedd, byddai'n gweiddi ac yn ei anafu ei hun � cherrig.G1oherwydd yr oedd wedi cael ei rwymo'n fynych � llyffetheiriau ac � chadwynau, ond yr oedd y cadwynau wedi eu rhwygo ganddo a'r llyffetheiriau wedi eu dryllio; ac ni fedrai neb ei ddofi.k0OYr oedd hwn yn cartrefu ymhlith y beddau, ac ni allai neb mwyach ei rwymo hyd yn oed � chadwyn,r/]A phan ddaeth allan o'r cwch, ar unwaith daeth i'w gyfarfod o blith y beddau ddyn ag ysbryd aflan ynddo.>. yDaethant i'r ochr draw i'r m�r i wlad y Geraseniaid.-)Daeth ofn dirfawr arnynt, ac meddent wrth ei gilydd, "Pwy ynteu yw hwn? Y mae hyd yn oed y gwynt a'r m�r yn ufuddhau iddo."S,(A dywedodd wrthynt, "Pam y mae arnoch ofn? Sut yr ydych heb ffydd o hyd?"+'Ac fe ddeffr�dd a cheryddu'r gwynt a dweud wrth y m�r, "Bydd ddistaw! Bydd dawel!" Gostegodd y gwynt, a bu tawelwch mawr. * &Yr oedd ef yn starn y cwch yn cysgu ar glustog. Deffroesant ef a dweud wrtho, "Athro, a wyt ti'n hidio dim ei bod ar ben arnom?"m)S%Cododd tymestl fawr o wynt, ac yr oedd y tonnau'n ymdaflu i'r cwch, nes ei fod erbyn hyn yn llenwi.h(I$A gadawsant y dyrfa, a mynd ag ef yn y cwch fel yr oedd; yr oedd cychod eraill hefyd gydag ef.W''#A'r diwrnod hwnnw, gyda'r nos, dywedodd wrthynt, "Awn drosodd i'r ochr draw."t&a"heb ddameg ni fyddai'n llefaru dim wrthynt. Ond o'r neilltu byddai'n egluro popeth i'w ddisgyblion ei hun.j%M!Ar lawer o'r fath ddamhegion yr oedd ef yn llefaru'r gair wrthynt, yn �l fel y gallent wrando;$5 ond wedi ei hau, y mae'n tyfu ac yn mynd yn fwy na'r holl lysiau, ac yn dwyn canghennau mor fawr nes bod adar yr awyr yn gallu nythu dan ei gysgod."s#_Y mae'n debyg i hedyn mwstard; pan heuir ef ar y ddaear, hwn yw'r lleiaf o'r holl hadau sydd ar y ddaear,Z"-Meddai eto, "Pa fodd y cyffelybwn deyrnas Dduw, neu ar ba ddameg y cyflwynwn hi?t!aA phan fydd y cnwd wedi aeddfedu, y mae'n bwrw iddi ar unwaith �'r cryman, gan fod y cynhaeaf wedi dod."t aOhoni ei hun y mae'r ddaear yn dwyn ffrwyth, eginyn yn gyntaf, yna tywysen, yna u375?d llawn yn y dywysen.eCac yna'n cysgu'r nos a chodi'r dydd, a'r had yn egino ac yn tyfu mewn modd nas gu373?yr ef.T!Ac meddai, "Fel hyn y mae teyrnas Dduw: bydd dyn yn bwrw'r had ar y ddaear{oOherwydd i'r sawl y mae ganddo y rhoir, ac oddi ar y sawl nad oes ganddo y cymerir hyd yn oed hynny sydd ganddo."}sDywedodd wrthynt hefyd, "Ystyriwch yr hyn a glywch. �'r mesur y rhowch y rhoir i chwithau, a rhagor a roir ichwi.9mOs oes gan rywun glustiau i wrando, gwrandawed."nUOherwydd nid oes dim yn guddiedig ond i gael ei amlygu, ac ni bu dim dan g�l ond i ddod i'r amlwg.  Dywedodd wrthynt, "A fydd rhywun yn dod � channwyll i'w dodi dan lestr neu dan wely? Onid yn hytrach i'w dodi ar ganhwyllbren?5cA dyma'r rheini a dderbyniodd yr had ar dir da: y maent hwy'n clywed y gair ac yn ei groesawu, ac yn dwyn ffrwyth hyd ddeg ar hugain a hyd drigain a hyd ganwaith cymaint."%ond y mae gofalon y byd hwn a hudoliaeth golud a chwantau am bopeth o'r fath yn dod i mewn ac yn tagu'r gair, ac y mae'n mynd yn ddiffrwyth.b=Ac y mae eraill sy'n derbyn yr had ymhlith y drain: dyma'r rhai sydd wedi clywed y gair,"=ond nid oes ganddynt wreiddyn ynddynt eu hunain, a thros dro y maent yn para. Yna pan ddaw gorthrymder neu erlid o achos y gair, fe gwympant ar unwaith.ykA dyma'r rhai sy'n derbyn yr had ar dir creigiog: pan glywant hwy'r gair, derbyniant ef ar eu hunion yn llawen;Dyma'r rhai ar hyd y llwybr lle'r heuir y gair: cyn gynted ag y clywant, daw Satan ar unwaith a chipio'r gair sydd wedi ei hau ynddynt.%EY mae'r heuwr yn hau y gair.wg Ac meddai wrthynt, "Onid ydych yn deall y ddameg hon? Sut ynteu yr ydych yn mynd i ddeall yr holl ddamhegion?} fel 'er edrych ac edrych, na welant, ac er clywed a chlywed, na ddeallant, rhag iddynt droi'n �l a derbyn maddeuant.'"   Ac meddai wrthynt, "I chwi y mae cyfrinach teyrnas Dduw wedi ei rhoi; ond i'r rheini sydd oddi allan y mae popeth ar ddamhegion,hI Pan oedd wrtho'i hun, dechreuodd y rhai oedd o'i gwmpas gyda'r Deuddeg ei holi am y damhegion.M  Ac meddai, "Y sawl sydd � chlustiau ganddo i wrando, gwrandawed."" =A syrthiodd hadau eraill ar dir da, a chan dyfu a chynyddu yr oeddent yn ffrwytho ac yn cnydio hyd ddeg ar hugain a hyd drigain a hyd ganwaith cymaint."b =Syrthiodd peth arall ymhlith y drain, a thyfodd y drain a'i dagu, ac ni roddodd ffrwyth.V %a phan gododd yr haul fe'i llosgwyd, ac am nad oedd iddo wreiddyn fe wywodd. {Syrthiodd peth arall ar dir creigiog, lle ni chafodd fawr o bridd, a thyfodd yn gyflym am nad oedd iddo ddyfnder daear;Z-Ac wrth iddo hau, syrthiodd peth had ar hyd y llwybr, a daeth yr adar a'i fwyta.,SGwrandewch! Aeth heuwr allan i hau.PYr oedd yn dysgu llawer iddynt ar ddamhegion, ac wrth eu dysgu meddai:4 cDechreuodd ddysgu eto ar lan y m�r. A daeth tyrfa mor fawr ynghyd ato nes iddo fynd ac eistedd mewn cwch ar y m�r; ac yr oedd yr holl dyrfa ar y tir wrth ymyl y m�r.a;#Pwy bynnag sy'n gwneud ewyllys Duw, y mae hwnnw'n frawd i mi, ac yn chwaer, ac yn fam."kO"A chan edrych ar y rhai oedd yn eistedd yn gylch o'i gwmpas, dywedodd, "Dyma fy mam a'm brodyr i.3a!Atebodd hwy, "Pwy yw fy mam i a'm brodyr?"} Yr oedd tyrfa'n eistedd o'i amgylch, ac meddent wrtho, "Dacw dy fam a'th frodyr a'th chwiorydd y tu allan yn dy geisio."X)A daeth ei fam ef a'i frodyr, a chan sefyll y tu allan anfonasant ato i'w alw.J Dywedodd hyn oherwydd iddynt ddweud, "Y mae ysbryd aflan ynddo."x~iond pwy bynnag a gabla yn erbyn yr Ysbryd Gl�n, ni chaiff faddeuant byth; y mae'n euog o bechod tragwyddol."x}iYn wir, rwy'n dweud wrthych, maddeuir popeth i blant y ddaear, eu pechodau a'u cableddau, beth bynnag fyddant;|Eithr ni all neb fynd i mewn i du375?'r un cryf ac ysbeilio'i ddodrefn heb yn gyntaf rwymo'r un cryf; wedyn caiff ysbeilio'i du375? ef.i{KAc os yw Satan wedi codi yn ei erbyn ei hun ac ymrannu, ni all yntau sefyll; y mae ar ben arno.Xz)Ac os bydd tu375? yn ymrannu yn ei erbyn ei hun, ni all y tu375? hwnnw sefyll.Xy)Os bydd teyrnas yn ymrannu yn ei herbyn ei hun, ni all y deyrnas honno sefyll.bx=Galwodd hwy ato ac meddai wrthynt ar ddamhegion: "Pa fodd y gall Satan fwrw allan Satan??wwA'r ysgrifenyddion hefyd, a oedd wedi dod i lawr o Jerwsalem, yr oeddent hwythau'n dweud, "Y mae Beelsebwl ynddo", a, "Trwy bennaeth y cythreuliaid y mae'n bwrw allan gythreuliaid."wvgA phan glywodd ei deulu, aethant allan i'w atal ef, oherwydd dweud yr oeddent, "Y mae wedi colli arno'i hun."uucDaeth i'r tu375?; a dyma'r dyrfa'n ymgasglu unwaith eto, nes eu bod yn methu cymryd pryd o fwyd hyd yn oed.3taa Jwdas Iscariot, yr un a'i bradychodd ef.psYac Andreas a Philip a Bartholomeus a Mathew a Thomas, ac Iago fab Alffeus, a Thadeus, a Simon y Selot,vreyna Iago fab Sebedeus, ac Ioan brawd Iago, a rhoes arnynt hwy yr enw Boanerges, hynny yw, "Meibion y Daran";DqFelly y penododd y Deuddeg, ac ar Simon rhoes yr enw Pedr;7piac i feddu awdurdod i fwrw allan gythreuliaid.\o1Penododd ddeuddeg er mwyn iddynt fod gydag ef, ac er mwyn eu hanfon hwy i bregethuRn Aeth i fyny i'r mynydd a galwodd ato y rhai a fynnai ef, ac aethant ato.Wm' A byddai yntau yn eu rhybuddio hwy yn bendant i beidio �'i wneud yn hysbys.olW Pan fyddai'r ysbrydion aflan yn ei weld, byddent yn syrthio o'i flaen ac yn gweiddi, "Ti yw Mab Duw."sk_ Oherwydd yr oedd wedi iach�u llawer, ac felly yr oedd yr holl gleifion yn ymwthio ato i gyffwrdd ag ef.^j5 A dywedodd wrth ei ddisgyblion am gael cwch yn barod iddo rhag i'r dyrfa wasgu arno.1i[Ac o Jwdea a Jerwsalem, o Idwmea a'r tu hwnt i'r Iorddonen a chylch Tyrus a Sidon, daeth tyrfa fawr ato, wedi iddynt glywed y fath bethau mawr yr oedd ef yn eu gwneud.bh=Aeth Iesu ymaith gyda'i ddisgyblion i lan y m�r, ac fe ddilynodd tyrfa fawr o Galilea.ngUAc fe aeth y Phariseaid allan ar eu hunion a chynllwyn �'r Herodianiaid yn ei erbyn, sut i'w ladd.-fSYna edrychodd o gwmpas arnynt mewn dicter, yn drist oherwydd eu hystyfnigrwydd, a dywedodd wrth y dyn, "Estyn dy law." Estynnodd yntau hi, a gwnaed ei law yn iach. eYna dywedodd wrthynt, "A yw'n gyfreithlon gwneud da ar y Saboth, ynteu gwneud drwg, achub bywyd, ynteu lladd?" Yr oeddent yn fud.Hd A dywedodd wrth y dyn �'r llaw ddiffrwyth, "Saf yn y canol."cAc yr oeddent �'u llygaid arno i weld a fyddai'n iach�u'r dyn ar y Saboth, er mwyn cael cyhuddiad i'w ddwyn yn ei erbyn.Rb Aeth i mewn eto i'r synagog, ac yno yr oedd dyn a chanddo law wedi gwywo.DaFelly y mae Mab y Dyn yn arglwydd hyd yn oed ar y Saboth."b`=Dywedodd wrthynt hefyd, "Y Saboth a wnaethpwyd er mwyn dyn, ac nid dyn er mwyn y Saboth.S_Sut yr aeth i mewn i du375? Dduw, yn amser Abiathar yr archoffeiriad, a bwyta'r torthau cysegredig nad yw'n gyfreithlon i neb eu bwyta ond yr offeiriaid; ac fe'u rhoddodd hefyd i'r rhai oedd gydag ef?" ^9Dywedodd yntau wrthynt, "Onid ydych chwi erioed wedi darllen beth a wnaeth Dafydd, pan oedd mewn angen, ac eisiau bwyd arno ef a'r rhai oedd gydag ef?q][Ac meddai'r Phariseaid wrtho, "Edrych, pam y maent yn gwneud peth sy'n groes i'r Gyfraith ar y Saboth?"r\]Un Saboth yr oedd yn mynd trwy'r caeau u375?d, a dechreuodd ei ddisgyblion dynnu'r tywysennau wrth fynd.6[eAc ni fydd neb yn tywallt gwin newydd i hen grwyn; os gwna, fe rwyga'r gwin y crwyn ac fe gollir y gwin a'r crwyn hefyd. Ond y maent yn rhoi gwin newydd mewn crwyn newydd.")ZKNi fydd neb yn gwn�o clwt o frethyn heb ei bannu ar hen ddilledyn; os gwna, fe dynn y clwt wrth y dilledyn, y newydd wrth yr hen, ac fe �'r rhwyg yn waeth.gYGOnd fe ddaw dyddiau pan ddygir y priodfab oddi wrthynt, ac yna fe ymprydiant y diwrnod hwnnw.!X;Dywedodd Iesu wrthynt, "A all gwesteion priodas ymprydio tra bydd y priodfab gyda hwy? Cyhyd ag y mae ganddynt y priodfab gyda hwy, ni allant ymprydio.JW Yr oedd disgyblion Ioan a'r Phariseaid yn ymprydio. A daeth rhywrai ato a gofyn iddo, "Pam y mae disgyblion Ioan a disgyblion y Phariseaid yn ymprydio, ond dy ddisgyblion di ddim yn ymprydio?" V9Clywodd Iesu, a dywedodd wrthynt, "Nid ar y cryfion, ond ar y cleifion, y mae angen meddyg; i alw pechaduriaid, nid rhai cyfiawn, yr wyf fi wedi dod."VU%A phan welodd yr ysgrifenyddion o blith y Phariseaid ei fod yn bwyta gyda'r pechaduriaid a'r casglwyr trethi, dywedasant wrth ei ddisgyblion, "Pam y mae ef yn bwyta gyda chasglwyr trethi a phechaduriaid?"BT}Ac yr oedd wrth bryd bwyd yn ei du375?, ac yr oedd llawer o gasglwyr trethi ac o bechaduriaid yn cydfwyta gyda Iesu a'i ddisgyblion � oherwydd yr oedd llawer ohonynt yn ei ganlyn ef. SAc wrth fynd heibio gwelodd Lefi fab Alffeus yn eistedd wrth y dollfa, a dywedodd wrtho, "Canlyn fi." Cododd yntau a chanlynodd ef.dRA Aeth allan eto i lan y m�r; ac yr oedd yr holl dyrfa'n dod ato, ac yntau'n eu dysgu hwy.3Q_ A chododd y dyn, cymryd ei fatras ar ei union a mynd allan yn eu gu373?ydd hwy oll, nes bod pawb yn synnu ac yn gogoneddu Duw gan ddweud, "Ni welsom erioed y fath beth."GP Dyma fi'n dweud wrthyt, cod, a chymer dy fatras a dos adref."tOa Ond er mwyn i chwi wybod fod gan Fab y Dyn awdurdod i faddau pechodau ar y ddaear" � meddai wrth y claf,Nw Prun sydd hawsaf, ai dweud wrth y claf, 'Maddeuwyd dy bechodau', ai ynteu dweud, 'Cod, a chymer dy fatras a cherdda'?&MEDeallodd Iesu ar unwaith yn ei ysbryd eu bod yn meddwl felly ynddynt eu hunain, ac meddai wrthynt, "Pam yr ydych yn meddwl pethau fel hyn ynoch eich hunain?eLCPam y mae hwn yn siarad fel hyn? Y mae'n cablu. Pwy ond Duw yn unig a all faddau pechodau?"[K/Ac yr oedd rhai o'r ysgrifenyddion yn eistedd yno ac yn meddwl ynddynt eu hunain,]J3Pan welodd Iesu eu ffydd hwy dywedodd wrth y claf, "Fy mab, maddeuwyd dy bechodau."FIA chan eu bod yn methu dod �'r claf ato oherwydd y dyrfa, agorasant do'r tu375? lle'r oedd, ac wedi iddynt dorri trwodd dyma hwy'n gollwng i lawr y fatras yr oedd y claf yn gorwedd arni.FHDaethant � dyn wedi ei barlysu ato, a phedwar yn ei gario.yGkDaeth cynifer ynghyd fel nad oedd mwyach le i neb hyd yn oed wrth y drws. Ac yr oedd yn llefaru'r gair wrthynt.]F 5Pan ddychwelodd i Gapernaum ymhen rhai dyddiau, aeth y newydd ar led ei fod gartref.rE _-Ond aeth yntau allan a dechrau rhoi'r hanes i gyd ar goedd a'i daenu ar led, fel na allai Iesu mwyach fynd i mewn yn agored i unrhyw dref. Yr oedd yn aros y tu allan, mewn lleoedd unig, ac eto yr oedd pobl yn dod ato o bob cyfeiriad.1D ],a dweud wrtho, "Gwylia na ddywedi ddim wrth neb, ond dos a dangos dy hun i'r offeiriad, ac offryma dros dy lanhad yr hyn a orchmynnodd Moses, yn dystiolaeth gyhoeddus."GC  +Ac wedi ei rybuddio'n llym gyrrodd Iesu ef ymaith ar ei union,AB *Ymadawodd y gwahanglwyf ag ef ar unwaith, a glanhawyd ef.mA U)A chan dosturio estynnodd ef ei law a chyffwrdd ag ef a dweud wrtho, "Yr wyf yn mynnu, glanhaer di."g@ I(Daeth dyn gwahanglwyfus ato ac erfyn arno ar ei liniau a dweud, "Os mynni, gelli fy nglanhau."a? ='Ac fe aeth drwy holl Galilea gan bregethu yn eu synagogau hwy a bwrw allan gythreuliaid.}> u&Dywedodd yntau wrthynt, "Awn ymlaen i'r trefi nesaf, imi gael pregethu yno hefyd; oherwydd i hynny y deuthum allan."O= %ac wedi dod o hyd iddo dywedasant wrtho, "Y mae pawb yn dy geisio di."4< e$Aeth Simon a'i gymdeithion i chwilio amdano;t; c#Bore trannoeth yn gynnar iawn, cododd ef ac aeth allan. Aeth ymaith i le unig, ac yno yr oedd yn gwedd�o.0: ["Iachaodd ef lawer oedd yn glaf dan amrywiol afiechydon, a bwriodd allan lawer o gythreuliaid, ac ni adawai i'r cythreuliaid ddweud gair, oherwydd eu bod yn ei adnabod.;9 s!Ac yr oedd yr holl dref wedi ymgynnull wrth y drws.8  Gyda'r nos, a'r haul wedi machlud, yr oeddent yn dwyn ato yr holl gleifion a'r rhai oedd wedi eu meddiannu gan gythreuliaid.n7 Waeth yntau ati a gafael yn ei llaw a'i chodi. Gadawodd y dwymyn hi, a dechreuodd hithau weini arnynt.o6 YAc yr oedd mam-yng-nghyfraith Simon yn gorwedd yn wael dan dwymyn. Dywedasant wrtho amdani yn ddi-oed;b5 ?Ac yna, wedi dod allan o'r synagog, aethant i du375? Simon ac Andreas gydag Iago ac Ioan.O4 Ac aeth y s�n amdano ar led ar unwaith trwy holl gymdogaeth Galilea.@3 {Syfrdanwyd pawb, nes troi a holi ei gilydd, "Beth yw hyn? Dyma ddysgeidiaeth newydd ac iddi awdurdod! Y mae hwn yn gorchymyn hyd yn oed yr ysbrydion aflan, a hwythau'n ufuddhau iddo."R2 A chan ei ysgytian a rhoi bloedd uchel, aeth yr ysbryd aflan allan ohono.C1 Ceryddodd Iesu ef �'r geiriau: "Taw, a dos allan ohono."0 gan ddweud, "Beth sydd a fynni di � ni, Iesu o Nasareth? A wyt ti wedi dod i'n difetha ni? Mi wn pwy wyt ti � Sanct Duw."J/ Yn eu synagog yr oedd dyn ag ysbryd aflan ynddo. Gwaeddodd hwnnw,. 'Yr oedd y bobl yn synnu at yr hyn yr oedd yn ei ddysgu, oherwydd yr oedd yn eu dysgu fel un ag awdurdod ganddo, ac nid fel yr ysgrifenyddion._- 9Daethant i Gapernaum, ac yna, ar y Saboth, aeth ef i mewn i'r synagog a dechrau dysgu.z, oGalwodd hwythau ar unwaith, a chan adael eu tad Sebedeus yn y cwch gyda'r gweision, aethant ymaith ar ei �l ef.+ Wedi iddo fynd ymlaen ychydig gwelodd Iago fab Sebedeus ac Ioan ei frawd; yr oeddent wrthi'n cyweirio'r rhwydau yn y cwch.8* mA gadawsant eu rhwydau ar unwaith a'i ganlyn ef.Y) -Dywedodd Iesu wrthynt, "Dewch ar fy �l i, ac fe'ch gwnaf yn bysgotwyr dynion."{( qWrth gerdded ar lan M�r Galilea gwelodd Iesu Simon a'i frawd Andreas yn bwrw rhwyd i'r m�r; pysgotwyr oeddent.s' aY mae'r amser wedi ei gyflawni ac y mae teyrnas Dduw wedi dod yn agos. Edifarhewch a chredwch yr Efengyl."\& 3Wedi i Ioan gael ei garcharu daeth Iesu i Galilea gan gyhoeddi Efengyl Duw a dweud:% 5 a bu yn yr anialwch am ddeugain diwrnod yn cael ei demtio gan Satan. Yr oedd yng nghanol yr anifeiliaid gwylltion, a'r angylion oedd yn gweini arno.8$ m Ac yna gyrrodd yr Ysbryd ef ymaith i'r anialwch,\# 3 A daeth llais o'r nefoedd: "Ti yw fy Mab, yr Anwylyd; ynot ti yr wyf yn ymhyfrydu."~" w Ac yna, wrth iddo godi allan o'r du373?r, gwelodd y nefoedd yn rhwygo'n agored a'r Ysbryd fel colomen yn disgyn arno.f! G Yn y dyddiau hynny daeth Iesu o Nasareth Galilea, a bedyddiwyd ef yn afon Iorddonen gan Ioan.^  7� du373?r y bedyddiais i chwi, ond �'r Ysbryd Gl�n y bydd ef yn eich bedyddio." A dyma'i genadwri: "Y mae un cryfach na mi yn dod ar f'�l i. Nid wyf fi'n deilwng i blygu a datod carrai ei sandalau ef. Yr oedd Ioan wedi ei wisgo mewn dillad o flew camel a gwregys o groen am ei ganol, a locustiaid a m�l gwyllt oedd ei fwyd. 5Ac yr oedd holl wlad Jwdea, a holl drigolion Jerwsalem, yn mynd allan ato, ac yn cael eu bedyddio ganddo yn afon Iorddonen, gan gyffesu eu pechodau.q ]ymddangosodd Ioan Fedyddiwr yn yr anialwch, yn cyhoeddi bedydd edifeirwch yn foddion maddeuant pechodau.g ILlais un yn galw yn yr anialwch, 'Paratowch ffordd yr Arglwydd, unionwch y llwybrau iddo'" �s aFel y mae'n ysgrifenedig yn y proffwyd Eseia: "Wele fi'n anfon fy nghennad o'th flaen i baratoi dy ffordd.+ UDechrau Efengyl Iesu Grist, Mab Duw.~ua dysgu iddynt gadw'r holl orchmynion a roddais i chwi. Ac yn awr, yr wyf fi gyda chwi bob amser hyd ddiwedd amser."}Ewch, gan hynny, a gwnewch ddisgyblion o'r holl genhedloedd, gan eu bedyddio hwy yn enw'r Tad a'r Mab a'r Ysbryd Gl�n,mSDaeth Iesu atynt a llefaru wrthynt: "Rhoddwyd i mi," meddai, "bob awdurdod yn y nef ac ar y ddaear.>wa phan welsant ef addolasant ef, er bod rhai yn amau.Y+Aeth yr un disgybl ar ddeg i Galilea i'r mynydd lle y trefnodd Iesu iddynt fod;Cymerodd y milwyr yr arian a gwneud fel y cawsant eu cyfarwyddo. Taenwyd y stori hon ar led ymysg Iddewon hyd y dydd heddiw.fEAc os daw hyn i glyw y rhaglaw, fe'i perswadiwn ni ef a sicrhau na fydd raid ichwi bryderu."ve gan ddweud wrthynt, "Dywedwch fod ei ddisgyblion ef wedi dod yn y nos, a'i ladrata tra oeddech chwi'n cysgu.mS Ac wedi iddynt ymgynnull gyda'r henuriaid ac ymgynghori, rhoesant swm sylweddol o arian i'r milwyr,- Tra oedd y gwragedd ar eu ffordd, dyma rai o'r gwarchodlu yn mynd i'r ddinas ac yn dweud wrth y prif offeiriaid am yr holl bethau a ddigwyddodd.w Yna meddai Iesu wrthynt, "Peidiwch ag ofni; ewch a dywedwch wrth fy mrodyr am fynd i Galilea, ac yno fe'm gwelant i."o W A dyma Iesu'n cyfarfod � hwy a dweud, "Henffych well!" Aethant ato a gafael yn ei draed a'i addoli.t aAethant ymaith ar frys oddi wrth y bedd, mewn ofn a llawenydd mawr, a rhedeg i ddweud wrth ei ddisgyblion.@ yAc yna ewch ar frys i ddweud wrth ei ddisgyblion, 'Y mae wedi ei gyfodi oddi wrth y meirw, ac yn awr y mae'n mynd o'ch blaen chwi i Galilea; yno y gwelwch ef.' Dyna fy neges i chwi."w gNid yw ef yma, oherwydd y mae wedi ei gyfodi, fel y dywedodd y byddai; dewch i weld y man lle y bu'n gorwedd. Ond llefarodd yr angel wrth y gwragedd: "Peidiwch chwi ag ofni," meddai. "Gwn mai ceisio Iesu, a groeshoeliwyd, yr ydych.RYn eu dychryn o'i weld, crynodd y gwarchodwyr, ac aethant fel rhai marw.>wYr oedd ei wedd fel mellten a'i wisg yn wyn fel eira.~uA bu daeargryn mawr; daeth angel yr Arglwydd i lawr o'r nef, ac aeth at y maen a'i dreiglo i ffwrdd ac eistedd arno.u eAr �l y Saboth, a dydd cyntaf yr wythnos ar wawrio, daeth Mair Magdalen a'r Fair arall i edrych ar y bedd.\1BAethant hwythau a diogelu'r bedd trwy selio'r maen, a gosod y gwarchodlu wrth law.gGADywedodd Pilat wrthynt, "Cymerwch warchodlu; ewch a gwnewch y bedd mor ddiogel ag y gallwch."jM@Felly rho orchymyn i'r bedd gael ei warchod yn ddiogel hyd y trydydd dydd, rhag i'w ddisgyblion ddod a'i ladrata a dweud wrth y bobl, 'Y mae wedi ei gyfodi oddi wrth y meirw', ac felly bod y twyll olaf yn waeth na'r cyntaf."yk?a dweud, "Syr, daeth i'n cof fod y twyllwr yna, pan oedd eto'n fyw, wedi dweud, 'Ar �l tridiau fe'm cyfodir.'fE>Trannoeth, y dydd ar �l y Paratoad, daeth y prif offeiriaid a'r Phariseaid ynghyd at PilatU#=Ac yr oedd Mair Magdalen a'r Fair arall yno yn eistedd gyferbyn �'r bedd. ~}w;Cymerodd Joseff y corff a'i amdoi mewn lliain gl�n,V|%:Aeth hwn at Pilat a gofyn am gorff Iesu; yna gorchmynnodd Pilat ei roi iddo.u{c9Pan aeth yn hwyr, daeth dyn cyfoethog o Arimathea o'r enw Joseff, a oedd yntau wedi dod yn ddisgybl i Iesu.\z18yn eu plith yr oedd Mair Magdalen, Mair mam Iago a Joseff, a mam meibion Sebedeus.myS7Yr oedd yno lawer o wragedd yn edrych o hirbell, rhai oedd wedi canlyn Iesu o Galilea i weini arno;1x[6Ond pan welodd y canwriad, a'r rhai oedd gydag ef yn gwylio Iesu, y daeargryn a'r cwbl oedd yn digwydd, daeth ofn mawr arnynt a dywedasant, "Yn wir, Mab Duw oedd hwn."~wu5Ac ar �l atgyfodiad Iesu, daethant allan o'u beddau a mynd i mewn i'r ddinas sanctaidd, ac fe'u gwelwyd gan lawer.Mv4agorwyd y beddau a chyfodwyd cyrff llawer o'r saint oedd wedi huno.ru]3A dyma len y deml yn cael ei rhwygo yn ddwy o'r pen i'r gwaelod. Siglwyd y ddaear a holltwyd y creigiau;;tq2Gwaeddodd Iesu drachefn � llef uchel, a bu farw.Ts!1Ond yr oedd y lleill yn dweud, "Gadewch inni weld a ddaw Elias i'w achub." r 0Ac ar unwaith fe redodd un ohonynt a chymryd ysbwng a'i lenwi � gwin sur a'i ddodi ar flaen gwialen a'i gynnig iddo i'w yfed.^q5/O glywed hyn, meddai rhai o'r sawl oedd yn sefyll yno, "Y mae hwn yn galw ar Elias."p!.A thua thri o'r gloch gwaeddodd Iesu � llef uchel, "Eli, Eli, lema sabachthani", hynny yw, "Fy Nuw, fy Nuw, pam yr wyt wedi fy ngadael?"Wo'-O ganol dydd, daeth tywyllwch dros yr holl wlad hyd dri o'r gloch y prynhawn.Yn+,Yr un modd, yr oedd hyd yn oed y lladron a groeshoeliwyd gydag ef yn ei wawdio.xmi+Ymddiriedodd yn Nuw; boed i Dduw ei waredu yn awr, os yw �'i fryd arno, oherwydd dywedodd, 'Mab Duw ydwyf.'"ly*Fe achubodd eraill; ni all ei achub ei hun. Brenin Israel yn wir! Disgynned yn awr oddi ar y groes ac fe gredwn ynddo.{ko)A'r un modd yr oedd y prif offeiriaid hefyd, ynghyd �'r ysgrifenyddion a'r henuriaid, yn ei watwar ac yn dweud, j (a dweud, "Ti sydd am fwrw'r deml i lawr a'i hadeiladu mewn tridiau, achub dy hun, os Mab Duw wyt ti, a disgyn oddi ar y groes."Pi'Yr oedd y rhai oedd yn mynd heibio yn ei gablu ef, yn ysgwyd eu pennauOh&Yna croeshoeliwyd gydag ef ddau leidr, un ar y dde ac un ar y chwith.ggG%Uwch ei ben gosodwyd y cyhuddiad yn ei erbyn mewn ysgrifen: "Hwn yw Iesu, Brenin yr Iddewon."'fI$ac eisteddasant yno i'w wylio.Me#Croeshoeliasant ef, ac yna rhanasant ei ddillad, gan fwrw coelbren,udc"ac yno rhoesant iddo i'w yfed win wedi ei gymysgu � bustl, ond ar �l iddo ei brofi, gwrthododd ei yfed.Ac}!Daethant i le a elwir Golgotha, hynny yw, "Lle Penglog",lbQ Wrth fynd allan daethant ar draws dyn o Cyrene o'r enw Simon, a gorfodi hwnnw i gario ei groes ef. a Ac wedi iddynt ei watwar, tynasant y clogyn oddi amdano a'i wisgo ef �'i ddillad ei hun, a mynd ag ef ymaith i'w groeshoelio.?`yPoerasant arno, a chymryd y wialen a'i guro ar ei ben.!_;plethasant goron o ddrain a'i gosod ar ei ben, a gwialen yn ei law dde. Aethant ar eu gliniau o'i flaen a'i watwar: "Henffych well, Frenin yr Iddewon!"@^{Wedi diosg ei ddillad, rhoesant glogyn ysgarlad amdano;a];Yna cymerodd milwyr y rhaglaw Iesu i'r Praetoriwm a chynnull yr holl fintai o'i gwmpas.k\OYna rhyddhaodd Pilat iddynt Barabbas, a thraddododd Iesu, ar �l ei fflangellu, i'w groeshoelio.K[Ac atebodd yr holl bobl, "Boed ei waed arnom ni ac ar ein plant."UZ#Pan welodd Pilat nad oedd dim yn tycio ond yn hytrach bod cynnwrf yn codi, cymerodd ddu373?r, a golchodd ei ddwylo o flaen y dyrfa, a dweud, "Yr wyf fi'n ddieuog o waed y dyn hwn; chwi fydd yn gyfrifol."gYGOnd pa ddrwg a wnaeth ef?" meddai yntau. Gwaeddasant hwythau yn uwch byth, "Croeshoelier ef."XBarabbas," meddent hwy. "Beth, ynteu, a wnaf � Iesu a elwir y Meseia?" gofynnodd Pilat iddynt. Atebasant i gyd, "Croeshoelier ef."^W5Atebodd y rhaglaw gan ofyn iddynt, "Prun o'r ddau a fynnwch i mi ei ryddhau i chwi?"zVmOnd perswadiodd y prif offeiriaid a'r henuriaid y tyrfaoedd i ofyn am ryddhau Barabbas a rhoi Iesu i farwolaeth.SUA thra oedd Pilat yn eistedd ar y brawdle anfonodd ei wraig neges ato, yn dweud, "Paid � chael dim i'w wneud �'r dyn cyfiawn yna, oherwydd cefais lawer o ofid mewn breuddwyd neithiwr o'i achos ef.";TqOherwydd gwyddai mai o genfigen y traddodasant ef.SFelly, wedi iddynt ymgynnull, gofynnodd Pilat iddynt, "Pwy a fynnwch i mi ei ryddhau i chwi, Iesu Barabbas ynteu Iesu a elwir y Meseia?"YR+A'r pryd hwnnw yr oedd carcharor adnabyddus yn y ddalfa, o'r enw Iesu Barabbas.aQ;Ar yr u373?yl yr oedd y rhaglaw yn arfer rhyddhau i'r dyrfa un carcharor o'u dewis hwy.YP+Ond ni roes ef iddo ateb i gymaint ag un cyhuddiad, er syndod mawr i'r rhaglaw.jOM Yna meddai Pilat wrtho, "Onid wyt yn clywed faint o dystiolaeth y maent yn ei dwyn yn dy erbyn?"TN! A phan gyhuddwyd ef gan y prif offeiriaid a'r henuriaid, nid atebodd ddim.M} Safodd Iesu gerbron y rhaglaw; a holodd y rhaglaw ef: "Ai ti yw Brenin yr Iddewon?" Atebodd Iesu, "Ti sy'n dweud hynny."UL# a'u gwario i brynu maes y crochenydd, fel y gorchmynnodd yr Arglwydd i mi."&KE Felly y cyflawnwyd y gair a lefarwyd trwy Jeremeia'r proffwyd: "Cymerasant y deg darn arian ar hugain, pris y sawl y rhoddodd rhai o blant Israel bris arno,DJDyna pam y gelwir y maes hwnnw hyd heddiw yn Faes y Gwaed.bI=Ac wedi ymgynghori, prynasant Faes y Crochenydd �'r arian, fel mynwent i ddieithriaid.HWedi iddynt dderbyn yr arian, dywedodd y prif offeiriaid, "Nid yw'n gyfreithlon ei roi yn nhrysorfa'r deml, gan mai pris gwaed ydyw."eGCA thaflodd Jwdas yr arian i lawr yn y deml ac ymadael; aeth ymaith, ac fe'i crogodd ei hun.pFYDywedodd, "Pechais trwy fradychu dyn dieuog." "Beth yw hynny i ni?" meddent hwy, "rhyngot ti a hynny."/EWYna pan welodd Jwdas, ei fradychwr, fod Iesu wedi ei gondemnio, bu'n edifar ganddo ac aeth �'r deg darn arian ar hugain yn �l at y prif offeiriaid a'r henuriaid.ODRhwymasant ef a mynd ag ef ymaith a'i drosglwyddo i Pilat, y rhaglaw.yC mPan ddaeth yn ddydd, cynllwyniodd yr holl brif offeiriaid a henuriaid y bobl yn erbyn Iesu i'w roi i farwolaeth. "~b}}G||z{zzdyyy"xx_ww1vvwuu$ttssgrqqQpptoodnnnmlll)kk jiibihggg~g/ffQeeddccQcbb>a?``s__^u]]M\\z[[C[ZuZYY2XX-WWLVVqV"UUTTSSJRRmR QuQ PP OnNNdMMM)LfKKKCJJnIIlIHH7GGFF)EEDDhCCBBkAA@@??5>>`>=?<;;b; ::199R882776655n443221110Q//z/..<-q-,,;++5*))d)*(''"&&)%%($$$#Q"""!!`! n B(TWsC4k 3uv4jx ; 2 A   .z~3~"`P9 Daethant i Jerwsalem. Aeth i mewn i'r deml a dechreuodd fwrw allan y rhai oedd yn gwerthu a'r rhai oedd yn prynu yn y deml; taflodd i lawr fyrddau'r cyfnewidwyr arian a chadeiriau'r rhai oedd yn gwerthu colomennod,sO_ Dywedodd wrtho, "Peidied neb � bwyta ffrwyth ohonot ti byth mwy!" Ac yr oedd ei ddisgyblion yn gwrando.0NY A phan welodd o bell ffigysbren ac arno ddail, aeth i edrych tybed a g�i rywbeth arno. A phan ddaeth ato ni chafodd ddim ond dail, oblegid nid oedd yn dymor ffigys.OM Trannoeth, wedi iddynt ddod allan o Fethania, daeth chwant bwyd arno.L! Aeth i mewn i Jerwsalem ac i'r deml, ac wedi edrych o'i gwmpas ar bopeth, gan ei bod eisoes yn hwyr, aeth allan i Fethania gyda'r Deuddeg.[K/ Bendigedig yw'r deyrnas sy'n dod, teyrnas ein tad Dafydd; Hosanna yn y goruchaf!"Jy Ac yr oedd y rhai ar y blaen a'r rhai o'r tu �l yn gweiddi: "Hosanna! Bendigedig yw'r un sy'n dod yn enw'r Arglwydd.sI_ Taenodd llawer eu mentyll ar y ffordd, ac eraill ganghennau deiliog yr oeddent wedi eu torri o'r meysydd.]H3 Daethant �'r ebol at Iesu a bwrw eu mentyll arno, ac eisteddodd yntau ar ei gefn.OG Atebasant hwythau fel yr oedd Iesu wedi dweud, a gadawyd iddynt fynd.kFO Ac meddai rhai o'r sawl oedd yn sefyll yno wrthynt, "Beth ydych yn ei wneud, yn gollwng yr ebol?"kEO Aethant ymaith a chawsant ebol wedi ei rwymo wrth ddrws y tu allan ar yr heol, a gollyngasant ef.D+ Ac os dywed rhywun wrthych, 'Pam yr ydych yn gwneud hyn?' dywedwch, 'Y mae ar y Meistr ei angen, a bydd yn ei anfon yn �l yma yn union deg.'"TC! ac meddai wrthynt, "Ewch i'r pentref sydd gyferbyn � chwi, ac yn syth wrth ichwi fynd i mewn iddo, cewch ebol wedi ei rwymo, un nad oes neb wedi bod ar ei gefn erioed. Gollyngwch ef a dewch ag ef yma.zB o Pan ddaethant yn agos i Jerwsalem, at Bethffage a Bethania, ger Mynydd yr Olewydd, anfonodd ddau o'i ddisgyblion,A) 4Dywedodd Iesu wrtho, "Dos, y mae dy ffydd wedi dy iach�u di." A chafodd ei olwg yn �l yn y fan, a dechreuodd ei ganlyn ef ar hyd y ffordd.@5 3Cyfarchodd Iesu ef a dweud, "Beth yr wyt ti am i mi ei wneud iti?" Ac meddai'r dyn dall wrtho, "Rabbwni, y mae arnaf eisiau cael fy ngolwg yn �l."N? 2Taflodd yntau ei fantell oddi arno, llamu ar ei draed a dod at Iesu.>- 1Safodd Iesu, a dywedodd, "Galwch arno." A dyma hwy'n galw ar y dyn dall ac yn dweud wrtho, "Cod dy galon a saf ar dy draed; y mae'n galw arnat." = 0Ac yr oedd llawer yn ei geryddu ac yn dweud wrtho am dewi; ond yr oedd yntau'n gweiddi'n uwch fyth, "Fab Dafydd, trugarha wrthyf."t<a /A phan glywodd mai Iesu o Nasareth ydoedd, dechreuodd weiddi a dweud, "Iesu, Fab Dafydd, trugarha wrthyf."0;Y .Daethant i Jericho. Ac fel yr oedd yn mynd allan o Jericho gyda'i ddisgyblion a chryn dyrfa, yr oedd mab Timeus, Bartimeus, cardotyn dall, yn eistedd ar fin y ffordd.: -Oherwydd Mab y Dyn, yntau, ni ddaeth i gael ei wasanaethu ond i wasanaethu, ac i roi ei einioes yn bridwerth dros lawer."`99 ,a phwy bynnag sydd am fod yn flaenaf yn eich plith, rhaid iddo fod yn gaethwas i bawb. 8  +Ond nid felly y mae yn eich plith chwi; yn hytrach, pwy bynnag sydd am fod yn fawr yn eich plith, rhaid iddo fod yn was i chwi,E7 *Galwodd Iesu hwy ato ac meddai wrthynt, " Gwyddoch fod y rhai a ystyrir yn llywodraethwyr ar y Cenhedloedd yn arglwyddiaethu arnynt, a'u gwu375?r mawr hwy yn dangos eu hawdurdod drostynt.>6w )Pan glywodd y deg, aethant yn ddig wrth Iago ac Ioan.53 (ond eistedd ar fy llaw dde neu ar fy llaw chwith, nid gennyf fi y mae'r hawl i'w roi; y mae'n perthyn i'r rhai y mae wedi ei ddarparu ar eu cyfer."!4; 'Dywedasant hwythau wrtho, "Gallwn." Ac meddai Iesu wrthynt, "Cewch yfed y cwpan yr wyf fi yn ei yfed, a bedyddir chwi �'r bedydd y bedyddir fi ag ef,23] &Ac meddai Iesu wrthynt, "Ni wyddoch beth yr ydych yn ei ofyn. A allwch chwi yfed y cwpan yr wyf fi yn ei yfed, neu gael eich bedyddio �'r bedydd y bedyddir fi ag ef?"o2W %A dywedasant wrtho, "Dyro i ni gael eistedd, un ar dy law dde ac un ar dy law chwith yn dy ogoniant."G1 $Meddai yntau wrthynt, "Beth yr ydych am imi ei wneud i chwi?"~0u #Daeth Iago ac Ioan, meibion Sebedeus, ato a dweud wrtho, "Athro, yr ydym am iti wneud i ni y peth a ofynnwn gennyt."_/7 "a gwatwarant ef, a phoeri arno a'i fflangellu a'i ladd, ac wedi tridiau fe atgyfoda."1.[ !Dyma ni'n mynd i fyny i Jerwsalem; fe gaiff Mab y Dyn ei draddodi i'r prif offeiriaid a'r ysgrifenyddion; condemniant ef i farwolaeth, a'i drosglwyddo i'r Cenhedloedd;i-K Yr oeddent ar y ffordd yn mynd i fyny i Jerwsalem, ac Iesu'n mynd o'u blaen. Yr oedd arswyd arnynt, ac ofn ar y rhai oedd yn canlyn. Cymerodd y Deuddeg ato drachefn a dechreuodd s�n wrthynt am yr hyn oedd i ddigwydd iddo:J,  Ond bydd llawer sy'n flaenaf yn olaf, a'r rhai olaf yn flaenaf.">+u na chaiff dderbyn ganwaith cymaint yn awr yn yr amser hwn, yn dai a brodyr a chwiorydd a mamau a phlant a thiroedd, ynghyd ag erledigaethau, ac yn yr oes sy'n dod fywyd tragwyddol.4*a Meddai Iesu, "Yn wir, rwy'n dweud wrthych, nid oes neb a adawodd du375? neu frodyr neu chwiorydd neu fam neu dad neu blant neu diroedd er fy mwyn i ac er mwyn yr Efengyl,\)1 Dechreuodd Pedr ddweud wrtho, "Dyma ni wedi gadael pob peth ac wedi dy ganlyn di."(y Edrychodd Iesu arnynt a dywedodd, "Gyda dynion y mae'n amhosibl, ond nid gyda Duw. Y mae pob peth yn bosibl gyda Duw."Y'+ Synasant yn fwy byth, ac meddent wrth ei gilydd, "Pwy ynteu all gael ei achub?"h&I Y mae'n haws i gamel fynd trwy grau nodwydd nag i rywun cyfoethog fynd i mewn i deyrnas Dduw."% Syfrdanwyd y disgyblion gan ei eiriau, ond meddai Iesu wrthynt drachefn, "Blant, mor anodd yw mynd i mewn i deyrnas Dduw!$} Edrychodd Iesu o'i gwmpas ac meddai wrth ei ddisgyblion, "Mor anodd fydd hi i rai cyfoethog fynd i mewn i deyrnas Dduw!"l#Q Cymylodd ei wedd ar y gair, ac aeth ymaith yn drist, oherwydd yr oedd yn berchen meddiannau lawer.;"o Edrychodd Iesu arno ac fe'i hoffodd, a dywedodd wrtho, "Un peth sy'n eisiau ynot; dos, gwerth y cwbl sydd gennyt a dyro i'r tlodion, a chei drysor yn y nef; a thyrd, canlyn fi."U!# Meddai yntau wrtho, "Athro, yr wyf wedi cadw'r rhain i gyd o'm hieuenctid."  Gwyddost y gorchmynion: 'Na ladd, na odineba, na ladrata, na chamdystiolaetha, na chamgolleda, anrhydedda dy dad a'th fam.'"b= A dywedodd Iesu wrtho, "Pam yr wyt yn fy ngalw i yn dda? Nid oes neb da ond un, sef Duw. Wrth iddo fynd i'w daith, rhedodd rhyw ddyn ato a phenlinio o'i flaen a gofyn iddo, "Athro da, beth a wnaf i etifeddu bywyd tragwyddol?"R A chymerodd hwy yn ei freichiau a'u bendithio, gan roi ei ddwylo arnynt.zm Yn wir, rwy'n dweud wrthych, pwy bynnag nad yw'n derbyn teyrnas Dduw yn null plentyn, nid � byth i mewn iddi."3_ ond pan welodd Iesu hyn aeth yn ddig, a dywedodd wrthynt, "Gadewch i'r plant ddod ataf fi; peidiwch �'u rhwystro, oherwydd i rai fel hwy y mae teyrnas Dduw yn perthyn.^5 Yr oeddent yn dod � phlant ato, iddo gyffwrdd � hwy. Ceryddodd y disgyblion hwy,\1 ac os bydd iddi hithau ysgaru ei gu373?r a phriodi un arall, y mae hi'n godinebu."ve Ac meddai wrthynt, "Pwy bynnag sy'n ysgaru ei wraig ac yn priodi un arall, y mae'n godinebu yn ei herbyn hi;N Wedi mynd yn �l i'r tu375?, holodd ei ddisgyblion ef ynghylch hyn.@{ Felly, yr hyn a gysylltodd Duw, peidied neb ei wahanu."U# a bydd y ddau yn un cnawd. Gan hynny nid dau mohonynt mwyach, ond un cnawd.Q Dyna pam y bydd dyn yn gadael ei dad a'i fam ac yn glynu wrth ei wraig,L Ond o ddechreuad y greadigaeth, yn wryw a benyw y gwnaeth Duw hwy.iK Ond meddai Iesu wrthynt, "Oherwydd eich ystyfnigrwydd yr ysgrifennodd ef y gorchymyn hwn ichwi.gG Dywedasant hwythau, "Rhoddodd Moses ganiat�d i ysgrifennu llythyr ysgar a'i hanfon ymaith."H  Atebodd yntau hwy gan ofyn, "Beth a orchmynnodd Moses i chwi?"yk A daeth Phariseaid ato a gofyn iddo a oedd yn gyfreithlon i u373?r ysgaru ei wraig; rhoi prawf arno yr oeddent.* O Cychwynnodd oddi yno a daeth i diriogaeth Jwdea a'r tu hwnt i'r Iorddonen. Daeth tyrfaoedd ynghyd ato drachefn, a thrachefn yn �l ei arfer dechreuodd eu dysgu.3 _ 2Da yw'r halen, ond os paid yr halen � bod yn hallt, � pha beth y rhowch flas arno? Bydded gennych halen ynoch eich hunain, a byddwch heddychlon tuag at eich gilydd.". W 1Oblegid fe helltir pob un � th�n.: o 0lle nid yw eu pryf yn marw na'r t�n yn diffodd., Q /Ac os bydd dy lygad yn achos cwymp iti, tyn ef allan; y mae'n well iti fynd i mewn i deyrnas Dduw yn unllygeidiog na chael dy daflu, a dau lygad gennyt, i uffern,L  .[{cf15i lle nid yw eu pryf yn marw na'r t�n yn diffodd.}]$A -Ac os bydd dy droed yn achos cwymp iti, tor ef ymaith; y mae'n well iti fynd i mewn i'r bywyd yn gloff na chael dy daflu, a'r ddau droed gennyt, i uffern.L ,[{cf15i lle nid yw eu pryf yn marw na'r t�n yn diffodd.}]-S +Os bydd dy law yn achos cwymp iti, tor hi ymaith; y mae'n well iti fynd i mewn i'r bywyd yn anafus na mynd, a'r ddwy law gennyt, i uffern, i'r t�n anniffoddadwy.-S *A phwy bynnag sy'n achos cwymp i un o'r rhai bychain hyn sy'n credu ynof fi, byddai'n well iddo fod wedi ei daflu i'r m�r � maen melin mawr ynghrog am ei wddf.7 )Oherwydd pwy bynnag a rydd gwpanaid o ddu373?r i chwi i'w yfed o achos eich bod yn perthyn i'r Meseia, yn wir, rwy'n dweud wrthych, ni chyll ei wobr.6g (Y sawl nid yw yn ein herbyn, drosom ni y mae. 'Ond dywedodd Iesu, "Peidiwch �'i wahardd, oherwydd ni all neb sy'n gwneud gwyrth yn fy enw i roi drygair imi yn fuan wedyn.  &Meddai Ioan wrtho, "Athro, gwelsom un yn bwrw allan gythreuliaid yn dy enw di, a buom yn ei wahardd, am nad oedd yn ein dilyn ni."/W %Pwy bynnag sy'n derbyn un plentyn fel hwn yn fy enw i, y mae'n fy nerbyn i, a phwy bynnag sy'n fy nerbyn i, nid myfi y mae'n ei dderbyn, ond yr hwn a'm hanfonodd i."gG $A chymerodd blentyn, a'i osod yn eu canol hwy; cymerodd ef i'w freichiau, a dywedodd wrthynt,~% #Eisteddodd i lawr a galwodd y Deuddeg, a dweud wrthynt, "Pwy bynnag sydd am fod yn flaenaf, rhaid iddo fod yn olaf o bawb ac yn was i bawb."c}? "Ond tewi a wnaethant, oherwydd ar y ffordd buont yn dadlau �'i gilydd pwy oedd y mwyaf.x|i !Daethant i Gapernaum, ac wedi cyrraedd y tu375? gofynnodd iddynt, "Beth oeddech chwi'n ei drafod ar y ffordd?"O{ Ond nid oeddent hwy'n deall ei eiriau, ac yr oedd arnynt ofn ei holi.Fz oherwydd yr oedd yn dysgu ei ddisgyblion ac yn dweud wrthynt, "Y mae Mab y Dyn yn cael ei draddodi i ddwylo pobl, ac fe'i lladdant ef, ac wedi cael ei ladd, ymhen tri diwrnod fe atgyfoda."nyU Wedi iddynt adael y lle hwnnw, yr oeddent yn teithio trwy Galilea. Ni fynnai Iesu i neb wybod hynny,Ox Ac meddai wrthynt, "Dim ond trwy weddi y gall y math hwn fynd allan."uwc Ac wedi iddo fynd i'r tu375? gofynnodd ei ddisgyblion iddo o'r neilltu, "Pam na allem ni ei fwrw ef allan?"Iv  Ond gafaelodd Iesu yn ei law ef a'i godi, a safodd ar ei draed.u A chan weiddi a'i ysgytian yn ffyrnig, aeth yr ysbryd allan. Aeth y bachgen fel corff, nes i lawer ddweud ei fod wedi marw.Ht  A phan welodd Iesu fod tyrfa'n rhedeg ynghyd, ceryddodd yr ysbryd aflan. "Ysbryd mud a byddar," meddai wrtho, "yr wyf fi yn gorchymyn iti, tyrd allan ohono a phaid � mynd i mewn iddo eto."]s3 Ar unwaith gwaeddodd tad y plentyn, "Yr wyf yn credu; helpa fi yn fy niffyg ffydd."grG Dywedodd Iesu wrtho, "Os yw'n bosibl! Y mae popeth yn bosibl i'r sawl sydd � ffydd ganddo."q llawer gwaith fe'i taflodd i'r t�n neu i'r du373?r, i geisio'i ladd. Os yw'n bosibl iti wneud rhywbeth, tosturia wrthym a helpa ni."gpG Gofynnodd Iesu i'w dad, "Faint sydd er pan ddaeth hyn arno?" Dywedodd yntau, "O'i blentyndod;#o? A daethant �'r bachgen ato. Cyn gynted ag y gwelodd yr ysbryd ef, ysgytiodd y bachgen yn ffyrnig. Syrthiodd ar y llawr a rholio o gwmpas dan falu ewyn.~nu Atebodd Iesu hwy: "O genhedlaeth ddi-ffydd, pa hyd y byddaf gyda chwi? Pa hyd y goddefaf chwi? Dewch ag ef ataf fi."dmA a pha bryd bynnag y mae hwnnw'n gafael ynddo y mae'n ei fwrw ar lawr, ac y mae yntau'n malu ewyn ac yn ysgyrnygu ei ddannedd ac yn mynd yn ddiymadferth. A dywedais wrth dy ddisgyblion am ei fwrw allan, ac ni allasant."mlS Atebodd un o'r dyrfa ef, "Athro, mi ddois i �'m mab atat; y mae wedi ei feddiannu gan ysbryd mud,Gk Gofynnodd yntau iddynt, "Am beth yr ydych yn dadlau � hwy?"]j3 Ac unwaith y gwelodd yr holl dyrfa ef fe'u syfrdanwyd, a rhedasant ato a'i gyfarch.liQ Pan ddaethant at y disgyblion gwelsant dyrfa fawr o'u cwmpas, ac ysgrifenyddion yn dadlau � hwy.h Ond rwy'n dweud wrthych fod Elias eisoes wedi dod, a gwnaethant iddo beth bynnag a fynnent, fel y mae'n ysgrifenedig amdano.",gQ Meddai yntau wrthynt, "Y mae Elias yn dod yn gyntaf ac yn adfer pob peth. Ond sut y mae'n ysgrifenedig am Fab y Dyn, ei fod i ddioddef llawer a chael ei ddirmygu?gfG A gofynasant iddo, "Pam y mae'r ysgrifenyddion yn dweud bod yn rhaid i Elias ddod yn gyntaf?"ieK Daliasant ar y gair, gan holi yn eu plith eu hunain beth oedd ystyr atgyfodi oddi wrth y meirw..dU Wrth iddynt ddod i lawr o'r mynydd rhoddodd orchymyn iddynt beidio � dweud wrth neb am y pethau a welsant, nes y byddai Mab y Dyn wedi atgyfodi oddi wrth y meirw.fcE Ac yn ddisymwth, pan edrychasant o amgylch, ni welsant neb mwyach ond Iesu yn unig gyda hwy.qb[ A daeth cwmwl yn cysgodi drostynt; a dyma lais o'r cwmwl, "Hwn yw fy Mab, yr Anwylyd; gwrandewch arno."Na Oherwydd ni wyddai beth i'w ddweud; yr oeddent wedi dychryn cymaint.`} A dywedodd Pedr wrth Iesu, "Rabbi, y mae'n dda ein bod ni yma; gwnawn dair pabell, un i ti ac un i Moses ac un i Elias."T_! Ymddangosodd Elias iddynt ynghyd � Moses; ymddiddan yr oeddent � Iesu.k^O ac aeth ei ddillad i ddisgleirio'n glaerwyn, y modd na allai unrhyw bannwr ar y ddaear eu gwynnu.3]_ Ymhen chwe diwrnod dyma Iesu'n cymryd Pedr ac Iago ac Ioan ac yn mynd � hwy i fynydd uchel o'r neilltu ar eu pennau eu hunain. A gweddnewidiwyd ef yn eu gu373?ydd hwy,1\ ] Meddai hefyd wrthynt, "Yn wir, rwy'n dweud wrthych, y mae rhai o'r sawl sy'n sefyll yma na phrofant flas marwolaeth nes iddynt weld teyrnas Dduw wedi dyfod mewn nerth."V[%&Pwy bynnag fydd � chywilydd ohonof fi ac o'm geiriau yn y genhedlaeth annuwiol a phechadurus hon, bydd ar Fab y Dyn hefyd gywilydd ohonynt hwy, pan ddaw yng ngogoniant ei Dad gyda'r angylion sanctaidd."BZ%Oherwydd beth a all rhywun ei roi'n gyfnewid am ei fywyd?JY $Pa elw a gaiff rhywun o ennill yr holl fyd a fforffedu ei fywyd?X}#Oherwydd pwy bynnag a fyn gadw ei fywyd, fe'i cyll, ond pwy bynnag a gyll ei fywyd er fy mwyn i a'r Efengyl, fe'i ceidw.'WG"Galwodd ato'r dyrfa ynghyd �'i ddisgyblion a dywedodd wrthynt, "Os myn neb ddod ar fy �l i, rhaid iddo ymwadu ag ef ei hun a chodi ei groes a'm canlyn i..VU!Troes yntau, ac wedi edrych ar ei ddisgyblion ceryddodd Pedr. "Dos ymaith o'm golwg, Satan," meddai, "oherwydd nid ar bethau Duw y mae dy fryd ond ar bethau dynol."eUC Yr oedd yn llefaru'r gair hwn yn gwbl agored. A chymerodd Pedr ef ato a dechrau ei geryddu.;ToYna dechreuodd eu dysgu bod yn rhaid i Fab y Dyn ddioddef llawer, a chael ei wrthod gan yr henuriaid a'r prif offeiriaid a'r ysgrifenyddion, a'i ladd, ac ymhen tridiau atgyfodi.{ Yr oedd tua phedair mil ohonynt. Gollyngodd hwy ymaith.^=5Bwytasant a chael digon, a chodasant y tameidiau oedd yn weddill, lond saith cawell.y<kAc yr oedd ganddynt ychydig o bysgod bychain; ac wedi eu bendithio, dywedodd am osod y rhain hefyd ger eu bron.>;uGorch-mynnodd i'r dyrfa eistedd ar y ddaear. Yna cymerodd y saith torth, ac wedi diolch fe'u torrodd a'u rhoi i'w ddisgyblion i'w gosod gerbron; ac fe'u gosodasant gerbron y dyrfa.S:Gofynnodd iddynt, "Pa sawl torth sydd gennych?" "Saith," meddent hwythau.o9WAtebodd ei ddisgyblion ef, "Sut y gall neb gael digon o fara i fwydo'r rhain mewn lle anial fel hyn?"m8SAc os anfonaf hwy adref ar eu cythlwng, llewygant ar y ffordd; y mae rhai ohonynt wedi dod o bell."7Yr wyf yn tosturio wrth y dyrfa, oherwydd y maent wedi bod gyda mi dridiau erbyn hyn, ac nid oes ganddynt ddim i'w fwyta.~6 wYn y dyddiau hynny, a'r dyrfa unwaith eto'n fawr a heb ddim i'w fwyta, galwodd ei ddisgyblion ato, ac meddai wrthynt,5)%Yr oeddent yn synnu'n fawr dros ben, gan ddweud, "Da y gwnaeth ef bob peth; y mae'n gwneud hyd yn oed i fyddariaid glywed ac i fudion lefaru."4)$A gorchmynnodd iddynt beidio � dweud wrth neb; ond po fwyaf yr oedd ef yn gorchymyn iddynt, mwyaf yn y byd yr oeddent hwy'n cyhoeddi'r peth.`39#Agorwyd ei glustiau ar unwaith, a datodwyd rhwym ei dafod a dechreuodd lefaru'n eglur.e2C"a chan edrych i fyny i'r nef ochneidiodd a dweud wrtho, "Ephphatha", hynny yw, "Agorer di".1!Cymerodd yntau ef o'r neilltu oddi wrth y dyrfa ar ei ben ei hun; rhoes ei fysedd yn ei glustiau, poerodd, a chyffyrddodd �'i dafod;_07 Dygasant ato ddyn byddar oedd prin yn gallu siarad, a cheisio ganddo roi ei law arno.p/YDychwelodd drachefn o gyffiniau Tyrus, a daeth drwy Sidon at F�r Galilea trwy ganol bro'r Decapolis.e.CAeth hithau adref a chafodd y plentyn yn gorwedd ar y gwely, a'r cythraul wedi mynd ymaith.d-AAm iti ddweud hynny," ebe yntau, "dos adref; y mae'r cythraul wedi mynd allan o'th ferch."i,KAtebodd hithau ef, "Syr, y mae hyd yn oed y cu373?n o dan y bwrdd yn bwyta o friwsion y plant."{+oMeddai yntau wrthi, "Gad i'r plant gael digon yn gyntaf; nid yw'n deg cymryd bara'r plant a'i daflu i'r cu373?n."q*[Groeges oedd y wraig, Syroffeniciad o genedl; ac yr oedd yn gofyn iddo fwrw'r cythraul allan o'i merch.)yAr unwaith clywodd gwraig amdano, gwraig yr oedd gan ei merch fach ysbryd aflan, a daeth a syrthiodd wrth ei draed ef.(Cychwynnodd oddi yno ac aeth ymaith i gyffiniau Tyrus. Aeth i du375?, ac ni fynnai i neb wybod; ond ni lwyddodd i ymguddio.K'o'r tu mewn y mae'r holl ddrygau hyn yn dod ac yn halogi rhywun."h&Igodinebu, trachwantu, anfadwaith, twyll, anlladrwydd, cenfigen, cabledd, balchder, ynfydrwydd;k%OOherwydd o'r tu mewn, o galon dynion, y daw allan feddyliau drwg, puteinio, lladrata, llofruddio,I$ Ac meddai, "Yr hyn sy'n dod allan o rywun, dyna sy'n ei halogi.#oherwydd nid yw'n mynd i'w galon ond i'w gylla, ac yna y mae'n mynd allan i'r geudy?" Felly y cyhoeddodd ef yr holl fwydydd yn l�n."!Meddai yntau wrthynt, "A ydych chwithau hefyd yr un mor ddi-ddeall? Oni welwch na all dim sy'n mynd i mewn i rywun o'r tu allan ei halogi,h!IAc wedi iddo fynd i'r tu375? oddi wrth y dyrfa, dechreuodd ei ddisgyblion ei holi am y ddameg.J  [{cf15i Os oes gan rywun glustiau i wrando, gwrandawed.}]Nid oes dim sy'n mynd i mewn i rywun o'r tu allan iddo yn gallu ei halogi; ond y pethau sy'n dod allan o rywun, dyna sy'n ei halogi."]3Galwodd y dyrfa ato drachefn ac meddai wrthynt, "Gwrandewch arnaf bawb, a deallwch.  Yr ydych yn dirymu gair Duw trwy'r traddodiad a drosglwyddir gennych. Ac yr ydych yn gwneud llawer o bethau cyffelyb i hynny."=u ni adewch iddo mwyach wneud dim i'w dad neu i'w fam.,Q Ond yr ydych chwi'n dweud, 'Os dywed rhywun wrth ei dad neu ei fam, "Corban (hynny yw, Offrwm i Dduw) yw beth bynnag y gallasit ei dderbyn yn gymorth gennyf fi",'{ Oherwydd dywedodd Moses, 'Anrhydedda dy dad a'th fam', a, 'Bydded farw'n gelain y sawl a felltithia ei dad neu ei fam.'zm Meddai hefyd wrthynt, "Rhai da ydych chwi am wrthod gorchymyn Duw er mwyn cadarnhau eich traddodiad eich hunain.QYr ydych yn anwybyddu gorchymyn Duw ac yn glynu wrth draddodiad dynol."X)yn ofer y maent yn fy addoli, gan ddysgu gorchmynion dynol fel athrawiaethau.'GDywedodd yntau wrthynt, "Da y proffwydodd Eseia amdanoch chwi ragrithwyr, fel y mae'n ysgrifenedig: 'Y mae'r bobl hyn yn fy anrhydeddu �'u gwefusau, ond y mae eu calon ymhell oddi wrthyf;"=Gofynnodd y Phariseaid a'r ysgrifenyddion iddo, "Pam nad yw dy ddisgyblion di'n dilyn traddodiad yr hynafiaid, ond yn bwyta'u bwyd � dwylo halogedig?">uac ni fyddant byth yn bwyta, ar �l dod o'r farchnad, heb ymolchi; ac y mae llawer o bethau eraill a etifeddwyd ganddynt i'w cadw, megis golchi cwpanau ac ystenau a llestri pres.)(Oherwydd nid yw'r Phariseaid, na neb o'r Iddewon, yn bwyta heb olchi eu dwylo hyd yr arddwrn, gan lynu wrth draddodiad yr hynafiaid;nUA gwelsant fod rhai o'i ddisgyblion ef yn bwyta'u bwyd � dwylo halogedig, hynny yw, heb eu golchi.V 'Ymgasglodd y Phariseaid ato, a rhai ysgrifenyddion oedd wedi dod o Jerwsalem.zm8A phle bynnag y byddai'n mynd, i bentrefi neu i drefi neu i'r wlad, yr oeddent yn gosod y rhai oedd yn wael yn y marchnadleoedd, ac yn erfyn arno am iddynt gael dim ond cyffwrdd ag ymyl ei fantell. A phawb a gyffyrddodd ag ef, iachawyd hwy.zm7a dyma redeg o amgylch yr holl fro honno a dechrau cludo'r cleifion ar fatresi i ble bynnag y clywent ei fod ef.D6Pan ddaethant allan o'r cwch, adnabu'r bobl ef ar unwaith,I  5Wedi croesi at y tir daethant i Genesaret ac angori wrth y lan.a ;4oblegid nid oeddent wedi deall ynglu375?n �'r torthau; yr oedd eu meddwl wedi caledu.[ /3Dringodd i'r cwch atynt, a gostegodd y gwynt. Yr oedd eu syndod yn fawr dros ben, +2oherwydd gwelodd pawb ef, a dychrynwyd hwy. Siaradodd yntau � hwy ar unwaith a dweud wrthynt, "Codwch eich calon; myfi yw; peidiwch ag ofni."e C1ond pan welsant ef yn cerdded ar y m�r, tybiasant mai drychiolaeth ydoedd, a gwaeddasant,K0A gwelodd hwy mewn helbul wrth rwyfo, oherwydd yr oedd y gwynt yn eu herbyn, a rhywbryd rhwng tri a chwech o'r gloch y bore daeth ef atynt dan gerdded ar y m�r. Yr oedd am fynd heibio iddynt;a;/Pan aeth hi'n hwyr yr oedd y cwch ar ganol y m�r, ac yntau ar ei ben ei hun ar y tir.G.Ac wedi canu'n iach iddynt aeth ymaith i'r mynydd i wedd�o.-Yna'n ddi-oed gwnaeth i'w ddisgyblion fynd i'r cwch a hwylio o'i flaen i'r ochr draw, i Bethsaida, tra byddai ef yn gollwng y dyrfa.K,Ac yr oedd y rhai oedd wedi bwyta'r torthau yn bum mil o wu375?r.N+A chodasant ddeuddeg basgedaid o dameidiau bara, a pheth o'r pysgod.%E*Bwytasant oll a chael digon.O)Yna cymerodd y pum torth a'r ddau bysgodyn, a chan edrych i fyny i'r nef a bendithio, torrodd y torthau a'u rhoi i'w ddisgyblion i'w gosod gerbron y bobl; rhannodd hefyd y ddau bysgodyn rhwng pawb.=u(Ac eisteddasant yn rhesi, bob yn gant a hanner cant.P'Gorchmynnodd iddynt beri i bawb eistedd yn gwmn�oedd ar y glaswellt.~&Meddai yntau wrthynt, "Pa sawl torth sydd gennych? Ewch i edrych." Ac wedi cael gwybod dywedasant, "Pump, a dau bysgodyn."+}O%Atebodd yntau hwy, "Rhowch chwi rywbeth i'w fwyta iddynt." Meddent wrtho, "A ydym i fynd i brynu bara gwerth dau gant o ddarnau arian, a'i roi iddynt i'w fwyta?"j|M$Gollwng hwy, iddynt fynd i'r wlad a'r pentrefi o amgylch i brynu tipyn o fwyd iddynt eu hunain."{#Pan oedd hi eisoes wedi mynd yn hwyr ar y dydd daeth ei ddisgyblion ato a dweud, "Y mae'r lle yma'n unig ac y mae hi eisoes yn hwyr.z "Pan laniodd Iesu gwelodd dyrfa fawr, a thosturiodd wrthynt am eu bod fel defaid heb fugail; a dechreuodd ddysgu llawer iddynt.yy!Gwelodd llawer hwy'n mynd, a'u hadnabod, a rhedasant ynghyd i'r fan, dros y tir o'r holl drefi, a chyrraedd o'u blaen.;xq Ac aethant ymaith yn y cwch i le unig o'r neilltu.8wiA dywedodd wrthynt, "Dewch chwi eich hunain o'r neilltu i le unig a gorffwyswch am dipyn." Oherwydd yr oedd llawer yn mynd a dod, ac nid oedd cyfle iddynt hyd yn oed i fwyta.qv[Daeth yr apostolion ynghyd at Iesu a dweud wrtho am yr holl bethau yr oeddent wedi eu gwneud a'u dysgu.au;A phan glywodd ei ddisgyblion, daethant, a mynd �'i gorff ymaith a'i ddodi mewn bedd.Rta dod ag ef ar ddysgl a'i roi i'r eneth; a rhoddodd yr eneth ef i'w mam.sAc yna anfonodd y brenin ddienyddiwr a gorchymyn iddo ddod � phen Ioan. Fe aeth hwnnw, a thorrodd ei ben ef yn y carchar,rwAeth y brenin yn drist iawn, ond oherwydd ei lw, ac oherwydd y gwesteion, penderfynodd beidio � thorri ei air iddi.q A brysiodd yr eneth ar unwaith i mewn at y brenin a gofyn, "Yr wyf am iti roi imi, y munud yma, ben Ioan Fedyddiwr ar ddysgl."ipKAeth allan a dywedodd wrth ei mam, "Am beth y caf ofyn?" Dywedodd hithau, "Pen Ioan Fedyddiwr."loQA gwnaeth lw difrifol iddi, "Beth bynnag a ofynni gennyf, rhof ef iti, hyd at hanner fy nheyrnas." n9Daeth merch Herodias i mewn, a dawnsio a phlesio Herod a'i westeion. Dywedodd y brenin wrth yr eneth, "Gofyn imi am y peth a fynni, ac fe'i rhof iti."m Daeth cyfle un diwrnod, pan wnaeth Herod wledd ar ei ben-blwydd i'w bendefigion a'i gadfridogion a gwu375?r blaenllaw Galilea._l7oherwydd yr oedd ar Herod ofn Ioan, am ei fod yn gwybod mai gu373?r cyfiawn a sanctaidd ydoedd. Yr oedd yn ei gadw dan warchodaeth; a byddai'n gwrando arno'n llawen, er ei fod, ar �l gwrando, mewn penbleth fawr.RkAc yr oedd Herodias yn dal dig wrtho ac yn dymuno ei ladd, ond ni allai,^j5Yr oedd Ioan wedi dweud wrth Herod, "Nid yw'n gyfreithlon iti gael gwraig dy frawd."i/Oherwydd yr oedd Herod wedi anfon a dal Ioan, a'i roi yn rhwym yng ngharchar o achos Herodias, gwraig Philip ei frawd, am ei fod wedi ei phriodi.ah;Ond pan glywodd Herod, dywedodd, "Ioan, yr un y torrais i ei ben, sydd wedi ei gyfodi."kgOYr oedd eraill yn dweud, "Elias ydyw"; ac eraill wedyn, "Proffwyd yw, fel un o'r proffwydi gynt."_f7Clywodd y Brenin Herod am hyn, oherwydd yr oedd enw Iesu wedi dod yn hysbys. Yr oedd pobl yn dweud, "Ioan Fedyddiwr sydd wedi ei godi oddi wrth y meirw, a dyna pam y mae'r gweithredoedd nerthol ar waith ynddo ef."uec ac yr oeddent yn bwrw allan gythreuliaid lawer, ac yn eneinio llawer o gleifion ag olew ac yn eu hiach�u.=du Felly aethant allan a phregethu ar i bobl edifarhau,1c[ Ac os bydd unrhyw le yn gwrthod eich derbyn, a phobl yn gwrthod gwrando arnoch, ewch allan oddi yno ac ysgydwch ymaith y llwch fydd dan eich traed, yn rhybudd iddynt."tba Ac meddai wrthynt, "Lle bynnag yr ewch i mewn i du375?, arhoswch yno nes y byddwch yn ymadael �'r ardal.6ag sandalau am eu traed, ond heb wisgo ail grys.`a gorchmynnodd iddynt beidio � chymryd dim ar gyfer y daith ond ffon yn unig; dim bara, dim cod, dim pres yn eu gwregys;w_gA galwodd y Deuddeg ato a dechrau eu hanfon allan bob yn ddau. Rhoddodd iddynt awdurdod dros ysbrydion aflan,\^1Rhyfeddodd at eu hanghrediniaeth. Yr oedd yn mynd o amgylch y pentrefi dan ddysgu.c]?Ac ni allai wneud unrhyw wyrth yno, ond rhoi ei ddwylo ar ychydig gleifion a'u hiach�u.{\oMeddai Iesu wrthynt, "Nid yw proffwyd heb anrhydedd ond yn ei fro ei hun ac ymhlith ei geraint ac yn ei gartref."['Onid hwn yw'r saer, mab Mair a brawd Iago a Joses a Jwdas a Simon? Ac onid yw ei chwiorydd yma gyda ni?" Yr oedd ef yn peri tramgwydd iddynt.vZeA phan ddaeth y Saboth dechreuodd ddysgu yn y synagog. Yr oedd llawer yn synnu wrth wrando, ac meddent, "O ble y cafodd hwn y pethau hyn? A beth yw'r ddoethineb a roed i hwn, a'r fath weithredoedd nerthol sy'n cael eu gwneud trwyddo ef?LY Aeth oddi yno a daeth i fro ei febyd, a'i ddisgyblion yn ei ganlyn.yXk+A rhoddodd ef orchymyn pendant iddynt nad oedd neb i gael gwybod hyn, a dywedodd am roi iddi rywbeth i'w fwyta. W *Cododd yr eneth ar unwaith a dechrau cerdded, oherwydd yr oedd yn ddeuddeng mlwydd oed. A thrawyd hwy yn y fan � syndod mawr.V )Ac wedi gafael yn llaw'r plentyn dyma fe'n dweud wrthi, "Talitha cu373?m," sy'n golygu, "Fy ngeneth, rwy'n dweud wrthyt, cod." U9(Dechreusant chwerthin am ei ben. Gyrrodd yntau bawb allan, a chymryd tad y plentyn a'i mam a'r rhai oedd gydag ef, a mynd i mewn lle'r oedd y plentyn.T'Ac wedi mynd i mewn dywedodd wrthynt, "Pam yr ydych yn llawn cynnwrf ac yn wylo? Nid yw'r plentyn wedi marw, cysgu y mae."lSQ&Daethant i du375? arweinydd y synagog, a gwelodd gynnwrf, a phobl yn wylo ac yn dolefain yn uchel.  ~G~ }}F} |H{zzoyyOxxlww[vuusu)ttessms)rr>O==9<<;;H; :<99X9#88+77766P55(44333(2211C00M//^..A--',a+++6***))f) ((!''s&&g&%%g$$O###4"""B!!9! UF1P}`X69L`Fl_ 9 } 1!EwZ]wcX AYn y chweched mis anfonwyd yr angel Gabriel gan Dduw i dref yng Ngalilea o'r enw Nasareth,|W sFel hyn y gwnaeth yr Arglwydd i mi yn y dyddiau yr edrychodd arnaf i dynnu ymaith fy ngwarth yng ngolwg y cyhoedd."qV ]Ond wedi'r dyddiau hynny beichiogodd Elisabeth ei wraig; ac fe'i cuddiodd ei hun am bum mis, gan ddweud,@U }Pan ddaeth dyddiau ei wasanaeth i ben, dychwelodd adref.T 5A phan ddaeth allan, ni allai lefaru wrthynt, a deallasant iddo gael gweledigaeth yn y cysegr; yr oedd yntau yn amneidio arnynt ac yn parhau yn fud.YS -Yr oedd y bobl yn disgwyl am Sachareias, ac yn synnu ei fod yn oedi yn y cysegr.R 1ac wele, byddi'n fud a heb allu llefaru hyd y dydd y digwydd hyn, am iti beidio � chredu fy ngeiriau, geiriau a gyflawnir yn eu hamser priodol." Q Atebodd yr angel ef, "Myfi yw Gabriel, sydd yn sefyll gerbron Duw, ac anfonwyd fi i lefaru wrthyt ac i gyhoeddi iti y newydd da hwn;P Meddai Sachareias wrth yr angel, "Sut y caf sicrwydd o hyn? Oherwydd yr wyf fi yn hen, a'm gwraig wedi cyrraedd oedran mawr."IO  Bydd yn cerdded o flaen yr Arglwydd yn ysbryd a nerth Elias, i droi calonnau rhieni at eu plant, ac i droi'r anufudd i feddylfryd y cyfiawn, er mwyn darparu i'r Arglwydd bobl wedi eu paratoi."EN ac fe dry lawer o bobl Israel yn �l at yr Arglwydd eu Duw.M oherwydd mawr fydd ef gerbron yr Arglwydd, ac nid yf win na diod gadarn byth; llenwir ef �'r Ysbryd Gl�n, ie, yng nghroth ei fam,[L 1Fe gei lawenydd a gorfoledd, a bydd llawer yn llawenychu o achos ei enedigaeth ef;,K S Ond dywedodd yr angel wrtho, "Paid ag ofni, Sachareias, oherwydd y mae dy ddeisyfiad wedi ei wrando; bydd dy wraig Elisabeth yn esgor ar fab i ti, a gelwi ef Ioan.HJ   a phan welodd Sachareias ef, fe'i cythryblwyd a daeth ofn arno.dI C A dyma angel yr Arglwydd yn ymddangos iddo, yn sefyll ar yr ochr dde i allor yr arogldarth;PH  ac ar awr yr offrymu yr oedd holl dyrfa'r bobl y tu allan yn gwedd�o.jG O yn �l arferiad y swydd, daeth i'w ran fynd i mewn i gysegr yr Arglwydd ac offrymu'r arogldarth;_F 9Ond pan oedd Sachareias a'i adran, yn eu tro, yn gweinyddu fel offeiriaid gerbron Duw,|E sNid oedd ganddynt blant, oherwydd yr oedd Elisabeth yn ddiffrwyth, ac yr oeddent ill dau wedi cyrraedd oedran mawr.|D sYr oeddent ill dau yn gyfiawn gerbron Duw, yn ymddwyn yn ddi-fai yn �l holl orchmynion ac ordeiniadau'r Arglwydd.C 9Yn nyddiau Herod, brenin Jwdea, yr oedd offeiriad o adran Abeia, o'r enw Sachareias, a chanddo wraig o blith merched Aaron; ei henw hi oedd Elisabeth.@B }er mwyn iti gael sicrwydd am y wybodaeth a dderbyniaist.A penderfynais innau, gan fy mod wedi ymchwilio yn fanwl i bopeth o'r dechreuad, eu hysgrifennu i ti yn eu trefn, ardderchocaf Theoffilus,h@ Kfel y traddodwyd hwy inni gan y rhai a fu o'r dechreuad yn llygad-dystion ac yn weision y gair,g? KYn gymaint � bod llawer wedi ymgymryd ag ysgrifennu hanes y pethau a gyflawnwyd yn ein plith,>Ac aethant hwy allan a phregethu ym mhob man, a'r Arglwydd yn cydweithio � hwy ac yn cadarnhau'r gair trwy'r arwyddion oedd yn dilyn.s=_Felly, wedi iddo lefaru wrthynt, cymerwyd yr Arglwydd Iesu i fyny i'r nef ac eisteddodd ar ddeheulaw Duw.<gafaelant mewn seirff, ac os yfant wenwyn marwol ni wna ddim niwed iddynt; rhoddant eu dwylo ar gleifion, ac iach fyddant.";A bydd yr arwyddion hyn yn dilyn i'r sawl a gredodd: bwriant allan gythreuliaid yn fy enw i, llefarant � thafodau newydd,^:5Y sawl a gred ac a fedyddir, fe gaiff ei achub, ond y sawl ni chred, fe'i condemnir.`99A dywedodd wrthynt, "Ewch i'r holl fyd a phregethwch yr Efengyl i'r greadigaeth i gyd.T8!Yn ddiweddarach, ymddangosodd i'r un ar ddeg pan oeddent wrth bryd bwyd, ac edliw iddynt eu hanghrediniaeth a'u hystyfnigrwydd, am iddynt beidio � chredu y rhai oedd wedi ei weld ef ar �l ei gyfodi.e7C ac aethant hwy ymaith a dweud y newydd wrth y lleill. Ond ni chredodd neb y rheini chwaith.v6e Ar �l hynny, ymddangosodd mewn ffurf arall i ddau ohonynt fel yr oeddent yn cerdded ar eu ffordd i'r wlad;Z5- A'r rheini, pan glywsant ei fod yn fyw ac wedi ei weld ganddi hi, ni chredasant.L4 Aeth hi a dweud y newydd wrth ei ganlynwyr yn eu galar a'u dagrau.3' Ar �l atgyfodi yn fore ar y dydd cyntaf o'r wythnos, ymddangosodd yn gyntaf i Fair Magdalen, gwraig yr oedd wedi bwrw saith gythraul ohoni.2'Daethant allan, a ffoi oddi wrth y bedd, oherwydd yr oeddent yn crynu o arswyd. Ac ni ddywedasant ddim wrth neb, oherwydd yr oedd ofn arnynt.1Ond ewch, dywedwch wrth ei ddisgyblion ac wrth Pedr. 'Y mae'n mynd o'ch blaen chwi i Galilea; yno y gwelwch ef, fel y dywedodd wrthych.'"40aMeddai yntau wrthynt, "Peidiwch ag arswydo. Yr ydych yn ceisio Iesu, y gu373?r o Nasareth a groeshoeliwyd. Y mae wedi ei gyfodi; nid yw yma; dyma'r man lle gosodasant ef./Aethant i mewn i'r bedd, a gwelsant ddyn ifanc yn eistedd ar yr ochr dde, a gwisg laes wen amdano, a daeth arswyd arnynt.q.[Ond wedi edrych i fyny, gwelsant fod y maen wedi ei dreiglo i ffwrdd; oherwydd yr oedd yn un mawr iawn.a-;Ac meddent wrth ei gilydd, "Pwy a dreigla'r maen i ffwrdd oddi wrth ddrws y bedd i ni?"g,GAc yn fore iawn ar y dydd cyntaf o'r wythnos, a'r haul newydd godi, dyma hwy'n dod at y bedd.+ {Wedi i'r Saboth fynd heibio, prynodd Mair Magdalen, a Mair mam Iago, a Salome, beraroglau, er mwyn mynd i'w eneinio ef.T*!/Ac yr oedd Mair Magdalen a Mair mam Joses yn edrych ym mhle y gosodwyd ef.*)M.Prynodd yntau liain, ac wedi ei dynnu ef i lawr, a'i amd�i yn y lliain, gosododd ef mewn bedd oedd wedi ei naddu o'r graig; a threiglodd faen ar ddrws y bedd.H( -Ac wedi cael gwybod gan y canwriad, rhoddodd y corff i Joseff.v'e,Rhyfeddodd Pilat ei fod eisoes wedi marw, a galwodd y canwriad ato a gofyn iddo a oedd wedi marw ers meitin.&/+daeth Joseff o Arimathea, cynghorwr uchel ei barch a oedd yntau'n disgwyl am deyrnas Dduw, a mentrodd fynd i mewn at Pilat a gofyn am gorff Iesu.d%A*Yr oedd hi eisoes yn hwyr, a chan ei bod yn ddydd Paratoad, hynny yw, y dydd cyn y Saboth,$)gwragedd a fu'n ei ganlyn ac yn gweini arno pan oedd yng Ngalilea, a llawer o wragedd eraill oedd wedi dod i fyny gydag ef i Jerwsalem.#}(Yr oedd gwragedd hefyd yn edrych o hirbell; yn eu plith yr oedd Mair Magdalen, a Mair mam Iago Fychan a Joses, a Salome,"'Pan welodd y canwriad, a oedd yn sefyll gyferbyn ag ef, mai gyda gwaedd felly y bu farw, dywedodd, "Yn wir, Mab Duw oedd y dyn hwn."[{cf15i A chyflawnwyd yr Ysgrythur sy'n dweud, "A chyfrifwyd ef gyda'r troseddwyr."}]U#A chydag ef croeshoeliasant ddau leidr, un ar y dde ac un ar y chwith iddo.T!Ac yr oedd arysgrif y cyhuddiad yn ei erbyn yn dweud: "Brenin yr Iddewon."=uNaw o'r gloch y bore oedd hi pan groeshoeliasant ef.s_A chroeshoeliasant ef, a rhanasant ei ddillad, gan fwrw coelbren arnynt i benderfynu beth a g�i pob un.BCynigiasant iddo win � myrr ynddo, ond ni chymerodd ef.Z-Daethant ag ef i'r lle a elwir Golgotha, hynny yw, o'i gyfieithu, "Lle Penglog."yGorfodasant un oedd yn mynd heibio ar ei ffordd o'r wlad, Simon o Cyrene, tad Alexander a Rwffus, i gario ei groes ef.Ac wedi iddynt ei watwar, tynasant y porffor oddi amdano a'i wisgo ef �'i ddillad ei hun. Yna aethant ag ef allan i'w groeshoelio.Z-Curasant ei ben � gwialen, a phoeri arno, a phlygu eu gliniau ac ymgrymu iddo.G A dechreusant ei gyfarch: "Henffych well, Frenin yr Iddewon!"S A gwisgasant ef � phorffor, a phlethu coron ddrain a'i gosod am ei ben.p YAeth y milwyr ag ef ymaith i mewn i'r cyntedd, hynny yw, i'r Praetoriwm, a galw ynghyd yr holl fintai. A chan ei fod yn awyddus i fodloni'r dyrfa, rhyddhaodd Pilat Barabbas iddynt, a thraddododd Iesu, ar �l ei fflangellu, i'w groeshoelio.o WMeddai Pilat wrthynt, "Ond pa ddrwg a wnaeth ef?" Gwaeddasant hwythau yn uwch byth, "Croeshoelia ef."7i Gwaeddasant hwythau yn �l, "Croeshoelia ef."{o Atebodd Pilat drachefn, ac meddai wrthynt, "Beth, ynteu, a wnaf � hwn yr ydych yn ei alw yn Frenin yr Iddewon?"fE Ond cyffr�dd y prif offeiriaid y dyrfa i geisio ganddo yn hytrach ryddhau Barabbas iddynt.X) Oherwydd gwyddai mai o genfigen yr oedd y prif offeiriaid wedi ei draddodi ef.O Atebodd Pilat hwy: "A fynnwch i mi ryddhau i chwi Frenin yr Iddewon?"U#Daeth y dyrfa i fyny a dechrau gofyn i Pilat wneud yn �l ei arfer iddynt.wAc yr oedd y dyn a elwid Barabbas yn y carchar gyda'r gwrthryfelwyr hynny oedd wedi llofruddio yn ystod y gwrthryfel._7Ar yr u373?yl yr oedd Pilat yn arfer rhyddhau iddynt un carcharor y gofynnent amdano.:oOnd nid atebodd Iesu ddim mwy, er syndod i Pilat.nUHolodd Pilat ef wedyn: "Onid atebi ddim? Edrych faint o gyhuddiadau y maent yn eu dwyn yn dy erbyn."P~Ac yr oedd y prif offeiriaid yn dwyn llawer o gyhuddiadau yn ei erbyn.a};Holodd Pilat ef: "Ai ti yw Brenin yr Iddewon?" Atebodd yntau ef: "Ti sy'n dweud hynny."A| }Cyn gynted ag y daeth hi'n ddydd, ymgynghorodd y prif offeiriaid �'r henuriaid a'r ysgrifenyddion a'r holl Sanhedrin; yna rhwymasant Iesu a mynd ag ef ymaith a'i drosglwyddo i Pilat./{WHAc yna canodd y ceiliog yr ail waith. Cofiodd Pedr ymadrodd Iesu wrtho, fel y dywedodd, "Cyn i'r ceiliog ganu ddwywaith, fe'm gwedi i deirgwaith." A thorrodd i wylo.bz=GDechreuodd yntau regi a thyngu: "Nid wyf yn adnabod y dyn hwn yr ydych yn s�n amdano."y3FGwadodd yntau drachefn. Ymhen ychydig, dyma'r rhai oedd yn sefyll yn ymyl yn dweud wrth Pedr, "Yr wyt yn wir yn un ohonynt, achos Galilead wyt ti."wxgEGwelodd y forwyn ef, a dechreuodd ddweud wedyn wrth y rhai oedd yn sefyll yn ymyl, "Y mae hwn yn un ohonynt."vweDOnd gwadodd ef a dweud, "Nid wyf yn gwybod nac yn deall am beth yr wyt ti'n s�n." Ac aeth allan i'r porth.qv[Ca phan welodd Pedr yn ymdwymo edrychodd arno ac meddai, "Yr oeddit tithau hefyd gyda'r Nasaread, Iesu."PuBYr oedd Pedr islaw yn y cyntedd. Daeth un o forynion yr archoffeiriad,t3AA dechreuodd rhai boeri arno a rhoi gorchudd ar ei wyneb, a'i gernodio a dweud wrtho, "Proffwyda." Ac ymosododd y gwasanaethwyr arno � dyrnodiau.nsU@Clywsoch ei gabledd; sut y barnwch chwi?" A'u dedfryd gyt�n arno oedd ei fod yn haeddu marwolaeth._r7?Yna rhwygodd yr archoffeiriad ei ddillad a dweud, "Pa raid i ni wrth dystion bellach?}qs>Dywedodd Iesu, "Myfi yw, 'ac fe welwch Fab y Dyn yn eistedd ar ddeheulaw'r Gallu ac yn dyfod gyda chymylau'r nef.'" p =Parhaodd yntau'n fud, heb ateb dim. Holodd yr archoffeiriad ef drachefn, ac meddai wrtho, "Ai ti yw'r Meseia, Mab y Bendigedig?"o c Pan glywsant, yr oeddent yn llawen, ac addawsant roi arian iddo. A dechreuodd geisio cyfle i'w fradychu ef.m=S Yna aeth Jwdas Iscariot, hwnnw oedd yn un o'r Deuddeg, at y prif offeiriaid i'w fradychu ef iddynt.< Yn wir, rwy'n dweud wrthych, pa le bynnag y pregethir yr Efengyl yn yr holl fyd, adroddir hefyd yr hyn a wnaeth hon, er cof amdani."a;;A allodd hi, fe'i gwnaeth; achubodd y blaen i eneinio fy nghorff erbyn y gladdedigaeth.:Y mae'r tlodion gyda chwi bob amser, a gallwch wneud cymwynas � hwy pa bryd bynnag y mynnwch; ond ni fyddaf fi gyda chwi bob amser.l9QOnd dywedodd Iesu, "Gadewch iddi; pam yr ydych yn ei phoeni? Gweithred brydferth a wnaeth hi i mi. 8 Oherwydd gallesid gwerthu'r ennaint hwn am fwy na thri chant o ddarnau arian a'i roi i'r tlodion." Ac yr oeddent yn ei cheryddu.l7QAc yr oedd rhai yn ddig ac yn dweud wrth ei gilydd, "I ba beth y bu'r gwastraff hwn ar yr ennaint?Q6A phan oedd ef ym Methania, wrth bryd bwyd yn nhu375? Simon y gwahanglwyfus, daeth gwraig a chanddi ffiol alabastr o ennaint drudfawr, nard pur; torrodd y ffiol a thywalltodd yr ennaint ar ei ben ef.`59Oherwydd dweud yr oeddent, "Nid yn ystod yr u373?yl, rhag bod cynnwrf ymhlith y bobl." 4 ;Yr oedd y Pasg a gu373?yl y Bara Croyw ymhen deuddydd. Ac yr oedd y prif offeiriaid a'r ysgrifenyddion yn ceisio modd i'w ddal trwy ddichell, a'i ladd.g3G %A'r hyn yr wyf yn ei ddweud wrthych chwi, yr wyf yn ei ddweud wrth bawb: byddwch wyliadwrus."@2{ $rhag ofn iddo ddod yn ddisymwth a'ch cael chwi'n cysgu.&1E #Byddwch wyliadwrus gan hynny � oherwydd ni wyddoch pa bryd y daw meistr y tu375?, ai gyda'r hwyr, ai ar hanner nos, ai ar ganiad y ceiliog, ai yn fore �0 "Y mae fel dyn a aeth oddi cartref, gan adael ei du375? a rhoi awdurdod i'w weision, i bob un ei waith, a gorchymyn i'r porthor wylio.O/ !Gwyliwch, byddwch effro; oherwydd ni wyddoch pa bryd y bydd yr amser.h.I Ond am y dydd hwnnw neu'r awr ni u373?yr neb, na'r angylion yn y nef, na'r Mab, neb ond y Tad.S- Y nef a'r ddaear, �nt heibio, ond fy ngeiriau i, nid �nt heibio ddim.i,K Yn wir, rwy'n dweud wrthych, nid �'r genhedlaeth hon heibio nes i'r holl bethau hyn ddigwydd.l+Q Felly chwithau, pan welwch y pethau hyn yn digwydd, byddwch yn gwybod ei fod yn agos, wrth y drws.z*m Dysgwch wers oddi wrth y ffigysbren. Pan fydd ei gangen yn ir ac yn dechrau deilio, gwyddoch fod yr haf yn agos.y)k Ac yna'r anfona ei angylion a chynnull ei etholedigion o'r pedwar gwynt, o eithaf y ddaear hyd at eithaf y nef.](3 A'r pryd hwnnw gwelant Fab y Dyn yn dyfod yn y cymylau gyda nerth mawr a gogoniant.L' syrth y s�r o'r nef, ac ysgydwir y nerthoedd sydd yn y nefoedd.'n&U Ond yn y dyddiau hynny, ar �l y gorthrymder hwnnw, 'Tywyllir yr haul, ni rydd y lloer ei llewyrch,J%  Ond gwyliwch chwi; yr wyf wedi dweud y cwbl wrthych ymlaen llaw.$+ Oherwydd fe gyfyd gau feseiau a gau broffwydi, a rhoddant arwyddion a rhyfeddodau i arwain ar gyfeiliorn yr etholedigion, petai hynny'n bosibl.q#[ Ac yna, os dywed rhywun wrthych, 'Edrych, dyma'r Meseia', neu, 'Edrych, dacw ef', peidiwch �'i gredu."/ Ac oni bai fod yr Arglwydd wedi byrhau'r dyddiau, ni fuasai neb byw wedi ei achub; ond er mwyn yr etholedigion a etholodd, fe fyrhaodd y dyddiau.! oblegid bydd y dyddiau hynny yn orthrymder na fu ei debyg o ddechrau'r greadigaeth a greodd Duw hyd yn awr, ac na fydd byth.2 _ A gwedd�wch na ddigwydd hyn yn y gaeaf,P Gwae'r gwragedd beichiog a'r rhai sy'n rhoi'r fron yn y dyddiau hynny!X) a phwy bynnag sydd yn y cae, peidied � throi yn ei �l i gymryd ei fantell.gG Pwy bynnag sydd ar ben y tu375?, peidied � dod i lawr i fynd i mewn i gipio dim o'i du375?;) Ond pan welwch 'y ffieiddbeth diffeithiol' yn sefyll lle na ddylai fod" (dealled y darllenydd) "yna ffoed y rhai sydd yn Jwdea i'r mynyddoedd.lQ A chas fyddwch gan bawb o achos fy enw i; ond y sawl sy'n dyfalbarhau i'r diwedd a gaiff ei achub.ve Bradycha brawd ei frawd i farwolaeth, a thad ei blentyn, a chyfyd plant yn erbyn eu rhieni a pheri eu lladd.Z- A phan �nt � chwi i'ch traddodi, peidiwch � phryderu ymlaen llaw beth i'w ddweud, ond pa beth bynnag a roddir i chwi y pryd hwnnw, dywedwch hynny; oblegid nid chwi sydd yn llefaru, ond yr Ysbryd Gl�n.Q Ond yn gyntaf rhaid i'r Efengyl gael ei chyhoeddi i'r holl genhedloedd.zm Dechrau'r gwewyr fydd hyn. A chwithau, gwyliwch eich hunain; fe'ch traddodir chwi i lysoedd, a chewch eich fflangellu mewn synagogau a'ch gosod i sefyll gerbron llywodraethwyr a brenhinoedd o'm hachos i, i ddwyn tystiolaeth yn eu gu373?ydd.} Oblegid cyfyd cenedl yn erbyn cenedl, a theyrnas yn erbyn teyrnas. Bydd daeargrynf�u mewn mannau. Bydd adegau o newyn.y A phan glywch am ryfeloedd a s�n am ryfeloedd, peidiwch � chyffroi. Rhaid i hyn ddigwydd, ond nid yw'r diwedd eto.Q Fe ddaw llawer yn fy enw i gan ddweud, 'Myfi yw', ac fe dwyllant lawer.P A dechreuodd Iesu ddweud wrthynt, "Gwyliwch na fydd i neb eich twyllo.a; Dywed wrthym pa bryd y bydd hyn, a beth fydd yr arwydd pan fydd hyn oll ar ddod i ben?" Fel yr oedd yn eistedd ar Fynydd yr Olewydd gyferbyn �'r deml, gofynnodd Pedr ac Iago ac Ioan ac Andreas iddo, o'r neilltu,y A dywedodd Iesu wrtho, "A weli di'r adeiladau mawr yma? Ni adewir yma faen ar faen; ni bydd yr un heb ei fwrw i lawr."  Wrth iddo fynd allan o'r deml, dyma un o'i ddisgyblion yn dweud wrtho, "Edrych, Athro, y fath feini enfawr a'r fath adeiladau gwych!"  ,Oherwydd rhoi a wnaethant hwy i gyd o'r mwy na digon sydd ganddynt, ond rhoddodd hon o'i phrinder y cwbl oedd ganddi i fyw arno." 9 +Galwodd ei ddisgyblion ato a dywedodd wrthynt, "Yn wir, rwy'n dweud wrthych fod y weddw dlawd hon wedi rhoi mwy na phawb arall sy'n rhoi i'r drysorfa.W ' *A daeth gweddw dlawd a rhoi dau ddarn bychan o bres, gwerth chwarter ceiniog.< q )Eisteddodd i lawr gyferbyn � chist y drysorfa, ac yr oedd yn sylwi ar y modd yr oedd y dyrfa yn rhoi arian i mewn yn y gist. Yr oedd llawer o bobl gyfoethog yn rhoi yn helaeth.  (Dyma'r rhai sy'n difa cartrefi gwragedd gweddwon, ac mewn rhagrith yn gwedd�o'n faith; fe dderbyn y rhain drymach dedfryd."R  'a'r prif gadeiriau yn y synagogau, a'r seddau anrhydedd mewn gwleddoedd.+ &Ac wrth eu dysgu, meddai, "Ym-ogelwch rhag yr ysgrifenyddion sy'n hoffi rhodianna mewn gwisgoedd llaes, a chael cyfarchiadau yn y marchnadoedd,w %Y mae Dafydd ei hun yn ei alw'n Arglwydd; sut felly y mae'n fab iddo?" Yr oedd y dyrfa fawr yn gwrando arno'n llawen.!; $Dywedodd Dafydd ei hun, trwy'r Ysbryd Gl�n: 'Dywedodd yr Arglwydd wrth fy Arglwydd i, "Eistedd ar fy neheulaw nes imi osod dy elynion dan dy draed."'uc #Wrth ddysgu yn y deml dywedodd Iesu, "Sut y mae'r ysgrifenyddion yn gallu dweud bod y Meseia yn Fab Dafydd?+ "A phan welodd Iesu ei fod wedi ateb yn feddylgar, dywedodd wrtho, "Nid wyt ymhell oddi wrth deyrnas Dduw." Ac ni feiddiai neb ei holi ddim mwy..U !Ac y mae ei garu ef �'r holl galon ac �'r holl ddeall ac �'r holl nerth, a charu dy gymydog fel ti dy hun, yn rhagorach na'r holl boethoffrymau a'r aberthau."oW Dywedodd yr ysgrifennydd wrtho, "Da y dywedaist, Athro; gwir mai un ydyw ac nad oes Duw arall ond ef.c? Yr ail yw hwn, 'C�r dy gymydog fel ti dy hun.' Nid oes gorchymyn arall mwy na'r rhain."zm a ch�r yr Arglwydd dy Dduw �'th holl galon ac �'th holl enaid ac �'th holl feddwl ac �'th holl nerth.'a; Atebodd Iesu, "Y cyntaf yw, 'Gwrando, O Israel, yr Arglwydd ein Duw yw'r unig Arglwydd,&~E Daeth un o'r ysgrifenyddion ato, wedi eu clywed yn dadlau, ac yn gweld ei fod wedi eu hateb yn dda, a gofynnodd iddo, "Prun yw'r gorchymyn cyntaf o'r cwbl?"P} Nid Duw'r meirw yw ef, ond y rhai byw. Yr ydych ymhell ar gyfeiliorn."8|i Ond ynglu375?n � bod y meirw yn codi, onid ydych wedi darllen yn llyfr Moses, yn hanes y Berth, sut y dywedodd Duw wrtho, 'Myfi, Duw Abraham a Duw Isaac a Duw Jacob ydwyf'?x{i Oherwydd pan atgyfodant oddi wrth y meirw, ni phriodant ac ni phriodir hwy; y maent fel angylion yn y nefoedd.tza Meddai Iesu wrthynt, "Onid dyma achos eich cyfeiliorni, eich bod heb ddeall na'r Ysgrythurau na gallu Duw?myS Yn yr atgyfodiad, pan atgyfodant, gwraig prun ohonynt fydd hi? Oherwydd cafodd y saith hi'n wraig."Rx Ac ni adawodd yr un o'r saith blant. Yn olaf oll bu farw'r wraig hithau.Sw A chymerodd yr ail hi, a bu farw heb adael plant; a'r trydydd yr un modd.^v5 Yr oedd saith o frodyr. Cymerodd y cyntaf wraig, a phan fu ef farw ni adawodd blant.6ue Athro," meddent, "ysgrifennodd Moses ar ein cyfer, 'Os bydd rhywun farw, a gadael gwraig, ond heb adael plentyn, y mae ei frawd i gymryd y wraig ac i godi plant i'w frawd.'_t7 Daeth ato Sadwceaid, y bobl sy'n dweud nad oes dim atgyfodiad, a dechreusant ei holi.vse A dywedodd Iesu wrthynt, "Talwch bethau Cesar i Gesar, a phethau Duw i Dduw." Ac yr oeddent yn rhyfeddu ato.urc A daethant ag un, ac meddai ef wrthynt, "Llun ac arysgrif pwy sydd yma?" Dywedasant hwythau wrtho, "Cesar." q Deallodd yntau eu rhagrith, ac meddai wrthynt, "Pam yr ydych yn rhoi prawf arnaf? Dewch � darn arian yma, imi gael golwg arno."p Daethant, ac meddent wrtho, "Athro, gwyddom dy fod yn ddiffuant, ac na waeth gennyt am neb; yr wyt yn ddi-dderbyn-wyneb, ac yn dysgu ffordd Duw yn gwbl ddiffuant. A yw'n gyfreithlon talu treth i Gesar, ai nid yw? A ydym i dalu, neu beidio � thalu?"Oo Anfonwyd ato rai o'r Phariseaid ac o'r Herodianiaid i'w faglu ar air.n- Ceisiasant ei ddal ef, ond yr oedd arnynt ofn y dyrfa, oherwydd gwyddent mai yn eu herbyn hwy y dywedodd y ddameg. A gadawsant ef a mynd ymaith.Tm! gan yr Arglwydd y gwnaethpwyd hyn, ac y mae'n rhyfeddol yn ein golwg ni'?"tla Onid ydych wedi darllen yr Ysgrythur hon: 'Y maen a wrthododd yr adeiladwyr, hwn a ddaeth yn faen y gongl;qk[ Beth ynteu a wna perchen y winllan? Fe ddaw ac fe ddifetha'r tenantiaid, ac fe rydd y winllan i eraill.@j{ A chymerasant ef, a'i ladd, a'i fwrw allan o'r winllan.i Ond dywedodd y tenantiaid hynny wrth ei gilydd, 'Hwn yw'r etifedd; dewch, lladdwn ef, a bydd yr etifeddiaeth yn eiddo i ni.'ihK Yr oedd ganddo un eto, mab annwyl; anfonodd ef atynt yn olaf, gan ddweud, 'Fe barchant fy mab'.igK Ac anfonodd un arall; lladdasant hwnnw. A llawer eraill yr un fath: curo rhai a lladd y lleill.Sf Anfonodd drachefn was arall atynt; trawsant hwnnw ar ei ben a'i amharchu.Fe Daliasant hwythau ef, a'i guro, a'i yrru i ffwrdd yn waglaw.jdM Pan ddaeth yn amser, anfonodd was at y tenantiaid i dderbyn ganddynt gyfran o ffrwyth y winllan.Pc  Dechreuodd lefaru wrthynt ar ddamhegion. "Fe blannodd rhywun winllan, a chododd glawdd o'i hamgylch, a chloddio cafn i'r gwinwryf, ac adeiladu tu373?r. Gosododd hi i denantiaid, ac aeth oddi cartref. b9 !Atebasant Iesu, "Ni wyddom ni ddim." Ac meddai Iesu wrthynt, "Ni ddywedaf finnau chwaith wrthych chwi trwy ba awdurdod yr wyf yn gwneud y pethau hyn."a Eithr a ddywedwn, 'o'r byd daearol'?" � yr oedd arnynt ofn y dyrfa, oherwydd yr oedd pawb yn dal fod Ioan yn broffwyd mewn gwirionedd.v`e Dechreusant ddadlau �'i gilydd a dweud, "Os dywedwn, 'o'r nef', fe ddywed, 'Pam, ynteu, na chredasoch ef?'K_ Bedydd Ioan, ai o'r nef yr oedd, ai o'r byd daearol? Atebwch fi."^ Dywedodd Iesu wrthynt, "Fe ofynnaf un peth i chwi; atebwch fi, ac fe ddywedaf wrthych trwy ba awdurdod yr wyf yn gwneud y pethau hyn.] ac meddent wrtho, "Trwy ba awdurdod yr wyt ti'n gwneud y pethau hyn? Pwy roddodd i ti'r awdurdod hwn i wneud y pethau hyn?"\ Daethant drachefn i Jerwsalem. Ac wrth ei fod yn cerdded yn y deml, dyma'r prif offeiriaid a'r ysgrifenyddion a'r henuriaid yn dod ato,w[g [{cf15i Ond os na faddeuwch chwi, ni faddeua chwaith eich Tad sydd yn y nefoedd eich camweddau chwi.}]8Zi A phan fyddwch ar eich traed yn gwedd�o, os bydd gennych rywbeth yn erbyn unrhyw un, maddeuwch iddynt, er mwyn i'ch Tad sydd yn y nefoedd faddau i chwithau eich camweddau."Y1 Gan hynny rwy'n dweud wrthych, beth bynnag oll yr ydych yn gwedd�o ac yn gofyn amdano, credwch eich bod wedi ei dderbyn, ac fe'i rhoddir i chwi.=Xs yn wir, rwy'n dweud wrthych, pwy bynnag a ddywed wrth y mynydd hwn, 'Coder di a bwrier di i'r m�r', heb amau yn ei galon, ond credu y digwydd yr hyn a ddywed, fe'i rhoddir iddo.8Wk Atebodd Iesu hwy: "Bydded gennych ffydd yn Nuw;iVK Cofiodd Pedr, a dywedodd wrtho, "Rabbi, edrych, y mae'r ffigysbren a felltithiaist wedi crino."TU! Yn y bore, wrth fynd heibio, gwelsant y ffigysbren wedi crino o'r gwraidd.8Tk A phan aeth hi'n hwyr aethant allan o'r ddinas.AS{ Clywodd y prif offeiriaid a'r ysgrifenyddion am hyn, a dechreusant geisio ffordd i'w ladd ef, achos yr oedd arnynt ei ofn, gan fod yr holl dyrfa wedi ei syfrdanu gan ei ddysgeidiaeth.8Ri A dechreuodd eu dysgu a dweud wrthynt, "Onid yw'n ysgrifenedig: 'Gelwir fy nhu375? i yn du375? gweddi i'r holl genhedloedd, ond yr ydych chwi wedi ei wneud yn ogof lladron'?"2Q_ ac ni adawai i neb gludo dim trwy'r deml. ~~O}}}3||({{]zzzLyyjy'xxex"wwbwvv`vuueutthsszs=rrrKqqppp0oooDnnngnmm7lldkk}k"jjBiii'hhKggRff~fe6ddyd"cc1bba``V__H^^^P^]]_\\T[[ZZYYKXX^WWWVUUiU*TTCSLRR[QQ-PPNOfNNMMM2LjLK#JmJIuIHHGoG)FFFOFEEE;DDDaD!CCC`BB[AAA<@@P??I>>u>==6< Atebodd Iesu hwy, "Onid ydych wedi darllen am y peth hwnnw a wnaeth Dafydd pan oedd eisiau bwyd arno ef a'r rhai oedd gydag ef?n=UOnd dywedodd rhai o'r Phariseaid, "Pam yr ydych yn gwneud peth sy'n groes i'r Gyfraith ar y Saboth?"< Un Saboth yr oedd yn mynd trwy gaeau u375?d, ac yr oedd ei ddisgyblion yn tynnu tywysennau ac yn eu bwyta, gan eu rhwbio yn eu dwylo.r;]'Ac ni fydd neb sydd wedi yfed hen win yn dymuno gwin newydd; oherwydd y mae'n dweud, 'Yr hen sydd dda.'"2:_&I grwyn newydd y mae tywallt gwin newydd.9'%Ac ni fydd neb yn tywallt gwin newydd i hen grwyn; os gwna, bydd y gwin newydd yn rhwygo'r crwyn, a heblaw colli'r gwin fe ddifethir y crwyn.Z8-$Adroddodd hefyd ddameg wrthynt: "Ni fydd neb yn rhwygo clwt allan o ddilledyn newydd a'i roi ar hen ddilledyn; os gwna, nid yn unig fe fydd yn rhwygo'r newydd, ond ni fydd y clwt o'r newydd yn gweddu i'r hen.h7I#Ond fe ddaw dyddiau pan ddygir y priodfab oddi wrthynt; yna fe ymprydiant yn y dyddiau hynny."h6I"Meddai Iesu wrthynt, "A allwch wneud i westeion priodas ymprydio tra bydd y priodfab gyda hwy?65e!Ond meddent hwythau wrtho, "Y mae disgyblion Ioan yn ymprydio yn aml ac yn adrodd eu gwedd�au, a rhai'r Phariseaid yr un modd, ond bwyta ac yfed y mae dy ddisgyblion di."Q4 i alw pechaduriaid i edifeirwch, nid rhai cyfiawn, yr wyf fi wedi dod."S3Atebodd Iesu hwy, "Nid ar rai iach, ond ar y cleifion y mae angen meddyg;(2IYr oedd y Phariseaid a'u hysgrifenyddion yn grwgnach wrth ei ddisgyblion gan ddweud, "Pam yr ydych yn bwyta ac yn yfed gyda chasglwyr trethi a phechaduriaid?"1Yna gwnaeth Lefi wledd fawr iddo yn ei du375?; ac yr oedd tyrfa niferus o gasglwyr trethi ac eraill yn cydfwyta gyda hwy.50eA chan adael popeth cododd yntau a'i ganlyn. / Wedi hyn aeth allan ac edrychodd ar gasglwr trethi o'r enw Lefi, a oedd yn eistedd wrth y dollfa, ac meddai wrtho, "Canlyn fi." . Daeth syndod dros bawb a dechreusant ogoneddu Duw; llanwyd hwy ag ofn, ac meddent, "Yr ydym wedi gweld pethau anhygoel heddiw."x-iAc ar unwaith cododd yntau yn eu gu373?ydd, cymryd y gwely y bu'n gorwedd arno, a mynd adref gan ogoneddu Duw.0,YOnd er mwyn i chwi wybod fod gan Fab y Dyn awdurdod ar y ddaear i faddau pechodau" � meddai wrth y claf, "Dyma fi'n dweud wrthyt, cod a chymer dy wely a dos adref."n+UPrun sydd hawsaf, ai dweud, 'Y mae dy bechodau wedi eu maddau iti', ai ynteu dweud, 'Cod a cherdda'?q*[Ond synhwyrodd Iesu eu meddyliau, ac meddai wrthynt, "Pam yr ydych yn meddwl fel hyn ynoch eich hunain? )A dechreuodd yr ysgrifenyddion a'r Phariseaid feddwl, "Pwy yw hwn sy'n llefaru cabledd? Pwy ond Duw yn unig a all faddau pechodau?"[(/Wrth weld eu ffydd hwy dywedodd ef, "Ddyn, y mae dy bechodau wedi eu maddau iti.""'=Wedi methu cael ffordd i ddod ag ef i mewn oherwydd y dyrfa, dringasant ar y to a'i ollwng drwy'r priddlechi, ynghyd �'i wely, i'r canol o flaen Iesu.z&mA dyma wu375?r yn cario ar wely ddyn wedi ei barlysu; ceisio yr oeddent ddod ag ef i mewn a'i osod o flaen Iesu.[%/Un diwrnod yr oedd ef yn dysgu, ac yn eistedd yno yr oedd Phariseaid ac athrawon y Gyfraith oedd wedi dod o bob pentref yng Ngalilea ac o Jwdea ac o Jerwsalem; ac yr oedd nerth yr Arglwydd gydag ef i iach�u.B$Ond byddai ef yn encilio i'r mannau unig ac yn gwedd�o.##Ond yr oedd y s�n amdano yn ymledu fwyfwy, ac yr oedd tyrfaoedd lawer yn ymgynnull i wrando ac i gael eu hiach�u oddi wrth eu clefydau.@"yGorchmynnodd Iesu iddo beidio � dweud wrth neb: "Dos ymaith," meddai, "a dangos dy hun i'r offeiriad, ac offryma dros dy lanhad fel y gorchmynnodd Moses, yn dystiolaeth gyhoeddus." !  Estynnodd Iesu ei law a chyffwrdd ag ef gan ddweud, "Yr wyf yn mynnu, glanhaer di." Ac ymadawodd y gwahanglwyf ag ef ar unwaith.& E Pan oedd Iesu yn un o'r trefi, dyma ddyn yn llawn o'r gwahanglwyf yn ei weld ac yn syrthio ar ei wyneb ac yn ymbil arno, "Syr, os mynni, gelli fy nglanhau."T! Yna daethant �'r cychod yn �l i'r lan, a gadael popeth, a'i ganlyn ef."= a'r un modd Iago ac Ioan, meibion Sebedeus, a oedd yn bartneriaid i Simon. Ac meddai Iesu wrth Simon, "Paid ag ofni; o hyn allan dal dynion y byddi di."lQ Yr oedd ef, a phawb oedd gydag ef, wedi eu syfrdanu o weld y llwyth pysgod yr oeddent wedi eu dal;Pan welodd Simon Pedr hyn syrthiodd wrth liniau Iesu gan ddweud, "Dos ymaith oddi wrthyf, oherwydd dyn pechadurus wyf fi, Arglwydd." Amneidiasant ar eu partneriaid yn y cwch arall i ddod i'w cynorthwyo. Daethant hwy, a llwythasant y ddau gwch nes eu bod ar suddo.`9Gwnaethant hyn, a daliasant nifer enfawr o bysgod, nes bod eu rhwydau bron � rhwygo.zmAtebodd Simon, "Meistr, drwy gydol y nos buom yn llafurio heb ddal dim, ond ar dy air di mi ollyngaf y rhwydau."wgPan orffennodd lefaru dywedodd wrth Simon, "Dos allan i'r du373?r dwfn, a gollyngwch eich rhwydau am ddalfa."%Aeth ef i mewn i un o'r cychod, eiddo Simon, a gofyn iddo wthio allan ychydig o'r tir; yna eisteddodd, a dechrau dysgu'r tyrfaoedd o'r cwch.{gwelodd ddau gwch yn sefyll wrth y lan. Yr oedd y pysgotwyr wedi dod allan ohonynt, ac yr oeddent yn golchi eu rhwydau.v gUnwaith pan oedd y dyrfa'n gwasgu ato ac yn gwrando ar air Duw, ac ef ei hun yn sefyll ar lan Llyn Genesaret,3a,Ac yr oedd yn pregethu yn synagogau Jwdea.-+Ond dywedodd ef wrthynt, "Y mae'n rhaid imi gyhoeddi'r newydd da am deyrnas Dduw i'r trefi eraill yn ogystal, oherwydd i hynny y'm hanfonwyd i."-S*Pan ddaeth hi'n ddydd aeth allan a theithio i le unig. Yr oedd y tyrfaoedd yn chwilio amdano, a daethant hyd ato a cheisio'i rwystro rhag mynd ymaith oddi wrthynt.@y)Yr oedd cythreuliaid yn ymadael � llawer o bobl gan floeddio, "Mab Duw wyt ti." Ond eu ceryddu a wn�i ef, a gwahardd iddynt ddweud gair, am eu bod yn gwybod mai'r Meseia oedd ef.+O(Ac ar fachlud haul, pawb oedd � chleifion yn dioddef dan amrywiol afiechydon, daethant � hwy ato; a gosododd yntau ei ddwylo ar bob un ohonynt a'u hiach�u.{o'Safodd ef uwch ei phen a cheryddu'r dwymyn, a gadawodd y dwymyn hi; ac ar unwaith cododd a dechrau gweini arnynt.1&Ymadawodd Iesu �'r synagog ac aeth i du375? Simon. Yr oedd mam-yng-nghyfraith Simon yn dioddef dan dwymyn lem, a deisyfasant ar Iesu ar ei rhan.A }%Yr oedd s�n amdano yn mynd ar hyd a lled y gymdogaeth.7 g$Aeth pawb yn syn a dechreusant siarad �'i gilydd, gan ddweud, "Pa air yw hwn? Y mae ef yn gorchymyn yr ysbrydion aflan ag awdurdod ac � nerth, ac y maent yn mynd allan." !#Ceryddodd Iesu ef �'r geiriau, "Taw, a dos allan ohono." Lluchiodd y cythraul y dyn i'w canol ac aeth allan ohono heb niweidio dim arno. w"Och, beth sydd a fynni di � ni, Iesu o Nasareth? A wyt ti wedi dod i'n difetha ni? Mi wn pwy wyt ti � Sanct Duw."d A!Yn y synagog yr oedd dyn a chanddo ysbryd cythraul aflan. Gwaeddodd hwnnw � llais uchel,hI Yr oeddent yn synnu at yr hyn yr oedd yn ei ddysgu, oherwydd yr oedd ei air yn llawn awdurdod.V%Aeth i lawr i Gapernaum, tref yng Ngalilea, a bu'n dysgu'r bobl ar y Saboth.>wOnd aeth ef drwy eu canol hwy, ac ymaith ar ei daith.codasant, a bwriasant ef allan o'r dref a mynd ag ef hyd at ael y bryn yr oedd eu tref wedi ei hadeiladu arno, i'w luchio o'r clogwyn.>wWrth glywed hyn llanwyd pawb yn y synagog � dicter;#Ac yr oedd llawer o wahangleifion yn Israel yn amser y proffwyd Eliseus, ac ni lanhawyd yr un ohonynt hwy, ond yn hytrach Naaman y Syriad."q[Ond nid at un ohonynt hwy yr anfonwyd Elias, ond yn hytrach at wraig weddw yn Sarepta yng ngwlad Sidon.<qAr fy ngwir rwy'n dweud wrthych, yr oedd llawer o wragedd gweddw yn Israel yn nyddiau Elias pan gaewyd y ffurfafen am dair blynedd a chwe mis, ac y bu newyn mawr ar yr holl wlad.fEOnd meddai, "Yn wir, rwy'n dweud wrthych nad oes dim croeso i'r un proffwyd ym mro ei febyd.FAc meddai wrthynt, "Diau yr adroddwch wrthyf y ddihareb, 'Feddyg, iach� dy hun', a dweud, 'Yr holl bethau y clywsom iddynt ddigwydd yng Nghapernaum, gwna hwy yma hefyd ym mro dy febyd.'" ~Yr oedd pawb yn ei gymeradwyo ac yn rhyfeddu at y geiriau grasusol oedd yn dod o'i enau ef, gan ddweud, "Onid mab Joseff yw hwn?"m}SA'i eiriau cyntaf wrthynt oedd: "Heddiw yn eich clyw chwi y mae'r Ysgrythur hon wedi ei chyflawni."||qWedi cau'r sgr�l a'i rhoi'n �l i'r swyddog, fe eisteddodd; ac yr oedd llygaid pawb yn y synagog yn syllu arno.0{[i gyhoeddi blwyddyn ffafr yr Arglwydd."cz?Y mae Ysbryd yr Arglwydd arnaf, oherwydd iddo f'eneinio i bregethu'r newydd da i dlodion. Y mae wedi f'anfon i gyhoeddi rhyddhad i garcharorion, ac adferiad golwg i ddeillion, i beri i'r gorthrymedig gerdded yn rhydd,mySRhoddwyd iddo lyfr y proffwyd Eseia, ac agorodd y sgr�l a chael y man lle'r oedd yn ysgrifenedig:xwDaeth i Nasareth, lle yr oedd wedi ei fagu. Yn �l ei arfer aeth i'r synagog ar y dydd Saboth, a chododd i ddarllen.DwYr oedd yn dysgu yn eu synagogau ac yn cael clod gan bawb.gvGDychwelodd Iesu yn nerth yr Ysbryd i Galilea. Aeth y s�n amdano ar hyd a lled y gymdogaeth.^u5 Ac ar �l iddo ei demtio ym mhob modd, ymadawodd y diafol ag ef, gan aros ei gyfle.ntU Yna atebodd Iesu ef, "Y mae'r Ysgrythur yn dweud: 'Paid � gosod yr Arglwydd dy Dduw ar ei brawf.'"\s1 a hefyd: 'Byddant yn dy godi ar eu dwylo rhag iti daro dy droed yn erbyn carreg.'"prY oherwydd y mae'n ysgrifenedig: 'Rhydd orchymyn i'w angylion amdanat, i'th warchod di rhag pob perygl',q Ond aeth y diafol ag ef i Jerwsalem, a'i osod ar du373?r uchaf y deml, a dweud wrtho, "Os Mab Duw wyt ti, bwrw dy hun i lawr oddi yma;npUAtebodd Iesu ef, "Y mae'n ysgrifenedig: 'Yr Arglwydd dy Dduw a addoli, ac ef yn unig a wasanaethi.'";oqFelly, os addoli di fi, dy eiddo di fydd y cyfan."(nIa dywedodd wrtho, "I ti y rhof yr holl awdurdod ar y rhain a'u gogoniant hwy; oherwydd i mi y mae wedi ei draddodi, ac yr wyf yn ei roi i bwy bynnag a fynnaf.[m/Yna aeth y diafol ag ef i fyny a dangos iddo ar amrantiad holl deyrnasoedd y byd,[l/Atebodd Iesu ef, "Y mae'n ysgrifenedig: 'Nid ar fara yn unig y bydd rhywun fyw.'"]k3Meddai'r diafol wrtho, "Os Mab Duw wyt ti, dywed wrth y garreg hon am droi'n fara." j am ddeugain diwrnod, a'r diafol yn ei demtio. Ni fwytaodd ddim yn ystod y dyddiau hynny, ac ar eu diwedd daeth arno eisiau bwyd.ri _Dychwelodd Iesu, yn llawn o'r Ysbryd Gl�n, o'r Iorddonen, ac arweiniwyd ef gan yr Ysbryd yn yr anialwch/hY&fab Enos, fab Seth, fab Adda, fab Duw.Gg%fab Methwsela, fab Enoch, fab Jered, fab Maleleel, fab Cenan,?fy$fab Cenan, fab Arffaxad, fab Sem, fab Noa, fab Lamech,Hwa bydd y ddynolryw oll yn gweld iachawdwriaeth Duw.'"GCaiff pob ceulan ei llenwi, a phob mynydd a bryn ei lefelu; gwneir y llwybrau troellog yn union, a'r ffyrdd garw yn llyfn; F9fel y mae'n ysgrifenedig yn llyfr geiriau'r proffwyd Eseia: "Llais un yn galw yn yr anialwch, 'Paratowch ffordd yr Arglwydd, unionwch y llwybrau iddo.zEmAeth ef drwy'r holl wlad oddi amgylch yr Iorddonen gan gyhoeddi bedydd edifeirwch yn foddion maddeuant pechodau,oDWac yn amser archoffeiriadaeth Annas a Caiaffas, daeth gair Duw at Ioan fab Sachareias yn yr anialwch.rC _Yn y bymthegfed flwyddyn o deyrnasiad Tiberius Cesar, pan oedd Pontius Pilat yn llywodraethu ar Jwdea, a Herod yn dywysog Galilea, a phan oedd Philip ei frawd yn dywysog tiriogaeth Itwrea a Trachonitis, a Lysanias yn dywysog Abilene,aB;4Ac yr oedd Iesu yn cynyddu mewn doethineb, a maintioli, a ffafr gyda Duw a'r holl bobl.~Au3Yna aeth ef i lawr gyda hwy yn �l i Nasareth, a bu'n ufudd iddynt. Cadwodd ei fam y cyfan yn ddiogel yn ei chalon.;@q2Ond ni ddeallasant hwy y peth a ddywedodd wrthynt.?1Meddai ef wrthynt, "Pam y buoch yn chwilio amdanaf? Onid oeddech yn gwybod mai yn nhu375? fy Nhad y mae'n rhaid i mi fod?"6>e0Pan welodd ei rieni ef, fe'u syfrdanwyd, ac meddai ei fam wrtho, "Fy mhlentyn, pam y gwnaethost hyn inni? Dyma dy dad a minnau yn llawn pryder wedi bod yn chwilio amdanat."O=/ac yr oedd pawb a'i clywodd yn rhyfeddu mor ddeallus oedd ei atebion.{<o.Ymhen tridiau daethant o hyd iddo yn y deml, yn eistedd yng nghanol yr athrawon, yn gwrando arnynt ac yn eu holi;O;-Wedi methu cael hyd iddo, dychwelsant i Jerwsalem gan chwilio amdano.:,Gan dybio ei fod gyda'u cyd-deithwyr, gwnaethant daith diwrnod cyn dechrau chwilio amdano ymhlith eu perthnasau a'u cydnabod.9+a chadw ei dyddiau yn gyflawn. Ond pan oeddent yn dychwelyd, arhosodd y bachgen Iesu yn Jerwsalem yn ddiarwybod i'w rieni.`89*Pan oedd ef yn ddeuddeng mlwydd oed, aethant i fyny yn unol �'r arfer ar yr u373?yl,W7')Byddai ei rieni yn teithio i Jerwsalem bob blwyddyn ar gyfer gu373?yl y Pasg.]63(Yr oedd y plentyn yn tyfu yn gryf ac yn llawn doethineb; ac yr oedd ffafr Duw arno.}5s'Wedi iddynt gyflawni popeth yn unol � Chyfraith yr Arglwydd, dychwelsant i Galilea, i Nasareth eu tref eu hunain.z4m&A'r awr honno safodd hi gerllaw a moli Duw, a llefaru am y plentyn wrth bawb oedd yn disgwyl rhyddhad Jerwsalem.+3O%ac wedi parhau'n weddw nes ei bod yn awr yn bedair a phedwar ugain oed. Ni byddai byth yn ymadael �'r deml, ond yn addoli gan ymprydio a gwedd�o ddydd a nos.2+$Yr oedd proffwydes hefyd, Anna merch Phanuel o lwyth Aser. Yr oedd hon yn oedrannus iawn, wedi byw saith mlynedd gyda'i gu373?r ar �l priodi,c1?#a thithau, trywenir dy enaid di gan gleddyf; felly y datguddir meddyliau calonnau lawer."07"Yna bendithiodd Simeon hwy, a dywedodd wrth Fair ei fam, "Wele, gosodwyd hwn er cwymp a chyfodiad llawer yn Israel, ac i fod yn arwydd a wrthwynebir;V/%!Yr oedd ei dad a'i fam yn rhyfeddu at y pethau oedd yn cael eu dweud amdano.X.) goleuni i fod yn ddatguddiad i'r Cenhedloedd ac yn ogoniant i'th bobl Israel."7-ia ddarperaist yng ngu373?ydd yr holl bobloedd:@,{oherwydd y mae fy llygaid wedi gweld dy iachawdwriaeth,c+?Yn awr yr wyt yn gollwng dy was yn rhydd, O Arglwydd, mewn tangnefedd yn unol �'th air;I* cymerodd Simeon ef i'w freichiau a bendithiodd Dduw gan ddweud:)+Daeth i'r deml dan arweiniad yr Ysbryd; a phan ddaeth y rhieni �'r plentyn Iesu i mewn, i wneud ynglu375?n ag ef yn unol ag arfer y Gyfraith,l(QYr oedd wedi cael datguddiad gan yr Ysbryd Gl�n na welai farwolaeth cyn gweld Meseia'r Arglwydd.'/Yn awr yr oedd dyn yn Jerwsalem o'r enw Simeon; dyn cyfiawn a duwiol oedd hwn, yn disgwyl am ddiddanwch Israel; ac yr oedd yr Ysbryd Gl�n arno.&ac i roi offrwm yn unol �'r hyn sydd wedi ei ddweud yng Nghyfraith yr Arglwydd: "P�r o durturod neu ddau gyw colomen."%yn unol �'r hyn sydd wedi ei ysgrifennu yng Nghyfraith yr Arglwydd: "Pob gwryw cyntafanedig, fe'i gelwir yn sanctaidd i'r Arglwydd";$Pan ddaeth amser eu puredigaeth yn �l Cyfraith Moses, cymerodd ei rieni ef i fyny i Jerwsalem i'w gyflwyno i'r Arglwydd,#Pan ddaeth yr amser i enwaedu arno ymhen wyth diwrnod, galwyd ef Iesu, yr enw a roddwyd iddo gan yr angel cyn i'w fam feichiogi arno."Dychwelodd y bugeiliaid gan ogoneddu a moli Duw am yr holl bethau a glywsant ac a welsant, yn union fel y llefarwyd wrthynt.b!=ond yr oedd Mair yn cadw'r holl bethau hyn yn ddiogel yn ei chalon ac yn myfyrio arnynt.S Rhyfeddodd pawb a'u clywodd at y pethau a ddywedodd y bugeiliaid wrthynt;Y+ac wedi ei weld mynegasant yr hyn oedd wedi ei lefaru wrthynt am y plentyn hwn.\1Aethant ar frys, a chawsant hyd i Fair a Joseff, a'r baban yn gorwedd yn y preseb;Y+Wedi i'r angylion fynd ymaith oddi wrthynt i'r nef, dechreuodd y bugeiliaid ddweud wrth ei gilydd, "Gadewch inni fynd i Fethlehem a gweld yr hyn sydd wedi digwydd, y peth yr hysbysodd yr Arglwydd ni amdano."fEGogoniant yn y goruchaf i Dduw, ac ar y ddaear tangnefedd ymhlith y rhai sydd wrth ei fodd."Y+ Yn sydyn ymddangosodd gyda'r angel dyrfa o'r llu nefol, yn moli Duw gan ddweud:s_ a dyma'r arwydd i chwi: cewch hyd i'r un bach wedi ei rwymo mewn dillad baban ac yn gorwedd mewn preseb."Y+ ganwyd i chwi heddiw yn nhref Dafydd, Waredwr, yr hwn yw'r Meseia, yr Arglwydd;' Yna dywedodd yr angel wrthynt, "Peidiwch ag ofni, oherwydd wele, yr wyf yn cyhoeddi i chwi y newydd da am lawenydd mawr a ddaw i'r holl bobl:zm A safodd angel yr Arglwydd yn eu hymyl a disgleiriodd gogoniant yr Arglwydd o'u hamgylch; a daeth arswyd arnynt.Z-Yn yr un ardal yr oedd bugeiliaid allan yn y wlad yn gwarchod eu praidd liw nos.ac esgorodd ar ei mab cyntafanedig; a rhwymodd ef mewn dillad baban a'i osod mewn preseb, am nad oedd lle iddynt yn y gwesty.9mPan oeddent yno, cyflawnwyd yr amser iddi esgor,Ni ymgofrestru ynghyd � Mair ei ddyweddi; ac yr oedd hi'n feichiog.)Oherwydd ei fod yn perthyn i du375? a theulu Dafydd, aeth Joseff i fyny o dref Nasareth yng Ngalilea i Jwdea, i dref Dafydd a elwir Bethlehem,?yAeth pawb felly i'w gofrestru, pob un i'w dref ei hun.W'Digwyddodd y cofrestru cyntaf hwn pan oedd Cyrenius yn llywodraethu ar Syria.i MYn y dyddiau hynny aeth gorchymyn allan oddi wrth Cesar Awgwstus i gofrestru'r holl Ymerodraeth.v gPYr oedd y plentyn yn tyfu ac yn cryfhau yn ei ysbryd; a bu yn yr anialwch hyd y dydd y dangoswyd ef i Israel.r  _Oi lewyrchu ar y rhai sy'n eistedd yn nhywyllwch cysgod angau, a chyfeirio ein traed i ffordd tangnefedd."Y  -NHyn yw trugaredd calon ein Duw � fe ddaw �'r wawrddydd oddi uchod i'n plith,L  Mi roi i'w bobl wybodaeth am waredigaeth trwy faddeuant eu pechodau.  LA thithau, fy mhlentyn, gelwir di yn broffwyd y Goruchaf, oherwydd byddi'n cerdded o flaen yr Arglwydd i baratoi ei lwybrau,R  Kmewn sancteiddrwydd a chyfiawnder ger ei fron ef holl ddyddiau ein bywyd.? {Jgael ein hachub o afael gelynion, a'i addoli yn ddi-ofn< uIy llw a dyngodd wrth Abraham ein tad, y rhoddai inniV 'Hfel hyn y cymerodd drugaredd ar ein hynafiaid, a chofio ei gyfamod sanctaidd,L Ggwaredigaeth rhag ein gelynion ac o afael pawb sydd yn ein cas�u;P Ffel y llefarodd trwy enau ei broffwydi sanctaidd yn yr oesoedd a fu �D Ecododd waredigaeth gadarn i ni yn nhu375? Dafydd ei was �\ 3DBendigedig fyddo Arglwydd Dduw Israel am iddo ymweld �'i bobl a'u prynu i ryddid;R CLlanwyd Sachareias ei dad ef �'r Ysbryd Gl�n, a phroffwydodd fel hyn: #Ba chadwyd hwy ar gof gan bawb a glywodd amdanynt. "Beth gan hynny fydd y plentyn hwn?" meddent. Ac yn wir yr oedd llaw'r Arglwydd gydag ef.n WADaeth ofn ar eu holl gymdogion, a bu trafod ar yr holl ddigwyddiadau hyn trwy fynydd-dir Jwdea i gyd;V~ '@Ar unwaith rhyddhawyd ei enau a'i dafod, a dechreuodd lefaru a bendithio Duw.X} +?Galwodd yntau am lechen fach ac ysgrifennodd, "Ioan yw ei enw." A synnodd pawb.H|  >Yna gofynasant drwy arwyddion i'w dad sut y dymunai ef ei enwi.F{ =Meddent wrthi, "Nid oes neb o'th deulu �'r enw hwnnw arno."9z o>X=<<(;o::9988g8776}6544a33w3-221R00r//u..h.-,,n, +L+*))+((H''x&&&&:%%-$$R##+""C!!w Q$yJOav [\A]w G , ;DjK:,T7 ond pan fydd un cryfach nag ef yn ymosod arno ac yn ei drechu, bydd hwnnw'n cymryd yr arfwisg yr oedd ef wedi ymddiried ynddi, ac yn rhannu'r ysbail.fSE Pan fydd dyn cryf yn ei arfwisg yn gwarchod ei blasty ei hun, bydd ei eiddo yn cael llonydd;nRU Ond os trwy fys Duw yr wyf fi'n bwrw allan gythreuliaid, yna y mae teyrnas Dduw wedi cyrraedd atoch.Q- Ac os trwy Beelsebwl yr wyf fi'n bwrw allan gythreuliaid, trwy bwy y mae eich disgyblion chwi yn eu bwrw allan? Am hynny hwy fydd yn eich barnu.*PM Ac os yw Satan yntau wedi ymrannu yn ei erbyn ei hun, sut y saif ei deyrnas? � gan eich bod chwi'n dweud mai trwy Beelsebwl yr wyf yn bwrw allan gythreuliaid.)OK Ond yr oedd ef yn deall eu meddyliau hwy, ac meddai wrthynt, "Caiff pob teyrnas a ymrannodd yn ei herbyn ei hun ei difrodi, a'r tai yn cwympo ar ben ei gilydd.LN Yr oedd eraill am ei brofi, a gofynasant am arwydd ganddo o'r nef.nMU ond meddai rhai ohonynt, "Trwy Beelsebwl, pennaeth y cythreuliaid, y mae'n bwrw allan gythreuliaid."L Yr oedd yn bwrw allan gythraul, a hwnnw'n un mud. Ac wedi i'r cythraul fynd allan, llefarodd y mudan. Synnodd y tyrfaoedd,"K= Am hynny, os ydych chwi, sy'n ddrwg, yn medru rhoi rhoddion da i'ch plant, gymaint mwy y rhydd y Tad nefol yr Ysbryd Gl�n i'r rhai sy'n gofyn ganddo.">Jw Neu os bydd yn gofyn am wy, a rydd ef iddo ysgorpion?dIA Os bydd mab un ohonoch yn gofyn i'w dad am bysgodyn, a rydd ef iddo sarff yn lle pysgodyn?tHa Oherwydd y mae pawb sy'n gofyn yn derbyn, a'r sawl sy'n ceisio yn cael, ac i'r un sy'n curo agorir y drws.{Go Ac yr wyf fi'n dweud wrthych: gofynnwch, ac fe roddir i chwi; ceisiwch, ac fe gewch; curwch, ac fe agorir i chwi.MF rwy'n dweud wrthych, hyd yn oed os gwrthyd ef godi a rhoi rhywbeth iddo o achos eu cyfeillgarwch, eto oherwydd ei daerni digywilydd fe fydd yn codi ac yn rhoi iddo gymaint ag sydd arno ei eisiau.%EC a phe bai yntau yn ateb o'r tu mewn, 'Paid �'m blino; y mae'r drws erbyn hyn wedi ei folltio, a'm plant gyda mi yn y gwely; ni allaf godi i roi dim iti',qD[ oherwydd y mae cyfaill imi wedi cyrraedd acw ar �l taith, ac nid oes gennyf ddim i'w osod o'i flaen';C Yna meddai wrthynt, "Pe bai un ohonoch yn mynd at gyfaill ganol nos ac yn dweud wrtho, 'Gyfaill, rho fenthyg tair torth imi, B a maddau inni ein pechodau, oherwydd yr ydym ninnau yn maddau i bob un sy'n troseddu yn ein herbyn; a phaid �'n dwyn i brawf.'"7Ai dyro inni o ddydd i ddydd ein bara beunyddiol;d@A Ac meddai wrthynt, "Pan wedd�wch, dywedwch: 'Dad, sancteiddier dy enw; deled dy deyrnas;3? a Yr oedd ef yn gwedd�o mewn rhyw fan, ac wedi iddo orffen dywedodd un o'i ddisgyblion wrtho, "Arglwydd, dysg i ni wedd�o, fel y dysgodd Ioan yntau i'w ddisgyblion ef."e>C *ond un peth sy'n angenrheidiol. Y mae Mair wedi dewis y rhan orau, ac nis dygir oddi arni."h=I )Atebodd yr Arglwydd hi, "Martha, Martha, yr wyt yn pryderu ac yn trafferthu am lawer o bethau,a<; (Ond yr oedd Martha mewn dryswch oherwydd yr holl waith gweini, a daeth ato a dweud, "Arglwydd, a wyt ti heb hidio dim fod fy chwaer wedi fy ngadael i weini ar fy mhen fy hun? Dywed wrthi, felly, am fy nghynorthwyo."j;M 'Yr oedd ganddi hi chwaer a elwid Mair; eisteddodd hi wrth draed yr Arglwydd a gwrando ar ei air.r:] &Pan oeddent ar daith, aeth Iesu i mewn i bentref, a chroesawyd ef i'w chartref gan wraig o'r enw Martha.n9U %Meddai ef, "Yr un a gymerodd drugaredd arno." Ac meddai Iesu wrtho, "Dos, a gwna dithau yr un modd."W8' $Prun o'r tri hyn, dybi di, fu'n gymydog i'r dyn a syrthiodd i blith lladron?"77g #Trannoeth tynnodd ddau ddarn arian allan a'u rhoi i'r gwesteiwr, gan ddweud, 'Gofala amdano. Os byddi wedi gwario rhywbeth dros ben, fe dalaf fi yn �l iti pan ddychwelaf.' 6 "Aeth ato a rhwymo ei glwyfau, gan arllwys olew a gwin arnynt; gosododd ef ar ei anifail ei hun, a'i arwain i lety, a gofalu amdano.Q5 !Ond daeth teithiwr o Samariad ato; pan welodd hwn ef, tosturiodd wrtho.\41 Yr un modd daeth Lefiad hefyd at y man; gwelodd ef, ac aeth heibio o'r ochr arall.~3u Fel y digwyddodd, yr oedd offeiriad yn mynd i lawr ar hyd y ffordd honno; pan welodd ef, aeth heibio o'r ochr arall.C2 Atebodd Iesu, "Yr oedd rhyw ddyn yn mynd i lawr o Jerwsalem i Jericho, a syrthiodd i blith lladron. Wedi tynnu ei ddillad oddi amdano a'i guro, aethant ymaith, a'i adael yn hanner-marw.`19 Ond yr oedd ef am ei gyfiawnhau ei hun, ac meddai wrth Iesu, "A phwy yw fy nghymydog?"H0  Meddai ef wrtho, "Atebaist yn gywir; gwna hynny, a byw fyddi.",/Q Atebodd yntau, "'C�r yr Arglwydd dy Dduw �'th holl galon ac �'th holl enaid ac �'th holl nerth ac �'th holl feddwl, a ch�r dy gymydog fel ti dy hun.'"[./ Meddai ef wrtho, "Beth sy'n ysgrifenedig yn y Gyfraith? Beth a ddarlleni di yno?"-w Dyma un o athrawon y Gyfraith yn codi i roi prawf arno, gan ddweud, "Athro, beth a wnaf i etifeddu bywyd tragwyddol?"S, Oherwydd rwy'n dweud wrthych fod llawer o broffwydi a brenhinoedd wedi dymuno gweld y pethau yr ydych chwi yn eu gweld, ac nis gwelsant, a chlywed y pethau yr ydych chwi yn eu clywed, ac nis clywsant." +  Yna troes at ei ddisgyblion ac meddai wrthynt o'r neilltu, "Gwyn eu byd y llygaid sy'n gweld y pethau yr ydych chwi yn eu gweld.,*Q Traddodwyd i mi bob peth gan fy Nhad. Ni u373?yr neb pwy yw'r Mab ond y Tad, na phwy yw'r Tad ond y Mab a'r rhai hynny y mae'r Mab yn dewis ei ddatguddio iddynt.") Yr awr honno gorfoleddodd yn yr Ysbryd Gl�n, ac meddai, "Yr wyf yn dy foliannu di, O Dad, Arglwydd nef a daear, am iti guddio'r pethau hyn rhag y doethion a'r deallusion, a'u datguddio i rai bychain; ie, O Dad, oherwydd felly y rhyngodd dy fodd di.(3 Eto, peidiwch � llawenhau yn hyn, fod yr ysbrydion yn ymddarostwng i chwi; llawenhewch oherwydd fod eich enwau wedi eu hysgrifennu yn y nefoedd."' Dyma fi wedi rhoi i chwi yr awdurdod i sathru ar seirff ac ysgorpionau, ac i drechu holl nerth y gelyn; ac ni'ch niweidir chwi gan ddim.S& Meddai wrthynt, "Yr oeddwn yn gweld Satan fel mellten yn syrthio o'r nef.% Dychwelodd y deuddeg a thrigain yn llawen, gan ddweud, "Arglwydd, y mae hyd yn oed y cythreuliaid yn ymddarostwng inni yn dy enw di."@$y Y mae'r sawl sy'n gwrando arnoch chwi yn gwrando arnaf fi, a'r sawl sy'n eich anwybyddu chwi yn f'anwybyddu i; ac y mae'r sawl sy'n f'anwybyddu i yn anwybyddu'r hwn a'm hanfonodd i."T#! A thithau, Capernaum, 'A ddyrchefir di hyd nef? Byddi'n disgyn hyd Hades.'F" Eto, caiff Tyrus a Sidon lai i'w ddioddef yn y Farn na chwi.I!  Gwae di, Chorasin! Gwae di, Bethsaida! Oherwydd petai'r gwyrthiau a wnaethpwyd ynoch chwi wedi eu gwneud yn Tyrus a Sidon, buasent wedi edifarhau erstalwm, gan eistedd mewn sachliain a lludw.] 3 Rwy'n dweud wrthych y caiff Sodom ar y Dydd hwnnw lai i'w ddioddef na'r dref honno.&E 'Yn eich erbyn chwi, yr ydym yn sychu ymaith hyd yn oed y llwch o'ch tref a lynodd wrth ein traed. Eto gwybyddwch hyn: y mae teyrnas Dduw wedi dod yn agos.'`9 Pa dref bynnag yr ewch iddi a chael eich gwrthod, ewch allan i'w strydoedd a dywedwch,c? Iachewch y cleifion yno, a dywedwch wrthynt, 'Y mae teyrnas Dduw wedi dod yn agos atoch.'^5 Ac i ba dref bynnag yr ewch, a chael derbyniad, bwytewch yr hyn a osodir o'ch blaen.$A Arhoswch yn y tu375? hwnnw, a bwyta ac yfed yr hyn a gewch ganddynt, oherwydd y mae'r gweithiwr yn haeddu ei gyflog. Peidiwch � symud o du375? i du375?.yk Os bydd yno rywun tangnefeddus, bydd eich tangnefedd yn gorffwys arno ef; onid e, bydd yn dychwelyd atoch chwi._7 Pa du375? bynnag yr ewch i mewn iddo, dywedwch yn gyntaf, 'Tangnefedd i'r teulu hwn.'eC Peidiwch � chario na phwrs na chod na sandalau, a pheidiwch � chyfarch neb ar y ffordd.J  Ewch; dyma fi'n eich anfon allan fel u373?yn i blith bleiddiaid.# Dywedodd wrthynt, "Y mae'r cynhaeaf yn fawr ond y gweithwyr yn brin; deisyfwch felly ar arglwydd y cynhaeaf i anfon gweithwyr i'w gynhaeaf. 9 Wedi hynny penododd yr Arglwydd ddeuddeg a thrigain arall, a'u hanfon allan o'i flaen, bob yn ddau, i bob tref a man yr oedd ef ei hun am fynd iddynt.w >Ond meddai Iesu wrtho, "Nid yw'r sawl a osododd ei law ar yr aradr, ac sy'n edrych yn �l, yn addas i deyrnas Dduw."iK =Ac meddai un arall, "Canlynaf di, Arglwydd; ond yn gyntaf caniat� imi ffarwelio �'m teulu."jM 9 Yr oedd yno genfaint fawr o foch yn pori ar y mynydd. Ymbiliodd y cythreuliaid arno i ganiat�u iddynt fynd i mewn i'r moch; ac fe ganiataodd iddynt.Z=-Dechreusant ymbil ar Iesu i beidio � gorchymyn iddynt fynd ymaith i'r dyfnder. < Yna gofynnodd Iesu iddo, "Beth yw dy enw?" "Lleng," meddai yntau, oherwydd yr oedd llawer o gythreuliaid wedi mynd i mewn iddo.};sOherwydd yr oedd ef wedi gorchymyn i'r ysbryd aflan fynd allan o'r dyn. Aml i dro yr oedd yr ysbryd wedi cydio ynddo, ac er ei rwymo � chadwynau a llyffetheiriau a'i warchod, byddai'n dryllio'r rhwymau, a'r cythraul yn ei yrru i'r unigeddau.?:wPan welodd ef Iesu, rhoes floedd a syrthio o'i flaen, gan weiddi � llais uchel, "Beth sydd a fynni di � mi, Iesu Fab y Duw Goruchaf? Yr wyf yn erfyn arnat, paid �'m poenydio.":9mPan laniodd ef, daeth i'w gyfarfod ddyn o'r dref � chythreuliaid ynddo. Ers amser maith nid oedd wedi gwisgo dilledyn, ac nid mewn tu375? yr oedd yn byw ond ymhlith y beddau.K8Daethant i'r lan i wlad y Geraseniaid, sydd gyferbyn � Galilea.R7Yna meddai ef wrthynt, "Ble mae eich ffydd?" Daeth ofn a syndod arnynt, ac meddent wrth ei gilydd, "Pwy ynteu yw hwn? Y mae'n gorchymyn hyd yn oed y gwyntoedd a'r dyfroedd, a hwythau'n ufuddhau iddo.".6UAethant ato a'i ddeffro, a dweud, "Meistr, meistr, mae hi ar ben arnom!" Deffr�dd ef, a cheryddodd y gwynt a'r dyfroedd tymhestlog; darfu'r dymestl a bu tawelwch.5Tra oeddent ar y du373?r, aeth Iesu i gysgu. A disgynnodd tymestl o wynt ar y llyn; yr oedd y cwch yn llenwi, a hwythau mewn perygl. 4Un diwrnod, aeth ef i mewn i gwch, a'i ddisgyblion hefyd, ac meddai wrthynt, "Awn drosodd i ochr draw'r llyn," a hwyliasant ymaith.i3KAtebodd yntau hwy, "Fy mam a'm brodyr i yw'r rhain sy'n gwrando ar air Duw ac yn ei weithredu."]23Hysbyswyd ef, "Y mae dy fam a'th frodyr yn sefyll y tu allan ac yn dymuno dy weld."^15Daeth ei fam a'i frodyr i edrych amdano, ond ni allent gyrraedd ato o achos y dyrfa.<0qYstyriwch gan hynny sut yr ydych yn gwrando, oherwydd i'r sawl y mae ganddo y rhoir, ac oddi ar y sawl nad oes ganddo y cymerir hyd yn oed hynny y mae ef yn tybio ei fod ganddo."u/cOherwydd nid oes dim yn guddiedig na ddaw'n amlwg, na dim dan g�l na cheir ei wybod ac na ddaw i'r amlwg.3._Ni bydd neb yn cynnau cannwyll ac yn ei chuddio � llestr neu'n ei dodi dan y gwely. Nage, ar ganhwyllbren y dodir hi, er mwyn i'r rhai sy'n dod i mewn weld ei goleuni.-%Ond hwnnw yn y tir da, dyna'r sawl sy'n clywed y gair � chalon dda rinweddol, yn dal eu gafael ynddo ac yn dwyn ffrwyth trwy ddyfalbarhad.D,Yr hyn a syrthiodd ymhlith y drain, dyma'r sawl sy'n clywed, ond wrth iddynt fynd ar eu hynt c�nt eu tagu gan ofalon a golud a phleserau bywyd, ac ni ddygant eu ffrwyth i aeddfedrwydd.1+[ Y rhai ar y graig yw'r sawl sydd, pan glywant, yn croesawu'r gair yn llawen. Ond gan y rhain nid oes gwreiddyn; dros dro y credant, ac mewn awr o brawf fe wrthgiliant.* Y rhai ar hyd y llwybr yw'r sawl sy'n clywed, ac yna daw'r diafol a chipio'r gair o'u calonnau, rhag iddynt gredu a chael eu hachub.1)] Dyma ystyr y ddameg. Yr had yw gair Duw./(W Meddai ef, "I chwi y mae gwybod cyfrinachau teyrnas Dduw wedi ei roi, ond i bawb arall y maent ar ddamhegion, fel 'er edrych, na welant, ac er clywed, na ddeallant'.E' Gofynnodd ei ddisgyblion iddo beth oedd ystyr y ddameg hon.,&QA syrthiodd peth arall ar dir da; tyfodd, a chnydiodd hyd ganwaith cymaint." Wrth ddweud hyn fe waeddodd, "Y sawl sydd � chlustiau ganddo i wrando, gwrandawed."Q%Syrthiodd peth arall i ganol y drain; tyfodd y drain gydag ef a'i dagu.\$1Syrthiodd peth arall ar y graig; tyfodd, ond gwywodd am nad oedd iddo wlybaniaeth.#Aeth heuwr allan i hau ei had. Wrth iddo hau, syrthiodd peth had ar hyd y llwybr; sathrwyd arno, a bwytaodd adar yr awyr ef.`"9Yr oedd tyrfa fawr yn ymgynnull, a phobl o bob tref yn dod ato. Dywedodd ef ar ddameg:!Joanna gwraig Chwsa, goruchwyliwr Herod; Swsanna, a llawer eraill; yr oedd y rhain yn gweini arnynt o'u hadnoddau eu hunain.+ Oynghyd � rhai gwragedd oedd wedi eu hiach�u oddi wrth ysbrydion drwg ac afiechydon: Mair a elwid Magdalen, yr un yr oedd saith gythraul wedi dod allan ohoni;  Wedi hynny bu ef yn teithio trwy dref a phentref gan bregethu a chyhoeddi'r newydd da am deyrnas Dduw. Yr oedd y Deuddeg gydag ef,\12Ac meddai ef wrth y wraig, "Y mae dy ffydd wedi dy achub di; dos mewn tangnefedd."ve1Yna dechreuodd y gwesteion eraill ddweud wrthynt eu hunain, "Pwy yw hwn sydd hyd yn oed yn maddau pechodau?"E0Ac wrth y wraig meddai, "Y mae dy bechodau wedi eu maddau.":m/Am hynny rwy'n dweud wrthyt, y mae ei phechodau, er cynifer ydynt, wedi eu maddau; oherwydd y mae ei chariad yn fawr. Os mai ychydig a faddeuwyd i rywun, ychydig yw ei gariad."I .Nid iraist fy mhen ag olew; ond irodd hon fy nhraed ag ennaint.nU-Ni roddaist gusan imi; ond nid yw hon wedi peidio � chusanu fy nhraed byth er pan ddeuthum i mewn.W',A chan droi at y wraig, meddai wrth Simon, "A weli di'r wraig hon? Deuthum i mewn i'th du375?, ac ni roddaist ddu373?r imi at fy nhraed; ond hon, gwlychodd hi fy nhraed �'i dagrau a'u sychu �'i gwallt.ve+Atebodd Simon, "Fe dybiwn i mai'r un y diddymwyd y ddyled fwyaf iddo." "Bernaist yn gywir," meddai ef wrtho.  *Gan nad oeddent yn gallu talu'n �l, diddymodd y benthyciwr eu dyled i'r ddau. Prun ohonynt, gan hynny, fydd yn ei garu fwyaf?" )Yr oedd gan fenthyciwr arian ddau ddyledwr," meddai Iesu. "Pum cant o ddarnau arian oedd dyled un, a hanner cant oedd ar y llall.iK(Atebodd Iesu ef, "Simon, y mae gennyf rywbeth i'w ddweud wrthyt." Meddai yntau, "Dywed, Athro.">u'Pan welodd hyn dywedodd y Pharisead oedd wedi ei wahodd wrtho'i hun, "Pe bai hwn yn broffwyd, byddai'n gwybod pwy yw'r wraig sy'n cyffwrdd ag ef, a sut un yw hi. Pechadures yw hi.">u&a sefyll y tu �l iddo wrth ei draed gan wylo. Yna dechreuodd wlychu ei draed �'i dagrau a'u sychu � gwallt ei phen; ac yr oedd yn cusanu ei draed ac yn eu hiro �'r ennaint.%A dyma wraig o'r dref oedd yn bechadures yn dod i wybod ei fod wrth bryd bwyd yn nhu375?'r Pharisead. Daeth � ffiol alabastr o ennaint,~u$Gwahoddodd un o'r Phariseaid Iesu i bryd o fwyd gydag ef. Aeth ef i du375?'r Pharisead a chymryd ei le wrth y bwrdd.H #Ac eto profir gan bawb o'i phlant fod doethineb Duw yn gywir."!"Y mae Mab y Dyn wedi dod, un sy'n bwyta ac yn yfed, ac yr ydych yn dweud, 'Dyma feddwyn glwth, cyfaill i gasglwyr trethi a phechaduriaid.'  !Oherwydd y mae Ioan Fedyddiwr wedi dod, un nad yw'n bwyta bara nac yn yfed gwin, ac yr ydych yn dweud, 'Y mae cythraul ynddo.'/ W Y maent yn debyg i'r plant sy'n eistedd yn y farchnad ac yn galw ar ei gilydd fel hyn: 'Canasom ffliwt i chwi, ac ni ddawnsiasoch; canasom alarnad, ac nid wylasoch.'W '� phwy gan hynny y cymharaf bobl y genhedlaeth hon? I bwy y maent yn debyg? 3ond troi heibio fwriad Duw ar eu cyfer a wnaeth y Phariseaid ac athrawon y Gyfraith, oherwydd yr oeddent hwy wedi gwrthod cael eu bedyddio ganddo.) (A chydnabod cyfiawnder Duw a wnaeth yr holl bobl a glywodd, a'r casglwyr trethi hefyd, oherwydd yr oeddent wedi derbyn bedydd Ioan;Rwy'n dweud wrthych, nid oes ymhlith meibion gwragedd neb mwy na Ioan; ac eto y mae'r lleiaf yn nheyrnas Dduw yn fwy nag ef."zmDyma'r un y mae'n ysgrifenedig amdano: 'Wele fi'n anfon fy nghennad o'th flaen, i baratoi'r ffordd ar dy gyfer.'^5Beth yr aethoch allan i'w weld? Ai proffwyd? Ie, meddaf wrthych, a mwy na phroffwyd.#?Beth yr aethoch allan i'w weld? Ai rhywun wedi ei wisgo mewn dillad esmwyth? Ym mhlasau brenhinoedd y mae gweld dynion moethus mewn gwisgoedd ysblennydd..UWedi i neges-yddion Ioan ymadael, dechreuodd Iesu s�n am Ioan wrth y tyrfaoedd. "Beth yr aethoch allan i'r anialwch i edrych arno? Ai brwynen yn siglo yn y gwynt?=uGwyn ei fyd y sawl na ddaw cwymp iddo o'm hachos i."5Ac atebodd ef hwy, "Ewch a dywedwch wrth Ioan yr hyn yr ydych wedi ei weld ac wedi ei glywed. Y mae'r deillion yn cael eu golwg yn �l, y cloffion yn cerdded, y gwahangleifion yn cael eu glanhau a'r byddariaid yn clywed, y meirw yn codi, y tlodion yn cael clywed y newydd da.~uY pryd hwnnw iachaodd ef lawer o afael afiechydon a phl�u ac ysbrydion drwg, a rhoes eu golwg i lawer o ddeillion.!Daeth y ddau ato a dweud, "Anfonodd Ioan Fedyddiwr ni atat, gan ofyn, 'Ai ti yw'r hwn sydd i ddod, ai am rywun arall yr ydym i ddisgwyl?'"+Galwodd yntau ddau o'i ddisgyblion ato a'u hanfon at yr Arglwydd, gan ofyn, "Ai ti yw'r hwn sydd i ddod, ai am rywun arall yr ydym i ddisgwyl?"F~Rhoes disgyblion Ioan adroddiad iddo ynglu375?n � hyn oll.K}Ac aeth yr hanes hwn amdano drwy Jwdea gyfan a'r holl gymdogaeth.|3Cydiodd ofn ym mhawb a dech-reusant ogoneddu Duw, gan ddweud, "Y mae proffwyd mawr wedi codi yn ein plith", ac, "Y mae Duw wedi ymweld �'i bobl."P{Cododd y marw ar ei eistedd a dechrau siarad, a rhoes Iesu ef i'w fam.xziYna aeth ymlaen a chyffwrdd �'r elor. Safodd y cludwyr, ac meddai ef, "Fy machgen, rwy'n dweud wrthyt, cod."Ny Pan welodd yr Arglwydd hi, tosturiodd wrthi a dweud, "Paid ag wylo."-xS Pan gyrhaeddodd yn agos at borth y dref, dyma gynhebrwng yn dod allan; unig fab ei fam oedd y marw, a hithau'n wraig weddw. Yr oedd tyrfa niferus o'r dref gyda hi.pwY Yn fuan wedyn aeth Iesu i dref a elwir Nain. Gydag ef ar y daith yr oedd ei ddisgyblion a thyrfa fawr.Xv) Ac wedi i'r rhai a anfonwyd ddychwelyd i'r tu375?, cawsant y gwas yn holliach.-uS Pan glywodd Iesu hyn fe ryfeddodd at y dyn, a chan droi at y dyrfa oedd yn ei ddilyn meddai, "Rwy'n dweud wrthych, ni chefais hyd yn oed yn Israel ffydd mor fawr."Xt)Oherwydd dyn sy'n cael ei osod dan awdurdod wyf finnau, a chennyf filwyr danaf; byddaf yn dweud wrth hwn, 'Dos', ac fe �, ac wrth un arall, 'Tyrd', ac fe ddaw, ac wrth fy ngwas, 'Gwna hyn', ac fe'i gwna."uscAm hynny bernais nad oeddwn i fy hun yn deilwng i ddod atat; ond dywed air, a chaffed fy ngwas ei iach�u.Wr'Pan oedd Iesu ar ei ffordd gyda hwy ac eisoes heb fod ymhell o'r tu375?, anfonodd y canwriad rai o'i gyfeillion i ddweud wrtho, "Paid � thrafferthu, syr, oherwydd nid wyf yn deilwng i ti ddod dan fy nho.Qqoherwydd y mae'n caru ein cenedl, ac ef a adeiladodd ein synagog i ni."[p/Daethant hwy at Iesu ac ymbil yn daer arno: "Y mae'n haeddu iti wneud hyn drosto,ro]Pan glywodd y canwriad am Iesu anfonodd ato henuriaid o Iddewon, i ofyn iddo ddod ac achub bywyd ei was.]n3Yr oedd canwriad ac iddo was, gwerthfawr yn ei olwg, a oedd yn glaf ac ar fin marw.Ym -Wedi iddo orffen llefaru'r holl eiriau hyn wrth y bobl, aeth i mewn i Gapernaum.Ol1Ond y mae'r sawl sy'n clywed, ond heb wneud, yn debyg i rywun a adeiladodd du375? ar bridd, heb sylfaen; ffrwydrodd yr afon yn ei erbyn a chwalodd y tu375? hwnnw ar unwaith, a dirfawr fu ei gwymp."dkA0y mae'n debyg i ddyn a adeiladodd du375? a chloddio'n ddwfn a gosod sylfaen ar y graig; a phan ddaeth llifogydd, ffrwydrodd yr afon yn erbyn y tu375? hwnnw, ond ni allodd ei syflyd, gan iddo gael ei adeiladu yn gadarn.qj[/Pob un sy'n dod ataf ac yn gwrando ar fy ngeiriau ac yn eu gwneud, dangosaf i chwi i bwy y mae'n debyg:`i9.Pam yr ydych yn galw 'Arglwydd, Arglwydd' arnaf, a heb wneud yr hyn yr wyf yn ei ofyn?6he-Y mae'r dyn da yn dwyn daioni o drysor daionus ei galon, a'r dyn drwg yn dwyn drygioni o'i ddrygioni; oherwydd yn �l yr hyn sy'n llenwi ei galon y mae ei enau yn llefaru.g7,Wrth ei ffrwyth ei hun y mae pob coeden yn cael ei hadnabod; nid oddi ar ddrain y mae casglu ffigys, ac nid oddi ar lwyni mieri y mae tynnu grawnwin. ~~x}}||{zzyixxtwwMvvGuutt3ss]rr3qppoo5nn_m{mlWkk'jj3iiIhhgg>ff==<<<;;:::U99"8`7666552433b3211000k//Q..-,,,++1**3*);((B'&&(%%}$$E##f""P!! OP;[46nbaVEU2 B : ] I9L? &VlCQAc un ohonynt, pan welodd ei fod wedi ei iach�u, a ddychwelodd gan ogoneddu Duw � llais uchel.BGwelodd ef hwy ac meddai wrthynt, "Ewch i'ch dangos eich hunain i'r offeiriaid." Ac ar eu ffordd yno, fe'u glanhawyd hwy.DA a chodi eu lleisiau arno: "Iesu, feistr, trugarha wrthym."@w ac yn mynd i mewn i ryw bentref, pan ddaeth deg o ddynion gwahanglwyfus i gyfarfod ag ef. Safasant bellter oddi wrtho\?1 Yr oedd ef, ar ei ffordd i Jerwsalem, yn mynd trwy'r wlad rhwng Samaria a Galilea,'>G Felly chwithau; pan fyddwch wedi cyflawni'r holl orchmynion a gawsoch, dywedwch, 'Gweision ydym, heb unrhyw deilyngdod; cyflawni ein dyletswydd a wnaethom.'"B= A yw'n diolch i'w was am gyflawni'r gorchmynion a gafodd?<'Na, yr hyn a ddywed fydd, 'Paratoa swper imi; torcha dy wisg a gweina arnaf nes imi orffen bwyta ac yfed; ac wedyn cei fwyta ac yfed dy hun.'#;?Os oes gan un ohonoch was sy'n aredig neu'n bugeilio, a fydd yn dweud wrtho pan ddaw i mewn o'r caeau, 'Tyrd yma ar unwaith a chymer dy le wrth y bwrdd'?B:}Ac meddai'r Arglwydd, "Pe bai gennych ffydd gymaint � hedyn mwstard, fe allech ddweud wrth y forwydden hon, 'Coder dy wreiddiau a phlanner di yn y m�r', a byddai'n ufuddhau i chwi.B9Meddai'r apostolion wrth yr Arglwydd, "Cryfha ein ffydd."8os pecha yn dy erbyn saith gwaith mewn diwrnod, ac eto troi'n �l atat saith gwaith gan ddweud, 'Y mae'n edifar gennyf', maddau iddo."S7Cymerwch ofal. Os pecha dy gyfaill, cerydda ef; os edifarha, maddau iddo;6byddai'n well iddo fod wedi ei daflu i'r m�r � maen melin ynghrog am ei wddf, nag iddo fod yn achos cwymp i un o'r rhai bychain hyn.u5 eDywedodd wrth ei ddisgyblion, "Y mae achosion cwymp yn rhwym o ddod, ond gwae'r sawl sy'n gyfrifol amdanynt;45Ond meddai ef wrtho, 'Os nad ydynt yn gwrando ar Moses a'r proffwydi, yna ni ch�nt eu hargyhoeddi hyd yn oed os atgyfoda rhywun o blith y meirw.'"m3S'Nage, Abraham, fy nhad,' atebodd ef, 'ond os � rhywun atynt oddi wrth y meirw, fe edifarh�nt.'_27Ond dywedodd Abraham, 'Y mae Moses a'r proffwydi ganddynt; dylent wrando arnynt hwy.'v1eat y pum brawd sydd gennyf, i'w rhybuddio am y cyfan, rhag iddynt hwythau ddod i'w harteithio yn y lle hwn.'Y0+Atebodd ef, 'Os felly, fy nhad, rwy'n erfyn arnat ei anfon ef i du375? fy nhad,&/EHeblaw hyn oll, rhyngom ni a chwi y mae agendor llydan wedi ei osod, rhag i neb a ddymunai hynny groesi oddi yma atoch chwi, neu gyrraedd oddi yna atom ni.'C.'Fy mhlentyn,' meddai Abraham, 'cofia iti dderbyn dy wynfyd yn ystod dy fywyd, a Lasarus yr un modd ei adfyd; yn awr y mae ef yma yn cael ei ddiddanu, a thithau yn dioddef mewn ingoedd.,-QA galwodd, 'Abraham, fy nhad, trugarha wrthyf; anfon Lasarus i wlychu blaen ei fys mewn du373?r ac i oeri fy nhafod, oherwydd yr wyf mewn ingoedd yn y t�n hwn.'s,_Yn Hades, ac yntau mewn poen arteithiol, cododd ei lygaid a gweld Abraham o bell, a Lasarus wrth ei ochr. +Bu farw'r dyn tlawd, a dygwyd ef ymaith gan yr angylion i wledda wrth ochr Abraham. Bu farw'r dyn cyfoethog yntau, a chladdwyd ef. *ac yn dyheu am wneud pryd o'r hyn a syrthiai oddi ar fwrdd y dyn cyfoethog; ac yn wir byddai'r cu373?n yn dod i lyfu ei gornwydydd.R)Wrth ei ddrws gorweddai dyn tlawd, o'r enw Lasarus, yn llawn cornwydydd,j(MYr oedd dyn cyfoethog oedd yn arfer gwisgo porffor a lliain main, ac yn gwledda'n wych bob dydd.''Y mae pob un sy'n ysgaru ei wraig ac yn priodi un arall yn godinebu, ac y mae'r dyn sy'n priodi gwraig a ysgarwyd gan ei gu373?r yn godinebu.d&AOnd byddai'n haws i'r nef a'r ddaear ddarfod nag i fanylyn lleiaf y Gyfraith golli ei rym.0%YY Gyfraith a'r proffwydi oedd mewn grym hyd at Ioan; oddi ar hynny, y mae'r newydd da am deyrnas Dduw yn cael ei gyhoeddi, a phawb yn ceisio mynediad iddi trwy drais.`$9Ac meddai wrthynt, "Chwi yw'r rhai sy'n ceisio eu cyfiawnhau eu hunain yng ngolwg y cyhoedd, ond y mae Duw yn adnabod eich calonnau; oherwydd yr hyn sydd aruchel yng ngolwg y cyhoedd, ffieiddbeth yw yng ngolwg Duw.Z#-Yr oedd y Phariseaid, sy'n bobl ariangar, yn gwrando ar hyn oll ac yn ei watwar.?"w Ni all unrhyw was wasanaethu dau feistr; oherwydd bydd un ai'n cas�u'r naill ac yn caru'r llall, neu'n deyrngar i'r naill ac yn dirmygu'r llall. Ni allwch wasanaethu Duw a Mamon."h!I Ac os na fuoch yn gywir wrth drin eiddo pobl eraill, pwy a rydd i chwi eich eiddo eich hunain?i K Gan hynny, os na fuoch yn gywir wrth drin y Mamon anonest, pwy a ymddirieda i chwi y gwir olud?7 Y mae rhywun sy'n gywir yn y pethau lleiaf yn gywir yn y pethau mawr hefyd, a'r un sy'n anonest yn y pethau lleiaf yn anonest yn y pethau mawr hefyd.*M Ac rwyf fi'n dweud wrthych, gwnewch gyfeillion i chwi eich hunain o'r Mamon anonest, er mwyn i chwi gael croeso i'r tragwyddol bebyll pan ddaw dydd Mamon i ben.+OCymeradwyodd y meistr y goruchwyliwr anonest am iddo weithredu yn gall; oherwydd y mae plant y byd hwn yn gallach na phlant y goleuni yn eu hymwneud �'u tebyg.'GYna meddai wrth un arall, 'A thithau, faint sydd arnat ti?' Atebodd yntau, 'Mil o fesurau o rawn.' 'Cymer dy gyfrif,' meddai ef, 'ac ysgrifenna "wyth gant."' Atebodd yntau, 'Mil o fesurau o olew olewydd.' 'Cymer dy gyfrif,' meddai ef, 'eistedd i lawr, ac ysgrifenna ar unwaith "bum cant."'kOGalwodd ato bob un o ddyledwyr ei feistr, ac meddai wrth y cyntaf, 'Faint sydd arnat i'm meistr?'OFe wn i beth a wnaf i gael croeso i gartrefi pobl pan ddiswyddir fi.'4aYna meddai'r goruchwyliwr wrtho'i hun, 'Beth a wnaf fi? Y mae fy meistr yn cymryd fy swydd oddi arnaf. Nid oes gennyf mo'r nerth i labro, ac y mae arnaf gywilydd cardota.Galwodd ef ato a dweud wrtho, 'Beth yw'r hanes hwn amdanat? Dyro imi gyfrifon dy oruchwyliaeth, oherwydd ni elli gadw dy swydd bellach.' 'Dywedodd wrth ei ddisgyblion hefyd, "Yr oedd dyn cyfoethog a chanddo oruchwyliwr. Achwynwyd wrth ei feistr fod hwn yn gwastraffu ei eiddo ef. Yr oedd yn rhaid gwledda a llawenhau, oherwydd yr oedd hwn, dy frawd, wedi marw, a daeth yn fyw; yr oedd ar goll, a chafwyd hyd iddo.'"uc'Fy mhlentyn,' meddai'r tad wrtho, 'yr wyt ti bob amser gyda mi, ac y mae'r cwbl sydd gennyf yn eiddo i ti.yOnd pan ddychwelodd hwn, dy fab sydd wedi difa dy eiddo gyda phuteiniaid, lleddaist iddo ef y llo oedd wedi ei besgi.'@yond atebodd ef, 'Yr holl flynyddoedd hyn b�m yn was bach iti, heb anufuddhau erioed i'th orchymyn. Ni roddaist erioed i mi gymaint � myn gafr, imi gael gwledda gyda'm cyfeillion.^5Digiodd ef, a gwrthod mynd i mewn. Daeth ei dad allan a'i gymell yn daer i'r tu375?,%'Dy frawd sydd wedi dychwelyd,' meddai ef wrtho, 'ac am iddo ei gael yn �l yn holliach, y mae dy dad wedi lladd y llo oedd wedi ei besgi.'A}Galwodd un o'r gweision ato a gofyn beth oedd ystyr hyn.~uYr oedd ei fab hynaf yn y caeau. Pan nesaodd at y tu375? ar ei ffordd adref, clywodd su373?n cerddoriaeth a dawnsio. oherwydd yr oedd hwn, fy mab, wedi marw, a daeth yn fyw eto; yr oedd ar goll, a chafwyd hyd iddo.' Yna dechreusant wledda yn llawen.] 3Dewch �'r llo sydd wedi ei besgi, a lladdwch ef. Gadewch inni wledda a llawenhau, +Ond meddai ei dad wrth ei weision, 'Brysiwch! Dewch � gwisg allan, yr orau, a'i gosod amdano. Rhowch fodrwy ar ei fys a sandalau am ei draed. Ac meddai ei fab wrtho, 'Fy nhad, pechais yn erbyn y nef ac yn dy erbyn di. Nid wyf mwyach yn haeddu fy ngalw'n fab iti.'% CYna cododd a mynd at ei dad. A phan oedd eto ymhell i ffwrdd, gwelodd ei dad ef. Tosturiodd wrtho, rhedodd ato, a rhoes ei freichiau am ei wddf a'i gusanu.]3Nid wyf mwyach yn haeddu fy ngalw'n fab iti; cymer fi fel un o'th weision cyflog."'jMFe godaf, ac fe af at fy nhad a dweud wrtho, "Fy nhad, pechais yn erbyn y nef ac yn dy erbyn di.3Yna daeth ato'i hun a dweud, 'Faint o weision cyflog sydd gan fy nhad, a phob un ohonynt yn cael mwy na digon o fara, a minnau yma yn marw o newyn?pYBuasai'n falch o wneud pryd o'r plisg yr oedd y moch yn eu bwyta; ond nid oedd neb yn cynnig dim iddo.iKAeth ac ymlynu wrth un o ddinasyddion y wlad, ac anfonodd hwnnw ef i'w gaeau i ofalu am y moch.nUPan oedd wedi gwario'r cyfan, daeth newyn enbyd ar y wlad honno, a dechreuodd yntau fod mewn eisiau.1 Ychydig ddyddiau yn ddiweddarach, wedi newid y cwbl am arian, ymfudodd y mab ieuengaf i wlad bell, ac yno gwastraffodd ei eiddo ar fyw'n afradlon. Dywedodd yr ieuengaf ohonynt wrth ei dad, 'Fy nhad, dyro imi'r gyfran o'th ystad sydd i ddod imi.' A rhannodd yntau ei eiddo rhyngddynt.4c Ac meddai, "Yr oedd dyn a chanddo ddau fab.oW Yr un modd, rwy'n dweud wrthych, y mae llawenydd ymhlith angylion Duw am un pechadur sy'n edifarhau."3~_ Ac wedi dod o hyd iddo, y mae'n gwahodd ei chyfeillesau a'i chymdogion ynghyd, gan ddweud, 'Llawenhewch gyda mi, oherwydd yr wyf wedi cael hyd i'r darn arian a gollais.'0}YNeu bwriwch fod gan wraig ddeg darn arian, a digwydd iddi golli un darn; onid yw hi'n cynnau cannwyll ac yn ysgubo'r tu375? ac yn chwilio'n ddyfal nes dod o hyd iddo?(|IRwy'n dweud wrthych, yr un modd bydd mwy o lawenydd yn y nef am un pechadur sy'n edifarhau nag am naw deg a naw o rai cyfiawn nad oes arnynt angen edifeirwch.'{Gyn mynd adref, ac yn gwahodd ei gyfeillion a'i gymdogion ynghyd, gan ddweud wrthynt, 'Llawenhewch gyda mi, oherwydd yr wyf wedi cael hyd i'm dafad golledig.'Iz Wedi dod o hyd iddi y mae'n ei gosod ar ei ysgwyddau yn llawen,CyBwriwch fod gan un ohonoch chwi gant o ddefaid, a digwydd iddo golli un ohonynt; onid yw'n gadael y naw deg a naw yn yr anialdir ac yn mynd ar �l y ddafad golledig nes dod o hyd iddi?,xSA dywedodd ef y ddameg hon wrthynt:w5Ond yr oedd y Phariseaid a'r ysgrifenyddion yn grwgnach ymhlith ei gilydd, gan ddweud, "Y mae hwn yn croesawu pechaduriaid ac yn cydfwyta gyda hwy."Wv )Yr oedd yr holl gasglwyr trethi a'r pechaduriaid yn nes�u ato i wrando arno.yuk#Nid yw'n dda i'r pridd nac i'r domen; lluchir ef allan. Y sawl sydd � chlustiau ganddo i wrando, gwrandawed."bt="Peth da yw halen. Ond os cyll yr halen ei hun ei flas, � pha beth y rhoddir blas arno?qs[!Yr un modd, gan hynny, ni all neb ohonoch nad yw'n ymwrthod �'i holl feddiannau fod yn ddisgybl i mi.nrU Os na all, bydd yn anfon llysgenhadon i geisio telerau heddwch tra bo'r llall o hyd ymhell i ffwrdd.GqNeu os bydd brenin ar ei ffordd i ryfela yn erbyn brenin arall, oni fydd yn gyntaf yn eistedd i lawr i ystyried a all ef, � deng mil o filwyr, wrthsefyll un sy'n ymosod arno ag ugain mil?Npgan ddweud, 'Dyma rywun a ddechreuodd adeiladu ac a fethodd orffen.'}osOnid e, fe all ddigwydd iddo osod y sylfaen ac wedyn fethu gorffen, nes bod pawb sy'n gwylio yn mynd ati i'w watwar2n]Oherwydd os bydd un ohonoch chwi yn dymuno adeiladu tu373?r, oni fydd yn gyntaf yn eistedd i lawr i gyfrif y gost, er mwyn gweld a oes ganddo ddigon i gwblhau'r gwaith?gmGPwy bynnag nad yw'n cario ei groes ei hun ac yn dod ar fy �l i, ni all fod yn ddisgybl imi.*lMOs daw rhywun ataf fi heb gas�u ei dad ei hun, a'i fam a'i wraig a'i blant a'i frodyr a'i chwiorydd, a hyd yn oed ei fywyd ei hun, ni all fod yn ddisgybl imi.RkYr oedd tyrfaoedd niferus yn teithio gydag ef, a throes a dweud wrthynt,kjOoherwydd rwy'n dweud wrthych na chaiff dim un o'r rheini oedd wedi eu gwahodd brofi fy ngwledd.'"i}meddai ei feistr wrtho, 'Dos allan i'r ffyrdd ac i'r cloddiau, a myn ganddynt hwy ddod i mewn, fel y llenwir fy nhu375?;bh=Pan ddywedodd y gwas, 'Meistr, y mae dy orchymyn wedi ei gyflawni, ond y mae lle o hyd',ngUAeth y gwas at ei feistr a rhoi gwybod iddo. Yna digiodd meistr y tu375?, ac meddai wrth ei was, 'Dos allan ar unwaith i heolydd a strydoedd cefn y dref, a thyrd �'r tlodion a'r anafusion a'r deillion a'r cloffion i mewn yma.'NfAc meddai un arall, 'Rwyf newydd briodi, ac am hynny ni allaf ddod.'eMeddai un arall, 'Rwyf wedi prynu pum p�r o ychen, ac rwyf ar fy ffordd i roi prawf arnynt; a wnei di fy esgusodi, os gweli di'n dda?'>duOnd dechreuodd pawb ymesgusodi yn unfryd. Meddai'r cyntaf wrtho, 'Rwyf wedi prynu cae, ac y mae'n rhaid imi fynd allan i gael golwg arno; a wnei di fy esgusodi, os gweli di'n dda?'rc]ac anfonodd ei was ar awr y wledd i ddweud wrth y gwahoddedigion, 'Dewch, y mae popeth yn barod yn awr.'[b/Ond meddai ef wrtho, "Yr oedd dyn yn trefnu gwledd fawr. Gwahoddodd lawer o bobl,awClywodd un o'i gyd-westeion hyn ac meddai wrtho, "Gwyn ei fyd pwy bynnag a gaiff gyfran yn y wledd yn nheyrnas Dduw."v`ea gwyn fydd dy fyd, am nad oes ganddynt fodd i dalu'n �l iti; cei dy dalu'n �l yn atgyfodiad y cyfiawn."j_M Pan fyddi'n trefnu gwledd, gwahodd yn hytrach y tlodion, yr anafusion, y cloffion, a'r deillion;m^S Meddai hefyd wrth ei wahoddwr, "Pan fyddi'n trefnu cinio neu swper, paid � gwahodd dy gyfeillion na'th frodyr na'th berthnasau na'th gymdogion cyfoethog, rhag ofn iddynt hwythau yn eu tro dy wahodd di, ac iti gael dy ad-dalu.n]U Oherwydd darostyngir pob un sy'n ei ddyrchafu ei hun, a dyrchefir pob un sy'n ei ddarostwng ei hun."=\s Yn hytrach, pan wahoddir di, dos a chymer y lle isaf, fel pan ddaw'r gwahoddwr y dywed wrthyt, 'Gyfaill, tyrd yn uwch'; yna dangosir parch iti yng ngu373?ydd dy holl gyd-westeion.[5 oherwydd os felly, daw'r sawl a'ch gwahoddodd chwi'ch dau a dweud wrthyt, 'Rho dy le i hwn', ac yna byddi dithau mewn cywilydd yn cymryd y lle isaf. ZPan wahoddir di gan rywun i wledd briodas, paid � chymryd y lle anrhydedd, rhag ofn ei fod wedi gwahodd rhywun amlycach na thi;lYQYna adroddodd ddameg wrth y gwesteion, wrth iddo sylwi sut yr oeddent yn dewis y seddau anrhydedd:,XSNi allent gynnig unrhyw ateb i hyn.W5Ac meddai wrthynt, "Pe bai mab neu ych unrhyw un ohonoch yn syrthio i bydew, oni fyddech yn ei dynnu allan ar unwaith, hyd yn oed ar y dydd Saboth?"YV+Ond ni ddywedasant hwy ddim. Yna cymerodd y claf a'i iach�u a'i anfon ymaith.UA llefarodd Iesu wrth athrawon y Gyfraith a'r Phariseaid, gan ddweud, "A yw'n gyfreithlon iach�u ar y Saboth, ai nid yw?":ToAc yno ger ei fron yr oedd dyn �'r dropsi arno.{S qAeth i mewn i du375? un o arweinwyr y Phariseaid ar y Saboth am bryd o fwyd; ac yr oeddent hwy �'u llygaid arno.;Ro #Wele, y mae eich tu375? yn cael ei adael yn anghyfannedd. Ac rwy'n dweud wrthych, ni chewch fy ngweld hyd y dydd pan ddywedwch, 'Bendigedig yw'r un sy'n dod yn enw'r Arglwydd.'"]Q3 "Jerwsalem, Jerwsalem, tydi sy'n lladd y proffwydi ac yn llabyddio'r rhai a anfonwyd atat, mor aml y dymunais gasglu dy blant ynghyd, fel y mae i�r yn casglu ei chywion dan ei hadenydd, ond gwrthod a wnaethoch. P !Eto, heddiw ac yfory a thrennydd y mae'n rhaid imi fynd ar fy nhaith, oherwydd ni ddichon i broffwyd farw y tu allan i Jerwsalem.8Oi Meddai ef wrthynt, "Ewch a dywedwch wrth y cadno hwnnw, 'Heddiw ac yfory byddaf yn bwrw allan gythreuliaid ac yn iach�u, a'r trydydd dydd cyrhaeddaf gyflawniad fy ngwaith.'N  Y pryd hwnnw, daeth rhai Phariseaid ato a dweud wrtho, "Dos i ffwrdd oddi yma, oherwydd y mae Herod �'i fryd ar dy ladd di."RM Ac yn wir, bydd rhai sy'n olaf yn flaenaf, a rhai sy'n flaenaf yn olaf."sL_ A daw rhai o'r dwyrain a'r gorllewin ac o'r gogledd a'r de, a chymryd eu lle yn y wledd yn nheyrnas Dduw.K' Bydd yno wylo a rhincian dannedd, pan welwch Abraham ac Isaac a Jacob a'r holl broffwydi yn nheyrnas Dduw, a chwithau'n cael eich bwrw allan.hJI A dywed ef wrthych, 'Ni wn o ble'r ydych. Ewch ymaith oddi wrthyf, chwi ddrwgweithredwyr oll.'nIU Yna dechreuwch ddweud, 'Buom yn bwyta ac yn yfed gyda thi, a buost ti yn dysgu yn ein strydoedd ni.'KH Unwaith y bydd meistr y tu375? wedi codi a chau'r drws, gallwch chwithau sefyll y tu allan a churo ar y drws, gan ddweud, 'Arglwydd, agor inni'; ond bydd ef yn eich ateb, 'Ni wn o ble'r ydych.'G} Ymegn�wch i fynd i mewn trwy'r drws cul, oherwydd rwy'n dweud wrthych y bydd llawer yn ceisio mynd i mewn ac yn methu.jFM Meddai rhywun wrtho, "Arglwydd, ai ychydig yw'r rhai sy'n cael eu hachub?" Ac meddai ef wrthynt,YE+ Yr oedd yn mynd trwy'r trefi a'r pentrefi gan ddysgu, ar ei ffordd i Jerwsalem.D Y mae'n debyg i lefain; y mae gwraig yn ei gymryd, ac yn ei gymysgu � thri mesur o flawd gwenith, nes lefeinio'r cwbl.":Co Ac meddai eto, "I beth y cyffelybaf deyrnas Dduw?2B] Y mae'n debyg i hedyn mwstard; y mae rhywun yn ei gymryd ac yn ei fwrw i'w ardd, ac y mae'n tyfu ac yn dod yn goeden, ac y mae adar yr awyr yn nythu yn ei changhennau."[A/ Meddai gan hynny, "I beth y mae teyrnas Dduw yn debyg, ac i beth y cyffelybaf hi?@ Wrth iddo ddweud hyn, codwyd cywilydd ar ei holl wrthwynebwyr, a llawenychodd y dyrfa i gyd oherwydd ei holl weithredoedd gogoneddus.?1 Ond dyma un o ferched Abraham, a fu yn rhwymau Satan ers deunaw mlynedd; a ddywedwch na ddylasid ei rhyddhau hi o'r rhwymyn hwn ar y dydd Saboth?"#>? Atebodd yr Arglwydd ef, "Chwi ragrithwyr, onid yw pob un ohonoch ar y Saboth yn gollwng ei ych neu ei asyn o'r preseb ac yn mynd ag ef allan i'r du373?r?K= Ond yr oedd arweinydd y synagog yn ddig fod Iesu wedi iach�u ar y Saboth, ac meddai wrth y dyrfa, "Y mae chwe diwrnod gwaith; dewch i'ch iach�u ar y dyddiau hynny, ac nid ar y dydd Saboth."`<9 Yna dododd ei ddwylo arni, ac ar unwaith ymunionodd drachefn, a dechrau gogoneddu Duw.V;% Pan welodd Iesu hi galwodd arni, "Wraig, yr wyt wedi dy waredu o'th wendid."!:; Yr oedd yno wraig oedd ers deunaw mlynedd yng ngafael ysbryd oedd wedi bod yn ei gwanychu nes ei bod yn wargrwm ac yn hollol analluog i sefyll yn syth.:9o Yr oedd yn dysgu yn un o'r synagogau ar y Saboth.`89 Ac os daw � ffrwyth y flwyddyn nesaf, popeth yn iawn; onid e, cei ei dorri i lawr.'"Y7+ Ond atebodd ef, 'Meistr, gad iddo eleni eto, imi balu o'i gwmpas a'i wrteithio.J6  Ac meddai wrth y gwinllannwr, 'Ers tair blynedd bellach yr wyf wedi bod yn dod i geisio ffrwyth ar y ffigysbren hwn, a heb gael dim. Am hynny tor ef i lawr; pam y caiff dynnu maeth o'r pridd?'5 Adroddodd y ddameg hon: "Yr oedd gan rywun ffigysbren wedi ei blannu yn ei winllan. Daeth i chwilio am ffrwyth arno, ac ni chafodd ddim.h4I Nac oeddent, meddaf wrthych; eto, os nad edifarhewch, fe dderfydd amdanoch oll yn yr un modd."'3G Neu'r deunaw hynny y syrthiodd y tu373?r arnynt yn Siloam a'u lladd, a ydych chwi'n tybio fod y rhain yn waeth troseddwyr na holl drigolion eraill Jerwsalem?g2G Nac oeddent, meddaf wrthych; eto, os nad edifarhewch, fe dderfydd amdanoch oll yn yr un modd.1 Atebodd ef hwy, "A ydych chwi'n tybio fod y rhain yn waeth pechaduriaid na'r holl Galileaid eraill, am iddynt ddioddef hyn?i0 M Yr un adeg, daeth rhywrai a mynegi iddo am y Galileaid y cymysgodd Pilat eu gwaed �'u hebyrth.`/9 ;Rwy'n dweud wrthyt, ni ddoi di byth allan oddi yno cyn talu'n �l y geiniog olaf un."W.' :Pan wyt yn mynd gyda'th wrth-wynebwr at yr ynad, gwna dy orau ar y ffordd yno i gymodi ag ef, rhag iddo dy lusgo gerbron y barnwr, ac i'r barnwr dy draddodi i'r cwnstabl, ac i'r cwnstabl dy fwrw i garchar.J-  9A pham nad ydych ohonoch eich hunain yn barnu beth sydd yn iawn?x,i 8Chwi ragrithwyr, medrwch ddehongli'r olwg ar y ddaear a'r ffurfafen, ond sut na fedrwch ddehongli'r amser hwn?]+3 7a phan welwch wynt y de yn chwythu, yr ydych yn dweud, 'Daw yn wres', a hynny fydd.* 6Dywedodd wrth y tyrfaoedd hefyd, "Pan welwch gwmwl yn codi yn y gorllewin, yr ydych yn dweud ar unwaith, 'Daw yn law', ac felly y bydd;b)= 5'Ymranna'r tad yn erbyn y mab a'r mab yn erbyn y tad, y fam yn erbyn ei merch a'r ferch yn erbyn ei mam, y fam-yng-nghyfraith yn erbyn y ferch-yng-nghyfraith a'r ferch-yng-nghyfraith yn erbyn ei mam-yng-nghyfraith.'"f(E 4Oherwydd o hyn allan bydd un teulu o bump wedi ymrannu, tri yn erbyn dau a dau yn erbyn tri:s'_ 3A ydych chwi'n tybio mai i roi heddwch i'r ddaear yr wyf fi wedi dod? Nage, meddaf wrthych, ond ymraniad.l&Q 2Y mae bedydd y mae'n rhaid fy medyddio ag ef, a chymaint yw fy nghyfyngder hyd nes y cyflawnir ef!\%1 1Yr wyf fi wedi dod i fwrw t�n ar y ddaear, ac O na fyddai eisoes wedi ei gynnau!W$' 0ond bydd y gwas nad yw'n gwybod, ond sydd wedi haeddu curfa, yn cael un ysgafn. Disgwylir llawer gan y sawl a dderbyniodd lawer; a gofynnir llawer mwy yn �l gan yr un y mae llawer wedi ei ymddiried iddo.# /Bydd y gwas hwnnw sy'n gwybod ewyllys ei feistr, ac eto heb ddarparu na gwneud dim yn �l ei ewyllys, yn cael curfa dost;$"A .yna bydd meistr y gwas hwnnw yn cyrraedd ar ddiwrnod annisgwyl iddo ef ac ar awr nas gu373?yr; ac fe'i cosba yn llym, a gosod ei le gyda'r anffyddloniaid.! -Ond os dywed y gwas hwnnw yn ei galon, 'Y mae fy meistr yn oedi dod', a dechrau curo'r gweision a'r morynion, a bwyta ac yfed a meddwi,D  ,yn wir, rwy'n dweud wrthych y gesyd ef dros ei holl eiddo.Q +Gwyn ei fyd y gwas hwnnw a geir yn gwneud felly gan ei feistr pan ddaw;/ *Dywedodd yr Arglwydd, "Pwy ynteu yw'r goruchwyliwr ffyddlon a chall a osodir gan ei feistr dros ei weision, i roi eu dogn bwyd iddynt yn ei bryd?_7 )Meddai Pedr, "Arglwydd, ai i ni yr wyt yn adrodd y ddameg hon, ai i bawb yn ogystal?"T! (Chwithau hefyd, byddwch barod, oherwydd pryd na thybiwch y daw Mab y Dyn."# 'A gwybyddwch hyn: pe buasai meistr y tu375? yn gwybod pa bryd y byddai'r lleidr yn dod, ni fuasai wedi gadael iddo dorri i mewn i'w du375?.X) &Ac os daw ef ar hanner nos neu yn yr oriau m�n, a'u cael felly, gwyn eu byd.D %Gwyn eu byd y gweision hynny a geir ar ddihun gan eu meistr pan ddaw; yn wir, rwy'n dweud wrthych y bydd ef yn torchi ei wisg, ac yn eu gosod wrth y bwrdd, ac yn dod ac yn gweini arnynt.wg $Byddwch chwithau fel rhai yn disgwyl dychweliad eu meistr o briodas, i agor iddo cyn gynted ag y daw a churo.D #Bydded eich gwisg wedi ei thorchi a'ch canhwyllau ynghynn.D "Oherwydd lle mae eich trysor, yno hefyd y bydd eich calon.D !Gwerthwch eich eiddo a rhowch ef yn elusen; gwnewch i chwi eich hunain byrsau nad ydynt yn treulio, trysor dihysbydd yn y nefoedd, lle nad yw lleidr yn dod ar y cyfyl, na gwyfyn yn difa.eC Peidiwch ag ofni, fy mhraidd bychan, oherwydd gwelodd eich Tad yn dda roi i chwi'r deyrnas.U# Ceisiwch yn hytrach ei deyrnas ef, a rhoir y pethau hyn yn ychwaneg i chwi.  oherwydd dyna'r holl bethau y mae cenhedloedd y byd yn eu ceisio, ond y mae gennych chwi Dad sy'n gwybod fod arnoch eu hangen.uc A chwithau, peidiwch � rhoi eich bryd ar beth i'w fwyta a beth i'w yfed, a pheidiwch � byw mewn pryder;!; Os yw Duw yn dilladu felly y glaswellt, sydd heddiw yn y meysydd ac yfory yn cael ei daflu i'r ffwrn, gymaint mwy y dillada chwi, chwi o ychydig ffydd!H  Ystyriwch y lili, pa fodd y maent yn tyfu: nid ydynt yn llafurio nac yn nyddu; ond rwy'n dweud wrthych, nid oedd gan hyd yn oed Solomon yn ei holl ogoniant wisg i'w chymharu ag un o'r rhain.kO Felly os yw hyd yn oed y peth lleiaf y tu hwnt i'ch gallu, pam yr ydych yn pryderu am y gweddill?G  A phrun ohonoch a all ychwanegu munud at ei oes trwy bryderu?+ O Ystyriwch y brain: nid ydynt yn hau nac yn medi, nid oes ganddynt ystordy nac ysgubor, ac eto y mae Duw yn eu bwydo. Gymaint mwy gwerthfawr ydych chwi na'r adar!O  Oherwydd y mae mwy i fywyd rhywun na bwyd, a mwy i'w gorff na dillad. 3 Meddai wrth ei ddisgyblion, "Am hynny rwy'n dweud wrthych, peidiwch � phryderu am eich bywyd nac am eich corff, beth i'w fwyta na beth i'w wisgo.l Q Felly y bydd hi ar y rhai sy'n casglu trysor iddynt eu hunain a heb fod yn gyfoethog gerbron Duw."zm Ond meddai Duw wrtho, 'Yr ynfytyn, heno y mynnir dy einioes yn �l gennyt, a phwy gaiff y pethau a baratoaist?' Yna dywedaf wrthyf fy hun, "Ddyn, y mae gennyt st�r o lawer o bethau ar gyfer blynyddoedd lawer; gorffwys, bwyta, yf, bydd lawen."' Ac meddai, 'Dyma beth a wnaf fi: tynnaf f'ysguboriau i lawr ac adeiladu rhai mwy, a chasglaf yno fy holl u375?d a'm heiddo.}s A dechreuodd feddwl a dweud wrtho'i hun, 'Beth a wnaf fi, oherwydd nid oes gennyf unman i gasglu fy nghnydau iddo?'\1 Ac adroddodd ddameg wrthynt: "Yr oedd tir rhyw u373?r cyfoethog wedi dwyn cnwd da.+ A dywedodd wrthynt, "Gofalwch ymgadw rhag trachwant o bob math, oherwydd, er cymaint ei gyfoeth, nid yw bywyd neb yn dibynnu ar ei feddiannau."`9 Ond meddai ef wrtho, "Ddyn, pwy a'm penododd i yn farnwr neu yn gymrodeddwr rhyngoch?"pY Meddai rhywun o'r dyrfa wrtho, "Athro, dywed wrth fy mrawd am roi i mi fy nghyfran o'n hetifeddiaeth."dA oherwydd bydd yr Ysbryd Gl�n yn eich dysgu chwi ar y pryd beth fydd yn rhaid ei ddweud." 9 Pan ddygant chwi gerbron y synagogau a'r ynadon a'r awdurdodau, peidiwch � phryderu am ddull nac am gynnwys eich amddiffyniad, nac am eich ymadrodd;~ Caiff pwy bynnag a ddywed air yn erbyn Mab y Dyn, faddeuant; ond ni faddeuir i'r sawl sy'n cablu yn erbyn yr Ysbryd Gl�n.]}3 ond y sawl sydd yn fy ngwadu i gerbron eraill, fe'i gwedir ef gerbron angylion Duw.| Rwy'n dweud wrthych, pwy bynnag a'm harddel i gerbron eraill, bydd Mab y Dyn hefyd yn eu harddel hwy gerbron angylion Duw; { Yn wir, y mae hyd yn oed pob blewyn o wallt eich pen wedi ei rifo. Peidiwch ag ofni; yr ydych yn werth mwy na llawer o adar y to.`z9 Oni werthir pump aderyn y to am ddwy geiniog? Eto nid yw un ohonynt yn angof gan Dduw.y% Ond dangosaf i chwi pwy i'w ofni: ofnwch yr hwn sydd ag awdurdod ganddo i fwrw i uffern wedi'r lladd; ie, rwy'n dweud wrthych, ofnwch hwnnw.x Rwy'n dweud wrthych chwi fy nghyfeillion, peidiwch ag ofni'r rhai sy'n lladd y corff, ac sydd wedi hynny heb allu i wneud dim pellach.Aw{ Am hyn, popeth y buoch yn ei ddweud yn y tywyllwch, fe'i clywir yng ngolau dydd; a'r hyn y buoch yn ei sibrwd yn y glust mewn ystafelloedd o'r neilltu, fe'i cyhoeddir ar bennau'r tai.Zv- Nid oes dim wedi ei guddio nas datguddir, na dim yn guddiedig na cheir ei wybod._u 9 Yn y cyfamser yr oedd y dyrfa wedi ymgynnull yn ei miloedd, nes eu bod yn sathru ei gilydd dan draed. Dechreuodd ef ddweud wrth ei ddisgyblion yn gyntaf, "Gochelwch rhag surdoes y Phariseaid, hynny yw, eu rhagrith.;tq 6gan aros fel helwyr i'w faglu ar ryw air o'i enau.s 5Wedi iddo fynd allan oddi yno dechreuodd yr ysgrifenyddion a'r Phariseaid fagu dig tuag ato, a'i holi yn fanwl ynghylch llawer o bethau,1r[ 4Gwae chwi athrawon y Gyfraith, oherwydd ichwi gymryd ymaith allwedd gwybodaeth; nid aethoch i mewn eich hunain, a'r rhai oedd am fynd i mewn, eu rhwystro a wnaethoch."q' 3o waed Abel hyd at waed Sechareia, a drengodd rhwng yr allor a'r cysegr. Ie, rwy'n dweud wrthych, fe elwir y genhedlaeth hon i gyfrif amdano.npU 2ac felly gelwir y genhedlaeth hon i gyfrif am waed yr holl broffwydi, a dywalltwyd er seiliad y byd,o  1Am hynny hefyd y dywedodd Doethineb Duw, 'Anfonaf atynt broffwydi ac apostolion, a byddant yn lladd ac yn erlid rhai ohonynt';(nI 0Gan hynny, yn �l eich tystiolaeth eich hunain, yr ydych yn cymeradwyo gweithredoedd eich hynafiaid, oherwydd hwy a'u lladdodd, a chwi sy'n codi'r beddfeini.mmS /Gwae chwi, oherwydd yr ydych yn codi beddfeini i'r proffwydi, ond eich hynafiaid chwi a'u lladdodd.4la .Meddai ef, "Gwae chwithau athrawon y Gyfraith, oherwydd yr ydych yn beichio pobl � beichiau anodd eu dwyn, beichiau nad yw un o'ch bysedd chwi byth yn cyffwrdd � hwy.dkA -Atebodd un o athrawon y Gyfraith ef, "Athro, wrth ddweud hyn yr wyt yn ein sarhau ninnau."jjM ,Gwae chwi, oherwydd yr ydych fel beddau heb eu nodi, a phobl yn cerdded drostynt yn ddiarwybod."iw +Gwae chwi'r Phariseaid, oherwydd yr ydych yn caru'r prif gadeiriau yn y synagogau a'r cyfarchiadau yn y marchnadoedd.Xh) *Ond gwae chwi'r Phariseaid, oherwydd yr ydych yn talu degwm o fintys a rhyw a phob llysieuyn, ond yn diystyru cyfiawnder a chariad Duw, yr union bethau y dylasech ofalu amdanynt, ond heb esgeuluso'r lleill._g7 )Ond rhowch yn elusen y pethau sydd y tu mewn i'r cwpan, a dyna bopeth yn l�n ichwi.Mf (Ynfydion, onid yr hwn a wnaeth y tu allan a wnaeth y tu mewn hefyd?&eE 'Ond meddai'r Arglwydd wrtho, "Yr ydych chwi'r Phariseaid yn wir yn glanhau tu allan y cwpan a'r ddysgl, ond o'ch mewn yr ydych yn llawn anrhaith a drygioni.Wd' &Pan welodd y Pharisead nad oedd wedi ymolchi yn gyntaf cyn bwyta, fe synnodd.~cu %Pan orffennodd lefaru, gwahoddodd Pharisead ef i bryd o fwyd yn ei du375?. Aeth i mewn a chymryd ei le wrth y bwrdd. b9 $Felly, os yw dy gorff yn llawn goleuni, heb unrhyw ran ohono mewn tywyllwch, bydd yn llawn goleuni, fel pan fydd cannwyll yn dy oleuo �'i llewyrch."Ba #Ystyria gan hynny ai tywyllwch yw'r goleuni sydd ynot ti.*`M "Dy lygad yw cannwyll dy gorff. Pan fydd dy lygad yn iach, y mae dy gorff hefyd yn llawn goleuni; ond pan fydd yn s�l, y mae dy gorff hefyd yn llawn tywyllwch._- !Ni bydd neb yn cynnau cannwyll ac yn ei rhoi mewn man cudd neu dan lestr, ond ar ganhwyllbren, er mwyn i'r rhai sy'n dod i mewn weld ei goleuni.8^i Bydd pobl Ninefe yn codi yn y Farn gyda'r genhedlaeth hon, ac yn ei chondemnio hi; oherwydd edifarhasant hwy dan genadwri Jona, ac yr ydych chwi'n gweld yma beth mwy na Jona.[]/ Bydd Brenhines y De yn codi yn y Farn gyda phobl y genhedlaeth hon, ac yn eu condemnio hwy; oherwydd daeth hi o eithafoedd y ddaear i glywed doethineb Solomon, ac yr ydych chwi'n gweld yma beth mwy na Solomon.k\O Oherwydd fel y bu Jona yn arwydd i bobl Ninefe, felly y bydd Mab y Dyn yntau i'r genhedlaeth hon..[U Wrth i'r tyrfaoedd gynyddu, dechreuodd lefaru: "Y mae'r genhedlaeth hon yn genhedlaeth ddrygionus; y mae'n ceisio arwydd. Eto ni roddir arwydd iddi ond arwydd Jona.TZ! Nage," meddai ef, "gwyn eu byd y rhai sy'n clywed gair Duw ac yn ei gadw."Y Wrth iddo ddweud hyn, cododd gwraig o'r dyrfa ei llais ac meddai wrtho, "Gwyn eu byd y groth a'th gariodd di a'r bronnau a sugnaist."@Xy Yna y mae'n mynd ac yn cymryd ato saith ysbryd arall mwy drygionus nag ef ei hun; y maent yn mynd i mewn ac yn ymgartrefu yno; ac y mae cyflwr olaf y dyn hwnnw yn waeth na'r cyntaf."LW Wedi cyrraedd, y mae'n ei gael wedi ei ysgubo a'i osod mewn trefn.HV  Pan fydd ysbryd aflan yn mynd allan o rywun, bydd yn rhodio trwy fannau sychion gan geisio gorffwysfa, ond heb ei gael. Yna y mae'n dweud, 'Mi ddychwelaf i'm cartref, y lle y deuthum ohono.'gUG Os nad yw rhywun gyda mi, yn fy erbyn i y mae, ac os nad yw'n casglu gyda mi, gwasgaru y mae. ri~~*}}.||E{{zzszyyxxx+wwwvvMuu5ttcssTrrqqqMpoo>nnmmOllkkdjjvj3iihhuggefff0eeekddudccbbqba```<__^^#]]%\[[}ZZZ.YY=XtX WWHVV=UUbTT'SS^S"RRfQQPPQPOONaNMLLvKKIJJJJIIIHeGGSFFEE|DDhCCCBBAAA4@@f@?]?>>>a=== <;;;Z; ::;999d8877X66g55i54D3362111q000M0//A..%-,,F++l***3))d) ((+''&&{&%%8$$$C##""`"!!K o Gy'U "OI+~/N   [  z e 4"H`.rn\U Daeth Herod a Philat yn gyfeillion i'w gilydd y dydd hwnnw; cyn hynny yr oedd gelyniaeth rhyngddynt.#[? A'i drin yn sarhaus a wnaeth Herod hefyd, ynghyd �'i filwyr. Fe'i gwatwarodd, a gosododd wisg ysblennydd amdano, cyn cyfeirio'r achos yn �l at Pilat.UZ# Yr oedd y prif offeiriaid a'r ysgrifenyddion yno, yn ei gyhuddo yn ffyrnig.EY Bu'n ei holi'n faith, ond nid atebodd Iesu iddo yr un gair.,XQPan welodd Herod Iesu, mawr oedd ei lawenydd; bu'n awyddus ers amser hir i'w weld, gan iddo glywed amdano, ac yr oedd yn gobeithio ei weld yn cyflawni rhyw wyrth.}Wsac wedi deall ei fod dan awdurdod Herod, cyfeiriodd yr achos ato, gan fod Herod yntau yn Jerwsalem y dyddiau hynny.AV}Pan glywodd Pilat hyn, gofynnodd ai Galilead oedd y dyn;U5Ond dal i daeru yr oeddent: "Y mae'n cyffroi'r bobl �'i ddysgeidiaeth, trwy Jwdea gyfan. Dechreuodd yng Ngalilea, ac y mae wedi cyrraedd hyd yma."qT[Ac meddai Pilat wrth y prif offeiriaid a'r tyrfaoedd, "Nid wyf yn cael dim trosedd yn achos y dyn hwn."aS;Holodd Pilat ef: "Ai ti yw Brenin yr Iddewon?" Atebodd yntau ef, "Ti sy'n dweud hynny."2R]Dechreusant ei gyhuddo gan ddweud, "Cawsom y dyn hwn yn arwain ein cenedl ar gyfeiliorn, yn gwahardd talu trethi i Gesar, ac yn honni mai ef yw'r Meseia, sef y brenin."8Q mCodasant oll yn dyrfa a dod ag ef gerbron Pilat.rP]GYna meddent, "Pa raid inni wrth dystiolaeth bellach? Oherwydd clywsom ein hunain y geiriau o'i enau ef."YO+FMeddent oll, "Ti felly yw Mab Duw?" Atebodd hwy, "Chwi sy'n dweud mai myfi yw."HN EO hyn allan bydd Mab y Dyn yn eistedd ar ddeheulaw Gallu Duw."-MUDac os holaf chwi, fe wrthodwch ateb.LCgan ddweud, "Os ti yw'r Meseia, dywed hynny wrthym." Meddai yntau wrthynt, "Os dywedaf hynny wrthych, fe wrthodwch gredu;K BPan ddaeth yn ddydd, cyfarfu Cyngor henuriaid y bobl, y prif offeiriaid a'r ysgrifenyddion. Daethant ag ef gerbron eu brawdlysAeth allan ac wylo'n chwerw. F=Troes yr Arglwydd ac edrych ar Pedr, a chofiodd ef air yr Arglwydd wrtho, "Cyn i'r ceiliog ganu heddiw, fe'm gwedi i deirgwaith."E5Er fy mod gyda chwi beunydd yn y deml, ni wnaethoch ddim i'm dal. Ond eich awr chwi yw hon, a'r tywyllwch biau'r awdurdod."@=y4Yna meddai Iesu wrth y rhai oedd wedi dod yn ei erbyn, y prif offeiriaid a swyddogion gwarchodlu'r deml a'r henuriaid, "Ai fel at leidr, � chleddyfau a phastynau, y daethoch allan?T<!3Atebodd Iesu, "Peidiwch! Dyna ddigon!" Cyffyrddodd �'r glust a'i hadfer.Q;2Trawodd un ohonynt was yr archoffeiriad a thorri ei glust dde i ffwrdd.m:S1Pan welodd ei ddilynwyr beth oedd ar ddigwydd, meddent, "Arglwydd, a gawn ni daro �'n cleddyfau?"Q90Meddai Iesu wrtho, "Jwdas, ai � chusan yr wyt yn bradychu Mab y Dyn?"8/Tra oedd yn dal i siarad, fe ymddangosodd tyrfa, a Jwdas, fel y'i gelwid, un o'r Deuddeg, ar ei blaen. Nesaodd ef at Iesu i'w gusanu.e7C.Meddai wrthynt, "Pam yr ydych yn cysgu? Codwch, a gwedd�wch na ddewch i gael eich profi."W6'-Cododd o'i weddi a mynd at ei ddisgyblion a'u cael yn cysgu o achos eu gofid.{5o,Gan gymaint ei ing, yr oedd yn gwedd�o'n ddwysach, ac yr oedd ei chwys fel dafnau o waed yn diferu ar y ddaear.;4q+Ac ymddangosodd angel o'r nef iddo, a'i gyfnerthu.~3u*gan ddweud, "O Dad, os wyt ti'n fodlon, cymer y cwpan hwn oddi wrthyf. Ond gwneler dy ewyllys di, nid fy ewyllys i."c2?)Yna ymneilltuodd Iesu oddi wrthynt tuag ergyd carreg, a chan benlinio dechreuodd wedd�o[1/(Pan gyrhaeddodd y fan, meddai wrthynt, "Gwedd�wch na ddewch i gael eich profi."n0U'Yna aeth allan, a cherdded yn �l ei arfer i Fynydd yr Olewydd, a'i ddisgyblion hefyd yn ei ddilyn.]/3&Arglwydd," atebasant hwy, "dyma ddau gleddyf." Meddai yntau wrthynt, "Dyna ddigon."6.e%Rwy'n dweud wrthych fod yn rhaid cyflawni ynof fi yr Ysgrythur sy'n dweud: 'A chyfrifwyd ef gyda throseddwyr.' Oherwydd y mae'r hyn a ragddywedwyd amdanaf fi yn dod i ben."'-G$Meddai yntau, "Ond yn awr, os oes gennych bwrs, ewch ag ef gyda chwi, a'ch cod yr un modd; ac os nad oes gennych gleddyf, gwerthwch eich mantell a phrynu un.,w#Dywedodd wrthynt, "Pan anfonais chwi allan heb bwrs na chod na sandalau, a fuoch yn brin o ddim?" "Naddo," atebasant.+"Rwy'n dweud wrthyt, Pedr," atebodd ef, "ni ch�n y ceiliog heddiw cyn y byddi wedi gwadu deirgwaith dy fod yn fy adnabod i."]*3!Meddai ef wrtho, "Arglwydd, gyda thi rwy'n barod i fynd i garchar ac i farwolaeth.") ond yr wyf fi wedi deisyf drosot ti na fydd dy ffydd yn pallu. A thithau, pan fyddi wedi dychwelyd ataf, cadarnha dy frodyr."Q(Simon, Simon, dyma Satan wedi eich hawlio chwi, i'ch gogrwn fel u375?d;w'gcewch fwyta ac yfed wrth fy mwrdd i yn fy nheyrnas i, ac eistedd ar orseddau gan farnu deuddeg llwyth Israel.X&)Ac fel y cyflwynodd fy Nhad deyrnas i mi, yr wyf finnau yn cyflwyno un i chwi;G%Chwi yw'r rhai sydd wedi dal gyda mi trwy gydol fy nhreialon.$)Pwy sydd fwyaf, yr un sy'n eistedd wrth y bwrdd neu'r un sy'n gweini? Onid yr un sy'n eistedd? Ond yr wyf fi yn eich plith fel un sy'n gweini. # Ond peidiwch chwi � gwneud felly. Yn hytrach, bydded y mwyaf yn eich plith fel yr ieuengaf, a'r arweinydd fel un sy'n gweini."-Meddai ef wrthynt, "Y mae brenhinoedd y Cenhedloedd yn arglwyddiaethu arnynt, a'r rhai sydd ag awdurdod drostynt yn cael eu galw yn gymwynaswyr.P!Cododd cweryl hefyd yn eu plith: prun ohonynt oedd i'w gyfrif y mwyaf?[ /A dechreusant ofyn ymhlith ei gilydd prun ohonynt oedd yr un oedd am wneud hynny.  Oherwydd y mae Mab y Dyn yn wir yn mynd ymaith, yn �l yr hyn sydd wedi ei bennu, ond gwae'r dyn hwnnw y bradychir ef ganddo!"<sOnd dyma law fy mradychwr gyda'm llaw i ar y bwrdd.!;Yr un modd hefyd fe gymerodd y cwpan ar �l swper gan ddweud, "Y cwpan hwn yw'r cyfamod newydd yn fy ngwaed i, sy'n cael ei dywallt er eich mwyn chwi.$ACymerodd fara, ac wedi diolch fe'i torrodd a'i roi iddynt gan ddweud, "Hwn yw fy nghorff, sy'n cael ei roi er eich mwyn chwi; gwnewch hyn er cof amdanaf."nUOherwydd rwy'n dweud wrthych nad yfaf o hyn allan o ffrwyth y winwydden hyd nes y daw teyrnas Dduw."c?Derbyniodd gwpan, ac wedi diolch meddai, "Cymerwch hwn a rhannwch ef ymhlith eich gilydd.dAOherwydd rwy'n dweud wrthych na fwyt�f hi byth hyd nes y cyflawnir hi yn nheyrnas Dduw."pYMeddai wrthynt, "Mor daer y b�m yn dyheu am gael bwyta gwledd y Pasg hwn gyda chwi cyn imi ddioddef!RPan ddaeth yr awr, cymerodd ei le wrth y bwrdd, a'r apostolion gydag ef.a; Aethant ymaith, a chael fel yr oedd ef wedi dweud wrthynt, a pharatoesant wledd y Pasg.V% Ac fe ddengys ef i chwi oruwchystafell fawr wedi ei threfnu; yno paratowch." a dywedwch wrth u373?r y tu375?, 'Y mae'r Athro yn gofyn i ti, "Ble mae f'ystafell, lle yr wyf i fwyta gwledd y Pasg gyda'm disgyblion?"'3 Atebodd hwy, "Wedi i chwi fynd i mewn i'r ddinas fe ddaw dyn i'ch cyfarfod, yn cario stenaid o ddu373?r. Dilynwch ef i'r tu375? yr � i mewn iddo,@{ Meddent hwy wrtho, "Ble yr wyt ti am inni ei pharatoi?"a;Anfonodd ef Pedr ac Ioan gan ddweud, "Ewch a pharatowch inni gael bwyta gwledd y Pasg."SDaeth dydd gu373?yl y Bara Croyw, pryd yr oedd yn rhaid lladd oen y Pasg.a;Cydsyniodd yntau, a dechreuodd geisio cyfle i'w fradychu ef iddynt heb i'r dyrfa wybod.5eCytunasant yn llawen iawn i dalu arian iddo.m SAeth ef a thrafod gyda'r prif offeiriaid a swyddogion gwarchodlu'r deml sut i fradychu Iesu iddynt.W 'Ac aeth Satan i mewn i Jwdas, a elwid Iscariot, hwnnw oedd yn un o'r Deuddeg.s _Yr oedd y prif offeiriaid a'r ysgrifenyddion yn ceisio modd i'w ladd, oherwydd yr oedd arnynt ofn y bobl.K  Yr oedd gu373?yl y Bara Croyw, y Pasg fel y'i gelwir, yn agos�u.G &Yn y bore bach deuai'r holl bobl ato yn y deml i wrando arno.|q%Yn ystod y dydd byddai'n dysgu yn y deml, ond byddai'n mynd allan ac yn treulio'r nos ar y mynydd a elwir Olewydd.$Byddwch effro bob amser, gan ddeisyf am nerth i ddianc rhag yr holl bethau hyn sydd ar ddigwydd, ac i sefyll yng ngu373?ydd Mab y Dyn."P#fel magl; oherwydd fe ddaw ar bawb sy'n trigo ar wyneb y ddaear gyfan.  "Cymerwch ofal, rhag i'ch meddyliau gael eu pylu gan ddiota a meddwi a gofalon bydol, ac i'r dydd hwnnw ddod arnoch yn ddisymwthS!Y nef a'r ddaear, �nt heibio, ond fy ngeiriau i, nid �nt heibio ddim.^5 Yn wir, rwy'n dweud wrthych, nid �'r genhedlaeth hon heibio nes i'r cwbl ddigwydd.iKFelly chwithau, pan welwch y pethau hyn yn digwydd, byddwch yn gwybod fod teyrnas Dduw yn agos.eCPan fyddant yn dechrau deilio, fe wyddoch eich hunain o'u gweld fod yr haf bellach yn agos.MAdroddodd ddameg wrthynt: "Edrychwch ar y ffigysbren a'r holl goed.{oPan ddechreua'r pethau hyn ddigwydd, ymunionwch a chodwch eich pennau, oherwydd y mae eich rhyddhad yn agos�u."[~/A'r pryd hwnnw gwelant Fab y Dyn yn dyfod mewn cwmwl gyda nerth a gogoniant mawr.w}gBydd pobl yn llewygu gan ofn wrth ddisgwyl y pethau sy'n dod ar y byd; oherwydd ysgydwir nerthoedd y nefoedd.|Bydd arwyddion yn yr haul a'r lloer a'r s�r. Ar y ddaear bydd cenhedloedd mewn cyfyngder yn eu pryder rhag trymru ac ymchwydd y m�r.2{]Byddant yn cwympo dan fin y cleddyf, ac fe'u dygir yn garcharorion i'r holl genhedloedd. Caiff Jerwsalem ei mathru dan draed y Cenhedloedd nes cyflawni eu hamserau hwy. zGwae'r gwragedd beichiog a'r rhai sy'n rhoi'r fron yn y dyddiau hynny! Daw cyfyngder dirfawr ar y wlad, a digofaint ar y bobl hon.fyEOherwydd dyddiau dial fydd y rhain, pan fydd pob peth sy'n ysgrifenedig yn cael ei gyflawni.-xSY pryd hwnnw, ffoed y rhai sydd yn Jwdea i'r mynyddoedd. Pob un sydd yng nghanol y ddinas, aed allan ohoni; a phob un sydd yn y wlad, peidied � mynd i mewn iddi.wOnd pan welwch Jerwsalem wedi ei hamgylchynu gan fyddinoedd, yna byddwch yn gwybod fod awr ei diffeithio wedi dod yn agos.EvTrwy eich dyfalbarhad meddiannwch fywyd i chwi eich hunain.6ugOnd ni chollir yr un blewyn o wallt eich pen.2t_A chas fyddwch gan bawb o achos fy enw i.tsaFe'ch bradychir gan eich rhieni a'ch ceraint a'ch perthnasau a'ch cyfeillion, a pharant ladd rhai ohonoch.rr]fe roddaf fi i chwi huodledd, a doeth-ineb na all eich holl wrthwynebwyr ei wrthsefyll na'i wrth-ddweud.Vq%Penderfynwch beidio � phryderu ymlaen llaw ynglu375?n �'ch amddiffyniad;,pS hyn fydd eich cyfle i dystiolaethu.8oi Ond cyn hyn oll byddant yn gosod dwylo arnoch ac yn eich erlid. Fe'ch traddodir i'r synagogau ac i garchar, fe'ch dygir gerbron brenhinoedd a llywodraethwyr o achos fy enw i;znm Bydd daeargrynf�u dirfawr, a newyn a phl�u mewn mannau. Bydd argoelion arswydus ac arwyddion enfawr o'r nef.dmA Y pryd hwnnw dywedodd wrthynt, "Cyfyd cenedl yn erbyn cenedl, a theyrnas yn erbyn teyrnas.!l; A phan glywch am ryfeloedd a gwrthryfeloedd, peidiwch � chymryd eich dychrynu. Rhaid i hyn ddigwydd yn gyntaf, ond nid yw'r diwedd i fod ar unwaith."7kgMeddai yntau, "Gwyliwch na chewch eich twyllo. Oherwydd fe ddaw llawer yn fy enw i gan ddweud, 'Myfi yw', ac, 'Y mae'r amser wedi dod yn agos'. Peidiwch � mynd i'w canlyn.ejCGofynasant iddo, "Athro, pa bryd y bydd hyn? Beth fydd yr arwydd pan fydd hyn ar ddigwydd?"iAm y pethau hyn yr ydych yn syllu arnynt, fe ddaw dyddiau pryd ni adewir maen ar faen; ni bydd yr un heb ei fwrw i lawr."rh]Wrth i rywrai s�n am y deml, ei bod wedi ei haddurno � meini gwych a rhoddion cysegredig, meddai ef, g Oherwydd cyfrannodd y rhain i gyd o'r mwy na digon sydd ganddynt, ond rhoddodd hon o'i phrinder y cwbl oedd ganddi i fyw arno."_f7ac meddai, "Yn wir, rwy'n dweud wrthych fod y weddw dlawd hon wedi rhoi mwy na phawb.NeYna gwelodd wraig weddw dlawd yn rhoi dau ddarn bychan o bres ynddi,bd ?Cododd ei lygaid a gweld pobl gyfoethog yn rhoi eu rhoddion i mewn yng nghist y drysorfa.~cu/ac sy'n difa cartrefi gwragedd gweddwon, ac mewn rhagrith yn gwedd�o'n faith; fe dderbyn y rhain drymach dedfryd."Mb.Gochelwch rhag yr ysgrifenyddion sy'n hoffi rhodianna mewn gwisgoedd llaes, sy'n caru cael cyfarchiadau yn y marchnadoedd, a'r prif gadeiriau yn y synagogau, a'r seddau anrhydedd mewn gwleddoedd,>aw-A'r holl bobl yn gwrando, meddai wrth ei ddisgyblion,Q`,Yn awr, y mae Dafydd yn ei alw'n Arglwydd; sut felly y mae'n fab iddo?"<_s+nes imi osod dy elynion yn droedfainc i'th draed."'^*Oherwydd y mae Dafydd ei hun yn dweud yn llyfr y Salmau: 'Dywedodd yr Arglwydd wrth fy Arglwydd i, "Eistedd ar fy neheulawX]))A dywedodd wrthynt, "Sut y mae pobl yn gallu dweud fod y Meseia yn Fab Dafydd?6\g(oherwydd ni feiddient mwyach ei holi am ddim.B['Atebodd rhai o'r ysgrifenyddion, "Athro, da y dywedaist",UZ#&Nid Duw'r meirw yw ef, ond y rhai byw, oherwydd y mae pawb yn fyw iddo ef."Y#%Ond bod y meirw yn codi, y mae Moses yntau wedi dangos hynny yn hanes y Berth, pan ddywed, 'Arglwydd Dduw Abraham a Duw Isaac a Duw Jacob'.rX]$Ni allant farw mwyach, oherwydd y maent fel angylion. Plant Duw ydynt, am eu bod yn blant yr atgyfodiad.W}#ond y rhai a gafwyd yn deilwng i gyrraedd y byd hwnnw a'r atgyfodiad oddi wrth y meirw, ni phriodant ac ni phriodir hwy.UV#"Meddai Iesu wrthynt, "Y mae plant y byd hwn yn priodi ac yn cael eu priodi;tUa!Beth am y wraig felly? Yn yr atgyfodiad, gwraig prun ohonynt fydd hi? Oherwydd cafodd y saith hi'n wraig."0T[ Yn ddiweddarach bu farw'r wraig hithau.KSa'r trydydd hi, ac yn yr un modd bu'r saith farw heb adael plant.R+Cymerodd yr ailYQ+Yn awr, yr oedd saith o frodyr. Cymerodd y cyntaf wraig, a bu farw'n ddi-blant.!P;Athro, ysgrifennodd Moses ar ein cyfer, os bydd rhywun farw yn u373?r priod, ond yn ddi-blant, fod ei frawd i gymryd y wraig ac i godi plant i'w frawd._O7Daeth ato rai o'r Sadwceaid, y bobl sy'n dal nad oes dim atgyfodiad. Gofynasant iddo,hNIYr oeddent wedi methu ei ddal ar air o flaen y bobl, a chan ryfeddu at ei ateb aethant yn fud.^M5Dywedodd ef wrthynt, "Gan hynny, talwch bethau Cesar i Gesar, a phethau Duw i Dduw."[L/Dangoswch imi ddarn arian. Llun ac arysgrif pwy sydd arno?" "Cesar," meddent hwy.7KiOnd deallodd ef eu hystryw, ac meddai wrthynt,@J{A yw'n gyfreithlon inni dalu treth i Gesar, ai nid yw?"I1Gofynasant iddo, "Athro, gwyddom fod dy eiriau a'th ddysgeidiaeth yn gywir; yr wyt yn ddi-dderbyn-wyneb, ac yn dysgu ffordd Duw yn gwbl ddiffuant. HGwyliasant eu cyfle ac anfon ysbiwyr, yn rhith pobl onest, i'w ddal ef ar air, er mwyn ei draddodi i awdurdod brawdlys y rhaglaw.5GcCeisiodd yr ysgrifenyddion a'r prif offeiriaid osod dwylo arno y pryd hwnnw, ond yr oedd arnynt ofn y bobl, oherwydd gwyddent mai yn eu herbyn hwy y dywedodd y ddameg hon.gFGPawb sy'n syrthio ar y maen hwn, fe'i dryllir; pwy bynnag y syrth y maen arno, fe'i maluria."EEdrychodd ef arnynt a dweud, "Beth felly yw ystyr yr Ysgrythur hon: 'Y maen a wrthododd yr adeiladwyr, hwn a ddaeth yn faen y gongl'?|DqFe ddaw ac fe ddifetha'r tenantiaid hynny, ac fe rydd y winllan i eraill." Pan glywsant hyn meddent, "Na ato Duw!"_C7A bwriasant ef allan o'r winllan a'i ladd. Beth ynteu a wna perchen y winllan iddynt?(BIOnd pan welodd y tenantiaid hwn, dechreusant drafod ymhlith ei gilydd gan ddweud, 'Hwn yw'r etifedd; lladdwn ef, er mwyn i'r etifeddiaeth ddod yn eiddo i ni.'oAW Yna meddai perchen y winllan, 'Beth a wnaf fi? Fe anfonaf fy mab, yr anwylyd; efallai y parchant ef.'P@ Anfonodd ef drachefn drydydd, ond clwyfasant hwn hefyd a'i fwrw allan.b?= Anfonodd ef was arall, ond curasant hwn hefyd a'i amharchu, a'i yrru i ffwrdd yn waglaw.'>G Pan ddaeth yn amser, anfonodd was at y tenantiaid iddynt roi iddo gyfran o ffrwyth y winllan. Ond ei guro a wnaeth y tenantiaid, a'i yrru i ffwrdd yn waglaw.=+ Dechreuodd ddweud y ddameg hon wrth y bobl: "Fe blannodd rhywun winllan, ac wedi iddo ei gosod hi i denantiaid, aeth oddi cartref am amser hir.x<iMeddai Iesu wrthynt, "Ni ddywedaf finnau chwaith wrthych chwi trwy ba awdurdod yr wyf yn gwneud y pethau hyn."9;mAc atebasant nad oeddent yn gwybod o ble'r oedd. : Ond os dywedwn, 'O'r byd daearol', bydd yr holl bobl yn ein llabyddio, oherwydd y maent yn argyhoeddedig fod Ioan yn broffwyd."h9IDadleusant �'i gilydd gan ddweud, "Os dywedwn, 'o'r nef', fe ddywed, 'Pam na chredasoch ef?'>8wbedydd Ioan, ai o'r nef yr oedd, ai o'r byd daearol?"M7Atebodd ef hwy, "Fe ofynnaf finnau rywbeth i chwi. Dywedwch wrthyf:6{ac meddent wrtho, "Dywed wrthym trwy ba awdurdod yr wyt ti'n gwneud y pethau hyn, neu pwy roddodd i ti'r awdurdod hwn.""5 ?Un o'r dyddiau pan oedd ef yn dysgu'r bobl yn y deml ac yn cyhoeddi'r newydd da, daeth y prif offeiriaid a'r ysgrifenyddion, ynghyd �'r henuriaid, ato,q4[0ond heb daro ar ffordd i wneud hynny, oherwydd fod yr holl bobl yn gwrando arno ac yn dal ar ei eiriau.3)/Yr oedd yn dysgu o ddydd i ddydd yn y deml. Yr oedd y prif offeiriaid a'r ysgrifenyddion, ynghyd ag arweinwyr y bobl, yn ceisio modd i'w ladd,2.gan ddweud wrthynt, "Y mae'n ysgrifenedig: 'A bydd fy nhu375? i yn du375? gweddi, ond gwnaethoch chwi ef yn ogof lladron.'"K1-Aeth i mewn i'r deml a dechrau bwrw allan y rhai oedd yn gwerthu,"0=,Fe'th ddymchwelant hyd dy seiliau, ti a'th blant o'th fewn; ni adawant faen ar faen ynot ti, oherwydd dy fod heb adnabod yr amser pan ymwelwyd � thi."/+Oherwydd daw arnat ddyddiau pan fydd dy elynion yn codi clawdd yn dy erbyn, ac yn dy amgylchynu ac yn gwasgu arnat o bob tu.{.o*gan ddweud, "Pe bait tithau, y dydd hwn, wedi adnabod ffordd tangnefedd � ond na, fe'i cuddiwyd rhag dy lygaid.;-q)Pan ddaeth yn agos a gweld y ddinas, wylodd drostib,=(Atebodd yntau, "Rwy'n dweud wrthych, os bydd y rhain yn tewi, bydd y cerrig yn gweiddi."Y++'Ac meddai rhai o'r Phariseaid wrtho o'r dyrfa, "Athro, cerydda dy ddisgyblion."*{&gan ddweud: "Bendigedig yw'r un sy'n dod yn frenin yn enw'r Arglwydd; yn y nef, tangnefedd, a gogoniant yn y goruchaf."G)%Pan oedd yn nes�u at y ffordd sy'n disgyn o Fynydd yr Olewydd, dech-reuodd holl dyrfa ei ddisgyblion yn eu llawenydd foli Duw � llais uchel am yr holl wyrthiau yr oeddent wedi eu gweld,S($Wrth iddo fynd yn ei flaen, yr oedd pobl yn taenu eu mentyll ar y ffordd.a';#a daethant ag ef at Iesu. Yna taflasant eu mentyll ar yr ebol, a gosod Iesu ar ei gefn.8&k"Atebasant hwythau, "Y mae ar y Meistr ei angen,l%Q!Pan oeddent yn gollwng yr ebol, meddai ei berchenogion wrthynt, "Pam yr ydych yn gollwng yr ebol?"U$# Aeth y rhai a anfonwyd, a chael yr ebol, fel yr oedd ef wedi dweud wrthynt.{#oAc os bydd rhywun yn gofyn i chwi, 'Pam yr ydych yn ei ollwng?', dywedwch fel hyn: 'Y mae ar y Meistr ei angen.'"7"ggan ddweud, "Ewch i'r pentref gyferbyn. Wrth ichwi ddod i mewn iddo cewch yno ebol wedi ei rwymo, un nad oes neb wedi bod ar ei gefn erioed. Gollyngwch ef a dewch ag ef yma.u!cPan gyrhaeddodd yn agos i Bethffage a Bethania, ger y mynydd a elwir Olewydd, anfonodd ddau o'i ddisgyblion^ 5Wedi dweud hyn aeth rhagddo ar ei ffordd i fyny i Jerwsalem, gan gerdded ar y blaen.taA'm gelynion, y rheini na fynnent fi yn frenin arnynt, dewch � hwy yma a lladdwch hwy yn fy ngu373?ydd."Rwy'n dweud wrthych, i bawb y mae ganddynt y rhoddir, ond oddi ar y rhai nad oes ganddynt fe gymerir hyd yn oed hynny sydd ganddynt.I 'Meistr,' meddent hwy wrtho, 'y mae ganddo ddeg darn yn barod.'r]Yna meddai wrth y rhai oedd yno, 'Cymerwch y darn aur oddi arno a rhowch ef i'r un a chanddo ddeg darn.'eCPam felly na roddaist fy arian mewn banc? Buasai wedi ennill llog erbyn imi ddod i'w godi.'D'�'th eiriau dy hun,' atebodd ef, 'y'th gondemniaf, y gwas drwg. Yr oeddit yn gwybod, meddi, fy mod yn ddyn caled, yn cymryd yr hyn a ystoriodd eraill ac yn medi'r hyn a heuodd eraill.wYr oedd arnaf dy ofn di. Yr wyt yn ddyn caled, yn cymryd yr hyn a ystoriodd eraill ac yn medi'r hyn a heuodd eraill.'jMYna daeth y trydydd gan ddweud, 'Meistr, dyma dy ddarn aur. Fe'i cedwais yn ddiogel mewn cadach.T!'Tithau hefyd,' meddai wrth hwn yn ei dro, 'bydd yn bennaeth ar bum tref.'V%Daeth yr ail gan ddweud, 'Y mae dy ddarn aur, Meistr, wedi gwneud pum darn.')'Ardderchog, fy ngwas da,' meddai yntau wrtho. 'Am iti fod yn ffyddlon yn y pethau lleiaf, yr wyf yn dy benodi yn llywodraethwr ar ddeg tref.'fEDaeth y cyntaf ato gan ddweud, 'Meistr, y mae dy ddarn aur wedi ennill ato ddeg darn arall.'2]Ond dychwelodd ef wedi ei wneud yn frenin, a gorchmynnodd alw ato y gweision hynny yr oedd wedi rhoi'r arian iddynt, i gael gwybod pa lwyddiant yr oeddent wedi ei gael.}Ond yr oedd ei ddeiliaid yn ei gas�u, ac anfonasant lysgenhadon ar ei �l i ddatgan: 'Ni fynnwn hwn yn frenin arnom.'w Galwodd ato ddeg o'i weision a rhoi darn aur bob un iddynt, gan ddweud wrthynt, 'Ewch i fasnachu nes imi ddychwelyd.'wg Meddai gan hynny, "Aeth dyn o uchel dras i wlad bell i gael ei wneud yn frenin, ac yna dychwelyd i'w deyrnas.!; Tra oeddent yn gwrando ar hyn, fe aeth ymlaen i ddweud dameg, am ei fod yn agos i Jerwsalem a hwythau'n tybied fod teyrnas Dduw i ymddangos ar unwaith.9m Daeth Mab y Dyn i geisio ac i achub y colledig."z m Heddiw," meddai Iesu wrtho, "daeth iachawdwriaeth i'r tu375? hwn, oherwydd mab i Abraham yw'r gu373?r hwn yntau.3 _Ond safodd Sacheus yno, ac meddai wrth yr Arglwydd, "Dyma hanner fy eiddo, syr, yn rhodd i'r tlodion; os mynnais arian ar gam gan neb, fe'i talaf yn �l bedair gwaith."~ uPan welsant hyn, dechreuodd pawb rwgnach ymhlith ei gilydd gan ddweud, "Y mae wedi mynd i letya at ddyn pechadurus."< sDaeth ef i lawr ar ei union a'i groesawu yn llawen. %Pan ddaeth Iesu at y fan, edrychodd i fyny a dweud wrtho, "Sacheus, tyrd i lawr ar dy union; y mae'n rhaid imi aros yn dy du375? di heddiw."s_Rhedodd ymlaen a dringo sycamorwydden er mwyn gweld Iesu, oherwydd yr oedd ar fynd heibio y ffordd honno.]3yn ceisio gweld prun oedd Iesu; ond yr oedd yno ormod o dyrfa, ac yntau'n ddyn byr.[/Dyma ddyn o'r enw Sacheus, un oedd yn brif gasglwr trethi ac yn u373?r cyfoethog,C Yr oedd wedi dod i mewn i Jericho, ac yn mynd trwy'r dref. +Cafodd ei olwg yn �l ar unwaith, a dechreuodd ei ganlyn ef gan ogoneddu Duw. Ac o weld hyn rhoddodd yr holl bobl foliant i Dduw.[/*Dywedodd Iesu wrtho, "Derbyn dy olwg yn �l; dy ffydd sydd wedi dy iach�u di."jM)Beth yr wyt ti am i mi ei wneud iti?" Meddai ef, "Syr, mae arnaf eisiau cael fy ngolwg yn �l."[/(Safodd Iesu, a gorchymyn dod ag ef ato. Wedi i'r dyn nes�u gofynnodd Iesu iddo,'Yr oedd y rhai ar y blaen yn ei geryddu ac yn dweud wrtho am dewi; ond yr oedd ef yn gweiddi'n uwch fyth, "Fab Dafydd, trugarha wrthyf."?y&Bloeddiodd yntau, "Iesu, Fab Dafydd, trugarha wrthyf."<~s%a mynegwyd iddo fod Iesu o Nasareth yn mynd heibio.>}w$Pan glywodd y dyrfa yn dod gofynnodd beth oedd hynny,_|7#Wrth iddo nes�u at Jericho, yr oedd dyn dall yn eistedd ar fin y ffordd yn cardota.[{/"yr oedd y peth hwn wedi ei guddio rhagddynt, a'i eiriau y tu hwnt i'w hamgyffred.ozW!ac wedi ei fflangellu lladdant ef, a'r trydydd dydd fe atgyfoda." Nid oeddent hwy yn deall dim o hyn;`y9 oherwydd caiff ei drosglwyddo i'r Cenhedloedd, a'i watwar a'i gam-drin, a phoeri arno;'xGCymerodd y Deuddeg gydag ef a dweud wrthynt, "Dyma ni'n mynd i fyny i Jerwsalem, a chyflawnir ar Fab y Dyn bob peth sydd wedi ei ysgrifennu trwy'r proffwydi;rw]na chaiff dderbyn yn �l lawer gwaith cymaint yn yr amser hwn, ac yn yr oes sy'n dod fywyd tragwyddol."v-Ond meddai ef wrthynt, "Yn wir, rwy'n dweud wrthych nad oes neb a adawodd du375? neu wraig neu frodyr neu rieni neu blant, er mwyn teyrnas Dduw,MuYna dywedodd Pedr, "Dyma ni wedi gadael ein heiddo a'th ganlyn di."Tt!Atebodd yntau, "Y mae'r hyn sy'n amhosibl gyda dynion yn bosibl gyda Duw."?syAc meddai'r gwrandawyr, "Pwy ynteu all gael ei achub?"traOherwydd y mae'n haws i gamel fynd i mewn trwy grau nodwydd nag i'r cyfoethog fynd i mewn i deyrnas Dduw."rq]Pan welodd Iesu ef wedi trist�u, meddai, "Mor anodd yw hi i'r rhai goludog fynd i mewn i deyrnas Dduw!]p3Ond pan glywodd ef hyn, aeth yn drist iawn, oherwydd yr oedd yn gyfoethog dros ben.?owPan glywodd Iesu hyn, dywedodd wrtho, "Un peth sydd ar �l i ti ei wneud: gwerth y cwbl sydd gennyt, a rhanna ef ymhlith y tlodion, a chei drysor yn y nefoedd; a thyrd, canlyn fi."Hn Meddai yntau, "Yr wyf wedi cadw'r rhain i gyd o'm hieuenctid."vmeGwyddost y gorchmynion: 'Na odineba, na ladd, na ladrata, na chamdystiolaetha, anrhydedda dy dad a'th fam.'"`l9Dywedodd Iesu wrtho, "Pam yr wyt yn fy ngalw i yn dda? Nid oes neb da ond un, sef Duw.`k9Gofynnodd rhyw lywodraethwr iddo, "Athro da, beth a wnaf i etifeddu bywyd tragwyddol?"zjmYn wir, rwy'n dweud wrthych, pwy bynnag nad yw'n derbyn teyrnas Dduw yn null plentyn, nid � byth i mewn iddi."$iAOnd galwodd Iesu'r plant ato gan ddweud, "Gadewch i'r plant ddod ataf fi a pheidiwch �'u rhwystro, oherwydd i rai fel hwy y mae teyrnas Dduw yn perthyn.h{Yr oeddent yn dod �'u babanod hefyd ato, iddo gyffwrdd � hwy, ond wrth weld hyn dechreuodd y disgyblion eu ceryddu.;goRwy'n dweud wrthych, dyma'r un a aeth adref wedi ei gyfiawnhau, nid y llall; oherwydd darostyngir pob un sy'n ei ddyrchafu ei hun, a dyrchefir pob un sy'n ei ddarostwng ei hun."Df Ond yr oedd y casglwr trethi yn sefyll ymhell i ffwrdd, heb geisio cymaint � chodi ei lygaid tua'r nef; yr oedd yn curo ei fron gan ddweud, 'O Dduw, bydd drugarog wrthyf fi, bechadur.'Ue# Yr wyf yn ymprydio ddwywaith yr wythnos, ac yn talu degwm ar bopeth a gaf.'Fd Safodd y Pharisead wrtho'i hun a gwedd�o fel hyn: 'O Dduw, yr wyf yn diolch iti am nad wyf fi fel pawb arall, yn rheibus, yn anghyfiawn, yn odinebus, na chwaith fel y casglwr trethi yma.ecC Aeth dau ddyn i fyny i'r deml i wedd�o, y naill yn Pharisead a'r llall yn gasglwr trethi.vbe Dywedodd hefyd y ddameg hon wrth rai oedd yn sicr eu bod hwy eu hunain yn gyfiawn, ac yn dirmygu pawb arall:a}Rwy'n dweud wrthych y rhydd ef gyfiawnder iddynt yn ebrwydd. Ond eto, pan ddaw Mab y Dyn, a gaiff ef ffydd ar y ddaear?"`A fydd Duw yn gwrthod cyfiawnder i'w etholedigion, sy'n galw'n daer arno ddydd a nos? A fydd ef yn oedi yn eu hachos hwy?B_Ac meddai'r Arglwydd, "Clywch eiriau'r barnwr anghyfiawn.^eto, am fod y wraig weddw yma yn fy mhoeni o hyd, fe roddaf iddi'r ddedfryd, rhag iddi ddal i ddod a'm plagio i farwolaeth.'"}]sAm hir amser daliodd i'w gwrthod, ond yn y diwedd meddai wrtho'i hun, 'Er nad wyf yn ofni Duw nac yn parchu eraill,\Yn y dref honno yr oedd hefyd wraig weddw a fyddai'n mynd ger ei fron ac yn dweud, 'Rho imi ddedfryd gyfiawn yn erbyn fy ngwrthwynebwr.'S[Mewn rhyw dref yr oedd barnwr. Nid oedd yn ofni Duw nac yn parchu eraill.^Z 7Dywedodd ddameg wrthynt i ddangos fod yn rhaid iddynt wedd�o bob amser yn ddiflino:wYg%Ac atebasant hwythau ef, "Ble, Arglwydd?" Meddai ef wrthynt, "Lle bydd y gelain, yno yr heidia'r fwlturiaid."PX$[{cf15i Bydd dau yn y cae; cymerir y naill a gadewir y llall.}]RW#Bydd dwy wraig yn malu yn yr un lle; cymerir y naill a gadewir y llall."eVC"Rwy'n dweud wrthych, y nos honno bydd dau mewn un gwely; cymerir y naill a gadewir y llall.gUG!Pwy bynnag a gais gadw ei fywyd ei hun, fe'i cyll, a phwy bynnag a'i cyll, fe'i ceidw yn fyw.T1 Cofiwch wraig Lot.&SEY dydd hwnnw, os bydd rhywun ar y to, a'i bethau yn y tu375?, peidied � mynd i lawr i'w cipio; a'r un modd peidied neb fydd yn y cae � throi yn ei �l.BRYn union felly y bydd hi yn y dydd y datguddir Mab y Dyn.`Q9ond y dydd yr aeth Lot allan o Sodom, fe lawiodd t�n a brwmstan o'r nef a difa pawb.sP_Fel y bu hi yn nyddiau Lot: yr oedd pobl yn bwyta, yn yfed, yn prynu, yn gwerthu, yn plannu, yn adeiladu;O%yr oedd pobl yn bwyta, yn yfed, yn cymryd gwragedd, yn cael gwu375?r, hyd y dydd yr aeth Noa i mewn i'r arch ac y daeth y dilyw a difa pawb.TN!Ac fel y bu hi yn nyddiau Noa, felly hefyd y bydd hi yn nyddiau Mab y Dyn:dMAOnd yn gyntaf y mae'n rhaid iddo ddioddef llawer, a chael ei wrthod gan y genhedlaeth hon.xLiOherwydd fel y fellten sy'n fflachio o'r naill gwr o'r nef hyd y llall, felly y bydd Mab y Dyn yn ei ddydd ef.iKKDywedant wrthych, 'Dacw ef', neu 'Dyma ef'; peidiwch � mynd, peidiwch � rhedeg ar eu h�l.JAc meddai wrth ei ddisgyblion, "Daw dyddiau pan fyddwch yn dyheu am gael gweld un o ddyddiau Mab y Dyn, ac ni welwch mohono.mISNi bydd pobl yn dweud, 'Dyma hi', neu 'Dacw hi'; edrychwch, y mae teyrnas Dduw yn eich plith chwi."H Gofynnwyd iddo gan y Phariseaid pryd y deuai teyrnas Dduw. Atebodd hwy, "Nid rhywbeth i wylio amdano yw dyfodiad teyrnas Dduw.WG'Yna meddai wrtho, "Cod, a dos ar dy hynt; dy ffydd sydd wedi dy iach�u di."SFAi'r estron hwn yn unig a gafwyd i ddychwelyd ac i roi gogoniant i Dduw?":EoAtebodd Iesu, "Oni lanhawyd y deg? Ble mae'r naw?UD#Syrthiodd ar ei wyneb wrth draed Iesu gan ddiolch iddo; a Samariad oedd ef.  ~~)}}},||q|-{nzzz ydxxcwwAvvvutt}t5ssos rrIqqyq3pp7oonn%mmcmll+kkdkjj iihh~ggffSfeeddd3cmbbOaaU````_q^^d]]] \\=[[d[ZYYY3XXWWWVVfUUuUTTT*SSS_RRR[RQQnQPPJONNN7MM5LLkKKSKJJIIeHHgGGwFFIEEEfDCCBBwBAA@@"??9>>==~=,<[{cf15i oherwydd byddai angel yr Arglwydd o bryd i'w gilydd yn dod i lawr i'r pwll ac yn cynhyrfu'r du373?r, ac yna byddai'r cyntaf i fynd i mewn i'r pwll ar �l i'r du373?r gael ei gynhyrfu yn cael ei iach�u o ba afiechyd bynnag oedd arno.}]5fcYn y cynteddau hyn byddai tyrfa o gleifion yn gorwedd, yn ddeillion a chloffion a phobl wedi eu parlysu. [{cf15i wedi eu parlysu, yn disgwyl cynnwrf yn y du373?r,}]eY mae yn Jerwsalem, wrth Borth y Defaid, bwll a elwir Bethesda yn iaith yr Iddewon, a phum cyntedd colofnog yn arwain iddo.Rd Ar �l hyn aeth Iesu i fyny i Jerwsalem i ddathlu un o wyliau'r Iddewon.Yc+6Hwn felly oedd yr ail arwydd i Iesu ei wneud, wedi iddo ddod o Jwdea i Galilea.b5Yna sylweddolodd y tad mai dyna'r union awr y dywedodd Iesu wrtho, "Y mae dy fab yn fyw." Ac fe gredodd, ef a'i deulu i gyd.a4Holodd hwy felly am yr amser pan fu i'r bachgen droi ar wella, ac atebasant ef, "Am un o'r gloch brynhawn ddoe y gadawodd y dwymyn ef."d`A3Pan oedd ar ei ffordd i lawr, daeth ei weision i'w gyfarfod a dweud bod ei fachgen yn fyw._ 2Dos adref," meddai Iesu wrtho, "y mae dy fab yn fyw." Credodd y dyn y gair a ddywedodd Iesu wrtho, a chychwynnodd ar ei daith.K^1Meddai'r swyddog wrtho, "Tyrd i lawr, syr, cyn i'm plentyn farw."_]70Dywedodd Iesu wrtho, "Heb ichwi weld arwyddion a rhyfeddodau, ni chredwch chwi byth."\/Pan glywodd hwn fod Iesu wedi dod i Galilea o Jwdea, aeth ato a gofyn iddo ddod i lawr i iach�u ei fab, oherwydd ei fod ar fin marw.[7.Daeth Iesu unwaith eto i Gana Galilea, lle'r oedd wedi troi'r du373?r yn win. Yr oedd rhyw swyddog i'r brenin � mab ganddo yn glaf yng Nghapernaum.2Z]-Pan gyrhaeddodd Galilea croesawodd y Galileaid ef, oherwydd yr oeddent hwythau wedi bod yn yr u373?yl ac wedi gweld y cwbl a wnaeth ef yn Jerwsalem yn ystod yr u373?yl.YY+,Oherwydd Iesu ei hun a dystiodd nad oes i broffwyd anrhydedd yn ei wlad ei hun.IX +Ymhen y ddau ddiwrnod ymadawodd Iesu a mynd oddi yno i Galilea.;Wo*Meddent wrth y wraig, "Nid trwy'r hyn a ddywedaist ti yr ydym yn credu mwyach, oherwydd yr ydym wedi ei glywed drosom ein hunain, ac fe wyddom mai hwn yn wir yw Gwaredwr y byd."=Vu)A daeth llawer mwy i gredu ynddo trwy ei air ei hun.vUe(Felly pan ddaeth y Samariaid hyn ato ef, gofynasant iddo aros gyda hwy; ac fe arhosodd yno am ddau ddiwrnod.T'Daeth llawer o'r Samariaid o'r dref honno i gredu yn Iesu drwy air y wraig a dystiodd: "Dywedodd wrthyf bopeth yr wyf wedi ei wneud."S&Anfonais chwi i fedi cynhaeaf nad ydych wedi llafurio amdano. Eraill sydd wedi llafurio, a chwithau wedi cerdded i mewn i'w llafur."WR'%Yn hyn o beth y mae'r dywediad yn wir: 'Y mae un yn hau ac un arall yn medi.'Q$Eisoes y mae'r medelwr yn derbyn ei d�l ac yn casglu ffrwyth i fywyd tragwyddol, ac felly bydd yr heuwr a'r medelwr yn cydlawenhau.JP #Oni fyddwch chwi'n dweud, 'Pedwar mis eto, ac yna daw'r cynhaeaf'? Ond dyma fi'n dweud wrthych, codwch eich llygaid ac edrychwch ar y meysydd, oherwydd y maent yn wyn ac yn barod i'w cynaeafu.tOa"Meddai Iesu wrthynt, "Fy mwyd i yw gwneud ewyllys yr hwn a'm hanfonodd, a gorffen y gwaith a roddodd i mi.kNO!Ar hynny, dechreuodd y disgyblion ofyn i'w gilydd, "A oes rhywun, tybed, wedi dod � bwyd iddo?"\M1 Dywedodd ef wrthynt, "Y mae gennyf fi fwyd i'w fwyta na wyddoch chwi ddim amdano."[L/Yn y cyfamser yr oedd y disgyblion yn ei gymell, gan ddweud, "Rabbi, cymer fwyd."8KkDaethant allan o'r dref a chychwyn tuag ato ef.nJUDewch i weld dyn a ddywedodd wrthyf bopeth yr wyf wedi ei wneud. A yw'n bosibl mai hwn yw'r Meseia?"\I1Gadawodd y wraig ei hyst�n ac aeth i ffwrdd i'r dref, ac meddai wrth y bobl yno,5HcAr hyn daeth ei ddisgyblion yn �l. Yr oeddent yn synnu ei fod yn siarad � gwraig, ac eto ni ofynnodd neb, "Beth wyt ti'n ei geisio?" neu "Pam yr wyt yn siarad � hi?"HG Dywedodd Iesu wrthi, "Myfi yw, sef yr un sy'n siarad � thi."~FuMeddai'r wraig wrtho, "Mi wn fod y Meseia" (ystyr hyn yw Crist) "yn dod. Pan ddaw ef, bydd yn mynegi i ni bob peth."REYsbryd yw Duw, a rhaid i'w addolwyr ef addoli mewn ysbryd a gwirionedd."BD}Ond y mae amser yn dod, yn wir y mae yma eisoes, pan fydd y gwir addolwyr yn addoli'r Tad mewn ysbryd a gwirionedd, oherwydd rhai felly y mae'r Tad yn eu ceisio i fod yn addolwyr iddo.=CsYr ydych chwi'r Samariaid yn addoli heb wybod beth yr ydych yn ei addoli. Yr ydym ni'n gwybod beth yr ydym yn ei addoli, oherwydd oddi wrth yr Iddewon y mae iachawdwriaeth yn dod.BCred fi, wraig," meddai Iesu wrthi, "y mae amser yn dod pan na fyddwch yn addoli'r Tad nac ar y mynydd hwn nac yn Jerwsalem.AYr oedd ein hynafiaid yn addoli ar y mynydd hwn. Ond yr ydych chwi'r Iddewon yn dweud mai yn Jerwsalem y mae'r man lle dylid addoli."H@ Syr," meddai'r wraig wrtho, "rwy'n gweld dy fod ti'n broffwyd.?yOherwydd fe gefaist bump o wu375?r, ac nid gu373?r i ti yw'r dyn sydd gennyt yn awr. Yr wyt wedi dweud y gwir am hyn."}>sNid oes gennyf u373?r," atebodd y wraig. Meddai Iesu wrthi, "Dywedaist y gwir wrth ddweud, 'Nid oes gennyf u373?r.'O=Dywedodd Iesu wrthi, "Dos adref, galw dy u373?r a thyrd yn �l yma."w<gSyr," meddai'r wraig wrtho, "rho'r du373?r hwn i mi, i'm cadw rhag sychedu a dal i ddod yma i dynnu du373?r."?;wond pwy bynnag sy'n yfed o'r du373?r a roddaf fi iddo, ni bydd arno syched byth. Bydd y du373?r a roddaf iddo yn troi yn ffynnon o ddu373?r o'i fewn, yn ffrydio i fywyd tragwyddol."T:! Atebodd Iesu hi, "Bydd pawb sy'n yfed o'r du373?r hwn yn profi syched eto;9y A wyt ti'n fwy na Jacob, ein tad ni, a roddodd y pydew inni, ac a yfodd ohono, ef ei hun a'i feibion a'i anifeiliaid?"8) Syr," meddai'r wraig wrtho, "nid oes gennyt ddim i dynnu du373?r, ac y mae'r pydew'n ddwfn. O ble, felly, y mae gennyt y 'du373?r bywiol' yma?;7o Atebodd Iesu hi, "Pe bait yn gwybod beth yw rhodd Duw, a phwy sy'n gofyn iti, 'Rho i mi beth i'w yfed', ti fyddai wedi gofyn iddo ef a byddai ef wedi rhoi i ti ddu373?r bywiol."b6= A dyma'r wraig o Samaria yn dweud wrtho, "Sut yr wyt ti, a thithau'n Iddew, yn gofyn am rywbeth i'w yfed gennyf fi, a minnau'n wraig o Samaria?" (Wrth gwrs, ni bydd yr Iddewon yn rhannu'r un llestri �'r Samariaid.)@5{Yr oedd ei ddisgyblion wedi mynd i'r dref i brynu bwyd.g4GDyma wraig o Samaria yn dod yno i dynnu du373?r. Meddai Iesu wrthi, "Rho i mi beth i'w yfed."3Yno yr oedd ffynnon Jacob, a chan fod Iesu wedi blino ar �l ei daith eisteddodd i lawr wrth y ffynnon. Yr oedd hi tua hanner dydd.l2QFelly daeth i dref yn Samaria o'r enw Sychar, yn agos i'r darn tir a roddodd Jacob i'w fab Joseff.41cAc yr oedd yn rhaid iddo fynd trwy Samaria.20_gadawodd Jwdea ac aeth yn �l i Galilea.F/(er nad Iesu ei hun, ond ei ddisgyblion, fyddai'n bedyddio),v. gPan ddeallodd Iesu fod y Phariseaid wedi clywed ei fod ef yn ennill ac yn bedyddio mwy o ddisgyblion nag Ioan-7$Pwy bynnag sy'n credu yn y Mab, y mae bywyd tragwyddol ganddo; pwy bynnag sy'n anufudd i'r Mab, ni w�l fywyd, ond y mae digofaint Duw yn aros arno.Q,#Y mae'r Tad yn caru'r Mab, ac y mae wedi rhoi pob peth yn ei ddwylo ef.q+["Oherwydd y mae'r hwn a anfonodd Duw yn llefaru geiriau Duw; nid wrth fesur y bydd Duw yn rhoi'r Ysbryd.[*/!Y mae'r sawl sydd yn derbyn ei dystiolaeth yn rhoi ei s�l ar fod Duw yn eirwir.h)I y mae'n tystiolaethu am yr hyn a welodd ac a glywodd, ond nid yw neb yn derbyn ei dystiolaeth.-(SY mae'r hwn sy'n dod oddi uchod goruwch pawb; y mae'r hwn sydd o'r ddaear yn ddaearol ei anian ac yn ddaearol ei iaith. Y mae'r sawl sy'n dod o'r nef goruwch pawb;;'qY mae'n rhaid iddo ef gynyddu ac i minnau leihau."Q&Y priodfab yw'r hwn y mae'r briodferch ganddo; y mae cyfaill y priodfab, sydd wrth ei ochr ac yn gwrando arno, yn fawr ei lawenydd wrth glywed llais y priodfab. Dyma fy llawen-ydd i yn ei gyflawnder.~%uYr ydych chwi eich hunain yn dystion i mi, imi ddweud, 'Nid myfi yw'r Meseia; un wedi ei anfon o'i flaen ef wyf fi.'V$%Atebodd Ioan: "Ni all neb dderbyn un dim os nad yw wedi ei roi iddo o'r nef.E#Daethant at Ioan a dweud wrtho, "Rabbi, y dyn hwnnw oedd gyda thi y tu hwnt i'r Iorddonen, yr un yr wyt ti wedi dwyn tystiolaeth iddo, edrych, y mae ef yn bedyddio a phawb yn dod ato ef."\"1Yna cododd dadl rhwng rhai o ddisgyblion Ioan a rhyw Iddew ynghylch defod glanhad.,!SNid oedd Ioan eto wedi ei garcharu. %Yr oedd Ioan yntau yn bedyddio yn Ainon, yn agos i Salim, am fod digonedd o ddu373?r yno; ac yr oedd pobl yn dod yno ac yn cael eu bedyddio.fEAr �l hyn aeth Iesu a'i ddisgyblion i wlad Jwdea, a bu'n aros yno gyda hwy ac yn bedyddio.  Ond y mae'r sawl sy'n gwneud y gwirionedd yn dod at y goleuni, fel yr amlygir mai yn Nuw y mae ei weithredoedd wedi eu cyflawni.Oherwydd y mae pob un sy'n gwneud drwg yn cas�u'r goleuni, ac nid yw'n dod at y goleuni rhag ofn i'w weithredoedd gael eu dadlennu.A dyma'r condemniad, i'r goleuni ddod i'r byd ond i ddynion garu'r tywyllwch yn hytrach na'r goleuni, am fod eu gweithredoedd yn ddrwg.'GNid yw neb sy'n credu ynddo ef yn cael ei gondemnio, ond y mae'r sawl nad yw'n credu wedi ei gondemnio eisoes, oherwydd ei fod heb gredu yn enw unig Fab Duw.veOherwydd nid i gondemnio'r byd yr anfonodd Duw ei Fab i'r byd, ond er mwyn i'r byd gael ei achub trwyddo ef./Do, carodd Duw y byd gymaint nes iddo roi ei unig Fab, er mwyn i bob un sy'n credu ynddo ef beidio � mynd i ddistryw ond cael bywyd tragwyddol.Fer mwyn i bob un sy'n credu gael bywyd tragwyddol ynddo ef."nUAc fel y dyrchafodd Moses y sarff yn yr anialwch, felly y mae'n rhaid i Fab y Dyn gael ei ddyrchafu,T! Nid oes neb wedi esgyn i'r nef ond yr un a ddisgynnodd o'r nef, Mab y Dyn.{ Os nad ydych yn credu ar �l imi lefaru wrthych am bethau'r ddaear, sut y credwch os llefaraf wrthych am bethau'r nef?1[ Yn wir, yn wir, rwy'n dweud wrthyt mai am yr hyn a wyddom yr ydym yn siarad, ac am yr hyn a welsom yr ydym yn tystiolaethu; ac eto nid ydych yn derbyn ein tystiolaeth.U# Atebodd Iesu ef: "A thithau yn athro Israel, a wyt heb ddeall y pethau hyn?8k Dywedodd Nicodemus wrtho, "Sut y gall hyn fod?"=sY mae'r gwynt yn chwythu lle y myn, ac yr wyt yn clywed ei su373?n, ond ni wyddost o ble y mae'n dod nac i ble y mae'n mynd. Felly y mae gyda phob un sydd wedi ei eni o'r Ysbryd."Y+Paid � rhyfeddu imi ddweud wrthyt, 'Y mae'n rhaid eich geni chwi o'r newydd.'fEYr hyn sydd wedi ei eni o'r cnawd, cnawd yw, a'r hyn sydd wedi ei eni o'r Ysbryd, ysbryd yw.Atebodd Iesu: "Yn wir, yn wir, rwy'n dweud wrthyt, oni chaiff rhywun ei eni o ddu373?r a'r Ysbryd ni all fynd i mewn i deyrnas Dduw. 9Meddai Nicodemus wrtho, "Sut y gall neb gael ei eni ac yntau'n hen? A yw'n bosibl, tybed, i rywun fynd i mewn i groth ei fam eilwaith a chael ei eni?"~ uAtebodd Iesu ef: "Yn wir, yn wir, rwy'n dweud wrthyt, oni chaiff rhywun ei eni o'r newydd ni all weld teyrnas Dduw."@ yDaeth hwn at Iesu liw nos a dweud wrtho, "Rabbi, fe wyddom iti ddod atom yn athro oddi wrth Dduw; ni allai neb wneud yr arwyddion hyn yr wyt ti'n eu gwneud oni bai fod Duw gydag ef."X  +Yr oedd dyn o blith y Phariseaid, o'r enw Nicodemus, aelod o Gyngor yr Iddewon.| qNid oedd arno angen tystiolaeth neb ynglu375?n �'r ddynolryw; yr oedd ef ei hun yn gwybod beth oedd mewn dynion.fEOnd nid oedd Iesu yn ei ymddiried ei hun iddynt, oherwydd yr oedd yn adnabod y natur ddynol.Tra oedd yn Jerwsalem yn dathlu gu373?yl y Pasg, credodd llawer yn ei enw ef wrth weld yr arwyddion yr oedd yn eu gwneud.%CFelly, wedi iddo gael ei gyfodi oddi wrth y meirw, cofiodd ei ddisgyblion iddo ddweud hyn, a chredasant yr Ysgrythur, a'r gair yr oedd Iesu wedi ei lefaru./YOnd s�n yr oedd ef am deml ei gorff. Dywedodd yr Iddewon, "Chwe blynedd a deugain y bu'r deml hon yn cael ei hadeiladu, ac a wyt ti'n mynd i'w chodi mewn tridiau?"T!Atebodd Iesu hwy: "Dinistriwch y deml hon, ac mewn tridiau fe'i codaf hi."{oYna heriodd yr Iddewon ef a gofyn, "Pa arwydd sydd gennyt i'w ddangos i ni, yn awdurdod dros wneud y pethau hyn?"^5Cofiodd ei ddisgyblion eiriau'r Ysgrythur: "Bydd s�l dros dy du375? di yn fy ysu."Ac meddai wrth y rhai oedd yn gwerthu colomennod, "Ewch �'r rhain oddi yma. Peidiwch � gwneud tu375? fy Nhad i yn du375? masnach."/WGwnaeth chwip o gordenni, a gyrrodd hwy oll allan o'r deml, y defaid a'r ychen hefyd. Taflodd arian m�n y cyfnewidwyr ar chw�l, a bwrw eu byrddau wyneb i waered.y~kA chafodd yn y deml y rhai oedd yn gwerthu ychen a defaid a cholomennod, a'r cyfnewidwyr arian wrth eu byrddau.K} Yr oedd Pasg yr Iddewon yn ymyl, ac aeth Iesu i fyny i Jerwsalem.r|] Wedi hyn aeth ef a'i fam a'i frodyr a'i ddisgyblion i lawr i Gapernaum, ac aros yno am ychydig ddyddiau.{ Gwnaeth Iesu hyn, y cyntaf o'i arwyddion, yng Nghana Galilea; amlygodd felly ei ogoniant, a chredodd ei ddisgyblion ynddo.#z? ac meddai wrtho, "Bydd pawb yn rhoi'r gwin da yn gyntaf, ac yna, pan fydd pobl wedi meddwi, y gwin salach; ond yr wyt ti wedi cadw'r gwin da hyd yn awr."Jy  Profodd llywydd y wledd y du373?r, a oedd bellach yn win, heb wybod o ble'r oedd wedi dod, er bod y gwasanaethyddion a fu'n tynnu'r du373?r yn gwybod. Yna galwodd llywydd y wledd ar y priodfabmxSYna meddai wrthynt, "Yn awr tynnwch beth allan ac ewch ag ef i lywydd y wledd." A gwnaethant felly._w7Dywedodd Iesu wrthynt, "Llanwch y llestri � du373?r," a llanwasant hwy hyd yr ymyl.!v;Yr oedd yno chwech o lestri carreg i ddal du373?r, wedi eu gosod ar gyfer defod glanhad yr Iddewon, a phob un yn dal ugain neu ddeg ar hugain o alwyni.[u/Dywedodd ei fam wrth y gwas-anaethyddion, "Gwnewch beth bynnag a ddywed wrthych."dtADywedodd Iesu wrthi hi, "Wraig, beth sydd a fynni di � mi? Nid yw f'awr i wedi dod eto."NsPallodd y gwin, ac meddai mam Iesu wrtho ef, "Nid oes ganddynt win."=ruGwahoddwyd Iesu hefyd, a'i ddisgyblion, i'r briodas.Tq #Y trydydd dydd yr oedd priodas yng Nghana Galilea, ac yr oedd mam Iesu yno.p 3Ac meddai wrtho, "Yn wir, yn wir, rwy'n dweud wrthych, cewch weld y nef wedi agor, ac angylion Duw yn esgyn ac yn disgyn ar Fab y Dyn."o  2Atebodd Iesu ef: "A wyt yn credu oherwydd i mi ddweud wrthyt fy mod wedi dy weld dan y ffigysbren? Cei weld pethau mwy na hyn."Nn 1Rabbi," meddai Nathanael wrtho, "ti yw Mab Duw, ti yw Brenin Israel."m 0Gofynnodd Nathanael iddo, "Sut yr wyt yn f'adnabod i?" Atebodd Iesu ef: "Gwelais di cyn i Philip alw arnat, pan oeddit dan y ffigysbren."xl k/Gwelodd Iesu Nathanael yn dod tuag ato, ac meddai amdano, "Dyma Israeliad gwerth yr enw, heb ddim twyll ynddo."ck A.Dywedodd Nathanael wrtho, "A all dim da ddod o Nasareth?" "Tyrd i weld," ebe Philip wrtho.5j e-Cafodd Philip hyd i Nathanael a dweud wrtho, "Yr ydym wedi darganfod y gu373?r yr ysgrifennodd Moses yn y Gyfraith amdano, a'r proffwydi hefyd, Iesu fab Joseff o Nasareth.">i y,Gu373?r o Bethsaida, tref Andreas a Pedr, oedd Philip.rh _+Trannoeth, penderfynodd Iesu ymadael a mynd i Galilea. Cafodd hyd i Philip, ac meddai wrtho, "Canlyn fi."g }*Daeth ag ef at Iesu. Edrychodd Iesu arno a dywedodd, "Ti yw Simon fab Ioan; dy enw fydd Ceffas" (enw a gyfieithir Pedr).f ')Y peth cyntaf a wnaeth hwn oedd cael hyd i'w frawd, Simon, a dweud wrtho, "Yr ydym wedi darganfod y Meseia" (hynny yw, o'i gyfieithu, Crist).be ?(Andreas, brawd Simon Pedr, oedd un o'r ddau a aeth i ganlyn Iesu ar �l gwrando ar Ioan.'d I'Dywedodd wrthynt, "Dewch i weld." Felly aethant a gweld lle'r oedd yn aros; a'r diwrnod hwnnw arosasant gydag ef. Yr oedd hi tua phedwar o'r gloch y prynhawn.7c i&Troes Iesu, ac wrth eu gweld yn canlyn, dywedodd wrthynt, "Beth yr ydych yn ei geisio?" Dywedasant wrtho, "Rabbi," (ystyr hyn, o'i gyfieithu, yw Athro) "ble'r wyt ti'n aros?"Lb %Clywodd ei ddau ddisgybl ef yn dweud hyn, ac aethant i ganlyn Iesu.Da $ac wrth wylio Iesu'n cerdded heibio meddai, "Dyma Oen Duw!"G`  #Trannoeth yr oedd Ioan yn sefyll eto gyda dau o'i ddisgyblion,O_ "Yr wyf finnau wedi gweld ac wedi dwyn tystiolaeth mai Mab Duw yw hwn."V^ '!Nid oeddwn innau'n ei adnabod, ond yr un a'm hanfonodd i fedyddio � du373?r, dywedodd ef wrthyf, 'Pwy bynnag y gweli di'r Ysbryd yn disgyn ac yn aros arno, hwn yw'r un sy'n bedyddio �'r Ysbryd Gl�n.'l] S A thystiodd Ioan fel hyn: "Gwelais yr Ysbryd yn disgyn o'r nef fel colomen, ac fe arhosodd arno ef.|\ sNid oeddwn innau'n ei adnabod, ond deuthum i yn bedyddio � du373?r er mwyn hyn, iddo ef gael ei amlygu i Israel." [ Hwn yw'r un y dywedais i amdano, 'Ar f'�l i y mae gu373?r yn dod sydd wedi fy mlaenori i, oherwydd yr oedd yn bod o'm blaen i.'kZ QTrannoeth gwelodd Iesu'n dod tuag ato, a dywedodd, "Dyma Oen Duw, sy'n cymryd ymaith bechod y byd!ZY /Digwyddodd hyn ym Methania, y tu hwnt i'r Iorddonen, lle'r oedd Ioan yn bedyddio.UX %yr un sy'n dod ar f'�l i, nad wyf fi'n deilwng i ddatod carrai ei sandal."W yAtebodd Ioan hwy: "Yr wyf fi'n bedyddio � du373?r, ond y mae yn sefyll yn eich plith un nad ydych chwi'n ei adnabod,yV ma holasant ef a gofyn iddo, "Pam, ynteu, yr wyt yn bedyddio, os nad wyt ti na'r Meseia nac Elias na'r Proffwyd?"3U cYr oeddent wedi eu hanfon gan y Phariseaid,T Myfi," meddai, "yw 'Llais un yn galw yn yr anialwch: "Unionwch ffordd yr Arglwydd"' � fel y dywedodd y proffwyd Eseia." S Ar hynny dywedasant wrtho, "Pwy wyt ti? Rhaid i ni roi ateb i'r rhai a'n hanfonodd ni. Beth sydd gennyt i'w ddweud amdanat dy hun?"xR kYna gofynasant iddo: "Beth, ynteu? Ai ti yw Elias?" "Nage," meddai. "Ai ti yw'r Proffwyd?" "Nage," atebodd eto.JQ Addefodd ac ni wadodd, a dyma a addefodd: "Nid myfi yw'r Meseia."wP iDyma dystiolaeth Ioan, pan anfonodd yr Iddewon o Jerwsalem offeiriaid a Lefiaid ato i ofyn iddo, "Pwy wyt ti?"O Nid oes neb wedi gweld Duw erioed; yr unig Un, ac yntau'n Dduw, yr hwn sydd ym mynwes y Tad, hwnnw a'i gwnaeth yn hysbys.fN GOherwydd trwy Moses y rhoddwyd y Gyfraith, ond gras a gwirionedd, trwy Iesu Grist y daethant.GM  O'i gyflawnder ef yr ydym ni oll wedi derbyn gras ar ben gras.4L cY mae Ioan yn tystio amdano ac yn cyhoeddi: "Hwn oedd yr un y dywedais amdano, 'Y mae'r hwn sy'n dod ar f'�l i wedi fy mlaenori i, oherwydd yr oedd yn bod o'm blaen i.'" K ;A daeth y Gair yn gnawd a phreswylio yn ein plith, yn llawn gras a gwirionedd; gwelsom ei ogoniant ef, ei ogoniant fel unig Fab yn dod oddi wrth y Tad.]J 5 plant wedi eu geni nid o waed nac o ewyllys cnawd nac o ewyllys gu373?r, ond o Dduw.pI [ Ond cynifer ag a'i derbyniodd, rhoes iddynt hwy, y rhai sy'n credu yn ei enw, hawl i ddod yn blant Duw,KH  Daeth i'w gynefin ei hun, ac ni dderbyniodd ei bobl ei hun mohono.SG ! Yr oedd yn y byd, a daeth y byd i fod trwyddo, ac nid adnabu'r byd mohono.HF   Yr oedd y gwir oleuni, sy'n goleuo pawb, eisoes yn dod i'r byd.FE Nid ef oedd y goleuni, ond daeth i dystiolaethu am y goleuni.]D 5Daeth hwn yn dyst, i dystiolaethu am y goleuni, er mwyn i bawb ddod i gredu trwyddo.=C wDaeth dyn wedi ei anfon oddi wrth Dduw, a'i enw Ioan.^B 7Y mae'r goleuni yn llewyrchu yn y tywyllwch, ac nid yw'r tywyllwch wedi ei drechu ef.AA Ynddo ef yr oedd bywyd, a'r bywyd, goleuni dynion ydoedd.S@ !Daeth pob peth i fod trwyddo ef; hebddo ef ni ddaeth un dim sydd mewn bod.+? SYr oedd ef yn y dechreuad gyda Duw.R> !Yn y dechreuad yr oedd y Gair; yr oedd y Gair gyda Duw, a Duw oedd y Gair.?=y5Ac yr oeddent yn y deml yn ddi-baid, yn bendithio Duw.V<%4Wedi iddynt ei addoli ar eu gliniau, dychwelsant yn llawen iawn i Jerwsalem.T;!3Wrth iddo'u bendithio, fe ymadawodd � hwy ac fe'i dygwyd i fyny i'r nef.V:%2Aeth � hwy allan i gyffiniau Bethania. Yna cododd ei ddwylo a'u bendithio.91Ac yn awr yr wyf fi'n anfon arnoch yr hyn a addawodd fy Nhad; chwithau, arhoswch yn y ddinas nes eich gwisgo chwi oddi uchod � nerth."*8O0Chwi yw'r tystion i'r pethau hyn.7/a bod edifeirwch, yn foddion maddeuant pechodau, i'w gyhoeddi yn ei enw ef i'r holl genhedloedd, gan ddechrau yn Jerwsalem.6.Meddai wrthynt, "Fel hyn y mae'n ysgrifenedig: fod y Meseia i ddioddef, ac i atgyfodi oddi wrth y meirw ar y trydydd dydd,@5{-Yna agorodd eu meddyliau, iddynt ddeall yr Ysgrythurau.V4%,Dywedodd wrthynt, "Dyma ystyr fy ngeiriau a leferais wrthych pan oeddwn eto gyda chwi: ei bod yn rhaid i bob peth gael ei gyflawni sy'n ysgrifenedig amdanaf yng Nghyfraith Moses a'r proffwydi a'r salmau.".3W+Cymerodd ef, a bwyta yn eu gu373?ydd.72i*Rhoesant iddo ddarn o bysgodyn wedi ei rostio.1)A chan eu bod yn eu llawenydd yn dal i wrthod credu ac yn rhyfeddu, meddai wrthynt, "A oes gennych rywbeth i'w fwyta yma?">0w(Wrth ddweud hyn dangosodd iddynt ei ddwylo a'i draed.&/E'Gwelwch fy nwylo a'm traed; myfi yw, myfi fy hun. Cyffyrddwch � mi a gwelwch, oherwydd nid oes gan ysbryd gnawd ac esgyrn fel y canfyddwch fod gennyf fi."e.C&Gofynnodd iddynt, "Pam yr ydych wedi cynhyrfu? Pam y mae amheuon yn codi yn eich meddyliau?N-%Yn eu dychryn a'u hofn, yr oeddent yn tybied eu bod yn gweld ysbryd.g,G$Wrth iddynt ddweud hyn, ym-ddangosodd ef yn eu plith, ac meddai wrthynt, "Tangnefedd i chwi."j+M#Adroddasant hwythau yr hanes am eu taith, ac fel yr oeddent wedi ei adnabod ef ar doriad y bara.W*'"ac yn dweud fod yr Arglwydd yn wir wedi ei gyfodi, ac wedi ymddangos i Simon.o)W!Codasant ar unwaith a dychwelyd i Jerwsalem. Cawsant yr un ar ddeg a'u dilynwyr wedi ymgynnull ynghyd(! Meddent wrth ei gilydd, "Onid oedd ein calonnau ar d�n ynom wrth iddo siarad � ni ar y ffordd, pan oedd yn egluro'r Ysgrythurau inni?"O'Agorwyd eu llygaid hwy, ac adnabuasant ef. A diflannodd ef o'u golwg.i&KWedi cymryd ei le wrth y bwrdd gyda hwy, cymerodd y bara a bendithio, a'i dorri a'i roi iddynt.%Ond meddent wrtho, gan bwyso arno, "Aros gyda ni, oherwydd y mae hi'n nosi, a'r dydd yn dirwyn i ben." Yna aeth i mewn i aros gyda hwy.s$_Wedi iddynt nes�u at y pentref yr oeddent ar eu ffordd iddo, cymerodd ef arno ei fod yn mynd ymhellach. #A chan ddechrau gyda Moses a'r holl broffwydi, dehonglodd iddynt y pethau a ysgrifennwyd amdano ef ei hun yn yr holl Ysgrythurau.["/Onid oedd yn rhaid i'r Meseia ddioddef y pethau hyn, a mynd i mewn i'w ogoniant?"w!gMeddai Iesu wrthynt, "Mor ddiddeall ydych, a mor araf yw eich calonnau i gredu'r cwbl a lefarodd y proffwydi!v eAeth rhai o'n cwmni allan at y bedd, a'i gael yn union fel y dywedodd y gwragedd, ond ni welsant mohono ef."a methasant gael ei gorff, ond dychwelsant gan daeru eu bod wedi gweld angylion yn ymddangos, a bod y rheini'n dweud ei fod ef yn fyw.a;Er hynny, fe'n syfrdanwyd gan rai gwragedd o'n plith; aethant yn y bore bach at y bedd,7Ein gobaith ni oedd mai ef oedd yr un oedd yn mynd i brynu Israel i ryddid, ond at hyn oll, heddiw yw'r trydydd dydd er pan ddigwyddodd y pethau hyn.veTraddododd ein prif offeiriaid ac aelodau ein Cyngor ef i'w ddedfrydu i farwolaeth, ac fe'i croeshoeliasant.A{Pa bethau?" meddai wrthynt. Atebasant hwythau, "Y pethau sydd wedi digwydd i Iesu o Nasareth, dyn oedd yn broffwyd nerthol ei weithredoedd a'i eiriau yng ngu373?ydd Duw a'r holl bobl."=Atebodd yr un o'r enw Cleopas, "Rhaid mai ti yw'r unig ymwelydd � Jerwsalem nad yw'n gwybod am y pethau sydd wedi digwydd yno y dyddiau diwethaf hyn."Meddai wrthynt, "Beth yw'r sylwadau hyn yr ydych yn eu cyfnewid wrth gerdded?" Safasant hwy, a'u digalondid yn eu hwynebau.6gond rhwystrwyd eu llygaid rhag ei adnabod ef.a;Yn ystod yr ymddiddan a'r trafod, nesaodd Iesu ei hun atynt a dechrau cerdded gyda hwy,LYr oeddent yn ymddiddan �'i gilydd am yr holl ddigwyddiadau hyn.{ Yn awr, yr un dydd, yr oedd dau ohonynt ar eu ffordd i bentref, oddeutu un cilomedr ar ddeg o Jerwsalem, o'r enw Emaus.'G Ond cododd Pedr a rhedeg at y bedd; plygodd i edrych, ac ni welodd ddim ond y llieiniau. Ac aeth ymaith, gan ryfeddu wrtho'i hun at yr hyn oedd wedi digwydd.U# Ond i'w tyb hwy, lol oedd yr hanesion hyn, a gwrthodasant gredu'r gwragedd./ Mair Magdalen a Joanna a Mair mam Iago oedd y gwragedd hyn; a'r un pethau a ddywedodd y gwragedd eraill hefyd, oedd gyda hwy, wrth yr apostolion.gG Dychwelsant o'r bedd, ac adrodd yr holl bethau hyn wrth yr un ar ddeg ac wrth y lleill i gyd.&GA daeth ei eiriau ef i'w cof.gan ddweud ei bod yn rhaid i Fab y Dyn gael ei draddodi i ddwylo pechaduriaid, a'i groeshoelio, a'r trydydd dydd atgyfodi."iKNid yw ef yma; y mae wedi ei gyfodi. Cofiwch fel y llefarodd wrthych tra oedd eto yng Ngalilea, !Daeth ofn arnynt, a phlygasant eu hwynebau tua'r ddaear. Meddai'r dynion wrthynt, "Pam yr ydych yn ceisio ymhlith y meirw yr hwn sy'n fyw?u cYna, a hwythau mewn penbleth ynglu375?n � hyn, dyma ddau ddyn yn ymddangos iddynt mewn gwisgoedd llachar.D ond pan aethant i mewn ni chawsant gorff yr Arglwydd Iesu.B Cawsant y maen wedi ei dreiglo i ffwrdd oddi wrth y bedd,}  uAr y dydd cyntaf o'r wythnos, ar doriad gwawr, daethant at y bedd gan ddwyn y peraroglau yr oeddent wedi eu paratoi.ve8Yna aethant yn eu holau i baratoi peraroglau ac eneiniau. Ar y Saboth buont yn gorffwys yn �l y gorchymyn.ta7Fe ddilynodd y gwragedd oedd wedi dod gyda Iesu o Galilea, a gwelsant y bedd a'r modd y gosodwyd ei gorff.B6Dydd y Paratoad oedd hi, ac yr oedd y Saboth ar ddechrau. 5Wedi ei dynnu ef i lawr a'i amd�i mewn lliain, gosododd ef mewn bedd wedi ei naddu, lle nad oedd neb hyd hynny wedi gorwedd.1]4Aeth hwn at Pilat a gofyn am gorff Iesu.)3nad oedd wedi cydsynio �'u penderfyniad a'u gweithred hwy. Yr oedd yn hanu o Arimathea, un o drefi'r Iddewon, ac yn disgwyl am deyrnas Dduw.K2Yr oedd dyn o'r enw Joseff, aelod o'r Cyngor a dyn da a chyfiawn,1Yr oedd ei holl gyfeillion, ynghyd �'r gwragedd oedd wedi ei ddilyn ef o Galilea, yn sefyll yn y pellter ac yn gweld y pethau hyn.0Ac wedi gweld yr hyn a ddigwyddodd, troes yr holl dyrfaoedd, a oedd wedi ymgynnull i wylio'r olygfa, tuag adref gan guro eu bronnau.}s/Pan welodd y canwriad yr hyn oedd wedi digwydd, dechreuodd ogoneddu Duw gan ddweud, "Yn wir, dyn cyfiawn oedd hwn."w~g.Llefodd Iesu � llef uchel, "O Dad, i'th ddwylo di yr wyf yn cyflwyno fy ysbryd." A chan ddweud hyn bu farw.B}-a'r haul wedi diffodd. Rhwygwyd llen y deml yn ei chanol.o|W,Erbyn hyn yr oedd hi tua hanner dydd. Daeth tywyllwch dros yr holl wlad hyd dri o'r gloch y prynhawn,Y{++Atebodd yntau, "Yn wir, rwy'n dweud wrthyt, heddiw byddi gyda mi ym Mharadwys.">zw*Yna dywedodd, "Iesu, cofia fi pan ddoi i'th deyrnas."zym)I ni, y mae hynny'n gyfiawn, oherwydd haeddiant ein gweithredoedd sy'n dod inni. Ond ni wnaeth hwn ddim o'i le."bx=(Ond atebodd y llall, a'i geryddu: "Onid oes arnat ofn Duw, a thithau dan yr un ddedfryd?uwc'Yr oedd un o'r troseddwyr ar ei groes yn ei gablu gan ddweud, "Onid ti yw'r Meseia? Achub dy hun a ninnau."Iv &Yr oedd hefyd arysgrif uwch ei ben: "Hwn yw Brenin yr Iddewon."Du%a chan ddweud, "Os ti yw Brenin yr Iddewon, achub dy hun."Ht $Daeth y milwyr hefyd ato a'i watwar, gan gynnig gwin sur iddo,5sc#Yr oedd y bobl yn sefyll yno, yn gwylio. Yr oedd aelodau'r Cyngor hwythau yn ei wawdio gan ddweud, "Fe achubodd eraill; achubed ei hun, os ef yw Meseia Duw, yr Etholedig." r"Ac meddai Iesu, "O Dad, maddau iddynt, oherwydd ni wyddant beth y maent yn ei wneud." A bwriasant goelbrennau i rannu ei ddillad.q!Pan ddaethant i'r lle a elwir Y Benglog, yno croeshoeliwyd ef a'r troseddwyr, y naill ar y dde a'r llall ar y chwith iddo.Kp Daethpwyd ag eraill hefyd, dau droseddwr, i'w dienyddio gydag ef.RoOherwydd os gwneir hyn i'r pren glas, pa beth a ddigwydd i'r pren crin?"nwY pryd hwnnw bydd pobl yn dechrau 'Dweud wrth y mynyddoedd, "Syrthiwch arnom", ac wrth y bryniau, "Gorchuddiwch ni."'m-Oherwydd dyma ddyddiau yn dod pan fydd pobl yn dweud, 'Gwyn eu byd y gwragedd diffrwyth a'r crothau nad esgorasant a'r bronnau na roesant sugn.' lTroes Iesu atynt a dweud, "Ferched Jerwsalem, peidiwch ag wylo amdanaf fi; wylwch yn hytrach amdanoch eich hunain ac am eich plant.kkOYr oedd tyrfa fawr o'r bobl yn ei ddilyn, ac yn eu plith wragedd yn galaru ac yn wylofain drosto.!j;Wedi mynd ag ef ymaith gafaelsant yn Simon, brodor o Cyrene, a oedd ar ei ffordd o'r wlad, a gosod y groes ar ei gefn, iddo ei chario y tu �l i Iesu.i-rhyddhaodd yr hwn yr oeddent yn gofyn amdano, y dyn oedd wedi ei fwrw i garchar am wrthryfela a llofruddio, a thraddododd Iesu i'w hewyllys hwy.3haYna penderfynodd Pilat ganiat�u eu cais; g Ond yr oeddent yn pwyso arno �'u crochlefain byddarol, gan fynnu ei groeshoelio ef, ac yr oedd eu bonllefau yn ennill y dydd.:fmY drydedd waith meddai wrthynt, "Ond pa ddrwg a wnaeth ef? Ni chefais unrhyw achos i'w ddedfrydu i farwolaeth. Gan hynny, mi ddysgaf wers iddo �'r chwip a'i ollwng yn rhydd."@e{ond bloeddiasant hwy, "Croeshoelia ef, croeshoelia ef."BdDrachefn anerchodd Pilat hwy, yn ei awydd i ryddhau Iesu,qc[Dyn oedd hwnnw wedi ei fwrw i garchar o achos gwrthryfel a llofruddiaeth oedd wedi digwydd yn y ddinas.ObOnd gwaeddasant ag un llais, "Ymaith � hwn, rhyddha Barabbas inni."Wa'[{cf15i Yr oedd yn rhaid iddo ryddhau un carcharor iddynt ar y Pasg.}]K`Gan hynny, mi ddysgaf wers iddo �'r chwip a'i ollwng yn rhydd."_ac ni chafodd Herod chwaith, oherwydd cyfeiriodd ef ei achos yn �l atom ni. Fe welwch nad yw wedi gwneud dim sy'n haeddu marwolaeth.k^Oac meddai wrthynt, "Daethoch �'r dyn hwn ger fy mron fel un sy'n arwain y bobl ar gyfeiliorn. Yn awr, yr wyf fi wedi holi'r dyn hwn yn eich gu373?ydd chwi, a heb gael ei fod yn euog o unrhyw un o'ch cyhuddiadau yn ei erbyn;N] Galwodd Pilat y prif offeiriaid ac aelodau'r Cyngor a'r bobl ynghyd, \G~~}}7||{{KzyxxFww\vuu!ttTssWrur qq:pp^otnnsmmm`llrkk?jjfj ii=ihjggg,ff(e~ddacc]cbbMaar``_^^]])\\Y[[]ZZTZ YhYXXWVVmUUUTwTSSS6RR QPPePOONuN#MM"LLCKK+JJ[III9HHGG,FFbEEeDDDCC*BBtAA@@4??W>>N==e<<^;:::988~87^66J5544B333,22_2 11`00~////#..A--4,,J++<*))((M''g&&C%% $##n""B!! v 8TI[Z 2Y U1_=C  f i  l IYH\}gs Atebodd y dyn hwy, "Y peth rhyfedd yw hyn, na wyddoch chwi o ble y mae wedi dod, ac eto fe agorodd ef fy llygaid i.gfG Fe wyddom fod Duw wedi llefaru wrth Moses, ond am y dyn hwn, ni wyddom o ble y mae wedi dod."qe[ Ar hyn, dyma hwy'n ei ddifr�o ac yn dweud wrtho, "Ti sy'n ddisgybl i'r dyn. Disgyblion Moses ydym ni.Hd  Atebodd hwy, "Rwyf wedi dweud wrthych eisoes, ond nid ydych wedi gwrando. Pam yr ydych mor awyddus i glywed y peth eto? Does bosibl eich bod chwi hefyd yn awyddus i fod yn ddisgyblion iddo?"Nc Meddent wrtho, "Beth wnaeth ef iti? Sut yr agorodd ef dy lygaid di?"ybk Atebodd yntau, "Ni wn i a yw'n bechadur ai peidio. Un peth a wn i: roeddwn i'n ddall, ac yn awr rwyf yn gweld."a' Yna galwasant atynt am yr ail waith y dyn a fu'n ddall, ac meddent wrtho, "Dywed y gwir gerbron Duw. Fe wyddom ni mai pechadur yw'r dyn hwn."P` Dyna pam y dywedodd ei rieni, "Y mae'n ddigon hen. Gofynnwch iddo ef."C_ Atebodd ei rieni fel hyn am fod arnynt ofn yr Iddewon, oherwydd yr oedd yr Iddewon eisoes wedi cytuno bod unrhyw un a fyddai'n cyffesu Iesu fel Meseia i gael ei dorri allan o'r synagog.^) Ond ni wyddom sut y mae'n gweld yn awr, ac ni wyddom pwy a agorodd ei lygaid. Gofynnwch iddo ef. Y mae'n ddigon hen. Caiff ateb drosto'i hun."V]% Atebodd ei rieni, "Fe wyddom mai hwn yw ein mab a'i fod wedi ei eni'n ddall.\ a'u holi hwy: "Ai hwn yw eich mab chwi? A ydych chwi'n dweud ei fod wedi ei eni'n ddall? Sut felly y mae'n gweld yn awr?"l[Q Gwrthododd yr Iddewon gredu amdano iddo fod yn ddall a derbyn ei olwg, nes iddynt alw rhieni'r dynZ' a dyma hwy'n gofyn eto i'r dyn dall, "Beth sydd gennyt ti i'w ddweud amdano ef, gan iddo agor dy lygaid di?" Atebodd yntau, "Proffwyd yw ef."KY Felly dywedodd rhai o'r Phariseaid, "Nid yw'r dyn hwn o Dduw; nid yw'n cadw'r Saboth." Ond meddai eraill, "Sut y gall dyn sy'n bechadur wneud y fath arwyddion?" Ac yr oedd ymraniad yn eu plith, X9 A dyma'r Phariseaid yn gofyn iddo eto sut yr oedd wedi cael ei olwg. Ac meddai wrthynt, "Rhoddodd glai ar fy llygaid ac ymolchais, a dyma fi'n gweld."TW! Yr oedd yn Saboth y dydd hwnnw pan wnaeth Iesu glai ac agor llygaid y dyn.HV  Aethant �'r dyn oedd wedi bod gynt yn ddall at y Phariseaid.@U{ Gofynasant iddo, "Ble mae ef?" "Ni wn i," meddai yntau.*TM Atebodd yntau, "Y dyn a elwir Iesu a wnaeth glai ac iro fy llygaid a dweud wrthyf, 'Dos i Siloam i ymolchi.' Ac wedi imi fynd yno ac ymolchi, cefais fy ngolwg.">Sw Gofynasant iddo felly, "Sut yr agorwyd dy lygaid di?"xRi Meddai rhai, "Hwn yw ef." "Na," meddai eraill, "ond y mae'n debyg iddo." Ac meddai'r dyn ei hun, "Myfi yw ef."Q# Dyma'i gymdogion, felly, a'r bobl oedd wedi arfer o'r blaen ei weld fel cardotyn, yn dweud, "Onid hwn yw'r dyn fyddai'n eistedd i gardota?"P/ ac meddai wrtho, "Dos i ymolchi ym mhwll Siloam" (enw a gyfieithir Anfonedig). Aeth y dyn yno ac ymolchi, a phan ddaeth yn �l yr oedd yn gweld.hOI Wedi dweud hyn poerodd ar y llawr a gwneud clai o'r poeryn; yna irodd lygaid y dyn �'r clai,3Na Tra byddaf yn y byd, goleuni'r byd ydwyf." M  Y mae'n rhaid i ni gyflawni gweithredoedd yr hwn a'm hanfonodd i tra mae hi'n ddydd. Y mae'r nos yn dod, pan na all neb weithio.gLG Atebodd Iesu, "Ni phechodd hwn na'i rieni chwaith, ond fe amlygir gweithredoedd Duw ynddo ef.xKi Gofynnodd ei ddisgyblion iddo, "Rabbi, pwy a bechodd, ai hwn ynteu ei rieni, i beri iddo gael ei eni'n ddall?"FJ  Wrth fynd ar ei daith, gwelodd Iesu ddyn dall o'i enedigaeth.XI);Yna codasant gerrig i'w taflu ato. Ond aeth Iesu o'u golwg, ac allan o'r deml.dHA:Dywedodd Iesu wrthynt, "Yn wir, yn wir, rwy'n dweud wrthych, cyn geni Abraham, yr wyf fi."fGE9Yna meddai'r Iddewon wrtho, "Nid wyt ti'n hanner cant oed eto. A wyt ti wedi gweld Abraham?"\F18Gorfoleddu a wnaeth eich tad Abraham o weld fy nydd i; fe'i gwelodd, a llawenhau."?Ew7Nid ydych yn ei adnabod, ond yr wyf fi'n ei adnabod. Pe bawn yn dweud nad wyf yn ei adnabod, byddwn yn gelwyddog fel chwithau. Ond yr wyf yn ei adnabod, ac yr wyf yn cadw ei air ef.0DY6Atebodd Iesu, "Os fy ngogoneddu fy hun yr wyf fi, nid yw fy ngogoniant yn ddim. Fy Nhad sydd yn fy ngogoneddu, yr un yr ydych chwi'n dweud amdano, 'Ef yw ein Duw ni.'tCa5A wyt ti'n fwy na'n tad ni, Abraham? Bu ef farw, a bu'r proffwydi farw. Pwy yr wyt ti'n dy gyfrif dy hun?"RB4Meddai'r Iddewon wrtho, "Yr ydym yn gwybod yn awr fod cythraul ynot. Bu Abraham farw, a'r proffwydi hefyd, a dyma ti'n dweud, 'Os bydd rhywun yn cadw fy ngair i, ni chaiff brofi blas marwolaeth byth.'lAQ3Yn wir, yn wir, rwy'n dweud wrthych, os bydd rhywun yn cadw fy ngair i, ni w�l farwolaeth byth."e@C2Nid wyf fi'n ceisio fy ngogoniant fy hun, ond y mae un sydd yn ei geisio, ac ef sy'n barnu.e?C1Atebodd Iesu, "Nid oes cythraul ynof; parchu fy Nhad yr wyf fi, a chwithau'n fy amharchu i.n>U0Atebodd yr Iddewon ef, "Onid ydym ni'n iawn wrth ddweud, 'Samariad wyt ti, ac y mae cythraul ynot'?"s=_/Y mae'r sawl sydd o Dduw yn gwrando geiriau Duw. Nid ydych chwi o Dduw, a dyna pam nad ydych yn gwrando."|<q.Pwy ohonoch chwi sydd am brofi fy mod i'n euog o bechod? Os wyf yn dweud y gwir, pam nad ydych chwi yn fy nghredu?R;-Ond yr wyf fi'n dweud y gwirionedd, ac am hynny nid ydych yn fy nghredu.9:k,Plant ydych chwi i'ch tad, y diafol, ac yr ydych �'ch bryd ar gyflawni dymuniadau eich tad. Llofrudd oedd ef o'r cychwyn; nid yw'n sefyll yn y gwirionedd, oherwydd nid oes dim gwirionedd ynddo. Pan fydd yn dweud celwydd, datguddio'i natur ei hun y mae, oherwydd un celwyddog yw ef, a thad pob celwydd.i9K+Pam nad ydych yn deall yr hyn yr wyf yn ei ddweud? Am nad ydych yn gallu gwrando ar fy ngair i.98k*Meddai Iesu wrthynt, "Petai Duw yn dad i chwi, byddech yn fy ngharu i, oherwydd oddi wrth Dduw y deuthum allan a dod yma. Nid wyf wedi dod ohonof fy hun, ond ef a'm hanfonodd.7)Gwneud gweithredoedd eich tad eich hunain yr ydych chwi." "Nid plant puteindra mohonom ni," meddent wrtho. "Un Tad sydd gennym, sef Duw."6(Ond dyma chwi yn awr yn ceisio fy lladd i, dyn sydd wedi llefaru wrthych y gwirionedd a glywais gan Dduw. Ni wnaeth Abraham mo hynny.5#'Atebasant ef, "Abraham yw ein tad ni." Meddai Iesu wrthynt, "Pe baech yn blant i Abraham, byddech yn gwneud yr un gweithredoedd ag Abraham.4&Yr wyf fi'n siarad am y pethau yr wyf wedi eu gweld gyda'm Tad, ac yr ydych chwi'n gwneud y pethau a glywsoch gan eich tad."y3k%Rwy'n gwybod mai plant Abraham ydych. Ond yr ydych yn ceisio fy lladd i am nad yw fy ngair i yn cael lle ynoch.T2!$Felly os yw'r Mab yn eich rhyddhau chwi, byddwch yn rhydd mewn gwirionedd.\11#Ac nid oes gan y caethwas le arhosol yn y tu375?, ond y mae'r mab yn aros am byth.v0e"Atebodd Iesu hwy, "Yn wir, yn wir, rwy'n dweud wrthych fod pob un sy'n cyflawni pechod yn gaethwas i bechod. /!Atebasant ef, "Plant Abraham ydym ni, ac ni buom erioed yn gaethweision i neb. Sut y gelli di ddweud, 'Fe'ch gwneir yn rhyddion'?"J.  Cewch wybod y gwirionedd, a bydd y gwirionedd yn eich rhyddhau."-Yna dywedodd Iesu wrth yr Iddewon oedd wedi credu ynddo, "Os arhoswch chwi yn fy ngair i, yr ydych mewn gwirionedd yn ddisgyblion i mi.:,oWrth iddo ddweud hyn, daeth llawer i gredu ynddo.+7Ac y mae'r hwn a'm hanfonodd i gyda mi; nid yw wedi fy ngadael ar fy mhen fy hun, oherwydd yr wyf bob amser yn gwneud y pethau sydd wrth ei fodd ef."U*#Felly dywedodd Iesu wrthynt, "Pan fyddwch wedi dyrchafu Mab y Dyn byddwch yn gwybod mai myfi yw, ac nad wyf yn gwneud dim ohonof fy hun, ond fy mod yn dweud yr union bethau y mae'r Tad wedi eu dysgu imi.J) Nid oeddent hwy'n deall mai am y Tad yr oedd yn llefaru wrthynt.+(OGallwn ddweud llawer amdanoch, a hynny mewn barn. Ond y mae'r hwn a'm hanfonodd i yn eirwir, a'r hyn a glywais ganddo ef yw'r hyn yr wyf yn ei gyhoeddi i'r byd."x'iGofynasant iddo felly, "Pwy wyt ti?" Atebodd Iesu hwy, "Yr wyf o'r dechrau yr hyn yr wyf yn ei ddweud wrthych. &Dyna pam y dywedais wrthych y byddwch farw yn eich pechodau; oherwydd marw yn eich pechodau a wnewch, os na chredwch mai myfi yw."%{Meddai Iesu wrthynt, "Yr ydych chwi oddi isod, yr wyf fi oddi uchod. Yr ydych chwi o'r byd hwn, nid wyf fi o'r byd hwn.${Meddai'r Iddewon felly, "A yw'n mynd i'w ladd ei hun, gan ei fod yn dweud, 'Lle'r wyf fi'n mynd, ni allwch chwi ddod'?"%#CDywedodd wrthynt wedyn, "Yr wyf fi'n ymadael � chwi. Fe chwiliwch amdanaf fi, ond byddwch farw yn eich pechod. Lle'r wyf fi'n mynd, ni allwch chwi ddod." " Llefarodd y geiriau hyn yn y trysordy, wrth ddysgu yn y deml. Ond ni afaelodd neb ynddo, oherwydd nid oedd ei awr wedi dod eto.!!;Yna meddent wrtho, "Ble mae dy Dad di?" Atebodd Iesu, "Nid ydych yn fy adnabod i na'm Tad; pe baech yn fy adnabod i, byddech yn adnabod fy Nhad hefyd."z mMyfi yw'r un sydd yn tystiolaethu amdanaf fy hun, ac y mae'r Tad a'm hanfonodd i hefyd yn tystiolaethu amdanaf."U#Y mae'n ysgrifenedig yn eich Cyfraith chwi fod tystiolaeth dau ddyn yn wir. ac os byddaf yn barnu y mae'r farn a roddaf yn ddilys, oherwydd nid myfi yn unig sy'n barnu, ond myfi a'r Tad a'm hanfonodd i.T!Yr ydych chwi'n barnu yn �l safonau dynol. Minnau, nid wyf yn barnu neb,fEAtebodd Iesu hwy, "Er mai myfi sydd yn tystiolaethu amdanaf fy hun, y mae fy nhystiolaeth yn wir am fy mod yn gwybod o ble y deuthum ac i ble'r wyf yn mynd. Ond ni wyddoch chwi o ble'r wyf yn dod nac i ble'r wyf yn mynd.kO Meddai'r Phariseaid wrtho, "Tystiolaethu amdanat dy hun yr wyt ti; nid yw dy dystiolaeth yn wir."*M Yna llefarodd Iesu wrthynt eto. "Myfi yw goleuni'r byd," meddai. "Ni bydd neb sy'n fy nghanlyn i byth yn rhodio yn y tywyllwch, ond bydd ganddo oleuni'r bywyd."   Meddai hithau, "Neb, syr." Ac meddai Iesu, "Nid wyf finnau'n dy gondemnio chwaith. Dos, ac o hyn allan paid � phechu mwyach."Z- Ymsythodd Iesu a gofyn iddi, "Wraig, ble maent? Onid oes neb wedi dy gondemnio?"+O A dechreuodd y rhai oedd wedi clywed fynd allan, un ar �l y llall, y rhai hynaf yn gyntaf, nes i Iesu gael ei adael ar ei ben ei hun, a'r wraig yno yn y canol.2_Yna plygodd eto ac ysgrifennu ar y llawr./WOnd gan eu bod yn dal ati i ofyn y cwestiwn iddo, ymsythodd ac meddai wrthynt, "Pwy bynnag ohonoch sy'n ddibechod, gadewch i hwnnw fod yn gyntaf i daflu carreg ati.")Dweud hyn yr oeddent er mwyn rhoi prawf arno, a chael cyhuddiad i'w ddwyn yn ei erbyn. Plygodd Iesu i lawr ac ysgrifennu ar y llawr �'i fys.lQGorchmynnodd Moses yn y Gyfraith i ni labyddio gwragedd o'r fath. Beth sydd gennyt ti i'w ddweud?"X)Athro," meddent wrtho, "y mae'r wraig hon wedi ei dal yn y weithred o odinebu.{dyma'r ysgrifenyddion a'r Phariseaid yn dod � gwraig ato oedd wedi ei dal mewn godineb, a'i rhoi i sefyll yn y canol.veYn y bore bach daeth eto i'r deml, ac yr oedd y bobl i gyd yn dod ato. Wedi iddo eistedd a dechrau eu dysgu,* QOnd aeth Iesu i Fynydd yr Olewydd.!=5Ac aethant adref bob un.  4Atebasant ef, "A wyt tithau hefyd yn dod o Galilea? Chwilia'r Ysgrythurau, a chei weld nad yw proffwyd byth yn codi o Galilea."y k3A yw ein Cyfraith ni yn barnu rhywun heb roi gwrandawiad iddo yn gyntaf, a chael gwybod beth y mae'n ei wneud?"a ;2Yr oedd Nicodemus, y dyn oedd wedi dod ato o'r blaen, yn un ohonynt; meddai ef wrthynt,S 1Ond y dyrfa yma nad yw'n gwybod dim am y Gyfraith, dan felltith y maent."R 0A oes unrhyw un o'r llywodraethwyr wedi credu ynddo, neu o'r Phariseaid?N/Yna dywedodd y Phariseaid, "A ydych chwithau hefyd wedi eich twyllo?@{.Atebodd y swyddogion, "Ni lefarodd neb erioed fel hyn."-Daeth y swyddogion yn �l at y prif offeiriaid a'r Phariseaid, a gofynnodd y rheini iddynt, "Pam na ddaethoch ag ef yma?"S,Yr oedd rhai ohonynt yn awyddus i'w ddal, ond ni osododd neb ddwylo arno.8k+Felly bu ymraniad ymhlith y dyrfa o'i achos ef.w*Onid yw'r Ysgrythur yn dweud mai o linach Dafydd ac o Fethlehem, y pentref lle'r oedd Dafydd yn byw, y daw'r Meseia?"nU)Meddai eraill, "Hwn yw'r Meseia." Ond meddai rhai, "Does bosibl mai o Galilea y mae'r Meseia yn dod?b=(Ar �l ei glywed yn dweud hyn, meddai rhai o blith y dyrfa, "Hwn yn wir yw'r Proffwyd."1['S�n yr oedd am yr Ysbryd yr oedd y rhai a gredodd ynddo ef yn mynd i'w dderbyn. Oherwydd nid oedd yr Ysbryd ganddynt eto, am nad oedd Iesu wedi cael ei ogoneddu eto.ve&Allan o'r sawl sy'n credu ynof fi, fel y dywedodd yr Ysgrythur, y bydd ffrydiau o ddu373?r bywiol yn llifo."~%Ar ddydd olaf yr u373?yl, y dydd mawr, safodd Iesu a chyhoeddi'n uchel: "Pwy bynnag sy'n sychedig, deued ataf fi ac yfed.}$Beth yw ystyr y gair hwn a ddywedodd, 'Fe chwiliwch amdanaf fi, ond ni chewch hyd i mi; lle yr wyf fi, ni allwch chwi ddod'?":|m#Meddai'r Iddewon wrth ei gilydd, "I ble mae hwn ar fynd, fel na bydd i ni gael hyd iddo? A yw ar fynd, tybed, at y rhai sydd ar wasgar ymhlith y Groegiaid, a dysgu'r Groegiaid?]{3"Fe chwiliwch amdanaf fi, ond ni chewch hyd imi; lle yr wyf fi ni allwch chwi ddod."mzS!Felly dywedodd Iesu, "Am ychydig amser eto y byddaf gyda chwi, ac yna af at yr hwn a'm hanfonodd i. y Clywodd y Phariseaid y dyrfa'n sibrwd y pethau hyn amdano. Ac fe anfonodd y prif offeiriaid a'r Phariseaid swyddogion i'w ddal ef. x Credodd llawer o blith y dyrfa ynddo, ac meddent, "A fydd y Meseia, pan ddaw, yn gwneud mwy o arwyddion nag a wnaeth y dyn hwn?"mwSAm hynny ceisiasant ei ddal, ond ni osododd neb law arno, oherwydd nid oedd ei awr ef wedi dod eto.\v1Yr wyf fi'n ei adnabod ef, oherwydd oddi wrtho ef y deuthum, ac ef a'm hanfonodd."yukAr hynny, cyhoeddodd Iesu'n uchel, wrth ddysgu yn y deml, "Yr ydych yn f'adnabod i ac yn gwybod o ble rwy'n dod. Ond nid wyf wedi dod ohonof fy hun. Y mae'r hwn a'm hanfonodd i �'i hanfod yn wirionedd, ond nid ydych chwi'n ei adnabod ef.|tqAc eto, fe wyddom ni o ble y mae'r dyn yma'n dod; ond pan ddaw'r Meseia, ni bydd neb yn gwybod o ble y mae'n dod."s#A dyma fe'n siarad yn agored heb i neb ddweud dim yn ei erbyn. Tybed a yw'r llywodraethwyr wedi dod i wybod i sicrwydd mai hwn yw'r Meseia?irKYna dechreuodd rhai o drigolion Jerwsalem ddweud, "Onid hwn yw'r dyn y maent yn ceisio ei ladd?PqPeidiwch � barnu yn �l yr olwg, ond yn �l safonau barn gyfiawn."pOs enwaedir ar blentyn ar y Saboth rhag torri Cyfraith Moses, a ydych yn ddig wrthyf fi am imi iach�u holl gorff rhywun ar y Saboth? o9Rhoddodd Moses i chwi ddefod enwaediad � er nad gyda Moses y cychwynnodd ond gyda'r patriarchiaid � ac yr ydych yn enwaedu ar blentyn ar y Saboth.`n9Meddai Iesu wrthynt, "Un weithred a wneuthum, ac yr ydych oll yn rhyfeddu o'r herwydd.MmAtebodd y dyrfa, "Y mae cythraul ynot. Pwy sy'n ceisio dy ladd di?"lOnid yw Moses wedi rhoi'r Gyfraith i chwi? Ac eto nid oes neb ohonoch yn cadw'r Gyfraith. Pam yr ydych yn ceisio fy lladd i?"+kOY mae'r sawl sy'n siarad ohono'i hun yn ceisio anrhydedd iddo'i hun; ond y mae'r sawl sy'n ceisio anrhydedd i'r hwn a'i hanfonodd yn ddiffuant ac yn ddiddichell.#j?Pwy bynnag sy'n ewyllysio gwneud ei ewyllys ef, caiff wybod a yw'r hyn yr wyf yn ei ddysgu yn dod oddi wrth Dduw, ai ynteu siarad ohonof fy hunan yr wyf.iiKAtebodd Iesu hwy, "Nid eiddof fi yw'r hyn yr wyf yn ei ddysgu, ond eiddo'r hwn a'm hanfonodd i.whgYr oedd yr Iddewon yn rhyfeddu ac yn gofyn, "Sut y mae gan hwn y fath ddysg, ac yntau heb gael hyfforddiant?"]g3Pan oedd yr u373?yl eisoes ar ei hanner, aeth Iesu i fyny i'r deml a dechrau dysgu.Qf Er hynny, nid oedd neb yn siarad yn agored amdano, rhag ofn yr Iddewon. e Yr oedd llawer o sibrwd amdano ymhlith y tyrfaoedd: rhai yn dweud, "Dyn da yw ef", ond "Na," meddai eraill, "twyllo'r bobl y mae."Wd' Yr oedd yr Iddewon yn chwilio amdano yn yr u373?yl ac yn dweud, "Ble mae ef?"c Ond pan oedd ei frodyr wedi mynd i fyny i'r u373?yl, fe aeth yntau hefyd i fyny, nid yn agored ond yn ddirgel, fel petai.4bc Wedi dweud hyn fe arhosodd ef yng Ngalilea. a Ewch chwi i fyny i'r u373?yl. Nid wyf fi'n mynd i fyny i'r u373?yl hon, oherwydd nid yw fy amser i wedi dod i'w gyflawniad eto."~`uNi all y byd eich cas�u chwi, ond y mae'n fy nghas�u i am fy mod i'n tystio amdano fod ei weithredoedd yn ddrwg.w_gFelly dyma Iesu'n dweud wrthynt, "Nid yw'r amser yn aeddfed i mi eto, ond i chwi y mae unrhyw amser yn addas.6^gNid oedd hyd yn oed ei frodyr yn credu ynddo. ]Oherwydd nid yw neb sy'n ceisio bod yn yr amlwg yn gwneud dim yn y dirgel. Os wyt yn gwneud y pethau hyn, dangos dy hun i'r byd."\5ac felly dywedodd ei frodyr wrtho, "Dylit adael y lle hwn a mynd i Jwdea, er mwyn i'th ddisgyblion hefyd weld y gweithredoedd yr wyt ti'n eu gwneud.A[}Yr oedd gu373?yl yr Iddewon, gu373?yl y Pebyll, yn ymyl,Z -Ar �l hyn bu Iesu'n teithio o amgylch yng Ngalilea. Ni fynnai fynd o amgylch yn Jwdea, oherwydd yr oedd yr Iddewon yn chwilio amdano i'w ladd.Y}GYr oedd yn siarad am Jwdas fab Simon Iscariot, oherwydd yr oedd hwn, ac yntau'n un o'r Deuddeg, yn mynd i'w fradychu ef.hXIFAtebodd Iesu hwy, "Onid myfi a'ch dewisodd chwi'r Deuddeg? Ac eto, onid diafol yw un ohonoch?"GWEac yr ydym ni wedi dod i gredu a gwybod mai ti yw Sanct Duw."gVGDAtebodd Simon Pedr ef, "Arglwydd, at bwy yr awn ni? Y mae geiriau bywyd tragwyddol gennyt ti,[U/CYna gofynnodd Iesu i'r Deuddeg, "A ydych chwithau hefyd, efallai, am fy ngadael?"mTSBO'r amser hwn trodd llawer o'i ddisgyblion yn eu holau a pheidio mwyach � mynd o gwmpas gydag ef.nSUADyna pam," meddai, "y dywedais wrthych na allai neb ddod ataf fi heb i'r Tad beri iddo wneud hynny."!R;@Ac eto y mae rhai ohonoch sydd heb gredu." Yr oedd Iesu, yn wir, yn gwybod o'r cychwyn pwy oedd y rhai oedd heb gredu, a phwy oedd yr un a'i bradychai. Q ?Yr Ysbryd sy'n rhoi bywyd; nid yw'r cnawd yn tycio dim. Y mae'r geiriau yr wyf fi wedi eu llefaru wrthych yn ysbryd ac yn fywyd.LP>Beth ynteu os gwelwch Fab y Dyn yn esgyn i'r lle'r oedd o'r blaen?O=Gwyddai Iesu ynddo'i hun fod ei ddisgyblion yn grwgnach am ei eiriau, ac meddai wrthynt, "A yw hyn yn peri tramgwydd i chwi?rN][,Ni all neb ddod ataf fi heb i'r Tad a'm hanfonodd i ei dynnu; a byddaf fi'n ei atgyfodi yn y dydd olaf.G=+Atebodd Iesu hwy, "Peidiwch � grwgnach ymhlith eich gilydd.<*Onid hwn," meddent, "yw Iesu fab Joseff? Yr ydym ni'n adnabod ei dad a'i fam. Sut y gall ef ddweud yn awr, 'Yr wyf wedi disgyn o'r nef'?"p;Y)Yna dechreuodd yr Iddewon rwgnach amdano oherwydd iddo ddweud, "Myfi yw'r bara a ddisgynnodd o'r nef.":1(Oherwydd ewyllys fy Nhad yw hyn: fod pob un sy'n gweld y Mab ac yn credu ynddo i gael bywyd tragwyddol. A byddaf fi'n ei atgyfodi yn y dydd olaf."9!'Ac ewyllys yr hwn a'm hanfonodd i yw hyn: nad wyf i golli neb o'r rhai y mae ef wedi eu rhoi imi, ond fy mod i'w hatgyfodi yn y dydd olaf.o8W&Oherwydd yr wyf wedi disgyn o'r nef nid i wneud fy ewyllys fy hun ond ewyllys yr hwn a'm hanfonodd i.t7a%Bydd pob un y mae'r Tad yn ei roi i mi yn dod ataf fi, ac ni fwriaf allan byth mo'r sawl sy'n dod ataf fi.^65$Ond fel y dywedais wrthych, yr ydych chwi wedi fy ngweld, ac eto nid ydych yn credu.57#Meddai Iesu wrthynt, "Myfi yw bara'r bywyd. Ni bydd eisiau bwyd byth ar y sawl sy'n dod ataf fi, ac ni bydd syched byth ar y sawl sy'n credu ynof fi.D4"Dywedasant wrtho ef, "Syr, rho'r bara hwn inni bob amser."S3!Oherwydd bara Duw yw'r hwn sy'n disgyn o'r nef ac yn rhoi bywyd i'r byd."-2S Yna dywedodd Iesu wrthynt, "Yn wir, yn wir, rwy'n dweud wrthych, nid Moses sydd wedi rhoi'r bara o'r nef ichwi, ond fy Nhad sydd yn rhoi ichwi y gwir fara o'r nef.1Cafodd ein hynafiaid fanna i'w fwyta yn yr anialwch, fel y mae'n ysgrifenedig, 'Rhoddodd iddynt fara o'r nef i'w fwyta.'"p0YOs felly," meddent wrtho, "pa arwydd a wnei di, i ni gael gweld a chredu ynot? Beth fedri di ei wneud?e/CAtebodd Iesu, "Dyma'r gwaith a fyn Duw: eich bod yn credu yn yr un y mae ef wedi ei anfon."c.?Yna gofynasant iddo, "Beth sydd raid inni ei wneud i gyflawni'r gweithredoedd a fyn Duw?"8-iGweithiwch, nid am y bwyd sy'n darfod, ond am y bwyd sy'n para i fywyd tragwyddol. Mab y Dyn a rydd hwn ichwi, oherwydd arno ef y mae Duw y Tad wedi gosod s�l ei awdurdod."",=Atebodd Iesu hwy, "Yn wir, yn wir, rwy'n dweud wrthych, yr ydych yn fy ngheisio i, nid am ichwi weld arwyddion, ond am ichwi fwyta'r bara a chael digon.d+AFe'i cawsant ef yr ochr draw i'r m�r, ac meddent wrtho, "Rabbi, pryd y daethost ti yma?"*'Felly, pan welodd y dyrfa nad oedd Iesu yno, na'i ddisgyblion chwaith, aethant hwythau i'r cychod hyn a hwylio i Gapernaum i chwilio am Iesu.) Ond yr oedd cychod eraill o Tiberias wedi dod yn agos i'r fan lle'r oeddent wedi bwyta'r bara ar �l i'r Arglwydd roi diolch.Y(+Trannoeth, sylwodd y dyrfa oedd wedi aros ar yr ochr arall i'r m�r na fu ond un cwch yno. Gwyddent nad oedd Iesu wedi mynd i'r cwch gyda'i ddisgyblion, ond eu bod wedi hwylio ymaith ar eu pennau eu hunain.r']Yr oeddent am ei gymryd ef i'r cwch, ond ar unwaith cyrhaeddodd y cwch i'r lan yr oeddent yn hwylio ati.=&uOnd meddai ef wrthynt, " Myfi yw; peidiwch ag ofni."%#Yna, wedi iddynt rwyfo am ryw bum neu chwe chilomedr, dyma hwy'n gweld Iesu yn cerdded ar y m�r ac yn nesu at y cwch, a daeth ofn arnynt.8$kYr oedd gwynt cryf yn chwythu a'r m�r yn arw. # ac i mewn i gwch, a dechrau croesi'r m�r i Gapernaum. Yr oedd hi eisoes yn dywyll, ac nid oedd Iesu wedi dod atynt hyd yn hyn.A"}Pan aeth hi'n hwyr, aeth ei ddisgyblion i lawr at y m�~!uYna synhwyrodd Iesu eu bod am ddod a'i gipio ymaith i'w wneud yn frenin, a chiliodd i'r mynydd eto ar ei ben ei hun.~ uPan welodd y bobl yr arwydd hwn yr oedd Iesu wedi ei wneud, dywedasant, "Hwn yn wir yw'r Proffwyd sy'n dod i'r byd."  Fe'u casglasant, felly, a llenwi deuddeg basged �'r tameidiau yr oedd y bwytawyr wedi eu gadael yn weddill o'r pum torth haidd.  A phan oeddent wedi cael digon, meddai wrth ei ddisgyblion, "Casglwch y tameidiau sy'n weddill, rhag i ddim fynd yn wastraff."%C Yna cymerodd Iesu y torthau, ac wedi diolch fe'u rhannodd i'r rhai oedd yn eistedd. Gwnaeth yr un peth hefyd �'r pysgod, gan roi i bob un faint a fynnai.! Dywedodd Iesu, "Gwnewch i'r bobl eistedd i lawr." Yr oedd llawer o laswellt yn y lle, ac eisteddodd y dynion i lawr, rhyw bum mil ohonynt.gG Y mae bachgen yma a phum torth haidd a dau bysgodyn ganddo, ond beth yw hynny rhwng cynifer?"OA dyma un o'i ddisgyblion, Andreas, brawd Simon Pedr, yn dweud wrtho,{oAtebodd Philip ef, "Ni byddai bara gwerth dau gant o ddarnau arian yn ddigon i roi tamaid bach i bob un ohonynt."hIDweud hyn yr oedd i roi prawf arno, oherwydd gwyddai ef ei hun beth yr oedd yn mynd i'w wneud.!Yna cododd Iesu ei lygaid a gwelodd fod tyrfa fawr yn dod tuag ato, ac meddai wrth Philip, "Ble y gallwn brynu bara i'r rhain gael bwyta?"6gYr oedd y Pasg, gu373?yl yr Iddewon, yn ymyl.FAeth Iesu i fyny'r mynydd ac eistedd yno gyda'i ddisgyblion.wAc yr oedd tyrfa fawr yn ei ganlyn, oherwydd yr oeddent wedi gweld yr arwyddion yr oedd wedi eu gwneud ar y cleifion.X +Ar �l hyn aeth Iesu ymaith ar draws M�r Galilea (hynny yw, M�r Tiberias).oW/Ond os nad ydych yn credu'r hyn a ysgrifennodd ef, sut yr ydych i gredu'r hyn yr wyf fi'n ei ddweud?"b=.Pe baech yn credu Moses byddech yn fy nghredu i, oherwydd amdanaf fi yr ysgrifennodd ef./W-Peidiwch � meddwl mai myfi fydd yn dwyn cyhuddiad yn eich erbyn gerbron y Tad. Moses yw'r un sydd yn eich cyhuddo, hwnnw yr ydych chwi wedi rhoi eich gobaith arno.{o,Sut y gallwch gredu, a chwithau yn derbyn clod gan eich gilydd a heb geisio'r clod sydd gan yr unig Dduw i'w roi?+Yr wyf fi wedi dod yn enw fy Nhad, ac nid ydych yn fy nerbyn i; os daw rhywun arall yn ei enw ei hun, fe dderbyniwch hwnnw.` 9*Ond mi wn i amdanoch chwi, nad oes gennych ddim cariad tuag at Dduw ynoch eich hunain.> w)Y clod yr wyf fi'n ei dderbyn, nid clod dynol mohono.2 _(eto ni fynnwch ddod ataf fi i gael bywyd. %'Yr ydych yn chwilio'r Ysgrythurau oherwydd tybio yr ydych fod ichwi fywyd tragwyddol ynddynt hwy. Ond tystiolaethu amdanaf fi y mae'r rhain;l Q&ac nid oes gennych mo'i air ef yn aros ynoch, oherwydd nid ydych chwi'n credu'r hwn a anfonodd ef. %A'r Tad a'm hanfonodd i, y mae ef ei hun wedi tystiolaethu amdanaf fi. Nid ydych chwi erioed wedi clywed ei lais na gweld ei wedd,eC$Ond y mae gennyf fi dystiolaeth fwy na'r eiddo Ioan, oherwydd y gweithredoedd a roes y Tad i mi i'w cyflawni, yr union weithredoedd yr wyf yn eu gwneud, y rhain sy'n tystiolaethu amdanaf fi mai'r Tad sydd wedi fy anfon.s_#Cannwyll oedd Ioan, yn llosgi ac yn llewyrchu, a buoch chwi'n fodlon gorfoleddu dros dro yn ei oleuni ef.a;"Nid dynol yw'r dystiolaeth amdanaf, ond rwy'n dweud hyn er mwyn i chwi gael eich achub:b=!Yr ydych chwi wedi anfon at Ioan, ac y mae gennych dystiolaeth ganddo ef i'r gwirionedd.|q Y mae un arall sydd yn tystiolaethu amdanaf fi, ac mi wn mai gwir yw'r dystiolaeth y mae ef yn ei thystio amdanaf.QOs wyf fi'n tystiolaethu amdanaf fy hun, nid yw fy nhystiolaeth yn wir.]3Nid wyf fi'n gallu gwneud dim ohonof fy hun. Fel yr wyf yn clywed, felly yr wyf yn barnu, ac y mae fy marn i yn gyfiawn, oherwydd nid fy ewyllys i fy hun yr wyf yn ei cheisio, ond ewyllys yr hwn a'm hanfonodd i.}sac yn dod allan; bydd y rhai a wnaeth ddaioni yn codi i fywyd, a'r rhai a wnaeth ddrygioni yn codi i gael eu barnu.xiPeidiwch � rhyfeddu at hyn, oherwydd y mae amser yn dod pan fydd pawb sydd yn eu beddau yn clywed ei lais efO~Rhoddodd iddo hefyd awdurdod i weinyddu barn, am mai Mab y Dyn yw ef.v}eOherwydd fel y mae gan y Tad fywyd ynddo ef ei hun, felly hefyd rhoddodd i'r Mab gael bywyd ynddo ef ei hun.&|EYn wir, yn wir, rwy'n dweud wrthych fod amser yn dod, yn wir y mae yma eisoes, pan fydd y meirw yn clywed llais Mab Duw, a'r rhai sy'n clywed yn cael bywyd.j{MYn wir, yn wir, rwy'n dweud wrthych fod y sawl sy'n gwrando ar fy ngair i, ac yn credu'r hwn a'm hanfonodd i, yn meddu ar fywyd tragwyddol. Nid yw'n dod dan gondemniad; i'r gwrthwyneb, y mae wedi croesi o farwolaeth i fywyd.z1er mwyn i bawb roi i'r Mab yr un parch ag a r�nt i'r Tad. O beidio � pharchu'r Mab, y mae rhywun yn peidio � pharchu'r Tad a'i hanfonodd ef.Zy-Nid yw'r Tad chwaith yn barnu neb, ond y mae wedi rhoi pob hawl i farnu i'r Mab,xOherwydd fel y mae'r Tad yn codi'r meirw ac yn rhoi bywyd iddynt, felly hefyd y mae'r Mab yntau yn rhoi bywyd i'r sawl a fyn.1w[Oherwydd y mae'r Tad yn caru'r Mab ac yn dangos iddo'r holl bethau y mae ef ei hun yn eu gwneud. Ac fe ddengys iddo weithredoedd mwy na'r rhain, i beri i chwi ryfeddu.yvkFelly atebodd Iesu hwy, "Yn wir, yn wir, rwy'n dweud wrthych, nid yw'r Mab yn gallu gwneud dim ohono ei hun, dim ond yr hyn y mae'n gweld y Tad yn ei wneud. Beth bynnag y mae'r Tad yn ei wneud, hyn y mae'r Mab yntau yn ei wneud yr un modd.SuParodd hyn i'r Iddewon geisio'n fwy byth ei ladd ef, oherwydd nid yn unig yr oedd yn torri'r Saboth, ond yr oedd hefyd yn galw Duw yn dad iddo ef ei hun, ac yn ei wneud ei hun felly yn gydradd � Duw.utcOnd atebodd Iesu hwy, "Y mae fy Nhad yn dal i weithio hyd y foment hon, ac yr wyf finnau'n gweithio hefyd."fsEA dyna pam y dechreuodd yr Iddewon erlid Iesu, am ei fod yn gwneud y pethau hyn ar y Saboth.Zr-Aeth y dyn i ffwrdd a dywedodd wrth yr Iddewon mai Iesu oedd y dyn a'i gwellodd.q1Maes o law daeth Iesu o hyd i'r dyn yn y deml, ac meddai wrtho, "Dyma ti wedi gwella. Paid � phechu mwyach, rhag i rywbeth gwaeth ddigwydd iti."pw Ond nid oedd y dyn a iachawyd yn gwybod pwy oedd ef, oherwydd yr oedd Iesu wedi troi oddi yno, am fod tyrfa yn y lle.Zo- Gofynasant iddo, "Pwy yw'r dyn a ddywedodd wrthyt, 'Cymer dy fatras a cherdda'?"hnI Atebodd yntau hwy, "Y dyn hwnnw a'm gwellodd a ddywedodd wrthyf, 'Cymer dy fatras a cherdda.'"m{ Dywedodd yr Iddewon felly wrth y dyn oedd wedi ei iach�u, "Y Saboth yw hi; nid yw'n gyfreithlon iti gario dy fatras."{lo Ac ar unwaith yr oedd y dyn wedi gwella, a chymerodd ei fatras a dechrau cerdded. Yr oedd yn Saboth y dydd hwnnw.=kuMeddai Iesu wrtho, "Cod, cymer dy fatras a cherdda."4jaAtebodd y claf ef, "Syr, nid oes gennyf neb i'm gosod yn y pwll pan ddaw cynnwrf i'r du373?r, a thra byddaf fi ar fy ffordd bydd rhywun arall yn mynd i mewn o'm blaen i." u~~U}}}/||F{{:zzOyyxx wwTvv4uuttjss5rrqqWpptp+onnnmm*mll*kkjiii hhOgggff(ee>dddcdcbb:aaya``-__}_^^c^*]]M\\t[[[#ZeYY@XXXrXWVVV UcUTZSSkRR+QQPPONNgMM'LL)KK(JJ*IIiHHdH GFFFOEEDDCCDBBAA1@h??e>>|> ==t<;;::99%8877i7665i44*3V22D11Y00u//..X--O,,R++u**7)(((''V&&<%%.$$X##"x"!E IT/0C=x@O  k  }  WF&+f)Pan ddaw'r Eiriolwr a anfonaf fi atoch oddi wrth y Tad, sef Ysbryd y Gwirionedd, sy'n dod oddi wrth y Tad, bydd ef yn tystiolaethu amdanaf fi.uecOnd rhaid oedd cyflawni'r gair sy'n ysgrifenedig yn eu Cyfraith hwy: 'Y maent wedi fy nghas�u heb achos.'.dUPe na buaswn wedi gwneud gweith-redoedd yn eu plith na wnaeth neb arall, ni buasai ganddynt bechod. Ond yn awr y maent wedi gweld, ac wedi cas�u fy Nhad a minnau.DcY mae'r sawl sy'n fy nghas�u i yn cas�u fy Nhad hefyd.|bqPe buaswn i heb ddod a llefaru wrthynt, ni buasai ganddynt bechod. Ond yn awr nid oes ganddynt esgus am eu pechod.eaCFe wn�nt hyn oll i chwi o achos fy enw i, am nad ydynt yn adnabod yr hwn a'm hanfonodd i.=`sCofiwch y gair a ddywedais i wrthych: 'Nid yw unrhyw was yn fwy na'i feistr.' Os erlidiasant fi, fe'ch erlidiant chwithau; os cadwasant fy ngair i, fe gadwant yr eiddoch chwithau.?_wPe baech yn perthyn i'r byd, byddai'r byd yn caru'r eiddo'i hun. Ond gan nad ydych yn perthyn i'r byd, oherwydd i mi eich dewis chwi allan o'r byd, y mae'r byd yn eich cas�u chwi.b^=Os yw'r byd yn eich cas�u chwi, fe wyddoch ei fod wedi fy nghas�u i o'ch blaen chwi.G]Dyma'r gorchymyn yr wyf yn ei roi i chwi: carwch eich gilydd.C\Nid chwi a'm dewisodd i, ond myfi a'ch dewisodd chwi, a'ch penodi i fynd allan a dwyn ffrwyth, ffrwyth sy'n aros. Ac yna, fe rydd y Tad i chwi beth bynnag a ofynnwch ganddo yn fy enw i.f[ENid wyf mwyach yn eich galw yn weision, oherwydd nid yw'r gwas yn gwybod beth y mae ei feistr yn ei wneud. Yr wyf wedi eich galw yn gyfeillion, oherwydd yr wyf wedi gwneud yn hysbys i chwi bob peth a glywais gan fy Nhad.ZZ-Yr ydych chwi'n gyfeillion i mi os gwnewch yr hyn yr wyf fi'n ei orchymyn ichwi.bY= Nid oes gan neb gariad mwy na hyn, sef bod rhywun yn rhoi ei einioes dros ei gyfeillion.GX Dyma fy ngorchymyn i: carwch eich gilydd fel y cerais i chwi.qW[ Yr wyf wedi dweud hyn wrthych er mwyn i'm llawenydd i fod ynoch, ac i'ch llawenydd chwi fod yn gyflawn.V+ Os cadwch fy ngorch-mynion fe arhoswch yn fy nghariad, yn union fel yr wyf fi wedi cadw gorchmynion fy Nhad, ac yr wyf yn aros yn ei gariad ef.iUK Fel y mae'r Tad wedi fy ngharu i, yr wyf finnau wedi eich caru chwi. Arhoswch yn fy nghariad i.fTEDyma sut y gogoneddir fy Nhad: trwy i chwi ddwyn llawer o ffrwyth a bod yn ddisgyblion i mi.uScOs arhoswch ynof fi, ac os erys fy ngeiriau ynoch chwi, gofynnwch am beth a fynnwch, ac fe'i rhoddir ichwi.&REOs na fydd rhywun yn aros ynof fi, caiff ei daflu i ffwrdd fel y gangen ddiffrwyth, ac fe wywa; dyma'r canghennau a gesglir, i'w taflu i'r t�n a'u llosgi.5QcMyfi yw'r winwydden; chwi yw'r canghennau. Y mae'r sawl sydd yn aros ynof fi, a minnau ynddo yntau, yn dwyn llawer o ffrwyth, oherwydd ar wah�n i mi ni allwch wneud dim.7PgArhoswch ynof fi, a minnau ynoch chwi. Ni all y gangen ddwyn ffrwyth ohoni ei hun, heb iddi aros yn y winwydden; ac felly'n union ni allwch chwithau heb i chwi aros ynof fi.ROYr ydych chwi eisoes yn l�n trwy'r gair yr wyf wedi ei lefaru wrthych.N/Y mae ef yn torri i ffwrdd bob cangen ynof fi nad yw'n dwyn ffrwyth, ac yn glanhau pob un sydd yn dwyn ffrwyth, er mwyn iddi ddwyn mwy o ffrwyth.:M qMyfi yw'r wir winwydden, a'm Tad yw'r gwinllannwr. L ond rhaid i'r byd wybod fy mod i'n caru'r Tad ac yn gwneud yn union fel y mae'r Tad wedi gorchymyn imi. Codwch, ac awn oddi yma.K{Ni byddaf yn siarad llawer gyda chwi eto, oherwydd y mae tywysog y byd hwn yn dod. Nid oes ganddo ddim gafael arnaf fi,gJGYr wyf fi wedi dweud wrthych yn awr, cyn i'r peth ddigwydd, er mwyn ichwi gredu pan ddigwydd.PIClywsoch beth a ddywedais i wrthych, 'Yr wyf fi yn ymadael � chwi, ac fe ddof atoch chwi.' Pe baech yn fy ngharu i, byddech yn llawenhau fy mod yn mynd at y Tad, oherwydd y mae'r Tad yn fwy na mi.TH!Yr wyf yn gadael i chwi dangnefedd; yr wyf yn rhoi i chwi fy nhangnefedd i fy hun. Nid fel y mae'r byd yn rhoi yr wyf fi'n rhoi i chwi. Peidiwch � gadael i ddim gynhyrfu'ch calon, a pheidiwch ag ofni.G-Ond bydd yr Eiriolwr, yr Ysbryd Gl�n, a anfona'r Tad yn fy enw i, yn dysgu popeth ichwi, ac yn dwyn ar gof ichwi y cwbl a ddywedais i wrthych.AF}Yr wyf wedi dweud hyn wrthych tra wyf yn aros gyda chwi.!E;Nid yw'r sawl nad yw'n fy ngharu i yn cadw fy ngeiriau i. A'r gair hwn yr ydych chwi yn ei glywed, nid fy ngair i ydyw, ond gair y Tad a'm hanfonodd i.D)Atebodd Iesu ef: "Os yw rhywun yn fy ngharu, bydd yn cadw fy ngair i, a bydd fy Nhad yn ei garu, ac fe ddown ato a gwneud ein trigfa gydag ef.C!Meddai Jwdas wrtho (nid Jwdas Iscariot), "Arglwydd, beth sydd wedi digwydd i beri dy fod yn mynd i'th amlygu dy hun i ni, ac nid i'r byd?"MBPwy bynnag y mae fy ngorchmynion i ganddo, ac sy'n eu cadw hwy, yw'r un sy'n fy ngharu i. A'r un sy'n fy ngharu i, fe'i cerir gan fy Nhad, a byddaf finnau yn ei garu, ac yn f'amlygu fy hun iddo."tAaYn y dydd hwnnw byddwch chwi'n gwybod fy mod i yn fy Nhad, a'ch bod chwi ynof fi, a minnau ynoch chwithau.@Ymhen ychydig amser, ni bydd y byd yn fy ngweld i ddim mwy, ond byddwch chwi'n fy ngweld, fy mod yn fyw; a byw fyddwch chwithau hefyd.??yNi adawaf chwi'n amddifad; fe ddof yn �l atoch chwi.>>uYsbryd y Gwirionedd. Ni all y byd ei dderbyn ef, am nad yw'r byd yn ei weld nac yn ei adnabod ef; yr ydych chwi yn ei adnabod, oherwydd gyda chwi y mae'n aros ac ynoch chwi y bydd.d=AAc fe ofynnaf finnau i'm Tad, ac fe rydd ef i chwi Eiriolwr arall i fod gyda chwi am byth,><wOs ydych yn fy ngharu i, fe gadwch fy ngorchmynion i.?;yOs gofynnwch unrhyw beth i mi yn fy enw i, fe'i gwnaf.d:A Beth bynnag a ofynnwch yn fy enw i, fe'i gwnaf, er mwyn i'r Tad gael ei ogoneddu yn y Mab.X9) Yn wir, yn wir, rwy'n dweud wrthych, bydd pwy bynnag sy'n credu ynof fi hefyd yn gwneud y gweithredoedd yr wyf fi'n eu gwneud; yn wir, bydd yn gwneud rhai mwy na'r rheini, oherwydd fy mod i'n mynd at y Tad.z8m Credwch fi pan ddywedaf fy mod i yn y Tad, a'r Tad ynof fi; neu ynteu credwch ar sail y gweithredoedd eu hunain.N7 Onid wyt yn credu fy mod i yn y Tad, a'r Tad ynof fi? Y geiriau yr wyf fi'n eu dweud wrthych, nid ohonof fy hun yr wyf yn eu llefaru; y Tad sy'n aros ynof fi sydd yn gwneud ei weithredoedd ei hun.86i Atebodd Iesu ef, "A wyf wedi bod gyda chwi cyhyd heb i ti fy adnabod, Philip? Y mae'r sawl sydd wedi fy ngweld i wedi gweld y Tad. Sut y medri di ddweud, 'Dangos i ni y Tad'?Y5+Meddai Philip wrtho, "Arglwydd, dangos i ni y Tad, a bydd hynny'n ddigon inni."4Os ydych wedi f'adnabod i, byddwch yn adnabod y Tad hefyd. Yn wir, yr ydych bellach yn ei adnabod ef ac wedi ei weld ef."s3_Dywedodd Iesu wrtho, "Myfi yw'r ffordd a'r gwirionedd a'r bywyd. Nid yw neb yn dod at y Tad ond trwof fi.f2EMeddai Thomas wrtho, "Arglwydd, ni wyddom i ble'r wyt yn mynd. Sut y gallwn wybod y ffordd?"61gFe wyddoch y ffordd i'r lle'r wyf fi'n mynd."}0sAc os af a pharatoi lle i chwi, fe ddof yn �l, a'ch cymryd chwi ataf fy hun, er mwyn i chwithau fod lle'r wyf fi./Yn nhu375? fy Nhad y mae llawer o drigfannau; pe na byddai felly, a fyddwn i wedi dweud wrthych fy mod yn mynd i baratoi lle i chwi?^. 7Peidiwch � gadael i ddim gynhyrfu'ch calon. Credwch yn Nuw, a chredwch ynof finnau. - &Atebodd Iesu, "A roddi dy einioes drosof? Yn wir, yn wir, rwy'n dweud wrthyt, ni ch�n y ceiliog cyn iti fy ngwadu i dair gwaith.g,G %Arglwydd," gofynnodd Pedr iddo, "pam na allaf dy ganlyn yn awr? Fe roddaf fy einioes drosot.":+m $Meddai Simon Pedr wrtho, "Arglwydd, i ble'r wyt ti'n mynd?" Atebodd Iesu ef, "Lle'r wyf fi'n mynd, ni elli di ar hyn o bryd fy nghanlyn, ond fe fyddi'n fy nghanlyn maes o law."p*Y #Os bydd gennych gariad tuag at eich gilydd, wrth hynny bydd pawb yn gwybod mai disgyblion i mi ydych.") "Yr wyf yn rhoi i chwi orchymyn newydd: carwch eich gilydd. Fel y cerais i chwi, felly yr ydych chwithau i garu'ch gilydd.R( !Fy mhlant, am ychydig amser eto y byddaf gyda chwi; fe chwiliwch amdanaf, a'r hyn a ddywedais wrth yr Iddewon, yr wyf yn awr yn ei ddweud wrthych chwi hefyd, 'Ni allwch chwi ddod lle'r wyf fi'n mynd.'}'s Ac os yw Duw wedi ei ogoneddu ynddo ef, bydd Duw yntau yn ei ogoneddu ef ynddo'i hun, ac yn ei ogoneddu ar unwaith.~&u Ar �l i Jwdas fynd allan dywedodd Iesu, "Yn awr y mae Mab y Dyn wedi ei ogoneddu, a Duw wedi ei ogoneddu ynddo ef.P% Yn union wedi cymryd y tamaid bara aeth Jwdas allan. Yr oedd hi'n nos.3$_ Gan mai yng ngofal Jwdas yr oedd y god arian, tybiodd rhai fod Iesu wedi dweud wrtho, "Pryn y pethau y mae arnom eu heisiau at yr u373?yl", neu am roi rhodd i'r tlodion.R# Nid oedd neb o'r cwmni wrth y bwrdd yn deall pam y dywedodd hynny wrtho.}"s Ac yn dilyn ar hyn, aeth Satan i mewn i hwnnw. Meddai Iesu wrtho, "Yr hyn yr wyt yn ei wneud, brysia i'w gyflawni."!! Atebodd Iesu, "Yr un y gwlychaf y tamaid yma o fara a'i roi iddo, hwnnw yw ef." Yna gwlychodd y tamaid a'i roi i Jwdas fab Simon Iscariot.h I A dyma'r disgybl hwnnw yn pwyso'n �l ar fynwes Iesu ac yn gofyn iddo, "Pwy yw ef, Arglwydd?"U# A dyma Simon Pedr yn rhoi arwydd i hwn i holi Iesu am bwy yr oedd yn s�n.a; Yr oedd un o'i ddisgyblion, yr un yr oedd Iesu'n ei garu, yn nesaf ato ef wrth y bwrdd._7 Dechreuodd y disgyblion edrych ar ei gilydd, yn methu dyfalu am bwy yr oedd yn s�n.) Wedi iddo ddweud hyn, cynhyrfwyd ysbryd Iesu a thystiodd fel hyn: "Yn wir, yn wir, rwy'n dweud wrthych fod un ohonoch yn mynd i'm bradychu i."2] Yn wir, yn wir, rwy'n dweud wrthych, y mae'r sawl sy'n derbyn unrhyw un a anfonaf fi yn fy nerbyn i, ac y mae'r sawl sy'n fy nerbyn i yn derbyn yr hwn a'm hanfonodd i."r] Yr wyf fi'n dweud wrthych yn awr, cyn i'r peth ddigwydd, er mwyn ichwi gredu, pan ddigwydd, mai myfi yw.C Nid wyf yn siarad amdanoch i gyd. Yr wyf fi'n gwybod pwy a ddewisais. Ond y mae'n rhaid i'r Ysgrythur gael ei chyflawni: 'Y mae'r un sy'n bwyta fy mara i wedi codi ei sawdl yn f'erbyn.'I  Os gwyddoch y pethau hyn, gwyn eich byd os gweithredwch arnynt.  Yn wir, yn wir, rwy'n dweud wrthych, nid yw unrhyw was yn fwy na'i feistr, ac nid yw'r un a anfonir yn fwy na'r un a'i hanfonodd.hI Yr wyf wedi rhoi esiampl i chwi; yr ydych chwithau i wneud fel yr wyf fi wedi ei wneud i chwi.  Os wyf fi, felly, a minnau'n Arglwydd ac yn Athro, wedi golchi eich traed chwi, fe ddylech chwithau hefyd olchi traed eich gilydd.oW Yr ydych chwi'n fy ngalw i yn 'Athro' ac yn 'Arglwydd', a hynny'n gwbl briodol, oherwydd dyna wyf fi. Wedi iddo olchi eu traed, ac ymwisgo a chymryd ei le unwaith eto, gofynnodd iddynt, "A ydych yn deall beth yr wyf wedi ei wneud i chwi?hI Oherwydd gwyddai pwy oedd am ei fradychu. Dyna pam y dywedodd, "Nid yw pawb ohonoch yn l�n."6e Dywedodd Iesu wrtho, "Y mae'r sawl sydd wedi ymolchi drosto yn l�n i gyd, ac nid oes arno angen golchi dim ond ei draed. Ac yr ydych chwi yn l�n, ond nid pawb ohonoch."hI Arglwydd," meddai Simon Pedr wrtho, "nid fy nhraed yn unig, ond golch fy nwylo a'm pen hefyd." Meddai Pedr wrtho, "Ni chei di olchi fy nhraed i byth." Atebodd Iesu ef, "Os na chaf dy olchi di, nid oes lle iti gyda mi."uc Atebodd Iesu ef: "Ni wyddost ti ar hyn o bryd beth yr wyf fi am ei wneud, ond fe ddoi i wybod ar �l hyn."g G Daeth at Simon Pedr yn ei dro, ac meddai ef wrtho, "Arglwydd, a wyt ti am olchi fy nhraed i?"| q Yna tywalltodd ddu373?r i'r badell, a dechreuodd olchi traed y disgyblion, a'u sychu �'r tywel oedd am ei ganol.g G yn codi o'r swper ac yn rhoi ei wisg o'r neilltu, yn cymryd tywel ac yn ei glymu am ei ganol.  dyma Iesu, ac yntau'n gwybod bod y Tad wedi rhoi pob peth yn ei ddwylo ef, a'i fod wedi dod oddi wrth Dduw a'i fod yn mynd at Dduw,| q Yn ystod swper, pan oedd y diafol eisoes wedi gosod yng nghalon Jwdas fab Simon Iscariot y bwriad i'w fradychu ef,O  Ar drothwy gu373?yl y Pasg, yr oedd Iesu'n gwybod fod ei awr wedi dod, iddo ymadael �'r byd hwn a mynd at y Tad. Yr oedd wedi caru'r rhai oedd yn eiddo iddo yn y byd, ac fe'u carodd hyd yr eithaf.+ 2A gwn fod ei orchymyn ef yn fywyd tragwyddol. Yr hyn yr wyf fi'n ei lefaru, felly, rwy'n ei lefaru yn union fel y mae'r Tad wedi dweud wrthyf."1 1Oherwydd nid ohonof fy hunan y lleferais, ond y Tad ei hun, hwnnw a'm hanfonodd i, sydd wedi rhoi gorchymyn i mi beth a ddywedaf a beth a lefaraf.#? 0Y mae gan y sawl sy'n fy ngwrthod i, ac yn peidio � derbyn fy ngeiriau, un sydd yn ei farnu. Bydd y gair hwnnw a leferais i yn ei farnu yn y dydd olaf. /Os yw rhywun yn clywed fy ngeiriau i ac yn gwrthod eu cadw, nid myfi sy'n ei farnu, oherwydd ni ddeuthum i farnu'r byd ond i achub y byd.nU .Yr wyf fi wedi dod i'r byd yn oleuni, ac felly nid yw neb sy'n credu ynof fi yn aros yn y tywyllwch.J  -Ac y mae'r sawl sy'n fy ngweld i yn gweld yr un a'm hanfonodd i.nU ,Cyhoeddodd Iesu: "Y mae'r sawl sy'n credu ynof fi yn credu nid ynof fi ond yn yr un a'm hanfonodd i.@{ +Dewisach oedd ganddynt glod gan bobl na chlod gan Dduw.)K *Eto i gyd fe gredodd llawer hyd yn oed o'r llywodraethwyr ynddo ef; ond o achos y Phariseaid ni fynnent ei arddel, rhag iddynt gael eu torri allan o'r synagog.T~! )Dywedodd Eseia hyn am iddo weld ei ogoniant; amdano ef yr oedd yn llefaru.}3 (Y mae ef wedi dallu eu llygaid, ac wedi tywyllu eu deall, rhag iddynt weld �'u llygaid, a deall �'u meddwl, a throi'n �l, i mi eu hiach�u."J|  'O achos hyn ni allent gredu, oherwydd dywedodd Eseia beth arall:{/ &Cyflawnwyd felly y gair a ddywedodd y proffwyd Eseia: "Arglwydd, pwy a gredodd yr hyn a glywsant gennym? I bwy y datguddiwyd braich yr Arglwydd?"^z5 %Er iddo wneud cynifer o arwyddion yng ngu373?ydd y bobl, nid oeddent yn credu ynddo.&yE $Tra bo'r goleuni gennych, credwch yn y goleuni, ac felly plant y goleuni fyddwch." Wedi iddo lefaru'r geiriau hyn, aeth Iesu i ffwrdd ac ymguddio rhagddynt.cx? #Dywedodd Iesu wrthynt, "Am ychydig amser eto y bydd y goleuni yn eich plith. Rhodiwch tra bo'r goleuni gennych, rhag i'r tywyllwch eich goddiweddyd. Nid yw'r sawl sy'n rhodio yn y tywyllwch yn gwybod lle y mae'n mynd.Ew "Yna atebodd y dyrfa ef: "Yr ydym ni wedi dysgu o'r Gyfraith fod y Meseia i aros am byth. Sut yr wyt ti'n dweud, felly, bod yn rhaid i Fab y Dyn gael ei ddyrchafu? Pwy yw'r Mab y Dyn yma?"Ov !Dywedodd hyn i ddangos beth fyddai dull y farwolaeth oedd yn ei aros.Uu# A minnau, os caf fy nyrchafu oddi ar y ddaear, fe dynnaf bawb ataf fy hun."Xt) Dyma awr barnu'r byd hwn; yn awr y mae tywysog y byd hwn i gael ei fwrw allan.Vs% Atebodd Iesu, "Nid er fy mwyn i, ond er eich mwyn chwi, y daeth y llais hwn. r  Pan glywodd y dyrfa oedd yn sefyll gerllaw, dechreusant ddweud mai taran oedd; dywedodd eraill, "Angel sydd wedi llefaru wrtho."oqW O Dad, gogonedda dy enw." Yna daeth llais o'r nef: "Yr wyf wedi ei ogoneddu, ac fe'i gogoneddaf eto." p Yn awr y mae fy enaid mewn cynnwrf. Beth a ddywedaf? 'O Dad, gwared fi rhag yr awr hon'? Na, i'r diben hwn y deuthum i'r awr hon.Do Os yw rhywun am fy ngwasanaethu i, rhaid iddo fy nghanlyn i; lle bynnag yr wyf fi, yno hefyd y bydd fy ngwasanaethwr. Os yw rhywun yn fy ngwasanaethu i, fe gaiff ei anrhydeddu gan y Tad. n Y mae'r sawl sy'n caru ei einioes yn ei cholli; a'r sawl sy'n cas�u ei einioes yn y byd hwn, bydd yn ei chadw i fywyd tragwyddol.;mo Yn wir, yn wir, rwy'n dweud wrthych, os nad yw'r gronyn gwenith yn syrthio i'r ddaear ac yn marw, y mae'n aros ar ei ben ei hun; ond os yw'n marw, y mae'n dwyn llawer o ffrwyth.`l9 A dyma Iesu'n eu hateb. "Y mae'r awr wedi dod," meddai, "i Fab y Dyn gael ei ogoneddu.Yk+ Aeth Philip i ddweud wrth Andreas; ac aeth Andreas a Philip i ddweud wrth Iesu.mjS Daeth y rhain at Philip, a oedd o Bethsaida yng Ngalilea, a gofyn iddo, "Syr, fe hoffem weld Iesu."Zi- Ymhlith y bobl oedd yn dod i fyny i addoli ar yr u373?yl, yr oedd rhyw Roegiaid.h Gan hynny, dywedodd y Phariseaid wrth ei gilydd, "Edrychwch, nid ydych yn llwyddo o gwbl. Aeth y byd i gyd ar ei �l ef."zgm Dyna pam yr aeth tyrfa'r u373?yl i'w gyfarfod � yr oeddent wedi clywed am yr arwydd yma yr oedd wedi ei wneud.zfm Yr oedd y dyrfa, a oedd gydag ef pan alwodd Lasarus o'r bedd a'i godi o blith y meirw, yn tystiolaethu am hynny.2e] Ar y cyntaf ni ddeallodd y disgyblion ystyr y pethau hyn, ond wedi i Iesu gael ei ogoneddu, cofiasant fod y pethau hyn yn ysgrifenedig amdano, ac iddynt eu gwneud iddo.Ud# Paid ag ofni, ferch Seion; wele dy frenin yn dod, yn eistedd ar ebol asen."Qc Cafodd Iesu hyd i asyn ifanc ac eistedd arno, fel y mae'n ysgrifenedig:#b? Cymerasant ganghennau o'r palmwydd ac aethant allan i'w gyfarfod, gan weiddi: "Hosanna! Bendigedig yw'r un sy'n dod yn enw'r Arglwydd, yn Frenin Israel."aa; Trannoeth, clywodd y dyrfa fawr a oedd wedi dod i'r u373?yl fod Iesu'n dod i Jerwsalem.V`% gan fod llawer o'r Iddewon, o'i achos ef, yn gwrthgilio ac yn credu yn Iesu.F_ Ond gwnaeth y prif offeiriaid gynllwyn i ladd Lasarus hefyd,6^e Daeth tyrfa fawr o'r Iddewon i wybod ei fod yno, a daethant ato, nid o achos Iesu yn unig, ond er mwyn gweld Lasarus hefyd, y dyn yr oedd ef wedi ei godi oddi wrth y meirw.S] Y mae'r tlodion gyda chwi bob amser, ond nid wyf fi gyda chwi bob amser."f\E Gad lonydd iddi," meddai Iesu, "er mwyn iddi gadw'r ddefod ar gyfer dydd fy nghladdedigaeth.[+ Ond fe ddywedodd hyn, nid am fod gofal ganddo am y tlodion, ond am mai lleidr ydoedd, yn cymryd o'r cyfraniadau yn y god arian oedd yn ei ofal.\Z1 Pam na werthwyd yr ennaint hwn am dri chant o ddarnau arian, a'i roi i'r tlodion?"_Y7 A dyma Jwdas Iscariot, un o'i ddisgyblion, yr un oedd yn mynd i'w fradychu, yn dweud,X+ A chymerodd Mair fesur o ennaint costfawr, nard pur, ac eneiniodd draed Iesu a'u sychu �'i gwallt. A llanwyd y tu375? gan bersawr yr ennaint.tWa Yno gwnaethpwyd iddo swper; yr oedd Martha yn gweini, a Lasarus yn un o'r rhai oedd gydag ef wrth y bwrdd.V } Chwe diwrnod cyn y Pasg, daeth Iesu i Fethania, lle'r oedd Lasarus yn byw, y dyn yr oedd wedi ei godi oddi wrth y meirw.$UA 9Ac er mwyn iddynt ei ddal, yr oedd y prif offeiriaid a'r Phariseaid wedi rhoi gorchmynion, os oedd rhywun yn gwybod lle'r oedd ef, ei fod i'w hysbysu hwy.T 8Ac yr oeddent yn chwilio am Iesu, ac yn sefyll yn y deml a dweud wrth ei gilydd, "Beth dybiwch chwi? Nad yw ef ddim yn dod i'r u373?yl?"S 7Yn awr yr oedd Pasg yr Iddewon yn ymyl, ac aeth llawer i fyny i Jerwsalem o'r wlad cyn y Pasg, ar gyfer defod eu puredigaeth.RR 6Am hynny, peidiodd Iesu mwyach � mynd oddi amgylch yn agored ymhlith yr Iddewon. Aeth i ffwrdd oddi yno i'r wlad sydd yn ymyl yr anialwch, i dref a elwir Effraim, ac arhosodd yno gyda'i ddisgyblion.DQ 5o'r diwrnod hwnnw, felly, gwnaethant gynllwyn i'w ladd ef.kPO 4ac nid dros y genedl yn unig ond hefyd er mwyn casglu plant Duw oedd ar wasgar, a'u gwneud yn un.O 3Nid ohono'i hun y dywedodd hyn, ond proffwydo yr oedd, ac yntau'n archoffeiriad y flwyddyn honno, fod Iesu'n mynd i farw dros y genedl, N  2Nid ydych yn sylweddoli mai mantais i chwi fydd i un dyn farw dros y bobl, yn hytrach na bod y genedl gyfan yn cael ei difodi."M{ 1Ond dyma un ohonynt, Caiaffas, a oedd yn archoffeiriad y flwyddyn honno, yn dweud wrthynt: "Nid ydych chwi'n deall dim. L 0Os gadawn iddo barhau fel hyn, bydd pawb yn credu ynddo, ac fe ddaw'r Rhufeiniaid a chymryd oddi wrthym ein teml a'n cenedl hefyd.")KK /Am hynny galwodd y prif offeiriaid a'r Phariseaid gyfarfod o'r Sanhedrin, a dywedasant: "Beth yr ydym am ei wneud? Y mae'r dyn yma'n gwneud llawer o arwyddion.iJK .Ond aeth rhai ohonynt i ffwrdd at y Phariseaid a dweud wrthynt beth yr oedd Iesu wedi ei wneud.~Iu -Felly daeth llawer o'r Iddewon, y rhai oedd wedi dod at Mair a gweld beth yr oedd Iesu wedi ei wneud, i gredu ynddo.2H] ,Daeth y dyn a fu farw allan, a'i draed a'i ddwylo wedi eu rhwymo � llieiniau, a chadach am ei wyneb. Dywedodd Iesu wrthynt, "Datodwch ei rwymau, a gadewch iddo fynd."NG +Ac wedi dweud hyn, gwaeddodd � llais uchel, "Lasarus, tyrd allan."$FA *Roeddwn i'n gwybod dy fod bob amser yn gwrando arnaf, ond dywedais hyn o achos y dyrfa sy'n sefyll o gwmpas, er mwyn iddynt gredu mai tydi a'm hanfonodd."vEe )Felly symudasant y maen. A chododd Iesu ei lygaid i fyny a dweud, "O Dad, rwy'n diolch i ti am wrando arnaf.cD? (Oni ddywedais wrthyt," meddai Iesu wrthi, "y cait weld gogoniant Duw, dim ond iti gredu?"#C? 'Symudwch y maen," meddai Iesu. A dyma Martha, chwaer y dyn oedd wedi marw, yn dweud wrtho, "Erbyn hyn, syr, y mae'n drewi; y mae yma ers pedwar diwrnod."gBG &Dan deimlad dwys drachefn, daeth Iesu at y bedd. Ogof ydoedd, a maen yn gorwedd ar ei thraws.nAU %Ond dywedodd rhai ohonynt, "Oni allai hwn, a agorodd lygaid y dall, gadw'r dyn yma hefyd rhag marw?"K@ $Yna dywedodd yr Iddewon, "Gwelwch gymaint yr oedd yn ei garu ef."?5 #Torrodd Iesu i wylo.Z>- "Ble'r ydych wedi ei roi i orwedd?" gofynnodd. "Tyrd i weld, syr," meddant wrtho.}=s !Wrth ei gweld hi'n wylo, a'r Iddewon oedd wedi dod gyda hi hwythau'n wylo, cynhyrfwyd ysbryd Iesu gan deimlad dwys.<7 A phan ddaeth Mair i'r fan lle'r oedd Iesu, a'i weld, syrthiodd wrth ei draed ac meddai wrtho, "Pe buasit ti yma, syr, ni buasai fy mrawd wedi marw."9;k Pan welodd yr Iddewon, a oedd gyda hi yn y tu375? yn ei chysuro, fod Mair wedi codi ar frys a mynd allan, aethant ar ei h�l gan dybio ei bod hi'n mynd at y bedd, i wylo yno.x:i Nid oedd Iesu wedi dod i mewn i'r pentref eto, ond yr oedd yn dal yn y fan lle'r oedd Martha wedi ei gyfarfod.<9s Pan glywodd Mair hyn, cododd ar frys a mynd ato ef.8 Wedi iddi ddweud hyn, aeth ymaith a galw ei chwaer Mair a dweud wrthi o'r neilltu, "Y mae'r Athro wedi cyrraedd, ac y mae am dy weld."v7e Ydwyf, Arglwydd," atebodd hithau, "yr wyf fi'n credu mai tydi yw'r Meseia, Mab Duw, yr Un sy'n dod i'r byd."[6/ a phob un sy'n byw ac yn credu ynof fi, ni bydd marw byth. A wyt ti'n credu hyn?"y5k Dywedodd Iesu wrthi, "Myfi yw'r atgyfodiad a'r bywyd. Pwy bynnag sy'n credu ynof fi, er iddo farw, fe fydd byw;\41 Mi wn," meddai Martha wrtho, "y bydd yn atgyfodi yn yr atgyfodiad ar y dydd olaf."53e Dywedodd Iesu wrthi, "Fe atgyfoda dy frawd."S2 A hyd yn oed yn awr, mi wn y rhydd Duw i ti beth bynnag a ofynni ganddo."Z1- Dywedodd Martha wrth Iesu, "Pe buasit ti yma, syr, ni buasai fy mrawd wedi marw.a0; Pan glywodd Martha fod Iesu yn dod, aeth i'w gyfarfod; ond eisteddodd Mair yn y tu375?._/7 Ac yr oedd llawer o'r Iddewon wedi dod at Martha a Mair i'w cysuro ar golli eu brawd.I.  Yr oedd Bethania yn ymyl Jerwsalem, ryw dri chilomedr oddi yno.\-1 Pan gyrhaeddodd yno, cafodd Iesu fod Lasarus eisoes yn ei fedd ers pedwar diwrnod.u,c Ac meddai Thomas, a elwir Didymus, wrth ei gyd-ddisgyblion, "Gadewch i ninnau fynd hefyd, i farw gydag ef."o+W Ac er eich mwyn chwi yr wyf yn falch nad oeddwn yno, er mwyn ichwi gredu. Ond gadewch inni fynd ato."I*  Felly dywedodd Iesu wrthynt yn blaen, "Y mae Lasarus wedi marw.p)Y Ond at ei farwolaeth ef yr oedd Iesu wedi cyfeirio, a hwythau'n meddwl mai siarad am hun cwsg yr oedd.R( Dywedodd y disgyblion wrtho, "Arglwydd, os yw'n huno fe gaiff ei wella."t'a Ar �l dweud hyn meddai wrthynt, "Y mae ein cyfaill Lasarus yn huno, ond yr wyf yn mynd yno i'w ddeffro."X&) Ond os yw rhywun yn cerdded yn y nos, y mae'n baglu, am nad oes golau ganddo."%1 Atebodd Iesu: "Onid oes deuddeg awr mewn diwrnod? Os yw rhywun yn cerdded yng ngolau dydd, nid yw'n baglu, oherwydd y mae'n gweld golau'r byd hwn.}$s Rabbi," meddai'r disgyblion wrtho, "gynnau yr oedd yr Iddewon yn ceisio dy labyddio. Sut y gelli fynd yn �l yno?"V#% Ac wedyn, dywedodd wrth ei ddisgyblion, "Gadewch inni fynd yn �l i Jwdea."Z"- Ac wedi clywed ei fod ef yn wael, arhosodd am ddau ddiwrnod yn y fan lle'r oedd.@!{ Yn awr yr oedd Iesu'n caru Martha a'i chwaer a Lasarus.! ; Pan glywodd Iesu, meddai, "Nid yw'r gwaeledd hwn i fod yn angau i Lasarus, ond yn ogoniant i Dduw; bydd yn gyfrwng i Fab Duw gael ei ogoneddu drwyddo."Z- Anfonodd y chwiorydd, felly, neges at Iesu: "Y mae dy gyfaill, syr, yma'n wael." Mair oedd y ferch a eneiniodd yr Arglwydd ag ennaint, a sychu ei draed �'i gwallt; a'i brawd hi, Lasarus, oedd yn wael.o Y Yr oedd rhyw ddyn o'r enw Lasarus yn wael. Yr oedd yn byw ym Methania, pentref Mair a'i chwaer Martha.5e *A daeth llawer i gredu ynddo yn y lle hwnnw. )Daeth llawer ato yno, ac yr oeddent yn dweud, "Ni wnaeth Ioan unrhyw arwydd, ond yr oedd popeth a ddywedodd Ioan am y dyn hwn yn wir."iK (Aeth Iesu i ffwrdd eto dros yr Iorddonen i'r man lle bu Ioan gynt yn bedyddio, ac arhosodd yno.K 'Gwnaethant gais eto i'w ddal ef, ond llithrodd trwy eu dwylo hwy.5 &Ond os wyf yn eu gwneud, credwch y gweithredoedd, hyd yn oed os na chredwch fi, er mwyn ichwi ganfod a gwybod bod y Tad ynof fi, a minnau yn y Tad."K %Os nad wyf yn gwneud gweithredoedd fy Nhad, peidiwch �'m credu.3 $sut yr ydych chwi yn dweud, 'Yr wyt yn cablu', oherwydd fy mod i, yr un y mae'r Tad wedi ei gysegru a'i anfon i'r byd, wedi dweud, 'Mab Duw ydwyf'?nU #Os galwodd ef y rhai hynny y daeth gair Duw atynt yn dduwiau � ac ni ellir diddymu'r Ysgrythur �pY "Atebodd Iesu hwythau, "Onid yw'n ysgrifenedig yn eich Cyfraith chwi, 'Fe ddywedais i, "Duwiau ydych"'? 9 !Atebodd yr Iddewon ef, "Nid am weithred dda yr ydym am dy labyddio, ond am gabledd, oherwydd dy fod ti, a thithau'n ddyn, yn dy wneud dy hun yn Dduw." Dywedodd Iesu wrthynt, "Yr wyf wedi dangos i chwi lawer o weithredoedd da trwy rym y Tad. O achos prun ohonynt yr ydych am fy llabyddio?"@{ Unwaith eto casglodd yr Iddewon gerrig i'w labyddio ef. ; Myfi a'r Tad, un ydym."kO Hwy yw rhodd fy Nhad i mi, rhodd sy'n fwy na dim oll, ac ni all neb eu cipio allan o law fy Nhad.~u Yr wyf fi'n rhoi bywyd tragwyddol iddynt; nid �nt byth i ddistryw, ac ni chaiff neb eu cipio hwy allan o'm llaw i.l Q Y mae fy nefaid i yn gwrando ar fy llais i, ac yr wyf fi'n eu hadnabod, a hwythau'n fy nghanlyn i.K  Ond nid ydych chwi'n credu, am nad ydych yn perthyn i'm defaid i.+ O Atebodd Iesu hwy, "Yr wyf wedi dweud wrthych, ond nid ydych yn credu. Y mae'r gweithredoedd hyn yr wyf fi yn eu gwneud yn enw fy Nhad yn tystiolaethu amdanaf fi. 1 Daeth yr Iddewon o'i amgylch a gofyn iddo, "Am ba hyd yr wyt ti am ein cadw ni mewn ansicrwydd? Os tydi yw'r Meseia, dywed hynny wrthym yn blaen."E  ac yr oedd Iesu'n cerdded yn y deml, yng Nghloestr Solomon.R Yna daeth amser dathlu gu373?yl y Cysegru yn Jerwsalem. Yr oedd yn aeaf,  Ond yr oedd eraill yn dweud, "Nid geiriau dyn � chythraul ynddo yw'r rhain. A yw cythraul yn gallu agor llygaid y deillion?"q[ Yr oedd llawer ohonynt yn dweud, "Y mae cythraul ynddo, y mae'n wallgof. Pam yr ydych yn gwrando arno?"B Bu ymraniad eto ymhlith yr Iddewon o achos y geiriau hyn.=s Nid yw neb yn ei dwyn oddi arnaf, ond myfi ohonof fy hun sy'n ei rhoi. Y mae gennyf hawl i'w rhoi, ac y mae gennyf hawl i'w derbyn eilwaith. Hyn a gefais yn orchymyn gan fy Nhad."]3 Y mae'r Tad yn fy ngharu i oherwydd fy mod yn rhoi fy einioes, i'w derbyn eilwaith.4a Y mae gennyf ddefaid eraill hefyd, nad ydynt yn perthyn i'r gorlan hon. Rhaid imi ddod �'r rheini i mewn, ac fe wrandawant ar fy llais. Yna bydd un praidd ac un bugail.xi yn union fel y mae'r Tad yn f'adnabod i, a minnau'n adnabod y Tad. Ac yr wyf yn rhoi fy einioes dros y defaid.V% Myfi yw'r bugail da; yr wyf yn adnabod fy nefaid, a'm defaid yn f'adnabod i,R Y mae'n ffoi am mai gwas cyflog yw, ac am nad oes ofal arno am y defaid.?~w Y mae'r gwas cyflog, nad yw'n fugail nac yn berchen y defaid, yn gweld y blaidd yn dod ac yn gadael y defaid ac yn ffoi; ac y mae'r blaidd yn eu hysglyfio ac yn eu gyrru ar chw�l.R} Myfi yw'r bugail da. Y mae'r bugail da yn rhoi ei einioes dros y defaid.|! Ni ddaw'r lleidr ond i ladrata ac i ladd ac i ddinistrio. Yr wyf fi wedi dod er mwyn i ddynion gael bywyd, a'i gael yn ei holl gyflawnder.{} Myfi yw'r drws; os daw rhywun i mewn trwof fi, caiff ei gadw'n ddiogel, caiff fynd i mewn ac allan, a dod o hyd i borfa.ezC Lladron ac ysbeilwyr oedd pawb a ddaeth o'm blaen i; ond ni wrandawodd y defaid arnynt hwy._y7 Felly dywedodd Iesu eto, "Yn wir, yn wir, rwy'n dweud wrthych, myfi yw drws y defaid.vxe Dyw-edodd Iesu hyn wrthynt ar ddameg, ond nid oeddent hwy'n deall ystyr yr hyn yr oedd yn ei lefaru wrthynt.pwY Ni chanlynant neb dieithr byth, ond ffoi oddi wrtho, oherwydd nid ydynt yn adnabod llais dieithriaid."v) Pan fydd wedi dod �'i ddefaid ei hun i gyd allan, bydd yn cerdded ar y blaen, a'r defaid yn ei ganlyn oherwydd eu bod yn adnabod ei lais ef.u7 Y mae ceidwad y drws yn agor i hwn, ac y mae'r defaid yn clywed ei lais, ac yntau'n galw ei ddefaid ei hun wrth eu henwau ac yn eu harwain hwy allan.?ty Yr un sy'n mynd i mewn trwy'r drws yw bugail y defaid.#s A Yn wir, yn wir, rwy'n dweud wrthych, lleidr ac ysbeiliwr yw'r sawl nad yw'n mynd i mewn trwy'r drws i gorlan y defaid, ond sy'n dringo i mewn rywle arall.r+ )Atebodd Iesu hwy: "Pe baech yn ddall, ni byddai gennych bechod. Ond am eich bod yn awr yn dweud, 'Yr ydym yn gweld', y mae eich pechod yn aros.jqM (Clywodd rhai o'r Phariseaid oedd yno gydag ef hyn, ac meddent wrtho, "A ydym ni hefyd yn ddall?"p% 'A dywedodd Iesu, "I farnu y deuthum i i'r byd hwn, er mwyn i'r rhai nad ydynt yn gweld gael gweld, ac i'r rhai sydd yn gweld fynd yn ddall."Jo  &Yr wyf yn credu, Arglwydd," meddai'r dyn, gan ymgrymu o'i flaen.^n5 %Meddai Iesu wrtho, "Yr wyt wedi ei weld ef. Yr un sy'n siarad � thi, hwnnw yw ef."Bm $Atebodd yntau, "Pwy yw ef, syr, er mwyn imi gredu ynddo?"zlm #Clywodd Iesu eu bod wedi ei daflu allan, a phan gafodd hyd iddo gofynnodd iddo, "A wyt ti'n credu ym Mab y Dyn?"k} "Atebodd y Phariseaid ef, "Fe'th aned di yn gyfan gwbl mewn pechod, ac a wyt ti yn ein dysgu ni?" Yna taflasant ef allan.;jq !Oni bai fod y dyn hwn o Dduw, ni allai wneud dim."Vi% Ni chlywyd erioed fod neb wedi agor llygaid rhywun oedd wedi ei eni'n ddall.h Fe wyddom nad yw Duw yn gwrando ar bechaduriaid, ond ei fod yn gwrando ar unrhyw un sy'n dduwiol ac yn gwneud ei ewyllys ef. `~~q}}|| {{jzzzNyryxqwwvutt sfrrBqppponnmm=llkkCjj6iihh g6f]eeddXdccHbba``_}^^/]]\\[[7ZZ[YYGXXgXWIVUU-TTStRRFQQUPPyOO4NNMM.LL+KIJ'I{HHHVGGFFhEDDD>q==<;::q99i88%766^5544o422j11_00:/a/..@--K,,f,5++ *t)((''&#%%%$$Y## "E!!k \DpPWppe([+>z 2 8  ) P KTMjE Oi gymryd ei le yn y weinidogaeth a'r apostolaeth hon, y cefnodd Jwdas arni i fynd i'w le ei hun."kD QYna aethant i weddi: "Adwaenost ti, Arglwydd, galonnau pawb. Amlyga prun o'r ddau hyn a ddewisaistQC Ystyriwyd dau: Joseff, a elwid Barsabas ac a gyfenwid Jwstus, a Mathias.B }o fedydd Ioan hyd y dydd y cymerwyd ef i fyny oddi wrthym, rhaid i un o'r rhain ddod yn dyst gyda ni o'i atgyfodiad ef."yA mFelly, o'r rhai a fu yn ein cwmni ni yr holl amser y bu'r Arglwydd Iesu yn mynd i mewn ac allan yn ein plith ni,@ 7Oherwydd y mae'n ysgrifenedig yn Llyfr y Salmau: 'Aed ei gartrefle yn anghyfannedd, heb neb yn byw ynddo', a hefyd: 'Cymered arall ei oruchwyliaeth.'? +A daeth hyn yn hysbys i holl drigolion Jerwsalem, ac felly galwyd y maes hwnnw yn eu hiaith hwy eu hunain yn Aceldama, hynny yw, Maes y Gwaed.)> %(Fe brynodd hwn faes �'r t�l am ei ddrygwaith, ac wedi syrthio ar ei wyneb fe rwygodd yn ei ganol, a thywalltwyd ei berfedd i gyd allan.Y= -oherwydd fe'i cyfrifid yn un ohonom ni, a chafodd ei ran yn y weinidogaeth hon."%< EGyfeillion, rhaid oedd cyflawni'r Ysgrythur a ragddywedodd yr Ysbryd Gl�n trwy enau Dafydd am Jwdas, yr un a ddangosodd y ffordd i'r rhai a ddaliodd Iesu; ; Un o'r dyddiau hynny cododd Pedr ymysg y credinwyr � yr oedd tyrfa o bobl yn yr un lle, rhyw gant ac ugain ohonynt � ac meddai,: yYr oedd y rhain oll yn dyfalbarhau yn unfryd mewn gweddi, ynghyd � rhai gwragedd a Mair, mam Iesu, a chyda'i frodyr.M9  Wedi cyrraedd, aethant i fyny i'r oruwchystafell, lle'r oeddent yn aros: Pedr ac Ioan ac Iago ac Andreas, Philip a Thomas, Bartholomeus a Mathew, Iago fab Alffeus a Simon y Selot a Jwdas fab Iago.q8 ] Yna dychwelsant i Jerwsalem o'r mynydd a elwir Olewydd, sydd yn agos i Jerwsalem, daith Saboth oddi yno.T7 # ac meddai'r rhain, "Wu375?r Galilea, pam yr ydych yn sefyll yn edrych tua'r nef? Yr Iesu hwn, sydd wedi ei gymryd i fyny oddi wrthych i'r nef, bydd yn dod yn yr un modd ag y gwelsoch ef yn mynd i'r nef."u6 e Fel yr oeddent yn syllu tua'r nef, ac yntau'n mynd, dyma ddau u373?r yn sefyll yn eu hymyl mewn dillad gwyn,b5 ? Wedi iddo ddweud hyn, a hwythau'n edrych, fe'i dyrchafwyd, a chipiodd cwmwl ef o'u golwg.!4 =Ond fe dderbyniwch nerth wedi i'r Ysbryd Gl�n ddod arnoch, a byddwch yn dystion i mi yn Jerwsalem, ac yn holl Jwdea a Samaria, a hyd eithaf y ddaear."3 Dywedodd yntau wrthynt, "Nid chwi sydd i wybod amseroedd neu brydiau y mae'r Tad wedi eu gosod o fewn ei awdurdod ef ei hun.}2 uFelly, wedi iddynt ddod ynghyd, fe ofynasant iddo, "Arglwydd, ai dyma'r adeg yr wyt ti am adfer y deyrnas i Israel?"u1 eOherwydd � du373?r y bedyddiodd Ioan, ond fe'ch bedyddir chwi �'r Ysbryd Gl�n ymhen ychydig ddyddiau."!0 =A thra oedd gyda hwy, gorchmynnodd iddynt beidio ag ymadael o Jerwsalem, ond disgwyl am yr hyn a addawodd y Tad. "Fe glywsoch am hyn gennyf fi," meddai.// YDangosodd ei hun hefyd iddynt yn fyw, wedi ei ddioddefaint, drwy lawer o arwyddion sicr, gan fod yn weledig iddynt yn ystod deugain diwrnod a llefaru am deyrnas Dduw.~. whyd y dydd y cymerwyd ef i fyny, wedi iddo roi gorchmynion trwy'r Ysbryd Gl�n i'r apostolion yr oedd wedi eu dewis.h- MYsgrifennais y llyfr cyntaf, Theoffilus, am yr holl bethau y dechreuodd Iesu eu gwneud a'u dysgu?,wY mae hefyd lawer o bethau eraill a wnaeth Iesu. Petai pob un o'r rhain yn cael ei gofnodi, ni byddai'r byd, i'm tyb i, yn ddigon mawr i ddal y llyfrau fyddai'n cael eu hysgrifennu.+!Hwn yw'r disgybl sydd yn tystiolaethu am y pethau hyn, ac sydd wedi ysgrifennu'r pethau hyn. Ac fe wyddom ni fod ei dystiolaeth ef yn wir.Z*-Aeth y gair yma ar led ymhlith ei ddilynwyr, a thybiwyd nad oedd y disgybl hwnnw i farw. Ond ni ddywedodd Iesu wrtho nad oedd i farw, ond, "Os byddaf yn dymuno iddo aros hyd nes y dof fi, beth yw hynny i ti?"q)[Atebodd Iesu ef, "Os byddaf yn dymuno iddo ef aros hyd nes y dof fi, beth yw hynny i ti? Canlyn di fi."P(Pan welodd Pedr hwn, felly, gofynnodd i Iesu, "Arglwydd, beth am hwn?"W''Trodd Pedr, a gwelodd y disgybl yr oedd Iesu'n ei garu yn eu canlyn � yr un oedd wedi pwyso'n �l ar fynwes Iesu yn ystod y swper, ac wedi gofyn iddo, "Arglwydd, pwy yw'r un sy'n mynd i'th fradychu di?"&/Dywedodd hyn i ddangos beth fyddai dull y farwolaeth yr oedd Pedr i ogoneddu Duw trwyddi. Ac wedi iddo ddweud hyn, meddai wrth Pedr, "Canlyn fi."q%[Yn wir, yn wir, rwy'n dweud wrthyt, pan oeddit yn ifanc, yr oeddit yn dy wregysu dy hunan, ac yn mynd lle bynnag y mynnit. Ond pan fyddi'n hen, byddi'n estyn dy ddwylo i rywun arall dy wregysu, a mynd � thi lle nad wyt yn mynnu."2$]Gofynnodd iddo y drydedd waith, "Simon fab Ioan, a wyt ti'n fy ngharu i?" Aeth Pedr yn drist am ei fod wedi gofyn iddo y drydedd waith, "A wyt ti'n fy ngharu i?" Ac meddai wrtho, "Arglwydd, fe wyddost ti bob peth, ac rwyt ti'n gwybod fy mod yn dy garu di." Dywedodd Iesu wrtho, "Portha fy nefaid.K#Wedyn gofynnodd iddo yr ail waith, "Simon fab Ioan, a wyt ti'n fy ngharu i?" "Ydwyf, Arglwydd," meddai Pedr wrtho, "fe wyddost ti fy mod yn dy garu di." Meddai Iesu wrtho, "Bugeilia fy nefaid."m"SYna, wedi iddynt gael brecwast, gofynnodd Iesu i Simon Pedr, "Simon fab Ioan, a wyt ti'n fy ngharu i yn fwy na'r rhain?" Atebodd ef, "Ydwyf, Arglwydd, fe wyddost ti fy mod yn dy garu di." Meddai Iesu wrtho, "Portha fy u373?yn."w!gDyma, yn awr, y drydedd waith i Iesu ymddangos i'w ddisgyblion ar �l iddo gael ei gyfodi oddi wrth y meirw.U # Daeth Iesu atynt, a chymerodd y bara a'i roi iddynt, a'r pysgod yr un modd.-S Dewch," meddai Iesu wrthynt, "cymerwch frecwast." Ond nid oedd neb o'r disgyblion yn beiddio gofyn iddo, "Pwy wyt ti?" Yr oeddent yn gwybod mai yr Arglwydd ydoedd.%C Dringodd Simon Pedr i'r cwch, a thynnu'r rhwyd i'r lan yn llawn o bysgod braf, cant pum deg a thri ohonynt. Ac er bod cymaint ohonynt, ni thorrodd y rhwyd.R Meddai Iesu wrthynt, "Dewch � rhai o'r pysgod yr ydych newydd eu dal."X) Wedi iddynt lanio, gwelsant d�n golosg wedi ei osod, a physgod arno, a bara.Daeth y disgyblion eraill yn y cwch, gan lusgo'r rhwyd yn llawn o bysgod; nid oeddent ymhell o'r lan, dim ond rhyw gan medr.taA dyma'r disgybl hwnnw yr oedd Iesu'n ei garu yn dweud wrth Pedr, "Yr Arglwydd yw." Yna, pan glywodd Simon Pedr mai'r Arglwydd ydoedd, clymodd ei wisg uchaf amdano (oherwydd yr oedd wedi tynnu ei ddillad), a neidiodd i mewn i'r m�r.0YMeddai yntau wrthynt, "Bwriwch y rhwyd i'r ochr dde i'r cwch, ac fe gewch helfa." Gwnaethant felly, ac ni allent dynnu'r rhwyd i mewn gan gymaint y pysgod oedd ynddi.gGDyma Iesu felly'n gofyn iddynt, "Does gennych ddim pysgod, fechgyn?" "Nac oes," atebasant ef.gGPan ddaeth y bore, safodd Iesu ar y lan, ond nid oedd y disgyblion yn gwybod mai Iesu ydoedd.EA dyma Simon Pedr yn dweud wrth y lleill, "Rwy'n mynd i bysgota." Atebasant ef, "Rydym ninnau'n dod gyda thi." Aethant allan, a mynd i mewn i'r cwch. Ond ni ddaliasant ddim y noson honno.-Yr oedd Simon Pedr, a Thomas, a elwir Didymus, a Nathanael o Gana Galilea, a meibion Sebedeus, a dau arall o'i ddisgyblion, i gyd gyda'i gilydd.z oAr �l hyn, amlygodd Iesu ei hun unwaith eto i'w ddisgyblion, ar lan M�r Tiberias. A dyma sut y gwnaeth hynny.#Ond y mae'r rhain wedi eu cofnodi er mwyn i chwi gredu mai Iesu yw'r Meseia, Mab Duw, ac er mwyn i chwi trwy gredu gael bywyd yn ei enw ef. Yr oedd llawer o arwyddion eraill, yn wir, a wnaeth Iesu yng ngu373?ydd ei ddisgyblion, nad ydynt wedi eu cofnodi yn y llyfr hwn.{oDywedodd Iesu wrtho, "Ai am i ti fy ngweld i yr wyt ti wedi credu? Gwyn eu byd y rhai a gredodd heb iddynt weld."2_Atebodd Thomas ef, "Fy Arglwydd a'm Duw!"7Yna meddai wrth Thomas, "Estyn dy fys yma. Edrych ar fy nwylo. Estyn dy law a'i rhoi yn fy ystlys. A phaid � bod yn anghredadun, bydd yn gredadun."CAc ymhen wythnos, yr oedd y disgyblion unwaith eto yn y tu375?, a Thomas gyda hwy. A dyma Iesu'n dod, er bod y drysau wedi eu cloi, ac yn sefyll yn y canol a dweud, "Tangnefedd i chwi!"h IAc felly dywedodd y disgyblion eraill wrtho, "Yr ydym wedi gweld yr Arglwydd." Ond meddai ef wrthynt, "Os na welaf �l yr hoelion yn ei ddwylo, a rhoi fy mys yn �l yr hoelion, a'm llaw yn ei ystlys, ni chredaf fi byth."[ /Nid oedd Thomas, a elwir Didymus, un o'r Deuddeg, gyda hwy pan ddaeth Iesu atynt.q [Os maddeuwch bechodau rhywun, y maent wedi eu maddau; os peidiwch �'u maddau, y maent heb eu maddau."S Ac wedi dweud hyn, anadlodd arnynt a dweud: "Derbyniwch yr Ysbryd Gl�n. {Meddai Iesu wrthynt eilwaith, "Tangnefedd i chwi! Fel y mae'r Tad wedi fy anfon i, yr wyf fi hefyd yn eich anfon chwi."taWedi dweud hyn, dangosodd ei ddwylo a'i ystlys iddynt. Pan welsant yr Arglwydd, llawenychodd y disgyblion.hIGyda'r nos ar y dydd cyntaf hwnnw o'r wythnos, yr oedd y drysau wedi eu cloi lle'r oedd y disgyblion, oherwydd eu bod yn ofni'r Iddewon. A dyma Iesu'n dod ac yn sefyll yn eu canol, ac yn dweud wrthynt, "Tangnefedd i chwi!"7Ac aeth Mair Magdalen i gyhoeddi'r newydd i'r disgyblion. "Yr wyf wedi gweld yr Arglwydd," meddai, ac eglurodd ei fod wedi dweud y geiriau hyn wrthi.LMeddai Iesu wrthi, "Paid � glynu wrthyf, oherwydd nid wyf eto wedi esgyn at y Tad. Ond dos at fy mrodyr, a dywed wrthynt, 'Yr wyf yn esgyn at fy Nhad i a'ch Tad chwi, fy Nuw i a'ch Duw chwi.'"taMeddai Iesu wrthi, "Mair." Troes hithau, ac meddai wrtho yn iaith yr Iddewon, "Rabbwni" (hynny yw, Athro).{oWraig," meddai Iesu wrthi, "pam yr wyt ti'n wylo? Pwy yr wyt yn ei geisio?" Gan feddwl mai'r garddwr ydoedd, dywedodd hithau wrtho, "Os mai ti, syr, a'i cymerodd ef, dywed wrthyf lle y rhoddaist ef i orwedd, ac fe'i cymeraf fi ef i'm gofal."s_Wedi iddi ddweud hyn, troes yn ei h�l, a gwelodd Iesu'n sefyll yno, ond heb sylweddoli mai Iesu ydoedd.'G Ac meddai'r rhain wrthi, "Wraig, pam yr wyt ti'n wylo?" Atebodd hwy, "Y maent wedi cymryd fy Arglwydd i ffwrdd, ac ni wn i lle y maent wedi ei roi i orwedd."  a gwelodd ddau angel mewn dillad gwyn yn eistedd lle'r oedd corff Iesu wedi bod yn gorwedd, un wrth y pen a'r llall wrth y traed.y Ond yr oedd Mair yn dal i sefyll y tu allan i'r bedd, yn wylo. Wrth iddi wylo felly, plygodd i edrych i mewn i'r bedd,-~U Yna aeth y disgyblion yn �l adref.y}k Oherwydd nid oeddent eto wedi deall yr hyn a ddywed yr Ysgrythur, fod yn rhaid iddo atgyfodi oddi wrth y meirw.d|AYna aeth y disgybl arall, y cyntaf i ddod at y bedd, yntau i mewn. Gwelodd, ac fe gredodd.{a hefyd y cadach oedd wedi bod am ei ben ef; nid oedd hwn yn gorwedd gyda'r llieiniau, ond ar wah�n, wedi ei blygu ynghyd.fzEYna daeth Simon Pedr ar ei �l, a mynd i mewn i'r bedd. Gwelodd y llieiniau yn gorwedd yno,Vy%Plygodd i edrych, a gwelodd y llieiniau yn gorwedd yno, ond nid aeth i mewn.vxeYr oedd y ddau'n cydredeg, ond rhedodd y disgybl arall ymlaen yn gynt na Pedr, a chyrraedd y bedd yn gyntaf.Iw Yna cychwynnodd Pedr a'r disgybl arall allan, a mynd at y bedd.Tv!Rhedodd, felly, nes dod at Simon Pedr a'r disgybl arall, yr un yr oedd Iesu'n ei garu. Ac meddai wrthynt, "Y maent wedi cymryd yr Arglwydd allan o'r bedd, ac ni wyddom lle y maent wedi ei roi i orwedd."%u EAr y dydd cyntaf o'r wythnos, yn fore, tra oedd hi eto'n dywyll, dyma Mair Magdalen yn dod at y bedd, ac yn gweld bod y maen wedi ei dynnu oddi wrth y bedd.wtg*Felly, gan ei bod yn ddydd Paratoad i'r Iddewon, a chan fod y bedd hwn yn ymyl, rhoesant Iesu i orwedd ynddo.s )Yn y fan lle croeshoeliwyd ef yr oedd gardd, ac yn yr ardd yr oedd bedd newydd nad oedd neb erioed wedi ei roi i orwedd ynddo.zrm(Cymerasant gorff Iesu, a'i rwymo, ynghyd �'r peraroglau, mewn llieiniau, yn unol ag arferion claddu'r Iddewon. q'Aeth Nicodemus hefyd, y dyn oedd wedi dod at Iesu y tro cyntaf liw nos, a daeth ef � thua chan mesur o fyrr ac aloes yn gymysg.p&Ar �l hyn, gofynnodd Joseff o Arimathea ganiat�d gan Pilat i gymryd corff Iesu i lawr. Yr oedd Joseff yn ddisgybl i Iesu, ond yn ddisgybl cudd, gan fod ofn yr Iddewon arno. Rhoddodd Pilat ganiat�d, ac felly aeth Joseff i gymryd y corff i lawr.ioK%Ac y mae'r Ysgrythur hefyd yn dweud mewn lle arall: "Edrychant ar yr hwn a drywanwyd ganddynt."\n1$Digwyddodd hyn er mwyn i'r Ysgrythur gael ei chyflawni: "Ni thorrir asgwrn ohono."1m[#Y mae'r un a welodd y peth wedi dwyn tystiolaeth i hyn, ac y mae ei dystiolaeth ef yn wir. Y mae hwnnw'n gwybod ei fod yn dweud y gwir, a gallwch chwithau felly gredu.tla"Ond fe drywanodd un o'r milwyr ei ystlys ef � phicell, ac ar unwaith dyma waed a du373?r yn llifo allan.]k3!Ond pan ddaethant at Iesu a gweld ei fod ef eisoes yn farw, ni thorasant ei goesau.\j1 Felly daeth y milwyr, a thorri coesau'r naill a'r llall a groeshoeliwyd gyda Iesu.piYYna, gan ei bod yn ddydd Paratoad, gofynnodd yr Iddewon i Pilat am gael torri coesau'r rhai a groeshoeliwyd, a chymryd y cyrff i lawr, rhag iddynt ddal i fod ar y groes ar y Saboth, oherwydd yr oedd y Saboth hwnnw'n uchel-u373?yl.nhUYna, wedi iddo gymryd y gwin, dywedodd Iesu, "Gorffennwyd." Gwyrodd ei ben, a rhoi i fyny ei ysbryd.g7Yr oedd llestr ar lawr yno, yn llawn o win sur, a dyma hwy'n dodi ysbwng, wedi ei lenwi �'r gwin yma, ar ddarn o isop, ac yn ei godi at ei wefusau.f/Ar �l hyn yr oedd Iesu'n gwybod bod pob peth bellach wedi ei orffen, ac er mwyn i'r Ysgrythur gael ei chyflawni dywedodd, "Y mae arnaf syched."teaYna dywedodd wrth y disgybl, "Dyma dy fam di." Ac o'r awr honno, cymerodd y disgybl hi i mewn i'w gartref. dPan welodd Iesu ei fam, felly, a'r disgybl yr oedd yn ei garu yn sefyll yn ei hymyl, meddai wrth ei fam, "Wraig, dyma dy fab di."pcYOnd yn ymyl croes Iesu yr oedd ei fam ef yn sefyll gyda'i chwaer, Mair gwraig Clopas, a Mair Magdalen.bPeidiwn �'i rhwygo hi," meddai'r milwyr wrth ei gilydd, "gadewch inni fwrw coelbren amdani, i benderfynu pwy gaiff hi." Felly cyflawnwyd yr Ysgrythur sy'n dweud: "Rhanasant fy nillad yn eu mysg, a bwrw coelbren ar fy ngwisg." Felly y gwnaeth y milwyr.FaWedi iddynt groeshoelio Iesu, cymerodd y milwyr ei ddillad ef a'u rhannu'n bedair rhan, un i bob milwr. Cymerasant ei grys hefyd; yr oedd hwn yn ddiwn�ad, wedi ei weu o'r pen yn un darn.@`{Atebodd Pilat, "Yr hyn a ysg-rifennais a ysgrifennais."!_;Yna meddai prif offeiriaid yr Iddewon wrth Pilat, "Paid ag ysgrifennu, 'Brenin yr Iddewon', ond yn hytrach, 'Dywedodd ef, "Brenin yr Iddewon wyf fi."'"F^Darllenodd llawer o'r Iddewon y teitl hwn, oherwydd yr oedd y fan lle croeshoeliwyd Iesu yn agos i'r ddinas. Yr oedd y teitl wedi ei ysgrifennu yn iaith yr Iddewon, ac mewn Lladin a Groeg.y]kYsgrifennodd Pilat deitl, a'i osod ar y groes; dyma'r hyn a ysgrifennwyd: "Iesu o Nasareth, Brenin yr Iddewon."Y\+Yno croeshoeliasant ef, a dau arall gydag ef, un ar bob ochr a Iesu yn y canol.z[mAc aeth allan, gan gario'i groes ei hun, i'r man a elwir Lle Penglog (yn iaith yr Iddewon fe'i gelwir Golgotha).RZYna traddododd Pilat Iesu iddynt i'w groeshoelio. Felly cymerasant Iesu.HY Gwaeddasant hwythau, "Ymaith ag ef, ymaith ag ef, croeshoelia ef." Meddai Pilat wrthynt, "A wyf i groeshoelio eich brenin chwi?" Atebodd y prif offeiriaid, "Nid oes gennym frenin ond Cesar."nXUDydd Paratoad y Pasg oedd hi, tua hanner dydd. A dywedodd Pilat wrth yr Iddewon, "Dyma eich brenin."W' Pan glywodd Pilat y geiriau hyn, daeth � Iesu allan, ac eisteddodd ar y brawdle yn y lle a elwir Y Palmant (yn iaith yr Iddewon, Gabbatha).UV# O hyn allan, ceisiodd Pilat ei ryddhau ef. Ond gwaeddodd yr Iddewon: "Os wyt yn rhyddhau'r dyn hwn, nid wyt yn gyfaill i Gesar. Y mae pob un sy'n ei wneud ei hun yn frenin yn gwrthryfela yn erbyn Cesar."3U_ Atebodd Iesu ef, "Ni fyddai gennyt ddim awdurdod arnaf fi oni bai ei fod wedi ei roi iti oddi uchod. Gan hynny, y mae'r hwn a'm trosglwyddodd i ti yn euog o bechod mwy."+TO Dyma Pilat felly yn gofyn iddo, "Onid wyt ti am siarad � mi? Oni wyddost fod gennyf awdurdod i'th ryddhau di, a bod gennyf awdurdod hefyd i'th groeshoelio di?"{So Aeth yn ei �l i mewn i'r Praetoriwm, a gofynnodd i Iesu, "O ble'r wyt ti'n dod?" Ond ni roddodd Iesu ateb iddo.:RoPan glywodd Pilat y gair hwn, ofnodd yn fwy byth.QAtebodd yr Iddewon ef, "Y mae gennym ni Gyfraith, ac yn �l y Gyfraith honno fe ddylai farw, oherwydd fe'i gwnaeth ei hun yn Fab Duw."TP!Pan welodd y prif offeiriaid a'r swyddogion ef, gwaeddasant, "Croeshoelia, croeshoelia." "Cymerwch ef eich hunain a chroeshoeliwch," meddai Pilat wrthynt, "oherwydd nid wyf fi'n cael achos yn ei erbyn."xOiDaeth Iesu allan, felly, yn gwisgo'r goron ddrain a'r fantell borffor. A dywedodd Pilat wrthynt, "Dyma'r dyn."N/Daeth Pilat allan eto, ac meddai wrthynt, "Edrychwch, rwy'n dod ag ef allan atoch, er mwyn ichwi wybod nad wyf yn cael unrhyw achos yn ei erbyn."fMEAc yr oeddent yn dod ato ac yn dweud, "Henffych well, Frenin yr Iddewon!" ac yn ei gernodio.dLAA phlethodd y milwyr goron o ddrain a'i gosod ar ei ben ef, a rhoi mantell borffor amdano.0K ]Yna cymerodd Pilat Iesu, a'i fflangellu.ZJ-(Yna gwaeddasant yn �l, "Na, nid hwnnw, ond Barabbas." Terfysgwr oedd Barabbas.I'Ond y mae'n arfer gennych i mi ryddhau un carcharor ichwi ar y Pasg. A ydych yn dymuno, felly, imi ryddhau ichwi Frenin yr Iddewon?"'HG&Meddai Pilat wrtho, "Beth yw gwirionedd?" Wedi iddo ddweud hyn, daeth allan eto at yr Iddewon ac meddai wrthynt, "Nid wyf fi'n cael unrhyw achos yn ei erbyn.G3%Yna meddai Pilat wrtho, "Yr wyt ti yn frenin, ynteu?" "Ti sy'n dweud fy mod yn frenin," atebodd Iesu. "Er mwyn hyn yr wyf fi wedi cael fy ngeni, ac er mwyn hyn y deuthum i'r byd, i dystiolaethu i'r gwirionedd. Y mae pawb sy'n perthyn i'r gwirionedd yn gwrando ar fy llais i."]F3$Atebodd Iesu, "Nid yw fy nheyrnas i o'r byd hwn. Pe bai fy nheyrnas i o'r byd hwn, byddai fy ngwasanaethwyr i yn ymladd, rhag imi gael fy nhrosglwyddo i'r Iddewon. Ond y gwir yw, nid dyma darddle fy nheyrnas i."E#Atebodd Pilat, "Ai Iddew wyf fi? Dy genedl dy hun a'i phrif offeiriaid sydd wedi dy drosglwyddo di i mi. Beth wnaethost ti?"tDa"Atebodd Iesu, "Ai ohonot dy hun yr wyt ti'n dweud hyn, ai ynteu eraill a ddywedodd hyn wrthyt amdanaf fi?"qC[!Yna, aeth Pilat i mewn i'r Praetoriwm eto. Galwodd Iesu, ac meddai wrtho, "Ai ti yw Brenin yr Iddewon?"vBe Felly cyflawnwyd y gair yr oedd Iesu wedi ei lefaru i ddangos beth fyddai dull y farwolaeth oedd yn ei aros.3A_Yna dywedodd Pilat wrthynt, "Cymerwch chwi ef, a barnwch ef yn �l eich Cyfraith eich hunain." Meddai'r Iddewon wrtho, "Nid yw'n gyfreithlon i ni roi neb i farwolaeth."[@/Atebasant ef, "Oni bai fod hwn yn droseddwr, ni buasem wedi ei drosglwyddo i ti."z?mAm hynny, daeth Pilat allan atynt hwy, ac meddai, "Beth yw'r cyhuddiad yr ydych yn ei ddwyn yn erbyn y dyn hwn?"B>}Aethant � Iesu oddi wrth Caiaffas i'r Praetoriwm. Yr oedd yn fore. Nid aeth yr Iddewon eu hunain i mewn i'r Praetoriwm, rhag iddynt gael eu halogi, er mwyn gallu bwyta gwledd y Pasg.==uYna gwadodd Pedr eto. Ac ar hynny, canodd y ceiliog.<%Dyma un o weision yr archoffeiriad, perthynas i'r un y torrodd Pedr ei glust i ffwrdd, yn gofyn iddo, "Oni welais i di yn yr ardd gydag ef?";-Yr oedd Simon Pedr yn sefyll yno yn ymdwymo. Meddent wrtho felly, "Tybed a wyt tithau'n un o'i ddisgyblion?" Gwadodd yntau: "Nac ydwyf," meddai.N:Yna anfonodd Annas ef, wedi ei rwymo, at Caiaffas, yr archoffeiriad. 9Atebodd Iesu, "Os dywedais rywbeth o'i le, rho dystiolaeth ynglu375?n � hynny. Ond os oeddwn yn fy lle, pam yr wyt yn fy nharo?"8)Pan ddywedodd hyn, rhoddodd un o'r swyddogion oedd yn sefyll yn ei ymyl gernod i Iesu, gan ddweud, "Ai felly yr wyt yn ateb yr archoffeiriad?"7Pam yr wyt yn fy holi i? Hola'r rhai sydd wedi clywed yr hyn a leferais wrthynt. Dyma'r sawl sy'n gwybod beth a ddywedais i."P6Atebodd Iesu ef: "Yr wyf fi wedi siarad yn agored wrth y byd. Yr oeddwn i bob amser yn dysgu mewn synagog ac yn y deml, lle y bydd yr Iddewon i gyd yn ymgynnull; nid wyf wedi siarad dim yn y dirgel.T5!Yna holodd yr archoffeiriad Iesu am ei ddisgyblion ac am ei ddysgeidiaeth.:4mA chan ei bod yn oer, yr oedd y gweision a'r swyddogion wedi gwneud t�n golosg, ac yr oeddent yn sefyll yn ymdwymo wrtho. Ac yr oedd Pedr yntau yn sefyll gyda hwy yn ymdwymo.3A dyma'r forwyn oedd yn cadw'r drws yn dweud wrth Pedr, "Tybed a wyt tithau'n un o ddisgyblion y dyn yma?" "Nac ydwyf," atebodd yntau.C2ond safodd Pedr wrth y drws y tu allan. Felly aeth y disgybl arall, yr un oedd yn adnabyddus i'r archoffeiriad, allan a siarad �'r forwyn oedd yn cadw'r drws, a daeth � Pedr i mewn.21]Yr oedd Simon Pedr yn canlyn Iesu, a disgybl arall hefyd. Yr oedd y disgybl hwn yn adnabyddus i'r archoffeiriad, ac fe aeth i mewn gyda Iesu i gyntedd yr archoffeiriad,c0?Caiaffas oedd y dyn a gynghorodd yr Iddewon mai mantais fyddai i un dyn farw dros y bobl.z/m Aethant ag ef at Annas yn gyntaf. Ef oedd tad-yng-nghyfraith Caiaffas, a oedd yn archoffeiriad y flwyddyn honno.^.5 Yna cymerodd y fintai a'i chapten, a swyddogion yr Iddewon, afael yn Iesu a'i rwymo.}-s Ac meddai Iesu wrth Pedr, "Rho dy gleddyf yn �l yn y wain. Onid wyf am yfed y cwpan y mae'r Tad wedi ei roi imi?", Yna tynnodd Simon Pedr y cleddyf oedd ganddo, a tharo gwas yr archoffeiriad a thorri ei glust dde i ffwrdd. Enw'r gwas oedd Malchus.f+E Felly cyflawnwyd y gair yr oedd wedi ei lefaru: "Ni chollais yr un o'r rhai a roddaist imi."n*UAtebodd Iesu, "Dywedais wrthych mai myfi yw. Os myfi yr ydych yn ei geisio, gadewch i'r rhain fynd."k)OFelly gofynnodd iddynt eilwaith, "Pwy yr ydych yn ei geisio?" "Iesu o Nasareth," meddent hwythau.W('Pan ddywedodd Iesu wrthynt, "Myfi yw", ciliasant yn �l a syrthio i'r llawr.'Atebasant ef, "Iesu o Nasareth." "Myfi yw," meddai yntau wrthynt. Ac yr oedd Jwdas, ei fradychwr, yn sefyll yno gyda hwy.y&kGan fod Iesu'n gwybod pob peth oedd ar fin digwydd iddo, aeth allan atynt a gofyn, "Pwy yr ydych yn ei geisio?"%'Cymerodd Jwdas felly fintai o filwyr, a swyddogion oddi wrth y prif offeiriaid a'r Phariseaid, ac aeth yno gyda llusernau a ffaglau ac arfau.$ Yr oedd Jwdas hefyd, ei fradychwr, yn gwybod am y lle, oherwydd yr oedd Iesu lawer gwaith wedi cyfarfod �'i ddisgyblion yno.# Wedi iddo ddweud hyn, aeth Iesu allan gyda'i ddisgyblion a chroesi nant Cidron. Yr oedd gardd yno, ac iddi hi yr aeth ef a'i ddisgyblion.2"]Yr wyf wedi gwneud dy enw di yn hysbys iddynt, ac fe wnaf hynny eto, er mwyn i'r cariad �'r hwn yr wyt wedi fy ngharu i fod ynddynt hwy, ac i minnau fod ynddynt hwy."!O Dad cyfiawn, nid yw'r byd yn dy adnabod, ond yr wyf fi'n dy adnabod, ac y mae'r rhain yn gwybod mai tydi a'm hanfonodd i.T !O Dad, am y rhai yr wyt ti wedi eu rhoi i mi, fy nymuniad yw iddynt hwy fod gyda mi lle'r wyf fi, er mwyn iddynt weld fy ngogoniant, y gogoniant a roddaist i mi oherwydd i ti fy ngharu cyn seilio'r byd.2]myfi ynddynt hwy, a thydi ynof fi, a hwythau felly wedi eu dwyn i undod perffaith, er mwyn i'r byd wybod mai tydi a'm hanfonodd i, ac i ti eu caru hwy fel y ceraist fi.wgYr wyf fi wedi rhoi iddynt hwy y gogoniant a roddaist ti i mi, er mwyn iddynt fod yn un fel yr ydym ni yn un:4aRwy'n gwedd�o ar iddynt oll fod yn un, ie, fel yr wyt ti, O Dad, ynof fi a minnau ynot ti, iddynt hwy hefyd fod ynom ni, er mwyn i'r byd gredu mai tydi a'm hanfonodd i.ykOnd nid dros y rhain yn unig yr wyf yn gwedd�o, ond hefyd dros y rhai fydd yn credu ynof fi trwy eu gair hwy.xiAc er eu mwyn hwy yr wyf fi'n fy nghysegru fy hun, er mwyn iddynt hwythau fod wedi eu cysegru yn y gwirionedd.LFel yr anfonaist ti fi i'r byd, yr wyf fi'n eu hanfon hwy i'r byd.@{Cysegra hwy yn y gwirionedd. Dy air di yw'r gwirionedd.MNid ydynt yn perthyn i'r byd, fel nad wyf finnau'n perthyn i'r byd.nUNid wyf yn gwedd�o ar i ti eu cymryd allan o'r byd, ond ar i ti eu cadw'n ddiogel rhag yr Un drwg.-Yr wyf fi wedi rhoi iddynt dy air di, ac y mae'r byd wedi eu cas�u hwy, am nad ydynt yn perthyn i'r byd, fel nad wyf finnau'n perthyn i'r byd.5 Ond yn awr yr wyf yn dod atat ti, ac yr wyf yn llefaru'r geiriau hyn yn y byd er mwyn i'm llawenydd i fod ganddynt yn gyflawn ynddynt hwy eu hunain.T! Pan oeddwn gyda hwy, yr oeddwn i'n eu cadw'n ddiogel trwy dy enw, yr enw a roddaist i mi. Gwyliais drostynt, ac ni chollwyd yr un ohonynt, ar wah�n i fab colledigaeth, i'r Ysgrythur gael ei chyflawni.P Nid wyf fi mwyach yn y byd, ond y maent hwy yn y byd. Yr wyf fi'n dod atat ti. O Dad sanctaidd, cadw hwy'n ddiogel trwy dy enw, yr enw a roddaist i mi, er mwyn iddynt fod yn un fel yr ydym ni yn un.|q Y mae popeth sy'n eiddof fi yn eiddot ti, a'r eiddot ti yn eiddof fi. Ac yr wyf fi wedi fy ngogoneddu ynddynt hwy.  Drostynt hwy yr wyf fi'n gwedd�o. Nid dros y byd yr wyf yn gwedd�o, ond dros y rhai a roddaist imi, oherwydd eiddot ti ydynt.?wOherwydd yr wyf wedi rhoi iddynt hwy y geiriau a roddaist ti i mi, a hwythau wedi eu derbyn, a chanfod mewn gwirionedd mai oddi wrthyt ti y deuthum, a chredu mai ti a'm hanfonodd i.SY maent yn gwybod yn awr mai oddi wrthyt ti y mae popeth a roddaist i mi.Yr wyf wedi amlygu dy enw i'r rhai a roddaist imi allan o'r byd. Eiddot ti oeddent, ac fe'u rhoddaist i mi. Y maent wedi cadw dy air di.r ]Yn awr, O Dad, gogonedda di fyfi ger dy fron dy hun �'r gogoniant oedd i mi ger dy fron cyn bod y byd._ 7Yr wyf fi wedi dy ogoneddu ar y ddaear trwy orffen y gwaith a roddaist imi i'w wneud.i KA hyn yw bywyd tragwyddol: dy adnabod di, yr unig wir Dduw, a'r hwn a anfonaist ti, Iesu Grist. wOherwydd rhoddaist iddo ef awdurdod ar bob un, awdurdod i roi bywyd tragwyddol i bawb yr wyt ti wedi eu rhoi iddo ef."  ?Wedi iddo lefaru'r geiriau hyn, cododd Iesu ei lygaid i'r nef a dywedodd: "O Dad, y mae'r awr wedi dod. Gogonedda dy Fab, er mwyn i'r Mab dy ogoneddu di.'G!Yr wyf wedi dweud hyn wrthych er mwyn i chwi, ynof fi, gael tangnefedd. Yn y byd fe gewch orthrymder, ond codwch eich calon, yr wyf fi wedi gorchfygu'r byd."N Edrychwch, y mae amser yn dod, yn wir y mae wedi dod, pan gewch eich gwasgaru bob un i'w le ei hun, a'm gadael i ar fy mhen fy hun. Ac eto, nid wyf ar fy mhen fy hun, oherwydd y mae'r Tad gyda mi.4cAtebodd Iesu hwy, "A ydych yn credu yn awr?%Yn awr fe wyddom dy fod yn gwybod pob peth, ac nad oes arnat angen i neb dy holi. Dyna pam yr ydym yn credu dy fod wedi dod oddi wrth Dduw."taMeddai ei ddisgyblion ef, "Dyma ti yn awr yn siarad yn gwbl eglur; nid ar ddameg yr wyt yn llefaru mwyach.wgDeuthum oddi wrth y Tad, ac yr wyf wedi dod i'r byd; bellach yr wyf yn gadael y byd eto ac yn mynd at y Tad."ykoherwydd y mae'r Tad ei hun yn eich caru chwi, am i chwi fy ngharu i a chredu fy mod i wedi dod oddi wrth Dduw.yYn y dydd hwnnw, byddwch yn gofyn yn fy enw i. Nid wyf yn dweud wrthych y byddaf fi'n gwedd�o ar y Tad drosoch chwi,9kYr wyf wedi dweud y pethau hyn wrthych ar ddamhegion. Y mae amser yn dod pan na fyddaf yn siarad wrthych ar ddamhegion ddim mwy, ond yn llefaru wrthych yn gwbl eglur am y Tad.{oHyd yn hyn nid ydych wedi gofyn dim yn fy enw i. Gofynnwch, ac fe gewch, ac felly bydd eich llawenydd yn gyflawn. ~9Y dydd hwnnw ni byddwch yn holi dim arnaf. Yn wir, yn wir, rwy'n dweud wrthych, beth bynnag a ofynnwch gan y Tad yn fy enw i, bydd ef yn ei roi ichwi. }9Felly chwithau, yr ydych yn awr mewn tristwch. Ond fe'ch gwelaf chwi eto, ac fe lawenha eich calon, ac ni chaiff neb ddwyn eich llawenydd oddi arnoch.H| Y mae gwraig mewn poen wrth esgor, gan fod ei hamser wedi dod. Ond pan fydd y baban wedi ei eni, nid yw hi'n cofio'r gwewyr ddim mwy gan gymaint ei llawenydd fod plentyn wedi ei eni i'r byd.,{QYn wir, yn wir, rwy'n dweud wrthych, y byddwch chwi'n wylo ac yn galaru, a bydd y byd yn llawenhau. Byddwch chwi'n drist, ond fe droir eich tristwch yn llawenydd.}zsSylweddolodd Iesu eu bod yn awyddus i'w holi, ac meddai wrthynt, "Ai dyma'r hyn yr ydych yn ei drafod gyda'ch gilydd, fy mod i wedi dweud, 'Ymhen ychydig amser, ni byddwch yn fy ngweld i, ac ymhen ychydig amser wedyn, fe fyddwch yn fy ngweld'?tyaBeth," meddent, "yw'r 'ychydig amser' yma y mae'n s�n amdano? Nid ydym yn deall am beth y mae'n siarad."qx[Yna meddai rhai o'i ddisgyblion wrth ei gilydd, "Beth yw hyn y mae'n ei ddweud wrthym, 'Ymhen ychydig amser, ni byddwch yn fy ngweld i, ac ymhen ychydig amser wedyn, fe fyddwch yn fy ngweld', ac 'Oherwydd fy mod i'n mynd at y Tad'?twaYmhen ychydig amser, ni byddwch yn fy ngweld i ddim mwy, ac ymhen ychydig wedyn, fe fyddwch yn fy ngweld." vY mae pob peth sydd gan y Tad yn eiddo i mi. Dyna pam y dywedais ei fod yn cymryd o'r hyn sy'n eiddo i mi ac yn ei fynegi i chwi.muSBydd ef yn fy ngogoneddu i, oherwydd bydd yn cymryd o'r hyn sy'n eiddo i mi ac yn ei fynegi i chwi.Wt' Ond pan ddaw ef, Ysbryd y Gwirionedd, fe'ch arwain chwi yn yr holl wirionedd. Oherwydd nid ohono'i hun y bydd yn llefaru; ond yr hyn a glyw y bydd yn ei lefaru, a'r hyn sy'n dod y bydd yn ei fynegi i chwi.^s5 Y mae gennyf lawer eto i'w ddweud wrthych, ond ni allwch ddal y baich ar hyn o bryd.Jr  ynglu375?n � barn am fod tywysog y byd hwn wedi cael ei farnu.hqI ynglu375?n � chyfiawnder oherwydd fy mod i'n mynd at y Tad, ac na chewch fy ngweld ddim mwy;>pw ynglu375?n � phechod am nad ydynt yn credu ynof fi;\o1A phan ddaw, fe argyhoedda ef y byd ynglu375?n � phechod, a chyfiawnder, a barn;0nYYr wyf fi'n dweud y gwir wrthych: y mae'n fuddiol i chwi fy mod i'n mynd ymaith. Oherwydd os nad af, ni ddaw'r Eiriolwr atoch chwi. Ond os af, fe'i hanfonaf ef atoch.RmOnd am fy mod wedi dweud hyn wrthych, daeth tristwch i lenwi eich calon.lwOnd yn awr, yr wyf yn mynd at yr hwn a'm hanfonodd i, ac eto nid yw neb ohonoch yn gofyn i mi, 'Ble'r wyt ti'n mynd?'RkOnd yr wyf wedi dweud y pethau hyn wrthych er mwyn ichwi gofio, pan ddaw'r amser iddynt ddigwydd, fy mod i wedi eu dweud wrthych. "Ni ddywedais hyn wrthych o'r dechrau, oherwydd yr oeddwn i gyda chwi.DjFe wn�nt hyn am nad ydynt wedi adnabod na'r Tad na myfi."i=Fe'ch torrant chwi allan o'r synagogau; yn wir y mae'r amser yn dod pan fydd pawb fydd yn eich lladd chwi yn meddwl ei fod yn offrymu gwasanaeth i Dduw.Fh Yr wyf wedi dweud y pethau hyn wrthych i'ch cadw rhag cwympo.RgAc yr ydych chwi hefyd yn tystiolaethu, am eich bod gyda mi o'r dechrau. G,~~@}}S||?{{wzzzyyxxhwwvv3utt^ssNrrgr qvqpp1o~nnnmll`kkhjjxj,ii*hh(gSfffgee\ddcc\b|aaR``.__I^^}]]D\\u[[6ZZ;YY[XXzWWWV?UU7TTSSRrRQQ:P}P!ONNYMM*LLiKKZJJIpI HHGG2FEE5DDxCC;BBGAAS@@?X>>>7=<|wAc aeth Jacob i lawr i'r Aifft. Bu farw ef a'n tadau,f{EAnfonodd Joseff, a galw Jacob ei dad ato, a'i holl berthnasau yn saithdeg pump o bobl i gyd.az; Yr ail dro fe adnabuwyd Joseff gan ei frodyr, a daeth tylwyth Joseff yn hysbys i Pharo.Yy+ Ond clywodd Jacob fod bwyd yn yr Aifft, ac anfonodd ein tadau yno y tro cyntaf.zxm Daeth newyn ar yr Aifft i gyd ac ar Ganaan; yr oedd yn gyfyngder mawr, ac ni allai ein hynafiaid gael lluniaeth.=ws ac achubodd ef o'i holl gyfyngderau, a rhoddodd iddo ffafr a doethineb yng ngolwg Pharo brenin yr Aifft, a gosododd yntau ef yn llywodraethwr dros yr Aifft a thros ei holl du375?.bv= Cenfigennodd y patriarchiaid wrth Joseff a'i werthu i'r Aifft. Ond yr oedd Duw gydag ef,!u;A rhoddodd iddo gyfamod enwaediad. Felly, wedi geni iddo Isaac enwaedodd arno yr wythfed dydd. Ac i Isaac ganwyd Jacob, ac i Jacob y deuddeg patriarch.tAc fe ddof fi � barn ar y genedl y byddant yn ei gwasanaethu,' meddai Duw, 'ac wedi hynny d�nt allan, ac addolant fi yn y lle hwn.'sLlefarodd Duw fel hyn: 'Bydd ei ddisgynyddion yn alltudion mewn gwlad ddieithr, a ch�nt eu caethiwo a'u cam-drin am bedwar can mlynedd.)rKEto ni roes iddo etifeddiaeth ynddi, naddo, ddim troedfedd. Addo a wnaeth ei rhoi iddo ef i'w meddiannu, ac i'w ddisgynyddion ar ei �l, ac yntau heb blentyn.+qOYna fe aeth allan o wlad y Chaldeaid, ac ymsefydlodd yn Haran. Oddi yno, wedi i'w dad farw, fe symudodd Duw ef i'r wlad hon, lle'r ydych chwi'n preswylio yn awr.opWa dywedodd wrtho, 'Dos allan o'th wlad ac oddi wrth dy berthnasau, a thyrd i'r wlad a ddangosaf iti.'o)Meddai yntau: "Frodyr a thadau, clywch. Ymddangosodd Duw'r gogoniant i'n tad ni, Abraham, ac yntau yn Mesopotamia cyn iddo ymsefydlu yn Haran,5n gGofynnodd yr archoffeiriad: "Ai felly y mae?"emCA syllodd pawb oedd yn eistedd yn y Sanhedrin arno, a gwelsant ei wyneb ef fel wyneb angel. l oherwydd clywsom ef yn dweud y bydd Iesu'r Nasaread yma yn distrywio'r lle hwn, ac yn newid y defodau a draddododd Moses i ni."k a gosod gau�dystion i ddweud, "Y mae'r dyn yma byth a hefyd yn llefaru pethau yn erbyn y lle sanctaidd hwn a'r Gyfraith;{jo A chynyrfasant y bobl a'r henuriaid a'r ysgrifenyddion, ac ymosod arno a'i gipio a dod ag ef gerbron y Sanhedrin,yik Yna annog dynion a wnaethant i ddweud, "Clywsom ef yn llefaru pethau cableddus yn erbyn Moses ac yn erbyn Duw."Vh% ond ni allent wrthsefyll y ddoethineb a'r Ysbryd yr oedd yn llefaru drwyddo.g/ Ond daeth rhai o'r synagog a elwid yn Synagog y Libertiniaid a'r Cyreniaid a'r Alexandriaid, a rhai o bobl Cilicia ac Asia, a dadlau � Steffan,ifKYr oedd Steffan, yn llawn gras a nerth, yn gwneud rhyfeddodau ac arwyddion mawr ymhlith y bobl.'eGYr oedd Gair Duw'n mynd ar gynnydd. Yr oedd nifer y disgyblion yn Jerwsalem yn lluosogi'n ddirfawr, a thyrfa fawr o'r offeiriaid hefyd yn ufuddhau i'r ffydd.gdGGosodasant y rhain gerbron yr apostolion, ac wedi gwedd�o rhoesant hwythau eu dwylo arnynt.Vc%A bu eu geiriau yn gymeradwy gan yr holl gynulleidfa, a dyma ddewis Steffan, gu373?r llawn o ffydd ac o'r Ysbryd Gl�n, a Philip a Prochorus a Nicanor a Timon a Parmenas a Nicolaus, proselyt o Antiochia.LbFe barhawn ni yn ddyfal yn y gwedd�o ac yng ngwasanaeth y Gair."a'Dewiswch, gyfeillion, saith o ddynion o'ch plith ac iddynt air da, yn llawn o'r Ysbryd ac o ddoethineb, ac fe'u gosodwn hwy ar hyn o orchwyl.` Galwodd y Deuddeg gynulleidfa'r disgyblion atynt, a dweud, "Nid yw'n addas ein bod ni'n gadael Gair Duw, i weini wrth fyrddau.L_ Yn y dyddiau hynny, pan oedd y disgyblion yn amlhau, bu grwgnach gan yr Iddewon Groeg eu hiaith yn erbyn y rhai Hebraeg, am fod eu gweddwon hwy yn cael eu hesgeuluso yn y ddarpariaeth feunyddiol.y^k*A phob dydd, yn y deml ac yn eu tai, nid oeddent yn peidio � dysgu a chyhoeddi'r newydd da am y Meseia, Iesu.])Aethant hwythau ymaith o u373?ydd y Sanhedrin, yn llawen am iddynt gael eu cyfrif yn deilwng i dderbyn amarch er mwyn yr Enw.'\G(Ac fe'u perswadiwyd ganddo. Galwasant yr apostolion atynt, ac wedi eu fflangellu a gorchymyn iddynt beidio � llefaru yn enw Iesu, gollyngasant hwy'n rhydd.p[Y'ond os o Dduw y mae, ni fyddwch yn abl i'w ddymchwelyd. Fe all y'ch ceir chwi yn ymladd yn erbyn Duw."5Zc&Ac yn yr achos hwn, 'rwy'n dweud wrthych, ymogelwch rhag y dynion hyn; gadewch lonydd iddynt. Oherwydd os o ddynion y mae'r bwriad hwn neu'r weithred hon, fe'i dymchwelir;!Y;%Ar �l hwn, cododd Jwdas y Galilead yn nyddiau'r cofrestru, a thynnodd bobl i'w ganlyn. Ond darfu amdano yntau hefyd, a gwasgarwyd pawb o'i ganlynwyr.EX$Oherwydd dro'n �l cododd Theudas, gan honni ei fod yn rhywun, ac ymunodd nifer o ddynion ag ef, ynghylch pedwar cant. Lladdwyd ef, a chwalwyd pawb oedd yn ei ganlyn, ac aethant yn ddim.]W3#Wu375?r Israel," meddai, "cymerwch ofal beth yr ydych am ei wneud �'r dynion hyn.(VI"Ond fe gododd yn y Sanhedrin ryw Pharisead o'r enw Gamaliel, athro'r Gyfraith, gu373?r a berchid gan yr holl bobl, ac archodd anfon y dynion allan am ychydig.IU !Pan glywsant hwy hyn, aethant yn ffyrnig ac ewyllysio eu lladd.rT] Ac yr ydym ni'n dystion o'r pethau hyn, ni a'r Ysbryd Gl�n a roddodd Duw i'r rhai sy'n ufuddhau iddo."wSgHwn a ddyrchafodd Duw at ei law dde yn Bentywysog a Gwaredwr, i roi edifeirwch i Israel a maddeuant pechodau.vReY mae Duw ein hynafiaid ni wedi cyfodi Iesu, yr hwn yr oeddech chwi wedi ei lofruddio trwy ei grogi ar bren.WQ'Atebodd Pedr a'r apostolion, "Rhaid ufuddhau i Dduw yn hytrach nag i ddynion.JP a dweud, "Rhoesom orchymyn pendant i chwi beidio � dysgu yn yr enw hwn, a dyma chwi wedi llenwi Jerwsalem �'ch dysgeidiaeth, a'ch bwriad yw rhoi'r bai arnom ni am dywallt gwaed y dyn hwn."jOMWedi dod � hwy yno, gwnaethant iddynt sefyll gerbron y Sanhedrin. Holodd yr archoffeiriad hwy,tNaYna aeth y swyddog gyda'i filwyr i'w n�l, ond heb drais, am eu bod yn ofni cael eu llabyddio gan y bobl.{MoOnd daeth rhywun a dweud wrthynt, "Y mae'r dynion a roesoch yn y carchar yn sefyll yn y deml ac yn dysgu'r bobl."L3A phan glywodd prif swyddog gwarchodlu'r deml, a'r prif offeiriaid, y geiriau hyn, yr oeddent mewn penbleth yn eu cylch, beth a allai hyn ei olygu.KCawsom y carchar wedi ei gloi yn gwbl ddiogel a'r gwylwyr yn sefyll wrth y drysau, ond wedi agor ni chawsom neb oddi mewn."lJQOnd ni chafodd y swyddogion a ddaeth yno hyd iddynt yn y carchar. Daethant yn eu holau, ac adrodd,I Wedi iddynt glywed hyn, aethant ar doriad dydd i mewn i'r deml, a dechreusant ddysgu. Wedi i'r archoffeiriad a'r rhai oedd gydag ef gyrraedd, galwasant ynghyd y Sanhedrin, sef senedd gyflawn cenedl Israel, ac anfonasant i'r carchar i gyrchu'r apostolion.kHOa dywedodd, "Ewch, safwch yn y deml a llefarwch wrth y bobl bob peth ynglu375?n �'r Bywyd hwn."]G3Ond yn ystod y nos agorodd angel yr Arglwydd ddrysau'r carchar a dod � hwy allan;KFCymerasant afael yn yr apostolion, a'u rhoi mewn dalfa gyhoeddus.mESOnd llanwyd yr archoffeiriad ag eiddigedd, a'r holl rai hynny oedd gydag ef, sef plaid y Sadwceaid.=DsByddai'r dyrfa'n ymgynnull hefyd o'r trefi o amgylch Jerwsalem, gan ddod � chleifion a rhai oedd yn cael eu blino gan ysbrydion aflan; ac yr oeddent yn cael eu hiach�u bob un.JC Yn wir, yr oeddent hyd yn oed yn dod �'r cleifion allan i'r heolydd, a'u gosod ar welyau a matresi, fel pan fyddai Pedr yn mynd heibio y c�i ei gysgod o leiaf ddisgyn ar ambell un ohonynt.fBEac yr oedd credinwyr yn cael eu chwanegu fwyfwy at yr Arglwydd, luoedd o wu375?r a gwragedd.YA+ Nid oedd neb arall yn meiddio ymlynu wrthynt, ond yr oedd y bobl yn eu mawrygu,@ Trwy ddwylo'r apostolion gwnaed arwyddion a rhyfeddodau lawer ymhlith y bobl. Yr oeddent bawb yn arfer dod ynghyd yng Nghloestr Solomon.G? Daeth ofn mawr ar yr holl eglwys ac ar bawb a glywodd am hyn.$>A Ar unwaith syrthiodd hithau wrth ei draed, a marw. Daeth y dynion ifainc i mewn a'i chael hi'n gorff, ac aethant � hi allan, a'i chladdu gyda'i gu373?r.>=u Ac meddai Pedr wrthi, "Sut y bu ichwi gytuno i roi prawf ar Ysbryd yr Arglwydd? Dyma wrth y drws su373?n traed y rhai a fu'n claddu dy u373?r, ac fe �nt � thithau allan hefyd."v<eDywedodd Pedr wrthi, "Dywed i mi, ai am hyn a hyn y gwerthasoch y tir?" "Ie," meddai hithau, "am hyn a hyn."^;5Aeth rhyw deirawr heibio, a daeth ei wraig i mewn, heb wybod beth oedd wedi digwydd.W:'A chododd y dynion ifainc, a rhoi amdo amdano, a mynd ag ef allan a'i gladdu.b9=Wrth glywed y geiriau hyn syrthiodd Ananias yn farw, a daeth ofn mawr ar bawb a glywodd.y8kTra oedd yn aros heb ei werthu, onid yn dy feddiant di yr oedd yn aros? Ac wedi ei werthu, onid gennyt ti yr oedd yr hawl ar yr arian? Sut y rhoddaist le yn dy feddwl i'r fath weithred? Nid wrth ddynion y dywedaist gelwydd, ond wrth Dduw."7!Ond meddai Pedr, "Ananias, sut y bu i Satan lenwi dy galon i ddweud celwydd wrth yr Ysbryd Gl�n, a chadw'n �l beth o'r t�l am y tir?6}Cadwodd ef beth o'r t�l yn �l, a'i wraig hithau'n gwybod, a daeth � rhyw gyfran a'i osod wrth draed yr apostolion.`5 ;Ond yr oedd rhyw ddyn o'r enw Ananias, ynghyd �'i wraig Saffeira, wedi gwerthu eiddo.f4E%yn berchen darn o dir, a gwerthodd ef, a daeth �'r arian a'i roi wrth draed yr apostolion.3{$Yr oedd Joseff, a gyfenwid Barnabas gan yr apostolion (sef, o'i gyfieithu, Mab Anogaeth), Lefiad, Cypriad o enedigaeth,_27#a'i roi wrth draed yr apostolion; a rhennid i bawb yn �l fel y byddai angen pob un.&1E"Yn wir, nid oedd neb anghenus yn eu plith, oherwydd byddai pawb oedd yn berchenogion tiroedd neu dai yn eu gwerthu, a dod �'r t�l am y pethau a werthid,0}!� nerth mawr yr oedd yr apostolion yn rhoi eu tystiolaeth am atgyfodiad yr Arglwydd Iesu, a gras mawr oedd arnynt oll.3/_ Yr oedd y lliaws credinwyr o un galon ac enaid, ac ni fyddai neb yn dweud am ddim o'i feddiannau mai ei eiddo ef ei hun ydoedd, ond yr oedd ganddynt bopeth yn gyffredin..%Ac wedi iddynt wedd�o, ysgydwyd y lle yr oeddent wedi ymgynnull ynddo, a llanwyd hwy oll �'r Ysbryd Gl�n, a llefarasant air Duw yn hy.p-Ya thithau yn estyn dy law i beri iach�d ac arwyddion a rhyfeddodau drwy enw dy Was sanctaidd, Iesu."h,IAc yn awr, Arglwydd, edrych ar eu bygythion, a dyro i'th weision lefaru dy air � phob hyder,Q+i wneud yr holl bethau y rhagluniodd dy law a'th gyngor di iddynt ddod.**MCanys ymgasglodd yn wir yn y ddinas hon yn erbyn dy Was sanctaidd, Iesu, yr hwn a eneiniaist, Herod a Pontius Pilat ynghyd �'r Cenhedloedd a phobloedd Israel,|)qSafodd brenhinoedd y ddaear, ac ymgasglodd y llywodraethwyr ynghyd yn erbyn yr Arglwydd ac yn erbyn ei Feseia ef.'(1ac a ddywedodd drwy'r Ysbryd Gl�n yng ngenau Dafydd dy was, ein tad ni: 'Pam y terfysgodd y Cenhedloedd ac y cynlluniodd y bobloedd bethau ofer?'!Wedi clywed, codasant hwythau eu llef yn unfryd at Dduw: "O Benllywydd, tydi a wnaeth y nef a'r ddaear a'r m�r a phob peth sydd ynddynt, & Wedi eu gollwng, aethant at eu pobl eu hunain ac adrodd y cyfan yr oedd y prif offeiriaid a'r henuriaid wedi ei ddweud wrthynt.X%)Yr oedd y dyn y gwnaethpwyd y wyrth iachaol hon arno dros ddeugain mlwydd oed.8$iAr �l eu rhybuddio ymhellach gollyngodd y llys hwy'n rhydd, heb gael dim modd i'w cosbi, oherwydd y bobl; oblegid yr oedd pawb yn gogoneddu Duw am yr hyn oedd wedi digwydd.S#Ni allwn ni dewi � s�n am y pethau yr ydym wedi eu gweld a'u clywed."|"qOnd atebodd Pedr ac Ioan hwy: "A yw'n iawn yng ngolwg Duw wrando arnoch chwi yn hytrach nag ar Dduw? Barnwch chwi.]!3Galwasant hwy i mewn, a gorchymyn nad oeddent i siarad na dysgu o gwbl yn enw Iesu. Ond rhag taenu'r peth ymhellach ymhlith y bobl, gadewch inni eu rhybuddio nad ydynt i lefaru mwyach yn yr enw hwn wrth neb o gwbl."6eBeth a wnawn," meddent, "�'r dynion hyn? Oherwydd y mae'n amlwg i bawb sy'n preswylio yn Jerwsalem fod gwyrth hynod wedi digwydd trwyddynt hwy, ac ni allwn ni wadu hynny.\1Ac wedi gorchymyn iddynt fynd allan o'r llys, dechreusant ymgynghori �'i gilydd.c?Ac wrth weld y dyn oedd wedi ei iach�u yn sefyll gyda hwy, nid oedd ganddynt ddim ateb.,Q Wrth weld hyder Pedr ac Ioan, a sylweddoli mai lleygwyr annysgedig oeddent, yr oeddent yn rhyfeddu. Yr oeddent yn sylweddoli hefyd eu bod hwy wedi bod gydag Iesu.5 Ac nid oes iachawdwriaeth yn neb arall, oblegid nid oes enw arall dan y nef, wedi ei roi i'r ddynolryw, y mae'n rhaid i ni gael ein hachub drwyddo."a; Iesu yw 'Y maen a ddiystyrwyd gennych chwi yr adeiladwyr, ac a ddaeth yn faen y gongl.'T! bydded hysbys i chwi i gyd ac i holl bobl Israel mai trwy enw Iesu Grist o Nasareth, a groeshoeliasoch chwi ac a gyfododd Duw oddi wrth y meirw, trwy ei enw ef y mae hwn yn sefyll ger eich bron yn iach.mS os ydym ni heddiw yn cael ein croesholi am gymwynas i ddyn claf, a sut y mae wedi cael ei iach�u,lQYna, wedi ei lenwi �'r Ysbryd Gl�n, dywedodd Pedr wrthynt: "Lywodraethwyr y bobl, a henuriaid,}sRhoesant y carcharorion i sefyll gerbron, a dechrau eu holi, "Trwy ba nerth neu drwy ba enw y gwnaethoch chwi hyn?"s_Yr oedd Annas yr archoffeiriad yno, a Caiaffas ac Ioan ac Alexander a phawb oedd o deulu archoffeiriadol.fETrannoeth bu cyfarfod o lywodraethwyr a henuriaid ac ysgrifenyddion yr Iddewon yn Jerwsalem.q[Ond daeth llawer o'r rhai oedd wedi clywed y gair yn gredinwyr, ac aeth eu nifer i gyd yn rhyw bum mil.gGCymerasant afael arnynt a'u rhoi mewn dalfa hyd drannoeth, oherwydd yr oedd hi'n hwyr eisoes.r]yn flin am eu bod hwy'n dysgu'r bobl ac yn cyhoeddi ynglu375?n � Iesu yr atgyfodiad oddi wrth y meirw. {Tra oeddent yn llefaru wrth y bobl, daeth yr offeiriaid a phrif swyddog gwarchodlu'r deml a'r Sadwceaid ar eu gwarthaf,  Wedi i Dduw gyfodi ei Was, anfonodd ef atoch chwi yn gyntaf, i'ch bendithio chwi trwy eich troi bob un oddi wrth eich drygioni."+OChwi yw plant y proffwydi, a phlant y cyfamod a wnaeth Duw �'ch tadau pan ddywedodd wrth Abraham, 'Yn dy ddisgynyddion di y bendithir holl dylwythau'r ddaear.'m SA'r holl broffwydi o Samuel a'i olynwyr, cynifer ag a lefarodd, cyhoeddasant hwythau y dyddiau hyn.Z -A phob enaid na wrendy ar y proffwyd hwnnw, fe'i llwyr ddifodir o blith y bobl.'& EDywedodd Moses, 'Bydd yr Arglwydd eich Duw yn codi i chwi o blith eich cyd-genedl broffwyd, fel fi. Arno ef yr ydych i wrando ym mhob peth a lefara wrthych.  yr hwn y mae'n rhaid i'r nef ei dderbyn hyd amseroedd adferiad pob peth a lefarodd Duw trwy enau ei broffwydi sanctaidd erioed.> wac yr anfona ef y Meseia a benodwyd i chwi, sef Iesu,Edifarhewch, ynteu, a throwch at Dduw, er mwyn dileu eich pechodau. Felly y daw oddi wrth yr Arglwydd dymhorau adnewyddiad,r]Ond fel hyn y cyflawnodd Duw yr hyn a ragfynegodd drwy enau'r holl broffwydi, sef dioddefaint ei Feseia.kOYn awr, frodyr, gwn mai gweithredu mewn anwybodaeth a wnaethoch, fel eich llywodraethwyr hwythau.7gAr sail ffydd yn ei enw ef y cyfnerthwyd y dyn yma yr ydych yn ei weld a'i adnabod, a'r ffydd sydd drwy Iesu a roddodd iddo'r llwyr wellhad hwn yn eich gu373?ydd chwi i gyd.dALladdasoch Awdur bywyd, ond cyfododd Duw ef oddi wrth y meirw. O hyn yr ydym ni'n dystion.iKEithr chwi, gwadasoch yr Un sanctaidd a chyfiawn, a deisyf, fel ffafr i chwi, ryddhau llofrudd.8i Duw Abraham a Duw Isaac a Duw Jacob, Duw ein tadau ni, sydd wedi gogoneddu ei Was Iesu, yr hwn a draddodasoch chwi a'i wadu gerbron Pilat, wedi i hwnnw benderfynu ei ryddhau.[/ A phan welodd Pedr hyn, fe anerchodd y bobl: "Chwi Israeliaid, pam yr ydych yn rhyfeddu at hyn? Pam yr ydych yn syllu arnom ni, fel petaem wedi peri iddo gerdded trwy ein nerth neu ein duwioldeb ni ein hunain?  Tra oedd ef yn gafael yn Pedr ac Ioan, rhedodd yr holl bobl ynghyd atynt i'r fan a elwir yn Gloestr Solomon, wedi eu syfrdanu.1[ Yr oeddent yn sylweddoli mai hwn oedd y dyn a fyddai'n eistedd i gardota wrth Borth Prydferth y deml, a llanwyd hwy � braw a syndod am yr hyn oedd wedi digwydd iddo.;~q Gwelodd yr holl bobl ef yn cerdded ac yn moli Duw.z}mneidiodd i fyny, safodd, a dechreuodd gerdded, ac aeth i mewn gyda hwy i'r deml dan gerdded a neidio a moli Duw.j|MA gafaelodd ynddo gerfydd ei law dde, a chododd ef. Ac ar unwaith cryfhaodd ei draed a'i fferau;{)Dywedodd Pedr, "Arian ac aur nid oes gennyf; ond yr hyn sydd gennyf, hynny yr wyf yn ei roi iti; yn enw Iesu Grist o Nasareth, cod a cherdda."Az}Gwyliodd yntau hwy, gan ddisgwyl cael rhywbeth ganddynt.GySyllodd Pedr arno, ac Ioan yntau, a dywedodd, "Edrych arnom."Xx)Pan welodd hwn Pedr ac Ioan ar fynd i mewn i'r deml, gofynnodd am gael cardod.PwAc yr oedd rhywrai'n dod � dyn oedd yn gloff o'i enedigaeth, ac yn ei osod beunydd wrth borth y deml, yr un a elwid Y Porth Prydferth, i erfyn am gardod gan y rhai a fyddai'n mynd i mewn i'r deml.gv IYr oedd Pedr ac Ioan yn mynd i fyny i'r deml erbyn yr awr weddi, sef tri o'r gloch y prynhawn.u/dan foli Duw a chael ewyllys da'r holl bobl. Ac yr oedd yr Arglwydd yn ychwanegu beunydd at y gynulleidfa y rhai oedd yn cael eu hachub. t .A chan ddyfalbarhau beunydd yn unfryd yn y deml, a thorri bara yn eu tai, yr oeddent yn cydfwyta mewn llawenydd a symledd calon,osW-Byddent yn gwerthu eu heiddo a'u meddiannau, a'u rhannu rhwng pawb yn �l fel y byddai angen pob un.Hr ,Yr oedd yr holl gredinwyr ynghyd yn dal pob peth yn gyffredin.oqW+Yr oedd ofn ar bob enaid; yr oedd rhyfeddodau ac arwyddion lawer yn cael eu gwneud drwy'r apostolion.ypk*Yr oeddent yn dyfalbarhau yn nysgeidiaeth yr apostolion ac yn y gymdeithas, yn y torri bara ac yn y gwedd�au.voe)Felly bedyddiwyd y rhai a dderbyniodd ei air, ac ychwanegwyd atynt y diwrnod hwnnw tua thair mil o bersonau.znm(Ac � geiriau eraill lawer y tystiolaethodd ger eu bron, a'u hannog, "Dihangwch rhag y genhedlaeth wyrgam hon."m}'Oherwydd i chwi y mae'r addewid, ac i'ch plant ac i bawb sydd ymhell, pob un y bydd i'r Arglwydd ein Duw ni ei alw ato.""l=&Meddai Pedr wrthynt, "Edifarhewch, a bedyddier pob un ohonoch yn enw Iesu Grist er maddeuant eich pechodau, ac fe dderbyniwch yr Ysbryd Gl�n yn rhodd.k%Pan glywsant hyn, fe'u dwysbigwyd yn eu calon, a dywedasant wrth Pedr a'r apostolion eraill, "Beth a wnawn ni, gyfeillion?" j$Felly gwybydded holl du375? Israel yn sicr fod Duw wedi ei wneud ef yn Arglwydd ac yn Feseia, yr Iesu hwn a groeshoeliasoch chwi.">=~<;;;::9988+7726665a44/3`221#0o///..--@,,6+E***))E('''&&)%%$$#B""4!! zM}4zbs#F=CL u t t [ WOT|o)-+a chadarnhau eneidiau'r disgyblion a'u hannog i lynu wrth y ffydd, gan ddweud, "Trwy lawer o gyfyngderau yr ydym i fynd i mewn i deyrnas Dduw." ,Buont yn cyhoeddi'r newydd da i'r ddinas honno, ac wedi gwneud disgyblion lawer, dychwelsant i Lystra ac i Iconium ac i Antiochia,+Ond ffurfiodd y disgyblion gylch o'i gwmpas, a chododd yntau ac aeth i mewn i'r ddinas. Trannoeth, aeth ymaith gyda Barnabas i Derbe.-*SDaeth Iddewon yno o Antiochia ac Iconium; ac wedi iddynt berswadio'r tyrfaoedd, lluchiasant gerrig at Paul, a'i lusgo allan o'r ddinas, gan dybio ei fod wedi marw.\)1Ond er dweud hyn, o'r braidd yr ataliasant y tyrfaoedd rhag offrymu aberth iddynt.((IAc eto ni adawodd ei hun heb dyst, gan iddo gyfrannu bendithion: rhoi glaw ichwi o'r nef, a thymhorau ffrwythlon, a chyflawnder calon o luniaeth a llawenydd."]'3Yn yr oesoedd a fu, goddefodd ef i'r holl genhedloedd rodio yn eu ffyrdd eu hunain.p&YDdynion, pam yr ydych yn gwneud hyn? Bodau dynol ydym ninnau, o'r un anian � chwi. Cyhoeddi newydd da i chwi yr ydym, i'ch troi oddi wrth y pethau ofer hyn at y Duw byw a wnaeth y nef a'r ddaear a'r m�r a phopeth sydd ynddynt.~%uPan glywodd yr apostolion, Barnabas a Paul, am hyn, rhwygasant eu dillad, a neidio allan i blith y dyrfa dan weiddi,$# Yr oedd teml Zeus y tu allan i'r ddinas, a daeth yr offeiriad � theirw a thorchau at y pyrth gan fwriadu offrymu aberth gyda'r tyrfaoedd.]#3 a galwasant Barnabas yn Zeus, a Paul yn Hermes, gan mai ef oedd y siaradwr blaenaf." Pan welodd y tyrfaoedd yr hyn yr oedd Paul wedi ei wneud, gwaeddasant yn iaith Lycaonia: "Y duwiau a ddaeth i lawr atom ar lun dynion";n!U a dywedodd � llais uchel, "Saf yn unionsyth ar dy draed." Neidiodd yntau i fyny a dechrau cerdded.w g Yr oedd hwn yn gwrando ar Paul yn llefaru. Syllodd yntau arno, a gwelodd fod ganddo ffydd i gael ei iach�u,Ac yn Lystra yr oedd yn eistedd ryw ddyn �'i draed yn ddiffrwyth, un cloff o'i enedigaeth, nad oedd erioed wedi cerdded.3aac yno yr oeddent yn cyhoeddi'r newydd da.jMwedi cael achlust o'r peth ffoesant i Lystra a Derbe, dinasoedd Lycaonia, ac i'r wlad o amgylch,pYPan wnaed cynnig gan y Cenhedloedd a'r Iddewon, ynghyd �'u harweinwyr, i'w cam�drin a'u llabyddio,X)Rhannwyd pobl y ddinas; yr oedd rhai gyda'r Iddewon, a rhai gyda'r apostolion.7Treuliasant, felly, gryn amser yn llefaru'n hy yn yr Arglwydd, a thystiodd yntau i air ei ras trwy beri gwneud arwyddion a rhyfeddodau trwyddynt hwy.ucOnd dyma'r Iddewon a wrthododd gredu yn cyffroi meddyliau'r Cenhedloedd, a'u gwyrdroi yn erbyn y credinwyr. Yn Iconium eto, aethant i mewn i synagog yr Iddewon a llefaru yn y fath fodd nes i liaws mawr o Iddewon a Groegiaid gredu.F 4A llanwyd y disgyblion � llawenydd ac �'r Ysbryd Gl�n.Z- 3Ysgydwasant hwythau'r llwch oddi ar eu traed yn eu herbyn, a daethant i Iconium.2] 2Ond fe gyffr�dd yr Iddewon y gwragedd bonheddig oedd yn addolwyr Duw, a phrif wu375?r y ddinas, a chodasant erlid yn erbyn Paul a Barnabas, a'u bwrw allan o'u hardal.=u 1Yr oedd gair yr Arglwydd yn ymdaenu drwy'r holl fro.- 0Wrth glywed hyn, yr oedd y Cenhedloedd yn llawenychu a gogoneddu gair yr Arglwydd, a chredodd cynifer ag oedd wedi eu penodi i fywyd tragwyddol. /Oblegid hyn yw gorchymyn yr Arglwydd i ni: 'Gosodais di yn oleuni'r Cenhedloedd, iti fod yn gyfrwng iachawdwriaeth hyd eithaf y ddaear.'"r] .Yna llefarodd Paul a Barnabas yn hy: "I chwi," meddent, "yr oedd yn rhaid llefaru gair Duw yn gyntaf. Ond gan eich bod yn ei wrthod, ac yn eich dyfarnu eich hunain yn annheilwng o'r bywyd tragwyddol, dyma ni'n troi at y Cenhedloedd.- -Pan welodd yr Iddewon y tyrfaoedd fe'u llanwyd � chenfigen, ac yr oeddent yn gwrthddweud y pethau yr oedd Paul yn eu llefaru, gan ei ddifenwi.W' ,Y Saboth dilynol, daeth yr holl ddinas bron ynghyd i glywed gair yr Arglwydd.N +Wedi i'r gynulleidfa gael ei gollwng, aeth llawer o'r Iddewon, ac o'r proselytiaid oedd yn addolwyr Duw, ar �l Paul a Barnabas, a buont hwythau yn llefaru wrthynt a'u hannog i lynu wrth ras Duw.m S *Wrth iddynt fynd allan, yr oedd y bobl yn deisyf arnynt lefaru'r pethau hyn wrthynt y Saboth wedyn.@ y )'Gwelwch, chwi ddirmygwyr, a rhyfeddwch, a diflannwch, oherwydd yr wyf fi'n cyflawni gweithred yn eich dyddiau chwi, gweithred na chredwch ynddi byth, er ei hadrodd yn llawn ichwi.'"L  (Gwyliwch, ynteu, na ddaw arnoch yr hyn a ddywedwyd yn y proffwydi:   'a thrwy hwn y rhyddheir pawb sy'n credu oddi wrth yr holl bethau nad oedd modd eich rhyddhau oddi wrthynt trwy Gyfraith Moses.a ; &Felly bydded hysbys i chwi, frodyr, mai trwy hwn y cyhoeddir i chwi faddeuant pechodau,A} %ond yr hwn a gyfododd Duw, ni welodd hwnnw lygredigaeth.!; $Canys Dafydd, wedi iddo yn ei genhedlaeth ei hun wasanaethu ewyllys Duw, fe hunodd ef, ac fe'i rhoddwyd i orffwys gyda'i dadau, a gwelodd lygredigaeth;^5 #Oherwydd mewn lle arall eto y mae'n dweud: 'Ni adewi i'th Sanct weld llygredigaeth.'S "Ac ynglu375?n �'i fod wedi ei atgyfodi ef oddi wrth y meirw, byth i ddychwelyd mwy i lygredigaeth, y mae wedi dweud fel hyn: 'Rhoddaf i chwi y pethau sanctaidd sy'n perthyn i Ddafydd, y pethau sicr.'iK !fel y mae'n ysgrifenedig hefyd yn yr ail Salm: 'Fy mab wyt ti; myfi a'th genhedlodd di heddiw.'5 Yr ydym ninnau yn cyhoeddi i chwi newydd da am yr addewid a wnaed i'r hynafiaid, fod Duw wedi ei llwyr gyflawni hi i ni eu plant trwy atgyfodi Iesu, 9 ac fe ymddangosodd dros ddyddiau lawer i'r rhai oedd wedi dod i fyny gydag ef o Galilea i Jerwsalem, ac y mae'r rhain yn awr yn dystion iddo i'r bobl./Y Ond cyfododd Duw ef oddi wrth y meirw;y ac wedi iddynt ddwyn i ben bopeth oedd wedi ei ysgrifennu amdano, tynasant ef i lawr oddi ar y pren a'i roi mewn bedd.\1 Er na chawsant ddim rheswm dros ei roi i farwolaeth, ceisiasant gan Pilat ei ladd;5~c Oherwydd nid adnabu trigolion Jerwsalem a'u llywodraethwyr mo hwn; ni ddeallasant chwaith eiriau'r proffwydi a ddarllenir bob Saboth, ond eu cyflawni trwy ei gondemnio ef.y}k Frodyr, disgynyddion Abraham a'r rhai yn eich plith sy'n ofni Duw, i ni yr anfonwyd gair yr iachawdwriaeth hon.G| Ac wrth ei fod yn cwblhau ei yrfa, dywedodd Ioan, 'Beth yr ydych chwi'n tybio fy mod? Nid hynny wyf fi. Na, dyma un yn dod ar f'�l i nad wyf fi'n deilwng i ddatod y sandalau am ei draed.'d{A Yr oedd Ioan eisoes, cyn iddo ef ddod, wedi cyhoeddi bedydd edifeirwch i holl bobl Israel.dzA O blith disgynyddion hwn y daeth Duw, yn �l ei addewid, � Gwaredwr i Israel, sef Iesu.Iy  Yna fe'i diorseddodd ef, a chodi Dafydd yn frenin iddynt, a thystiolaethu iddo gan ddweud, 'Cefais Ddafydd fab Jesse yn u373?r wrth fodd fy nghalon, un a wna bob peth yr wyf yn ei ewyllysio.'x Ar �l hyn gofynasant am gael brenin, a rhoddodd Duw iddynt Saul fab Cis, gu373?r o lwyth Benjamin, am ddeugain mlynedd.mwS am ryw bedwar can mlynedd a hanner. Ac wedi hynny rhoddodd iddynt farnwyr hyd at y proffwyd Samuel.bv= Yna dinistriodd saith genedl yng ngwlad Canaan, a rhoi eu tir hwy yn etifeddiaeth iddyntIu  Am ryw ddeugain mlynedd bu'n cydymddwyn � hwy yn yr anialwch.=ts Duw'r bobl hyn, Israel, fe ddewisodd hwn ein tadau ni, a dyrchafodd y bobl pan oeddent yn estroniaid yng ngwlad yr Aifft, ac � braich estynedig fe ddaeth � hwy allan oddi yno.vse Cododd Paul, ac wedi amneidio �'i law dywedodd: "Chwi Israeliaid, a chwi eraill sy'n ofni Duw, gwrandewch. r9 Ar �l y darllen o'r Gyfraith a'r proffwydi, anfonodd arweinwyr y synagog atynt a gofyn, "Frodyr, os oes gennych air o anogaeth i'r bobl, traethwch."q Aethant hwythau yn eu blaenau o Perga a chyrraedd Antiochia Pisidia, ac aethant i'r synagog ar y dydd Saboth, ac eistedd yno.p} Wedi hwylio o Paffos, daeth Paul a'i gymdeithion i Perga yn Pamffylia. Ond cefnodd Ioan arnynt, a dychwelyd i Jerwsalem.o} Yna pan welodd y rhaglaw beth oedd wedi digwydd, daeth i gredu, wedi ei synnu'n fawr gan y ddysgeidiaeth am yr Arglwydd.Mn Yn awr dyma law'r Arglwydd arnat, ac fe fyddi'n ddall, heb weld yr haul, am beth amser." Ac ar unwaith syrthiodd arno niwl a thywyllwch, a dyna lle'r oedd yn ymbalfalu am rywun i estyn llaw iddo.m# a dweud, "Ti, sy'n llawn o bob twyll a phob dichell, fab diafol, gelyn pob cyfiawnder, oni pheidi di � gwyrdroi union ffyrdd yr Arglwydd?al; Ond dyma Saul (a elwir hefyd yn Paul), wedi ei lenwi �'r Ysbryd Gl�n, yn syllu arnok Ond yr oedd Elymas y dewin (felly y cyfieithir ei enw) yn eu gwrthwynebu, a cheisio gwyrdroi'r rhaglaw oddi wrth y ffydd. j  yr oedd hwn gyda'r rhaglaw, Sergius Pawlus, gu373?r deallus. Galwodd hwnnw Barnabas a Saul ato, a cheisio cael clywed gair Duw.piY Aethant drwy'r holl ynys hyd Paffos, a chael yno ryw ddewin, gau�broffwyd o Iddew, o'r enw Bar-Iesu;yhk Wedi cyrraedd Salamis, cyhoeddasant air Duw yn synagogau'r Iddewon. Yr oedd ganddynt Ioan hefyd yn gynorthwywr.ygk Felly, wedi eu hanfon allan gan yr Ysbryd Gl�n, daeth y rhain i lawr i Selewcia, ac oddi yno hwylio i Cyprus.Rf Yna, wedi ymprydio a gwedd�o a rhoi eu dwylo arnynt, gollyngasant hwy.3e_ Tra oeddent hwy'n offrymu addoliad i'r Arglwydd ac yn ymprydio, dywedodd yr Ysbryd Gl�n, "Neilltuwch yn awr i mi Barnabas a Saul, i'r gwaith yr wyf wedi eu galw iddo."d 1 Yr oedd yn yr eglwys oedd yn Antiochia broffwydi ac Simeon, a elwid Niger, a Lwcius o Cyrene, a Manaen, un o wu375?r llys y Tywysog Herod, a Saul.zcm Dychwelodd Barnabas a Saul o Jerwsalem wedi iddynt gyflawni eu gwaith, a chymryd gyda hwy Ioan, a gyfenwid Marc.?by Yr oedd Gair yr Arglwydd yn cynyddu ac yn mynd ar led.a Ar unwaith trawodd angel yr Arglwydd ef, am nad oedd wedi rhoi'r gogoniant i Dduw; ac fe'i hyswyd gan bryfed, a threngodd.>`w a bloeddiodd y bobl, "Llais Duw ydyw, nid llais dyn!"p_Y Ar ddiwrnod penodedig, a'i wisg frenhinol amdano, eisteddodd Herod ar ei orsedd a dechrau eu hannerch;l^Q Yr oedd Herod yn gynddeiriog yn erbyn pobl Tyrus a Sidon. Ond daethant hwy yn unfryd ato, ac wedi ennill Blastus, siambrlen y brenin, o'u plaid, deisyfasant heddwch, am fod eu gwlad hwy yn cael ei chynhaliaeth o wlad y brenin.]! Wedi i Herod chwilio amdano a methu ei gael, holodd y gwylwyr a gorchmynnodd eu dienyddio. Yna aeth i lawr o Jwdea i Gesarea, ac aros yno.m\S Wedi iddi ddyddio, yr oedd cynnwrf nid bychan ymhlith y milwyr: beth allai fod wedi digwydd i Pedr?h[I Amneidiodd yntau arnynt �'i law i fod yn ddistaw, ac adroddodd wrthynt sut yr oedd yr Arglwydd wedi dod ag ef allan o'r carchar. Dywedodd hefyd, "Mynegwch hyn i Iago a'r brodyr." Yna ymadawodd, ac aeth ymaith i le arall.TZ! Yr oedd Pedr yn dal i guro, ac wedi iddynt agor a'i weld, fe'u syfrdanwyd.zYm Dywedasant wrthi, " 'Rwyt ti'n wallgof." Ond taerodd hithau mai felly yr oedd. Meddent hwythau, "Ei angel ydyw." X  Pan adnabu hi lais Pedr nid agorodd y drws gan lawenydd, ond rhedodd i mewn a mynegodd fod Pedr yn sefyll wrth ddrws y cyntedd.OW Curodd wrth ddrws y cyntedd, a daeth morwyn, o'r enw Rhoda, i'w ateb.V Wedi iddo sylweddoli hyn, aeth i du375? Mair, mam Ioan a gyfenwid Marc, lle'r oedd cryn nifer wedi ymgasglu ac yn gwedd�o./UW Wedi i Pedr ddod ato'i hun, fe ddywedodd, "Yn awr mi wn yn wir i'r Arglwydd anfon ei angel a'm gwared i o law Herod a rhag popeth yr oedd yr Iddewon yn ei ddisgwyl."iTK Aethant heibio i'r wyliadwriaeth gyntaf a'r ail, a daethant at y porth haearn oedd yn arwain i'r ddinas; agorodd hwn iddynt ohono'i hun, ac aethant allan a mynd rhagddynt hyd un heol. Yna'n ebrwydd ymadawodd yr angel ag ef.1S[ Ac fe'i canlynodd oddi yno. Ni wyddai fod yr hyn oedd yn cael ei gyflawni drwy'r angel yn digwydd mewn gwirionedd, ond yr oedd yn tybio mai gweld gweledigaeth yr oedd.R! Meddai'r angel wrtho, "Rho dy wregys a gwisg dy sandalau." Ac felly y gwnaeth. Meddai wrtho wedyn, "Rho dy fantell amdanat, a chanlyn fi."JQ  A dyma angel yr Arglwydd yn sefyll yno, a goleuni yn disgleirio yn y gell. Trawodd yr angel Pedr ar ei ystlys, a'i ddeffro a dweud, "Cod ar unwaith." A syrthiodd ei gadwynau oddi ar ei ddwylo.2P] Pan oedd Herod ar fin ei ddwyn gerbron, y nos honno yr oedd Pedr yn cysgu rhwng dau filwr, wedi ei rwymo � dwy gadwyn, a gwylwyr o flaen y drws yn gwarchod y carchar.wOg Felly yr oedd Pedr dan warchodaeth yn y carchar. Ond yr oedd yr eglwys yn gwedd�o'n daer ar Dduw ar ei ran.)NK Wedi dal Pedr, fe'i rhoddodd yng ngharchar, a'i draddodi i bedwar pedwariad o filwyr i'w warchod, gan fwriadu dod ag ef allan gerbron y cyhoedd ar �l y Pasg. M  Pan welodd fod hyn yn gymeradwy gan yr Iddewon, aeth ymlaen i ddal Pedr hefyd. Yn ystod dyddiau gu373?yl y Bara Croyw y bu hyn.4Lc Fe laddodd Iago, brawd Ioan, �'r cleddyf.YK - Tua'r amser hwnnw, fe gymerodd y Brenin Herod afael ar rai o'r eglwys i'w drygu.[J/ Gwnaethant hynny, ac anfon eu cyfraniad at yr henuriaid trwy law Barnabas a Saul.I# Penderfynodd y disgyblion, bob un ohonynt, gyfrannu, yn �l fel y gallai fforddio, at gynhaliaeth eu cyd-gredinwyr oedd yn trigo yn Jwdea.H# a chododd un ohonynt, o'r enw Agabus, a rhoi arwydd trwy'r Ysbryd fod newyn mawr ar ddod dros yr holl fyd; ac felly y bu yn amser Clawdius.LG Yn y dyddiau hynny daeth proffwydi i lawr o Jerwsalem i Antiochia,F) Am flwyddyn gyfan cawsant gydymgynnull gyda'r eglwys a dysgu tyrfa niferus; ac yn Antiochia y cafodd y disgyblion yr enw Cristionogion gyntaf.]E3 Yna fe aeth ymaith i Darsus i geisio Saul, ac wedi ei gael daeth ag ef i Antiochia.sD_ achos yr oedd yn ddyn da, yn llawn o'r Ysbryd Gl�n ac o ffydd. A chwanegwyd tyrfa niferus i'r Arglwydd.Cy Wedi iddo gyrraedd, a gweld gras Duw, yr oedd yn llawen, a bu'n annog pawb i lynu wrth yr Arglwydd o wir fwriad calon;xBi Daeth yr hanes amdanynt i glustiau'r eglwys oedd yn Jerwsalem ac anfonasant Barnabas allan i fynd i Antiochia.hAI Yr oedd llaw'r Arglwydd gyda hwy, a mawr oedd y nifer a ddaeth i gredu a throi at yr Arglwydd.:@m Ond yr oedd rhai ohonynt yn bobl o Cyprus a Cyrene a dechreusant hwy, wedi iddynt ddod i Antiochia, lefaru wrth y Groegiaid hefyd, gan gyhoeddi'r newydd da am yr Arglwydd Iesu.C? Yn awr yr oedd y rhai a wasgarwyd oherwydd yr erlid a gododd o achos Steffan wedi teithio cyn belled � Phoenicia a Cyprus ac Antiochia, heb lefaru'r Gair wrth neb ond Iddewon yn unig.> Ac wedi iddynt glywed hyn, fe dawsant, a gogoneddu Duw gan ddweud, "Felly rhoddodd Duw i'r Cenhedloedd hefyd yr edifeirwch a rydd fywyd."= Os rhoddodd Duw, ynteu, yr un rhodd iddynt hwy ag i ninnau pan gredasom yn yr Arglwydd Iesu Grist, pwy oeddwn i i allu rhwystro Duw?"<  Cofiais air yr Arglwydd, fel yr oedd wedi dweud, '� du373?r y bedyddiodd Ioan, ond fe'ch bedyddir chwi �'r Ysbryd Gl�n.';  Ac nid cynt y dechreuais lefaru nag y syrthiodd yr Ysbryd Gl�n arnynt hwy fel yr oedd wedi syrthio arnom ninnau ar y cyntaf.S: fe lefara ef eiriau wrthyt, a thrwyddynt hwy achubir di a'th holl deulu.'9 Mynegodd yntau i ni fel yr oedd wedi gweld yr angel yn sefyll yn ei du375? ac yn dweud, 'Anfon i Jopa i gyrchu Simon, a gyfenwir Pedr; 8 A dywedodd yr Ysbryd wrthyf am fynd gyda hwy heb amau dim. Daeth y chwe brawd hyn gyda mi, ac aethom i mewn i du375?'r dyn hwnnw.m7S Ac yn union dyma dri dyn yn dod a sefyll wrth y tu375? lle'r oeddem, wedi eu hanfon ataf o Gesarea.S6 Digwyddodd hyn deirgwaith, ac yna tynnwyd y cyfan i fyny yn �l i'r nef.k5O Atebodd llais o'r nef eilwaith, 'Yr hyn y mae Duw wedi ei lanhau, paid ti �'i alw'n halogedig.'^45 Ond dywedais, 'Na, na, Arglwydd; nid aeth dim halogedig neu aflan erioed i'm genau.'F3 A chlywais lais yn dweud wrthyf, 'Cod, Pedr, lladd a bwyta.'}2s Syllais i mewn iddi a cheisio amgyffred; gwelais anifeiliaid y ddaear a'r bwystfilod a'r ymlusgiaid ac adar y awyr.M1 Yr oeddwn i," meddai, "yn nhref Jopa yn gwedd�o, a gwelais mewn llesmair weledigaeth: yr oedd rhywbeth fel hwyl fawr yn disgyn ac yn cael ei gollwng o'r nef wrth bedair congl, a daeth hyd ataf.=0u Dechreuodd Pedr adrodd yr hanes wrthynt yn ei drefn.U/# a dweud, "Buost yn ymweld � dynion dienwaededig, ac yn cydfwyta � hwy."Z.- Pan ddaeth Pedr i fyny i Jerwsalem, dechreuodd plaid yr enwaediad ddadlau ag ef,c- A Clywodd yr apostolion a'r credinwyr yn Jwdea fod y Cenhedloedd hefyd wedi derbyn Gair Duw.d,A 0A gorchmynnodd eu bedyddio hwy yn enw Iesu Grist. Yna gofynasant iddo aros am rai dyddiau.r+] /A all unrhyw un wrthod y du373?r i fedyddio'r rhain, a hwythau wedi derbyn yr Ysbryd Gl�n fel ninnau?"h*I .oherwydd yr oeddent yn eu clywed yn llefaru � thafodau ac yn mawrygu Duw. Yna dywedodd Pedr,)% -Synnodd y credinwyr Iddewig, cynifer ag oedd wedi dod gyda Pedr, am fod rhodd yr Ysbryd Gl�n wedi ei thywallt hyd yn oed ar y Cenhedloedd;p(Y ,Tra oedd Pedr yn dal i lefaru'r pethau hyn, syrthiodd yr Ysbryd Gl�n ar bawb oedd yn gwrando'r gair.{'o +I hwn y mae'r holl broffwydi'n tystio, y bydd pawb sy'n credu ynddo ef yn derbyn maddeuant pechodau trwy ei enw."}&s *Gorchmynnodd i ni bregethu i'r bobl, a thystiolaethu mai hwn yw'r un a benodwyd gan Dduw yn farnwr y byw a'r meirw.&%E )nid i'r holl bobl, ond i dystion oedd wedi eu rhagethol gan Dduw, sef i ni, y rhai a fu'n cydfwyta ac yn cydyfed ag ef wedi iddo atgyfodi oddi wrth y meirw.N$ (Ond cyfododd Duw ef ar y trydydd dydd, a pheri iddo ddod yn weledig,#  'Ac yr ydym ni'n dystion o'r holl bethau a wnaeth yng ngwlad yr Iddewon ac yn Jerwsalem. A lladdasant ef, gan ei grogi ar bren.+"O &y modd yr eneiniodd Duw ef �'r Ysbryd Gl�n ac � nerth. Aeth ef oddi amgylch gan wneud daioni ac iach�u pawb oedd dan ormes y diafol, am fod Duw gydag ef.! %Gwyddoch chwi'r peth a fu drwy holl Jwdea, gan ddechrau yng Ngalilea wedi'r bedydd a gyhoeddodd Ioan � Iesu o Nasareth,u c $Y gair hwn a anfonodd i blant Israel, gan gyhoeddi Efengyl tangnefedd drwy Iesu Grist; ef yw Arglwydd pawb.iK #ond bod y sawl ym mhob cenedl sy'n ei ofni ac yn gweithredu cyfiawnder yn dderbyniol ganddo ef.iK "A dechreuodd Pedr lefaru: "Ar fy ngwir," meddai, "'rwy'n deall nad yw Duw yn dangos ffafriaeth,.U !Anfonais atat, felly, ar unwaith, a gwelaist tithau yn dda ddod. Yn awr, ynteu, yr ydym ni bawb yma gerbron Duw i glywed popeth a orchmynnwyd i ti gan yr Arglwydd." Anfon, felly, i Jopa a gwahodd atat Simon, a gyfenwir Pedr; y mae hwn yn lletya yn nhu375? Simon y barcer, wrth y m�r.'a; ac meddai, 'Cornelius, y mae Duw wedi clywed dy weddi di ac wedi cofio am dy elusennau..U Ac ebe Cornelius, "Pedwar diwrnod i'r awr hon, yr oeddwn ar weddi am dri o'r gloch y prynhawn yn fy nhu375?, a dyma u373?r yn sefyll o'm blaen mewn gwisg ddisglair,{o Dyna pam y deuthum, heb wrthwynebu o gwbl, pan anfonwyd amdanaf. 'Rwy'n gofyn, felly, pam yr anfonasoch amdanaf.";o ac meddai wrthynt, "Fe wyddoch chwi ei bod yn anghyfreithlon i Iddew gadw cwmni gydag estron neu ymweld ag ef; eto dangosodd Duw i mi na ddylwn alw neb yn halogedig neu'n aflan.L A than ymddiddan ag ef aeth i mewn, a chael llawer wedi ymgynnull,R Ond cododd Pedr ef ar ei draed, gan ddweud, "Cod; dyn wyf finnau hefyd."eC Wedi i Pedr ddod i mewn, aeth Cornelius i'w gyfarfod, a syrthiodd wrth ei draed a'i addoli. A thrannoeth, cyrhaeddodd Gesarea. Yr oedd Cornelius yn eu disgwyl, ac wedi galw ynghyd ei berthnasau a'i gyfeillion agos.' Felly gwahoddodd hwy i mewn a rhoi llety iddynt. Trannoeth, cododd ac aeth ymaith gyda hwy, ac aeth rhai o'r credinwyr oedd yn Jopa gydag ef.nU Meddent hwythau, "Y canwriad Cornelius, gu373?r cyfiawn sy'n ofni Duw ac sydd � gair da iddo gan holl genedl yr Iddewon, a rybuddiwyd gan angel sanctaidd i anfon amdanat i'w du375?, ac i glywed y pethau sydd gennyt i'w dweud."s_ Aeth Pedr i lawr at y dynion, ac meddai, "Dyma fi, y dyn yr ydych yn chwilio amdano. Pam y daethoch yma?"[/ Cod, dos i lawr, a dos gyda hwy heb amau dim, oherwydd myfi sydd wedi eu hanfon."xi Tra oedd Pedr yn synfyfyrio ynghylch y weledigaeth, dywedodd yr Ysbryd, "Y mae yma dri dyn yn chwilio amdanat.J  Galwasant a gofyn, "A yw Simon, a gyfenwir Pedr, yn lletya yma?"? w Tra oedd Pedr yn amau ynddo'i hun beth allai ystyr y weledigaeth fod, dyma'r dynion oedd wedi eu hanfon gan Cornelius, wedi iddynt holi am du375? Simon, yn dod a sefyll wrth y drws.Q  Digwyddodd hyn deirgwaith; yna yn sydyn cymerwyd y peth i fyny i'r nef.v e A thrachefn eilwaith meddai'r llais wrtho, "Yr hyn y mae Duw wedi ei lanhau, paid ti �'i alw'n halogedig."b = Dywedodd Pedr, "Na, na, Arglwydd; nid wyf fi erioed wedi bwyta dim halogedig nac aflan."7 i A daeth llais ato, "Cod, Pedr, lladd a bwyta."S O'i mewn yr oedd holl anifeiliaid ac ymlusgiaid y ddaear ac adar yr awyr.{o Gwelodd y nef yn agored, a rhywbeth fel hwyl fawr yn disgyn ac yn cael ei gollwng wrth bedair congl tua'r ddaear.c? Daeth chwant bwyd arno ac eisiau cael pryd; a thra oeddent yn ei baratoi, aeth i lesmair. Trannoeth, pan oedd y rhain ar eu taith ac yn agos�u at y ddinas, aeth Pedr i fyny ar y to i wedd�o, tua chanol dydd.7i ac adroddodd y cwbl wrthynt a'u hanfon i Jopa.{ Wedi i'r angel oedd yn llefaru wrtho ymadael, galwodd ddau o'r gweision tu375? a milwr defosiynol, un o'i weision agos,^5 Y mae hwn yn lletya gyda rhyw farcer o'r enw Simon, sydd �'i du375? wrth y m�r."U# Ac yn awr anfon ddynion i Jopa i gyrchu dyn o'r enw Simon, a gyfenwir Pedr.2] Syllodd yntau arno a brawychodd, ac meddai, "Beth sydd, f'arglwydd?" Dywedodd yr angel wrtho, "Y mae dy wedd�au a'th elusennau wedi esgyn yn offrwm coffa gerbron Duw. Tua thri o'r gloch y prynhawn, gwelodd yn eglur mewn gweledigaeth angel Duw yn dod i mewn ato ac yn dweud wrtho, "Cornelius."~% gu373?r defosiynol ydoedd, yn ofni Duw, ef a'i holl deulu. Byddai'n rhoi elusennau lawer i'r bobl Iddewig, ac yn gwedd�o ar Dduw yn gyson.l} S Yr oedd rhyw u373?r yng Nghesarea o'r enw Cornelius, canwriad o'r fintai Italaidd, fel y gelwid hi;M| +Arhosodd Pedr am beth amser yn Jopa gyda rhyw farcer o'r enw Simon.W{' *Aeth y peth yn hysbys drwy Jopa i gyd, a daeth llawer i gredu yn yr Arglwydd.uzc )Rhoddodd yntau ei law iddi a'i chodi, a galwodd y saint a'r gwragedd gweddwon, a'i chyflwyno iddynt yn fyw.4ya (Ond trodd Pedr bawb allan, a phenliniodd a gwedd�o, a chan droi at y corff meddai, "Tabitha, cod." Agorodd hithau ei llygaid, a phan welodd Pedr, cododd ar ei heistedd.hxI 'Cododd Pedr ac aeth gyda hwy. Wedi iddo gyrraedd, aethant ag ef i fyny i'r ystafell, a safodd yr holl wragedd gweddwon yn ei ymyl dan wylo a dangos y crysau a'r holl ddillad yr oedd Dorcas wedi eu gwneud pan oedd gyda hwy.w' &A chan fod Lyda yn agos i Jopa, pan glywodd y disgyblion fod Pedr yno, anfonasant ddau ddyn ato i ddeisyf arno, "Tyrd drosodd atom heb oedi."rv] %Yr adeg honno fe glafychodd, a bu farw. Golchasant ei chorff a'i roi i orwedd mewn ystafell ar y llofft.u $Yr oedd yn Jopa ryw ddisgybl o'r enw Tabitha; ystyr hyn, o'i gyfieithu, yw Dorcas. Yr oedd hon yn llawn o weithredoedd da ac o elusennau.Mt #Gwelodd holl drigolion Lyda a Saron ef, a throesant at yr Arglwydd.sw "Dywedodd Pedr wrtho, "Aeneas, y mae Iesu Grist yn dy iach�u di; cod, a chyweiria dy wely." Ac fe gododd ar unwaith.orW !Yno cafodd ryw ddyn o'r enw Aeneas, a oedd yn gorwedd ers wyth mlynedd ar ei fatras, wedi ei barlysu.uqc Pan oedd Pedr yn mynd ar daith ac yn galw heibio i bawb, fe ddaeth i lawr at y saint oedd yn trigo yn Lyda.Cp Yr oedd yr eglwys yn awr, drwy holl Jwdea a Galilea a Samaria, yn cael heddwch. Yr oedd yn cryfhau, a thrwy rodio yn ofn yr Arglwydd ac yn niddanwch yr Ysbryd Gl�n yn mynd ar gynnydd.doA Pan ddaeth y credinwyr i wybod, aethant ag ef i lawr i Gesarea, a'i anfon ymaith i Darsus.n gan lefaru'n hy yn enw yr Arglwydd; byddai'n siarad ac yn dadlau gyda'r Iddewon Groeg eu hiaith, ond yr oeddent hwy'n ceisio'i ladd ef.;mq Bu gyda hwy, yn mynd i mewn ac allan yn Jerwsalem,Wl' Ond cymerodd Barnabas ef a mynd ag ef at yr apostolion, ac adroddodd wrthynt fel yr oedd wedi gweld yr Arglwydd ar y ffordd, ac iddo siarad ag ef, ac fel yr oedd wedi llefaru yn hy yn Namascus yn enw Iesu.k Wedi iddo gyrraedd Jerwsalem ceisiodd ymuno �'r disgyblion; ond yr oedd ar bawb ei ofn, gan nad oeddent yn credu ei fod yn ddisgybl.ejC Ond cymerodd ei ddisgyblion ef yn y nos a'i ollwng i lawr y mur, gan ei ostwng mewn basged.tia Ond daeth eu cynllwyn yn hysbys i Saul. Yr oeddent hefyd yn gwylio'r pyrth ddydd a nos er mwyn ei ladd ef.Uh# Fel yr oedd dyddiau lawer yn mynd heibio, cynllwyniodd yr Iddewon i'w ladd.gw Ond yr oedd Saul yn ymrymuso fwyfwy, ac yn drysu'r Iddewon oedd yn byw yn Namascus wrth brofi mai Iesu oedd y Meseia.jfM Yr oedd pawb oedd yn ei glywed yn rhyfeddu. "Onid dyma'r dyn," meddent, "a wnaeth ddifrod yn Jerwsalem ar y rhai sy'n galw ar yr enw hwn? Ac onid i hyn yr oedd wedi dod yma, sef i fynd � hwy yn rhwym at y prif offeiriaid?"ae; ac ar unwaith dechreuodd bregethu Iesu yn y synagogau, a chyhoeddi mai Mab Duw oedd ef.ddA a chymerodd luniaeth ac ymgryfhaodd. Bu gyda'r disgyblion oedd yn Namascus am rai dyddiau,yck Ar unwaith syrthiodd rhywbeth fel cen oddi ar ei lygaid, a chafodd ei olwg yn �l. Cododd, ac fe'i bedyddiwyd,lbQ Aeth Ananias ymaith ac i mewn i'r tu375?, a rhoddodd ei ddwylo arno a dweud, "Y brawd Saul, yr Arglwydd sydd wedi yr un a ymddangosodd iti ar dy ffordd yma � er mwyn iti gael dy olwg yn �l, a'th lenwi �'r Ysbryd Gl�n."Ha  Dangosaf fi iddo faint sy raid iddo'i ddioddef dros fy enw i."`/ Ond dywedodd yr Arglwydd wrtho, "Dos di; llestr dewis i mi yw hwn, i ddwyn fy enw gerbron y Cenhedloedd a'u brenhinoedd, a cherbron plant Israel.j_M Yma hefyd y mae ganddo awdurdod oddi wrth y prif offeiriaid i ddal pawb sy'n galw ar dy enw di."^ Atebodd Ananias, "Arglwydd, yr wyf wedi clywed gan lawer am y dyn hwn, faint o ddrwg y mae wedi ei wneud i'th saint di yn Jerwsalem. ]  ac y mae wedi gweld mewn gweledigaeth ddyn o'r enw Ananias yn dod i mewn ac yn rhoi ei ddwylo arno i roi ei olwg yn �l iddo."*\M Ac meddai'r Arglwydd wrtho, "Cod, a dos i'r stryd a elwir Y Stryd Union, a gofyn yn nhu375? Jwdas am ddyn o Darsus o'r enw Saul; cei hyd iddo yno, yn gwedd�o;[7 Yr oedd rhyw ddisgybl yn Namascus o'r enw Ananias, a dywedodd yr Arglwydd wrtho ef mewn gweledigaeth, "Ananias." Dywedodd yntau, "Dyma fi, Arglwydd."AZ} Bu am dridiau heb weld, ac ni chymerodd na bwyd na diod.Y  Cododd Saul oddi ar lawr, ond er bod ei lygaid yn agored ni allai weld dim. Arweiniasant ef gerfydd ei law i mewn i Ddamascus.lXQ Yr oedd y dynion oedd yn cyd�deithio ag ef yn sefyll yn fud, yn clywed y llais ond heb weld neb.]W3 Ond cod, a dos i mewn i'r ddinas, ac fe ddywedir wrthyt beth sy raid iti ei wneud."mVS Dywedodd yntau, "Pwy wyt ti, Arglwydd?" Ac ebe'r llais, "Iesu wyf fi, yr hwn yr wyt ti yn ei erlid.dUA Syrthiodd ar lawr, a chlywodd lais yn dweud wrtho, "Saul, Saul, pam yr wyt yn fy erlid i?"kTO Pan oedd ar ei daith ac yn agos�u at Ddamascus, yn sydyn fflachiodd o'i amgylch oleuni o'r nef.6Se a gofyn iddo am lythyrau at y synagogau yn Namascus, fel os byddai'n cael hyd i rywrai o bobl y Ffordd, yn wu375?r neu'n wragedd, y gallai eu dal a dod � hwy i Jerwsalem.yR m Yr oedd Saul yn dal i chwythu bygythion angheuol yn erbyn disgyblion yr Arglwydd, ac fe aeth at yr archoffeiriadQ}(Cafodd Philip ei hun yn Asotus, ac aeth o gwmpas dan gyhoeddi'r newydd da yn yr holl ddinasoedd nes iddo ddod i Gesarea.#P?'Pan ddaethant i fyny o'r du373?r, cipiwyd Philip ymaith gan Ysbryd yr Arglwydd; ni welodd yr eunuch mohono mwyach, ac aeth ymlaen ar ei ffordd yn llawen.|Oq&A gorchmynnodd i'r cerbyd sefyll, ac aethant i lawr ill dau i'r du373?r, Philip a'r eunuch, ac fe'i bedyddiodd ef.N#%[{cf15i Dywedodd Philip, "Os wyt yn credu �'th holl galon, fe elli." Atebodd yntau, "Yr wyf yn credu mai Mab Duw yw Iesu Grist."}]M3$Fel yr oeddent yn mynd rhagddynt ar eu ffordd, daethant at ryw ddu373?r, ac ebe'r eunuch, "Dyma ddu373?r; beth sy'n rhwystro imi gael fy medyddio?"tLa#Yna agorodd Philip ei enau, a chan ddechrau o'r rhan hon o'r Ysgrythur traethodd y newydd da am Iesu iddo.~Ku"Meddai'r eunuch wrth Philip, "Dywed i mi, am bwy y mae'r proffwyd yn dweud hyn? Ai amdano'i hun, ai am rywun arall?"J!Yn ei ddarostyngiad gomeddwyd iddo farn. Pwy all draethu am ei ddisgynyddion? Oherwydd cymerir ei fywyd oddi ar y ddaear."7Ig A hon oedd yr adran o'r Ysgrythur yr oedd yn ei darllen: "Arweiniwyd ef fel dafad i'r lladdfa, ac fel y bydd oen yn ddistaw yn llaw ei gneifiwr, felly nid yw'n agor ei enau.HMeddai yntau, "Wel, sut y gallwn i, heb i rywun fy nghyfarwyddo?" Gwahoddodd Philip i ddod i fyny ato ac eistedd gydag ef. G Rhedodd Philip ato a chlywodd ef yn darllen y proffwyd Eseia, ac meddai, "A wyt ti'n deall, tybed, beth yr wyt yn ei ddarllen?"MFDywedodd yr Ysbryd wrth Philip, "Dos a glu375?n wrth y cerbyd yna."ZE-ac yr oedd yn dychwelyd ac yn eistedd yn ei gerbyd, yn darllen y proffwyd Eseia.;DoCododd yntau ac aeth. A dyma u373?r o Ethiop, eunuch, swyddog uchel i Candace brenhines yr Ethiopiaid, ac yn ben ar ei holl drysor hi; yr oedd hwn wedi dod i Jerwsalem i addoli,!C;Llefarodd angel yr Arglwydd wrth Philip: "Cod," meddai, "a chymer daith tua'r de, i'r ffordd sy'n mynd i lawr o Jerwsalem i Gasa." Ffordd anial yw hon.!B;Hwythau, wedi iddynt dystiolaethu a llefaru gair yr Arglwydd, cychwynasant yn �l i Jerwsalem, a chyhoeddi'r newydd da i lawer o bentrefi'r Samariaid.uAcAtebodd Simon, "Gwedd�wch chwi drosof fi ar yr Arglwydd, fel na ddaw arnaf ddim o'r pethau a ddywedsoch."S@oherwydd 'rwy'n gweld dy fod yn llawn chwerwder ac yn gaeth i ddrygioni."{?oFelly edifarha am y drygioni hwn o'r eiddot, ac erfyn ar yr Arglwydd, i weld a faddeuir i ti feddylfryd dy galon,e>CNid oes iti ran na chyfran yn hyn o beth, oblegid nid yw dy galon yn uniawn yng ngolwg Duw.u=cOnd dywedodd Pedr wrtho, "Melltith arnat ti a'th arian, am iti feddwl meddiannu rhodd Duw trwy dalu amdani!|<qa dweud, "Rhowch yr awdurdod yma i minnau, fel y bydd i bwy bynnag y rhof fy nwylo arno dderbyn yr Ysbryd Gl�n."m;SPan welodd Simon mai trwy arddodiad dwylo'r apostolion y rhoddid yr Ysbryd, cynigiodd arian iddynt, o+~~Y}}l||{AzzyxxEwwHvv.uulutsssyrr6qKppooDnn[mmllTkkkj@ii[hhh:ggifeee ddWccbbae`__^]],\\D[[LZZbYY%XXPWWW3VV"UUSSkRR~RQPPONgMMM/LKKhJJDIIGHGFFbEEDDICC$BAAV@@???>><==1<<[;::P99/88J77x6655K4433g22n1120//%.--,,,"++j** )(''}'&p%%{$$l##$""A! xt,k$=m?nnz=w<Z > Z , C <W `W +!Daethom o hyd i'r disgyblion, ac aros yno saith diwrnod; a dywedodd y rhain wrth Paul trwy'r Ysbryd am beidio � mynd ymlaen i Jerwsalem.Wedi dod i olwg Cyprus, a'i gadael ar y chwith, hwyliasom ymlaen i Syria, a glanio yn Tyrus, oherwydd yno yr oedd y llong yn dadlwytho.LCawsom long yn croesi i Phoenicia, ac aethom arni a hwylio ymaith.{ qWedi i ni ymadael � hwy a chodi angor, daethom ar union hynt i Cos, a thrannoeth i Rhodos, ac oddi yno i Patara.wg&gan ofidio yn bennaf am iddo ddweud nad oeddent mwyach i weld ei wyneb. Yna aethant i'w hebrwng ef i'r llong.H %Torrodd pawb i wylo'n hidl, a syrthio ar wddf Paul a'i gusanu,@{$Wedi dweud hyn, fe benliniodd gyda hwy oll a gwedd�o.@y#Ym mhopeth, dangosais i chwi mai wrth lafurio felly y mae'n rhaid cynorthwyo'r rhai gwan, a dwyn ar gof y geiriau a lefarodd yr Arglwydd Iesu ei hun: 'Dedwyddach yw rhoi na derbyn.'"m S"Fe wyddoch eich hunain mai'r dwylo hyn a fu'n gweini i'm hanghenion i ac eiddo'r rhai oedd gyda mi.7 i!Ni chwenychais arian nac aur na gwisgoedd neb.1 [ Ac yn awr yr wyf yn eich cyflwyno i Dduw ac i air ei ras, sydd �'r gallu ganddo i'ch adeiladu, ac i roi i chwi eich etifeddiaeth ymhlith yr holl rai a sancteiddiwyd. Gan hynny, byddwch yn wyliadwrus, gan gofio na pheidiais i, na nos na dydd dros dair blynedd, � rhybuddio pob un ohonoch � dagrau.z mac y cyfyd o'ch plith chwi eich hunain rai yn llefaru pethau llygredig, i ddenu'r disgyblion ymaith ar eu h�l.c?Mi wn i y daw i'ch plith, wedi fy ymadawiad i, fleiddiaid mileinig nad arbedant y praidd,7gGofalwch amdanoch eich hunain ac am yr holl braidd, y gosododd yr Ysbryd Gl�n chwi yn arolygwyr drosto, i fugeilio eglwys Dduw, yr hon a enillodd ef � gwaed ei briod un.Goblegid nid ymateliais rhag cyhoeddi holl arfaeth Duw i chwi.[/Gan hynny, yr wyf yn tystio i chwi y dydd hwn fy mod yn ddieuog o waed unrhyw un;Ac yn awr, 'rwy'n gwybod na chewch weld fy wyneb mwyach, chwi oll y b�m i'n teithio yn eich plith gan gyhoeddi'r Deyrnas.9kOnd yr wyf yn cyfrif nad yw fy mywyd o unrhyw werth imi, dim ond imi allu cwblhau fy ngyrfa, a'r weinidogaeth a gefais gan yr Arglwydd Iesu, i dystiolaethu i Efengyl gras Duw.lQond bod yr Ysbryd Gl�n o dref i dref yn tystiolaethu imi fod rhwymau a gorthrymderau yn fy aros.r]Ac yn awr dyma fi, dan orfodaeth yr Ysbryd, ar fy ffordd i Jerwsalem, heb wybod beth a ddigwydd imi yno,jMgan dystiolaethu i Iddewon a Groegiaid am edifeirwch tuag at Dduw a ffydd yn ein Harglwydd Iesu. Gwyddoch nad ymateliais rhag cyhoeddi i chwi ddim o'r hyn sydd fuddiol, na rhag eich dysgu chwi yn gyhoeddus ac yn eich cartrefi,~yn gwasanaethu'r Arglwydd � phob gostyngeiddrwydd, ac � dagrau a threialon a ddaeth i'm rhan trwy gynllwynion yr Iddewon.}Pan gyraeddasant ato, dywedodd wrthynt, "Fe wyddoch fel y b�m i gyda chwi yr holl amser, er y diwrnod cyntaf y rhois fy nhroed yn Asia,F|Anfonodd o Miletus i Effesus a galw ato henuriaid yr eglwys.A{{Oherwydd yr oedd Paul wedi penderfynu hwylio heibio i Effesus, rhag iddo orfod colli amser yn Asia, gan ei fod yn brysio er mwyn bod yn Jerwsalem, pe bai modd, erbyn dydd y Pentecost.z Wedi hwylio oddi yno drannoeth, cyraeddasom gyferbyn � Chios, a'r ail ddiwrnod croesi i Samos, a'r dydd wedyn dod i Miletus.Vy%Pan gyfarfu � ni yn Asos, cymerasom ef i'r llong a mynd ymlaen i Mitylene.WuWedi i'r pethau hyn gael eu cwblhau, rhoddodd Paul ei fryd ar deithio trwy Facedonia ac Achaia, ac yna mynd i Jerwsalem. "Wedi imi fod yno," meddai, "rhaid imi weld Rhufain hefyd."PVFelly, yn �l nerth yr Arglwydd, yr oedd y gair yn cynyddu a llwyddo.6UeCasglodd llawer o'r rhai a fu'n ymarfer � swynion eu llyfrau ynghyd, a'u llosgi yng ngu373?ydd pawb; cyfrifwyd gwerth y rhain, a'i gael yn hanner can mil o ddarnau arian.]T3Daeth llawer o'r rhai oedd bellach yn gredinwyr, a chyffesu eu dewiniaeth ar goedd.SDaeth hyn yn hysbys i'r holl Iddewon a Groegiaid oedd yn byw yn Effesus, a dychrynodd pawb; a chafodd enw'r Arglwydd Iesu ei fawrygu. RDyma'r dyn ac ynddo'r ysbryd drwg yn llamu arnynt, a'u trechu i gyd, a'u maeddu nes iddynt ffoi o'r tu375? yn noeth a chlwyfedig.yQkOnd atebodd yr ysbryd drwg hwy, "Iesu, yr wyf yn ei adnabod ef; a Paul, gwn amdano yntau; ond chwi, pwy ydych?"YP+Ac yr oedd gan ryw Scefa, prif offeiriad Iddewig, saith mab oedd yn gwneud hyn. O  A dyma rai o'r Iddewon a fyddai'n mynd o amgylch gan fwrw allan gythreuliaid, hwythau'n ceisio enwi enw'r Arglwydd Iesu uwch ben y rhai oedd ag ysbrydion drwg ganddynt, gan ddweud, "Yr wyf yn eich siarsio chwi yn enw Iesu, yr un y mae Paul yn ei bregethu."DN byddai pobl yn dod � chadachau a llieiniau oedd wedi cyffwrdd �'i groen ef, ac yn eu gosod ar y cleifion, a byddai eu clefydau yn eu gadael, a'r ysbrydion drwg yn mynd allan ohonynt.VM% Gan mor rhyfeddol oedd y gwyrthiau yr oedd Duw'n eu gwneud trwy ddwylo Paul,sL_ Parhaodd hyn am ddwy flynedd, nes i holl drigolion Asia, yn Iddewon a Groegiaid, glywed gair yr Arglwydd.bK= Ond gan fod rhai yn ymgaledu ac yn gwrthod credu, ac yn difenwi'r Ffordd yng ngu373?ydd y gynulleidfa, ymneilltuodd oddi wrthynt gan gymryd ei ddisgyblion oddi yno, a pharhau i ymresymu bob dydd yn narlithfa Tyranus.JAeth i mewn i'r synagog, ac am dri mis bu'n llefaru'n hy yno, gan ymresymu a cheisio eu hargyhoeddi ynghylch teyrnas Dduw.+IQYr oedd tua deuddeg ohonynt i gyd.}Hsa phan roddodd Paul ei ddwylo arnynt daeth yr Ysbryd Gl�n arnynt, a dechreusant lefaru � thafodau a phroffwydo.FGPan glywsant hyn, fe'u bedyddiwyd hwy i enw'r Arglwydd Iesu,F1Ac meddai Paul, "Bedydd edifeirwch oedd bedydd Ioan, ac fe ddywedodd wrth y bobl am gredu yn yr hwn oedd yn dod ar ei �l ef, hynny yw, yn Iesu."kEODywedodd yntau, "� pha fedydd, ynteu, y bedyddiwyd chwi?" Atebasant hwythau, "� bedydd Ioan."D3a gofynnodd iddynt, "A dderbyniasoch yr Ysbryd Gl�n pan gredasoch?" Meddent hwythau wrtho, "Naddo; ni chlywsom hyd yn oed fod yna Ysbryd Gl�n."C }Tra oedd Apolos yng Nghorinth, teithiodd Paul drwy'r parthau uchaf, a daeth i Effesus. Yno daeth o hyd i rai disgyblion,Boherwydd yr oedd yn mynd ati'n egniol i wrthbrofi dadleuon yr Iddewon, gan ddangos ar goedd trwy'r Ysgrythurau mai Iesu oedd y Meseia.WA'A chan ei fod yn dymuno mynd drosodd i Achaia, cefnogodd y credinwyr ef, ac ysgrifennu at y disgyblion, ar iddynt ei groesawu. Ac wedi iddo gyrraedd, bu'n gynhorthwy mawr i'r rhai oedd trwy ras wedi credu,@'Dechreuodd hefyd lefaru'n hy yn y synagog, a phan glywodd Priscila ac Acwila ef, cymerasant ef atynt, ac esbonio iddo Ffordd Duw yn fanylach.7?gYr oedd hwn wedi ei addysgu yn Ffordd yr Arglwydd, ac yn frwd ei ysbryd yr oedd yn llefaru ac yn dysgu yn fanwl y ffeithiau am Iesu, er mai am fedydd Ioan yn unig y gwyddai.|>qDaeth rhyw Iddew o'r enw Apolos i Effesus. Brodor o Alexandria ydoedd, a gu373?r huawdl, cadarn yn yr Ysgrythurau. = ac wedi treulio peth amser yno, aeth ymaith, a theithio o le i le trwy wlad Galatia a Phrygia, gan gadarnhau'r holl ddisgyblion.f<EWedi glanio yng Nghesarea, aeth i fyny a chyfarchodd yr eglwys. Yna aeth i lawr i Antiochia,c;?Ond wedi ffarwelio gan ddweud, "Dychwelaf atoch eto, os Duw a'i myn", hwyliodd o Effesus.A:}A phan ofynasant iddo aros am amser hwy, ni chydsyniodd.q9[Pan gyraeddasant Effesus, gadawodd hwy yno, a mynd ei hun i mewn i'r synagog ac ymresymu �'r Iddewon.>8uArhosodd Paul yno eto gryn ddyddiau, ac wedi ffarwelio �'r credinwyr fe hwyliodd ymaith i Syria, a Priscila ac Acwila gydag ef. Eilliodd ei ben yn Cenchreae, am fod adduned arno. 7 Yna gafaelodd pawb yn Sosthenes, arweinydd y synagog, a'i guro yng ngu373?ydd y llys. Ond nid oedd Galio yn poeni dim am hynny.&6GA gyrrodd hwy allan o'r llys.<5qond gan mai dadleuon yw'r rhain ynghylch geiriau ac enwau a'ch Cyfraith arbennig chwi, cymerwch y cyfrifoldeb eich hunain. Nid oes arnaf fi eisiau bod yn farnwr ar y pethau hyn."/4WPan oedd Paul ar agor ei enau, dywedodd Galio wrth yr Iddewon, "Pe bai yn fater o drosedd neu gamwedd ysgeler, byddwn wrth reswm yn rhoi gwrandawiad i chwi, Iddewon;S3 gan ddweud, "Y mae hwn yn annog pobl i addoli Duw yn groes i'r Gyfraith."w2g Pan oedd Galio yn rhaglaw Achaia, cododd yr Iddewon yn unfryd yn erbyn Paul, a dod ag ef gerbron y llys barn,N1 Ac fe arhosodd flwyddyn a chwe mis, gan ddysgu gair Duw yn eu plith.0 oherwydd yr wyf fi gyda thi, ac ni fydd i neb ymosod arnat ti i wneud niwed iti, oblegid y mae gennyf lawer o bobl yn y ddinas hon."|/q Dywedodd yr Arglwydd wrth Paul un noson, trwy weledigaeth, "Paid ag ofni, ond dal ati i lefaru, a phaid � thewi;.1Credodd Crispus, arweinydd y synagog, yn yr Arglwydd, ynghyd �'i holl deulu. Ac wrth glywed, credodd llawer o'r Corinthiaid a chael eu bedyddio. - Symudodd oddi yno ac aeth i du375? dyn o'r enw Titius Jwstus, un oedd yn addoli Duw; yr oedd ei du375? y drws nesaf i'r synagog.M,Ond yr oeddent hwy'n dal i'w wrthwynebu a'i ddifenwi, ac felly fe ysgydwodd ei ddillad a dweud wrthynt, "Ar eich pen chwi y bo'ch gwaed! Nid oes bai arnaf fi; o hyn allan mi af at y Cenhedloedd."%+CPan ddaeth Silas a Timotheus i lawr o Facedonia, dechreuodd Paul ymroi yn llwyr i bregethu'r Gair, gan dystiolaethu wrth yr Iddewon mai Iesu oedd y Meseia.^*5Byddai'n ymresymu yn y synagog bob Saboth, a cheisio argyhoeddi Iddewon a Groegiaid.p)Yac am ei fod o'r un grefft, arhosodd gyda hwy, a gweithio; gwneuthurwyr pebyll oeddent wrth eu crefft.H( A daeth o hyd i Iddew o'r enw Acwila, brodor o Pontus, gu373?r oedd newydd ddod o'r Eidal gyda'i wraig, Priscila, o achos gorchymyn Clawdius i'r holl Iddewon ymadael � Rhufain. Aeth atynt,:' qWedi hynny fe ymadawodd ag Athen, a dod i Gorinth.&"Ond ymlynodd rhai pobl wrtho, a chredu, ac yn eu plith Dionysius, aelod o lys yr Areopagus, a gwraig o'r enw Damaris, ac eraill gyda hwy.(%K!Felly aeth Paul allan o'u mysg.$ Pan glywsant am atgyfodiad y meirw, dechreuodd rhai wawdio, ond dywedodd eraill, "Cawn dy wrando ar y pwnc hwn rywdro eto."0#Yoblegid gosododd ddiwrnod pryd y bydd yn barnu'r byd mewn cyfiawnder, trwy u373?r a benododd, ac fe roes sicrwydd o hyn i bawb trwy ei atgyfodi ef oddi wrth y meirw."y"kEdrychodd Duw heibio, yn wir, i amserau anwybodaeth; ond yn awr y mae'n gorchymyn i bawb ym mhob man edifarhau,!#Os ydym ni, felly, yn hiliogaeth Duw, ni ddylem dybio fod y Duwdod yn debyg i aur neu arian neu faen, gwaith nadd celfyddyd a dychymyg dyn. -'Oherwydd ynddo ef yr ydym yn byw ac yn symud ac yn bod', fel, yn wir, y dywedodd rhai o'ch beirdd chwi: 'Canys ei hiliogaeth ef hefyd ydym ni.'Yr oeddent i geisio Duw, yn y gobaith y gallent rywfodd ymbalfalu amdano a'i ddarganfod; ac eto nid yw ef nepell oddi wrth yr un ohonom.Gwnaeth ef hefyd o un dyn yr holl genhedloedd, i breswylio ar holl wyneb y ddaear, gan osod cyfnodau penodedig a therfynau eu preswylfod.!Ni wasanaethir ef chwaith � dwylo dynol, fel pe bai arno angen rhywbeth, gan mai ef ei hun sy'n rhoi i bawb fywyd ac anadl a'r cwbl oll.Y Duw a wnaeth y byd a phopeth sydd ynddo, nid yw ef, ac yntau'n Arglwydd nef a daear, yn preswylio mewn temlau o waith llaw.veOherwydd wrth fynd o gwmpas ac edrych ar eich pethau cysegredig, cefais yn eu plith allor ac arni'n ysgrifenedig, 'I Dduw nid adwaenir'. Yr hyn, ynteu, yr ydych chwi'n ei addoli heb ei adnabod, dyna'r hyn yr wyf fi'n ei gyhoeddi i chwi.ySafodd Paul yng nghanol yr Areopagus, ac meddai: "Bobl Athen, yr wyf yn gweld ar bob llaw eich bod yn dra chrefyddgar.!Nid oedd gan neb o'r Atheniaid, na'r dieithriaid oedd ar ymweliad �'r lle, amser i ddim arall ond i adrodd neu glywed y peth diweddaraf.Oherwydd yr wyt yn dwyn i'n clyw ni ryw syniadau dieithr. Yr ydym yn dymuno cael gwybod, felly, beth yw ystyr y pethau hyn."#Cymerasant afael ynddo, a mynd ag ef at yr Areopagus, gan ddweud, "A gawn ni wybod beth yw'r ddysgeidiaeth newydd yma a draethir gennyt ti?#?Yr oedd rhai o'r athronwyr, yn Epicwriaid a Stoiciaid, yn dadlau ag ef hefyd, a rhai'n dweud, "Beth yn y byd y mae'r clebryn yma yn mynnu ei ddweud?" Meddai eraill, "Y mae'n ymddangos ei fod yn cyhoeddi duwiau dieithr." Oherwydd cyhoeddi'r newydd da am Iesu a'r atgyfodiad yr oedd.Gan hynny, ymresymodd yn y synagog �'r Iddewon ac �'r rhai oedd yn addoli Duw, ac yn y sgw�r bob dydd � phwy bynnag a fyddai yno.mSTra bu Paul yn eu disgwyl yn Athen, cythruddid ei ysbryd ynddo wrth weld y ddinas yn llawn eilunod.Daeth hebryngwyr Paul ag ef i Athen, ac aethant oddi yno gyda gorchymyn i Silas a Timotheus ddod ato cyn gynted ag y gallent.taYna anfonodd y credinwyr Paul ymaith yn ddi-oed i fynd hyd at y m�r, ond arhosodd Silas a Timotheus yno.'G Ond pan ddaeth Iddewon Thesalonica i wybod fod gair Duw wedi ei gyhoeddi gan Paul yn Berea hefyd, daethant i godi terfysg a chythryblu'r tyrfaoedd yno hefyd.nU Gan hynny, credodd llawer ohonynt, ac nid ychydig o'r Groegiaid, yn wragedd bonheddig ac yn wu375?r.H  Yr oedd y rhain yn fwy eangfrydig na'r rhai yn Thesalonica, gan iddynt dderbyn y gair � phob eiddgarwch, gan chwilio'r Ysgrythurau beunydd i weld a oedd pethau fel yr oeddent hwy yn dweud. Cyn gynted ag iddi nosi, anfonodd y credinwyr Paul a Silas i Berea, ac wedi iddynt gyrraedd aethant i synagog yr Iddewon.T ! ond ar �l derbyn gwarant gan Jason a'r lleill, gollyngasant hwy'n rhydd.? yCyffrowyd y dyrfa a'r llywodraethwyr pan glywsant hyn, )ac y mae Jason wedi rhoi croeso iddynt; y mae'r bobl hyn i gyd yn troseddu yn erbyn ordeiniadau Cesar trwy ddweud fod brenin arall, sef Iesu."3 _Ond wedi methu dod o hyd iddynt hwy, llusgasant Jason a rhai credinwyr o flaen llywodraethwyr y ddinas, gan weiddi, "Y mae aflonyddwyr yr Ymerodraeth wedi dod yma hefyd,w gOnd cenfigennodd yr Iddewon, ac wedi cael gafael ar rai dihirod o blith segurwyr y sgw�r, a'u casglu'n dorf, dechreusant greu terfysg yn y ddinas. Ymosodasant ar du375? Jason, a cheisio dod � Paul a Silas allan gerbron y dinasyddion.4aCafodd rhai ohonynt eu hargyhoeddi, ac ymuno � Paul a Silas; ac felly hefyd y gwnaeth lliaws mawr o'r Groegiaid oedd yn addoli Duw, ac nid ychydig o'r gwragedd blaenaf./Wgan esbonio a phrofi fod yn rhaid i'r Meseia ddioddef a chyfodi oddi wrth y meirw. Byddai'n dweud, "Hwn yw'r Meseia � Iesu, yr hwn yr wyf fi'n ei gyhoeddi i chwi."taAc yn �l ei arfer aeth Paul i mewn atynt, ac am dri Saboth bu'n ymresymu � hwy ar sail yr Ysgrythurau,z oAethant ar hyd y ffordd trwy Amffipolis ac Apolonia, a chyrraedd Thesalonica, lle yr oedd synagog gan yr Iddewon.wg(Wedi dod allan o'r carchar, aethant i du375? Lydia, a gwelsant y credinwyr, a'u calonogi. Yna aethant ymaith.nU'Aethant i ymddiheuro iddynt, ac wedi eu tywys hwy allan, gofynasant iddynt fynd i ffwrdd o'r ddinas.{&Adroddodd y rhingylliaid y neges hon wrth yr ynadon, a chawsant hwy fraw pan glywsant mai Rhufeinwyr oedd Paul a Silas. %Ond atebodd Paul hwy, "Cyn ein bwrw ni i garchar, fflangellasant ni ar goedd, heb farnu ein hachos, er ein bod yn ddinasyddion Rhufain. A ydynt yn awr i gael ein bwrw ni allan yn ddirgel? Nac ydynt, yn wir! Gadewch iddynt ddod eu hunain a'n tywys ni allan."(I$Adroddodd ceidwad y carchar y neges hon wrth Paul: "Y mae'r ynadon wedi anfon gair i'ch gollwng yn rhydd. Felly, dewch allan yn awr, ac ewch mewn tangnefedd."pY#Pan ddaeth yn ddydd, anfonodd yr ynadon y rhingylliaid �'r neges: "Gollwng y dynion hynny yn rhydd." ~ "Yna, wedi dod � hwy i'w du375?, gosododd bryd o fwyd o'u blaen, a gorfoleddodd gyda'i holl deulu am ei fod wedi credu yn Nuw.}w!Er ei bod yn hwyr y nos, aeth ef � hwy a golchi eu briwiau; ac yn union wedyn fe'i bedyddiwyd ef a phawb o'i deulu.Q| A thraethasant air yr Arglwydd wrtho ef ac wrth bawb oedd yn ei du375?.\{1Dywedasant hwythau, "Cred yn yr Arglwydd Iesu, ac fe gei dy achub, ti a'th deulu."dzAYna daeth � hwy allan a dweud, "Foneddigion, beth sy raid imi ei wneud i gael fy achub?"kyOGalwodd ef am oleuadau, a rhuthrodd i mewn; daeth cryndod arno, a syrthiodd o flaen Paul a Silas.bx=Ond gwaeddodd Paul yn uchel, "Paid � gwneud dim niwed i ti dy hun; yr ydym yma i gyd."1w[Deffr�dd ceidwad y carchar, a phan welodd ddrysau'r carchar yn agored, tynnodd ei gleddyf ac yr oedd ar fin ei ladd ei hun, gan dybio fod ei garcharorion wedi dianc.v}Ac yn sydyn bu daeargryn mawr, nes siglo seiliau'r carchar. Agorwyd yr holl ddrysau ar unwaith, a datodwyd rhwymau pawb.wugTua hanner nos, yr oedd Paul a Silas yn gwedd�o ac yn canu mawl i Dduw, a'r carcharorion yn gwrando arnynt.ktOGan iddo gael y fath rybudd, bwriodd yntau hwy i'r carchar mewnol, a rhwymo'u traed yn y cyffion.uscAc wedi rhoi curfa dost iddynt bwriasant hwy i garchar, gan rybuddio ceidwad y carchar i'w cadw yn ddiogel.{roYna ymunodd y dyrfa yn yr ymosod arnynt. Rhwygodd yr ynadon y dillad oddi amdanynt, a gorchymyn eu curo � ffyn.jqMac y maent yn cyhoeddi defodau nad yw gyfreithlon i ni, sy'n Rhufeinwyr, eu derbyn na'u harfer."vpeac wedi dod � hwy gerbron yr ynadon, meddent, "Y mae'r dynion yma'n cythryblu ein dinas ni; Iddewon ydynt,oPan welodd ei meistri hi fod eu gobaith am elw wedi diflannu, daliasant Paul a Silas, a'u llusgo i'r farchnadfa o flaen yr awdurdodau,9nkGwnaeth hyn am ddyddiau lawer. Blinodd Paul arni, a throes ar yr ysbryd a dweud, "'Rwy'n gorchymyn i ti, yn enw Iesu Grist, ddod allan ohoni." Ac allan y daeth, y munud hwnnw.mDilynodd hon Paul a ninnau, a gweiddi: "Gweision y Duw Goruchaf yw'r dynion hyn, ac y maent yn cyhoeddi i chwi ffordd iachawdwriaeth."6leRhyw dro pan oeddem ar ein ffordd i'r lle gweddi, daeth rhyw gaethferch a chanddi ysbryd dewiniaeth i'n cyfarfod, un oedd yn dwyn elw mawr i'w meistri trwy ddweud ffortiwn.@kyFe'i bedyddiwyd hi a'i theulu, ac yna deisyfodd arnom, gan ddweud, "Os ydych yn barnu fy mod yn credu yn yr Arglwydd, dewch i mewn ac arhoswch yn fy nhu375?." A mynnodd ein cael yno.LjAc yn gwrando yr oedd gwraig o'r enw Lydia, un oedd yn gwerthu porffor, o ddinas Thyatira, ac un oedd yn addoli Duw. Agorodd yr Arglwydd ei chalon hi i ddal ar y pethau yr oedd Paul yn eu dweud.&iE Ar y dydd Saboth aethom y tu allan i'r porth at lan afon, gan dybio fod yno le gweddi. Wedi eistedd, dechreusom lefaru wrth y gwragedd oedd wedi dod ynghyd.h1 ac oddi yno i Philipi; dinas yw hon yn rhanbarth gyntaf Macedonia, ac y mae'n drefedigaeth Rufeinig. Buom yn treulio rhai dyddiau yn y ddinas hon.]g3 Ac wedi hwylio o Troas, aethom ar union hynt i Samothrace, a thrannoeth i Neapolis,!f; Pan gafodd ef y weledigaeth, rhoesom gynnig ar fynd i Facedonia ar ein hunion, gan gasglu mai Duw oedd wedi ein galw i gyhoeddi'r newydd da iddynt hwy.e- Ymddangosodd gweledigaeth i Paul un noson � gu373?r o Facedonia yn sefyll ac yn ymbil arno a dweud, "Tyrd drosodd i Facedonia, a chymorth ni."9dmAc aethant heibio i Mysia, a dod i lawr i Troas.uccWedi iddynt ddod hyd at Mysia, yr oeddent yn ceisio mynd i Bithynia, ond ni chaniataodd ysbryd Iesu iddynt.ubcAethant trwy ranbarth Phrygia a Galatia, ar �l i'r Ysbryd Gl�n eu rhwystro rhag llefaru'r gair yn Asia.]a3Felly yr oedd yr eglwysi yn ymgadarnhau yn y ffydd, ac yn amlhau mewn rhif beunydd.:`mFel yr oeddent yn teithio trwy'r dinasoedd, yr oeddent yn traddodi iddynt, er mwyn iddynt eu cadw, y gorchmynion a ddyfarnwyd gan yr apostolion a'r henuriaid oedd yn Jerwsalem.>_uYr oedd Paul am i hwn fynd ymaith gydag ef, a chymerodd ef ac enwaedu arno, o achos yr Iddewon oedd yn y lleoedd hynny, oherwydd yr oeddent i gyd yn gwybod mai Groegwr oedd ei dad.D^Yr oedd gair da iddo gan y credinwyr yn Lystra ac Iconium.] Cyrhaeddodd Derbe ac yna Lystra. Yno yr oedd disgybl o'r enw Timotheus, mab i wraig grediniol o Iddewes, a'i dad yn Roegwr.G\)A bu'n teithio drwy Syria a Cilicia, gan gadarnhau'r eglwysi.h[I(ond dewisodd Paul Silas, ac aeth i ffwrdd, wedi ei gyflwyno gan y credinwyr i ras yr Arglwydd.fZE'Bu cymaint cynnen rhyngddynt nes iddynt ymwahanu. Cymerodd Barnabas Marc, a hwylio i Cyprus;Y&ond yr oedd Paul yn barnu na ddylent gymryd yn gydymaith un oedd wedi cefnu arnynt yn Pamffylia, a heb fynd ymlaen a chydweithio � hwy.IX %Yr oedd Barnabas yn dymuno cymryd Ioan, a elwid Marc, gyda hwy;WW'$Wedi rhai dyddiau, dywedodd Paul wrth Barnabas, "Gadewch inni ddychwelyd yn awr, ac ymweld �'r credinwyr ym mhob un o'r dinasoedd y buom yn cyhoeddi gair yr Arglwydd ynddynt, i weld sut y mae hi arnynt."sV_#Arhosodd Paul a Barnabas yn Antiochia, gan ddysgu a phregethu gair yr Arglwydd, ynghyd � llawer eraill.:Uo"[{cf15i Ond penderfynodd Silas aros yno.}]Tw!Wedi iddynt dreulio peth amser fe'u gollyngwyd mewn tangnefedd gan y credinwyr, i ddychwelyd at y rhai a'u hanfonodd.hSI Gan fod Jwdas a Silas hwythau'n broffwydi, dywedasant lawer i annog y credinwyr a'u cadarnhau.ZR-Wedi ei ddarllen, yr oeddent yn llawen ar gyfrif yr anogaeth yr oedd yn ei rhoi.vQeAnfonwyd hwy, felly, a daethant i lawr i Antiochia, ac wedi galw'r gynulleidfa ynghyd, cyflwynwyd y llythyr.>Puymgadw rhag bwyta yr hyn sydd wedi ei aberthu i eilunod, neu waed, neu'r hyn sydd wedi ei dagu, a rhag anfoesoldeb rhywiol. Os cadwch rhag y pethau hyn, fe wnewch yn dda. Ffarwel."OPenderfynwyd gan yr Ysbryd Gl�n a chennym ninnau beidio � gosod arnoch ddim mwy o faich na'r pethau angenrheidiol hyn:\N1Felly yr ydym yn anfon Jwdas a Silas, a byddant hwy'n mynegi yr un neges ar lafar.QMdynion sydd wedi cyflwyno eu bywydau dros enw ein Harglwydd Iesu Grist.vLeyr ydym wedi penderfynu'n unfryd ddewis gwu375?r a'u hanfon atoch gyda'n cyfeillion annwyl, Barnabas a Paul,KOherwydd inni glywed fod rhai ohonom ni wedi'ch tarfu �'u geiriau, ac ansefydlogi eich meddyliau, heb i ni eu gorchymyn,*JMRhoesant y llythyr hwn iddynt i fynd yno: "Y brodyr, yn apostolion a henuriaid, at y credinwyr o blith y Cenhedloedd yn Antiochia a Syria a Cilicia, cyfarchion.fIEYna penderfynodd yr apostolion a'r henuriaid, ynghyd �'r holl eglwys, ddewis gwu375?r o'u plith a'u hanfon i Antiochia gyda Paul a Barnabas, sef Jwdas, a elwid Barsabas, a Silas, gwu375?r blaenllaw ymhlith y credinwyr.H Oherwydd y mae gan Moses, er yr oesau cyntaf, rai sy'n ei bregethu ym mhob tref, ac fe'i darllenir yn y synagogau bob Saboth."1G[ond ysgrifennu atynt am iddynt ymgadw rhag bwyta pethau sydd wedi eu halogi gan eilunod, a rhag anfoesoldeb rhywiol, a rhag bwyta na'r hyn sydd wedi ei dagu, na gwaed.\F1Felly fy marn i yw na ddylem boeni'r rhai o blith y Cenhedloedd sy'n troi at Dduw,E1yn hysbys erioed.'D/fel y ceisier yr Arglwydd gan y bobl sy'n weddill, a chan yr holl Genhedloedd y galwyd fy enw arnynt," medd yr Arglwydd, sy'n gwneud y pethau hynyCk'"Ar �l hyn dychwelaf, ac ailadeiladaf babell syrthiedig Dafydd, ailadeiladaf ei hadfeilion, a'i hatgyweirio,SBAc y mae geiriau'r proffwydi yn cytuno � hyn, fel y mae'n ysgrifenedig:nAUY mae Simeon wedi dweud sut y gofalodd Duw gyntaf am gael o blith y Cenhedloedd bobl yn dwyn ei enw.L@ Wedi iddynt dewi, dywedodd Iago, "Gyfeillion, gwrandewch arnaf fi.-?S Tawodd yr holl gynulliad, a gwrando ar Barnabas a Paul yn adrodd am yr holl arwyddion a rhyfeddodau yr oedd Duw wedi eu gwneud ymhlith y Cenhedloedd drwyddynt hwy.d>A Ond yr ydym ni'n credu mai trwy ras yr Arglwydd Iesu yr achubir ni, a hwythau yr un modd." = Yn awr, ynteu, pam yr ydych yn rhoi prawf ar Dduw trwy osod iau ar war y disgyblion, na allodd ein hynafiaid na ninnau mo'i dwyn?i<K ac ni wnaeth ddim gwahaniaeth rhyngom ni a hwythau, gan iddo lanhau eu calonnau hwy drwy ffydd.; Ac y mae Duw, sy'n adnabod calonnau, wedi dwyn tystiolaeth iddynt trwy roi iddynt hwy yr Ysbryd Gl�n yr un fath ag i ninnau;b:=Ar �l llawer o ddadlau, cododd Pedr a dywedodd wrthynt: "Gyfeillion, gwyddoch chwi fod Duw yn y dyddiau cynnar yn eich plith wedi dewis bod y Cenhedloedd, trwy fy ngenau i, yn cael clywed gair yr Efengyl, a chredu.I9 Ymgynullodd yr apostolion a'r henuriaid i ystyried y mater yma.8Ond cododd rhai credinwyr oedd o sect y Phariseaid, a dweud, "Y mae'n rhaid enwaedu arnynt, a gorchymyn iddynt gadw Cyfraith Moses."#7?Wedi iddynt gyrraedd Jerwsalem, fe'u derbyniwyd gan yr eglwys a'r apostolion a'r henuriaid, a mynegasant gymaint yr oedd Duw wedi ei wneud trwyddynt hwy.:6mFelly anfonwyd hwy gan yr eglwys, ac ar eu taith trwy Phoenicia a Samaria buont yn adrodd yr hanes am dr�edigaeth y Cenhedloedd, a pharasant lawenydd mawr i'r holl gredinwyr.e5CA chododd ymryson ac ymddadlau nid bychan rhyngddynt a Paul a Barnabas, a threfnwyd bod Paul a Barnabas, a rhai eraill o'u plith, yn mynd i fyny at yr apostolion a'r henuriaid yn Jerwsalem ynglu375?n �'r cwestiwn yma.~4 wYna daeth rhai i lawr o Jwdea a dysgu'r credinwyr: "Os nad enwaedir arnoch yn �l defod Moses, ni ellir eich achub."=3uA threuliasant gryn dipyn o amser gyda'r disgyblion.'2GWedi iddynt gyrraedd, cynullasant yr eglwys ynghyd ac adrodd gymaint yr oedd Duw wedi ei wneud gyda hwy, ac fel yr oedd wedi agor drws ffydd i'r Cenhedloedd.1ac oddi yno hwyliasant i Antiochia, i'r fan lle'r oeddent wedi eu cyflwyno i ras Duw at y gwaith yr oeddent wedi ei gyflawni.B0ac wedi llefaru'r gair yn Perga, aethant i lawr i Atalia,@/{Wedi iddynt deithio trwy Pisidia, daethant i Pamffylia; .Penodasant iddynt henuriaid ym mhob eglwys, a'u cyflwyno, ar �l gwedd�o ac ymprydio, i'r Arglwydd yr oeddent wedi credu ynddo. *~~@}}j}|{zzcz yNxxxwcvv8utts&rqqpooocnnmm^llkjjyjihgg ff4ee%ddcjbblaax``]__L^^L]\\L[[[ZYYNXXWWVUU'TLSRR*QQ?PYOOSNNMoLlKKJJzJ/InHHIGG FF1EE/DtD"C@BB=AA=@@E??>><=a<iSyrthiodd pob un ohonom ar y ddaear, a chlywais lais yn dweud wrthyf yn iaith yr Iddewon, 'Saul, Saul, pam yr wyt yn fy erlid i? Y mae'n galed iti wingo yn erbyn y symbylau.'=% gwelais ar y ffordd ganol dydd, O frenin, oleuni mwy llachar na'r haul yn llewyrchu o'r nef o'm hamgylch i a'r rhai oedd yn teithio gyda mi.g<G Pan oeddwn yn teithio i Ddamascus ar y perwyl hwn gydag awdurdod a chennad y prif offeiriaid,8;i a thrwy'r holl synagogau mi geisiais lawer gwaith, trwy gosb, eu gorfodi i gablu. Yr oeddwn yn enbyd o ffyrnig yn eu herbyn, ac yn eu herlid hyd ddinasoedd estron hyd yn oed.5:c a gwneuthum hynny yn Jerwsalem. Ar awdurdod y prif offeiriaid, caeais lawer o'r saint mewn carcharau, a phan fyddent yn cael eu lladd, rhoddais fy mhleidlais yn eu herbyn;h9I Eto, yr oeddwn i fy hun yn tybio unwaith y dylwn weithio'n ddygn yn erbyn enw Iesu o Nasareth;K8Pam y bernir yn anghredadwy gennych chwi fod Duw yn codi'r meirw?27]addewid y mae ein deuddeg llwyth ni, trwy addoli'n selog nos a dydd, yn gobeithio ei sylweddoli; ac am y gobaith hwn yr wyf yn cael fy nghyhuddo, O frenin, gan Iddewon!6}Yn awr yr wyf yn sefyll fy mhrawf ar gyfrif gobaith sydd wedi ei seilio ar yr addewid a wnaed gan Dduw i'n hynafiaid ni,5Y maent yn gwybod ers amser maith, os dymunant dystiolaethu, mai yn �l sect fwyaf caeth ein crefydd y b�m i'n byw, yn Pharisead. 4Y mae fy muchedd i o'm mebyd, y modd y b�m yn byw o'r dechrau ymhlith fy nghenedl, a hefyd yn Jerwsalem, yn hysbys i bob Iddew.33yn enwedig gan dy fod yn hyddysg yn yr holl arferion a dadleuon a geir ymhlith yr Iddewon. Gan hynny, 'rwy'n erfyn arnat fy ngwrando yn amyneddgar.B2}Yr wyf yn f'ystyried fy hun yn ffodus, y Brenin Agripa, mai ger dy fron di yr wyf i'm hamddiffyn fy hun heddiw ynglu375?n �'r holl gyhuddiadau y mae'r Iddewon yn eu dwyn yn fy erbyn,1 Meddai Agripa wrth Paul, "Y mae caniat�d iti siarad drosot dy hun." Yna fe estynnodd Paul ei law, a dechrau ei amddiffyniad:|0qOherwydd, yn fy marn i, peth afresymol yw anfon carcharor ymlaen heb hyd yn oed egluro'r cyhuddiadau yn ei erbyn."|/qOnd nid oes gennyf ddim byd pendant i'w ysgrifennu amdano at ein Harglwydd. Gan hynny, yr wyf wedi dod ag ef ymlaen ger eich bron chwi, ac yn enwedig ger dy fron di, y Brenin Agripa, er mwyn gwneud archwiliad, a chael rhywbeth i'w ysgrifennu..Ond gwelais i nad oedd wedi gwneud dim yn haeddu marwolaeth; a chan i'r dyn ei hun apelio at yr Ymerawdwr, penderfynais ei anfon ato.^-5Ac meddai Ffestus, "Y Brenin Agripa, a chwi oll sydd yma gyda ni, yr ydych yn gweld y dyn hwn, y gwnaeth holl liaws yr Iddewon gais gennyf yn ei gylch, yn Jerwsalem ac yma, gan weiddi na ddylai gael byw ddim mwy.D,Trannoeth, felly, daeth Agripa a Bernice, yn fawr eu rhwysg, a mynd i mewn i'r llys ynghyd � chapteiniaid a gwu375?r amlwg y ddinas; ac ar orchymyn Ffestus, daethpwyd � Paul gerbron.m+SMeddai Agripa wrth Ffestus, "Mi hoffwn innau glywed y dyn." Meddai yntau, "Fe gei ei glywed yfory."*-Ond gan i Paul apelio am gael ei gadw dan warchodaeth, i gael dyfarniad gan yr Ymerawdwr, gorchmynnais ei gadw felly nes imi ei anfon at Gesar.")5A chan fy mod mewn penbleth ynglu375?n �'r ddadl ar y pethau hyn, gofynnais iddo a oedd yn dymuno mynd i Jerwsalem, a chael ei farnu amdanynt yno.(%Ond rhyw ddadleuon oedd ganddynt ag ef ynghylch eu crefydd eu hunain, ac ynghylch rhyw Iesu oedd wedi marw, ond y mynnai Paul ei fod yn fyw.l'QPan gododd ei gyhuddwyr i'w erlyn, nid oeddent yn ei gyhuddo o'r un o'r troseddau a ddisgwyliwn i.&wFelly, pan ddaethant ynghyd yma, heb oedi dim cymerais fy lle drannoeth yn y llys, a gorchymyn dod �'r dyn gerbron.M%Atebais hwy nad oedd yn arfer gan Rufeinwyr drosglwyddo unrhyw un fel ffafr cyn bod y cyhuddedig yn dod wyneb yn wyneb �'i gyhuddwyr, ac yn cael cyfle i'w amddiffyn ei hun yn erbyn y cyhuddiad.$ a phan oeddwn yn Jerwsalem gosododd y prif offeiriaid a henuriaid yr Iddewon ei achos ef ger fy mron, a gofyn am ei gondemnio.&#EA chan eu bod yn treulio dyddiau lawer yno, cyflwynodd Ffestus achos Paul i sylw'r brenin. "Y mae yma ddyn," meddai, "wedi ei adael gan Ffelix yn garcharor,a"; Ymhen rhai dyddiau daeth y Brenin Agripa a Bernice i lawr i Gesarea i groesawu Ffestus.~!u Yna, wedi iddo drafod y mater �'i gynghorwyr, atebodd Ffestus: "At Gesar yr wyt wedi apelio; at Gesar y cei fynd."  Fodd bynnag, os wyf yn droseddwr, ac os wyf wedi gwneud rhywbeth sy'n haeddu marwolaeth, nid wyf yn ceisio osgoi dedfryd marwolaeth. Ond os yw cyhuddiadau'r bobl hyn yn fy erbyn yn ddi-sail, ni all neb fy nhrosglwyddo iddynt fel ffafr. Yr wyf yn apelio at Gesar."!; Dywedodd Paul, "Yr wyf fi'n sefyll gerbron llys Cesar, lle y dylid fy marnu. Ni throseddais o gwbl yn erbyn yr Iddewon, fel y gwyddost ti yn eithaf da.5c Ond gan fod Ffestus yn awyddus i ennill ffafr yr Iddewon, gofynnodd i Paul, "A wyt ti'n fodlon mynd i fyny i Jerwsalem a chael dy farnu yno ger fy mron i am y pethau hyn?"COnd ni allent eu profi yn wyneb yr hyn a ddywedodd Paul yn ei amddiffyniad: "Nid wyf fi wedi troseddu o gwbl, nac yn erbyn Cyfraith yr Iddewon, nac yn erbyn y deml, nac yn erbyn Cesar."#Pan ymddangosodd Paul, safodd yr Iddewon oedd wedi dod i lawr o Jerwsalem o'i amgylch, gan ddwyn llawer o gyhuddiadau difrifol yn ei erbyn.+OArhosodd Ffestus gyda hwy am wyth neu ddeg diwrnod ar y mwyaf. Yna aeth i lawr i Gesarea, a thrannoeth cymerodd ei le yn y llys a gorchymyn dod � Paul gerbron.1Felly," meddai, "gadewch i'r gwu375?r sydd ag awdurdod yn eich plith ddod i lawr gyda mi a'i gyhuddo ef, os yw'r dyn wedi gwneud rhywbeth o'i le."Atebodd Ffestus, fodd bynnag, fod Paul dan warchodaeth yng Nghesarea, a'i fod ef ei hun yn bwriadu cychwyn i ffwrdd yn fuan./WYr oeddent yn ceisio gan Ffestus eu ffafrio hwy yn ei erbyn ef, yn deisyf am iddo anfon amdano i Jerwsalem, ac ar yr un pryd yn gwneud cynllwyn i'w ladd ar y ffordd.c?a gosododd y prif offeiriaid ac arweinwyr yr Iddewon eu hachos yn erbyn Paul ger ei fron.^ 7Felly, dridiau wedi i Ffestus gyrraedd ei dalaith, aeth i fyny i Jerwsalem o Gesarea, 9Aeth dwy flynedd heibio, a dilynwyd Ffelix gan Porcius Ffestus; a chan ei fod yn awyddus i ennill ffafr yr Iddewon, gadawodd Ffelix Paul yn garcharor.Yr un pryd, yr oedd yn gobeithio cael cil�dwrn gan Paul, ac oherwydd hynny byddai'n anfon amdano yn lled fynych, ac yn sgwrsio ag ef./WOnd wrth iddo drafod cyfiawnder a hunan-ddisgyblaeth a'r Farn oedd i ddod, daeth ofn ar Ffelix a dywedodd, "Dyna ddigon am y tro; anfonaf amdanat eto pan gaf gyfle."-SRhai dyddiau wedi hynny, daeth Ffelix yno gyda'i wraig Drwsila, a oedd yn Iddewes. Fe anfonodd am Paul, a gwrandawodd ar ei eiriau ynghylch ffydd yng Nghrist Iesu.)Gorchmynnodd i'r canwriad fod Paul i'w gadw dan warchodaeth, ac i gael peth rhyddid, ac nad oeddent i rwystro i neb o'i gyfeillion weini arno.$AYr oedd gan Ffelix wybodaeth led fanwl am y Ffordd, a gohiriodd yr achos, gan ddweud, "Pan ddaw Lysias y capten i lawr, rhoddaf ddyfarniad yn eich achos."-heblaw'r un ymadrodd hwnnw a waeddais pan oeddwn yn sefyll yn eu plith: 'Ynghylch atgyfodiad y meirw yr wyf ar fy mhrawf heddiw ger eich bron.'"[/neu dyweded y rhain yma pa gamwedd a gawsant ynof pan sefais gerbron y Sanhedrin, Ond yr oedd yno ryw Iddewon o Asia, a hwy a ddylai fod yma ger dy fron di i'm cyhuddo i, a chaniat�u fod ganddynt rywbeth yn fy erbyn;p Yac wrthi'n gwneud hyn y cawsant fi, wedi fy mhureiddio, yn y deml. Nid oedd yno na thyrfa na therfysg.c ?Ac ar �l amryw flynyddoedd, deuthum i wneud elusennau i'm cenedl ac i offrymu aberthau,j MOherwydd hyn, yr wyf finnau hefyd yn ymroi i gadw cydwybod l�n gerbron Duw a dynion yn wastad. ac yn gobeithio yn Nuw � ac y maent hwy eu hunain yn derbyn y gobaith hwn, y bydd atgyfodiad i'r cyfiawn ac i'r anghyfiawn.V%Ond yr wyf yn cyfaddef hyn i ti, mai yn null y Ffordd, a alwant hwy yn sect, felly yr wyf yn addoli Duw ein hynafiaid. Yr wyf yn credu pob peth sydd yn �l y Gyfraith ac sy'n ysgrifenedig yn y proffwydi,X) ac ni allant brofi i ti y cyhuddiadau y maent yn eu dwyn yn awr yn fy erbyn i.r] Ni chawsant mohonof yn dadlau � neb nac yn casglu tyrfa, yn y deml nac yn y synagogau nac yn y ddinas,uc Oherwydd gelli gael sicrwydd nad oes dim mwy na deuddeg diwrnod er pan euthum i fyny i addoli yn Jerwsalem.9k Yna atebodd Paul, wedi i'r rhaglaw amneidio arno i lefaru: "Mi wn dy fod di ers llawer blwyddyn yn farnwr i'r genedl hon, ac am hynny yr wyf yn amddiffyn fy achos yn galonnog.P Ymunodd yr Iddewon hefyd yn y cyhuddo, gan daeru mai felly yr oedd hi.7[{cf15i a gorchymyn i'w gyhuddwyr ddod ger dy fron di.}] Ac os holi di ef dy hun, gelli gael sicrwydd am bob dim yr ydym yn ei gyhuddo ohono."fE[{cf15i Ond daeth Lysias y capten a'i gymryd ef trwy drais mawr allan o'n dwylo ni,}]Gwnaeth gynnig ar halogi'r deml hyd yn oed, ond daliasom ef. [{cf15i Ac yr oeddem yn bwriadu ei farnu yn �l ein Cyfraith ni.}]wCawsom y dyn yma yn bla, yn codi ymrafaelion ymhlith yr holl Iddewon trwy'r byd, ac yn arweinydd yn sect y Nasareaid.|~qOnd rhag i mi dy gadw di yn rhy hir, yr wyf yn deisyf arnat wrando ar ychydig eiriau gennym, os byddi mor garedig.]}3Trwot ti yr ydym yn mwynhau cyflawnder o heddwch, a thrwy dy ddarbodaeth y mae gwelliannau yn dod i ran y genedl hon ym mhob modd ac ym mhob man. Yr ydym yn eu derbyn, ardderchocaf Ffelix, � phob diolchgarwch.N|Galwyd yntau gerbron, a dechreuodd Tertulus ei erlyniad, gan ddweud:6{ gPum diwrnod yn ddiweddarach, daeth Ananias yr archoffeiriad i lawr gyda rhai henuriaid, a dadleuydd o'r enw Tertulus, a gosodasant gerbron y rhaglaw eu hachos yn erbyn Paul.z#dywedodd, "Gwrandawaf dy achos pan fydd dy gyhuddwyr hefyd wedi cyrraedd." A gorchmynnodd ei gadw dan warchodaeth yn Praetoriwm Herod.iyK"Darllenodd yntau'r llythyr, a holi o ba dalaith yr oedd yn dod. Pan ddeallodd ei fod o Cilicia,oxW!Wedi i'r rhain fynd i mewn i Gesarea, rhoesant y llythyr i'r rhaglaw, a throsglwyddo Paul iddo hefyd.cw? Trannoeth, dychwelsant i'r pencadlys, gan adael i'r gwu375?r meirch fynd ymlaen gydag ef.pvYFelly cymerodd y milwyr Paul, yn �l y gorchymyn a gawsent, a mynd ag ef yn ystod y nos i Antipatris.EuA chan imi gael ar ddeall y byddai cynllwyn yn erbyn y dyn, yr wyf fi ar unwaith yn ei anfon atat ti, wedi gorchymyn i'w gyhuddwyr hefyd gyflwyno ger dy fron di eu hachos yn ei erbyn ef."'tGCefais ei fod yn cael ei gyhuddo ynglu375?n � materion dadleuol yn eu Cyfraith hwy, ond nad oedd yn wynebu cyhuddiad oedd yn haeddu marwolaeth neu garchar.uscGan fy mod yn awyddus i gael gwybod pam yr oeddent yn ei gyhuddo, euthum ag ef i lawr gerbron eu Sanhedrin.iuFelly cymerodd y canwriad ef, a mynd ag ef at y capten, ac meddai, "Galwodd y carcharor Paul fi, a gofyn imi ddod �'r llanc hwn atat ti, am fod ganddo rywbeth i'w ddweud wrthyt."h{Galwodd Paul un o'r canwriaid ato, ac meddai, "Dos �'r llanc yma at y capten; y mae ganddo rywbeth i'w ddweud wrtho."|gqOnd fe glywodd mab i chwaer Paul am y cynllwyn, ac aeth i'r pencadlys, a mynd i mewn ac adrodd yr hanes wrth Paul.af;Rhowch chwi, felly, ynghyd �'r Sanhedrin, rybudd yn awr i'r capten, iddo ddod ag ef i lawr atoch, ar yr esgus eich bod am ymchwilio yn fanylach i'w achos. Ac yr ydym ninnau yn barod i'w ladd ef cyn iddo gyrraedd."&eEAethant at y prif offeiriaid a'r henuriaid, a dweud, "Yr ydym wedi mynd ar ein llw mwyaf difrifol i beidio � phrofi dim bwyd nes y byddwn wedi lladd Paul.afel y mae'r archoffeiriad a holl Gyngor yr henuriaid yn dystion i mi; oddi wrthynt hwy yn wir y derbyniais lythyrau at ein cyd�Iddewon yn Namascus, a chychwyn ar daith i ddod �'r rhai oedd yno hefyd yn rhwym i Jerwsalem i'w cosbi.`=9Erlidiais y Ffordd hon hyd at ladd, gan rwymo a rhoi yng ngharchar wu375?r a gwragedd,n<UIddew wyf fi, wedi fy ngeni yn Nharsus yn Cilicia, ac wedi fy nghodi yn y ddinas hon. Cefais fy addysg wrth draed Gamaliel yn �l llythyren Cyfraith ein hynafiaid, ac yr wyf yn selog dros Dduw, fel yr ydych chwithau oll heddiw.t;aPan glywsant mai yn iaith yr Iddewon yr oedd yn eu hannerch, rhoesant wrandawiad tawelach iddo. Ac meddai,M: Frodyr a thadau, gwrandewch ar f'amddiffyniad ger eich bron yn awr."89i(Ac wedi iddo gael caniat�d, safodd Paul ar y grisiau, a gwnaeth arwydd �'i law ar y bobl, ac ar �l cael distawrwydd llwyr anerchodd hwy yn iaith yr Iddewon, gan ddweud:8'Dywedodd Paul, "Iddew wyf fi, o Darsus yn Cilicia, dinesydd o ddinas nid dinod; ac 'rwy'n erfyn arnat, caniat� imi lefaru wrth y bobl."7&Nid tydi felly yw'r Eifftiwr a gododd derfysg beth amser yn �l ac a arweiniodd allan i'r anialwch y pedair mil o derfysgwyr arfog?"&6E%Pan oedd ar fin cael ei ddwyn i mewn i'r pencadlys, dyma Paul yn dweud wrth y capten, "A gaf fi ddweud gair wrthyt?" Meddai yntau, "A wyt ti yn medru Groeg?L5$oblegid yr oedd tyrfa o bobl yn canlyn dan weiddi, "Ymaith ag ef!"e4C#A phan ddaeth Paul at y grisiau, bu raid i'r milwyr ei gario oherwydd ffyrnigrwydd y dyrfa,(3I"Yr oedd rhai yn y dyrfa yn bloeddio un peth, ac eraill beth arall. A chan na allai ddod o hyd i'r gwir oherwydd y dwndwr, gorchmynnodd ei ddwyn i'r pencadlys.2-!Yna daeth y capten atynt, a chymryd gafael yn Paul, a gorchymyn ei rwymo � dwy gadwyn. Dechreuodd holi pwy oedd, a beth yr oedd wedi ei wneud.1# Cymerodd yntau ar unwaith filwyr a chanwriaid, a rhedeg i lawr atynt; a phan welsant hwy'r capten a'r milwyr, rhoesant y gorau i guro Paul.n0UFel yr oeddent yn ceisio'i ladd ef, daeth neges at gapten y fintai fod Jerwsalem i gyd mewn cynnwrf./Cyffrowyd yr holl ddinas, a rhuthrodd y bobl ynghyd. Cymerasant afael yn Paul, a'i lusgo allan o'r deml, a chaewyd y drysau ar unwaith..7Oherwydd yr oeddent cyn hynny wedi gweld Troffimus yr Effesiad yn y ddinas gydag ef, ac yr oeddent yn meddwl fod Paul wedi dod ag ef i mewn i'r deml.]-3gan weiddi, "Chwi Israeliaid, helpwch ni. Hwn yw'r dyn sy'n dysgu pawb ym mhob man yn erbyn ein pobl a'r Gyfraith a'r lle hwn, ac sydd hefyd wedi dod � Groegiaid i mewn i'r deml, a halogi'r lle sanctaidd hwn.",%Ond pan oedd y saith diwrnod bron ar ben, gwelodd yr Iddewon o Asia ef yn y deml. Codasant gynnwrf yn yr holl dyrfa, a chymryd gafael ynddo,[+/Yna fe gymerodd Paul y gwu375?r, a thrannoeth aeth trwy ddefod y pureiddio gyda hwy, ac aeth i mewn i'r deml, i roi rhybudd pa bryd y cyflawnid dyddiau'r pureiddio ac yr offrymid yr offrwm dros bob un ohonynt.^*5Ond am y credinwyr o blith y Cenhedloedd, yr ydym ni wedi ysgrifennu atynt a rhoi ein dyfarniad, eu bod i ymgadw rhag bwyta yr hyn a aberthwyd i eilunod, neu waed, neu'r hyn a dagwyd, a rhag anfoesoldeb rhywiol."s)_Cymer y rhain, a dos di gyda hwy trwy ddefod y pureiddio, a th�l y gost drostynt, iddynt gael eillio eu pennau; yna fe w�l pawb nad oes dim yn y wybodaeth a gawsant amdanat, ond dy fod tithau hefyd yn dilyn ac yn cadw'r Gyfraith.S(Felly, gwna'r hyn a ddywedwn wrthyt. Y mae gennym bedwar dyn sydd dan lw.S'Beth sydd i'w wneud, felly? Y maent yn siu373?r o glywed dy fod wedi dod.O&a chawsant wybodaeth amdanat ti, dy fod yn dysgu'r holl Iddewon sydd ymysg y Cenhedloedd i wrthgilio oddi wrth Moses, gan ddweud wrthynt am beidio ag enwaedu ar eu plant na byw yn �l ein defodau.7%gO glywed hyn, rhoesant ogoniant i Dduw. Yna meddent wrth Paul, "Yr wyt yn gweld, frawd, fod credinwyr dirifedi ymhlith yr Iddewon, ac y maent i gyd yn selog dros y Gyfraith;$yAr �l eu cyfarch, adroddodd yn fanwl y pethau yr oedd Duw wedi eu gwneud ymhlith y Cenhedloedd trwy ei weinidogaeth.U##A thrannoeth, aeth Paul gyda ni at Iago, ac yr oedd yr henuriaid i gyd yno.M"Wedi inni gyrraedd Jerwsalem, cawsom groeso llawen gan y credinwyr.7!gac fe ddaeth rhai o'r disgyblion o Gesarea gyda ni, gan ddod � ni i du375?'r gu373?r yr oeddem i letya gydag ef, Mnason o Cyprus, un oedd wedi bod yn ddisgybl o'r dechrau.U #Wedi'r dyddiau hyn, gwnaethom ein paratoadau a chychwyn i fyny i Jerwsalem;eCA chan nad oedd modd cael persw�d arno, tawsom gan ddweud, "Gwneler ewyllys yr Arglwydd."T! Yna atebodd Paul, "Beth yr ydych yn ei wneud, yn wylo ac yn torri fy nghalon? Oherwydd yr wyf fi'n barod, nid yn unig i gael fy rhwymo, ond hyd yn oed i farw, yn Jerwsalem, er mwyn enw'r Arglwydd Iesu."eC Pan glywsom hyn, dechreusom ni a phobl y lle erfyn arno beidio � mynd i fyny i Jerwsalem.mS Daeth atom, a chymryd gwregys Paul, a rhwymo'i draed a'i ddwylo ei hun, a dywedodd, "Dyma eiriau'r Ysbryd Gl�n: 'Y gu373?r biau'r gwregys hwn, fel hyn y rhwyma'r Iddewon ef yn Jerwsalem, a'i draddodi i ddwylo'r Cenhedloedd.'"fE Yn ystod y dyddiau lawer y buom gydag ef, daeth dyn i lawr o Jwdea, proffwyd o'r enw Agabus.K Yr oedd gan hwn bedair merch ddibriod, a dawn proffwydo ganddynt.}Trannoeth, aethom ymaith a dod i Gesarea; ac aethom i mewn i du375? Philip yr efengylwr, un o'r Saith, ac aros gydag ef.{Daeth ein mordaith o Tyrus i ben wrth inni gyrraedd Ptolemais. Cyfarchasom y credinwyr yno ac aros un diwrnod gyda hwy.`9a ffarwelio �'n gilydd. Yna dringasom ar fwrdd y llong, a dychwelsant hwythau adref.QOnd pan ddaeth ein dyddiau yno i ben, ymadawsom ar ein taith, a phawb ohonynt, ynghyd �'u gwragedd a'u plant, yn ein hebrwng i'r tu allan i'r ddinas. Aethom ar ein gliniau ar y traeth, a gwedd�o, <~~C}}}>||.{zzzyy=xx;wvvuutAssJrrQqqppSo;nn%mll7kGkj,ihhVggwgff,eeGddjccb{ba``__C^]]T\\ [AZZkYY;XWW3VVUTTSRR]QQ}Q PPOOUNN3MLL KK,JJ7IIEHHzGG[FF:EE-DDfCBBBA>@@S@!??Z?&>>>>i==#<<-;;U:|99)88m77w76w5544d4332100Q//g.T-,,d+++C**I))f((''"&&=%%6$##L""(!! %M=>lXJ3S @ l m fKD<POnd os wyf yn gwneud yr union beth sy'n groes i'm hewyllys, yna nid myfi sy'n gweithredu mwyach, ond y pechod sy'n cartrefu ynof fi.qO[Yr wyf yn cyflawni, nid y daioni yr wyf yn ei ewyllysio ond yr union ddrygioni sy'n groes i'm hewyllys."N=oherwydd mi wn nad oes dim da yn cartrefu ynof fi, hynny yw, yn fy nghnawd. Y mae'r ewyllys i wneud daioni gennyf; y peth nad yw gennyf yw'r gweithredu.\M1Ond y gwir yw, nid myfi sy'n gweithredu mwyach, ond pechod, sy'n cartrefu ynof fi,LAc os wyf yn gwneud yr union beth sy'n groes i'm hewyllys, yna yr wyf yn cytuno �'r Gyfraith, ac yn cydnabod ei bod yn dda. K Ni allaf ddeall fy ngweithredoedd, oherwydd yr wyf yn gwneud, nid y peth yr wyf yn ei ewyllysio ond y peth yr wyf yn ei gas�u.J'Gwyddom, yn wir, fod y Gyfraith yn perthyn i fyd yr Ysbryd. Ond perthyn i fyd y cnawd yr wyf fi, un sydd wedi ei werthu yn gaethwas i bechod.I' Os felly, a drodd y peth da hwn yn farwolaeth i mi? Naddo, ddim o gwbl! Yn hytrach, y mae pechod yn defnyddio'r peth da hwn, ac yn dwyn marwolaeth i mi, er mwyn i wir natur pechod ddod i'r golwg. Mewn gair, swydd y gorchymyn yw dwyn pechod i anterth ei bechadurusrwydd._H7 Gan hynny, y mae'r Gyfraith yn sanctaidd, a'r gorchymyn yn sanctaidd a chyfiawn a da.kGO Oherwydd trwy'r gorchymyn cafodd pechod ei gyfle, twyllodd fi, a thrwy'r gorchymyn fe'm lladdodd.-FS yna daeth y gorchymyn, a daeth pechod yn fyw, a b�m innau farw. Y canlyniad i mi oedd i'r union orchymyn a fwriadwyd yn gyfrwng bywyd droi yn gyfrwng marwolaeth.`E9 Oherwydd, heb gyfraith, peth marw yw pechod. Yr oeddwn i'n fyw, un adeg, heb gyfraith;cD?A thrwy'r gorchymyn hwn cafodd pechod ei gyfle, a chyffroi ynof bob math o chwantau drwg.zCmBeth, ynteu, sydd i'w ddweud? Mai pechod yw'r Gyfraith? Ddim ar unrhyw gyfrif! I'r gwrthwyneb, ni buaswn wedi gwybod beth yw pechod ond trwy'r Gyfraith, ac ni buaswn yn gwybod beth yw chwant, oni bai fod y Gyfraith yn dweud, "Na chwennych."OBOnd yn awr, gan ein bod wedi marw i'r Gyfraith oedd yn ein dal yn gaeth, fe'n rhyddhawyd o'i rhwymau, i wasanaethu ein Meistr yn ffordd newydd yr Ysbryd, ac nid yn hen ffordd cyfraith ysgrifenedig.0AYPan oeddem yn byw ym myd y cnawd, yr oedd y nwydau pechadurus, a ysgogir gan y Gyfraith, ar waith yn ein cyneddfau corfforol, yn peri i ni ddwyn ffrwyth i farwolaeth.z@mAc felly, fy nghyfeillion, yr ydych chwi hefyd, trwy gorff Crist, wedi eich gwneud yn farw mewn perthynas �'r Gyfraith, er mwyn i chwi ddod yn eiddo i rywun arall, sef yr un a gyfodwyd oddi wrth y meirw, er mwyn i ni ddwyn ffrwyth i Dduw.n?UFelly, os bydd iddi, yn ystod bywyd ei gu373?r, ddod yn eiddo i ddyn arall, godinebwraig fydd yr enw arni. Ond os bydd y gu373?r farw, y mae hi'n rhydd o'r gyfraith hon, ac ni bydd yn odinebwraig wrth ddod yn eiddo i ddyn arall.B>}Er enghraifft, y mae gwraig briod wedi ei rhwymo gan y gyfraith wrth ei gu373?r tra bydd ef yn fyw. Ond os bydd y gu373?r farw, y mae hi wedi ei rhyddhau o'i rhwymau cyfreithiol wrtho. = ;A ydych heb wybod, gyfeillion, � ac yr wyf yn siarad � rhai sy'n gwybod y Gyfraith � fod gan gyfraith awdurdod dros rywun cyhyd ag y bydd yn fyw?< Y mae pechod yn talu cyflog, sef marwolaeth; ond rhoi yn rhad y mae Duw, rhoi bywyd tragwyddol yng Nghrist Iesu ein Harglwydd.@;yOnd yn awr yr ydych wedi eich rhyddhau oddi wrth bechod, a'ch gwneud yn gaethion i Dduw, ac y mae ffrwyth hyn yn eich meddiant, sef bywyd sanctaidd, a'r diwedd fydd bywyd tragwyddol. : Ond beth oedd ffrwyth y cyfnod hwnnw? Onid pethau sy'n codi cywilydd arnoch yn awr? Oherwydd diwedd y pethau hyn yw marwolaeth.R9Pan oeddech yn gaeth i bechod, yr oeddech yn rhydd oddi wrth gyfiawnder.85Yr wyf yn arfer ymadroddion cyfarwydd, o achos eich cyfyngiadau dynol chwi. Fel yr ildiasoch eich cyneddfau corfforol gynt i fod yn gaethion i aflendid ac anghyfraith, a phenrhyddid yn dilyn, felly ildiwch hwy yn awr i fod yn gaethion i gyfiawnder, a bywyd sanctaidd yn dilyn.V7%Cawsoch eich rhyddhau oddi wrth bechod, ac aethoch yn gaethion i gyfiawnder.65Ond, diolch i Dduw, yr ydych chwi, a fu'n gaethion i bechod, yn awr wedi rhoi ufudd-dod calon i'r patrwm hwnnw o athrawiaeth y traddodwyd chwi iddo. 5Onid ydych yn gwybod, os ydych yn eich ildio eich hunain ag ufudd-dod caethwas i rywun, mai caethion ydych i'r sawl sy'n cael eich ufudd-dod; prun bynnag a ydych yn gaethion i bechod, a marwolaeth yn dilyn, neu'n gaethion i ufudd-dod, a chyfiawnder yn dilyn? 4Ond beth sy'n dilyn? A ydym i ymroi i bechu, am nad ydym dan deyrnasiad cyfraith, ond dan deyrnasiad gras? Ddim ar unrhyw gyfrif!~3uNid chaiff pechod arglwyddiaethu arnoch, oherwydd nid ydych mwyach dan deyrnasiad cyfraith, ond dan deyrnasiad gras._27 Peidiwch ag ildio eich cyneddfau corfforol i bechod, i'w defnyddio i amcanion drwg. Yn hytrach, ildiwch eich hunain i Dduw, yn rhai byw o blith y meirw, ac ildiwch eich cyneddfau iddo, i'w defnyddio i amcanion da.d1A Felly, nid yw pechod i deyrnasu yn eich corff marwol a'ch gorfodi i ufuddhau i'w chwantau.~0u Felly, yr ydych chwithau i'ch cyfrif eich hunain fel rhai sy'n farw i bechod, ond sy'n fyw i Dduw, yng Nghrist Iesu.y/k Yn gymaint ag iddo farw, i bechod y bu farw, un waith am byth; yn gymaint �'i fod yn fyw, i Dduw y mae'n byw.. a ninnau'n gwybod na fydd Crist, sydd wedi ei gyfodi oddi wrth y meirw, yn marw mwyach. Collodd marwolaeth ei harglwyddiaeth arno ef.U-#Ac os buom ni farw gyda Christ, yr ydym yn credu y cawn fyw gydag ef hefyd,P,Oherwydd y mae'r sawl sydd wedi marw wedi ei ryddhau oddi wrth bechod.*+MFe wyddom fod yr hen ddynoliaeth oedd ynom wedi ei chroeshoelio gydag ef, er mwyn dirymu'r corff pechadurus, ac i'n cadw rhag bod, mwyach, yn gaethion i bechod.*-Oherwydd os daethom ni yn un ag ef trwy farwolaeth ar lun ei farwolaeth ef, fe'n ceir hefyd yn un ag ef trwy atgyfodiad ar lun ei atgyfodiad ef.A){Trwy'r bedydd hwn i farwolaeth fe'n claddwyd gydag ef, fel, megis y cyfodwyd Crist oddi wrth y meirw mewn amlygiad o ogoniant y Tad, y byddai i ninnau gael byw ar wastad bywyd newydd.h(IA ydych heb ddeall fod pawb ohonom a fedyddiwyd i Grist Iesu wedi ein bedyddio i'w farwolaeth?b'=Ddim ar unrhyw gyfrif! Pobl ydym a fu farw i bechod; sut y gallwn ni, mwyach, fyw ynddo?Y& -Beth, ynteu, sydd i'w ddweud? A ydym i barhau mewn pechod, er mwyn i ras amlhau?%3ac felly, fel y teyrnasodd pechod trwy farwolaeth, y mae gras i deyrnasu trwy gyfiawnder, gan ddwyn bywyd tragwyddol trwy Iesu Grist ein Harglwydd.z$mOnd daeth y Gyfraith i mewn, er mwyn i drosedd amlhau; ond lle'r amlhaodd pechod, daeth gorlif helaethach o ras; #Fel y gwnaethpwyd y llawer yn bechaduriaid trwy anufudd-dod un dyn, felly hefyd y gwneir y llawer yn gyfiawn trwy ufudd-dod un dyn.S"Dyma'r gymhariaeth gan hynny: fel y daeth collfarn ar y ddynolryw i gyd trwy un weithred o drosedd, felly hefyd y daeth cyfiawnhad sy'n esgor ar fywyd i'r ddynolryw i gyd trwy un weithred o gyfiawnder.j!MY mae'n wir i farwolaeth, trwy drosedd yr un, deyrnasu trwy'r un hwnnw; ond gymaint mwy sydd ar yr ochr arall: pobl sy'n derbyn helaethrwydd gras Duw, a'i gyfiawnder yn rhodd, yn cael byw a theyrnasu trwy un dyn, Iesu Grist.  Ac ni ellir cymharu canlyniad pechod un dyn � chanlyniad rhodd Duw. Ar y naill law, yn dilyn ar un weithred o drosedd, y mae dedfryd gyfreithiol sy'n collfarnu; ar y llaw arall, yn dilyn ar droseddau lawer, y mae gweithred o ras sy'n dyfarnu'n gyfiawn.}Ond nid yw'r weithred sy'n drosedd yn cyfateb yn hollol i'r weithred sy'n ras. Y mae'n wir i drosedd yr un ddwyn y llawer i farwolaeth; ond gymaint mwy sydd ar yr ochr arall: helaethrwydd gras Duw a'i rodd raslon i'r llawer, o'r un dyn, Iesu Grist.%CEr hynny, teyrnasodd marwolaeth o Adda hyd Moses, hyd yn oed ar y rhai oedd heb bechu ar batrwm trosedd Adda; ac y mae Adda yn rhaglun o'r Dyn oedd i ddod.ve Y mae'n wir fod pechod yn y byd cyn bod y Gyfraith, ond yn niffyg cyfraith, nid yw pechod yn cael ei gyfrif.-S Ein dadl yw hyn. Daeth pechod i'r byd trwy un dyn, a thrwy bechod farwolaeth, ac yn y modd hwn ymledodd marwolaeth i'r ddynolryw i gyd, yn gymaint ag i bawb bechu.  Ond heblaw hynny, yr ydym hefyd yn gorfoleddu yn Nuw trwy ein Harglwydd Iesu Grist; trwyddo ef yr ydym yn awr wedi derbyn y cymod."= Oherwydd os cymodwyd ni � Duw trwy farwolaeth ei Fab pan oeddem yn elynion, y mae'n sicrach fyth, ar �l ein cymodi, y cawn ein hachub trwy ei fywyd.} A ninnau yn awr wedi ein cyfiawnhau trwy ei waed ef, y mae'n sicrach fyth y cawn ein hachub trwyddo ef rhag y digofaint.|qOnd prawf Duw o'r cariad sydd ganddo tuag atom ni yw bod Crist wedi marw drosom pan oeddem yn dal yn bechaduriaid.mSGo brin y bydd neb yn marw dros un cyfiawn. Efallai y ceir rhywun yn ddigon dewr i farw dros un da.pYOherwydd y mae Crist eisoes, yn yr amser priodol, a ninnau'n ddiymadferth, wedi marw dros yr annuwiol.1A dyma obaith na chawn ein siomi ganddo, oherwydd y mae cariad Duw wedi ei dywallt yn ein calonnau trwy'r Ysbryd Gl�n y mae ef wedi ei roi i ni.V%ac o'r gallu i ymdd�l y daw rhuddin cymeriad, ac o gymeriad y daw gobaith. Heblaw hynny, yr ydym hyd yn oed yn gorfoleddu yn ein gorthrymderau, oherwydd fe wyddom mai o orthrymder y daw'r gallu i ymdd�l,3_Trwyddo ef, yn wir, cawsom ffordd, trwy ffydd, i ddod i'r gras hwn yr ydym yn sefyll ynddo. Yr ydym hefyd yn gorfoleddu yn y gobaith y cawn gyfranogi yng ngogoniant Duw. yAm hynny, oherwydd ein bod wedi ein cyfiawnhau trwy ffydd, y mae gennym heddwch � Duw trwy ein Harglwydd Iesu Grist.\1Cafodd ef ei draddodi i farwolaeth am ein camweddau, a'i gyfodi i'n cyfiawnhau ni.'ond ar ein cyfer ni hefyd. Y mae cyfiawnder i'w gyfrif i ni, sydd � ffydd gennym yn yr hwn a gyfododd Iesu ein Harglwydd oddi wrth y meirw.Z-Ond ysgrifennwyd y geiriau, "fe'i cyfrifwyd iddo", nid ar gyfer Abraham yn unig,: oDyma pam y cyfrifwyd ei ffydd iddo yn gyfiawnder.N yn llawn hyder fod Duw yn abl i gyflawni'r hyn yr oedd wedi ei addo. Nid amheuodd ddim ynglu375?n ag addewid Duw, na diffygio mewn ffydd, ond yn hytrach grymusodd yn ei ffydd a rhoi gogoniant i Dduw, {Er ei fod tua chant oed, ni wanychodd yn ei ffydd, wrth ystyried cyflwr marw ei gorff ei hun a marweidd-dra croth Sara. -A'r credu hwn, � gobaith y tu hwnt i obaith, a'i gwnaeth yn dad cenhedloedd lawer, yn �l yr hyn a lefarwyd: "Felly y bydd dy ddisgynyddion."Ffel y mae'n ysgrifenedig: "Yr wyf yn dy benodi yn dad cenhedloedd lawer." Yn y Duw a ddywedodd hyn y credodd Abraham, y Duw sy'n gwneud y meirw'n fyw, ac yn galw i fod yr hyn nad yw'n bod.Am hynny, rhoddwyd yr addewid trwy ffydd er mwyn iddi fod yn �l gras, fel y byddai yn ddilys i bawb o ddisgynyddion Abraham, nid yn unig i'r rhai sy'n byw yn �l y Gyfraith, ond hefyd i'r rhai sy'n byw yn �l ffydd Abraham. Y mae Abraham yn dad i ni i gyd;kODigofaint yw cynnyrch y Gyfraith, ond lle nad oes cyfraith, nid oes trosedd yn ei herbyn chwaith.wgOherwydd, os y rhai sy'n byw yn �l y Gyfraith yw'r etifeddion, yna gwagedd yw ffydd, a diddim yw'r addewid.!; Y mae'r addewid i Abraham, neu i'w ddisgynyddion, y byddai yn etifedd y byd, wedi ei rhoi, nid trwy'r Gyfraith ond trwy'r cyfiawnder a geir trwy ffydd."= Y mae yn dad hefyd i'r rhai enwaededig sydd nid yn unig yn enwaededig ond hefyd yn dilyn camre'r ffydd oedd yn eiddo i Abraham ein tad cyn enwaedu arno.r] Ac wedyn derbyniodd arwydd yr enwaediad, yn s�l o'r cyfiawnder oedd eisoes yn eiddo iddo trwy ffydd, heb enwaediad. O achos hyn, y mae yn dad i bawb sy'n meddu ar ffydd, heb enwaediad, a chyfiawnder felly yn cael ei gyfrif iddynt.jM Ond sut y bu'r cyfrif? Ai ar �l enwaedu arno, ynteu cyn hynny? Cyn yr enwaedu, nid ar ei �l.4a Y gwynfyd hwn, ai braint yn dilyn ar enwaediad yw? Oni cheir ef heb enwaediad hefyd? Ceir yn wir, oherwydd ein hymadrodd yw, "cyfrifwyd ei ffydd i Abraham yn gyfiawnder".Ogwyn ei fyd y sawl na fydd yr Arglwydd yn cyfrif pechod yn ei erbyn."Q~Gwyn eu byd y rhai y maddeuwyd eu troseddau, ac y cuddiwyd eu pechodau;}%Dyna ystyr yr hyn y mae Dafydd yn ei ddweud am wynfyd y rhai y mae Duw yn cyfrif cyfiawnder iddynt, yn annibynnol ar gadw gofynion cyfraith:|Pan na fydd rhywun yn gweithio, ond yn rhoi ei ffydd yn yr hwn sy'n cyfiawnhau'r annuwiol, cyfrifir ei ffydd i un felly yn gyfiawnder.d{APan fydd rhywun yn gweithio, nid fel rhodd y cyfrifir y t�l, ond fel peth sy'n ddyledus.wzgOherwydd beth y mae'r Ysgrythur yn ei ddweud? "Credodd Abraham yn Nuw, ac fe'i cyfrifwyd iddo yn gyfiawnder." y9Oherwydd os cafodd Abraham ei gyfiawnhau trwy ei weithredoedd, y mae ganddo rywbeth i ymffrostio o'i herwydd. Ond na, gerbron Duw nid oes ganddo ddim.Wx )Beth gan hynny a ddywedwn am Abraham, hendad ein llinach? Beth a ddarganfu ef?sw_A ydym, ynteu, yn dileu'r Gyfraith trwy'r ffydd hon? Nac ydym, ddim o gwbl! Cadarnhau'r Gyfraith yr ydym.{voYdyw, yn wir, oherwydd un yw Duw, a bydd yn cyfiawnhau'r enwaededig trwy ffydd, a'r dienwaededig trwy'r un ffydd.NuAi Duw'r Iddewon yn unig yw Duw? Onid yw'n Dduw'r Cenhedloedd hefyd?ftEEin dadl yw y cyfiawnheir rhywun trwy gyfrwng ffydd yn annibynnol ar gadw gofynion cyfraith.#s?A oes lle, felly, i'n hymffrost? Nac oes! Y mae wedi ei gau allan. Ar ba egwyddor? Ai egwyddor cadw gofynion cyfraith? Nage'n wir, ond ar egwyddor ffydd.&rEie, i ddangos ei gyfiawnder yn ddiymwad yn yr amser presennol hwn, sef ei fod ef ei hun yn gyfiawn a hefyd yn cyfiawnhau'r sawl sy'n meddu ar ffydd yn Iesu.Tq!yr hwn a osododd Duw gerbron y byd, yn ei waed, yn aberth cymod trwy ffydd. Gwnaeth Duw hyn i ddangos ei gyfiawnder yn ddiymwad, yn wyneb yr anwybyddu a fu ar bechodau'r gor-ffennol yn amser ymatal Duw;lpQGan ras Duw, ac am ddim, y maent yn cael eu cyfiawnhau, trwy'r prynedigaeth sydd yng Nghrist Iesu,doAIe, pawb yn ddiwahaniaeth, oherwydd y maent oll wedi pechu, ac yn amddifad o ogoniant Duw.Vn%ond cyfiawnder sydd o Dduw ydyw, trwy ffydd yn Iesu Grist i bawb sy'n credu.m'Ond yn awr, yn annibynnol ar gyfraith, y mae cyfiawnder Duw wedi ei amlygu. Y mae'r Gyfraith a'r proffwydi, yn wir, yn dwyn tystiolaeth iddo,lOherwydd, "gerbron Duw ni chyfiawnheir neb meidrol" trwy gadw gofynion cyfraith. Yr hyn a geir trwy'r Gyfraith yw ymwybyddiaeth o bechod.)kKFe wyddom mai wrth y rhai sydd dan y Gyfraith y mae'r Gyfraith yn llefaru pob dim a ddywed. Felly dyna daw ar bob ceg, a'r byd i gyd wedi ei osod dan farn Duw.&jGnid oes ofn Duw ar eu cyfyl."0i[nid ydynt yn adnabod ffordd tangnefedd;.hWdistryw a thrallod sydd ar eu ffyrdd;)gMCyflym eu traed i dywallt gwaed,0f[a'u genau'n llawn melltith a chwerwedd.`e9 Bedd agored yw eu llwnc, a'u tafodau'n traethu twyll; gwenwyn nadredd dan eu gwefusau,_d7 Y mae pawb wedi gwyro, yn ddi-fudd ynghyd; nid oes un a wna ddaioni, nac oes, dim un..cW neb sydd yn deall, neb yn ceisio Duw.Eb Fel y mae'n ysgrifenedig: "Nid oes neb cyfiawn, nac oes un,a3 Wel, ynteu, a ydym ni'r Iddewon yn rhagori? Ddim o gwbl! Yr ydym eisoes wedi cyhuddo Iddewon a Groegiaid fel ei gilydd o fod dan lywodraeth pechod.?`wGadewch i ni wneud drygioni er mwyn i ddaioni ddilyn" � ai dyna yr ydym yn ei ddweud, fel y mae rhai sy'n ein henllibio yn mynnu? Y mae'r rheini'n llawn haeddu bod dan gondemniad._+Ie, ond os yw fy anwiredd i yn foddion i ddangos helaethrwydd gwirionedd Duw, a dwyn gogoniant iddo, pam yr wyf fi o hyd dan farn fel pechadur?R^Ddim ar unrhyw gyfrif! Os nad yw Duw yn gyfiawn, sut y gall farnu'r byd?*]MOnd os yw'n hanghyfiawnder ni yn dwyn i'r golau gyfiawnder Duw, beth a ddywedwn? Mai anghyfiawn yw'r Duw sy'n bwrw ei ddigofaint arnom? (Siarad fel dyn yr wyf.)<\qDdim ar unrhyw gyfrif! Rhaid bod Duw yn eirwir, er i bawb arall fod yn gelwyddog. Fel y mae'n ysgrifenedig: "Fel y'th geir yn gywir yn dy eiriau, a gorchfygu wrth gael dy farnu."`[9Ond beth os bu rhai yn anffyddlon? A all eu hanffyddlondeb hwy ddileu ffyddlondeb Duw?_Z7Y mae llawer, ym mhob modd. Yn y lle cyntaf, i'r Iddewon yr ymddiriedwyd oraclau Duw.RY Yn wyneb hyn, pa ragorfraint sydd i'r Iddew? Pa werth sydd i'r enwaediad?2X]Y gwir Iddew yw'r Iddew cuddiedig, a'r gwir enwaediad yw enwaediad y galon, peth ysbrydol, nid llythrennol. Dyma'r un sy'n cael clod, nid gan bobl eraill, ond gan Dduw.pWYNid Iddew mo'r Iddew sydd yn y golwg. Nid enwaediad chwaith mo'r enwaediad sydd yn y golwg yn y cnawd.(VIBydd y dienwaededig ei gorff, os yw'n cyflawni'r Gyfraith, yn farnwr arnat ti, sydd yn droseddwr y Gyfraith er bod gennyt gyfraith ysgrifenedig a'r enwaediad.~UuOs yw'r sawl nad enwaedwyd arno yn cadw gorchmynion y Gyfraith, oni fydd Duw yn cyfrif ei ddienwaediad yn enwaediad?T)Yn ddiau y mae gwerth i enwaediad, os wyt yn cadw'r Gyfraith. Ond os torri'r Gyfraith yr wyt ti, y mae dy enwaediad wedi mynd yn ddienwaediad.bS=Fel y mae'r Ysgrythur yn dweud, "O'ch achos chwi, ceblir enw Duw ymhlith y Cenhedloedd."aR;A wyt ti, sy'n ymffrostio yn y Gyfraith, yn dwyn gwarth ar Dduw trwy dorri ei Gyfraith?vQeA wyt ti, sy'n llefaru yn erbyn godinebu, yn odinebus? A wyt ti, sy'n ffieiddio eilunod, yn ysbeilio temlau?tPaOs felly, ti sy'n dysgu arall, oni'th ddysgi dy hun? A wyt ti, sy'n pregethu yn erbyn lladrata, yn lleidr?{Ooyn disgyblu'r ff�l, yn dysgu'r ifanc, a hynny am fod gennyt yn y Gyfraith holl gynnwys gwybodaeth a gwirionedd.rN]Fe ddichon dy fod yn argyhoeddedig dy fod yn arweinydd i'r dall, yn oleuni i'r rhai sydd mewn tywyllwch,kMOyn gwybod ei ewyllys, ac oherwydd dy hyfforddi yn y Gyfraith yn gallu canfod yr hyn sy'n rhagori.mLSAmdanat ti, fe ddichon dy fod yn cario'r enw "Iddew", yn pwyso ar y Gyfraith, yn ymffrostio yn Nuw, KYn �l yr Efengyl yr wyf fi'n ei phregethu, felly y bydd yn y Dydd pan fydd Duw yn barnu meddyliau cuddiedig pawb trwy Grist Iesu.qJ[Y maent yn dangos bod yr hyn a ofynnir gan y Gyfraith wedi ei ysgrifennu yn eu calonnau, gan fod eu cydwybod yn cyd-dystiolaethu �'r Gyfraith, ac felly y mae eu meddyliau weithiau'n eu cyhuddo, ac weithiau hefyd yn eu hamddiffyn.I-Pan yw Cenhedloedd sydd heb y Gyfraith yn cadw gofynion y Gyfraith wrth reddf, y maent, gan eu bod heb y Gyfraith, yn gyfraith iddynt eu hunain. H Nid y rhai sy'n gwrando'r Gyfraith a geir yn gyfiawn gerbron Duw. Na, y rhai sy'n cadw'r Gyfraith a ddyfernir yn gyfiawn ganddo ef. G Caiff pawb a bechodd heb y Gyfraith drengi hefyd heb y Gyfraith, a chaiff pawb a bechodd dan y Gyfraith eu barnu trwy'r Gyfraith.(FK Nid oes ffafriaeth gerbron Duw.E{ ond gogoniant ac anrhydedd a thangnefedd fydd i bob un sy'n gwneud daioni, i'r Iddewon yn gyntaf a hefyd i'r Groegiaid.tDa Gorthrymder ac ing fydd i bob bod dynol sy'n gwneud drygioni, i'r Iddewon yn gyntaf a hefyd i'r Groegiaid;Cond digofaint a dicter i'r rheini a ysgogir gan gymhellion hunanol i fod yn ufudd, nid i'r gwirionedd, ond i anghyfiawnder.pBYbywyd tragwyddol i'r rhai sy'n dal ati i wneud daioni, gan geisio gogoniant, anrhydedd ac anfarwoldeb;9AmBydd ef yn talu i bawb yn �l eu gweithredoedd:@5Wrth ddilyn ystyfnigrwydd dy galon ddiedifar, yr wyt yn casglu i ti dy hunan st�r o ddigofaint yn Nydd digofaint, Dydd datguddio barn gyfiawn Duw.?3Neu, ai dibris gennyt yw cyfoeth ei diriondeb a'i ymatal a'i amynedd? A fynni di beidio � gweld mai amcan tiriondeb Duw yw dy ddwyn i edifeirwch?'>GOnd a wyt ti, yr un sy'n eistedd mewn barn ar y rhai sy'n cyflawni'r fath droseddau, ac yn eu gwneud dy hun, a wyt ti'n tybied y cei di ddianc rhag barn Duw?X=)Fe wyddom fod barn Duw ar y sawl sy'n cyflawni'r fath droseddau yn gwbl gywir.N< Yn wyneb hyn, yr wyt ti sy'n eistedd mewn barn, pwy bynnag wyt, yn ddiesgus. Oherwydd, wrth farnu rhywun arall, yr wyt yn dy gollfarnu dy hun, gan dy fod ti, sy'n barnu, yn cyflawni'r un troseddau.e; E Yr oedd gorchymyn cyfiawn Duw, fod y sawl sy'n cyflawni'r fath droseddau yn teilyngu marwolaeth, yn gwbl hysbys i'r rhai hyn; ond y maent nid yn unig yn dal i'w gwneud, ond hefyd yn cymeradwyo'r sawl sydd yn eu cyflawni.<: uheb ddeall, heb deyrngarwch, heb serch, heb dosturi.9 {Clepgwn ydynt, a difenwyr, caseion Duw, pobl ryfygus a thrahaus ac ymffrostgar, dyfeiswyr drygioni, anufudd i'w rhieni,%8 Ea hwythau yn gyforiog o bob math o anghyfiawnder a drygioni a thrachwant ac anfadwaith. Y maent yn llawn cenfigen, llofruddiaeth, cynnen, cynllwyn a malais.7 {Am iddynt wrthod cydnabod Duw, y mae Duw wedi eu traddodi i feddwl gwyrdro�dig, i wneud y pethau na ddylid eu gwneud,a6 =a'r dynion yr un modd, y maent wedi gadael heibio gyfathrach naturiol � merch, gan losgi yn eu blys am ei gilydd, dynion yn cyflawni bryntni ar ddynion, ac yn derbyn ynddynt eu hunain y t�l anochel am eu camwedd.5 +Felly y mae Duw wedi eu traddodi i nwydau gwarthus. Y mae eu merched wedi cefnu ar arfer naturiol eu rhyw, ac wedi troi at arferion annaturiol;4 !Y maent wedi ffeirio gwirionedd Duw am anwiredd, ac addoli a gwasanaethu'r hyn a grewyd yn lle'r Creawdwr. Bendigedig yw ef am byth! Amen.3 !Am hynny, y mae Duw wedi eu traddodi, trwy chwantau eu calonnau, i gaethiwed aflendid, i'w cyrff gael eu hamharchu ganddynt hwy eu hunain.}2 uY maent wedi ffeirio gogoniant yr anfarwol Dduw am ddelw ar lun dyn marwol, neu adar neu anifeiliaid neu ymlusgiaid.Q1 Er honni eu bod yn ddoeth, y maent wedi eu gwneud eu hunain yn ffyliaid.Z0 /Oherwydd, er iddynt wybod am Dduw, nid ydynt wedi rhoi gogoniant na diolch iddo fel Duw, ond yn hytrach wedi troi eu meddyliau at bethau cwbl ofer; ac y mae wedi mynd yn dywyllwch arnynt yn eu calon ddiddeall.A/ }Yn wir, er pan greodd Duw y byd, y mae ei briodoleddau anweledig ef, ei dragwyddol allu a'i dduwdod, i'w gweld yn eglur gan y deall yn y pethau a greodd. Am hynny, y maent yn ddiesgus.j. OOherwydd y mae'r hyn y gellir ei wybod am Dduw yn amlwg iddynt, a Duw sydd wedi ei amlygu iddynt.- 7Y mae digofaint Duw yn cael ei ddatguddio o'r nef yn erbyn holl annuwioldeb ac anghyfiawnder pobl sydd, trwy eu hanghyfiawnder, yn atal y gwirionedd.#, AYnddi hi y datguddir cyfiawnder Duw, a hynny trwy ffydd o'r dechrau i'r diwedd, fel y mae'n ysgrifenedig: "Y sawl sydd trwy ffydd yn gyfiawn a gaiff fyw."+ 9Nid oes arnaf gywilydd o'r Efengyl, oherwydd gallu Duw yw hi ar waith er iachawdwriaeth i bob un sy'n credu, yr Iddewon yn gyntaf a hefyd y Groegiaid.^* 7A dyma'r rheswm fy mod i mor eiddgar i bregethu'r Efengyl i chwithau sydd yn Rhufain._) 9Groegiaid a barbariaid, doethion ac annoethion � yr wyf dan rwymedigaeth iddynt oll.W( ) Yr wyf am i chwi wybod, fy nghyfeillion, imi fwriadu lawer gwaith ddod atoch, er mwyn cael peth ffrwyth yn eich plith chwi fel y cefais ymhlith y rhelyw o'r Cenhedloedd, ond hyd yma yr wyf wedi fy rhwystro.' 5 neu yn hytrach, os caf esbonio, i mi, yn eich cymdeithas, gael fy nghalonogi ynghyd � chwi trwy'r ffydd sy'n gyffredin i'r naill a'r llall ohonom.v& g Oherwydd y mae hiraeth arnaf am eich gweld, er mwyn eich cynys-gaeddu � rhyw ddawn ysbrydol i'ch cadarnhau;w% i wrth ofyn ganddo, os dyna'i ewyllys, a gaf fi yn awr o'r diwedd, rywsut neu'i gilydd, rwydd hynt i ddod atoch.$ 9 Y mae Duw, yr un y mae fy ysbryd yn ei wasanaethu yn Efengyl ei Fab, yn dyst i mi mor ddi-baid y byddaf bob amser yn eich galw i gof yn fy ngwedd�au# 'Yn gyntaf oll, yr wyf yn diolch i'm Duw, trwy Iesu Grist, amdanoch chwi oll, oherwydd y mae'r s�n am eich ffydd yn cerdded trwy'r holl fyd.+" QYr wyf yn cyfarch pawb yn Rhufain sydd yn annwyl gan Dduw, a thrwy ei alwad ef yn saint. Gras a thangnefedd i chwi oddi wrth Dduw ein Tad a'r Arglwydd Iesu Grist.\! 3Ymhlith y rhain yr ydych chwithau, yn rhai wedi eich galw ac yn eiddo i Iesu Grist.y  mTrwyddo ef derbyniasom ras a swydd apostol, i ennill, ar ei ran, ffydd ac ufudd-dod ymhlith yr holl Genhedloedd. ond yn nhrefn sanctaidd yr Ysbryd, cyhoeddwyd ef yn Fab Duw, � mawr allu, trwy atgyfodiad o farwolaeth. Dyma Iesu Grist ein Harglwydd.K Efengyl am ei Fab: yn nhrefn y cnawd, ganwyd ef yn llinach Dafydd;_ 9Addawodd Duw yr Efengyl hon ymlaen llaw trwy ei broffwydi yn yr Ysgrythurau sanctaidd,t ePaul, gwas Crist Iesu, sy'n ysgrifennu, apostol trwy alwad Duw, ac wedi ei neilltuo i wasanaeth Efengyl Duw.lQgan gyhoeddi teyrnas Dduw a dysgu am yr Arglwydd Iesu Grist yn gwbl agored, heb neb yn ei wahardd.mSArhosodd Paul ddwy flynedd gyfan yno ar ei gost ei hun, a byddai'n derbyn pawb a dd�i i mewn ato,jM[{cf15i Ac wedi iddo ddweud hyn, ymadawodd yr Iddewon, gan ddadlau'n frwd �'i gilydd.}] Bydded hysbys, felly, i chwi fod yr iachawdwriaeth hon, sydd oddi wrth Dduw, wedi ei hanfon at y Cenhedloedd; fe wrandawant hwy."I Canys brasawyd calon y bobl yma, y mae eu clyw yn drwm, a'u llygaid wedi cau; rhag iddynt weld �'u llygaid, a chlywed �'u clustiau, a deall �'u calon a throi'n �l, i mi eu hiach�u.'ta'Dos at y bobl yma a dywed, "Er clywed a chlywed, ni ddeallwch ddim; er edrych ac edrych, ni welwch ddim."Pac yr oeddent yn dechrau ymwahanu, mewn anghytundeb �'i gilydd, pan ddywedodd Paul un gair ymhellach: "Da y llefarodd yr Ysbryd Gl�n, trwy'r proffwyd Eseia, wrth eich hynafiaid chwi, gan ddweud:BYr oedd rhai yn credu ei eiriau, ac eraill ddim yn credu;kOPenasant ddiwrnod iddo, a daethant ato i'w lety, nifer mawr ohonynt. O fore tan nos, bu yntau yn esbonio iddynt, gan dystiolaethu am deyrnas Dduw, a mynd ati i'w hargyhoeddi ynghylch Iesu ar sail Cyfraith Moses a'r proffwydi. Ond fe garem glywed gennyt ti beth yw dy ddaliadau; oherwydd fe wyddom ni am y sect hon, ei bod yn cael ei gwrthwynebu ym mhobman."3_Dywedasant hwythau wrtho, "Nid ydym wedi derbyn unrhyw lythyr amdanat ti o Jwdea, ac ni ddaeth neb o'n cyd�Iddewon yma chwaith i adrodd na llefaru dim drwg amdanat ti.7Dyna'r rheswm, ynteu, fy mod wedi gofyn am eich gweld a chael ymddiddan � chwi; oherwydd o achos gobaith Israel y mae gennyf y gadwyn hon amdanaf." Ond oherwydd gwrthwynebiad yr Iddewon, cefais fy ngorfodi i apelio at Gesar; nid bod gennyf unrhyw gyhuddiad yn erbyn fy nghenedl.yYr oeddent hwy, wedi iddynt fy holi, yn dymuno fy ngollwng yn rhydd, am nad oedd dim rheswm dros fy rhoi i farwolaeth. Ymhen tridiau, galwodd Paul ynghyd yr arweinwyr ymysg yr Iddewon. Wedi iddynt ddod at ei gilydd, dywedodd wrthynt, "Er nad wyf fi, frodyr, wedi gwneud dim yn erbyn fy mhobl na defodau'r hynafiaid, cefais fy nhraddodi yn garcharor o Jerwsalem i ddwylo'r Rhufeiniaid.r ]Pan aethom i mewn i Rufain fe ganiatawyd i Paul letya ar ei ben ei hun, gyda'r milwr oedd yn ei warchod.2 ]Pan glywodd y credinwyr yno amdanom, daethant allan cyn belled � Marchnad Apius a'r Tair Tafarn i'n cyfarfod. Pan welodd Paul hwy, fe ddiolchodd i Dduw, ac ymwrolodd.z mYno cawsom hyd i gyd-gredinwyr, a gwahoddwyd ni i aros gyda hwy am saith diwrnod. A dyna sut y daethom i Rufain.O  Ar �l diwrnod cododd gwynt o'r de, a'r ail ddydd daethom i Puteoli.[/ Wedi cyrraedd Syracwsai, ac aros yno dridiau, hwyliasom oddi yno a dod i Rhegium.# Tri mis yn ddiweddarach, hwyliasom i ffwrdd mewn llong o Alexandria oedd wedi bwrw'r gaeaf yn yr ynys, a'r Efeilliaid Nefol yn arwydd arni. Rhoddodd y bobl hyn anrhydeddau lawer inni, ac wrth inni gychwyn ymaith, ein llwytho � phopeth y byddai arnom ei angen.kO Wedi i hyn ddigwydd, daeth y lleill yn yr ynys oedd dan afiechyd ato hefyd, a chael eu hiach�u.>uYr oedd tad Poplius yn digwydd bod yn gorwedd yn glaf, yn dioddef gan byliau o dwymyn a chan ddisentri. Aeth Paul i mewn ato, a chan wedd�o a rhoi ei ddwylo arno, fe'i hiachaodd.5Yng nghyffiniau'r lle hwnnw, yr oedd tiroedd gan u373?r blaenaf yr ynys, un o'r enw Poplius. Derbyniodd hwn ni, a'n lletya yn gyfeillgar am dridiau._7yr oeddent hwy'n disgwyl iddo ddechrau chwyddo, neu syrthio'n farw yn sydyn. Ar �l iddynt ddisgwyl yn hir, a gweld nad oedd dim anghyffredin yn digwydd iddo, newidiasant eu meddwl a dechrau dweud mai duw ydoedd.I Yna, ysgydwodd ef y neidr ymaith i'r t�n, heb gael dim niwed;W'Pan welodd y brodorion y neidr ynghrog wrth ei law, meddent wrth ei gilydd, "Llofrudd, yn sicr, yw'r dyn yma, ac er ei fod wedi dianc yn ddiogel o'r m�r nid yw'r dduwies Cyfiawnder wedi gadael iddo fyw."}Casglodd Paul beth wmbredd o danwydd, ac wedi iddo'u rhoi ar y t�n, daeth gwiber allan o'r gwres, a glynu wrth ei law.*~MDangosodd y brodorion garedigrwydd anghyffredin tuag atom. Cyneuasant goelcerth, a'n croesawu ni bawb at y t�n, oherwydd yr oedd yn dechrau glawio, ac yn oer.O} Wedi inni ddod i ddiogelwch, cawsom wybod mai Melita y gelwid yr ynys.w|g,ac yna'r lleill, rhai ar ystyllod ac eraill ar ddarnau o'r llong. Ac felly y bu i bawb ddod yn ddiogel i dir.={s+Ond gan fod y canwriad yn awyddus i achub Paul, rhwystrodd hwy rhag cyflawni eu bwriad, a gorchmynnodd i'r rhai a fedrai nofio neidio yn gyntaf oddi ar y llong, a chyrraedd y tir,_z7*Penderfynodd y milwyr ladd y carcharorion, rhag i neb ohonynt nofio i ffwrdd a dianc.(yI)Ond daliwyd hwy gan ddeufor�gyfarfod, a gyrasant y llong i dir. Glynodd y pen blaen, a sefyll yn ddiysgog, ond dechreuodd y starn ymddatod dan rym y tonnau.x7(Torasant yr angorion i ffwrdd, a'u gadael yn y m�r. Yr un pryd, datodwyd cyplau'r llywiau, a chodi'r hwyl flaen i'r awel, a chyfeirio tua'r traeth.w1'Pan ddaeth hi'n ddydd, nid oeddent yn adnabod y tir, ond gwelsant gilfach ac iddi draeth, a phenderfynwyd gyrru'r llong i'r lan yno, os oedd modd.kvO&Wedi iddynt gael digon o fwyd, dechreusant ysgafnhau'r llong trwy daflu'r u375?d allan i'r m�r.Ku%Rhwng pawb yr oedd dau gant saith deg a chwech ohonom yn y llong.=tu$Cododd pawb eu calon, a chymryd bwyd, hwythau hefyd.qs[#Wedi iddo ddweud hyn, cymerodd fara, a diolchodd i Dduw yng ngu373?ydd pawb, a'i dorri a dechrau bwyta.r'"Felly yr wyf yn eich annog i gymryd bwyd, oherwydd y mae eich gwaredigaeth yn dibynnu ar hynny; ni chollir blewyn oddi ar ben yr un ohonoch."Lq!Pan oedd hi ar ddyddio, dechreuodd Paul annog pawb i gymryd bwyd, gan ddweud, "Heddiw yw'r pedwerydd dydd ar ddeg i chwi fod yn disgwyl yn bryderus, ac yn dal heb gymryd tamaid o ddim i'w fwyta.Lp Yna fe dorrodd y milwyr raffau'r bad, a gadael iddo gwympo ymaith. ;;~U~}4||P{TzzyyxxwvvDuuMttJssrrIqqUpooynn,mmljlkjkjfii=hh`ggHffHeedcc>bbvaaO```__^^0]\\4[uZZoZYuY+XWWVVIUUoTTrSSdRRdQQeQ PPOMNN/MM+LUKKRJII[HHtGGkFFhF E2DCCC5BAA=@@-?>>A=4<>;;O::B99&88/7776R5o4_3322E11@00u0//u/.v. -,,A++9*)((('&&.%%$p##c#"z! ' ! 0.sm$t6u*mT / | Oiw o;W4'Rhowch fy nghyfarchion i Prisca ac Acwila, fy nghydweithwyr yng Nghrist Iesu,T3!Derbyniwch hi yn enw'r Arglwydd, mewn modd teilwng o'r saint, a byddwch yn gefn iddi ym mhob peth y gall fod arni angen eich cymorth, oherwydd y mae hithau wedi bod yn gefn i lawer, ac i mi yn bersonol.`2 ;Yr wyf yn cyflwyno i chwi Phebe, ein chwaer, sydd yn gwasanaethu'r eglwys yn Cenchreae.41c!A Duw yr heddwch fyddo gyda chwi oll! Amen.h0I ac felly i mi gael dod atoch mewn llawenydd, trwy ewyllys Duw, a'm hatgyfnerthu yn eich cwmni./ar i mi gael fy arbed rhag yr anghredinwyr yn Jwdea, ac i'r cymorth sydd gennyf i Jerwsalem fod yn dderbyniol gan y saint;/.WYr wyf yn ymbil arnoch, gyfeillion, trwy ein Harglwydd Iesu Grist, a thrwy'r cariad sy'n ffrwyth yr Ysbryd: ymunwch � mi yn fy ymdrech, a gwedd�o ar Dduw trosof,D-Gwn y bydd fy ymweliad � chwi dan fendith gyflawn Crist.,+Felly, pan fyddaf wedi cyflawni'r gorchwyl hwn, a gosod y casgliad yn ddiogel yn eu dwylo, caf gychwyn ar y daith i Sbaen a galw heibio i chwi.J+ Gwelsant yn dda, do, ond yr oeddent hefyd dan ddyled iddynt. Oherwydd os cafodd y Cenhedloedd gyfran o'u trysor ysbrydol hwy, y mae'n ddyled ar y Cenhedloedd weini arnynt mewn pethau tymhorol.*wOherwydd y mae Macedonia ac Achaia wedi gweld yn dda gyfrannu i gronfa ar ran y tlodion ymhlith y saint yn Jerwsalem._)7Ond ar hyn o bryd yr wyf ar fy ffordd i Jerwsalem, i fynd � chymorth i'r saint yno.>(upryd bynnag y byddaf ar fy ffordd i Sbaen, yr wyf yn gobeithio ymweld � chwi wrth fynd trwodd, a chael fy hebrwng gennych ar fy nhaith yno, ar �l mwynhau eich cwmni am ychydig.'Ond yn awr, a minnau heb faes cenhadol mwyach yn yr ardaloedd hyn, a'r awydd arnaf ers blynyddoedd lawer i ddod atoch chwiK&Hwn oedd y rhwystr a'm cadwodd cyhyd o amser rhag dod atoch chwi. %fel y mae'n ysgrifenedig: "Bydd y rheini na chyhoeddwyd dim wrthynt amdano yn gweld, a'r rheini na chlywsant ddim amdano yn deall.".$UYn hyn oll fe'i cedwais yn nod i bregethu'r Efengyl yn y mannau hynny yn unig oedd heb glywed s�n am enw Crist, rhag i mi fod yn adeiladu ar sylfaen rhywun arall;/#Wtrwy rym arwyddion a rhyfeddodau, trwy nerth Ysbryd Duw. Ac felly, yr wyf fi wedi cwblhau cyhoeddi Efengyl Crist mewn cylch eang, o Jerwsalem cyn belled ag Ilyricum.$"Aoherwydd nid wyf am feiddio s�n am ddim ond yr hyn a gyflawnodd Crist trwof fi, yn y dasg o ennill y Cenhedloedd i ufuddhau iddo, mewn gair a gweithred,Y!+Yng Nghrist Iesu, felly, y mae gennyf le i ymffrostio yn fy ngwasanaeth i Dduw,E i fod yn weinidog Crist Iesu i'r Cenhedloedd, yn gweini fel offeiriad ar Efengyl Duw, er mwyn cyflwyno'r Cenhedloedd iddo yn offrwm cymeradwy, offrwm wedi ei gysegru gan yr Ysbryd Gl�n.1B�m braidd yn hy arnoch mewn mannau yn fy llythyr, wrth geisio deffro eich cof. Ond gwneuthum hyn ar bwys y gorchwyl a roddodd Duw i mi o'i ras,+OYr wyf fi, o'm rhan fy hun, yn gwbl sicr, fy nghyfeillion, eich bod chwithau yn llawn daioni, yn gyforiog o bob gwybodaeth, ac yn alluog i hyfforddi eich gilydd.<q A bydded i Dduw, ffynhonnell gobaith, eich llenwi � phob llawenydd a thangnefedd wrth ichwi arfer eich ffydd, nes eich bod, trwy nerth yr Ysbryd Gl�n, yn gorlifo � gobaith.#? Y mae Eseia hefyd yn dweud: "Fe ddaw gwreiddyn Jesse, y gu373?r sy'n codi i lywodraethu'r Cenhedloedd; arno ef y bydd y Cenhedloedd yn seilio'u gobaith."_7 Ac eto: "Molwch yr Arglwydd, yr holl Genhedloedd, a'r holl bobloedd yn dyblu'r mawl."V% Ac y mae'n dweud eilwaith: "Llawenhewch, Genhedloedd, ynghyd �'i bobl ef."&E a hefyd er mwyn i'r Cenhedloedd ogoneddu Duw am ei drugaredd. Fel y mae'n ysgrifenedig: "Oherwydd hyn, clodforaf di ymysg y Cenhedloedd, a chanaf i'th enw."/Oherwydd yr wyf yn dweud bod Crist wedi dod yn was i'r Iddewon er mwyn dangos geirwiredd Duw, sef ei fod yn cadarnhau'r addewidion i'r hynafiaid,Z-Am hynny, derbyniwch eich gilydd, fel y derbyniodd Crist chwi, er gogoniant Duw._7er mwyn ichwi, yn unfryd ac yn unllais, ogoneddu Duw a Thad ein Harglwydd Iesu Grist.!A rhodded Duw, ffynhonnell pob dyfalbarhad ac anogaeth, i chwi fod yn gyt�n eich meddwl ymhlith eich gilydd, yn �l ewyllys Crist Iesu, 9Ac fe ysgrifennwyd yr Ysgrythurau gynt er mwyn ein dysgu ni, er mwyn i ni, trwy ddyfalbarhad a thrwy eu hanogaeth hwy, ddal ein gafael yn ein gobaith.+OOherwydd nid ei blesio ei hun a wnaeth Crist. I'r gwrthwyneb, fel y mae'n ysgrifenedig: "Y mae gwaradwydd y rhai oedd yn dy waradwyddo di wedi syrthio arnaf fi."hIY mae pob un ohonom i blesio ein cymydog, gan anelu at yr hyn sydd dda er adeiladu ein gilydd. Y mae'n ddyletswydd arnom ni, y rhai cryf, oddef gwendidau'r rhai sy'n eiddil eu cydwybod, a pheidio �'n plesio ein hunain.?wOnd os bydd rhywun, er gwaethaf ei amheuon, yn bwyta pob peth, y mae wedi ei gollfarnu. Oherwydd nid o ffydd y bydd yn gweithredu. Ac y mae popeth nad yw'n tarddu o ffydd yn bechod.  Cadw dy ffydd, yn hyn o beth, rhyngot ti a Duw. Dedwydd yw'r sawl nad yw'n ei gollfarnu ei hun yn yr hyn y mae'n ei gymeradwyo.kOY peth iawn yw peidio � bwyta cig nac yfed gwin, na gwneud dim a all beri i rywun arall gwympo.- SPeidiwch � thynnu i lawr, o achos bwyd, yr hyn a wnaeth Duw. Y mae pob bwyd yn l�n, ond y mae'n beth drwg i rywun fwyta a thrwy hynny beri cwymp i rywun arall.q [Felly gadewch inni geisio'r pethau sy'n arwain i heddwch, ac yn adeiladu perthynas gadarn �'n gilydd.l QY mae'r sawl sy'n gwasanaethu Crist yn y modd hwn yn dderbyniol gan Dduw ac yn gymeradwy gan bawb.f ENid bwyta ac yfed yw teyrnas Dduw, ond cyfiawnder a heddwch a llawenydd yn yr Ysbryd Gl�n.M Peidiwch � gadael i'r peth sy'n dda yn eich golwg gael gair drwg.SAc felly, os yw'r math o fwyd yr wyt ti'n ei fwyta yn achos gofid i arall, nid wyt ti mwyach yn ymddwyn yn �l gofynion cariad. Paid � dwyn i ddistryw, �'th fwyd, unrhyw un y bu Crist farw drosto.-Mi wn i sicrwydd yn yr Arglwydd Iesu, nad oes dim yn aflan ohono'i hun. Ond i rywun sy'n ystyried rhywbeth yn aflan y mae'r peth hwnnw yn aflan. Felly, peidiwn mwyach � barnu ein gilydd. Yn hytrach, dyfarnwch nad oes neb i roi achlysur i rywun arall gwympo neu faglu.U# Am hynny, bydd rhaid i bob un ohonom roi cyfrif amdanom ni'n hunain i Dduw. Fel y mae'n ysgrifenedig: "Cyn wired �'m bod i yn fyw, medd yr Arglwydd, i mi y bydd pob glin yn plygu, a phob tafod yn moliannu Duw."+ Pam yr wyt ti yn barnu rhywun arall? A thithau, pam yr wyt yn bychanu rhywun arall? Oherwydd bydd rhaid inni bob un sefyll gerbron brawdle Duw._7 Oherwydd pwrpas Crist wrth farw a dod yn fyw oedd bod yn Arglwydd ar y meirw a'r byw./Os byw yr ydym, i'r Arglwydd yr ydym yn byw, ac os marw, i'r Arglwydd yr ydym yn marw. Prun bynnag ai byw ai marw yr ydym, eiddo'r Arglwydd ydym.GOherwydd nid oes neb ohonom yn byw nac yn marw i ni'n hunain.%Y mae'r sawl sy'n cadw'r dydd yn ei gadw er gogoniant yr Arglwydd; a'r sawl sy'n bwyta pob peth yn gwneud hynny er gogoniant yr Arglwydd, oherwydd y mae'n rhoi diolch i Dduw. Ac y mae'r un sy'n ymwrthod yn ymwrthod er gogoniant yr Arglwydd; y mae'n rhoi diolch i Dduw.?~wY mae ambell un yn ystyried un dydd yn well na'r llall, ac un arall yn eu hystyried i gyd yn gyfartal. Rhaid i'r naill a'r llall fod yn gwbl argyhoeddedig yn eu meddyliau eu hunain.I} Pwy wyt ti, i fod yn barnu gwas rhywun arall? Gan y Meistr y mae'r hawl i benderfynu a yw rhywun yn sefyll neu'n syrthio. A sefyll a wna, oherwydd y mae'r Meistr yn abl i beri i rywun sefyll.<|qRhaid i'r sawl sy'n bwyta pob peth beidio � bychanu'r sawl sy'n ymwrthod, a rhaid i'r sawl sy'n ymwrthod beidio � barnu'r sawl sy'n bwyta, oherwydd y mae Duw wedi ei dderbyn.{Y mae gan ambell un ddigon o ffydd i fwyta pob peth, ond y mae un arall, gan fod ei ffydd mor wan, yn bwyta llysiau yn unig.Zz /Derbyniwch i'ch plith unrhyw un sy'n wan ei ffydd, ond nid er mwyn codi dadleuon.oyW Gwisgwch yr Arglwydd Iesu Grist amdanoch; a pheidiwch � rhoi eich bryd ar foddhau chwantau'r cnawd.x# Gadewch inni fyw yn weddus, fel yng ngolau dydd, heb roi dim lle i loddest a meddwdod, i anniweirdeb ac anlladrwydd, i gynnen ac eiddigedd. w Y mae'r nos ar ddod i ben, a'r dydd ar wawrio. Gadewch inni, felly, roi heibio weithredoedd y tywyllwch, a gwisgo arfau'r goleuni.7vg Ie, gwnewch hyn oll fel rhai sy'n ymwybodol o'r amser, mai dyma'r awr ichwi i ddeffro o gwsg. Erbyn hyn, y mae ein hiachawdwriaeth yn nes atom nag oedd pan ddaethom i gredu.muS Ni all cariad wneud cam � chymydog. Y mae cariad, felly, yn gyflawniad o holl ofynion y Gyfraith.6te Oherwydd y mae'r gorchmynion, "Na odineba, na ladd, na ladrata, na chwennych", a phob gorchymyn arall, wedi eu crynhoi yn y gorchymyn hwn: "C�r dy gymydog fel ti dy hun." s9 Peidiwch � bod mewn dyled i neb, ar wah�n i'r ddyled o garu eich gilydd. Y mae'r sawl sy'n caru pobl eraill wedi cyflawni holl ofynion y Gyfraith.orW Talwch i bob un ohonynt beth bynnag sy'n ddyledus, boed dreth, boed doll, boed barch, boed anrhydedd.q{ Dyma pam hefyd yr ydych yn talu trethi, oherwydd gwasanaethu Duw y mae'r awdurdodau wrth fod yn ddyfal yn y gwaith hwn.npU Felly, y mae rheidrwydd arnom ymostwng, nid yn unig o achos y digofaint, ond hefyd o achos cydwybod.Zo- Oherwydd gwas Duw ydyw, yn gweini arnat ti er dy les. Ond os drygioni a wnei, dylit ofni, oherwydd nid i ddim y mae'n gwisgo'r cleddyf. Gwas Duw ydyw, ie, dialydd i ddwyn digofaint dwyfol ar ddrwgweithredwyr.7ng Y mae'r llywodraethwyr yn ddychryn, nid i'r sawl sy'n gwneud daioni ond i'r sawl sy'n gwneud drygioni. A wyt ti am fyw heb ofni'r awdurdod? Gwna ddaioni, a chei glod ganddo. m9 Am hynny, y mae'r sawl sy'n gwrthsefyll y fath awdurdod yn gwrthwynebu sefydliad sydd o Dduw. Ac y mae'r cyfryw yn sicr o dynnu barn arnynt eu hunain.-l U Y mae'n rhaid i bob un ymostwng i'r awdurdodau sy'n ben. Oherwydd nid oes awdurdod heb i Dduw ei sefydlu, ac y mae'r awdurdodau sydd ohoni wedi eu sefydlu gan Dduw.Rk Paid � goddef dy drechu gan ddrygioni. Trecha di ddrygioni � daioni./jW Yn hytrach, os bydd dy elynion yn newynu, rho fwyd iddynt; os byddant yn sychedu, rho iddynt beth i'w yfed. Os gwnei hyn, byddi'n pentyrru marwor poeth ar eu pennau.5ic Peidiwch � mynnu dial, gyfeillion annwyl, ond rhowch ei gyfle i'r digofaint dwyfol, fel y mae'n ysgrifenedig: "'Myfi piau dial, myfi a dalaf yn �l,' medd yr Arglwydd."Yh+ Os yw'n bosibl, ac os yw'n dibynnu arnoch chwi, daliwch mewn heddwch � phawb.fgE Peidiwch � thalu drwg am ddrwg i neb. Bydded eich amcanion yn anrhydeddus yng ngolwg pawb.$fA Byddwch yn gyt�n ymhlith eich gilydd. Gochelwch feddyliau mawr-eddog; yn hytrach, rhodiwch gyda'r distadl. Peidiwch �'ch cyfrif eich hunain yn ddoeth.Re Llawenhewch gyda'r rhai sy'n llawenhau, ac wylwch gyda'r rhai sy'n wylo.Nd Bendithiwch y rhai sy'n eich erlid, bendithiwch heb felltithio byth.Jc  Cyfrannwch at reidiau'r saint, a byddwch barod eich lletygarwch.\b1 Llawenhewch mewn gobaith. Safwch yn gadarn dan orthrymder. Daliwch ati i wedd�o.Wa' Yn ddiorffwys eich ymroddiad, yn frwd eich ysbryd, gwasanaethwch yr Arglwydd.l`Q Byddwch wresog yn eich serch at eich gilydd fel cymdeithas. Rhowch y blaen i'ch gilydd mewn parch.T_! Bydded eich cariad yn ddiragrith. Casewch ddrygioni. Glynwch wrth ddaioni.(^I Os wyt yn rhannu ag eraill, gwna hynny gyda haelioni; os wyt yn arweinydd, gwna'r gwaith gydag ymroddiad; os wyt yn dangos tosturi, gwna hynny gyda llawenydd.~]u Os dawn gweini ydyw, arfer hi i weini. Os addysgu yw dy ddawn, arfer dy ddawn i addysgu, ac os cynghori, i gynghori.5\c A chan fod gennym ddoniau sy'n amrywio yn �l y gras a roddwyd i ni, dylem eu harfer yn gyson � hynny. Os proffwydoliaeth yw dy ddawn, arfer hi yn gymesur �'th ffydd.h[I felly hefyd yr ydym ni, sy'n llawer, yn un corff yng Nghrist, ac yn aelodau bob un i'w gilydd.nZU Yn union fel y mae gennym aelodau lawer mewn un corff, ond nad oes gan yr holl aelodau yr un gwaith, Y Oherwydd, yn rhinwedd y gras y mae Duw wedi ei roi i mi, yr wyf yn dweud wrth bob un yn eich plith am beidio �'i gyfrif ei hun yn well nag y dylid ei gyfrif, ond bod yn gyfrifol yn ei gyfrif, ac yn gyson �'r mesur o ffydd y mae Duw wedi ei roi i bob un.^X5 A pheidiwch � chydymffurfio �'r byd hwn, ond bydded ichwi gael eich trawsffurfio trwy adnewyddu eich meddwl, er mwyn ichwi allu canfod beth yw ei ewyllys, beth sy'n dda a derbyniol a pherffaith yn ei olwg ef.@W { Am hynny, yr wyf yn ymbil arnoch, gyfeillion, ar sail tosturiaethau Duw, i'ch offrymu eich hunain yn aberth byw, sanctaidd a derbyniol gan Dduw. Felly y rhowch iddo addoliad ysbrydol.nVU $Oherwydd ohono ef, a thrwyddo ef, ac iddo ef y mae pob peth. Iddo ef y bo'r gogoniant am byth! Amen.NU #Pwy a achubodd y blaen arno � rhodd, i gael rhodd yn �l ganddo?"PT "Oherwydd, "Pwy a adnabu feddwl yr Arglwydd? Pwy a fu'n ei gynghori ef?S{ !O ddyfnder cyfoeth Duw, a'i ddoethineb a'i wybodaeth! Mor anchwiliadwy ei farnedigaethau, mor anolrheiniadwy ei ffyrdd!mRS Y mae Duw wedi cloi pawb yng ngharchar anufudd-dod, er mwyn gwneud pawb yn wrthrychau ei drugaredd.Q) Yn yr un modd, o ganlyniad i'r drugaredd a gawsoch chwi, y maent hwy hefyd wedi anufuddhau yn awr, fel mai derbyn trugaredd a wn�nt hwythau.{Po Buoch chwi unwaith yn anufudd i Dduw, ond yn awr, o ganlyniad i'w hanufudd-dod hwy, yr ydych wedi cael trugaredd.MO Oherwydd nid oes tynnu'n �l ar roddion graslon Duw, a'i alwad ef.7Ng O safbwynt yr Efengyl, gelynion Duw ydynt, ond y mae hynny'n fantais i chwi. O safbwynt eu hethol gan Dduw, y maent yn annwyl ganddo, ond y maent felly o achos yr hynafiaid.NM a dyma'r cyfamod a wnaf fi � hwy, pan gymeraf ymaith eu pechodau."L) Pan ddigwydd hynny, caiff Israel i gyd ei hachub. Fel y mae'n ysgrifenedig: "Daw'r Gwaredydd o Seion, a throi pob annuwioldeb oddi wrth Jacob;qK[ Oherwydd yr wyf am i chwi wybod, gyfeillion, am y dirgelwch hwn (bydd hynny'n eich cadw rhag bod yn ddoeth yn eich tyb eich hunain), fod caledwch rhannol wedi syrthio ar Israel, hyd nes y daw'r Cenhedloedd i mewn yn eu cyflawn rif.J  Oherwydd, os cefaist ti dy dorri o olewydden oedd yn wyllt wrth natur, a'th impio i mewn, yn groes i natur, i olewydden gardd, gymaint tebycach yw y c�nt hwy, sydd wrth natur yn ganghennau olewydden gardd, eu himpio i mewn i'w holewydden hwy eu hunain!I! Ond amdanynt hwy, os na fynnant aros yn eu hanghrediniaeth, c�nt eu himpio i mewn i'r cyff, oherwydd y mae Duw yn abl i'w himpio'n �l.rH] Am hynny, ystyria'r modd y mae Duw yn dangos ei diriondeb a'i erwinder: ei erwinder i'r rhai a gwympodd i fai, ond ei diriondeb i ti, cyhyd ag y cedwi dy hun o fewn cylch ei diriondeb. Os na wnei, cei dithau dy dorri allan o'r cyff.XG) Oherwydd os nad arbedodd Duw y canghennau naturiol, nid arbeda dithau chwaith.#F? Eithaf gwir; fe'u torrwyd hwy o achos anghrediniaeth, ac fe gefaist ti dy le trwy ffydd. Rho'r gorau i feddyliau mawreddog, a meithrin ofn Duw yn eu lle.dEA Ond fe ddywedi, "Ie, ond torrwyd y canghennau i ffwrdd er mwyn i mi gael fy impio i mewn."D5 paid ag ymffrostio ar draul y canghennau a dorrwyd. Os wyt am ymffrostio, cofia nad tydi sy'n cynnal y gwreiddyn, ond y gwreiddyn sy'n dy gynnal di.)CK Os torrwyd rhai canghennau i ffwrdd, a'th impio di yn eu plith, er mai olewydden wyllt oeddit, ac os daethost felly i gael rhan o faeth gwreiddyn yr olewydden,"B= Os yw'r tamaid toes a offrymir yn sanctaidd, yna y mae'r toes i gyd yn sanctaidd. Os yw'r gwreiddyn yn sanctaidd, y mae'r canghennau hefyd yn sanctaidd.vAe Oherwydd os bu eu bwrw hwy allan yn gymod i'r byd, bydd eu derbyn i mewn, yn sicr, yn fywyd o blith y meirw.L@ wrth geisio gwneud fy mhobl yn eiddigeddus, ac achub rhai ohonynt.}?s Ond i droi atoch chwi y Cenhedloedd. Yr wyf fi'n apostol y Cenhedloedd, ac fel y cyfryw rhoi bri ar fy swydd yr wyf->S Ond os yw eu trosedd yn gyfrwng i gyfoethogi'r byd, a'u diffyg yn gyfrwng i gyfoethogi'r Cenhedloedd, pa faint mwy fydd y cyfoethogi pan dd�nt yn eu cyflawn rif?V=% Yr wyf yn gofyn, felly, a yw eu llithriad yn gwymp terfynol? Nac ydyw, ddim o gwbl! I'r gwrthwyneb, am iddynt hwy droseddu y mae iachawdwriaeth wedi dod i'r Cenhedloedd, i wneud yr Iddewon yn eiddigeddus.W<' tywyller eu llygaid iddynt beidio � gweld, a gwna hwy'n wargrwm dros byth."b;= Ac y mae Dafydd yn dweud: "Bydded eu bwrdd yn fagl i'w rhwydo, ac yn groglath i'w cosbi;:) fel y mae'n ysgrifenedig: "Rhoddodd Duw iddynt ysbryd swrth, llygaid i beidio � gweld, a chlustiau i beidio � chlywed, hyd y dydd heddiw."{9o Mewn gair, y peth y mae Israel yn ei geisio, nid Israel a'i cafodd, ond y rhai a etholodd Duw; caledwyd y lleill,8 Ond os trwy ras y bu hyn, ni all fod yn tarddu o gadw gofynion cyfraith; petai felly, byddai gras yn peidio � bod yn ras.q7[ Felly hefyd yn yr amser presennol hwn, y mae gweddill ar gael, gweddill sydd wedi ei ethol gan ras Duw.n6U Ond yr atebiad dwyfol iddo oedd: "Gadewais i mi fy hun saith mil o bobl sydd heb blygu glin i Baal." 5 Arglwydd, y maent wedi lladd dy broffwydi a bwrw d'allorau i lawr; myfi'n unig sydd ar �l, ac y maent yn ceisio f'einioes innau.",4Q Nid yw Duw wedi gwrthod ei bobl, y bobl a adnabu cyn eu bod. Gwyddoch beth y mae'r Ysgrythur yn ei ddweud wrth adrodd hanes Elias yn galw ar Dduw yn erbyn Israel:/3 Y Yr wyf yn gofyn, felly, a yw'n bosibl fod Duw wedi gwrthod ei bobl ei hun? Nac ydyw, ddim o gwbl! Oherwydd yr wyf fi yn Israeliad, o linach Abraham, o lwyth Benjamin.l2Q Ond am Israel y mae'n dweud: "Ar hyd y dydd b�m yn estyn fy nwylo at bobl anufudd a gwrthnysig."1 Ac yna, y mae Eseia'n beiddio dweud: "Cafwyd fi gan rai nad oeddent yn fy ngheisio; gwelwyd fi gan rai nad oeddent yn holi amdanaf."Q0 Ond i ofyn peth arall, "A oedd dichon i Israel fethu deall?" Ceir yr ateb yn gyntaf gan Moses: "Fe'ch gwnaf chwi'n eiddigeddus wrth genedl nad yw'n genedl, a'ch gwneud yn ddig wrth genedl ddiddeall."./U Ond y mae'n rhaid gofyn, "A oedd dichon iddynt fethu clywed?" Nac oedd, yn wir, oherwydd: "Aeth eu lleferydd allan i'r holl ddaear, a'u geiriau hyd eithafoedd byd."M. Felly, o'r hyn a glywir y daw ffydd, a daw'r clywed trwy air Crist.- Eto nid pawb a ufuddhaodd i'r newydd da. Oherwydd y mae Eseia'n dweud, "Arglwydd, pwy a gredodd yr hyn a glywsant gennym?", Sut y maent i bregethu, heb gael eu hanfon? Fel y mae'r Ysgrythur yn dweud: "Mor weddaidd yw traed y rhai sy'n cyhoeddi newyddion da."1+[ Ond sut y mae pobl i alw ar rywun nad ydynt wedi credu ynddo? Sut y maent i gredu yn rhywun nad ydynt wedi ei glywed? Sut y maent i glywed, heb fod rhywun yn pregethu?y*k Oherwydd, yng ngeiriau'r Ysgrythur, "bydd pob un sy'n galw ar enw yr Arglwydd yn cael ei achub, pwy bynnag yw.") Nid oes dim gwahaniaeth rhwng Iddewon a Groegiaid. Yr un Arglwydd sydd i bawb, sy'n rhoi o'i gyfoeth i bawb sy'n galw arno.W(' Y mae'r Ysgrythur yn dweud: "Pob un sy'n credu ynddo, ni chywilyddir mohono."s'_ Oherwydd credu �'r galon sy'n esgor ar gyfiawnder, a chyffesu �'r genau sy'n esgor ar iachawdwriaeth.& Os cyffesi Iesu yn Arglwydd �'th enau, a chredu yn dy galon fod Duw wedi ei gyfodi ef oddi wrth y meirw, cei dy achub."%# Ond beth mae'n ei ddweud? "Y mae'r gair yn agos atat, yn dy enau ac yn dy galon." A dyma'r gair yr ydym ni yn ei bregethu, gair ffydd, sef:b$= neu, 'Pwy a ddisgyn i'r dyfnder?'" � hynny yw, i ddwyn Crist i fyny oddi wrth y meirw.# Ond fel hyn y dywed y cyfiawnder trwy ffydd: "Paid � dweud yn dy galon, 'Pwy a esgyn i'r nef?'" � hynny yw, i ddwyn Crist i lawr �s"_ Ysgrifennodd Moses am y cyfiawnder trwy y Gyfraith: "Y sawl sy'n cadw ei gofynion a gaiff fyw trwyddynt."b!= Oherwydd Crist yw diwedd y Gyfraith, ac felly, i bob un sy'n credu y daw cyfiawnder Duw.  Oherwydd, yn eu hanwybodaeth am gyfiawnder Duw, a'u hymgais i sefydlu eu cyfiawnder eu hunain, nid ydynt wedi ymostwng i gyfiawnder Duw.Z- Gallaf dystio o'u plaid fod ganddynt s�l dros Dduw. Ond s�l heb ddeall ydyw.x k Fy nghyfeillion, ewyllys fy nghalon, a'm gweddi ar Dduw dros fy mhobl, yw iddynt gael eu dwyn i iachawdwriaeth.#? !y mae'r Ysgrythur yn s�n amdano: "Wele, yr wyf yn gosod yn Seion faen tramgwydd, a chraig rhwystr, a'r rhai sy'n credu ynddo, ni chywilyddir mohonynt.") Am ba reswm? Am iddynt weithredu, nid trwy ffydd ond ar y dybiaeth mai cadw gofynion cyfraith oedd y ffordd. Syrthiasant ar y "maen tramgwydd"iK ond bod Israel, er iddi fod �'i bryd ar gyfraith a fyddai'n dod � chyfiawnder, heb ei gael.# Beth, ynteu, a ddywedwn? Hyn, fod Cenhedloedd, nad oeddent �'u bryd ar gyfiawnder, wedi dod o hyd iddo, sef y cyfiawnder sydd trwy ffydd; A'r un yw neges gair blaenorol Eseia: "Oni bai i Arglwydd y Lluoedd adael i ni ddisgynyddion, byddem fel Sodom, ac yn debyg i Gomorra."F oherwydd llwyr a llym fydd dedfryd yr Arglwydd ar y ddaear."  Ac y mae Eseia yn datgan am Israel: "Er i bobl Israel fod mor niferus � thywod y m�r, gweddill yn unig fydd yn cael eu hachub;eC ac yn y lle y dywedwyd wrthynt, 'Nid fy mhobl ydych', yno, fe'u gelwir yn blant y Duw byw."  Fel y mae'n dweud yn llyfr Hosea hefyd: "Galwaf yn bobl i mi rai nad ydynt yn bobl i mi, a galwaf yn anwylyd un nad yw'n anwylyd;r] A ni yw'r rhain, ni sydd wedi ein galw, nid yn unig o blith yr Iddewon, ond hefyd o blith y Cenhedloedd.:m Ei amcan yn hyn fyddai dwyn i'r golau y cyfoeth o ogoniant oedd ganddo ar gyfer y llestri sy'n wrthrychau trugaredd, y rheini yr oedd ef wedi eu paratoi ymlaen llaw i ogoniant.9k Ond beth os yw Duw, yn ei awydd i ddangos ei ddigofaint ac i amlygu ei nerth, wedi dioddef � hir amynedd y llestri hynny sy'n wrthrychau digofaint ac yn barod i'w dinistrio?) Oni all y crochenydd lunio beth bynnag a fynno o'r clai? Onid oes hawl ganddo i wneud, o'r un telpyn, un llestr i gael parch a'r llall amarch?1 Ie, ond pwy wyt ti, feidrolyn, i ateb Duw yn �l? A yw hi'n debyg y dywed yr hyn a luniwyd wrth yr un a'i lluniodd, "Pam y lluniaist fi fel hyn?"oW Ond fe ddywedi wrthyf, "Os felly, pam y mae Duw yn dal i feio pobl? Pwy a all wrthsefyll ei ewyllys?"r] Gwelir, felly, fod Duw yn trugarhau wrth unrhyw un a fyn, a'i fod yn gwneud unrhyw un a fyn yn wargaled. - Fel y dywedir wrth Pharo yn yr Ysgrythur, "Fy union amcan wrth dy godi di oedd dangos fy ngallu ynot ti, a chyhoeddi fy enw trwy'r holl ddaear."T ! Felly, nid mater o ewyllys neu o ymdrech ddynol ydyw, ond o drugaredd Duw. } Y mae'n dweud wrth Moses: "Trugarhaf wrth bwy bynnag y trugarhaf wrtho, a thosturiaf wrth bwy bynnag y tosturiaf wrtho."_ 7 Beth, ynteu, a atebwn i hyn? Bod Duw yn coleddu anghyfiawnder? Ddim ar unrhyw gyfrif!Q  Fel y mae'n ysgrifenedig: "Jacob, fe'i cerais, ond Esau, fe'i caseais."H  fe ddywedwyd wrthi, "Bydd yr hynaf yn gwasanaethu'r ieuengaf."V% Eto i gyd, cyn geni'r plant a chyn iddynt wneud dim, na da na drwg (fel bod bwriad Duw, sy'n gweithredu trwy etholedigaeth, yn dal mewn grym, yn dibynnu nid ar weithredoedd dynol ond ar yr hwn sy'n galw),iK Ond y mae enghraifft arall hefyd. Beichiogodd Rebeca o gyfathrach ag un dyn, sef ein tad Isaac.W' Oherwydd dyma air yr addewid: "Mi ddof yn yr amser hwnnw, a chaiff Sara fab."3 Hynny yw, nid y plant o linach naturiol Abraham, nid y rheini sy'n blant i Dduw. Yn hytrach, plant yr addewid sy'n cael eu cyfrif yn ddisgynyddion.;o Ac ni ellir dweud bod pawb ohonynt, am eu bod yn ddisgynyddion Abraham, yn blant gwirioneddol iddo. Yn hytrach, yng ngeiriau'r Ysgrythur, "Trwy Isaac y gelwir dy ddisgynyddion."nU Ond ni ellir dweud bod gair Duw wedi methu. Oherwydd nid yw pawb sydd o linach Israel yn wir Israel.2] Iddynt hwy y mae'r hynafiaid yn perthyn, ac oddi wrthynt hwy, yn �l ei linach naturiol, y daeth y Meseia. I'r Duw sy'n llywodraethu'r cwbl boed bendith am byth. Amen.{o Israeliaid ydynt; eu heiddo hwy yw'r mabwysiad, y gogoniant, y cyfamodau, y Gyfraith, yr addoliad a'r addewidion.(I Gallwn ddymuno i mi fy hunan fod dan felltith, ac yn ysgymun oddi wrth Grist, pe bai hynny o les iddynt hwy, fy nghyd-Iddewon i, fy mhobl i o ran cig a gwaed.O~ y mae fy ngofid yn fawr, ac y mae gennyf loes ddi-baid yn fy nghalon.} y Ar fy ngwir yng Nghrist, heb ddim anwiredd � ac y mae fy nghydwybod, dan arweiniad yr Ysbryd Gl�n, yn fy ategu �|'na grymusterau nac uchelderau na dyfnderau, na dim arall a grewyd, ein gwahanu ni oddi wrth gariad Duw yng Nghrist Iesu ein Harglwydd.x{i&Yr wyf yn gwbl sicr na all nac angau nac einioes, nac angylion na thywysogaethau, na'r presennol na'r dyfodol,]z3%Ond yn y pethau hyn i gyd y mae gennym fuddugoliaeth lwyr trwy'r hwn a'n carodd ni.y%$Hyn yn wir yw ein rhan, fel y mae'n ysgrifenedig: "Er dy fwyn di fe'n rhoddir i farwolaeth drwy'r dydd, fe'n cyfrifir fel defaid i'w lladd." x #Pwy a'n gwahana ni oddi wrth gariad Crist? Ai gorthrymder, neu ing, neu erlid, neu newyn, neu noethni, neu berygl, neu gleddyf?w)"Pwy sydd yn ein collfarnu? Crist Iesu yw'r un a fu farw, yn hytrach a gyfodwyd, yr un hefyd sydd ar ddeheulaw Duw, yr un sydd yn ymbil trosom.cv?!Pwy sydd i ddwyn cyhuddiad yn erbyn etholedigion Duw? Duw yw'r un sy'n dyfarnu'n gyfiawn.u7 Nid arbedodd Duw ei Fab ei hun, ond ei draddodi i farwolaeth trosom ni oll. Ac os rhoddodd ei Fab, sut y gall beidio � rhoi pob peth i ni gydag ef?Xt)O ystyried hyn oll, beth a ddywedwn? Os yw Duw trosom, pwy sydd yn ein herbyn?s!A'r rhai a ragordeiniodd, fe'u galwodd hefyd; a'r rhai a alwodd, fe'u cyfiawnhaodd hefyd; a'r rhai a gyfiawnhaodd, fe'u gogoneddodd hefyd.r/Oherwydd, cyn eu bod hwy, fe'u hadnabu, a'u rhagordeinio i fod yn unffurf ac unwedd �'i Fab, fel mai cyntafanedig fyddai ef ymhlith pobl lawer.qGwyddom fod Duw, ym mhob peth, yn gweithio er daioni gyda'r rhai sy'n ei garu, y rhai sydd wedi eu galw yn �l ei fwriad.p{ac y mae Duw, sy'n chwilio calonnau dynol, yn deall bwriad yr Ysbryd, mai ymbil y mae tros y saint yn �l ewyllys Duw.Bo}Yn yr un modd, y mae'r Ysbryd yn ein cynorthwyo yn ein gwendid. Oherwydd ni wyddom ni sut y dylem wedd�o, ond y mae'r Ysbryd ei hun yn ymbil trosom ag ocheneidiau y tu hwnt i eiriau,nnUYr hyn nad ydym yn ei weld yw gwrthrych gobaith, ac felly yr ydym yn dal i aros amdano mewn amynedd.mOherwydd yn y gobaith hwn y cawsom ein hachub. Ond nid gobaith mo'r gobaith sy'n gweld. Pwy sy'n gobeithio am yr hyn y mae'n ei weld?QlAc nid y greadigaeth yn unig, ond nyni sydd � blaenffrwyth yr Ysbryd gennym, yr ydym ninnau'n ochneidio ynom ein hunain wrth ddisgwyl ein mabwysiad yn blant Duw, sef rhyddhad ein corff o gaethiwed.fkEOherwydd fe wyddom fod yr holl greadigaeth yn ochneidio, ac mewn gwewyr drwyddi, hyd heddiw.jyn y gobaith y c�i'r greadigaeth hithau ei rhyddhau o gaethiwed a llygredigaeth, a'i dwyn i ryddid a gogoniant plant Duw.oiWOherwydd darostyngwyd y greadigaeth i oferedd, nid o'i dewis ei hun, ond trwy'r hwn a'i darostyngodd,Zh-Yn wir, y mae'r greadigaeth yn disgwyl yn daer am i blant Duw gael eu datguddio.zgmYr wyf fi'n cyfrif nad yw dioddef-iadau'r presennol i'w cymharu �'r gogoniant sydd ar gael ei ddatguddio i ni.-fSAc os plant, etifeddion hefyd, etifeddion Duw a chydetifeddion � Christ, os yn wir yr ydym yn cyfranogi o'i ddioddefaint ef er mwyn cyfranogi o'i ogoniant hefyd.^e5Y mae'r Ysbryd ei hun yn cyd-dystiolaethu �'n hysbryd ni, ein bod yn blant i Dduw.d1Oherwydd nid ysbryd caethiwed sydd unwaith eto'n peri ofn yr ydych wedi ei dderbyn, ond Ysbryd mabwysiad, yr ydym trwyddo yn llefain, "Abba! Dad!"FcY mae pawb sy'n cael eu harwain gan Ysbryd Duw yn blant Duw.(bI Oherwydd, os ar wastad y cnawd yr ydych yn byw, yr ydych yn sicr o farw; ond os ydych, trwy'r Ysbryd, yn rhoi arferion drwg y corff i farwolaeth, byw fyddwch.eaC Am hynny, gyfeillion, yr ydym dan rwymedigaeth, ond nid i'r cnawd, i fyw ar wastad y cnawd.``9 Os yw Ysbryd yr hwn a gyfododd Iesu oddi wrth y meirw yn cartrefu ynoch, bydd yr hwn a gyfododd Grist oddi wrth y meirw yn rhoi bywyd newydd hefyd i'ch cyrff marwol chwi, trwy ei Ysbryd, sy'n ymgartrefu ynoch chwi._ Ond os yw Crist ynoch chwi, y mae'r corff yn farw o achos pechod, ond y mae'r Ysbryd yn fywyd ichwi o achos eich cyfiawnhad.$^A Ond nid ym myd y cnawd yr ydych chwi, ond yn yr Ysbryd, gan fod Ysbryd Duw yn cartrefu ynoch chwi. Pwy bynnag sydd heb Ysbryd Crist, nid eiddo Crist ydyw.;]qNi all y sawl sy'n byw ym myd y cnawd foddhau Duw. \Oherwydd y mae bod �'n bryd ar y cnawd yn elyniaeth tuag at Dduw; nid yw hynny, ac ni all fod, yn ddarostyngiad i Gyfraith Duw.z[mYn wir, y mae bod �'n bryd ar y cnawd yn farwolaeth, ond y mae bod �'n bryd ar yr Ysbryd yn fywyd a heddwch.)ZKOherwydd y sawl sydd �'u bodolaeth ar wastad y cnawd, ar bethau'r cnawd y mae eu bryd; ond y sawl sydd ar wastad yr Ysbryd, ar bethau'r Ysbryd y mae eu bryd.YGwnaeth hyn er mwyn i ofynion cyfiawn y Gyfraith gael eu cyflawni ynom ni, sy'n byw, nid ar wastad y cnawd, ond ar wastad yr Ysbryd.wXgYr hyn oedd y tu hwnt i allu'r Gyfraith, yn ei gwendid dan gyfyngiadau'r cnawd, y mae Duw wedi ei gyflawni. Wrth anfon ei Fab ei hun, mewn ffurf debyg i'n cnawd pechadurus ni, i ddelio � phechod, y mae wedi collfarnu pechod yn y cnawd.WOherwydd yng Nghrist Iesu y mae cyfraith yr Ysbryd, sy'n rhoi bywyd, wedi dy ryddhau o afael cyfraith pechod a marwolaeth.WV )Yn awr, felly, nid yw'r rhai sydd yng Nghrist Iesu dan gollfarn o unrhyw fath.JU Duw, diolch iddo, trwy Iesu Grist ein Harglwydd! Dyma, felly, sut y mae hi arnaf: yr wyf fi, y gwir fi, �'m deall yn gwasanaethu Cyfraith Duw, ond �'m cnawd yn gwasanaethu cyfraith pechod.NTY dyn truan ag ydwyf! Pwy a'm gwared i o'r corff hwn a'i farwolaeth?aS;Ond yr wyf yn canfod cyfraith arall yn fy nghyneddfau corfforol, yn brwydro yn erbyn y Gyfraith y mae fy neall yn ei chydnabod, ac yn fy ngwneud yn garcharor i'r gyfraith sydd yn fy nghyneddfau, sef cyfraith pechod.FRY mae'r gwir ddyn sydd ynof yn ymhyfrydu yng Nghyfraith Duw.wQgYr wyf yn cael y ddeddf hon ar waith: pan wyf yn ewyllysio gwneud daioni, drygioni sy'n ei gynnig ei hun imi. 6w~~}}}:||e{{czzz5yxxwwvuuttssar~r(qqVq pp onnQmm!lllkjjji@hh`ggff2eeddxccoc%bbNaa`[__*^^]T\\C[[DZZ YXXX?WWVVV0UUTTFSSfRR-QQfPPP`P OiNN M7LKJJ7IIPHHxGGyFFQEEsEDACCBBAA@??=>2==R<<&;;N::\99F8v87^6655*44I3222+11?0///..=--1,,"+G**)S((G''o&&h&%X$$n##"i!!r! pGH`[-;+_-,%T{ H n :  F [?xFI6% Peidiwch � bod yn eilunaddolwyr, fel rhai ohonynt hwy; fel y mae'n ysgrifenedig, "Eisteddodd y bobl i fwyta ac yfed, a chodi i gyfeddach."ta Digwyddodd y pethau hyn yn esiamplau i ni, i'n rhybuddio rhag chwenychu pethau drwg, fel y gwnaethant hwy.oW Eto nid oedd y rhan fwyaf ohonynt wrth fodd Duw; oherwydd fe'u gwasgarwyd hwy'n gyrff yn yr anialwch. ac yfed yr un ddiod ysbrydol; oherwydd yr oeddent yn yfed o'r graig ysbrydol oedd yn eu dilyn. A Christ oedd y graig honno..W iddynt i gyd fwyta'r un bwyd ysbrydolI  iddynt i gyd gael eu bedyddio i Moses yn y cwmwl ac yn y m�r,v g Yr wyf am i chwi wybod, fy nghyfeillion, i'n hynafiaid i gyd fod dan y cwmwl, iddynt i gyd fynd drwy'r m�r, Yr wyf yn cernodio fy nghorff, ac yn ei gaethiwo, rhag i mi, sydd wedi pregethu i eraill, fy nghael fy hun yn wrthodedig. Yr wyf fi, gan hynny, yn rhedeg fel un sydd �'r nod yn sicr o'i flaen. Yr wyf yn cwffio, nid fel un sy'n curo'r awyr �'i ddyrnau.*M Y mae pob mabolgampwr yn arfer hunanreolaeth ym mhopeth; y maent hwy, yn wir, yn gwneud hynny er mwyn ennill torch lygradwy, ond y mae i ni un sy'n anllygradwy. Oni wyddoch am y rhai sy'n rhedeg mewn ras, eu bod i gyd yn rhedeg, ond mai un sy'n derbyn y wobr? Felly, rhedwch i ennill.Z- Dros yr Efengyl yr wyf yn gwneud pob peth, er mwyn i mi gael cydgyfranogi ynddi.5 I'r gweiniaid, euthum yn wan, er mwyn ennill y gweiniaid. Yr wyf wedi mynd yn bob peth i bawb, er mwyn imi, mewn rhyw fodd neu'i gilydd, achub rhai.,Q I'r rhai sydd heb y Gyfraith, fel un ohonynt hwythau � er nad wyf heb Gyfraith Duw, gan fy mod dan Gyfraith Crist � er mwyn ennill y rhai sydd heb y Gyfraith.G I'r Iddewon, euthum fel Iddew, er mwyn ennill Iddewon. I'r rhai sydd dan y Gyfraith, fel un ohonynt hwy � er nad wyf fy hunan dan y Gyfraith � er mwyn ennill y rhai sydd dan y Gyfraith. Oherwydd, er fy mod yn rhydd oddi wrth bawb, yr wyf wedi fy ngwneud fy hun yn gaethwas i bawb, er mwyn ennill rhagor ohonynt.' Beth, felly, yw fy nh�l? Hyn ydyw: fy mod, wrth bregethu'r Efengyl, yn ei chyflwyno am ddim, heb fanteisio o gwbl ar fy hawl yn yr Efengyl.   Os o'm gwirfodd yr wyf yn gwneud hyn, y mae imi d�l; ond os o'm hanfodd, yr wyf yn gwneud gorchwyl sydd wedi ei ymddiried imi. 9 Oherwydd os wyf yn pregethu'r Efengyl, nid yw hynny'n achos ymffrost i mi, gan fod rheidrwydd wedi ei osod arnaf. Gwae fi os na phregethaf yr Efengyl!U # Ond nid wyf fi wedi manteisio ar ddim o'r hawliau hyn. Ac nid er mwyn cael dim o'r fath i mi fy hun yr wyf yn ysgrifennu hyn. Byddai'n well gennyf farw na hynny. Ni chaiff neb droi fy ymffrost yn wagedd. y Yn yr un modd hefyd, rhoddodd yr Arglwydd orchymyn i'r rhai sy'n cyhoeddi'r Efengyl, eu bod i fyw ar draul yr Efengyl.) K Oni wyddoch fod y sawl sy'n cyflawni gwasanaethau'r deml yn cael eu bwyd o'r deml, a bod y rhai sy'n gweini wrth yr allor yn cael eu cyfran o aberthau'r allor?T ! Os oes gan eraill ran yn yr hawl hon arnoch, oni ddylem ni fod � mwy? Ond nid ydym wedi arfer yr hawl hon; yn hytrach, yr ydym yn goddef pob peth, rhag inni osod unrhyw rwystr ar ffordd Efengyl Crist.uc Os ydym ni wedi hau had ysbrydol er eich lles chwi, a yw'n ormod inni fedi cnwd materol ar eich traul chwi??w Onid yw'n eglur mai er ein mwyn ni y mae'n ei ddweud? Ie, er ein mwyn ni yr ysgrifennwyd ef, oherwydd dylai'r arddwr aredig, a'r dyrnwr ddyrnu, mewn gobaith am gael cyfran o'r cnwd. Oherwydd yng Nghyfraith Moses y mae'n ysgrifenedig: "Nid wyt i roi genfa am safn ych tra bydd yn dyrnu." Ai am ychen y mae gofal Duw?Z- Ai ar awdurdod dynol yr wyf yn dweud hyn? Onid yw'r Gyfraith hefyd yn ei ddweud?$A Pwy fyddai byth yn rhoi gwasanaeth milwr ar ei draul ei hun? Pwy sy'n plannu gwinllan heb fwyta o'r ffrwyth? Pwy sy'n bugeilio praidd heb yfed o'r llaeth?hI Neu ai myfi a Barnabas yn unig sydd heb yr hawl i beidio � gweithio i ennill ein bywoliaeth? Onid oes gennym hawl i fynd � gwraig sy'n Gristion o gwmpas gyda ni, fel y gwna'r apostolion eraill, a brodyr yr Arglwydd, a Ceffas?.W onid oes gennym hawl i fwyta ac yfed?G Fy amddiffyniad i'r rhai sy'n eistedd mewn barn arnaf yw hyn:}s Os nad wyf yn apostol i eraill, o leiaf yr wyf felly i chwi; oherwydd chwi yw s�l fy apostolaeth, yn yr Arglwydd.~  Onid wyf fi'n rhydd? Onid wyf yn apostol? Onid wyf wedi gweld Iesu, ein Harglwydd? Onid fy ngwaith i ydych chwi yn yr Arglwydd?}w Am hynny, os yw bwyd yn achos cwymp i'm cydgredadun, ni fwyt�f fi gig byth, rhag i mi achosi cwymp i'm cydgredadun.|y Wrth bechu fel hyn yn erbyn eich cydgredinwyr, a chlwyfo'u cydwybod, a hithau'n wan, yr ydych yn pechu yn erbyn Crist.i{K Felly, trwy dy "wybodaeth" di, fe ddinistrir yr un gwan, dy gydgredadun y bu Crist farw drosto.=zs Oherwydd os bydd i rywun dy weld di, sy'n meddu ar "wybodaeth", yn bwyta mewn teml eilunod, oni chadarnheir ei gydwybod, ac yntau'n wan, i fwyta pethau wedi eu haberthu i eilunod?hyI Ond gwyliwch rhag i'r hawl yma sydd gennych fod yn achos cwymp mewn unrhyw fodd i'r rhai gwan.}xsNid bwyd sy'n mynd i'n cymeradwyo ni i Dduw. Nid ydym ar ein colled o beidio � bwyta, nac ar ein hennill o fwyta._w7Ond nid yw'r wybodaeth hon gan bawb. Y mae rhai, oherwydd eu bod hyd yma wedi arfer ag eilunod, yn dal i fwyta'r bwyd fel peth wedi ei aberthu i eilunod; ac y mae eu cydwybod, gan ei bod yn wan, yn cael ei llygru.v/eto, i ni, un Duw sydd � y Tad, ffynhonnell pob peth, a diben ein bod; ac un Arglwydd Iesu Grist � cyfrwng pob peth, a chyfrwng ein bywyd ni.u1Oherwydd hyd yn oed os oes rhai a elwir yn dduwiau, naill ai yn y nef neu ar y ddaear � fel yn wir y mae "duwiau" lawer ac "arglwyddi" lawer �tFelly, ynglu375?n � bwyta'r hyn sydd wedi ei aberthu i eilunod, gwyddom nad oes "dim eilun yn y cyfanfyd", ac nad oes "dim Duw ond un."DsOs oes rhywun yn caru Duw, y mae wedi ei adnabod gan Dduw.cr?Os oes rhywun yn tybio iddo ddod i wybod rhywbeth, nid yw eto'n gwybod fel y dylai wybod.Cq Ynglu375?n � bwyd sydd wedi ei aberthu i eilunod, y mae'n wir, fel y dywedwch, "fod gennym i gyd wybodaeth." Y mae "gwybodaeth" yn peri i rywun ymchwyddo, ond y mae cariad yn adeiladu.zpm(Ond bydd yn ddedwyddach o aros fel y mae, yn �l fy marn i. Ac yr wyf yn meddwl bod Ysbryd Duw gennyf fi hefyd.4oa'Y mae gwraig yn rhwym i'w gu373?r cyhyd ag y mae ef yn fyw. Ond os bydd ei gu373?r farw, y mae'n rhydd i briodi pwy bynnag a fyn, dim ond iddi wneud hynny yn yr Arglwydd.znm&Felly bydd yr hwn sydd yn priodi ei ddyweddi yn gwneud yn dda, ond bydd y dyn nad yw'n priodi yn gwneud yn well.@my%Ond y sawl sydd yn aros yn gadarn ei feddwl, heb fod dan orfod, ond yn cadw ei ddymuniad dan reolaeth, ac yn penderfynu yn ei feddwl gadw ei ddyweddi yn wyryf, bydd yn gwneud yn dda.al;$Os oes unrhyw un yn teimlo ei fod yn ymddwyn yn anweddaidd tuag at ei ddyweddi, os yw ei nwydau'n rhy gryf ac felly bod y peth yn anorfod, gwnaed yn �l ei ddymuniad a bydded iddynt briodi; nid oes pechod yn hynny.k!#Yr wyf yn dweud hyn er eich lles chwi eich hunain; nid er mwyn eich dal yn �l, ond er mwyn gwedduster, ac ymroddiad diwyro i'r Arglwydd. j "ac y mae'n cael ei dynnu y naill ffordd a'r llall. A'r ferch ddibriod a'r wyryf, y maent yn gofalu am bethau'r Arglwydd, er mwyn bod yn sanctaidd mewn corff yn ogystal ag ysbryd. Ond y mae'r wraig briod yn pryderu am bethau'r byd, sut i foddhau ei gu373?r.Vi%!Ond y mae'r gu373?r priod yn gofalu am bethau'r byd, sut i foddhau ei wraig,sh_ Carwn ichwi fod heb ofalon. Y mae'r dyn dibriod yn gofalu am bethau'r Arglwydd, sut i foddhau'r Arglwydd.|gqa'r rhai sy'n ymwneud �'r byd fel pe na baent yn ymwneud ag ef. Oherwydd mynd heibio y mae holl drefn y byd hwn.f'a'r rhai sy'n wylo fel pe na baent yn wylo, a'r rhai sy'n llawenhau fel pe na baent yn llawenhau, a'r rhai sy'n prynu fel rhai heb feddu dim,6eeHyn yr wyf yn ei ddweud, gyfeillion: y mae'r amser wedi mynd yn brin. Am yr hyn sydd ar �l ohono, bydded i'r rhai sydd � gwragedd ganddynt fod fel pe baent heb wragedd,)dKOnd os priodi a wnei, ni fyddi wedi pechu. Ac os prioda gwyryf, ni fydd wedi pechu. Ond fe gaiff rhai felly flinder yn y bywyd hwn, ac am eich arbed yr wyf fi.zcmA wyt yn rhwym wrth wraig? Paid � cheisio dy ryddhau. A wyt yn rhydd oddi wrth wraig? Paid � cheisio gwraig.hbIYn fy meddwl i, peth da, yn wyneb yr argyfwng sydd yn pwyso arnom, yw i bob un aros fel y mae.$aAYnglu375?n �'r gwyryfon, nid oes gennyf orchymyn gan yr Arglwydd, ond yr wyf yn rhoi fy marn fel un y gellir, trwy drugaredd yr Arglwydd, ddibynnu arno.c`?Gyfeillion, arhosed pob un gerbron Duw yn y cyflwr hwnnw yr oedd ynddo pan gafodd ei alw.S_Am bris y'ch prynwyd chwi. Peidiwch � mynd yn gaeth i feistriaid dynol.+^OOherwydd y sawl oedd yn gaeth pan alwyd ef i fod yn yr Arglwydd, un rhydd yr Arglwydd ydyw. Yr un modd, y sawl oedd yn rhydd pan alwyd ef, un caeth i Grist ydyw.]Ai caethwas oeddit pan gefaist dy alw? Paid � phoeni; ond os gelli ennill dy ryddid, cymer dy gyfle, yn hytrach na pheidio.H\ Dylai pob un aros yn y cyflwr yr oedd ynddo pan gafodd ei alw.^[5Nid enwaediad sy'n cyfrif, ac nid dienwaediad sy'n cyfrif, ond cadw gorchmynion Duw.%ZCA gafodd rhywun ei alw ac yntau'n enwaededig? Peidied � chuddio'i gyflwr. A gafodd rhywun ei alw ac yntau'n ddienwaededig? Peidied � cheisio enwaediad.;YoBeth bynnag am hynny, dalied pob un i fyw yn �l y gyfran a gafodd gan yr Arglwydd, pob un yn �l yr alwad a gafodd gan Dduw. Yr wyf yn gwneud hyn yn rheol yn yr holl eglwysi.vXeOherwydd sut y gwyddost, wraig, nad achubi di dy u373?r? Neu sut y gwyddost, u373?r, nad achubi di dy wraig?5WcOnd os yw'r anghredadun am ymadael, gadewch i hwnnw neu honno fynd. Nid yw'r gu373?r na'r wraig o Gristion, mewn achos felly, yn gaeth; i heddwch y mae Duw wedi eich galw.VV%Oherwydd y mae'r gu373?r di-gred wedi ei gysegru trwy ei wraig, a'r wraig ddi-gred wedi ei chysegru trwy ei gu373?r o Gristion. Onid e, byddai eich plant yn halogedig. Ond fel y mae, y maent yn sanctaidd.lUQ Ac os bydd gan wraig u373?r di-gred, ac yntau'n cytuno i fyw gyda hi, ni ddylai ysgaru ei gu373?r.T- Wrth y lleill yr wyf fi, nid yr Arglwydd, yn dweud: os bydd gan Gristion wraig ddi-gred, a hithau'n cytuno i fyw gydag ef, ni ddylai ei hysgaru.~Su ond os bydd iddi ymadael, dylai aros yn ddibriod, neu gymodi �'i gu373?r. A pheidied y gu373?r ag ysgaru ei wraig.R I'r rhai sydd wedi priodi yr wyf fi'n gorchymyn � na, nid fi, ond yr Arglwydd � nad yw'r wraig i ymadael �'i gu373?r;TQ! Ond os na allant ymatal, dylent briodi, oherwydd gwell priodi nag ymlosgi.wPgYr wyf yn dweud wrth y rhai dibriod, a'r gwragedd gweddwon, mai peth da fyddai iddynt aros felly, fel finnau. OCarwn pe bai pawb fel yr wyf fi fy hunan; ond y mae gan bob un ei ddawn ei hun oddi wrth Dduw, y naill fel hyn a'r llall fel arall.BNOnd fel goddefiad yr wyf yn dweud hyn, nid fel gorchymyn.@MyPeidiwch � gwrthod eich gilydd, oddieithr, efallai, ichwi gytuno ar hyn dros dro er mwyn ymroi i weddi, ac yna dod ynghyd eto, rhag i Satan eich temtio oherwydd eich diffyg ymatal. LNid y wraig biau'r hawl ar ei chorff ei hun, ond y gu373?r. A'r un modd, nid y gu373?r biau'r hawl ar ei gorff ei hun, ond y wraig.cK?Dylai'r gu373?r roi i'r wraig yr hyn sy'n ddyledus iddi, a'r un modd y wraig i'r gu373?r.JyOnd oherwydd yr anfoesoldeb rhywiol sy'n bod, bydded gan bob dyn ei wraig ei hun, a chan bob gwraig ei gu373?r ei hun.lI SYn awr, ynglu375?n �'r pethau yn eich llythyr. Peth da yw i ddyn beidio � chyffwrdd � gwraig.NHOherwydd prynwyd chwi am bris. Felly gogoneddwch Dduw yn eich corff.G/Neu, oni wyddoch fod eich corff yn deml i'r Ysbryd Gl�n sydd ynoch, yr hwn sydd gennych oddi wrth Dduw, ac nad yr eiddoch eich hunain mohonoch?7FgFfowch oddi wrth buteindra; pob pechod arall a wna rhywun, beth bynnag ydyw, y tu allan i'r corff y mae, ond y mae'r sawl sydd yn puteinio yn pechu yn erbyn ei gorff ei hun.KEOnd y sawl sy'n ymlynu wrth yr Arglwydd, y mae'n un ysbryd ag ef. DNeu oni wyddoch fod dyn sy'n ymlynu wrth butain yn un corff � hi? Oherwydd y mae'r Ysgrythur yn dweud, "Bydd y ddau yn un cnawd."COni wyddoch mai aelodau Crist yw eich cyrff chwi? A gymeraf fi, felly, aelodau Crist a'u gwneud yn aelodau putain? Dim byth!LBCyfododd Duw yr Arglwydd, ac fe'n cyfyd ninnau hefyd drwy ei allu./AW Y bwydydd i'r bol a'r bol i'r bwydydd," meddwch; ond fe ddifetha Duw y naill a'r llall. Eto, nid i buteindra y mae'r corff, ond i'r Arglwydd, a'r Arglwydd i'r corff. @9 Y mae popeth yn gyfreithlon i mi," meddwch; ond nid yw popeth er lles. "Y mae popeth yn gyfreithlon i mi," meddwch; ond ni chaiff dim fy nghaethiwo i."?= A dyna oedd rhai ohonoch chwi; ond yr ydych wedi'ch golchi, a'ch sancteiddio, a'ch cyfiawnhau trwy enw'r Arglwydd Iesu Grist, a thrwy Ysbryd ein Duw ni.m>S na lladron, na rhai trachwantus, na meddwon, na difenwyr, na chrib-ddeilwyr, etifeddu teyrnas Dduw.K= Oni wyddoch na chaiff yr anghyfiawn etifeddu teyrnas Dduw? Peidiwch � chymryd eich camarwain; ni chaiff puteinwyr, nac eilunaddolwyr, na godinebwyr, na rhai sy'n ymlygru �'u rhyw eu hunain,U<#Ond gwneud cam yr ydych chwi, peri colled yr ydych, a hynny i gydgredinwyr.8;iYn gymaint �'ch bod yn ymgyfreithio o gwbl �'ch gilydd, yr ydych eisoes, yn wir, wedi colli'r dydd. Pam, yn hytrach, na oddefwch gam? Pam, yn hytrach, na oddefwch golled?W:'A yw credinwyr yn mynd i gyfraith �'i gilydd, a hynny gerbron anghredinwyr?9I godi cywilydd arnoch yr wyf yn dweud hyn. A yw wedi dod i hyn, nad oes neb doeth yn eich plith fydd yn gallu barnu rhwng cydgredinwyr?~8uFelly, os bydd gennych achosion fel hyn, a ydych yn gosod yn farnwyr y rhai sydd isaf eu parch yng ngolwg yr eglwys?R7Oni wyddoch y byddwn yn barnu angylion, heb s�n am bethau'r bywyd hwn?6Oni wyddoch mai'r saint sydd i farnu'r byd? Ac os yw'r byd yn cael ei farnu gennych chwi, a ydych yn anghymwys i farnu'r achosion lleiaf?5 Os oes gan un ohonoch gu373?yn yn erbyn un arall, a yw'n beiddio mynd �'i achos gerbron yr annuwiol, yn hytrach na cherbron y saint?V4% Duw fydd yn barnu'r rhai sydd oddi allan. Taflwch y dihiryn allan o'ch mysg.3{ Oherwydd beth sydd a wnelwyf fi � barnu'r rhai sydd oddi allan? Onid y rhai sydd oddi mewn yr ydych chwi yn eu barnu?2 Ond yn awr yr wyf yn ysgrifennu i ddweud wrthych am beidio � chymysgu � neb a elwir yn gredadun os yw'n anfoesol yn rhywiol neu'n trachwantu, yn addoli eilunod, yn difenwi, yn meddwi, neu'n cribddeilio; peidiwch hyd yn oed � bwyta gydag un felly.:1m Ond nid am rai anfoesol y byd hwn yr oeddwn yn meddwl o gwbl, na chwaith am y trachwantus, y cribddeilwyr, neu'r eilunaddolwyr; onid e, byddai'n rhaid ichwi fynd allan o'r byd.0y Ysgrifennais atoch yn fy llythyr, i ddweud wrthych am beidio � chymysgu � phobl sy'n cyflawni anfoesoldeb rhywiol. /Am hynny cadwn yr u373?yl, nid �'r hen lefain, nac ychwaith � lefain malais a llygredd, ond � bara croyw purdeb a gwirionedd../Glanhewch yr hen lefain allan, ichwi fod yn does newydd, croyw, fel yr ydych mewn gwirionedd. Oherwydd y mae Crist, ein Pasg ni, wedi ei aberthu.a-;Nid yw eich ymffrost yn weddus. Oni wyddoch fod ychydig lefain yn lefeinio'r holl does?t,adraddodi'r fath ddyn i Satan er mwyn dinistrio'r cnawd, a thrwy hynny achub ei ysbryd yn Nydd yr Arglwydd.+wbod i chwi, ynghyd �'m hysbryd innau, wedi ymgynnull yn enw ein Harglwydd Iesu, a gallu ein Harglwydd Iesu gyda ni,(*IOherwydd dyma fi, yn absennol yn y corff, ond yn bresennol yn yr ysbryd, eisoes wedi rhoi dyfarniad, fel un sy'n bresennol, ar y dyn a wnaeth y fath weithred:})sA dyma chwi, yn llawn ymffrost! Onid eich lle chwi oedd galaru, a bwrw allan o'ch plith yr un a wnaeth y fath beth??( yAdroddir fel ffaith fod yna anfoesoldeb rhywiol yn eich plith, a hwnnw'r fath anfoesoldeb na cheir mohono hyd yn oed ymhlith y paganiaid, bod rhyw ddyn yn gorwedd gyda gwraig ei dad.j'MBeth yw eich dewis? Ai � gwialen yr wyf i ddod atoch, ynteu � chariad, ac ysbryd addfwynder?F&Oherwydd nid mewn siarad y mae teyrnas Dduw, ond mewn gallu.%Ond yr wyf am ddod atoch ar fyrder, os caniat�'r Arglwydd, a chaf wybod, nid am siarad y rhai sydd wedi ymchwyddo, ond am eu gallu.D$Y mae rhai wedi ymchwyddo, fel pe na bawn i am ddod atoch.[#/Dyma pam yr anfonais Timotheus atoch; y mae ef yn fab annwyl i mi, ac yn ffyddlon yn yr Arglwydd, a bydd yn dwyn ar gof i chwi fy ffyrdd i yng Nghrist Iesu, fel y byddaf yn eu dysgu ym mhobman, ym mhob eglwys.H" Am hynny yr wyf yn erfyn arnoch, byddwch efelychwyr ohonof fi..!UPe byddai gennych ddeng mil o hyfforddwyr yng Nghrist, eto ni fyddai gennych fwy nag un tad, oherwydd yng Nghrist Iesu myfi a ddeuthum yn dad i chwi drwy'r Efengyl.i KNid i godi cywilydd arnoch yr wyf yn ysgrifennu hyn, ond i'ch rhybuddio, fel plant annwyl i mi.gG i'r enllib, geiriau caredig. Fe'n gwnaethpwyd yn garthion y byd, yn olchion pawb, hyd yn awr.ta yn blino gan lafur ein dwylo ein hunain. Ein hateb i'r difenwi sydd arnom yw bendithio; i'r erlid, goddef;kO Hyd yr awr hon y mae arnom newyn a syched, yr ydym yn noeth, yn cael ein cernodio, yn ddigartref,! Ni yn ffyliaid er mwyn Crist, chwithau'n rhai call yng Nghrist! Ni yn wan, chwithau'n gryf! Chwi'n llawn anrhydedd, ninnau heb ddim parch!H  Oherwydd yr wyf yn tybio bod Duw wedi rhoi i ni'r apostolion y lle olaf, fel rhai wedi eu condemnio i farw yn yr arena, gan ein bod wedi dod yn sioe i'r cyfanfyd, i angylion ac i feidrolion.lQDyma chwi eisoes wedi cael eich gwala; eisoes wedi dod yn gyfoethog; wedi etifeddu eich teyrnas, a hynny hebom ni! Gwyn fyd na fyddech wedi etifeddu eich teyrnas mewn gwirionedd, er mwyn i ninnau hefyd gael teyrnasu gyda chwi!$APwy sy'n rhoi rhagoriaeth i ti? Beth sydd gennyt, nad wyt wedi ei dderbyn? Ac os ei dderbyn a wnaethost, pam yr wyt yn ymffrostio fel pe bait heb dderbyn?dAYr wyf wedi cymhwyso'r pethau hyn, gyfeillion, ataf fi fy hun ac at Apolos er eich mwyn chwi, ichwi ddysgu, drwom ni, "gadw o fewn yr hyn a ysgrifennwyd", rhag i neb ohonoch ymchwyddo wrth bleidio un a gwrthod y llall.CFelly peidiwch � barnu dim cyn yr amser, nes i'r Arglwydd ddod; bydd ef yn goleuo pethau cudd y tywyllwch ac yn gwneud bwriadau'r galon yn amlwg. Ac yna caiff pob un ei glod gan Dduw.}sNid oes gennyf ddim ar fy nghydwybod, ond nid wyf drwy hynny wedi fy nghael yn ddieuog. Yr Arglwydd yw fy marnwr i.7O'm rhan fy hun, peth bach iawn yw cael fy ngosod ar brawf gennych chwi, neu gan unrhyw lys dynol. Yn wir, nid wyf yn eistedd mewn barn arnaf fy hun.OYn awr, yr hyn a ddisgwylir mewn goruchwylwyr yw eu cael yn ffyddlon.W )Bydded i bob un ein cyfrif ni fel gweision Crist a goruchwylwyr dirgelion Duw.:oa chwithau yn eiddo Crist, a Christ yn eiddo Duw.iKPaul, Apolos, Ceffas, y byd, bywyd, angau, y presennol, y dyfodol � pob peth yn eiddo i chwi,kOFelly peidied neb ag ymffrostio mewn arweinwyr dynol. Oherwydd y mae pob peth yn eiddo i chwi �T!ac eto: "Y mae'r Arglwydd yn gwybod meddyliau'r doethion, mai ofer ydynt." Oherwydd y mae doethineb y byd hwn yn ffolineb yng ngolwg Duw. Y mae'n ysgrifenedig: "Y mae ef yn dal y doethion yn eu cyfrwystra"," =Peidied neb �'i dwyllo'i hunan; os oes rhywun yn eich plith yn tybio ei fod yn ddoeth yn �l safonau'r oes hon, bydded ff�l, er mwyn dod yn ddoeth. Os bydd rhywun yn dinistrio teml Duw, bydd Duw'n ei ddinistrio yntau, oherwydd y mae teml Duw yn sanctaidd, a chwi yw'r deml honno.J  Oni wyddoch mai teml Duw ydych, a bod Ysbryd Duw yn trigo ynoch?| qOs llosgir gwaith rhywun, caiff ddwyn y golled, ond fe achubir yr adeiladydd ei hun, ond dim ond megis trwy d�n.Q Os bydd y gwaith a adeiladodd rhywun ar y sylfaen yn aros, caiff d�l.1 daw gwaith pob un i'r amlwg, oherwydd y Dydd a'i dengys. Canys � th�n y datguddir y Dydd hwnnw, a bydd y t�n yn profi ansawdd gwaith pob un.pY Os bydd i neb adeiladu ar y sylfaen ag aur, arian, a meini gwerthfawr, neu � choed, gwair, a gwellt,_7 Ni all neb osod sylfaen arall yn lle'r un sydd wedi ei gosod, ac Iesu Grist yw honno.>u Yn �l y gorchwyl a roddodd Duw i mi o'i ras, mi osodais sylfaen, fel prifadeiladydd celfydd, ac y mae rhywun arall yn adeiladu arni. Gwylied pob un pa fodd y mae'n adeiladu arni.\1 Canys eiddo Duw ydym ni, fel cydweithwyr; gardd Duw, adeiladwaith Duw, ydych chwi.Yr un sy'n plannu a'r un sy'n dyfrhau, un ydynt, ac fe dderbyn y naill a'r llall ei d�l ei hun, yn �l ei lafur ei hun.gGFelly, nid yw'r sawl sy'n plannu yn ddim, na'r sawl sy'n dyfrhau, ond Duw, rhoddwr y tyfiant.OMyfi a blannodd, Apolos a ddyfrhaodd, ond Duw oedd yn rhoi'r tyfiant. 9Beth ynteu yw Apolos? Neu beth yw Paul? Dim ond gweision y daethoch chwi i gredu drwyddynt, a phob un yn cyflawni'r gorchwyl a gafodd gan yr Arglwydd.zmPan yw un yn dweud, "Yr wyf fi'n perthyn i blaid Paul", ac un arall, "Minnau, i blaid Apolos", onid dynol ydych?~oherwydd cnawdol ydych o hyd. Oherwydd, tra bo cenfigen a chynnen yn eich plith, onid cnawdol ydych, ac yn ymddwyn yn �l safonau dynol?}Llaeth a roddais i chwi'n ymborth, ac nid bwyd solet, oherwydd nid oeddech eto'n barod. Ac nid ydych yn barod yn awr chwaith,| yMinnau, gyfeillion, ni ellais lefaru wrthych fel wrth rai ysbrydol, ond fel wrth rai cnawdol, fel babanod yng Nghrist.x{iYng ngeiriau'r Ysgrythur: "Pwy a adnabu feddwl yr Arglwydd, i'w gyfarwyddo?" Ond y mae meddwl Crist gennym ni.Wz'Y mae'r rhai ysbrydol yn barnu pob peth, ond ni ch�nt hwy eu barnu gan neb.1y[Nid yw'r rhai anianol yn derbyn pethau Ysbryd Duw, oherwydd ffolineb ydynt iddynt hwy, ac ni allant eu hamgyffred, gan mai mewn modd ysbrydol y maent yn cael eu barnu.,xQ Yr ydym yn mynegi'r rhain mewn geiriau a ddysgwyd i ni, nid gan ddoethineb ddynol, ond gan yr Ysbryd, gan esbonio pethau ysbrydol i'r rhai sydd yn meddu'r Ysbryd.w Ond nyni, nid ysbryd y byd a dderbyniasom, ond yr Ysbryd sydd oddi wrth Dduw, er mwyn inni wybod y pethau a roddodd Duw o'i ras i ni. v Oherwydd pwy sy'n deall y natur ddynol, ond yr ysbryd sydd ym mhob un? Yr un modd nid oes neb yn gwybod natur Duw, ond Ysbryd Duw.uw Eithr datguddiodd Duw hwy i ni trwy'r Ysbryd. Oblegid y mae'r Ysbryd yn plymio pob peth, hyd yn oed ddyfnderoedd Duw.)tK Ond fel y mae'n ysgrifenedig: "Pethau na welodd llygad, ac na chlywodd clust, ac na ddaeth i feddwl neb, y cwbl a ddarparodd Duw ar gyfer y rhai sy'n ei garu."&sENid adnabu neb o lywodraethwyr yr oes bresennol mo'r ddoethineb hon; oherwydd pe buasent wedi ei hadnabod, ni fuasent wedi croeshoelio Arglwydd y gogoniant.rOnd yr ydym ni'n llefaru doethineb Duw a'i dirgelwch, doethineb guddiedig, a ragordeiniodd Duw cyn yr oesoedd i'n dwyn i'n gogoniant./qWEto yr ydym ni yn llefaru doethineb ymhlith y rhai aeddfed, ond nid doethineb yr oes bresennol, na'r eiddo llywodraethwyr yr oes bresennol, sydd ar ddarfod amdanynt.Yp+er mwyn i'ch ffydd fod yn seiliedig, nid ar ddoethineb ddynol, ond ar allu Duw.voea'm hymadrodd i a'm pregeth, nid geiriau deniadol doethineb oeddent, ond amlygiad sicr o'r Ysbryd a'i nerth,FnMewn gwendid ac ofn a chryndod mawr y b�m i yn eich plith;mmSOherwydd dewisais beidio � gwybod dim yn eich plith ond Iesu Grist, ac yntau wedi ei groeshoelio.l !A minnau, pan ddeuthum atoch, gyfeillion, ni ddeuthum fel un yn rhagori mewn huodledd neu ddoethineb, wrth gyhoeddi i chwi ddirgelwch Duw._k 9Felly, fel y mae'n ysgrifenedig, "Y sawl sy'n ymffrostio, ymffrostied yn yr Arglwydd." j ;Ond trwy ei weithred ef yr ydych chwi yng Nghrist Iesu, yr hwn a wnaed yn ddoethineb i ni oddi wrth Dduw, yn gyfiawnder a sancteiddhad a phrynedigaeth.4i eAc felly, ni all neb ymffrostio gerbron Duw.vh ga phethau distadl y byd, a phethau dirmygedig, a ddewisodd Duw, y pethau nid ydynt, i ddiddymu'r pethau sydd.g Ond pethau ff�l y byd a ddewisodd Duw er mwyn cywilyddio'r doeth, a phethau gwan y byd a ddewisodd Duw i gywilyddio'r pethau cedyrn,;f qYstyriwch sut rai ydych chwi a alwyd, gyfeillion: nid oes rhyw lawer ohonoch yn ddoeth yn �l safon y byd, nid oes rhyw lawer yn meddu awdurdod, nid oes rhyw lawer o dras uchel.re _Oherwydd y mae ffolineb Duw yn ddoethach na doethineb ddynol, a gwendid Duw yn gryfach na chryfder dynol.`d ;ond i'r rhai a alwyd, yn Iddewon a Groegiaid, y mae'n Grist, gallu Duw a doethineb Duw.yc mEithr nyni, pregethu yr ydym Grist wedi ei groeshoelio, yn dramgwydd i'r Iddewon ac yn ffolineb i'r Cenhedloedd;_b 9Y mae'r Iddewon yn gofyn am arwyddion, a'r Groegiaid hwythau yn chwilio am ddoethineb.Ba Oherwydd gan fod y byd, yn noethineb Duw, wedi methu adnabod Duw trwy ei ddoethineb ei hun, gwelodd Duw yn dda trwy ffolineb yr hyn yr ydym ni yn ei bregethu achub y rhai sydd yn credu.` Pa le y mae'r un doeth? Pa le y mae'r un dysgedig? Pa le y mae ymresymydd yr oes bresennol? Oni wnaeth Duw ddoethineb y byd yn ffolineb?]_ 5Y mae'n ysgrifenedig: "Dinistriaf ddoethineb y doethion, A dileaf ddeall y deallus." ^ Oblegid y gair am y groes, ffolineb yw i'r rhai sydd ar lwybr colledigaeth, ond i ni sydd ar lwybr iachawdwriaeth, gallu Duw ydyw. ] Nid i fedyddio yr anfonodd Crist fi, ond i bregethu'r Efengyl, a hynny nid � doethineb geiriau, rhag i groes Crist golli ei grym.a\ =O do, mi fedyddiais deulu Steffanas hefyd. Heblaw hynny, ni wn a fedyddiais i neb arall.D[ peidied neb � dweud i chwi gael eich bedyddio i'm henw i.QZ Yr wyf yn diolch i Dduw na fedyddiais i neb ohonoch ond Crispus a Gaius;oY Y A aeth Crist yn gyfran plaid? Ai Paul a groeshoeliwyd drosoch chwi? Neu, a fedyddiwyd chwi i enw Paul?8X k Yr hyn a olygaf yw fod pob un ohonoch yn dweud, "Yr wyf fi'n perthyn i blaid Paul", neu, "Minnau, i blaid Apolos", neu, "Minnau, i blaid Ceffas", neu, "Minnau, i blaid Crist".pW [ Oherwydd hysbyswyd fi amdanoch, fy nghyfeillion, gan rai o du375? Chl�e, fod cynhennau yn eich plith.IV   Yr wyf yn deisyf arnoch, gyfeillion, yn enw ein Harglwydd Iesu Grist, ar i chwi oll fod yn gyt�n; na foed ymraniadau yn eich plith, ond byddwch wedi eich cyfannu yn yr un meddwl a'r un farn.rU _ Y mae Duw'n ffyddlon, a thrwyddo ef y'ch galwyd chwi i gymdeithas ei Fab ef, Iesu Grist ein Harglwydd ni.zT oBydd ef yn eich cadw'n gadarn hyd y diwedd, fel na bydd cyhuddiad yn eich erbyn yn Nydd ein Harglwydd Iesu Grist.~S wOherwydd hyn, nid ydych yn ddiffygiol mewn unrhyw ddawn, wrth ichwi ddisgwyl am ddatguddiad ein Harglwydd Iesu Grist.IR  fel bod y dystiolaeth am Grist wedi ei chadarnhau yn eich plith.VQ 'am eich cyfoethogi ynddo ef ym mhob peth, ym mhob ymadrodd a phob gwybodaeth,tP cYr wyf yn diolch i'm Duw bob amser amdanoch chwi, ar gyfrif y gras dwyfol a roddwyd ichwi yng Nghrist Iesu,RO Gras a thangnefedd i chwi oddi wrth Dduw ein Tad a'r Arglwydd Iesu Grist.^N 7at eglwys Dduw sydd yng Nghorinth, at y rhai a sancteiddiwyd yng Nghrist Iesu, ac sydd trwy alwad Duw yn saint, ynghyd � phawb ym mhob man sydd yn galw ar enw ein Harglwydd Iesu Grist, eu Harglwydd hwy a ninnau.UM 'Paul, apostol Crist Iesu trwy alwad a thrwy ewyllys Duw, a'r brawd Sosthenes,[L/i'r unig ddoeth Dduw, trwy Iesu Grist � iddo ef y bo'r gogoniant am byth! Amen./KWond sydd yn awr wedi ei amlygu trwy'r ysgrythurau proffwydol, ac wedi ei hysbysu ar orchymyn y Duw tragwyddol i'r holl Genhedloedd, i'w hennill i ffydd ac ufudd-dod;AJ{Iddo ef sy'n abl i'ch gwneud yn gadarn, yn �l yr Efengyl yr wyf fi'n ei phregethu, a'r genadwri am Iesu Grist, yn �l y datguddiad o'r dirgelwch a fu'n guddiedig ers oesoedd maith,SI[{cf15i Gras ein Harglwydd Iesu Grist fyddo gyda chwi oll! Amen.}](HIY mae Gaius, a roes ei gartref yn llety i mi ac i'r holl eglwys, yn eich cyfarch. Y mae Erastus, trysorydd y ddinas, yn eich cyfarch, a hefyd y brawd Cwartus.jGM(Ac yr wyf finnau, Tertius, sydd wedi ysgrifennu'r llythyr hwn, yn eich cyfarch yn yr Arglwydd.)FyY mae Timotheus, fy nghydweithiwr, yn eich cyfarch, a hefyd Lwcius a Jason a Sosipater, gwu375?r o'r un genedl � mi.uEcAc felly, buan y bydd Duw yr heddwch yn malu Satan dan eich traed. Gras ein Harglwydd Iesu fyddo gyda chwi!=DsOnd y mae eich ufudd-dod chwi yn hysbys i bawb. Dyna pam yr wyf yn llawenhau o'ch plegid; ac eto yr wyf am i chwi barhau i fod yn ddoeth mewn daioni ond yn ddiniwed mewn drygioni.?Cwoherwydd nid gwas-anaethu Crist ein Harglwydd y mae rhai fel hyn, ond eu chwantau eu hunain; pobl ydynt sydd, trwy eiriau teg a gweniaith, yn hudo meddyliau'r diniwed ar gyfeiliorn.'BGYr wyf yn ymbil arnoch, gyfeillion, gwyliwch y rhai sydd yn peri rhwyg ac yn codi rhwystrau, yn groes i'r athrawiaeth a ddysgasoch chwi. Gochelwch rhagddynt,`A9Cyfarchwch eich gilydd � chusan sanctaidd. Y mae holl eglwysi Crist yn eich cyfarch.a@;Cyfarchwch Philologus a Jwlia, Nereus a'i chwaer, Olympas a'r holl saint sydd gyda hwy.a?;Cyfarchwch Asyncritus, Phlegon, Hermes, Patrobas, Hermas, a'r cyfeillion sydd gyda hwy.N> Cyfarchwch Rwffus, sy'n Gristion dethol, a'i fam, sy'n fam i minnau.+=O Cyfarchwch Tryffena a Tryffosa, chwiorydd sy'n llafurio yng ngwasanaeth yr Arglwydd. Cyfarchwch Persis, chwaer annwyl sydd wedi llafurio cymaint yn ei wasanaeth.l<Q Cyfarchwch Herodion, sydd o'r un genedl � mi. Cyfarchwch y Cristionogion sydd o du375? Narcisus.a;; Cyfarchwch Apeles, sy'n Gristion profedig. Cyfarchwch y rhai sydd o du375? Aristobwlus.Y:+ Cyfarchion i Wrbanus, ein cydweithiwr yng Nghrist, a'n cyfaill annwyl, Stachus.B9Cyfarchion i Amplias, fy nghyfaill annwyl yn yr Arglwydd.'8GCyfarchion i Andronicus a Jwnia, sydd o'r un genedl � mi, ac a fu'n gydgarcharorion � mi, yn amlwg ymhlith yr apostolion ac yn Gristionogion o'm blaen i.B7Cyfarchion i Fair, a fu'n ddiflin ei llafur ar eich rhan.#6?Fy nghyfarchion hefyd i'r eglwys sy'n ymgynnull yn eu tu375?. Cyflwynwch fy nghyfarchion i'm cyfaill annwyl, Epainetus, y cyntaf yn Asia i ddod at Grist.5deuddyn a fentrodd eu heinioes i arbed fy mywyd i. Nid myfi yn unig sydd yn diolch iddynt, ond holl eglwysi'r Cenhedloedd. rl~~}}||Q{{PzzcyySxxvwww/vvJuuttssrr?qqUpoo`onn_mmclll#kk-jj%iiDhbggHffehedd3ccjc b`aa```6___^^]}\\([[rZZZYYYXWWQVVOUU!TTJSSdRQQ\PPtPOlONMMALLoKKEJIIHRGGRFFFEE4DCCyC&BBAY@??a>==Y<>ua ninnau hefyd wedi ein cael yn dystion twyllodrus i Dduw, am ein bod wedi tystiolaethu iddo gyfodi Crist � ac yntau heb wneud hynny, os yw'n wir nad yw'r meirw'n cael eu cyfodi.x=iAc os nad yw Crist wedi ei gyfodi, gwagedd yw'r hyn a bregethir gennym ni, a gwagedd hefyd yw eich ffydd chwi,M< Os nad oes atgyfodiad y meirw, nid yw Crist wedi ei gyfodi chwaith.; Yn awr, os pregethir Crist, ei fod wedi ei gyfodi oddi wrth y meirw, sut y mae rhai yn eich plith yn dweud nad oes atgyfodiad y meirw?c:? Ond prun bynnag ai myfi ai hwy, felly yr ydym yn pregethu, ac felly y credasoch chwithau.59c Ond trwy ras Duw yr wyf yr hyn ydwyf, ac ni bu ei ras ef tuag ataf yn ofer. Yn wir, mi lafuriais yn helaethach na hwy i gyd � eto nid myfi, ond gras Duw, a oedd gyda mi.u8c Oherwydd y lleiaf o'r apostolion wyf fi, un nad wyf deilwng i'm galw yn apostol, gan imi erlid eglwys Dduw.W7'Yn ddiwethaf oll, fe ymddangosodd i minnau hefyd, fel i ryw erthyl o apostol.;6qYna, ymddangosodd i Iago, yna i'r holl apostolion.5Yna, ymddangosodd i fwy na phum cant o'i ddilynwyr ar unwaith � ac y mae'r mwyafrif ohonynt yn fyw hyd heddiw, er bod rhai wedi huno.84kac iddo ymddangos i Ceffas, ac yna i'r Deuddeg.Q3iddo gael ei gladdu, a'i gyfodi y trydydd dydd, yn �l yr Ysgrythurau;2Oherwydd, yn y lle cyntaf, traddodais i chwi yr hyn a dderbyniais: i Grist farw dros ein pechodau ni, yn �l yr Ysgrythurau;y1kac yn foddion eich iachawdwriaeth. A ydych yn dal i lynu wrth yr hyn a bregethais? Onid e, yn ofer y credasoch.0 Yr wyf am eich atgoffa, gyfeillion, am yr Efengyl a bregethais i chwi ac a dderbyniasoch chwithau, yr Efengyl sydd yn sylfaen eich bywyd5/e(Dylid gwneud popeth yn weddus ac mewn trefn.o.W'Felly, fy nghyfeillion, rhowch eich bryd ar broffwydo, a pheidiwch � gwahardd llefaru � thafodau.R-&Os oes rhai nad ydynt yn cydnabod hynny, ni ch�nt hwythau eu cydnabod.$,A%Os oes rhywun ohonoch yn tybio ei fod yn broffwyd, neu'n rhywun ysbrydol, dylai gydnabod mai gorchymyn yr Arglwydd yw'r hyn yr wyf yn ei ysgrifennu atoch._+7$Ai oddi wrthych chwi y cychwynnodd gair Duw? Neu ai atoch chwi yn unig y cyrhaeddodd?*#Os ydynt am gael gwybod rhywbeth, dylent ofyn i'w gwu375?r eu hunain gartref, oherwydd peth anweddus yw i wraig lefaru yn y gynulleidfa.!);"dylai'r gwragedd fod yn ddistaw yn yr eglwysi, oherwydd ni chaniateir iddynt lefaru. Dylent fod yn ddarostyngedig, fel y mae'r Gyfraith hefyd yn dweud.`(9!Nid Duw anhrefn yw Duw, ond Duw heddwch. Yn �l y drefn ym mhob un o eglwysi'r saint,F' Ac y mae ysbryd pob proffwyd yn ddarostyngedig i'r proffwyd._&7Oherwydd gall pawb ohonoch broffwydo, bob yn un, er mwyn i bawb gael addysg a chysur.f%EOs daw datguddiad i rywun arall sy'n eistedd gerllaw, bydded i'r proffwyd sy'n llefaru dewi.V$%Dim ond dau neu dri o'r proffwydi sydd i lefaru, a'r lleill i bwyso'r neges.#{Os nad oes dehonglydd yn bresennol, bydded y llefarydd yn ddistaw yn y gynulleidfa, a llefaru wrtho'i hun ac wrth Dduw."!Os oes rhywun yn llefaru � thafodau, bydded i ddau yn unig, neu dri ar y mwyaf, lefaru, a phob un yn ei dro; a bydded i rywun ddehongli.R!Beth amdani, ynteu, gyfeillion? Pan fyddwch yn ymgynnull, bydd gan bob un ei salm, ei air o hyfforddiant, ei ddatguddiad, ei lefaru � thafodau, ei ddehongliad. Gadewch i bob peth fod er adeiladaeth. daw pethau cuddiedig ei galon i'r amlwg, ac felly bydd yn syrthio ar ei wyneb ac yn addoli Duw a dweud, "Y mae Duw yn wir yn eich plith.")Ond os bydd pawb yn proffwydo, ac anghredadun neu rywun heb ei hyfforddi yn dod i mewn, fe'i hargyhoeddir gan bawb, a'i ddwyn i farn gan bawb;FFelly, pan ddaw holl aelodau'r eglwys ynghyd i'r un lle, os bydd pawb yn llefaru � thafodau, a phobl heb eu hyfforddi, neu anghredinwyr, yn dod i mewn, oni ddywedant eich bod yn wallgof? Arwyddion yw tafodau, felly, nid i gredinwyr, ond i anghredinwyr; ond proffwydoliaeth, nid i anghredinwyr y mae, ond i gredinwyr.3_Y mae'n ysgrifenedig yn y Gyfraith: "'Trwy rai o dafodau dieithr, ac � gwefusau estroniaid, y llefaraf wrth y bobl hyn, ac eto ni wrandawant arnaf,' medd yr Arglwydd."}Fy nghyfeillion, peidiwch � bod yn blantos o ran deall; byddwch yn fabanod o ran drygioni, ond yn aeddfed o ran deall.  Ond yn yr eglwys, y mae'n well gennyf lefaru pum gair �'m deall, er mwyn hyfforddi eraill, na deng mil o eiriau � thafodau.ODiolch i Dduw, yr wyf fi'n llefaru � thafodau yn fwy na chwi i gyd.`9Yr wyt ti'n wir yn rhoi'r diolch yn ddigon da, ond nid yw'r llall yn cael ei adeiladu.9kOnid e, os byddi'n moliannu �'r ysbryd, pa fodd y gall rhywun sydd heb ei hyfforddi ddweud yr "Amen" i'r diolch yr wyt yn ei roi, os nad yw'n deall beth yr wyt yn ei ddweud?!Beth a wnaf, felly? Mi wedd�af �'m hysbryd, ond mi wedd�af �'m deall hefyd. Mi ganaf �'r ysbryd, ond mi ganaf �'r deall hefyd.xiOherwydd os byddaf yn gwedd�o � thafodau, y mae fy ysbryd yn gwedd�o, ond y mae fy meddwl yn ddiffrwyth.[/ Felly, bydded i'r sawl sy'n llefaru � thafodau wedd�o am y gallu i ddehongli.wg Gan eich bod chwi, felly, a'ch bryd ar ddoniau'r Ysbryd, ceisiwch gyflawnder o'r rhai sy'n adeiladu'r eglwys.hI Ond os nad wyf yn deall ystyr y siaradwr, byddaf yn farbariad aflafar iddo, ac yntau i minnau.X) Mor niferus yw'r mathau o ieithoedd sydd yn y byd! Ac nid oes unman heb iaith./ Felly chwithau: wrth lefaru � thafodau, os na thraethwch air y gellir ei ddeall, pa fodd y gall neb wybod beth a ddywedir? Malu awyr y byddwch.\1Ac os yw'r utgorn yn rhoi nodyn aneglur, pwy sy'n mynd i'w arfogi ei hun i frwydr?-SYstyriwch offerynnau difywyd sy'n cynhyrchu su373?n, fel ffliwt neu delyn; os na seiniant eu nodau eglur eu hunain, sut y mae gwybod beth sy'n cael ei ganu arnynt?F Yn awr, gyfeillion, os dof atoch gan lefaru � thafodau, pa les a wnaf i chwi, os na ddywedaf rywbeth wrthych sy'n ddatguddiad, neu'n wybodaeth, neu'n broffwydoliaeth, neu'n hyfforddiant?p YMi hoffwn ichwi i gyd lefaru � thafodau, ond yn fwy byth ichwi broffwydo. Y mae'r sawl sy'n proffwydo yn well na'r sawl sy'n llefaru � thafodau, os na all ddehongli'r hyn y mae'n ei ddweud, er mwyn i'r eglwys gael adeiladaeth.} sY mae'r sawl sy'n llefaru � thafodau yn ei adeiladu ei hun, ond y mae'r sawl sy'n proffwydo yn adeiladu'r eglwys.p YOnd y mae'r sawl sy'n proffwydo yn llefaru wrth bobl bethau sy'n eu hadeiladu a'u calonogi a'u cysuro.1 [Oherwydd y mae'r sawl sydd yn llefaru � thafodau yn llefaru, nid wrth bobl, ond wrth Dduw. Nid oes unrhyw un yn ei ddeall; llefaru pethau dirgel y mae, yn yr Ysbryd.e EDilynwch gariad yn daer, a rhowch eich bryd ar y doniau ysbrydol, yn enwedig dawn proffwydo.eC Mewn gair, y mae ffydd, gobaith, cariad, y tri hyn, yn aros. A'r mwyaf o'r rhain yw cariad.6e Yn awr, gweld mewn drych yr ydym, a hynny'n aneglur; ond yna cawn weld wyneb yn wyneb. Yn awr, anghyflawn yw fy ngwybod; ond yna, caf adnabod fel y cefais innau fy adnabod.E Pan oeddwn yn blentyn, fel plentyn yr oeddwn yn llefaru, fel plentyn yr oeddwn yn meddwl, fel plentyn yr oeddwn yn rhesymu. Ond wedi dod yn ddyn, yr wyf wedi rhoi heibio bethau'r plentyn.O Ond pan ddaw'r hyn sy'n gyflawn, fe ddiddymir yr hyn sy'n anghyflawn.O Oherwydd anghyflawn yw ein gwybod ni, ac anghyflawn ein proffwydo ni.% Nid yw cariad yn darfod byth. Ond proffwydoliaethau, fe'u diddymir hwy; a thafodau, bydd taw arnynt hwy; a gwybodaeth, fe'i diddymir hithau.iK Y mae'n goddef i'r eithaf, yn credu i'r eithaf, yn gobeithio i'r eithaf, yn dal ati i'r eithaf._7 nid yw'n cael llawenydd mewn anghyfiawnder, ond y mae'n cydlawenhau �'r gwirionedd.y Nid yw'n gwneud dim sy'n anweddus, nid yw'n ceisio ei ddibenion ei hun, nid yw'n gwylltio, nid yw'n cadw cyfrif o gam;~  Y mae cariad yn amyneddgar; y mae cariad yn gymwynasgar; nid yw cariad yn cenfigennu, nid yw'n ymffrostio, nid yw'n ymchwyddo.(}I Ac os rhof fy holl feddiannau i borthi eraill, ac os rhof fy nghorff yn aberth, a hynny er mwyn ymffrostio, a heb fod gennyf gariad, ni wna hyn ddim lles imi.I|  Ac os oes gennyf ddawn proffwydo, ac os wyf yn gwybod y dirgelion i gyd, a phob gwybodaeth, ac os oes gennyf gymaint o ffydd nes gallu symud mynyddoedd, a heb fod gennyf gariad, nid wyf ddim.{{ q Os llefaraf � thafodau meidrolion ac angylion, a heb fod gennyf gariad, efydd swnllyd ydwyf, neu symbal aflafar.cz? Ond rhowch eich bryd ar y doniau gorau. Ac yr wyf am ddangos i chwi ffordd ragorach fyth.dyA A oes gan bawb ddoniau iach�u? A yw pawb yn llefaru � thafodau? A yw pawb yn dehongli?kxO A yw pawb yn apostol? A yw pawb yn broffwyd? A yw pawb yn athro? A yw pawb yn cyflawni gwyrthiau?Tw! Ymhlith y rhain y mae Duw wedi gosod yn yr eglwys, yn gyntaf apostolion, yn ail broffwydi, yn drydydd athrawon, yna cyflawni gwyrthiau, yna doniau iach�u, cynorthwyo, cyfarwyddo, llefaru � thafodau.Qv Yn awr, chwi yw corff Crist, ac y mae i bob un ohonoch ei le fel aelod.u Os bydd un aelod yn dioddef, y mae pob aelod yn cyd-ddioddef; neu os bydd un aelod yn cael ei anrhydeddu, y mae pob aelod yn cydlawenhau.ftE rhag bod ymraniad yn y corff, ac er mwyn i'r holl aelodau gymryd yr un gofal dros ei gilydd.s3 Ond nid oes ar ein haelodau gweddus angen hynny. Gosododd Duw y corff wrth ei gilydd, gan roi parchusrwydd neilltuol i'r aelod oedd heb ddim parch,'rG a'r rhai sydd leiaf eu parch yn ein tyb ni, yr ydym yn amgylchu'r rheini � pharch neilltuol; ac y mae ein haelodau anweddaidd yn cael gwedduster neilltuol.nqU I'r gwrthwyneb yn hollol, y mae'r aelodau hynny o'r corff sy'n ymddangos yn wannaf yn angenrheidiol; p  Ni all y llygad ddweud wrth y llaw, "Nid oes arnaf dy angen di", na'r pen chwaith wrth y traed, "Nid oes arnaf eich angen chwi."?oy Ond fel y mae, llawer yw'r aelodau, ond un yw'r corff.8nk Pe baent i gyd yn un aelod, lle byddai'r corff?emC Ond fel y mae, gosododd Duw yr aelodau, bob un ohonynt, yn y corff fel y gwelodd ef yn dda.elC Petai'r holl gorff yn llygad, lle byddai'r clyw? Petai'r cwbl yn glyw, lle byddai'r arogli?}ks Ac os dywed y glust, "Gan nad wyf yn llygad, nid wyf yn rhan o'r corff", nid yw am hynny heb fod yn rhan o'r corff.xji Os dywed y troed, "Gan nad wyf yn llaw, nid wyf yn rhan o'r corff", nid yw am hynny heb fod yn rhan o'r corff.6ig Oherwydd nid un aelod yw'r corff, ond llawer.8hi Oherwydd mewn un Ysbryd y cawsom i gyd ein bedyddio i un corff, boed yn Iddewon neu yn Roegiaid, yn gaethweision neu yn rhyddion, a rhoddwyd i bawb ohonom un Ysbryd i'w yfed.g Oherwydd fel y mae'r corff yn un, a chanddo lawer o aelodau, a'r rheini oll, er eu bod yn llawer, yn un corff, fel hyn y mae Crist hefyd.f{ A'r holl bethau hyn, yr un a'r unrhyw Ysbryd sydd yn eu gweithredu, gan rannu, yn �l ei ewyllys, i bob un ar wah�n.%eC i un arall gyflawni gwyrthiau, i un arall broffwydo, i un arall wahaniaethu rhwng ysbrydoedd, i un arall lefaru � thafodau, i un arall ddehongli tafodau.ddA i un arall rhoddir ffydd, trwy'r un Ysbryd; i un arall ddoniau iach�u, trwy'r un Ysbryd;xci Oherwydd fe roddir i un, trwy'r Ysbryd, lefaru doethineb; i un arall, lefaru gwybodaeth, yn �l yr un Ysbryd;1 Ond y mae pob gwraig sy'n gwedd�o neu'n proffwydo heb orchudd ar ei phen yn gwaradwyddo'i phen; y mae hi'n union fel merch sydd wedi ei heillio.g=G Y mae pob gu373?r sy'n gwedd�o neu'n proffwydo � rhywbeth am ei ben yn gwaradwyddo'i ben.{<o Ond yr wyf am ichwi wybod mai pen pob gu373?r yw Crist, ac mai pen y wraig yw'r gu373?r, ac mai pen Crist yw Duw.;} Yr wyf yn eich canmol chwi am eich bod yn fy nghofio ym mhob peth, ac yn cadw'r traddodiadau fel y traddodais hwy ichwi.D:  Byddwch yn efelychwyr ohonof fi, fel yr wyf finnau o Grist.93 !Byddwch yn debyg i'r hyn wyf fi; yr wyf fi'n ceisio boddhau pawb ym mhob peth, heb geisio fy lles fy hun, ond lles y lliaws, iddynt gael eu hachub.\81 Peidiwch � bod yn achos tramgwydd i'r Iddewon na'r Groegiaid, nac i eglwys Dduw.w7g Felly, beth bynnag a wnewch, prun ai bwyta, neu yfed, neu unrhyw beth arall, gwnewch bopeth er gogoniant Duw.t6a Os wyf fi'n cymryd fy mwyd � diolch, pam y ceir bai arnaf ar gyfrif bwyd yr wyf yn diolch i Dduw amdano?5% nid eich cydwybod chwi yr wyf yn ei olygu, ond cydwybod y llall. Pam, yn wir, y mae fy rhyddid i yn cael ei farnu gan gydwybod rhywun arall?'4G Ond os dywed rhywun wrthych, "Peth wedi ei offrymu yn aberth yw hwn", peidiwch �'i fwyta, er mwyn y sawl a alwodd eich sylw at y peth, ac er mwyn cydwybod; 39 Os cewch wahoddiad gan anghredadun, ac os oes awydd arnoch fynd, bwytewch bopeth a osodir ger eich bron, heb holi'n fanwl yn ei gylch ar dir cydwybod.<2s Oherwydd eiddo'r Arglwydd yw'r ddaear a'i llawnder.d1A Bwytewch bopeth a werthir yn y farchnad gig, heb holi'n fanwl yn ei gylch ar dir cydwybod.D0 Peidied neb � cheisio'i les ei hun, ond lles ei gymydog./ Y mae popeth yn gyfreithlon," meddwch; ond nid yw popeth er lles. "Y mae popeth yn gyfreithlon," meddwch; ond nid yw popeth yn adeiladu.R. A ydym yn mynnu cyffroi eiddigedd yr Arglwydd? A ydym yn gryfach nag ef?-} Ni allwch yfed cwpan yr Arglwydd a chwpan cythreuliaid; ni allwch gyfranogi o fwrdd yr Arglwydd ac o fwrdd cythreuliaid. , Nage, ond mai i gythreuliaid, ac nid i Dduw, y maent yn aberthu eu hebyrth, ac na fynnwn i chwi fod yn gyfranogion o gythreuliaid.{+o Beth, felly, yr wyf yn ei ddweud? Bod bwyd sydd wedi ei aberthu i eilunod yn rhywbeth? Neu fod eilun yn rhywbeth?i*K Edrychwch ar yr Israel hanesyddol. Onid yw'r rhai sy'n bwyta'r ebyrth yn gyfranogion o'r allor?|)q Gan mai un yw'r bara, yr ydym ni, a ninnau'n llawer, yn un corff, oherwydd yr ydym i gyd yn cyfranogi o'r un bara.(+ Cwpan y fendith yr ydym yn ei fendithio, onid cyfranogiad o waed Crist ydyw? A'r bara yr ydym yn ei dorri, onid cyfranogiad o gorff Crist ydyw?_'7 Yr wyf yn siarad � chwi fel pobl synhwyrol; barnwch chwi'r hyn yr wyf yn ei ddweud.J&  Felly, fy nghyfeillion annwyl, ffowch oddi wrth eilunaddoliaeth.z%m Nid oes un prawf wedi dod ar eich gwarthaf nad yw'n gyffredin i bawb. Y mae Duw'n ffyddlon, ac ni fydd ef yn gadael ichwi gael eich profi y tu hwnt i'ch gallu; yn wir, gyda'r prawf, fe rydd ef ddihangfa hefyd, a'ch galluogi i ymgynnal dano.V$% Felly, bydded i'r sawl sy'n tybio ei fod yn sefyll, wylio rhag iddo syrthio.# Yn awr, digwyddodd y pethau hyn iddynt hwy fel esiamplau, ac fe'u hysgrifennwyd fel rhybudd i ni, rhai y daeth terfyn yr oesoedd arnom.g"G Peidiwch � grwgnach, fel y gwnaeth rhai ohonynt hwy � ac fe'u difethwyd gan y Dinistrydd.o!W Peidiwn � gosod Crist ar ei brawf, fel y gwnaeth rhai ohonynt hwy � ac fe'u difethwyd gan seirff.  Peidiwn chwaith � chyflawni anfoesoldeb rhywiol, fel y gwnaeth rhai ohonynt hwy � a syrthiodd tair mil ar hugain mewn un diwrnod. -~e}}}!||h{{8zz@ywxxiww#vuuutAsUs rsr qqIppooFnn mllOkkRjj"iiMhggffleeJddc^bbaa```+__-^{]]\[[LZZPYY!XXWSVV|>=s= <-;;T::P9y987766J5x44*3A22u11^00>/..X.%-j,,2++*))(($'y&%%M$Z##z# "" !] s L LxFW=2Ey _{T D | (wAOi<?xw Oherwydd er ei groeshoelio ef mewn gwendid, eto y mae'n byw trwy nerth Duw. Ac er ein bod ninnau yn wan ynddo ef, eto fe gawn fyw gydag ef trwy nerth Duw, yn ein perthynas � chwi.(wI Rwy'n dweud hyn gan eich bod yn gofyn am brawf o'r Crist sy'n llefaru ynof fi, y Crist nad yw'n wan yn ei ymwneud � chwi, ond sydd yn nerthol yn eich plith.?vw Pan oeddwn gyda chwi yr ail waith, rhoddais rybudd i'r rhai oedd gynt wedi pechu, ac i bawb arall; yn awr, a minnau'n absennol, yr wyf yn dal i'w rhybuddio: os dof eto, nid arbedaf.eu E Dyma'r drydedd waith y dof atoch chwi. Y mae pob peth i sefyll ar air dau neu dri o dystion.at; Yr wyf yn ofni rhag i'm Duw, pan ddof drachefn, fy narostwng o'ch blaen, a rhag imi orfod galaru dros lawer a oedd wedi pechu gynt, a heb edifarhau am yr amhurdeb a'r anfoesoldeb rhywiol a'r anlladrwydd a wnaethant.msS Oherwydd y mae arnaf ofn na chaf chwi, pan ddof, fel y dymunwn ichwi fod, ac na'm ceir innau chwaith fel y dymunech chwi imi fod. Yr wyf yn ofni y bydd cynnen, eiddigedd, llidio, ymgiprys, difenwi, clebran, ymchwyddo, terfysgu.:rm A ydych yn tybio drwy'r amser mai ein hamddiffyn ein hunain i chwi yr ydym? Gerbron Duw yr ydym yn llefaru, yng Nghrist, a'r cwbl er adeiladaeth i chwi, fy nghyfeillion annwyl..qU Deisyfais ar Titus fynd atoch, ac anfonais ein brawd gydag ef. A fanteisiodd Titus arnoch? Onid ymddwyn yn yr un ysbryd a wnaethom ni, ac onid dilyn yr un llwybrau?Hp  A fanteisiais arnoch trwy unrhyw un o'r rhai a anfonais atoch?toa Ond, a chaniat�u na f�m i'n dreth arnoch, eto honnir imi fod yn ddigon cyfrwys i'ch dal trwy ddichell.,nQ Fe wariaf fi fy eiddo yn llawen, ac fe'm gwariaf fy hunan i'r eithaf, dros eich eneidiau chwi. Os wyf fi'n eich caru chwi'n fwy, a wyf fi i gael fy ngharu'n llai?_m7 Dyma fi'n barod i ddod atoch y drydedd waith. Ac nid wyf am fod yn faich arnoch. Oherwydd chwi yr wyf yn eu ceisio, nid eich eiddo; nid y plant a ddylai ddarparu ar gyfer eu rhieni, ond y rhieni ar gyfer eu plant. l Ym mha beth y bu'n waeth arnoch chwi na'r eglwysi eraill, ond yn hyn, na f�m i yn faich arnoch chwi? Maddeuwch imi y camwedd hwn.~ku Cyflawnwyd arwyddion apostol yn eich plith gyda dyfalbarhad cyson, mewn arwyddion a rhyfeddodau a gwyrthiau nerthol.>ju Euthum yn ff�l, ond chwi a'm gyrrodd i hyn. Oherwydd dylaswn i gael fy nghanmol gennych chwi. Nid wyf fi yn �l mewn dim i'r archapostolion hyn, hyd yn oed os nad wyf fi'n ddim.i! Am hynny, yr wyf yn ymhyfrydu, er mwyn Crist, mewn gwendid, sarhad, gofid, erledigaeth, a chyfyngder. Oherwydd pan wyf wan, yna rwyf gryf.Ch Ond dywedodd wrthyf, "Digon i ti fy ngras i; mewn gwendid y daw fy nerth i'w anterth." Felly, yn llawen iawn fe ymffrostiaf fwyfwy yn fy ngwendidau, er mwyn i nerth Crist orffwys arnaf.^g5 Ynglu375?n � hyn deisyfais ar yr Arglwydd dair gwaith ar iddo'i symud oddi wrthyf.)fK A rhag i mi ymddyrchafu o achos rhyfeddod y pethau a ddatguddiwyd imi, rhoddwyd draenen yn fy nghnawd, cennad oddi wrth Satan, i'm poeni, rhag imi ymddyrchafu.Au Ond fel y twyllodd y sarff Efa trwy ei chyfrwystra, y mae arnaf ofn y llygrir eich meddyliau chwi yn yr un modd, a'ch troi oddi wrth ddidwylledd a phurdeb eich ymlyniad wrth Grist.@! Oherwydd yr wyf yn eiddigeddus drosoch ag eiddigedd Duw ei hun, gan i mi eich dywedd�o i un gu373?r, eich cyflwyno yn wyryf bur i Grist.O?  O na baech yn fy ngoddef yn fy nhipyn ffolineb! Da chwi, goddefwch fi!j>M Nid y sawl sydd yn ei ganmol ei hunan, ond y sawl y mae'r Arglwydd yn ei ganmol, sy'n gymeradwy.<=s Y sawl sy'n ymffrostio, ymffrostied yn yr Arglwydd.</ Ein bwriad yw pregethu'r Efengyl mewn mannau y tu hwnt i chwi, nid ymffrostio yn y gwaith sydd eisoes wedi ei wneud o fewn terfynau rhywun arall.n;U Nid ydym yn ymffrostio y tu hwnt i'n mesur, hynny yw, ar bwys llafur pobl eraill. Ond gobeithio yr ydym, fel y bydd eich ffydd chwi yn mynd ar gynnydd, y bydd ein gwaith yn eich plith yn helaethu'n ddirfawr, o fewn ein terfynau.,:Q Oherwydd nid ydym yn mynd y tu hwnt i'n terfyn, fel y byddem pe na bai ein terfyn yn eich cynnwys chwi; ni oedd y cyntaf i ddod ag Efengyl Crist atoch chwi hefyd.9# Ond ni fydd ein hymffrost ni y tu hwnt i'n mesur; fe'i cedwir o fewn mesur y terfyn a bennodd Duw i ni, sy'n cyrraedd hyd atoch chwi hefyd.\81 Oherwydd nid ydym yn beiddio cystadlu na'n cymharu ein hunain �'r rhai sydd yn eu canmol eu hunain. Pobl heb ddeall ydynt, yn eu mesur eu hunain wrthynt eu hunain ac yn eu cymharu eu hunain � hwy eu hunain.&7E Dealled y rhai sy'n siarad felly hyn: yr hyn ydym ar air mewn llythyrau pan ydym yn absennol, hynny'n union a fyddwn mewn gweithred pan fyddwn yn bresennol. 6 Mae ei lythyrau," meddant, "yn bwysfawr a grymus, ond pan fydd yn bresennol, dyn bach eiddil ydyw, a'i ymadrodd yn haeddu dirmyg."e5C Ni chaf fy nangos, chwaith, fel un sy'n codi dychryn arnoch �'i lythyrau, fel y myn rhai.:4m Hyd yn oed os wyf yn ymffrostio rywfaint yn ormod am ein hawdurdod � awdurdod a roddodd yr Arglwydd i ni er mwyn eich adeiladu, nid eich dymchwel � ni chaf fy nghywilyddio.@3y Wynebwch y ffeithiau amlwg. Pwy bynnag sy'n credu yn ei galon ei fod yn perthyn i Grist, fe ddylai ystyried hyn hefyd yn ei galon, ein bod ninnau yn perthyn i Grist gymaint ag yntau.a2; Yr ydym yn barod i gosbi pob anufudd-dod unwaith y bydd eich ufudd-dod chwi yn gyflawn.41a Felly yr ydym yn dymchwel dadleuon dynol, a phob ymhoniad balch sy'n ymgodi yn erbyn yr adnabyddiaeth o Dduw, ac yn cymryd pob meddwl yn garcharor i fod yn ufudd i Grist.n0U canys nid arfau gwan y cnawd yw arfau ein milwriaeth ni, ond rhai nerthol Duw sy'n dymchwel cestyll.]/3 Oherwydd er ein bod yn byw yn y cnawd, nid ar wastad y cnawd yr ydym yn milwrio �R. Pan fyddaf gyda chwi, yr wyf yn erfyn arnoch na fydd angen imi arfer yn eofn yr hyfdra yr wyf yn ystyried y gallaf feiddio ei arfer tuag at y rhai sy'n ein cyfrif ni'n rhai sy'n byw ar wastad y cnawd.6- g Yr wyf fi, Paul, fy hun yn eich annog, ar sail addfwynder a hynawsedd Crist � myfi, y dywedir fy mod yn wylaidd wyneb yn wyneb � chwi ond yn hy arnoch pan fyddaf ymhell./,Y Diolch i Dduw am ei rodd anhraethadwy.s+_ Byddant yn hiraethu amdanoch ac yn gwedd�o ar eich rhan, oherwydd y gras rhagorol a roddodd Duw i chwi.F* Ar gyfrif y prawf sydd yn y cymorth hwn, byddant yn gogoneddu Duw am eich ufudd-dod i Efengyl Crist, yr Efengyl yr ydych yn ei chyffesu, ac am haelioni eich cyfraniad iddynt hwy ac i bawb.)7 Oherwydd y mae'r cymorth a ddaw o'r gwasanaeth hwn, nid yn unig yn diwallu anghenion y saint ond hefyd yn gorlifo mewn llawer o ddiolchgarwch i Dduw.{(o Ym mhob peth cewch eich cyfoethogi ar gyfer pob haelioni, a bydd hynny trwom ni yn esgor ar ddiolchgarwch i Dduw.'1 Bydd yr hwn sydd yn rhoi had i'r heuwr a bara iddo'n ymborth yn rhoi had i chwithau ac yn ei amlhau; bydd yn peri i ffrwyth eich haelioni gynyddu.q&[ Fel y mae'n ysgrifenedig: "Gwasgarodd ei roddion ymhlith y tlodion, y mae ei haelioni yn para am byth."%3 Y mae Duw yn gallu rhoi pob gras i chwi yn helaeth, er mwyn i chwi, ar ben eich digon bob amser ym mhob peth, allu rhoi yn helaeth i bob gwaith da.t$a Rhaid i bawb roi o wirfodd ei galon, nid o anfodd neu o raid, oherwydd rhoddwr llawen y mae Duw'n ei garu.P# Cofiwch hyn: a heuo'n brin a fed yn brin, a heuo'n hael a fed yn hael.d"A Dyna pam y teimlais ei bod yn angenrheidiol gofyn i'r brodyr ddod atoch o'm blaen i, a threfnu ymlaen llaw y rhodd yr oeddech wedi ei haddo o'r blaen. Felly byddai'n barod i mi, yn rhodd haelioni, nid rhodd cybydd-dod..!U Byddai'n beth chwithig pe deuai Macedoniaid gyda mi a'ch cael yn amharod, ac felly i ni � heb s�n amdanoch chwi � gael ein cywilyddio am fod mor sicr ohonoch. % Rwy'n anfon y brodyr er mwyn sicrhau na cheir ein hymffrost amdanoch yn ofer yn hyn o beth, ond eich bod yn barod, fel y dywedais y byddech.M Gwn am eich eiddgarwch, a byddaf yn ymffrostio amdano ac amdanoch chwi wrth y Macedoniaid, ac yn dweud bod Achaia wedi ymbaratoi er y llynedd; a bu eich s�l yn symbyliad i'r rhan fwyaf ohonynt.Y - Nid oes dim angen i mi ysgrifennu atoch chwi ynglu375?n �'r cymorth i'r saint.pYAm hynny, dangoswch iddynt brawf o'ch cariad, ac o'n hymffrost ni amdanoch, yng ngu373?ydd yr eglwysi.!Os gofynnir am Titus, fy nghydymaith yw, a'm cydweithiwr yn eich gwasanaeth; neu am y brodyr, cenhadau'r eglwysi ydynt, a gogoniant Crist.NYr ydym hefyd yn anfon gyda hwy ein brawd, yr un y cawsom brawf o'i ymroddiad mewn llawer modd a llawer gwaith. Y mae yn awr yn fwy ymroddgar byth oherwydd yr ymddiriedaeth lwyr sydd ganddo ynoch.ucOherwydd y mae ein hamcanion yn anrhydeddus, nid yn unig yng ngolwg yr Arglwydd, ond hefyd yng ngolwg pobl.ucYn hyn oll yr ydym yn gofalu na chaiff neb fai ynom mewn perthynas �'r rhodd hael hon a weinyddir gennym.Run sydd, heblaw hyn, wedi ei benodi gan yr eglwysi i fod yn gyd-deithiwr � ni, ac i'n cynorthwyo yn y rhodd raslon yr ydym yn ei gweinyddu, i ddangos gogoniant yr Arglwydd ei hun a'n heiddgarwch ni.oWYr ydym yn anfon gydag ef y brawd sy'n uchel ei glod drwy'r holl eglwysi am ei waith dros yr Efengyl, Oherwydd nid yn unig gwrandawodd ar ein hap�l, ond gymaint yw ei ymroddiad fel y mae o'i wirfodd ei hun yn ymadael i fynd atoch.T!Diolch i Dduw, yr hwn a roddodd yng nghalon Titus yr un ymroddiad drosoch.}sFel y mae'n ysgrifenedig: "Nid oedd gormod gan y sawl a gasglodd lawer, na phrinder gan y sawl a gasglodd ychydig."nUond eich gwneud yn gyfartal. Yn yr amser presennol hwn y mae'r hyn sydd dros ben gennych chwi yn cyflenwi eu diffyg hwy, fel y bydd i'r hyn sydd dros ben ganddynt hwy gyflenwi eich diffyg chwi maes o law. Cyfartaledd yw'r diben.O Nid fy mwriad yw cael esmwythyd i eraill ar draul gorthrymder i chwi,   Oherwydd os ydych yn eiddgar i roi, y mae hynny'n dderbyniol gan Dduw, ar sail yr hyn sydd gan rywun, nid yr hyn nad yw ganddo.wg Yn awr gorffennwch y gweithredu yn �l eich gallu, fel y bydd y gorffen yn cyfateb i eiddgarwch eich bwriad.7 Yn hyn o beth, rhoi fy marn yr wyf, a hynny sydd orau i chwi, y rhai a fu'n gyntaf, nid yn unig i weithredu ond i ewyllysio gweithredu, er y llynedd.:m Oherwydd yr ydych yn gwybod am ras ein Harglwydd Iesu Grist, fel y bu iddo, ac yntau'n gyfoethog, ddod yn dlawd drosoch chwi, er mwyn i chwi ddod yn gyfoethog trwy ei dlodi ef.} sNid fel gorchymyn yr wyf yn dweud hyn, ond i brofi didwylledd eich cariad chwi trwy s�n am ymroddiad pobl eraill.^ 5Ym mhob peth yr ydych yn helaeth, yn eich ffydd a'ch ymadrodd a'ch gwybodaeth, yn eich ymroddiad llwyr ac yn y cariad a enynnwyd ynoch gan ein cariad ni. Felly hefyd byddwch yn helaeth yn y gorchwyl grasusol hwn.u cFelly yr ydym wedi gofyn i Titus orffen y gwaith grasusol hwn yn eich plith yn union fel y dechreuodd arno.  ac aethant ymhellach na dim y gobeithiais amdano, gan eu rhoi eu hunain yn gyntaf i'r Arglwydd, ac i ninnau yn �l ewyllys Duw.d Agan ddeisyf arnom yn daer iawn am gael y fraint o gyfrannu tuag at y cymorth i'r saint �lQYr wyf yn dyst iddynt roi yn �l eu gallu, a'r tu hwnt i'w gallu, a hynny o'u gwirfodd eu hunain, Er iddynt gael eu profi'n llym gan orthrymder, gorlifodd cyflawnder eu llawenydd a dyfnder eu tlodi yn gyfoeth o haelioni ynddynt.c AFe garem ichwi wybod, gyfeillion, am y gras a roddwyd gan Dduw yn yr eglwysi ym Macedonia.?yYr wyf yn llawenhau y gallaf ymddiried yn llwyr ynoch.Y mae ei galon yn cynhesu fwyfwy tuag atoch o gofio ufudd-dod pob un ohonoch, a'r modd y derbyniasoch ef mewn ofn a dychryn.J Oherwydd os wyf wedi ymffrostio rywfaint wrtho amdanoch chwi, ni chefais fy nghywilyddio, ond fel y mae popeth a ddywedais wrthych chwi yn wir, felly hefyd daeth fy ymffrost wrth Titus yn wir.0Y Dyna pam yr ydym yn awr wedi ein diddanu. Ond yn ogystal �'n diddanwch ni, cawsom lawenydd mwy o lawer yn llawenydd Titus, am i chwi oll roi esmwyth�d i'w ysbryd.[/ Felly, er i mi yn wir ysgrifennu atoch, nid o achos y sawl a wnaeth y cam, nac o achos y sawl a'i dioddefodd, y gwneuthum hynny, ond er mwyn amlygu i chwi, yng ngu373?ydd Duw, gymaint yw eich ymroddiad trosom.-S Ystyriwch ganlyniadau derbyn eich loes mewn ffordd dduwiol: y fath ymroddiad a barodd ynoch, ie, y fath hunanamddiffyniad, y fath ddicter, y fath ofn, y fath ddyhead, y fath s�l, y fath benderfyniad i gosbi'n gyfiawn. Ym mhob ffordd yr ydych wedi dangos eich bod yn ddi-fai yn y mater hwn.Q Canys y mae'r loes a dderbynnir mewn ffordd dduwiol yn creu edifeirwch sydd yn arwain i iachawdwriaeth na ellir bod yn flin amdano; ond y mae'r loes a dderbynnir mewn ffordd fydol yn peri marwolaeth.W~' ac er y bu'n flin gennyf, yr wyf yn awr yn falch, nid am i chwi gael loes, ond am i'r loes droi'n edifeirwch. Oherwydd derbyniasoch eich loes mewn ffordd dduwiol, ac felly ni chawsoch ddim colled trwom ni.}Oherwydd er i mi beri loes i chwi �'m llythyr, nid yw'n flin gennyf; rwy'n gweld i'r llythyr hwnnw beri loes i chwi, o leiaf dros dro,_|7ac nid yn unig trwy ei ddyfodiad ef, ond hefyd trwy'r diddanwch a gafodd ef ynoch chwi. Y mae wedi dweud wrthym am eich hiraeth amdanaf, am eich galar, ac am eich s�l drosof, nes gwneud fy llawenydd yn fwy byth.g{GOnd y mae Duw, yr un sydd yn diddanu'r digalon, wedi ein diddanu ninnau trwy ddyfodiad Titus;1z[Hyd yn oed pan ddaethom i Facedonia, ni chawsom ddim llonydd yn ein gwendid; yn hytrach cawsom ein gorthrymu ym mhob ffordd � brwydrau oddi allan ac ofnau oddi mewn.+yOY mae gennyf hyder mawr ynoch, a balchder mawr o'ch herwydd. Y mae fy nghwpan yn llawn o ddiddanwch, ac yn gorlifo � llawenydd yng nghanol ein holl orthrymder.,xQNid i'ch condemnio yr wyf yn dweud hyn, oherwydd dywedais wrthych o'r blaen eich bod mor agos at ein calon, nes ein bod gyda'n gilydd, deued marwolaeth neu fywyd.mwSRhowch le i ni yn eich calonnau. Ni wnaethom gam � neb, na llygru neb, na chymryd mantais ar neb.-v UFelly, gan fod gennym yr addewidion hyn, gyfeillion annwyl, ymlanhawn oddi wrth bob peth sy'n halogi cnawd ac ysbryd, gan berffeithio ein sancteiddrwydd yn ofn Duw.luQa byddaf i chwi yn dad, a byddwch chwi'n feibion a merched i mi, medd yr Arglwydd, yr Hollalluog."t7Am hynny, dewch allan o'u plith hwy, ymwahanwch oddi wrthynt, medd yr Arglwydd, a pheidiwch � chyffwrdd � dim byd aflan. Ac fe'ch derbyniaf chwi,NsPa gytundeb sydd rhwng teml Duw ac eilunod? Oherwydd nyni yw teml y Duw byw. Fel y dywedodd Duw: "Trigaf ynddynt hwy, a rhodiaf yn eu plith, a byddaf yn Dduw iddynt hwy, a hwythau'n bobl i minnau.`r9Pa gytgord sydd rhwng Crist a Belial? Neu pa gyfran sydd i gredadun gydag anghredadun?,qQPeidiwch ag ymgysylltu'n amhriodol ag anghredinwyr, oherwydd pa gyfathrach sydd rhwng cyfiawnder ac anghyfraith? A pha gymdeithas sydd rhwng goleuni a thywyllwch?qp[ I dalu'n �l � yr wyf yn siarad wrthych fel wrth blant � agorwch chwithau eich calonnau yn llydan.Go Nid nyni sy'n cyfyngu arnoch, ond eich teimladau eich hunain.knO Yr ydym wedi llefaru'n gwbl rydd wrthych, Gorinthiaid; y mae'n calon yn llydan agored tuag atoch.m dan dristwch, ond bob amser yn llawenhau; mewn tlodi, ond yn gwneud llawer yn gyfoethog; heb ddim gennym, ac eto'n berchen pob peth.cl? rhai dinod, a ninnau'n enwog; yn marw, ac eto byw ydym; dan gosb, ond heb gael ein lladd;ck?doed parch, doed amarch, doed anghlod, doed clod. Twyllwyr y'n gelwir, a ninnau'n eirwir;qj[yng ngair y gwirionedd ac yn nerth Duw, trwy ddefnyddio arfau cyfiawnder yn y llaw dde a'r llaw chwith,{ioyn ein purdeb, ein gwybodaeth, ein goddefgarwch a'n caredigrwydd; yn yr Ysbryd Gl�n ac yn ein cariad diragrith;ghGyn ein profiadau o'r chwip, o garchar ac o derfysg; yn ein llafur, ein diffyg cwsg a'n newyn;+gOYn hytrach, ym mhob peth yr ydym yn ein cymeradwyo ein hunain fel gweinidogion Duw: yn ein dyfalbarhad mawr; yn ein gorthrymderau, ein gofidiau, a'n cyfyngderau;cf?Nid ydym yn gosod unrhyw faen tramgwydd ar lwybr neb, rhag cael bai ar ein gweinidogaeth.Ae{Oherwydd y mae Duw'n dweud: "Yn yr amser cymeradwy y gwrandewais arnat, a'th gynorthwyo ar ddydd iachawdwriaeth." Dyma, yn awr, yr amser cymeradwy; dyma, yn awr, ddydd iachawdwriaeth.yd mYr ydym ni, fel cydweithwyr, yn apelio atoch i beidio � gadael i'r gras a dderbyniasoch gan Dduw fynd yn ofer.cNi wybu Crist beth oedd pechu, ond gwnaeth Duw ef yn un � phechod drosom ni, er mwyn i ni ddod yn gyfiawnder Duw ynddo ef.bFelly cenhadon dros Grist ydym ni, fel pe bai Duw yn apelio atoch trwom ni. Deisyf yr ydym dros Grist, cymoder chwi � Duw.a7Hynny yw, yr oedd Duw yng Nghrist yn cymodi'r byd ag ef ei hun, heb ddal neb yn gyfrifol am ei droseddau, ac y mae wedi ymddiried i ni neges y cymod.`Ond gwaith Duw yw'r cyfan � Duw, yr hwn sydd wedi ein cymodi ni ag ef ei hun trwy Grist a rhoi i ni weinidogaeth y cymod.n_UFelly, os yw rhywun yng Nghrist, y mae'n greadigaeth newydd; aeth yr hen heibio, y mae'r newydd yma.%^CO hyn allan, felly, nid ydym yn ystyried neb o safbwynt dynol. Hyd yn oed os buom yn ystyried Crist o safbwynt dynol, nid ydym yn ei ystyried felly mwyach.]A bu ef farw dros bawb er mwyn i'r byw beidio � byw iddynt eu hunain mwyach, ond i'r un a fu farw drostynt, ac a gyfodwyd.\ Oherwydd y mae cariad Crist yn ein gorfodi ni, a ninnau wedi ein hargyhoeddi o hyn: i un farw dros bawb, ac felly i bawb farw.v[e Os ydym allan o'n pwyll, er mwyn Duw y mae hynny; os ydym yn ein hiawn bwyll, er eich mwyn chwi y mae hynny.nZU Nid ydym yn ein cymeradwyo ein hunain unwaith eto i chwi, ond rhoi cyfle yr ydym i chwi i ymffrostio o'n hachos ni, er mwyn ichwi gael ateb i'r rhai sy'n ymffrostio yn yr hyn sydd ar yr wyneb yn hytrach na'r hyn sydd yn y galon.-YS Felly, o wybod beth yw ofn yr Arglwydd, yr ydym yn perswadio pobl; y mae'r hyn ydym yn hysbys i Dduw, ac rwy'n gobeithio ei fod yn hysbys i'ch cydwybod chwi hefyd.X1 Oherwydd rhaid i bawb ohonom ymddangos gerbron brawdle Crist, er mwyn i bob un dderbyn ei d�l yn �l ei weithredoedd yn y corff, ai da ai drwg.YW+ Y mae ein bryd, felly, gartref neu oddi cartref, ar fod yn gymeradwy ganddo ef.wVgYr ydym yn llawn hyder, meddaf, a gwell gennym fyddai bod oddi cartref o'r corff a chartrefu gyda'r Arglwydd.FUoherwydd yn �l ffydd yr ydym yn rhodio, nid yn �l golwg. TAm hynny, yr ydym bob amser yn llawn hyder. Gwyddom, tra byddwn yn cartrefu yn y corff, ein bod oddi cartref oddi wrth yr Arglwydd;aS;Duw yn wir a'n darparodd ni ar gyfer hyn, ac ef sydd wedi rhoi yr Ysbryd inni yn ernes.8RiOherwydd yr ydym ni sydd yn y babell hon yn ochneidio dan ein baich; nid ein bod am ymddiosg ond yn hytrach ein harwisgo, er mwyn i'r hyn sydd farwol gael ei lyncu gan fywyd.5Qeo'n gwisgo felly, ni cheir mohonom yn noeth.}PsYma yn wir yr ydym yn ochneidio yn ein hiraeth am gael ein harwisgo �'r corff o'r nef sydd i fod yn gartref inni;.O WGwyddom, os tynnir i lawr y babell ddaearol hon yr ydym yn byw ynddi, fod gennym adeilad oddi wrth Dduw, tu375? nad yw o waith llaw, sydd yn dragwyddol yn y nefoedd.%NCdim ond inni gadw'n golwg, nid ar y pethau a welir, ond ar y pethau na welir. Dros amser y mae'r pethau a welir, ond y mae'r pethau na welir yn dragwyddol. M Oherwydd y baich ysgafn o orthrymder sydd arnom yn awr, darparu y mae, y tu hwnt i bob mesur, bwysau tragwyddol o ogoniant i ni,}LsAm hynny, nid ydym yn digalonni. Er ein bod yn allanol yn dadfeilio, yn fewnol fe'n hadnewyddir ddydd ar �l dydd.K1Oherwydd er eich mwyn chwi y mae'r cyfan, fel y bo i ras Duw fynd ar gynnydd ymhlith mwy a mwy o bobl, ac amlhau'r diolch fwyfwy er gogoniant Duw.J}gan wybod y bydd i'r hwn a gyfododd yr Arglwydd Iesu ein cyfodi ninnau hefyd gyda Iesu, a'n gosod ger ei fron gyda chwi.=Is Gan fod gennym ni yr un ysbryd crediniol yr ysgrifennir amdano yng ngeiriau'r Ysgrythur, "Credais, ac am hynny y lleferais", yr ydym ninnau hefyd yn credu, ac am hynny yn llefaru,FH Felly y mae marwolaeth ar waith ynom ni, a bywyd ynoch chwi.+GO Oherwydd yr ydym ni, a ninnau'n fyw, yn cael ein traddodi yn wastad i farwolaeth er mwyn Iesu, i fywyd Iesu hefyd gael ei ddwyn i'r amlwg yn ein cnawd marwol ni.F+ Yr ydym bob amser yn dwyn gyda ni yn ein corff farwolaeth yr Arglwydd Iesu, er mwyn i fywyd Iesu hefyd gael ei ddwyn i'r amlwg yn ein corff ni.[E/ ein herlid ond nid ein gadael yn amddifad, ein taro i lawr ond nid ein dinistrio.rD]Ym mhob peth yr ydym yn cael ein gorthrymu ond nid ein llethu, ein bwrw i ansicrwydd ond nid i anobaith,~CuOnd y mae'r trysor hwn gennym mewn llestri pridd, i ddangos mai eiddo Duw yw'r gallu tra rhagorol, ac nid eiddom ni.)BKOherwydd y Duw a ddywedodd, "Llewyrched goleuni o'r tywyllwch", a lewyrchodd yn ein calonnau i roi i ni oleuni'r wybodaeth am ogoniant Duw yn wyneb Iesu Grist.sA_Nid ein pregethu ein hunain yr ydym, ond Iesu Grist yn Arglwydd, a ninnau yn weision i chwi er mwyn Iesu.@{yr anghredinwyr y dallodd duw'r oes bresennol eu meddyliau, rhag iddynt weld goleuni Efengyl gogoniant Crist, delw Duw.h?IOs yw'n hefengyl ni dan orchudd, yn achos y rhai sydd ar lwybr colledigaeth y mae hi felly �h>IYr ydym wedi ymwrthod � ffyrdd dirgel a chywilyddus; nid ydym yn arfer cyfrwystra nac yn llurgunio gair Duw. Yn hytrach, trwy ddwyn y gwirionedd i'r amlwg yr ydym yn ein cymeradwyo'n hunain i gydwybod pob un gerbron Duw._= 9Am hynny, gan fod y weinidogaeth hon gennym trwy drugaredd Duw, nid ydym yn digalonni.]<3Ac yr ydym ni i gyd, heb orchudd ar ein hwyneb, yn edrych, fel mewn drych, ar ogoniant yr Arglwydd ac yn cael ein trawsffurfio o ogoniant i ogoniant, yn wir lun ohono ef. A gwaith yr Arglwydd, yr Ysbryd, yw hyn.U;#Yr Ysbryd yw'r Arglwydd hwn. A lle y mae Ysbryd yr Arglwydd, y mae rhyddid.[:/Ond pryd bynnag y mae rhywun yn troi at yr Arglwydd, fe dynnir ymaith y gorchudd.k9OHyd y dydd hwn, pryd bynnag y darllenir Cyfraith Moses, y mae'r gorchudd yn gorwedd ar eu meddwl.%8COnd pylwyd eu meddyliau. Hyd y dydd hwn, pan ddarllenant yr hen gyfamod, y mae'r un gorchudd yn aros heb ei godi, gan mai yng Nghrist yn unig y symudir ef.7 ac nid yn debyg i Moses yn gosod gorchudd ar ei wyneb rhag ofn i'r Israeliaid syllu ar ddiwedd y gogoniant oedd i ddiflannu.D6 Gan fod gennym ni felly'r fath obaith, yr ydym yn hy iawn,w5g Oherwydd os mewn gogoniant y cyflwynwyd yr hyn oedd i ddiflannu, gymaint mwy yw gogoniant yr hyn sydd i aros!c4? Yn wir, gwelir yma ogoniant a fu, wedi colli ei ogoniant yn llewyrch gogoniant rhagorach.3 Oherwydd os oedd gogoniant yn perthyn i weinidogaeth sy'n condemnio, rhagorach o lawer mewn gogoniant yw gweinidogaeth sy'n cyfiawnhau.H2 Os felly, pa faint mwy fydd gogoniant gweinidogaeth yr Ysbryd?g1GGweini marwolaeth oedd swydd y Gyfraith a'i geiriau cerfiedig ar feini, ond gan gymaint gogoniant ei chyflwyno, ni allai'r Israeliaid syllu ar wyneb Moses o achos y gogoniant oedd arno, er mai rhywbeth i ddiflannu ydoedd.U0#oherwydd ef a'n gwnaeth ni'n ddigonol i fod yn weinidogion cyfamod newydd, nid cyfamod y gair ysgrifenedig, ond cyfamod yr Ysbryd. Oherwydd lladd y mae'r gair ysgrifenedig, ond rhoi bywyd y mae'r Ysbryd.}/sNid ein bod yn ddigonol ohonom ein hunain; ni allwn briodoli dim i ni ein hunain; o Dduw y daw ein digonolrwydd ni,?.yDyna'r fath hyder sydd gennym trwy Grist tuag at Dduw.J- Yr ydych yn dangos yn eglur mai llythyr Crist ydych, llythyr a gyflwynwyd gennym ni, wedi ei ysgrifennu nid ag inc, ond ag Ysbryd y Duw byw, nid ar lechau cerrig, ond ar lechau'r galon ddynol.q,[Chwi yw ein llythyr ni; y mae wedi ei ysgrifennu yn ein calonnau, a gall pob un ei ddeall a'i ddarllen.+ 1A ydym unwaith eto yn dechrau ein cymeradwyo'n hunain? Neu a oes arnom angen llythyrau cymeradwyaeth atoch chwi neu oddi wrthych, fel sydd ar rai?!*;Oherwydd nid pedlera gair Duw yr ydym ni fel y gwna cynifer, ond llefaru fel dynion didwyll, fel cenhadon Duw, a hynny yng ngu373?ydd Duw, yng Nghrist. ) i'r naill, arogl marwol yn arwain i farwolaeth; i'r lleill, persawr bywiol yn arwain i fywyd. Pwy sydd ddigonol i'r gwaith hwn?|(qCanys perarogl Crist ydym ni i Dduw, i'r rhai sydd ar lwybr iachawdwriaeth ac i'r rhai sydd ar lwybr colledigaeth;D'Ond i Dduw y bo'r diolch, sydd bob amser yn ein harwain ni yng Nghrist yng ngorymdaith ei fuddugoliaeth ef, ac sydd ym mhob man, trwom ni, yn taenu ar led bersawr yr adnabyddiaeth ohono.& ni chefais lonydd i'm hysbryd am na ddeuthum o hyd i'm brawd Titus. Felly cenais yn iach iddynt, a chychwyn am Facedonia.l%Q Pan ddeuthum i Troas i bregethu Efengyl Crist, er bod drws wedi ei agor i'm gwaith yn yr Arglwydd,Z$- rhag i Satan gael mantais arnom, oherwydd fe wyddom yn dda am ei ddichellion ef.M# Y sawl yr ydych chwi'n maddau rhywbeth iddo, yr wyf fi'n maddau iddo hefyd. A'r hyn yr wyf fi wedi ei faddau, os oedd gennyf rywbeth i'w faddau, fe'i maddeuais er eich mwyn chwi yng ngolwg Crist,k"O Oherwydd f'amcan wrth ysgrifennu oedd eich gosod dan brawf, i weld a ydych yn ufudd ym mhob peth.F!Am hynny yr wyf yn eich cymell i adfer eich cariad tuag ato.m Sa'ch gwaith chwi bellach yw maddau iddo a'i ddiddanu, rhag iddo gael ei lethu gan ormod o dristwch.EDigon i'r fath un y gosb hon a osodwyd arno gan y mwyafrif,Os yw rhywun wedi peri tristwch, nid i mi y gwnaeth hynny, ond i chwi i gyd � i raddau, beth bynnag, rhag i mi or-ddweud.COherwydd ysgrifennais atoch o ganol gorthrymder mawr a gofid calon, ac mewn dagrau lawer, nid i'ch trist�u chwi ond er mwyn ichwi wybod mor helaeth yw'r cariad sydd gennyf tuag atoch.NAc ysgrifennais y llythyr hwnnw rhag imi ddod atoch, a chael tristwch gan y rhai a ddylai roi llawenydd imi. Y mae gennyf hyder amdanoch chwi oll, fod fy llawenydd i yn llawenydd i chwithau i gyd. H~~&}}N|v{{{LzzyyyxxMww%vtuuOtt.ss;rr#qqHqppdooonmmlfkjjQiYhh~gg7f0edccvc'b"aa``_^^^B]u]\A[[ZdYY*XrWVV.UUT2SS;RRR,QQ7PPDOO_ONN*MLLL=KK@JJIIHH+GGXFFFERED CCWBBRAAp@@n???+>>==W=8777W7 655544_33Y22B11g0//F..."--_- ,p+++F***')((r''1&&S%$$##2""Z"!c Eg Q#6Pc4-(h=E . G Z  3 Q@t_=pu0a'ch bod i gael eich adnewyddu mewn ysbryd a meddwl,o%0Fe'ch dysgwyd eich bod i roi heibio'r hen natur ddynol oedd yn perthyn i'ch ymarweddiad gynt ac sy'n cael ei llygru gan chwantau twyllodrus,vne0chwi sydd, yn wir, wedi clywed amdano ac wedi eich hyfforddi ynddo, yn union fel y mae'r gwirionedd yn Iesu.6mg0Ond nid felly yr ydych chwi wedi dysgu Crist, l0Pobl ydynt sydd wedi colli pob teimlad ac wedi ymollwng i'r anlladrwydd sy'n peri iddynt gyflawni pob math o aflendid yn ddiymatal.+kO0oherwydd tywyllwch sydd yn eu deall, a dieithriaid ydynt i'r bywyd sydd o Dduw, o achos yr anwybodaeth y maent yn ei choleddu a'r ystyfnigrwydd sydd yn eu calon./jW0Hyn, felly, yr wyf yn ei ddweud ac yn ei argymell arnoch yn yr Arglwydd, eich bod chwi bellach i beidio � byw fel y mae'r Cenhedloedd yn byw, yn oferedd eu meddwl;giG0ac wrtho ef y mae'r holl gorff yn cael ei ddal wrth ei gilydd a'i gysylltu drwy bob cymal sy'n rhan ohono. Felly, trwy weithgarwch cyfaddas pob un rhan, ceir prifiant yn y corff, ac y mae'n ei adeiladu ei hun mewn cariad.`h90Na, gadewch i ni ddilyn y gwir mewn cariad, a thyfu ym mhob peth i Grist. Ef yw'r pen,Dg0Nid ydym i fod yn fabanod mwyach, yn cael ein lluchio gan donnau a'n gyrru yma a thraw gan bob rhyw awel o athrawiaeth, wedi ein dal gan ystryw y rhai sy'n ddyfeisgar i gynllwynio twyll.=fs0 Felly y cyrhaeddwn oll hyd at yr undod a berthyn i'r ffydd ac i adnabyddiaeth o Fab Duw. Y nod yw dynoliaeth lawn dwf, a'r mesur yw'r aeddfedrwydd sy'n perthyn i gyflawnder Crist.Ke0 i gymhwyso'r saint i waith gweinidogaeth, i adeiladu corff Crist.dw0 A dyma'i roddion: rhai i fod yn apostolion, rhai yn broffwydi, rhai yn efengylwyr, rhai yn fugeiliaid ac yn athrawon,sc_0 Yr un a ddisgynnodd yw'r un a esgynnodd hefyd ymhell uwchlaw'r nefoedd i gyd, i lenwi'r holl greadigaeth.gbG0 Beth yw ystyr "esgynnodd"? Onid yw'n golygu ei fod wedi disgyn hefyd i barthau isaf y ddaear?a0Am hynny y mae'r Ysgrythur yn dweud: "Esgynnodd i'r uchelder, gan arwain ei garcharorion yn gaeth; rhoddodd roddion i bobl."@`{0Ond i bob un ohonom rhoddwyd gras, ei ran o rodd Crist.T_!0un Duw a Thad i bawb, yr hwn sydd goruwch pawb, a thrwy bawb, ac ym mhawb.*^O0un Arglwydd, un ffydd, un bedydd,c]?0Un corff sydd, ac un Ysbryd, yn union fel mai un yw'r gobaith sy'n ymhlyg yn eich galwad;T\!0Ymrowch i gadw, � rhwymyn tangnefedd, yr undod y mae'r Ysbryd yn ei roi.m[S0Byddwch yn ostyngedig ac addfwyn ym mhob peth, ac yn amyneddgar, gan oddef eich gilydd mewn cariad.rZ _0Yr wyf fi, felly, sy'n garcharor er mwyn yr Arglwydd, yn eich annog i fyw yn deilwng o'r alwad a gawsoch.vYe0iddo ef y bo'r gogoniant yn yr eglwys ac yng Nghrist Iesu, o genhedlaeth i genhedlaeth, byth bythoedd! Amen.X)0Iddo ef, sydd �'r gallu ganddo i wneud yn anhraethol well na dim y gallwn ni ei ddeisyfu na'i ddychmygu, trwy'r gallu sydd ar waith ynom ni,~Wu0a gwybod am y cariad hwnnw, er ei fod uwchlaw gwybodaeth. Felly dygir chwi i gyflawnder, hyd at holl gyflawnder Duw.5Vc0Boed i chwi, sydd � chariad yn wreiddyn a sylfaen eich bywyd, gael eich galluogi i amgyffred ynghyd �'r holl saint beth yw lled a hyd ac uchder a dyfnder cariad Crist,=Uu0ac ar i Grist breswylio yn eich calonnau drwy ffydd.wTg0ac yn gwedd�o ar iddo ganiat�u i chwi, yn �l cyfoeth ei ogoniant, gryfder a nerth mewnol trwy'r Ysbryd,YS+0yr hwn y mae pob teulu yn y nefoedd ac ar y ddaear yn cymryd ei enw oddi wrtho,@R{0Oherwydd hyn yr wyf yn plygu fy ngliniau gerbron y Tad,Q0 Yr wyf yn erfyn, felly, ar ichwi beidio � digalonni o achos fy nioddefiadau drosoch; hwy, yn wir, yw eich gogoniant chwi.WP'0 Ynddo ef, a thrwy ffydd ynddo, yr ydym yn cael dod at Dduw yn eofn a hyderus.aO;0 Y mae hyn yn unol �'r arfaeth dragwyddol a gyflawnodd yng Nghrist Iesu ein Harglwydd.N0 er mwyn i ysblander amryfal ddoethineb Duw gael ei hysbysu yn awr, trwy'r eglwys, i'r tywysogaethau a'r awdurdodau yn y nefolion leoedd.jMM0 ac i ddwyn i'r golau gynllun y dirgelwch a fu'n guddiedig ers oesoedd yn Nuw, Creawdwr pob peth,L0I mi, y llai na'r lleiaf o'r holl saint, y rhoddwyd y rhodd raslon hon, i bregethu i'r Cenhedloedd anchwiliadwy olud Crist,yKk0Dyma'r Efengyl y deuthum i yn weinidog iddi yn �l rhodd gras Duw, a roddwyd i mi trwy weithrediad ei allu ef.1J[0Dyma'r dirgelwch: bod y Cenhedloedd, ynghyd �'r Iddewon, yn gydetifeddion, yn gydaelodau o'r corff, ac yn gydgyfranogion o'r addewid yng Nghrist Iesu trwy'r Efengyl.4Ia0Yn y cenedlaethau gynt, ni chafodd y dirgelwch hwn mo'i hysbysu i blant dynion, fel y mae yn awr wedi ei ddatguddio gan Ysbryd Duw i'w apostolion sanctaidd a'i broffwydi.JH 0ac o'i ddarllen gallwch ddeall fy nirnadaeth o ddirgelwch Crist.nGU0sef i'r dirgelwch gael ei hysbysu i mi trwy ddatguddiad. Yr wyf eisoes wedi ysgrifennu'n fyr am hyn,qF[0Y mae'n rhaid eich bod wedi clywed am gynllun gras Duw, y gras sydd wedi ei roi i mi er eich lles chwi:tE c0Oherwydd hyn, yr wyf fi, Paul, carcharor Crist Iesu er eich mwyn chwi'r Cenhedloedd, yn offrymu fy ngweddi.lDQ0Ynddo ef yr ydych chwithau hefyd yn cael eich cydadeiladu i fod yn breswylfod i Dduw yn yr Ysbryd.rC]0Ynddo ef y mae pob rhan a adeiledir yn cyd-gloi yn ei gilydd ac yn codi'n deml sanctaidd yn yr Arglwydd.qB[0Yr ydych wedi eich adeiladu ar sylfaen yr apostolion a'r proffwydi, a'r conglfaen yw Crist Iesu ei hun.tAa0Felly, nid estroniaid a dieithriaid ydych mwyach, ond cyd-ddinasyddion �'r saint ac aelodau o deulu Duw.^@50Oherwydd trwyddo ef y mae gennym ni ein dau ffordd i ddod, mewn un Ysbryd, at y Tad.[?/0Fe ddaeth, a phregethu heddwch i chwi y rhai pell, a heddwch hefyd i'r rhai agos.i>K0er mwyn cymodi'r ddau � Duw, mewn un corff, trwy'r groes; trwyddi hi fe laddodd yr elyniaeth.=0Dirymodd y Gyfraith, a'i gorchmynion a'i hordeiniadau. Ac felly, i wneud heddwch, creodd o'r ddau un ddynoliaeth newydd ynddo ef ei hun,'<G0Oherwydd ef yw ein heddwch ni. Gwnaeth y ddau, yr Iddewon a'r Cenhedloedd, yn un, wedi chwalu trwy ei gnawd ei hun y canolfur o elyniaeth oedd yn eu gwahanu.s;_0 Ond yn awr, yng Nghrist Iesu, yr ydych chwi, a fu unwaith ymhell, wedi eich dwyn yn agos trwy waed Crist.5:c0 chwi, meddaf, cofiwch eich bod yr amser hwnnw heb Grist, yn ddieithriaid i ddinasyddiaeth Israel, yn estroniaid i'r cyfamodau a'u haddewid, heb obaith a heb Dduw yn y byd.:9m0 Gan hynny, chwi oedd gynt yn Genhedloedd o ran y cnawd, chwi sydd yn cael eich galw yn ddienwaededig gan y rhai a elwir yn enwaededig (ar gyfrif gwaith dwylo dynol ar y cnawd),80 Oherwydd ei waith ef ydym, wedi ein creu yng Nghrist Iesu i fywyd o weithredoedd da, bywyd y mae Duw wedi ei drefnu inni o'r dechrau.K70 nid yw'n dibynnu ar weithredoedd, ac felly ni all neb ymffrostio.e6C0Trwy ras yr ydych wedi eich achub, trwy ffydd. Nid eich gwaith chwi yw hyn; rhodd Duw ydyw;q5[0er mwyn dangos, yn yr oesoedd sy'n dod, gyfoeth difesur ei ras trwy ei diriondeb i ni yng Nghrist Iesu.e4C0Yng Nghrist Iesu, fe'n cyfododd gydag ef a'n gosod i eistedd gydag ef yn y nefolion leoedd,c3?0ni oedd yn feirw yn ein camweddau, yn fyw gyda Christ; trwy ras yr ydych wedi eich achub.q2[0Ond gan mor gyfoethog yw Duw yn ei drugaredd, a chan fod ei gariad tuag atom mor fawr, fe'n gwnaeth ni,T1!0Ymhlith y rhai hynny yr oeddem ninnau i gyd unwaith, yn byw yn �l ein chwantau dynol ac yn porthi dymuniadau'r cnawd a'r synhwyrau; yr oeddem wrth natur, fel pawb arall, yn gorwedd dan ddigofaint Duw.070Yr oeddech yn byw yn �l ffordd y byd hwn, mewn ufudd-dod i dywysog galluoedd yr awyr, yr ysbryd sydd yn awr ar waith yn y rhai sy'n anufudd i Dduw.O/ 0Bu adeg pan oeddech chwithau yn feirw yn eich camweddau a'ch pechodau.p. [0yr eglwys hon yw ei gorff ef, a chyflawniad yr hwn sy'n cael ei gyflawni ym mhob peth a thrwy bob peth.`- ;0Darostyngodd Duw bob peth dan ei draed ef, a rhoddodd ef yn ben ar bob peth i'r eglwys;$, C0ymhell uwchlaw pob tywysogaeth ac awdurdod a gallu ac arglwyddiaeth, a phob teitl a geir, nid yn unig yn yr oes bresennol, ond hefyd yn yr oes sydd i ddod."+ ?0y grymuster hwnnw a gyflawnodd yng ngrym ei nerth yng Nghrist pan gyfododd ef oddi wrth y meirw, a'i osod i eistedd ar ei ddeheulaw yn y nefolion leoedd,P* 0a beth yw aruthrol fawredd y gallu sydd ganddo o'n plaid ni sy'n credu,O) 0Bydded iddo oleuo llygaid eich deall, a'ch dwyn i wybod beth yw'r gobaith sy'n ymhlyg yn ei alwad, beth yw cyfoeth y gogoniant sydd ar gael yn yr etifeddiaeth y mae'n ei rhoi i chwi ymhlith y saint,$( C0A'm gweddi yw, ar i Dduw ein Harglwydd Iesu Grist, Tad y gogoniant, roi i chwi, yn eich adnabyddiaeth ohono ef, yr Ysbryd sy'n rhoi doethineb a datguddiad.[' 10nid wyf fi wedi peidio � diolch amdanoch, gan eich galw i gof yn fy ngwedd�au.{& q0Am hynny, o'r pryd y clywais am y ffydd sydd gennych yn yr Arglwydd Iesu, ac am eich cariad tuag at yr holl saint,y% m0Yr Ysbryd hwn yw'r ernes o'n hetifeddiaeth, nes ein prynu'n rhydd i'w meddiannu'n llawn, er clod i ogoniant Duw.?$ y0 A chwithau, wedi ichwi glywed gair y gwirionedd, Efengyl eich iachawdwriaeth, ac wedi ichwi gredu ynddo, gosodwyd arnoch yng Nghrist s�l yr Ysbryd Gl�n, yr hwn oedd wedi ei addo.d# C0 A thrwy hyn yr ydym ni, y rhai cyntaf i obeithio yng Nghrist, i ddwyn clod i'w ogoniant ef.0" [0 Ynddo ef hefyd rhoddwyd i ni ran yn yr etifeddiaeth, yn rhinwedd ein rhagordeinio yn �l arfaeth yr hwn sy'n gweithredu pob peth yn �l ei fwriad a'i ewyllys ei hun.! !0 yng nghynllun cyflawniad yr amseroedd, sef dwyn yr holl greadigaeth i undod yng Nghrist, gan gynnwys pob peth yn y nefoedd ac ar y ddaear.\  30 Hysbysodd i ni ddirgelwch ei ewyllys, yn unol �'r bwriad a arfaethodd yng NghristI  0a roddodd mor hael i ni, ynghyd � phob doethineb a dirnadaeth.n W0Ynddo ef y mae i ni brynedigaeth trwy ei waed, sef maddeuant ein camweddau; dyma fesur cyfoeth y grasD 0er clod i'w ras gogoneddus, ei rad rodd i ni yn yr Anwylyd.l S0O wirfodd ei ewyllys fe'n rhagordeiniodd i gael ein mabwysiadu yn blant iddo'i hun trwy Iesu Grist,n W0Cyn seilio'r byd, fe'n dewisodd yng Nghrist i fod yn sanctaidd ac yn ddi-fai ger ei fron mewn cariad. #0Bendigedig fyddo Duw a Thad ein Harglwydd Iesu Grist! Y mae wedi'n bendithio ni yng Nghrist � phob bendith ysbrydol yn y nefolion leoedd.R 0Gras a thangnefedd i chwi oddi wrth Dduw ein Tad a'r Arglwydd Iesu Grist.l U0Paul, apostol Crist Iesu trwy ewyllys Duw, at y saint sydd yn Effesus, yn ffyddlon yng Nghrist Iesu.O&Gras ein Harglwydd Iesu Grist fyddo gyda'ch ysbryd, gyfeillion! Amen.fE&Peidied neb bellach � pheri blinder imi, oherwydd yr wyf yn dwyn nodau Iesu yn fy nghorff.fE&A phawb fydd yn rhodio wrth y rheol hon, tangnefedd arnynt, a thrugaredd, ie, ar Israel Duw!L&Nid enwaediad sy'n cyfrif, na dienwaediad, ond creadigaeth newydd./W&O'm rhan fy hun, cadwer fi rhag ymffrostio mewn dim ond yng nghroes ein Harglwydd Iesu Grist, y groes y mae'r byd drwyddi wedi ei groeshoelio i mi, a minnau i'r byd./W& Oherwydd nid yw'r rhai a enwaedir eu hunain hyd yn oed yn cadw'r Gyfraith. Y maent am i chwi dderbyn enwaediad er mwyn iddynt hwy gael ymffrostio yn eich cnawd chwi.4a& Rhai �'u bryd ar rodres yn y cnawd yw'r rheini sy'n ceisio eich gorfodi i dderbyn enwaediad, a hynny'n unig er mwyn iddynt hwy arbed cael eu herlid o achos croes Crist.a;& Gwelwch mor fras yw'r llythrennau hyn yr wyf yn eu hysgrifennu atoch �'m llaw fy hun.r]& Felly, tra bydd amser gennym, gadewch inni wneud da i bawb, ac yn enwedig i'r rhai sydd o deulu'r ffydd.}s& Peidiwn � blino ar wneud daioni, oherwydd cawn fedi'r cynhaeaf yn ei amser, dim ond inni beidio � llaesu dwylo. &Bydd y sawl sy'n hau i'w gnawd ei hun yn medi o'i gnawd lygredigaeth, a'r sawl sy'n hau i'r Ysbryd yn medi o'r Ysbryd fywyd tragwyddol. #&Peidiwch � chymryd eich camarwain; ni chaiff Duw mo'i watwar, oherwydd beth bynnag y mae rhywun yn ei hau, hynny hefyd y bydd yn ei fedi.h I&Y mae'r sawl sy'n cael ei hyfforddi yn y gair i roi cyfran o'i holl feddiannau i'w hyfforddwr.: o&Oherwydd bydd gan bob un ei bwn ei hun i'w gario.~ u&Y mae pob un i farnu ei waith ei hun, ac yna fe gaiff le i ymffrostio o'i ystyried ei hun yn unig, ac nid neb arall.gG&Oherwydd, os yw rhywun yn tybio ei fod yn rhywbeth, ac yntau yn ddim, ei dwyllo ei hun y mae.N&Cariwch feichiau eich gilydd, ac felly fe gyflawnwch Gyfraith Crist.= u&Gyfeillion, os caiff rhywun ei ddal mewn rhyw drosedd, eich gwaith chwi, y rhai ysbrydol, yw ei adfer mewn ysbryd addfwyn. Ond edrych atat dy hun, rhag ofn i tithau gael dy demtio.jM&Bydded inni ymgadw rhag gwag ymffrost, rhag herio ein gilydd, a rhag cenfigennu wrth ein gilydd.G&Os yw ein bywyd yn yr Ysbryd, ynddo hefyd bydded ein buchedd.Z-&Y mae pobl Crist Iesu wedi croeshoelio'r cnawd ynghyd �'i nwydau a'i chwantau.:o&Nid oes cyfraith yn erbyn rhinweddau fel y rhain.&Ond ffrwyth yr Ysbryd yw cariad, llawenydd, tangnefedd, goddefgarwch, caredigrwydd, daioni, ffyddlondeb, addfwynder, hunanddisgyblaeth.0Y&cenfigennu, meddwi, cyfeddach, a phethau tebyg. Yr wyf yn eich rhybuddio, fel y gwneuthum o'r blaen, na chaiff y rhai sy'n gwneud y fath bethau etifeddu teyrnas Dduw.gG&eilunaddoliaeth, dewiniaeth, cweryla, cynnen, eiddigedd, llidio, ymgiprys, rhwygo, ymbleidio,U~#&Y mae gweithredoedd y cnawd yn amlwg, sef puteindra, amhurdeb, anlladrwydd,Q}&Ond os ydych yn cael eich arwain gan yr Ysbryd, nid ydych dan gyfraith..|U&Oherwydd y mae chwantau'r cnawd yn erbyn yr Ysbryd, a chwantau'r Ysbryd yn erbyn y cnawd. Y maent yn tynnu'n groes i'w gilydd, fel na allwch wneud yr hyn a fynnwch.j{M&Dyma yr wyf yn ei olygu: rhodiwch yn yr Ysbryd, ac ni fyddwch fyth yn cyflawni chwantau'r cnawd.`z9&Ond os cnoi a darnio'ch gilydd yr ydych, gofalwch na chewch eich difa gan eich gilydd.y&Oherwydd y mae'r holl Gyfraith wedi ei mynegi'n gyflawn mewn un gair, sef yn y gorchymyn, "C�r dy gymydog fel ti dy hun."(xI& Fe'ch galwyd chwi, gyfeillion, i ryddid, ond yn unig peidiwch ag arfer eich rhyddid yn gyfle i'r cnawd; yn hytrach trwy gariad byddwch yn weision i'ch gilydd.@w{& O na bai eich aflonyddwyr yn eu sbaddu eu hunain hefyd!v7& Amdanaf fi, gyfeillion, os wyf yn parhau i bregethu'r enwaediad, pam y parheir i'm herlid? Petai hynny'n wir, byddai tramgwydd y groes wedi ei symud.*uM& Yr wyf fi'n gwbl hyderus amdanoch yn yr Arglwydd, na fydd i chwi wyro yn eich barn; ond bydd rhaid i hwnnw sy'n aflonyddu arnoch ddwyn ei gosb, pwy bynnag ydyw.3ta& Y mae ychydig surdoes yn suro'r holl does.Fs&Nid oddi wrth yr hwn sy'n eich galw y daeth y persw�d yma.Yr+&Yr oeddech yn rhedeg yn dda. Pwy a'ch rhwystrodd chwi rhag canlyn y gwirionedd?sq_&Oherwydd yng Nghrist Iesu nid enwaediad sy'n cyfrif, na dienwaediad, ond ffydd yn gweithredu trwy gariad.kpO&Ond yr ydym ni, yn yr Ysbryd, trwy ffydd, yn disgwyl am y cyfiawnder yr ydym yn gobeithio amdano. o &Chwi sy'n ceisio cyfiawnhad trwy gyfraith, y mae eich perthynas � Christ wedi ei thorri; yr ydych wedi syrthio oddi wrth ras.pnY&Yr wyf yn tystio unwaith eto wrth bob dyn a enwaedir, ei fod dan rwymedigaeth i gadw'r Gyfraith i gyd.mmS&Dyma fy ngeiriau, i, Paul, wrthych chwi: os derbyniwch enwaediad, ni bydd Crist o ddim budd i chwi.ml U&I ryddid y rhyddhaodd Crist ni. Safwch yn gadarn, felly, a pheidiwch � phlygu eto i iau caethiwed.\k1&Gan hynny, gyfeillion, nid plant i'r gaethferch ydym ni, ond plant i'r wraig rydd. j9&Ond beth y mae'r Ysgrythur yn ei ddweud? "Gyrr allan y gaethferch a'i mab, oherwydd ni chaiff mab y gaethferch fyth gydetifeddu � mab y wraig rydd."diA&Ond fel yr oedd plentyn y cnawd gynt yn erlid plentyn yr Ysbryd, felly y mae yn awr hefyd.Ih &Ond yr ydych chwi, gyfeillion, fel Isaac, yn blant addewid Duw.wgg&Oherwydd y mae'n ysgrifenedig: "Llawenha, y wraig ddiffrwyth nad wyt yn dwyn plant; bloeddia ganu, y wraig nad wyt fyth mewn gwewyr esgor; oherwydd y mae plant y wraig ddiymgeledd yn lluosocach na phlant y wraig sydd � gu373?r ganddi."Ff&Ond y mae'r Jerwsalem sydd fry yn rhydd, a hi yw ein mam ni.0eY&Hagar yw hon; y mae Hagar yn cynrychioli Mynydd Sinai yn Arabia, ac y mae'n cyfateb i'r Jerwsalem sydd yn awr, oherwydd y mae hi, ynghyd �'i phlant, mewn caethiwed.~du&Alegori yw hyn oll. Y mae'r gwragedd yn cynrychioli dau gyfamod. Y mae un o Fynydd Sinai, yn geni plant i gaethiwed.icK&Ganwyd mab y gaethferch yn �l greddfau'r cnawd, ond ganwyd mab y wraig rydd trwy addewid Duw.^b5&Y mae'n ysgrifenedig i Abraham gael dau fab, un o'i gaethferch ac un o'i wraig rydd.Wa'&Dywedwch i mi, chwi sy'n mynnu bod dan gyfraith, oni wrandewch ar y Gyfraith?t`a&Byddai'n dda gennyf fod gyda chwi yn awr, a gostegu fy llais, oherwydd yr wyf mewn penbleth yn eich cylch.h_I&Fy mhlant bach, yr wyf unwaith eto mewn gwewyr esgor arnoch, hyd nes y ceir ffurf Crist ynoch.{^o&Peth da bob amser yw ichwi gael sylw, pan fydd hynny er lles, ac nid yn unig pan fyddaf fi'n bresennol gyda chwi.]&Y mae yna bobl sy'n rhoi sylw mawr ichwi, ond nid er eich lles; ceisio eich cau chwi allan y maent, er mwyn i chwi roi sylw iddynt hwy.Q\&A wyf fi, felly, wedi mynd yn elyn ichwi, am imi ddweud y gwir wrthych?[&Ble'r aeth eich llawenydd? Oherwydd gallaf dystio amdanoch, y buasech wedi tynnu'ch llygaid allan a'u rhoi i mi, petasai hynny'n bosibl.#Z?&ac er i gyflwr fy nghorff fod yn demtasiwn i chwi, ni fuoch na dibris na dirmygus ohonof, ond fy nerbyn a wnaethoch fel angel Duw, fel Crist Iesu ei hun.dYA& Fel y gwyddoch, ar achlysur gwendid corfforol y pregethais yr Efengyl i chwi y tro cyntaf;X& Rwy'n ymbil arnoch, gyfeillion, byddwch fel yr wyf fi, oherwydd fe f�m i, yn wir, fel yr oeddech chwi. Ni wnaethoch ddim cam � mi.HW & Y mae arnaf ofn mai yn ofer yr wyf wedi llafurio ar eich rhan.HV & Cadw dyddiau, a misoedd, a thymhorau, a blynyddoedd, yr ydych.WU'& Ond yn awr, a chwithau wedi adnabod Duw, neu yn hytrach, wedi eich adnabod gan Dduw, sut y gallwch droi yn �l at yr ysbrydion elfennig llesg a thlawd, a mynnu mynd yn gaethweision iddynt hwy unwaith eto?uTc&Gynt, yn wir, a chwithau heb adnabod Duw, caethweision oeddech i fodau nad ydynt o ran eu natur yn dduwiau.iSK&Felly, nid caethwas wyt ti bellach, ond plentyn; ac os plentyn, yna etifedd, trwy weithred Duw.eRC&A chan eich bod yn blant, anfonodd Duw Ysbryd ei Fab i'n calonnau, yn llefain, "Abba! Dad!"[Q/&i brynu rhyddid i'r rhai oedd dan y Gyfraith, er mwyn i ni gael braint mabwysiad.sP_&Ond pan ddaeth cyflawniad yr amser, anfonodd Duw ei Fab, wedi ei eni o wraig, wedi ei eni dan y Gyfraith,jOM&Felly ninnau, pan oeddem dan oed, yr oeddem wedi ein caethiwo dan ysbrydion elfennig y cyfanfyd.PN&Y mae dan geidwaid a goruchwylwyr hyd y dyddiad a benodwyd gan ei dad.M /&Dyma yr wyf yn ei olygu: cyhyd ag y mae'r etifedd dan oed, nid oes dim gwahaniaeth rhyngddo a chaethwas, er ei fod yn berchennog ar y stad i gyd.[L/&Ac os ydych yn eiddo Crist, yna had Abraham ydych, etifeddion yn �l yr addewid.K&Nid oes rhagor rhwng Iddewon a Groegiaid, rhwng caeth a rhydd, rhwng gwryw a benyw, oherwydd un person ydych chwi oll yng Nghrist Iesu._J7&Oherwydd y mae pob un ohonoch sydd wedi ei fedyddio i Grist wedi gwisgo Crist amdano.KI&Oblegid yr ydych bawb, trwy ffydd, yn blant Duw yng Nghrist Iesu.YH+&Ond gan fod y ffydd hon bellach wedi dod, nid ydym mwyach dan warchodaeth gwas.tGa&Felly, bu'r Gyfraith yn was i warchod trosom hyd nes i Grist ddod, ac inni gael ein cyfiawnhau trwy ffydd.{Fo&Cyn i'r ffydd hon ddod, yr oeddem dan warchodaeth gaeth cyfraith, yn disgwyl am y ffydd oedd i gael ei datguddio.ZE-&Ond nid felly y mae; yn �l dyfarniad yr Ysgrythur, y mae'r byd i gyd wedi ei gaethiwo gan bechod, er mwyn peri mai trwy ffydd yn Iesu Grist, ac i'r rhai sy'n meddu'r ffydd honno, y rhoddid yr hyn a addawyd.OD&A yw'r Gyfraith, ynteu, yn groes i addewidion Duw? Nac ydyw, ddim o gwbl! Oherwydd pe bai cyfraith wedi ei rhoi �'r gallu ganddi i gyfrannu bywyd, yna, yn wir, fe fyddai cyfiawnder trwy gyfraith.EC&Ond nid oes angen canolwr lle nad oes ond un; ac un yw Duw.KB&Beth, ynteu, am y Gyfraith? Ar gyfrif troseddau yr ychwanegwyd hi, i aros hyd nes y byddai'r had, yr un y gwnaed yr addewid iddo, yn dod. Fe'i gorchmynnwyd trwy angylion, gyda chymorth canolwr.A#&Oherwydd, os trwy gyfraith y mae'r etifeddiaeth, yna nid yw mwyach trwy addewid; ond trwy addewid y mae Duw o'i ras wedi ei rhoi i Abraham.U@#&Dyma yr wyf yn ei olygu: yn achos cyfamod oedd eisoes wedi ei gadarnhau gan Dduw, nid yw cyfraith, sydd bedwar cant tri deg o flynyddoedd yn ddiweddarach, yn ei ddirymu, nes gwneud yr addewid yn ddiddim.3?_&Yn awr, i Abraham y rhoddwyd addewidion y cyfamod, ac i'w had ef. Ni ddywedir, "ac i'th hadau", yn y lluosog, ond, "ac i'th had di", yn yr unigol, a'r un hwnnw yw Crist.">=&Gyfeillion, i gymryd enghraifft o'r byd dynol, pan fydd ewyllys, sef cyfamod olaf rhywun, wedi ei chadarnhau, ni chaiff neb ei dirymu nac ychwanegu ati.=&Y bwriad oedd cael bendith Abraham i ymledu i'r Cenhedloedd yng Nghrist Iesu, er mwyn i ni dderbyn, trwy ffydd, yr Ysbryd a addawyd.6<e& Prynodd Crist ryddid i ni oddi wrth felltith y Gyfraith pan ddaeth, er ein mwyn, yn wrthrych melltith, oherwydd y mae'n ysgrifenedig: "Melltith ar bob un a grogir ar bren!" ;& Eithr nid "trwy ffydd" yw egwyddor y Gyfraith; dweud y mae hi yn hytrach, "Y sawl sy'n cadw ei gofynion a gaiff fyw trwyddynt hwy." :& Y mae'n amlwg na chaiff neb ei gyfiawnhau gerbron Duw ar dir cyfraith, oherwydd, "Y sawl sydd trwy ffydd yn gyfiawn a gaiff fyw."O9& Oherwydd y mae pawb sy'n dibynnu ar gadw gofynion cyfraith dan felltith, achos y mae'n ysgrifenedig: "Melltith ar bob un nad yw'n cadw at bob peth sy'n ysgrifenedig yn llyfr y Gyfraith, a'i wneud!"\81& Am hynny, y mae pobl ffydd yn cael eu bendithio ynghyd ag Abraham, un llawn ffydd.H7 &Ac y mae'r Ysgrythur, wrth ragweld mai trwy ffydd y byddai Duw yn cyfiawnhau'r Cenhedloedd, wedi pregethu'r Efengyl ymlaen llaw wrth Abraham fel hyn: "Bendithir yr holl genhedloedd ynot ti."G6&Gwyddoch, gan hynny, am bobl ffydd, mai hwy yw plant Abraham.]53&Y mae fel yn achos Abraham: "Credodd yn Nuw, ac fe'i cyfrifwyd iddo yn gyfiawnder."G4&Beth, ynteu, am yr hwn sy'n cyfrannu ichwi yr Ysbryd ac yn gweithio gwyrthiau yn eich plith? Ai ar gyfrif cadw gofynion cyfraith, ynteu ar gyfrif gwrando mewn ffydd, y mae'n gwneud hyn oll?T3!&Ai yn ofer y cawsoch brofiadau mor fawr (os gallant, yn wir, fod yn ofer)?y2k&A ydych mor ddwl � hyn? Wedi ichwi ddechrau trwy'r Ysbryd, a ydych yn awr yn ceisio pen y daith trwy'r cnawd? 1 &Y cwbl yr wyf am ei wybod gennych yw hyn: ai trwy gadw gofynion cyfraith y derbyniasoch yr Ysbryd, ynteu trwy wrando mewn ffydd? 0 &Y Galatiaid dwl! Pwy sydd wedi eich rheibio chwi, chwi y darluniwyd ar goedd o flaen eich llygaid, Iesu Grist wedi'i groeshoelio?q/[&Nid wyf am ddirymu gras Duw; oherwydd os trwy gyfraith y daw cyfiawnder, yna bu Crist farw yn ddiachos..y&Yr wyf wedi fy nghroeshoelio gyda Christ; a mwyach, nid myfi sy'n byw, ond Crist sy'n byw ynof fi. A'r bywyd yr wyf yn awr yn ei fyw yn y cnawd, ei fyw trwy ffydd yr wyf, ffydd ym Mab Duw, yr hwn a'm carodd i ac a'i rhoes ei hun i farw trosof fi.K-&Oherwydd trwy gyfraith b�m farw i gyfraith, er mwyn byw i Dduw.r,]&Oherwydd os wyf yn adeiladu drachefn y pethau a dynnais i lawr, yr wyf yn fy mhrofi fy hun yn droseddwr.'+G&Ond os, wrth geisio cael ein cyfiawnhau yng Nghrist, cafwyd ninnau hefyd yn bechaduriaid, a yw hynny'n golygu bod Crist yn was pechod? Nac ydyw, ddim o gwbl!>*u&Ac eto fe wyddom na chaiff neb ei gyfiawnhau ond trwy ffydd yn Iesu Grist, nid trwy gadw gofynion cyfraith. Felly fe gredasom ninnau yng Nghrist Iesu er mwyn ein cyfiawnhau, nid trwy gadw gofynion cyfraith, ond trwy ffydd yng Nghrist, oherwydd ni chaiff neb meidrol ei gyfiawnhau trwy gadw gofynion cyfraith.Q)&Yr ydym ni wedi'n geni yn Iddewon, nid yn bechaduriaid o'r Cenhedloedd.(}&Ond pan welais nad oeddent yn cadw at lwybr gwirionedd yr Efengyl, dywedais wrth Ceffas yng ngu373?ydd pawb, "Os wyt ti, er dy fod yn Iddew, yn byw nid fel Iddew ond fel Cenedl-ddyn, pa hawl sydd gennyt ti i orfodi'r Cenhedloedd i fyw fel Iddewon?"h'I& Ymunodd yr Iddewon eraill hefyd yn ei ragrith, nes ysgubo Barnabas yntau i ragrithio gyda hwy.V&%& Oherwydd, cyn i rywrai ddod yno oddi wrth Iago, byddai ef yn arfer cydfwyta gyda'r Cristionogion cenhedlig, ond wedi iddynt ddod, dechreuodd gadw'n �l ac ymbellhau, am ei fod yn ofni plaid yr enwaediad.h%I& Ond pan ddaeth Ceffas i Antiochia, fe'i gwrthwynebais yn ei wyneb, gan ei fod yn amlwg ar fai.k$O& Eu hunig gais oedd ein bod i gofio'r tlodion; a dyna'r union beth yr oeddwn wedi ymroi i'w wneud.s#_& A dyma Iago a Ceffas ac Ioan, y gwu375?r a gyfrifir yn golofnau, yn cydnabod y gras oedd wedi ei roi i mi, ac yn estyn i Barnabas a minnau ddeheulaw cymdeithas, ac yn cytuno ein bod ni i fynd at y Cenhedloedd a hwythau at yr Iddewon. "&Oherwydd yr un a weithiodd yn Pedr i'w wneud yn apostol i'r Iddewon, a weithiodd ynof finnau i'm gwneud yn apostol i'r Cenhedloedd.2!]&I'r gwrthwyneb, fe welsant fod yr Efengyl ar gyfer y Cenhedloedd wedi ei hymddiried i mi, yn union fel yr oedd yr Efengyl ar gyfer yr Iddewon wedi ei hymddiried i Pedr.G &Ond am y rhai a gyfrifir yn rhywbeth (nid yw o ddim gwahaniaeth i mi beth oeddent gynt; nid yw Duw yn ystyried safle unrhyw un), nid ychwanegodd yr arweinwyr hyn ddim at yr hyn oedd gennyf.#&Ond ni ildiasom iddynt trwy gymryd ein darostwng, naddo, ddim am foment, er mwyn i wirionedd yr Efengyl aros yn ddianaf ar eich cyfer chwi.0Y&Codwyd y mater o achos y gau gredinwyr, llechgwn a oedd wedi llechian i mewn fel ysbiwyr ar y rhyddid sy'n eiddo i ni yng Nghrist Iesu, gyda'r bwriad o'n caethiwo ni.\1&Ond ni orfodwyd enwaedu ar fy nghydymaith Titus hyd yn oed, er mai Groegwr ydoedd.ta&Euthum i fyny mewn ufudd-dod i ddatguddiad. Gosodais ger eu bron � o'r neilltu, gerbron y rhai a gyfrifir yn arweinwyr � yr Efengyl yr wyf yn ei phregethu ymhlith y Cenhedloedd, rhag ofn fy mod yn rhedeg, neu wedi rhedeg, yn ofer. &Wedyn, ymhen pedair blynedd ar ddeg, euthum unwaith eto i fyny i Jerwsalem ynghyd � Barnabas, gan gymryd Titus hefyd gyda mi.4 e&Ac yr oeddent yn gogoneddu Duw o'm hachos i.  &dim ond eu bod yn clywed rhai'n dweud, "Y mae ein herlidiwr gynt yn awr yn pregethu'r ffydd yr oedd yn ceisio'i difrodi o'r blaen."e E&Nid oedd gan y cynulleidfaoedd sydd yng Nghrist yn Jwdea ddim adnabyddiaeth bersonol ohonof,4 e&Wedyn euthum i diriogaethau Syria a Cilicia.? {&Gerbron Duw, nid celwydd yr wyf yn ei ysgrifennu atoch.R &Ni welais neb arall o'r apostolion, ar wah�n i Iago, brawd yr Arglwydd. {&Wedyn, ar �l tair blynedd, mi euthum i fyny i Jerwsalem i ymgydnabyddu � Ceffas, ac arhosais gydag ef am bythefnos. &a heb fynd i fyny i Jerwsalem chwaith at y rhai oedd yn apostolion o'm blaen i, euthum i ffwrdd i Arabia, ac yna dychwelyd i Ddamascus. y&datguddio ei Fab ynof fi, er mwyn i mi ei bregethu ymhlith y Cenhedloedd; ac ar unwaith, heb ymgynghori � neb dynol,Z /&Ond dyma Dduw, a'm neilltuodd o groth fy mam ac a'm galwodd trwy ei ras, yn dewis &ac imi gael y blaen, fel crefyddwr Iddewig, ar gyfoedion lawer yn fy nghenedl, gan gymaint mwy fy s�l dros draddodiadau fy hynafiaid.  & Oherwydd fe glywsoch am fy ymarweddiad gynt yn y grefydd Iddewig, imi fod yn erlid eglwys Dduw i'r eithaf ac yn ceisio'i difrodi hi,  & Oherwydd nid ei derbyn fel traddodiad dynol a wneuthum, na chael fy nysgu ynddi chwaith; trwy ddatguddiad Iesu Grist y cefais hi.u  e& Yr wyf am roi ar ddeall i chwi, gyfeillion, am yr Efengyl a bregethwyd gennyf fi, nad rhywbeth dynol mohoni.'  I& Pwy yr wyf am ei gael o'm plaid yn awr, ai dynion, ai Duw? Ai ceisio plesio dynion yr wyf? Pe bawn �'m bryd o hyd ar blesio dynion, nid gwas i Grist fyddwn.,  S& Fel yr ydym wedi dweud o'r blaen, felly yr wyf yn dweud eto yn awr: os oes rhywun yn pregethu efengyl i chwi sy'n groes i'r Efengyl a dderbyniasoch, melltith arno!  5&Ond petai rhywun, ni ein hunain hyd yn oed, neu angel o'r nef, yn pregethu i chwi efengyl sy'n groes i'r Efengyl a bregethasom ichwi, melltith arno!  }&Nid ei bod yn efengyl arall mewn gwirionedd, ond bod rhywrai, yn eu hawydd i wyrdroi Efengyl Crist, yn aflonyddu arnoch.~ w&Yr wyf yn synnu eich bod yn cefnu mor fuan ar yr hwn a'ch galwodd chwi trwy ras Crist, ac yn troi at efengyl wahanol.5 g&i'r hwn y bo'r gogoniant byth bythoedd! Amen.{ q&yr hwn a'i rhoes ei hun dros ein pechodau ni, i'n gwaredu ni o'r oes ddrwg bresennol, yn �l ewyllys Duw ein Tad,R &Gras a thangnefedd i chwi oddi wrth Dduw ein Tad a'r Arglwydd Iesu Grist,; s&a'r credinwyr oll sydd gyda mi, at eglwysi Galatia.. Y&Paul, apostol � nid o benodiad dynol, na chwaith trwy awdurdod neb dynol, ond trwy awdurdod Iesu Grist a Duw Dad, yr hwn a'i cyfododd ef oddi wrth y meirw � Paul,yk {cf2 (13:13)} Gras ein Harglwydd Iesu Grist, a chariad Duw, a chymdeithas yr Ysbryd Gl�n fyddo gyda chwi oll!;q {cf2 (13:12)} Y mae'r saint i gyd yn eich cyfarch.5e Cyfarchwch eich gilydd � chusan sanctaidd.-S Bellach, gyfeillion, ffarwel. Mynnwch eich adfer, gwrandewch ar fy ap�l, byddwch o'r un meddwl, a byw'n heddychlon; a bydd Duw'r cariad a'r tangnefedd gyda chwi.S~ Yr wyf yn ysgrifennu'r pethau hyn, a minnau'n absennol, er mwyn i mi, pan fyddaf yn bresennol, beidio �'ch trafod yn llym wrth arfer yr awdurdod a roddodd yr Arglwydd imi i adeiladu, nid i ddymchwel.y}k Yr ydym yn llawenhau pan fyddwn ni'n wan a chwithau'n gryf; a hyn yn wir yw ein gweddi, i chwi gael eich adfer.W|' Oherwydd ni allwn wneud dim yn erbyn y gwirionedd, dim ond dros y gwirionedd.P{ Yr ydym yn gwedd�o ar Dduw na fydd i chwi wneud dim drwg, nid er mwyn i ni ymddangos fel rhai a lwyddodd yn y prawf, ond er mwyn i chwi wneud yr hyn sydd dda, er i ni ymddangos fel rhai a fethodd.Iz  Yr wyf yn gobeithio y dewch chwi i weld nad ydym ni wedi methu.3y_ Profwch eich hunain i weld a ydych yn y ffydd; chwiliwch eich hunain. Onid ydych yn sylweddoli bod Iesu Grist ynoch chwi? � a chaniat�u nad ydych wedi methu'r prawf. j~~~N}||o{{w{2zz yxx_x*ww^wvvRuuatttVss|s"rr}r qq!pp,oonnOmmm,lllkkjjNiiNhhggffDeeLddKcc9bbnaaaB``{`_ ^^3]]^\\O[[FZZaYY$X1WW|VVV&UTTSSCRR%QwPPP OOYONNSM]LLLKJJJII8HHNGG[FFDEE_DD=CC:BAAA,@4?>>==B<DCadwch eich gwreiddiau ynddo, gan gael eich adeiladu ynddo, a'ch cadarnhau yn y ffydd fel y'ch dysgwyd, a bod yn ddibrin eich diolch.W='DFelly, gan eich bod wedi derbyn Crist Iesu, yr Arglwydd, dylech fyw ynddo ef.*<MDOherwydd, er fy mod yn absennol yn y cnawd, yr wyf gyda chwi yn yr ysbryd, yn llawenhau wrth weld eich rhengoedd disgybledig a chadernid eich ffydd yng Nghrist.^;5DYr wyf yn dweud hyn rhag i neb eich arwain ar gyfeiliorn �'u hymadrodd twyllodrus.K:DYnddo ef y mae holl drysorau doethineb a gwybodaeth yn guddiedig./9WDFy nod yw eu calonogi a'u clymu ynghyd mewn cariad, iddynt gael holl gyfoeth y sicrwydd a ddaw yn sg�l dealltwriaeth, ac iddynt amgyffred dirgelwch Duw, sef Crist.8 )DOherwydd yr wyf am ichwi wybod cymaint yw fy ymdrech drosoch chwi, a thros y rhai sydd yn Laodicea, a phawb sydd heb fy ngweld wyneb yn wyneb.s7 aDI'r diben hwn yr wyf yn llafurio ac yn ymdrechu trwy ei nerth ef, y nerth sy'n gweithredu'n rymus ynof fi.6 DEi gyhoeddi ef yr ydym ni, gan rybuddio pawb, a dysgu pawb ym mhob doethineb, er mwyn cyflwyno pob un yn gyflawn yng Nghrist.%5 EDEwyllysiodd Duw hysbysu iddynt hwy beth yw cyfoeth gogoniant y dirgelwch hwn ymhlith y Cenhedloedd. Dyma'r dirgelwch: Crist ynoch chwi, gobaith y gogoniant.t4 cDsef y dirgelwch a fu'n guddiedig ers oesoedd ac ers cenedlaethau, ond sydd yn awr wedi ei amlygu i'w saint.3 DFe ddeuthum i yn weinidog i'r eglwys yn �l yr oruchwyliaeth a roddodd Duw i mi er eich mwyn chwi, i gyhoeddi gair Duw yn ei gyflawnder,2 7DYr wyf yn awr yn llawen yn fy nioddefiadau drosoch, ac yn cwblhau yn fy nghnawd yr hyn sy'n �l o gystuddiau Crist, er mwyn ei gorff, sef yr eglwys.|1 sDOnd y mae'n rhaid ichwi barhau yn eich ffydd, yn gadarn a diysgog, a pheidio � symud oddi wrth obaith yr Efengyl a glywsoch. Dyma'r Efengyl a bregethwyd ym mhob rhan o'r greadigaeth dan y nef, a'r Efengyl y deuthum i, Paul, yn weinidog iddi.k0 QDyng nghorff ei gnawd trwy ei farwolaeth, i'ch cyflwyno'n sanctaidd a di-fai a di-fefl ger ei fron./ DYr oeddech chwithau ar un adeg wedi ymddieithrio, ac yn elyniaethus eich meddwl, a'ch gweithredoedd yn ddrwg. Ond yn awr fe'ch cymododd,. 9Da thrwyddo ef, ar �l gwneud heddwch trwy ei waed ar y groes, i gymodi pob peth ag ef ei hun, y pethau sydd ar y ddaear a'r pethau sydd yn y nefoedd.L- DOherwydd gwelodd Duw yn dda i'w holl gyflawnder breswylio ynddo ef,, DEf hefyd yw pen y corff, sef yr eglwys. Ef yw'r dechrau, y cyntafanedig o blith y meirw, i fod ei hun yn gyntaf ym mhob peth.O+ DY mae ef yn bod cyn pob peth, ac ynddo ef y mae pob peth yn cydsefyll.`* ;Doherwydd ynddo ef y crewyd pob peth yn y nefoedd ac ar y ddaear, pethau gweledig a phethau anweledig, gorseddau, arglwyddiaethau, tywysogaethau ac awdurdodau. Trwyddo ef ac er ei fwyn ef y mae pob peth wedi ei greu.G)  DHwn yw delw'r Duw anweledig, cyntafanedig yr holl greadigaeth;G(  Dyn yr hwn y mae inni brynedigaeth, sef maddeuant ein pechodau.S' !D Gwaredodd ni o afael y tywyllwch, a'n trosglwyddo i deyrnas ei annwyl Fab,n& WD gan ddiolch i'r Tad, yr hwn a'ch gwnaeth yn gymwys i gael cyfran o etifeddiaeth y saint yn y goleuni.% -D Yr ydym yn deisyf ar ichwi gael eich grymuso � phob grymuster, yn �l nerth ei ogoniant ef, i ddyfalbarhau a hirymaros yn llawen ym mhob dim,/$ YD er mwyn ichwi fyw yn deilwng o'r Arglwydd a rhyngu ei fodd yn gyfan gwbl, gan ddwyn ffrwyth mewn gweithredoedd da o bob math, a chynyddu yn eich adnabyddiaeth o Dduw.H#  D Oherwydd hyn, o'r dydd y clywsom hynny, nid ydym yn peidio � gwedd�o drosoch. Deisyf yr ydym ar ichwi gael eich llenwi, trwy bob doethineb a deall ysbrydol, ag amgyffrediad o ewyllys Duw,A" Dac ef sydd wedi'n hysbysu ni am eich cariad yn yr Ysbryd.j! ODDysgasoch hyn oddi wrth Epaffras, ein cydwas annwyl, sy'n weinidog ffyddlon i Grist ar eich rhan,G   Dsydd wedi dod atoch. Y mae'r Efengyl yn dwyn ffrwyth ac yn cynyddu trwy'r holl fyd, yn union fel y mae hefyd yn eich plith chwi, o'r dydd y clywsoch am ras Duw a'i amgyffred mewn gwirionedd. 3Ddeubeth sy'n tarddu o wrthrych eich gobaith, sydd ynghadw yn y nefoedd i chwi. Clywsoch eisoes am y gobaith hwn, yng ngair y gwirionedd, yr Efengylp [Doherwydd i ni glywed am eich ffydd yng Nghrist Iesu, ac am y cariad sydd gennych tuag at yr holl saint,e EDYr ydym bob amser yn ein gwedd�au yn diolch amdanoch i Dduw, Tad ein Harglwydd Iesu Grist,l SDat y saint yn Colosae, rhai ffyddlon yng Nghrist. Gras a thangnefedd i chwi oddi wrth Dduw ein Tad.I DPaul, apostol Crist Iesu trwy ewyllys Duw, a Timotheus ein brawd,:o:Gras yr Arglwydd Iesu Grist fyddo gyda'ch ysbryd!a;:Y mae'r saint i gyd, ac yn arbennig y rhai sydd yng ngwasanaeth Cesar, yn eich cyfarch.eC:Cyfarchwch bob sant yng Nghrist Iesu. Y mae'r cyfeillion sydd gyda mi yn eich cyfarch chwi.A}:I'n Duw a'n Tad y byddo'r gogoniant byth bythoedd! Amen.hI:A bydd fy Nuw i yn cyflawni eich holl angen chwi yn �l cyfoeth ei ogoniant yng Nghrist Iesu.Y+:Yr wyf fi wedi derbyn fy nh�l yn llawn, a mwy na hynny; y mae gennyf gyflawnder ar �l derbyn trwy law Epaffroditus yr hyn a anfonasoch chwi; y mae hynny'n arogl p�r, yn aberth cymeradwy, wrth fodd Duw.T!:Nid ceisio'r rhodd yr wyf, ond ceisio'r elw sy'n cynyddu i'ch cyfrif chwi.fE:oherwydd yn Thesalonica hyd yn oed anfonasoch unwaith, ac eilwaith, i gyfarfod �'m hangen.<q:Yr ydych chwithau, Philipiaid, yn gwybod, pan euthum allan o Facedonia ar gychwyn y genhadaeth, na fu gan yr un eglwys, ar wah�n i chwi yn unig, ran gyda mi mewn rhoi a derbyn;F:Er hynny, da y gwnaethoch wrth rannu � mi fy ngorthrymder.L: Y mae gennyf gryfder at bob gofyn trwy yr hwn sydd yn fy nerthu i.T!: Gwn sut i gymryd fy narostwng, a gwn hefyd sut i fod uwchben fy nigon. Ym mhob rhyw amgylchiadau, yr wyf wedi dysgu'r gyfrinach sut i ddygymod, boed � llawnder neu newyn, � helaethrwydd neu brinder.w: Nid fy mod yn dweud hyn am fod arnaf angen, oherwydd yr wyf fi wedi dysgu bod yn fodlon, beth bynnag fy amgylchiadau.8 i: Y mae'n llawenydd mawr yn yr Arglwydd i mi, fod eich gofal amdanaf yn awr o'r diwedd wedi blaguro eto. O ran hynny, yr oedd y gofal gennych; yr amser cyfaddas oedd yn eisiau.  : Y pethau yr ydych wedi eu dysgu a'u derbyn, eu clywed a'u gweled, ynof fi, gwnewch y rhain; a bydd Duw'r tangnefedd gyda chwi.j M:Bellach, gyfeillion, beth bynnag sydd yn wir, beth bynnag sydd yn anrhydeddus, beth bynnag sydd yn gyfiawn a phur, beth bynnag sydd yn hawddgar a chanmoladwy, pob rhinwedd a phopeth yn haeddu clod, myfyriwch ar y pethau hyn.x i:A bydd tangnefedd Duw, sydd goruwch pob deall, yn gwarchod dros eich calonnau a'ch meddyliau yng Nghrist Iesu. :Peidiwch � phryderu am ddim, ond ym mhob peth gwneler eich deisyfiadau yn hysbys i Dduw trwy weddi ac ymbil, ynghyd � diolchgarwch.N:Bydded eich hynawsedd yn hysbys i bob dyn. Y mae'r Arglwydd yn agos.N:Llawenhewch yn yr Arglwydd bob amser; fe'i dywedaf eto, llawenhewch.jM:Ac yn wir y mae gennyf gais i tithau, fy nghydymaith cywir dan yr iau: rho dy gymorth i'r gwragedd hyn a gydymdrechodd � mi o blaid yr Efengyl, ynghyd � Clement a'm cydweithwyr eraill, sydd �'u henwau yn llyfr y bywyd.W':Yr wyf yn annog Euodia, ac yn annog Syntyche, i fyw'n gyt�n yn yr Arglwydd.# A:Am hynny, fy nghyfeillion, anwyliaid yr wyf yn hiraethu amdanynt, fy llawenydd a'm coron, safwch yn gadarn fel hyn yn yr Arglwydd, fy nghyfeillion annwyl.,Q:Bydd ef yn gweddnewid ein corff iselwael ni ac yn ei wneud yn unffurf �'i gorff gogoneddus ef, trwy'r nerth sydd yn ei alluogi i ddwyn pob peth dan ei awdurdod.:Oherwydd yn y nefoedd y mae ein dinasyddiaeth ni, ac oddi yno hefyd yr ydym yn disgwyl Gwaredwr, sef yr Arglwydd Iesu Grist.w:Distryw yw eu diwedd, y bol yw eu duw, ac yn eu cywilydd y mae eu gogoniant; pobl �'u bryd ar bethau daearol ydynt.)K:Oherwydd y mae llawer, yr wyf yn fynych wedi s�n wrthych amdanynt, ac yr wyf yn s�n eto yn awr gan wylo, sydd o ran eu ffordd o fyw yn elynion croes Crist.:Byddwch yn gydefelychwyr ohonof fi, gyfeillion, a daliwch sylw ar y rhai sy'n byw yn �l yr esiampl sydd gennych ynom ni.Q~:Ond gadewch inni ymddwyn yn unol �'r safon yr ydym wedi ei chyrraedd."}=:Pob un ohonom, felly, sydd ymhlith y rhai aeddfed, dyma sut y dylai feddwl. Ond os ydych o wahanol feddwl am rywbeth, fe ddatguddia Duw hyn hefyd ichwi.h|I:yr wyf yn cyflymu at y nod, i ennill y wobr y mae Duw yn fy ngalw i fyny ati yng Nghrist Iesu.${A: Gyfeillion, nid wyf yn ystyried fy mod wedi ei feddiannu; ond un peth, gan anghofio'r hyn sydd o'r tu cefn ac ymestyn yn daer at yr hyn sydd o'r tu blaen,>zu: Nid fy mod eisoes wedi cael hyn, neu fy mod eisoes yn berffaith, ond yr wyf yn prysuro ymlaen, er mwyn meddiannu'r peth hwnnw y cefais innau er ei fwyn fy meddiannu gan Grist Iesu.Hy : fel y caf i rywfodd, gyrraedd yr atgyfodiad oddi wrth y meirw.x: Rwyf am ei adnabod ef, a grym ei atgyfodiad, a chymdeithas ei ddioddefiadau, wrth gael fy nghydffurfio �'i farwolaeth ef,+wO: a'm cael ynddo ef, heb ddim cyfiawnder o'm heiddo fy hun sy'n tarddu o'r Gyfraith, ond hwnnw sydd trwy ffydd yng Nghrist, y cyfiawnder sydd o Dduw ar sail ffydd.sv_:A mwy na hynny hyd yn oed, yr wyf yn dal i gyfrif pob peth yn golled, ar bwys rhagoriaeth y profiad o adnabod Crist Iesu fy Arglwydd, yr un y collais bob peth o'i herwydd. Yr wyf yn cyfrif y cwbl yn ysbwriel, er mwyn imi ennill CristeuC:Ond beth bynnag oedd yn ennill i mi, yr wyf yn awr yn ei ystyried yn golled oherwydd Crist.ftE:o ran s�l, yn erlid yr eglwys; yn �l y cyfiawnder sy'n perthyn i'r Gyfraith, yn ddi-fai. s:wedi enwaedu arnaf yr wythfed dydd, o hil Israel, o lwyth Benjamin, yn Hebr�wr o dras Hebrewyr; yn �l y Gyfraith, yn Pharisead;$rA:er bod gennyf, o'm rhan fy hun, le i ymddiried yn y cnawd hefyd. Os oes rhywun arall yn tybio fod ganddo le i ymddiried yn y cnawd, yr wyf fi'n fwy felly:q:Oherwydd ni yw'r rhai gwir enwaededig, ni sy'n addoli trwy Ysbryd Duw, ac yn ymfalch�o yng Nghrist Iesu heb ymddiried yn y cnawd �jpM:Gwyliwch y cu373?n, gwyliwch y drwgweithredwyr, gwyliwch y rhai nad ydynt ond yn gwaedu'r cnawd.o :Bellach, gyfeillion, llawenhewch yn yr Arglwydd. Nid yw ysgrifennu'r un pethau atoch yn drafferth i mi, ac i chwi y mae'n ddiogelwch. n :oherwydd bu yn ymyl marw er mwyn gwaith Crist pan fentrodd ei fywyd i gyflawni drosof y gwasanaeth na allech chwi mo'i gyflawni.bm=:Derbyniwch ef felly yn yr Arglwydd gyda phob llawenydd; ac anrhydeddwch rai o'i fath ef,{lo:Yr wyf, felly, yn fwy eiddgar i'w anfon, er mwyn i chwi lawenhau eto o'i weld, ac i minnau fod yn llai fy ngofid.!k;:Yn wir, fe fu'n wael, hyd at farw bron; ond fe dosturiodd Duw wrtho, ac nid wrtho ef yn unig ond wrthyf finnau hefyd, rhag imi gael gofid ar ben gofid.mjS:Oherwydd y mae ef wedi bod yn hiraethu amdanoch oll, ac yn poeni am i chwi glywed iddo fod yn glaf.i#:Yr wyf yn credu hefyd y dylwn anfon Epaffroditus atoch, brawd a chydweithiwr a chydfilwr i mi, a'ch cennad chwi i weini ar fy anghenraid i.Uh#:Ac yr wyf yn sicr, yn yr Arglwydd, y byddaf fi fy hun hefyd yn dod yn fuan.pgY:Dyma'r gu373?r, ynteu, yr wyf yn gobeithio'i anfon, cyn gynted byth ag y caf weld sut y bydd hi arnaf.rf]:Gwyddoch fel y profwyd ei werth ef, gan iddo wasanaethu gyda mi, fel mab gyda'i dad, o blaid yr Efengyl.We':y maent oll �'u bryd ar eu dibenion eu hunain, nid ar ddibenion Iesu Grist.ldQ:Oherwydd nid oes gennyf neb o gyffelyb ysbryd iddo ef, i gymryd gwir ofal am eich buddiannau chwi;c):Ond yr wyf yn gobeithio yn yr Arglwydd Iesu anfon Timotheus atoch ar fyrder, er mwyn imi gael fy nghalonogi o wybod am eich amgylchiadau chwi.Kb:Yn yr un modd byddwch chwithau'n llawen, a chydlawenhewch � mi.a:Ond os tywelltir fy mywyd i yn ddiodoffrwm ac yn aberth er mwyn eich ffydd chwi, yr wyf yn llawen, ac yn cydlawenhau � chwi i gyd. `:yn cyflwyno gair y bywyd. Felly byddwch yn destun ymffrost i mi yn Nydd Crist, na fu imi redeg y ras yn ofer na llafurio yn ofer._3:byddwch yn ddi-fai a diddrwg, yn blant di-nam i Dduw yng nghanol cenhedlaeth wyrgam a gwrthnysig, yn disgleirio yn eu plith fel goleuadau yn y byd,0^[:Gwnewch bopeth heb rwgnach nac ymryson;q][: oblegid Duw yw'r un sydd yn gweithio ynoch i beri ichwi ewyllysio a gweithredu i'w amcanion daionus ef.q\[: Gan hynny, fy nghyfeillion annwyl, fel y buoch bob amser yn ufudd, felly yn awr, nid yn unig fel pe bawn yn bresennol, ond yn fwy o lawer gan fy mod yn absennol, gweithredwch, mewn ofn a dychryn, yr iachawdwriaeth sy'n eiddo ichwi;S[: ac y cyffesai pob tafod fod Iesu Grist yn Arglwydd, er gogoniant Duw Dad.VZ%: fel wrth enw Iesu y plygai pob glin yn y nef ac ar y ddaear a than y ddaear,QY: Am hynny tra-dyrchafodd Duw ef, a rhoi iddo'r enw sydd goruwch pob enw,jXM:O'i gael ar ddull dyn, fe'i darostyngodd ei hun, gan fod yn ufudd hyd angau, ie, angau ar groes.UW#:ond fe'i gwacaodd ei hun, gan gymryd ffurf caethwas a dyfod ar wedd ddynol.^V5:Er ei fod ef ar ffurf Duw, ni chyfrifodd fod cydraddoldeb � Duw yn beth i'w gipio,sU_:Amlygwch yn eich plith eich hunain yr agwedd meddwl honno sydd, yn wir, yn eiddo i chwi yng Nghrist Iesu.zTm:Bydded gofal gan bob un ohonoch, nid am eich buddiannau eich hunain yn unig ond am fuddiannau pobl eraill hefyd.)SK:Peidiwch � gwneud dim o gymhellion hunanol nac o ymffrost gwag, ond mewn gostyngeiddrwydd bydded i bob un ohonoch gyfrif y llall yn deilyngach nag ef ei hun.wRg:cyflawnwch fy llawenydd trwy fod o'r un meddwl, a'r un cariad gennych at eich gilydd, yn unfryd ac yn unfarn.Q 7:Felly, os oes gennych yng Nghrist unrhyw symbyliad, unrhyw ap�l o du cariad, unrhyw gymdeithas trwy'r Ysbryd, os oes unrhyw gynhesrwydd a thosturi,kP Q:gan ymdaflu i'r frwydr honno y gwelsoch fi ynddi, ac yr ydych yn awr yn clywed fy mod ynddi o hyd.hO K:Oherwydd rhoddwyd i chwi y fraint, nid yn unig o gredu yng Nghrist ond hefyd o ddioddef drosto,&N G:heb eich dychrynu mewn un dim gan y gwrthwynebwyr. Bydd hyn yn arwydd eglur i'r rheini o'u distryw hwy, ond o'ch iachawdwriaeth chwi, a hynny oddi wrth Dduw.tM c:Yn anad dim, bydded eich buchedd yn deilwng o Efengyl Crist, er mwyn imi weld, os dof atoch, neu glywed amdanoch, os byddaf yn absennol, eich bod yn sefyll yn gadarn, yn un o ran ysbryd, gan gydymdrechu yn unfryd dros ffydd yr Efengyl,`L ;:er mwyn ichwi ymffrostio fwyfwy, yng Nghrist Iesu, o'm hachos i pan ddof yn �l atoch.K :Rwy'n gwybod hyn i sicrwydd: aros a wnaf, a phara i aros gyda chwi oll, i hyrwyddo eich cynnydd a'ch llawenydd yn y ffydd,MJ :ond y mae aros yn fy nghnawd yn fwy angenrheidiol er eich mwyn chwi.yI m:Y mae'n gyfyng arnaf o'r ddeutu; y mae arnaf awydd ymadael a bod gyda Christ, gan fod hynny'n llawer iawn gwell;xH k:Ond os wyf i barhau i fyw yn y cnawd, bydd hynny'n golygu y caf ffrwyth o'm llafur. Eto, ni wn beth i'w ddewis.5G g:Oherwydd, i mi, Crist yw byw, ac elw yw marw.nF W:Am hyn yr wyf yn disgwyl yn eiddgar, gan obeithio na chaf fy nghywilyddio mewn dim, ond y bydd Crist, yn awr fel erioed, trwy fy ngwroldeb i, yn cael ei fawrygu yn fy nghorff i, prun bynnag ai trwy fy mywyd ai trwy fy marwolaeth.xE k:oherwydd mi wn mai canlyniad hyn, ar bwys eich gweddi chwi a chymorth Ysbryd Iesu Grist, fydd fy ngwaredigaeth. : Yr wyf am i chwi wybod, gyfeillion, fod y pethau a ddigwyddodd i mi wedi troi, yn hytrach, yn foddion i hyrwyddo'r Efengyl,`= ;: yn gyflawn o ffrwyth y cyfiawnder sy'n dod trwy Iesu Grist, er gogoniant a mawl i Dduw.m< U: er mwyn ichwi allu cymeradwyo'r hyn sy'n rhagori, a bod yn ddidwyll a didram-gwydd erbyn Dydd Crist,^; 7: Dyma fy ngweddi, ar i'ch cariad gynyddu fwyfwy eto mewn gwybodaeth a phob dirnadaeth,r: _:Oblegid y mae Duw'n dyst i mi, gymaint yr wyf yn hiraethu, � dyhead Crist Iesu ei hun, am bawb ohonoch.x9 k:Felly y mae'n iawn imi deimlo hyn amdanoch i gyd, am fy mod mor hoff ohonoch, ac am eich bod i gyd yn cyfranogi o'r fraint sy'n dod i'm rhan, pan fyddaf yng ngharchar yn ogystal � phan fyddaf yn amddiffyn yr Efengyl neu yn ei chadarnhau.o8 Y:ac yr wyf yn sicr o hyn, y bydd i'r hwn a ddechreuodd waith da ynoch ei gwblhau erbyn Dydd Crist Iesu.W7 ):Diolch y byddaf am eich partneriaeth yn yr Efengyl o'r dydd cyntaf hyd yn awr;h6 K:a phob amser ym mhob un o'm gwedd�au dros bob un ohonoch, yr wyf yn gwedd�o gyda llawenydd.E5 :Byddaf yn diolch i'm Duw bob tro y byddaf yn cofio amdanoch,R4 :Gras a thangnefedd i chwi oddi wrth Dduw ein Tad a'r Arglwydd Iesu Grist.3 :Paul a Timotheus, gweision Crist Iesu, at yr holl saint yng Nghrist Iesu sydd yn Philipi, ynghyd �'r arolygwyr a'r diaconiaid.X2)0Gras fyddo gyda phawb sy'n caru ein Harglwydd Iesu Grist � chariad anfarwol!k1O0Tangnefedd i'r cyfeillion, a chariad ynghyd � ffydd oddi wrth Dduw Dad a'r Arglwydd Iesu Grist.n0U0Yr wyf yn ei anfon atoch yn unswydd ichwi gael gwybod am ein hynt, ac er mwyn iddo ef eich calonogi.//0Er mwyn i chwithau wybod fy hanes, a beth yr wyf yn ei wneud, fe gewch y cwbl gan Tychicus, y brawd annwyl a'r gweinidog ffyddlon yn yr Arglwydd.w.g0Trosti hi yr wyf yn llysgennad mewn cadwynau. Ie, gwedd�wch ar i mi lefaru'n hy amdani, fel y dylwn lefaru.-{0a gwedd�wch drosof finnau y bydd i Dduw roi i mi ymadrodd, ac agor fy ngenau, i hysbysu'n eofn ddirgelwch yr Efengyl.#,?0Ymrowch i weddi ac ymbil, gan wedd�o bob amser yn yr Ysbryd. I'r diben hwn, byddwch yn effro, gyda dyfalbarhad ym mhob math o ymbil dros y saint i gyd,L+0Derbyniwch helm iachawdwriaeth a chleddyf yr Ysbryd, sef gair Duw.y*k0Heblaw hyn oll, ymarfogwch � tharian ffydd; � hon byddwch yn gallu diffodd holl saethau tanllyd yr Un drwg.P)0a pharodrwydd i gyhoeddi Efengyl tangnefedd yn esgidiau am eich traed.j(M0Safwch, ynteu, � gwirionedd yn wregys am eich canol, a chyfiawnder yn arfwisg ar eich dwyfron,'!0 Gan hynny, ymarfogwch � holl arfogaeth Duw, er mwyn ichwi fedru gwrthsefyll yn y dydd drwg, ac wedi cyflawni pob peth, sefyll yn gadarn.6&e0 Nid � meidrolion yr ydym yn yr afael, ond � thywys-ogaethau ac awdurdodau, � llywod-raethwyr tywyllwch y byd hwn, � phwerau ysbrydol drygionus yn y nefolion leoedd.s%_0 Gwisgwch amdanoch holl arfogaeth Duw, er mwyn ichwi fedru sefyll yn gadarn yn erbyn cynllwynion y diafol.E$0 Yn olaf, ymgryfhewch yn yr Arglwydd ac yn nerth ei allu ef.2#]0 Chwi feistri, gwnewch yr un peth iddynt hwy, gan roi'r gorau i fygwth, oherwydd fe wyddoch fod eu Meistr hwy a chwithau yn y nefoedd, ac nad yw ef yn dangos ffafriaeth.}"s0oherwydd fe wyddoch y bydd pob un, boed gaeth neu rydd, yn derbyn t�l gan yr Arglwydd am ba ddaioni bynnag a wna.F!0Rhowch wasanaeth ewyllysgar fel i'r Arglwydd, nid i ddynion, 0nid ag esgus o wasanaeth fel rhai sy'n ceisio plesio dynion, ond fel gweision Crist yn gwneud ewyllys Duw �'ch holl galon.ta0Chwi gaethweision, ufuddhewch i'ch meistri daearol mewn ofn a dychryn, mewn unplygrwydd calon fel i Grist,r]0Chwi dadau, peidiwch � chythruddo'ch plant, ond eu meithrin yn nisgyblaeth a hyfforddiant yr Arglwydd.>w0er mwyn iti lwyddo a chael hir ddyddiau ar y ddaear."T!0Anrhydedda dy dad a'th fam" � hwn yw'r gorchymyn cyntaf ac iddo addewid:S !0Chwi blant, ufuddhewch i'ch rhieni yn yr Arglwydd, oherwydd hyn sydd iawn.r]0!Ond yr ydych chwithau bob un i garu ei wraig fel ef ei hun; ac y mae'r wraig hithau i barchu ei gu373?r.R0 Y mae'r dirgelwch hwn yn fawr. Cyfeirio yr wyf at Grist ac at yr eglwys. 0Yng ngeiriau'r Ysgrythur: "Dyna pam y bydd dyn yn gadael ei dad a'i fam ac yn glynu wrth ei wraig; a bydd y ddau yn un cnawd."4c0oherwydd yr ydym ni'n aelodau o'i gorff ef.0Ni chasaodd neb erioed ei gnawd ei hun; yn hytrach y mae'n ei feithrin a'i ymgeleddu. Felly y gwna Crist hefyd �'r eglwys; 0Yn yr un modd, dylai'r gwu375?r garu eu gwragedd fel eu cyrff eu hunain. Y mae'r gu373?r sy'n caru ei wraig yn ei garu ei hun.&E0er mwyn iddo ef ei hun ei chyflwyno iddo'i hun yn ei llawn ogoniant, heb fod arni frycheuyn na chrychni na dim byd o'r fath, iddi fod yn sanctaidd a di-fai.F0i'w sancteiddio a'i glanhau �'r golchiad du373?r a'r gair,fE0Chwi wu375?r, carwch eich gwragedd, fel y carodd Crist yntau'r eglwys a'i roi ei hun drosti,{o0Ond fel y mae'r eglwys yn ddarostyngedig i Grist, felly y mae'n rhaid i'r gwragedd fod i'w gwu375?r ym mhob peth.oW0oherwydd y gu373?r yw pen y wraig, fel y mae Crist hefyd yn ben yr eglwys; ac ef yw Gwaredwr y corff.O0Chwi wragedd, byddwch ddaros-tyngedig i'ch gwu375?r fel i'r Arglwydd;N0a byddwch ddarostyngedig i'ch gilydd, o barchedig ofn tuag at Grist.V %0Diolchwch bob amser am bob dim i Dduw y Tad yn enw ein Harglwydd Iesu Grist;w g0Cyfarchwch eich gilydd � salmau ac emynau a chaniadau ysbrydol; canwch a phynciwch o'ch calon i'r Arglwydd.[ /0Peidiwch � meddwi ar win (afradlonedd yw hynny), ond llanwer chwi �'r Ysbryd.Y +0Am hynny, peidiwch � bod yn ff�l, ond deallwch beth yw ewyllys yr Arglwydd.A }0Daliwch ar eich cyfle, oherwydd y mae'r dyddiau'n ddrwg.eC0Felly, gwyliwch eich ymddygiad yn ofalus, gan fyw, nid fel rhai annoeth ond fel rhai doeth.nU0Am hynny y dywedir: "Deffro, di sydd yn cysgu, a chod oddi wrth y meirw, ac fe dywynna Crist arnat."{o0 Ond y mae pob peth a ddadlennir gan y goleuni yn dod yn weladwy, oherwydd goleuni yw pob peth a wneir yn weladwy.P0 Gwarthus yw hyd yn oed crybwyll y pethau a wneir ganddynt yn y dirgel.oW0 Gwrthodwch ymgysylltu � gweithredoedd diffrwyth y tywyllwch, ond yn hytrach dadlennwch eu drygioni.A}0 Gwnewch yn siu373?r beth sy'n gymeradwy gan yr Arglwydd.V%0 oherwydd gwelir ffrwyth y goleuni ym mhob daioni a chyfiawnder a gwirionedd.nU0tywyllwch oeddech chwi gynt, ond yn awr goleuni ydych yn yr Arglwydd. Byddwch fyw fel plant goleuni,1]0Peidiwch felly � chyfathrachu � hwy; 0Peidiwch � chymryd eich twyllo gan eiriau gwag neb; o achos y pethau hyn y mae digofaint Duw yn dod ar y rhai sy'n anufudd iddo. ~90Gwyddoch hyn yn sicr, nad oes cyfran yn nheyrnas Crist a Duw i neb sy'n puteinio neu'n aflan, nac i neb sy'n drachwantus, hynny yw, yn addoli eilunod.}0a'r un modd bryntni, a chleber ff�l, a siarad gwamal, pethau sy'n anweddus. Yn hytrach, geiriau diolch sy'n gweddu i chwi.| 0Anfoesoldeb rhywiol, a phob aflendid a thrachwant, peidiwch hyd yn oed �'u henwi yn eich plith, fel y mae'n briodol i saint;{y0gan fyw mewn cariad, yn union fel y carodd Crist ni, a'i roi ei hun trosom, yn offrwm ac aberth i Dduw, o arogl p�r.Az 0Byddwch, felly, yn efelychwyr Duw, fel plant annwyl iddo,yy0 Byddwch yn dirion wrth eich gilydd; yn dyner eich calon, yn maddau i'ch gilydd fel y maddeuodd Duw yng Nghrist i chwi.oxW0Bwriwch ymaith oddi wrthych bob chwerwder, llid, digofaint, twrw, a sen, ynghyd � phob drwgdeimlad.{wo0Peidiwch � thrist�u Ysbryd Gl�n Duw, yr Ysbryd y gosodwyd ei s�l arnoch ar gyfer dydd eich prynu'n rhydd.%vC0Nid oes yr un gair drwg i ddod allan o'ch genau, dim ond geiriau da, sydd er adeiladaeth yn �l yr angen, ac felly'n dwyn bendith i'r sawl sy'n eu clywed.1u[0Y mae'r lleidr i beidio � lladrata mwyach; yn hytrach, dylai ymroi i weithio'n onest �'i ddwylo ei hun, er mwyn cael rhywbeth i'w rannu �'r sawl sydd mewn angen./tY0a pheidiwch � rhoi cyfle i'r diafol.hsI0Byddwch ddig, ond peidiwch � phechu; peidiwch � gadael i'r haul fachlud ar eich digofaint,yrk0Gan hynny, ymaith � chelwydd! Dywedwch y gwir bob un wrth ei gymydog, oherwydd yr ydym yn aelodau o'n gilydd.q0a gwisgo amdanoch y natur ddynol newydd sydd wedi ei chreu ar ddelw Duw, yn y cyfiawnder a'r sancteiddrwydd sy'n gweddu i'r gwirionedd. ~}}\|a{{{=z|z yyxwwvvutt>ssOrrqUpp0oo,nummm kk juihhdggg/ff7eeccibbvbaa `c_z_^^D]]'\\_[[ZZYY X`WVVV.UUTTISSzRRcQQ|PPeOOUO2O NNNNNMMLLLWLKK`K JOIIHHGsFF)EbDDPCyBAAA*@??[>>g==<;;J::i9998776655y4433322`11m00*//h..T-O,,E+**))*((''!&&%%u% $##U"">!!!; B3*A0l^.hXvG( Z   (PC$(^ KbY mae'r rhai sy'n gaethweision dan yr iau i gyfrif eu meistri eu hunain yn deilwng o wir barch, fel na chaiff enw Duw, na'r athrawiaeth Gristionogol, air drwg.s]_bYn yr un modd, y mae gweithredoedd da yn eglur ddigon, a hyd yn oed os nad ydynt, nid oes modd eu cuddio.\{bY mae pechodau rhai pobl yn eglur ddigon, ac yn eu rhagflaenu i farn, ond y mae eraill sydd �'u pechodau yn eu dilyn.k[ObBellach, paid ag yfed du373?r yn unig, ond cymer ychydig o win at dy stumog a'th aml anhwylderau.|ZqbPaid � bod ar frys i arddodi dwylo ar neb, a thrwy hynny gyfranogi ym mhechodau pobl eraill; cadw dy hun yn bur.%YCbYr wyf yn dy rybuddio, yng ngu373?ydd Duw a Christ Iesu a'r angylion etholedig, i gadw'r rheolau hyn yn ddiragfarn, a'u gweithredu ar bob adeg yn ddiduedd.pXYbY rhai ohonynt sy'n dal i bechu, cerydda hwy yng ngu373?ydd pawb, i godi ofn ar y gweddill yr un pryd.bW=bPaid � derbyn cyhuddiad yn erbyn henuriad os na fydd hyn ar air dau neu dri o dystion.V#bOherwydd y mae'r Ysgrythur yn dweud: "Nid wyt i roi genfa am safn ych tra bydd yn dyrnu", a hefyd: "Y mae'r gweithiwr yn haeddu ei gyflog."U!bY mae'r henuriaid sy'n arweinwyr da yn haeddu cael dwbl y gydnabyddiaeth, yn arbennig y rhai sydd yn llafurio ym myd pregethu a hyfforddi.STbDylai unrhyw wraig sy'n gredadun, a chanddi weddwon yn y teulu, ofalu amdanynt. Nid yw'r gynulleidfa i ddwyn y baich mewn achos felly, er mwyn iddynt allu gofalu am y rhai sy'n weddwon mewn gwirionedd.VS%bOherwydd y mae rhai gweddwon eisoes wedi mynd ar gyfeiliorn a chanlyn Satan.RbFy nymuniad, felly, yw bod gweddwon iau yn priodi, yn magu plant ac yn cadw tu375?, a pheidio � rhoi cyfle i unrhyw elyn i'n difenwi.!Q;b At hynny, byddant yn dysgu bod yn ddiog wrth fynd o gwmpas y tai, ac nid yn unig yn ddiog ond hefyd yn siaradus a busneslyd, yn dweud pethau na ddylid.SPb a ch�nt eu condemnio felly am dorri'r adduned a wnaethant ar y dechrau.!O;b A phaid � chynnwys y rhai iau ar restr y gweddwon, oherwydd cyn gynted ag y bydd eu nwydau yn eu dieithrio oddi wrth Grist, daw arnynt chwant priodi,[N/b A rhaid cael prawf iddi ymroi i weithredoedd da: iddi fagu plant, iddi roi llety i ddieithriaid, iddi olchi traed y saint, iddi gynorthwyo pobl mewn cyfyngder, yn wir iddi ymdaflu i bob math o weithredoedd da.mMSb Ni ddylid rhoi gwraig ar restr y gweddwon os nad yw dros drigain oed, ac a fu'n wraig i un gu373?r.L1bOnd pwy bynnag nad yw'n darparu ar gyfer ei berthnasau, ac yn arbennig ei deulu ei hun, y mae wedi gwadu'r ffydd ac y mae'n waeth nag anghredadun.QKbGorchymyn di y pethau hyn hefyd, er mwyn i'r gweddwon fod yn ddigerydd.TJ!bY mae'r weddw afradlon, ar y llaw arall, gystal � marw er ei bod yn fyw.II bOnd am yr un sy'n weddw mewn gwirionedd, yr un sydd wedi ei gadael ar ei phen ei hun, y mae hon �'i gobaith wedi ei sefydlu ar Dduw, ac y mae'n parhau nos a dydd mewn ymbiliau a gwedd�au.OHbOnd os oes gan y weddw blant neu wyrion, dylai'r rheini yn gyntaf ddysgu ymarfer eu crefydd tuag at eu teulu, a thalu'n �l i'w rhieni y ddyled sydd arnynt, oherwydd hynny sy'n gymeradwy gan Dduw.GGbCydnabydda'r gweddwon, y rheini sy'n weddwon mewn gwirionedd.[F/by gwragedd hu375?n fel mamau, a'r merched ifainc � phurdeb llwyr fel chwiorydd.dE CbPaid � cheryddu hynafgwr, ond ei gymell fel petai'n dad i ti, y dynion ifainc fel brodyr,-DSbCadw lygad arnat ti dy hun ac ar yr hyfforddiant a roddi, a dal ati yn y pethau hyn. Os gwnei di felly, yna fe fyddi'n dy achub dy hun a'r rhai sy'n gwrando arnat.TC!bGofala am y pethau hyn, ymdafla iddynt, a bydd dy gynnydd yn amlwg i bawb.uBcbPaid ag esgeuluso'r ddawn sydd ynot ac a roddwyd iti trwy eiriau proffwydol ac arddodiad dwylo'r henuriaid.YA+b Hyd nes imi ddod, rhaid i ti ymroi i'r darlleniadau a'r pregethu a'r hyfforddi.!@;b Paid � gadael i neb dy ddiystyru am dy fod yn ifanc. Yn hytrach, bydd di'n batrwm i'r credinwyr mewn gair a gweithred, mewn cariad a ffydd a phurdeb.=?ub Gorchymyn y pethau hyn i'th bobl, a dysg hwy iddynt.>1b I'r diben hwn yr ydym yn llafurio ac yn ymdrechu, oherwydd rhoesom ein gobaith yn y Duw byw, sy'n Waredwr i bawb, ond i'r credinwyr yn fwy na neb.;=qb Dyna air i'w gredu, sy'n teilyngu derbyniad llwyr.<5bWrth gwrs, y mae i ymarfer y corff beth gwerth, ond i ymarfer duwioldeb y mae pob gwerth, gan fod ynddo addewid o fywyd yn y byd hwn a'r byd a ddaw.^;5bPaid � gwrando ar chwedlau bydol hen wrachod, ond ymarfer dy hun i fod yn dduwiol.):KbOs dygi di'r pethau hyn i sylw'r gynulleidfa, byddi'n was da i Grist Iesu, yn dy feithrin dy hun � geiriau'r ffydd, a'r athrawiaeth dda yr wyt wedi ei dilyn.E9boherwydd y mae'n cael ei sancteiddio trwy air Duw a gweddi.y8kbOherwydd y mae pob peth a greodd Duw yn dda, ac ni ddylid gwrthod dim yr ydym yn ei dderbyn � diolch iddo ef,27]byn gwahardd priodi, ac yn mynnu fod pobl yn ymwrthod � bwydydd � bwydydd y mae Duw wedi eu creu i'w derbyn � diolch gan y credinwyr sydd wedi canfod y gwirionedd.66gbPobl yw'r rhain �'u cydwybod wedi ei serio,T5 #bY mae'r Ysbryd yn dweud yn eglur y bydd rhai mewn amserau diweddarach yn cefnu ar y ffydd. Byddant yn troi at ysbrydion twyllodrus ac at bethau y mae cythreuliaid yn eu dysgu trwy ragrith pobl gelwyddog.f4EbA rhaid inni'n unfryd gyffesu mai mawr yw dirgelwch ein crefydd: "Ei amlygu ef mewn cnawd, ei gyfiawnhau yn yr ysbryd, ei weld gan angylion, ei bregethu i'r Cenhedloedd, ei gredu drwy'r byd, ei ddyrchafu mewn gogoniant."w3gber mwyn iti gael gwybod sut y mae ymddwyn yn nheulu Duw, sef eglwys y Duw byw, colofn a sylfaen y gwirionedd.x2ibYr wyf yn gobeithio dod atat cyn hir, ond rhag ofn y caf fy rhwystro, yr wyf yn ysgrifennu'r llythyr hwn atat,/1Wb Oherwydd y mae'r rhai a gyflawnodd waith da fel diaconiaid yn ennill iddynt eu hunain safle da, a hyder mawr ynglu375?n �'r ffydd sy'n eiddo i ni yng Nghrist Iesu.k0Ob Rhaid i bob diacon fod yn u373?r i un wraig, a chanddo reolaeth dda ar ei blant a'i deulu ei hun.k/Ob Yn yr un modd dylai eu gwragedd fod yn weddus, yn ddiwenwyn, yn sobr, ac yn ffyddlon ym mhob dim.q.[b Dylid eu rhoi hwythau ar brawf ar y cychwyn, ac yna, o'u cael yn ddi-fai, caniat�u iddynt wasanaethu.K-b A dylent ddal eu gafael ar ddirgelwch y ffydd gyda chydwybod bur.,bYn yr un modd, rhaid i ddiaconiaid ennyn parch; nid yn ddauwynebog, nac yn drachwantus am win, nac yn chwennych elw anonest.+{bA dylai fod yn un � gair da iddo gan y byd oddi allan, rhag iddo gwympo i waradwydd a chael ei ddal ym magl y diafol.}*sbRhaid iddo beidio � bod yn newydd i'r ffydd, rhag iddo droi'n falch a chwympo dan y condemniad a gafodd y diafol.d)AbOs nad yw rhywun yn medru rheoli ei deulu ei hun, sut y mae'n mynd i ofalu am eglwys Dduw?p(YbDylai fod yn un a chanddo reolaeth dda ar ei deulu, ac yn cadw ei blant yn ufudd, � phob gwedduster.'bRhaid iddo beidio � bod yn rhy hoff o win, nac yn rhy barod i daro. I'r gwrthwyneb, dylai fod yn ystyriol a heddychlon a diariangar.&%bFelly, rhaid i arolygydd fod heb nam ar ei gymeriad, yn u373?r i un wraig, yn ddyn sobr, disgybledig, anrhydeddus, lletygar, ac yn athro da.p% [bDyma air i'w gredu: "Pwy bynnag sydd �'i fryd ar swydd arolygydd, y mae'n chwennych gwaith rhagorol."$bOnd caiff ei hachub drwy ddwyn plant � a bwrw y bydd gwragedd yn parhau mewn ffydd a chariad a sancteiddrwydd, ynghyd � diweirdeb.`#9bAc nid Adda a dwyllwyd; y wraig oedd yr un a dwyllwyd, a chwympo drwy hynny i drosedd.B"b Oherwydd Adda oedd y cyntaf i gael ei greu, ac wedyn Efa.p!Yb Ac nid wyf yn caniat�u i wragedd hyfforddi, nac awdurdodi ar y gwu375?r; eu lle hwy yw bod yn dawel.E b Rhaid i wragedd gymryd eu dysgu yn dawel gan lwyr ymostwng.X)b ond � gweithredoedd da, fel sy'n gweddu i wragedd sy'n honni bod yn dduwiol.6eb a bod y gwragedd, yr un modd, yn gwisgo dillad gweddus, yn wylaidd a diwair, ac yn eu harddu eu hunain, nid � phlethiadau gwallt a thlysau aur a pherlau a gwisgoedd drud,5bY mae'n ddymuniad gennyf, felly, fod y gwu375?r ym mhob cynulleidfa yn gwedd�o, gan ddyrchafu eu dwylo mewn sancteiddrwydd, heb na dicter na dadl;$AbAr fy ngwir, heb ddim anwiredd, dyma'r neges y penodwyd fi i dystio iddi fel pregethwr ac apostol, yn athro i'r Cenhedloedd yn y ffydd ac yn y gwirionedd.dAbFe'i rhoes ei hun yn bridwerth dros bawb, yn dystiolaeth yn yr amser priodol i fwriad Duw.hIbOherwydd un Duw sydd, ac un cyfryngwr hefyd rhwng Duw a dynion, sef Crist Iesu, yntau yn ddyn.T!bsy'n dymuno gweld pob un yn cael ei achub ac yn dod i ganfod y gwirionedd.=ubPeth da yw hyn, a chymeradwy gan Dduw, ein Gwaredwr,bdros frenhinoedd a phawb sydd mewn awdurdod, inni gael byw ein bywyd yn dawel a heddychlon, yn llawn duwioldeb a gwedduster. bYn y lle cyntaf, felly, yr wyf yn annog bod ymbiliau, gwedd�au, deisyfiadau a diolchiadau yn cael eu hoffrymu dros bawb,j ObPobl felly yw Hymenaeus ac Alexander, dau a draddodais i Satan, i'w disgyblu i beidio � chablu.m Ubgan ddal dy afael mewn ffydd a chydwybod dda. Am i rai ddiystyru cydwybod, drylliwyd llong eu ffydd. 5bTimotheus, fy mab, dyma'r siars sydd gennyf i ti, o gofio'r dystiolaeth broffwydol a roddwyd iti o'r blaen; ymddiried yn hyn a bydd lew yn y frwydr, bAc i Frenin tragwyddoldeb, yr anfarwol a'r anweledig a'r unig Dduw, y byddo'r anrhydedd a'r gogoniant byth bythoedd! Amen.J bOnd cefais drugaredd, a hynny fel y gallai Crist Iesu ddangos ei faith amynedd yn fy achos i, y blaenaf, a'm gwneud felly yn batrwm i'r rhai fyddai'n dod i gredu ynddo a chael bywyd tragwyddol.  bA dyma air i'w gredu, sy'n teilyngu derbyniad llwyr: "Daeth Crist Iesu i'r byd i achub pechaduriaid." A minnau yw'r blaenaf ohonynt.l SbGorlifodd gras ein Harglwydd arnaf, ynghyd �'r ffydd a'r cariad sy'n eiddo i ni yng Nghrist Iesu.* Ob myfi, yr un oedd gynt yn ei gablu, yn ei erlid, ac yn ei sarhau. Ar waethaf hynny, cefais drugaredd am mai mewn anwybodaeth ac anghrediniaeth y gwneuthum y cwbl.  'b Yr wyf yn diolch i Grist Iesu ein Harglwydd, yr hwn a'm nerthodd, am iddo fy nghyfrif yn un y gallai ymddiried ynof a'm penodi i'w wasanaeth;[  1b sy'n perthyn i'r Efengyl a ymddiriedwyd i mi, Efengyl ogoneddus y Duw gwynfydedig.&  Gb yn puteinio, yn ymlygru �'u rhyw eu hunain, yn herwgipio, yn dweud celwydd, yn tyngu ar gam, ac yn gwneud unrhyw beth arall sy'n groes i'r athrawiaeth iach  {b Gadewch inni ddeall hyn: y mae'r Gyfraith wedi ei llunio, nid ar gyfer y sawl sy'n cadw'r Gyfraith ond ar gyfer y rheini sy'n ei thorri a'i herio, sef yr annuwiol a'r pechadurus, y digrefydd a'r di-dduw, y rhai sy'n lladd tad a mam, yn llofruddio,`  ;bFe wyddom fod y Gyfraith yn beth ardderchog os caiff ei harfer yn briodol fel cyfraith.+ QbY maent �'u bryd ar fod yn athrawon y Gyfraith, ond nid ydynt yn deall dim ar eu geiriau eu hunain, na chwaith ar y pynciau y maent yn eu trafod mor awdurdodol.U %bGwyro oddi wrth y rhinweddau hyn a barodd i rai droi mewn dadleuon diffaith.e EbDiben y gorchymyn hwn yw'r cariad sy'n tarddu o galon bur a chydwybod dda a ffydd ddiffuant." ?ba rhoi'r gorau i chwedlau ac achau diddiwedd. Pethau yw'r rhain sy'n hyrwyddo dyfaliadau ofer yn hytrach na chynllun achubol Duw, a ganfyddir trwy ffydd. )bPan oeddwn ar gychwyn i Facedonia, pwysais arnat i ddal ymlaen yn Effesus, a gorchymyn i rai pobl beidio � dysgu athrawiaethau cyfeiliornus,  bat Timotheus, ei blentyn diledryw yn y ffydd. Gras a thrugaredd a thangnefedd i ti oddi wrth Dduw y Tad a Christ Iesu ein Harglwydd.] 7bPaul, apostol Crist Iesu trwy orchymyn Duw, ein Gwaredwr, a Christ Iesu, ein gobaith,;qXGras ein Harglwydd Iesu Grist fyddo gyda chwi oll!q[XY mae'r cyfarchiad yn fy llaw i, Paul. Hwn yw'r arwydd ym mhob llythyr; fel hyn y byddaf yn ysgrifennu.|qXBydded i Arglwydd tangnefedd ei hun roi tangnefedd ichwi bob amser ym mhob modd! Bydded yr Arglwydd gyda chwi oll!X~)XEto peidiwch �'u hystyried fel gelynion, ond rhybuddiwch hwy fel cyfeillion.)}KXOs bydd rhywrai'n gwrthod ufuddhau i'n gair ni yn y llythyr hwn, cadwch eich llygad arnynt, a pheidiwch � chymdeithasu � hwy, er mwyn codi cywilydd arnynt.F|X A pheidiwch chwithau, gyfeillion, � blino ar wneud daioni. {X I'r cyfryw yr ydym yn gorchymyn, ac yn apelio yn yr Arglwydd Iesu Grist, iddynt weithio'n dawel ac ennill eu bywoliaeth eu hunain.qz[X Oherwydd yr ydym yn clywed bod rhai yn eich mysg yn segura, yn busnesa ym mhobman heb weithio yn unman.yX Ac yn wir, pan oeddem yn eich plith, rhoesom y gorchymyn hwn i chwi: os oes rhywun sy'n anfodlon gweithio, peidied � bwyta chwaith.xxiX Nid nad oes gennym hawl arnoch, ond gwnaethom hyn er mwyn ein rhoi ein hunain yn esiampl i chwi i'w hefelychu.wyXna bwyta bara neb am ddim, ond yn hytrach gweithio nos a dydd mewn llafur a lludded, rhag bod yn faich ar neb ohonoch.fvEXGwyddoch yn iawn fel y dylech ein hefelychu ni, oherwydd nid segura y buom ni yn eich plith,:umXYr ydym yn gorchymyn i chwi, gyfeillion, yn enw ein Harglwydd Iesu Grist, gadw draw oddi wrth bob crediniwr sy'n segura yn lle byw yn �l y traddodiad a dderbyniodd gennym ni.Wt'XBydded i'r Arglwydd gyfeirio eich calonnau at gariad Duw ac at amynedd Crist! s XY mae gennym hyder yn yr Arglwydd amdanoch, eich bod yn gwneud y pethau yr ydym yn eu gorchymyn, ac y byddwch yn dal i'w gwneud.ar;XOnd y mae'r Arglwydd yn ffyddlon, ac fe'ch cadarnha chwi a'ch gwarchod rhag yr Un drwg.jqMXac ar i ni gael ein gwaredu oddi wrth bobl groes a drwg; oherwydd nid yw pawb yn meddu ar ffydd. p XBellach, gyfeillion, gwedd�wch drosom ni, ar i air yr Arglwydd fynd rhagddo a chael ei ogoneddu, fel y cafodd yn eich plith chwi,LoXddiddanu eich calonnau a'ch cadarnhau ym mhob gweithred a gair da!n/XA bydded i'n Harglwydd Iesu Grist ei hun, a Duw ein Tad, yr hwn sydd wedi ein caru ac wedi rhoi i ni ddiddanwch tragwyddol a gobaith da trwy ras,mXAm hynny, gyfeillion, safwch yn gadarn, a glynwch wrth y traddodiadau yr ydych wedi eu dysgu gennym ni, naill ai ar air neu trwy lythyr.}lsXI hyn y galwodd ef chwi, trwy'r Efengyl yr ydym ni yn ei phregethu: i feddiannu gogoniant ein Harglwydd Iesu Grist.jkMX Ond fe ddylem ni ddiolch i Dduw bob amser amdanoch chwi, gyfeillion annwyl gan yr Arglwydd, am i Dduw eich dewis chwi fel y rhai cyntaf i brofi iachawdwriaeth trwy waith sancteiddiol gan yr Ysbryd a thrwy gredu'r gwirionedd.rj]X ac felly bydd pawb sydd heb gredu'r gwirionedd, ond wedi ymhyfrydu mewn anghyfiawnder, yn cael eu barnu.Ti!X Oherwydd hyn y mae Duw yn anfon arnynt dwyll, i beri iddynt gredu celwydd,h'X a chan bob twyll anghyfiawn, i ddrygu'r rhai sydd ar lwybr colledigaeth am iddynt beidio � derbyn cariad at y gwirionedd a chael eu hachub.gX Bydd dyfodiad yr un digyfraith yn digwydd trwy weithrediad Satan; fe'i nodweddir gan bob math o nerth ac arwyddion a rhyfeddodau gau,f!XAc yna fe ddatguddir yr un digyfraith, a bydd yr Arglwydd Iesu yn ei ladd ag anadl ei enau, ac yn ei ddiddymu trwy ysblander ei ddyfodiad.e3XOherwydd y mae grym dirgelwch anghyfraith eisoes ar waith, eithr dim ond nes y bydd yr hwn sydd yn awr yn ei ddal yn �l wedi ei symud o'r ffordd.udcXAc yn awr, gwyddoch am yr hyn sydd yn ei ddal yn �l er mwyn sicrhau mai yn ei briod amser y datguddir ef.Uc#XOnid ydych yn cofio fy mod wedi dweud hyn wrthych pan oeddwn eto gyda chwi?-bSXDyma'r gwrthwynebydd sy'n ymddyrchafu yn erbyn pob un a elwir yn dduw neu sy'n wrthrych addoliad, nes eistedd ei hunan yn nheml Duw, gan gyhoeddi mai ef sydd Dduw.FaXPeidiwch � chymryd eich twyllo gan neb mewn unrhyw fodd; oherwydd ni ddaw'r Dydd hwnnw nes i'r gwrthgiliad ddod yn gyntaf, ac i'r un digyfraith, plentyn colledigaeth, gael ei ddatguddio.R`Xbeidio � chymryd eich ysgwyd yn ddisymwth allan o'ch pwyll, na'ch cynhyrfu gan ddatganiad ysbryd, neu air, neu lythyr yn honni ei fod oddi wrthym ni, i'r perwyl fod Dydd yr Arglwydd eisoes wedi dod.y_ mXYnglu375?n � dyfodiad ein Harglwydd Iesu Grist, a'n cydgynnull ni ato ef, yr wyf yn deisyf arnoch, gyfeillion,^ X fel y bydd enw ein Harglwydd Iesu yn cael ei ogoneddu ynoch chwi, a chwithau ynddo yntau, yn �l gras ein Duw a'r Arglwydd Iesu Grist.B] X I'r diben hwn hefyd yr ydym bob amser yn gwedd�o drosoch chwi, ar i'n Duw ni eich cyfrif yn deilwng o'i alwad, a chyflawni trwy ei nerth bob awydd am ddaioni a phob gweithred o ffydd,9\ mX pan ddaw, yn y Dydd hwnnw, i'w ogoneddu gan ei saint ac i fod yn destun rhyfeddod gan bawb a gredodd; oherwydd y mae'r dystiolaeth a gyhoeddwyd gennym ni i chwi wedi ei chredu.[  X Dyma'r rhai fydd yn dioddef dinistr tragwyddol yn gosb, wedi eu cau allan o bresenoldeb yr Arglwydd ac o ogoniant ei nerth ef,Z XFe ddaw mewn fflamau t�n, gan ddial ar y rhai nad ydynt yn adnabod Duw a'r rhai nad ydynt yn ufuddhau i Efengyl ein Harglwydd Iesu.Y Xa rhoi esmwyth�d i chwi sy'n cael eich gorthrymu, ac i ninnau hefyd, pan ddatguddir yr Arglwydd Iesu o'r nef gyda'i angylion nerthol.gX IXCyfiawn ar ran Duw, yn sicr, yw talu gorthrymder yn �l i'r rhai sydd yn eich gorthrymu chwi,W %XY mae hyn yn brawf o farn gyfiawn Duw, fel y cewch eich cyfrif yn deilwng o deyrnas Dduw, y deyrnas, yn wir, yr ydych yn dioddef er ei mwyn.*V OXnes ein bod ninnau yn ymffrostio ynoch ymysg eglwysi Duw, o achos eich dyfalbarhad a'ch ffydd dan yr holl erledigaethau a'r gorthrymderau yr ydych yn eu dioddef.6U gXDylem ddiolch i Dduw bob amser amdanoch chwi, gyfeillion, fel y mae'n weddus, am fod eich ffydd yn cynyddu'n ddirfawr, a chariad pob un ohonoch tuag at ei gilydd yn dyfnhau,RT XGras a thangnefedd i chwi oddi wrth Dduw ein Tad a'r Arglwydd Iesu Grist.dS EXPaul a Silfanus a Timotheus at eglwys y Thesaloniaid yn Nuw ein Tad a'r Arglwydd Iesu Grist.7RiNGras ein Harglwydd Iesu Grist fyddo gyda chwi!PQNYn enw'r Arglwydd, parwch ddarllen y llythyr hwn i'r holl gynulleidfa.5NOnd gan ein bod ni'n perthyn i'r dydd, gadewch inni fod yn sobr, gan wisgo amdanom ffydd a chariad yn ddwyfronneg, a gobaith iachawdwriaeth yn helm.o=WNY rhai sydd yn cysgu, yn y nos y maent yn cysgu, a'r rhai sydd yn meddwi, yn y nos y maent yn meddwi.X<)NAm hynny, rhaid inni beidio � chysgu, fel y rhelyw, ond bod yn effro a sobr.e;CNpobl y goleuni, pobl y dydd, ydych chwi oll. Nid ydym yn perthyn i'r nos nac i'r tywyllwch._:7NOnd nid ydych chwi, gyfeillion, mewn tywyllwch, i'r Dydd eich goddiweddyd fel lleidr;39_NPan fydd pobl yn dweud, "Dyma dangnefedd a diogelwch", dyna'r pryd y daw dinistr disymwth ar eu gwarthaf fel gwewyr esgor ar wraig feichiog, ac ni fydd dim dianc iddynt.]83NOherwydd yr ydych yn gwybod yn iawn mai fel lleidr yn y nos y daw Dydd yr Arglwydd.i7 MNYnglu375?n �'r amseroedd a'r prydiau, gyfeillion, nid oes arnoch angen i neb ysgrifennu atoch.:6oNCalonogwch eich gilydd, felly, �'r geiriau hyn.?5wNac yna byddwn ni, y rhai byw a fydd wedi eu gadael, yn cael ein cipio i fyny gyda hwy yn y cymylau, i gyfarfod �'r Arglwydd yn yr awyr; ac felly byddwn gyda'r Arglwydd yn barhaus.>4uNOherwydd pan floeddir y gorchymyn, pan fydd yr archangel yn galw ac utgorn Duw yn seinio, bydd yr Arglwydd ei hun yn disgyn o'r nef; bydd y meirw yng Nghrist yn atgyfodi yn gyntaf,'3GNHyn yr ydym yn ei ddweud wrthych ar air yr Arglwydd: ni fyddwn ni, y rhai byw a adewir hyd ddyfodiad yr Arglwydd, yn rhagflaenu dim ar y rhai sydd wedi huno.y2kNOs ydym yn credu i Iesu farw ac atgyfodi, felly hefyd bydd Duw, gydag ef, yn dod �'r rhai a hunodd drwy Iesu.1N Yr ydym am ichwi wybod, gyfeillion, am y rhai sydd yn huno, rhag ichwi fod yn drallodus, fel y rhelyw sydd heb ddim gobaith.n0UN Felly byddwch yn ymddwyn yn weddaidd yng ngolwg y rhai sydd y tu allan, ac ni fydd angen dim arnoch./N i roi eich bryd ar fyw yn dawel, a dilyn eich gorchwylion eich hunain, a gweithio �'ch dwylo eich hunain, fel y gorchmynasom ichwi..N Ac yn wir, yr ydych yn gwneud hyn i bawb o'r credinwyr trwy Facedonia gyfan; ond yr ydym yn eich annog, gyfeillion, i ragori fwyfwy:--SN Ynglu375?n � chariad at eich gilydd, nid oes arnoch angen i neb ysgrifennu atoch; oherwydd yr ydych chwi eich hunain wedi eich dysgu gan Dduw i garu eich gilydd.y,kNGan hynny, y mae'r sawl sydd yn diystyru hyn yn diystyru neb ond Duw, yr hwn sy'n rhoi ei Ysbryd Gl�n i chwi.G+NOherwydd galwodd Duw ni, nid i amhurdeb ond i sancteiddrwydd.E*Nnid yw neb i gam-drin ei gyd-grediniwr, na manteisio arno yn ei ymwneud ag ef, oherwydd, fel y dywedasom wrthych o'r blaen, a'ch rhybuddio, y mae'r Arglwydd yn dial am yr holl bethau hyn.O)Nac nid yn nwyd trachwant, fel y cenhedloedd nad ydynt yn adnabod Duw;_(7Ny mae pob un ohonoch i wybod sut i gadw ei gorff ei hun mewn sancteiddrwydd a pharch,t'aNOherwydd hyn yw ewyllys Duw, ichwi gael eich sancteiddio: yr ydych i ymgadw oddi wrth anfoesoldeb rhywiol;W&'NOherwydd gwyddoch pa gyfarwyddyd a roddasom ichwi oddi wrth yr Arglwydd Iesu.d% CNBellach, gyfeillion, fel y cawsoch eich hyfforddi gennym ni pa fodd y dylech fyw er mwyn boddhau Duw (ac felly, yn wir, yr ydych yn byw), yr ydym yn gofyn ichwi, ac yn deisyf arnoch yn yr Arglwydd Iesu, i ragori fwyfwy."$=N i gadarnhau eich calonnau, fel y byddwch yn ddi-fai mewn sanc-teiddrwydd gerbron ein Duw a'n Tad yn nyfodiad ein Harglwydd Iesu gyda'i holl saint! Amen.#)N A chwithau, bydded i'r Arglwydd beri ichwi gynyddu, a rhagori mewn cariad tuag at eich gilydd a thuag at bawb, fel yr ydym ni tuag atoch chwi,W"'N Bydded i'n Duw a'n Tad ei hun, a'n Harglwydd Iesu, gyfeirio ein ffordd atoch!p!YN Yr ydym yn deisyf yn angerddol, nos a dydd, am gael gweld eich wyneb a chyflenwi diffygion eich ffydd. yN Pa ddiolch a allwn ei dalu i Dduw amdanoch chwi, am yr holl lawenydd yr ydym yn ei deimlo o'ch plegid gerbron ein Duw?jMNoherwydd os ydych chwi yn awr yn sefyll yn gadarn yn yr Arglwydd, y mae hynny'n rhoi bywyd i ni.NAm hynny, gyfeillion, cawsom ni, yn ein holl angen a'n gorthrymder, ein calonogi ynglu375?n � chwi, ar gyfrif eich ffydd, NOnd y mae Timotheus newydd ddod atom oddi wrthych, a rhoi newyddion da inni ynglu375?n �'ch ffydd a'ch cariad chwi. Y mae'n dweud fod gennych goffa da amdanom bob amser, a'ch bod yn hiraethu cymaint am ein gweld ni ag yr ydym ninnau am eich gweld chwi.0YNAm hynny, gan na allwn ymgynnal yn hwy, mi anfonais i gael gwybod am eich ffydd chwi, rhag ofn i'r temtiwr rywsut fod wedi eich temtio, ac i'n llafur ni fynd yn ofer.~uNyn wir, pan oeddem gyda chwi, rhagfynegasom ichwi y byddai i ni ddioddef gorthrymder; ac felly y bu, fel y gwyddoch.s_Nrhag i neb eich siglo yn y gorthrymderau hyn. Oherwydd fe wyddoch eich hunain mai i hyn yr arfaethwyd ni;}sNac anfon Timotheus, ein brawd a chydweithiwr Duw yn Efengyl Crist, i'ch cadarnhau a'ch calonogi chwi yn eich ffydd,a =NFelly, pan na allem ymgynnal yn hwy, buom yn fodlon aros yn Athen ar ein pen ein hunain,1]NIe, chwi yw ein gogoniant a'n llawenydd.%NCanys pwy yw ein gobaith a'n llawenydd, a'r goron yr ymffrostiwn ynddi gerbron ein Harglwydd Iesu ar ei ddyfodiad, pwy ond chwi eich hunain?lQNOherwydd buom yn awyddus i ddod atoch � myfi, Paul, dro ar �l tro � ond rhwystrodd Satan ni.KNPan oeddem ni, gyfeillion, wedi ein gwneud yn amddifad, o'ch colli chwi dros ychydig amser, o ran golwg ond nid o ran y galon, aethom yn fwy eiddgar, ac yn angerddol ein dymuniad am eich gweld.LNgan eu bod yn ein rhwystro ni rhag llefaru i'r Cenhedloedd er mwyn iddynt gael eu hachub. Felly y maent bob amser yn cyflenwi mesur eu pechodau. Ond y mae'r digofaint wedi dod arnynt o'r diwedd.Ny rhai a laddodd yr Arglwydd Iesu, a hefyd y proffwydi, ac a'n herlidiodd ni. Nid ydynt yn boddhau Duw, ac y maent yn elyniaethus i bawb,eCNOherwydd daethoch chwi, gyfeillion, i efelychu eglwysi Duw yng Nghrist Iesu sydd yn Jwdea, oherwydd yr ydych chwi wedi dioddef yr un pethau yn union oddi ar law eich cydwladwyr ag y maent hwythau oddi ar law yr Iddewon,N Yr ydym ni'n diolch i Dduw yn ddi-baid ar gyfrif hyn hefyd: eich bod chwi, wrth dderbyn gair Duw fel y clywsoch ef gennym ni, wedi ei groesawu, nid fel gair dynol ond fel yr hyn ydyw mewn gwirionedd, sef gair Duw, sydd hefyd ar waith ynoch chwi sy'n gredinwyr.N gan apelio atoch, trwy eich annog a'ch rhybuddio i fyw yn deilwng o'r Duw sydd yn eich galw i'w deyrnas a'i ogoniant ei hun.NN A'r un modd, fe wyddoch inni fod i bob un ohonoch fel tad i'w blant,  N Yr ydych chwi'n dystion, a Duw yn dyst hefyd, mor sanctaidd a chyfiawn a di-fai y bu ein hymddygiad tuag atoch chwi sy'n credu.2 ]N Oherwydd yr ydych yn cofio, gyfeillion, am ein llafur a'n lludded; yr oeddem yn gweithio nos a dydd, rhag bod yn faich ar neb ohonoch, wrth bregethu Efengyl Duw i chwi.% CNFelly, yn ein hoffter ohonoch, yr oedd yn dda gennym gyfrannu i chwi, nid yn unig Efengyl Duw, ond nyni ein hunain hefyd, gan i chwi ddod yn annwyl gennym.V %NOnd buom yn addfwyn yn eich plith, fel mamaeth yn meithrin ei phlant ei hun. NAc nid oeddem yn ceisio gogoniant gan bobl, gennych chwi na neb arall, er y gallasem, fel apostolion Crist, fod yn ddynion o bwys.NOherwydd, fel y gwyddoch, ni buom un amser yn arfer geiriau gweniaith, na chwaith ffalster i gelu trachwant � fel y mae Duw'n dyst.ENyn hytrach, fel y cawsom ein profi'n gymeradwy gan Dduw i gael ymddiried yr Efengyl inni, yr ydym yn llefaru fel rhai sy'n boddhau, nid meidrolion ond Duw, yr hwn sy'n profi ein calonnau.oWNOherwydd nid yw ein hap�l ni yn codi o gyfeiliornad, na chwaith o amhurdeb, ac nid oes ynddi dwyll;8iNYr oeddem eisoes wedi dioddef ac wedi cael ein sarhau, fel y gwyddoch, yn Philipi, ond buom yn hy trwy nerth ein Duw i draethu i chwi Efengyl Duw, er mor galed oedd y frwydr.N NFe wyddoch eich hunain, gyfeillion, na fu ein dyfodiad atoch yn ofer. +N ac i ddisgwyl ei Fab o'r nefoedd, y Mab a gyfododd ef oddi wrth y meirw, sef Iesu, yr un sydd yn ein gwaredu oddi wrth y digofaint sydd i ddod.4 cN Oherwydd y mae pobl ohonynt eu hunain yn s�n amdanom, y fath dderbyniad a gawsom i'ch plith, a'r modd y troesoch at Dduw oddi wrth eilunod, i wasanaethu'r gwir Dduw byw,E NCanys oddi wrthych chwi yr atseiniodd gair yr Arglwydd, ac nid ym Macedonia ac Achaia yn unig; y mae eich ffydd chwi yn Nuw wedi mynd ar led ym mhob man, fel nad oes angen i ni ddweud dim.R NFelly daethoch yn esiampl i bawb o'r credinwyr ym Macedonia ac yn Achaia. 'NDaethoch chwi yn efelychwyr ohonom ni ac o'r Arglwydd, gan ichwi dderbyn y gair mewn gorthrymder mawr, ynghyd � llawenydd yr Ysbryd Gl�n.x~ kNoherwydd nid ar air yn unig y daeth atoch yr Efengyl yr ydym ni yn ei phregethu, ond mewn nerth hefyd, ac yn yr Ysbryd Gl�n, a chydag argyhoeddiad mawr. Fe wyddoch chwithau hefyd pa fath rai oeddem ni yn eich plith, ac er eich mwyn chwi.L} NGwyddom, gyfeillion annwyl gan Dduw, eich bod chwi wedi eich ethol,+| QNa chofio'n ddi-baid gerbron ein Duw a'n Tad am weithgarwch eich ffydd, a llafur eich cariad, a'r dyfalbarhad sy'n tarddu o'ch gobaith yn ein Harglwydd Iesu Grist.e{ ENYr ydym yn diolch i Dduw bob amser amdanoch chwi oll, gan eich galw i gof yn ein gwedd�au,}z wNPaul a Silfanus a Timotheus at eglwys y Thesaloniaid yn Nuw y Tad a'r Arglwydd Iesu Grist. Gras a thangnefedd i chwi.oyWDY mae'r cyfarchiad hwn yn fy llaw i fy hun, Paul. Cofiwch fy mod yng ngharchar. Gras fyddo gyda chwi!lxQDA dywedwch wrth Archipus, "Gofala dy fod yn cyflawni'r gwasanaeth a ymddiriedodd yr Arglwydd iti."NMM#LL!K_JJyJ#II`HHCGGFWEDD]CCBpAAvA @~??? >x>=f=<< ;:::988~77f6655i5433e22}11m00\///8..k--<,,3++t+#**>))((i''g&&v&'%%% $##[""'!!< $@?R0Z 4&?)N` ^ N H "*VYw#M Gan fod gennym, felly, archoffeiriad mawr sydd wedi mynd drwy'r nefoedd, sef Iesu, Mab Duw, gadewch inni lynu wrth ein cyffes.L/ Nid oes dim a grewyd yn guddiedig o'i olwg, ond y mae pob peth yn agored ac wedi ei ddinoethi o flaen llygaid yr Un yr ydym ni i roi cyfrif iddo.LK Y mae gair Duw yn fyw a grymus; y mae'n llymach na'r un cleddyf daufiniog, ac yn treiddio hyd at wahaniad yr enaid a'r ysbryd, y cymalau a'r m�r; ac y mae'n barnu bwriadau a meddyliau'r galon.Jw Gadewch inni ymdrechu, felly, i fynd i mewn i'r orffwysfa honno, rhag i neb syrthio o achos yr un math o anufudd-dod.I Oherwydd mae pwy bynnag a ddaeth i mewn i'w orffwysfa ef yn gorffwys oddi wrth ei waith, fel y gorffwysodd Duw oddi wrth ei waith yntau.GH Felly, y mae gorffwysfa'r Saboth yn aros yn sicr i bobl Dduw.sG_Oherwydd petai Josua wedi rhoi gorffwys iddynt, ni byddai Duw wedi s�n ar �l hynny am ddiwrnod arall.TF!y mae ef drachefn yn pennu dydd neilltuol, sef "Heddiw", gan lefaru trwy Ddafydd ar �l cymaint o amser, fel y dyfynnwyd o'r blaen: "Heddiw, os gwrandewch ar ei lais, peidiwch � chaledu'ch calonnau."(EIFelly, gan ei bod yn sicr y bydd rhai yn cael dod i mewn iddi, a chan fod y rhai y cyhoeddwyd y newyddion da iddynt gynt heb ddod i mewn oherwydd anufudd-dod,HD Felly hefyd yma: "Ni ch�nt fyth ddod i mewn i'm gorffwysfa."COherwydd y mae gair yn rhywle am y seithfed dydd fel hyn: "A gorffwysodd Duw ar y seithfed dydd oddi wrth ei holl waith."sB_Oblegid nyni, y rhai sydd wedi credu, sydd yn mynd i mewn i'r orffwysfa, yn unol �'r hyn a ddywedodd: "Felly tyngais yn fy nig, 'Ni ch�nt fyth ddod i mewn i'm gorffwysfa.'" Ac eto yr oedd ei waith wedi ei orffen er seiliad y byd.VA%Oherwydd fe gyhoeddwyd y newyddion da, yn wir, i ni fel iddynt hwythau, ond ni bu'r gair a glywsant o unrhyw fudd iddynt hwy, am nad oeddent wedi eu huno mewn ffydd �'r sawl oedd wedi gwrando ar y gair.@ Gochelwn, felly, rhag i neb ohonoch fod wedi eich cau allan megis, a'r addewid yn aros y cawn ddod i mewn i'w orffwysfa ef.Q?Ac yr ydym yn gweld mai o achos anghrediniaeth y methasant ddod i mewn.i>KWrth bwy y tyngodd na chaent fyth ddod i mewn i'w orffwysfa, os nad wrth y rhai a fu'n anufudd?=Ac wrth bwy y digiodd ef am ddeugain mlynedd? Onid wrth y rhai a bechodd, y rhai y syrthiodd eu cyrff yn farw yn yr anialwch?v<ePwy, felly, a glywodd, ac a wrthryfelodd wedyn? Onid pawb oedd wedi dod allan o'r Aifft dan arweiniad Moses?;Dyma'r hyn y mae'r Ysgrythur yn ei ddweud: "Heddiw, os gwrandewch ar ei lais, peidiwch � chaledu'ch calonnau fel yn y gwrthryfel."y:kOherwydd yr ydym ni bellach yn gydgyfranogion � Christ, os glynwn yn dynn hyd y diwedd wrth ein hyder cyntaf.9 Yn hytrach, calonogwch eich gilydd bob dydd, tra gelwir hi'n "heddiw", rhag i neb ohonoch gael ei galedu gan dwyll pechod.u8c Gwyliwch, gyfeillion, na fydd yn neb ohonoch byth galon ddrwg anghrediniol, i beri iddo gefnu ar y Duw byw.Q7 Felly tyngais yn fy nig, 'Ni ch�nt fyth ddod i mewn i'm gorffwysfa.'"6! Dyna pam y digiais wrth y genhedlaeth honno, a dweud, 'Y maent yn wastad yn cyfeiliorni yn eu calonnau, ac nid ydynt yn gwybod fy ffyrdd.'t5a lle y gosododd eich hynafiaid fi ar brawf, a'm profi, ac y gwelsant fy ngweithredoedd am ddeugain mlynedd._47peidiwch � chaledu'ch calonnau fel yn y gwrthryfel, yn nydd y profi yn yr anialwch,[3/Gan hynny, fel y mae'r Ysbryd Gl�n yn dweud: "Heddiw, os gwrandewch ar ei lais,22]ond y mae Crist yn ffyddlon fel Mab sydd � rheolaeth ar du375? Dduw. A ni yw ei du375? ef, os daliwn ein gafael yn y gobaith yr ydym yn hyderu ac yn ymffrostio ynddo.|1qBu Moses yn ffyddlon yn holl du375? Dduw fel gwas, i ddwyn tystiolaeth i'r pethau yr oedd Duw yn mynd i'w llefaru;Y0+Y mae pob tu375? yn cael ei adeiladu gan rywun, ond Duw yw adeiladydd pob peth./1Oherwydd y mae Iesu wedi ei gyfrif yn deilwng o ogoniant mwy na Moses, yn gymaint � bod adeiladydd tu375? yn derbyn mwy o anrhydedd na'r tu375?.e.Ca fu'n ffyddlon i'r hwn a'i penododd, fel y bu Moses hefyd yn ffyddlon yn holl du375? Dduw. - Gan hynny, gyfeillion sanctaidd, chwychwi sy'n cyfranogi o alwad nefol, ystyriwch Apostol ac Archoffeiriad ein cyffes ni, sef Iesu,y,kOherwydd, am iddo ef ei hun ddioddef a chael ei demtio, y mae'n gallu cynorthwyo'r rhai sydd yn cael eu temtio.P+Am hynny, yr oedd yn rhaid iddo, ym mhob peth, gael ei wneud yn debyg i'w berthnasau, er mwyn iddo fod yn archoffeiriad tosturiol a ffyddlon, gerbron Duw, i fod yn aberth cymod dros bechodau'r bobl.M*Yn sicr, gafael y mae yn nisgynyddion Abraham ac nid mewn angylion.g)Ga rhyddhau'r rheini oll oedd, trwy ofn marwolaeth, wedi eu dal mewn caethiwed ar hyd eu hoes.^(5Felly, gan fod y plant yn cydgyfranogi o'r un cig a gwaed, y mae yntau, yr un modd, wedi cyfranogi o'r cig a gwaed hwnnw, er mwyn iddo, trwy farwolaeth, ddiddymu'r hwn sydd � grym dros farwolaeth, sef y diafol,f'E ac eto: "Ynddo ef y byddaf fi'n ymddiried"; ac eto fyth: "Wele fi a'r plant a roes Duw imi."j&M Y mae'n dweud: "Fe gyhoeddaf dy enw i'm perthnasau, a chanu mawl iti yng nghanol y gynulleidfa";+%O Canys yr hwn sydd yn sancteiddio, a'r rhai sy'n cael eu sancteiddio, o'r un cyff y maent oll. Dyna pam nad oes arno gywilydd eu galw hwy'n berthnasau iddo'i hun.P$ Oherwydd yr oedd yn gweddu i Dduw, yr hwn y mae popeth yn bod er ei fwyn a phopeth yn bod drwyddo, wrth ddwyn pobl lawer i ogoniant, wneud tywysog eu hiachawdwriaeth yn berffaith trwy ddioddefiadau.`#9 eithr yr ydym yn gweld Iesu, yr un a wnaed am ryw ychydig yn is na'r angylion, wedi ei goroni � gogoniant ac anrhydedd oherwydd iddo ddioddef marwolaeth, er mwyn iddo, trwy ras Duw, brofi marwolaeth dros bob dyn.@"yDarostyngaist bob peth dan ei draed ef." Wrth ddarostwng pob peth iddo, ni adawodd ddim heb ei ddarostwng iddo. Ond yn awr nid ydym hyd yma yn gweld pob peth wedi ei ddarostwng iddo;d!AGwnaethost ef am ryw ychydig yn is na'r angylion; coronaist ef � gogoniant ac anrhydedd.t aTystiolaethodd rhywun yn rhywle yn y geiriau hyn: "Beth yw dyn, iti ei gofio, a mab dyn, iti ofalu amdano?`9Oherwydd nid i angylion y darostyngodd ef y byd a ddaw, y byd yr ydym yn s�n amdano.a Duw yn cyd-dystio drwy arwyddion a rhyfeddodau, a gwyrthiau amrywiol, a thrwy gyfraniadau'r Ysbryd Gl�n, yn �l ei ewyllys ei hun?Dpa fodd y dihangwn ni, os esgeuluswn iachawdwriaeth mor fawr�iachawdwriaeth a gafodd ei chyhoeddi gyntaf drwy enau'r Arglwydd, a'i chadarnhau wedyn i ni gan y rhai oedd wedi ei glywed,{Oherwydd os oedd y gair a lefarwyd drwy angylion yn sicr, ac os derbyniodd pob trosedd ac anufudd-dod ei gyfiawn d�l,c AAm hynny, rhaid i ni ddal yn fwy gofalus ar y pethau a glywyd, rhag inni fynd gyda'r llif.z oOnid ysbrydion gwasanaethgar ydynt oll, yn cael eu hanfon i weini, er mwyn y rhai sydd i etifeddu iachawdwriaeth? y Wrth bwy o'r angylion y dywedodd ef erioed: "Eistedd ar fy neheulaw nes imi osod dy elynion yn droedfainc i'th draed"?  plygi hwy fel plygu mantell, a newidir hwy fel newid dilledyn; ond tydi, yr un ydwyt, ac ar dy flynyddoedd ni bydd diwedd."W ) Fe ddarfyddant hwy, ond yr wyt ti'n aros; �nt hwy i gyd yn hen fel dilledyn;} u Y mae hefyd yn dweud: "Ti, yn y dechrau, Arglwydd, a osodaist sylfeini'r ddaear, a gwaith dy ddwylo di yw'r nefoedd.  Ceraist gyfiawnder a chas�u anghyfraith. Am hynny, O Dduw, y mae dy Dduw di wedi dy eneinio ag olew gorfoledd, uwchlaw dy gymheiriaid."o Yond am y Mab: "Y mae dy orsedd di, O Dduw, yn dragwyddol, a gwialen dy deyrnas di yw gwialen uniondeb.t cAm yr angylion y mae'n dweud: "Yr hwn sy'n gwneud ei angylion yn wyntoedd, a'i weinidogion yn fflam d�n";~ wA thrachefn, pan yw'n dod �'i gyntafanedig i mewn i'r byd, y mae'n dweud: "A bydded i holl angylion Duw ei addoli."- UOherwydd wrth bwy o'r angylion y dywedodd Duw erioed: "Fy Mab wyt ti, myfi a'th genhedlodd di heddiw"? Ac eto: "Byddaf fi yn dad iddo ef, a bydd yntau yn fab i mi."l Swedi dyfod gymaint yn uwch na'r angylion ag y mae'r enw a etifeddodd yn rhagorach na'r eiddynt hwy.Y -Ef yw disgleirdeb gogoniant Duw, ac y mae stamp ei sylwedd ef arno; ac y mae'n cynnal pob peth �'i air nerthol. Ar �l iddo gyflawni puredigaeth pechodau, eisteddodd ar ddeheulaw'r Mawrhydi yn yr uchelder,] 5Hwn yw'r un a benododd Duw yn etifedd pob peth, a'r un y gwnaeth y bydysawd drwyddo.  +Mewn llawer dull a llawer modd y llefarodd Duw gynt wrth yr hynafiaid trwy'r proffwydi, ond yn y dyddiau olaf hyn llefarodd wrthym ni mewn Mab.>  yGras yr Arglwydd Iesu Grist fyddo gyda'ch ysbryd chwi!;  sa Marc, Aristarchus, Demas a Luc, fy nghydweithwyr.K  Y mae Epaffras, fy nghydgarcharor yng Nghrist Iesu, yn dy gyfarch;u  eYr un pryd hefyd, paratoa lety imi, oherwydd rwy'n gobeithio y caf fy rhoi i chwi mewn ateb i'ch gwedd�au.t cYr wyf yn ysgrifennu atat mewn sicrwydd y byddi'n ufuddhau; gwn y byddi'n gwneud mwy nag yr wyf yn ei ofyn.c AIe, frawd, mi fynnwn gael ffafr gennyt ti yn yr Arglwydd; llonna fy nghalon i yng Nghrist. 'Yr wyf fi, Paul, yn ysgrifennu �'m llaw fy hun: fe dalaf fi yn �l, a hynny heb s�n dy fod ti'n ddyledus i mi hyd yn oed amdanat dy hun.V 'Os gwnaeth unrhyw gam � thi, neu os yw yn dy ddyled, cyfrif hynny arnaf fi.X +Os wyt, felly, yn fy ystyried i yn gymar, derbyn ef fel pe bait yn fy nerbyn i. -nid fel caethwas mwyach ond fel un sy'n fwy na chaethwas, yn frawd annwyl � annwyl iawn i mi, ond anwylach fyth i ti, fel dyn ac fel Cristion.} uEfallai, yn wir, mai dyma'r rheswm iddo gael ei wahanu oddi wrthyt dros dro, er mwyn iti ei dderbyn yn �l am byth,h KOnd ni fynnwn wneud dim heb dy gydsyniad di, rhag i'th garedigrwydd fod o orfod, nid o wirfodd.u e Mi hoffwn ei gadw gyda mi, er mwyn iddo weini arnaf yn dy le di tra byddaf yng ngharchar o achos yr Efengyl.M  Yr wyf yn ei anfon yn �l atat, ac yntau bellach yn rhan ohonof fi.W~ ) Bu ef gynt yn ddi-fudd i ti, ond yn awr y mae'n fuddiol iawn i ti ac i minnau.`} ; apelio yr wyf atat ar ran fy mhlentyn, Onesimus, un y deuthum yn dad iddo yn y carchar.|  yr wyf yn hytrach, ar sail cariad, yn apelio atat. Ie, myfi, Paul, a mi'n llysgennad Crist Iesu, ac yn awr hefyd yn garcharor drosto,r{ _Gan hynny, er bod gennyf berffaith ryddid yng Nghrist i roi gorchymyn i ti ynglu375?n �'th ddyletswydd,z }Oherwydd cefais lawer o lawenydd a symbyliad trwy dy gariad, gan fod calonnau'r saint wedi eu llonni drwot ti, fy mrawd.$y CYr wyf yn deisyf y bydd y ffydd, sy'n gyffredin i ti a ninnau, yn gyfrwng effeithiol i ddyfnhau dealltwriaeth o'r holl ddaioni sy'n eiddo i ni yng Nghrist.tx coherwydd fy mod yn clywed am dy gariad, a'r ffydd sydd gennyt tuag at yr Arglwydd Iesu ac at yr holl saint.Qw Yr wyf yn diolch i'm Duw bob amser wrth gofio amdanat yn fy ngwedd�au,Rv Gras a thangnefedd i chwi oddi wrth Dduw ein Tad a'r Arglwydd Iesu Grist.gu Iac Apffia, ein chwaer, ac Archipus, ein cydfilwr; ac at yr eglwys sy'n ymgynnull yn dy du375?._t ;Paul, carcharor Crist Iesu, a Timotheus ein brawd, at Philemon, ein cydweithiwr annwyl,svY mae pawb sydd gyda mi yn dy gyfarch. Rho fy nghyfarchion i'r rhai sydd yn ein caru yn y ffydd. Gras fyddo gyda chwi oll!rvRhaid i'n pobl ni hefyd ddysgu ymroi i waith gonest i gyfarfod ag angenrheidiau bywyd; os na wn�nt, byddant yn ddi-les.qwv Gwna dy orau hefyd dros y cyfreithiwr, Zenas, ac Apolos, i'w hebrwng ar eu taith, gan ofalu na fyddant yn fyr o ddim.p v Pan anfonaf Artemas neu Tychicus atat, gwna dy orau i ddod ataf i Nicopolis, oherwydd yr wyf wedi penderfynu bwrw'r gaeaf yno.ioKv fe wyddost fod un felly wedi ei wyrdroi, ei fod yn pechu, a thrwy hynny yn ei gollfarnu ei hun.wngv Am yr un a fyn greu rhaniadau, ar �l iddo gael ei rybuddio, a'i ailrybuddio, paid � gwneud dim mwy ag ef;mwv Ond gochel gwestiynau ff�l, ac achau, a chynhennau a chwerylon ynghylch y Gyfraith, oherwydd di-fudd ac ofer ydynt.8livDyna air i'w gredu. Ac y mae'n ddymuniad gennyf i ti fynnu hyn: bod y rhai a ddaeth i gredu yn Nuw i ofalu eu bod yn ymroi i weithredoedd da. Dyma gyngor da a buddiol i bawb.pkYvEi ddiben oedd ein cyfiawnhau drwy ei ras, ac mewn gobaith, ein gwneud yn etifeddion bywyd tragwyddol.Ljva dywalltodd ef arnom ni yn helaeth drwy Iesu Grist, ein Gwaredwr.Givfe'n hachubodd ni, nid ar sail unrhyw weithredoedd o gyfiawnder a wnaethom ni, ond o'i drugaredd ei hun. Fe'n hachubodd ni trwy olchiad yr ailenedigaeth ac adnewyddiad gan yr Ysbryd Gl�n,MhvOnd pan amlygwyd daioni Duw, ein Gwaredwr, a'i gariad tuag at bobl,[g/vOherwydd fe fuom ninnau hefyd un amser yn ff�l, yn anufudd, ar gyfeiliorn, yn gaethweision i amryfal chwantau a phleserau, a'n bywyd yn llawn malais a chenfigen, yn atgas gan eraill ac yn cas�u ein gilydd.~fuvi beidio � bwrw anfri ar neb, ond i fod yn heddychol ac yn ystyriol, gan ddangos addfwynder yn gyson tuag at bawb.e vDwg ar gof iddynt eu bod i ymostwng i'r awdurdodau sy'n llywodraethu, i fod yn ufudd iddynt, a bod yn barod i wneud unrhyw weithred dda;cd?vDywed y pethau hyn, a chymell a cherydda � phob awdurdod. Peidied neb �'th anwybyddu.;covRhoddodd ef ei hun drosom ni i brynu rhyddid inni oddi wrth bob anghyfraith, a'n glanhau ni i fod yn bobl wedi eu neilltuo iddo ef ei hun ac yn llawn s�l dros weithredoedd da.tbav a disgwyl cyflawni'r gobaith gwyn-fydedig yn ymddangosiad gogoniant ein Duw mawr a'n Gwaredwr, Iesu Grist.av gan ein hyfforddi i ymwrthod ag annuwioldeb a chwantau bydol, a byw'n ddisgybledig a chyfiawn a duwiol yn y byd presennol,@`{v Oherwydd amlygwyd gras Duw i ddwyn gwaredigaeth i bawb,_'v na lladrata oddi arnynt, ond i'w dangos eu hunain yn gwbl ffyddlon a gonest, ac felly yn addurn ym mhob peth i athrawiaeth Duw, ein Gwaredwr.^}v Cymell y caethweision i fod yn ddarostyngedig i'w meistri ym mhob peth, i wneud eu dymuniad, i beidio �'u hateb yn �]va neges iachusol, a fydd uwchlaw beirniadaeth. Felly codir cywilydd ar dy wrthwynebwr, gan na fydd ganddo ddim drwg i'w ddweud amdanom.q\[vYm mhob peth dangos dy hun yn esiampl o weithredoedd da, ac wrth hyfforddi amlyga gywirdeb a gweddusterJ[ vYn yr un modd, cymell y dynion ifainc i arfer hunanddisgyblaeth.Z-vi fod yn ddisgybledig a diwair, i ofalu am eu cartrefi, ac i fod yn garedig, ac yn ddarostyngedig i'w gwu375?r, fel na chaiff gair Duw enw drwg.oYWvdylent hyfforddi'r gwragedd ifainc yn y pethau gorau, a'u cymell i garu eu gwu375?r a charu eu plant,XvAc wrth y gwragedd hynaf yr un modd: am iddynt fod yn ddefosiynol eu hymarweddiad, yn ddiwenwyn, a heb fod yn gaeth i ormodedd o win;yWkvDywed wrth yr hynafgwyr am fod yn sobr, yn weddus, yn ddisgybledig, yn iach mewn ffydd a chariad a dyfalbarhad.GV vOnd yr wyt ti i lefaru'r hyn sy'n gweddu i'r athrawiaeth iach.%U EvY maent yn proffesu eu bod yn adnabod Duw, ond ei wadu y maent �'u gweithredoedd. Y maent yn ffiaidd ac yn anufudd, ac yn anghymwys i unrhyw weithred dda. T vI'r pur, y mae pob peth yn bur; ond i'r rhai llygredig a di-gred, nid oes dim yn bur; y mae eu deall a'u cydwybod wedi eu llygru.eS Evyn lle bod �'u bryd ar chwedlau Iddewig a gorchmynion pobl sy'n troi cefn ar y gwirionedd.nR Wv Y mae'r dystiolaeth hon yn wir. Am hynny, cerydda hwy'n ddidostur, er mwyn eu cael yn iach yn y ffyddQ v Dywedodd un ohonynt, un o'u proffwydi hwy eu hunain: "Celwyddgwn fu'r Cretiaid erioed, anifeiliaid anwar, bolrwth a diog."P 9v ac fe ddylid rhoi taw arnynt. Pobl ydynt sydd yn tanseilio teuluoedd cyfan drwy ddysgu iddynt bethau na ddylent eu dysgu, a hynny er mwyn elw anonest.}O uv Oherwydd y mae llawer, ac yn arbennig y credinwyr Iddewig, yn afreolus, ac yn twyllo dynion �'u dadleuon diffaith;CN v Dylai ddal ei afael yn dynn yn y gair sydd i'w gredu ac sy'n gyson �'r hyn a ddysgir, er mwyn iddo fedru annog eraill �'i athrawiaeth iach, a gwrthbrofi cyfeiliornad ei wrthwynebwyr.mM Uvond yn lletygar, ac yn caru daioni, yn ddisgybledig, yn gyfiawn, yn sanctaidd, yn feistr arno'i hun.qL ]vOherwydd rhaid i arolygydd fod yn ddi-fai, ac yntau yn oruchwyliwr yng ngwasanaeth Duw. Rhaid iddo beidio � bod yn drahaus, nac yn fyr ei dymer, nac yn rhy hoff o win, nac yn rhy barod i daro, nac yn un sy'n chwennych elw anonest,K vrhaid i henuriad fod yn ddi-fai, yn u373?r i un wraig, a'i blant yn gredinwyr, heb fod wedi eu cyhuddo o afradlonedd nac yn afreolus.,J SvFy mwriad wrth dy adael ar �l yn Creta oedd iti gael trefn ar y pethau oedd yn aros heb eu gwneud, a sefydlu henuriaid ym mhob tref yn �l fy nghyfarwyddyd iti:I 9vYr wyf yn cyfarch Titus, fy mhlentyn diledryw yn y ffydd sy'n gyffredin inni. Gras a thangnefedd i ti oddi wrth Dduw y Tad a Christ Iesu ein Gwaredwr.H vac ef hefyd yn ei amser ei hun a ddatguddiodd ei air yn y neges a bregethir. Ymddiriedwyd y neges hon i mi ar orchymyn Duw, ein Gwaredwr.yG mvyn seiliedig yn y gobaith am fywyd tragwyddol. Dyma'r bywyd a addawodd y digelwyddog Dduw cyn dechrau'r oesoedd,F 3vPaul, gwas Duw ac apostol Iesu Grist, sy'n ysgrifennu, yn unol � ffydd etholedigion Duw, a gwybodaeth o'r gwirionedd sy'n gyson �'n crefydd ni,DElYr Arglwydd fyddo gyda'th ysbryd di! Gras fyddo gyda chwi!wDglGwna dy orau i ddod cyn y gaeaf. Y mae Eubwlus a Pwdens a Linus a Clawdia, a'r cyfeillion oll, yn dy gyfarch.RClArhosodd Erastus yng Nghorinth, a gadewais Troffimus yn glaf yn Miletus.GBlRho fy nghyfarchion i Prisca ac Acwila, a theulu Onesifforus.A%lA bydd yr Arglwydd eto'n fy ngwaredu i rhag pob cam, a'm dwyn yn ddiogel i'w deyrnas nefol. Iddo ef y byddo'r gogoniant byth bythoedd! Amen.=@slOnd safodd yr Arglwydd gyda mi, a rhoddodd nerth imi, er mwyn, trwof fi, i'r pregethu gael ei gyflawni ac i'r holl Genhedloedd gael ei glywed; a chefais fy ngwaredu o enau'r llew. ?lYn y gwrandawiad cyntaf o'm hamddiffyniad, ni safodd neb gyda mi; aeth pawb a'm gadael; peidied Duw � chyfrif hyn yn eu herbyn.n>UlBydd dithau ar dy wyliadwriaeth rhagddo, oherwydd y mae wedi gwrthwynebu ein cenadwri ni i'r eithaf.k=OlGwnaeth Alexander, y gof copr, ddrwg mawr imi. Fe d�l yr Arglwydd iddo yn �l ei weithredoedd.<wl Pan fyddi'n dod, tyrd �'r clogyn a adewais ar �l gyda Carpus yn Troas, a'r llyfrau hefyd, yn arbennig y memrynau.%;El Anfonais Tychicus i Effesus.~:ul Luc yn unig sydd gyda mi. Galw am Marc, a thyrd ag ef gyda thi, gan ei fod o gymorth mawr i mi yn fy ngweinidogaeth.9l oherwydd rhoddodd Demas ei serch ar y byd hwn, a'm gadael. Aeth ef i Thesalonica, a Crescens i Galatia, a Titus i Dalmatia.*8Ol Gwna dy orau i ddod ataf yn fuan,R7lBellach y mae torch cyfiawnder ar gadw i mi; a bydd yr Arglwydd, y Barnwr cyfiawn, yn ei chyflwyno hi imi ar y Dydd hwnnw, ac nid i mi yn unig ond i bawb fydd wedi rhoi eu serch ar ei ymddangosiad ef.k6OlYr wyf wedi ymdrechu'r ymdrech lew, yr wyf wedi rhedeg yr yrfa i'r pen, yr wyf wedi cadw'r ffydd.p5YlOherwydd y mae fy mywyd i eisoes yn cael ei dywallt mewn aberth, ac y mae amser fy ymadawiad wedi dod.4lOnd yn hyn oll cadw di ddisgyblaeth arnat dy hun: goddef galedi; gwna waith efengylwr; cyflawna holl ofynion dy weinidogaeth.>3wlgan droi oddi wrth y gwirionedd i wrando ar chwedlau.02YlOherwydd fe ddaw amser pan na fydd pobl yn goddef athrawiaeth iach ond yn dilyn eu chwantau eu hunain, ac yn crynhoi o'u cwmpas liaws o athrawon i oglais eu clustiau,11lpregetha'r gair; bydd yn barod bob amser, boed yn gyfleus neu'n anghyfleus; argyhoedda; cerydda; calonoga; a hyn ag amynedd diball wrth hyfforddi.0 lYng ngu373?ydd Duw a Christ Iesu, yr hwn sydd i farnu'r byw a'r meirw, yr wyf yn dy rybuddio ar gyfrif ei ymddangosiad a'i deyrnas ef:t/alFelly y darperir pob un sy'n perthyn i Dduw � chyflawn ddarpariaeth ar gyfer pob math o weithredoedd da..lY mae pob Ysgrythur wedi ei hysbrydoli gan Dduw ac yn fuddiol i hyfforddi, a cheryddu, a chywiro, a disgyblu mewn cyfiawnder.$-Ala'th fod er yn blentyn yn gyfarwydd �'r Ysgrythurau sanctaidd, sydd yn abl i'th wneud yn ddoeth a'th ddwyn i iachawdwriaeth trwy ffydd yng Nghrist Iesu.|,qlOnd glu375?n di wrth y pethau a ddysgaist, ac y cefaist dy argyhoeddi ganddynt. Fe wyddost gan bwy y dysgaist hwy,`+9l ond bydd pobl ddrwg ac ymhonwyr yn mynd o ddrwg i waeth, gan dwyllo a chael eu twyllo.Z*-l Yn wir, eu herlid a gaiff pawb sydd yn ceisio byw bywyd duwiol yng Nghrist Iesu,')Gl yr erlid a'r dioddef a ddaeth i'm rhan yn Antiochia ac Iconium a Lystra; ie, yr holl erledigaethau a ddioddefais. A gwaredodd yr Arglwydd fi o'r cyfan i gyd.(l Ond yr wyt ti wedi dilyn yn ofalus fy athrawiaeth i a'm ffordd o fyw, fy ymroddiad, fy ffydd, fy amynedd, fy nghariad a'm dyfalbarhad,'l Ond nid �nt yn eu blaen ddim pellach, oherwydd fe ddaw eu ffolineb hwy, fel eiddo Jannes a Jambres, yn amlwg ddigon i bawb.7&glYn union fel y safodd Jannes a Jambres yn erbyn Moses, felly hefyd y mae'r rhai hyn yn gwrthsefyll y gwirionedd. Pobl lygredig eu meddwl ydynt, ac annerbyniol o ran y ffydd.e%Clgwragedd sydd o hyd yn ceisio dysgu ond byth yn gallu cyrraedd at wybodaeth o'r gwirionedd.'$GlDyma'r math o bobl fydd yn gweithio'u ffordd i mewn i dai rhai eraill, ac yn rhwydo gwragedd ff�l sydd dan faich o bechodau ac yng ngafael pob rhyw nwydau,]#3lyn cadw ffurf allanol crefydd ond yn gwadu ei grym hi. Cadw draw oddi wrth y rhain.a";lBradwyr fyddant, yn ddi-hid, yn llawn balchder, yn caru pleser yn hytrach na charu Duw,j!MlByddant yn ddi-serch a digymod, yn enllibus a dilywodraeth ac anwar, heb ddim cariad at ddaioni.  lBydd pobl yn hunangar ac yn ariangar, yn ymffrostgar a balch a sarhaus, yn anufudd i'w rhieni, yn anniolchgar ac yn ddigrefydd.N lRhaid iti ddeall hyn, fod amserau enbyd i ddod yn y dyddiau diwethaf.gGlac na dd�nt i'w pwyll a dianc o fagl y diafol, yr un a'u rhwydodd a'u caethiwo i'w ewyllys?#?lyn addfwyn wrth ddisgyblu'r rhai sy'n tynnu'n groes. Oherwydd pwy a u373?yr na fydd Duw ryw ddydd yn rhoi iddynt edifeirwch i ddod i ganfod y gwirionedd,lQlNi ddylai gwas yr Arglwydd fod yn gwerylgar, ond yn dirion tuag at bawb, yn athro da, yn ymarhous,hIlPaid � gwneud dim � chwestiynau ff�l a di-ddysg; fe wyddost mai codi cwerylon a wn�nt.'lFfo oddi wrth nwydau ieuenctid, a chanlyn gyfiawnder a ffydd a chariad a heddwch, yng nghwmni'r rhai sy'n galw ar yr Arglwydd � chalon bur.'GlOs yw rhywun yn ei lanhau ei hun oddi wrth y pethau drygionus hyn, yna llestr parch fydd ef, cysegredig, defnyddiol i'r Meistr, ac addas i bob gweithred dda.lMewn tu375? mawr y mae nid yn unig lestri aur ac arian ond hefyd lestri pren a chlai, rhai i gael parch ac eraill amarch.H lOnd dal i sefyll y mae'r sylfaen gadarn a osododd Duw, a'r s�l sydd arni yw: "Y mae'r Arglwydd yn adnabod y rhai sy'n eiddo iddo", a "Pob un sy'n enwi enw'r Arglwydd, cefned ar ddrygioni".ly maent wedi gwyro oddi wrth y gwirionedd, gan honni bod ein hatgyfodiad eisoes wedi digwydd, ac y maent yn tanseilio ffydd rhai pobl.Pla'u hymadrodd yn ymledu fel cancr. Pobl felly yw Hymenaeus a Philetus;^5lGochel siarad gwag rhai bydol, oherwydd agor y ffordd y byddant i fwy o annuwioldeb,3lGwna dy orau i'th wneud dy hun yn gymeradwy gan Dduw, fel gweithiwr heb achos i gywilyddio am ei waith, yn ddiwyro wrth gyflwyno gair y gwirionedd.)KlDwg ar gof i bobl y pethau hyn, gan eu rhybuddio yng ngu373?ydd Duw i beidio � dadlau am eiriau, peth cwbl anfuddiol, ac andwyol hefyd i'r rhai sy'n gwrando.b=l os ydym yn anffyddlon, y mae ef yn aros yn ffyddlon, oherwydd ni all ef ei wadu ei hun."iKl os dyfalbarhawn, cawn deyrnasu hefyd gydag ef; os gwadwn ef, bydd ef hefyd yn ein gwadu ninnau;Pl Dyma air i'w gredu: "Os buom farw gydag ef, byddwn fyw hefyd gydag ef;&El Felly, yr wyf yn goddef y cyfan er mwyn ei etholedigion, iddynt hwythau hefyd gael yr iachawdwriaeth sydd yng Nghrist Iesu, ynghyd � gogoniant tragwyddol. l Yng ngwasanaeth yr Efengyl hon yr wyf yn dioddef hyd at garchar, fel rhyw droseddwr, ond nid oes carchar i ddal gair Duw.~ ulCofia Iesu Grist: ei gyfodi oddi wrth y meirw, ei eni o linach Dafydd, yn �l yr Efengyl yr wyf fi yn ei phregethu.i KlYstyria beth yr wyf yn ei ddweud, oherwydd fe rydd yr Arglwydd iti ddealltwriaeth ym mhob peth.B lY ffermwr sy'n llafurio sydd �'r hawl gyntaf ar y cnwd.m SlAc os yw rhywun yn cystadlu mewn mabolgampau, ni all ennill y dorch heb gystadlu yn �l y rheolau. lNid yw milwr sydd ar ymgyrch yn ymdrafferthu � gofalon bywyd bob dydd, gan fod ei holl fryd ar ennill cymeradwyaeth ei gadfridog.DlCymer dy gyfran o ddioddefaint, fel milwr da i Grist Iesu.+lCymer y geiriau a glywaist gennyf fi yng nghwmni tystion lawer, a throsglwydda hwy i ofal pobl ffyddlon a fydd yn abl i hyfforddi eraill hefyd.D lFelly ymnertha di, fy mab, yn y gras sydd yng Nghrist Iesu. 1lRhodded yr Arglwydd iddo ddod o hyd i drugaredd gan yr Arglwydd yn y Dydd hwnnw. Fe wyddost ti yn dda gymaint o wasanaeth a roddodd ef yn Effesus.a =lYn wir, pan ddaeth i Rufain, aeth i drafferth fawr i chwilio amdanaf, a daeth o hyd imi. -lOnd dangosed yr Arglwydd drugaredd tuag at deulu Onesifforus, oherwydd cododd ef fy nghalon droeon, ac ni bu arno gywilydd fy mod mewn cadwynau.` ;lFel y gwyddost, y mae pawb yn Asia wedi cefnu arnaf, gan gynnwys Phygelus a Hermogenes.q ]lCadw'n ddiogel, trwy nerth yr Ysbryd Gl�n sy'n trigo ynom, y peth gwerthfawr a ymddiriedwyd i'th ofal. l Cymer fel patrwm i'w ddilyn y geiriau iachusol a glywaist gennyf fi, wrth fyw yn y ffydd a'r cariad sydd yng Nghrist Iesu.w~ il Dyma'r rheswm, yn wir, fy mod yn dioddef yn awr. Ond nid oes arnaf gywilydd o'r peth, oherwydd mi wn pwy yr wyf wedi ymddiried ynddo, ac rwy'n gwbl sicr fod ganddo ef allu i gadw'n ddiogel hyd y Dydd hwnnw yr hyn a ymddiriedodd i'm gofal.W} )l I'r Efengyl hon yr wyf fi wedi fy mhenodi'n bregethwr, yn apostol ac yn athro.-| Ul ond a amlygwyd yn awr drwy ymddangosiad ein Gwaredwr, Crist Iesu. Oherwydd y mae ef wedi dirymu marwolaeth, a dod � bywyd ac anfarwoldeb i'r golau trwy'r Efengyl.H{  l Ef a'n hachubodd ni, a'n galw � galwedigaeth sanctaidd, nid ar sail ein gweithredoedd ond yn unol �'i arfaeth ei hun a'i ras, y gras a roddwyd inni yng Nghrist Iesu cyn dechrau'r oesoedd,Oz lFelly, na foed cywilydd arnat roi tystiolaeth am ein Harglwydd, na chywilydd ohonof fi, ei garcharor ef; ond cymer dy gyfran o ddioddefaint dros yr Efengyl, trwy'r nerth yr ydym yn ei gael gan Dduw.}y ulOherwydd nid ysbryd sy'n peri llwfrdra a roddodd Duw i ni, ond ysbryd sy'n peri nerth a chariad a hunanddisgyblaeth.x {lO ganlyniad, yr wyf yn dy atgoffa i gadw yngynn y ddawn a roddodd Duw iti, y ddawn sydd ynot trwy arddodiad fy nwylo i.w +lDaw i'm cof y ffydd ddiffuant sydd gennyt, ffydd a drigodd gynt yn Lois, dy nain, ac yn Eunice, dy fam, a gwn yn sicr ei bod ynot tithau hefyd.]v 5lWrth gofio am dy ddagrau, rwy'n hiraethu am dy weld a chael fy llenwi � llawenydd.Au }lYr wyf yn diolch i Dduw, yr hwn yr wyf yn ei wasanaethu � chydwybod bur fel y gwnaeth fy hynafiaid, pan fyddaf yn cofio amdanat yn fy ngwedd�au, fel y gwnaf yn ddi-baid nos a dydd.t {lat Timotheus, ei blentyn annwyl. Gras a thrugaredd a thangnefedd i ti oddi wrth Dduw y Tad a Christ Iesu ein Harglwydd.js QlPaul, apostol Crist Iesu trwy ewyllys Duw, yn unol �'r addewid am y bywyd sydd yng Nghrist Iesu,mrSbY mae rhai sy'n proffesu'r wybodaeth hon wedi gwyro ymhell oddi wrth y ffydd. Gras fyddo gyda chwi!q+bTimotheus, cadw'n ddiogel yr hyn a ymddiriedwyd i'th ofal, a thro dy gefn ar y gwag siarad bydol, a'r gwrthddywediadau a gamenwir yn wybodaeth.pbac felly i gael trysor iddynt eu hunain fydd yn sylfaen sicr ar gyfer y dyfodol, i feddiannu'r bywyd sydd yn fywyd yn wir.poYbAnnog hwy i wneud daioni, i fod yn gyfoethog mewn gweithredoedd da, i fod yn hael ac yn barod i rannu,CnbGorchymyn di i gyfoethogion y byd presennol beidio � bod yn falch, ac iddynt sefydlu eu gobaith, nid ar ansicrwydd cyfoeth ond ar y Duw sy'n rhoi inni yn helaeth bob peth i'w fwynhau.DmbGanddo ef yn unig y mae anfarwoldeb, ac mewn goleuni anhygyrch y mae'n preswylio. Nid oes neb wedi ei weld, ac ni ddichon neb ei weld. Iddo Ef y byddo anrhydedd a gallu tragwyddol! Amen.sl_ba amlygir yn ei amser addas gan yr unig Bennaeth bendigedig, Brenin y brenhinoedd, Arglwydd yr arglwyddi.`k9bi gadw'r gorchymyn yn ddi-fai a digerydd hyd at ymddangosiad ein Harglwydd Iesu Grist,j7b Yng ngu373?ydd Duw, sy'n rhoi bywyd i bob peth, ac yng ngu373?ydd Crist Iesu, a dystiodd i'r un gyffes lew o flaen Pontius Pilat, yr wyf yn dy gymell#i?b Ymdrecha ymdrech lew y ffydd, a chymer feddiant o'r bywyd tragwyddol. I hyn y cefaist dy alw pan wnaethost dy gyffes lew o'r ffydd o flaen tystion lawer.hb Ond yr wyt ti, u373?r Duw, i ffoi rhag y pethau hyn, ac i roi dy fryd ar uniondeb, duwioldeb, ffydd, cariad, dyfalbarhad ac addfwynder.-gSb Oherwydd gwraidd pob math o ddrwg yw cariad at arian, ac wrth geisio cael gafael ynddo crwydrodd rhai oddi wrth y ffydd, a'u trywanu eu hunain ag arteithiau lawer.-fSb Y mae'r rhai sydd am fod yn gyfoethog yn syrthio i demtasiynau a maglau, a llu o chwantau direswm a niweidiol, sy'n hyrddio pobl i lawr i ddistryw a cholledigaeth.EebOs oes gennym fwyd a dillad, gadewch inni fodloni ar hynny.gdGbA'r ffaith yw, na ddaethom � dim i'r byd, ac felly hefyd na allwn fynd � dim allan ohono.[c/bAc wrth gwrs, y mae cyfoeth mawr mewn bywyd duwiol ynghyd � bodlonrwydd mewnol.b3bmewn pobl sydd �'u meddyliau wedi eu llygru ac sydd wedi eu hamddifadu o'r gwirionedd, rhai sy'n tybio mai modd i ennill cyfoeth yw bywyd duwiol.Xa)by mae hwnnw'n llawn balchder, heb ddeall dim, ag awydd afiach ynddo i godi cwestiynau a dadlau am eiriau. Cenfigen a chynnen ac enllib, a drwgdybio cywilyddus ac anghydweld parhaus, sy'n dod o bethau felly,-`SbOs bydd rhywun yn dysgu'n groes i hyn, ac yn gwrthod glynu wrth eiriau iachusol, geiriau ein Harglwydd Iesu Grist, ac wrth athrawiaeth sy'n gyson � bywyd duwiol,_1bAc ni ddylai'r rhai sydd �'u meistri'n gredinwyr roi llai o barch iddynt am eu bod yn gyd-gredinwyr. Yn hytrach, dylent roi gwell gwasanaeth iddynt am mai credinwyr sy'n annwyl ganddynt yw'r rhai fydd yn elwa ar eu hymroddiad. Dyma'r pethau yr wyt ti i'w dysgu a'u cymell. U~~}}||{zzzyy;xxwvvVv!uuctssrr2qq0pplpoonDmm>lkkAjiisi%hh>>4==?<997888766_6#554U333226110//3.--,}, +e**))(X''i&&}& %$$$(##.""(!!8 u2L4!7a$5^g= <  da$LRjw|b5= Yr wyf yn erfyn yn daerach arnoch i wneud hyn, er mwyn imi gael fy adfer i chwi yn gynt.4 Gwedd�wch drosom ni; oherwydd yr ydym yn sicr fod gennym gydwybod l�n, am ein bod yn dymuno ymddwyn yn iawn ym mhob peth.u3c Ufuddhewch i'ch arweinwyr, ac ildiwch iddynt, oherwydd y maent hwy'n gwylio'n ddiorffwys dros eich eneidiau, fel rhai sydd i roi cyfrif. Gadewch iddynt allu gwneud hynny'n llawen, ac nid yn ofidus, oherwydd di-fudd i chwi fyddai hynny.q2[ Peidiwch ag anghofio gwneud daioni a rhannu ag eraill; oherwydd ag aberthau fel hyn y rhyngir bodd Duw.1 Gadewch inni, felly, drwyddo ef offrymu aberth moliant yn wastadol i Dduw; hynny yw, ffrwyth gwefusau sy'n cyffesu ei enw.f0E Oherwydd nid oes dinas barhaus gennym yma; ceisio yr ydym, yn hytrach, y ddinas sydd i ddod.k/O Am hynny, gadewch inni fynd ato ef y tu allan i'r gwersyll, gan oddef y gwaradwydd a oddefodd ef.u.c Felly Iesu hefyd, dioddef y tu allan i'r porth a wnaeth ef, er mwyn sancteiddio'r bobl trwy ei waed ei hun.-! Y mae cyrff yr anifeiliaid hynny, y dygir eu gwaed dros bechod i'r cysegr gan yr archoffeiriad, yn cael eu llosgi y tu allan i'r gwersyll.],3 Y mae gennym ni allor nad oes gan wasanaethwyr y tabernacl ddim hawl i fwyta ohoni.S+ Peidiwch � chymryd eich camarwain gan athrawiaethau amrywiol a dieithr; oherwydd da yw i'r galon gael ei chadarnhau gan ras, ac nid gan fwydydd na fuont o unrhyw les i'r rhai oedd yn ymwneud � hwy.9*m Iesu Grist, yr un ydyw ddoe a heddiw ac am byth.) Cadwch mewn cof eich arweinwyr, y rhai a lefarodd air Duw wrthych; myfyriwch ar ganlyniad eu buchedd, ac efelychwch eu ffydd.s(_ Am hynny dywedwn ninnau'n hyderus: "Yr Arglwydd yw fy nghynorthwywr, ac nid ofnaf; beth a wna pobl i mi?"+'O Byddwch yn ddiariangar yn eich dull o fyw; byddwch yn fodlon ar yr hyn sydd gennych. Oherwydd y mae ef wedi dweud, "Ni'th adawaf fyth, ac ni chefnaf arnat ddim."w&g Bydded priodas mewn parch gan bawb, a'r gwely yn ddihalog; oherwydd bydd Duw yn barnu puteinwyr a godinebwyr. % Cofiwch y carcharorion, fel pe byddech yn y carchar gyda hwy; a'r rhai a gamdrinnir, fel pobl sydd � chyrff gennych eich hunain.u$c Peidiwch ag anghofio lletygarwch, oherwydd trwyddo y mae rhai, heb wybod hynny, wedi rhoi llety i angylion.$# E Bydded i frawdgarwch barhau.5"e Oherwydd yn wir, t�n yn ysu yw ein Duw ni.!3 Felly, gan ein bod yn derbyn teyrnas ddi-sigl, gadewch inni fod yn ddiolchgar, a thrwy hynny wasanaethu Duw wrth ei fodd, � pharch ac ofn duwiol. / Ond y mae'r geiriau, "Unwaith eto", yn dynodi bod y pethau a siglir, fel pethau wedi eu creu, i gael eu symud, er mwyn i'r pethau na siglir aros.+ Siglodd ei lais y ddaear y pryd hwnnw, ond yn awr y mae wedi addo, "Unwaith eto yr wyf fi am ysgwyd, nid yn unig y ddaear ond y nefoedd hefyd."uc Gwyliwch beidio � gwrthod yr hwn sydd yn llefaru, oherwydd os na ddihangodd y rhai a wrthododd yr hwn oedd yn eu rhybuddio ar y ddaear, mwy o lawer ni bydd dianc i ni os byddwn yn troi oddi wrth yr hwn sy'n ein rhybuddio o'r nefoedd.eC cyfryngwr y cyfamod newydd, ac at waed y taenellu, sydd yn llefaru'n gryfach na gwaed Abel.L yn cadw gu373?yl, a chynulleidfa y rhai cyntafanedig sydd �'u henwau'n ysgrifenedig yn y nefoedd; ac at Dduw, Barnwr pawb, ac at ysbrydoedd y rhai cyfiawn sydd wedi eu perffeithio, ac at Iesu,{o Ond at Fynydd Seion yr ydych chwi wedi dod, ac i ddinas y Duw byw, y Jerwsalem nefol; ac at fyrddiynau o angylion]3 A chan mor ofnadwy oedd yr olygfa, dywedodd Moses, "Y mae arnaf arswyd a chryndod."uc am na allent oddef y gorchymyn: "Os bydd anifail, hyd yn oed, yn cyffwrdd �'r mynydd, rhaid ei labyddio."jM at floedd utgorn, a llef yn rhoi gorchymyn nes i'r rhai a'i clywodd ymbil am i'r llefaru beidio, Oherwydd nid ydych chwi wedi dod at ddim y gellir ei gyffwrdd, at d�n sydd yn llosgi, at gaddug a thywyllwch a thymestl,-S Oherwydd fe wyddoch iddo ef, pan ddymunodd wedi hynny etifeddu'r fendith, gael ei wrthod, oherwydd ni chafodd gyfle i edifarhau, er iddo grefu am hynny � dagrau. Na foed yn eich plith unrhyw un sy'n anfoesol, neu'n halogedig fel Esau, a werthodd ei freintiau fel etifedd am bryd o fwyd.# Cymerwch ofal na chaiff neb syrthio'n �l oddi wrth ras Duw, rhag i ryw wreiddyn chwerw dyfu i'ch blino, ac i lawer gael eu llygru ganddo.kO Ceisiwch heddwch � phawb, a'r bywyd sanctaidd hwnnw nad oes modd i neb weld yr Arglwydd hebddo.|q a gwnewch lwybrau union i'ch traed, rhag i'r aelod cloff gael ei ddatgymalu, ond yn hytrach gael ei wneud yn iach.9m Felly, cryfhewch y dwylo llesg a'r gliniau gwan,Q Nid yw unrhyw ddisgyblaeth, yn wir, ar y pryd yn ymddangos yn bleserus, ond yn hytrach yn boenus; ond yn nes ymlaen, y mae'n dwyn heddychol gynhaeaf cyfiawnder i'r rhai sydd wedi eu hyfforddi ganddi.7g Yr oedd ein rhieni yn disgyblu am gyfnod byr, fel yr oeddent hwy'n gweld yn dda; ond y mae ef yn gwneud hynny er ein lles, er mwyn inni allu cyfranogi o'i sancteiddrwydd ef.)K Mwy na hynny, yr oedd gennym rieni daearol i'n disgyblu, ac yr oeddem yn eu parchu hwy. Oni ddylem, yn fwy o lawer, ymddarostwng i'n Tad ysbrydol, a chael byw?z m Ac os ydych heb y ddisgyblaeth y mae pob un yn gyfrannog ohoni, yna bastardiaid ydych, ac nid plant cyfreithlon.  Goddefwch y cwbl er mwyn disgyblaeth; y mae Duw yn eich trin fel plant. Canys pa blentyn sydd nad yw ei dad yn ei ddisgyblu?s _ oherwydd y mae'r Arglwydd yn disgyblu'r sawl y mae'n ei garu, ac yn fflangellu pob un y mae'n ei arddel."4 a ac yr ydych wedi anghofio'r anogaeth sy'n eich annerch fel plant: "Fy mhlentyn, paid � dirmygu disgyblaeth yr Arglwydd, a phaid � digalonni pan gei dy geryddu ganddo;V % Hyd yma, nid ydych wedi gwrthwynebu hyd at waed yn y frwydr yn erbyn pechod,wg Meddyliwch amdano ef, a oddefodd y fath elyniaeth ato'i hun gan bechaduriaid, rhag i chwi flino na digalonni.W' gan gadw ein golwg ar Iesu, awdur a pherffeithydd ffydd. Er mwyn y llawenydd oedd o'i flaen, fe oddefodd ef y groes heb ddiffygio, gan ddiystyru gwarth, ac y mae wedi eistedd ar ddeheulaw gorseddfainc Duw.< s Am hynny, gan fod cymaint torf o dystion o'n cwmpas, gadewch i ninnau fwrw ymaith bob rhwystr, a'r pechod sy'n ein maglu mor rhwydd, a rhedeg yr yrfa sydd o'n blaen heb ddiffygio,ta (am fod Duw wedi rhagweld rhywbeth gwell ar ein cyfer ni, fel nad ydynt hwy i gael eu perffeithio hebom ni.jM 'A'r rhai hyn oll, er iddynt dderbyn enw da trwy eu ffydd, ni chawsant feddiannu'r hyn a addawyd, &rhai nad oedd y byd yn deilwng ohonynt, yn crwydro mewn tiroedd diffaith a mynyddoedd, ac yn cuddio mewn ogofeydd a thyllau yn y ddaear.D %Fe'u llabyddiwyd, fe'u torrwyd � llif, fe'u rhoddwyd i farwolaeth � min y cledd; crwydrasant yma ac acw mewn crwyn defaid, mewn crwyn geifr, yn anghenus, dan orthrwm a chamdriniaeth,R $Cafodd eraill brofi gwatwar a fflangell, ie, cadwynau hefyd, a charchar.  #Derbyniodd gwragedd eu meirwon drwy atgyfodiad. Cafodd eraill eu harteithio, gan wrthod ymwared er mwyn cael atgyfodiad gwell. 9 "a ddiffoddodd angerdd t�n, a ddihangodd rhag min y cleddyf, a nerthwyd o wendid, a ddaeth yn gadarn mewn rhyfel a gyrru byddinoedd yr estron ar ffo.~ !y rhai drwy ffydd a oresgynnodd deyrnasoedd, a weithredodd gyfiawnder, a afaelodd yn yr addewidion, a gaeodd safnau llewod,} A beth a ddywedaf ymhellach? Fe ballai amser imi adrodd yn fanwl hanes Gideon, Barac, Samson, Jefftha, Dafydd a Samuel a'r proffwydi,| Trwy ffydd, ni chafodd Rahab, y butain, ei difetha gyda'r rhai oedd wedi gwrthod credu, oherwydd iddi groesawu'r ysbiwyr yn heddychlon.V{% Trwy ffydd y syrthiodd muriau Jericho ar �l eu hamgylchu am saith diwrnod.zzm Trwy ffydd yr aethant drwy'r M�r Coch fel pe ar dir sych. Pan geisiodd yr Eifftiaid wneud hynny, fe'u boddwyd.y Trwy ffydd y cadwodd ef y Pasg, a thaenellu'r gwaed, rhag i'r Dinistrydd gyffwrdd � meibion cyntafanedig yr Israeliaid.yxk Trwy ffydd y gadawodd yr Aifft, heb ofni dicter y brenin, canys safodd yn gadarn, fel un yn gweld yr Anweledig.ywk a chan ystyried gwaradwydd yr Eneiniog yn gyfoeth mwy na thrysorau'r Aifft, oherwydd yr oedd ei olwg ar y wobr.^v5 gan ddewis goddef adfyd gyda phobl Dduw yn hytrach na chael mwynhad pechod dros dro,au; Trwy ffydd y gwrthododd Moses, wedi iddo dyfu i fyny, gael ei alw yn fab i ferch Pharo,#t? Trwy ffydd y cuddiwyd Moses ar ei enedigaeth am dri mis gan ei rieni, oherwydd eu bod yn ei weld yn blentyn tlws. Nid oedd arnynt ofn gorchymyn y brenin.psY Trwy ffydd y soniodd Joseff, wrth farw, am exodus meibion Israel, a rhoi gorchymyn ynghylch ei esgyrn.nrU Trwy ffydd y bendithiodd Jacob, wrth farw, bob un o feibion Joseff, ac addoli �'i bwys ar ei ffon.Nq Trwy ffydd y bendithiodd Isaac Jacob ac Esau ar gyfer pethau i ddod.p# Oblegid barnodd y gallai Duw ei godi hyd yn oed oddi wrth y meirw; ac oddi wrth y meirw, yn wir, a siarad yn ffigurol, y cafodd ef yn �l.No er bod Duw wedi dweud wrtho, "Trwy Isaac y gelwir dy ddisgynyddion."n) Trwy ffydd, pan osodwyd prawf arno, yr offrymodd Abraham Isaac. Yr oedd yr hwn oedd wedi croesawu'r addewidion yn barod i offrymu ei unig fab,=ms Ond y gwir yw eu bod yn dyheu am wlad well, sef gwlad nefol. Dyna pam nad oes ar Dduw gywilydd ohonynt, nac o gael ei alw yn Dduw iddynt, oherwydd y mae wedi paratoi dinas iddynt.l  Ac yn wir, pe buasent wedi dal i feddwl am y wlad yr oeddent wedi mynd allan ohoni, buasent wedi cael cyfle i ddychwelyd iddi.Xk) Y mae'r rhai sy'n llefaru fel hyn yn dangos yn eglur eu bod yn ceisio mamwlad.9jk Mewn ffydd y bu farw'r rhai hyn oll, heb fod wedi derbyn yr hyn a addawyd, ond wedi ei weld a'i groesawu o bell, a chyfaddef mai dieithriaid ac ymdeithwyr oeddent ar y ddaear.i7 Am hynny, felly, o un dyn, a hwnnw cystal � bod yn farw, fe gododd disgynyddion fel s�r y nef o ran eu nifer, ac fel tywod dirifedi glan y m�r.#h? Trwy ffydd � a Sara hithau yn ddiffrwyth � y cafodd nerth i genhedlu plentyn, er cymaint ei oedran, am iddo gyfrif yn ffyddlon yr hwn oedd wedi addo.lgQ Oherwydd yr oedd ef yn disgwyl am ddinas ac iddi sylfeini, a Duw yn bensaer ac yn adeiladydd iddi.f' Trwy ffydd yr ymfudodd i wlad yr addewid fel i wlad estron, a thrigodd mewn pebyll, fel y gwnaeth Isaac a Jacob, cydetifeddion yr un addewid.e7 Trwy ffydd yr ufuddhaodd Abraham i'r alwad i fynd allan i'r lle yr oedd i'w dderbyn yn etifeddiaeth; ac fe aeth allan heb wybod i ble'r oedd yn mynd.Ld Trwy ffydd, ac o barch i rybudd Duw am yr hyn nad oedd eto i'w weld, yr adeiladodd Noa arch i achub ei deulu; a thrwyddi hi y condemniodd y byd ac y daeth yn etifedd y cyfiawnder a ddaw o ffydd. c9 ond heb ffydd y mae'n amhosibl rhyngu ei fodd ef. Oherwydd rhaid i'r sawl sy'n dod at Dduw gredu ei fod ef, a'i fod yn gwobrwyo'r rhai sy'n ei geisio.>bu Trwy ffydd y cymerwyd Enoch ymaith fel na welai farwolaeth; ac ni chafwyd mohono, am fod Duw wedi ei gymryd. Oherwydd y mae tystiolaeth ei fod, cyn ei gymryd, wedi rhyngu bodd Duw;haI Trwy ffydd yr offrymodd Abel i Dduw aberth rhagorach na Cain; trwyddi hi y tystiwyd ei fod yn gyfiawn, wrth i Dduw ei hun dystio i ragoriaeth ei roddion; a thrwyddi hi hefyd y mae ef, er ei fod wedi marw, yn llefaru o hyd.`3 Trwy ffydd yr ydym yn deall i'r bydysawd gael ei lunio gan air Duw yn y fath fodd nes bod yr hyn sy'n weledig wedi tarddu o'r hyn nad yw'n weladwy.9_m Trwyddi hi, yn wir, y cafodd y rhai gynt enw da.p^ [ Yn awr, y mae ffydd yn warant o bethau y gobeithir amdanynt, ac yn sicrwydd o bethau na ellir eu gweld.k]O 'Eithr nid pobl y cilio'n �l i ddistryw ydym ni, ond pobl � ffydd sy'n mynd i feddiannu bywyd.p\Y &ond fe gaiff fy un cyfiawn i fyw trwy ffydd, ac os cilia'n �l, ni bydd fy enaid yn ymhyfrydu ynddo."o[W %Oherwydd, yng ngeiriau'r Ysgrythur: "Ymhen ennyd, ennyd bach, fe ddaw yr hwn sydd i ddod, a heb oedi;eZC $Y mae angen dyfalbarhad arnoch i gyflawni ewyllys Duw a chymryd meddiant o'r hyn a addawyd.\Y1 #Peidiwch felly � thaflu eich hyder i ffwrdd, gan fod gwobr fawr yn perthyn iddo.+XO "Oherwydd cyd-ddioddefasoch �'r carcharorion, a derbyniasoch mewn llawenydd ysbeilio'ch meddiannau, gan wybod fod meddiant rhagorach ac arhosol yn eiddo i chwi. W9 !weithiau, yn eich gwaradwydd a'ch cystuddiau, yn cael eich gwneud yn sioe i'r cyhoedd, ac weithiau yn gymdeithion i'r rhai oedd yn cael eu trin felly.uVc Cofiwch y dyddiau gynt pan fu i chwi, wedi eich goleuo, sefyll yn gadarn yng ngornest fawr eich cystuddiau:8Uk Peth dychrynllyd yw syrthio i ddwylo'r Duw byw.T} Oherwydd fe wyddom pwy a ddywedodd: "Myfi piau dial, myfi a dalaf yn �l"; ac eto: "Bydd yr Arglwydd yn barnu ei bobl."TS! Ystyriwch gymaint llymach yw'r gosb a fernir yn haeddiant i'r hwn sydd wedi mathru Mab Duw, ac wedi cyfrif yn halogedig waed y cyfamod y cafodd ei sancteiddio drwyddo, ac wedi difenwi Ysbryd grasol Duw.uRc Os bydd unrhyw un wedi diystyru Cyfraith Moses, caiff ei ladd yn ddidrugaredd ar air dau neu dri o dystion.cQ? dim ond rhyw ddisgwyl brawychus am farn, ac angerdd t�n a fydd yn difa'r gwrthwynebwyr.P Oherwydd os ydym yn dal i bechu'n fwriadol ar �l inni dderbyn gwybodaeth am y gwirionedd, nid oes aberth dros bechodau i'w gael mwyach;#O? heb gefnu ar ein cydgynulliad ein hunain, yn �l arfer rhai, ond annog ein gilydd, ac yn fwy felly yn gymaint �'ch bod yn gweld y Dydd yn dod yn agos.[N/ Gadewch inni ystyried sut y gallwn ennyn yn ein gilydd gariad a gweithredoedd da,tMa Gadewch inni ddal yn ddiwyro at gyffes ein gobaith, oherwydd y mae'r hwn a roddodd yr addewid yn ffyddlon.5Lc gadewch inni nes�u � chalon gywir, mewn llawn hyder ffydd, a'n calonnau wedi eu taenellu'n l�n oddi wrth gydwybod ddrwg, a'n cyrff wedi eu golchi � du373?r gl�n.9Km a chan fod gennym offeiriad mawr ar du375? Dduw,iJK ar hyd ffordd newydd a byw y mae ef wedi ei hagor inni drwy'r llen, hynny yw, trwy ei gnawd ef;ZI- Felly, gyfeillion, gan fod gennym hyder i fynd i mewn i'r cysegr drwy waed Iesu,`H9 Yn awr, lle y ceir maddeuant am y pethau hyn, nid oes angen offrwm dros bechod mwyach._G7 y mae'n ychwanegu: "A'u pechodau a'u drwgweithredoedd, ni chofiaf mohonynt byth mwy."F' Dyma'r cyfamod a wnaf � hwy ar �l y dyddiau hynny, medd yr Arglwydd; rhof fy nghyfreithiau yn eu calon, ac ysgrifennaf hwy ar eu meddwl",UE# Ac y mae'r Ysbryd Gl�n hefyd yn tystio wrthym; oherwydd wedi iddo ddweud:TD! Oherwydd ag un offrwm y mae wedi perffeithio am byth y rhai a sancteiddir.OC yn disgwyl bellach hyd oni osodir ei elynion yn droedfainc i'w draed.eBC Ond am hwn, wedi iddo offrymu un aberth dros bechodau am byth, eisteddodd ar ddeheulaw Duw,A Y mae pob offeiriad yn sefyll beunydd yn gweini, ac yn offrymu'r un aberthau dro ar �l tro, aberthau na allant byth ddileu pechodau.@y Yn unol �'r ewyllys honno yr ydym wedi ein sancteiddio, trwy gorff Iesu Grist sydd wedi ei offrymu un waith am byth.v?e Yna dywedodd, "Dyma fi wedi dod i wneud dy ewyllys di." Y mae'n diddymu'r peth cyntaf er mwyn sefydlu'r ail.K> Y mae'n dweud, i ddechrau, "Aberthau ac offrymau, a phoethoffrymau ac aberth dros bechod, ni ddymunaist mohonynt ac nid ymhyfrydaist ynddynt." Dyma'r union bethau a offrymir yn �l y Gyfraith.= Yna dywedais, 'Dyma fi wedi dod � y mae wedi ei ysgrifennu mewn rhol llyfr amdanaf � i wneud dy ewyllys di, O Dduw.'"H<  Poethoffrymau ac aberth dros bechod, nid ymhyfrydaist ynddynt.u;c Dyna pam y mae ef, wrth ddod i'r byd, yn dweud: "Ni ddymunaist aberth ac offrwm, ond paratoaist gorff i mi.O: oherwydd y mae'n amhosibl i waed teirw a geifr dynnu ymaith bechodau.E9 Ond y mae yn yr aberthau goff�d bob blwyddyn am bechodau;18[ Petasai hynny'n bosibl, oni fuasent wedi peidio � chael eu hoffrymu, gan na fuasai mwyach ymwybyddiaeth o bechodau gan addolwyr a oedd wedi eu puro un waith am byth?v7 g Oherwydd cysgod sydd gan y Gyfraith o'r pethau da sy'n dod, nid gwir ddelw y dirweddau hynny; ac ni all hi o gwbl, trwy'r un aberthau sy'n cael eu hoffrymu'n barhaus, flwyddyn ar �l blwyddyn, ddwyn yr addolwyr i berffeithrwydd am byth.G6 felly hefyd bydd Crist, ar �l cael ei offrymu un waith i ddwyn pechodau llawer, yn ymddangos yr ail waith, nid i ddelio � phechod, ond er iachawdwriaeth i'r rhai sydd yn disgwyl amdano.b5= Ac yn gymaint ag y gosodwyd i ddynion eu bod i farw un waith, a bod barn yn dilyn hynny,G4 petai felly, buasai wedi gorfod dioddef yn fynych er seiliad y byd. Ond yn awr, un waith am byth, ar ddiwedd yr oesoedd, y mae ef wedi ymddangos er mwyn dileu pechod drwy ei aberthu ei hun.!3; Ac nid i'w offrymu ei hun yn fynych y mae'n mynd, fel y bydd yr archoffeiriad yn mynd i mewn i'r cysegr bob blwyddyn � gwaed arall na'r eiddo ei hun;#2? Oherwydd nid i gysegr o waith llaw, rhyw lun o'r cysegr gwirioneddol, yr aeth Crist i mewn, ond i'r nef ei hun, i ymddangos yn awr gerbron Duw drosom ni.15 Gan hynny, yr oedd yn rhaid i gysgodau o'r pethau nefol gael eu puro �'r pethau hyn, ond y pethau nefol eu hunain ag aberthau gwell na'r rhai hyn.|0q Yn wir, � gwaed y mae pob peth bron, yn �l y Gyfraith, yn cael ei buro, a heb dywallt gwaed nid oes maddeuant.`/9 Ac yn yr un modd taenellodd waed ar y tabernacl hefyd, ac ar holl lestri'r gwasanaeth.N. gan ddweud, "Hwn yw gwaed y cyfamod a ordeiniodd Duw ar eich cyfer."X-) Oblegid ar �l i Moses gyhoeddi i'r holl bobl bob gorchymyn yn �l y Gyfraith, cymerodd waed lloi a geifr, gyda du373?r a gwl�n ysgarlad ac isop, a'i daenellu ar y llyfr ei hun ac ar yr holl bobl hefyd,E, Felly, ni sefydlwyd y cyfamod cyntaf, hyd yn oed, heb waed.z+m ar farwolaeth dyn y bydd ewyllys yn dod yn effeithiol; nid yw byth mewn grym tra bydd y sawl a'i gwnaeth yn fyw.X*) Oherwydd lle y mae ewyllys, y mae'n rhaid profi marwolaeth y sawl a'i gwnaeth;{)o Am hynny, y mae ef yn gyfryngwr cyfamod newydd, er mwyn i'r rhai sydd wedi eu galw gael derbyn yr etifeddiaeth dragwyddol a addawyd, gan fod marwolaeth wedi digwydd er sicrhau rhyddhad oddi wrth y troseddau a gyflawnwyd dan y cyfamod cyntaf.C( pa faint mwy y bydd gwaed Crist, yr hwn a'i hoffrymodd ei hun trwy'r Ysbryd tragwyddol yn ddi-nam i Dduw, yn puro ein cydwybod ni oddi wrth weithredoedd meirwon, i wasanaethu'r Duw byw.'} Oblegid os yw gwaed geifr a theirw, a lludw anner, o'i daenu ar yr halogedig, yn sancteiddio hyd at buredigaeth allanol,& ac nid � gwaed geifr a lloi, ond �'i waed ei hun, yr aeth ef i mewn un waith am byth i'r cysegr, a sicrhau prynedigaeth dragwyddol.+%O Ond yn awr daeth Crist, archoffeiriad y pethau da sydd wedi dod. Trwy dabernacl rhagorach a pherffeithiach, nid o waith llaw (hynny yw, nid o'r greadigaeth hon),$- oherwydd y maent yn ymwneud yn unig � bwydydd a diodydd ac amrywiol olchiadau, ordinhadau allanol sydd wedi eu gosod hyd amser y drefn newydd.##? Y mae hyn oll yn arwyddlun ar gyfer yr amser presennol. Yn �l y drefn hon offrymir rhoddion ac aberthau na allant berffeithio'r addolwr yn ei gydwybod, " Yn hyn, y mae'r Ysbryd Gl�n yn dangos nad oedd y ffordd i'r cysegr wedi ei hamlygu cyhyd ag yr oedd y tabernacl cyntaf yn sefyll.-!S ond yr archoffeiriad yn unig sy'n mynd i'r ail, unwaith yn y flwyddyn, ac nid yw yntau'n mynd heb waed i'w offrymu drosto'i hun a thros bechodau anfwriadol y bobl.} s Yn �l y trefniadau hyn, y mae'r offeiriaid yn mynd i mewn yn barhaus i'r babell gyntaf i gyflawni'r gwasanaethau;uc ac uwch ei phen yr oedd cerwbiaid y gogoniant, yn cysgodi'r drugareddfa. Am y rhain ni ellir manylu yn awr.D lle'r oedd allor aur yr arogldarth, ac arch y cyfamod wedi ei goreuro drosti i gyd; yn honno yr oedd llestr aur yn dal y manna, a gwialen Aaron, a flagurodd unwaith, a llechau'r cyfamod;R A'r tu �l i'r ail len yr oedd y babell a elwir yn Gysegr Sancteiddiaf,{ Oblegid codwyd pabell, sef y gyntaf, ac ynddi hi yr oedd y canhwyllbren a'r bwrdd a'r bara gosod; gelwir hon yn Gysegr.p [ Yn awr, yr oedd gan y cyfamod cyntaf hefyd ordinhadau addoliad, a chysegr, ond mai cysegr daearol oedd.   Wrth ddweud "cyfamod newydd", y mae wedi dyfarnu'r cyntaf yn hen; ac y mae'r hyn sy'n mynd yn hen ac oedrannus ar fin diflannu.]3 Oherwydd byddaf yn drugarog wrth eu camweddau, ac ni chofiaf eu pechodau byth mwy."<q Ac ni fyddant mwyach yn dysgu bob un ei gyd-ddinesydd a phob un ei gilydd, gan ddweud, 'Adnebydd yr Arglwydd.' Oblegid byddant i gyd yn f'adnabod, o'r lleiaf hyd y mwyaf ohonynt.Q Dyma'r cyfamod a wnaf � thu375? Israel ar �l y dyddiau hynny, medd yr Arglwydd: rhof fy nghyfreithiau yn eu meddwl, ac ysgrifennaf hwy ar eu calon. A byddaf yn Dduw iddynt, a hwythau'n bobl i mi.b= ni fydd yn debyg i'r cyfamod a wneuthum �'u hynafiaid, y dydd y gafaelais yn eu llaw i'w harwain allan o wlad yr Aifft, oherwydd nid arosasant hwy yn fy nghyfamod i. A minnau, fe'u diystyrais hwy, medd yr Arglwydd.5Oblegid y mae Duw'n eu beio pan yw'n dweud: "Y mae'r dyddiau'n dod, medd yr Arglwydd, y gwnaf gyfamod newydd � thu375? Israel ac � thu375? Jwda;Y+Oherwydd pe bai'r cyfamod cyntaf hwnnw yn ddi-fai, ni byddai lle i ail gyfamod.)KOnd, fel y mae, cafodd Iesu weinidogaeth ragorach, gan ei fod yn gyfryngwr cyfamod cymaint gwell � cyfamod, yn wir, sydd wedi ei sefydlu ar addewidion gwell.ucY mae'r rhain yn gweini mewn cysegr sy'n llun a chysgod o'r un nefol, yn �l y gorchymyn a gafodd Moses pan oedd ar fin codi'r tabernacl. "Gofala," meddai Duw, "y byddi'n gwneud pob peth yn �l y patrwm a ddangoswyd iti ar y mynydd."Yn awr, pe byddai ar y ddaear, ni byddai'n offeiriad o gwbl, gan fod yma eisoes rai sy'n offrymu rhoddion yn �l y Gyfraith.Oherwydd y mae pob archoffeiriad yn cael ei benodi i offrymu rhoddion ac aberthau, ac felly, rhaid bod gan hwn hefyd rywbeth i'w offrymu.]3yn weinidog y cysegr, sef y gwir dabernacl a osododd yr Arglwydd, nid pobl feidrol. 5Prif bwynt yr hyn rwy'n ei ddweud yw mai dyma'r math o archoffeiriad sydd gennym, un sydd wedi eistedd ar ddeheulaw gorsedd y Mawrhydi yn y nefoedd,@ yOherwydd y mae'r Gyfraith yn penodi yn archoffeiriaid ddynion sy'n weiniaid, ond y mae geiriau'r llw, sy'n ddiweddarach na'r Gyfraith, yn penodi Mab sydd wedi ei berffeithio am byth.Y +un nad oes rhaid iddo yn feunyddiol, fel yr archoffeiriaid, offrymu aberthau yn gyntaf dros ei bechodau ei hun, ac yna dros rai'r bobl. Oblegid fe wnaeth ef hyn un waith am byth pan fu iddo'i offrymu ei hun.( IDyma'r math o archoffeiriad sy'n addas i ni, un sanctaidd, di-fai, dihalog, wedi ei ddidoli oddi wrth bechaduriaid, ac wedi ei ddyrchafu yn uwch na'r nefoedd; %Dyna pam y mae ef hefyd yn gallu achub hyd yr eithaf y rhai sy'n agos�u at Dduw trwyddo ef, gan ei fod yn fyw bob amser i eiriol drostynt.^ 5ond y mae gan hwn, am ei fod yn aros am byth, offeiriadaeth na throsglwyddir mohoni.s_Y mae'r lleill a ddaeth yn offeiriaid yn lluosog hefyd, am fod angau yn eu rhwystro i barhau yn eu swydd;Y+Yn gymaint � hynny, felly, y mae Iesu wedi dod yn feichiau cyfamod rhagorach.KDaeth y lleill, yn wir, yn offeiriaid heb i lw gael ei dyngu; ond daeth hwn trwy lw yr Un a ddywedodd wrtho: "Tyngodd yr Arglwydd, ac nid �'n �l ar ei air: 'Yr wyt ti'n offeiriad am byth.'"9mYn awr, ni ddigwyddodd hyn heb i Dduw dyngu llw.'Oherwydd nid yw'r Gyfraith wedi dod � dim i berffeithrwydd. Ond yn awr cyflwynwyd i ni obaith rhagorach yr ydym drwyddo yn nes�u at Dduw.\1Felly, y mae yma ddiddymu ar y gorchymyn blaenorol, am ei fod yn wan ac anfuddiol.[/Oherwydd tystir amdano: "Yr wyt ti'n offeiriad am byth yn �l urdd Melchisedec."{a'i offeiriadaeth yn dibynnu, nid ar gyfraith sydd �'i gorchymyn yn ymwneud �'r cnawd ond ar nerth bywyd annistryw.c?Y mae'r ddadl yn eglurach fyth os ar ddull Melchisedec y bydd yr offeiriad arall yn codi, ac y mae'n gwbl hysbys fod ein Harglwydd ni yn hanu o lwyth Jwda, llwyth na ddywedodd Moses ddim am offeiriad mewn perthynas ag ef. ~  Oherwydd y mae'r un y dywedir y pethau hyn amdano yn perthyn i lwyth arall, nad oes yr un aelod ohono wedi gweini wrth yr allor;f}E Oblegid os yw'r offeiriadaeth yn cael ei newid, rhaid bod y Gyfraith hefyd yn cael ei newid.}|s Os oedd perffeithrwydd i'w gael, felly, trwy'r offeiriadaeth Lefiticaidd � oblegid ar sail honno y rhoddwyd y Gyfraith i'r bobl � pa angen pellach oedd i s�n am offeiriad arall yn codi, yn �l urdd Melchisedec ac nid yn �l urdd Aaron?[{/ oblegid yr oedd ef eisoes yn llwynau ei gyndad pan gyfarfu Melchisedec � hwnnw.bz= Gellir dweud hyd yn oed fod Lefi, derbyniwr y degwm, yntau wedi talu degwm drwy Abraham,ywYn y naill achos, rhai meidrol sydd yn derbyn degwm, ond yn y llall, un y tystiolaethir amdano ei fod yn aros yn fyw.Jx A heb ddadl o gwbl, y lleiaf sy'n cael ei fendithio gan y mwyaf.wOnd y mae hwn, er nad yw o'u llinach hwy, wedi cymryd degwm gan Abraham ac wedi bendithio'r hwn y mae'r addewidion ganddo.MvYn awr, y mae'r rheini o blith disgynyddion Lefi sy'n cymryd swydd offeiriad dan orchymyn yn �l y Gyfraith i gymryd degwm gan y bobl, hynny yw, eu cyd-genedl, er mai disgynyddion Abraham ydynt.ouWYstyriwch pa mor fawr oedd y gu373?r hwn y rhoddwyd iddo ddegwm o'r anrhaith gan Abraham y patriarch.1t[Ac yntau heb dad, heb fam, a heb achau, nid oes iddo na dechrau dyddiau na diwedd einioes; ond, wedi ei wneud yn gyffelyb i Fab Duw, y mae'n aros yn offeiriad am byth.(sIa rhannodd Abraham iddo yntau ddegwm o'r cwbl. Yn gyntaf, ystyr ei enw ef yw "brenin cyfiawnder"; ac yna, y mae'n frenin Salem, hynny yw, "brenin tangnefedd".r %Cyfarfu'r Melchisedec hwn, brenin Salem, offeiriad i'r Duw Goruchaf, ag Abraham wrth iddo ddychwelyd o daro'r brenhinoedd, a bendithiodd ef;q}lle y mae Iesu wedi mynd, yn rhagredegydd ar ein rhan, wedi ei wneud yn archoffeiriad am byth, yn �l urdd Melchisedec.{poY mae'r gobaith hwn gennym fel angor i'n bywyd, un diogel a chadarn, ac un sy'n mynd trwodd i'r tu mewn i'r llen,Moer mwyn i ddau beth digyfnewid, dau beth yr oedd yn amhosibl i Dduw fod yn gelwyddog ynddynt, beri i ni sydd wedi ffoi am noddfa dderbyn symbyliad cryf i ymaflyd yn y gobaith a osodwyd o'n blaen.nFelly, pan ewyllysiodd Duw brofi'n llwyrach i etifeddion yr addewid mor ddigyfnewid yw ei fwriad, fe roddodd warant drwy lw,xmiOherwydd wrth un mwy y bydd pobl yn tyngu; ac y mae llw yn rhoi gwarant sydd yn derfyn ar bob dadl rhyngddynt.KlAc felly, wedi disgwyl yn amyneddgar, fe gafodd yr hyn a addawyd.Fkgan ddweud: "Yn wir, bendithiaf di, ac yn ddiau, amlhaf di."vje Pan roddodd Duw, felly, addewid i Abraham, gan nad oedd ganddo neb mwy i dyngu wrtho, fe dyngodd wrtho'i huni{ Yr ydym am ichwi beidio � bod yn ddiog, ond yn efelychwyr y rhai sydd drwy ffydd ac amynedd yn etifeddu'r addewidion.xhi Ond ein dyhead yw i bob un ohonoch ddangos yr un eiddgarwch ynglu375?n � sicrwydd eich gobaith hyd y diwedd.%gC Oherwydd nid yw Duw yn anghyfiawn; nid anghofia eich gwaith, a'r cariad tuag at ei enw yr ydych wedi ei amlygu drwy weini i'r saint, ac yn dal ati i weini.f5 Er ein bod yn siarad fel hyn, yr ydym yn argyhoeddedig, gyfeillion annwyl, fod pethau gwell yn eich aros chwi, pethau sy'n perthyn i iachawdwriaeth.neUOnd os yw'n dwyn drain ac ysgall, y mae'n ddiwerth ac yn agos i felltith, a'i diwedd fydd ei llosgi.9dkOherwydd y mae'r ddaear, sy'n llyncu'r glaw sy'n disgyn arni'n fynych, ac sy'n dwyn cnydau addas i'r rhai y mae'n cael ei thrin er eu mwyn, yn derbyn ei chyfran o fendith Duw./cWos yw'r rhain wedyn wedi syrthio ymaith, y mae'n amhosibl eu hadfer i edifeirwch, gan eu bod i'w niwed eu hunain yn croeshoelio Mab Duw, ac yn ei wneud yn waradwydd.Ebac a brofodd ddaioni gair Duw a nerthoedd yr oes i ddod �qa[Oherwydd y rhai a oleuwyd unwaith, ac a brofodd o'r rhodd nefol, ac a fu'n gyfrannog o'r Ysbryd Gl�n,1`]A mynd ymlaen a wnawn, os caniat� Duw.^_5dysgeidiaeth am olchiadau, arddodiad dwylo, atgyfodiad y meirw, a'r Farn dragwyddol.I^ Am hynny, gadewch inni ymadael �'r athrawiaeth elfennol am Grist, a mynd ymlaen at y tyfiant llawn. Ni ddylem eilwaith osod y sylfaen, sef edifeirwch am weithredoedd meirwon, a ffydd yn Nuw,]Pobl wedi cyrraedd eu llawn dwf sy'n cymryd bwyd cryf; y mae eu synhwyrau hwy, trwy ymarfer, wedi eu disgyblu i farnu rhwng da a drwg.e\C Nid oes gan y sawl sy'n byw ar laeth ddim profiad o egwyddor cyfiawnder, am mai baban ydyw.2[] Yn wir, er y dylech erbyn hyn fod yn athrawon, y mae arnoch angen rhywun i ailddysgu ichwi elfennau cyntaf oraclau Duw; angen llaeth sydd arnoch chwi, ac nid bwyd cryf.Z} Am Melchisedec y mae gennym lawer i'w ddweud sydd yn anodd ei egluro, oherwydd eich bod chwi wedi mynd yn araf i ddeall.JY  wedi ei enwi gan Dduw yn archoffeiriad yn �l urdd Melchisedec.nXU ac wedi ei berffeithio, daeth yn ffynhonnell iachawdwriaeth dragwyddol i bawb sydd yn ufuddhau iddo,HW Er mai Mab ydoedd, dysgodd ufudd-dod drwy'r hyn a ddioddefodd,BV}Yn nyddiau ei gnawd, fe offrymodd Iesu wedd�au ac erfyniadau, gyda llef uchel a dagrau, i'r Un oedd yn abl i'w achub rhag marwolaeth, ac fe gafodd ei wrando o achos ei barchedig ofn.kUOFel y mae'n dweud mewn lle arall hefyd: "Yr wyt ti'n offeiriad am byth yn �l urdd Melchisedec."&TEFelly hefyd gyda Christ. Nid ei ogoneddu ei hun i fod yn archoffeiriad a wnaeth, ond Duw a ddywedodd wrtho: "Fy Mab wyt ti, myfi a'th genhedlodd di heddiw."aS;Nid oes neb yn cymryd yr anrhydedd iddo'i hun; Duw sydd yn ei alw, fel y galwodd Aaron.jRMac oherwydd y gwendid hwn, rhaid iddo offrymu dros bechodau ar ei ran ei hun, fel ar ran y bobl.}QsY mae'n gallu cydymddwyn �'r rhai anwybodus a chyfeiliornus, gan ei fod yntau hefyd wedi ei amgylchu � gwendid;LP O blith dynion y bydd pob archoffeiriad yn cael ei ddewis, ac ar ran pobl feidrol y caiff ei benodi i'w cynrychioli mewn materion yn ymwneud � Duw, i offrymu rhoddion ac aberthau dros bechodau.}OsFelly, gadewch inni nes�u mewn hyder at orsedd gras, er mwyn derbyn trugaredd a chael gras yn gymorth yn ei bryd.&NECanys nid archoffeiriad heb allu cyd-ddioddef �'n gwendidau sydd gennym, ond un sydd wedi ei demtio ym mhob peth, yn yr un modd � ni, ac eto heb bechod. @f~~#}}H}"||\|{zzeyyyyxNwvvvuuttsssrrrqppFonnmmJlkkk jjikihh/gg-feee,ddccbvba``U_^^]]\\'[[/ZYYYX@WWnVVUcTT.SS@RRQPPYOOPNNzNMMLhKKJJ7II1HjGxG FEE2DDCCBAA$@@?>=== [wwedi iddynt weld eich ymarweddiad pur a duwiolfrydig.JZ Yn yr un modd, chwi wragedd priod, byddwch ddarostyngedig i'ch gwu375?r; ac yna, os oes rhai sy'n anufudd i'r gair, fe'u henillir hwy trwy ymarweddiad eu gwragedd, heb i chwi ddweud yr un gair,pYYOherwydd yr oeddech fel defaid ar ddisberod, ond yn awr troesoch at Fugail a Gwarchodwr eich eneidiau.%XCEf ei hun a ddygodd ein pechodau yn ei gorff ar y croesbren, er mwyn i ni ddarfod �'n pechodau a byw i gyfiawnder. Trwy ei archoll ef y cawsoch iach�d.$WAPan fyddai'n cael ei ddifenwi, ni fyddai'n difenwi'n �l; pan fyddai'n dioddef, ni fyddai'n bygwth, ond yn ei gyflwyno'i hun i'r Un sy'n barnu'n gyfiawn.ZV-Yng ngeiriau'r Ysgrythur: "Ni wnaeth ef bechod, ac ni chafwyd twyll yn ei enau."UCanys i hyn y'ch galwyd, oherwydd dioddefodd Crist yntau er eich mwyn chwi, gan adael ichwi esiampl, ichwi ganlyn yn �l ei draed ef.CTOherwydd pa glod sydd mewn dygymod � chael eich cernodio am ymddwyn yn ddrwg? Ond os am wneud daioni y byddwch yn dioddef, ac yn dygymod � hynny, dyna'r peth sy'n gymeradwy gan Duw.SOblegid hyn sydd gymeradwy, bod rhywun, am fod ei feddylfryd ar Dduw, yn dygymod �'i flinderau er iddo ddioddef ar gam.R%Chwi weision, byddwch ddaros-tyngedig i'ch meistri gyda phob parchedig ofn, nid yn unig i'r rhai da ac ystyriol ond hefyd i'r rhai gormesol.XQ)Rhowch barch i bawb, carwch deulu'r ffydd, ofnwch Dduw, parchwch yr ymerawdwr.xPiRhaid ichwi fyw fel pobl rydd, eto peidio ag arfer eich rhyddid i gelu drygioni, ond bod fel caethweision Duw.`O9Oherwydd hyn yw ewyllys Duw, i chwi trwy wneud daioni roi taw ar anwybodaeth ffyliaid.uNcai i'r llywodraethwyr fel rhai a anfonir ganddo ef er cosb i ddrwgweithredwyr a chlod i weithredwyr daioni.mMS Ymostyngwch, er mwyn yr Arglwydd, i bob sefydliad dynol, prun ai i'r ymerawdwr fel y prif awdurdod,eLC Bydded eich ymarweddiad ymhlith y Cenhedloedd mor amlwg o dda nes iddynt hwy, lle y maent yn awr yn eich sarhau fel drwgweithredwyr, ogoneddu Duw yn nydd ei ymweliad ar gyfrif yr hyn a welant o'ch gweithredoedd da chwi.K Gyfeillion annwyl, rwy'n deisyf arnoch, fel alltudion a dieithriaid, i ymgadw rhag y chwantau cnawdol sydd yn rhyfela yn erbyn yr enaid.J+ A chwi gynt heb fod yn bobl, yr ydych yn awr yn bobl Dduw; a chwi gynt heb dderbyn trugaredd, yr ydych yn awr yn rhai a dderbyniodd drugaredd."aI; Ond yr ydych chwi yn hil etholedig, yn offeiriadaeth frenhinol, yn genedl sanctaidd, yn bobl o'r eiddo Duw ei hun, i hysbysu gweithredoedd ardderchog yr Un a'ch galwodd chwi allan o dywyllwch i'w ryfeddol oleuni ef:Ha hefyd, "Maen tramgwydd, a chraig rhwystr." Y maent yn tramgwyddo wrth anufuddhau i'r gair; dyma'r dynged a osodwyd iddynt.G+Y mae ei glod, gan hynny, yn eiddoch chwi, y credinwyr; ond i'r anghredinwyr, "Y maen a wrthododd yr adeiladwyr, hwn a ddaeth yn faen y gongl",*FMOherwydd y mae'n sefyll yn yr Ysgrythur: "Wele fi'n gosod maen yn Seion, conglfaen etholedig a chlodfawr, a'r hwn sy'n credu ynddo, ni chywilyddir byth mohono."GEyr ydych chwithau hefyd, fel meini bywiol, yn cael eich adeiladu yn du375? ysbrydol, i fod yn offeiriadaeth sanctaidd, er mwyn offrymu aberthau ysbrydol, cymeradwy gan Dduw trwy Iesu Grist.cD?Wrth ddod ato ef, y maen bywiol, gwrthodedig gan bobl ond etholedig a chlodfawr gan Dduw,3Caos ydych wedi profi tiriondeb yr Arglwydd.uBcFel babanod newydd eu geni, blysiwch am laeth ysbrydol pur, er mwyn ichwi drwyddo gynyddu i iachawdwriaeth,hA KYmaith gan hynny � phob drygioni a phob twyll a rhagrith a chenfigen, a phob siarad bychanus!c@ Aond y mae gair yr Arglwydd yn aros am byth." A dyma'r gair a bregethwyd yn Efengyl i chwi.-? UOherwydd, yng ngeiriau'r Ysgrythur: "Y mae pob un meidrol fel glaswellt, a'i holl ogoniant fel blodeuyn y maes. Y mae'r glaswellt yn crino, a'r blodeuyn yn syrthio,x> kYr ydych wedi eich geni o'r newydd, nid o had llygradwy, ond anllygradwy, trwy air Duw, sydd yn fyw ac yn aros. = ;Gan eich bod, trwy eich ufudd-dod i'r gwirionedd, wedi puro eich eneidiau nes ennyn brawdgarwch diragrith, carwch eich gilydd o galon bur yn angerddol.< 5sydd drwyddo ef yn credu yn Nuw, yr hwn a'i cyfododd ef oddi wrth y meirw ac a roes iddo ogoniant, fel y byddai eich ffydd a'ch gobaith chwi yn Nuw.k; QYr oedd Duw wedi ei ddewis cyn seilio'r byd, ac amlygwyd ef yn niwedd yr amserau er eich mwyn chwiM: ond � gwaed gwerthfawr Un oedd fel oen di-fai a di-nam, sef Crist.9 Gwyddoch nad � phethau llygradwy, arian neu aur, y prynwyd ichwi ryddid oddi wrth yr ymarweddiad ofer a etifeddwyd gennych,"8 ?Ac os fel Tad yr ydych yn galw ar yr hwn sydd yn barnu'n ddidderbynwyneb yn �l gwaith pob un, ymddygwch mewn parchedig ofn dros amser eich alltudiaeth.]7 5Oherwydd y mae'n ysgrifenedig, "Byddwch sanctaidd, oherwydd yr wyf fi yn sanctaidd."m6 Ueithr fel yr Un Sanctaidd a'ch galwodd chwi, byddwch chwithau yn sanctaidd yn eich holl ymarweddiad.q5 ]Fel plant ufudd, peidiwch � chydymffurfio �'r chwantau y buoch yn eu dilyn gynt yn eich anwybodaeth;!4 = Gan hynny, rhowch fin ar eich meddwl, ymddisgyblwch, a gosodwch eich gobaith yn gyfan gwbl ar y gras sy'n cael ei ddwyn atoch pan ddatguddir Iesu Grist.33 a Datguddiwyd i'r proffwydi hyn nad arnynt eu hunain ond arnoch chwi yr oeddent yn gweini wrth s�n am y pethau sydd yn awr wedi eu cyhoeddi i chwi gan y rhai a bregethodd yr Efengyl i chwi drwy nerth yr Ysbryd Gl�n, a anfonwyd o'r nef. Pethau yw'r rhain y mae angylion yn chwenychu edrych arnynt.G2   Holi yr oeddent at ba amser neu amgylchiadau yr oedd Ysbryd Crist o'u mewn yn cyfeirio, wrth dystiolaethu ymlaen llaw i'r dioddefiadau oedd i ddod i ran Crist, ac i'w canlyniadau gogoneddus.}1 u Iachawdwriaeth yw hon y bu ymofyn ac ymorol dyfal amdani gan y proffwydi a broffwydodd am y gras oedd i ddod i chwi.N0  wrth ichwi fedi ffrwyth eich ffydd, sef iachawdwriaeth eich eneidiau.'/ IYr ydych yn ei garu ef, er na welsoch mohono; ac am eich bod yn awr yn credu ynddo heb ei weld, yr ydych yn gorfoleddu � llawenydd anhraethadwy a gogoneddusl. SY mae hyn wedi digwydd er mwyn i ddilysrwydd eich ffydd chwi, sy'n fwy gwerthfawr na'r aur sy'n darfod � ac y mae hwnnw'n cael ei brofi trwy d�n � gael ei amlygu er mawl a gogoniant ac anrhydedd pan ddatguddir Iesu Grist.- Yn wyneb hyn yr ydych yn gorfoleddu, er eich bod, fe ddichon, yn awr yn profi blinder dros dro dan amrywiol brofedigaethau., %chwi sydd trwy ffydd dan warchod gallu Duw hyd nes y daw iachawdwriaeth, yr iachawdwriaeth sydd yn barod i'w datguddio yn yr amser diwethaf.m+ Ui etifeddiaeth na ellir na'i difrodi, na'i difwyno, na'i difa. Saif hon ynghadw yn y nefoedd i chwi,4* cBendigedig fyddo Duw a Thad ein Harglwydd Iesu Grist! O'i fawr drugaredd, fe barodd ef ein geni ni o'r newydd i obaith bywiol trwy atgyfodiad Iesu Grist oddi wrth y meirw,>) wsy'n etholedigion yn �l rhagwybodaeth Duw y Tad, trwy waith sancteiddiol yr Ysbryd, i fod yn ufudd i Iesu Grist ac i'w taenellu �'i waed ef. Gras a thangnefedd a amlhaer i chwi!q( _Pedr, apostol Iesu Grist, at y dieithriaid sydd ar wasgar yn Pontus, Galatia, Capadocia, Asia a Bithynia,'boed iddo wybod hyn: bydd y sawl a drodd y pechadur o gyfeiliorni ei ffordd yn achub ei enaid rhag angau, ac yn dileu lliaws o bechodau.m&SFy nghyfeillion, os digwydd i un ohonoch wyro oddi wrth y gwirionedd, ac i un arall ei droi'n �l,g%GYna gwedd�odd eilwaith, a dyma'r nefoedd yn arllwys ei glaw, a'r ddaear yn dwyn ei ffrwyth.%$CYr oedd Elias yn ddyn o'r un anian � ninnau, ac fe wedd�odd ef yn daer am iddi beidio � glawio; ac ni lawiodd ar y ddaear am dair blynedd a chwe mis.&#EFelly, cyffeswch eich pechodau i'ch gilydd, a gwedd�wch dros eich gilydd, er mwyn ichwi gael iach�d. Peth grymus iawn ac effeithiol yw gweddi y cyfiawn."3Bydd gweddi a offrymir mewn ffydd yn iach�u y sawl sy'n glaf, a bydd yr Arglwydd yn ei godi ar ei draed; ac os yw wedi pechu, fe gaiff faddeuant.!A oes rhywun yn glaf yn eich plith? Galwed ato henuriaid yr eglwys, i wedd�o trosto a'i eneinio ag olew yn enw yr Arglwydd.i K A oes rhywun yn eich plith mewn adfyd? Dylai wedd�o. A oes rhywun yn llawen? Dylai ganu mawl.mS Ond yn anad dim, fy nghyfeillion, peidiwch � thyngu llw wrth y nef, nac wrth y ddaear, nac wrth ddim arall chwaith. I'r gwrthwyneb, bydded eich "ie" yn "ie" yn unig, a'ch "nage" yn "nage" yn unig, rhag ichwi syrthio dan farn.B} Ac yr ydym yn dweud mai gwyn eu byd y rhai a ddaliodd eu tir. Clywsoch am ddyfalbarhad Job, a gwelsoch y diwedd a gafodd ef gan yr Arglwydd; y mae'r Arglwydd mor dosturiol a thrugarog.uc Ystyriwch, gyfeillion, fel esiampl o rai'n dioddef yn amyneddgar, y proffwydi a lefarodd yn enw'r Arglwydd.  Peidiwch ag achwyn ar eich gilydd, fy nghyfeillion, rhag ichwi gael eich barnu. Gwelwch, y mae'r Barnwr yn sefyll wrth y drws.Byddwch chwithau hefyd yn amyneddgar, a'ch cadw eich hunain yn gadarn, oherwydd y mae dyfodiad yr Arglwydd wedi dod yn agos.W'Byddwch yn amyneddgar, gyfeillion, hyd ddyfodiad yr Arglwydd. Gwelwch fel y mae'r ffermwr yn aros am gynnyrch gwerthfawr y ddaear, yn fawr ei amynedd amdano nes i'r ddaear dderbyn y glaw cynnar a diweddar.U#Yr ydych wedi condemnio a lladd y cyfiawn, heb iddo yntau eich gwrthsefyll.mSBuoch yn byw yn foethus a glwth ar y ddaear; buoch yn eich pesgi'ch hunain ar gyfer dydd y lladdfa.$AClywch! Y mae'r cyflogau na thalasoch i'r gweithwyr a fedodd eich meysydd yn gweiddi allan; ac y mae llefain y medelwyr yng nghlustiau Arglwydd y Lluoedd.,QY mae eich aur a'ch arian wedi rhydu, a bydd eu rhwd yn dystiolaeth yn eich erbyn, ac yn bwyta eich cnawd fel t�n. Casglu cyfoeth a wnaethoch yn y dyddiau olaf.OY mae eich golud wedi pydru, ac y mae'r gwyfyn wedi difa eich dillad.a =Ac yn awr, chwi'r cyfoethogion, wylwch ac udwch o achos y trallodion sydd yn dod arnoch.a;Ac felly, pechod yw i rywun beidio � gwneud y daioni y mae'n gwybod y dylai ei wneud.mSOnd yn lle hynny, ymffrostio yr ydych yn eich honiadau balch. Y mae pob ymffrost o'r fath yn ddrwg.iKDylech ddweud, yn hytrach, "Os yr Arglwydd a'i myn, byddwn yn fyw ac fe wnawn hyn neu'r llall."'Nid oes gan rai fel chwi ddim syniad sut y bydd hi ar eich bywyd yfory. Nid ydych ond tarth, sy'n cael ei weld am ychydig, ac yna'n diflannu. 9 Clywch yn awr, chwi sy'n dweud, "Heddiw neu yfory, byddwn yn mynd i'r ddinas a'r ddinas, ac fe dreuliwn flwyddyn yno yn marchnata ac yn gwneud arian." Nid oes ond un deddfroddwr a barnwr, sef yr un sy'n abl i achub a dinistrio. Pwy wyt ti i eistedd mewn barn ar dy gymydog?y k Peidiwch � dilorni eich gilydd, gyfeillion; y mae'r sawl sy'n dilorni rhywun arall, neu'n ei farnu, yn dilorni'r Gyfraith ac yn barnu'r Gyfraith. Ac os wyt ti yn barnu'r Gyfraith, yna nid gwneuthurwr y Gyfraith mohonot, ond ei barnwr hi.K  Ymostyngwch o flaen yr Arglwydd, a bydd ef yn eich dyrchafu chwi.h I Tristewch a galarwch ac wylwch. Bydded i'ch chwerthin droi'n alar a'ch llawenydd yn brudd-der. Nesewch at Dduw, ac fe nes� ef atoch chwi. Glanhewch eich dwylo, chwi bechaduriaid, a phurwch eich calonnau, chwi bobl ddau feddwl.V %Felly, ymddarostyngwch i Dduw. Gwrthsafwch y diafol, ac fe ffy oddi wrthych./A gras mwy y mae ef yn ei roi. Oherwydd y mae'r Ysgrythur yn dweud: "Y mae Duw'n gwrthwynebu'r beilchion, ond i'r gostyngedig y mae'n rhoi gras."Neu a ydych yn tybio nad oes ystyr i'r Ysgrythur sy'n dweud, "Y mae Duw'n dyheu hyd at eiddigedd am yr ysbryd a osododd i drigo ynom."6eChwi rai anffyddlon, oni wyddoch fod cyfeillgarwch �'r byd yn elyniaeth tuag at Dduw? Y mae unrhyw un sy'n mynnu bod yn gyfaill i'r byd yn ei wneud ei hun yn elyn i Dduw.A phan fyddwch yn gofyn, nid ydych yn derbyn, a hynny am eich bod yn gofyn ar gam, �'ch bryd ar wario yr hyn a gewch ar eich pleserau.4aYr ydych yn chwennych ac yn methu cael; yr ydych yn llofruddio ac eiddigeddu ac yn methu meddiannu; yr ydych yn ymladd a rhyfela. Nid ydych yn cael am nad ydych yn gofyn.m UO ble y daeth ymrafaelion a chwerylon yn eich plith? Onid o'r chwantau sy'n milwrio yn eich aelodau?]3Y mae cynhaeaf cyfiawnder yn cael ei hau mewn heddwch i'r rhai sy'n gwneud heddwch.T!Ond am y ddoethineb sydd oddi uchod, y mae hon yn y lle cyntaf yn bur, ac yna'n heddychol, yn dirion, yn hawdd ymwneud � hi, yn llawn o drugaredd a'i ffrwythau daionus, yn ddiragfarn ac yn ddiragrith.r]Oherwydd lle bynnag y mae cenfigen ac uchelgais hunanol, yno hefyd y mae anhrefn a phob gweithred ddrwg.b=Nid dyma'r ddoethineb sy'n disgyn oddi uchod; peth daearol yw, peth bydol a chythreulig.~!Ond os ydych yn coleddu eiddigedd chwerw ac uchelgais hunanol yn eich calon, peidiwch ag ymffrostio a dweud celwydd yn erbyn y gwirionedd.}1 Pwy sy'n ddoeth a deallus yn eich plith? Gadewch i hwnnw, trwy ei ymarweddiad da, ddangos ei weithredoedd mewn gwyleidd-dra sy'n dod o ddoethineb.|1 A yw'r pren ffigys, fy nghyfeillion, yn gallu dwyn olifiau, neu'r winwydden ffigys? Nac ydyw, ac ni ddaw du373?r peraidd o ddu373?r hallt chwaith.S{ A welir du373?r peraidd a du373?r chwerw yn tarddu o lygad yr un ffynnon?fzE o'r un genau y mae bendith a melltith yn dod. Fy nghyfeillion, nid felly y mae pethau i fod.y �'r tafod yr ydym yn bendithio'r Arglwydd a'r Tad; �'r tafod hefyd yr ydym yn melltithio'r rhai a luniwyd ar ddelw Duw.ax;Ond nid oes neb sy'n gallu rheoli'r tafod. Drwg diorffwys yw, yn llawn o wenwyn marwol.w}Y mae'r hil ddynol yn gallu rheoli pob math o anifeiliaid ac adar, o ymlusgiaid a physgod; yn wir, y mae wedi eu rheoli.Vv%A th�n yw'r tafod; byd o anghyfiawnder ydyw, wedi ei osod ymhlith ein haelodau, yn halogi'r corff i gyd, ac yn rhoi holl gylch ein bodolaeth ar d�n wrth iddo ef ei hun gael ei roi ar d�n gan uffern.#u?Felly hefyd y mae'r tafod; aelod bychan ydyw, ond y mae'n honni pethau mawr. Ystyriwch fel y mae gwreichionen fechan yn gallu rhoi coedwig fawr ar d�n.FtA llongau yr un modd; hyd yn oed os ydynt yn llongau mawr, ac yn cael eu gyrru gan wyntoedd geirwon, gellir eu troi � llyw bychan iawn i ba gyfeiriad bynnag y mae'r peilot yn ei ddymuno.qs[Yr ydym yn rhoi'r ffrwyn yng ngenau'r march i'w wneud yn ufudd inni, ac yna gallwn droi ei gorff cyfan.6reOherwydd y mae mynych lithriad yn hanes pawb ohonom. Os gall rhywun ymgadw rhag llithro yn ei ymadrodd, dyma un perffaith, �'r gallu ganddo i ffrwyno ei holl gorff hefyd.q Fy nghyfeillion, peidiwch � thyrru i fod yn athrawon, oherwydd fe wyddoch y byddwn ni'r athrawon yn cael ein barnu'n llymach.`p9Fel y mae'r corff heb anadl yn farw, felly hefyd y mae ffydd heb weithredoedd yn farw.o1Yn yr un modd hefyd, onid trwy weithredoedd y cyfiawnhawyd Rahab, y butain, pan dderbyniodd hi'r negeswyr a'u hanfon i ffwrdd ar hyd ffordd arall?nnUFe welwch felly mai trwy weithredoedd y mae rhywun yn cael ei gyfiawnhau, ac nid trwy ffydd yn unig.mFelly cyflawnwyd yr Ysgrythur sy'n dweud, "Credodd Abraham yn Nuw, ac fe'i cyfrifwyd iddo yn gyfiawnder"; a galwyd ef yn gyfaill Duw.l!Y mae'n eglur iti mai cydweithio �'i weithredoedd yr oedd ei ffydd, ac mai trwy'r gweithredoedd y cafodd ei ffydd ei mynegi'n berffaith.rk]Onid trwy ei weith-redoedd y cyfiawnhawyd Abraham, ein tad, pan offrymodd ef Isaac, ei fab, ar yr allor?Vj%Y ffu373?l, a oes rhaid dy argyhoeddi mai diwerth yw ffydd heb weithredoedd?kiOYr wyt ti'n credu bod Duw yn un. Da iawn! Y mae'r cythreuliaid hefyd yn credu hynny, ac yn crynu.RhOnd efallai y bydd rhywun yn dweud, "Ffydd sydd gennyt ti, gweithredoedd sydd gennyf fi." o'r gorau, dangos i mi dy ffydd di heb weithredoedd, ac fe ddangosaf finnau i ti fy ffydd i trwy weithredoedd.]g3Felly hefyd y mae ffydd ar ei phen ei hun, os nad oes ganddi weithredoedd, yn farw.0fYac un ohonoch yn dweud wrthynt, "Ewch, a phob bendith ichwi; cadwch yn gynnes a mynnwch ddigon o fwyd", ond heb roi dim iddynt ar gyfer rheidiau'r corff, pa les ydyw?Ie Os yw brawd neu chwaer yn garpiog ac yn brin o fara beunyddiol,~duFy nghyfeillion, pa les yw i rywun ddweud fod ganddo ffydd, ac yntau heb weithredoedd? A all y ffydd honno ei achub?bc= Didrugaredd fydd y farn honno i'r sawl na ddangosodd drugaredd. Trech trugaredd na barn.Pb Llefarwch a gweithredwch fel rhai sydd i'w barnu dan gyfraith rhyddid.(aI Oherwydd y mae'r un a ddywedodd, "Na odineba", wedi dweud hefyd, "Na ladd". Os nad wyt yn godinebu, ond eto yn lladd, yr wyt yn droseddwr yn erbyn y Gyfraith.p`Y Y mae pwy bynnag a gadwodd holl ofynion y Gyfraith, ond a lithrodd ar un peth, yn euog o dorri'r cwbl.y_k Ond os ydych yn dangos ffafriaeth, cyflawni pechod yr ydych, ac yng ngoleuni'r Gyfraith yr ydych yn droseddwyr.%^CWrth gwrs, os cyflawni gofynion y Gyfraith frenhinol yr ydych, yn unol �'r Ysgrythur, "C�r dy gymydog fel ti dy hun", yr ydych yn gwneud yn ardderchog.<]sOnid hwy sydd yn cablu'r enw gl�n a alwyd arnoch?\Eto rhoesoch chwi anfri ar y dyn tlawd. Onid y cyfoethogion sydd yn eich gormesu chwi, ac onid hwy sydd yn eich llusgo i'r llysoedd??[wClywch, fy nghyfeillion annwyl. Oni ddewisodd Duw y rhai sy'n dlawd yng ngolwg y byd i fod yn gyfoethog mewn ffydd ac yn etifeddion y deyrnas a addawodd ef i'r rhai sydd yn ei garu?GZOnid ydych yn anghyson eich agwedd ac yn llygredig eich barn?eYCA bwriwch eich bod chwi'n talu sylw i'r un sy'n gwisgo dillad crand, ac yn dweud wrtho ef, "Eisteddwch yma, os gwelwch yn dda"; ond eich bod yn dweud wrth y dyn tlawd, "Saf di fan draw, neu eistedd wrth fy nhroedfainc."{XoBwriwch fod dyn � modrwy aur a dillad crand yn dod i'r cwrdd, a bod dyn tlawd mewn dillad carpiog yn dod hefyd.W Fy nghyfeillion, fel rhai sydd � ffydd yn ein Harglwydd Iesu Grist, Arglwydd y gogoniant, peidiwch � rhoi lle i ffafriaeth.6V gDyma'r grefydd sy'n bur a dilychwin yng ngolwg Duw ein Tad: bod rhywun yn gofalu am yr amddifad a'r gweddwon yn eu cyfyngder, ac yn ei gadw ei hun heb ei ddifwyno gan y byd.U #Os yw rhywun yn tybio ei fod yn grefyddol, ac yntau'n methu ffrwyno'i dafod, ac yn wir yn twyllo'i galon ei hun, yna ofer yw crefydd hwnnw.AT }Ond am y sawl a roes sylw dyfal i berffaith gyfraith rhyddid ac a ddaliodd ati, a dod yn weithredwr ei gofynion, ac nid yn wrandawr anghofus, bydd hwnnw yn ddedwydd yn ei weithredoedd.gS Ife'i gwelodd ei hun, ac yna, wedi iddo fynd i ffwrdd, anghofiodd ar unwaith pa fath un ydoedd.R Oherwydd os yw rhywun yn wrandawr y gair, ac nid yn weithredwr, y mae'n debyg i un yn gweld mewn drych yr wyneb a gafodd;^Q 7Byddwch yn weithredwyr y gair, nid yn wrandawyr yn unig, gan eich twyllo eich hunain.0P [Ymaith gan hynny � phob aflendid, ac ymaith �'r drygioni sydd ar gynnydd, a derbyniwch yn wylaidd y gair hwnnw a blannwyd ynoch, ac sy'n abl i achub eich eneidiau.@O }oherwydd nid yw dicter dynol yn hyrwyddo cyfiawnder Duw.}N uYstyriwch, fy nghyfeillion annwyl. Rhaid i bob un fod yn gyflym i wrando, ond yn araf i lefaru, ac yn araf i ddigio,}M uO'i fwriad ei hun y cenhedlodd ef ni trwy air y gwirionedd, er mwyn inni fod yn fath o flaenffrwyth o'i greaduriaid.*L OOddi uchod y daw pob rhoi da a phob rhodd berffaith. Disgyn y maent oddi wrth Dad goleuadau'r nef; ac iddo ef ni pherthyn na chyfnewid na chysgod troadau'r rhod.EK Peidiwch � chymryd eich camarwain, fy nghyfeillion annwyl.J Yna, y mae chwant yn beichiogi ac yn esgor ar bechod, ac y mae pechod, ar �l cyrraedd ei lawn dwf, yn cenhedlu marwolaeth.pI [Yn wir, pan yw rhywun yn cael ei demtio, ei chwant ei hun sydd yn ei dynnu ar gyfeiliorn ac yn ei hudo.'H I Ni ddylai neb sy'n cael ei demtio ddweud, "Oddi wrth Dduw y daw fy nhemtasiwn"; oherwydd ni ellir temtio Duw gan ddrygioni, ac nid yw ef ei hun yn temtio neb.3G a Gwyn ei fyd y sawl sy'n dal ei dir mewn temtasiwn, oherwydd ar �l iddo fynd trwy'r prawf fe gaiff, yn goron, y bywyd a addawodd yr Arglwydd i'r rhai sydd yn ei garu ef.FF  Bydd yr haul yn codi yn ei wres tanbaid, a bydd y glaswellt yn crino, ei flodeuyn yn syrthio, a thlysni ei wedd yn darfod. Felly hefyd y diflanna'r cyfoethog yng nghanol ei holl fynd a dod.pE [ ond yr un cyfoethog ymfalch�o pan ddarostyngir ef, oherwydd diflannu a wna hwnnw fel blodeuyn y maes.?D { Dylai'r credadun distadl ymfalch�o pan ddyrchefir ef,C #{cf2 (1:7)}zB oNid yw hwnnw � ac yntau rhwng dau feddwl, yn ansicr yn ei holl ffyrdd � i dybio y caiff ddim gan yr Arglwydd. A  Ond gofynned mewn ffydd, heb amau, gan fod y sawl sy'n amau yn debyg i don y m�r, sy'n cael ei chwythu a'i chwalu gan y gwynt.@ 5Ac os oes un ohonoch yn ddiffygiol mewn doethineb, gofynned gan Dduw, ac fe'i rhoddir iddo, oherwydd y mae Duw yn rhoi i bawb yn hael a heb ddannod.? yA gadewch i ddyfalbarhad gyflawni ei waith, er mwyn ichwi fod yn berffaith a chyflawn, heb fod yn ddiffygiol mewn dim.@> }gan wybod fod y prawf ar eich ffydd yn magu dyfalbarhad._= 9Fy nghyfeillion, cyfrifwch hi'n llawenydd pur pan syrthiwch i amrywiol brofedigaethau,_< ;Iago, gwas Duw a'r Arglwydd Iesu Grist, at y deuddeg llwyth sydd ar wasgar, cyfarchion.";? Gras fyddo gyda chwi oll!g:G Cyfarchwch eich holl arweinwyr, a'r holl saint. Y mae'r cyfeillion o'r Eidal yn eich cyfarch.l9Q Y newydd yw fod ein brawd Timotheus wedi ei ryddhau, ac os daw mewn pryd, caf eich gweld gydag ef.v8e Yr wyf yn deisyf arnoch chwi, gyfeillion, oddef y gair hwn o anogaeth, oblegid yn fyr yr ysgrifennais atoch.D7 eich cymhwyso � phob daioni, er mwyn ichwi wneud ei ewyllys ef; a bydded iddo lunio ynom yr hyn sydd gymeradwy ganddo, trwy Iesu Grist, i'r hwn y byddo'r gogoniant byth bythoedd! Amen.6# Bydded i Dduw tangnefedd, yr hwn a ddug yn �l oddi wrth y meirw ein Harglwydd Iesu, Bugail mawr y defaid, trwy waed y cyfamod tragwyddol, z~~f}}D||@{ozzCyKxx/w&vv&uu tutsjrr=qppoGnn>9==q<<;;m::988\776i6544333211T00e//6..?--U-,L,++D*|*))('&&s%%h$$e##i""c!! | v3!Hs y<z;<:*a S  n p 9gp yac a'n gwnaeth yn urdd frenhinol, yn offeiriaid i Dduw ei Dad, iddo ef y bo'r gogoniant a'r gallu byth bythoedd! Amen.Mo ac oddi wrth Iesu Grist, y tyst ffyddlon, y cyntafanedig oddi wrth y meirw a llywodraethwr brenhinoedd y ddaear. I'r hwn sydd yn ein caru ni ac a'n rhyddhaodd ni oddi wrth ein pechodau �'i waed,.n WIoan at y saith eglwys yn Asia: gras a thangnefedd i chwi oddi wrth yr hwn sydd a'r hwn oedd a'r hwn sydd i ddod, ac oddi wrth y saith ysbryd sydd gerbron ei orsedd,&m GGwyn ei fyd y sawl sy'n darllen a'r rhai sy'n gwrando geiriau'r broffwydoliaeth hon ac yn cadw'r hyn sy'n ysgrifenedig ynddi. Oherwydd y mae'r amser yn agos.[l 1Tystiodd yntau i air Duw ac i dystiolaeth Iesu Grist, trwy adrodd y cwbl a welodd.ak ?Dyma'r datguddiad a roddwyd gan Iesu Grist. Fe'i rhoddwyd iddo ef gan Dduw, er mwyn iddo ddangos i'w weision y pethau y mae'n rhaid iddynt ddigwydd ar fyrder. Fe'i gwnaeth yn hysbys trwy anfon ei angel at ei was Ioan./j Yiddo ef, yr unig Dduw, ein Gwaredwr, trwy Iesu Grist ein Harglwydd, y byddo gogoniant a mawrhydi, gallu ac awdurdod, cyn yr oesoedd, ac yn awr, a byth bythoedd! Amen.zi oIddo ef, sydd �'r gallu ganddo i'ch cadw rhag syrthio, a'ch gosod yn ddi-fai a gorfoleddus gerbron ei ogoniant,h yac y mae eraill y dylech dosturio wrthynt gydag ofn, gan gas�u hyd yn oed y dilledyn sydd � llygredd y cnawd arno.lg SY mae rhai y dylech dosturio wrthynt yn eu hamheuon, eraill y dylech eu hachub a'u cipio o'r t�n,f cadwch eich hunain yng nghariad Duw, gan ddisgwyl am i'n Harglwydd Iesu Grist yn ei drugaredd roi ichwi fywyd tragwyddol.e Ond rhaid i chwi, gyfeillion annwyl, eich adeiladu eich hunain ar sylfaen eich ffydd holl-sanctaidd, a gwedd�o yn yr Ysbryd Gl�n;Qd Dyma'r rhai fydd yn achosi rhaniadau, pobl fydol yn amddifad o'r Ysbryd.c Dywedasant wrthych, "Yn yr amser diwethaf fe fydd gwatwarwyr, pobl a fydd yn byw yn �l eu chwantau annuwiol eu hunain."sb aOnd dylech chwi, gyfeillion annwyl, gofio'r pethau a ragddywedwyd gan apostolion ein Harglwydd Iesu Grist.a !Pobl yn caru grwgnach a gweld bai yw'r rhain, yn byw yn �l eu chwantau eu hunain, yn ymffrostgar eu siarad, yn gynffonwyr er mwyn ffafr.*` Oi weithredu barn ar bawb, i'w condemnio i gyd am annuwioldeb eu holl weithredoedd ysgeler, ac am atgasedd holl eiriau'r pechaduriaid annuwiol hynny yn ei erbyn."_ -Am y rhain y mae Enoch hefyd, y seithfed yn llinach Adda, wedi proffwydo wrth ddweud, "Wele, y mae'r Arglwydd yn dod gyda'i fyrddiynau sanctaidd^ + tonnau cynddeiriog y m�r, yn ewynnu llysnafedd eu gweithredoedd; s�r wedi crwydro o'u llwybrau, a'r tywyllwch dudew ar gadw iddynt am byth.] # Dyma'r rhai sydd yn feflau yn eich cariad-wleddoedd, yn cydeistedd � chwi yn ddigywilydd, bugeiliaid sy'n eu pesgi eu hunain. Cymylau heb ddu373?r ydynt, yn cael eu chwythu ymaith gan wyntoedd; coed yr hydref, yn ddiffrwyth ac wedi eu diwreiddio, ddwywaith yn farw;#\ A Gwae hwy! Y maent wedi dilyn llwybr Cain; y maent wedi ymollwng, er mwyn elw, i gyfeiliornad Balaam; y maent wedi gwrthryfela fel Core, a darfod amdanynt.+[ Q Ond y mae'r bobl hyn yn sarhau'r pethau nad ydynt yn eu deall, a'r pethau y maent yn eu deall wrth reddf fel anifeiliaid direswm yw'r pethau sydd yn eu dinistrio.DZ  Pan oedd Mihangel, yr archangel, mewn ymryson �'r diafol yn dadlau am gorff Moses, ni feiddiodd gyhoeddi barn a fyddai'n sarhau'r diafol; yn hytrach dywedodd, "Cerydded yr Arglwydd di."Y Y mae'r un fath eto yn achos y rhai hyn. Y mae eu breuddwydio yn peri iddynt halogi'r cnawd, a diystyru awdurdod, a sarhau'r bodau nefol.gX IA chofiwch Sodom a Gomorra, a'r dinasoedd o'u cwmpas; fel yr angylion, ymollwng a wnaethant hwythau i buteindra ac i borthi eu chwantau annaturiol. Wrth gael eu cosbi yn y t�n tragwyddol, y maent yn esiampl amlwg i bawb.VW 'Cofiwch yr angylion hefyd, y rhai a wrthododd gadw o fewn terfynau eu llywodraeth ac a gefnodd ar eu trigfan eu hunain, iddo ef eu cadw hwy yn y tywyllwch mewn cadwynau tragwyddol, i aros barn y Dydd mawr.-V UEr eich bod chwi'n gwybod hyn oll, yr wyf am eich atgoffa fod yr Arglwydd, er iddo unwaith waredu'r bobl o dir yr Aifft, wedi dinistrio wedyn y rhai oedd heb gredu.}U uOherwydd y mae rhywrai wedi llithro'n llechwraidd i'ch plith, rhai y mae'r farnedigaeth hon arnynt wedi ei chofnodi erstalwm, mai pobl annuwiol ydynt, yn troi gras ein Duw ni yn anlladrwydd, ac yn gwadu ein hunig Feistr ac Arglwydd, Iesu Grist.zT oGyfeillion annwyl, yr oeddwn yn awyddus iawn i ysgrifennu atoch am yr iachawdwriaeth sy'n eiddo i ni i gyd, ond daeth rheidrwydd arnaf i ysgrifennu atoch i'ch annog i ymuno yn y frwydr o blaid y ffydd a draddodwyd un waith am byth i'r saint.;S sTrugaredd a thangnefedd a chariad a amlhaer i chwi!R Jwdas, gwas Iesu Grist, a brawd Iago, at y rhai sydd wedi eu galw, yn annwyl gan Dduw y Tad ac wedi eu cadw i Iesu Grist.=Q uRwy'n gobeithio dy weld yn fuan, a chawn siarad wyneb yn wyneb. {cf2 (1:15)} Tangnefedd i ti! Y mae'r cyfeillion yma yn dy gyfarch. Cyfarch di y cyfeillion yna, bob un wrth ei enw.vP g Y mae gennyf lawer o bethau i'w hysgrifennu atat, ond gwell gennyf beidio ag ysgrifennu atat � phen ac inc.O / Y mae gair da i Demetrius gan bawb, a chan y gwirionedd ei hun; ac yr ydym ninnau hefyd yn tystio iddo, a gwyddost fod ein tystiolaeth ni yn wir.N - Gyfaill annwyl, efelycha ddaioni, nid drygioni. Y sawl sy'n gwneud daioni, o Dduw y mae; ond y sawl sy'n gwneud drygioni, nid yw wedi gweld Duw.M  Felly, pan ddof, byddaf yn galw sylw at yr hyn y mae'n ei wneud, yn clebran yn ein herbyn � geiriau drygionus; ac yn wir, nid yw'n fodlon ar eiriau � y mae'n gwrthod derbyn y cyfeillion, ac yn gwahardd y rhai sydd am eu derbyn, ac yn eu bwrw allan o'r eglwys.yL m Ysgrifennais air at yr eglwys, ond nid yw Diotreffes, sy'n chwenychu bod yn ben arnynt, yn derbyn ein hawdurdod.dK CFelly dylem ni gynorthwyo pobl o'r fath, er mwyn inni fod yn gydweithwyr dros y gwirionedd.UJ %Oherwydd er mwyn yr Enw yr aethant allan, heb dderbyn dim gan y Cenhedloedd.xI kY maent hwy wedi tystio gerbron yr eglwys i'th gariad di; da ti, rho iddynt ar eu taith gymorth teilwng o Dduw.pH [Gyfaill annwyl, yr wyt ti'n gwneud peth teilwng wrth wasanaethu'r cyfeillion, a hwythau'n ddieithriaid.aG =Nid oes dim sy'n fwy o lawenydd i mi na chlywed bod fy mhlant yn rhodio yn y gwirionedd.F /Oherwydd yr oedd yn llawenydd mawr i mi pan fyddai cyfeillion yn dod ac yn tystio i'th wirionedd di, i'r modd yr wyt ti'n rhodio yn y gwirionedd.oE YGyfaill annwyl, yr wyf yn dymuno iechyd iti, a llwyddiant ym mhob peth, fel y mae dy enaid yn llwyddo.TD %Yr henuriad at Gaius, y gu373?r annwyl yr wyf fi yn ei garu yn y gwirionedd.9C o Y mae plant dy chwaer etholedig yn dy gyfarch di.XB + Er bod gennyf lawer o bethau i'w hysgrifennu atoch, gwell gennyf beidio �'u hysgrifennu � phapur ac inc; rwy'n gobeithio dod atoch, a siarad � chwi wyneb yn wyneb, ac yna bydd ein llawenydd yn gyflawn.WA ) oherwydd y mae'r sawl sy'n ei gyfarch yn gyfrannog o'i weithredoedd drygionus.r@ _ Os daw rhywun atoch heb ddod �'r ddysgeidiaeth hon, peidiwch �'i dderbyn i'ch tu375? na'i gyfarch ef,? + Pob un sy'n mynd rhagddo heb aros yn nysgeidiaeth Crist, nid yw Duw ganddo; y sawl sydd yn aros yn y ddysgeidiaeth, y mae'r Tad a'r Mab ganddo.e> EGwyliwch eich hunain, rhag ichwi golli ffrwyth ein llafur, ond derbyn eich gwobr yn gyflawn.= Oherwydd aeth twyllwyr lawer allan i'r byd, y rhai nad ydynt yn cyffesu bod Iesu Grist wedi dod yn y cnawd; dyma'r twyllwr a'r Anghrist.< )A hyn yw cariad: ein bod yn rhodio yn �l ei orchmynion ef. A'r gorchymyn hwn, fel y clywsoch o'r dechreuad, yw eich bod i rodio mewn cariad.0; [Ac yn awr yr wyf yn erfyn arnat, arglwyddes, ond nid fel un yn ysgrifennu iti orchymyn newydd; gorchymyn a oedd gennym o'r dechrau ydyw, sef ein bod i garu ein gilydd.u: eBu'n llawenydd mawr i mi gael rhai o'th blant di yn rhodio yn y gwirionedd, fel y cawsom orchymyn gan y Tad.9  Bydd gras, trugaredd a thangnefedd gyda ni, oddi wrth Dduw y Tad ac oddi wrth Iesu Grist, Mab y Tad, mewn gwirionedd a chariad.N8 er mwyn y gwirionedd sydd yn aros ynom ni, ac a fydd gyda ni am byth.%7 GYr henuriad at yr arglwyddes etholedig a'i phlant. Yr wyf fi, ac nid myfi yn unig, ond pawb sydd wedi dod i wybod y gwirionedd, yn eich caru yn y gwirionedd,&6GBlant, ymgadwch rhag eilunod.T5!Yr ydym yn gwybod bod Mab Duw wedi dod, ac wedi rhoi inni ddealltwriaeth, er mwyn inni adnabod yr Un gwir; ac yr ydym ni yn yr Un gwir, yn ei Fab ef, Iesu Grist. Hwn yw'r gwir Dduw a'r bywyd tragwyddol.c4?Yr ydym yn gwybod ein bod ni o Dduw, a bod yr holl fyd yn gorwedd yng ngafael yr Un drwg.37Yr ydym yn gwybod nad yw'r sawl sydd wedi ei eni o Dduw yn dal i bechu, ond y mae'r Un a anwyd o Dduw yn ei gadw, ac nid yw'r Un drwg yn ei gyffwrdd.T2!Y mae pob anghyfiawnder yn bechod; ond y mae hefyd bechod nad yw'n farwol.1yOs gw�l unrhyw un ei gydaelod yn cyflawni pechod nad yw'n bechod marwol, dylai ofyn, ac fe rydd Duw fywyd iddo � hynny yw, i'r rhai nad yw eu pechod yn farwol. Y mae pechod sy'n farwol; nid ynglu375?n � hwn yr wyf yn dweud y dylai wedd�o.,0QAc os ydym yn gwybod ei fod yn gwrando arnom, beth bynnag y byddwn yn gofyn amdano, yr ydym yn gwybod bod y pethau yr ydym wedi gofyn iddo amdanynt yn eiddo inni./}A hwn yw'r hyder sydd gennym ger ei fron ef: y bydd ef yn gwrando arnom os gofynnwn am rywbeth yn unol �'i ewyllys ef.. Yr wyf yn ysgrifennu'r pethau hyn atoch chwi, y rhai sydd yn credu yn enw Mab Duw, er mwyn ichwi wybod bod gennych fywyd tragwyddol.o-W Y sawl y mae'r Mab ganddo, y mae'r bywyd ganddo; y sawl nad yw Mab Duw ganddo, nid yw'r bywyd ganddo.j,M A hon yw'r dystiolaeth: bod Duw wedi rhoi inni fywyd tragwyddol. Ac y mae'r bywyd hwn yn ei Fab.C+ Y mae gan y sawl sy'n credu ym Mab Duw y dystiolaeth ynddo'i hun. Y mae'r sawl nad yw'n credu Duw yn ei wneud ef yn gelwyddog, am nad yw wedi credu'r dystiolaeth y mae Duw wedi ei rhoi. * Os ydym yn derbyn tystiolaeth pobl feidrol, y mae tystiolaeth Duw yn fwy. A hon yw tystiolaeth Duw: ei fod wedi tystio am ei Fab.B)yr Ysbryd, y du373?r, a'r gwaed, ac y mae'r tri yn gyt�.(WOherwydd y mae tri sy'n tystiolaethu,4'aDyma'r un a ddaeth drwy ddu373?r a gwaed, Iesu Grist; nid trwy ddu373?r yn unig, ond trwy'r du373?r a thrwy'r gwaed. Yr Ysbryd yw'r tyst, am mai'r Ysbryd yw'r gwirionedd.L&Pwy yw gorchfygwr y byd ond y sawl sy'n credu mai Iesu yw Mab Duw?z%mam fod pawb sydd wedi eu geni o Dduw yn gorchfygu'r byd. Hon yw'r oruchafiaeth a orchfygodd y byd: ein ffydd ni.h$IOherwydd dyma yw caru Duw: bod inni gadw ei orchmynion. Ac nid yw ei orchmynion ef yn feichus,p#YDyma sut yr ydym yn gwybod ein bod yn caru plant Duw: pan fyddwn yn caru Duw ac yn cadw ei orchmynion." yPob un sy'n credu mai Iesu yw'r Crist, y mae wedi ei eni o Dduw; ac y mae pawb sy'n caru tad yn caru ei blentyn hefyd.j!MA dyma'r gorchymyn sydd gennym oddi wrtho ef: bod i'r sawl sy'n caru Duw garu ei gydaelod hefyd.< qOs dywed rhywun, "Rwy'n caru Duw", ac yntau'n cas�u ei gydaelod, y mae'n gelwyddog; oherwydd ni all neb nad yw'n caru cydaelod y mae wedi ei weld, garu Duw nad yw wedi ei weld.=uYr ydym ni'n caru, am iddo ef yn gyntaf ein caru ni.)KNid oes ofn mewn cariad, ond y mae cariad perffaith yn bwrw allan ofn; y mae a wnelo ofn � chosb, ac nid yw'r sawl sy'n ofni wedi ei berffeithio mewn cariad.3Yn hyn y mae cariad wedi cael ei berffeithio ynom: bod gennym hyder yn Nydd y Farn, oherwydd fel y mae ef, felly yr ydym ninnau hefyd yn y byd hwn.8iFelly yr ydym ni wedi dod i adnabod a chredu'r cariad sydd gan Dduw tuag atom. Cariad yw Duw, ac y mae'r sawl sy'n aros mewn cariad yn aros yn Nuw, a Duw yn aros ynddo yntau.`9Pwy bynnag sy'n cyffesu mai Iesu yw Mab Duw, y mae Duw yn aros ynddo, ac yntau yn Nuw.iKYr ydym ni wedi gweld, ac yr ydym yn tystiolaethu bod y Tad wedi anfon ei Fab yn Waredwr y byd.q[ Dyma sut yr ydym yn gwybod ein bod yn aros ynddo ef, ac ef ynom ninnau: am iddo ef roi inni o'i Ysbryd. Nid oes neb wedi gweld Duw erioed; os ydym yn caru ein gilydd, y mae Duw yn aros ynom, ac y mae ei gariad ef wedi ei berffeithio ynom ni.hI Gyfeillion annwyl, os yw Duw wedi ein caru ni fel hyn, fe ddylem ninnau hefyd garu ein gilydd.' Yn hyn y mae cariad: nid ein bod ni'n caru Duw, ond ei fod ef wedi ein caru ni, ac wedi anfon ei Fab i fod yn aberth cymod dros ein pechodau.{o Yn hyn y dangoswyd cariad Duw tuag atom: bod Duw wedi anfon ei unig Fab i'r byd er mwyn i ni gael byw drwyddo ef.MY sawl nad yw'n caru, nid yw'n adnabod Duw, oherwydd cariad yw Duw.+Gyfeillion annwyl, gadewch i ni garu ein gilydd, oherwydd o Dduw y mae cariad, ac y mae pob un sy'n caru wedi ei eni o Dduw, ac yn adnabod Duw.H O Dduw yr ydym ni; y mae'r hwn sy'n adnabod Duw yn gwrando arnom ni, a'r hwn nad yw o Dduw, nid yw'n gwrando arnom ni. Dyma sut yr ydym yn adnabod ysbryd y gwirionedd ac ysbryd cyfeiliornad.I'r byd y maent hwy'n perthyn, ac o'r byd, felly, y daw'r hyn y maent yn ei ddweud; ac y mae'r byd yn gwrando arnynt hwy.Blant, yr ydych chwi o Dduw, ac yr ydych wedi eu gorchfygu hwy; oherwydd y mae'r hwn sydd ynoch chwi yn gryfach na'r hwn sydd yn y byd.a phob ysbryd nad yw'n cyffesu Iesu, nid yw o Dduw. Ysbryd yr Anghrist yw hwn; clywsoch ei fod yn dod, ac yn awr y mae eisoes yn y byd.|qDyma sut yr ydych yn adnabod Ysbryd Duw: pob ysbryd sy'n cyffesu bod Iesu Grist wedi dod yn y cnawd, o Dduw y mae,.  WGyfeillion annwyl, peidiwch � chredu pob ysbryd, ond profwch yr ysbrydion i gael gwybod a ydynt o Dduw, oherwydd y mae gau broffwydi lawer wedi mynd allan i'r byd.- SY mae'r sawl sy'n cadw ei orchmynion ef yn aros ynddo ef, ac ef ynddo yntau. Dyma sut yr ydym yn gwybod ei fod ef yn aros ynom ni: trwy'r Ysbryd a roddodd ef inni. Dyma ei orchymyn: ein bod i gredu yn enw ei Fab ef, Iesu Grist, a charu'n gilydd, yn union fel y rhoddodd ef orchymyn inni. ac yr ydym yn derbyn ganddo ef bob dim yr ydym yn gofyn amdano, am ein bod yn cadw ei orchmynion ac yn gwneud y pethau sydd wrth ei fodd.` 9Gyfeillion annwyl, os nad yw'n calon yn ein condemnio, y mae gennym hyder gerbron Duw,zmpryd bynnag y bydd ein calon yn ein condemnio; oherwydd y mae Duw yn fwy na'n calon, ac y mae'n gwybod pob peth.`9Dyma sut y cawn wybod ein bod o'r gwirionedd, a sicrhau ein calonnau yn ei u373?ydd ef`9Fy mhlant, gadewch inni garu, nid ar air nac ar dafod ond mewn gweithred a gwirionedd.!;Pwy bynnag sydd � meddiannau'r byd ganddo, ac yn gweld ei gydaelod mewn angen, ac eto'n cau ei galon yn ei erbyn, sut y mae cariad Duw yn aros ynddo?Dyma sut yr ydym yn gwybod beth yw cariad: am iddo ef roi ei einioes drosom ni. Ac fe ddylem ninnau roi ein heinioes dros ein cydaelodau.Llofrudd yw pob un sy'n cas�u ei gydaelod, ac yr ydych yn gwybod nad oes gan unrhyw lofrudd fywyd tragwyddol yn aros ynddo.5Yr ydym ni'n gwybod ein bod wedi croesi o farwolaeth i fywyd, am ein bod yn caru ein cydaelodau; y mae'r sawl nad yw'n caru yn aros mewn marwolaeth.K Peidiwch � synnu, gyfeillion, os yw'r byd yn eich cas�u chwi.&E Nid fel Cain, a oedd o'r Un drwg ac a laddodd ei frawd. A pham y lladdodd ef? Oherwydd fod ei weithredoedd ef yn ddrwg, a gweithredoedd ei frawd yn gyfiawn.\1 Oherwydd hon yw'r genadwri a glywsoch chwi o'r dechrau: ein bod i garu ein gilydd.!~; Dyma sut y mae'n amlwg pwy yw plant Duw a phwy yw plant y diafol: pob un nad yw'n gwneud cyfiawnder, nid yw o Dduw, na'r hwn nad yw'n caru ei gydaelod.}1 Nid oes neb sydd wedi ei eni o Dduw yn cyflawni pechod, oherwydd y mae had Duw yn aros ynddo; ac ni all bechu, oherwydd ei fod wedi ei eni o Dduw.$|Ao'r diafol y mae'r sawl sy'n cyflawni pechod, oherwydd y mae'r diafol yn pechu o'r dechreuad. I ddinistrio gweithredoedd y diafol yr ymddangosodd Mab Duw.{Blant, peidiwch � gadael i neb eich arwain ar gyfeiliorn. Y mae'r sawl sy'n gwneud cyfiawnder yn gyfiawn, fel y mae ef yn gyfiawn.lzQNid oes neb sy'n aros ynddo ef yn pechu; nid yw'r sawl sy'n pechu wedi ei weld ef na'i adnabod ef.qy[Yr ydych yn gwybod bod Crist wedi ymddangos er mwyn cymryd ymaith bechodau; ac ynddo ef nid oes pechod._x7Y mae pob un sy'n cyflawni pechod yn gwneud anghyfraith hefyd; anghyfraith yw pechod.`w9Ac y mae pob un y mae'r gobaith hwn ganddo, yn ei buro ei hun, fel y mae Crist yn bur.EvGyfeillion annwyl, yn awr yr ydym yn blant Duw, ac nid amlygwyd eto beth a fyddwn. Yr ydym yn gwybod, pan fydd ef yn ymddangos, y byddwn yn debyg iddo, oherwydd cawn ei weld ef fel y mae.8u kGwelwch pa fath gariad y mae'r Tad wedi ei ddangos tuag atom: cawsom ein galw yn blant Duw, a dyna ydym. Y rheswm nad yw'r byd yn ein hadnabod ni yw nad oedd yn ei adnabod ef.xtiOs gwyddoch ei fod ef yn gyfiawn, yna fe ddylech wybod bod pob un sy'n gwneud cyfiawnder wedi ei eni ohono ef.s-Ac yn awr, blant, arhoswch ynddo ef, er mwyn inni, pan fydd ef yn ymddangos, gael hyder a bod heb gywilydd arnom ger ei fron ef ar ei ddyfodiad.nrUA chwithau, y mae'r eneiniad a gawsoch ganddo ef yn aros ynoch, ac nid oes arnoch angen neb i'ch dysgu; ond y mae'r eneiniad a roddodd ef yn eich dysgu am bopeth, a gwir yw, nid celwydd. Fel y dysgodd ef chwi, arhoswch ynddo ef.Yq+Ysgrifennais hyn atoch ynglu375?n �'r rhai sydd am eich arwain ar gyfeiliorn.=puDyma'r hyn a addawodd ef i ni, sef bywyd tragwyddol./oWChwithau, bydded i'r hyn a glywsoch o'r dechrau aros ynoch. Os bydd yr hyn a glywsoch o'r dechrau yn aros ynoch, byddwch chwithau hefyd yn aros yn y Mab ac yn y Tad.tnaPob un sy'n gwadu'r Mab, nid yw'r Tad ganddo chwaith; y sawl sy'n cyffesu'r Mab, y mae'r Tad ganddo hefyd.myPwy yw'r un celwyddog, ond y sawl sy'n gwadu mai Iesu yw'r Crist? Dyma'r Anghrist, sef yr un sy'n gwadu'r Tad a'r Mab.$lANid am nad ydych yn gwybod y gwirionedd yr wyf yn ysgrifennu atoch, ond am eich bod yn ei wybod, ac yn gwybod hefyd am bob celwydd, nad yw o'r gwirionedd.jkMOnd amdanoch chwi, y mae gennych eneiniad oddi wrth yr Un Sanctaidd, ac yr ydych bawb yn gwybod.>juAethant allan oddi wrthym ni, ond nid oeddent yn perthyn i ni, oherwydd pe byddent yn perthyn i ni, byddent wedi aros gyda ni; dangoswyd felly nad oedd neb ohonynt yn perthyn i ni.#i?Blant, dyma'r awr olaf, ac fel y clywsoch fod yr Anghrist yn dod, yn awr dyma anghristiau lawer wedi dod; wrth hyn yr ydym yn gwybod mai dyma'r awr olaf.mhSY mae'r byd a'i drachwant yn mynd heibio, ond y mae'r sawl sy'n gwneud ewyllys Duw yn aros am byth.g%oherwydd y cwbl sydd yn y byd � trachwant y cnawd, a thrachwant y llygaid, a balchder mewn medd-iannau � nid o'r Tad y mae, ond o'r byd.tfaPeidiwch � charu'r byd na'r pethau sydd yn y byd. Os yw rhywun yn caru'r byd, nid yw cariad y Tad ynddo,wegRwyf wedi ysgrifennu atoch chwi, dadau, am eich bod yn adnabod yr hwn sydd wedi bod o'r dechreuad. Rwyf wedi ysgrifennu atoch chwi, wu375?r ifainc, am eich bod yn gryf, ac am fod gair Duw yn aros ynoch, a'ch bod wedi gorchfygu'r Un drwg.d Rwyf yn ysgrifennu atoch chwi, dadau, am eich bod yn adnabod yr hwn sydd wedi bod o'r dechreuad. Rwyf yn ysgrifennu atoch chwi, wu375?r ifainc, am eich bod wedi gorchfygu'r Un drwg. Rwyf wedi ysgrifennu atoch chwi, blant, am eich bod yn adnabod y Tad.cc? Rwyf yn ysgrifennu atoch chwi, blant, am fod eich pechodau wedi eu maddau drwy ei enw ef.4ba Ond y sawl sy'n cas�u ei gydaelod, yn y tywyllwch y mae, ac yn y tywyllwch y mae'n rhodio, ac nid yw'n gwybod lle y mae'n mynd, am fod y tywyllwch wedi dallu ei lygaid.daA Y mae'r sawl sy'n caru ei gydaelod yn aros yn y goleuni, ac nid oes dim ynddo i faglu neb.g`G Y sawl sy'n dweud ei fod yn y goleuni, ac yn cas�u ei gydaelod, yn y tywyllwch y mae o hyd.9_kEto, yr wyf yn ysgrifennu atoch orchymyn newydd, rhywbeth sydd yn wir ynddo ef ac ynoch chwithau; oherwydd y mae'r tywyllwch yn mynd heibio, a'r gwir oleuni eisoes yn tywynnu.1^[Gyfeillion annwyl, nid gorchymyn newydd yr wyf yn ei ysgrifennu atoch, ond hen orchymyn, un sydd wedi bod gennych o'r dechrau; y gair a glywsoch yw'r hen orchymyn hwn.b]=dylai'r sawl sy'n dweud ei fod yn aros ynddo ef rodio ei hun yn union fel y rhodiodd ef.\%ond pwy bynnag sy'n cadw ei air ef, yn hwnnw, yn wir, y mae cariad at Dduw wedi ei berffeithio. Dyma sut yr ydym yn gwybod ein bod ynddo ef:}[sY sawl sy'n dweud, "Rwyf yn ei adnabod", a heb gadw ei orchmynion, y mae'n gelwyddog, ac nid yw'r gwirionedd ynddo;aZ;Dyma sut yr ydym yn gwybod ein bod yn ei adnabod ef, sef ein bod yn cadw ei orchmynion.xYiac ef sy'n aberth cymod dros ein pechodau, ac nid dros ein pechodau ni yn unig, ond hefyd bechodau'r holl fyd.)X MFy mhlant, yr wyf yn ysgrifennu'r pethau hyn atoch i'ch cadw rhag pechu. Ond os bydd i rywun bechu, y mae gennym Eiriolwr gyda'r Tad, sef Iesu Grist, y cyfiawn;jW O Os dywedwn nad ydym wedi pechu, yr ydym yn ei wneud ef yn gelwyddog, ac nid yw ei air ef ynom ni.V  Os cyffeswn ein pechodau, y mae ef yn ffyddlon ac yn gyfiawn, ac felly fe faddeua inni ein pechodau, a'n glanhau o bob anghyfiawnder.hU KOs dywedwn ein bod yn ddibechod, yr ydym yn ein twyllo ein hunain, ac nid yw'r gwirionedd ynom.$T Cond os rhodiwn yn y goleuni, fel y mae ef yn y goleuni, y mae gennym gymundeb �'n gilydd, ac y mae gwaed Iesu, ei Fab ef, yn ein glanhau ni o bob pechod.S Os dywedwn fod gennym gymundeb ag ef, a rhodio yn y tywyllwch, yr ydym yn dweud celwydd, ac nid ydym yn gwneud y gwirionedd;R #Hon yw'r genadwri yr ydym wedi ei chlywed ganddo ef, ac yr ydym yn ei chyhoeddi i chwi: goleuni yw Duw, ac nid oes ynddo ef ddim tywyllwch.MQ Ac yr ydym ni'n ysgrifennu hyn er mwyn i'n llawenydd fod yn gyflawn.HP  Yr hyn yr ydym wedi ei weld a'i glywed, yr ydym yn ei gyhoeddi i chwi hefyd, er mwyn i chwithau gael cymundeb � ni. Ac yn wir, y mae ein cymundeb ni gyda'r Tad a chyda'i Fab ef, Iesu Grist.O 9Amlygwyd y bywyd hwn; ac yr ydym wedi gweld, ac yr ydym yn tystiolaethu ac yn cyhoeddi i chwi y bywyd tragwyddol a oedd gyda'r Tad ac a amlygwyd i ni.`N =Yr hyn oedd o'r dechreuad, yr hyn yr ydym wedi ei glywed, yr hyn yr ydym wedi ei weld �'n llygaid, yr hyn yr edrychasom arno, ac a deimlodd ein dwylo, ynglu375?n � gair y bywyd, dyna'r hyn yr ydym yn ei gyhoeddi.MOnd cynyddwch mewn gras, ac mewn gwybodaeth o'n Harglwydd a'n Gwaredwr, Iesu Grist. Iddo ef y bo'r gogoniant yn awr ac am byth! Amen.XL)Ond yr ydych chwi, gyfeillion annwyl, yn gwybod am y pethau hyn eisoes. Byddwch ar eich gwyliadwriaeth, felly, rhag ichwi gael eich ysgubo ymaith gan gyfeiliornad rhai afreolus, a syrthio o'ch safle cadarn.zKmFelly hefyd yn ei holl lythyrau y mae'n s�n am y pethau hyn. Y mae rhai pethau ynddynt sydd yn anodd eu deall, pethau y mae'r annysgedig a'r ansicr yn eu gwyrdroi, fel y maent yn gwyrdroi'r Ysgrythurau eraill hefyd, i'w dinistr eu hunain.J7Ystyriwch amynedd ein Harglwydd yn iachawdwriaeth, yn union fel yr ysgrifennodd ein brawd annwyl, Paul, atoch yn �l y ddoethineb a roddwyd iddo ef.I5Felly, gyfeillion annwyl, gwnewch eich gorau, wrth ddisgwyl am y pethau hyn, i fod yn ddi-nam a di-fai yng ngolwg Duw, ac i'ch cael mewn tangnefedd.{Ho Ond disgwyl yr ydym ni, yn �l ei addewid ef, am nefoedd newydd a daear newydd, lle bydd cyfiawnder yn cartrefu.G a chwithau'n disgwyl am Ddydd Duw ac yn prysuro ei ddyfodiad, y Dydd pan ddatodir y nefoedd gan d�n ac y toddir yr elfennau gan wres.Fy Gan fod yr holl bethau yma ar gael eu datod fel hyn, ystyriwch pa mor sanctaidd a duwiol y dylai eich ymarweddiad fod,:Em Fe ddaw Dydd yr Arglwydd fel lleidr, a'r Dydd hwnnw bydd y nefoedd yn diflannu � thrwst, a'r elfennau yn ymddatod gan wres, a'r ddaear a phopeth sydd ynddi yn peidio � bod.KD Nid yw'r Arglwydd yn oedi cyflawni ei addewid, fel y bydd rhai pobl yn deall oedi; bod yn amyneddgar wrthych y mae, am nad yw'n ewyllysio i neb gael ei ddinistrio, ond i bawb ddod i edifeirwch.!C;Gyfeillion annwyl, peidiwch ag anghofio'r un peth hwn, fod un diwrnod yng ngolwg yr Arglwydd fel mil o flynyddoedd, a mil o flynyddoedd fel un diwrnod.!B;Gan yr un gair hefyd y mae nefoedd a daear yr oes hon wedi eu gosod mewn st�r ar gyfer y t�n; y maent ar gadw hyd Ddydd barn a distryw yr annuwiol.OAa thrwy ddu373?r y dinistriwyd byd yr oes honno, sef du373?r y dilyw.@-Y maent yn fwriadol yn anwybyddu'r ffaith hon, fod y nefoedd yn bod erstalwm, a'r ddaear wedi ei llunio o ddu373?r a thrwy ddu373?r gan air Duw;A?{ac yn holi'n goeglyd: "Beth a ddaeth o'r addewid am ei ddyfodiad ef? Oherwydd, byth er pan hunodd yr hynafiaid, y mae popeth wedi parhau yn union fel y bu o ddechreuad y greadigaeth."o>WDeallwch hyn yn gyntaf, y daw yn y dyddiau diwethaf watwarwyr sy'n byw yn �l eu chwantau eu hunain,=)Yr wyf am ichwi gofio'r pethau a ragddywedwyd gan y proffwydi sanctaidd, a gorchymyn yr Arglwydd a'r Gwaredwr, a roddwyd trwy eich apostolion.<< sBellach, gyfeillion annwyl, dyma'r ail lythyr imi ei ysgrifennu atoch. Yn y ddau ohonynt, yr wyf yn ceisio deffro dealltwriaeth ddilychwin ynoch trwy eich atgoffa am y pethau hyn. ;9Gwireddwyd, yn eu hachos hwy, y ddihareb: "Y mae ci yn troi'n �l at ei gyfog ei hun", a hefyd: "Y mae'r hwch a ymolchodd yn ymdrybaeddu yn y llaid."&:EByddai'n well iddynt hwy fod heb ddod i adnabod ffordd cyfiawnder, yn hytrach na'i hadnabod ac yna droi oddi wrth y gorchymyn sanctaidd a draddodwyd iddynt._97Oherwydd os yw rhai sydd wedi dianc rhag aflendid y byd trwy ddod i adnabod ein Harglwydd a'n Gwaredwr, Iesu Grist, wedi eu dal a'u trechu eilwaith gan yr aflendid hwnnw, yna y mae eu diwedd yn waeth na'u dechrau. 8Y maent yn addo rhyddid iddynt, a hwythau'n gaeth i lygredigaeth; oherwydd y mae rhywun yn gaeth i beth bynnag sydd wedi ei drechu.H7 Oherwydd y maent yn llefaru geiriau ymffrostgar a gwag, ac yn defnyddio chwantau anllad y cnawd i ddenu i'w dinistr y rhai nad ydynt ond braidd wedi dianc o blith rhai yn byw'n gyfeiliornus.y6kFfynhonnau heb ddu373?r ydynt, a niwloedd yn cael eu gyrru gan dymestl; y mae'r tywyllwch dudew ar gadw iddynt.5wond na chafodd ddim ond cerydd am ei drosedd, pan lefarodd asyn mud � llais dynol ac atal gwallgofrwydd y proffwyd.4Gadawsant y ffordd union a mynd ar gyfeiliorn, gan ddilyn ffordd Balaam fab Bosor, hwnnw a roes ei fryd ar wobr drygioni,P3Y mae ganddynt lygaid sy'n llawn godineb, na ch�nt byth mo'u digon o bechod. Y maent yn denu'r ansicr i'w dinistr. Y mae ganddynt galonnau wedi eu hymarfer i drachwant � rhai dan felltith ydynt.27 Fe g�nt ddrwg yn d�l am eu drygioni. Eu syniad am bleser yw gloddesta liw dydd. Yn eich cwmni, mae eu chwant a'u gloddesta yn warth a gwaradwydd.c1? Ond y mae'r bobl hyn yn siarad yn sarhaus am bethau nad ydynt yn eu deall; y maent fel anifeiliaid direswm sydd, yn nhrefn natur, wedi eu geni i'w dal a'u difetha; ac fel y difethir anifeiliaid, fe'u difethir hwythau.0 rhywbeth nad yw'r angylion, er eu rhagoriaeth mewn nerth a gallu, yn ei wneud wrth gyhoeddi barn yn eu herbyn hwy gerbron yr Arglwydd.1/[ ac yn arbennig felly y rhai sy'n byw i borthi chwantau aflan y cnawd, ac yn diystyru awdurdod. Y maent yn rhyfygus a thrahaus, ac yn sarhau'r bodau nefol yn gwbl eofn,s._ Y mae'r Arglwydd yn medru gwaredu'r duwiol o'u treialon, a chadw'r anghyfiawn hyd Ddydd y Farn i'w cosbi,!-;oherwydd wrth i'r gu373?r cyfiawn hwn fyw yn eu plith, yr oedd gweld a chlywed eu gweithredoedd aflywodraethus yn artaith feunyddiol i'w enaid cyfiawn.a,;Gwaredodd Lot, gu373?r cyfiawn oedd yn cael ei drallodi gan fywyd anllad rhai afreolus;+Condemniodd hefyd ddinasoedd Sodom a Gomorra i ddistryw; llosgodd hwy'n lludw, a'u gosod yn esiampl o'r hyn sydd i ddigwydd i'r annuwiol.*+Nid arbedodd yr hen fyd chwaith, er iddo ddiogelu Noa, pregethwr cyfiawnder, ynghyd � saith arall, wrth ddwyn y dilyw ar fyd y rhai annuwiol.w)gOherwydd nid arbedodd Duw yr angylion a bechodd; traddododd hwy i garchar tywyll uffern, i'w cadw hyd y Farn. (Yn eu trachwant gwn�nt elw ohonoch �'u stor�au ffug; y mae eu barnedigaeth ar gerdded erstalwm, a'u dinistr yn rhythu arnynt.j'MA bydd llawer yn dilyn eu harferion anllad, a thrwyddynt hwy caiff ffordd y gwirionedd enw drwg.& Ymddangosodd hefyd broffwydi gau ymhlith pobl Israel, ac yn yr un modd bydd athrawon gau yn eich plith chwithau, rhai a fydd yn dwyn i mewn yn llechwraidd heres�au dinistriol, yn gwadu'r Meistr a'u prynodd, ac yn dwyn arnynt eu hunain ddistryw buan.D% yn fater o ddehongliad personol, oherwydd ni ddaeth yr un broffwydoliaeth erioed trwy ewyllys ddynol; pobl oeddent a lefarodd air oddi wrth Dduw wrth gael eu hysgogi gan yr Ysbryd Gl�n.O$ Ond sylwch ar hyn yn gyntaf: nid yw'r un broffwydoliaeth o'r Ysgrythurs# aY mae gennym hefyd genadwri gwbl ddibynadwy y proffwydi; a pheth da fydd i chwi roi sylw iddi, gan ei bod fel cannwyll yn disgleirio mewn lle tywyll, hyd nes y bydd y Dydd yn gwawrio a seren y bore yn codi i lewyrchu yn eich calonnau.e" EFe glywsom ni'r llais hwn yn dod o'r nef, oherwydd yr oeddem gydag ef ar y mynydd sanctaidd.>! wYr oeddem yno pan roddwyd iddo anrhydedd a gogoniant gan Dduw Dad, pan ddaeth y llais ato o'r Gogoniant goruchel yn dweud: "Hwn yw fy Mab, fy Anwylyd; ynddo ef yr wyf yn ymhyfrydu."L  Nid dilyn chwedlau wedi eu dyfeisio'n gyfrwys yr oeddem wrth hysbysu i chwi allu ein Harglwydd Iesu Grist a'i ddyfodiad; yn hytrach, yr oeddem wedi ei weld �'n llygaid ein hunain yn ei fawredd.u eGwnaf fy ngorau, felly, i ofalu y byddwch, ar �l fy ymadawiad, yn gallu dwyn y pethau hyn yn wastad i gof. Gwn y bydd yn rhaid i mi roi fy mhabell heibio yn fuan, fel y mae ein Harglwydd Iesu Grist, yn wir, wedi gwneud yn eglur imi.| s Tra bydd y cnawd hwn yn babell imi, yr wyf yn ystyried ei bod hi'n iawn imi eich deffro trwy eich atgoffa amdanynt. 5 Am hynny, rwy'n bwriadu eich atgoffa'n wastad am y pethau hyn, er eich bod yn eu gwybod, ac wedi eich sefydlu'n gadarn yn y gwirionedd sydd gennych.u e Felly y rhydd Duw ichwi, o'i haelioni, fynediad i dragwyddol deyrnas ein Harglwydd a'n Gwaredwr, Iesu Grist. ' Dyna pam, gyfeillion, y dylech ymdrechu'n fwy byth i wneud eich galwad a'ch etholedigaeth yn sicr. Oherwydd os gwnewch hyn, ni lithrwch byth. } Ond hebddynt y mae rhywun mor fyr ei olwg nes bod yn ddall, heb ddim cof ganddo am y glanhad oddi wrth ei bechodau gynt. M~~}||x{{{ziyyYxx>wvvCuuEtt#srqq>ponnunll>kjjjii$hZh gg(ff]eddGcbbja`__d_^ ]]\\1[yZZSYYXWW1VV UbTT SRmQPPbOOzONZMYLLKCJJ IHH>GGFFEaDDIC@BBAZ@@K??>|>0=x<<8;;A::x:9877P665v54c432211002//2.-- ,++**?)((''q&&&2%$$##+"!o GV:pL-+F T I'7 5 b G0 =/~Bu Rhoddwyd i'r bwystfil enau i draethu ymffrost a chabledd, a rhoddwyd iddo awdurdod i weithredu am ddeufis a deugain.)AK ac addoli'r ddraig am iddi roi'r awdurdod i'r bwystfil, ac addoli'r bwystfil hefyd gan ddweud, "Pwy sydd debyg i'r bwystfil, a phwy all ryfela yn ei erbyn ef?"(@I Yr oedd un o'i bennau fel pe bai wedi cael ergyd farwol, ond yr oedd ei glwyf marwol wedi ei iach�u. Aeth yr holl fyd ar �l y bwystfil yn llawn rhyfeddod,.?U Yr oedd y bwystfil a welais yn debyg i lewpard, ond ei draed fel traed arth a'i enau fel genau llew. A rhoddodd y ddraig iddo ei gallu a'i gorsedd ac awdurdod mawr.G>  {cf2 (12:18) (}Ac yna safodd ar dywod y m�r.{cf2 )} A gwelais fwystfil yn codi o'r m�r, a chanddo ddeg corn a saith ben, ac ar ei gyrn ddeg diadem, ac ar bob un o'i bennau enw cableddus.%=C Llidiodd y ddraig wrth y wraig, ac aeth ymaith i ryfela yn erbyn gweddill ei phlant hi, y rhai sy'n cadw gorchmynion Duw ac yn glynu wrth dystiolaeth Iesu.y<k Ond rhoes y ddaear ddihangfa i'r wraig: agorodd y ddaear ei genau a llyncu'r afon a boerodd y ddraig o'i genau.d;A Poerodd y sarff o'i genau afon o ddu373?r ar �l y wraig, i'w hysgubo ymaith gyda'r llif.*:M Ond rhoddwyd i'r wraig ddwy adain eryr mawr er mwyn iddi hedfan i'r anialwch i'w lle ei hun, i'w chynnal yno am amser ac amserau a hanner amser, o olwg y sarff.q9[ Pan welodd y ddraig ei bod wedi ei bwrw i'r ddaear, aeth i erlid y wraig a esgorodd ar y plentyn gwryw.K8 Am hynny, gorfoleddwch, chwi'r nefoedd, a chwi sy'n preswylio ynddynt! Gwae chwi'r ddaear a'r m�r, oherwydd disgynnodd y diafol arnoch yn fawr ei lid, o wybod mai byr yw'r amser sydd ganddo!"w7g Ond y maent hwy wedi ei orchfygu trwy waed yr Oen a thrwy air eu tystiolaeth, yn ddibris o'u bywyd hyd angau.k6O Yna clywais lais uchel yn y nef yn dweud: "Hon yw awr gwaredigaeth a gallu a brenhiniaeth ein Duw ni, ac awdurdod ei Grist ef, oherwydd bwriwyd i lawr gyhuddwr ein cymrodyr, yr hwn sy'n eu cyhuddo gerbron ein Duw ddydd a nos.51 Fe'i bwriwyd hi, y ddraig fawr, yr hen sarff, a elwir Diafol a Satan, yr un sy'n twyllo'r holl fyd, fe'i bwriwyd i'r ddaear a'i hangylion gyda hi.D4 ond ni orchfygodd, a bellach nid oedd lle iddynt yn y nef.~3u Yna bu rhyfel yn y nef, Mihangel a'i angylion yn rhyfela yn erbyn y ddraig. Rhyfelodd y ddraig a'i hangylion hithau, 2 Ffodd y wraig i'r anialwch; yno y mae ganddi le wedi ei baratoi gan Dduw, i'w chynnal ynddo am ddeuddeg cant a thrigain o ddyddiau.1% Esgorodd hi ar blentyn gwryw, hwnnw sydd i lywodraethu'r holl genhedloedd � gwialen haearn; ond cipiwyd ei phlentyn at Dduw a'i orsedd ef.!0; Ysgubodd ei chynffon draean o s�r y nef a'u bwrw i'r ddaear. Safodd y ddraig o flaen y wraig oedd ar fin esgor, er mwyn llyncu ei phlentyn ar ei eni./{ Yna gwelwyd arwydd arall yn y nef, draig fflamgoch fawr, a chanddi saith ben a deg corn, ac ar ei phennau saith diadem.Q. Yr oedd yn feichiog, ac yn gweiddi yn ei gwewyr a'i hing am gael esgor.-  Gwelwyd arwydd mawr yn y nef, gwraig wedi ei gwisgo �'r haul, a'r lleuad dan ei thraed a choron o ddeuddeg seren ar ei phen.,% Agorwyd teml Duw yn y nef, a gwelwyd arch ei gyfamod yn ei deml ef; yna bu fflachiadau mellt a su373?n taranau a daeargryn a chenllysg mawr.k+O Llidiodd y cenhedloedd, a daeth dy ddigofaint ac amser barnu'r meirw, a rhoi eu gwobr i'th weision y proffwydi, ac i'r saint ac i'r rhai sy'n ofni dy enw, yn fach a mawr, yr amser i ddinistrio'r rhai sy'n dinistrio'r ddaear."*% gan ddweud: "Yr ydym yn diolch i ti, O Arglwydd Dduw hollalluog, yr hwn sydd a'r hwn oedd, am iti feddiannu dy allu mawr a dechrau teyrnasu.)} A dyma'r pedwar henuriad ar hugain, sy'n eistedd ar eu gorseddau gerbron Duw, yn syrthio ar eu hwynebau ac yn addoli Duw;(o Seiniodd y seithfed angel ei utgorn. Yna bu lleisiau uchel yn y nef yn dweud: "Aeth brenhiniaeth y byd yn eiddo ein Harglwydd ni a'i Grist ef, a bydd yn teyrnasu byth bythoedd."G' Aeth yr ail wae heibio; wele'r trydydd gwae yn dod ar fyrder.3&_ Yr awr honno bu daeargryn mawr, a syrthiodd y ddegfed ran o'r ddinas. Lladdwyd saith mil o bobl yn y daeargryn, a brawychwyd y gweddill a rhoesant ogoniant i Dduw'r nef.% Yna clywsant lais uchel o'r nef yn dweud wrthynt, "Dewch i fyny yma." Ac aethant i fyny i'r nef mewn cwmwl, a'u gelynion yn eu gwylio. $9 Ond wedi'r tri diwrnod a hanner, daeth anadl einioes oddi wrth Dduw i mewn iddynt; safasant ar eu traed, a daeth ofn mawr ar y rhai oedd yn eu gwylio.%#C A llawenha trigolion y ddaear trostynt a gorfoleddant, gan anfon rhoddion i'w gilydd; oherwydd bu'r ddau broffwyd hyn yn boenedigaeth i drigolion y ddaear."/ Am dri diwrnod a hanner, bydd rhai o blith pobloedd a llwythau ac ieithoedd a chenhedloedd yn edrych ar eu cyrff ac yn gwrthod eu rhoi mewn bedd.!} Bydd eu cyrff yn strydoedd y ddinas fawr a elwir yn ffigurol yn Sodom a'r Aifft; yno hefyd y croeshoeliwyd eu Harglwydd.  Wedi iddynt orffen eu tystiolaeth, bydd y bwystfil sy'n codi o'r dyfnder yn rhyfela yn eu herbyn, yn eu gorchfygu a'u lladd.\1 Y mae gan y rhain awdurdod i gau'r nefoedd fel na bydd i law syrthio yn ystod dyddiau eu proffwydo, ac y mae ganddynt awdurdod ar y dyfroedd i'w troi'n waed ac i daro'r ddaear � phob pla mor aml ag y mynnant.#? Os myn unrhyw un wneud niwed iddynt, daw t�n allan o'u genau a difa'u gelynion; yn y modd hwn y bydd yn rhaid lladd unrhyw un a fyn wneud niwed iddynt.\1 Dyma'r ddwy olewydden a'r ddau ganhwyllbren sy'n sefyll gerbron Arglwydd y ddaear.yk Ac fe roddaf i'm dau dyst gennad i broffwydo mewn gwisg sachliain am y deuddeg cant a thrigain hyn o ddyddiau.")K Ond anwybydda gyntedd allanol y deml; paid � mesur hwnnw, oherwydd fe'i rhoddwyd i'r Cenhedloedd, ac fe sathrant hwy'r ddinas sanctaidd am ddeufis a deugain.s a Rhoddwyd imi wialen yn ffon fesur, a dywedwyd wrthyf: "Cod a mesura deml Duw a'r allor a'r addolwyr ynddi.yk A dywedwyd wrthyf, "Rhaid iti broffwydo eto ynghylch pobloedd a chenhedloedd ac ieithoedd a brenhinoedd lawer."3 Cymerais y sgr�l fechan o law'r angel a'i bwyta hi, ac yr oedd yn felys fel m�l yn fy ngenau; ond wedi i mi ei bwyta aeth fy nghylla yn chwerw.-S Euthum at yr angel a dweud wrtho am roi'r sgr�l fechan imi, ac atebodd fi: "Cymer a bwyta hi; fe fydd hi'n chwerw i'th gylla, ond yn felys fel m�l yn dy enau."/W Yna'r llais a glywais o'r nef, fe'i clywais eto'n llefaru wrthyf gan ddweud, "Dos a chymer y sgr�l sy'n agored yn llaw'r angel sy'n sefyll ar y m�r ac ar y tir."9k ond yn nyddiau sain yr utgorn y mae'r seithfed angel i'w seinio, bydd bwriad dirgel Duw wedi ei ddwyn i ben, yn unol �'r newyddion da a gyhoeddodd i'w weision, y proffwydi."E ac yn tyngu yn enw'r hwn sydd yn byw byth bythoedd, yr hwn a greodd y nef a'r pethau sydd ynddi, y tir a'r pethau sydd ynddo, a'r m�r a'r pethau sydd ynddo. Dywedodd: "Ni bydd oedi mwy;]3 A dyma'r angel a welais yn sefyll ar y m�r ac ar y tir yn codi ei law dde i'r nef6e Ac wedi i'r saith daran lefaru, yr oeddwn ar fin ysgrifennu; ond clywais lais o'r nef yn dweud, "Gosod y pethau a lefarodd y saith daran dan s�l; paid �'u hysgrifennu."pY Yna gwaeddodd � llais uchel fel llew yn rhuo; a phan waeddodd, cododd y saith daran eu llef hwythau.yk Yr oedd yn dal yn ei law sgr�l fechan wedi ei hagor. Gosododd ei droed dde ar y m�r a'r un chwith ar y tir.' I Yna gwelais angel nerthol arall yn disgyn o'r nef wedi ei wisgo � chwmwl, ac enfys ar ei ben. Yr oedd ei wyneb fel yr haul, a'i goesau fel colofnau o d�n.xi Ni bu'n edifar ganddynt chwaith am na'u llofruddiaeth na'u dewiniaeth, na'u hanfoesoldeb rhywiol na'u lladrad.  Ac am y gweddill o'r ddynolryw, nas lladdwyd gan y pl�u hyn, ni bu'n edifar ganddynt am yr hyn a luniodd eu dwylo; ac ni pheidiasant ag addoli'r cythreuliaid a'r delwau aur ac arian a phres a cherrig a phren, pethau na allant na gweld na chlywed na cherdded.$ A Yr oedd gallu'r ceffylau yn eu safnau ac yn eu cynffonnau, oherwydd yr oedd gan eu cynffonnau bennau, fel seirff, ac �'r rhain yr oeddent yn peri niwed.  Gan y tri phla hyn fe laddwyd traean o'r ddynolryw, hynny yw, gan y t�n a'r mwg a'r brwmstan oedd yn dod allan o'u safnau.d A Yn fy ngweledigaeth dyma'r olwg a welais ar y ceffylau a'u marchogion: yr oedd eu dwyfronneg yn fflamgoch a glas a melyn, a'u ceffylau � phennau ganddynt fel llewod, a th�n a mwg a brwmstan yn dod allan o'u safnau.Z - Yr oedd lluoedd eu gwu375?r meirch yn rhifo dau gan miliwn; clywais eu rhif hwy.  Rhyddhawyd y pedwar angel, a oedd wedi eu dal yn barod ar gyfer yr awr a'r dydd a'r mis a'r flwyddyn, i ladd traean o'r ddynolryw.7 yn dweud wrth y chweched angel, yr un �'r utgorn ganddo: "Gollwng yn rhydd y pedwar angel sydd wedi eu rhwymo ar lan yr afon fawr, afon Ewffrates."r] Seiniodd y chweched angel ei utgorn. Yna clywais lais o blith pedwar corn yr allor aur oedd gerbron Duw,H  Aeth y gwae cyntaf heibio; wele, daw eto ddau wae ar �l hyn.yk Yn frenin arnynt yr oedd angel y dyfnder; ei enw mewn Hebraeg yw Abadon, ac yn yr iaith Roeg gelwir ef Apolyon.  Yr oedd ganddynt gynffonnau tebyg i ysgorpionau, a cholynnau, ac yn eu cynffonnau yr oedd eu gallu i niweidio pobl am bum mis.) Ac yr oedd eu dwyfron fel dwyfronneg o haearn, a su373?n eu hadenydd fel su373?n llawer o gerbydau rhyfel, a'u ceffylau yn carlamu i'r frwydr.O a gwallt ganddynt fel gwallt merched, a'u dannedd fel dannedd llewod.2] Yn yr olwg arnynt yr oedd y locustiaid yn debyg i geffylau wedi eu paratoi i ryfel. Ar eu pennau yr oedd megis coronau euraid, ac yr oedd eu hwynebau fel wynebau dynol,# Yn y dyddiau hynny bydd pobl yn chwilio am farwolaeth, ond ni dd�nt o hyd iddi, yn chwenychu marw, ond bydd marwolaeth yn ffoi rhagddynt.~! Gorchmynnwyd iddynt beidio �'u lladd, ond eu poenydio am bum mis; a'u poenedigaeth hwy oedd fel poenedigaeth ysgorpion yn brathu rhywun."}= Dywedwyd wrthynt am beidio � niweidio na phorfa'r ddaear na'r un planhigyn na choeden, ond yn unig y bobl nad oedd s�l Duw ganddynt ar eu talcennau.{|o o'r mwg daeth locustiaid allan ar y ddaear, a rhoddwyd iddynt allu tebyg i'r gallu sydd gan ysgorpionau'r ddaear.}{s Agorodd bwll y dyfnder, a chododd mwg o'r pwll fel mwg ffwrnais fawr, a thywyllwyd yr haul a'r awyr gan fwg y pwll.z  Seiniodd y pumed angel ei utgorn. Yna gwelais seren wedi syrthio o'r nef i'r ddaear, a rhoddwyd iddi allwedd i bwll y dyfnder.Gy Edrychais, a chlywais eryr yn hedfan yng nghanol y nef ac yn llefain � llais uchel, "Gwae, gwae, gwae drigolion y ddaear o achos seiniau'r utgyrn eraill y mae'r tri angel eto i'w seinio!"Vx% Seiniodd y pedwerydd angel ei utgorn. Yna trawyd traean o'r haul a thraean o'r lleuad a thraean o'r s�r, nes tywyllu traean ohonynt, ac ni bu dim golau am draean o'r dydd, a'r un modd am draean o'r nos.|wq Enw'r seren yw Wermod, a throdd traean o'r dyfroedd yn wermod, a bu farw llawer o bobl o achos chwerwi'r dyfroedd. v9 Seiniodd y trydydd angel ei utgorn. Yna syrthiodd o'r nef seren fawr yn llosgi fel ffagl; syrthiodd ar draean o'r afonydd ac ar ffynhonnau'r dyfroedd.Wu' a bu farw traean o greaduriaid byw y m�r, a dinistriwyd traean o'r llongau.tSeiniodd yr ail angel ei utgorn. Yna taflwyd i'r m�r rywbeth tebyg i fynydd mawr yn llosgi'n d�n. Trodd traean o'r m�r yn waed,CsSeiniodd y cyntaf ei utgorn. Yna daeth cenllysg a th�n, yn gymysg � gwaed, ac fe'u bwriwyd ar y ddaear. Llosgwyd traean o'r ddaear, llosgwyd traean o'r coed, llosgwyd pob porfa las.PrParat�dd y saith angel, yr oedd y saith utgorn ganddynt, i'w seinio.q/Cymerodd yr angel y thuser, a llanwodd hi � th�n o'r allor a'i thaflu ar y ddaear; ac yna bu su373?n taranau a fflachiadau mellt a daeargryn.Yp+O law yr angel esgynnodd mwg yr arogldarth gerbron Duw gyda gwedd�au'r saint.CoDaeth angel arall, a safodd wrth yr allor � thuser aur yn ei law. Rhoddwyd iddo ddigonedd o arogldarth i'w offrymu gyda gwedd�au'r holl saint ar yr allor aur oedd o flaen yr orsedd.\n1Yna gwelais y saith angel sy'n sefyll gerbron Duw; a rhoddwyd iddynt saith utgorn.Xm +Pan agorodd yr Oen y seithfed s�l, bu distawrwydd yn y nef am tua hanner awr.-lSoherwydd bydd yr Oen sydd yng nghanol yr orsedd yn eu bugeilio hwy, ac yn eu harwain i ffynhonnau dyfroedd bywyd, a bydd Duw yn sychu pob deigryn o'u llygaid hwy."]k3Ni newynant mwy ac ni sychedant mwy, ni ddaw ar eu gwarthaf na'r haul na dim gwres,j'Am hynny, y maent o flaen gorsedd Duw, ac yn ei wasanaethu ddydd a nos yn ei deml, a bydd yr hwn sy'n eistedd ar yr orsedd yn lloches iddynt.:imDywedais wrtho, "Ti sy'n gwybod, f'arglwydd." Meddai yntau wrthyf, "Dyma'r rhai sy'n dod allan o'r gorthrymder mawr; y maent wedi golchi eu mentyll a'u cannu yng ngwaed yr Oen.{ho Gofynnodd un o'r henuriaid imi, "Y rhai hyn sydd wedi eu gwisgo � mentyll gwyn, pwy ydynt ac o ble y daethant?"g gan ddweud: "Amen. I'n Duw ni y bo'r mawl a'r gogoniant a'r doethineb a'r diolch a'r anrhydedd a'r gallu a'r nerth byth bythoedd! Amen."#f? Yr oedd yr holl angylion yn sefyll o amgylch yr orsedd a'r henuriaid a'r pedwar creadur byw, a syrthiasant ar eu hwynebau gerbron yr orsedd ac addoli Duw}es Yr oeddent yn gweiddi � llais uchel: "I'n Duw ni, sy'n eistedd ar yr orsedd, ac i'r Oen y perthyn y waredigaeth!"kdO Ar �l hyn edrychais, ac wele dyrfa fawr na allai neb ei rhifo, o bob cenedl a'r holl lwythau a phobloedd ac ieithoedd, yn sefyll o flaen yr orsedd ac o flaen yr Oen, wedi eu gwisgo � mentyll gwyn, a phalmwydd yn eu dwylo.tcao lwyth Sabulon deuddeng mil, o lwyth Joseff deuddeng mil, ac o lwyth Benjamin deuddeng mil wedi eu selio.`b9o lwyth Simeon deuddeng mil, o lwyth Lefi deuddeng mil, o lwyth Issachar deuddeng mil,aa;o lwyth Aser deuddeng mil, o lwyth Nafftali deuddeng mil, o lwyth Manasse deuddeng mil,q`[O lwyth Jwda yr oedd deuddeng mil wedi eu selio, o lwyth Reuben deuddeng mil, o lwyth Gad deuddeng mil,~_uA chlywais rif y rhai a seliwyd, cant pedwar deg a phedair o filoedd wedi eu selio, o bob un o lwythau plant Israel.^wa dywedodd: "Peidiwch � niweidio na'r ddaear na'r m�r na'r coed nes inni selio gweision ein Duw ar eu talcennau."8]iA gwelais angel arall yn esgyn o godiad haul, a chanddo s�l y Duw byw. Gwaeddodd � llais uchel ar y pedwar angel y rhoddwyd iddynt awdurdod i niweidio'r ddaear a'r m�r,3\ aAr �l hyn gwelais bedwar angel yn sefyll ar bedair congl y ddaear yn dal pedwar gwynt y ddaear, i gadw'r gwynt rhag chwythu ar y ddaear nac ar y m�r nac ar un goeden.H[ oherwydd daeth dydd mawr eu digofaint hwy, a phwy all sefyll?"Z1a dywedasant wrth y mynyddoedd a'r creigiau, "Syrthiwch arnom, a chuddiwch ni rhag wyneb yr hwn sy'n eistedd ar yr orsedd a rhag digofaint yr Oen,AY{A brenhinoedd y ddaear, y mawrion a'r cadfridogion, y cyfoethogion a'r cryfion, a phawb, yn gaethion ac yn rhyddion, cuddiasant eu hunain mewn ogofeydd ac yng nghreigiau'r mynyddoedd;dXARhwygwyd y ffurfafen fel sgr�l yn cael ei dirwyn, a symudwyd pob mynydd ac ynys o'u lle.vWe Syrthiodd s�r y nef i'r ddaear fel cawod o ffigys gleision oddi ar ffigysbren pan siglir ef gan wynt mawr.V Edrychais pan agorodd y chweched s�l. Bu daeargryn mawr, aeth yr haul yn ddu fel sachliain galar, a'r lleuad lawn yn goch fel gwaed.?Uw Yna rhoddwyd i bob un ohonynt fantell wen, a dywedwyd wrthynt am orffwys eto am ychydig amser hyd nes bod nifer eu cydweision a'u cymrodyr, a oedd i'w lladd fel hwythau, yn gyflawn.T Gwaeddasant � llais uchel: "Pa hyd, Benllywydd sanctaidd a gwir, cyn i ti farnu, a dial ein gwaed ar drigolion y ddaear?"S Pan agorodd y bumed s�l, gwelais dan yr allor eneidiau'r rhai a laddwyd ar gyfrif gair Duw ac am y dystiolaeth yr oeddent wedi ei dwyn.REdrychais, ac wele geffyl gwelwlwyd; ac enw ei farchog ef oedd Marwolaeth, ac yn ei ganlyn yn dynn yr oedd Hades. Rhoddwyd iddynt awdurdod ar y bedwaredd ran o'r ddaear, hawl i ladd �'r cleddyf ac � newyn ac � phla, a thrwy fwystfilod y ddaear._Q7Pan agorodd y bedwaredd s�l, clywais lais y pedwerydd creadur byw yn dweud, "Tyrd."0PYClywais su373?n fel llais o ganol y pedwar creadur byw yn dweud: "Darn arian am litr o wenith, darn arian am dri litr o haidd; ond paid � difetha'r olew na'r gwin."!O;Pan agorodd y drydedd s�l, clywais y trydydd creadur byw yn dweud, "Tyrd." Edrychais, ac wele geffyl du; ac yr oedd gan ei farchog glorian yn ei law.1N[A daeth allan geffyl arall, fflamgoch; ac i farchog hwn rhoddwyd awdurdod i ddwyn heddwch oddi ar y ddaear a pheri i bobl ladd ei gilydd, a rhoddwyd iddo gleddyf mawr.WM'Pan agorodd yr Oen yr ail s�l, clywais yr ail greadur byw yn dweud, "Tyrd." LEdrychais, ac wele geffyl gwyn; yr oedd gan ei farchog fwa; rhoddwyd iddo goron, ac fe aeth allan fel concwerwr i ennill concwest.K Edrychais pan agorodd yr Oen y gyntaf o'r saith s�l, a chlywais y cyntaf o'r pedwar creadur byw yn dweud � llais fel taran, "Tyrd."]J3A dywedodd y pedwar creadur byw, "Amen"; a syrthiodd yr henuriaid i lawr ac addoli.oIW A chlywais bob peth a grewyd, yn y nef ac ar y ddaear a than y ddaear ac ar y m�r, a'r cwbl sydd ynddynt, yn dweud: "I'r hwn sy'n eistedd ar yr orsedd ac i'r Oen y bo'r mawl a'r anrhydedd a'r gogoniant a'r nerth byth bythoedd!"H  Meddent � llef uchel: "Teilwng yw'r Oen a laddwyd i dderbyn gallu, cyfoeth, doethineb a nerth, anrhydedd, gogoniant a mawl.".GU Yna edrychais a chlywais lais angylion lawer; yr oeddent o amgylch yr orsedd a'r creaduriaid byw a'r henuriaid. A'u rhif oedd myrdd myrddiynau a miloedd ar filoedd.lFQ a gwnaethost hwy yn urdd frenhinol ac yn offeiriaid i'n Duw ni; ac fe deyrnasant hwy ar y ddaear."QE Ac yr oeddent yn canu c�n newydd fel hyn: "Teilwng wyt ti i gymryd y sgr�l ac i agor ei seliau, oherwydd ti a laddwyd ac a brynaist i Dduw �'th waed rai o bob llwyth ac iaith a phobl a chenedl,^D5Ac wedi iddo gymryd y sgr�l, syrthiodd y pedwar creadur byw a'r pedwar henuriad ar hugain o flaen yr Oen, ac yr oedd gan bob un ohonynt delyn, a ffiolau aur yn llawn o arogldarth; y rhain yw gwedd�au'r saint.YC+Daeth yr Oen a chymryd y sgr�l o law dde yr hwn oedd yn eistedd ar yr orsedd.|BqGwelais Oen yn sefyll yn y canol, gyda'r pedwar creadur byw, rhwng yr orsedd a'r henuriaid. Yr oedd yr Oen fel un wedi ei ladd, ac yr oedd ganddo saith o gyrn a saith o lygaid; y rhain yw saith ysbryd Duw, sydd wedi eu hanfon i'r holl ddaear.3A_A dywedodd un o'r henuriaid wrthyf, "Paid ag wylo; wele, y mae'r Llew o lwyth Jwda, Gwreiddyn Dafydd, wedi gorchfygu ac ennill yr hawl i agor y sgr�l a'i saith s�l."d@AYr oeddwn i'n wylo'n hidl am na chafwyd neb yn deilwng i agor y sgr�l nac i edrych arni.h?INid oedd neb yn y nef nac ar y ddaear na than y ddaear a allai agor y sgr�l nac edrych arni.x>iA gwelais angel nerthol yn cyhoeddi � llef uchel, "Pwy sydd deilwng i agor y sgr�l ac i ddatod ei seliau?"= A gwelais yn llaw dde yr hwn oedd yn eistedd ar yr orsedd sgr�l a'i hysgrifen ar yr wyneb ac ar y cefn, wedi ei selio � saith s�l.6<e Teilwng wyt ti, ein Harglwydd a'n Duw, i dderbyn y gogoniant a'r anrhydedd a'r gallu, oherwydd tydi a greodd bob peth, a thrwy dy ewyllys y daethant i fod ac y crewyd hwy."5;c bydd y pedwar henuriad ar hugain yn syrthio o flaen yr hwn sy'n eistedd ar yr orsedd, gan addoli'r hwn sy'n byw byth bythoedd, a bwrw eu coronau gerbron yr orsedd a dweud:: Pan fydd y creaduriaid byw yn rhoi gogoniant ac anrhydedd a diolch i'r hwn sy'n eistedd ar yr orsedd, yr hwn sy'n byw byth bythoedd,9I'r pedwar creadur byw yr oedd chwe adain yr un, ac yr oeddent yn llawn o lygaid o'u hamgylch ac o'u mewn, a heb orffwys ddydd na nos yr oeddent yn dweud: "Sanct, Sanct, Sanct yw'r Arglwydd Dduw hollalluog, yr hwn oedd a'r hwn sydd a'r hwn sydd i ddod!"8#Yr oedd y creadur cyntaf yn debyg i lew, a'r ail i lo; yr oedd gan y trydydd wyneb dynol, ac yr oedd y pedwerydd yn debyg i eryr yn hedfan.77gO flaen yr orsedd yr oedd m�r megis o wydr, tebyg i risial. Ac yng nghanol yr orsedd ac o'i hamgylch yr oedd pedwar creadur byw yn llawn o lygaid o'r tu blaen a'r tu �l.%6Co'r orsedd yr oedd fflachiadau mellt a su373?n taranau yn dod allan, ac yn llosgi gerbron yr orsedd yr oedd saith ffagl d�n; y rhain yw saith ysbryd Duw.'5GO amgylch yr orsedd yr oedd hefyd bedair gorsedd ar hugain, ac ar y rhain bedwar henuriad ar hugain yn eistedd mewn dillad gwyn, ac ar eu pennau goronau aur.u4cYr oedd hwn yn debyg ei olwg i faen iasbis a sardion, ac o amgylch yr orsedd yr oedd enfys debyg i emrallt.}3sAr unwaith, yr oeddwn yn yr Ysbryd; ac wele, yr oedd gorsedd wedi ei gosod yn y nef, ac ar yr orsedd un yn eistedd.k2 QAr �l hyn edrychais, ac wele ddrws wedi ei agor yn y nef; a dyma'r llais, a glywswn gyntaf yn llefaru wrthyf fel su373?n utgorn, yn dweud, "Tyrd i fyny yma, a dangosaf iti'r pethau y mae'n rhaid iddynt ddigwydd ar �l hyn."j1MY sawl sydd � chlustiau ganddo, gwrandawed beth y mae'r Ysbryd yn ei ddweud wrth yr eglwysi.'"0+I'r sawl sy'n gorchfygu y rhof yr hawl i eistedd gyda mi ar fy ngorsedd, megis y gorchfygais innau ac yr eisteddais gyda'm Tad ar ei orsedd ef. /9Wele, yr wyf yn sefyll wrth y drws ac yn curo; os clyw rhywun fy llais ac agor y drws, dof i mewn ato, a bydd y ddau ohonom yn cydfwyta gyda'n gilydd.\.1Yr wyf fi'n ceryddu ac yn disgyblu'r rhai a garaf; bydd selog, felly, ac edifarha.A-{Felly, cynghoraf di i brynu gennyf fi aur wedi ei buro drwy d�n, iti ddod yn gyfoethog, a dillad gwyn i'w gwisgo, i guddio gwarth dy noethni, ac eli i iro dy lygaid, iti gael gweld.3,_Dweud yr wyt, "Rwy'n gyfoethog, ac wedi casglu golud, ac nid oes arnaf eisiau dim"; ac ni wyddost mai gwrthrych trueni a thosturi ydwyt, yn dlawd, yn ddall, ac yn noeth.e+CFelly, gan mai claear ydwyt, heb fod nac yn boeth nac yn oer, fe'th boeraf allan o'm genau.j*MGwn am dy weithredoedd; nid wyt nac yn oer nac yn boeth. Gwyn fyd na fyddit yn oer neu yn boeth!)Ac at angel yr eglwys yn Laodicea, ysgrifenna: 'Dyma y mae'r Amen, y tyst ffyddlon a gwir, a dechreuad creadigaeth Duw, yn ei ddweud:i(K Y sawl sydd � chlustiau ganddo, gwrandawed beth y mae'r Ysbryd yn ei ddweud wrth yr eglwysi.'u'c Y sawl sy'n gorchfygu, fe'i gwnaf yn golofn yn nheml fy Nuw i, ac nid � allan oddi yno byth. Ac ysgrifennaf arno enw fy Nuw i � ac enw dinas fy Nuw i, y Jerwsalem newydd sy'n disgyn o'r nef oddi wrth fy Nuw i � a'm henw newydd i.]&3 Yr wyf yn dod yn fuan; glyna wrth yr hyn sydd gennyt, rhag i neb ddwyn dy goron di.% Am iti gadw fy ngair i ddyfalbarhau, byddaf finnau yn dy gadw di rhag awr y prawf sydd ar ddod ar yr holl fyd i brofi trigolion y ddaear.V$% Wele, rhoddaf iti rai o synagog Satan sydd yn eu galw eu hunain yn Iddewon a hwythau heb fod felly; dweud celwydd y maent. Wele, gwnaf iddynt ddod ac ymgrymu wrth dy draed, a chael gwybod i mi dy garu di.0#YGwn am dy weithredoedd, a dyma fi wedi rhoi o'th flaen ddrws agored na fedr neb ei gau. Gwn mai ychydig nerth sydd gennyt, ond cedwaist fy ngair ac ni wedaist fy enw.Y"+Ac at angel yr eglwys yn Philadelffia, ysgrifenna: 'Dyma y mae'r Un sanctaidd, yr Un gwir, yn ei ddweud, yr hwn y mae allwedd Dafydd ganddo, yr hwn sy'n agor, ac ni fydd neb yn cau, ac yn cau, a neb yn agor:i!KY sawl sydd � chlustiau ganddo, gwrandawed beth y mae'r Ysbryd yn ei ddweud wrth yr eglwysi.'B }Y sawl sy'n gorchfygu, gwisgir hwnnw yn yr un modd mewn gwisgoedd gwynion, ac ni thorraf byth ei enw allan o lyfr y bywyd, a chyffesaf ei enw gerbron fy Nhad a cherbron ei angylion ef.$AOnd y mae gennyt rai unigolion yn Sardis nad ydynt wedi halogi eu dillad; caiff y rhain rodio gyda mi mewn gwisgoedd gwynion, oherwydd y maent yn deilwng.%CCofia, felly, beth a dderbyniaist ac a glywaist; cadw at hynny ac edifarha. Os na fydd iti ddeffro, fe ddof fel lleidr, ac ni chei wybod pa awr y dof atat.%Bydd effro, a chryfha'r hyn sydd ar �l gennyt, sydd ar ddarfod amdano, oherwydd ni chefais dy weithredoedd yn gyflawn yng ngolwg fy Nuw i.L Ac at angel yr eglwys yn Sardis, ysgrifenna: 'Dyma y mae'r hwn sydd ganddo saith ysbryd Duw a'r saith seren yn ei ddweud: Gwn am dy weithredoedd, a bod gennyt enw dy fod yn fyw er mai marw ydwyt.iKY sawl sydd � chlustiau ganddo, gwrandawed beth y mae'r Ysbryd yn ei ddweud wrth yr eglwysi.'Z-fel y derbyniais innau hefyd awdurdod gan fy Nhad. Rhof iddo hefyd seren y bore.]3a bydd yn eu llywodraethu hwy � gwialen haearn; malurir hwy fel llestri pridd �wI'r sawl sy'n gorchfygu ac yn dal ati i wneud fy ngweithredoedd hyd y diwedd, rhof iddo awdurdod ar y cenhedloedd �J ond yn unig glynwch wrth yr hyn sydd gennych, hyd nes i mi ddod.EWrth y gweddill ohonoch yn Thyatira, pawb nad ydynt yn derbyn yr athrawiaeth hon, ac sydd heb brofiad o'r hyn a elwir yn ddyfnderoedd Satan, rwy'n dweud hyn: ni osodaf arnoch faich arall,5cA lladdaf ei phlant hi yn gelain; ac fe gaiff yr holl eglwysi wybod mai myfi yw'r hwn sy'n chwilio meddyliau a chalonnau. Rhoddaf i chwi bob un yn �l eich gweithredoedd.Wele, bwriaf hi i wely cystudd, a'r rhai sy'n godinebu gyda hi i orthrymder mawr, os nad edifarh�nt am ei gweithredoedd hi.Z-Rhoddais amser iddi i edifarhau, ond y mae'n gwrthod edifarhau am ei phuteindra.SOnd y mae gennyf hyn yn dy erbyn, dy fod yn goddef y wraig honno, Jesebel, sy'n ei galw ei hun yn broffwydes, a hithau'n dysgu ac yn twyllo fy ngweision i buteinio a bwyta pethau a aberthwyd i eilunod.+Gwn am dy weithredoedd, dy gariad, dy ffydd, dy wasanaeth, dy ddyfalbarhad, a gwn fod dy weithredoedd diwethaf yn fwy lluosog na'r rhai cyntaf.7Ac at angel yr eglwys yn Thyatira, ysgrifenna: 'Dyma y mae Mab Duw yn ei ddweud, yr hwn sydd ganddo lygaid fel fflam d�n, a'i draed fel pres gloyw:1Y sawl sydd � chlustiau ganddo, gwrandawed beth y mae'r Ysbryd yn ei ddweud wrth yr eglwysi. I'r sawl sy'n gorchfygu, rhof gyfran o'r manna cuddiedig, a rhof hefyd garreg wen, ac yn ysgrifenedig ar y garreg enw newydd na fydd neb yn ei wybod ond y sawl sydd yn ei derbyn.'nUEdifarha felly; os na wnei, fe ddof atat yn fuan, a rhyfela yn eu herbyn hwy � chleddyf fy ngenau.` 9yn yr un modd, y mae gennyt tithau hefyd rai sy'n glynu wrth athrawiaeth y Nicolaiaid.Z -Ond y mae gennyf ychydig bethau yn dy erbyn, fod gennyt rai yna sy'n glynu wrth athrawiaeth Balaam, a ddysgodd i Balac osod magl i blant Israel, a pheri iddynt fwyta pethau a aberthwyd i eilunod, a phuteinio;{ o Gwn ym mhle yr wyt yn trigo, sef lle mae gorsedd Satan; ac eto yr wyt yn glynu wrth f'enw i, ac ni wedaist dy ffydd ynof fi, hyd yn oed yn nyddiau fy nhyst Antipas, a fu'n ffyddlon i mi ac a laddwyd yn eich mysg chwi, lle mae Satan yn trigo. { Ac at angel yr eglwys yn Pergamus, ysgrifenna: 'Dyma y mae'r hwn sydd �'r cleddyf llym daufiniog ganddo yn ei ddweud:' G Y sawl sydd � chlustiau ganddo, gwrandawed beth y mae'r Ysbryd yn ei ddweud wrth yr eglwysi. Y sawl sy'n gorchfygu, ni chaiff niwed gan yr ail farwolaeth.'dA Paid ag ofni'r pethau yr wyt ar fedr eu dioddef. Wele, y mae'r diafol yn mynd i fwrw rhai ohonoch i garchar er mwyn eich profi, ac fe gewch orthrymder am ddeg diwrnod. Bydd ffyddlon hyd angau, a rhof iti goron y bywyd.>u Gwn am dy orthrymder a'th dlodi, ac eto yr wyt yn gyfoethog; gwn hefyd am gabledd y rhai sy'n eu galw eu hunain yn Iddewon a hwythau heb fod felly, ond yn hytrach yn synagog Satan. Ac at angel yr eglwys yn Smyrna, ysgrifenna: 'Dyma y mae'r cyntaf a'r olaf, yr hwn a fu farw ac a ddaeth yn fyw, yn ei ddweud:=sY sawl sydd � chlustiau ganddo, gwrandawed beth y mae'r Ysbryd yn ei ddweud wrth yr eglwysi. I'r sawl sy'n gorchfygu, rhof yr hawl i fwyta o bren y bywyd sydd ym Mharadwys Duw.'\1Ond y mae hyn o'th blaid, dy fod fel minnau yn cas�u gweithredoedd y Nicolaiaid.)KCofia, felly, o ble y syrthiaist, ac edifarha, a gwna eto dy weithredoedd cyntaf. Os na wnei, ac os nad edifarhei, fe ddof atat a symud dy ganhwyllbren o'i le.LOnd y mae gennyf hyn yn dy erbyn, iti roi heibio dy gariad cynnar.b=ac y mae gennyt ddyfalbarhad, a dygaist faich trwm er mwyn fy enw i, ac ni ddiffygiaist.^5Gwn am dy weithredoedd a'th lafur a'th ddyfalbarhad, a gwn na elli oddef y rhai drwg; gwn dy fod wedi rhoi prawf ar y rhai sy'n eu galw eu hunain yn apostolion a hwythau heb fod felly, a chefaist hwy'n gelwyddog;- UAt angel yr eglwys yn Effesus, ysgrifenna: 'Dyma y mae'r hwn sy'n dal y saith seren yn ei law dde, ac yn cerdded yng nghanol y saith ganhwyllbren aur, yn ei ddweud:1~ ]Dyma ystyr dirgel y saith seren a welaist ar fy llaw dde a'r saith ganhwyllbren aur: angylion y saith eglwys yw'r saith seren, a'r saith eglwys yw'r saith ganhwyllbren.a} =Ysgrifenna, felly, y pethau a welaist, y pethau sydd, a'r pethau sydd i fod ar �l hyn.t| ca'r Un byw; b�m farw, ac wele, yr wyf yn fyw byth bythoedd, ac y mae gennyf allweddau Marwolaeth a Hades.{ !Pan welais ef, syrthiais wrth ei draed fel un marw; gosododd yntau ei law dde arnaf, a dywedodd, "Paid ag ofni; myfi yw'r cyntaf a'r olaf,(z KYn ei law dde yr oedd ganddo saith seren, ac o'i enau yr oedd cleddyf llym daufiniog yn dod allan, ac yr oedd ei wyneb yn disgleirio fel yr haul yn ei anterth.xy kYr oedd ei draed fel pres gloyw, fel petai wedi ei buro mewn ffwrnais, a'i lais fel su373?n llawer o ddyfroedd.ex EYr oedd gwallt ei ben yn wyn fel gwl�n, cyn wynned �'r eira, a'i lygaid fel fflam d�n.yw m ac yng nghanol y canwyllbrennau un fel mab dyn, a'i wisg yn cyrraedd hyd ei draed, a gwregys aur am ei ddwyfron.gv I Yna trois i weld pa lais oedd yn llefaru wrthyf; ac wedi troi, gwelais saith ganhwyllbren aur,.u W yn dweud, "Ysgrifenna mewn llyfr yr hyn a weli, ac anfon ef at y saith eglwys, i Effesus, i Smyrna, i Pergamus, i Thyatira, i Sardis, i Philadelffia, ac i Laodicea."nt W Yr oeddwn yn yr Ysbryd ar ddydd yr Arglwydd, a chlywais y tu �l imi lais uchel, fel su373?n utgorn,Gs   Yr oeddwn i, Ioan, eich brawd, sy'n cyfranogi gyda chwi o'r gorthrymder a'r frenhiniaeth a'r dyfalbarhad sydd i ni yn Iesu, ar yr ynys a elwir Patmos, ar gyfrif gair Duw a thystiolaeth Iesu.ur eMyfi yw Alffa ac Omega," medd yr Arglwydd Dduw, yr hwn sydd a'r hwn oedd a'r hwn sydd i ddod, yr Hollalluog..q WWele, y mae'n dyfod gyda'r cymylau, a bydd pob llygad yn ei weld, ie, a'r rhai a'i trywanodd, a bydd holl lwythau'r ddaear yn galaru o'i blegid ef. Boed felly! Amen. ~~Z~*}}|S{{zxyypxx wnvuuxttsfrrqOpp ounnCmllSkkjXihh|ggQffDeedd&cc7bb#aa``_E^^G]]\{\8[yZZQYXX:WW UUGTTS~S%R^QQPPONNMoMLKKJIIHGG-FEE5DDCqBAA@@"?~?)>>=;<<3;::9z9877k665443392r10//a.."-q,,+j+ **)s(( 'Y&&;%e$$#"""! Q> QNgr9%o[ @0~[Gras yr Arglwydd Iesu fyddo gyda phawb!}}sY mae'r sawl sy'n tystiolaethu i'r pethau hyn yn dweud, "Yn wir, yr wyf yn dod yn fuan." Amen. Tyrd, Arglwydd Iesu!H| Ac os tyn unrhyw un ddim allan o eiriau llyfr y broffwydoliaeth hon, fe dynn Duw ei ran yntau allan o bren y bywyd, ac o'r ddinas sanctaidd, y pethau yr ysgrifennwyd amdanynt yn y llyfr hwn.H{ Yr wyf fi'n rhybuddio pob un sy'n clywed geiriau proffwydoliaeth y llyfr hwn: os ychwanega unrhyw un ddim atynt, fe ychwanega Duw iddo yntau y pl�u sydd wedi eu hysgrifennu yn y llyfr hwn.NzY mae'r Ysbryd a'r briodferch yn dweud, "Tyrd"; a'r sawl sy'n clywed, dyweded yntau, "Tyrd." A'r sawl sy'n sychedig, deued ymlaen, a'r sawl sydd yn ei ddymuno, derbynied ddu373?r y bywyd yn rhodd.)yKYr wyf fi, Iesu, wedi anfon fy angel i dystiolaethu am y pethau hyn i chwi ar gyfer yr eglwysi. Myfi yw Gwreiddyn a Hiliogaeth Dafydd, seren ddisglair y bore." x Oddi allan y mae'r cu373?n, y dewiniaid, y puteinwyr, y llofruddion, yr eilunaddolwyr, a phawb sy'n caru celwydd ac yn ei wneud.wyGwyn eu byd y rhai sy'n golchi eu mentyll er mwyn iddynt gael hawl ar bren y bywyd a mynediad trwy'r pyrth i'r ddinas.Kv Myfi yw Alffa ac Omega, y cyntaf a'r olaf, y dechrau a'r diwedd."cu? Wele, yr wyf yn dod yn fuan, a'm gwobr gyda mi i'w rhoi i bob un yn �l ei weithredoedd. t Yr anghyfiawn, parhaed yn anghyfiawn, a'r aflan yn aflan; y cyfiawn, parhaed i wneud cyfiawnder, a'r sanctaidd i fod yn sanctaidd.sw Dywedodd wrthyf hefyd, "Paid � gosod geiriau proffwydoliaeth y llyfr hwn dan s�l, oherwydd y mae'r amser yn agos.r# ond meddai wrthyf, "Paid! Cydwas � thi wyf fi, ac �'th gymrodyr y proffwydi, ac �'r rhai sy'n cadw geiriau'r llyfr hwn; addola Dduw."q-Myfi, Ioan, yw'r un a glywodd ac a welodd y pethau hyn. Ac wedi imi glywed a gweld, syrthiais wrth draed yr angel a'u dangosodd imi, i'w addoli;lpQAc wele, yr wyf yn dod yn fuan. Gwyn ei fyd y sawl sy'n cadw geiriau proffwydoliaeth y llyfr hwn."To!Yna dywedodd yr angel wrthyf, "Dyma eiriau ffyddlon a gwir: y mae'r Arglwydd Dduw, sy'n ysbrydoli'r proffwydi, wedi anfon ei angel i ddangos i'w weision y pethau y mae'n rhaid iddynt ddigwydd ar fyrder.'nGNi bydd nos mwyach, ac ni bydd arnynt angen na golau lamp na golau haul, oherwydd bydd yr Arglwydd Dduw yn eu goleuo, a byddant hwy'n teyrnasu byth bythoedd.=muc�nt weld ei wyneb, a bydd ei enw ar eu talcennau.nlUNi bydd dim mwyach dan felltith. Yn y ddinas bydd gorsedd Duw a'r Oen, a'i weision yn ei wasanaethu;3k_ar hyd canol heol y ddinas. Ar ddwy lan yr afon yr oedd pren y bywyd, yn dwyn deuddeg cnwd, gan roi pob cnwd yn ei fis; ac yr oedd dail y pren er iach�d y cenhedloedd.xj kYna dangosodd yr angel imi afon du373?r y bywyd, yn ddisglair fel grisial, yn llifo allan o orsedd Duw a'r Oen,.iUNi chaiff dim halogedig, na neb sy'n ymddwyn yn ffiaidd neu'n gelwyddog, fynd i mewn iddi hi, neb ond y rhai sydd �'u henwau'n ysgrifenedig yn llyfr bywyd yr Oen.LhA byddant yn dwyn i mewn iddi ogoniant ac anrhydedd y cenhedloedd.=guByth ni chaeir ei phyrth y dydd, ac ni bydd nos yno.sf_A bydd y cenhedloedd yn rhodio yn ei goleuni hi, a brenhinoedd y ddaear yn dwyn eu gogoniant i mewn iddi.eNid oes ar y ddinas angen na'r haul na'r lleuad i dywynnu arni, oherwydd gogoniant Duw sy'n ei goleuo, a'i lamp hi yw'r Oen.cd?A theml ni welais ynddi, oherwydd ei theml hi yw'r Arglwydd Dduw, yr Hollalluog, a'r Oen. c A deuddeg perl oedd y deuddeg porth; pob porth wedi ei wneud o un perl. Ac yr oedd heol y ddinas yn aur pur, fel gwydr tryloyw.0bYsardonyx y bumed, sardion y chweched, eurfaen y seithfed, beryl yr wythfed, topas y nawfed, chrysoprasos y ddegfed, hyacinth yr unfed ar ddeg, amethyst y ddeuddegfed.7agYr oedd sylfeini mur y ddinas wedi eu haddurno � phob math o emau gwerthfawr: iasbis oedd y garreg sylfaen gyntaf, saffir yr ail, chalcedon y drydedd, emrallt y bedwaredd,S`Iasbis oedd defnydd y mur, a'r ddinas ei hun yn aur pur, gloyw fel gwydr._yA mesurodd ei mur. Yr oedd yn gant pedwar deg a phedwar cufydd, yn �l y mesur dynol yr oedd yr angel yn mesur wrtho.S^Yr oedd y ddinas wedi ei llunio'n betryal, ei hyd yn gyfartal �'i lled. Mesurodd ef y ddinas �'r ffon. Yr oedd yn ddwy fil, dau gant ac ugain o gilomedrau, a'i hyd a'i lled a'i huchder yn gyfartal.k]OYr oedd gan yr angel oedd yn siarad � mi ffon fesur o aur, i fesur y ddinas a'i phyrth a'i mur.`\9I fur y ddinas yr oedd deuddeg carreg sylfaen, ac arnynt enwau deuddeg apostol yr Oen.h[I Yr oedd tri phorth o du'r dwyrain, tri o du'r gogledd, tri o du'r de, a thri o du'r gorllewin.Z- Yr oedd iddi fur mawr ac uchel a deuddeg porth, ac wrth y pyrth ddeuddeg angel, ac enwau deuddeg llwyth plant Israel yn ysgrifenedig ar y pyrth.Y} a gogoniant Duw ganddi. Yr oedd ei llewyrch fel llewyrch gem dra gwerthfawr, fel maen iasbis, yn disgleirio fel grisial.X# Ac aeth � mi ymaith yn yr Ysbryd i fynydd mawr ac uchel, a dangosodd imi'r ddinas sanctaidd, Jerwsalem, yn disgyn o'r nef oddi wrth Dduw,3W_ Daeth un o'r saith angel oedd �'r saith ffiol ganddynt yn llawn o'r saith bla diwethaf, a siaradodd � mi. "Tyrd," meddai, "dangosaf iti'r briodferch, gwraig yr Oen."QVOnd y llwfr, y di-gred, y ffiaidd, y llofruddion, y puteinwyr, y dewiniaid, yr eilunaddolwyr, a phawb celwyddog, eu rhan hwy fydd y llyn sy'n llosgi gan d�n a brwmstan, hynny yw yr ail farwolaeth."sU_Caiff y rhai sy'n gorchfygu etifeddu'r pethau hyn; byddaf yn Dduw iddynt, a byddant hwythau'n blant i mi."T=A dywedodd wrthyf, "Y mae'r cwbl ar ben! Myfi yw Alffa ac Omega, y dechrau a'r diwedd. Rhoddaf fi i'r sychedig ddiod yn rhodd o ffynnon du373?r y bywyd.,SQYna dywedodd yr hwn oedd yn eistedd ar yr orsedd, "Wele, yr wyf yn gwneud pob peth yn newydd." Dywedodd hefyd, "Ysgrifenna, oherwydd dyma eiriau ffyddlon a gwir."RFe sych bob deigryn o'u llygaid hwy, ac ni bydd marwolaeth mwyach, na galar na llefain na phoen. Y mae'r pethau cyntaf wedi mynd heibio."LQClywais lais uchel o'r orsedd yn dweud, "Wele, y mae preswylfa Duw gyda'r ddynoliaeth; bydd ef yn preswylio gyda hwy, byddant hwy yn bobloedd iddo ef, a bydd Duw ei hun gyda hwy, yn Dduw iddynt.P+A gwelais y ddinas sanctaidd, Jerwsalem newydd, yn disgyn o'r nef oddi wrth Dduw, wedi ei pharatoi fel priodferch wedi ei thec�u i'w gu373?r. O Yna gwelais nef newydd a daear newydd; oherwydd yr oedd y nef gyntaf a'r ddaear gyntaf wedi mynd heibio, ac nid oedd m�r mwyach.dNAPwy bynnag ni chafwyd ei enw'n ysgrifenedig yn llyfr y bywyd, fe'i bwriwyd i'r llyn t�n.]M3Bwriwyd Marwolaeth a Hades i'r llyn t�n; dyma'r ail farwolaeth, sef y llyn t�n.L# Ildiodd y m�r y meirw oedd ynddo, ac ildiodd Marwolaeth a Hades y rhai oedd ynddynt hwy, ac fe'u barnwyd, pob un yn �l ei weithredoedd.eKC Gwelais y meirw, yn fawr a bach, yn sefyll o flaen yr orsedd; ac agorwyd llyfrau. Yna agorwyd llyfr arall, sef llyfr y bywyd; a barnwyd y meirw ar sail yr hyn oedd yn ysgrifenedig yn y llyfrau, yn �l eu gweithredoedd.Jw Gwelais orsedd fawr wen a'r Un oedd yn eistedd arni, hwnnw y ffoesai'r ddaear a'r nef o'i u373?ydd a'u gadael heb le.,IQ a bwriwyd y diafol, twyllwr y cenhedloedd, i'r llyn t�n a brwmstan, lle mae'r bwystfil hefyd a'r gau broffwyd. Yno c�nt eu poenydio ddydd a nos byth bythoedd.H' Cyrchasant dros wyneb y ddaear ac amgylchynu gwersyll y saint a'r ddinas sy'n annwyl gan Dduw. Ond disgynnodd t�n o'r nef a'u difa'n llwyr;G5a daw allan i dwyllo'r cenhedloedd ym mhedwar ban y byd, sef lluoedd Gog a Magog, a'u casglu ynghyd i ryfel; byddant mor niferus � thywod y m�r.WF'Pan ddaw'r mil blynyddoedd i ben, caiff Satan ei ollwng yn rhydd o'i garchar,SEGwyn ei fyd a sanctaidd y sawl sydd � rhan yn yr atgyfodiad cyntaf; nid oes gan yr ail farwolaeth awdurdod arnynt, ond byddant yn offeiriaid Duw a Christ, a theyrnasant gydag ef am y mil blynyddoedd.iDKNi ddaeth gweddill y meirw yn fyw nes i'r mil blynyddoedd ddod i ben. Dyma'r atgyfodiad cyntaf.lCQGwelais orseddau, ac yn eistedd arnynt y rhai y rhoddwyd iddynt awdurdod i farnu; gwelais hefyd eneidiau'r rhai a ddienyddiwyd ar gyfrif tystiolaeth Iesu ac ar gyfrif gair Duw. Nid oedd y rhain wedi addoli'r bwystfil, na'i ddelw ef, na chwaith wedi derbyn ei nod ar eu talcen nac ar eu llaw. Daethant yn fyw, a theyrnasu gyda Christ am fil o flynyddoedd.BB}Bwriodd hi i'r dyfnder, a chloi'r pwll a'i selio arni rhag iddi dwyllo'r cenhedloedd eto, nes i'r mil blynyddoedd ddod i ben; ar �l hynny, rhaid ei gollwng yn rhydd am ychydig amser.fAEGafaelodd yn y ddraig, yr hen sarff, sef Diafol a Satan, a rhwymodd hi am fil o flynyddoedd._@ 9Gwelais angel yn disgyn o'r nef, a chanddo yn ei law allwedd y dyfnder a chadwyn fawr.?Lladdwyd y gweddill �'r cleddyf oedd yn dod allan o enau marchog y ceffyl, a chafodd yr holl adar eu gwala o'u cnawd hwy.t>aDaliwyd y bwystfil, ac ynghyd ag ef y gau broffwyd oedd wedi gwneud arwyddion gwyrthiol o'i flaen i dwyllo'r rhai oedd wedi derbyn nod y bwystfil ac addoli ei ddelw ef. Bwriwyd y ddau yn fyw i'r llyn t�n oedd yn llosgi � brwmstan.={Gwelais y bwystfil, a brenhinoedd y ddaear a'u byddinoedd, wedi ymgasglu i ryfela yn erbyn marchog y ceffyl a'i fyddin.,<Qcewch fwyta cnawd brenhinoedd, cnawd cadfridogion, cnawd y cryfion, cnawd ceffylau a'u marchogion, a chnawd pawb, yn rhyddion ac yn gaethion, yn fach ac yn fawr."&;EYna gwelais angel yn sefyll yn yr haul, a gwaeddodd � llais uchel wrth yr holl adar oedd yn hedfan yng nghanol y nef: "Dewch, ymgasglwch i wledd fawr Duw;m:SYn ysgrifenedig ar ei fantell ac ar ei glun y mae enw: "Brenin brenhinoedd, ac Arglwydd arglwyddi.">9uO'i enau yr oedd cleddyf llym yn dod allan, iddo daro'r cenhedloedd ag ef; a bydd ef yn eu llywodraethu � gwialen haearn, ac yn sathru gwinwryf llid digofaint Duw, yr Hollalluog.p8YYn ei ganlyn ar geffylau gwynion yr oedd byddinoedd y nef, wedi eu gwisgo � lliain main disgleirwyn.c7? Yr oedd y fantell amdano wedi ei throchi mewn gwaed, ac fe'i galwyd wrth yr enw Gair Duw.6 Yr oedd ei lygaid fel fflam d�n, ac ar ei ben yr oedd diademau lawer. Yn ysgrifenedig arno yr oedd enw na wyddai neb ond ef ei hun.5- Gwelais y nef wedi ei hagor, ac wele geffyl gwyn; enw ei farchog oedd Ffyddlon a Gwir, oherwydd mewn cyfiawnder y mae ef yn barnu ac yn rhyfela.[4/ Syrthiais wrth ei draed i'w addoli, ond meddai wrthyf, "Paid! Cydwas � thi wyf fi, ac �'th gymrodyr sy'n glynu wrth dystiolaeth Iesu; addola Dduw. Oherwydd tystiolaeth Iesu sy'n ysbrydoli proffwydoliaeth."!3; Dywedodd yr angel wrthyf, "Ysgrifenna: 'Gwyn eu byd y rhai sydd wedi eu gwahodd i wledd briodas yr Oen.'" Dywedodd wrthyf hefyd, "Dyma wir eiriau Duw."|2qRhoddwyd iddi hi i'w wisgo liain main disglair a gl�n, oherwydd gweithredoedd cyfiawn y saint yw'r lliain main."1Llawenhawn a gorfoleddwn, a rhown iddo'r gogoniant, oherwydd daeth dydd priodas yr Oen, ac ymbarat�dd ei briodferch ef.B0}A chlywais lais fel su373?n tyrfa fawr a su373?n llawer o ddyfroedd a su373?n taranau mawr yn dweud: "Halelwia! Oherwydd y mae'r Arglwydd ein Duw, yr Hollalluog, wedi dechrau teyrnasu. / A daeth llais allan o'r orsedd yn dweud: "Molwch ein Duw ni, chwi ei holl weision ef, a'r rhai sy'n ei ofni ef, yn fach a mawr.".Syrthiodd y pedwar henuriad ar hugain a'r pedwar creadur byw, ac addoli Duw, yr hwn sy'n eistedd ar yr orsedd, a dweud: "Amen! Halelwia!"Q-A dywedasant eilwaith: "Halelwia! Bydd ei mwg hi'n codi byth bythoedd.",7oherwydd gwir a chyfiawn yw ei farnedigaethau ef, gan iddo farnu'r butain fawr a lygrodd y ddaear �'i phuteindra, a dial gwaed ei weision arni hi."+ %Ar �l hyn clywais su373?n fel llais uchel tyrfa fawr yn y nef yn dweud: "Halelwia! Eiddo ein Duw ni y waredigaeth a'r gogoniant a'r gallu,X*)Ynddi hi y cafwyd gwaed y proffwydi a'r saint, a phawb a laddwyd ar y ddaear."G)a golau lamp, nis gwelir ynot byth mwy; a llais priodfab a phriodferch, nis clywir ynot byth mwy. Mawrion y ddaear oedd dy fasnachwyr di, a thwyllwyd yr holl genhedloedd gan dy ddewiniaeth.Q(A sain telynorion a cherddorion a rhai'n canu ffliwt ac utgorn, nis clywir ynot byth mwy; a phob un sy'n dilyn unrhyw grefft, nis ceir ynot byth mwy; a su373?n maen y felin, nis clywir ynot byth mwy;2']Cododd angel nerthol garreg debyg i faen melin mawr a'i thaflu i'r m�r a dweud: "Yr un mor ffyrnig yr hyrddir i'r ddaear Fabilon, y ddinas fawr, ac nis ceir byth mwy.&O nef, gorfoledda drosti, a chwithau'r saint, a'r apostolion a'r proffwydi, oherwydd y farn a roes hi arnoch chwi a roes Duw arni hi.P%Bwriasant lwch ar eu pennau a gweiddi mewn dagrau a galar: "Gwae, gwae'r ddinas fawr, lle'r enillodd pawb a chanddynt longau ar y m�r gyfoeth trwy ei golud hi, oherwydd ei diffeithio mewn un awr!"W$'ac yn gweiddi wrth weld mwg ei llosgi hi: "A fu dinas debyg i'r ddinas fawr?"6#eoherwydd diffeithio cymaint o gyfoeth mewn un awr!" Yna cafwyd pob capten llong a phob teithiwr ar f�r, llongwyr a phawb sydd �'u gwaith ar y m�r, yn sefyll o hirbell*"Ma dweud: "Gwae, gwae'r ddinas fawr, sydd wedi ei gwisgo � lliain main, � phorffor ac ysgarlad, a'i thec�u � thlysau aur, � gemau gwerthfawr a pherlau, ! Bydd masnachwyr y nwyddau hyn, a enillodd eu cyfoeth drwyddi hi, yn sefyll o hirbell gan ofn ei phoenedigaeth, yn wylo a galaru8 iDywedant wrthi: "Y mae'r ffrwyth y chwenychodd dy enaid amdano wedi mynd oddi wrthyt, a'r holl wychder a'r ysblander oedd iti wedi diflannu oddi wrthyt, byth mwy i'w canfod!"5c eu llwythi o sinamon, sbeis a pherlysiau, o fyrr a thus, o win ac olew, o flawd m�n a gwenith, o wartheg a defaid, o geffylau a cherbydau, o gaethweision a bywydau pobl.[/ eu llwythi o aur ac arian, o emau gwerthfawr a pherlau, o liain main a sidan, o borffor ac ysgarlad; eu llwythi o bob pren persawrus ac o bob gwaith ifori a gwaith pren drudfawr neu bres neu haearn neu farmor;lQ Bydd masnachwyr y ddaear yn wylo a galaru amdani, oherwydd nid oes neb mwyach yn prynu eu nwyddau,5 Safant o hirbell gan ofn ei phoenedigaeth, a dweud: "Gwae, gwae'r ddinas fawr, Babilon, y ddinas nerthol, oherwydd mewn un awr daeth arnat dy farn!"y Bydd brenhinoedd y ddaear, a buteiniodd gyda hi a byw'n foethus, yn wylo a galaru amdani, pan welant fwg ei llosgi hi.!;Am hyn daw ei phl�u arni o fewn un dydd, marwolaeth, galar a newyn, a llosgir hi'n ulw � th�n; oblegid nerthol yw'r Arglwydd Dduw, ei barnwr hi."?wyn �l mesur ei rhwysg a'i moethusrwydd, rhowch iddi boenedigaeth a galar. Oherwydd yn ei chalon y mae'n dweud, 'Rwy'n eistedd yn frenhines, nid gweddw wyf, a galar ni welaf byth.'~uTalwch y pwyth yn �l iddi, talwch hi'n ddyblyg am ei gweithredoedd; dyblwch iddi chwerwder y cwpan a gymysgodd hi;c?oherwydd pentyrrwyd ei phechodau hyd y nef, a chadwodd Duw ei hanghyfiawnderau hi ar gof.Yna clywais lais arall o'r nef yn dweud: "Dewch allan ohoni, fy mhobl, rhag i chwi gyfranogi o'i phechodau, ac o'i phl�u dderbyn rhan;@yoherwydd o win llid ei phuteindra y mae'r holl genhedloedd wedi yfed. Puteiniodd brenhinoedd y ddaear gyda hi, ac ymgyfoethogodd masnachwyr y ddaear ar ddigonedd ei moethusrwydd hi."I Gwaeddodd � llais cryf: "Syrthiodd, syrthiodd Babilon fawr, aeth yn drigfa cythreuliaid, yn gyrchfa pob ysbryd aflan, yn gyrchfa pob aderyn aflan, ac yn gyrchfa pob bwystfil aflan ac atgas;| sAr �l hyn gwelais angel arall yn disgyn o'r nef, a chanddo awdurdod mawr; a goleuwyd y ddaear gan ei ogoniant ef.eCY wraig a welaist yw'r ddinas fawr sydd �'r frenhiniaeth ganddi ar frenhinoedd y ddaear."%Oherwydd rhoddodd Duw yn eu calonnau gyflawni ei fwriad ef, iddynt drosglwyddo'n unfryd eu teyrnas i'r bwystfil hyd nes cwblhau geiriau Duw.-SA'r deg corn a welaist, a'r bwystfil, byddant hwy'n cas�u'r butain, ac yn ei gadael yn ddiffaith ac yn noeth. Bwyt�nt ei chnawd hi a'i llosgi'n ulw � th�n.  A dywedodd wrthyf, "Y dyfroedd a welaist, lle'r oedd y butain yn eistedd, pobloedd a thyrfaoedd, cenhedloedd ac ieithoedd ydynt.B}Fe ryfelant yn erbyn yr Oen, ac fe orchfyga'r Oen hwy, oherwydd y mae ef yn Arglwydd arglwyddi a Brenin brenhinoedd, a'i osgorddlu ef yw'r rhai a alwyd ac a etholwyd ac sy'n ffyddlon."U # Y mae'r rhain yn unfryd ar drosglwyddo eu gallu a'u hawdurdod i'r bwystfil. 1 A'r deg corn a welaist, deg brenin ydynt, rhai na ddaethant eto i'r orsedd, ond fe dderbyniant awdurdod brenhinol am un awr ynghyd �'r bwystfil.~ u A'r bwystfil oedd yn bod ac nad yw'n bod, yr wythfed yw ef, ac eto y mae'n un o'r saith, ac y mae'n mynd i ddistryw.! ; A saith brenin ydynt hefyd; y mae pump wedi syrthio, y mae un yn llywodraethu, nid yw'r llall wedi dod eto, a phan ddaw nid yw i aros ond am fyr amser.{ o Yma y mae angen meddwl � gwelediad ganddo: y saith ben, saith mynydd ydynt, ac arnynt y mae'r wraig yn eistedd.A{Ynglu375?n �'r bwystfil a welaist, yr oedd yn bod, ac nid yw'n bod, ond y mae ar fin codi o'r dyfnder a mynd i ddistryw. Bydd trigolion y ddaear, y rhai nad yw eu henwau'n ysgrifenedig yn llyfr y bywyd er seiliad y byd, yn rhyfeddu o weld y bwystfil; oherwydd yr oedd yn bod, ac nid yw'n bod, ac y mae i ddod./WGofynnodd yr angel imi, "Pam yr wyt yn rhyfeddu? Fe esboniaf fi iti ddirgelwch y wraig a'r bwystfil sy'n ei chario, y bwystfil y mae'r saith ben a'r deg corn ganddo.veGwelais y wraig yn feddw ar waed y saint ac ar waed tystion Iesu. Wrth edrych arni, rhyfeddais yn fawr iawn.  Ac ar ei thalcen yr oedd enw wedi ei ysgrifennu, ac ystyr dirgel iddo: "Babilon fawr, mam puteiniaid a ffiaidd bethau'r ddaear."^5Yr oedd y wraig wedi ei gwisgo � phorffor ac ysgarlad, a'i thec�u � thlysau aur, � gemau gwerthfawr ac � pherlau. Yn ei llaw yr oedd ganddi gwpan aur yn llawn o ffieidd-dra ac aflendid ei phuteindra hi. 9Yna cludodd fi yn yr Ysbryd i anialwch. Gwelais wraig yn eistedd ar fwystfil ysgarlad ag enwau cableddus drosto i gyd, a chanddo saith ben a deg corn.lQGyda hi y puteiniodd brenhinoedd y ddaear, ac ar win ei phuteindra y meddwodd trigolion y ddaear."3 aYna daeth un o'r saith angel yr oedd y saith ffiol ganddynt, a siarad � mi. "Tyrd yma," meddai, "dangosaf iti'r farn ar y butain fawr sy'n eistedd ar lawer o ddyfroedd.:mAc ar bobl disgynnodd o'r awyr genllysg mawr, yn pwyso tua phedwar cilogram ar ddeg ar hugain yr un; ond cablu Duw a wnaethant am bla'r cenllysg, gan mor llym oedd y pla hwnnw.?yCiliodd pob ynys, a diflannodd y mynyddoedd o'r golwg.~)Holltwyd y ddinas fawr yn dair rhan, a syrthiodd dinasoedd y cenhedloedd. Cofiodd Duw Fabilon fawr, a rhoi iddi gwpan gwin llid ei ddigofaint.'}GYna bu fflachiadau mellt a su373?n taranau; bu hefyd ddaeargryn mawr, na ddigwyddodd ei debyg o'r blaen yn hanes y ddynolryw ar y ddaear gan mor fawr ydoedd.|wArllwysodd y seithfed ei ffiol ar yr awyr; a daeth llais uchel o'r deml, o'r orsedd, yn dweud, "Y mae'r cwbl ar ben!"[{/Ac felly casglasant y brenhinoedd ynghyd i'r lle a elwir mewn Hebraeg, Armagedon.z-(Wele, rwy'n dod fel lleidr. Gwyn ei fyd y sawl sy'n effro, a'i ddillad ganddo'n barod, rhag iddo fynd o amgylch yn noeth a'i weld yn ei warth.)7ygoherwydd ysbrydion cythreulig oeddent, yn gwneud arwyddion gwyrthiol. Ac aethant allan at frenhinoedd yr holl fyd i'w casglu ynghyd i ryfel ar ddydd mawr Duw, yr Hollalluog.xy Gwelais yn dod allan o enau'r ddraig ac o enau'r bwystfil ac o enau'r gau broffwyd dri ysbryd aflan, tebyg i lyffaint;w Arllwysodd y chweched ei ffiol ar yr afon fawr, afon Ewffrates; a sychodd ei dyfroedd hi i baratoi ffordd i'r brenhinoedd o'r dwyrain.vve ac yn cablu enw Duw'r nef o achos eu poenau a'u cornwydydd, ond ni bu'n edifar ganddynt am eu gweithredoedd. u  Arllwysodd y pumed ei ffiol ar orsedd y bwystfil; a daeth tywyllwch ar ei deyrnas ef. Yr oedd pobl yn cnoi eu tafodau gan boen,"t= Llosgwyd pobl yn enbyd, ond cablu a wnaethant enw Duw, yr hwn sydd ganddo awdurdod ar y pl�u hyn; ni bu'n edifar ganddynt ac ni roesant ogoniant iddo.isKArllwysodd y pedwerydd angel ei ffiol ar yr haul; a rhoddwyd iddo hawl i losgi pobl � th�n.prYYna clywais yr allor yn dweud: "Ie, O Arglwydd Dduw hollalluog, gwir a chyfiawn yw dy farnedigaethau."wqgOherwydd iddynt dywallt gwaed saint a phroffwydi, rhoddaist iddynt hwythau waed i'w yfed; dyma eu haeddiant."pYna clywais angel y dyfroedd yn dweud: "Cyfiawn ydwyt, yr hwn sydd a'r hwn oedd, y sanctaidd Un, yn y barnedigaethau hyn.doAArllwysodd y trydydd ei ffiol i'r afonydd ac i ffynhonnau'r dyfroedd; a throesant yn waed.n}Arllwysodd yr ail ei ffiol i'r m�r; a throes y m�r yn debyg i waed corff marw, a bu farw popeth byw oedd yn y m�r."m=Aeth y cyntaf ac arllwys ei ffiol ar y ddaear; a chododd cornwydydd drwg a phoenus ar y rhai yr oedd nod y bwystfil arnynt ac a oedd yn addoli ei ddelw.xl kClywais lais uchel o'r deml yn dweud wrth y saith angel, "Ewch ac arllwyswch ar y ddaear saith ffiol llid Duw." kLlanwyd y deml � mwg gan ogoniant Duw a'i allu ef, ac ni allai neb fynd i mewn i'r deml hyd nes cwblhau saith bla y saith angel.jYna rhoddodd un o'r pedwar creadur byw saith ffiol aur i'r saith angel, yn llawn o lid Duw, yr hwn sy'n byw byth bythoedd.i3Ac allan o'r deml daeth y saith angel yr oedd y saith bla ganddynt. Yr oeddent wedi eu gwisgo � lliain disgleirwych, a gwregys aur am eu dwyfron.OhAr �l hyn edrychais, ac agorwyd teml pabell y dystiolaeth yn y nef.DgPwy nid ofna, Arglwydd, a gogoneddu dy enw? Oherwydd tydi yn unig sydd sanctaidd. Daw'r holl genhedloedd ac addoli ger dy fron, oherwydd y mae dy farnedigaethau cyfiawn wedi eu hamlygu.";foYr oeddent yn canu c�n Moses, gwas Duw, a ch�n yr Oen: "Mawr a rhyfeddol yw dy weithredoedd, O Arglwydd Dduw hollalluog; cyfiawn a gwir yw dy ffyrdd, O Frenin y cenhedloedd.3e_Gwelais rywbeth tebyg i f�r o wydr, a th�n yn gwau drwyddo, ac yn sefyll ar y m�r o wydr gwelais orchfygwyr y bwystfil a'i ddelw a rhif ei enw, yn dal telynau Duw.d 9Gwelais arwydd arall yn y nef, un mawr a rhyfeddol: saith angel a chanddynt saith bla � y rhai olaf, oherwydd ynddynt hwy y cwblhawyd digofaint Duw.c-Sathrwyd y gwinwryf y tu allan i'r ddinas, a llifodd gwaed o'r gwinwryf nes cyrraedd at ffrwynau'r ceffylau, am tua thri chan cilomedr o gwmpas. b A dyma'r angel yn bwrw ei gryman i'r ddaear, yn casglu ffrwyth gwinwydden y ddaear ac yn ei daflu i winwryf mawr digofaint Duw.aA daeth angel arall allan o'r allor, ac yr oedd gan hwn awdurdod ar y t�n. Galwodd � llais uchel ar yr hwn yr oedd y cryman miniog ganddo. "Bwrw dy gryman miniog," meddai, "a chasgla rawnsypiau gwinwydden y ddaear, oherwydd aeddfedodd ei grawnwin."S`Daeth angel arall allan o'r deml yn y nef, a chanddo yntau gryman miniog.b_=A dyma'r hwn oedd yn eistedd ar y cwmwl yn bwrw ei gryman i'r ddaear, a medwyd y ddaear.G^Daeth angel arall allan o'r deml, yn galw � llais uchel ar yr hwn oedd yn eistedd ar y cwmwl, "Bwrw dy gryman i'r fedel, oherwydd daeth yr awr i fedi; y mae cynhaeaf y ddaear yn aeddfed."]Yna edrychais, ac wele gwmwl gwyn, ac yn eistedd ar y cwmwl un fel mab dyn, a chanddo goron aur ar ei ben a chryman miniog yn ei law.[\/ Yna clywais lais o'r nef yn dweud, "Ysgrifenna: 'O hyn allan gwyn eu byd y meirw sy'n marw yn yr Arglwydd.' 'Ie,' medd yr Ysbryd, 'c�nt orffwys o'u llafur, oherwydd y mae eu gweithredoedd yn eu canlyn hwy.'"b[= Yma y mae angen dyfalbarhad y saint, y rhai sy'n cadw gorchmynion Duw a'u ffydd yn Iesu.0ZY Bydd mwg eu poenedigaeth yn codi byth bythoedd, ac ni bydd gorffwys na dydd na nos i'r rhai sy'n addoli'r bwystfil a'i ddelw, nac i'r rhai sy'n derbyn nod ei enw ef."6Ye caiff yfed gwin llid Duw, wedi ei arllwys yn ei lawn gryfder i gwpan ei ddigofaint, a chaiff ei boenydio mewn t�n a brwmstan gerbron angylion sanctaidd a cherbron yr Oen."X= Dilynodd angel arall hwy, y trydydd, a dweud � llais uchel, "Pwy bynnag sy'n addoli'r bwystfil a'i ddelw, ac yn derbyn nod ar ei dalcen neu ar ei law,&WEDilynodd angel arall, yr ail, a dweud, "Syrthiodd, syrthiodd Babilon fawr, y ddinas honno sydd wedi peri i'r holl genhedloedd yfed gwin llid ei phuteindra."3V_Dywedodd � llais uchel, "Ofnwch Dduw, a rhowch iddo ogoniant, oherwydd daeth yr awr iddo farnu. Addolwch yr hwn a wnaeth nef a daear, y m�r a ffynhonnau'r dyfroedd."*UMYna gwelais angel arall yn hedfan yng nghanol y nef, a chanddo efengyl dragwyddol i'w chyhoeddi i breswylwyr y ddaear ac i bob cenedl a llwyth ac iaith a phobl.z3z(zzzyyyyyyyyyyyyyyynycyXyMyBy7y,y!yy yxxxxxxxxxxxx}xrxgx\xQxFx;x0x%xxxwwwwwwwwwwwwwvwkw`wUwJw?w4w)wwwvvvvvvvvvvvvvzvovdvYvNvCv8v-v"vv vuuuuuuuuuuuu}urugu\uQuFu;u0u&uuutttttttttttttvtkt`tUtJt?t4t)tttssssssssssssszsosdsYsNsCs8s-s"ss srrrrrrrrrrrr~rsrhr]rRrGro3o(ooonnnnnnnnnnnnnxnmncnXnMnBn7n,n!nn nmmmmmmmmmmmm|mqmfm[mPmEm:m/m$mmmllllllllllllluljl_lTlIl>l3l(lllkkkkkkkkkkkkkxkmkbkXkMkBk7k,k!kk kjjjjjjjjjjjj}jrjgj\jQjFj;j0j%jjjiiiiiiiiiiiiiuiji_iTiIi>i3i(iiihhhhhhhhhhhhhyhnhchXhMhBh7h,h!hh hgggggggggggg}grggg\gQgFgc3c(cccbbbbbbbbbbbbbybnbcbXbMbBb7b,b!bb baaaaaaaaaaaa|aqaga\aQaFa;a0a%aaa`````````````u`j`_`T`I`>`3`(```_____________x_n_c_X_M_B_7_,_!__ _^^^^^^^^^^^^}^r^g^\^Q^F^;^0^%^^^]]]]]]]]]]]]]u]j]_]T]I]>]3](]]]\\\\\\\\\\\\\y\n\c\X\M\B\7\,\!\\ \[[[[[[[[[[[[|[q[f[[[P[E[:[/[%[[[ZZZZZZZZZZZZZuZjZ_ZTZIZ>Z3Z(ZZZYYYYYYYYYYYYYxYmYbYWYLYAY6Y+Y YY XXXXXXXXXXXXX|XqXfX[XPXEX:X/X$XXXWWWWWWWWWWWWWtWjW_WTWIW>W3W(WWWVVVVVVVVVVVVVyVnVcVXVMVBV7V,V!VV VUUUUUUUUUUUU|UqUfU[UPUEU;U0U%UUUTTTTTTTTTTTTTuTjT_TTTIT>T3T(TTTSSSSSSSSSSSSSySnScSXSMSBS7S,S!SS SRRRRRRRRRRRR|RqRfR[RPRER:R/R%RRRQQQQQQQQQQQQQuQjQ_QTQIQ>Q3Q(QQQPPPPPPPPPPPPPyPnPcPXPMPBP7P,P!PP POOOOOOOOOOOO|OqOfO[OQOFO;O0O%OOONNNNNNNNNNNNNuNjN_NUNJN?N4N)NNNMMMMMMMMMMMMMyMnMcMYMNMCM8M-M"MM MLLLLLLLLLLLL}LrLgL\LQLFL;L0L%LLLKKKKKKKKKKKKKuKjK_KTKIK>K3K(KKKJJJJJJJJJJJJJyJnJcJXJMJBJ7J,J!JJ JIIIIIIIIIIII|IqIfI[IPIFI;I0I%IIIHHHHHHHHHHHHHuHjH_HTHIH>H3H(HHHGGGGGGGGGGGGGyGnGcGXGMGBG7G,G!GG GFFFFFFFFFFFF|FqFfF\FQFFF;F0F%FFFEEEEEEEEEEEEEuEjE_ETEIE>E3E)EEEDDDDDDDDDDDDDyDnDcDXDMDBD7D,D!DD DCCCCCCCCCCCC}CrCgC\CQCFC;C0C%CCCBBBBBBBBBBBBBuBjB`BUBJB?B4B)BBBAAAAAAAAAAAAAyAoAdAYANACA8A-A"AA A@@@@@@@@@@@@}@r@g@\@Q@F@;@0@%@@@?????????????v?k?`?U?J???4?)???>>>>>>>>>>>>>>{>q>g>]>S>I>?>5>+>!>> >============~=s=h=]=R=G=<=1=&===<<<<<<<<<<<<737(7776666666666666x6m6b6W6L6A666+6 66 6555555555555|5q5f5[5P5E5:5/5$5554444444444444u4j4_4T4I4>434(4443333333333333x3m3b3W3L3B373,3!33 3222222222222}2r2g2\2Q2F2;202%2221111111111111u1j1_1T1I1>131(1110000000000000y0n0c0X0M0B070,0!00 0////////////}/r/g/\/Q/F/;/0/%///.............u.j.`.U.J.?.4.)...-------------y-n-c-X-M-B-8---"-- -,,,,,,,,,,,,},r,g,\,Q,F,;,0,%,,,+++++++++++++v+k+`+U+J+?+4+)+++*************z*o*d*Y*N*C*8*-*"** *))))))))))))~)s)h)])R)G)<)1)&)))(((((((((((((w(l(a(V(K(@(5(*((( '''''''''''''{'p'e'Z'O'D'9'.'#'' '&&&&&&&&&&&&~&s&h&]&R&G&<&1&&&&&%%%%%%%%%%%%%w%l%a%V%K%@%5%*%%% $$$$$$$$$$$$${$p$e$Z$O$D$9$.$#$$ $############~#s#h#^#S#H#=#2#'###"""""""""""""x"m"b"W"L"A"6"+" "" !!!!!!!!!!!!!{!p!e!Z!O!D!9!.!#!! !  t i ^ S H = 2 '   wlaVLA6+  {pf[PE:/$ti^SH=2'xmbWLA6+  {peZOD9.# ti^SH=2'wlaVK@5* {peZOD9/$ti^SH=2'xmbWLA6+  |qf[PE:/$ti^SH=3( # # # # # # #  # "# "" "! " " " " " " " " " " " " " " " " " " " " " " " " " " " " " " "  " ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !  !  #  "  !                                                                      ~  }  |  {  z  y  x  w   v & u % t $ s # r " q ! p  o  n  m  l  k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q   P . O - N , M + L * K ) J ( I ' H & G % F $ E # D " C ! B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #   " + ! * )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                % $ # " !                                        ( ' & % $ # " !                                                                !     ~ } | { z y x w v u t s r q p o  n  m  l  k  j i h g f e d c  b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V U T S R Q P  O  N  M  L  K J I H G F E D  C $B #A "@ !?  > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - ,  +  *  )  (  ' & % $ # " !                                                                                                                          $ # " !                                                                            ~ } | { z y x w v u t s r q p  o  n  m  l  k j i h g f e d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N   M  3L  2K  1J  0I  /H  .G  -F  ,E  +D  *C  )B  (A  '@  &?  %>  $=  #<  ";  !:  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                                 #  "  !                                                                                                                                                                     ~ } | { z  y x w v u t s r q p o  n  m  l  k  j i h g f e d c  b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V U T S R Q P  O  N  M  L  K J I H G F E D  C B A @ ? > = < ; :  9  8  7  6  5 4 3 2 1 0 / .  - , + * ) ( ' & % $ # " !                                                                     2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2   2   2   2   2   2  2  2  2  2  2  2   2  1!  1   1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1   1   1   1   1   1  1  1  1  1  1  1   1  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0   0   0   0   0   0  0  0  0  0  0  0   0  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /   /   /   /   /   /  /  /  /  /  /  /   /  ."  .!  .   .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .~  .}  .|  .{  .z  .y  . x  . w  . v  . u  . t  .s  .r  .q  .p  .o  .n  .m   .l  -k  -j  -i  -h  -g  -f  -e  -d  -c  -b  -a  -`  -_  -^  -]  - \  - [  - Z  - Y  - X  -W  -V  -U  -T  -S  -R  -Q   -P  ,"O  ,!N  , M  ,L  ,K  ,J  ,I  ,H  ,G  ,F  ,E  ,D  ,C  ,B  ,A  ,@  ,?  ,>  ,=  ,<  ,;  , :  , 9  , 8  , 7  , 6  ,5  ,4  ,3  ,2  ,1  ,0  ,/   ,.  +"-  +!,  + +  +*  +)  +(  +'  +&  +%  +$  +#  +"  +!  +  +  +  +  +  +  +  +  +   +   +   +   +   +  +  +  +  +  +  +   +  *&  *%  *$  *#  *"  *!  *   *  *  *  *  *  *  *  *  *  *  *  *  *  *  *  *  *  *  *   *   *   *   *   *  *  *  *  *  *  *   *  )9  )8  )7  )6  )5  )4  )3  )2  )1  )0  )/  ).  )-  ),  )+  )*  ))  )(  )'  )&  )%  )$  )#  )"  )!  )   )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )   )   )   )   )   )  )  )  )  )  )  )   )  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (   (   (   (   (   (  (  (  (  (  (  (   (  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '  '   '   '   '   '   '  '  '  '  '  '  '   '  &~  &}  &|  &{  &z  &y  &x  &w  &v  &u  &t  &s  &r  &q  &p  &o  &n  & m  & l  & k  & j  & i  &h  &g  &f  &e  &d  &c  &b   &a  %$`  %#_  %"^  %!]  % \  %[  %Z  %Y  %X  %W  %V  %U  %T  %S  %R  %Q  %P  %O  %N  %M  %L  %K  %J  % I  % H  % G  % F  % E  %D  %C  %B  %A  %@  %?  %>   %=  $+<  $*;  $):  $(9  $'8  $&7  $%6  $$5  $#4  $"3  $!2  $ 1  $0  $/  $.  $-  $,  $+  $*  $)  $(  $'  $&  $%  $$  $#  $"  $!  $  $  $   $   $   $   $   $  $  $  $  $  $  $   $  #  #  #  #  #  #  #  #  #  #  #  #  #  #  #  #  #   #   #   #   #   #  #  #  #  #  #  #   #  "  "  "  "  "  "  "  "  "  "  "  "  "  "  "  "  "  "  "   "   "   "   "   "  "  "  "  "  "  "   "  !  !  !  !  !  !  !  !   !   !   !   !   !  !  !  !  !  !  !   !                                                                   7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                           ~  }  |  {  z  y  x   w   v   u   t   s  r  q  p  o  n  m  l   k  +j  *i  )h  (g  'f  &e  %d  $c  #b  "a  !`   _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M   L   K   J   I   H  G  F  E  D  C  B  A   @  #?  ">  !=   <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *   )   (   '   &   %  $  #  "  !                                                             .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                         #  "  !                                                                         "  !                                                                         C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .~  -}  ,|  +{  *z  )y  (x  'w  &v  %u  $t  #s  "r  !q   p  o  n  m  l  k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^   ]   \   [   Z   Y  X  W  V  U  T  S  R   Q  P  O  N  M  L  K  J   I   H   G   F   E  D  C  B  A  @  ?  >   =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2   1   0   /   .   -  ,  +  *  )  (  '  &   %  "$  !#   "  !                                                                                                              &  %  $  #  "  !                                                                         !                                                                                                                                                                           ~  }  |  {  z  y  x  w   v   u   t   s   r  q  p  o  n  m  l  k   j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _   ^   ]   \   [   Z  Y  X  W  V  U  T  S   R  Q  P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A   @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -   ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                ~  }  |  {  z  y  x   w   v   u   t   s  r  q  p  o  n  m  l  k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^   ]   \   [   Z   Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F   E   D   C   B   A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -   ,   +   *   )   (  '  &  %  $  #  "  !                                                                |qf[PE:/$~~~~~~~~~~~~~u~j~_~T~I~>~3~(~~~}}}}}}}}}}}}}x}m}b}W}L}A}6},}!}} }||||||||||||||q|f|[|P|E|:|/|$|||{{{{{{{{{{{{{u{j{_{T{I{>{3{({{{zzzzzzzzzzzzzyznzczXzMzBz7z,z!zz zyyyyyyyyyyyy|yqyfy[yPyEy:y/y$yyyxxxxxxxxxxxxxuxjx_xTxIx>x3x(xxxwwwwwwwwwwwwwxwmwbwWwLwAw6w+w"wwwvvvvvvvvvvvvvvxvmvbvWvLvAv6v+v vv uuuuuuuuuuuuu|uqufu[uPuEu:u/u$uuutttttttttttttutjt_tTtIt>t3t(tttsssssssssssssysnscsXsMsBs7s,s!ss srrrrrrrrrrrr}rrrgr\rQrFr;r0r%rrrqqqqqqqqqqqqqvqkq`qUqJq?q4q)qqqpppppppppppppypnpcpXpMpBp7p,p!pp poooooooooooo}orogo\oQoFo;o0o%ooonnnnnnnnnnnnnunjn_nTnJn?n4n)nnnmmmmmmmmmmmmmymnmcmXmMmCm8m-m"mm mllllllllllll}lrlhl]lRlGle3e(eeedddddddddddddydndcdXdMdBd7d,d!dd dcccccccccccc}crcgc\cQcFc;c0c%cccbbbbbbbbbbbbbubjb_bTbIb>b4b)bbbaaaaaaaaaaaaazaoadaYaNaCa8a-a"aa a````````````}`r`g`\`Q`F`<`1`&```_____________v_k_`_U_J_?_4_)___^^^^^^^^^^^^^z^o^d^Y^N^C^8^-^"^^ ^]]]]]]]]]]]]~]s]h]]]R]G]<]1]&]]]\\\\\\\\\\\\\w\l\a\V\K\@\5\*\\\ [[[[[[[[[[[[[z[o[d[Y[N[C[8[-["[[ [ZZZZZZZZZZZZ~ZsZhZ]ZRZGZP3P(PPPOOOOOOOOOOOOOxOmObOWOLOAO6O+O OO NNNNNNNNNNNNN|NqNfN[NPNEN:N/N$NNNMMMMMMMMMMMMMtMiM^MSMHM=M2M'MMMLLLLLLLLLLLLLxLmLbLWLLLAL6L+L LL KKKKKKKKKKKKK{KpKeKZKOKDK9K.K#KK KJJJJJJJJJJJJJtJiJ^JSJHJ=J2J'JJJIIIIIIIIIIIIIwIlIaIVIKI@I6I+I II HHHHHHHHHHHHH{HpHeHZHOHDH9H.H#HHHGGGGGGGGGGGGGtGiG^GSGHG=G2G'GGGFFFFFFFFFFFFFwFlFaFVFKF@F5F*FFF EEEEEEEEEEEEEzEoEdEYENECE8E-E"EE EDDDDDDDDDDDD}DrDgD\DQDFD>>>>>>>>>>>~>s>i>^>S>H>=>2>'>>>=============w=l=a=V=K=@=5=*=== <<<<<<<<<<<<<{,3,(,,,+++++++++++++x+m+b+W+L+A+6+++ ++ *************{*p*e*Z*O*D*9*.*#** *)))))))))))))t)i)^)S)H)=)2)')))(((((((((((((x(m(b(W(L(A(6(+( (( '''''''''''''|'q'f'['P'E':'/'$'''&&&&&&&&&&&&&t&i&^&S&H&=&2&'&&&%%%%%%%%%%%%%x%m%b%W%L%A%6%,%!%% %$$$$$$$$$$$$|$q$f$[$P$E$:$/$$$$$#############t#i#^#S#H#=#2#'###"""""""""""""x"m"b"W"L"A"6"+" "" !!!!!!!!!!!!!{!p!e!Z!O!D!9!.!#!!!  t i ^ S H = 2 '   wlaVK@5* {peZOD9.# ~si^SH=2'wlaVK@5* {pg]SI?5+! wmcYOE;1' zodYNC8-" }rg\QF;0%vk`UJ?4)zodYNC8-" }rg\QF;0%vk`UJ?4) 2 2 2 2 2 2 2 2  2  2  2  2  2 2 2 2 2 2 2  2 21 20 2/ 2. 2- 2, 2+ 2* 2) 2( 2' 2& 2% 2$ 2# 2" 2! 2  2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2  2  2  2  2  2 2 2 2 2 2 2  2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2~ 2 } 2 | 2 { 2 z 2 y 2x 2w 2v 2u 2t 2s 2r  2q 2%p 2$o 2#n 2"m 2!l 2 k 2j 2i 2h 2g 2f 2e 2d 2c 2b 2a 2` 2_ 2^ 2] 2\ 2[ 2Z 2Y 2 X 2 W 2 V 2 U 2 T 2S 2R 2Q 2P 2O 2N 2M  2L  2.K  2-J  2,I  2+H  2*G  2)F  2(E  2'D  2&C  2%B  2$A  2#@  2"?  2!>  2 =  2<  2;  2:  29  28  27  26  25  24  23  22  21  20  2/  2.  2-  2,  2+  2 *  2 )  2 (  2 '  2 &  2%  2$  2#  2"  2!  2  2 2 ($  ($  ($  ($  ($  ($ ($ ($ ($ ($ ($ ($  ($ (#" (#! (#  (# (# (# (# (# (# (# (# (# (# (# (# (# (# (# (# (# (# (#  (#  (#  (#  (#  (# (# (# (# (# (# (#  (# (" (" (" (" (" (" (" (" (" (" (" (" (" (" (" (" ("  ("  ("  ("  ("  (" (" (" (" (" (" ("  (" (!8 (!7 (!6 (!5 (!4 (!3 (!2 (!1 (!0 (!/ (!. (!- (!, (!+ (!* (!) (!( (!' (!& (!% (!$ (!# (!" (!! (!  (! (! (! (! (! (! (! (! (! (! (! (! (! (! (! (! (! (! (!  (!  (!  (!  (!  (! (! (! (! (! (! (!  (! ( * ( ) ( ( ( ' ( & ( % ( $ ( # ( " ( ! (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  ( ~ ( } ( | ( { ( z ( y ( x ( w ( v ( u ( t ( s ( r ( q  ( p (6o (5n (4m (3l (2k (1j (0i (/h (.g (-f (,e (+d (*c ()b ((a ('` (&_ (%^ ($] (#\ ("[ (!Z ( Y (X (W (V (U (T (S (R (Q (P (O (N (M (L (K (J (I (H (G ( F ( E ( D ( C ( B (A (@ (? (> (= (< (;  (: (9 (8 (7 ( 6 ( 5 ( 4 ( 3 ( 2 (1 (0 (/ (. (- (, (+  (* (() ('( (&' (%& ($% (#$ ("# (!" ( ! ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (  (  (  (  (  ( ( ( ( ( ( (  ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (  (  (  (  (  ( ( ( ( ( ( (  ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (  (  (  (  (  ( ( ( ( ( ( (  ( (A (@ (? (> (= (< (; (: (9 (8 (7 (6 (5 (4 (3 (2 (1 (0 (/ (. (- (, (+ (* () (( (' (& (% ($ (# (" (! (  ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (  (  (  (  (  ( ( ( ( ( ( (  ( ( ( ( ( ( (  (  (  (  (  ( ( (~ (} (| ({ (z  (y (x (w (v (u (t (s (r (q (p (o (n (m ( l ( k ( j ( i ( h (g (f (e (d (c (b (a  (` (_ (^ (] (\ ([ (Z (Y (X (W (V (U (T (S (R (Q (P (O ( N ( M ( L ( K ( J (I (H (G (F (E (D (C  (B ()A ((@ ('? (&> (%= ($< (#; (": (!9 ( 8 (7 (6 (5 (4 (3 (2 (1 (0 (/ (. (- (, (+ (* () (( (' (& ( % ( $ ( # ( " ( ! ( ( ( ( ( ( (  ( (# (" (! (  ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (  (  (  (  (  ( ( ( ( ( ( (  ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (  (  (  (  (  ( ( ( ( ( ( (  ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (  (  (  (  (  ( ( ( ( ( ( (  ( (  ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (  (  (  (  (  ( ( ( ( ( ( (  ( (  (  (  (  (  ( ( ( ( ( ( (  ( (2 (1 (0 (/ (. (- (, (+ (* () (( (' (& (% ($ (# (" (! (  ( ( ( ( (~ (} (| ({ (z (y (x (w (v (u (t (s (r (q ( p ( o ( n ( m ( l (k (j (i (h (g (f (e  (d ()c ((b ('a (&` (%_ ($^ (#] ("\ (![ ( Z (Y (X (W (V (U (T (S (R (Q (P (O (N (M (L (K (J (I (H ( G ( F ( E ( D ( C (B (A (@ (? (> (= (<  (; (-: (,9 (+8 (*7 ()6 ((5 ('4 (&3 (%2 ($1 (#0 ("/ (!. ( - (, (+ (* () (( (' (& (% ($ (# (" (! ( ( ( ( ( ( (  (  (  (  (  ( ( ( ( ( ( (  ( ( ! (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (   (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (   (  ( # ( " ( ! (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (   (  ( $ ( # ( " ( ! (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (   (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (  (   (  (~ (} (| ({ (z (y (x (w (v (u (t (s (r ( q ( p ( o ( n ( m (l (k (j (i (h (g (f  (e (Yd (Xc (Wb (Va (U` (T_ (S^ (R] (Q\ (P[ (OZ (NY (MX (LW (KV (JU (IT (HS (GR (FQ (EP (DO (CN (BM (AL (@K (?J (>I (=H (<G (;F (:E (9D (8C (7B (6A (5@ (4? (3> (2= (1< (0; (/: (.9 (-8 (,7 (+6 (*5 ()4 ((3 ('2 (&1 (%0 ($/ (#. ("- (!, ( + (* () (( (' (& (% ($ (# (" (! ( ( ( ( ( ( ( ( (  (  (  (  (  ( ( ( ( ( ( (  ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (  (  (  (  (  ( ( ( ( ( ( (  ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (  (  (  (  (  ( ( ( ( ( ( (  ( (1 (0 (/ (. (- (, (+ (* () (( (' (& (% ($ (# (" (! (  ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (  (  (  (  (  ( ( ( ( ( ( (  ( (3 (2 (1 (0 (/ (. (- (, (+ (* () (( (' (& (% ($ (# (" (! (  ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (~ (} (| ({ ( z ( y ( x ( w ( v (u (t (s (r (q (p (o  (n ("m (!l ( k (j (i (h (g (f (e (d (c (b (a (` (_ (^ (] (\ ([ (Z (Y ( X ( W ( V ( U ( T (S (R (Q (P (O (N (M  (L  (6K  (5J  (4I  (3H  (2G  (1F  (0E  (/D  (.C  (-B  (,A  (+@  (*?  ()>  ((=  ('<  (&;  (%:  ($9  (#8  ("7  (!6  ( 5  (4  (3  (2  (1  (0  (/  (.  (-  (,  (+  (*  ()  ((  ('  (&  (%  ($  (#  ( "  ( !  (   (   (   (  (  (  (  (  (  ( ( " !                                    . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                  7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                                    ~  }  |  {  z  y   x , w + v * u ) t ( s ' r & q % p $ o # n " m ! l  k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M   L ! K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,   +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                      % $ # " !                                                                                  " !                                  !      ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u  t  s  r  q  p  o  n  m  l  k  j  i  h  g  f  e  d  c   b 9 a 8 ` 7 _ 6 ^ 5 ] 4 \ 3 [ 2 Z 1 Y 0 X / W . V - U , T + S * R ) Q ( P ' O & N % M $ L # K " J ! I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *   )  ; (  : '  9 &  8 %  7 $  6 #  5 "  4 !  3  2   1   0   /   .   -   ,   +   *   )   (   '   &   %   $   #   "   !                                                                                     /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                                                                         $ # " !           ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u  t  s  r  q  p  o  n  m  l  k  j  i  h   g & f % e $ d # c " b ! a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B   A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $   #  "  !                                   #  "  !                                                                                                               (& (% ($ (# (" (! ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (  ( '+ '* ') '( '' '& '% '$ '# '" '! ' ' ' ' ' ' ' ' ' ' '  ' ~ ' } ' | ' { ' z ' y ' x ' w ' v ' u ' t ' s ' r ' q ' p ' o ' n ' m ' l ' k  ' j & i & h & g & f & e & d & c & b & a & ` & _ & ^ & ] & \ & [ & Z & Y & X & W & V & U & T & S & R & Q & P & O & N & M & L  & K % J % I % H % G % F % E % D % C % B % A % @ % ? % > % = % < % ; % : % 9 % 8 % 7 % 6 % 5 % 4 % 3 % 2 % 1 % 0 % /  % . $& - $% , $$ + $# * $" ) $! ( $ ' $ & $ % $ $ $ # $ " $ ! $ $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $  $ $ $ $ $  $  ##  #"  #!  #  #  #  #  # # # # # # # # # # # # # # # # # # # 2 |rg\QF;0%~~~~~~~~~~~~~u~j~`~U~J~?~4~)~~~}}}}}}}}}}}}}y}n}c}X}M}C}8}-}"}} }||||||||||||}|r|h|]|R|G|<|1|&|||{{{{{{{{{{{{{v{k{`{U{J{?{4{*{{{ zzzzzzzzzzzzzzzozdzYzNzCz9z.z#zz zyyyyyyyyyyyy~ysyhy]yRyGys3s(sssrrrrrrrrrrrrryrnrcrXrMrBr7r,r!rr rqqqqqqqqqqqq}qrqgq\qQqFq;q0q%qqqpppppppppppppvpkp`pUpJp?p4p)pppooooooooooooozooodoYoNoCo8o-o"oo onnnnnnnnnnnn~nsnhn]nRnGnh3h(hhhgggggggggggggxgmgbgWgLgAg6g+g gg fffffffffffff{fpfefZfOfDf9f.f#fffeeeeeeeeeeeeeteie^eSeHe=e2e'eeedddddddddddddxdmdbdWdLdAd6d+d dd ccccccccccccc|cqcfc[cPcEc:c/c$cccbbbbbbbbbbbbbubjb_bTbIb>b3b(bbbaaaaaaaaaaaaaxamabaWaLaAa6a+a aa `````````````{`q`f`[`P`E`:`/`$```_____________t_i_^_S_H_=_3_(___^^^^^^^^^^^^^^u^k^a^W^M^C^9^/^%^^^]]]]]]]]]]]]]y]n]c]X]M]B]7],]!]] ]\\\\\\\\\\\\}\r\g\\\Q\F\<\1\&\\\[[[[[[[[[[[[[v[k[`[U[J[?[5[*[[[ ZZZZZZZZZZZZZ{ZpZeZZZOZDZ9Z.Z#ZZ ZYYYYYYYYYYYY~YsYiY^YSYHY=Y2Y'YYYXXXXXXXXXXXXXwXlXaXVXLXAX6X+X XX WWWWWWWWWWWWW{WpWeWZWOWDW9W.W#WW WVVVVVVVVVVVVVtViV^VSVHV=V2V'VVVUUUUUUUUUUUUUxUmUbUWULUAU6U+U UU TTTTTTTTTTTTT{TpTeTZTOTDT9T.T#TT TSSSSSSSSSSSSStSiS^SSSHS=S2S'SSSRRRRRRRRRRRRRxRmRbRWRLRAR6R+R RR QQQQQQQQQQQQQ|QqQfQ[QPQEQ:Q/Q$QQQPPPPPPPPPPPPPtPiP_PTPIP>P3P(PPPOOOOOOOOOOOOOyOnOcOXOMOBO7O,O!OO ONNNNNNNNNNNN|NqNfN[NPNEN:N/N$NNNMMMMMMMMMMMMMtMiM^MSMHM=M2M'MMMLLLLLLLLLLLLLyLnLcLXLMLBL7L,L!LL LKKKKKKKKKKKK}KrKgK\KQKFK;K0K%KKKJJJJJJJJJJJJJvJkJ`JUJJJ?J4J)JJJIIIIIIIIIIIIIyInIcIXIMIBI7I,I!II IHHHHHHHHHHHH|HrHgH\HQHFH;H0H%HHHGGGGGGGGGGGGGvGkG`GUGJG?G4G)GGGFFFFFFFFFFFFFyFnFcFXFMFBF7F,F"FF FEEEEEEEEEEEE}ErEgE\EQEFE;E0E%EEEDDDDDDDDDDDDDvDkD`DUDJD?D4D)DDDCCCCCCCCCCCCCzCoCdCYCNCCC8C-C"CC CBBBBBBBBBBBBBwBmBcBYBOBEB;B1B'BBB AAAAAAAAAAAAAA}AsAiA_AUAKAAA7A-A"AA A@@@@@@@@@@@@}@r@g@\@Q@F@;@1@&@@@?????????????v?k?`?U?J???4?)???>>>>>>>>>>>>>z>o>d>Y>N>C>8>->">> >============~=s=h=]=R=G=<=1=&===<<<<<<<<<<<<.3.(...-------------y-n-c-X-M-B-7-,-!-- -,,,,,,,,,,,,},r,g,\,Q,F,;,0,%,,,+++++++++++++u+j+`+U+J+?+4+)+++*************y*n*c*X*M*B*7*,*!** *))))))))))))|)q)f)[)Q)F);)0)%)))(((((((((((((u(j(_(T(I(@(6(,("(((''''''''''''''x'n'd'Y'N'C'8'-'"'' '&&&&&&&&&&&&}&r&h&]&R&G&<&1&&&&&%%%%%%%%%%%%%w%l%a%V%K%@%5%*%%% $$$$$$$$$$$$$$w$m$c$Y$O$E$;$1$'$$$ ##############z#o#d#Y#N#C#8#-#"## #""""""""""""}"r"g"\"Q"F";"0"%"""!!!!!!!!!!!!!v!k!`!U!J!?!4!*!!! z o d Y N C 9 . #  ti^SH=2'xmbWLA6+  |qf[PE:/%uj_TI>3(yncXMB7,! }rg\QF;1&vk`UJ?4) zodYNC8-# ~sh]RG<1&vk`UJ?4)zodYNC8-" }rh]RG<1& Z Z  Z  Z  Z  Z  Z Z Z Z Z Z Z  Z Z# Z" Z! Z  Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z  Z  Z  Z  Z  Z Z Z Z Z Z Z  Z Z4 Z3 Z2 Z1 Z0 Z/ Z. Z- Z, Z+ Z* Z)~ Z(} Z'| Z&{ Z%z Z$y Z#x Z"w Z!v Z u Zt Zs Zr Zq Zp Zo Zn Zm Zl Zk Zj Zi Zh Zg Zf Ze Zd Zc Z b Z a Z ` Z _ Z ^ Z] Z\ Z[ ZZ ZY ZX ZW  ZV Z U Z T Z S Z R Z Q Z P Z O Z N Z M Z L Z K Z J Z I Z H Z G Z F Z E Z D Z C Z B Z A Z @  Z ? Z > Z = Z < Z ; Z : Z 9 Z 8 Z 7 Z 6 Z 5 Z 4 Z 3 Z 2 Z 1 Z 0 Z / Z . Z - Z , Z + Z * Z ) Z ( Z '  Z & Z % Z $ Z # Z " Z ! Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z   Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z   Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z   Z  Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z  Z  Z  Z  Z  Z Z Z Z Z Z Z  Z Z Z Z Z Z  Z  Z  Z  Z  Z Z Z Z Z Z Z  Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z  Z  Z  Z  Z  Z Z Z Z Z Z Z  Z Z  Z  Z  Z  Z Z Z Z Z Z Z  Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z  Z  Z  Z  Z  Z Z Z Z Z Z Z  Z Z Z Z Z Z~ Z} Z| Z{ Z z Z y Z x Z w Z v Zu Zt Zs Zr Zq Zp Zo  Zn Z$m Z#l Z"k Z!j Z i Zh Zg Zf Ze Zd Zc Zb Za Z` Z_ Z^ Z] Z\ Z[ ZZ ZY ZX ZW Z V Z U Z T Z S Z R ZQ ZP ZO ZN ZM ZL ZK  ZJ  ZI  ZH  ZG  ZF  ZE  ZD  ZC  ZB  ZA  Z@  Z?  Z>  Z=  Z<  Z;  Z :  Z 9  Z 8  Z 7  Z 6  Z5  Z4  Z3  Z2  Z1  Z0  Z/ Z. P- P, P+ P* P) P( P' P& P% P $ P # P " P ! P  P P P P P P P  P P P P P P P  P  P  P  P  P P P P P P P  P P P P P P P P P P P P  P  P  P  P  P P P P P P P  P  P  P  P  P  P  P  P  P  P  P   P   P   P   P   P  P  P  P  P  P  P P F F F F F F F F F F F F F  F  F  F  F  F F F F F F F  F F0 F/ F. F- F, F+ F* F) F( F' F& F% F$ F# F" F! F  F F F F F F F F F F F F F F F F F F F  F  F  F  F  F F F F F F F  F F F F F F F F F F F F F F F F F F F ~ F } F | F { F z Fy Fx Fw Fv Fu Ft Fs  Fr Fq Fp Fo Fn Fm Fl Fk Fj Fi Fh Fg Ff Fe Fd Fc Fb Fa F` F _ F ^ F ] F \ F [ FZ FY FX FW FV FU FT  FS F R F Q F P F O F N FM FL FK FJ FI FH FG  FF FE FD FC FB FA F@ F? F> F= F< F; F: F9 F8 F7 F6 F5 F4 F 3 F 2 F 1 F 0 F / F. F- F, F+ F* F) F(  F' F& F% F$ F# F" F! F F  F  F  F  F  F F F F F F F  F F F F F F F F F  F  F  F  F  F F F F F F F  F F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F   F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F   F  F ( F ' F & F % F $ F # F " F ! F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F   F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F   F  F 9 F 8 F 7 F 6 F 5 F 4 F 3 F 2 F 1 F 0 F / F . F - F , F + F * F ) F ( F ' F & F % F $ F # F " F ! F  F  F  F  F  F ~ F } F | F { F z F y F x F w F v F u F t F s F r F q F p F o F n F m F l F k F j F i F h F g F f F e  F d F#c F"b F!a F ` F_ F^ F] F\ F[ FZ FY FX FW FV FU FT FS FR FQ FP FO FN F M F L F K F J F I FH FG FF FE FD FC FB  FA F@ F? F> F= F< F; F: F9 F8 F7 F6 F5 F 4 F 3 F 2 F 1 F 0 F/ F. F- F, F+ F* F)  F( F(' F'& F&% F%$ F$# F#" F"! F! F  F F F F F F F F F F F F F F F F F F F  F  F  F  F  F F F F F F F  F F F F F F F F F F F F F F F F F F F F  F  F  F  F  F F F F F F F  F F F F F F F F F F F F F  F  F  F  F  F F F F F F F  F F F F F F F F F F F F F F F F F F F F  F  F  F  F  F F F F F F F  F F F F F F F F F F F F  F  F  F  F  F F F F F F F  F  F$  F#  F"  F!  F   F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F  F~  F}  F|  F {  F z  F y  F x  F w  Fv  Fu  Ft  Fs  Fr  Fq  Fp Fo <!n < m <l <k <j <i <h <g <f <e <d <c <b <a <` <_ <^ <] <\ <[ < Z < Y < X < W < V <U <T <S <R <Q <P <O  <N <M <L <K < J < I < H < G < F <E <D <C <B <A <@ <?  <> <"= <!< < ; <: <9 <8 <7 <6 <5 <4 <3 <2 <1 <0 </ <. <- <, <+ <* <) < ( < ' < & < % < $ <# <" <! < < < <  < <- <, <+ <* <) <( <' <& <% <$ <# <" <! <  < < < < < < < < < < < < < < < < < < <  <  <  <  <  < < < < < < <  < <  < < < < < < <  < <3 <2 <1 <0 </ <. <- <, <+ <* <) <( <' <& <% <$ <# <" <! <  < < < < < < < < < < < < < < < < < < <  <  <  <  <  < < < < < < <  < < < < < < < < < < < < < < < < <  <  <  <  <  < < < < < < <  < < < < < < <  <  <  <  <  < < < < < < <  < <  <  < < < < <~ <} <|  <{ <?z <>y <=x <<w <;v <:u <9t <8s <7r <6q <5p <4o <3n <2m <1l <0k </j <.i <-h <,g <+f <*e <)d <(c <'b <&a <%` <$_ <#^ <"] <!\ < [ <Z <Y <X <W <V <U <T <S <R <Q <P <O <N <M <L <K <J <I < H < G < F < E < D <C <B <A <@ <? <> <=  << <; <: < 9 < 8 < 7 < 6 < 5 <4 <3 <2 <1 <0 </ <.  <- < !, < + < * < ) < ( < ' < & < % < $ < # < " < ! <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <   <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <   <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <   <  < + < * < ) < ( < ' < & < % < $ < # < " < ! <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <   <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <  <   <  <# <" <! <  < < < < < < < < < < < < < < < < < < <  <  < ~ < } < | <{ <z <y <x <w <v <u  <t <s <r <q <p <o <n <m <l <k <j <i <h <g < f < e < d < c < b <a <` <_ <^ <] <\ <[  <Z <Y <X <W <V <U <T <S <R <Q <P <O <N <M <L < K < J < I < H < G <F <E <D <C <B <A <@  <? <> <= < < < ; < : < 9 < 8 <7 <6 <5 <4 <3 <2 <1  <0 </ <. <- <, <+ <* <) <( <' <& <% < $ < # < " < ! <  < < < < < < <  < < < < < <  <  <  <  <  < < < < < < <  < < < < < < < < < < < < <  <  <  <  <  < < < < < < <  <  <  <  <  <  <  <   <   <   <   <   <  <  <  <  <  <  < < 2"  2"  2"  2"  2" 2" 2" 2" 2" 2" 2"  2" 2! 2! 2! 2! 2! 2! 2! 2! 2! 2! 2! 2! 2! 2! 2! 2! 2!  2!  2!  2!  2!  2! 2! 2! 2! 2! 2! 2!  2! 2 4 2 3 2 2 2 1 2 0 2 / 2 . 2 - 2 , 2 + 2 * 2 ) 2 ( 2 ' 2 & 2 % 2 $ 2 # 2 " 2 ! 2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2   2  2 2~ 2} 2| 2{ 2z 2y 2x 2w 2v 2u 2t 2s 2r 2q 2p 2o 2 n 2 m 2 l 2 k 2 j 2i 2h 2g 2f 2e 2d 2c  2b 2a 2` 2_ 2^ 2] 2\ 2[ 2 Z 2 Y 2 X 2 W 2 V 2U 2T 2S 2R 2Q 2P 2O  2N 2M 2L 2K 2J 2I 2H 2G 2F 2E 2D 2C 2B 2A 2@ 2? 2> 2 = 2 < 2 ; 2 : 2 9 28 27 26 25 24 23 22  21 2D0 2C/ 2B. 2A- 2@, 2?+ 2>* 2=) 2<( 2;' 2:& 29% 28$ 27# 26" 25! 24 23 22 21 20 2/ 2. 2- 2, 2+ 2* 2) 2( 2' 2& 2% 2$ 2# 2" 2! 2  2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2  2  2  2  2  2 2 2 2 2 2 2  2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2  2  2  2  2  2 2 2 2 2 2 2  2 2 2 2 2 2 2 2  2  2  2  2  2 2 2 2 2 2 2  2 2 2 2 2 2 2 2  2  2  2  2  2 2 2 2 2 2 2  2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2  2  2  2  2  2 2 2 2 2 2 2  2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2  2  2  2  2  2 2 2 2 2 2 2  2~ 2} 2| 2{ 2z 2y 2x 2w 2v 2u 2t 2s 2r 2q 2p 2o 2n 2m 2 l 2 k 2 j 2 i 2 h 2g 2f 2e 2d 2c 2b 2a  2` 2_ 2^ 2] 2\ 2[ 2Z 2Y 2X 2W 2V 2 U 2 T 2 S 2 R 2 Q 2P 2O 2N 2M 2L 2K 2J  2I 2H 2G 2F 2E 2D 2C 2B 2 A 2 @ 2 ? 2 > 2 = 2< 2; 2: 29 28 27 26  25 24 23 22 21 20 2/ 2. 2- 2 , 2 + 2 * 2 ) 2 ( 2' 2& 2% 2$ 2# 2" 2!  2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2  2  2  2  2  2 2 2 2 2 2 2  2 2 2 2 2 2 2 2 2  2  2  2  2  2 2 2 2 2 2 2  2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2  2  2  2  2  2 2 2 2 2 2 2  2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2  2  2  2  2  2 2 2 2 2 2 2  2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2  2  2  2  2  2 2 2 2 2 2 2  2 2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2   2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2  2 ~ 2 } 2 | 2 {  2 z 2 y 2 x 2 w 2 v 2 u 2 t 2 s 2 r 2 q 2 p 2 o 2 n 2 m 2 l 2 k 2 j 2 i 2 h 2 g 2 f 2 e 2 d 2 c 2 b 2 a 2 ` 2 _ 2 ^ 2 ] 2 \ 2 [  2 Z 2 Y 2 X 2 W 2 V 2 U 2 T 2 S 2 R 2 Q 2 P 2 O 2 N 2 M 2 L 2 K 2 J 2 I 2 H 2 G 2 F 2 E  2 D 2 C 2 B 2 A 2 @ 2 ? 2 > 2 = 2 < 2 ; 2 : 2 9 2 8 2 7 2 6 2 5 2 4 2 3 2 2 2 1 2 0 2 / 2 . 2 - 2 , 2 + 2 * 2 ) 2 (  2 ' 2& 2% 2$ 2# 2" 2! 2 2  2  2  2  2  2 2 2 2 2 2 2  2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2  2  2  2  2  2 2 2 2 2 2 2  2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2  2  2  2  2  2 2 2 2 2 2 2  2 2! 2  2 2 2 2 2 2 2 2 2 Z }rg\QF;0%~~~~~~~~~~~~~u~j~_~T~I~>~3~(~~~}}}}}}}}}}}}}x}m}b}W}L}A}6}+}!}} }||||||||||||||q|f|[|P|E|:|/|$|||{{{{{{{{{{{{{u{j{_{T{I{>{3{({{{zzzzzzzzzzzzzyznzczXzMzBz7z,z!zz zyyyyyyyyyyyy|yqyfy[yPyEy:y/y$yyyxxxxxxxxxxxxxuxjx`xUxJx?x4x)xxxwwwwwwwwwwwwwywnwdwYwNwCw8w-w"ww wvvvvvvvvvvvv}vrvgv\vQvFv;v0v&vvvuuuuuuuuuuuuuvuku`uUuJu?u5u*uuu tttttttttttttztotdtYtNtCt8t-t"tt tssssssssssss}srsgs\sRsGsn4n*n nn nmmmmmmmmmmmmmmvmlmbmXmNmDm9m.m#mm mllllllllllll~lslhl]lRlGlf3f(fffeeeeeeeeeeeeeyeneceXeMeBe7e,e!ee edddddddddddd}drdgd\dQdGdN3N(NNNMMMMMMMMMMMMMxMmMbMWMLMAM6M+M MM LLLLLLLLLLLLL|LqLfL[LPLEL:L/L$LLLKKKKKKKKKKKKKtKjK_KTKIK>K3K(KKKJJJJJJJJJJJJJxJmJbJWJLJAJ6J+J JJ IIIIIIIIIIIII|IqIfI[IPIEI:I0I%IIIHHHHHHHHHHHHHuHjH_HTHIH>H3H(HHHGGGGGGGGGGGGGyGnGcGXGMGBG7G,G!GG GFFFFFFFFFFFF|FqFfF[FPFEF:F/F$FFFEEEEEEEEEEEEEtEiE_ETEIE>E3E(EEEDDDDDDDDDDDDDxDmDbDWDLDAD6D+D DD CCCCCCCCCCCCC{CpCeCZCOCDC9C.C#CC CBBBBBBBBBBBBBtBiB^BSBHB=B2B'BBBAAAAAAAAAAAAAwAlAaAWALAAA6A+A AA @@@@@@@@@@@@@{@p@e@Z@O@D@9@.@#@@@?????????????t?i?^?S?H?=?2?'???>>>>>>>>>>>>>w>l>a>V>K>A>6>+> >> ============={=p=e=Z=O=D=9=.=#== =<<<<<<<<<<<<333(3332222222222222x2m2b2W2L2A262+2 22 1111111111111{1p1f1[1P1E1:1/1$1110000000000000t0i0^0S0H0=020(000/////////////x/m/b/W/L/A/6/+/ // .............{.p.e.Z.O.D.9...#.. .--------------u-k-a-W-M-C-9-/-$---,,,,,,,,,,,,,t,i,^,S,H,=,2,',,,+++++++++++++x+m+b+W+L+A+6+++ ++ *************|*q*f*[*P*E*:*/*$***)))))))))))))t)i)^)S)H)=)2)')))(((((((((((((x(m(b(W(L(A(6(+( (( '''''''''''''|'q'f'['P'E':'/'$'''&&&&&&&&&&&&&u&j&_&T&I&>&3&(&&&%%%%%%%%%%%%%y%n%c%X%M%B%7%,%!%% %$$$$$$$$$$$$|$q$g$\$Q$F$;$0$%$$$#############u#j#_#T#I#>#3#(###"""""""""""""y"n"c"X"M"B"7","!"" "!!!!!!!!!!!!|!q!f![!P!F!;!0!%!!! u j ` U J ? 4 )   zodYNC8-" }rh]RG<1&vk`UJ?4* zodYNC8-" ~sh]RG<1&wlaVK@5* zodYNC8-" ~sh]RG<1&vk`VK@5* zodYNC8-" ~sh]RG<1&wlaVK@5*  x' x' x' x' x' x' x' x' x' x' x' x ' x ' x ' x ' x ' x' x' x' x' x' x' x'  x' x' x' x' x' x' x' x' x' x ' x ' x '~ x '} x '| x'{ x'z x'y x'x x'w x'v x'u  x't x%'s x$'r x#'q x"'p x!'o x 'n x'm x'l x'k x'j x'i x'h x'g x'f x'e x'd x'c x'b x'a x'` x'_ x'^ x'] x'\ x '[ x 'Z x 'Y x 'X x 'W x'V x'U x'T x'S x'R x'Q x'P  x'O x%'N x$'M x#'L x"'K x!'J x 'I x'H x'G x'F x'E x'D x'C x'B x'A x'@ x'? x'> x'= x'< x'; x': x'9 x'8 x'7 x '6 x '5 x '4 x '3 x '2 x'1 x'0 x'/ x'. x'- x', x'+  x'* x)') x('( x''' x&'& x%'% x$'$ x#'# x"'" x!'! x ' x' x' x' x' x' x' x' x' x' x' x' x' x' x' x' x' x' x' x ' x ' x ' x ' x ' x' x' x' x' x' x' x'  x' x' x& x& x& x& x& x& x & x & x & x & x & x& x& x& x& x& x& x&  x& x&& x%& x$& x#& x"& x!& x & x& x& x& x& x& x& x& x& x& x& x& x& x& x& x& x& x& x& x & x & x & x & x & x& x& x& x& x& x& x&  x& x& x& x& x& x& x& x& x& x& x& x& x& x& x& x& x& x & x & x & x & x & x& x& x& x& x& x& x&  x& x & x & x & x & x & x & x & x & x & x & x & x & x & x & x & x & x & x & x & x & x & x & x & x &  x & x & x & x & x & x & x & x & x & x & x & x & x & x & x & x & x & x & x & x &~ x &}  x &| x &{ x &z x &y x &x x &w x &v x &u x &t x &s x &r x &q x &p x &o x &n x &m x &l x &k x &j x &i x &h  x &g x $&f x #&e x "&d x !&c x &b x &a x &` x &_ x &^ x &] x &\ x &[ x &Z x &Y x &X x &W x &V x &U x &T x &S x &R x &Q x &P x &O x &N x &M x &L x &K x &J x &I x &H x &G x &F x &E x &D  x &C x %&B x $&A x #&@ x "&? x !&> x &= x &< x &; x &: x &9 x &8 x &7 x &6 x &5 x &4 x &3 x &2 x &1 x &0 x &/ x &. x &- x &, x &+ x &* x &) x &( x &' x && x &% x &$ x &# x &" x &! x & x &  x & x& x& x& x& x& x& x& x& x& x& x& x& x& x& x& x& x & x & x & x & x & x& x& x& x& x& x& x&  x& x& x% x% x% x% x% x% x % x % x % x % x % x% x% x% x% x% x% x%  x% x!% x % x% x% x% x% x% x% x% x% x% x% x% x% x% x% x% x% x% x% x % x % x % x % x % x% x% x% x% x% x% x%  x% x% x% x% x% x% x% x% x% x% x% x% x% x% x% x % x % x % x % x % x% x% x% x% x% x% x%  x% x,% x+% x*% x)% x(% x'% x&% x%% x$% x#% x"% x!% x % x% x% x% x% x% x% x% x% x% x% x% x% x% x% x% x% x% x% x % x % x % x % x % x% x% x% x% x% x% x%  x% x% x% x% x% x% x% x%~ x%} x%| x%{ x%z x%y x%x x%w x %v x %u x %t x %s x %r x%q x%p x%o x%n x%m x%l x%k  x%j x%i x%h x%g x%f x%e x%d x%c x%b x%a x%` x%_ x%^ x %] x %\ x %[ x %Z x %Y x%X x%W x%V x%U x%T x%S x%R  x%Q  x%P  x%O  x%N  x%M  x%L  x %K  x %J  x %I  x %H  x %G  x%F  x%E  x%D  x%C  x%B  x%A  x%@ x%? n5%> n4%= n3%< n2%; n1%: n0%9 n/%8 n.%7 n-%6 n,%5 n+%4 n*%3 n)%2 n(%1 n'%0 n&%/ n%%. n$%- n#%, n"%+ n!%* n %) n%( n%' n%& n%% n%$ n%# n%" n%! n% n% n% n% n% n% n% n% n% n% n % n % n % n % n % n% n% n% n% n% n% n%  n% n% n% n% n% n% n% n% n% n% n% n$ n$ n$ n$ n$ n$ n $ n $ n $ n $ n $ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$  n$ n+$ n*$ n)$ n($ n'$ n&$ n%$ n$$ n#$ n"$ n!$ n $ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n $ n $ n $ n $ n $ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$  n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n $ n $ n $ n $ n $ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$  n$ n.$ n-$ n,$ n+$ n*$ n)$ n($ n'$ n&$ n%$ n$$ n#$ n"$ n!$ n $ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n $ n $ n $ n $ n $ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$  n$ n$~ n$} n$| n${ n$z n$y n$x n$w n$v n$u n$t n $s n $r n $q n $p n $o n$n n$m n$l n$k n$j n$i n$h  n$g n"$f n!$e n $d n$c n$b n$a n$` n$_ n$^ n$] n$\ n$[ n$Z n$Y n$X n$W n$V n$U n$T n$S n$R n $Q n $P n $O n $N n $M n$L n$K n$J n$I n$H n$G n$F  n$E n"$D n!$C n $B n$A n$@ n$? n$> n$= n$< n$; n$: n$9 n$8 n$7 n$6 n$5 n$4 n$3 n$2 n$1 n$0 n $/ n $. n $- n $, n $+ n$* n$) n$( n$' n$& n$% n$$  n$# n$" n$! n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n $ n $ n $ n $ n $ n$ n$ n$ n$ n$ n$ n$  n$ n "$ n !$ n $ n $ n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n #  n # n !# n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n #  n # n +# n *# n )# n (# n '# n &# n %# n $# n ## n "# n !# n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n #  n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n # n #~ n #} n #| n #{ n #z  n #y n #x n #w n #v n #u n #t n #s n #r n #q n #p n #o n #n n #m n #l n #k n #j n #i n #h n #g n #f n #e n #d n #c n #b n #a n #` n #_ n #^  n #] nB#\ nA#[ n@#Z n?#Y n>#X n=#W n<#V n;#U n:#T n9#S n8#R n7#Q n6#P n5#O n4#N n3#M n2#L n1#K n0#J n/#I n.#H n-#G n,#F n+#E n*#D n)#C n(#B n'#A n&#@ n%#? n$#> n##= n"#< n!#; n #: n#9 n#8 n#7 n#6 n#5 n#4 n#3 n#2 n#1 n#0 n#/ n#. n#- n#, n#+ n#* n#) n#( n #' n #& n #% n #$ n ## n#" n#! n# n# n# n# n#  n# n3# n2# n1# n0# n/# n.# n-# n,# n+# n*# n)# n(# n'# n&# n%# n$# n## n"# n!# n # n# n# n# n# n# n# n# n" n" n" n" n" n" n" n" n" n" n" n " n " n " n " n " n" n" n" n" n" n" n"  n" n&" n%" n$" n#" n"" n!" n " n" n" n" n" n" n" n" n" n" n" n" n" n" n" n" n" n" n" n " n " n " n " n " n" n" n" n" n" n" n"  n" n" n" n" n" n" n " n " n " n " n " n" n" n" n" n" n" n"  n" n"" n!" n " n" n" n" n" n" n" n" n" n" n" n" n" n" n" n" n" n" n" n " n " n " n " n " n" n" n" n" n" n" n"  n" n" n" n" n" n" n" n" n" n" n" n" n" n" n" n" n "~ n "} n "| n "{ n "z n"y n"x n"w n"v n"u n"t n"s  n"r n."q n-"p n,"o n+"n n*"m n)"l n("k n'"j n&"i n%"h n$"g n#"f n""e n!"d n "c n"b n"a n"` n"_ n"^ n"] n"\ n"[ n"Z n"Y n"X n"W n"V n"U n"T n"S n"R n"Q n "P n "O n "N n "M n "L n"K n"J n"I n"H n"G n"F n"E  n"D  n5"C  n4"B  n3"A  n2"@  n1"?  n0">  n/"=  n."<  n-";  n,":  n+"9  n*"8  n)"7  n("6  n'"5  n&"4  n%"3  n$"2  n#"1  n""0  n!"/  n ".  n"-  n",  n"+  n"*  n")  n"(  n"'  n"&  n"%  n"$  n"#  n""  n"!  n"  n"  n"  n"  n"  n "  n "  n "  n "  n "  n"  n"  n"  n"  n"  n"  n" n" d" d" d" d" d" d" d" d" d" d" d" d" d " d " d " d ! d ! d! d! d! d! d! d! d!  d! d'! d&! d%! d$! d#! d"! d!! d ! d! d! d! d! d! d! d! d! d! d! d! d! d! d! d! d! d! d! d ! d ! d ! d ! d ! d! d! d! d! d! d! d!  d! d3! d2! d1! d0! d/! d.! d-! d,! d+! d*! d)! d(! d'! d&! d%! d$! d#! d"! d!! d ! d! d! d! d! d! d! d! d! d! d! d! d! d! d! d! d! d! d! d ! d ! d ! d ! d ! d! d! d! d! d! d! d!  d! d! d! d! d! d! d! d! d! d! d ! d ! d ! d ! d ! d! d! d! d! d! d! d!  d! d! d! d! d! d! d! d! d!~ d!} d!| d!{ d!z d!y d !x d !w d !v d !u d !t d!s d!r d!q d!p d!o d!n d!m  d!l d+!k d*!j d)!i d(!h d'!g d&!f d%!e d$!d d#!c d"!b d!!a d !` d!_ d!^ d!] d!\ d![ d!Z d!Y d!X d!W d!V d!U d!T d!S d!R d!Q d!P d!O d!N d !M d !L d !K d !J d !I d!H d!G d!F d!E d!D d!C d!B  d!A d!!@ d !? d!> d!= d!< d!; d!: d!9 d!8 d!7 d!6 d!5 d!4 d!3 d!2 d!1 d!0 d!/ d!. d!- d !, d !+ d !* d !) d !( d!' d!& d!% d!$ d!# d!" d!!  d! d! d! d! d! d! d! d! d! d! d! d! d! d! d! d! d! d ! d ! d ! d ! d ! d! d! d! d! d! d! d!  d! d! d! d! d d d d d d d d d d d d d d d d d d d  d d% d$ d# d" d! d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d  d d! d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d  d d ' d & d % d $ d # d " d ! d d  d  d  d  d  d  d  d  d  d  d  d  d  d  d  d  d  d  d d d d d d  d  d  d  d  d  d   d  d  ~ d  } d  | d  { d  z d  y d  x d  w d  v d  u d  t d  s d  r d  q d  p d  o d  n d  m d l d k d j d i d h d  g d  f d  e d  d d  c d  b d  a  d ` d  _ d  ^ d  ] d  \ d  [ d  Z d  Y d  X d  W d  V d  U d  T d  S d  R d Q d P d O d N d M d  L d  K d  J d  I d  H d  G d  F  d E d  D d  C d  B d  A d  @ d  ? d > d = d < d ; d : d  9 d  8 d  7 d  6 d  5 d  4 d  3  d 2 d 1 d 0 d / d . d - d  , d  + d  * d  ) d  ( d  ' d  &  d % d $ d # d " d ! d d  d  d  d  d  d  d  d  d  d  d  d   d  d  d  d  d  d  d d d d d d  d  d  d  d  d  d  d  d d  d  d d d d d d d  d d d d d d d d d d d d  d  d  d  d  d d d d d d d  d d d d d d d d d d d d d d  d  d  d  d  d d d d d d d  d d  d  d  d  d d d d d d d  d d' d& d% d$ d# d" d! d  d d d d d d d d d d d d d d d d d d d  d  d  d  d  d d d d d d d  d d  d d d d d d d d d d d d d d d d d d d  d ~ d } d | d { dz dy dx dw dv du dt  ds  dr  dq  dp  do  dn  dm  dl  dk  dj  di  dh  dg  df  de  d d  d c  d b  d a  d `  d_  d^  d]  d\  d[  dZ  dY dX Z W Z V Z U Z T Z S ZR ZQ ZP ZO ZN ZM ZL  ZK ZJ ZI ZH ZG ZF ZE ZD ZC ZB ZA Z@ Z? Z> Z= Z< Z; Z: Z9 Z 8 Z 7 Z 6 Z 5 Z 4 Z3 Z2 Z1 Z0 Z/ Z. Z-  Z, Z + Z * Z ) Z( Z' Z& Z% Z$ Z# Z"  Z! Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z  Z  Z  Z  Z  Z Z Z Z Z Z Z  Z Z  Z  Z  Z  Z Z Z Z Z Z Z  Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z  Z  Z  Z  Z  Z Z Z Z Z Z Z  Z Z, Z+ Z* Z) Z( Z' Z& Z% Z$ Z# Z" Z! Z  Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z  Z  Z  Z  Z  Z Z Z Z Z Z Z  Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z  Z  Z  Z  Z  Z Z Z Z Z Z Z  Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z  Z  Z  Z  Z  Z Z Z Z Z Z Z  Z Z Z Z Z Z Z~ Z} Z| Z{ Zz Z y Z x Z w Z v Z u Zt Zs Zr Zq Zp Zo Zn  Zm Zl Zk Z j Z i Z h Z g Z f Ze Zd Zc Zb Za Z` Z_  Z^ Z*] Z)\ Z([ Z'Z Z&Y Z%X Z$W Z#V Z"U Z!T Z S ZR ZQ ZP ZO ZN ZM ZL ZK ZJ ZI ZH ZG ZF ZE ZD ZC ZB ZA Z @ Z ? Z > Z = Z < Z; Z: Z9 Z8 Z7 Z6 Z5  Z4 Z3 Z2 Z1 Z0 Z/ Z. Z- Z, Z+ Z* Z) Z ( Z ' Z & Z % Z $ Z# Z" Z! Z Z Z Z  Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z  Z  Z  Z  Z  Z Z Z Z Z Z Z  Z Z: Z9 Z8 Z7 Z6 Z5 Z4 Z3 Z2 Z1 Z0 Z/ Z. Z- Z, Z+ Z* Z) Z( Z' Z& Z% Z$ Z# Z" Z! Z  Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z  Z  Z  Z  Z  Z Z Z Z Z Z Z  Z Z Z Z Z Z Z Z x' 8}rg\QF;0%~~~~~~~~~~~~~v~k~`~U~J~?~4~)~~~}}}}}}}}}}}}}z}o}d}Y}N}C}8}-}"}} }||||||||||||~|s|h|]|R|G|<|1|&|||{{{{{{{{{{{{{v{k{a{V{K{@{5{*{{{ zzzzzzzzzzzzzzzozdzYzNzCz8z-z"zz zyyyyyyyyyyyy}yrygy\yQyFy;y0y%yyyxxxxxxxxxxxxsxgx[xOxCx7x+xxxwwwwwwwwwwwwwwkw_wSwGw;w/w#ww vvvvvvvvvvvv|vpvdvXvLv@v4v(vvvuuuuuuuuuuuutuhu]uQuEu9u-u!uu ttttttttttttytmtatUtIt=t1t%tt tsssssssssss}sqsesZsNsBs6s*sssrrrrrrrrrrrrvrjr^rRrFr:r.r#rr qqqqqqqqqqqq{qoqcqWqKq?q3q'qqqppppppppppppspgp[pOpCp7p+pppoooooooooooowoko_oSoGo;o/o#oo nnnnnnnnnnnn{noncnXnLn@n4n(nnnmmmmmmmmmmmmtmhm\mPmDm8m,m mmllllllllllllylmlalUlIl=l1l%ll lkkkkkkkkkkk}kqkekYkMkAk5k)kkkjjjjjjjjjjjjvjjj^jRjFj:j.j"jj iiiiiiiiiiiizinibiViJi>i2i&iiihhhhhhhhhhhhshgh[hOhCh7h+hhhggggggggggggxglg`gTgHgU2U&UUUTTTTTTTTTTTTsTgT[TOTCT7T+TTTSSSSSSSSSSSSxSlS`STSHSP2P&PPPOOOOOOOOOOOOvOkO`OUOJO?O4O)OOONNNNNNNNNNNN}NqNeNYNMNAN5N)NNNMMMMMMMMMMMMvMjM^MRMFM:M/M#MM LLLLLLLLLLLL{LoLcLWLKL?L3L(LLLKKKKKKKKKKKKuKiK]KQKEK9K-K!KK JJJJJJJJJJJJyJmJaJUJIJ=J1J%JJ JIIIIIIIIIII~IrIfIZINIBI6I*IIIHHHHHHHHHHHHwHkH_HSHGH;H/H#HH GGGGGGGGGGGG|GpGdGXGLG@G4G(GGGFFFFFFFFFFFFtFhF\FPFDF9F-F!FF EEEEEEEEEEEEyEmEaEVEJE>E2E&EEEDDDDDDDDDDD~DrDfDZDNDCD7D+DDDCCCCCCCCCCCCxClC`CTCHC>>>>>>>>>>>y>m>a>U>I>=>1>%>> >===========~=r=f=Z=N=C=7=+===<<<<<<<<<<<929&999888888888888s8g8[8O8C878+888777777777777x7l7`7T7H7<707$77 766666666666}6q6e6Y6M6A656)666555555555555u5j5^5R5F5:5.5"55 444444444444{4o4c4W4K4?434'444333333333333t3h3\3P3D383,3 33222222222222x2l2`2T2H2<202$22 211111111111}1q1e1Y1M1A151)111000000000000v0j0^0R0F0:0.0"00 ////////////{/o/c/W/K/?/3/'///............s.g.[.O.D.8.,. ..------------x-l-`-T-H-<-0-$-- -,,,,,,,,,,,},q,e,Y,M,A,5,),,,++++++++++++v+j+^+R+F+:+.+"++ ************z*n*b*V*K*?*3*'***))))))))))))s)g)[)O)C)9).)#)) )((((((((((((x(l(`(T(H(<(0($(( ('''''''''''|'p'd'X'L'@'4'('''&&&&&&&&&&&&t&h&\&P&D&8&,& &&%%%%%%%%%%%%y%m%a%U%I%=%1%%%% %$$$$$$$$$$$~$r$f$Z$N$B$6$*$$$############w#k#_#S#G#;#/#### """"""""""""|"p"d"X"L"@"4"("""!!!!!!!!!!!!u!i!]!Q!E!9!-!!!! z n b V J > 2 &   ~rfZNB6*wk_SG<0$ |pdXL@4(th\PD8.# ymaUI=1% ~rfZNB6*vj^RG;/# {ocWK?4(th\QE9-! ynbVJ>2&~rfZNB6*vj^RF:." znbVJ>2&  0  0  0  0 0 0 0 0 0 0 0  0 I0 H0 G0 F0 E0 D0 C0 B0 A0 @0 ?0 >0 =0 <0 ;0 :0 90 80 70 60 50 40 30 20 10 00 /0 .0 -0 ,0 +0 *0 )0 (0 '0 &0 %0 $0 #0 "0 !0  0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  0  0  0  0  0 0 0 0 0 0 0 0  0 0 0 0 0 0 0  0  0~  0}  0|  0{ 0z 0y 0x 0w 0v 0u 0t  0s 0r 0q 0p 0o 0n 0m  0l  0k  0j  0i  0h 0g 0f 0e 0d 0c 0b 0a  0` 0_ 0^ 0] 0\ 0[ 0Z 0Y 0X 0W 0V  0U  0T  0S  0R  0Q 0P 0O 0N 0M 0L 0K 0J  0I  0H 0G 0F 0E 0D 0C 0B 0A 0@ 0? 0> 0= 0< 0; 0: 09 08 07 06  05  04  03  02  01 00 0/ 0. 0- 0, 0+ 0*  0) 0( 0' 0& 0% 0$ 0# 0"  0!  0  0  0  0 0 0 0 0 0 0 0  0   0   0   0  0  0  0  0  0  0  0  0  ,0  +0  *0  )0  (0  '0  &0  %0  $0  #0  "/  !/  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /   /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /  /   / $/ #/ "/ !/  / / / / / / / / / / / / / / / / / / /  /  /  /  /  / / / / / / / /  / / / / / / / / / / / / / / / /  /  /  /  /  / / / / / / / /  / / / / / / / / / /  /  /  /  /  / / / /~ /} /| /{ /z  /y /x /w /v /u  /t  /s  /r  /q  /p /o /n /m /l /k /j /i  /h /g /f /e /d /c /b /a /` /_ /^ /]  /\  /[  /Z  /Y  /X /W /V /U /T /S /R /Q  /P  /O  /N  /M  /L  /K /J /I /H /G /F /E /D  /C F/B E/A D/@ C/? B/> A/= @/< ?/; >/: =/9   .= .< .; .: .9 .8 .7 .6  .5 $.4 #.3 ".2 !.1  .0 ./ .. .- ., .+ .* .) .( .' .& .% .$ .# ." .! . . .  .  .  .  .  . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . .  .  .  .  -  - - - - - - - -  -  - - - - - - - -  - - - - - - - - - - -  -  -  -  -  - - - - - - - -  - - - - - - - - - - - - - - - -  -  -  -  -  - - - - - - - -  - - - - - - - - - - - - - - -  -  -  -  -  - - - - - - - -  - - - - - - - - -  -  -  -  -  - - - - - - - -  -  -  -  -  - - - - - - - -  -~ -} -| -{ -z -y -x -w  -v  -u  -t  -s  -r -q -p -o -n -m -l -k  -j %-i $-h #-g "-f !-e  -d -c -b -a -` -_ -^ -] -\ -[ -Z -Y -X -W -V -U -T -S -R  -Q  -P  -O  -N  -M -L -K -J -I -H -G -F  -E  -D  -C  -B -A -@ -? -> -= -< -;  -: "-9 !-8  -7 -6 -5 -4 -3 -2 -1 -0 -/ -. -- -, -+ -* -) -( -' -& -%  -$  -#  -"  -!  - - - - - - - -  - - - - - - -  -  -  -  -  - - - - - - - -  - -  -  -  -  -  , , , , , , , ,  , , , , , , ,  ,  ,  ,  ,  , , , , , , , ,  , , ,  ,  ,  ,  ,  , , , , , , , ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,   ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,   ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,   ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,   ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,~  ,}  ,|  ,{  ,z  ,y  ,x  ,w  ,v  ,u  ,t  ,s  ,r  ,q  ,p  ,o  ,n  ,m  ,l  ,k  ,j  ,i  ,h  ,g   ,f ,e ,d ,c ,b ,a  ,`  ,_  ,^  ,]  ,\ ,[ ,Z ,Y ,X ,W ,V ,U  ,T ,S ,R ,Q ,P ,O ,N ,M ,L ,K  ,J  ,I  ,H  ,G  ,F ,E ,D ,C ,B ,A ,@ ,?  ,> *,= ),< (,; ',: &,9 %,8 $,7 #,6 ",5 !,4  ,3 ,2 ,1 ,0 ,/ ,. ,- ,, ,+ ,* ,) ,( ,' ,& ,% ,$ ,# ," ,!  ,  ,  ,  ,  , , , , , , , ,  , ,  ,  ,  ,  ,  , , , , , , , ,  , , , , , , , + + +  +  +  +  +  + + + + + + + +  + + + + +  +  +  +  +  + + + + + + + +  + + + + + +  +  +  +  +  + + + + + + + +  +  +  +  +  +   +   +   +   +   +  +  +  +  +  +  +  +  + + + + + + + + + + + + + + + + + +  +  +  +  +  + + + + + + + +  + + + + + + + + +  +  +  +  +  + + + + + + + +  + "+ !+  + + + + + + + + +~ +} +| +{ +z +y +x +w +v +u +t  +s  +r  +q  +p  +o +n +m +l +k +j +i +h  +g  +f +e +d +c +b +a +` +_ +^ +] +\ +[ +Z +Y +X +W +V +U +T  +S  +R  +Q  +P  +O +N +M +L +K +J +I +H  +G +F +E +D +C +B +A +@ +? +> += +< +; +: +9 +8 +7 +6 +5  +4  +3  +2  +1  +0 +/ +. +- +, ++ +* +)  +( +' +& +% +$ +# +" +! + + + + + + + + + + +  +  +  +  +  + + + + + + + +  +  + + + + + + + + + * * * * * * * * * *  *  *  *  *  * * * * * * * *  * * * * * * *  *  *  *  *  * * * * * * * *  * * * * * * * * * * * * * * * * * *  *  *  *  *  * * * * * * * *  * * * * * * * *  * * * * * * *  *  *  *  *  * * * * * * * *  * * * * *  *  *  *  *  * * * * * * * *  * * * * * * * * * * * * * * *~  *}  *|  *{  *z  *y *x *w *v *u *t *s *r  *q +*p **o )*n (*m '*l &*k %*j $*i #*h "*g !*f  *e *d *c *b *a *` *_ *^ *] *\ *[ *Z *Y *X *W *V *U *T *S  *R  *Q  *P  *O  *N *M *L *K *J *I *H *G  *F *E *D *C *B *A *@ *? *> *= *< *; *: *9 *8 *7 *6  *5  *4  *3  *2  *1 *0 */ *. *- *, *+ **  *) *( *' *& *%  *$  *#  *"  *!  * * * * * * * *  *  *  *  *  *  *  *  *  *  *  *  *  *  *   *  (*  '*  &*  %*  $*  #*  "*  !*  *  *  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )   )  /)  .)  -)  ,)  +)  *)  ))  ()  ')  &)  %)  $)  #)  ")  !)  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )   )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )   )  ,)  +)  *)  ))  ()  ')  &)  %)  $)  #)  ")  !)  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )  )~  )}  )|  ){  )z   )y ()x ')w &)v %)u $)t #)s ")r !)q  )p )o )n )m )l )k )j )i )h )g )f )e )d )c )b )a )` )_ )^  )]  )\  )[  )Z  )Y )X )W )V )U )T )S )R  )Q ()P ')O &)N %)M $)L #)K ")J !)I  )H )G )F )E )D )C )B )A )@ )? )> )= )< ); ): )9 )8 )7 )6  )5  )4  )3  )2  )1 )0 )/ ). )- ), )+ )*  )) Q)( P)' O)& N)% M)$ L)# K)" J)! I) H) G) F) E) D) C) B) A) @) ?) >) =) <) ;) :) 9) 8) 7) 6) 5) 4) 3) 2) 1) 0) /) .) -) ,) +) *) )) (( '( &( %( $( #( "( !(  ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (  (  (  (  (  ( ( ( ( ( ( ( (  ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (  (  (  (  (  ( ( ( ( ( ( ( (  ( +( *( )( (( '( &( %( $( #( "( !(  ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (  (  (  (  (  ( ( ( ( ( ( ( (  ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (  (  (  (  (  ( ( ( ( ( (~ (} (|  ({ 7(z 6(y 5(x 4(w 3(v 2(u 1(t 0(s /(r .(q -(p ,(o +(n *(m )(l ((k '(j &(i %(h $(g #(f "(e !(d  (c (b (a (` (_ (^ (] (\ ([ (Z (Y (X (W (V (U (T (S (R (Q  (P  (O  (N  (M  (L (K (J (I (H (G (F (E  (D  6(C  5(B  4(A  3(@  2(?  1(>  0(=  /(<  .(;  -(:  ,(9  +(8  *(7  )(6  ((5  '(4  &(3  %(2  $(1  #(0  "(/  !(.   (-  (,  (+  (*  ()  ((  ('  (&  (%  ($  (#  ("  (!  (  (  (  (  (  (   (   (   (   (   (  (  (  (  (  (  (  (  ( x( x( x( x( x( x( x( x( x( x( x( x( x( x( x' x' x' x ' x ' x ' x ' x ' x' x' x' x' x' x' x'  x' x' x' x' x' x' x' x' x ' x ' x ' x ' x ' x' x' x' x' x' x' x'  x' x%' x$' x#' x"' x!' x ' x' x' x' x' x' x' x' x' x' x' x' x' x' x' x' x' x' x' x ' x ' x ' x ' x ' x' x' x' x' x' x' x'  x' x' x' x' x' x' x' x' x ' x ' x ' x ' x ' x' x' x' x' x' x' x'  x' 0k}qeYMA5)~~~~~~~~~~~~u~i~]~Q~E~9~-~!~~ }}}}}}}}}}}}z}n}b}V}J}>}2}&}}}|||||||||||~|r|f|Z|N|B|6|*|||{{{{{{{{{{{{w{k{_{S{G{;{/{#{{ zzzzzzzzzzzz{zozdzXzLz@z4z(zzzyyyyyyyyyyyytyhy\yPyDy8y,y yyxxxxxxxxxxxxxxlx`xTxHx_2_&___^^^^^^^^^^^~^r^f^Z^N^B^6^*^^^]]]]]]]]]]]]w]k]_]S]G];]/]#]] \\\\\\\\\\\\|\p\d\X\L\@\4\(\\\[[[[[[[[[[[[u[i[][Q[E[9[-["[[ ZZZZZZZZZZZZzZnZbZVZJZ>Z2Z&ZZZYYYYYYYYYYYYsYgY[YOYCY7Y+YYYXXXXXXXXXXXXwXlX`XTXHXU2U&UUUTTTTTTTTTTTTsTgT[TOTCT7T+TTTSSSSSSSSSSSSxSlS`STSHSA2A&AAA@@@@@@@@@@@@s@g@[@O@C@7@+@@@????????????x?l?`?T?H?>>>>>>>>>>|>p>d>X>L>@>4>(>>>============u=i=]=Q=E=9=-=#== =<<<<<<<<<<<*2*&***))))))))))))s)g)[)O)D)8),) ))((((((((((((x(l(`(T(H(=(1(%(( ('''''''''''}'q'e'Y'M'A'6'*'''&&&&&&&&&&&&v&j&^&R&F&:&.&"&& %%%%%%%%%%%%{%o%c%X%L%@%4%(%%%$$$$$$$$$$$$t$h$\$P$D$8$,$ $$############y#m#a#U#I#=#1#%## #"""""""""""}"r"f"Z"N"B"6"*"""!!!!!!!!!!!!w!k!_!S!G!;!/!#!! ! | q e Y M A 5 )   wk_SG;/# |pdXL@4(ui]QE9." {ocWK?3'th\PD8-! ymaUI=1%~rfZNB7+ymaUI=2&~rfZNB6*xl`TH<0$ ~rfZNB6*wk_SG;/$ }qeYMA6*wk @: @: @: @: @: @:  @: ? : ? : ? : ?: ?9 ?9 ?9 ?9 ?9 ?9  ?9 > 9 > 9 > 9 > 9 >9 >9 >9 >9 >9 >9 >9  >9 =9 =9 =9 =9 =9 =9 =9  =9 < 9 < 9 < 9 < 9 <9 <9 <9 <9 <9 <9 <9  <9 ;9 ;9 ;9 ;9 ; 9 ; 9 ; 9 ; 9 ; 9 ;9 ;9 ;9 ;9 ;9 ;9 ;9  ;9 : 9 : 9 : 9 :9 :9 :9 :9 :9 :9 :9  :9 9 9 9 9 9 9 99 99 99 99 99 99 99  99 8 9 8 9 8 9 8 9 8 9 89 89 89 89 89 89 89  89 79 79 79 79 79 79 79 79 79 79 7 9 7 9 7 9 7 9 7 9 79 79 79 79 79 79 79  79 69 69 69 69 69 69  69 59 59 59 59 59  59 4 9 49 49~ 49} 49| 49{ 49z 49y  49x 39w 39v 39u 39t 39s 39r 3 9q 3 9p 3 9o 3 9n 3 9m 39l 39k 39j 39i 39h 39g 39f  39e 29d 29c 29b 29a 29` 29_ 29^ 29] 29\ 29[ 2 9Z 2 9Y 2 9X 2 9W 2 9V 29U 29T 29S 29R 29Q 29P 29O  29N 19M 19L 19K 19J 19I 19H 19G 1 9F 1 9E 1 9D 1 9C 1 9B 19A 19@ 19? 19> 19= 19< 19;  19: 099 0 98 0 97 0 96 0 95 0 94 093 092 091 090 09/ 09. 09-  09, / 9+ /9* /9) /9( /9' /9& /9% /9$  /9# . 9" . 9! . 9 .9 .9 .9 .9 .9 .9 .9  .9 -9 -9 -9 -9 - 9 - 9 - 9 - 9 - 9 -9 -9 -9 -9 -9 -9 -9  -9 ,9 ,9 ,9 ,9 ,9 ,9 ,9 ,8 ,8 ,8 ,8 ,8 ,8 , 8 , 8 , 8 , 8 , 8 ,8 ,8 ,8 ,8 ,8 ,8 ,8  ,8 +8 +8 +8 +8  +8 * 8 * 8 * 8 *8 *8 *8 *8 *8 *8 *8  *8 ) 8 ) 8 ) 8 ) 8 ) 8 )8 )8 )8 )8 )8 )8 )8  )8 (8 (8 (8 (8 ( 8 ( 8 ( 8 ( 8 ( 8 (8 (8 (8 (8 (8 (8 (8  (8 ' 8 ' 8 ' 8 ' 8 ' 8 '8 '8 '8 '8 '8 '8 '8  '8 &8 &8 &8 &8 &8 &8 &8 &8 &8 & 8 & 8 & 8 & 8 & 8 &8 &8 &8 &8 &8 &8 &8  &8 %(8 %'8 %&8 %%8 %$8 %#8 %"8 %!8 % 8 %8 %8 %8 %8 %8 %8 %8 %8 %8 %8 %8 %8 %8 %8 %8 %8 %8 %8 % 8 % 8 % 8~ % 8} % 8| %8{ %8z %8y %8x %8w %8v %8u  %8t $ 8s $ 8r $ 8q $ 8p $8o $8n $8m $8l $8k $8j $8i  $8h #8g #8f #8e #8d #8c #8b #8a #8` #8_ #8^ #8] #8\ #8[ #8Z #8Y # 8X # 8W # 8V # 8U # 8T #8S #8R #8Q #8P #8O #8N #8M  #8L "8K "8J "8I "8H "8G "8F "8E "8D "8C " 8B " 8A " 8@ " 8? " 8> "8= "8< "8; "8: "89 "88 "87  "86 !85 !84 !83 !82 !81 !80 !8/ !8. !8- ! 8, ! 8+ ! 8* ! 8) ! 8( !8' !8& !8% !8$ !8# !8" !8!  !8  8  8  8  8  8  8  8  8  8  8   8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8  8  8  8  8  8 8 8 8 8 8 7 7  7  7  7  7  7 7 7 7 7 7 7 7  7  7  7  7 7 7 7 7 7 7 7  7  7 7 7 7 7 7 7 7  7 7  7  7  7  7  7 7 7 7 7 7 7 7  7  7  7  7  7 7 7 7 7 7 7 7  7 7 7 7 7 7 7 7 7 7  7  7  7  7  7 7 7 7 7 7 7 7  7  7  7 7 7 7 7 7 7 7  7 7 7 7 7 7  7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7  7  7  7  7  7 7 7 7 7 7 7 7  7~  7}  7|  7{  7z  7y 7x 7w 7v 7u 7t 7s 7r  7q  7p 7o 7n 7m 7l 7k 7j 7i  7h 7g  7f  7e  7d  7c  7b 7a 7` 7_ 7^ 7] 7\ 7[  7Z 27Y 17X 07W /7V .7U -7T ,7S +7R *7Q )7P (7O '7N &7M %7L $7K #7J "7I !7H  7G 7F 7E 7D 7C 7B 7A 7@ 7? 7> 7= 7< 7; 7: 79 78 77 76 75  74  73  72  71  70 7/ 7. 7- 7, 7+ 7* 7)  7( 7' 7&  7%  7$  7#  7"  7! 7 7 7 7 7 7 7  7  7  7  7 7 7 7 7 7 7 7  7 7 7 7 7  7 7 7 7 7 7 7  7  7  7  6  6  6   6  6  6  6  6  6  6  6   6  6  6  6  6  6  6   6  6  6  6  6  6  6  6  6  6  6  6  6  6  6  6  6  6   6  6  6  6  6  6  6  6  6  6  6  6  6  6  6  6  6  6  6  6   6  6 6 6 6 6 6 6 6  6 6 6 6 6  6  6  6  6  6 6 6 6 6 6 6 6  6  6  6 6 6 6 6 6 6 6  6  6  6  6  6 6 6 6 6 6 6 6  6 6 6 6 6 6 6 6  6 6 6 6 6 6 6 6  6  6  6  6  6 6 6 6 6 6~ 6} 6|  6{  6z  6y  6x  6w  6v  6u *6t *6s *6r *6q * 6p * 6o * 6n * 6m * 6l *6k *6j *6i *6h *6g *6f *6e  *6d )"6c )!6b ) 6a )6` )6_ )6^ )6] )6\ )6[ )6Z )6Y )6X )6W )6V )6U )6T )6S )6R )6Q )6P )6O ) 6N ) 6M ) 6L ) 6K ) 6J )6I )6H )6G )6F )6E )6D )6C  )6B (6A (6@ (6? (6> (6= (6< (6; (6: (69 (68 (67 ( 66 ( 65 ( 64 ( 63 ( 62 (61 (60 (6/ (6. (6- (6, (6+  (6* '6) '6( '6' '6& '6% '6$ '6# '6" '6! '6 '6 '6 '6 '6 '6 '6 '6 ' 6 ' 6 ' 6 ' 6 ' 6 '6 '6 '6 '6 '6 '6 '6  '6 &)6 &(6 &'6 &&6 &%6 &$6  &"6 &!6 & 6 &6 &6 &5 &5 &5 &5 &5 &5 &5 &5 &5 &5 &5 &5 &5 &5 &5 &5 & 5 & 5 & 5 & 5 & 5 &5 &5 &5 &5 &5 &5 &5  &5 %5 %5 %5 %5 %5 %5 %5 %5 %5 %5 %5 % 5 % 5 % 5 % 5 % 5 %5 %5 %5 %5 %5 %5 %5  %5 $!5 $ 5 $5 $5 $5 $5 $5 $5 $5 $5 $5 $5 $5 $5 $5 $5 $5 $5 $5 $5 $ 5 $ 5 $ 5 $ 5 $ 5 $5 $5 $5 $5 $5 $5 $5  $5 #5 #5 #5 # 5 # 5 # 5 # 5 # 5 #5 #5 #5 #5 #5 #5 #5  #5 "%5 "$5 "#5 ""5 "!5 " 5 "5 "5 "5 "5 "5 "5 "5 "5 "5 "5 "5 "5 "5 "5 "5 "5 "5 "5 " 5 " 5 " 5 " 5~ " 5} "5| "5{ "5z "5y "5x "5w "5v  "5u !!5t ! 5s !5r !5q !5p !5o !5n !5m !5l !5k !5j !5i !5h !5g !5f !5e !5d !5c !5b !5a ! 5` ! 5_ ! 5^ ! 5] ! 5\ !5[ !5Z !5Y !5X !5W !5V !5U  !5T  5S  5R  5Q  5P  5O  5N  5M  5L  5K  5J  5I  5H  5G  5F  5E  5D  5C  5B  5A  5@  5?   5> (5= '5< &5; %5: $59 #58 "57 !56  55 54 53 52 51 50 5/ 5. 5- 5, 5+ 5* 5) 5( 5' 5& 5% 5$ 5#  5"  5!  5  5  5 5 5 5 5 5 5 5  5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5  5  5  5  5  4 4 4 4 4 4 4 4  4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4  4  4  4  4  4 4 4 4 4 4 4 4  4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4  4  4  4  4  4 4 4 4 4 4 4 4  4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4  4  4  4  4  4 4 4 4 4 4 4 4  4 4  4  4  4  4  4 4 4 4 4 4 4 4  4 4 4 4 4 4  4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4  4  4  4  4  4 4 4 4 4 4 4 4  4~ 4} 4| 4{ 4z  4y  4x  4w  4v  4u 4t 4s 4r 4q 4p 4o 4n  4m 4l 4k 4j 4i 4h 4g 4f 4e 4d 4c 4b 4a 4` 4_ 4^ 4] 4\  4[  4Z  4Y  4X  4W 4V 4U 4T 4S 4R 4Q 4P  4O "4N !4M  4L 4K 4J 4I 4H 4G 4F 4E 4D 4C 4B 4A 4@ 4? 4> 4= 4< 4; 4:  49  48  47  46  45 44 43 42 41 40 4/ 4.  4- 4, 4+ 4* 4) 4( 4' 4& 4% 4$ 4# 4" 4! 4 4 4 4  4  4  4  4  4 4 4 4 4 4 4 4  4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4  3  3  3  3  3 3 3 3 3 3 3 3  3 3 3 3 3 3 3 3 3  3  3  3  3  3 3 3 3 3 3 3 3  3 3 3 3  3  3  3  3  3 3 3 3 3 3 3 3  3 3 3 3 3 3 3 3 3 3  3  3  3  3  3 3 3 3 3 3 3 3  3 #3 "3 !3  3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3  3  3  3  3  3 3 3 3 3 3 3 3  3 3 3 3 3 3 3 3 3 3  3  3  3  3  3 3 3 3 3 3 3 3  3  3~  3}  3|  3{  3z  3y  3x  3w  3v  3u  3t  3s  3r  3q  3p  3o  3n  3m  3l  3k  3j  3i  3h  3g  3f  3e  3d   3c  3b  3a  3`  3_  3^  3]  3\  3[  3Z  3Y  3X  3W  3V  3U  3T  3S  3R  3Q  3P  3O  3N  3M  3L  3K   3J  3I  3H  3G  3F  3E  3D  3C  3B  3A  3@  3?  3>  3=  3<  3;  3:  39  38  37   36  35  34  33  32  31  30  3/  3.  3-  3,  3+  3*  3)  3(  3'  3&  3%  3$  3#  3"  3!   3  #3  "3  !3  3  3  3  3  3  3  3  3  3  3  3  3  3  3  3  3  3  3  3  3  3  3  3  3  3  3  3  3  3  2  2   2 2 2 2 2 2 2 2 2 2  2  2  2  2  2 2 2 2 2 2 2 2  2 2 2 2 2 2 2 2 2  2  2  2  2  2 2 2 2 2 2 2 2  2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2  2  2  2  2  2 2 2 2 2 2 2 2  2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2  2  2  2  2  2 2 2 2 2 2 2 2  2 2 2 2 2 2 2 2 2  2  2  2  2  2 2 2 2 2 2 2 2  2 2 2 2 2 2 2~ 2} 2| 2{ 2z 2y 2x 2w  2v  2u  2t  2s  2r 2q 2p 2o 2n 2m 2l 2k  2j  2i  2h  2g  2f  2e 2d 2c 2b 2a 2` 2_ 2^  2]  2\  2[  2Z  2Y  2X  2W  2V  2U  2T   2S   2R   2Q   2P   2O  2N  2M  2L  2K  2J  2I  2H  2G  2F  2E   2D  2C  2B  2A  2@  2?  2>  2=  2<  2;  2:  29  28  27  26  25  24  23  22  21  20  2/  2.  2-  2,  2+  2*  2)  2(  2'  2&  2%   2$ 2# 2" 2! 2  2  2  2  2  2 2 2 2 2 2 2 2  2  2  2 2 2 2 2 2 2 2  2 2  2  2  2  2  2 2 2 2 1 1 1 1  1 1  1  1  1  1  1 1 1 1 1 1 1 1  1 1 1 1 1  1  1  1  1  1 1 1 1 1 1 1 1  1 1 1  1  1  1  1  1 1 1 1 1 1 1 1  1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1  1  1  1  1  1 1 1 1 1 1 1 1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1   1   1   1   1   1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1   1  /1  .1  -1~  ,1}  +1|  *1{  )1z  (1y  '1x  &1w  %1v  $1u  #1t  "1s  !1r  1q  1p  1o  1n  1m  1l  1k  1j  1i  1h  1g  1f  1e  1d  1c  1b  1a  1`  1_  1^  1]  1\  1[  1Z  1Y  1X  1W  1V  1U  1T  1S   1R  $1Q  #1P  "1O  !1N  1M  1L  1K  1J  1I  1H  1G  1F  1E  1D  1C  1B  1A  1@  1?  1>  1=  1<  1;  1:  19  18  17  16  15  14  13  12  11  10  1/   1.  '1-  &1,  %1+  $1*  #1)  "1(  !1'  1&  1%  1$  1#  1"  1!  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1  1   1  &1  %1  $1  #1  "1  !1  1  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0   0 0 0 0 0 0 @: ;}qeYMB6*~~~~~~~~~~~~v~j~^~S~G~;~/~#~~ ~}}}}}}}}}}}|}p}d}X}L}@}4}(}}}||||||||||||t|h|]|Q|E|9|-|!|| {{{{{{{{{{{{y{m{a{U{I{={1{%{{ {zzzzzzzzzzz~zszgz[zOzCz7z+zzzyyyyyyyyyyyywyky_yTyHyv2v&vvvuuuuuuuuuuuutuhu\uPuDu8u,u uuttttttttttttytmtatUtIt=t1t%tttsssssssssss~srsfsZsNsBs6s*sssrrrrrrrrrrrrvrjr^rRrFr:r.r"rr qqqqqqqqqqqqzqnqbqVqJq>q2q&qqqppppppppppppspgp[pOpCp7p+pppooooooooooooxolo`oToHoZ2Z&ZZZYYYYYYYYYYY~YrYfYZYNYBY6Y*YYYXXXXXXXXXXXXwXkX_XSXGX;X/X#XX WWWWWWWWWWWW{WoWcWWWKW?W3W'WWWVVVVVVVVVVVVtVhV\VPVDV8V,V VV UUUUUUUUUUUUyUmUaUUUIU=U1U%UU UTTTTTTTTTTT~TrTfTZTOTCT7T+TTTSSSSSSSSSSSSxSlSaSUSIS=S1S%SS SRRRRRRRRRRRRsRgR[RORCR7R+RRRQQQQQQQQQQQQxQlQ`QTQHQH1H$HH GGGGGGGGGGG{GnGaGTGGG:G-G GGFFFFFFFFFFFFxFlF`FTFIF=F1F%FF FEEEEEEEEEEEEsEgE[EPEDE8E,E EE DDDDDDDDDDDDxDkD^DQDED8D+DDDCCCCCCCCCCCwCjC]CQCDC7C*CCCBBBBBBBBBBBtBhB[BNBBB5B(BBBAAAAAAAAAAAsAfAYALA?A2A%AA @@@@@@@@@@@}@p@c@V@I@<@/@"@@???????????z?m?`?S?G?:?-? ??>>>>>>>>>>>x>k>^>Q>D>7>*>>>===========u=h=[=N=A=4='== =<<<<<<<<<<525&55544444444444~4r4f4Z4O4C474+444333333333333w3k3_3S3G3;3/3#33 222222222222|2p2d2X2L2@242(222111111111111t1i1]1Q1E191-1!11 000000000000y0m0a0V0J0>020&000///////////~/r/f/Z/N/B/6/*///............w.k._.S.G.;./.#.. ------------{-p-d-X-L-@-4-(---,,,,,,,,,,,,t,h,\,P,D,8,,, ,,++++++++++++y+m+a+U+I+=+1+%++ +***********~*r*f*Z*N*B*6*****))))))))))))v)k)_)S)G);)/)#)) (((((((((((({(o(c(W(K(?(3('(((''''''''''''t'h'\'P'D'8',' ''&&&&&&&&&&&&y&m&a&U&I&=&1&%&& &%%%%%%%%%%%~%r%f%Z%N%B%6%*%%%$$$$$$$$$$$$v$j$^$R$F$:$.$"$$ ############{#o#c#W#K#?#3#'###""""""""""""s"g"["P"D"8"," ""!!!!!!!!!!!!x!l!`!T!H!2&sg[OC7+wk_SG;/$ |pdXL@4(ui]QE9-! ymaUI>2&~rfZNB6*wk_SG; C" C! C  C  C  C  C  C C C C C C C C  C C C C C C C C C C C C C C C C  C  C  C  C  B B B B B B B B  B B B B B B B B B B B B B B B B  B  B  B  B  B B B B B B B B  B "B !B  B B B B B B B B B B B B B B B B B B B  B  B  B  B  B B B B B B B B  B #B "B !B  B B B B B B B B B B B B B B B B B B B  B  B  B  B  B B B B B B B B  B B B B B B B B B B B B B B B B B  B  B  B  B  B B B B~ B} B| B{ Bz  By Bx Bw Bv Bu Bt Bs Br Bq Bp Bo Bn Bm Bl Bk Bj Bi Bh Bg  Bf  Be  Bd  Bc  Bb Ba B` B_ B^ B] B\ B[  BZ BY BX BW BV BU BT BS BR BQ BP BO BN BM BL BK BJ BI  BH  BG  BF  BE  BD BC BB BA B@ B? B> B=  B< B; B: B9 B8 B7 B6 B5 B4 B3 B2 B1 B0 B/ B. B- B,  B+  B*  B)  B(  B' B& B% B$ B# B" B! B  B B B B B B B B B B B B  B  B  B  B  B B B B B B B B  B B B B B B B B A A A A A A A A  A  A  A  A  A A A A A A A A  A !A  A A A A A A A A A A A A A A A A A A A  A  A  A  A  A A A A A A A A  A !A  A A A A A A A A A A A A A A A A A A A  A  A  A  A  A A A A A A A A  A #A "A !A  A A A A A A A A A A A A A A A A A A A  A  A  A  A  A A A A A A A A  A  A  A  A  A  A  A  A  A~  A}  A|  A{  Az  Ay  Ax  Aw  Av  Au  At  As  Ar  Aq  Ap  Ao  An   Am  Al  Ak  Aj  Ai  Ah  Ag  Af  Ae  Ad  Ac  Ab  Aa  A`  A_  A^  A]  A\  A[  AZ  AY  AX  AW  AV  AU  AT  AS  AR   AQ  AP  AO  AN  AM  AL  AK  AJ  AI  AH  AG  AF  AE  AD  AC  AB  AA  A@  A?  A>  A=  A<  A;  A:  A9  A8  A7  A6  A5  A4  A3   A2  A1  A0  A/  A.  A-  A,  A+  A*  A)  A(  A'  A&  A%  A$  A#  A"  A!  A  A  A  A  A  A  A  A  A  A  A  A  A  A   A  A  A  A  A  A  A  A  A  A  A  A  A  A  A  A  A  A   A $@ #@ "@ !@  @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @  @  @  @  @  @ @ @ @ @ @ @ @  @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @  @  @  @  @  @ @ @ @ @ @ @ @  @ #@ "@ !@  @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @  @  @  @  @  @ @ @ @ @ @ @ @  @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @  @  @  @  @  @ @ @ @ @ @ @ @  @ @ @ @ @ @ @ @ @ @~ @} @| @{ @z @y  @x  @w  @v  @u  @t @s @r @q @p @o @n @m  @l #@k "@j !@i  @h @g @f @e @d @c @b @a @` @_ @^ @] @\ @[ @Z @Y @X @W @V  @U  @T  @S  @R  @Q @P @O @N @M @L @K @J  @I @H @G @F @E @D @C @B @A @@  @?  @>  @=  @<  @; @: @9 @8 @7 @6 @5 @4  @3  !@2   @1  @0  @/  @.  @-  @,  @+  @*  @)  @(  @'  @&  @%  @$  @#  @"  @!  @  @   @   @   @   @   @  @  @  @  @  @  @  @  @ @ @ @ @ @  @  @ @ @ @ @ @ @ @  @ @  @  @  ?  ?  ? ? ? ? ? ? ? ?  ? ? ? ? ? ? ? ?  ?  ?  ?  ?  ? ? ? ? ? ? ? ?  ?  ?  ? ? ? ? ? ? ? ?  ? ? ? ? ? ? ? ? ?  ?  ?  ?  ?  ? ? ? ? ? ? ? ?  ? ? ?  ?  ?  ?  ?  ? ? ? ? ? ? ? ?  ?  ?  ?  ?  ? ? ? ? ? ? ? ?  ? ? ? ? ? ? ?  ?  ?  ? ? ? ? ? ? ? ?  ?  ?  ?  ?  ?  ? ? ? ? ? ? ? ?  ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?~  ?}  ?|  ?{  ?z  ?y ?x ?w ?v ?u ?t ?s ?r  ?q ?p ?o ?n ?m ?l ?k ?j  ?i  ?h ?g ?f ?e ?d ?c ?b ?a  ?` ?_ ?^ ?] ?\ ?[ ?Z ?Y ?X ?W ?V ?U ?T ?S  ?R  ?Q  ?P  ?O  ?N ?M ?L ?K ?J ?I ?H ?G  ?F ?E ?D ?C ?B ?A ?@ ?? ?>  ?=  ?<  ?;  ?:  ?9 ?8 ?7 ?6 ?5 ?4 ?3 ?2  ?1 ?0 ?/  ?. ?- ?,  ?+ ?* ?) ?( ?' ?&  ?%  ?$  ?#  ?"  ?! ? ? ? ? ? ? ?  ? ? ?  ? ? ? ? ? ? ? ?  ? ? ? ? ? ? ? ?  ? ? ? ? ? ?  ? > > > >  > ~> ~> ~> ~> ~>  ~> }> }> }> }>  }> |> |> |> |> |> |> |>  |> {> {> {>  {> z > z> z> z> z> z> z> z>  z> y> y> y> y> y> y> y>  y> x> x> x> x> x> x>  x> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w> w~> w}> w|> w{> wz> wy> wx> ww> wv> wu> wt> ws> wr> wq> wp> wo> wn> wm> wl> wk> wj> wi> wh> wg> wf> we> wd> wc>~ wb>} wa>| w`>{ w_>z w^>y w]>x w\>w w[>v wZ>u wY>t wX>s wW>r wV>q wU>p wT>o wS>n wR>m wQ>l wP>k wO>j wN>i wM>h wL>g wK>f wJ>e wI>d wH>c wG>b wF>a wE>` wD>_ wC>^ wB>] wA>\ w@>[ w?>Z w>>Y w=>X w<>W w;>V w:>U w9>T w8>S w7>R w6>Q w5>P w4>O w3>N w2>M w1>L w0>K w/>J w.>I w->H w,>G w+>F w*>E w)>D w(>C w'>B w&>A w%>@ w$>? w#>> w">= w!>< w >; w>: w>9 w>8 w>7 w>6 w>5 w>4 w>3 w>2 w>1 w>0 w>/ w>. w>- w>, w>+ w>* w>) w >( w >' w >& w >% w >$ w># w>" w>! w> w> w> w>  w> v> v> v> v> v> v> v> v> v> v> v> v> v> v> v> v> v > v > v > v > v > v> v> v> v> v> v> v>  v= u=  u= t= t= t= t= t= t= t = t = t = t = t = t= t= t= t= t= t= t=  t= s= s= s= s= s= s = s = s = s = s = s= s= s= s= s= s= s=  s= r= r= r= r= r= r= r=  r= q = q= q= q= q= q= q= q=  q= p = p = p= p= p= p= p= p= p=  p= o = o = o= o= o= o= o= o= o=  o= n= n= n= n= n= n=  n= m= m= m= m= m= m= m= m= m= m= m= m= m= m= m= m= m= m= m = m = m = m = m = m= m= m= m= m= m= m=  m= l = l = l = l = l = l= l= l= l= l= l= l=  l= k+= k*=~ k)=} k(=| k'={ k&=z k%=y k$=x k#=w k"=v k!=u k =t k=s k=r k=q k=p k=o k=n k=m k=l k=k k=j k=i k=h k=g k=f k=e k=d k=c k=b k =a k =` k =_ k =^ k =] k=\ k=[ k=Z k=Y k=X k=W k=V  k=U j0=T j/=S j.=R j-=Q j,=P j+=O j*=N j)=M j(=L j'=K j&=J j%=I j$=H j#=G j"=F j!=E j =D j=C j=B j=A j=@ j=? j=> j== j=< j=; j=: j=9 j=8 j=7 j=6 j=5 j=4 j=3 j=2 j =1 j =0 j =/ j =. j =- j=, j=+ j=* j=) j=( j=' j=&  j=% i-=$ i,=# i+=" i*=! i)= i(= i'= i&= i%= i$= i#= i"= i!= i = i= i= i= i= i= i= i= i= i= i= i= i= i= i= i= i= i= i= i = i = i = i = i = i< i< i< i< i< i< i<  i< h#< h"< h!< h < h< h< h< h< h< h< h< h< h< h< h< h< h< h< h< h< h< h< h < h < h < h < h < h< h< h< h< h< h< h<  h< g< g< g< g< g< g< g< g< g< g < g < g < g < g < g< g< g< g< g< g< g<  g< f< f< f< f< f< f< f< f< f< f< f< f< f< f< f< f < f < f < f < f < f< f< f< f< f< f< f<  f< e< e< e< e< e< e< e<  e< d< d< d< d<  d< c < c< c< c< c< c< c< c<  c< b < b< b< b< b< b< b< b<  b< a < a < a < a < a< a<~ a<} a<| a<{ a \ <= \<< \<; \<: \<9 \<8 \<7 \<6  \<5 [<4 [<3 [<2 [ <1 [ <0 [ ;H N=;G N<;F N;;E N:;D N9;C N8;B N7;A N6;@ N5;? N4;> N3;= N2;< N1;; N0;: N/;9 N.;8 N-;7 N,;6 N+;5 N*;4 N);3 N(;2 N';1 N&;0 N%;/ N$;. N#;- N";, N!;+ N ;* N;) N;( N;' N;& N;% N;$ N;# N;" N;! N; N; N; N; N; N; N; N; N; N ; N ; N ; N ; N ; N; N; N; N; N; N; N;  N; M; M; M; M; M; M; M; M ; M ; M ; M ; M : M: M: M: M: M: M: M:  M: L : L : L : L : L: L: L: L: L: L: L:  L: K : K : K: K: K: K: K: K: K:  K: J: J: J: J: J: J: J: J: J: J: J : J : J : J : J : J: J: J: J: J: J: J:  J: I: I: I: I: I: I: I: I: I: I: I: I: I: I: I: I : I : I : I : I : I: I: I: I: I: I: I:  I: H: H: H: H: H: H: H: H : H : H : H : H : H: H: H: H: H: H: H:  H: G: G: G: G: G: G: G: G: G: G: G: G : G : G : G : G : G: G: G: G: G: G: G:  G: F: F: F: F:~  F:} E$:| E#:{ E":z E!:y E :x E:w E:v E:u E:t E:s E:r E:q E:p E:o E:n E:m E:l E:k E:j E:i E:h E:g E:f E :e E :d E :c E :b E :a E:` E:_ E:^ E:] E:\ E:[ E:Z  E:Y D#:X D":W D!:V D :U D:T D:S D:R D:Q D:P D:O D:N D:M D:L D:K D:J D:I D:H D:G D:F D:E D:D D:C D :B D :A D :@ D :? D :> D:= D:< D:; D:: D:9 D:8 D:7  D:6 C:5 C:4 C:3 C:2 C:1 C:0  C:/ B:. B:- B:, B:+ B:* B:) B:( B :' B :& B :% B :$ B :# B:" B:! B: B: B: B: B:  B: A : A : A : A : A : A: A: A: A: A: A: A:  A: @ : C# 2p}qeYMA5)~~~~~~~~~~~~u~i~]~Q~E~9~.~"~~ }}}}}}}}}}}}z}n}b}V}J}>}2}&}}}||||||||||||s|g|[|O|C|7|+|||{{{{{{{{{{{{w{k{`{T{H{<{0{${{ {zzzzzzzzzzz|zpzdzXzLz@z4z(zzzyyyyyyyyyyyyyuyjy_yTyIy>y3y(yyyxxxxxxxxxxxxtxhx\xPxDx8x,x xxwwwwwwwwwwwwywmwawUwIw=w1w%ww wvvvvvvvvvvv~vrvfvZvNvBv6v+vvvuuuuuuuuuuuuwuku_uSuGup2p&pppooooooooooooxomoboWoLoAo6o+o oo nnnnnnnnnnnn}nqnenYnMnAn5n)nnnmmmmmmmmmmmmwmkm_mSmGm;m/m#mm llllllllllll|lpldlXlLl@l4l(lllkkkkkkkkkkkkvkjk^kRkFk:k.k"kk jjjjjjjjjjjj{jojcjWjKjAj6j+j jj iiiiiiiiiiiii{ipieiZiOiDi9i.i#ii ihhhhhhhhhhhhthhh\hPhDh8h,h hhggggggggggggygmgagUgIg=g1g%gg gfffffffffff~frfgf[fOfCf7f+fffeeeeeeeeeeeeweke_eSeGe;e/e#ee eddddddddddd|dpdedYdMdAd5d)dddccccccccccccucic]cQcEc:c.c"cc bbbbbbbbbbbbzbnbbbVbJb>b3b'bbbaaaaaaaaaaaasaga[aOaCa8a,a aa````````````x`l```T`H`<`0`$`` `___________}_q_e_Y_M_A_5_)___^^^^^^^^^^^^w^k^_^S^G^;^/^#^^ ]]]]]]]]]]]]|]p]d]X]L]@]4](]]]\\\\\\\\\\\\t\h\\\P\D\8\,\ \\ [[[[[[[[[[[[z[n[b[V[J[>[2[&[[[ZZZZZZZZZZZZsZgZ\ZPZDZ8Z,Z ZZ YYYYYYYYYYYYyYmYaYUYIY=Y1Y%YY YXXXXXXXXXXXXsXgX[XOXCX7X+XXXWWWWWWWWWWWWxWlW`WTWHWR2R&RRRQQQQQQQQQQQ~QrQfQZQNQBQ7Q+QQQPPPPPPPPPPPPwPkP_PSPGP;P/P#PP POOOOOOOOOOO|OpOdOXOLO@O4O(OOONNNNNNNNNNNNuNiN]NQNEN9N-N"NN MMMMMMMMMMMMzMnMbMVMJM>M3M'MMMLLLLLLLLLLLLsLgL[LOLCL7L+LLLKKKKKKKKKKKKxKlK`KTKIK=K1K%KK KJJJJJJJJJJJ~JrJfJZJNJBJ6J*JJJIIIIIIIIIIIIwIkI_ISIGI;I/I#II HHHHHHHHHHHH{HoHcHWHKH?H3H'HHHGGGGGGGGGGGGtGhG\GPGDG8G,G GGFFFFFFFFFFFFzFnFbFVFJF>F2F&FFFEEEEEEEEEEE~ErEfEZENEBE6E+EEEDDDDDDDDDDDDwDkD_DSDGD;D/D#DD CCCCCCCCCCCC|CpCdCXCLC@C4C(CCCBBBBBBBBBBBBuBiB]BQBEB9B-B!BB AAAAAAAAAAAAyAmAaAVAJA>A2A&AAA@@@@@@@@@@@~@r@f@Z@N@B@6@*@@@????????????w?k?_?S?G?;?/?#?? >>>>>>>>>>>>|>p>d>X>L>A>5>)>>>============v=j=^=R=F=:=.="== <<<<<<<<<<<<{323&333222222222222s2g2\2P2D282,2 22111111111111y1m1a1U1I1=111%11 100000000000~0r0f0[0O0C070+000////////////w/k/_/S/G/;/0/$// /...........|.p.d.X.L.@.4.(...-------------x-m-b-W-L-A-5-)---,,,,,,,,,,,,u,i,],Q,E,9,-,!,, ++++++++++++z+n+b+V+J+>+2+&+++***********~*r*f*[*O*C*7*+***))))))))))))w)k)_)S)G);)/)#)) ((((((((((((|(p(d(X(L(@(4(((((''''''''''''u'i']'Q'E'9'-'!'' &&&&&&&&&&&&y&m&a&U&I&=&1&%&&&%%%%%%%%%%%~%r%f%Z%N%B%6%*%%%$$$$$$$$$$$$w$k$_$S$G$;$/$#$$ ############{#p#d#X#L#@#4#(###""""""""""""t"h"\"P"D"9"-"!"" !!!!!!!!!!!!y!m!a!U!I!=!1!%!!! ~ r f Z N B 6 *   wk_SG;0$ |pdXL@4(ui]QE9-! znbVJ>2&sg[OC7+xl`TH<0$ }qeYMA5)vj^RF:." {ocWK?3'ti]QE9-! ymaUI=1% ~rfZNB6*vj^RF:.# |p ,LU ,LT ,LS ,LR ,LQ  ,LP , LO , LN ,LM ,LL ,LK ,LJ ,LI ,LH ,LG  ,LF ,(LE ,'LD ,&LC ,%LB ,$LA ,#L@ ,"L? ,!L> , L= ,L< ,L; ,L: ,L9 ,L8 ,L7 ,L6 ,L5 ,L4 ,L3 ,L2 ,L1 ,L0 ,L/ ,L. ,L- ,L, ,L+ , L* , L) , L( , L' , L& ,L% ,L$ ,L# ,L" ,L! ,L ,L  ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L , L , L , L , L , L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L  ,L ,K , K , K , K , K , K ,K ,K ,K ,K ,K ,K ,K  ,K ,K ,K ,K ,K ,K , K , K , K , K , K ,K ,K ,K ,K ,K ,K ,K  ,K ,K ,K , K , K , K , K , K ,K ,K ,K ,K ,K ,K ,K  ,K ,K ,K ,K ,K ,K ,K ,K ,K ,K ,K , K , K , K , K , K ,K ,K ,K ,K ,K ,K ,K  ,K ,K ,K ,K ,K ,K ,K ,K ,K ,K ,K ,K ,K ,K ,K , K , K , K , K , K ,K ,K ,K ,K ,K ,K ,K  ,K ,K ,K ,K ,K ,K ,K ,K ,K , K , K , K , K , K ,K ,K ,K ,K ,K ,K ,K  ,K ,K ,K ,K ,K ,K ,K ,K ,K , K , K , K , K~ , K} ,K| ,K{ ,Kz ,Ky ,Kx ,Kw ,Kv  ,Ku ,Kt ,Ks ,Kr ,Kq ,Kp ,Ko ,Kn ,Km ,Kl , Kk , Kj , Ki , Kh , Kg ,Kf ,Ke ,Kd ,Kc ,Kb ,Ka ,K`  ,K_ , K^ , K] , K\ , K[ , KZ , KY , KX , KW , KV , KU , KT , KS , KR , KQ , KP , KO , KN , KM , KL , KK , KJ , KI , KH , KG , KF , KE  , KD , KC , KB , KA , K@ , K? , K> , K= , K< , K; , K: , K9 , K8 , K7 , K6 , K5 , K4  , K3 , K2 , K1 , K0 , K/ , K. , K- , K, , K+ , K* , K) , K( , K' , K& , K% , K$ , K# , K" , K! , K , K , K , K  , K , K , K , K , K , K , K , K , K , K , K , K , K , K , K , K , K , K , K , K , K , K , K , K , K  , K , K , K , K , J , J , J , J , J , J , J , J , J , J , J , J , J , J , J , J , J , J , J , J , J , J  , J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J , J , J , J , J , J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J  ,J ,"J ,!J , J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J , J , J , J , J , J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J  ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J , J , J , J , J , J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J  ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J , J , J , J~ , J} , J| ,J{ ,Jz ,Jy ,Jx ,Jw ,Jv ,Ju  ,Jt ,Js ,Jr ,Jq ,Jp ,Jo ,Jn ,Jm ,Jl ,Jk ,Jj ,Ji ,Jh ,Jg ,Jf ,Je ,Jd ,Jc ,Jb , Ja , J` , J_ , J^ , J] ,J\ ,J[ ,JZ ,JY ,JX ,JW ,JV  ,JU ,JT ,JS ,JR ,JQ ,JP ,JO ,JN ,JM ,JL ,JK ,JJ ,JI , JH , JG , JF , JE , JD ,JC ,JB ,JA ,J@ ,J? ,J> ,J=  ,J< ,%J; ,$J: ,#J9 ,"J8 ,!J7 , J6 ,J5 ,J4 ,J3 ,J2 ,J1 ,J0 ,J/ ,J. ,J- ,J, ,J+ ,J* ,J) ,J( ,J' ,J& ,J% ,J$ , J# , J" , J! , J , J ,J ,J ,J ,J ,J ,J ,J  ,J  ,J  ,J  ,J  ,J  ,J  ,J  , J  , J  , J  , J  , J  ,J  ,J  ,J  ,J  ,J  ,J  ,J  ,J "BJ "BJ "BJ "BJ "BI "BI "BI "BI "BI "BI "BI "B I "B I "B I "B I "B I "BI "BI "BI "BI "BI "BI "BI  "BI "AI "AI "AI "AI "AI "AI "AI "AI "AI "AI "AI "AI "A I "A I "A I "A I "A I "AI "AI "AI "AI "AI "AI "AI  "AI "@ I "@ I "@ I "@ I "@I "@I "@I "@I "@I "@I "@I  "@I "?I "?I "?I "?I "?I "?I "? I "? I "? I "? I "? I "?I "?I "?I "?I "?I "?I "?I  "?I "> I "> I "> I "> I ">I ">I ">I ">I ">I ">I ">I  ">I "= I "= I "= I "=I "=I "=I "=I "=I "=I "=I  "=I "<I "<I "<I "<I "<I "<I "<I "<I "<I "< I "< I "< I "< I "< I "<I "<I "<I "<I "<I "<I "<I  " "7I= "7I< "7I; "7I: "7I9 "7I8 "7I7  "7I6 "6I5 "6I4 "6I3 "6I2 "6 I1 "6 I0 "6 I/ "6 I. "6 I- "6I, "6I+ "6I* "6I) "6I( "6I' "6I&  "6I% "5 I$ "5 I# "5 I" "5 I! "5I "5I "5I "5I "5I "5I "5I  "5I "4I "4I "4 I "4 I "4 I "4 I "4 I "4I "4I "4I "4I "4I "4I "4I  "4I "3I "3I "3I "3I "3I "3I "3I "3I "3I "3I "3 H "3 H "3 H "3 H "3 H "3H "3H "3H "3H "3H "3H "3H  "3H "2 H "2 H "2 H "2H "2H "2H "2H "2H "2H "2H  "2H "1H "1H "1H "1H "1H "1H "1H "1H "1H "1H "1H "1H "1H "1 H "1 H "1 H "1 H "1 H "1H "1H "1H "1H "1H "1H "1H  "1H "0H "0H "0H "0H "0H "0H "0H "0H "0H "0 H "0 H "0 H "0 H "0 H "0H "0H "0H "0H "0H "0H "0H  "0H "/H "/H "/ H "/ H "/ H "/ H "/ H "/H "/H "/H "/H "/H "/H "/H  "/H ". H ". H ". H ". H ". H ".H ".H ".H ".H ".H ".H ".H  ".H "-H "-H "-H "-H "-H "-H "-H "-H "-H "-H "-H "-H "- H "- H "- H "- H "- H "-H "-H "-H "-H "-H "-H "-H  "-H ",H ",H ",H ",H ",H~ ",H} ",H| ",H{ ",Hz ",Hy ",Hx ",Hw ",Hv ",Hu ",Ht ", Hs ", Hr ", Hq ", Hp ", Ho ",Hn ",Hm ",Hl ",Hk ",Hj ",Hi ",Hh  ",Hg "+Hf "+He "+Hd "+Hc "+Hb "+Ha "+H` "+H_ "+H^ "+H] "+H\ "+H[ "+HZ "+HY "+HX "+ HW "+ HV "+ HU "+ HT "+ HS "+HR "+HQ "+HP "+HO "+HN "+HM "+HL  "+HK "*HJ "*HI "*HH "*HG "*HF "*HE "*HD "*HC "*HB "*HA "*H@ "*H? "* H> "* H= "* H< "* H; "* H: "*H9 "*H8 "*H7 "*H6 "*H5 "*H4 "*H3  "*H2 ")H1 ")H0 ")H/ ")H. ")H- ")H, ")H+ ")H* ")H) ")H( ")H' ")H& ")H% ")H$ ")H# ")H" ") H! ") H ") H ") H ") H ")H ")H ")H ")H ")H ")H ")H  ")H "(H "(H "(H "(H "(H "(H "(H "(H "(H "(H "(H "(H "(H "(H "(H "(H "(H "(H "( H "( H "( H "( G "( G "(G "(G "(G "(G "(G "(G "(G  "(G "'G "'G "'G "'G "'G "'G "'G  "'G "&G "&G "&G "&G "&G "&G "&G "&G "&G "& G "& G "& G "& G "& G "&G "&G "&G "&G "&G "&G "&G  "&G "%&G "%%G "%$G "%#G "%"G "%!G "% G "%G "%G "%G "%G "%G "%G "%G "%G "%G "%G "%G "%G "%G "%G "%G "%G "%G "%G "% G "% G "% G "% G "% G "%G "%G "%G "%G "%G "%G "%G  "%G "$G "$G "$G "$G "$G "$G "$G "$G "$G "$ G "$ G "$ G "$ G "$ G "$G "$G "$G "$G "$G "$G "$G  "$G "# G "# G "#G "#G "#G "#G "#G "#G "#G  "#G ""G ""G ""G ""G "" G "" G "" G "" G "" G ""G ""G ""G ""G ""G ""G ""G  ""G "!G "!G "!G~ "!G} "!G| "!G{ "!Gz "!Gy "!Gx "!Gw "!Gv "! Gu "! Gt "! Gs "! Gr "! Gq "!Gp "!Go "!Gn "!Gm "!Gl "!Gk "!Gj  "!Gi " Gh " Gg " Gf " Ge " Gd " Gc " Gb " Ga " G` " G_ " G^ " G] " G\ " G[ " GZ " GY " GX " GW " GV  " GU " GT "GS "GR "GQ "GP "GO "GN "GM  "GL "!GK " GJ "GI "GH "GG "GF "GE "GD "GC "GB "GA "G@ "G? "G> "G= "G< "G; "G: "G9 "G8 " G7 " G6 " G5 " G4 " G3 "G2 "G1 "G0 "G/ "G. "G- "G,  "G+ "G* "G) "G( "G' "G& "G% "G$ "G# "G" "G! "G " G " G " G " G " G "G "G "G "G "G "G "G  "G "G "G "G "G "G "G "G "G "G "G "G "G "G "G "G "G " G " G " G " F " F "F "F "F "F "F "F "F  "F " F " F " F " F " F "F "F "F "F "F "F "F  "F "F "F "F "F "F "F "F "F " F " F " F " F " F "F "F "F "F "F "F "F  "F " F " F " F " F "F "F "F "F "F "F "F  "F "F "F "F "F "F "F "F "F "F "F " F " F " F " F " F "F "F "F "F "F "F "F  "F "F "F "F "F "F " F " F " F " F " F "F "F "F "F "F "F "F  "F "F "F "F "F "F "F "F "F "F "F "F "F " F " F " F " F " F "F "F "F "F "F "F "F  "F "F "F "F "F " F " F " F " F~ " F} "F| "F{ "Fz "Fy "Fx "Fw "Fv  "Fu "Ft "Fs "Fr "Fq "Fp  "Fo "Fn "Fm "Fl "Fk "Fj "Fi "Fh "Fg "Ff "Fe "Fd "Fc " Fb " Fa " F` " F_ " F^ "F] "F\ "F[ "FZ "FY "FX "FW  "FV "FU "FT "FS "FR "FQ "FP  "FO "FN " FM " FL " FK " FJ " FI "FH "FG "FF "FE "FD "FC "FB  "FA "F@ " F? " F> " F= " F< " F; "F: "F9 "F8 "F7 "F6 "F5 "F4  "F3 " F2 "F1 "F0 "F/ "F. "F- "F, "F+  "F* " F) "F( "F' "F& "F% "F$ "F# "F" "F! "F "F "F "F "F "F "F "F "F "F " F " F " F " F " F "F "F "F "F "F "F "F  "F " F " F " F " F " F " F " F " F " F " F " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E  " E " E " E " E " E " E  " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E  " E " "E " !E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E  " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E " E  " E "E "E "E "E "E "E "E "E "E " E " E " E " E " E "E "E "E "E "E "E "E  "E "E "E "E "E "E "E "E "E "E "E "E "E " E " E " E " E " E "E "E~ "E} "E| "E{ "Ez "Ey  "Ex " Ew " Ev " Eu " Et " Es "Er "Eq "Ep "Eo "En "Em "El  "Ek "Ej "Ei "Eh "Eg "Ef "Ee "Ed "Ec "Eb "Ea "E` "E_ "E^ "E] "E\ "E[ "EZ " EY " EX " EW " EV " EU "ET "ES "ER "EQ "EP "EO "EN  "EM "EL "EK "EJ "EI "EH  "EG "EF "EE "ED "EC "EB "EA "E@ "E? "E> "E= "E< "E; "E: " E9 " E8 " E7 " E6 " E5 "E4 "E3 "E2 "E1 "E0 "E/ "E.  "E- "E, "E+ "E* "E) "E( "E' "E& "E% "E$ " E# " E" " E! " E " E "E "E "E "E "E "E "E  "E  "E  "E  "E  "E  "E  "E  "E  "E  "E  "E  "E  "E  "E  "E  "E  "E  "E  "E  " E  " E  " E  " E  " E  "D  "D  "D  "D  "D  "D  "D  "D D  D  D  D  D  D D D D D D D D  D  D  D  D  D  D D D D D D D D  D  D  D  D  D  D D D D D D D D  D D D D  D  D  D  D  D D D D D D D D  D D D D  D  D  D  D  D D D D D D D D  D  D  D  D D D D D D D D  D D D D D  D  D  D  D  D D D D D D D D  D  D  D  D  D   D   D   D   D   D  D  D  D  D  D  D  D  D  D  D  D  D  D~  D}  D|  D{  Dz  Dy  Dx  Dw  Dv   Du  Dt  Ds  Dr  Dq  Dp  Do  Dn  Dm  Dl   Dk  Dj  Di  Dh  Dg  Df  De  Dd  Dc  Db  Da  D`  D_  D^  D]  D\  D[  DZ  DY  DX   DW  DV  DU  DT  DS  DR  DQ  DP  DO  DN  DM  DL  DK  DJ  DI  DH  DG  DF   DE DD DC DB DA  D@  D?  D>  D=  D< D; D: D9 D8 D7 D6 D5  D4 D3 D2 D1 D0 D/ D. D- D, D+ D* D) D( D' D& D% D$  D#  D"  D!  D  D D D D D D D D  D  D  D  D  D D D D D D D D  D D D D D D D D  D  D  D  D  C C C C C C C C  C C C C  C  C  C  C  C C C C C C C C  C C C C C C C C C C  C  C  C  C  C C C C C C C C  C C C C C C C C C C C C C C  C  C  C  C  C C C C C C C C  C  C  C  C  C  C   C   C   C   C   C  C  C  C  C  C  C  C  C C C C C C C C C C C C C C C C C C C  C  C  C  C  C C C C C C C C  C !C  C C C C C C C~ C} C| C{ Cz Cy Cx Cw Cv Cu Ct Cs Cr  Cq  Cp  Co  Cn  Cm Cl Ck Cj Ci Ch Cg Cf  Ce Cd Cc Cb Ca C` C_ C^ C] C\ C[ CZ CY CX CW  CV  CU  CT  CS  CR CQ CP CO CN CM CL CK  CJ CI CH CG CF CE CD CC CB CA C@ C? C> C= C< C;  C:  C9  C8  C7  C6 C5 C4 C3 C2 C1 C0 C/  C. C- C, C+ C* C) C( C' C& C% ,LV /h|pdXL@4(~~~~~~~~~~~~u~i~]~Q~E~9~-~!~~ }}}}}}}}}}}}y}m}b}V}J}>}2}&}}}|||||||||||~|r|f|[|O|C|7|+|||{{{{{{{{{{{{x{l{`{T{H{<{0{${{ {zzzzzzzzzzz|zpzdzXzLz@z4z(zzzyyyyyyyyyyyyuyiy]yQyEy9y-y!yy xxxxxxxxxxxxzxnxbxVxJx>x2x&xxxwwwwwwwwwww~wrwfwZwNwBw6w*wwwvvvvvvvvvvvvwvkv_vSvGv;v/v#vv uuuuuuuuuuuu{uoucuWuKu?u3u'uuuttttttttttttttht\tPtDt8t,t ttssssssssssssysmsasUsIs=s1s%ss srrrrrrrrrrr~rrrfrZrNrBr6r*rrrqqqqqqqqqqqqwqkq_qSqGq;q/q#qq pppppppppppp{popdpXpLp@p4p(pppooooooooooootoio]oQoEo9o-o!oo nnnnnnnnnnnnynmnanUnIn=n1n%nnnmmmmmmmmmmm~mrmfmZmNmCm7m+mmmllllllllllllxlll`lTlHl_2_&___^^^^^^^^^^^~^r^f^Z^N^B^6^*^^^]]]]]]]]]]]]w]k]_]S]G];]/]#]] \\\\\\\\\\\\{\o\c\W\K\?\3\'\\\[[[[[[[[[[[[[v[k[`[U[J[?[4[)[[[ZZZZZZZZZZZZwZkZ_ZSZGZ;Z/Z#ZZ ZYYYYYYYYYYY|YpYdYXYLY@Y4Y(YYYXXXXXXXXXXXXtXhX\XPXDX8X,X XXWWWWWWWWWWWWxWlW`WTWHWN2N&NNNMMMMMMMMMMMMsMgM[MOMCM7M+M MMLLLLLLLLLLLLxLlL`LTLHLD2D'DDDCCCCCCCCCCCCsCgC[COCCC7C+CCCBBBBBBBBBBBBxBlB`BTBHB?2?&???>>>>>>>>>>>>s>g>[>O>C>7>+>>>============w=k=_=S=G=;=/=#== =<<<<<<<<<<<|020&000///////////~/r/f/Z/N/B/6/*///............w.k._.S.G.;./.#.. ------------{-o-c-X-L-@-4-(---,,,,,,,,,,,,t,h,\,P,D,8,,, ,,++++++++++++y+m+a+U+I+=+2+&+++***********~*r*f*Z*N*B*6*****))))))))))))v)k)_)S)G);)/)#)) (((((((((((({(o(c(W(K(?(3('(((''''''''''''t'h'\'P'D'8',' '' &&&&&&&&&&&&y&m&a&U&I&=&1&%&& &%%%%%%%%%%%~%r%f%Z%N%B%6%*%%%$$$$$$$$$$$$v$j$^$R$F$:$.$"$$ ############z#n#c#W#K#?#3#'###""""""""""""s"g"["O"C"7"," ""!!!!!!!!!!!!x!l!`!T!H!=!1!%!! ! } q e Y M A 5 )   vj^RF:." {ocWK?3'sg\PD8, xl`TH=1% }qeYMA5*vj^RF:." }rg\QF;0%}qeYMA5)ui]QE9-! ymaVJ>2&~rfZNB6*wk_SG;/# {ocWK?4(th TU TU TU TU TU T U T U T U~ T U} T U| TU{ TUz TUy TUx TUw TUv TUu  TUt T%Us T$Ur T#Uq T"Up T!Uo T Un TUm TUl TUk TUj TUi TUh TUg TUf TUe TUd TUc TUb TUa TU` TU_ TU^ TU] TU\ T U[ T UZ T UY T UX T UW TUV TUU TUT TUS TUR TUQ TUP  TUO TUN TUM TUL TUK TUJ TUI TUH TUG TUF TUE TUD TUC TUB TUA TU@ TU? TU> T U= T U< T U; T U: T U9 TU8 TU7 TU6 TU5 TU4 TU3 TU2  TU1 T1U0 T0U/ T/U. T.U- T-U, T,U+ T+U* T*U) T)U( T(U' T'U& T&U% T%U$ T$U# T#U" T"U! T!U T U TU TU TU TU TU TU TU TU TU TU TU TU TU TU TU TU TU TU T U T U T U T U T U TU TU TU TU TU TU TU  TU  TT  TT  TT  TT  TT  TT  TT  TT  T T  T T  T T  T T  T T  TT  TT  TT  TT  TT  TT  TT  TT J0#T J0"T J0!T J0 T J0T J0T J0T J0T J0T J0T J0T J0T J0T J0T J0T J0T J0T J0T J0T J0T J0T J0T J0 T J0 T J0 T J0 T J0 T J0T J0T J0T J0T J0T J0T J0T  J0T J/T J/T J/T J/T J/T J/T J/T J/T J/T J/T J/ T J/ T J/ T J/ T J/ T J/T J/T J/T J/T J/T J/T J/T  J/T J.T J.T J.T J.T J.T J.T J.T J.T J.T J.T J.T J. T J. T J. T J. T J. T J.T J.T J.T J.T J.T J.T J.T  J.T J-T J-T J-T J-T J-T J-T J-T J-T J-T J-T J-T J-T J- T J- T J- T J- T J- T J-T J-T J-T J-T J-T J-T J-T  J-T J,T J,T~ J,T} J,T| J,T{ J,Tz J,Ty J,Tx J,Tw J,Tv J,Tu J,Tt J,Ts J,Tr J,Tq J,Tp J,To J,Tn J, Tm J, Tl J, Tk J, Tj J, Ti J,Th J,Tg J,Tf J,Te J,Td J,Tc J,Tb  J,Ta J+T` J+T_ J+T^ J+T] J+T\ J+T[ J+TZ J+TY J+TX J+TW J+TV J+TU J+TT J+TS J+ TR J+ TQ J+ TP J+ TO J+ TN J+TM J+TL J+TK J+TJ J+TI J+TH J+TG  J+TF J*TE J*TD J*TC J*TB J*TA J*T@ J*T? J* T> J* T= J* T< J* T; J* T: J*T9 J*T8 J*T7 J*T6 J*T5 J*T4 J*T3  J*T2 J)T1 J)T0 J)T/ J)T. J)T- J)T, J)T+ J)T* J)T) J)T( J)T' J)T& J)T% J) T$ J) T# J) T" J) T! J) T J)T J)T J)T J)T J)T J)T J)T  J)T J(1T J(0T J(/T J(.T J(-T J(,T J(+T J(*T J()T J((T J('T J(&T J(%T J($T J(#T J("T J(!T J( T J(T J(T J(T J(T J(T J(T J(S J(S J(S J(S J(S J(S J(S J(S J(S J(S J(S J(S J( S J( S J( S J( S J( S J(S J(S J(S J(S J(S J(S J(S  J(S J'S J'S J'S J'S J'S J'S J'S J'S J'S J'S J'S J'S J'S J'S J'S J'S J' S J' S J' S J' S J' S J'S J'S J'S J'S J'S J'S J'S  J'S J&S J&S J&S J&S J&S J&S J&S J&S J&S J&S J& S J& S J& S J& S J& S J&S J&S J&S J&S J&S J&S J&S  J&S J%S J%S J%S J%S J%S J%S J%S J%S J%S J%S J%S J%S J%S J%S J%S J% S J% S J% S J% S J% S J%S J%S J%S J%S J%S J%S J%S  J%S J$&S J$%S J$$S J$#S J$"S J$!S J$ S J$S J$S J$S J$S J$S J$S J$S J$S J$S J$S J$S J$S J$S J$S J$S J$S J$S J$S~ J$ S} J$ S| J$ S{ J$ Sz J$ Sy J$Sx J$Sw J$Sv J$Su J$St J$Ss J$Sr  J$Sq J#Sp J#So J# Sn J# Sm J# Sl J# Sk J# Sj J#Si J#Sh J#Sg J#Sf J#Se J#Sd J#Sc  J#Sb J"Sa J"S` J"S_ J"S^ J"S] J"S\ J"S[ J"SZ J"SY J"SX J"SW J"SV J"SU J"ST J"SS J"SR J"SQ J"SP J" SO J" SN J" SM J" SL J" SK J"SJ J"SI J"SH J"SG J"SF J"SE J"SD  J"SC J!!SB J! SA J!S@ J!S? J!S> J!S= J!S< J!S; J!S: J!S9 J!S8 J!S7 J!S6 J!S5 J!S4 J!S3 J!S2 J!S1 J!S0 J!S/ J! S. J! S- J! S, J! S+ J! S* J!S) J!S( J!S' J!S& J!S% J!S$ J!S#  J!S" J S! J S J S J S J S J S J S J S J S J S J S J S J S J S J S J S J S J S J S J S J S J S J S J S J S J S J S J S J S J S J S  J S JS JS JR JR JR J R J R J R J R J R JR JR JR JR JR JR JR  JR JR JR JR JR JR JR JR JR JR JR JR JR JR J R J R J R J R J R JR JR JR JR JR JR JR  JR JR JR JR JR JR JR JR JR J R J R J R J R J R JR JR JR JR JR JR JR  JR JR JR JR JR JR JR JR JR JR JR JR JR JR J R J R J R J R J R JR JR JR JR JR JR JR  JR J$R J#R J"R J!R J R JR JR JR JR JR JR JR JR JR JR JR JR JR JR JR JR JR JR J R J R J R J R J R JR JR JR JR JR JR JR  JR JR JR JR JR JR~ JR} JR| JR{ J Rz J Ry J Rx J Rw J Rv JRu JRt JRs JRr JRq JRp JRo  JRn JRm JRl JRk JRj J Ri J Rh J Rg J Rf J Re JRd JRc JRb JRa JR` JR_ JR^  JR] JR\ JR[ JRZ JRY JRX JRW JRV JRU JRT JRS JRR JRQ JRP JRO J RN J RM J RL J RK J RJ JRI JRH JRG JRF JRE JRD JRC  JRB J1RA J0R@ J/R? J.R> J-R= J,R< J+R; J*R: J)R9 J(R8 J'R7 J&R6 J%R5 J$R4 J#R3 J"R2 J!R1 J R0 JR/ JR. JR- JR, JR+ JR* JR) JR( JR' JR& JR% JR$ JR# JR" JR! JR JR JR J R J R J R J R J R JR JR JR JR JR JR JR  JR JR JR JR JR JR JR JR JR JR JR JR JR JR JR JR JR JR JQ J Q J Q J Q J Q J Q JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ  JQ J Q JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ J Q J Q J Q J Q J Q JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ  JQ J1Q J0Q J/Q J.Q J-Q J,Q J+Q J*Q J)Q J(Q J'Q J&Q J%Q J$Q J#Q J"Q J!Q J Q JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ J Q J Q J Q J Q J Q JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ  JQ JQ J Q J Q J Q J Q J Q JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ  JQ J Q JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ J Q J Q~ J Q} J Q| J Q{ JQz JQy JQx JQw JQv JQu JQt  JQs JQr JQq JQp JQo JQn JQm JQl JQk JQj JQi JQh J Qg J Qf J Qe J Qd J Qc JQb JQa JQ` JQ_ JQ^ JQ] JQ\  JQ[ J?QZ J>QY J=QX J J"Q= J!Q< J Q; JQ: JQ9 JQ8 JQ7 JQ6 JQ5 JQ4 JQ3 JQ2 JQ1 JQ0 JQ/ JQ. JQ- JQ, JQ+ JQ* JQ) J Q( J Q' J Q& J Q% J Q$ JQ# JQ" JQ! JQ JQ JQ JQ  JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ  JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ JQ J Q J Q J Q J Q J Q JQ JQ JQ JQ JQ JP JP  JP J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P  J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P  J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P  J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P  J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P J P  J P JP JP JP JP JP J P J P J P J P J P JP JP JP JP JP JP JP  JP~ JP} JP| JP{ JPz JPy JPx JPw JPv JPu JPt JPs JPr JPq JPp J Po J Pn J Pm J Pl J Pk JPj JPi JPh JPg JPf JPe JPd  JPc JPb J Pa J P` J P_ J P^ J P] JP\ JP[ JPZ JPY JPX JPW JPV  JPU JPT JPS JPR JPQ J PP J PO J PN J PM J PL JPK JPJ JPI JPH JPG JPF JPE  JPD JPC JPB JPA JP@ J P? J P> J P= J P< J P; JP: JP9 JP8 JP7 JP6 JP5 JP4  JP3 JP2 JP1 JP0 JP/ JP. JP- JP, JP+ JP* JP) JP( JP' JP& JP% J P$ J P# J P" J P! J P JP JP JP JP JP JP JP  JP J P J P JP JP JP JP JP JP JP  JP  JP  JP  JP  JP  JP  JP  JP  JP  JP  JP  JP  JP  JP  JP  JO  J O  J O  J O  J O  J O  JO  JO  JO  JO  JO  JO  JO  JO 6O 6O 6O 6O 6O 6O 6O 6O 6O 6 O 6 O 6 O 6 O 6 O 6O 6O 6O 6O 6O 6O 6O  6O 6O 6O 6O 6O 6O 6O 6O 6O 6O 6 O 6 O 6 O 6 O 6 O 6O 6O 6O 6O 6O 6O 6O  6O 6BO 6AO 6@O 6?O 6>O 6=O 6 ,4O= ,4O< ,4O; ,4O: ,4O9 ,4O8 ,4O7  ,4O6 ,3@O5 ,3?O4 ,3>O3 ,3=O2 ,3 ,,N= ,,N< ,,N; ,,N: ,,N9 ,, N8 ,, N7 ,, N6 ,, N5 ,, N4 ,,N3 ,,N2 ,,N1 ,,N0 ,,N/ ,,N. ,,N-  ,,N, ,+ N+ ,+ N* ,+ N) ,+ N( ,+ N' ,+N& ,+N% ,+N$ ,+N# ,+N" ,+N! ,+N  ,+N ,*N ,*N ,*N ,*N ,*N ,*N ,*N ,*N ,*N ,* N ,* N ,* N ,* N ,* N ,*N ,*N ,*N ,*N ,*N ,*N ,*N  ,*N ,)N ,)N ,)N ,)N ,)N ,) N ,) N ,) N ,) N ,) M ,)M ,)M ,)M ,)M ,)M ,)M ,)M  ,)M ,(M ,(M ,(M ,( M ,( M ,( M ,( M ,( M ,(M ,(M ,(M ,(M ,(M ,(M ,(M  ,(M ,'M ,'M ,'M ,'M ,'M ,' M ,' M ,' M ,' M ,' M ,'M ,'M ,'M ,'M ,'M ,'M ,'M  ,'M ,&M ,&M ,&M ,&M ,&M ,&M ,&M ,&M ,&M ,&M ,&M ,&M ,&M ,&M ,&M ,& M ,& M ,& M ,& M ,& M ,&M ,&M ,&M ,&M ,&M ,&M ,&M  ,&M ,%M ,%M ,%M ,%M ,%M ,%M ,%M ,%M ,% M ,% M ,% M ,% M ,% M ,%M ,%M ,%M ,%M ,%M ,%M ,%M  ,%M ,$ M ,$M ,$M ,$M ,$M ,$M ,$M ,$M ,$M ,$M ,$M ,$M ,$M ,$M ,$M ,$M ,$M ,$M ,$M ,$ M ,$ M ,$ M ,$ M ,$ M ,$M ,$M ,$M ,$M ,$M ,$M ,$M  ,$M ,#M ,#M ,#M ,#M ,#M ,#M~ ,# M} ,# M| ,# M{ ,# Mz ,# My ,#Mx ,#Mw ,#Mv ,#Mu ,#Mt ,#Ms ,#Mr  ,#Mq ,"Mp ,"Mo ,"Mn ,"Mm ,"Ml ,"Mk ,"Mj ,"Mi ,"Mh ," Mg ," Mf ," Me ," Md ," Mc ,"Mb ,"Ma ,"M` ,"M_ ,"M^ ,"M] ,"M\  ,"M[ ,!MZ ,!MY ,!MX ,!MW ,!MV ,!MU ,!MT ,!MS ,!MR ,!MQ ,!MP ,!MO ,!MN ,! MM ,! ML ,! MK ,! MJ ,! MI ,!MH ,!MG ,!MF ,!ME ,!MD ,!MC ,!MB  ,!MA , ,M@ , +M? , *M> , )M= , (M< , 'M; , &M: , %M9 , $M8 , #M7 , "M6 , !M5 , M4 , M3 , M2 , M1 , M0 , M/ , M. , M- , M, , M+ , M* , M) , M( , M' , M& , M% , M$ , M# , M" , M! , M , M , M , M , M , M , M , M , M , M , M  , M ,(M ,'M ,&M ,%M ,$M ,#M ,"M ,!M , M ,M ,M ,M ,M ,M ,M ,M ,M ,M ,M ,M ,M ,L ,L ,L ,L ,L ,L , L , L , L , L , L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L  ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L , L , L , L , L , L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L  ,L , L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L , L , L , L , L , L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L  ,L ,L ,L ,L ,L , L , L , L , L , L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L  ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L , L , L , L , L , L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L  ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L ,L , L , L , L , L , L~ ,L} ,L| ,L{ ,Lz ,Ly ,Lx ,Lw  ,Lv ,&Lu ,%Lt ,$Ls ,#Lr ,"Lq ,!Lp , Lo ,Ln ,Lm ,Ll ,Lk ,Lj ,Li ,Lh ,Lg ,Lf ,Le ,Ld ,Lc ,Lb ,La ,L` ,L_ ,L^ ,L] , L\ , L[ , LZ , LY , LX TU >|peYMA5)~~~~~~~~~~~~u~i~]~Q~E~9~-~!~~ }}}}}}}}}}}}z}n}b}V}J}>}2}&}}}||||||||||||s|g|[|O|C|7|+|||{{{{{{{{{{{{x{l{`{T{H{<{0{${{ {zzzzzzzzzzz|zpzdzXzLzAz5z)zzzyyyyyyyyyyyyuyiy]yQyFy:y.y"yy xxxxxxxxxxxxzxnxbxVxJx>x2x&xxxwwwwwwwwwww~wrwfwZwNwBw6w+wwwvvvvvvvvvvvv{vpvevZvOvDv9v.v#vv vuuuuuuuuuuu|upuduXuLu@u4u(uuuttttttttttttvtjt^tRtFt:t.t"tt ssssssssssss{soscsWsKs?s4s(sssrrrrrrrrrrrrurir]rQrEr9r-r!rr qqqqqqqqqqqqzqnqbqVqKq?q3q'qqqpppppppppppptphp\pPpDp8p,p ppooooooooooooyomoaoUoIo>o2o&ooonnnnnnnnnnnnsngn[nOnCn7n+nnnmmmmmmmmmmmmxmnmcmXmMmBm7m,m!mm mllllllllllllzlnlblVlJl>l2l&lllkkkkkkkkkkk~krkfkZkNkBk6k*kkkjjjjjjjjjjjjwjkj_jSjGj;j/j#jjjiiiiiiiiiiiiitihi\iPiDi8i,i iihhhhhhhhhhhhyhmhahUhIh=h1h%hh hggggggggggg~grggg[gOgCg7g+gggffffffffffffwfkf_fSfGf;f/f$ff feeeeeeeeeee}eqeeeYeMeAe5e)eeeddddddddddddvdjd^dRdFd:d.d"dd cccccccccccc{cocccYcNcCc8c-c"cc cbbbbbbbbbbbb}bsbhb]bRbGb^2^&^^^]]]]]]]]]]]]s]g][]O]C]7]+] ]]\\\\\\\\\\\\x\l\a\U\I\=\1\%\\ \[[[[[[[[[[[}[s[h[][R[G[<[1[&[[[ZZZZZZZZZZZZzZnZbZVZJZ>Z3Z'ZZZYYYYYYYYYYYYsYgY[YQYFY;Y0Y%YYYXXXXXXXXXXXX~XrXfXZXNXBX6X*XXXWWWWWWWWWWWWwWkW_WSWGW;W/W#WW VVVVVVVVVVVVVxVmVbVWVLVAV6V+V VV UUUUUUUUUUUU{UoUcUWULU@U4U(UUUTTTTTTTTTTTTtThT^TSTHT=T2T'TTTSSSSSSSSSSSS}SqSeSYSMSAS5S)SSSRRRRRRRRRRRR{RpReRZRORDR9R.R#RR RQQQQQQQQQQQQxQlQ`QTQHQD2D&DDDCCCCCCCCCCC~CsCgC[COCCC7C+CCCBBBBBBBBBBBBwBkB_BSBHB>>>>>>>>>>}>r>f>Z>N>B>6>*>>>============v=j=^=R=F=:=.="== <<<<<<<<<<<<{727&77766666666666~6r6f6[6O6C676+666555555555555w5k5_5S5G5;5/5#55 444444444444{4o4c4W4K4?434'444333333333333t3h3\3P3D383,3 33222222222222x2l2`2T2H2<202$22 211111111111|1p1d1X1M1A151)111000000000000u0i0]0Q0E090-0!00 ////////////z/n/b/V/J/>/2/&///...........~.r.f.Z.N.B.6.*...------------w-k-_-S-G-;-/-#-- ,,,,,,,,,,,,|,p,d,X,L,@,4,(,,,++++++++++++t+h+\+P+D+9+-+!++ ************y*m*a*U*I*=*1*%** *)))))))))))~)r)f)Z)N)B)6)*)))((((((((((((v(j(^(R(F(:(/(#(( ''''''''''''{'o'c'W'K'?'3'''''&&&&&&&&&&&&t&h&\&P&D&8&,& &&%%%%%%%%%%%%x%l%`%T%H%<%0%$%% %$$$$$$$$$$$|$q$e$Y$M$A$5$)$$$############u#i#]#Q#E#9#-#!## """"""""""""y"m"a"U"J">"2"&"""!!!!!!!!!!!~!r!f!Z!N!B!6!*!!! w k _ S G ; / #  {ocWK?3'sg[OC7+xl`TH<0$ |pdXL@4(ui]QE9-! ymaUI=1% }qeYMA5)uj^RF:." znbVJ>2&~rfZNB6*vj^SG;/# {oeZOD9.# ~sh]RG<1&  ,^  +^  *^  )^  (^  '^  &^  %^  $^  #^  "^  !^   ^  ^  ^  ^  ^  ^  ^  ^  ^  ^  ^  ^  ^  ^  ^  ^  ^  ^  ^   ^   ^   ^   ^   ^  ^  ^  ^  ^  ^  ^  ^  ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^  ^  ^  ^  ^  ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^  ^ B^ A^ @^ ?^ >^ =^ <^~ ;^} :^| 9^{ 8^z 7^y 6^x 5^w 4^v 3^u 2^t 1^s 0^r /^q .^p -^o ,^n +^m *^l )^k (^j '^i &^h %^g $^f #^e "^d !^c  ^b ^a ^` ^_ ^^ ^] ^\ ^[ ^Z ^Y ^X ^W ^V ^U ^T ^S ^R ^Q ^P  ^O  ^N  ^M  ^L  ^K ^J ^I ^H ^G ^F ^E ^D  ^C K^B J^A I^@ H^? G^> F^= E^< D^; C^: B^9 A^8 @^7 ?^6 >^5 =^4 <^3 ;^2 :^1 9^0 8^/ 7^. 6^- 5^, 4^+ 3^* 2^) 1^( 0^' /^& .^% -^$ ,^# +^" *^! )^ (^ '^ &^ %^ $^ #^ "^ !^  ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^  ^  ^  ^  ^  ^ ] ] ] ] ] ] ]  ] .] -] ,] +] *] )] (] '] &] %] $] #] "] !]  ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ]  ]  ]  ]  ]  ] ] ] ] ] ] ] ]  ] 3] 2] 1] 0] /] .] -] ,] +] *] )] (] '] &] %] $] #] "] !]  ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ]  ]  ]  ]  ]  ] ] ] ] ] ] ] ]  ] '] &] %] $] #] "] !]  ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ]~ ]}  ]|  ]{  ]z  ]y  ]x ]w ]v ]u ]t ]s ]r ]q  ]p .]o -]n ,]m +]l *]k )]j (]i ']h &]g %]f $]e #]d "]c !]b  ]a ]` ]_ ]^ ]] ]\ ][ ]Z ]Y ]X ]W ]V ]U ]T ]S ]R ]Q ]P ]O  ]N  ]M  ]L  ]K  ]J ]I ]H ]G ]F ]E ]D ]C  ]B .]A -]@ ,]? +]> *]= )]< (]; ']: &]9 %]8 $]7 #]6 "]5 !]4  ]3 ]2 ]1 ]0 ]/ ]. ]- ], ]+ ]* ]) ]( ]' ]& ]% ]$ ]# ]" ]!  ]  ]  ]  ]  ] ] ] ] ] ] ] ]  ] "] !]  ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] \  \  \  \  \  \ \ \ \ \ \ \ \  \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \  \  \  \  \  \ \ \ \ \ \ \ \  \ #\ "\ !\  \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \  \  \  \  \  \ \ \ \ \ \ \ \  \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \  \  \  \  \  \ \ \ \ \ \ \ \  \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \  \  \  \  \  \ \ \ \ \~ \} \| \{  \z '\y &\x %\w $\v #\u "\t !\s  \r \q \p \o \n \m \l \k \j \i \h \g \f \e \d \c \b \a \`  \_  \^  \]  \\  \[ \Z \Y \X \W \V \U \T  \S $\R #\Q "\P !\O  \N \M \L \K \J \I \H \G \F \E \D \C \B \A \@ \? \> \= \<  \;  \:  \9  \8  \7 \6 \5 \4 \3 \2 \1 \0  \/  :\.  9\-  8\,  7\+  6\*  5\)  4\(  3\'  2\&  1\%  0\$  /\#  .\"  -\!  ,\  +\  *\  )\  (\  '\  &\  %\  $\  #\  "\  !\  \  \  \  \  \  \  \  \  \  \  \  \  \  \  \  \  \  \  \  \  \  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [   [  2[  1[  0[  /[  .[  -[  ,[  +[  *[  )[  ([  '[  &[  %[  $[  #[  "[  ![  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [   [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [   [  *[  )[  ([  '[  &[  %[  $[  #[  "[  ![  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [  [~  [}  [|   [{  &[z  %[y  $[x  #[w  "[v  ![u  [t  [s  [r  [q  [p    [n  [m  [l  [k  [j  [i  [h  [g  [f  [e  [d  [c  [b  [a  [`  [_  [^  []  [\  [[  [Z  [Y  [X  [W  [V   [U "[T ![S  [R [Q [P [O [N  [L [K [J [I [H [G [F [E [D [C [B [A [@  [?  [>  [=  [<  [; [: [9 [8 [7 [6 [5 [4  [3 [2 [1 [0 [/ [. [- [, [+ [* [) [( [' [& [% [$ [#  ["  [!  [  [  [ [ [ [ [ [ [ [  [ "[ ![  [ [ [ [ [ [ [ [ [ [ [ [ [ [ [ [ [ [ [  [  Z  Z  Z  Z Z Z Z Z Z Z Z  Z 0Z /Z .Z -Z ,Z +Z *Z )Z (Z 'Z &Z %Z $Z #Z "Z !Z  Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z  Z  Z  Z  Z  Z Z Z Z Z Z Z Z  Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z  Z  Z  Z  Z  Z Z Z Z Z Z Z Z  Z Z Z Z Z  Z  Z  Z  Z  Z Z Z Z Z Z Z Z  Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z  Z  Z  Z  Z  Z Z Z Z Z Z Z Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z~  Z}  Z|  Z{  Zz  Zy  Zx  Zw   Zv   Zu   Zt   Zs   Zr  Zq  Zp  Zo  Zn  Zm  Zl  Zk  Zj Zi Zh Zg Zf Ze  Zd Zc Zb Za Z` Z_  Z^  Z]  Z\  Z[  ZZ ZY ZX ZW ZV ZU ZT ZS  ZR ZQ ZP ZO ZN  ZM  ZL  ZK  ZJ  ZI ZH ZG ZF ZE ZD ZC ZB  ZA  Z@   Z?   Z>   Z=   Z<   Z;  Z:  Z9  Z8  Z7  Z6  Z5  Z4  Z3 Z2 Z1 Z0 Z/ Z. Z- Z, Z+  Z*  Z)  Z(  Z'  Z& Z% Z$ Z# Z" Z! Z Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z   Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z   Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Z  Y  Y  Y  Y  Y  Y  Y  Y  Y   Y  Y  Y  Y  Y  Y  Y  Y  Y  Y  Y  Y   Y  Y  Y  Y  Y  Y  Y  Y  Y  Y  Y  Y  Y  Y  Y  Y  Y   Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y  Y  Y  Y  Y  Y Y Y Y Y Y Y Y  Y Y  Y  Y  Y  Y  Y Y Y Y Y Y Y Y  Y Y Y  Y  Y  Y  Y  Y Y Y Y Y Y Y Y  Y  Y  Y  Y Y Y Y Y Y Y Y  Y Y  Y  Y  Y  Y  Y Y Y Y Y Y Y Y  Y  Y  Y Y Y Y Y Y Y Y  Y  Y  Y  Y  Y~  Y} Y| Y{ Yz Yy Yx Yw Yv  Yu  Yt  Ys  Yr  Yq  Yp  Yo  Yn  Ym   Yl   Yk   Yj   Yi   Yh  Yg  Yf  Ye  Yd  Yc  Yb  Ya  Y` Y_ Y^ Y] Y\ Y[ YZ YY YX YW YV  YU  YT  YS  YR  YQ YP YO YN YM YL YK YJ  YI  YH  YG   YF   YE   YD   YC   YB  YA  Y@  Y?  Y>  Y=  Y<  Y;  Y: Y9 Y8 Y7 Y6 Y5 Y4 Y3  Y2  Y1  Y0  Y/  Y. Y- Y, Y+ Y* Y) Y( Y'  Y& Y% Y$  Y#  Y"  Y!  Y  Y Y Y Y Y Y Y Y  Y  Y  Y  Y  Y  Y   Y   Y   Y   Y   Y  Y  Y  Y  Y  Y  Y  Y  Y Y Y Y Y Y X  X  X  X  X  X X X X X X X X  X X X X X X X X  X  X  X  X  X X X X X X X X  X  X  X  X  X   X   X   X   X   X  X  X  X  X  X  X  X  X X X X X X X  X  X  X  X  X X X X X X X X  X  X  X  X  X  X X X X X X X X  X  X  X   X   X   X   X   X  X  X  X  X  X  X  X  X X X X X X X X  X  X  X  X  X X X X X X X X  X X X X  X  X  X  X  X X X X X~ X} X| X{  Xz Xy Xx  Xw  Xv  Xu  Xt  Xs Xr Xq Xp Xo Xn Xm Xl  Xk  Xj  Xi  Xh  Xg  Xf Xe Xd Xc Xb Xa X` X_  X^  X]  X\  X[  XZ XY XX XW XV XU XT XS  XR  XQ  XP  XO  XN  XM XL XK XJ XI XH XG XF  XE  XD  XC  XB   XA   X@   X?   X>   X=  X<  X;  X:  X9  X8  X7  X6  X5  X4  X3  X2 X1 X0 X/ X. X- X, X+  X*  X)  X( X' X& X% X$ X# X" X!  X  X  X X X X X X X X  X  X  X  X  X   X   X   X   X   X  X  X  X  X  X  X  X  X  |X  |X  |X  |X  |X  |W  |W  |W  | W  | W  | W  | W  | W  |W  |W  |W  |W  |W  |W  |W  |W r W r W r W r W r W r W r W r W r W r W r W r W r W r W  r W rW r W r W r W r W r W rW rW rW rW rW rW rW  rW rW rW rW rW r W r W r W r W r W rW rW rW rW rW rW rW  rW rW r W r W r W r W r W rW rW rW rW rW rW rW  rW rW rW rW rW rW rW rW rW rW rW rW rW rW rW r W r W r W r W r W rW rW rW rW rW rW rW  rW r W r W r W r W r W rW rW rW rW rW rW rW  rW rW rW r W r W r W r W r W rW rW rW rW rW rW rW~  rW} rW| rW{ rWz r Wy r Wx r Ww r Wv r Wu rWt rWs rWr rWq rWp rWo rWn  rWm  rWl  rWk  r Wj  r Wi  r Wh  r Wg  r Wf  rWe  rWd  rWc  rWb  rWa  rW`  rW_  rW^ hW] hW\ hW[ hWZ hWY hWX hWW hWV h WU h WT h WS h WR h WQ hWP hWO hWN hWM hWL hWK hWJ  hWI h WH hWG hWF hWE hWD hWC hWB hWA hW@ hW? hW> hW= hW< hW; hW: hW9 hW8 hW7 hW6 h W5 h W4 h W3 h W2 h W1 hW0 hW/ hW. hW- hW, hW+ hW*  hW)  hW(  hW'  hW&  hW%  hW$  hW#  hW"  h W!  h W  h W  h W  h W  hW  hW  hW  hW  hW  hW  hW  hW ^ W ^W ^W ^W ^W ^W ^W ^W  ^W ^ W ^ W ^ W ^ W ^ W ^ W ^ W ^ W ^ W ^ W ^ W ^ W ^ V ^ V ^ V  ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V  ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V  ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V  ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V  ^ V ^V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^V ^V ^V ^V ^V ^V ^V  ^V ^V ^V ^V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^V ^V ^V ^V ^V ^V ^V  ^V ^ V ^ V ^ V ^V ^V ^V ^V ^V ^V ^V  ^V ^V ^V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^V ^V ^V ^V ^V ^V ^V  ^V ^V ^V ^V ^V ^V ^V ^ V ^ V ^ V ^ V ^ V ^V~ ^V} ^V| ^V{ ^Vz ^Vy ^Vx  ^Vw ^Vv ^Vu ^Vt ^Vs  ^Vr ^Vq ^Vp ^Vo ^Vn ^Vm ^Vl ^Vk ^Vj ^Vi ^Vh ^ Vg ^ Vf ^ Ve ^ Vd ^ Vc ^Vb ^Va ^V` ^V_ ^V^ ^V] ^V\  ^V[  ^ VZ  ^ VY  ^ VX  ^VW  ^VV  ^VU  ^VT  ^VS  ^VR  ^VQ  ^VP T VO T VN T VM T VL T VK T VJ T VI T VH T VG T VF T VE T VD  T VC T -VB T ,VA T +V@ T *V? T )V> T (V= T 'V< T &V; T %V: T $V9 T #V8 T "V7 T !V6 T V5 T V4 T V3 T V2 T V1 T V0 T V/ T V. T V- T V, T V+ T V* T V) T V( T V' T V& T V% T V$ T V# T V" T V! T V T V T V T V T V T V T V T V T V T V  T V T V T V T V T V T V T V T V T V T V T V T V T V T V T V T V T V T V T V T V T V  T V T V T U T U T U T U T U T U T U T U T U T U T U T U T U T U T U T U T U T U T U T U T U T U T U T U T U  T U TU TU TU TU TU TU TU TU TU TU TU TU TU TU T U T U T U T U T U TU TU TU TU TU TU TU  TU TU TU TU TU TU TU TU TU TU TU TU TU TU TU TU T U T U T U T U T U TU TU TU TU TU TU TU  TU TU TU TU TU TU TU TU TU TU TU TU TU TU TU TU T U T U T U T U T U TU TU TU TU TU TU TU  TU TU TU TU TU TU TU TU TU TU TU TU  -^  0j}qeYMA5)~~~~~~~~~~~~v~j~^~R~F~:~.~"~~ }}}}}}}}}}}}z}n}b}V}J}>}2}&}}}||||||||||||s|g|[|O|C|7|+|||{{{{{{{{{{{{w{k{_{S{G{;{/{#{{ {zzzzzzzzzzz|zpzdzXzLz@z4z(zzzyyyyyyyyyyyytyhy\yPyDy8y,y yy xxxxxxxxxxxxyxmxaxUxIx=x1x%xx xwwwwwwwwwww}wqwewYwMwAw5w)wwwvvvvvvvvvvvvvvjv^vRvFv:v.v"vv uuuuuuuuuuuuzunubuVuJu>u2u&uuuttttttttttttstgt[tOtCt7t+tttsssssssssssswsks_sSsGs;s/s#ss rrrrrrrrrrrr|rprdrXrLr@r4r(rrrqqqqqqqqqqqqtqhq\qPqDq8q,q qqppppppppppppypmpapUpIp=p1p%pp pooooooooooo}oqoeoYoMoAo5o)ooonnnnnnnnnnnnunin]nQnEn9n.n"nn mmmmmmmmmmmmzmnmbmVmJm>m2m&mmmllllllllllllslgl[lOlCl7l+lllkkkkkkkkkkkkwkkk_kSkGk;k/k#kk jjjjjjjjjjjj|jpjdjXjLj@j4j(jjjiiiiiiiiiiiitihi\iPiDi8i,i iihhhhhhhhhhhhyhmhahUhIh=h1h%hh hggggggggggg}gqgegYgMgAg5g)gggffffffffffffufif]fQfEf9f-f!ff eeeeeeeeeeeezenebeVeJe>e2e&eeeddddddddddd~drdfdZdNdBd6d*dddccccccccccccvcjc^cRcGc;c/c#cc bbbbbbbbbbbb{bobcbYbNbCb8b-b"bb baaaaaaaaaaaa}araga\aQaFa;a0a%aaa`````````````u`j`_`T`I`>`3`(```_____________x_m_b_W_L_A_6_+_ __ ^^^^^^^^^^^^}^q^e^Y^M^A^5^)^^^]]]]]]]]]]]]u]i]]]Q]E]9]-]!]] \\\\\\\\\\\\z\n\b\V\J\>\2\&\\\[[[[[[[[[[[~[r[f[Z[N[B[6[*[[[ZZZZZZZZZZZZwZkZ_ZSZGZ;Z/Z#ZZ YYYYYYYYYYYY{YoYcYWYKY?Y3Y'YYYXXXXXXXXXXXXtXhX\XPXDX8X,X XXWWWWWWWWWWWWxWlW`WTWHWT2T&TTTSSSSSSSSSSS~SrSfSZSNSBS6S*SSSRRRRRRRRRRRRvRjR^RRRFR:R/R#RR QQQQQQQQQQQQ{QoQcQWQKQ?Q3Q'QQQPPPPPPPPPPPPsPgP[POPCP7P+PPPOOOOOOOOOOOOxOlO`OTOHOI2I&IIIHHHHHHHHHHH~HrHfHZHNHBH6H+HHHGGGGGGGGGGGGwGkG_GSGGG;G/G#GG FFFFFFFFFFFF{FoFcFWFKF?F3F'FFFEEEEEEEEEEEEsEhE\EPEDE8E,E EEDDDDDDDDDDDDxDlD`DTDHDA2A&AAA@@@@@@@@@@@@s@g@[@O@C@7@+@@@????????????w?k?_?S?G?;?0?$?? ?>>>>>>>>>>>|>p>d>X>L>@>4>(>>>============u=i=]=Q=E=9=-=!== <<<<<<<<<<<939'999888888888888s8g8[8O8C878+888777777777777w7k7_7S7G7;7/7#77 766666666666|6p6d6X6L6@646(666555555555555t5h5\5P5D595-5!55 444444444444y4m4a4U4I4=414%44 433333333333}3q3e3Y3M3A353)333222222222222u2i2]2Q2E292-2!22 111111111111z1n1b1V1J1>121&11100000000000~0r0f0Z0N0B060*000////////////v/j/^/R/G/;///#// ............{.o.c.W.K.?.3.'...------------s-g-[-O-C-7-+---,,,,,,,,,,,,,u,j,_,T,I,>,3,(,,,+++++++++++++x+m+b+W+L+A+6+++ ++ *************x*l*`*T*H*<*0*$** *)))))))))))|)q)e)Y)M)A)5)))))((((((((((((u(i(](Q(E(9(-(!(( ''''''''''''z'n'b'V'J'>'2'&'''&&&&&&&&&&&~&r&f&Z&N&B&6&*&&&%%%%%%%%%%%%v%j%^%R%F%;%/%#%% $$$$$$$$$$$${$o$c$W$K$?$3$'$$$############s#g#[#O#C#7#+###""""""""""""x"l"`"T"H"<"0"$"" "!!!!!!!!!!!|!p!d!X!L!@!4!(!!! t h \ P D 8 ,  ymaUI=1% }qeYMA5)ui]QE:." znbVJ>2&~rfZNB6*wk_SG;/# {ocWK?3'th\PD8, xl`TH<0$ }qeYMA5)ui]QE9-! ymaUI=1% ~rfZNB6*vj   !g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g   g  9g  8g  7g  6g  5g  4g  3g  2g  1g  0g  /g  .g  -g  ,g  +g  *g  )g  (g  'g  &g  %g  $g  #g  "g  !g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g   g  *g  )g  (g  'g  &g  %g  $g  #g  "g  !g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g  g~  g}  g|  g{  gz  gy  gx  gw  gv  gu  gt   gs  )gr  (gq  'gp  &go  %gn  $gm  #gl  "gk  !gj  gi  gh  gg  gf  ge  gd  gc  gb  ga  g`  g_  g^  g]  g\  g[  gZ  gY  gX  gW  gV  gU  gT  gS  gR  gQ  gP  gO  gN  gM  gL  gK   gJ ;gI :gH 9gG 8gF 7gE 6gD 5gC 4gB 3gA 2g@ 1g? 0g> /g= .g< -g; ,g: +g9 *g8 )g7 (g6 'g5 &g4 %g3 $g2 #g1 "g0 !g/  g. g- g, g+ g* g) g( g' g& g% g$ g# g" g! g g g g g  g  g  g  g  g g g g g g g g  g 5g 4g 3g 2g 1g 0g /g .g -g ,g +g *g )g (g 'g &f %f $f #f "f !f  f f f f f f f f f f f f f f f f f f f  f  f  f  f  f f f f f f f f  f Gf Ff Ef Df Cf Bf Af @f ?f >f =f  f= f< f;  f:  f9  f8  f7  f6 f5 f4 f3 f2 f1 f0 f/  f. $f- #f, "f+ !f*  f) f( f' f& f% f$ f# f" f! f f f f f f f f f f  f  f  f  f  f f f f f f f f  f f f f f f f f f f f e e  e  e  e  e  e e e e e e e e  e  3e  2e  1e  0e  /e  .e  -e  ,e  +e  *e  )e  (e  'e  &e  %e  $e  #e  "e  !e   e  e  e  e  e  e  e  e  e  e  e  e  e  e  e  e  e  e  e   e   e   e   e   e  e  e  e  e  e  e  e  e 5e 4e 3e 2e 1e 0e /e .e -e ,e +e *e )e (e 'e &e %e $e #e "e !e  e e e e e e e e e e e e e e e e e e e  e  e  e  e  e e e e e e e e  e 8e 7e 6e 5e 4e 3e 2e 1e 0e /e .e~ -e} ,e| +e{ *ez )ey (ex 'ew &ev %eu $et #es "er !eq  ep eo en em el ek ej ei eh eg ef ee ed ec eb ea e` e_ e^  e]  e\  e[  eZ  eY eX eW eV eU eT eS eR  eQ GeP FeO EeN DeM CeL BeK AeJ @eI ?eH >eG =eF  4e= 3e< 2e; 1e: 0e9 /e8 .e7 -e6 ,e5 +e4 *e3 )e2 (e1 'e0 &e/ %e. $e- #e, "e+ !e*  e) e( e' e& e% e$ e# e" e! e e e e e e e e e e  e  e  e  e  e e e e e e e e  e &e %e $e #e "e !e  e e e e d d d d d d d d d d d d d d d  d  d  d  d  d d d d d d d d  d /d .d -d ,d +d *d )d (d 'd &d %d $d #d "d !d  d d d d d d d d d d d d d d d d d d d  d  d  d  d  d d d d d d d d  d 0d /d .d -d ,d +d *d )d (d 'd &d %d $d #d "d !d  d d d d d d d d d d d d d d d d d d d  d  d  d  d  d d d d d d d d  d +d *d )d (d 'd &d %d~ $d} #d| "d{ !dz  dy dx dw dv du dt ds dr dq dp do dn dm dl dk dj di dh dg  df  de  dd  dc  db da d` d_ d^ d] d\ d[  dZ %dY $dX #dW "dV !dU  dT dS dR dQ dP dO dN dM dL dK dJ dI dH dG dF dE dD dC dB  dA  d@  d?  d>  d= d< d; d: d9 d8 d7 d6  d5 d4 d3 d2 d1 d0 d/ d. d- d, d+ d* d) d( d' d& d% d$ d#  d"  d!  d  d  d d d d d d d d  d  d d d d d d d d d d d d d d d d d d d  d  d  d  c  c c c c c c c c  c #c "c !c  c c c c c c c c c c c c c c c c c c c  c  c  c  c  c c c c c c c c  c  #c  "c  !c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c   c  ;c  :c  9c  8c  7c  6c  5c  4c  3c  2c  1c  0c  /c  .c  -c  ,c  +c  *c  )c  (c  'c  &c  %c  $c  #c  "c  !c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c~  c}  c|  c{  cz  cy  cx  cw  cv   cu  6ct  5cs  4cr  3cq  2cp  1co  0cn  /cm  .cl  -ck  ,cj  +ci  *ch  )cg  (cf  'ce  &cd  %cc  $cb  #ca  "c`  !c_  c^  c]  c\  c[  cZ  cY  cX  cW  cV  cU  cT  cS  cR  cQ  cP  cO  cN  cM  cL  cK  cJ  cI  cH  cG  cF  cE  cD  cC  cB  cA  c@   c?  *c>  )c=  (c<  'c;  &c:  %c9  $c8  #c7  "c6  !c5  c4  c3  c2  c1  c0  c/  c.  c-  c,  c+  c*  c)  c(  c'  c&  c%  c$  c#  c"  c!  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c  c   c  >c  =c  b=  b< 'b; &b: %b9 $b8 #b7 "b6 !b5  b4 b3 b2 b1 b0 b/ b. b- b, b+ b* b) b( b' b& b% b$ b# b"  b!  b  b  b  b b b b b b b b  b ,b +b *b )b (b 'b &b %b $b #b "b !b  b b b b b b b b b a a a a a a a a a a  a  a  a  a  a a a a a a a a  a &a %a $a #a "a !a  a a a a a a a a a a a a a a a a a a a  a  a  a  a  a a a a a a a a  a 4a 3a 2a 1a 0a /a .a -a ,a +a *a )a (a 'a &a %a $a #a "a !a  a a a a a a a a a a a a a a a a a a a  a  a  a  a  a a a a a a a a  a  Pa  Oa  Na  Ma  La  Ka  Ja  Ia  Ha  Ga  Fa  Ea  Da  Ca  Ba  Aa  @a~  ?a}  >a|  =a{   a= a< a; a: a9 a8  a7  a6  a5  a4  a3 a2 a1 a0 a/ a. a- a,  a+ /a* .a) -a( ,a' +a& *a% )a$ (a# 'a" &a! %a $a #a "a !a  a a a a a a a a a a a a a a a a a a a  a  a  a  a  a a a a a ` ` `  ` H` G` F` E` D` C` B` A` @` ?` >` =` <` ;` :` 9` 8` 7` 6` 5` 4` 3` 2` 1` 0` /` .` -` ,` +` *` )` (` '` &` %` $` #` "` !`  ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` `  `  `  `  `  ` ` ` ` ` ` ` `  `  %`  $`  #`  "`  !`  `  `  `  `  `  `  `  `  `  `  `  `  `  `  `  `  `  `  `  `  `  `  `  `  `  `  `  `  `  `  `   `  ,`  +`  *`  )`  (`  '`  &`  %`  $`  #`  "`  !`  `  `  `  `  `~  `}  `|  `{  `z  `y  `x  `w  `v  `u  `t  `s  `r  `q  `p  `o  `n  `m  `l  `k  `j  `i  `h  `g  `f  `e  `d   `c  !`b  `a  ``  `_  `^  `]  `\  `[  `Z  `Y  `X  `W  `V  `U  `T  `S  `R  `Q  `P  `O  `N  `M  `L  `K  `J  `I  `H  `G  `F  `E  `D  `C   `B  4`A  3`@  2`?  1`>  0`=  /`<  .`;  -`:  ,`9  +`8  *`7  )`6  (`5  '`4  &`3  %`2  $`1  #`0  "`/  !`.  `-  `,  `+  `*  `)  `(  `'  `&  `%  `$  `#  `"  `!  `  `  `  `  `  `  `  `  `  `  `  `  `  `  `  `  `  `   `  2`  1`  0`  /`  .`  -`  ,`  +`  *`  )`  (`  '`  &`  %`  $_  #_  "_  !_  _  _  _  _  _  _  _  _  _  _  _  _  _  _  _  _  _  _  _  _  _  _  _  _  _  _  _  _  _  _  _   _ &_ %_ $_ #_ "_ !_  _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _  _  _  _  _  _ _ _ _ _ _ _ _  _ %_ $_ #_ "_ !_  _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _  _  _  _  _  _ _ _ _ _ _ _ _  _ 8_ 7_ 6_ 5_ 4_ 3_ 2_ 1_ 0_ /_ ._ -_ ,_ +_ *_ )_ (_ '_ &_~ %_} $_| #_{ "_z !_y  _x _w _v _u _t _s _r _q _p _o _n _m _l _k _j _i _h _g _f  _e  _d  _c  _b  _a _` __ _^ _] _\ _[ _Z  _Y +_X *_W )_V (_U '_T &_S %_R $_Q #_P "_O !_N  _M _L _K _J _I _H _G _F _E _D _C _B _A _@ _? _> _= _< _;  _:  _9  _8  _7  _6 _5 _4 _3 _2 _1 _0 _/  _. )_- (_, '_+ &_* %_) $_( #_' "_& !_%  _$ _# _" _! _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _  _  _  _  _  _ _ _ _ _ _ _ _  _ #_ "_ !_  _ _ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^  ^  ^  ^  ^  ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^  ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^  ^  ^  ^  ^  ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^  0s|pdXL@4)~~~~~~~~~~~~u~i~]~Q~E~9~-~!~~ }}}}}}}}}}}}y}m}b}V}J}>}2}&}}}|||||||||||~|r|f|Z|N|B|6|*|||{{{{{{{{{{{{w{k{_{S{G{;{/{#{{ zzzzzzzzzzzz|zpzdzXzLz@z4z(zzzyyyyyyyyyyyytyhy\yPyDy8y,y!yy xxxxxxxxxxxxyxmxaxUxIx=x1x%xx xwwwwwwwwwww~wrwfwZwNwBw6w*wwwvvvvvvvvvvvvvvjv^vRvFv:v.v"vv uuuuuuuuuuuu{uoucuWuKu?u3u'uuuttttttttttttstgt[tOtCt7t+tttssssssssssssxsls`sTsHsf2f&fffeeeeeeeeeeeesege[eOeCe7e+eeeddddddddddddwdkd_dSdGd;d/d#dd cccccccccccc|cpcdcXcLc@c4c(cccbbbbbbbbbbbbtbhb\bPbDb8b,b bbaaaaaaaaaaaayamaaaUaIa=a1a%aa a```````````}`q`e`Y`M`A`5`)```____________v_j_^_R_F_:_._"__ ^^^^^^^^^^^^z^n^b^V^J^>^3^'^^^]]]]]]]]]]]]s]g][]O]C]7]+]]]\\\\\\\\\\\\x\l\`\T\H\<\0\$\\ \[[[[[[[[[[[|[p[d[X[L[@[4[([[[ZZZZZZZZZZZZuZiZ]ZQZEZ9Z-Z!ZZ YYYYYYYYYYYYyYmYaYUYJY>Y2Y&YYYXXXXXXXXXXX~XrXfXZXNXBX6X*XXXWWWWWWWWWWWWvWjW_WSWGW;W/W#WW VVVVVVVVVVVV{VoVcVWVKV?V3V'VVVUUUUUUUUUUUUtUhU\UPUDU8U,U UUTTTTTTTTTTTTxTlT`TTTHTQ2Q&QQQPPPPPPPPPPPPsPgP[POPCP7P+PPPOOOOOOOOOOOOwOkO_OSOGO;O/O#OO NNNNNNNNNNNN|NpNdNXNLN@N4N(NNNMMMMMMMMMMMMtMhM\MPMDM8M,M MM LLLLLLLLLLLLyLmLaLULIL=L1L%LL LKKKKKKKKKKK~KrKfKZKNKBK6K*KKKJJJJJJJJJJJJvJjJ^JRJFJ:J.J"JJ IIIIIIIIIIII{IoIcIWIKI?I3I'IIIHHHHHHHHHHHHtHhH\HPHDH8H,H HHGGGGGGGGGGGGyGmGaGUGIG=G1G%GG GFFFFFFFFFFF}FqFeFYFMFAF5F)FFFEEEEEEEEEEEEvEjE^EREFE:E.E"EE DDDDDDDDDDDDzDnDbDVDJD>D2D&DDDCCCCCCCCCCCCsCgC[COCCC7C+CCCBBBBBBBBBBBByBnBcBXBMBBB7B,B!BB BAAAAAAAAAAAA|AqAfA[APAEA:A/A$AA A@@@@@@@@@@@}@q@e@Y@M@A@5@)@@@????????????v?j?^?R?F?:?.?"?? >>>>>>>>>>>>z>n>b>V>K>?>3>'>>>============s=g=[=O=C=7=+= ==<<<<<<<<<<<424&444333333333333s3g3[3O3C373+333222222222222x2l2`2T2H2=212%22 211111111111}1q1e1Y1M1A151*111000000000000v0j0^0R0F0:0.0"00 ////////////{/o/c/W/K/?/3/'///............s.g.].R.G.<.1.&...-------------v-k-`-U-J-?-4-)---,,,,,,,,,,,,x,l,`,T,I,=,1,%,, ,+++++++++++}+q+e+Y+M+A+6+*+++************v*j*^*R*F*;*/*#** ))))))))))))|)p)d)X)L)@)4)()))((((((((((((u(i(](Q(E(9(-(!(( ''''''''''''y'm'a'U'I'='1'%'' '&&&&&&&&&&&~&r&f&Z&N&B&7&+&&&%%%%%%%%%%%%w%k%_%S%G%;%/%#%% $$$$$$$$$$$$|$p$d$X$L$@$4$($$$############t#i#]#Q#E#9#-#!## """"""""""""y"m"a"U"I"="1"%"" "!!!!!!!!!!!~!r!f!Z!N!B!6!*!!! v j _ S G ; / #  |pdXL@4(th\PD8, ymaUI=1% }qeYMA5)ui]QE9." znbVJ>2&vk`UJ?4)xl`TH=1% }qfZNB6*wk_SG;/# |pdXL@4(ui]QE9-! znbVJ>2&s  q'  q&  q%  q$  q#  q"  q!  q  q   q q q q q q q q q q q q  q  q  q  q  q q q q q q q q  q q q q  q  q  q  p  p p p p p p p p  p p p p p p  p  p  p  p  p p p p p p p p  p p p p p p p p p  p  p  p  p  p p p p p p p p  p p p p p p  p  p  p  p  p p p p p p p p  p p p p p p  p  p  p  p  p p p p p p p p  p p p p p  p  p  p  p  p p p p p p p p  p  p  p  p  p  p  p  p  p  p  p  p   p   p   p   p   p  p  p  p  p  p  p  p  p p p p p~ p} p| p{ pz py px pw  pv  pu  pt  ps  pr pq pp po pn pm pl pk  pj :pi 9ph 8pg 7pf 6pe 5pd 4pc 3pb 2pa 1p` 0p_ /p^ .p] -p\ ,p[ +pZ *pY )pX (pW 'pV &pU %pT $pS #pR "pQ !pP  pO pN pM pL pK pJ pI pH pG pF pE pD pC pB pA p@ p? p> p=  p<  p;  p:  p9  p8 p7 p6 p5 p4 p3 p2 p1  p0 (p/ 'p. &p- %p, $p+ #p* "p) !p(  p' p& p% p$ p# p" p! p p p p p p p p p p p p  p  p  p  p  p p p p p p p p  p  p  p  p  p  p  p  p  p  o  o  o  o   o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o   o  "o  !o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o   o  !o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o   o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o  o   o~  o}  o|  o{  oz  oy ox ow ov ou ot os or  oq (op 'oo &on %om $ol #ok "oj !oi  oh og of oe od oc ob oa o` o_ o^ o] o\ o[ oZ oY oX oW oV  oU  oT  oS  oR  oQ oP oO oN oM oL oK oJ  oI oH oG oF oE oD oC oB  oA  o@  o?  o>  o= o< o; o: o9 o8 o7 o6  o5  o4  o3  o2  o1  o0 o/ o. o- o, o+ o* o)  o( o' o& o% o$ o# o" o! o  o  o  o  o  o o o o o o o o  o o o o o o o o o o o  o  o  o  o  o o o o o n n n  n n n n  n  n  n  n  n n n n n n n n  n  n  n  n  n  n  n  n  n  n  n  n  n  n  n  n  n  n  n   n   n   n   n   n  n  n  n  n  n  n  n  n n n n n n n n n n n n n n n  n  n  n  n  n n n n n n n n  n !n  n n n n n n n n n n n n n n n n n n n  n  n  n  n  n n n n n n n n  n n n n n n n n n n n  n  n  n  n  n n n n n~ n} n| n{  nz  ny  nx  nw  nv  nu  nt  ns  nr  nq  np  no  nn  nm   nl  nk  nj  ni  nh  ng  nf  ne  nd  nc  nb  na  n`  n_  n^  n]  n\  n[  nZ  nY  nX   nW  $nV  #nU  "nT  !nS  nR  nQ  nP  nO  nN  nM  nL  nK  nJ  nI  nH  nG  nF  nE  nD  nC  nB  nA  n@  n?  n>  n=  n<  n;  n:  n9  n8  n7  n6  n5  n4   n3  n2  n1  n0  n/  n.  n-  n,  n+  n*  n)  n(  n'  n&  n%  n$  n#  n"  n!  n  n   n  !n  n  n  n  n  n  n  n  n  n  n  n  n  n  n  n  n  n  n  n  n  n  n  n  n  n  n  n  n  n  m  m   m 'm &m %m $m #m "m !m  m m m m m m m m m m m m m m m m m m m  m  m  m  m  m m m m m m m m  m m m m m m m m m m m m m  m  m  m  m  m m m m m m m m  m m m m m m m m m m m  m  m  m  m  m m m m m m m m  m m m m m m m m m  m  m  m  m  m m m m m m m m  m m m m m m m m m m m m m  m  m  m  m  m m m~ m} m| m{ mz my  mx mw mv mu mt ms mr mq mp mo mn mm ml mk mj mi mh mg mf  me  md  mc  mb  ma m` m_ m^ m] m\ m[ mZ  mY mX mW mV mU mT mS mR mQ mP mO mN mM mL mK mJ mI  mH  mG  mF  mE  mD mC mB mA m@ m? m> m=  m<   m;  m:  m9  m8  m7  m6  m5  m4  m3  m2  m1  m0  m/  m.  m-  m,  m+  m*  m)   m(   m'   m&   m%   m$  m#  m"  m!  m  m  m  m  m m m m m m m m m m m m m m m m m m m  m  m  m  m  m m m m m m l l  l ,l +l *l )l (l 'l &l %l $l #l "l !l  l l l l l l l l l l l l l l l l l l l  l  l  l  l  l l l l l l l l  l  l l l l l l l l l l l l l l l l l l l  l  l  l  l  l l l l l l l l  l l l l l l l l l l l l l l l  l  l  l  l  l l l l l l l l  l l l l l l l l l l l l l l l  l  l  l  l  l l l l l l~ l} l|  l{ #lz "ly !lx  lw lv lu lt ls lr lq lp lo ln lm ll lk lj li lh lg lf le  ld  lc  lb  la  l` l_ l^ l] l\ l[ lZ lY  lX lW lV lU lT lS lR lQ lP lO lN lM lL lK lJ lI lH lG  lF  lE  lD  lC  lB lA l@ l? l> l= l< l;  l: (l9 'l8 &l7 %l6 $l5 #l4 "l3 !l2  l1 l0 l/ l. l- l, l+ l* l) l( l' l& l% l$ l# l" l! l l  l  l  l  l  l l l l l l l l  l &l %l $l #l "l !l  l l l l l l l l l l l l k k k k k k k  k  k  k  k  k k k k k k k k  k )k (k 'k &k %k $k #k "k !k  k k k k k k k k k k k k k k k k k k k  k  k  k  k  k k k k k k k k  k k k k k k k k k k k k k k k k  k  k  k  k  k k k k k k k k  k "k !k  k k k k k k k k k k k k k k k k k k k  k  k  k  k  k k k k k k k k  k (k 'k &k %k $k #k "k~ !k}  k| k{ kz ky kx kw kv ku kt ks kr kq kp ko kn km kl kk kj  ki  kh  kg  kf  ke kd kc kb ka k` k_ k^  k] )k\ (k[ 'kZ &kY %kX $kW #kV "kU !kT  kS kR kQ kP kO kN kM kL kK kJ kI kH kG kF kE kD kC kB kA  k@  k?  k>  k=  k< k; k: k9 k8 k7 k6 k5  k4 k3 k2 k1 k0 k/ k. k- k, k+ k* k) k( k' k& k%  k$  k#  k"  k!  k k k k k k k k  k  4k  3k  2k  1k  0k  /k  .k  -k  ,k  +k  *k  )k  (k  'k  &k  %k  $k  #k  "k  !k  k  k  k  k  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j   j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j   j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j   j  0j  /j  .j  -j  ,j  +j  *j  )j  (j  'j  &j  %j  $j  #j  "j  !j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j  j~   j}  +j|  *j{  )jz  (jy  'jx  &jw  %jv  $ju  #jt  "js  !jr  jq  jp  jo  jn  jm  jl  jk  jj  ji  jh  jg  jf  je  jd  jc  jb  ja  j`  j_  j^  j]  j\  j[  jZ  jY  jX  jW  jV  jU  jT  jS   jR (jQ 'jP &jO %jN $jM #jL "jK !jJ  jI jH jG jF jE jD jC jB jA j@ j? j> j= j< j; j: j9 j8 j7  j6  j5  j4  j3  j2 j1 j0 j/ j. j- j, j+  j*   i=  i<  i;  i:   i9   i8   i7   i6   i5  i4  i3  i2  i1  i0  i/  i.  i- i, i+ i* i) i( i' i& i% i$ i# i" i!  i  i  i  i  i i i i i i i i  i i i i i i i i i i i i i i i i i i i  i  i  h  h  h h h h h h h h  h *h )h (h 'h &h %h $h #h "h !h  h h h h h h h h h h h h h h h h h h h  h  h  h  h  h h h h h h h h  h (h 'h &h %h $h #h "h !h  h h h h h h h h h h h h h h h h h h h  h  h  h  h  h h h h h h h h  h h h h h h h h h h h h h h  h  h  h  h  h h h h h h h h  h !h  h h h h h h h h h h~ h} h| h{ hz hy hx hw hv hu  ht  hs  hr  hq  hp ho hn hm hl hk hj hi  hh hg hf he hd hc hb ha h` h_ h^ h] h\ h[ hZ  hY  hX  hW  hV  hU hT hS hR hQ hP hO hN  hM hL hK hJ hI hH hG hF hE hD hC hB hA h@ h? h> h= h< h;  h:  h9  h8  h7  h6 h5 h4 h3 h2 h1 h0 h/  h.  &h-  %h,  $h+  #h*  "h)  !h(  h'  h&  h%  h$  h#  h"  h!  h  h  h  h  h  h  h  h  h  h  h  h  h  h  h  h  h  h  h  h  h  h  h  h   h  2h  1h  0h  /h  .h  -h  ,h  +h  *g  )g  (g  'g  &g  %g  $g  #g V}qeYMA5)~~~~~~~~~~~~v~j~^~R~F~:~.~"~~ }}}}}}}}}}}}z}n}c}W}K}?}3}'}}}||||||||||||s|h|\|P|D|8|,| ||{{{{{{{{{{{{{u{j{_{T{I{>{3{({{{zzzzzzzzzzzz~zrzfzZzNzBz6z*zzzyyyyyyyyyyyywyky_ySyGy;y/y#yy xxxxxxxxxxxx{xoxdxXxLx@x4x(xxxwwwwwwwwwwwwtwhw\wPwDw8w,w wwvvvvvvvvvvvvyvmvavUvIv=v1v%vv vuuuuuuuuuuu~urufuZuNuBu6u*uuutttttttttttttvtkt`tUtJt?t4t)tttssssssssssss{soscsWsKs?s3s'sssrrrrrrrrrrrrtrhr\rPrDr8r,r rrqqqqqqqqqqqqyqmqaqUqIq=q1q%qq qppppppppppp}pqpfpZpNpBp6p*pppoooooooooooovojo^oRoFo:o.o"oo nnnnnnnnnnnn{noncnWnKn?n3n'nnnmmmmmmmmmmmm{mpmemZmOmDm9m.m#mm mllllllllllll~lslgl[lOlCl7l+lllkkkkkkkkkkkkwkkk_kSkGk;k/k#kk kjjjjjjjjjjj|jpjdjXjLj@j4j(jjjiiiiiiiiiiiiuiii]iQiEi9i-i!ii hhhhhhhhhhhhh{hphehZhOhDh9h.h#hh hggggggggggggxglg`gTgHgd2d&dddccccccccccc~crcfcZcOcCc7c+cccbbbbbbbbbbbbxblb`bTbHb^3^(^^^]]]]]]]]]]]]]v]j]^]R]F]:].]"]] \\\\\\\\\\\\{\o\c\W\K\?\3\'\\\[[[[[[[[[[[[t[h[][Q[E[9[-[![[ ZZZZZZZZZZZZyZmZaZUZIZ=Z2Z&ZZZYYYYYYYYYYY~YrYfYZYNYBY8Y-Y"YY YXXXXXXXXXXXX}XrXfXZXNXBX6X*XXXWWWWWWWWWWWWvWjW^WRWFW;W/W#WW VVVVVVVVVVVV{VpVdVXVLV@V4V(VVVUUUUUUUUUUUUtUjU_UTUIU>U3U(UUUTTTTTTTTTTTT~TrTfTZTNTBT6T*TTTSSSSSSSSSSSSwSkS_SUSJS?S4S)SSSRRRRRRRRRRRRRyRnRcRXRMRCR8R-R"RR RQQQQQQQQQQQQyQmQaQUQIQ=Q1Q%QQ QPPPPPPPPPPP~PrPfPZPNPBP6P*PPPOOOOOOOOOOOOwOkO_OSOGO;O0O$OO ONNNNNNNNNNN}NqNeNYNMNAN5N)NNNMMMMMMMMMMMMvMjM^MRMFM:M.M"MM LLLLLLLLLLLLzLnLbLVLKL?L3L'LLLKKKKKKKKKKKKtKhK\KPKDK8K,K KKJJJJJJJJJJJJxJlJaJUJIJ=J1J%JJ JIIIIIIIIIII}IqIeIYIMIAI5I)IIIHHHHHHHHHHHHvHjH^HRHFH:H.H"HH GGGGGGGGGGGGzGnGbGVGJG>G2G&GGGFFFFFFFFFFFFsFgF[FOFCF7F+FFFEEEEEEEEEEEEwEkE_ETEHE>>>>>>>>>>>>t>i>^>S>H>=>2>'>>>============s=g=[=O=C=7=+===<<<<<<<<<<<626&666555555555555s5g5[5O5C575+555444444444444x4l4`4T4H4<404$44 433333333333}3q3e3Y3M3A353)333222222222222~2s2h2]2R2G2=222'2221111111111111x1m1b1W1L1A161+1 11 0000000000000|0q0f0[0P0E0:0/0$000////////////z/n/b/V/J/>/2/&///...........~.r.f.[.O.C.7.+...------------w-k-_-T-H-<-0-$-- -,,,,,,,,,,,},q,e,Y,M,A,5,*,,,++++++++++++v+j+_+S+G+;+/+#++ ************|*p*d*X*L*@*4*(***))))))))))))u)i)])Q)E)9)-)!)) (((((((((((({(o(c(W(K(?(3('(((''''''''''''t'h'\'P'D'8',' ''&&&&&&&&&&&&y&m&a&U&I&=&1&%&& &%%%%%%%%%%%~%r%f%Z%N%B%6%*%%%$$$$$$$$$$$$x$l$`$T$H$<$0$$$$ $###########}#q#e#Y#M#A#5#)###""""""""""""v"j"^"R"F":"."""" !!!!!!!!!!!!{!o!c!W!K!?!3!'!!! t h \ P D 8 ,  ymaUI=1% ~rfZNB6* y~ y} y| y{ yz yy yx yw  yv  yu  yt  ys  yr yq yp yo yn ym yl yk  yj yi yh yg yf ye yd yc yb ya y` y_ y^ y] y\  y[  yZ  yY  yX  yW yV yU yT yS yR yQ yP  yO yN yM  yL  yK  yJ  yI  yH yG yF yE yD yC yB yA  y@ y? y> y= y< y; y: y9 y8  y7  y6  y5  y4  y3 y2 y1 y0 y/ y. y- y,  y+ y* y) y( y' y& y% y$ y# y" y! y  y  y  y  y  y y y y y y y y  y y y y y y  y  y  y  y  y y y y y y y y  y y x x x x x x x  x  x  x  x  x x x x x x x x  x x x x x x x x  x x x x x x x x  x  x  x  x  x x x x x x x x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x   x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x   x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x   x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x   x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x~  x}  x|  x{   xz  xy  xx  xw  xv  xu xt xs xr xq xp xo xn  xm xl xk xj xi  xh  xg  xf  xe  xd xc xb xa x` x_ x^ x]  x\ x[ xZ xY xX  xW  xV  xU  xT  xS xR xQ xP xO xN xM xL  xK xJ  xI  xH  xG  xF  xE xD xC xB xA x@ x? x>  x=  x<  x;  x: x9 x8 x7 x6 x5 x4 x3  x2 x1 x0 x/ x. x- x, x+ x* x)  x(  x'  x&  x%  x$ x# x" x! x x x x  x x x x x x x x x x x x x x x x x  x  x  x  x  x x x x x x x x  w  w  w  w  w  w  w  w   w   w   w   w   w  w  w  w  w  w  w  w  w  w  w  w  w  w  w  w  w  w  w  w  w   w   w   w   w   w  w  w  w  w  w  w  w  w  w   w   w   w   w   w  w  w  w  w  w  w  w  w   w   w   w   w   w  w  w  w  w  w  w  w  w w w w w w w w w  w  w  w  w  w w w w w w w w  w w w w w w w w w  w  w  w  w  w w w w w w w w  w w w w w w w w w w w w  w  w  w  w~  w} w| w{ wz wy wx ww wv  wu wt ws wr wq wp wo wn wm wl wk wj wi wh wg wf we  wd  wc  wb  wa  w` w_ w^ w] w\ w[ wZ wY  wX   wW   wV  wU  wT  wS  wR  wQ  wP  wO  wN wM wL wK wJ wI  wH  wG  wF  wE  wD wC wB wA w@ w? w> w=  w< w; w: w9 w8 w7 w6 w5 w4 w3  w2  w1  w0  w/  w. w- w, w+ w* w) w( w'  w&  w%  w$  w#  w"  w!  w  w  w   w   w   w   w   w  w  w  w  w  w  w  w  w w  w  w  w  w  w w w w w w w w  w w w w v v v  v  v  v  v  v v v v v v v v  v v v v v v v v v v  v  v  v  v  v v v v v v v v  v v v v v v v v v v v v v  v  v  v  v  v v v v v v v v  v  v  v  v  v  v  v  v  v  v  v  v  v   v   v   v   v   v  v  v  v  v  v  v  v  v v v v v v v v  v  v  v  v  v v v v v v v v  v v v v v  v  v  v  v  v v v v v v v v  v v v v v v~  v}  v|  v{  vz  vy vx vw vv vu vt vs vr  vq vp vo vn vm vl vk vj vi vh vg vf ve vd  vc  vb  va  v`  v_ v^ v] v\ v[ vZ vY vX  vW  vV  vU  vT  vS  vR  vQ  vP  vO  vN  vM  vL  vK  vJ  vI   vH   vG   vF   vE   vD  vC  vB  vA  v@  v?  v>  v=  v<  v;  v:  v9  v8  v7  v6  v5  v4  v3  v2  v1  v0  v/  v.  v-  v,  v+  v*  v)  v(  v'  v&  v%  v$   v#  v"  v!  v  v  v  v  v  v  v  v  v  v  v  v  v  v  v  v  v  v  v  v  v  v  v  v  v  v   v  (v  'v  &v  %v  $v  #v  "u  !u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u   u  'u  &u  %u  $u  #u  "u  !u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u   u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u   u  u  u  u  u  u u u u u u u u  u u u u u u u u u u u u u u u u  u~  u}  u|  u{  uz uy ux uw uv uu ut us  ur uq up uo un um ul uk  uj  ui  uh  ug  uf ue ud uc ub ua u` u_  u^ u]  u\  u[  uZ  uY  uX uW uV uU uT uS uR uQ  uP uO uN uM  uL  uK  uJ  uI  uH uG uF uE uD uC uB uA  u@ u? u> u= u< u; u:  u9  u8  u7  u6  u5 u4 u3 u2 u1 u0 u/ u.  u- u, u+ u* u) u(  u'  u&  u%  u$  u# u" u! u u u u u  u  u   u   u   u   u   u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u  u   u   t   t   t   t  t  t  t  t  t  t  t  t vt vt v t v t v t v t v t vt vt vt vt vt vt vt  vt vt vt v t v t v t v t v t vt vt vt vt vt vt vt  vt  vt  vt  vt  v t  v t  v t  v t  v t  vt  vt  vt  vt  vt  vt  vt  vt lt lt lt lt lt lt lt lt lt l t l t l t l t l t lt lt lt lt lt lt lt  lt lt lt lt lt l t l t l t l t l t lt lt lt lt lt lt lt  lt lt lt lt lt lt lt lt lt lt lt lt lt lt l t l t l t l t l t lt lt lt lt lt lt lt  lt  lt  lt  lt  lt  lt  l t  l t~  l t}  l t|  l t{  ltz  lty  ltx  ltw  ltv  ltu  ltt  lts btr btq btp bto btn btm btl btk b tj b ti b th b tg b tf bte btd btc btb bta bt` bt_  bt^ bt] bt\ bt[ btZ btY btX btW btV btU btT btS btR b tQ b tP b tO b tN b tM btL btK btJ btI btH btG btF  btE btD btC btB b tA b t@ b t? b t> b t= bt< bt; bt: bt9 bt8 bt7 bt6  bt5 bt4 bt3 bt2 b t1 b t0 b t/ b t. b t- bt, bt+ bt* bt) bt( bt' bt&  bt% bt$ bt# b t" b t! b t b t b t bt bt bt bt bt bt bt  bt  bt  bt  bt  bt  bt  bt  bt  b t  b t  b t  b t  b t  bt  bt  bt  bt  bt  bt  bt  bt Xt Xt Xs Xs Xs X s X s X s X s X s Xs Xs Xs Xs Xs Xs Xs  Xs Xs Xs Xs Xs X s X s X s X s X s Xs Xs Xs Xs Xs Xs Xs  Xs  X s  X s  X s  X s  Xs  Xs  Xs  Xs  Xs  Xs  Xs  Xs Ns Ns Ns Ns Ns Ns Ns Ns Ns Ns Ns Ns Ns Ns Ns N s N s N s N s N s Ns Ns Ns Ns Ns Ns Ns  Ns Ns Ns Ns Ns Ns N s N s N s N s N s Ns Ns Ns Ns Ns Ns Ns  Ns N s N s N s N s N s Ns Ns Ns Ns Ns Ns Ns  Ns Ns Ns Ns Ns Ns Ns Ns N s N s N s N s N s Ns Ns Ns Ns Ns Ns Ns  Ns  N s  N s  Ns  Ns  Ns  Ns~  Ns}  Ns|  Ns{  Nsz Dsy Dsx Dsw Dsv Dsu D st D ss D sr D sq D sp Dso Dsn Dsm Dsl Dsk Dsj Dsi  Dsh Dsg Dsf Dse Dsd Dsc Dsb Dsa Ds` Ds_ Ds^ Ds] Ds\ D s[ D sZ D sY D sX D sW DsV DsU DsT DsS DsR DsQ DsP  DsO DsN DsM DsL DsK DsJ DsI DsH DsG DsF DsE D sD D sC D sB D sA D s@ Ds? Ds> Ds= Ds< Ds; Ds: Ds9  Ds8  Ds7  Ds6  Ds5  Ds4  Ds3  Ds2  Ds1  Ds0  Ds/  Ds.  Ds-  Ds,  Ds+  Ds*  Ds)  Ds(  D s'  D s&  D s%  D s$  D s#  Ds"  Ds!  Ds  Ds  Ds  Ds  Ds  Ds :s :s :s :s :s :s :s :s :s :s : s : s : s : s : s :s :s :s :s :s :s :s  :s :s :s :s :s :r :r :r :r : r : r : r : r : r :r :r :r :r :r :r :r  :r :r :r :r :r :r :r :r :r :r :r :r :r :r :r :r :r :r : r : r : r : r : r :r :r :r :r :r :r :r  :r  :r  :r  :r  :r  :r  :r  :r  :r  :r  :r  :r  :r  :r  :r  :r  :r  :r  : r  : r  : r  : r  : r  :r  :r  :r  :r  :r  :r  :r  :r 0r 0r 0r 0r 0r 0r 0r 0r 0r 0r 0r 0 r 0 r 0 r 0 r 0 r 0r 0r 0r 0r 0r 0r 0r  0r 0!r 0 r 0r 0r 0r 0r 0r 0r 0r 0r 0r 0r 0r 0r 0r 0r 0r 0r 0r 0r 0 r 0 r 0 r 0 r 0 r 0r 0r 0r 0r~ 0r} 0r| 0r{  0rz 0 ry 0rx 0rw 0rv 0ru 0rt 0rs 0rr 0rq 0rp 0ro 0rn 0rm 0rl 0rk 0rj 0ri 0rh 0rg 0 rf 0 re 0 rd 0 rc 0 rb 0ra 0r` 0r_ 0r^ 0r] 0r\ 0r[  0rZ 0rY 0rX 0rW 0rV 0rU 0rT 0rS 0rR 0 rQ 0 rP 0 rO 0 rN 0 rM 0rL 0rK 0rJ 0rI 0rH 0rG 0rF  0rE 0rD 0rC 0rB 0rA 0r@ 0r? 0r> 0r= 0r< 0 r; 0 r: 0 r9 0 r8 0 r7 0r6 0r5 0r4 0r3 0r2 0r1 0r0  0r/  0r.  0r-  0r,  0r+  0r*  0r)  0r(  0r'  0r&  0r%  0 r$  0 r#  0 r"  0 r!  0 r  0r  0r  0r  0r  0r  0r  0r  0r &r &r &r &r &r & r & r & r & r & r &r &r &r &r &r &r &r  &r &r &r &r &r &r &r &q &q &q &q &q &q &q & q & q & q & q & q &q &q &q &q &q &q &q  &q &q &q &q &q &q &q &q &q &q &q &q &q &q &q &q &q &q &q & q & q & q & q & q &q &q &q &q &q &q &q  &q &q &q &q &q &q &q &q &q &q &q &q &q &q &q &q &q & q & q & q & q & q &q &q &q &q &q &q &q  &q &q &q &q &q &q &q &q &q & q & q & q & q & q &q &q &q &q &q &q &q  &q  &q  &q  &q  &q  &q  &q  &q  &q  &q  &q  &q  & q  & q  & q  & q  & q  &q  &q  &q  &q  &q  &q  &q  &q  q  q  q  q  q~  q}  q|  q{  qz  qy  qx  qw  qv   qu  qt  qs  qr  qq  qp  qo  qn  qm  ql  qk  qj  qi  qh  qg  qf  qe  qd  qc  qb  qa   q`  !q_  q^  q]  q\  q[  qZ  qY  qX  qW  qV  qU  qT  qS  qR  qQ  qP  qO  qN  qM  qL  qK  qJ  qI  qH  qG  qF  qE  qD  qC  qB  qA  q@   q?  q>  q=  q<  q;  q:  q9  q8  q7  q6  q5  q4  q3  q2  q1  q0  q/  q.   q-  q,  q+  q*  q)