SQLite format 3@ ~+Ej~+- }D~~+}i%!indexverses_indexversesCREATE UNIQUE INDEX verses_index on "verses" (book_number, chapter, verse) tablebooks_allbooks_allCREATE TABLE "books_all" ("book_number" NUMERIC, "short_name" TEXT, "long_name" TEXT, "book_color" TEXT, "is_present" NUMERIC)wItableversesversesCREATE TABLE "verses" ("book_number" NUMERIC, "chapter" NUMERIC, "verse" NUMERIC, "text" TEXT){UtablebooksbooksCREATE TABLE "books" ("book_color" TEXT, "book_number" NUMERIC, "short_name" TEXT, "long_name" TEXT)=_tableinfoinfoCREATE TABLE info (name TEXT, value TEXT) 6v^G6regionMexico'right_to_leftfalse)strong_numbersfalse/russian_numberingfalse-languageYosondúa Mixtec)chapter_stringChapter6#]descriptionNuevo Testamento en mixteco de Yosondúa }&mO1~~~~~{~_~C~,~}}}}}}u}\}D}&##ff7c80ApoApocalipsis#00ff00JudJudas#00ff003Ju3 Juan#00ff002Ju2 Juan#00ff001Ju1 Juan#00ff002Pe2 Pedro#00ff001Pe1 Pedro#00ff00SanSantiago#ffff00HebHebreos#ffff00FlmnFilemón#ffff00vTitTito#ffff00l2Ti2 Timoteo#ffff00b1Ti1 Timoteo!-#ffff00X2Te2 Tesalonicenses! -#ffff00N1Te1 Tesalonicenses !#ffff00DColColosenses !#ffff00:FilFilipenses #ffff000EfeEfesios #ffff00&GálGálatas##ffff002Co2 Corintios##ffff001Co1 Corintios#ffff00RomRomanos#00ffffHecHechos#ff6600JuaJuan#ff6600LucLucas#ff6600MarMarcos#ff6600MatMateo:~A}wqke_YSMGA;5/)# ~~~~~~~~~~~~~~~~@8?;>N=a 1Jn1 Juan#00ff00= 2P2 Pedro#00ff00< 1P1 Pedro#00ff00; StgSantiago#00ff00: HeHebreos#ffff009 FlmFilemón#ffff008 vTitTito#ffff007 l2Ti2 Timoteo#ffff006 b1Ti1 Timoteo#ffff00"5- X2Ts2 Tesalonicenses#ffff00"4- N1Ts1 Tesalonicenses#ffff003! DColColosenses#ffff002! :FilFilipenses#ffff001 0EfEfesios#ffff000 &GaGálatas#ffff00/# 2Co2 Corintios#ffff00.# 1Co1 Corintios#ffff00- RoRomanos#ffff00*,= HchHechos de los Apóstoles#00ffff+ JnJuan#ff6600* LcLucas#ff6600) MrMarcos#ff6600( MtMateo#ff6600'!MalMalaquías#ffff99&ZacZacarías#ffff99%HagAgeo#ffff99$SofSofonías#ffff99#HabHabacuc#ffff99"NahNahún#ffff99!MiMiqueas#ffff99 JonJonás#ffff99|AbdAbdías#ffff99rAmAmós#ffff99hJlJoel#ffff99^OsOseas#ffff99TDnDaniel#ff9fb4JEzEzequiel#ff9fb4'6LmLamentaciones#ff9fb4,JerJeremías#ff9fb4"IsIsaías#ff9fb4(9CntCantar de los Cantares#66ff99%EcEclesiastés#66ff99!PrProverbios#66ff99SalSalmos#66ff99JobJob#66ff99EstEster#ffcc99NehNehemías#ffcc99EsdEsdras#ffcc99#2Cr2 Crónicas#ffcc99 #1Cr1 Crónicas#ffcc99 x2R2 Reyes#ffcc99 n1R1 Reyes#ffcc99 d2S2 Samuel#ffcc99 Z1S1 Samuel#ffcc99PRtRut#ffcc99FJueJueces#ffcc99>y=<<:9+8}7W6@5x4:32220.t,l*A(|&%$a#"!!k]%G 8y -qS ni yɨvɨ kuiꞌna, ni yɨvɨ kuasun ini, ja ndio ini kenchaa i ndajniñu jnaꞌan i, ni yɨvɨ jiꞌi ndɨxɨ, ni yɨvɨ kaꞌan ndevaꞌa sɨkɨ jnaꞌan, ni yɨvɨ sakuiꞌna savaꞌni ga ndajniñu. Ti taka yɨvɨ kanda siaꞌan, tu nitaꞌu i ja kɨvɨ i ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu. gpG ¿Xi tu ka jini ra ja yɨvɨ kancha ndevaꞌa, tu niꞌin taꞌu i ja na jaa i ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu? Ja tu kujnuni ini ra ja nuu taꞌu Yandios jniñu, tu kɨvɨkoyo yɨvɨ jika jiin jnuꞌun sɨɨ ini ja ndajnuꞌun da jiin ñasɨꞌɨ, xi ñaꞌan ndajnuꞌun jiin chaa, ni yɨvɨ ka kandixia xaan savaꞌni ga santu, ni yɨvɨ yɨsɨkɨnchaa jnaꞌan ja yɨsɨkɨnchaa da ñasɨꞌɨ da, xi ñaꞌan yɨsɨkɨnchaa yɨɨ ña, ni chaa ja kixi jiin ɨnga chaa, noUTu ka jani ini ra nasa kunchuku ra ti sa suꞌva ka skexiko jnaꞌan ra, ti taka ra kanda siaꞌan. Ti kuachi kuu ndixia un ja nuu nuu ka kanaa ra. Vaꞌa ga na sakaꞌnu ini nuu jnaꞌan ra ti na kukuee ni ansu ja ka jaꞌan ra undi veꞌe sticia, chi ɨɨn nuu kanda ra. KmTu iyo vaꞌa kuɨtɨ ja siaꞌan ka saꞌa ra, chi ka kuu ra yɨvɨ ka kandixia, ti ka kankuachi sɨkɨ jnaꞌan ra vasu undi veꞌe sticia, ja chaa un tu ka kandixia da jnuꞌun kandixia yo. l%Siaꞌan na kachi ri nu tu kukanuu ra naa ra. ¿Va nu tu iyo chaa tuꞌva jiin ra naa ra ja na sandaa da sɨkɨ kuachi ñanijnaꞌan da nu? k5Nusa ti nu tu kanchuku mani ra ja sɨkɨ ɨɨn kuachi lulu ja tu iyo jaꞌa ni tu iyo xini, ti nu tu kuu saꞌa ndaa maa ra naa ra, nusa ti nduku ɨɨn chaa ja tu ndiso ni ɨɨn jniñu ja kuu nuu ra naa ra, ti maa da na xndichi kuachi un, nu tu kuu saꞌa ndaa maa ra naa ra. \j1¿Xi tu ka jini ra ja jaa ɨɨn kɨvɨ ti kin sandaa yo undi jniñu taka ángel andɨvɨ? Ti nu siaꞌan iyo ja kuu jiin ángel, nusa ti na saꞌa ndaa yo ɨɨn kuachi lulu ja jnaꞌan yo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. "i=¿Va nu tu ka jini ra naa ra ja yɨvɨ ka kandixia Jesús, ti ɨɨn kɨvɨ na saꞌa ndaa i jniñu ka saꞌa yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa nu? Ti nu roꞌo naa ra na saꞌa ndaa jniñu yɨvɨ ñuyɨvɨ, ¿ndoo tu ka xndichi ra kuachi lulu ja ka saꞌa nuu jnaꞌan ra ja na ndundaa nu? xh kNu ɨɨn ra kuni kankuachi sɨkɨ ɨɨn ñanijnaꞌan ra, ¿Ndoo tu ka ndututu ra naa ra ti saꞌa ndaa ra kuachi da nuu taka ñani jnaꞌan yo ja ka kandixia i Jesús ansu ja kankuachi ra undi veꞌe sticia nau kuachi iyo jiin ra naa ra? wgg Ko ansu jniñu ruꞌu kuu ja saꞌa ndaa ri sɨkɨ yɨvɨ ja tu yɨꞌɨ jiin yo nuu ichi Yandios, chi maa Yandios kuu ya kin saꞌa ndaa sɨkɨ yɨvɨ un. Ko yɨvɨ yɨꞌɨ jiin ra naa ra ja ka kandixia jnuꞌun Cristo Jesús, kanuu najista ra i ja na saꞌa ndaa ra jniñu saꞌa i. Ti chaa saꞌa siaꞌan jiin nana uu da un, ruꞌu Pablo, taꞌu ri jniñu ja nu ni ka ndututu ra, ti keniꞌin chaa un na kiꞌin da. Xndaku Pablo ja tu kankuachi sɨkɨ jnaꞌan i undi nuu sticia|fq Ko nu iyo yɨvɨ ja kaꞌan ja kandixia i Cristo, chi nu kanda i nanu yɨvɨ ndevaꞌa un, ti tukaa kɨvɨ nduu kuɨtɨ ra jiin i naa i. Ti nu kuu i yɨvɨ sɨɨ ini ja jika jiin ñaꞌan, xi yɨvɨ ndoꞌo kueꞌe ini sɨkɨ savaꞌni ga ndajniñu ja kuni kuñavaꞌa i, xi yɨvɨ nchañuꞌun santu, xi yɨvɨ nduku ñaꞌan ja skuɨtɨ ini nuu yɨvɨ, xi yɨvɨ jiꞌi ndɨxɨ, xi yɨvɨ kuiꞌna i, ti yɨvɨ kanda siaꞌan, koto kɨvɨ nduu ga ra jiin i, ni tukaa kaji ra staa jiin yɨvɨ un. }es Ko ansu jiin yukan kaꞌan ri ja na kuxio ra ɨɨn jinu ni jiin yɨvɨ un naa i, ja siaꞌan ka saꞌa i ja ka kuu i yɨvɨ sɨɨ ini, ni jiin jnaꞌan i ja ka ndoꞌo kueꞌe ini i sɨkɨ ɨɨn ndajniñu, ni jiin ja ka sakuiꞌna i, ti ni jiin yɨvɨ siin ka nchañuꞌun savaꞌni ga santu, ja tu kuu maa Yandios ja kancha andɨvɨ. Siaꞌan kaꞌan ri, ko ansu ja koto ma kejnaꞌan ga ra jiin yɨvɨ un ja chajiyo ra ɨɨn jinu ni, chi nu siaꞌan ti vaꞌa ga na kuxio ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. d Nuu ɨnga tutu ja ni chaa ri nuu ra naa ra, ni kachi ri ja tu kejnaꞌan ra jiin yɨvɨ ka yɨsɨkɨnchaa jnaꞌan siaꞌan. cNusa ti na koo sɨɨ ini yo ja nukuꞌun ini yo nava ni jiꞌi Cristo jaꞌa yo, ti tukaa kondoꞌo ini yo taka jniñu nava ni saꞌa yo na changa ga kandixia yo Cristo, chi undi nuu ni ka jika yo jiin jniñu yo ja kuu nanu ja yɨꞌɨ levadura. Ko vijna ka kuu yo nanu staa stila ja tu yɨꞌɨ levadura. Ja yukan na kundio ini yo ja siuku ndaa yo jiin jnuꞌun Cristo Jesús. bNusa ti tukaa kuaꞌa ra jnuꞌun ja kenda tuku ɨnga jniñu ndevaꞌa nanu ka saꞌa ra niku. Chi nu na kuaꞌa ini ra kunchuku ra siaꞌan, ti kuikun jnaꞌan jniñu kueꞌe un jiin ra naa ra, chi kuu nanu levadura ja keniꞌno nɨ tuꞌu chii yujña. Xnaa ini taka jniñu kueꞌe un na kuxio kiꞌin, ti kunchuku yɨñuꞌun naa ra nava na kuu ra nanu staa stila ja tu yɨꞌɨ levadura, nanu ɨɨn staa vaꞌa ja kaji yo taka viko pascua. Ka kuu ra nanu staa stila vaꞌa un, chi ja ni ka kandixia ndaa ra Cristo. Ja yukan, koto siin ga ra jiin jniñu ndevaꞌa un. Chi jandaa ndixia ja ni jiꞌi Cristo Jesús ja ni soko ya maa ya jaꞌa yo, nava tukaa ga siin yo jiin taka jniñu kueꞌe un. Ni jiꞌi ya nanu lelu ja ka soko yɨvɨ Israel taka viko pascua. ^a5Koto kondoꞌo vixi ini ra naa ra ja iyo vaꞌa kuachi saꞌa chaa un. Xi tu jini ra ɨɨn jnuꞌun ja kaꞌan siaꞌan: “¿Vasu tɨꞌlɨ ni levadura ko keniꞌno nɨ tuꞌu chii yujña iya nu”? kachi. `9ti jiin jniñu ya na chajiyo chaa un na kiꞌin da. Ti na nachiꞌi yo da nuu ndaꞌa jaꞌuꞌu un, nava tukaa ga kɨvɨ da jiin ra naa ra. Siaꞌan na kondoꞌo da jiin yɨkɨ kuñu da, ti na nakani ini da nava na niꞌin taꞌu añu da kɨvɨ na nchaa tuku Jitoꞌyo Jesús. )_KTi nu ni ka ndututu ra sɨkɨ ja chiñuꞌun ra Jitoꞌyo Jesús, ti saꞌa ri nanu ja kuncha ri yukan jiin maa jniñu ñaꞌnu ndiso ri nuu Jitoꞌyo Jesús, [^/Ti ruꞌu, vasu tu kancha ri jiin ra naa ra, ko ja jini ini ri nasa koo chaa un. >]uTi vasu siaꞌan iyo, ko ni tu ka ndeꞌe kuɨtɨ ra nuu jniñu saꞌa chaa un. ¿Ndoo tu kukuiꞌya ini ra naa ra ja siaꞌan kanchuku ra? Ja sa suꞌva ka ndoꞌo vixi ini ra jiin jniñu ka saꞌa ra. Suꞌva chajiyo ra chaa un na kiꞌin da niku, ansu ja ka jaꞌa ini ra ja najnaꞌan da jiin ra naa ra. V\ 'Ni niꞌin ri jnuꞌun ja ɨɨn chaa kancha jiin ra un nchaka da nana uu da. Ti na kachi ri ja tu iyo vaꞌa kuɨtɨ un, chi ni yɨvɨ ja tu jaꞌi kuni kuɨtɨ i jnuꞌun Yandios tu ka saꞌa i siaꞌan. [5Ko jikajnuꞌun ri roꞌo ja kanchuku ñuu Corinto, ¿Nau ja iyo vaꞌa? ¿Nu na jaa ri, vaꞌa ga nduxaan ri nuu ra sɨkɨ ja tu iyo vaꞌa jniñu saꞌa ra, xi vaꞌa ga ndajnuꞌun vii yo jiin jnuꞌun mani ini nu? Kaꞌan Pablo sɨkɨ jnuꞌun yɨsɨkɨnchaa jnaꞌanvZeSiaꞌan kin saꞌa ri, chi nu taꞌu Yandios jniñu, tu kuu jiin mani maa jnuꞌun ja kuni ndijin yo. Chi suꞌva jiin maa jniñu saꞌa da, yukan kuu ja na ndeꞌe yo nu iyo ndaa ja nu ndixia da ja ndiso jniñu da nuu Yandios xi tuu. BY}Ti siaꞌan ka ndoꞌo ini ra ko ansu siaꞌan kuu, chi nu kuni maa Jitoꞌyo, ti yachi ni kuaja ri, ti na ndeꞌe yo nasa kanchuku ra. Ti taka chaa ka kuu ichi ini sɨkɨ ri, ti tu ndeꞌe ri nuu da jiin jnuꞌun kaꞌan da. Chi suꞌva kotojnuni ri da nu ndixia da ja ka saꞌa ndaa da jniñu ja kuni Yandios. X%Ko sava ra ja ka kuu ichi ini sɨkɨ ri, ja ka ndoꞌo ini ja tukaa jaa kuɨtɨ ri nuu kanchuku ra ja xndaku niꞌin ri jnuꞌun un nuu ra. rW]Ti ja sɨkɨ yukan na jaa Timoteo, ɨɨn chaa ja kuu nanu seꞌe ri sɨkɨ ja ni kandixia da jnuꞌun Jitoꞌyo ja ni kaꞌan ri nuu da. Ti vaꞌa siuku da jnuꞌun un, ti maa da na kachi nuu ra naa ra sɨkɨ nasa siuku ri ichi Yandios ja kandixia ri Cristo Jesús. Ti jnuꞌun nava kandixia ri, yukan xndaku ri nuu yɨvɨ ka kandixia ja kanchuku i taka ñuu. ^V5Ja yukan kandaꞌu ri ja na ndeꞌe na kotonchaa ra nasa siuku ri jiin jnuꞌun ya. USiaꞌan kaꞌan ri chi vasu na koo uxi mil chaa xndaku jnuꞌun vaꞌa Cristo nuu ra naa ra, ko ansu tendɨꞌɨ kundaꞌu ini nuu ra naa ra, chi nɨnɨ ruꞌu, ja kuu ri nanu tata ra, ja maa ɨɨn ni ri ni kaꞌan jnuꞌun Cristo Jesús nuu ra naa ra undi nuu. HT Ti jnuꞌun jaꞌa kaꞌan ri, ko ja na chunsoꞌo ra ti chuꞌun ini ra nasa kunchuku ra ansu ja na kukanuu ra, chi kundaꞌu ini ri roꞌo. Yukan kuu ja xndaku ri nanu nuu seꞌe ri. 4Sa Ka kaꞌan ndevaꞌa kuɨtɨ yɨvɨ jnuꞌun kueꞌe sɨkɨ ri, ko maa ri ka iyo mani ini ri jiin yɨvɨ un undi vijna. Ka skexiko i ruꞌu nava ɨɨn jayaka katuu ichi. R7 Ka nduku ndee xaan ri ka saꞌa jniñu ri jiin ndaꞌa ri ja na niꞌin ri ja kuchaku ri. Ti ka kaꞌan ndevaꞌa yɨvɨ nuu ri, ko ka jantaꞌu ri ti vaꞌa kaꞌan ri jiin yɨvɨ un. Suni ka jito uꞌu yɨvɨ ruꞌu, ko ka jantaꞌu ri suni, chi tundo iyo ja kuɨtɨ ini ri. lQQ Siaꞌan ka ndoꞌo ini ra, ko ndeꞌe ra nuu ri nasa ka jika yo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Chi undi vijna ka jnaꞌan ri nundoꞌo jiin jniñu ka ndiso ri. Iyo ka jiꞌi ri soko xi ka ichi ri nducha, ti suni kumani saꞌma kuꞌun ri. Ni tu ka ñavaꞌa ri veꞌe nuu kunchuku ri, ti ka saꞌa yɨvɨ nava kuu ini i jiin ri ja ka kuni kuaꞌa i tau ri. P Ko ja sɨkɨ jnuꞌun Cristo Jesús ka ndoꞌo ini yɨvɨ ja ni ka sanaa inijnuni ri. Ti maa ra va ka ndoꞌo ini ra ja ni ka ndundichi ga xini ra jiin jnuꞌun Cristo. Ka ndoꞌo ini yɨvɨ naa i ja tundo kuu kuɨtɨ ri, ti maa ra va ka ndoꞌo ini ra ja ka kuñaꞌnu ra. Chi ka niꞌin ra ja yɨñuꞌun nuu yɨvɨ, ko ruꞌu naa, ri chi suꞌva ka skexiko yɨvɨ ruꞌu naa i. BO} Xaan ga vaꞌa nu siaꞌan iyo jiin ra naa ra. Ko ruꞌu, chi ka kuu ri apóstol nuu ya, ti tu kuaꞌa ya jnuꞌun ja kunchuku ri nanu maa ra naa ra. Chi suꞌva ndoꞌo ini ri ja ni saꞌa ya ja na kondoꞌo ri nundoꞌo, ja ni xndoo kuiꞌya ga ya ruꞌu ja kuu taka ga yɨvɨ, nanu ɨɨn chaa ja ni jnaꞌnu ndatu ti kuū da. Nava ja ni chuꞌun ya ruꞌu nuu ñuyɨvɨ ja na kotonchaa yɨvɨ naa i ruꞌu jiin ángel iyo andɨvɨ. (NIVa ka jani ini ra ja ja ni kutuꞌva xaan inijnuni ra jiin jnuꞌun ndichi, ti va tukaa nandɨꞌɨ kuɨtɨ ra naa ra ɨnga jnuꞌun, chi va ka ndoꞌo ini ra ja, ja ni nduñaꞌnu ra naa ra nuu Yandios. Ti nu siaꞌan va ja ka ndiso ra ɨɨn jniñu ñaꞌnu ga nuu ya vijna, vasu ruꞌu naa ri ni ka xndaku ri nuu ra ja na niꞌin ra inijnuni tuꞌva un. Ko vijna ti nu ja ka kuñaꞌnu ndixia ra jiin jniñu ñaꞌnu ga un, nusa ti vaꞌa ga kuaja ri yukan nava na niꞌin ri ɨɨn jniñu ñaꞌnu suni nuu kanchuku ra ka taꞌu ra jniñu. MTi ruꞌu Pablo na kachi, ¿Nau ni xndaku nuu ra naa ra ja ka ndoꞌo vixi ga ini ra sɨkɨ ɨɨn chaa ja ni xnaꞌan jnuꞌun ya nuu ra, ti ka skexiko ra nuu uu ga chaa ja ni xnaꞌan jnuꞌun ya nuu ra? ¿Nau ni xndaku siaꞌan? ¿Ti nau jnuꞌun iyo ja tu ni kutuꞌva ra nuu chaa ni xnaꞌan jnuꞌun ya nuu ra? Nu siaꞌan kuu, ¿ti ndoo ka ndoꞌo vixi ini ra ja mani maa ra ni kutuꞌva jnuꞌun vaꞌa un, ti tu ni niꞌin ra nuu Yandios nu? Chi mani maa ya ni taji chaa ja ni xnaꞌan jnuꞌun un. !L;Ñani, ja ka kandixia ra Cristo, na kachi ri ja taka jaꞌa ni kaꞌan ri nava na chaku ini ra naa ra, nasa kuu sɨkɨ jniñu ka saꞌa chaa ka xndaku nuu ra. Ni ndakuniꞌin ri sɨvɨ ri jiin sɨvɨ Apolos, nava na kujnuni ini ra nasa ka junukuachi ri nuu jniñu Yandios. Ti siaꞌan na chaku ini ra nava yoso nuu tutu ii, ti tu kondoꞌo ini ra ɨnga jnuꞌun ja tu yɨꞌɨ jiin jnuꞌun Yandios. Nu siaꞌan na saꞌa ra, yukan ti tukaa skexiko ra chaa ka kaꞌan jnuꞌun Yandios, ja ɨɨn da kuajnuꞌun ra ti ɨnga da tuu. K'Yukan kuu ja tu ndeꞌe ra sɨkɨ ri ja nasa jika ri jiin jniñu Yandios, chi tu jaꞌi jaa kɨvɨ ja na kiꞌin ya jniñu yo. Chi undi na nchaa maa Jitoꞌyo, ti sa na keniꞌin ya nuu ndijin taka jniñu yɨsaꞌyɨ ndeo nu iyo vaꞌa xi tuu. Ti stuu kaji ya nasa ka ndoꞌo inijnuni taka yɨvɨ. Yukan na ti sa kuajnuꞌun ya ɨɨn ɨɨn yɨvɨ nasa kuu maa jniñu ni ka saꞌa i ja ni tatu ya. 3J_Ti vasu jini inijnuni ri ja tu na kuachi yɨꞌɨ jiin jniñu saꞌa ri, ko ansu jiin yukan, ti ja iyo ndoo ri nuu Yandios, chi maa Jitoꞌyo kuu ya kin xndichi ruꞌu. ZI-Ti ruꞌu Pablo, tu jitu ini ri ja nasa ka ndoꞌo ini ra sɨkɨ ri. Ni tu saꞌa ri nava ka ndoꞌo ini yɨvɨ ka kuñaꞌnu nuu yɨvɨ jaꞌa, ni undi ruꞌu tu jini ri nu iyo ndaa jniñu saꞌa ri xi tuu. sH_Yukan kuu ja ruꞌu naa ri, ka junukuachi ndaa ri jniñu ni jaꞌa ya ja ka kaꞌan ri jnuꞌun Yandios. ;G qNusa ti roꞌo, yɨvɨ ñuu Corinto, kanuu ja na chuꞌun ini ra sɨkɨ jniñu ka saꞌa ri, ja suni muzu ka junukuachi nuu Cristo Jesús ja ni tatu Yandios ja saꞌa ri naa ri. Yukan kuu ja ka jachanuu ri jnuꞌun Cristo ja kuu kɨvɨ vijna ja undi kɨvɨ ja ni yaꞌa un, tu ni kenda ndijin jnuꞌun un. EFChi jandaa ndixia kuu ja yɨꞌɨ ra jiin Cristo ja ka junukuachi ra nuu ya, ti Cristo kancha ya jiin maa Yandios, ja nuu maa ya junukuachi Cristo. Nava sajniñu chaa ka kuu apóstolE!kuu Apolos, xi Pedro, xi ruꞌu Pablo ja ka xnaꞌan ri jnuꞌun ya, ti tendɨꞌɨ ja iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa xiin ra. Taka ja iyo vijna jiin taka ja koo ga, ti vasu ja ni jiꞌi ra xi nɨ chaku ga ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ko tendɨꞌɨ kuu ja kuu maa ra naa ra. #D?Ja yukan koto ndoꞌo vixi ini ra ja siuku ra nɨnɨ jnuꞌun ja xndaku ɨɨn ɨɨn ra. ¿Ti ndoo saꞌa ra siaꞌan? Ti ja ka jini ra ja maa Yandios kuu ya ni jaꞌa inijnuni taka ri ja na kuu chindee ri roꞌo naa ra jiin jnuꞌun maa ya, chi taka ja iyo ja ni jaꞌa ya nuu ra, +COTi suni kachi nuu tutu ii: “Jini vaꞌa maa Jitoꞌyo taka ja ka ndoꞌo ini chaa tuꞌva un, vasu tu nijniñu chi so ka ndoꞌo kaꞌa ini da”, kachi. B Chi na kachi ndaa ndixia ri ja yɨvɨ jani vixi ini ja ndichi xaan xini da, ko so nɨnɨ mani maa jnuꞌun iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa kuu, chi jnuꞌun ñaa kuɨtɨ kuu ja kuu nuu maa Yandios. Chi suni kachi nuu tutu ii: “Yɨvɨ jani vixi ini jiin jnuꞌun ndichi un ti vasu tuꞌva xaan da, ko jasɨ Yandios inijnuni i nava tu kejiyo da jiin nava ka ndoꞌo ini da”, kachi tutu. ZA-Ti na kachi ri ja ni ɨɨn ra koto ma xndaꞌu ra maa ra ja kani vixi ini ra ja ndichi kaꞌan ra, chi yɨvɨ jani vixi ini jiin jnuꞌun maa da, ka kaꞌan da nanu ka kaꞌan yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa. Koto saꞌa ra siaꞌan, chi vaꞌa ga jiin maa jnuꞌun Yandios na ndundichi xini da, vasu na kachi yɨvɨ ja ni kuñaa xini ra. \@1Ti nu nau ja kuni xnaa veꞌe ii Yandios jiin jnuꞌun xndoñaꞌan ja xndaku da nuu yɨvɨ, ti maa Yandios na xnaa ya chaa un. Chi ndoo xaan kuu veꞌe ii Yandios. Ti siaꞌan ka kuu yo nanu maa veꞌe ii ya. ?¿Ko vijna na kachi ri, xi tu chaku ini ra naa ra ja ka kuu ra nanu veꞌe ii maa Yandios, ti kancha Espíritu ya jiin ra xi nu? q>[Ko nu jniñu ni saꞌa da ni ndɨꞌɨ ni kayu, yukan na ti ni xnaa da taꞌu da nuu Yandios. Vasu na nama ya maa da ti tu kiꞌin da nuu ñuꞌun, ko nanu ja ni jaꞌan da nuu ñuꞌun kuu ja tu ni kee vaꞌa jniñu ni saꞌa da. a=;Ko nu tu ni kayu jniñu ni saꞌa da, yukan na ti niꞌin da ɨɨn taꞌu nuu Yandios. <! Siaꞌan kuu ja kanuu ja na kunukuachi vaꞌa chaa xnaꞌan jnuꞌun Yandios, chi jaa ɨɨn kɨvɨ kaꞌnu ga, ti yukan kuni ndijin yo naa nuu jniñu ni saꞌa da. Chi xndichi Yandios da nasa kuu jniñu ni ka saꞌa da, chi jiin ñuꞌun kii kɨvɨ un. Yukan na ti naa taka ndajniñu ja kayu, chi jiin maa ñuꞌun un kujnuni ini yo nasa kanda maa jniñu ni ka saꞌa ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn da. ;# Ti chaa kin saꞌa veꞌe sɨkɨ nama un, kuu nanu chaa kin xndaku jnuꞌun Yandios nuu ra naa ra. Yukan kuni ndaa yo nu kukutu jniñu saꞌa da nanu kukutu taka ndajniñu vaꞌa ja kuu oro, plata, xi yuu vii xaan. Xi kuu nanu yujnu, xi nanu icha, xi nanu ndayoꞌo. U:# Ti Cristo kuu nanu yuu kaꞌnu xaan ja ndiso nama jikɨ veꞌe un. Ja yukan kuu ja tu iyo ni ɨɨn chaa kin sama jniñu un. Ɨɨn ni kuu ja tu kuu kin sama yo jnuꞌun Cristo Jesús jiin ɨnga jnuꞌun. *9M Chi ni kundaꞌu ini Yandios nuu ri, ti ja yukan ni jaꞌa ya jniñu ñaꞌnu ja na saꞌa ri jniñu nuu ra, naa ra nanu ɨɨn albañil tuꞌva xaan ja vaꞌa jini da chikuaꞌa da nasa kuꞌva kani da nama ɨɨn veꞌe. Chi vaꞌa ni satuꞌva ri jniñu un, ti sɨkɨ nama yukan na saꞌa uu ga da jniñu. Ti taka chaa na saꞌa jniñu un, na koto vaꞌa xaan da ja tu yuji da kendo kuiꞌya jniñu saꞌa da. G8 Chi ruꞌu ka kuu ri chaa ka sajniñu ja kuu nuu maa Yandios. Ti roꞌo naa ra ka kuu ra nava un itu ja saꞌa ya ja jaꞌnu kuaꞌa. Ti suni ka kuu ra nanu ɨɨn veꞌe ja saꞌa Yandios. R7Chi jandaa na kachi ri ja ɨɨn ni ka kuu chaa ka saꞌa jniñu un vasu ɨɨn da ni xndee ti ɨnga ni chiꞌi nducha, ti maa Yandios chaꞌu ya nuu ɨɨn ɨɨn da nasa kuu maa jniñu ni ka saꞌa da. p6YNusa ti tundo kuu kuɨtɨ chaa ka saꞌa jniñu. Ni chaa xndee ndɨkɨn lulu un jiin chaa ni chiꞌi nducha un, chi maa ɨɨn ni Yandios kuu ja saꞌa taka jniñu un. Yukan kuu ja kuan kutuꞌva ri jiin jniñu ri, ti suni Apolos. 5#Nanu ja ruꞌu ni xndee ɨɨn ndɨkɨn lulu ja ni kaꞌan ri jnuꞌun Yandios sɨkɨ Jesús. Ti Apolos ni kuu chaa ja ni chiꞌi da nducha nuu ndɨkɨn lulu un, chi ja ni xndaku ndaa da maa jnuꞌun ya nuu ra naa ra. Ti nanu saꞌa Yandios ja jaꞌnu ndɨkɨn lulu un, suni siaꞌan ni saꞌa ya jiin ra naa ra ja ni ka kandixia ndaa ra jnuꞌun ya. Ti kuan kuixia inijnuni ra jiin jnuꞌun ya. $4A¿Nusa ti nau ja kuu ruꞌu Pablo xi nau ja kuu Apolos? Ti ja ka jini ra ja suni chaa junukuachi nuu Yandios ka kuu ri. Ja yukan jajniñu ya ruꞌu ja na xndaku ri jnuꞌun ya sɨkɨ Cristo Jesús. Chi ɨɨn ɨɨn ri ka junukuachi savaꞌni ga jniñu ni tatu Jitoꞌyo nuu ri. p3YJa ka kaꞌan ra: “Ruꞌu yɨꞌɨ jiin Pablo.” Ti uu ga ra kaꞌan: “Ruꞌu ka yɨꞌɨ jiin Apolos.” Nu siaꞌan ka ndoꞌo ini ra, ¿ansu ɨɨn ni ka kuu ra jiin yɨvɨ niꞌin ini un ja kiꞌin yɨ nava kuni maa i nu? S2Siaꞌan ka kuu ra chi changa ga kondoꞌo ndaa ini ra, chi tu ka iyo ɨɨn nuu ini ra. Suꞌva ka kuu kuasun ini jnaꞌan ra. Yukan saꞌa ja tukaa ga ka iyo mani ini ra. Ka kanaa ra ti ka sasɨɨn jnaꞌan ra. Ja siaꞌan ka saꞌa ra ti ka kuu ra nava yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa, chi kuaꞌan ra jiin nava ka ndoꞌo ini maa ra. ~1uNa ni xndaku ri jnuꞌun Yandios nuu ra, tu ni nduku ri jnuꞌun yɨɨ ja tu chaku ini ra, chi ka kuu ra nava suchi lulu ja nɨ yaxin ga. Chi ka kuu ra nava suchi ti kuaꞌnu ga ja kuu kaji i staa. Ti nava suchi kuachi un ka kuu ra undi vijna. T0 #Ti na kachi ri nuu ra naa ra ñani ja undi nuu, tu ni xndaku ri nanu xndaku yo nuu yɨvɨ ja jika i jiin Espíritu Santo, chi ja ni ka jantaꞌu i ya. Chi suꞌva ni xndaku ri nava kaꞌan ri jiin yɨvɨ ja ka ñukuu ini nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti siaꞌan ni kunchuku ra nava suchi kuachi ja changa ga kunisoꞌo i jnuꞌun Cristo. /yChi siaꞌan kachi nuu tutu ii: “Yandios kuu Yandios, ti tundo jini kuɨtɨ nasa ndoꞌo ini maa Jitoꞌyo. Ni tu ni ɨɨn ja xndaku nuu ya. Yukan kuu ja tundo iyo kuɨtɨ.” Kachi tutu. Ti vasu siaꞌan kuu, ko yoꞌo naa yo ja ni ka niꞌin yo Espíritu Santo, chaku ini yo nasa ndoꞌo ini inijnuni Cristo. Xndaku Pablo ja ɨɨn nuu na kava ini yɨvɨ ka kandixiat.aTi yɨvɨ ja ni niꞌin Espíritu Santo, ti chaku ndaa ndixia ini jnuni i nau kuu ja iyo vaꞌa ti nau kuu ja tu iyo vaꞌa. Ko yɨvɨ tu kancha jiin Espíritu Santo tu iyo ndaa inijnuni i ja kaꞌan i nau ja iyo vaꞌa ti nau ja tu. ~-uKo yɨvɨ tu chaku ini nasa kuu maa Espíritu Yandios, tu jantaꞌu i maa jnuꞌun ya, chi ka kaꞌan i ja jnuꞌun ndevaꞌa kuu. Ja yukan tu chaku ini i, chi tu jaꞌa i jnuꞌun ja kuncha Espíritu Santo, jiin ja ni chaku vaꞌa ini i. ,} Ti ruꞌu Pablo kaꞌan ri maa jnuꞌun ni xnaꞌan Espíritu Santo nuu ri, ansu xndaku ri jnuꞌun ja ni kutuꞌva ri nuu yɨvɨ ñuyɨvɨ, chi maa Espíritu Yandios ni xnaꞌan ruꞌu nasa kaꞌan ndaa ri maa jnuꞌun ya nuu yɨvɨ ni nakaji ya. D+ Ti yoꞌo ja ka kandixia Cristo, ni ka niꞌin yo Espíritu ja vaji nuu maa Yandios, ti jiin Espíritu Yandios ni niꞌin yo inijnuni maa Yandios, ti tu ndoꞌo ini yo nanu ka ndoꞌo inijnuni yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa. Vijna ti chaku vaꞌa ini yo taka taꞌu ni jaꞌa ya nuu yo, nava na kundee yo jiin jniñu ya. *! Ti siaꞌan kuu ndixia chi ni ɨɨn yɨvɨ tu jini nasa ndoꞌo ini ɨnga yɨvɨ, chi maa ɨɨn ni inijnuni i jini nasa ka ndoꞌo ini i. Ti suni siaꞌan kuu jiin Yandios, chi tu ni ɨɨn yɨvɨ ja jini nasa kuu ya, so nɨnɨ mani maa Espíritu kuu ja jini vaꞌa. )/ Ti siaꞌan kuu ndixia chi ni xnaꞌan Yandios yoꞌo maa jnuꞌun ndichi ndixia ja kuu sɨkɨ Cristo. Ti jiin jniñu ñaꞌnu maa Espíritu Santo ya, ni xnaꞌan ya nuu yo, chi maa Espíritu Santo kuu ja jini vaꞌa ndɨꞌɨ kuɨtɨ, vasu undi inijnuni maa Yandios. ( Chi suꞌva ni siuku ya nava yoso nuu tutu ii Yandios:Taka ja ni satuꞌva ya ja kuu yɨvɨ mani jiin ya.Ɨɨn jnuꞌun ja jankɨvɨ ni jini kuɨtɨ i ja iyo.Ti ni tu ni ka jinisoꞌo i ja iyo, chi ni ɨɨn ja ni kii kani jnuꞌun nuu i. Kachi tutu. 5'cTi jnuꞌun ndichi Yandios ja kaꞌan sɨkɨ Cristo, ni ɨɨn chaa ka kuñaꞌnu ja ka taꞌu jniñu nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, tu chaku kuɨtɨ ini da, chi nu ni chaku ini yɨvɨ un jnuꞌun ya, ti va tu kaꞌni kuɨtɨ da naa da maa Jitoꞌyo ja kuu ya nuu ndaꞌa cruz niku, ja kuñaꞌnu xaan ga ya. R&Ti jnuꞌun ja kaꞌan ri kuu maa jnuꞌun Yandios ja ndichi ga, ja undi na janaꞌan vijna tu jaꞌi ndenda nuu yɨvɨ ñuyɨvɨ, chi siaꞌan ni kachi Yandios ja na kasɨ inijnuni i nava tu chaku ini i. Chi undi na ti xnukoo ga ya ñuyɨvɨ, ni chuꞌun ini ya sɨkɨ yoꞌo nava na kandixia yo, ti na niꞌin yo jnuꞌun ndichi un nava na nduñaꞌnu yo ja ketaꞌu yo vijna, ti kuchaku yo ja kuu saa ni. Siaꞌan ni kachi Yandios ja kuu yoꞌo naa yo. /%WTi ruꞌu Pablo, ja xndaku ri jnuꞌun sɨkɨ Cristo Jesús, jandaa ndixia kuu ja ndichi xaan jnuꞌun un. Ti yɨvɨ ni ka kandixia jnuꞌun un ka kuu ndichi ndixia i, ti ansu yɨvɨ ka kuñaꞌnu ja tu ka jantaꞌu jnuꞌun Yandios sɨkɨ Cristo Jesús. Ti yɨvɨ un vaꞌa ga na naa i. ]$3Siaꞌan ni xndaku ri nava na kandixia ra maa jniñu ñaꞌnu Yandios, ansu ja kandixia ra jnuꞌun ndichi ka kaꞌan yɨvɨ ja tu ka jantaꞌu i jnuꞌun Yandios. Ndaku niꞌin Pablo nasa kuu Espíritu Yandios c#?Ti na ni kaꞌan ri jnuꞌun un nuu ra naa ra, ni tu ni ndoꞌo vixi ini ri ja kaꞌan ri mani jnuꞌun ndichi nava ka kaꞌan yɨvɨ naa i. Chi suꞌva jiin maa jniñu ñaꞌnu Espíritu Yandios ni xndaku ri nuu ra. 4"aTi na ni jaa ri nuu kanchuku ra, tu kuɨtɨ jnuꞌun ndee ini ri iyo ja kundee ri jiin jniñu ni jaꞌa ya, ti yuꞌu ri kejaꞌa ri jiin jniñu un ja nanu nɨꞌɨn ri. P!Ti ɨɨn jinu ni ni chundee ini ri ja tu nau ɨnga jnuꞌun ndakuniꞌin ri ja xndaku ri nuu ra, chi ɨɨn jiña ni maa jnuꞌun Cristo Jesús ja ni jiꞌi ya nuu ndaꞌa cruz ja ni nama ya yoꞌo. [  1Ñani, ti ruꞌu, na ni jaa ri nuu kanchuku ra ñuu Corinto, kaji xaan ni xndaku ri jnuꞌun Yandios nuu ra sɨkɨ jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Cristo, ko tu ni kaꞌan ri mani jnuꞌun ndichi ja tu chaku ini ra. e ETi siaꞌan na koo nava yoso nuu tutu ii: “Nu ɨɨn yɨvɨ kuni ndoꞌo vixi ini, ti vaꞌa ga na kondoꞌo vixi ini i jiin maa jnuꞌun ja ni saꞌa Jitoꞌyo jaꞌa yo”, kachi. Xndaku Pablo ja ni jiꞌi Cristo0 [Ja kuu maa ra naa ra ni saꞌa Yandios ja ɨɨn ni ga ni ka nduu ra jiin Cristo Jesús, chi ni ka kandixia ra ya. Ja yukan ni ka niꞌin ra inijnuni ndichi ga, chi ni ka jini ndaa ra ja ni jiꞌi ya jaꞌa yo. Ti siaꞌan na na niꞌin taꞌu yo nuu ya, ti tukaa jnaꞌnu ndatu yo jiin kuachi yo, chi ni saꞌa ya ja na ndundoo yo, ti na koo ii yo nuu ya. Chi ni chunaa ya kuachi yo ja ni jiꞌi Jesús ja kuu maa yo. z oSiaꞌan ni saꞌa Yandios nava ni ɨɨn yɨvɨ tu kondoꞌo vixi ini jiin inijnuni ja kuñaꞌnu i nuu Yandios. W )Ko suꞌva ni nakaji ya yɨvɨ kuiꞌya ja tu kuanjniñu kuɨtɨ, yɨvɨ ja ni ka skexiko chaa ka ndoꞌo vixi ini ja tuꞌva i xi ja kuñaꞌnu i nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ko ni nakaji Yandios roꞌo naa ra, ti ni stuu ya ja kuu saꞌa ra naa ra taka jniñu kuni ya, ti siaꞌan na kukanuu yɨvɨ ka ndoꞌo vixi ini ja ka kuñaꞌnu i. q ]Ko ja na kukanuu yɨvɨ tuꞌva un jiin yɨvɨ ka kuñaꞌnu, ni nakaji Yandios roꞌo ja ka ndoꞌo ini yɨvɨ un ja tu tuꞌva kuɨtɨ ra jiin ja tu kuajniñu kuɨtɨ roꞌo naa ra, chi ka ndoꞌo ini i ja kuiꞌya xaan kanda ra.  /Ñani, kani ini naa ra sɨkɨ nasa ni kunchuku ra na ti kandixia ga ra Jesús, chi ka jini vaꞌa ra ja tu ni iyo kuaꞌa yɨvɨ tuꞌva jiin ra, ni tu ni iyo kuaꞌa yɨvɨ kuñaꞌnu ja taꞌu jniñu, ti ni tu ni iyo yɨvɨ ja ni kuu seꞌe yɨvɨ ka kuñaꞌnu ga. : oVasu ka kaꞌan yɨvɨ ja tu ni jniñu kuɨtɨ jnuꞌun Yandios, ko tuꞌva ti ndichi xaan ga kuu jnuꞌun maa ya, ansu inijnuni taka yɨvɨ tuꞌva ja ka iyo nuu ñuyɨvɨ. Suni ka jani ini yɨvɨ ja kukuiꞌya ini Yandios ja ni jiꞌi seꞌe ya Jesús nuu ndaꞌa cruz. Vasu ansu siaꞌan kuu, chi jiin jniñu un ni stuu Yandios nuu yo ja kuñaꞌnu xaan ya, ansu ja ka ndoꞌo ini yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa ja ka kuñaꞌnu xaan i.  yKo taka yɨvɨ ni nakaji ya ni ka kandixia ndaa i Cristo Jesús, vasu yɨvɨ hebreo xi yɨvɨ griego, ka nakuni ndaa i ja jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Yandios jiin Cristo. Ni xnaꞌan ya ja kuñaꞌnu xaan ya, ti iyo jnuꞌun ndichi xaan ga ini ya.  }Ko ruꞌu Pablo, na kachi ndaa ri ja ni jiꞌi ndixia Cristo nuu ndaꞌa cruz ja ni nama ya yɨvɨ. Ko yɨvɨ hebreo tu kukanuu i ja skexiko jnuꞌun un. Ti suni yɨvɨ taka ga nación ka ndoꞌo ndevaꞌa ini i ja tu nijniñu kuɨtɨ jnuꞌun un. l STi siaꞌan kundixia chi yɨvɨ hebreo, mani ka kuni i ja na saꞌa Yandios kuaꞌa jniñu ñaꞌnu nava na kandixia i ja maa ya kuu Yandios kuñaꞌnu xaan. Ti yɨvɨ griego ka jitu ndiꞌi ini i nasa kundichi xaan ga xini i.  Chi jandaa ndixia kuu ja ndichi xaan ga maa jnuꞌun Yandios, ti ansu inijnuni taka yɨvɨ ndichi xini iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ja yukan ni kachi Yandios ja tu kuajniñu kuɨtɨ jnuꞌun un nasa nakuni ndaa i nau kuu maa ya jiin tendɨꞌɨ jniñu saꞌa ya. Chi suꞌva ni ndoꞌo ini ya ja taji ya chaa kikoyo ja na kaꞌan da jnuꞌun vaꞌa sɨkɨ Cristo Jesús. Ti taka yɨvɨ na kandixia jnuꞌun un ni kachi ya ja nama ya i nuu kuachi, vasu ka jani ini yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa ja mani jnuꞌun xndoñaꞌan kuu.  #¿Nusa ti nau kuu chaa tuꞌva xaan nu? ¿Ti nau kuu chaa ndichi xini un nu? ¿Xi nau kuu chaa nanduku vii ndaa vii nene taka jnuꞌun yɨvɨ tuꞌva nusa? Ti taka jnuꞌun chaa tuꞌva ka iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ni kachi Yandios ja tu niꞌin jniñu kuɨtɨ. w iChi siaꞌan yoso nuu tutu ii Yandios:Tu kuantaꞌu kuɨtɨ ri jnuꞌun ka kaꞌan chaa tuꞌva xaan un.Ni tu kuantaꞌu ri inijnuni chaa ndichi xini un.Chi suꞌva saꞌa ri ja na kɨꞌvɨ inijnuni da. Kachi nuu tutu un. & GSɨkɨ jnuꞌun ja ni jiꞌi Cristo nuu ndaꞌa cruz ja ni nama ya yɨvɨ, ti jnuꞌun xndoñaꞌan kuu un ja kuu nuu taka yɨvɨ ka iyo kuachi, ja ni ka jnaꞌnu ndatu i. Ko ja kuu maa yo, chi suꞌva jnuꞌun Yandios kuu, chi ni kachi ya ja jnuꞌun un kundiso jniñu ñaꞌnu.  7Siaꞌan ni kuu yɨvɨ ni skuanducha ri, chi tu ni nakaji Cristo ruꞌu ja kin saꞌa ri jniñu yukan. Suꞌva ni kana ya ruꞌu ja na kachi ndaa ri jnuꞌun ya nuu yɨvɨ naa i. Ko tu kaꞌan ri jnuꞌun ndichi ja xndaku ri nava tu chaku ini ra. Chi nu siaꞌan ti va tu kujnuni vaꞌa ini ra na ra jnuꞌun un ja ni jiꞌi Cristo nuu ndaꞌa cruz. Jiin Cristo ni xnaꞌan Yandios maa jniñu ñaꞌnu ya  3Chi ñuꞌun ini ri ja ni skuanducha ri Estéfanas jiin yɨvɨ kanchuku veꞌe da. Ti jini ri ja yukan ni kuu yɨvɨ ni skuanducha ri jani ini ri. U %Ti tu kachi ra naa ra ja tendɨꞌɨ ra ni ka janducha jiin sɨvɨ ri. w iKo na kutaꞌu ri nuu Yandios ja ansu tendɨꞌɨ ra ni skuanducha ri, chi nɨnɨ Crispo jiin Gayo, yukan ni. e  E Ti ja siaꞌan ka kaꞌan ra ¿xi ka ndoꞌo ini ra ja ni taji Yandios tɨjnɨ yɨvɨ kii nama yoꞌo nu? ¿Xi ruꞌu Pablo, xi ni jiꞌi ri nuu ndaꞌa cruz ja kuu maa ra naa ra nu? ¿Xi Pablo, ni skuanducha roꞌo nu? Y  - sɨkɨ ja sɨɨn sɨɨn ka kaꞌan ra: “Ruꞌu chi jiin Pablo yɨꞌɨ ri.” “Ti ruꞌu yɨꞌɨ jiin Apolos.” Uu ga ka kaꞌan: “Ruꞌu yɨꞌɨ jiin Pedro.” “Ti ruꞌu yɨꞌɨ jiin Cristo.” "  ? Siaꞌan xndaku ri, ñani naa ra, chi siaꞌan ni niꞌin ri jnuꞌun ja ni ka kachi yɨvɨ vekoꞌo veꞌe Cloé, ja ka yeyɨꞌɨ jnaꞌan ra nanu ina h  K Ñani, vijna ti na kachi ri ɨɨn jnuꞌun nuu ra, sɨkɨ ja ɨɨn ni ka kuu yo, chi ka kandixia yo jnuꞌun Jitoꞌyo Cristo Jesús, ya ndiso jniñu ñaꞌnu. Kandaꞌu ri jiin ra naa ra ja ɨɨn nuu na koo ini ra jiin ɨɨn ni inijnuni. Koto kondoꞌo sɨɨn sɨɨn ini ra, ja sava ra kaꞌan ɨɨn jnuꞌun ti uu ga ra kaꞌan ɨnga jnuꞌun. q  ] Ti jandaa ndixia kuu chi siuku ndaa Yandios taka ja ni chisojnuꞌun ya, chi maa ya ni nakaji roꞌo naa ra ja ɨɨn ni na kuu ra jiin seꞌe ya Cristo Jesús, ya kuu Jitoꞌyo. Xndaku Pablo ja tu kondoꞌo sɨɨn sɨɨn ini yɨvɨ E Ti maa ya kuu ja chindee nava na kundee ra siuku ndaa ra naa ra undi na jaa kɨvɨ nakuaka ya roꞌo, ti nava siaꞌan tu koo kuachi sɨkɨ ra kɨvɨ na nchaa maa Jitoꞌyo Cristo Jesús. x kYukan ni jaꞌa ya inijnuni ra naa ra nasa kojnuni kuanukuachi ra nuu ya ja kuu nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti tu kumani nuu ra ni ɨɨn ja nandɨꞌɨ nu na kundatu kuee ra undi na jaa maa kɨvɨ kaꞌnu, ja ndenda maa Jitoꞌyo Cristo Jesús. j OTi jandaa ndixia kuu, chi siaꞌan ni ka jantaꞌu ra jnuꞌun ya na ni xndaku ri nuu ra naa ra.  'Ti sɨkɨ ja ka yɨꞌɨ ra nuu ndaꞌa maa Cristo Jesús, ti niꞌin ra taka ja nandɨꞌɨ ra nuu Yandios nu na chuꞌun ini chuꞌun añu ra nuu ichi ya. Ja siaꞌan kuu ja vijna ti ja ka iyo tuꞌva inijnuni ra ja na kaꞌan ndaa kuɨtɨ ra jnuꞌun Cristo Jesús. ` ;Nɨnɨ nakuantaꞌu ri nuu Yandios ja ni kundaꞌu ini ya roꞌo sɨkɨ ja ni ka kandixia ndaa ra jnuꞌun Cristo Jesús na ni ka jinisoꞌo ra, chi maa ya ni chindee ja ni nakuaꞌa ya inijnuni ja na chaku vaꞌa ini ra jnuꞌun ya. Yukan kuu ja nakuantaꞌu ri nuu Yandios ja kuu maa ra naa ra ja vaꞌa ni ka jantaꞌu ra jnuꞌun ya.  5Ti maa Tata yo Yandios jiin Jitoꞌyo Cristo Jesús, na kundaꞌu ini ya ti na chindee ya roꞌo naa ra, ja na kukuee kunchuku ra nava kuni maa ya. G  Ti chaa ri tutu jaꞌa nuu ra naa ra ja ka kuu ra yɨvɨ kandixia, ja ka ndututu nuu ñuu Corinto. Ka yɨꞌɨ ndaꞌa Cristo Jesús suni siaꞌan ja ka yɨꞌɨ taka ga yɨvɨ kandixia nuu taka ga ñuu. Ndɨnduu ra ka ndakuniꞌin ra sɨvɨ ya ja ka chiñuꞌun ra maa ya, chi maa ya kuu maa Jitoꞌyo. Ni nakaji Yandios maa ra naa ra ja ka yɨꞌɨ ra jiin Jitoꞌyo Jesús, ya kuu Cristo, chi ni nakana ya ja koo ndoo koo ii ra nuu ya naa ra.  Ruꞌu Pablo jiin ñani yo Sóstenes, ka kanxiaꞌu ri nuu taka roꞌo ja kanchuku ñuu Corinto. Ja ni nakaji Yandios ruꞌu ja kuu ri apóstol nuu Cristo Jesús, ya ndiso jniñu ñaꞌnu nuu Yandios, ti ni jaꞌa ya jniñu nuu ri ja na kuu ri apóstol nuu ya. }}|^z}zyx wvhutss#rmqonmm$lukjii@gdf8eMccbbav__$^]j\\o[Z(Y$XrWVUgTSRRPP N5MM$L==p= < :9y87654s3a21x0/.-,8*)('&h%N$"f!!` YJz45iP]5 ? f  - l nvqn[ Jajnuꞌun ri roꞌo naa ra ñani, ja vaꞌa kanchuku ra, chi nɨnɨ ka nukuꞌun ini ra ruꞌu, ja ka jitu ini ra jiin taka jnuꞌun ndaa ni xnaꞌan ri. Chi siaꞌan ni niꞌin ri jnuꞌun ya, ti ni xndaku ri nuu ra naa ra. 3m a Ndeꞌe ti kotonchaa jniñu saꞌa ri, ti na tejnaꞌan naa ra nanu ruꞌu ja na tejnaꞌan ri taka ja ni saꞌa Cristo Jesús. Ja na kundiꞌyu xini ñasɨꞌɨ naa ña 7lg !Suni siaꞌan ruꞌu, chi jitu ndiꞌi ini ri jiin taka jniñu vaꞌa ja kuu nuu yɨvɨ naa i, ko tu nduku ri ja kuu maa ri, chi suꞌva saꞌa ri taka jniñu vaꞌa un ja kuu nuu taka ni yɨvɨ nava na kuni ndaa i ɨɨn ichi vaꞌa ja na kandixia i nuu maa Jitoꞌyo Cristo Jesús ti nataꞌu i.qk[ Ti vaꞌa na kunchuku ra nava yukan na ndeꞌe yɨvɨ naa i, ti na chuꞌun ini i, ti siaꞌan tu kɨvɨ i nuu kuachi, ja kuu nuu yɨvɨ nación Israel, ni jiin yɨvɨ ɨnga nación ja tu jini kuɨtɨ i jnuꞌun Yandios, ni nuu yɨvɨ ja ka kandixia Jitoꞌyo Cristo Jesús. Chi suꞌva na kusɨɨ ini i jiin ra naa ra ja vaꞌa kanchuku ra nuu ichi Yandios. {jo Ko tu vaꞌa ja ka jani ini yo siaꞌan. Chi suꞌva na koto vaꞌa yo nasa kunchuku yo naa yo undi ja kaji yo ja koꞌo yo jiin undi ja saꞌa yo savaꞌni ga jniñu. Vaꞌa na koto yo taka jniñu saꞌa yo, nava na kaꞌan vaꞌa yɨvɨ naa i jaꞌa yo ja ka junukuachi yo nuu Yandios, nava na kuni ndixia i naa i ja kuñaꞌnu xaan maa Yandios ja chiñuꞌun yo ya. 2i] Iyo ka jani ini yo ja tu iyo ichi ɨnga yɨvɨ kandixia ja kankuachi i sɨkɨ yo nu na kaji yo savaꞌni ga ndeyu, vasu ka nakuantaꞌu yo nuu Yandios ja kuu ndeyu un. h} Ti koto kaji ra un nava tu xndiꞌi ra ini da, vasu ja jini maa ra ja tundo kuu nu na kaji ra. Chi kuu kachi ɨnga ra ja kuu kaji yo savaꞌni ga nau ja kuni yo, ko tu vaꞌa ja kaꞌan yo siaꞌan, nava tu kukuiꞌya ini ɨnga yɨvɨ kandixia un. 9gk Ko nu ɨnga chaa na kachi nuu ra: “Kuñu ni soko nuu santu kuu jaꞌa”, kachi da. Nusa ti koto kaji ra sɨkɨ ja ndoꞌo ini da ja kuachi kuu ja kaji da kuñu ni soko un. zfm Ti nu ɨɨn chaa tu kandixia, kana da roꞌo veꞌe da ja kaji ra staa jiin da, ti nu kuni ra kiꞌin ra, ti iyo vaꞌa. Ko kaji taka ja na kani da nuu ra, ti koto kajnuꞌun ra ni tu kani ini ra ja nu ja ni soko nuu santu kuu xi tuu. =es Chi siaꞌan yoso nuu tutu ii ja kaꞌan: “Nanu maa Jitoꞌyo kuu nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ jiin tendɨꞌɨ kuɨtɨ ja iyo nuu”, kachi. Ja yukan kuu kuajniñu yo taka ja iyo nuu. d Suni na kachi ri ja nu kin kuan ra kuñu iyo nuu yaꞌu un, ti tu kani ini ra nu kuñu ni soko nuu santu kuu xi tuu. Zc- Chi kanuu chindee ga yo ñanijnaꞌan yo, chaa ka kandixia, ti ansu nuu maa yo. Pb Iyo yɨvɨ ka kaꞌan: “Iyo nuña yo ja saꞌa yo nasa kuu ini yo”, kachi. Ti jandaa kuu ndixia un, ko ansu taka nuu jniñu un iyo vaꞌa. Chi tendɨꞌɨ ni kuu saꞌa yo savaꞌni ga nasa kuni yo, ko ansu tendɨꞌɨ un chindee yoꞌo, ja chindee yo nuu ñani yo, chaa kandixia ja na kaka ndaa da nuu ichi Yandios. Ua# Chi tu kuu kuɨtɨ kɨvɨ nduu yo jiin ndajaꞌa chaa xaan un, chi kukuɨñɨ maa Jitoꞌyo jaꞌa yo. ¿Va nu ka kuñaꞌnu ga yo ja kuu maa ya xino? Ja na kunchuku yɨñuꞌun yo nava iyo ichi Yandios Y`+ Na kachi ri ja nu koꞌo ra tɨꞌlɨ tɨꞌlɨ vino, ti kaji ra tɨꞌlɨ tɨꞌlɨ staa stila nava ni kachi maa Jitoꞌyo, ja nukuꞌun ini ra nava ni nakuaꞌa ya maa ya ja ni jiꞌi ya, nusa ti koto ma kaji ra ti koꞌo ra jiin yɨvɨ ka ndututu ja ka chiñuꞌun i jaꞌuꞌu un. Chi tu kejnaꞌan kuɨtɨ ndɨnduu jniñu jaꞌa. j_M Ti suꞌva na kachi ndaa ri ja yɨvɨ tu jini jnuꞌun Yandios ka nduku i nasa nakuni ndaa i nau kuu maa Yandios. Ja yukan ka soko i ja ka ñavaꞌa i nuu altar un, ko ansu nuu santu un ka soko i. Chi suꞌva nuu maa ndajaꞌa jaꞌuꞌu un ka soko i, ti ansu nuu maa Yandios. Ja yukan tu kuni ri ja kɨvɨ nduu ra naa ra jiin ndajaꞌa jaꞌuꞌu un. '^G Ko na kachi ri nuu ra, roꞌo yɨvɨ ñuu Corinto, ja tundo kuu kuɨtɨ santu kancha nuu ɨɨn altar, ni tundo kuu kuɨtɨ kuñu ja ka soko ra nuu santu un. ] Nukuꞌun ini naa ra nasa ni ka saꞌa yɨvɨ ñuu Israel, ja ni ka yaji da tɨꞌlɨ tɨꞌlɨ kuñu kuɨtɨ ni ka soko yɨvɨ nuu altar un, ti jandaa kuu ja jiin yukan ka stuu i maa i ja ɨɨn ni ka kuu i, chi ka kandixia ndaa i nuu ja iyo nuu altar un. j\M Ti vasu kuaꞌa xaan yo ka iyo, ko ɨɨn ni ga ni ka nduu yo, chi ɨɨn ni kuu staa ka yaji yo. $[A Chi ka jini vaꞌa ra nava ka chiñuꞌun yo Jitoꞌyo Cristo Jesús, ti na kuantaꞌu yo nuu ya ja kuu vino un ti ka jiꞌi yo tɨꞌlɨ tɨꞌlɨ. Jiin yukan kuu jandaa ja ɨɨn ni ka kuu inijnuni yo ja ka kandixia yo Jitoꞌyo Cristo Jesús, ja maa ya ni jiꞌi nuu ndaꞌa cruz, ti ni jatɨ ya nɨñɨ ya jaꞌa yo. Suni siaꞌan kuu nu ka jaꞌnu yo ɨɨn staa stila ti ka yaji yo tɨꞌlɨ tɨꞌlɨ. Suni yukan kundaa ja ɨɨn ni ga ka kuu yo ja ka kandixia yo ja ni nakuaꞌa ya maa ya ja kuu maa yo na ni jiꞌi ya nuu nda cruz. Z# Siaꞌan kaꞌan ri, chi ka kuu ra yɨvɨ chaku ini, chi ndichi xini ra naa ra, ti maa ra na kachi nu iyo ndaa jnuꞌun kaꞌan ri xi tuu. WY' Ja yukan ñani naa ra, koto maa chiñuꞌun kuɨtɨ ga ra nuu santu ra. X Ti nu jnaꞌan ra ɨɨn nundoꞌo ja nduku skɨvɨ roꞌo naa ra nuu kuachi, ti koto kukuiꞌya ini ra, chi suni siaꞌan ka jito uu ga yɨvɨ naa i nundoꞌo un. Ko kaña ra nuu nundoꞌo un, chi Yandios tu sia ya roꞌo ja viꞌi ga na kiꞌin ra nuu nundoꞌo un, ti naa ra. Chi siuku ya ja ni chisojnuꞌun ya. Suꞌva nama ya roꞌo nuu nundoꞌo un, ja tu kinikava ra nuu kuachi. ;Wo Ti sɨkɨ ja tu kojnuni nasa kinikava yo nuu kuachi ja kuu kɨvɨ vijna, ti vaꞌa ga na chuꞌun ini chuꞌun añu ra ja saꞌa ra mani jniñu vaꞌa, nava tu kinikava ra nuu kuachi un. Chi nu nau roꞌo ndoꞌo ini ja tukaa ka saꞌa ra ni ɨɨn kuachi, ti koto maa ra sandau kinikava ra nuu kuachi un. FV Siaꞌan ni ka jnaꞌan yɨvɨ janaꞌan un naa i, ti yukan na ndeꞌe na kotonchaa yo, ti koto ma saꞌa yo siaꞌan. Chi jnuꞌun un ni kendo yoso nuu tutu nava na kaꞌu yo, ti na chuꞌun ini yo naa yo ja tu kɨvɨ nduu yo jiin jniñu ndevaꞌa un, chi ja kuan kuyajni kɨvɨ ja ndɨꞌɨ ñuyɨvɨ jaꞌa. HU  Ni koto nduniꞌin ini ra ti kaꞌan ndevaꞌa ra sɨkɨ Yandios, nanu ni ka kaꞌan ndevaꞌa yɨvɨ janaꞌan un sɨkɨ Yandios, ti ni taji ya ángel ya ja ni kii kaꞌni yɨvɨ un naa i. FT Suꞌva na kondoꞌo ndaa ini ra, ti koto ma nduku ra ja kuɨtɨ ini Jitoꞌyo nanu ni kuɨtɨ ini ya nuu yɨvɨ janaꞌan un, chi ni ka kenda koo ni tuu tɨ da naa da ti ni ka jiꞌi da. 1S[ Koto kusɨkɨnchaa jnaꞌan ra nanu ni ka saꞌa chaa janaꞌan un, ja chaa un ni ka xndaꞌu da ñasɨꞌɨ, ti ñaꞌan un ni ka kɨvɨ nduu ña ichi kueꞌe jiin chaa un, chi ja siaꞌan ni ka saꞌa da, ti ɨɨn kɨvɨ ni jaꞌa ya nundoꞌo nuu da ja ni ka jiꞌi oko uni mil yɨvɨ naa i. BR} Ja yukan koto chiñuꞌun ra savaꞌni ga santu nanu ni ka saꞌa chaa janaꞌan un naa da, chi siukan kaꞌan tutu ii Yandios: “Ni ka nukoo yɨvɨ, ti ni ka yaji ni ka jiꞌi yɨ nuu viko ja ka chiñuꞌun i santu i, ti yachi ni ka ndokuɨñɨ i ni ka jita jaꞌa i ni ka jita jaꞌa i nuu santu i”, kachi. LQ Siaꞌan ni ka jnaꞌan tata yo na janaꞌan, ti yukan na ndeꞌe na kotonchaa yo naa yo vijna, nava tu kuñukuu ini yo taka jnuꞌun ndevaꞌa nanu ni ka saꞌa tata yo undi na janaꞌan. P Ti vasu siaꞌan ni ka yee ni ka jiꞌi da ja ni jaꞌa Yandios nuu da, ko yajni tendɨꞌɨ da ni ka nduniꞌin ini nuu jnuꞌun Yandios. Ja yukan tukaa ni kuu vaꞌa ini ya jiin da, ti ni ka jiꞌi da ja ni kundatu yɨkɨ kuñu da nɨ ñuꞌun teꞌe un. O Ti suni Yandios ja kancha andɨvɨ ni jaꞌa ya nducha ni ka jiꞌi da. Ti nducha un ni kaña nuu kava ja ni jaꞌa ya ja kancha jiin da. Ti jiin kava un ka jini yo ja maa Cristo ni kuncha ya jiin da savaꞌni ga nuu ka kendo da, chindee ya maa da. eNC Ti tendɨꞌɨ da ni ka yaji ɨɨn ni nuu ndeyu ja ni jaꞌa Yandios ja vaji nuu andɨvɨ. M- Yukan ni ka kikoyo da jiin tata yo janaꞌan ja ni kuu Moisés, ja ni ka jindandikun da ndatɨ viko un jiin ja ni ka yaꞌa da sava nducha mar. %L E Ñani naa ra, ruꞌu Pablo, na ndakuniꞌin ri ɨɨn jnuꞌun nuu ra naa ra ja koto naa ini ra nasa ni ka yaꞌa tata yo na janaꞌan ɨɨn nuu nducha mar. Chi tendɨꞌɨ da ni ka jika nuu ndatɨ ɨɨn viko, ja ni jakava kani sɨkɨ da naa da ja kuu ɨɨn seña ichi kiꞌin da. Ti tendɨꞌɨ da naa da, ni ka yaꞌa nuu Mar Rojo ja ni ndututu nducha un, ti maꞌñu un ni nuña ɨɨn ichi ja ni ka yaꞌa da. ;Ko Chi suꞌva chayɨka ri yɨkɨ kuñu ri ja kuandatu ri jiin jniñu ri vasu koo ndoꞌo koo nene ri, nava tu kendo kuiꞌya ri nuu Yandios ti xnaa ri taꞌu ri nuu ya. Ti vasu ni xndaku vaꞌa ri jnuꞌun ya undi nuu, ko iyo jniñu ja na siuku ndaa ri undi kɨvɨ kundee ri. Ja tu chiñuꞌun yo santuJ% Ti ruꞌu, ja junukuachi ri nuu Yandios, saꞌa ri jniñu un nanu saꞌa chaa jinu xaan da ansu ja kaꞌncha ini ri nanu ka saꞌa chaa tu ka kanda kunu. Chi nɨ ini nɨ añu ri saꞌa ri jniñu un ansu nanu saꞌa ɨɨn chaa ñaa ja kani iyu da ndaꞌa da nuu tachi. TI! Ti taka chaa ka yɨsɨkɨ, konuꞌun xaan satuꞌva da maa da ja jitu ndiꞌi ini da nasa kundee da ja niꞌin da taꞌu, ɨɨn corona ita vii xaan, ja yukan tu kuñɨɨ ja kuu tɨjnɨ kɨvɨ. Ko ja kuu maa yo, nu na siuku ndaa yo jiin jnuꞌun ya, yukan na ti kuñukuu ini yo ja kuaꞌa ya ɨɨn taꞌu nuu yo ja tu naa kuɨtɨ. (HI Saꞌa yo nava ɨɨn chaa jinu ja ka jinu da naa da. Ti vasu tendɨꞌɨ da ka jinu xaan, ko ɨɨn ni da kuu ja kundee ti niꞌin da ɨɨn taꞌu. Ti nanu ni kundee chaa ni jinu xaan ga un, suni siaꞌan na kukutu ini ra nuu ichi Yandios undi najaa kɨvɨ ja kuaꞌa ya taꞌu ra. 4Ga Ti siaꞌan xndaku konuꞌun ri jnuꞌun Yandios nuu savaꞌni ga yɨvɨ ja na nuña inijnuni i nasa ketaꞌu i nuu ichi Yandios, nava suni maa ri na nitaꞌu ri nuu ya. 0FY Ko nu kancha ri jiin ñani yo ja changa ga kujnuni vaꞌa ini i jiin jnuꞌun ya, ti ja tu kasɨ ri inijnuni i, ti vii vii xndaku ri nuu i nava na nuña inijnuni i. Siaꞌan saꞌa ri jiin taka yɨvɨ un. Yukan ti tɨjnɨ i ka kandixia jnuꞌun Cristo Jesús ti ka ndɨvɨ i ichi Yandios. \E1 Ti suni siaꞌan saꞌa ri nuu kancha ri jiin yɨvɨ taka ga nación ja tu ka siuku i nuu ley ni jaꞌa Moisés, ti ɨɨn nuu kejnaꞌan ri jiin yɨvɨ un ja tu siuku ri nuu ley Moisés, vasu tu xndoo ri ley maa Yandios, ja siuku ri ley ni jaꞌa Cristo Jesús. Ti siukan ka kusɨɨ ini i jiin ri, ti ii ni ka kandixia i jnuꞌun Jesús. SD Ti nu kancha ri jiin jnaꞌan ri, yɨvɨ ñuu Israel ja ka chiñuꞌun i ley ni jaꞌa Moisés, nduu ri ɨɨn ni ga jiin da ja ka jandatu ri ley un, vasu tu yɨꞌɨ ri jiin ley un. Ti siaꞌan saꞌa ri nava na kusɨɨ ini da jiin ri. Ti vii vii xndaku ri nuu da naa da. Yukan ti ii ni ja ka kandixia da jnuꞌun Cristo Jesús. C+ Chi iyo nuña nuu ri, ti tu iyo ni ɨɨn yɨvɨ kuñaꞌnu ja taꞌu jniñu nuu ri nasa kunukuachi ri. Ko nanu muzu ja sajniñu tatu, siaꞌan kuu ri nuu yɨvɨ naa i ja kaꞌan ri jnuꞌun ja na nuña ɨɨn ichi vaꞌa nuu kuaꞌa xaan i na kandixia Cristo Jesús. By Ti ja kaꞌan ri jnuꞌun Yandios ja sɨkɨ Cristo Jesús nuu yɨvɨ naa i jiin ni ini ni añu ri, ti yukan ni kuu yaꞌu ri ja niꞌin ri, ti vasu iyo ichi ri ja kinyaꞌu ri nuu jniñu saꞌa ri, sɨkɨ ja kuu ri chaa kaꞌan jnuꞌun Yandios. aA; Ja yukan kuu ja nu na kaꞌan ri jnuꞌun ya ja kusɨɨ ini maa ri, ti kuu niꞌin ri yaꞌu ri. Ko nu chayɨka ri maa ri ja kaꞌan ri jnuꞌun ya, ti jiin yukan jandaa ja maa Yandios ni tatu jniñu jaꞌa nuu ri. _@7 Ti tu nduvixi ri jiin jniñu ja kaꞌan ri jnuꞌun Yandios sɨkɨ Cristo, chi ja ni nakaji ya ruꞌu ja saꞌa ri jniñu un. Ti kanuu jniñu un ja na siuku ri, chi na ndaꞌu maa ri nu tu kaꞌan ri jnuꞌun ya. 0?Y Ko ruꞌu Pablo, tu jikan kuɨtɨ ri yaꞌu ri nuu ra naa ra, ni ansu ja na chaꞌu ra ruꞌu kuu ja chaa ri tutu jaꞌa. Chi nu siaꞌan na kuu, ti vaꞌa ga ja na kuū ri, ti ansu ja kinyaꞌu ri nuu ra naa ra. Chi nu tuu, ti tu kusɨɨ ini ri ja kaꞌan ri jnuꞌun Yandios nuu yɨvɨ. 1>[ Ti suni siukan ni taꞌu Jitoꞌyo, jniñu ja chaa ka kaꞌan jnuꞌun Yandios nuu yɨvɨ ja na sa nanitaꞌu i, iyo ja na niꞌin da ja kuchaku da nuu maa jniñu un. = Ti siukan kuu ko ka jini vaꞌa ra ja taka sutu nación Israel ja junukuachi ini veñuꞌun kaꞌnu un, chaku da jiin ndeyu ja ka soko yɨvɨ ini veñuꞌun un. Ti suni sutu junukuachi undi nuu altar yukan, chaku da jiin kuñu kuɨtɨ ja ka soko yɨvɨ naa i. \<1 Chi nu sava ga chaa ka xndaku nuu ra, iyo ichi da ja niꞌin da yaꞌu da nuu ra naa ra. Nusa ti viꞌi ga iyo ichi tu ruꞌu ja kakan ri yaꞌu ri nusa. Ko ruꞌu tu ni jikan ri ja chaꞌu ra ruꞌu, chi ni tava ini ri ja kuchaku ri ja jiñu maa ri, nava tu jakuɨñɨ ri jiin jniñu ja kaꞌan ri jnuꞌun Yandios sɨkɨ Cristo Jesús. ;  Ti suni siaꞌan ruꞌu, nanu chaa ni saka triu un kuu ja ni kaꞌan ri jnuꞌun nuu ra, taka ja iyo nuu Yandios jiin Espíritu ya. Ti nu siaꞌan kuu jniñu ni saꞌa ri, va tu kuaꞌa kuu ja nandɨꞌɨ ri ja kuchaku ri, nu na chindee ra naa ra ruꞌu. `:9 Chi suni ja kuu yoꞌo naa yo ni kaꞌan ya, chi ni jaꞌa ya ley yukan ja kuu maa yo. Chi chaa chiꞌi tata nuu ñuꞌun jiin chaa jaxin triu, ñukuu ini da ja na niꞌin da jniñu ni saꞌa da un kɨvɨ ndututu. Z9- Chi kachi nuu tutu ley ni jaꞌa Yandios: “Tu chuꞌun ra ñunu yuꞌu xndɨkɨ ra nu saꞌa tɨ jniñu”, kachi. Ti ni kachi ndaa ya, chi ansu nɨnɨ sɨkɨ maa xndɨkɨ un kuu ja ni kaꞌan ya siaꞌan. S8 Ko nu kuu siaꞌan ti koto kani ini ra naa ra ja taka jnuꞌun kaꞌan ri jaꞌa kuu mani jnuꞌun ja ka kaꞌan yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa. Chi undi maa ley ja ni jaꞌa ya nuu Moisés kaꞌan siaꞌan. b7= Ti jikajnuꞌun ri, ¿xi iyo soldado ja chaku da jiin xuꞌun veꞌe maa da nu? ¿Xi iyo chaa ja jitu tɨkaꞌya ti tu yaji da ndeꞌe tɨkaꞌya un nu? ¿Xi nau chaa ñavaꞌa kuaꞌa xndɨkɨ, ti tu koꞌo da lechu tɨ nu? Ti suni ruꞌu Pablo, ¿Iyo ichi ri ja kuchaku ri nuu jniñu saꞌa ri ja kaꞌan ri jnuꞌun Yandios, xi tuu nu? )6K Uu ga apóstol ka kiꞌin xuꞌun ja ka chindee yɨvɨ ka kandixia ja na kuchaku da. Nusa ti ruꞌu jiin Bernabé, suni iyo ichi ri ja kiꞌin ri xuꞌun nuu i ja na kuchaku ri. ¿Xi ka jani ini ra ja nɨnɨ maa ri naa ri kuu ja na saꞌa ɨnga jniñu ja na niꞌin ri ja kuchaku ri nu? z5m Ko suni iyo ichi ri ja nandaꞌa ri jiin ɨɨn ñaꞌan kandixia ja kuu ña ñasɨꞌɨ ri nu kuni ri, ja na kunduu ña jiin ri nuu ichi jikonuu ri, nanu ka iyo ñasɨꞌɨ taka ga apóstol, suni Pedro jiin chaa ka kuu ñani maa Jitoꞌyo. c4? Ko xnakan na kachi ri ja iyo ichi ri ja kaji koꞌo ri taka ja na kuaꞌa yɨvɨ nuu ri. ]33 Siaꞌan na ndeokani ri jnuꞌun jaꞌa nuu taka yɨvɨ ka kaꞌan sɨkɨ ri. 2 Ti vasu sava yɨvɨ tu ka jantaꞌu i ja maa ri kuu apóstol, ko ja kuu maa ra naa ra, chi apóstol kuu ndixia ri nuu ra naa ra sɨkɨ ja ni skandixia ri roꞌo ja ni ka xnaꞌan ra maa Jitoꞌyo. Ti jiin yukan kundaa ndixia ja maa ri kuu apóstol nuu Jitoꞌyo. 1  Ti ruꞌu Pablo jikajnuꞌun ri, ¿iyo vaꞌa ja kaji ri kuñu un xi tuu nu? ¿Ti ansu iyo ichi ri sɨkɨ taka jnuꞌun un nu? Ko na kachi ri ja tu iyo ni ɨɨn ley ja chayɨka ruꞌu ja siuku ri jnuꞌun ichi un nu tu kuni ri. Ko vasu iyo, ko maa ri kuu apóstol nuu ya, chaa ni taji ya jiin jniñu ñaꞌnu jaꞌa. Ti maa ri ni jini ndixia ri nuu maa Jitoꞌyo Jesús. Ti sɨkɨ ja ni ka kandixia ra Jesús jiin jnuꞌun ni kaꞌan ri, yukan maa ra na kuaꞌa jandaa kuɨtɨ ja ndiso jniñu ri nuu Jitoꞌyo. 0/ Ja yukan ti na koto vaꞌa yo naa ichi kiꞌin yo. Chi nu sɨkɨ ndeyu un ndoꞌo ini ñani yo ja kuachi ndixia kuu, nusa ti vaꞌa ga ja tu kaji kuɨtɨ yo ndeyu un, nava tu xnaa yo ñani yo ja kɨvɨ da nuu ichi kueꞌe, ti xnaa da maa da. Jniñu xiin ɨɨn apóstol_/7 Ti nu siaꞌan saꞌa ra taka jniñu un ja tu iyo vaꞌa, ti so stuji ra añu ñani ra ja saꞌa ra siaꞌan, chi kukuiꞌya ini da vanuxia changa ga kuixia inijnuni da jiin jnuꞌun Yandios. Ti ja saꞌa ra kuachi un nuu ñanijnaꞌan ra, ɨɨn ni kuu ja nuu maa Cristo Jesús ni saꞌa ra kuachi un, chi suni kandixia ñani ra nuu Cristo. a.; Chi vanu ja tuꞌva ga ra jiin jnuꞌun ya ti saꞌa ra siaꞌan, ko suꞌva jiña ra ichi ja kuu ñani ra ja kondoꞌo xaan ini da ja kuachi ndixia kuu ja ni yaji da kuñu ni soko un, vasu so stuji ra añu ñani ra ja changa ga kuixia ini da jiin jnuꞌun ya. Ko tu vaꞌa ja xnaa ra ñani ra, chi suni ja kuu maa da ni jiꞌi Cristo Jesús. *-M Ko vaꞌa ga ja tu kaji kuɨtɨ ra kuñu un, chi sandau kuni ɨɨn ñani jnaꞌan ra ja changa ga kutuꞌva vaꞌa da jiin jnuꞌun Yandios, ja yaji ra ndeyu ni soko un ini ɨɨn veꞌe nuu kanchuku santu un, vanuxia jini vaꞌa ra ansu kuachi kuu yukan. Ko nu siukan na saꞌa ra, ti kuni ñani ra ja tu jaꞌi chaku vaꞌa ini da jiin jnuꞌun Yandios, ti suni kaji da kuñu un, vasu ndoꞌo ini da ja kuachi kuu. r,] Ti vasu tundo iyo ja kasɨ ja kaji ra kuñu ni soko un, ko koto ra ñanijnaꞌan ra, ja changa ga chaku vaꞌa ini da jnuꞌun Yandios. Chi nu na kuni da ja yaji ra kuñu un, ti suni kaji da, vasu ndoꞌo ini da ja kuachi kuu. \+1Ko na kachi ri ja sɨkɨ savaꞌni ga ndeyu kaji yo, ti jiin un jantaꞌu Yandios yoꞌo, ansu ja kaji yo savaꞌni ga ndeyu un ti kendo vaꞌa yo. Xi ja tu kaji yo ndeyu un, ti yukan kendo kuiꞌya yo nuu ya. [*/Ko sɨkɨ kuñu ja ni soko nuu santu un, chi ansu tendɨꞌɨ yɨvɨ chaku vaꞌa ini jnuꞌun xndaku ri sɨkɨ ja ni ka nchañuꞌun i santu un na changa ga kandixia i. Ti vijna ja ka kandixia i nu na kaji yɨ kuñu un, ti kukueꞌe xaan ini i kaji i kuñu un, chi jini i ja kuñu ni soko nuu santu un kuu. Ti vanuxia changa ga kujnuni vaꞌa ini i jiin jnuꞌun Yandios, ti ka ndoꞌo ini i ja ni saꞌa i ɨɨn jniñu kueꞌe ja ni yaji i kuñu ni soko un. A){Ko ja kuu nuu maa yo, chi maa ɨɨn ni Yaa iyo ja kuu Tata yo Yandios. Ti maa ya ni saꞌa taka ja iyo ñuyɨvɨ jiin andɨvɨ, ti suni maa ya ni saꞌa taka yoꞌo naa yo. Ti suni maa ɨɨn ni Jitoꞌyo iyo, ya kuu Cristo Jesús. Ti maa ya xiin yoꞌo naa yo undi jiin taka ja iyo nuu andɨvɨ jiin ñuyɨvɨ. 8(iTi vasu iyo yɨvɨ ka jani ini ja iyo tɨjnɨ Yandios nuu andɨvɨ jiin ñuyɨvɨ, ti siaꞌan ka kaꞌan ndixia yɨvɨ ja iyo tɨjnɨ Yandios nuu i jiin kuaꞌa jitoꞌo i. d'ANusa na kachi ri ɨɨn jnuꞌun sɨkɨ ja ka soko yɨvɨ nuu santu i. Ti jandaa ndixia ja taka santu iyo nuu ñuyɨvɨ, tundo kuu kuɨtɨ un, chi tu nau ɨnga yaa iyo, chi maa ɨɨn ni Yandios ja kancha andɨvɨ. &Ko nu nau yɨvɨ na kuu ga ini nuu Yandios ja kanuu xaan ga yukan, ti yɨvɨ un kuu ja jantaꞌu maa ya, chi kundaꞌu ini ya nuu i. {%oKo nu nau yɨvɨ ja jani vixi ini ja jini vaꞌa i sɨkɨ jnuꞌun un, ti changa ga chaku vaꞌa ini i nava iyo. P$ Ti vijna na kachi tuku ri ɨnga jnuꞌun sɨkɨ kuñu ja ka soko yɨvɨ nuu santu i. Jandaa ndixia ja taka yo ka jini vaꞌa, ti chaku vaꞌa ini yo nasa kuu sɨkɨ jnuꞌun un. Ti taka jnuꞌun ja chaku vaꞌa ini yo un, saꞌa ndixia ja na nduvixi ini yo ja ndoꞌo ini yo ja kanuu ga. Ko ansu siaꞌan kuu, chi suꞌva nu iyo jnuꞌun ndaꞌu ini yo nuu ñani jnaꞌan yo ja kandixia, ti nu siaꞌan saꞌa yo, ti jaꞌa yo nundee ini nuu jnaꞌan yo. p#Y(Ko jani ini ri ja ndatu ga koo ña nu na kuncha maa ña siaꞌan ni. Ti siaꞌan kaꞌan ri, chi jani ini ri ja suni jiin maa Espíritu Yandios kuu ja xndaku ri jnuꞌun jaꞌa nuu ra naa ra. Sɨkɨ kuñu ja ka soko nuu santu"'Ti ñaꞌan ja iyo yɨɨ, yɨndaꞌa yɨɨ ña maa ña ja kuu nɨ kuɨyi chaku da. Ko nu ni jiꞌi yɨɨ ña, yukan ti ni kendo nuñu ña ja nandaꞌa tuku ña jiin ɨnga chaa ja kuu ini ña, ko nɨnɨ jiin ɨɨn chaa kandixia nuu maa Jitoꞌyo. !&Nusa ti chaa xnandaꞌa seꞌe sɨꞌɨ, vaꞌa saꞌa da. Ti chaa tu xnandaꞌa seꞌe sɨꞌɨ, vaꞌa ga saꞌa da ja siaꞌan. t a%Ko nu ɨɨn chaa ni ndoꞌo ndaa ini da ja kuncha seꞌe sɨꞌɨ da siaꞌan ni, ja tu kuaꞌa da i nandaꞌa i vasu ka nduku yɨvɨ maa i, nusa ti na kuncha maa i siaꞌan ni nava kuni maa da, chi vaꞌa ndoꞌo ini da ja siaꞌan. $Ti nu ɨɨn chaa iyo seꞌe sɨꞌɨ da, ti ja kuanyaꞌa kuiya i, ti nu jani ini da ja vaꞌa ga ja na nandaꞌa i, ti na saꞌa da nava ndoꞌo ini da. Na kuaꞌa da seꞌe sɨꞌɨ da ja nandaꞌa i, ti na koo yɨɨ i, chi ansu kuachi kuu un. K#Siaꞌan kaꞌan ri ko ja na kukuee kunchuku ra, chi ansu jasɨ ri ja nandaꞌa ra naa ra. Chi suꞌva kaꞌan ri ja na kukutu ini ra, ti nɨnɨ na kaka yɨñuꞌun ra ja kuu nuu ichi Yandios. "Suni siaꞌan sɨɨn sɨɨn jani ini ñaꞌan iyo yɨɨ jiin ñaꞌan kancha maa ɨɨn, chi ñaꞌan maa ɨɨn un jitu ndiꞌi ini ña jiin jniñu maa Jitoꞌyo, chi ndiyo ini ña ja kondoo ii añu ña jiin yɨkɨ kuñu ña ja kuu nuu maa Jitoꞌyo. Ko ñaꞌan iyo yɨɨ, chi ndɨꞌɨ xaan ini ña ja siuku ña taka jniñu iyo nuu ñuyɨvɨ ja na kusɨɨ ini yɨɨ ña jiin ña. 1!Ti chaa ja iyo ñasɨꞌɨ, ti jitu ndiꞌi ini da jiin savaꞌni ga jniñu ja iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa ja na kusɨɨ ini ñasɨꞌɨ da jiin da. \1 Ti ruꞌu Pablo, na kachi ri ja koto kundio xaan ini ra sɨkɨ taka ndajniñu iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, chi chaa kancha maa ɨɨn, ndoꞌo ini da nɨnɨ jniñu maa Jitoꞌyo, ja na kusɨɨ ini ya jiin da. .UTi yɨvɨ jitu ndiꞌi ini ja niꞌin yɨ taka ja iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti vaꞌa ga koto kundio ini i un, chi ñuyɨvɨ jaꞌa, ja yajni naa jiin taka ja iyo. yYɨvɨ kukuiꞌya ini, koto kendo i jiin jnuꞌun kuiꞌya ini un. Ti yɨvɨ kusɨɨ xaan ini, koto kusɨɨ ini i siaꞌan ni jiin jnuꞌun un. Ti yɨvɨ ka jaan ndajniñu, koto kuñukuu xaan ini i ndajniñu un, na saꞌa i ja tundo ñavaꞌa i. b=Ñani naa ra, na kachi ri sɨkɨ ja kuɨtɨ kɨvɨ chaku yo ja kunukuachi yo nuu ya. Yukan kuu ja chaa ka iyo ñasɨꞌɨ, na kukutu ga ini da sɨkɨ jniñu maa Yandios ansu kukutu ini da ja kuu ñasɨꞌɨ da. ]3Ko ja kuu roꞌo chaa kuachi, nu ka kuni nandaꞌa ra, ti ansu kuachi kuu un. Suni siaꞌan ñaꞌan kuachi, nu na nandaꞌa ra, suni ansu kuachi kuu un. Ko na kachi ri ja yɨvɨ ka nandaꞌa, kuaꞌa ga nundoꞌo vaji nuu i ja koo ndoꞌo koo nene i nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti ja tu kuni ri ja kondoꞌo ra naa ra, yukan kuu ja kaꞌan ri. mSKo nu iyo ñasɨꞌɨ ra, ti koto xndoo ra ña. Ti nu tu iyo ñasɨꞌɨ ra, ti koto nduku ra ña. Ja ni ini ri ja taka yɨvɨ, vaꞌa na kendo i kunchuku i siaꞌan ni, ja tu nandaꞌa i sɨkɨ ja iyo xaan nundoꞌo vijna. Ti vijna na kachi ri ɨɨn jnuꞌun sɨkɨ ñaꞌan kuachi, ɨɨn jnuꞌun ja tu ni xndaku maa Jitoꞌyo, vanuxia ni kundaꞌu ini Jitoꞌyo nuu ri ja kaꞌan ri jnuꞌun jaꞌa. Ja yukan ni jiña ya inijnuni ri ja na nakani ndaa kuɨtɨ ri jnuꞌun jaꞌa. !;Ja yukan ñani naa ra, na kachi ri ja taka ɨɨn ɨɨn ra, siin jiin jniñu nava ni nakana Yandios roꞌo, chi maa Yandios ni jaꞌa jniñu un nuu ra. SChi yaꞌu xaan kuu ja ni nakuan Yandios taka roꞌo naa ra sɨkɨ ja ni ndoꞌo ni nene Cristo Jesús. Ja yukan ko nu sajniñu ra nuu jniñu ndevaꞌa ja saꞌa yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa, ti tu vaꞌa. wgChi chaa ja kuu muzu ja ni jaan ɨɨn yɨvɨ, ti ni nakana Jitoꞌyo da ja na kandixia da, ti ja ni ketaꞌu da nuu kuachi da un, chi ni kendo nuña da ja kunukuachi da nuu maa Jitoꞌyo. Suni chaa ni iyo nuña da ja sajniñu da ja kuu maa da, na ni nakana Yandios ja na kandixia da, ni iyo nuñu da, da ko vijna ni nduu da muzu ja kunukuachi da nuu Cristo Jesús. 3Nu muzu ja ni jaan yɨvɨ kuu ra na ni nakana ya roꞌo, ti koto xndiꞌi ra ini ra, chi nu kuu ketaꞌu ra, ti iyo vaꞌa ja siukan na saꞌa ra. fETi ɨɨn ɨɨn ra na kusɨɨ ini ja kendo ra nasa ni kana Yandios roꞌo ja ni kandixia ra. wTi tundo saꞌa nu iyo seña yɨkɨ kuñu yo xi tu, ko kanuu xaan ga ja na siuku ndaa yo taka jniñu taꞌu Yandios. C Nu ni kana ya ɨɨn chaa ja iyo ɨɨn seña nuu yɨkɨ kuñu da, ti siaꞌan na koo da. Ti nu ni kana ya ɨɨn chaa ja tu yɨꞌɨ seña yɨkɨ kuñu da, ti suni siukan na koo da. yTi vasu tu kejnaꞌan kunchuku ra, ko na ndajnuꞌun mani ra jiin yɨɨ ra xi jiin ñasɨꞌɨ ra ja tu kandixia, siaꞌan nava kuni maa Yandios. Ti siaꞌan na koo nava ni kuncha ra undi nuu na ti kandixia ga ra. Suni siaꞌan na koo vijna, ja ja ni kandixia ra nava kuni maa Yandios ja ni jaꞌa ya nuu ra. Ti jnuꞌun yukan xndaku niꞌin ri nuu taka yɨvɨ ka kandixia. g GChi roꞌo ja kuu ra ñasɨꞌɨ, tu jini ra ja sanaa ti kandixia yɨɨ ra saꞌa ra ti na nitaꞌu da. ¿Ti sa ni tu roꞌo ja kuu ra yɨɨ tu jini ra ja sanaa ti kandixia ñasɨꞌɨ ra saꞌa ra ti na nitaꞌu ña nu? ( IKo vijna ti nu yɨɨ ɨɨn ñasɨꞌɨ kandixia xi ñasɨꞌɨ ɨɨn chaa kandixia tu kuni kandixia, ti kuni xndoo jnaꞌan i ti vaꞌa ga na kusɨɨn, nava na kendo nuña yɨvɨ kandixia un, ti na kukuee kuncha i, chi Yandios tu kuni ya ja siin kanaa i nu tu kuu kunchuku mani i. X )Chi ɨɨn chaa ja tu kandixia yɨꞌɨ da suni ndaꞌa maa Yandios sɨkɨ ja ni najnaꞌan da jiin ɨɨn ñaꞌan kandixia. Xi ɨɨn ñaꞌan tu kandixia suni yɨꞌɨ ña ndaꞌa maa Yandios sɨkɨ ja ni najnaꞌan ña jiin ɨɨn chaa kandixia. Chi nu ansu siukan saꞌa ya, ti seꞌe chaa un naa da, tu kuantaꞌu ya i nanu ja ka kuu i seꞌe yɨvɨ tu kandixia. Ko ansu siaꞌan kuu, chi suꞌva nakinseꞌe Yandios suchi kuachi un seꞌe yɨvɨ ka kandixia. ! Suni siaꞌan nu ɨɨn ñaꞌan ni nandaꞌa jiin ɨɨn chaa tu kandixia, ko nu kuu ini da ja kuncha da jiin ña, ti tu kuu xndoo ña da. nU Ti ja kuu taka ga yɨvɨ na kachi ri ɨɨn jnuꞌun ja tu ni kaꞌan maa Jitoꞌyo, ja nu ñasɨꞌɨ ɨɨn ñanijnaꞌan yo tu kuu ña ñaa kandixia, ko nu kuu ini ña ja kuncha ña jiin da, ti maa da tu kuu xndoo da ña. r] Ko nu nau ñaa na xndoo yɨɨ, ti na kuncha ña siaꞌan ni, xi na ndeokuñɨ ña jiin yɨɨ ña, ko tu kuu ja nandaꞌa ña jiin ɨnga. Suni siaꞌan kuu jiin chaa, chi tu kuu ja xndoo da ñasɨꞌɨ da, ti kusɨɨn da kiꞌin da. 1[ Ko yɨvɨ ni ka nandaꞌa, na taꞌu ri jniñu, ko ansu ja ndoꞌo ini maa ri, chi ja ni kachi maa Jitoꞌyo kuu ja ɨɨn ñasɨꞌɨ tu kuu xndoo ña yɨɨ ña. +O Ko nu tu iyo taꞌu i ja kuncha maa ɨɨn i, ti vaꞌa ga na nandaꞌa, chi vaꞌa ja na nandaꞌa i, ti ansu kondoꞌo kueꞌe ini i sɨkɨ ichi nuu sɨɨ ini. 4aKo ja kuu chaa kancha maa ɨɨn xi ñaꞌan kancha maa ɨɨn jiin taka ñaꞌan ni kendo maa ɨɨn, na kachi ri ja iyo vaꞌa nu tu nandaꞌa yɨvɨ un nanu ruꞌu. wChi ndoꞌo ini ri ja iyo vaꞌa ja taka chaa na kunchuku maa ɨɨn da nanu ruꞌu, ko sɨkɨ ja sɨɨn sɨɨn taꞌu ni jaꞌa Yandios nuu ɨɨn ɨɨn yo, ti siukan na koo, chi sava yo ni niꞌin ɨɨn nuu taꞌu, ti uu ga yo nuu ɨnga taꞌu. pYTaka jnuꞌun un kaꞌan ri nanu ɨɨn junꞌun xndaku ri, chi ansu taꞌu ri jniñu ja siaꞌan na koo. Yɨvɨ kundee kuncha maa siaꞌan ni, ti siaꞌan na kuncha i, ko yɨvɨ tu kuni kuncha maa ɨɨn, vaꞌa ga na nandaꞌa i. .UJa yukan kuu ja ni chaa ni ñasɨꞌɨ tu kuu sasɨɨn i maa i nuu ñanijnaꞌan i. Ko nu iyo ɨɨn jniñu kanuu ja kin kakantaꞌu i nuu Yandios ja kuu tɨꞌlɨ ni kɨvɨ, ti kuu ndajnuꞌun mani da ja tu kunchuchu nduu da, ti yachi na ndeokuñɨ da ja na najnaꞌan da naa da, nava tu skaꞌan jaꞌuꞌu un roꞌo naa ra, ti kɨvɨ nduu ra naa ra jiin ɨnga chaa xi jiin ɨnga ñasɨꞌɨ, ti tɨvɨ nuu jniñu kuu. eCChi ñasɨꞌɨ un tu kuu saꞌa ña ja kuni ña jiin yɨkɨ kuñu ña, chi yɨɨ ña xiin yɨkɨ kuñu ña. Ti suni chaa yɨɨ un tu kuu saꞌa da ja kuni da jiin yɨkɨ kuñu da, chi ñasɨꞌɨ da kuu ñaꞌan xiin. 3~_Ti yɨɨ ña un na kuaꞌa da maa da nuu ñasɨꞌɨ da ja kuu da yɨɨ ña. Suni ñasɨꞌɨ un, na kuaꞌa vaꞌa ña maa ña nuu yɨɨ ña ja kuu ña ñasɨꞌɨ da. *}MKo sɨkɨ jniñu yɨsɨkɨnchaa jnaꞌan un, ti vaꞌa ga ja ɨɨn chaa un na koo ɨɨn ni ñasɨꞌɨ da, ti suni ɨɨn ñasɨꞌɨ na koo ɨɨn ni yɨɨ ña. R| Vijna ti ruꞌu Pablo na kachi ri ja sɨkɨ taka jnuꞌun ni ka jikajnuꞌun ra ruꞌu nuu ɨɨn tutu ja ni ka taji ra nuu ri. Ti jandaa ndixia kuu ja kendo vaꞌa ɨɨn chaa nu tu koo ñasɨꞌɨ da. {chi yaꞌu xaan ni jaꞌa Yandios roꞌo naa ra. Ja yukan na kava yɨñuꞌun ra ja chiñuꞌun ra ya ja saꞌa ra mani jniñu vaꞌa undi jiin yɨkɨ kuñu ra, jiin nɨ ini nɨ añu ra, chi ja kuu maa ya kuu. Jnuꞌun xndaku Pablo nuu yɨvɨ ka nandaꞌa/zW¿Xi tu jini ra naa ra ja yɨkɨ kuñu ra kuu ɨɨn veꞌe ii nuu kancha maa Espíritu Santo ja ni jaꞌa Yandios? Ja yukan kuu ja ansu maa ra xiin yɨkɨ kuñu ra, y)Nusa ti xndoo jnuꞌun yɨsɨkɨnchaa jnaꞌan un, chi savaꞌni ga kuachi lulu na saꞌa ɨɨn yɨvɨ, tu yɨꞌɨ un jiin yɨkɨ kuñu i, ko yɨvɨ yɨsɨkɨnchaa jnaꞌan, jañu niꞌno i maa yɨkɨ kuñu i ja saꞌa i siaꞌan, ti jiin yukan nchaa kuachi ga i. xTi suni siaꞌan nu ɨɨn yɨvɨ na kejnaꞌan jiin maa Jitoꞌyo, ti ɨɨn ni ga ni nduu i jiin ya, chi ni kandixia ndaa i. w{¿Xi tu ka jini ra ja nu ɨɨn chaa na kejnaꞌan da jiin ɨɨn ñaꞌan sɨɨ xaan ini ti ɨɨn ni ga ni kuu yɨkɨ kuñu da jiin ñaꞌan un nu? Chi jini ra ja kachi nuu tutu ii Yandios: “Ndɨnduu da ni kuu ɨɨn ni ga yɨkɨ kuñu”, kachi. qv[¿Xi tu ka jini ra ja taka yo naa yo kuu nanu yɨkɨ kuñu Cristo Jesús nu? ¿Xi kuu kenchaa yo yɨkɨ kuñu Cristo Jesús ti skejnaꞌan yo jiin yɨkɨ kuñu ɨɨn ñaꞌan sɨɨ xaan ini nu? ¡Jandaa kuɨtɨ ja tu kuu siaꞌan! vueJaa ɨɨn kɨvɨ ti naxndoto Yandios yoꞌo jiin jniñu ñaꞌnu ya siaꞌan nanu ni naxndoto ya Jitoꞌyo. ^t5 Iyo ɨnga jnuꞌun ja kaꞌan yɨvɨ: ¿Ndoo ñavaꞌa yo ndeyu nu tu kaji yo ti ndoo ñavaꞌa yo chii nu tu chuꞌun yo ini? Ti jandaa kuu un, ko jaa ɨɨn kɨvɨ ti nasama ndɨꞌɨ Yandios ndɨnduu jniñu jaꞌa. Ni tu kuañu niꞌno yo yɨkɨ kuñu yo ja kusɨkɨnchaa jnaꞌan yo, chi ansu ni jaꞌa Yandios yɨkɨ kuñu yo ja kusɨkɨnchaa yo. Suꞌva ni jaꞌa ya yɨkɨ kuñu yo ja na kunukuachi yo nuu maa Jitoꞌyo. Chi maa ya kuu ja ndito yɨkɨ kuñu yo. Ms Iyo yɨvɨ ja kaꞌan: “Taka ni jniñu iyo vaꞌa ja saꞌa yo nu kuni yo”, kachi. Ti jandaa kuɨtɨ kuu jnuꞌun un, vasu ansu tendɨꞌɨ iyo vaꞌa, chi kuu saꞌa yo taka ni nuu jniñu ja kuni yo, ko ansu tendɨꞌɨ un kanuu ja saꞌa yo. Taka ni iyo vaꞌa, ti suni taka ni kueꞌe nu tu kani vaꞌa ini yo. Or Ti siaꞌan ni ka jika sava ra naa ra niku, ko vijna tukaa ga. Chi ja ni saꞌa ndoo ya roꞌo jiin kuachi ra. Chi yɨvɨ ndevaꞌa xaan ni ka kuu ra, ko vijna tukaa ga, chi ja ni kenchaa ya kuachi un sɨkɨ ra, nava vijna ti kunukuachi ra nuu ya, vasu undi nuu ja ni ka jnaꞌnu ndatu ra jiin kuachi ra niku. Ko vijna tukaa ga, chi ni kachi Yandios ja tukaa jnaꞌnu ndatu ra sɨkɨ kuachi ra. Chi siaꞌan ni saꞌa Yandios ja jiin jniñu ni saꞌa Jitoꞌyo Cristo Jesús, jiin jniñu ñaꞌnu maa Espíritu Santo ni ketaꞌu ra nuu ya. Iyo ndoo ii yɨkɨ kuñu yɨvɨ kandixia .&~k}r|{Ozyy[xwvvbutsrr;poqmvl`kGiigg5f)edcba` _U^]J\\8[,YXV]UTRRSQPONNMM==4<<%:9s8765`4E382/1/T-,,)+H*~)((X'|&%$$f#"! :w3L#m@ A  NRP9.:wmChi ja sɨkɨ maa ɨɨn ni chaa ni nani Adán, ti ni kɨvɨ kueꞌe ja kuū yo. Ti suni siaꞌan ja sɨkɨ maa ɨɨn ni chaa kuu Cristo Jesús, ti nandoto yo maꞌñu ndɨyɨ. KvKo ansu siaꞌan kuu jnuꞌun un, chi jandaa ndixia ja ni naxndoto Yandios Cristo Jesús maꞌñu ndɨyɨ, ti maa ya kuu undi nuu kuɨtɨ ja ni nandoto ansu taka ga ndɨyɨ ja nandoto un. QuJa yukan yoꞌo ja ka kandixia Cristo, ja ka chaku ga yo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti kɨvɨ na kuū yo, va tukaa nandoto yo maꞌñu ndɨꞌɨ nusa, ti na xaan ga kuiꞌya kendo yo ja kuu taka ga yɨvɨ nu siaꞌan. Chi ni ka kandixia yo jnuꞌun ja nandoto yo nuu ñujiꞌi ko tu ni kuu, chi ni kuu yo yɨvɨ ni ka xndoñaꞌan. ytkNu siaꞌan ti suni taka chaa ni ka kandixia Cristo ja ja ni ka jiꞌi da, va ni ka naa da ɨɨn jinu ni nusa. )sKChi nu tu ni nandoto kuɨtɨ Cristo, ti va tundo kuu kuɨtɨ jnuꞌun ka kandixia ra nusa. Ko nu siaꞌan kuu, ti na kachi ri ja ka siin ga ra jiin kuachi ra. ar;Chi nu jandaa kuu ja tu nandoto kuɨtɨ ndɨyɨ, ti va suni tu ni nandoto Cristo nusa. lqQNu siaꞌan kuu, ¿ti va ka kuu ri chaa xndoñaꞌan ja kuu nuu Yandios nusa? Chi ni ka kachi ri ja ni naxndoto ya Cristo maꞌñu ndɨyɨ. Ko nu tu nandoto ndixia ndɨyɨ, ti va ndaa ja tu ni naxndoto kuɨtɨ ya Cristo nusa. ?pwTi nu tu ni nandoto Cristo nuu ñujiꞌi un, ¿va tu ni jniñu kuɨtɨ jnuꞌun ka kaꞌan ri nusa? ¿Ti va suni tu iyo ni ɨɨn jnuꞌun ndaa ini ra naa ra ja ka kandixia ra nusa? eoC Chi nu tu nandoto ni ɨɨn ndɨyɨ un, ti va suni tu nandoto Cristo nuu ñujiꞌi un nusa. n% Nu jandaa kuu jnuꞌun ni ka kaꞌan ri nuu ra, ja nandoto Cristo nuu ñujiꞌi, ¿ti ndo ka kaꞌan sava ra ja tu ni nandoto ya nusa? xmi Ja yukan tu xndiꞌi ri ini ri jiin jniñu ni tatu ya, chi ɨɨn ni kuu jniñu ka saꞌa ri jiin uu ga apóstol ya ja ka kaꞌan ri jnuꞌun Yandios sɨkɨ Cristo Jesús, ti yukan kuu maa jnuꞌun ja ka kandixia ra. Ja ka nandoto ndɨyɨ l- Ko maa Yandios ni kundaꞌu xaan ini ya ja ni nakaji ya ruꞌu, ja na kuu ri apóstol nuu ya jiin jniñu jaꞌa, ti ja siaꞌan ni saꞌa ya jiin ri. Ti tu ni nakaji kaꞌa ya ruꞌu ja saꞌa kaꞌa ri jniñu, chi sa suꞌva viꞌi ga ni jitu ndiꞌi ini ri jiin jniñu ja kuu taka ga apóstol ya, ti vasu iyo hora kuita ri jiin jniñu jaꞌa, ko kundee ri, chi maa ya kuu ja chindee chituu ruꞌu. +kO Ti ni ansu chaa vaꞌa kuɨtɨ ni kuu ri ja konani ri apóstol nuu ya. Suꞌva ni jito uꞌu xaan ri tendɨꞌɨ yɨvɨ ka kandixia maa Jitoꞌyo Cristo Jesús. pjYTi undi sandɨꞌɨ ni ga ti ni ndenda ndijin ya nuu maa ri, ja kuu ri nanu suchi lulu ni kaku yucha. i Ti sa kuee ga ni ndenda ndijin ya nuu Jacobo ja suni nani Santiago, ti kuee ga ni ndenda tuku ya nuu tendɨꞌɨ apóstol ya. #h?Ti sa ni ndenda ndijin ya nuu viꞌi ga uꞌun ciento ñanijnaꞌan yo ni ka ndututu da un. Ti sava i ka chaku ga vijna, vasu sava ga i ja ni ka jiꞌi. _g7Ja ni ndenda ndijin ya nuu Pedro, ti sa ni ndenda ndijin ya nuu taka ga apóstol ya. pfYja ni ka chunduji da ya, ko nuu uni kɨvɨ ti ni nandoto ya, siaꞌan nava kachi nuu tutu ii Yandios. &eEChi ni saꞌa Yandios ja ni chaku ini ri taka jnuꞌun ya jiin taka jniñu ñaꞌnu saꞌa ya, ti yukan kuu jnuꞌun ja ni nakachi ri nuu ra naa ra undi nuu. Ti jnuꞌun un kuu ja ni jiꞌi Cristo Jesús ja sɨkɨ kuachi yo, siaꞌan nava kachi nuu tutu ii Yandios undi na janaꞌan, %dCTi suni jiin jnuꞌun un ni ketaꞌu ra naa ra nu niꞌin ka siin ra ja ka kandixia ndaa ra Cristo Jesús. Ti nu tuu, va so ni ka kandixia kaꞌa ra nusa. \c 3Ñani naa ra, ruꞌu Pablo, kuni ri ja na nukuꞌun ini ra maa jnuꞌun Yandios sɨkɨ Cristo Jesús ja ni kaꞌan ri nuu ra naa ra, ti jnuꞌun ni ka jantaꞌu ra un saꞌa ja siin ka jika ndaa ra nuu ichi ya. b9(Yukan ja nu ni ka ndututu ra naa ra ti na kava yukun ini ra, ti yɨñuꞌun na saꞌa ra taka nuu jniñu un. Jnuꞌun ja ni nandoto Cristo Jesús2a]'Nusa ti, ñani, kundio ni ini ra taꞌu jaꞌa Espíritu Santo ja nakachi ra jnuꞌun vaji nuu Yandios. Ti koto kasɨ ra nuu chaa ja kaꞌan sɨɨn sɨɨn yuꞌu. i`K&Ko nu tu jantaꞌu da jnuꞌun kaꞌan ri jaꞌa, iyo vaꞌa, ko suni maa da tu kuantaꞌu yo. B_}%Ti nu ɨɨn chaa yukan jani ini da ja kuu nakachi da jnuꞌun ja vaji nuu Yandios, xi ja jani ini da ja ñavaꞌa da taꞌu ni jaꞌa Espíritu Santo, nusa ti na chuꞌun vaꞌa ini da ja jnuꞌun kaꞌan ri jaꞌa kuu jniñu taꞌu maa Jitoꞌyo, chi ndiso jniñu ri nuu ya, ansu so kaꞌan maa ri siaꞌan ni. L^$Ti nu ansu jandaa kuu jnuꞌun kaꞌan ri ja xndaku ri, nusa ti na kachi ri: ¿Va nu xnakan nuu maa ra naa ra ni kenda jnuꞌun Yandios nu? ¿Xi nɨnɨ nuu mani ra naa ra ni jaa jnuꞌun ya nu? *]M#Ti nu iyo ɨɨn jnuꞌun ja tu kujnuni ini ña, ti kuni kajnuꞌun ña nuu chitu un, vaꞌa ga na najaa ña undi veꞌe jiin yɨɨ ña, ti sa na kajnuꞌun ña, chi jnuꞌun kanuu kuu ja ndokuɨñɨ ɨɨn ñasɨꞌɨ ti kaꞌan ña maꞌñu yɨvɨ ka ndututu ja ka chiñuꞌun i Yandios. ,\Q"ti suni siaꞌan na koo jiin roꞌo ja kanchuku ñuu Corinto, nu ni ka ndututu ra naa ra, ti taka ñasɨꞌɨ naa ña, naꞌin na kunchuku ña, chi tu vaꞌa ja kaꞌan ña ni ɨɨn jnuꞌun. Na koo yɨñuꞌun ña, ti na kuandatu ña nuu yɨɨ ña siaꞌan nanu taꞌu ley Yandios jniñu. [{!Siaꞌan na koo jiin ra naa ra, chi tu jajnaꞌan ini Yandios ja kuvaa ra naa ra. Ti nanu saꞌa taka yɨvɨ kandixia, @Zy Ti vasu iyo inijnuni ra ja nakachi ra jnuꞌun vaji nuu Yandios, ko tu sia ya roꞌo ja ɨɨn jinu ni kaꞌan tendɨꞌɨ ra naa ra, chi suꞌva ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn ra na kaꞌan. cY?Yukan na ti kuu kaꞌan tendɨꞌɨ ra naa ra, ko ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn ra na kaꞌan ja nakachi ra jnuꞌun vaji nuu Yandios, nava tendɨꞌɨ ra na kutuꞌva, ti na siin nɨ ini ga ra naa ra jiin jnuꞌun ndee ini. ]X3Ko nu nuu ɨnga chaa kancha un, na stuu Yandios ɨɨn jnuꞌun jaa nuu inijnuni da, ti jakuncha da kaꞌan da jnuꞌun un, ti vaꞌa ga na kasɨ yuꞌu chaa kaꞌan un, nava na siin ɨnga chaa un na kaꞌan da. @WySuni siaꞌan na kuu jiin chaa nakachi jnuꞌun vaji nuu Yandios. Suni uu xi uni ni da na kaꞌan, ti sava ga roꞌo naa ra, nakani ndaa ini nu iyo ndaa jnuꞌun kaꞌan da un. V/Ti nu tu iyo chaa ja nakachi jnuꞌun un, vaꞌa ga ja tu kaꞌan da nu ni ka ndutu ra naa ra, ti na kaꞌan maa ni da jiin ini da jiin Yandios. ?UwTi nu iyo chaa kaꞌan ɨnga yuꞌu ja tu chaku ini yo, ti uu xi uni ni da na kaꞌan, ko ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn da na kaꞌan, ti na koo ɨɨn ja nakachi jnuꞌun ka kaꞌan da un. TNusa ti nu ka ndututu ra naa ra ñani, ti taka ra na kata ɨɨn yaa ii. Yukan ti sava ra kuu xndaku ɨɨn jnuꞌun, xi ja nakachi ra jnuꞌun vaji nuu Yandios, xi ja kaꞌan ra sɨɨn yuꞌu, xi ja nakani ra nasa kaꞌan jnuꞌun un. Ti iyo vaꞌa nusa, ko kanuu na chaku ini tendɨꞌɨ ra naa ra nava na niꞌin ga ra jnuꞌun ndee ini, ja kaka ndaa ra nuu ichi Yandios. }SsYukan ti naꞌnu ini da yɨvɨ un jiin añu i ja nakuni ndaa i nuu kuachi i. Yukan na ti jakunjitɨ i ti na kanajaa i Yandios, chi nakuni ndaa kuɨtɨ i ja kancha ndixia ya jiin ra naa ra. Ja na kava yɨñuꞌun yo jiin ja yukun na kaꞌan yo oRWKo nu taka ra na nakachi jnuꞌun vaji nuu Yandios, ti kɨvɨ ɨɨn yɨvɨ tu kandixia, xi ɨɨn yɨvɨ ja tu chaku vaꞌa ini, ti yɨvɨ un na kuni ndaa ini i ja yɨvɨ yuji kuu i, chi kɨvɨ ini jnuni i jnuꞌun ka kaꞌan ra. {QoSa ti tendɨꞌɨ roꞌo ja ka kandixia ndututu ra, ti jakuncha ra kaꞌan ra sɨɨn sɨɨn yuꞌu, ti jaa ɨɨn yɨvɨ ja tu kɨvɨ ini nasa kaꞌan jnuꞌun un, xi jaa ɨɨn yɨvɨ tu kandixia, ti kachi i ja ni ka sana inijnuni ra naa ra. =PsJa yukan nu ñavaꞌa yo taꞌu ja kaꞌan yo sɨɨn yuꞌu, ti ɨɨn jniñu ñaꞌnu saꞌa Yandios jiin yo ja kuu nuu yɨvɨ tu kandixia, ko ja nakachi yo jnuꞌun vaji nuu Yandios. Yukan kuu ɨɨn jniñu ñaꞌnu saꞌa Yandios jiin yo ja kuu nuu yɨvɨ ka kandixia, ti ansu nuu yɨvɨ tu kandixia. YO+Siaꞌan yoso nuu tutu ley janaꞌan: “Kaꞌan ri jiin yɨvɨ jaꞌa sɨɨn yuꞌu, ti suni kaꞌan ri yuꞌu chaa ñuu jika jiin yɨ. Ko vasu siaꞌan ti ni tu chunsoꞌo kuɨtɨ”, kachi maa Jitoꞌyo. KNÑani ja yukan koto kani ga ini ra nanu suchi lulu, chi suꞌva na kani vaꞌa ini ra nanu yɨvɨ ñaꞌnu. Ti ja kuu sɨkɨ jniñu ndevaꞌa na koo ra nanu suchi lulu ja kuu ñaa xini i. @MyKo ja kuu nuu yɨvɨ ka kandixia na xndaku ri vasu ti uꞌun ni jnuꞌun, ko jnuꞌun ja na chaku ini i, ansu ja kaꞌan ri uxi mil jnuꞌun ɨnga yuꞌu, ti tu chaku kuɨtɨ ini i. LTi ruꞌu Pablo, chi nakuantaꞌu ri nuu Yandios ja viꞌga na kaꞌan ri sɨɨn ga yuꞌu ja kuu taka roꞌo naa ra. CKTi vasu nakuatu ndaa kuɨtɨ maa ra, ko yɨvɨ tu kɨvɨ inijnuni naa jnuꞌun kaꞌan ra, ¿nasa kujnuni ini i ja kaka ndaa i nuu ichi ya, ti nu tu chaku ini i jnuꞌun kaꞌan ra nu? JJ Chi nu nakuatu ra mani jnuꞌun ja vaji nuu añu ra, ti tu kujnuni ini ra ndoo kaꞌan ra, ti yɨvɨ tu chaku ini, tu kuu nakuatu i jiin ra, chi tu chaku kuɨtɨ ini i na jnuꞌun kaꞌan ra. tIa¿Nasa saꞌa yo nusa? Vaꞌa ga na kakantaꞌu ni ini yo nɨ jiin inijnuni yo sɨkɨ ja kujnuni ini yo nasa kaꞌan yo. Ti suni kuu kata yo yaa nɨ ini añu yo, ko nɨ jiin inijnuni yo, ko sɨkɨ ja kujnuni ndaa ini yo ndoo jita yo. XH)Nu jikantaꞌu yo ti kaꞌan yo sɨɨn yuꞌu, ti añu yo kuu ja jini ndoo kaꞌan yo, vasu inijnuni yo tu jini ndoo kaꞌan yo. Nu siaꞌan ti ni tu kuu kuɨtɨ xndaku yo jnuꞌun ya nuu ñanijnaꞌan yo. G) Nusa ti yɨvɨ ja kaꞌan ɨnga yuꞌu ja ni maa i tu chaku ini, na kakantaꞌu i nuu Yandios ja na kuu nakachi i jnuꞌun kaꞌan i un. mFS Ja yukan, roꞌo ja ka ndio ni ini ra niꞌin ra taꞌu ja jaꞌa Espíritu Santo, ko kanuu ga ja na kukutu ini ra chindee jnaꞌan ra, nava na kɨvɨ kaji ga inijnuni yɨvɨ maa jnuꞌun Yandios ja na kaka ndaa i nuu ichi ya. E# Ko nu tu chaku ini ri yuꞌu kaꞌan ɨɨn chaa, ti kuu ri nanu chaa ñuu jika nuu chaa un, ti suni nanu chaa ñuu jika kuu maa da nuu ri. FD Ti siaꞌan iyo kuaꞌa yuꞌu ka kaꞌan yɨvɨ nuu nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ, ti taka yɨvɨ ka kaꞌan sɨɨn sɨɨn yuꞌu un ka chaku vaꞌa ini i nasa kuu maa jnuꞌun ka kaꞌan i. ]C3 Suni siaꞌan roꞌo naa ra, nu na kaꞌan ra sɨɨn yuꞌu ja tu chaku ini yɨvɨ, ¿ti nasa kujnuni ini i nuu jnuꞌun kaꞌan ra un? Ti nu so kuu tɨndɨꞌɨ kaꞌan kaꞌan ra, ti nuu tachi ni kuaꞌan un. BSuni siaꞌan kuu ɨɨn ndɨkɨ, chi nu tu tɨvɨ kaji kuɨtɨ, ti ni ɨɨn soldado tu satuꞌva da maa da ja kiꞌin da nuu guerra. gAGSaꞌa yo nuu ɨɨn yujnu yaa ja kuu xkili xi guitarra, vasu tu chaku, ko kuu jita sɨɨn sɨɨn ndusu. Nusa ti nu tu kuaꞌa sɨɨn sɨɨn ndusu, ¿nasa kuni yo naa yaa tɨvɨ xkili un, ti naa yaa chaa guitarra un? )@KJa yukan ñani naa ra, nu na jaa ri nuu kanchuku ra naa ra, ti kaꞌan ri jiin sɨɨn yuꞌu ja tu chaku kuɨtɨ ini ra, ¿nusa ti nasa kuajniñu jnuꞌun un nu? Ko nu kaꞌan ri jnuꞌun jaa ja vaji nuu maa Yandios, xi xnaꞌan ri nasa kuni kaꞌan jnuꞌun ndichi ya, xi ja nakachi ri savaꞌni ga jnuꞌun vaji nuu maa ya, xi ja xnaꞌan kaji ri jnuꞌun ya nuu ra naa ra, ti suu yukan kuu ja kuajniñu yo. 'Chaa kaꞌan ɨnga yuꞌu, chi nɨnɨ mani da yɨꞌɨ jiin jnuꞌun Yandios. Ko chaa nakachi jnuꞌun ya, chi suꞌva chindee da tendɨꞌɨ yɨvɨ ka kandixia ja na kɨvɨ kaji ga jnuꞌun Yandios nuu inijnuni i. Ti siaꞌan viꞌi ga kundio ndaa ini i ichi Yandios. =Ko chaa ja nakachi maa jnuꞌun vaji nuu Yandios, saꞌa ja nuña ga inijnuni yo jiin jnuꞌun ya, ti siaꞌan viꞌi ga ka ñukuu ini yo ichi Yandios. Ti suni jnuꞌun un jaꞌa jnuꞌun ndee ini nasa kaka yo nuu ichi ya ja kuu nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. < Chi chaa ñavaꞌa taꞌu ja kaꞌan da sɨɨn yuꞌu ja ni maa da tu chaku ini. Ko jini vaꞌa maa Yandios naa jnuꞌun kaꞌan da, ti vasu ka ñusoꞌo yɨvɨ naa i, ko tu chaku ini i. Chi kaꞌan da jiin inijnuni maa da ja kaꞌan da sɨɨn yuꞌu un. ; )Ja yukan na kachi ri ja jnuꞌun kanuu ga kuu ja na kukutu ini ra kundaꞌu ini jnaꞌan ra. Ti suni kukutu ini ra ja kuñukuu ini ra niꞌin ra taꞌu ja jaꞌa Espíritu Santo, ja na niꞌin ra ɨɨn taꞌu kanuu ga ja na kuu nakachi ra jnuꞌun vaji nuu maa Yandios. L: Nusa ti iyo uni jnuꞌun kendo kutu ja kuu saa ni ja kuu saa ni: ja kandixia niꞌin yo jnuꞌun ya, ja na kundio ndaa ini yo siuku yo ja ni chisojnuꞌun ya, jiin ja na kundaꞌu ini jnaꞌan yo. Ko ɨɨn ja kanuu xaan ga un kuu ɨɨn jnuꞌun ja na kundaꞌu ini jnaꞌan yo. Ja kaꞌan yo sɨɨn sɨɨn yuꞌu 9 Ko vijna nɨnɨ iyo ñaa inijnuni yo nanu nu ndeꞌe yo nuu ɨɨn espejo ja tu ndijin vaꞌa. Ko na jaa kɨvɨ kaꞌnu un, yukan na ti kujnuni vaꞌa ini yo nasa sajniñu Yandios, siaꞌan nanu maa Yandios jini vaꞌa ya yoꞌo naa yo nasa yɨvɨ ka kuu yo. T8! Chi na ni kuu yo ɨɨn suchi lulu, ni kaꞌan yo nanu suchi lulu, ni chaku ini yo, ti ni ndoꞌo ini yo nanu suchi lulu un. Ko nu ni ka kuñaꞌnu yo, ti ni xndoo yo taka ja kuu jnuꞌun suchi lulu un. W7' Ko nu na jaa kɨvɨ kaꞌnu ga un, ja kejaꞌa Yandios nasama ya taka ja iyo nuu ñuyɨvɨ, yukan na ti kuni ndaa yo ja ja ni ndɨꞌɨ ni kendo vaꞌa, ti ja tu ni iyo vaꞌa un, ndɨꞌɨ kuxio kiꞌin. 06Y Ti siaꞌan kuu ndixia yukan, chi vasu ñuꞌun kuaꞌa ini yo jnuꞌun ndichi Yandios, ti siaꞌan kuu ndixia, ko jaku ni kuu jnuꞌun un nuu yo ja kanchuku yo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti vasu vii na kaꞌan yo jnuꞌun Yandios vijna, ko suni jaku ni kuu sɨkɨ ja tu jini vaꞌa yo jnuꞌun ya. z5m Jnuꞌun ñundaꞌu ini, chi tu naa kuɨtɨ, ko jaa ɨɨn kɨvɨ ja tukaa koo chaa ja kuu nakachi jnuꞌun vaji nuu maa Yandios nuu yɨvɨ naa i, ni tukaa ga koo yɨvɨ kaꞌan sɨɨn sɨɨn yuꞌu, ni tukaa koo chaa kaꞌan jnuꞌun ndichi ja vaji nuu Yandios. Taka jnuꞌun un chi ja kuan ndɨꞌɨ, ko jnuꞌun kundaꞌu ini jnaꞌan, ni tu ndɨꞌɨ kuɨtɨ. 4y Ti yɨvɨ ñundaꞌu ini, taka ni ndoꞌo i, taka ni kundee ini i jiin taka ni ñukuu ini i, ti taka ni ndatu kuee i. 3 Ni tu jajnaꞌan ini i jiin jniñu ndevaꞌa ja ka saꞌa ñani jnaꞌan i. Chi suꞌva ndiyo ndaa ini i jiin jniñu vaꞌa. ,2Q Ni tu kaꞌan ndevaꞌa i sɨkɨ yɨvɨ, ni tu sa kuasun ini, ni tu kuɨtɨ kuɨtɨ ini, ni tu ñuꞌun tutu ini i ja kuꞌun koso ini i savaꞌni ga nau ja kuu. V1% Yɨvɨ ñundaꞌu ini, chi tu kuɨtɨ yachi ini i. Kaꞌnu xaan ini i, ti kuee ini i, ti vaꞌa ini i jiin jnaꞌan i. Tu kuasun ini i, ni tu kuu ichi ini i nuu ñanijnaꞌan i, ti ni tu vixi ini i. 0w Vasu na tejnaꞌan ndɨꞌɨ ri ja ñavaꞌa ri nuu taka yɨvɨ ndaꞌu, xi vasu na kaꞌma yɨvɨ ruꞌu nuu ñuꞌun ja sɨkɨ jnuꞌun ya, ko nu tu ñundaꞌu ndixia ini ri nuu ñanijnaꞌan ri, ti va tundo kuu kuɨtɨ jniñu saꞌa ri nusa. >/u Ti vasu ni jaꞌa Yandios ɨɨn inijnuni ja kuu nakachi ri nuu yɨvɨ maa jnuꞌun ya, ti vasu vaꞌa na kujnuni ini ri taka jnuꞌun ya ja ni ɨɨn yɨvɨ tu jini, xi vasu kujnuni vaꞌa ini jiin jnuꞌun ndichi Yandios, ko nu tu ñundaꞌu ini ri, ti va tu kaxan jniñu saꞌa ri nusa. Xi vasu kandixia ndaa ri ya, ti ñukuu ni ini ri ja kuu chajiyo ri ɨɨn yuku, ko nu tu ñundaꞌu kuɨtɨ ini ri, ti va tundo kuu kuɨtɨ ri nusa. ^. 7 Ti na kachi ri ja vasu kuu kaꞌan ri tɨjnɨ nuu yuꞌu yɨvɨ, xi jnuꞌun ja kaꞌan ángel Yandios ja tu chaku ini yo, ti nu tu ñundaꞌu ini ri jiin jnaꞌan ri, nusa ti va jnuꞌun kaꞌa ri kuunanu ɨɨn tambor ja so kuɨtɨnɨꞌɨn kunaꞌma, xi ɨɨn platillo ja so kuɨtɨnɨꞌɨn kaxin kaxin ni, ja nanu kuxi soꞌo yo saꞌa. p-Y Nusa ti kundio ni ini ra ja na kuaꞌa Yandios ɨɨn taꞌu kanuu ga ja kuu ra naa ra, ja kunukuachi nuu jnaꞌan ra naa ra. Ti ruꞌu Pablo, na xnaꞌan ri nuu ra nau kuu ɨɨn ichi vaꞌa ga. Jnuꞌun kundaꞌu ini jnaꞌani,K ¿Va nu tendɨꞌɨ yo kuu saꞌa tajna nuu yɨvɨ kuꞌu nu? ¿Xi tendɨꞌɨ yo kaꞌan sɨɨn sɨɨn yuꞌu? ¿Xi va nu tendɨꞌɨ yo kujnuni ini nasa kaꞌan yo taka jnuꞌun ka kaꞌan yɨvɨ sɨɨn sɨɨn yuꞌu nu? ;+o Nu siaꞌan iyo, ¿va nu tendɨꞌɨ yo ka kuu apóstol nu? ¿Xi tendɨꞌɨ yo kuu profeta nu? ¿Va nu tendɨꞌɨ yo ka xndaku? ¿Xi tendɨꞌɨ ka saꞌa jniñu ñaꞌnu nu? r*] Ja yukan sɨɨn sɨɨn jniñu ni tatu ya nuu yo ja kunukuachi yo nava kuu taꞌu ni jaꞌa ya nuu yo. Xnakan ni jani ya apóstol ja ka ndiso da jniñu ñaꞌnu ga ja kuu nuu Yandios. Yukan na ti ni jani ya profeta ja kuu nakachi i jnuꞌun vaji nuu maa Yandios nuu yɨvɨ naa i. Ti sa ni jani ya chaa ka xnaꞌan jnuꞌun ya ja ka xndaku da nuu yɨvɨ. Yukan na ti ni jani ya uu ga yɨvɨ ja saꞌa i jniñu ñaꞌnu, ja ni tu kuu kuɨtɨ saꞌa ɨnga yɨvɨ. Suni yɨvɨ ja saꞌa tajna yɨvɨ kuꞌu ti nduvaꞌa ni i. Jiin yɨvɨ ndiyo ini ja chindee jnaꞌan i nuu savaꞌni ga jniñu. Suni chaa ka taꞌu jniñu nuu yaka yɨvɨ ka kandixia. Jiin yɨvɨ ni niꞌin inijnuni nuu ya ja kaꞌan tɨjnɨ yuꞌu yɨvɨ ja ni maa i tu chaku ini. 3)_ Ti nu iyo kuaꞌa nuu yɨkɨ kuñu yo, ti siaꞌan ka kuu yo naa yo jiin Cristo ja ka kandixia yo maa ɨɨn ni ya, chi kuu yo nanu maa yɨkɨ kuñu ya, ti ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn yo naa yo kuu ɨɨn ɨɨn nuu yɨkɨ kuñu maa ya, chi tendɨꞌɨ yo ɨɨn ni ga ni ka kuu yo jiin maa Jitoꞌyo. N( Ti nu ni tuji ɨɨn yɨkɨ kuñu, ti nɨ tuꞌu nɨ kaa jatu yeniꞌni. Ti suni siaꞌan nu chiñuꞌun ga yo ɨɨn nuu yɨkɨ kuñu yo, ti suni nɨ tuꞌu ni yɨkɨ kuñu niꞌin ja yɨñuꞌun. ' Ti siukan ni saꞌa Yandios nava tu kusɨɨn taka yɨkɨ kuñu yo, chi suꞌva taka na chindee jnaꞌan nava na kendo vaꞌa nɨ tuꞌu. *&M Ko ɨɨn nuu vii ga kaa nuu yɨkɨ kuñu yo, sa yukan tu jasɨ yo. Ko siaꞌan ni saꞌa Yandios yoꞌo ja viꞌi ga na koto yo nuu yɨsaꞌu un ja tu vii kaa. ^%5 Ti taka yɨkɨ kuñu yo ja jani ini yo ja tu kanuu kasɨ yo sɨkɨ, ko sa yukan jitu ndiꞌi ini yo ja na kasɨ yo jiin saꞌma, taka ja yɨsaꞌu ja ndoꞌo ini yo ja tu ndijin nuu, sa yukan vaꞌa ga jasɨ yo. $ Ko ansu siaꞌan kuu, chi suꞌva taka yɨkɨ kuñu yo ja jani ini yo ja tu kuajniñu, ko yukan kuu ja kanuu ga ja nandɨꞌɨ yo. 4#a Va nu kachi nduchi yo jiin ndaꞌa yo: “Tu nandɨꞌɨ ri roꞌo”, kachi. Ni xini yo tu kuu kachi jiin jaꞌa yo: “Tu nandɨꞌɨ kuɨtɨ ri roꞌo”, kachi. "% Ko tuu, chi ansu ɨɨn ni sɨꞌɨn kuu yɨkɨ kuñu yo, chi iyo kuaꞌa xaan yɨkɨ kuachi ja jajniñu, ti tendɨꞌɨ un kuu ɨɨn ni ga. H!  Sa ti mani sɨꞌɨn na kuu yɨkɨ kuñu yo, ¿nasa kuu nusa? ] 3 Ti vasu sɨɨn sɨɨn ka junukuachi yɨkɨ kuñu yo, ko maa Yandios ni chijnɨɨ jnaꞌan ya ɨɨn ɨɨn yɨkɨ kuachi, nava kuu ini maa ya ja siaꞌan na koo, ti tendɨꞌɨ un ni kuu ɨɨn ni ga yɨkɨ kuñu. }s Ko nasa kuu nu siaꞌan na saꞌa yɨkɨ kuñu yo, ¿chi nasa koo yo nu ndɨꞌɨ yɨkɨ kuñu yo kuu nduchi, ti nasa kuni soꞌo yo nusa? ¿Xi nasa kuu ndɨꞌɨ yɨkɨ kuñu yo na kuu mani soꞌo, ti nasa niꞌin yo xiko jiin yuxijni yo nu? M Ti nu soꞌo yo na kachi: “Vanuxia ansu nduchi kuu ri. Ja yukan tu yɨꞌɨ ri jiin yɨkɨ kuñu”, kachi. Ko tuu, chi va nu ja siaꞌan kaꞌan, ko suni yɨꞌɨ ndixia jiin yɨkɨ kuñu yo. C Chi nu jaꞌa yo na kachi: “Ansu ndaꞌa kuu ri. Ja yukan tu yɨꞌɨ ri jiin yɨkɨ kuñu”, kachi. Ko tuu, ¿chi va nu ja siaꞌan na kachi, ti ansu yɨkɨ kuñu yo kuu ndixia nu? } Chi yɨkɨ kuñu ɨɨn yɨvɨ ansu ɨɨn ni yɨkɨ kuu, chi suꞌva kuaꞌa xaan yɨkɨ kuachi ka junukuachi jiin. L Ja siaꞌan ja ɨɨn ni ka kuu tendɨꞌɨ kuɨtɨ yo naa yo, kuu yɨvɨ hebreo, xi yɨvɨ griego, xi vasu kuu yo muzu ja ni jaan yɨvɨ, xi chaa sajniñu ja kuu maa da. Ti vasu sɨɨn sɨɨn kanda yo, ko ɨɨn ni ka kuu yo jiin Cristo, nava ja ɨɨn ɨɨn nuu yɨkɨ kuñu ya ka kuu yo naa yo. Ti maa Espíritu Santo ni saꞌa ya ja ɨɨn ni ga yɨvɨ ni ka kuu yo. Chi hora ni ka janducha yo, ni jaꞌa yo jandaa ja yɨꞌɨ yo jiin Cristo Jesús. hI Saꞌa yo nanu kuu ɨɨn yɨkɨ kuñu ja iyo kuaꞌa nuu, siaꞌan ka kuu yo jiin Cristo ja kuu yo nava yɨkɨ kuñu ya sɨkɨ ja ka kandixia yo maa ɨɨn ni ya. Ti vasu kuaꞌa xaan yo ka iyo, ko ɨɨn ni ka kuu yo. D Ko taka nuu jniñu un saꞌa maa ɨɨn ni Espíritu Santo ja sɨɨn sɨɨn taꞌu ni jaꞌa ya nuu ɨɨn ɨɨn yɨvɨ ja na saꞌa i, nasa kuu ini maa ya. Ɨɨn ni ka kuu tendɨꞌɨ yo b= Ti nuu sava ga yo ni jaꞌa ya ɨɨn taꞌu jiña ja kuu saꞌa yo jniñu ñaꞌnu, ja ni tu kuu kuɨtɨ saꞌa ɨnga yɨvɨ. Ti nuu sava ga yoꞌo ni jaꞌa ya ɨɨn inijnuni ja kuu nakachi yo jnuꞌun vaji nuu maa Yandios nuu yɨvɨ naa i. Ti uu ga yo ni jaꞌa ya inijnuni ja na chaku vaꞌa ini yo nau jnuꞌun vaji nuu Espíritu Santo, ti nau jnuꞌun vaji nuu espíritu chaa xaan. Nuu uu ga yo ni jaꞌa ya inijnuni ja kaꞌan yo tɨjnɨ yuꞌu yɨvɨ ja tu jini yo. Ti suni ni jaꞌa ya inijnuni sava ga yo ja kuu nakachi yo nasa kuni kaꞌan saꞌan ja kaꞌan jnaꞌan yo jiin ɨnga yuꞌu. -S Nuu sava yo ni niꞌin ɨɨn jiña ni inijnuni ja kuu kuñukuu ndaa kuɨtɨ ini yo, ja kuu saꞌa yo tɨjnɨ nuu jniñu ñaꞌnu, ja ni tu kuu kuɨtɨ saꞌa ɨnga yɨvɨ. Ti sava yo kuu saꞌa tajna nuu yɨvɨ ka kuꞌu, ti nduvaꞌa ni i. Ko taka jniñu jaꞌa saꞌa maa Espíritu Santo. 4a Nuu sava yo ni jaꞌa ya taꞌu ja ndichi xaan na xnaꞌan yo jnuꞌun Yandios. Ti nuu sava yo ni jaꞌa ya taꞌu ja na nuña inijnuni yo ti chaku vaꞌa ini yo nasa kuni kaꞌan taka jnuꞌun ndichi ja vaji nuu Yandios. Ko taka taꞌu un ni jaꞌa maa Espíritu Santo ja siaꞌan na koo jiin yo.   Vijna ti yoꞌo ja ka kandixia, ja ni niꞌin yo taꞌu un nuu Espíritu Santo, ti taꞌu ni ka niꞌin yo un, tu kuajniñu yo ja kuu maa yo, chi ni niꞌin yo taꞌu un ja na chindee yo nuu taka ñanijnaꞌan yo ja na kaka ndaa i nuu ichi Yandios.  Ti vasu ndɨ sɨɨn ndɨ sɨɨn ka sajniñu yo, ko maa ɨɨn ni Yandios kuu ya chindee yoꞌo jiin jniñu ja kandio ini yo saꞌa yo. {o Ti vasu sɨɨn sɨɨn jniñu ka junukuachi yo naa yo, ko maa ɨɨn ni Jitoꞌyo kuu ya ni tatu jniñu un nuu yo. 7g Ko na kachi ri ja sɨɨn sɨɨn taꞌu jaꞌa Espíritu Santo nuu ɨɨn ɨɨn yɨvɨ naa i ja ka kunukuachi i, ti taka taꞌu un vaji nuu maa ɨɨn ni Espíritu Santo. L Undi nuu tu ni ka jini ra nasa saꞌa jniñu Espíritu Santo, ko vijna na kachi ri ja ni ɨɨn yɨvɨ tu kaꞌan ndevaꞌa i sɨkɨ Jesús, nu ansu jnuꞌun ja jaꞌa Espíritu kuu ja kaꞌan i. Ti suni ni ɨɨn yɨvɨ, tu kaꞌan i ja Jesús kuu jitoꞌyo i nu tu kaꞌan i jiin maa jnuꞌun ja vaji nuu Espíritu Santo. 2] Ko ja jini vaꞌa ra naa ra ja ni changa ga kandixia ra naa ra ni ka iyo ñaa kuɨtɨ nduchi ra, chi ni ka nchañuꞌun ra taka santu ja tu kuu kaꞌan chi ñɨꞌɨn.   Vijna ti na kachi ri nuu ra naa ra ñani. Na xndaku ri sɨkɨ taka taꞌu ja jaꞌa Espíritu Yandios nuu yo. Ti jiin taꞌu un stuu ndijin yo maa jniñu saꞌa Espíritu Santo. Ti ɨɨn ɨɨn yo kunukuachi savaꞌni ga jniñu ja kuaꞌa Espíritu nuu yo. O "Ti nu nau ɨɨn roꞌo naa ra ja jiꞌi soko, ti vaꞌa ga xnakan na kaji ra staa undi veꞌe ra, ansu ja chaa ra undi nuu ka ndututu ra ti kaji ra nava kuu ini ra. Chi nu siaꞌan na saꞌa ra, ti maa ra nduku ja kuaꞌa Yandios ja kundoꞌo ra sɨkɨ ja siaꞌan ni yɨvɨ kuu ra. Ti iyo uu ga jnuꞌun ja kuni kaꞌan ri, ko na kendo ti sa na kachi ri undi kɨvɨ na jaa ri nuu kanchuku ra. Sɨɨn sɨɨn taꞌu jaꞌa Espíritu Santo nuu yɨvɨ { !Siaꞌan iyo jnuꞌun jaꞌa roꞌo ñani naa ra ja kanchuku ñuu Corinto. Nu ka ndututu ra ja kaji ra koꞌo ra ja kuxini nava ni kachi maa Jitoꞌyo, nusa ti kundatu kuee ra tɨꞌlɨ naa ra nava ɨɨn nuu na ndekava tendɨꞌɨ ra naa ra. z m Ko nu maa ya na kachi ja kuaꞌa ya nundoꞌo kondoꞌo yo, ti na kuantaꞌu yo ja kundoꞌo yo nava na chaku ini yo nasa kiꞌin yo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti tu jnaꞌnu ndatu yo jiin yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa ja tu ka jandatu i nuu Yandios. J   Ko xnakan kani ndaa kuɨtɨ ini yo nasa kuu ja kaji yo koꞌo yo, ja kuxini yo sɨkɨ ja chiñuꞌun yo maa Jitoꞌyo. Ti nu siuku vaꞌa yo siaꞌan, ti ni maa ya tu kuaꞌa ya kundoꞌo yo. j M Yukan kuu ja ka iyo kuaꞌa yɨvɨ kuꞌu jiin yɨvɨ ka kuita xaan. Ti sava i ja ni ka jiꞌi.    Ti vaꞌa ndeꞌe ra jniñu saꞌa ra naa ra, chi ii ga kaa. Nu nau yɨvɨ tu kuaꞌa ja yɨñuꞌun ja nukuꞌun ini i maa Jitoꞌyo, ti kaji i staa ti koꞌo i jiin vasu ya, ti nu siaꞌan ka saꞌa i, ti na kachi ri ja kuu nundoꞌo maa i ka nduku i. 1[ Ja yukan kanuu na kani vaꞌa ini ɨɨn ɨɨn ra naa ra xnakan, nu iyo ndoo ra naa ra, nu tu na kuachi ra iyo, yukan na ti kuu kaji ra staa ti koꞌo ra jiin vasu ya. ) Ko na kachi ri ja ñaꞌnu kuu jniñu ni saꞌa Jitoꞌyo. Yukan ti nu nau yɨvɨ na kaji staa xi koꞌo i jiin vasu ja tu saꞌa i nanu ni kachi maa Jitoꞌyo Cristo Jesús, ti jiin yukan nchaa kuachi yɨvɨ un, chi yɨsɨkɨnchaa i maa Jitoꞌyo jiin nɨñɨ ya. G Chi taka jinu ja kaji ra staa ti koꞌo ra jiin vasu, ja nukuꞌun ini ra ja ni jiꞌi Jitoꞌyo ja kuu maa ra naa ra, ti siaꞌan na siin ra saꞌa ra naa ra undi kɨvɨ na nchaa ya tuku. r] Ti suni siaꞌan ni saꞌa ya nu ni ndɨꞌɨ ni ka kuxini da jiin ya. Ni kiꞌin ya ɨɨn vasu un, ti ni kachi ya: “Ja ñuꞌun vasu jaꞌa kuu nanu nɨñɨ ri ja soko ri ja kuu maa ra naa ra. Ti nɨñɨ ri kuu ɨɨn tratu jaa ja kuaꞌa jandaa kuɨtɨ ja ni nama Yandios roꞌo. Ti taka jinu koꞌo ra siaꞌan, ti nukuꞌun ini ra ruꞌu”, ni kachi ya. # ni nakuantaꞌu ya nuu Tata yo Yandios, ti ni kachi ya jiin da naa da: “Jaꞌa kuu nanu yɨkɨ kuñu ri ja na kuaꞌa ri ti kuu ri jaꞌa ra naa ra. Ti nɨnɨ siaꞌan kaji ra naa ra ja nukuꞌun ini ra, ruꞌu ja ni jiꞌi ri ja kuu maa ra naa ra”, ni kachi ya.  Ti vijna, ruꞌu Pablo, na kachi ri maa jnuꞌun ni niꞌin ri nuu maa Jitoꞌyo Cristo Jesús. Ja ni xndaku ri nuu ra naa ra ja maa jakuaa, kɨvɨ ni nakuaꞌa da ya nuu yɨvɨ ndevaꞌa un, ni kuxini ya jiin ndajaꞌa ya. Ti ni kiꞌin ya ɨɨn staa stila, wg ¿Va nu tu ka iyo veꞌe ra ja kaji koꞌo ra xino? Ti ja siaꞌan ka saꞌa ra naa ra, nusa ti tu ka jaꞌa kuɨtɨ ra ja yɨñuꞌun nuu sava ga ñanijnaꞌan ra, ja suni ɨɨn ni ka kuu i jiin ra, ti xndoo ra jnuꞌun kanuu nuu yɨvɨ tu iyo ndeyu kaji i. ¿Nusa ti nasa kachi ri jiin ra? ¿Va nu kuajnuꞌun ri roꞌo naa ra ja siaꞌan ka saꞌa ra nu? Ko va tu kuajnuꞌun kuɨtɨ ri roꞌo, chi tu iyo vaꞌa kuɨtɨ jniñu ka saꞌa ra naa ra un. Nasa kuu nava ni kuxini maa Jitoꞌyo S Chi nu ni kuu hora ja kiꞌin ra ja kuxini nava ni kachi maa Jitoꞌyo, ti tu ka ndatu kuee ra tɨꞌlɨ, chi ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn ra, xnakan ga kandu, ti ka kiꞌin ra nasa kuu ini ra. Ti iyo sava ra ja ka najini vasu sava yɨvɨ ndaꞌu ka kendo i siaꞌan ni, ti ka jiꞌi yɨ soko, chi tu ka tejnaꞌan ɨɨn nuu ra naa ra. oW Siaꞌan ni taꞌu ndixia Jitoꞌyo jniñu ja na koꞌo yo vino ti na kaji yo staa ja nukuꞌun ini yo jniñu ñaꞌnu ni saꞌa ya jaꞌa yo. Ko roꞌo naa ra, tu ka saꞌa ra siaꞌan, chi suꞌva nu ni ka ndututu ra, ti tu ka iyo ɨɨn nuu ini ra. Chi sa sɨɨn sɨɨn ka saꞌa ra, ja undi ni ka sama ndɨꞌɨ kuɨtɨ ra nava ni kachi ya ja saꞌa yo. =s Ti tu kachi ra ja tu, chi siaꞌan ni niꞌin ri jnuꞌun. ¿Xi vatuni ja ka sasɨɨn jnaꞌan ra nu ka ndututu ra xino? ¿Xi va nu kusɨɨ xaan ga ini Yandios jiin ra naa ra nu? ~+ Siaꞌan kaꞌan ri, chi ni niꞌin ri jnuꞌun ja hora ka ndututu ra, ti sɨɨn sɨɨn ka ndoꞌo ini ra, ti va jandaa kuu un ndoꞌo ini ri. u}c Ti ɨnga jnuꞌun ja kaꞌan ri jaꞌa. Na kachi ri ja tu kuu kuajnuꞌun ri roꞌo naa ra sɨkɨ ɨɨn jnuꞌun ni niꞌin ri ja tu kanchuku mani ra hora ka ndututu ra, chi sa suꞌva ka saꞌa ra jniñu ja tu ni jniñu kuɨtɨ. 7|g Ko nu iyo yɨvɨ tu jajnaꞌan ini jiin jnuꞌun xndaku ri jaꞌa, nusa ti vaꞌa na ndeꞌe da jnuꞌun kaꞌan da, chi ni maa ruꞌu Pablo ni ɨnga yɨvɨ ja ka kandixia jnuꞌun Cristo, ni tu ndenda ɨnga ichi ja siaꞌan saꞌa yo. Tu ni ka chiñuꞌun vaꞌa da nava ni kuxini maa Jitoꞌyo { Chi suꞌva ja yɨñuꞌun maa ñasɨꞌɨ kuu ja ni jaꞌa Yandios ixi nani un ja na kundiꞌyu xini ña, ti na tuu ña jiin ixi ña. fzE ¿Va nu ansu jnuꞌun kanuu kuu ja ɨɨn chaa koo nani ixi da nanu ixi xini ñasɨꞌɨ nu? Ny Ko sɨkɨ ja nasa ka jakoyo ñasɨꞌɨ naa ña hora ka ndututu ra, ti na kachi ri ja vaꞌa ndeꞌe ra, ¿ndeo nu iyo vaꞌa ja tu kasɨ ña xini ña naa ña hora ka jikantaꞌu ña xi tuu? ^x5 Ti vasu ni saꞌa ya ñasɨꞌɨ jiin yɨkɨ kuñu chaa, ko suni nuu ndaꞌa nuu jaꞌa ñasɨꞌɨ kaku ɨɨn chaa. Ti siaꞌan kuu ndixia, chi ndɨnduu da ni saꞌa Yandios na ni saꞌa ya da jiin taka ja iyo. Xw) Ti vasu siaꞌan iyo, ko yoꞌo ja ka kandixia maa Jitoꞌyo Cristo Jesús, kuu ñaꞌan kuu chaa, ɨɨn ni ka kuu yo ja kuu nuu Jitoꞌyo. Ja yukan ni ɨɨn ni ɨɨn yo tu kuu kandu ja taꞌu jniñu. v Yukan kuu ja kanuu kasɨ ña xini ña ja kuaꞌa ña ja yɨñuꞌun nuu chaa, chi undi ángel Yandios ka ndeꞌe jniñu saꞌa ña. u/ chi ja kuu maa da ni saꞌa ya ñasɨꞌɨ un. Tu ni saꞌa ya ñasɨꞌɨ un ja koo ña siaꞌan ni, chi ja na kunduu ña jiin chaa ni kuu ña. ?tw Siaꞌan iyo chi xnakan chaa ni saꞌa Yandios, ti sa ni saꞌa ya ñasɨꞌɨ. Ni saꞌa ya ñasɨꞌɨ un jiin yɨkɨ kuñu chaa, ansu yɨkɨ kuñu ñasɨꞌɨ un ni kuu chaa un, 9sk Ko ja kuu chaa tu iyo jnuꞌun ja kasɨ da xini da, sɨkɨ ja ni saꞌa Yandios maa da ja na ndaku da nava kaa maa ya. Jiin yukan xnaꞌan da nasa kuñaꞌnu xaan maa Yandios. Suni siaꞌan, nu kasɨ ñasɨꞌɨ un xini ña naa ña, ti jiin yukan xnaꞌan ña suni ja kuñaꞌnu ga chaa ja kuu maa ña. br= Chi nu tu kasɨ ña xini ña, ti vaꞌa ga na sete ndɨꞌɨ ña ixi ña. Ko nu jani ini ña ja jnuꞌun kanuu kuu ja kaꞌncha ña ixi ña, xi ja sete ndɨꞌɨ ña ixi ña, nusa ti vaꞌa ga na kasɨ ña xini ña. uqc Suni siaꞌan nu tu kasɨ ɨɨn ñasɨꞌɨ xini ña hora jikantaꞌu ña nuu Yandios, xi ja kaꞌan ña jnuꞌun ya, suni jnuꞌun kanuu kuu un ja kuu maa ña nu tu kasɨ ña xini ña, ti ɨɨn ni kuu nanu ja ja ni sete ña xini ña. 7pg Ti ja siaꞌan kuu, ti na kachi ri ja jnuꞌun kanuu kuu nu ɨɨn chaa na kasɨ da xini da hora jikantaꞌu da nuu Yandios, xi hora kaꞌan da jnuꞌun ya nuu yɨvɨ naa i. Vo% Ko vijna ti kuni ri ja na chaku vaꞌa ini ra naa ra ja kuñaꞌnu ga Cristo nuu taka chaa, ti chaa un kuñaꞌnu ga da ja kuu ñasɨꞌɨ da, siaꞌan nanu kuñaꞌnu maa Yandios nuu Cristo Jesús. OT~}|||{1z yxwwvu;tszrr6qq pOonmlJjj$iQhggfdcbaaS_^_]l\[[cZZ"Y~Y/XgWVvUqT[SRRQNPoOjNNMMQLJI?GGsF_ECCdBA&?>=<;;C9766/5U4z21F07.[-f,&**')'&%%$"! ]!*VZo   @  `{Ol{QTi yɨvɨ ja tu ñundaꞌu ini tu jini jnuꞌun Yandios, ja Yandios kuu maa jnuꞌun ndaꞌu ini. mzSÑani naa ra, na kundaꞌu ini nuu jnaꞌan yo, chi jnuꞌun un vaji nuu maa Yandios. Ti taka ja ka kundaꞌu ini nuu jnaꞌan un, ka kuu seꞌe Yandios. Ti ka chaku ini nau kuu Yandios, jiin nava kaꞌan maa jnuꞌun ya. Hy Ko ruꞌu naa ri, ja ni tatu Yandios ɨɨn jniñu nuu ri ja na kaꞌan ri jnuꞌun ya. Ti taka seꞌe ya ja ka yɨꞌɨ jiin ya, ka chunsoꞌo i jnuꞌun ka kaꞌan ri. Ti yɨvɨ ja tu ka yɨꞌɨ jiin ya, tu ka kuu seꞌe ya, ni tu ka chunsoꞌo jnuꞌun ka kaꞌan ri. Ti siaꞌan nakuni yo nau kuu ja ka kaꞌan nava kaꞌan Espíritu Yandios, ti nau kuu ja ka kaꞌan nava kaꞌan espíritu xndoñaꞌan. Maa Yandios kuu jnuꞌun ndaꞌu ini ax;Ti yɨvɨ ka xndoñaꞌan un, ɨɨn nuu kanda i jiin yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa. Ja yukan kuu ja ka kaꞌan i mani jnuꞌun iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa chi ka chunsoꞌo jnuꞌun ka kaꞌan i. *wMSeꞌe ri naa ra, roꞌo ka kuu seꞌe Yandios ti ni ka kundee ra jiin yɨvɨ ka xndoñaꞌan un. Ti tu ni ka xndaꞌu i roꞌo naa ra, chi vanua kuñaꞌnu ga Espíritu Yandios, ya kancha jiin ra, ti Espíritu Yandios kuu ja kuñaꞌnu ga nuu espíritu kancha nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. v Ti taka yɨvɨ ja kaꞌan ja Jesús tu ni kii ya jiin yɨkɨ kuñu ya, ti tu ni taꞌu Espíritu Yandios jniñu nuu yɨvɨ un. Ti yɨvɨ un kuu ja jito uꞌu Cristo. Ti ja ni ka jinisoꞌo ra ja kii yɨvɨ un, ti vijna ja ni ka kenda ndixia nuu ñuyɨvɨ. fuESiaꞌan saꞌa ra ti sa kuni ra naa ra nu nau ja kaꞌan ndaa nava taꞌu maa Espíritu Yandios jniñu. Chi taka yɨvɨ kaꞌan ja Jesús kuu Cristo ni taji Yandios, ja ndiso jniñu ñaꞌnu ya, ti ka kaꞌan ja ni kii Cristo Jesús jiin yɨkɨ kuñu ya nanu ɨɨn yɨvɨ, ti yɨvɨ un kuu ja kaꞌan ndaa nava ni taꞌu Espíritu Yandios jniñu. t Ñani naa ra, tu kandixia ra jnuꞌun ka xnaꞌan yɨvɨ ka kaꞌan ja ka xnaꞌan jnuꞌun Yandios. Xnaka xndichi yɨvɨ un, ti nava na kuni ndaa ra nu ka kaꞌan ndaa i jnuꞌun Yandios xi tuu, chi kuaꞌa yɨvɨ ka xndoñaꞌan kuan kenda nuu ñuyɨvɨ. (sITi taka yɨvɨ ka siuku jniñu ni taꞌu ya, ti ka yɨꞌɨ ndixia i jiin ya, ti maa ya kancha jiin yɨ. Siaꞌan ka jini ndaa yo ja kancha ya jiin yo, chi ni jaꞌa ya Espíritu ya ja na kuncha ya jiin yo. Nasa nakuni yo nau kuu Espíritu Yandios ti nau kuu espíritu xndoñaꞌan6reTi jaꞌa kuu jniñu taꞌu ya nuu yo, ja na kandixia yo Seꞌe ya Cristo Jesús, ti suni ja na kundaꞌu ini nuu jnaꞌan yo, chi siaꞌan ni taꞌu maa ya jniñu nuu yo. -qSTi taka nau ja na kakan yo nuu ya, ti kuaꞌa ya nuu yo, chi vanua ka jandatu yo jniñu taꞌu ya nuu yo, ti ka saꞌa yo taka jniñu vaꞌa ja na kusɨɨ ini ya. bp=Ko nu tu na kuachi ñuꞌun ini añu yo, yukan ti ja iyo jnuꞌun ndee ini nuu Yandios. Govasu ñuꞌun kuachi un ini yo sɨkɨ taka jniñu kueꞌe ni ka saꞌa yo. Ko tu kuñaꞌnu ini yo, chi kuñaꞌnu ga maa Yandios, ti jini ndɨꞌɨ ya taka jniñu kueꞌe ni ka saꞌa yo. .nUNu siaꞌan na kunchuku yo, ti jandaa ndixia kuu ka kuu yo seꞌe Yandios, chi jini ndaa yo ja jnuꞌun un kuu ja yɨndaꞌa yoꞌo, ti kukuee jika yo nuu ya, KmSeꞌe ri naa ra, nu kuni yo ja na kundaꞌu ini yo ñani jnaꞌan yo, ko ansu jiin jnuꞌun kaꞌan yo ti kuni yɨvɨ ja kundaꞌu ini yo, chi na kuaꞌa yo ja ñavaꞌa yo nava na kuni ndaa yɨvɨ ja ñundaꞌu ndixia ini yo jiin ñani jnaꞌan yo, ja siaꞌan ka chindee jnaꞌan yo. Iyo jnuꞌun ndee ini nuu Yandios Nu yoꞌo ñavaꞌa yo ja nandɨꞌɨ yo ja kuchaku yo, ti ndeꞌe yo nundoꞌo jnaꞌan ñani jnaꞌan yo, ja nandɨꞌɨ da ja kuchaku da, ti yoꞌo saxii yo ja ñavaꞌa yo, ti tu kundaꞌu ini yo ñani yo, ¿nasa kuu ja kaꞌan yo ja jandatu yo jnuꞌun Yandios, ti nu siaꞌan na saꞌa yo nusa? ikKYukan na ti sa kuni yo nasa saꞌa jnuꞌun ndaꞌu ini, chi Cristo Jesús ni jiꞌi ya ja kuu yoꞌo naa yo. Ti suni siaꞌan yoꞌo naa yo vasu na kuū yo ja kuu ñani jnaꞌan yo, chi vanua ka kundaꞌu ini jnaꞌan yo. Bj}Ñani naa ra ja ka kandixia yo Cristo Jesús, na kachi ri ja nu nau ɨɨn yɨvɨ na koto uꞌu i ñani jnaꞌan i, yɨvɨ un kuu i nanu ɨɨn chaa jaꞌni ndɨyɨ, chi ɨɨn ni kuu ja kaꞌni yo ndɨyɨ jiin ja koto uꞌu yo ñani jnaꞌan yo. Ti ka jini ra naa ra ja ɨɨn chaa jaꞌni ndɨyɨ tu niꞌin taꞌu da nuu Yandios ja na kuchaku da nuu ya, chi tu ni kɨvɨ ɨɨn jnuꞌun vaꞌa un ini da. Yukan kuu ja jito uꞌu da ñani da. 2i]Yoꞌo naa yo tu kanchuku yo nanu kunchuku yɨvɨ un, chi yɨvɨ un kanchuku i nanu ndɨyɨ ja tu ka nakuni jnuꞌun Yandios. Ko yoꞌo naa yo, ja ni yaꞌa kɨvɨ ja ni kunchuku yo nanu ndɨyɨ un, ti vijna ni ka nachaku ini yo ja na kuchaku yo nanu ndɨyɨ ja tu ka nakuni jnuꞌun ya, chi vijna ja ni ka nakuni yo jnuꞌun un. Yukan kuu ja ka kundaꞌu ini nuu jnaꞌan yo, chi ja kandixia yo Cristo Jesús. Ko yɨvɨ ja tu ka kundaꞌu ini nuu ñani jnaꞌan un, ka siin i kanchuku i nanu ndɨyɨ. Siaꞌan kuu chi tu ka nakuni i jnuꞌun Yandios. h Ñani ri naa ra, koto saꞌa kuiꞌya ini ra, nu ka jito uꞌu yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa roꞌo naa ra, ti koto xndiꞌi ini ra naa ra. "g= Tu saꞌa yo nanu ni saꞌa Cain, ja ni kueꞌe kuiꞌna kuu un maa da, ti ni jaꞌni da ñani da. ¿Ti na siɨkɨ kuu ja ni jaꞌni da ñani da nusa? Kuachi kuu ja tu ni iyo vaꞌa jniñu saꞌa da. Ti ñani da, ni saꞌa tu chaa un mani jniñu ndaa, ɨɨn jniñu ja iyo vaꞌa. ,fQ Jaꞌa kuu jnuꞌun ja ni ka jinisoꞌo ra undi na ni ka kejaꞌa ka kandixia ra Cristo Jesús naa ra, ja na kundaꞌu ini yo ñani jnaꞌan yo ka kandixia. e Yukan jini yo nau ja kuu seꞌe Yandios ti nau ja kuu seꞌe kuiꞌna, chi taka yɨvɨ ka siin jiin kuachi xi ja tu ka kundaꞌu ini ñani jnaꞌan i ja ka yɨꞌɨ jiin Cristo Jesús, ansu seꞌe Yandios ka kuu yɨvɨ un. Na kundaꞌu ini yo ñani jnaꞌan yo Td! Ti yɨvɨ ka yɨꞌɨ jiin Yandios ja ka kuu i seꞌe maa ya, ti tukaa ka siin i saꞌa i kuachi, chi kancha jnuꞌun maa ya jiin yɨ. Tukaa ga ka siin i jiin kuachi, chi ja ni ka kuu i seꞌe Yandios. xciTi taka yɨvɨ ka saꞌa kuachi un, mani seꞌe kuiꞌna ka kuu i, chi kuiꞌna un siaꞌan ni vaji jiin kuachi undi na ni kejaꞌa ñuyɨvɨ. Ti sɨkɨ yukan kuu ja ni kii Seꞌe Yandios ja ni kii xnaa ya taka jniñu saꞌa kuiꞌna un. PbRoꞌo, seꞌe ri naa ra, na kachi ri ja tu kuandatu ra nuu ni ɨɨn yɨvɨ ja ka kuni xndaꞌu roꞌo naa ra. Chi taka yɨvɨ ka jika ichi Yandios, ka jandatu i jnuꞌun ya, chi ka iyo ndaa ini i. sa_Yukan kuu ja taka yɨvɨ ja ka yɨꞌɨ jiin Cristo, tukaa ga siin yɨ ja saꞌa i kuachi. Ko yɨvɨ ni ka jajnaꞌan ini ti ka siin i ka saꞌa i kuachi, ti va jankɨvɨ ni ka jini yɨvɨ un nuu Jesús, ni tu ka yɨꞌɨ i jiin ya. `Chi ka jini ra ja ni kii indjin Cristo Jesús nuu ñuyɨvɨ ja ni kii kenchaa ya kuachi yo, vasu tu ni ɨɨn kuachi ni iyo nuu ya. '_GKo yɨvɨ ja tu ka chuꞌun ini, ti ka stɨvɨ i ley Yandios ja siaꞌan ka saꞌa i kuachi. Chi kuachi un kuu ja saꞌa ja tu ka chiñuꞌun i ley un. h^ITi nu ka ñukuu ini yo ja na kuni yo nuu Jesús, ko na sandoo yo maa yo nanu iyo ndoo maa ya. o]WÑani naa ra, vijna ti ja ka kuu yo seꞌe Yandios, ko changa ga kuni yo nasa koo yo kɨvɨ na nchaa Jesús tuku. Ko ja ka jini yo ja kɨvɨ na nchaa Cristo Jesús, ti nduu yo nanu kaa maa ya, chi kuni yo nuu ya nasa kaa maa ya. x\ kNdeꞌe naa ra, na xaan ga ni kundaꞌu ini Yandios yoꞌo ja na konani yo seꞌe ya, ti suu ndixia ka kuu yo. Ja yukan kuu ja yɨvɨ ka jika ichi ñuyɨvɨ jaꞌa, tu ka nakuni i yoꞌo, chi ni nuu maa Jitoꞌo Jesús, tu ni ka nakuni i. [%Ja ka jini ndaa ra ja iyo ndoo Cristo Jesús. Ti suni siaꞌan nu ni ka jini ra taka yɨvɨ ka jika ndaa, ti yɨvɨ yukan ndixia kuu ja ka kuu seꞌe Yandios, chi ka siuku ndaa i taka jniñu vaꞌa ni taꞌu maa ya. Nau kuu seꞌe Yandios ja yɨꞌɨ jiin yaZKo vijna na kachi tuku ri, roꞌo seꞌe ri naa ra. Siin nɨ ini jiin jnuꞌun Cristo Jesús, ti nava siaꞌan taka yo na natuꞌva yo nuu ya naa yo, nava nu ni ndenda ndijin ya, ti tu yuꞌu yo, ni tu kukanuu yo kujiin yo nuu ya kɨvɨ nchaa ya. 7YgKo roꞌo naa ra, chi maa Yandios ni jaꞌa ya Espíritu Santo kancha ya jiin ra. Ti tukaa ka nandɨꞌɨ ra ja xndaku ɨnga yɨvɨ nuu ra, chi maa Espíritu Santo yɨndaꞌa roꞌo naa ra. Ti jnuꞌun Espíritu Santo un iyo ndaa ti jankɨvɨ xndoñaꞌan. Yukan kuu ja kaꞌan ri, chi ka yɨꞌɨ ra jiin ya. Ti siin nava kanchuku ra ja ka yɨꞌɨ ra jiin Jitoꞌo Cristo Jesús, nava xndaku maa Espíritu Santo nuu ra naa ra. {XoNi chaa ri jnuꞌun jaꞌa nuu ra naa ra ja na kaxnuꞌun ri sɨkɨ yɨvɨ ka nduku xndaꞌu roꞌo naa ra. wWgTi jaꞌa kuu jnuꞌun ñaꞌnu ni chisojnuꞌun Cristo Jesús nuu yo, ja kuchaku yo siaꞌan ni ga jiin ya. PVJa yukan kuu ja kaꞌan ri ja na chuꞌun ini chuꞌun añu ra jnuꞌun ni ka jini ra naa ra, ti ni ka kandixia ra undi nuu na ni ka kejaꞌa ra. Ti nu na kendo taka jnuꞌun ni ka kandixia ra undi nuu yukan ini añu ra, yukan na ti ni kuu ndaa ndixia ja ka yɨꞌɨ ra jiin Tata yo Yandios jiin Seꞌe ya Cristo Jesús. U!Yɨvɨ chisaꞌyɨ ja ansu Seꞌe Yandios kuu Cristo, ti yɨvɨ un tu yɨꞌɨ i jiin Yandios. Ko taka yɨvɨ na kuaꞌa jandaa ja Cristo, kuu ya Seꞌe Yandios ya ndiso ya jniñu ñaꞌnu, ti jandaa ndixia kuu ja yɨvɨ un yɨꞌɨ i suni jiin maa Tata yo Yandios. T¿Ti nau ka kuu yɨvɨ ka xndoñaꞌan un nusa? Kuu yɨvɨ kaꞌan ja Jesús tu kuu ya Cristo, ya ni taji Yandios ja ndiso ya jniñu ñaꞌnu. Ti yɨvɨ yukan kuu ja jito uꞌu Cristo, chi chisaꞌyɨ i Tata yo Yandios jiin Seꞌe ya Cristo Jesús. "S=Siaꞌan chaa ri tutu jaꞌa nuu ra naa ra vanuxia ja ka jini ndaa ra jniñu ni taꞌu Yandios ansu ja tu ka jini ra, chi ka jini vaꞌa jniñu ni taꞌu Yandios ansu ja tu ka jini ra, chi ka jini vaꞌa ra ja tu kuu kenda ɨɨn jnuꞌun xndoñaꞌan nuu ɨɨn jnuꞌun iyo ndaa. RKo ja kuu roꞌo naa ra, ni jaꞌa Cristo Espíritu Santo nuu ra. Ti jiin yukan ja ka jini ndaa ra ja siaꞌan kuu. tQaTi yɨvɨ ka jito uꞌu Cristo un, xnaka ni ka yɨꞌɨ i jiin yo, ko ni ka kuxio i ɨnga ichi, chi tu ni ka kejnaꞌan ndaa ini i jiin yo. Ni ka yɨꞌɨ ndaa ndixia i jiin yo, ti ja ni ka kuñɨɨ i jiin yo niku, ko tu ni kuu siaꞌan. Chi suꞌva, ni ka kee i kuaꞌan i, ko nu kuankoyo i, yukan na ti ni ka jini ndaa yo ja tu ni ka kejnaꞌan ini i jiin yo. Seꞌe ri naa ra, na xndaku ri nuu ra ja ja ni jaa kɨvɨ kuan ndɨꞌɨ ñuyɨvɨ yo. Ti sɨkɨ kɨvɨ vijna ja ni ka jinisoꞌo ra ja kii chaa koto uꞌu Cristo, vasu undi vijna ja ni ka kenda tɨjnɨ yɨvɨ ka jito uꞌu Cristo. Ti jiin yukan jini yo ja ja ni kuyajni ndaa kɨvɨ ja naa ñuyɨvɨ. qO[Ti siaꞌan kuan ndɨꞌɨ ñuyɨvɨ jiin taka ndajniñu un, ko ja iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa tu kuñɨɨ. Ti yɨvɨ kuandatu taka jniñu taꞌu Yandios, yɨvɨ yukan kuu ja kuchaku ja kuu saa ni jiin Yandios. Chaa jito uꞌu Cristo XN)Chi taka ndajniñu ja iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, tu jajnaꞌan ini Yandios ja na kundio ini yo. Ti tu kuvaꞌa ini ya ja kuñukuu ini yo ja niꞌin ga yo. Ni tu jajnaꞌan ini ya ja niꞌin ga yo savaꞌni ga ja jajnaꞌan ini yɨkɨ kuñu yo, chi mani maa ñuyɨvɨ jaꞌa xiin un. Ni tu jajnaꞌan ini ya ja kava vixi ini yo jiin ja ñavaꞌa yo, ni tu kin yɨɨ yo un, chi taka un jaꞌa ñuyɨvɨ jaꞌa, ko tu vaꞌa, chi ansu siaꞌan kuni Tata yo Yandios. MKo kanuu ɨɨn jnuꞌun na kachi ri nuu ra naa ra, ja koto kuñukuu ini ra ñuyɨvɨ jaꞌa, ni tu kundio ini ra ja niꞌin ra taka ja iyo nuu. Chi nu na kin yɨɨ ra ñuyɨvɨ jaꞌa, ti naa ini ra Tata yo Yandios, ti tukaa ga kuñukuu ini ra maa ya. LSuni siaꞌan ni chaa ri tutu jaꞌa nuu roꞌo, chaa ñaꞌnu naa ra, chi ni ka kandixia ndaa ra Jesús, ja maa ya ni iyo jiin maa Yandios sa ni xnukoo ya ñuyɨvɨ. Suni siaꞌan chaa ri tutu jaꞌa nuu roꞌo, ñaꞌan kuachi naa ra, chi ka iyo niꞌin ini ra jiin jnuꞌun Yandios, ti ka ñukuu ini ra jnuꞌun ya taka ni kɨvɨ, ti jiin yukan ja ni ka kundee ra jiin jaꞌuꞌu un. K7 Roꞌo chaa ñaꞌnu naa ra, chaa ri tutu jaꞌa nuu ra, chi ja ni ka kandixia ndaa ra Jesús, ja maa ya ja iyo jiin maa Yandios sa ni xnukoo ya ñuyɨvɨ. Suni chaa ri tutu jaꞌa nuu taka roꞌo chaa kuachi, chi kuan kundee ra jiin jniñu kueꞌe ja kuni chayɨka jaꞌuꞌu un roꞌo naa ra. Seꞌe ri naa ra, siaꞌan ni chaa ri tutu jaꞌa nuu ra, chi ja ni ka kandixia ndaa ra Tata yo Yandios. WJ' Roꞌo ja ka kuu ra seꞌe ri, chaa ri tutu jaꞌa nuu ra naa ra nava na kuni ra ja iyo jnuꞌun kaꞌnu ini Yandios nuu ra naa ra, chi ja ni kenchaa ya kuachi ra jiin jniñu ni saꞌa Cristo Jesús. VI% Ko nu jito uꞌu i ñani i, nanu ja ti kuni ga i jniñu ni taꞌu Jesús, ti ñuñaa kancha yɨvɨ un, chi tu jini i nanu kuaꞌan i. Ti kuu i nanu chaa kuaa, chi ni kukuaa nduchi i ni saꞌa ñuñaa un. H1 Ko yɨvɨ jika ichi ñundijin, kundaꞌu ini i nuu ñani jnaꞌan i, ti yɨvɨ un chi jika ndaa i, ti tu iyo ni ɨɨn ja skandava i nuu kuachi i. G Iyo yɨvɨ ka kaꞌan ja ka jika i nuu ñundijin nava ni kachi Jesús, ko mani ka xndoñaꞌan yɨvɨ un ja ka kaꞌan i siaꞌan. Ti jito uꞌu i ñani jnaꞌan i ja suni kandixia da Jesús. Ti xndaꞌu i ja jika i ñundijin, chi suꞌva ñuñaa kuaꞌan i. FKo nuu tutu jaꞌa suni na taꞌu ri ɨɨn jniñu jaa. Ti jandaa ndixia kuu jnuꞌun un, chi ni siuku Jesús jnuꞌun un na ni kii ya nuu ñuyɨvɨ. Ti suni siaꞌan kuni ja na siuku ra jnuꞌun un naa ra nanu ni siuku maa Jesús. Tukaa na ndeꞌe yo ja iyo nuu ñuyɨvɨ, chi yɨvɨ ka jika ichi ñuyɨvɨ jaꞌa, ichi ñuñaa kuankoyo i, ti tu ka jini i na ichi kuankoyo i. Ko yoꞌo naa yo ja ka jini yo ja kuaꞌan yo ichi ndaa, chi maa Jesús ni kachi ya siaꞌan, ti ja ka jini yo ja kuaꞌan yo ichi ñundijin. FERuꞌu Juan, kundaꞌu ini ri roꞌo naa ra, chi ka kuu ra ñani ri. Nuu tutu jaꞌa na taꞌu ri ɨɨn ɨɨn jniñu jaa nuu ra, vasu ansu vinañuꞌni ni kenda jnuꞌun jaꞌa, chi roꞌo naa ra ja ka jini ra jnuꞌun jaꞌa undi na ni ka kejaꞌa ka kandixia ra Jesús. Ti jnuꞌun un ja ni ka jinisoꞌo ra. DNu ɨɨn yɨvɨ na kachi ja yɨꞌɨ ndixia i jiin Yandios, ti kuni ja na kaka ndaa i ja iyo ndoo i nanu ni iyo ndoo maa Jesús. sC_Ti ndijin ndaa ndeꞌe yo yɨvɨ ka siuku ti ka jandatu i jniñu ni taꞌu ya, chi ni yixia ini i jiin jnuꞌun ya. Yukan kuu ja ka kuu ini i nuu Yandios. Ti nu siaꞌan na saꞌa yo, ti ka iyo ndaa ini yo ja ka yɨꞌɨ yo jiin ya. B)Ko nu ɨɨn yɨvɨ na kachi: “Ruꞌu ja jini ndaa ri jnuꞌun Yandios, chi yɨꞌɨ ndixia ri jiin ya”, kachi. Vasu siaꞌan na kaꞌan, ko nu tu jandatu jniñu ni taꞌu ya, yukan ti kuu i ɨɨn yɨvɨ ni kendo kuiꞌya chi ni xndoñaꞌan i, ti tu iyo ndaa ini i. A/Ti kuni ndaa yo ja yɨꞌɨ ndixia yo jiin Yandios nu na siuku ndaa yo taka jniñu ni taꞌu ya. Siaꞌan na kuni ndaa yo ja ni ka nakuni yo ya. 7@gUndi nuu tu ni kuvaꞌa ini Yandios nuu yo ja sɨkɨ kuachi yo, ko ni ndundaꞌu ini ya yoꞌo nu ni jiꞌi Seꞌe ya Cristo Jesús nuu ndaꞌa cruz, ja ni nama ya yoꞌo nuu kuachi yo. Ti ansu nɨnɨ nuu kuachi yoꞌo naa yo, chi suni nuu kuachi tendɨꞌɨ yɨvɨ kanchuku nuu nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ. c? ARoꞌo ja ka kuu ra nanu seꞌe ri, ja ni ka kandixia ra jnuꞌun Jesús, na chaa ri jnuꞌun jaꞌa nuu ra naa ra nava tu nukoyo ra nuu kuachi. Ko nu na saꞌa ra ɨɨn kuachi naa ra, ti iyo ɨɨn ya ii ja kaꞌan jaꞌa yo, ti kancha ya maꞌñu sava jiin yo ja kuu nuu Yandios. Ti maa ya kuu Cristo Jesús, ti maa ɨɨn ni ya kuu ja iyo ndoo. }> u Ti nu ka kaꞌan yo ja tu ka saꞌa yo ni ɨɨn kuachi, ti ka xndoo kuiꞌya yo jnuꞌun Yandios ja siaꞌan, chi ka kaꞌan yo ja xndaꞌu ya, ko ja kuu nuu maa ya chi yoꞌo kuu ja ka xndoñaꞌan. Ti nu ka kaꞌan yo siaꞌan, mani jnuꞌun maa yo ka kaꞌan yo, chi tu ka jandatu yo jnuꞌun ya, vasu siaꞌan iyo jnuꞌun Yandios. Kaꞌan Cristo Jesús jaꞌa yo9= m Ko nu na kachi ndaa yo nuu Yandios ja ka iyo kuachi yo, ti jandaa kuu ja kuankaꞌnu ini ya nuu kuachi yo, ti sandoo ya añu yo, chi nɨnɨ siuku ya taka jnuꞌun ni kachi ya. q< ]Ti nu ka kaꞌan yo ja tu iyo kuachi yo ti ka xndaꞌu yo maa yo, chi tu iyo jnuꞌun ndaa ini yo. C; Ko nu ka jika ndaa yo ichi Yandios, ti kuaꞌan yo ichi ñundijin nuu kancha maa ya, ti ka iyo ndoo yo nanu iyo ndoo maa ya. Ja siaꞌan na ti ni ka nduu ɨɨn nuu ini yo jiin taka ñani jnaꞌan yo ja suni ka kandixia i. Yukan kuu ja ka iyo ndoo ini yo nuu Yandios, chi ni taji ya Seꞌe ya Jesús ja ni jiꞌi ya ndaꞌa cruz, ti ni jatɨ ya nɨñɨ ya ja ni kenchaa ya kuachi yo nuu ya, ti siaꞌan ni sandoo ya kuachi yo jiin nɨñɨ ya. <: sYukan kuu ja nu na kachi yo ja yɨꞌɨ yo jiin Yandios, ko siin yo kuaꞌan yo ichi ñuñaa un, ti xndaꞌu yo jiin jnuꞌun ka kaꞌan yo, jiin jniñu ka saꞌa yo ja siaꞌan. 9 Jaꞌa kuu jnuꞌun ni xnaꞌan Jitoꞌo Cristo Jesús nuu ri naa ri, ti suni jaꞌa kuu ja ka xndaku ri nuu ra naa ra ja Yandios kuu ñundijin chi tu iyo ni ɨɨn kuachi nuu ya, iyo ndoo ya, ti tu iyo ni tɨꞌlɨ ñuñaa nuu ya, chi ñuñaa un kuu kuachi. 8 Siaꞌan ka chiso ri tutu jaꞌa nuu ra naa ra nava na kendo kaji, ti na kusɨɨ ini ra jiin taka jnuꞌun jaꞌa naa ra. A7 }Ti ka jaꞌa ri jandaa nuu ra naa ra chi ni ka jini ri nuu, ti ni ka jinisoꞌo ri Jnuꞌun kaꞌan un. Yukan kuu jnuꞌun ka xndaku ri nuu ra naa ra nava na nduu ɨɨn nuu ini ra jiin ri naa ra. Nanu ruꞌu naa ri, nɨnɨ ka iyo ɨɨn nuu ndixia ini ri naa ri jiin Tata yo Yandios jiin Seꞌe ya Cristo Jesús. 6 Ti Jnuꞌun un ni kenda nundijin nuu ñuyɨvɨ nava na kuni yo nau ja kuu. Ti ruꞌu naa ri ni ka jini ri nuu. Ti ka jaꞌa ri jandaa sɨkɨ Jnuꞌun un, chi jandaa kuɨtɨ kuu ja ni kenda Jnuꞌun un. Ti yukan ka xndaku ri nuu ra naa ra ja Jnuꞌun un saꞌa ja ka kuchaku yo ja kuu saa ni. Jnuꞌun un kancha jiin Tata yo Yandios, ko ni kenda nuu yo naa yo ja na kuni ndaa yo nau ja kuu. M5 Ruꞌu Juan, jiin taka ga apóstol, ja ka kuu ri ndajaꞌa Jesús, na chaa ri tutu jaꞌa nuu ra naa ra. Ti na kachi ri ja iyo ɨɨn Jnuꞌun kanuu ga, ti Jnuꞌun un kuu maa Jnuꞌun chaku, chi undi nuu ja iyo Jnuꞌun un, ti sa ni kejaꞌa ñuyɨvɨ. Ni ka jinisoꞌo ri Jnuꞌun un. Ni ka ndeꞌe ri, ti ni ka jini ri jiin nduchi ri. Ni ka jini ri nuu, ti ni ka kueꞌe ri jiin ndaꞌa ri. Ti yukan kuu ɨɨn Jnuꞌun chaku ja saꞌa ja ka chaku yo. *4MSandɨꞌɨ ni ga jnuꞌun jaꞌa na kachi ri. Roꞌo ja ka kandixia Cristo Jesús ñuu Corinto, kundaꞌu ini ri nuu taka ra naa ra. Siaꞌan na koo.3Ñukuu ini ri ja maa Jitoꞌyo Jesús, na kundaꞌu ini ya roꞌo naa ra, ti na chindee ya nuu ra nava siaꞌan na koo. #2?Ti nu iyo yɨvɨ ja tu jantaꞌu maa Jitoꞌyo Cristo Jesús, na jnaꞌnu ndatu i ti na naa i nusa. Ti na kachi yo: ¡Jitoꞌyo, ñaꞌan ni vijna! j1MTi ruꞌu Pablo, chaa ri jnuꞌun jaꞌa jiin letra ndaꞌa ri ja na sandee ini ra naa ra. w0gSuni siaꞌan kachi taka ñani yo ja na sandee ini ra, ti na nanuu jnaꞌan naa ra jiin jnuꞌun xiaꞌu ri. /{Na sandee xaan ini ra naa ra, kachi taka ñanijnaꞌan yo ka kandixia ja kanchuku i ndañuu Asia. Aquila jiin Priscila jiin taka yɨvɨ ka ndututu ini veꞌe da, ka kanxiaꞌu i ja na sandee xaan ini tendɨꞌɨ ra jiin sɨvɨ maa Jitoꞌyo. [./Ni ka jaꞌa da jnundee ini añu ri, siaꞌan nanu ni ka saꞌa da jiin maa ra naa ra. Ti yɨvɨ siaꞌan, kanuu ja na kuajnuꞌun ra da, chi iyo vaꞌa jniñu saꞌa da. Sandɨꞌɨ ni ga jnuꞌun sandee ini 0-YTi kusɨɨ ini ri ja ni chaa Estéfanas jiin Fortunato jiin Acaico, chi maa da ni ka jaꞌa jnundee ini nuu ri jiin jnuꞌun da sɨkɨ ja jika xaan kanchuku ra. `,9Ti kandaꞌu ri jiin ra ñani, ja na kuaꞌa ra ja yɨñuꞌun nuu yɨvɨ ka saꞌa siaꞌan, ja ka junukuachi i nuu yɨvɨ ka kandixia. Ti suni siaꞌan na saꞌa ra naa ra nanu vii ka chindee jnaꞌan yɨvɨ un. ]+3Ñani, ka jini vaꞌa ra ja xnakan yɨvɨ veꞌe Estéfanas ni ka kandixia i nuu ichi Yandios, ja kanchuku i ndañuu Acaya. Ti ni ka nakuaꞌa i maa i nuu jniñu ja ka chindee i taka ga yɨvɨ ka kandixia. *Ti taka ja saꞌa ra, na kuu mani jniñu vaꞌa. Na kuu jiin jnuꞌun kundaꞌu ini nuu ñanijnaꞌan yo, ti suni nuu taka ga yɨvɨ. ) Ko na kachi ri nuu ra naa ra ja na kondito ra, ti koto yuji ra ja na kaka yata ra ichi Yandios. Na kuñukuu ni ini ra ja siin ra jiin jnuꞌun vaꞌa Jitoꞌyo Cristo Jesús. Na kukutu ini ra jiin jnuꞌun Yandios nava na kuixia inijnuni ra jiin jnuꞌun ya. ({ Ti sɨkɨ ñani yo Apolos, xaan ga ndaꞌu ni kuu ri jiin da, chi tu ni kuu ja jaa da jiin uu ga ñani yo un, ja na jandeꞌe da roꞌo naa ra. Vaꞌa ni ndoꞌo ini da, ko tu ni kuu ja jaa da vijna. Ko nu na nuña da tɨꞌlɨ, ti kuaja da. '+ Ti ni ɨɨn ra koto sajaꞌa ini nuu da. Suꞌva na chindee ra da ja na chuꞌun ichi ra da nu vendi da, nava na niꞌin da jnundee ini jiin ra naa ra ja nɨ ini ka kandixia ra. Ti na kukuee ndiji da nuu ichi, chi kundatu ri da jaꞌa jiin uu ga ñani yo ja ka kandixia. P& Ko nu ni jaa Timoteo, ti tendɨꞌɨ ra na kunchuku mani nava na kosɨɨ ini da nuu kancha da yukan jiin ra naa ra, chi suni junukuachi da nuu jniñu maa Jitoꞌyo nanu junukuachi maa ri suni. D% chi iyo kuaꞌa yɨvɨ jaꞌa ja ka kuni kunsoꞌo i jnuꞌun Yandios, chi ka iyo kuaꞌa yɨvɨ ka jantaꞌu jnuꞌun Cristo Jesús. Vasu suni iyo kuaꞌa yɨvɨ ja kuni kasɨ ichi ri. L$Ko na kendo ri ñuu Efeso jaꞌa undi na jaa kɨvɨ Pentecostés, #9Ko tu jaa ri ja kuncha ri ɨɨn nundaa ni jiin ra naa ra, chi ndoꞌo ini ri ja kuncha ri yukan ɨɨn kani tɨꞌlɨ, nu siaꞌan kuni maa Jitoꞌyo. E"Ti na ndeꞌe yo nu kuncha ri yukan jaku ni kɨvɨ, xi kuncha ri yukan nɨ viko ñuu jiin ra naa ra. Yukan ti kuu chindee ra ruꞌu ja chuꞌun ichi ra naa ra ruꞌu nuu ichi kiꞌin ri. u!cTi nu kuaja ri nuu kanchuku ra, xnakan yaꞌa ri ichi ndañuu Macedonia, ti sa kuaja ri ñuu Corinto. z mTi nu kanuu ja kiꞌin ri jiin chaa kinkoyo un, ti kiꞌin ri jiin da. Kandaꞌu Pablo jiin yɨvɨ ñuu Corinto 7gNu na jaa ri ti nakaji ra chaa, chaa kundaꞌa tutu ri, ti taji ri da kinkoyo da nuu ñani yo kanchuku ñuu Jerusalén. Ti na nakuaꞌa da xuꞌun ni ka kekoo ra naa ra un. MTi taka domingo na savaꞌa ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn ra jaku xuꞌun, savaꞌa ni ga nasa ni ka niꞌin ra, nava nu na jaa ri ti ja ka iyo tuꞌva ra, ansu jaa ri ti ka jinu ra ka nduku ra xuꞌun. o YTi vijna, ruꞌu Pablo, na kachi ri ɨɨn jnuꞌun sɨkɨ nasa kekoo ra xuꞌun ja kuu nuu ñanijnaꞌan yo ja ka kandixia, ja ka kuu da chaa ndaꞌu. Ti na saꞌa ra nanu ni xndaku ri nuu taka yɨvɨ ka kandixia ndañuu Galacia. ':Ja yukan ñani ri naa ra, sɨkɨ ja jandaa ndixia kuu ja nandoto yo, koto yuji ini ra jiin jniñu ka saꞌa ra ja ka junukuachi ra nuu maa Jitoꞌyo. Kukutu ini naa ra jiin jnuꞌun ya, ti nɨnɨ na saꞌa ra jniñu maa Jitoꞌyo jiin nɨ ini nɨ añu ra. Chi ja jini ra ja tu ka saꞌa kaꞌa ra jniñu un ja ka junukuachi ra nuu maa Jitoꞌyo. Ka kekoo da xuꞌun ja kuu yɨvɨ ndaꞌuU#9Ko na kuantaꞌu yo nuu Yandios, chi ni taji ya Jitoꞌyo Cristo Jesús ja ni saꞌa ya jniñu ñaꞌnu jaꞌa yo ja ni nama ya yoꞌo, chi ni kundee ya sɨkɨ kuachi jiin sɨkɨ kueꞌe un. Ti tukaa ga naa yo, chi ni nandoto maa Jitoꞌyo nuu ñujiꞌi un. Ti jiin yukan suni ni ka kundee yo jiin kueꞌe un, chi suni nandoto yo. 18Ti maa kuachi yo saꞌa ja kundee kueꞌe un jiin yo ti jiꞌi yo. Ko ley Yandios kachi nau kuu kuachi nusa. Ja yukan kankuachi ley un sɨkɨ yo. /W7Ti vasu jandaa kuū ja kuu yo, ko tu naa yo, chi nandoto yo. Tukaa kundee kuɨtɨ kueꞌe un jiin yo, chi ja ni kundee Yandios ja xnaa ya kueꞌe un”, kachi tutu. >u6Ti ja ka jiꞌi yo ti teꞌyu yɨkɨ kuñu yo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ja sɨkɨ yukan kii kɨvɨ ja nasama ya yoꞌo naa yo nava tukaa ga kuū yo, ni tukaa ga teꞌyu yɨkɨ kuñu yo. Yukan na ti kundaa nava yoso jnuꞌun nuu tutu ii Yandios: “Ni kundee ndɨkuɨtɨ ya, ni xnaa ya kueꞌe ja jaꞌni yoꞌo. _75Chi sɨkɨ ja teꞌyu yɨkɨ kuñu yo, yukan kuu ja kanuu nasama ya yoꞌo nava tukaa ga teꞌyu kuɨtɨ yo. Chi sɨkɨ ja ka jiꞌi yo jiin kueꞌe, ti kanuu ja na nasama ya yoꞌo nava tukaa ga kuū kuɨtɨ yo. ?w4Chi kɨvɨ sandɨꞌɨ ni ga na jaa kɨvɨ, ti tɨvɨ ndɨkɨ. Ti tu naꞌan kuɨtɨ kuu un, chi kuu nanu ja ɨɨn nakuani ni yo, ti ja ni nasama ni Yandios yoꞌo. Chi tɨvɨ ndɨkɨ, ti kɨvɨ un nandoto taka ndɨyɨ ja tukaa ga kuū i. Ti taka yoꞌo naa yo ja ka chaku, so nasama Yandios yɨkɨ kuñu yo. 3Vijna ti kunsoꞌo vaꞌa ɨɨn jnuꞌun na kaꞌan ri, ɨɨn jnuꞌun ja ni chisaꞌyɨ Yandios ja kuni stuu ya vijna, ti kachi: “Tendɨꞌɨ yo ja ka kandixia Cristo, ansu tendɨꞌɨ yo kuū, ko tendɨꞌɨ yo nasama Yandios yɨkɨ kuñu yo”, kachi. T!2Ñani naa ra, na kachi ri nuu ra, ja jiin yɨkɨ kuñu yo nava kanchuku yo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, tu kuu kɨvɨ yo ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu, chi ja naa kuu. Ja yukan tu kuchaku ja kuu saa ni. 51Chi nanu ni ka ndaku yo nava kaa maa chaa ni kuu jiin tɨkacha ñuꞌun un, suni siaꞌan nduu yo nava kaa maa Cristo, ja ni kii undi nuu andɨvɨ. 6e0Yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa chi ka kuu i jnaꞌan Adán ja ni kuu da jiin tɨkacha ñuꞌun. Ko yɨvɨ yɨꞌɨ jiin Cristo, ja ni kii ya nuu andɨvɨ, nduu i nanu kuu maa ya. O/Ti Adán ni kuu da ɨɨn chaa yɨꞌɨ jiin ñuyɨvɨ jaꞌa, chi jiin tɨkacha ñuꞌun ni saꞌa Yandios maa da. Ko ɨnga chaa kuu uu chi undi nuu andɨvɨ ni kii da, ti yukan kuu maa Jitoꞌyo. ,Q.Vijna chi kuu yo yɨvɨ kanchuku nuu ñuyɨvɨ jaꞌa jiin yɨkɨ kuñu yo, ko ijña xi isa, ti nduu yo yɨvɨ kunchuku nuu andɨvɨ, chi nasama yɨkɨ kuñu yo. r]-Chi siaꞌan yoso nuu tutu ii Yandios: “Ja kuu yɨvɨ naa i, xnakan ni saꞌa Yandios ɨɨn chaa ja ni nani Adán, ti ni kuncha da nuu ñuyɨvɨ jaꞌa”, kachi tutu. Ti sandɨꞌɨ ni ga ti taji ya ɨnga chaa ja kuu nanu Adán. Ni kee da andɨvɨ, ko ndiso da jniñu ñaꞌnu ja naxndoto da yɨvɨ yɨꞌɨ jiin Yandios ja na kunchuku i nuu andɨvɨ. =s,Ɨɨn ja chunduji yo chii ñuꞌun, ndeꞌe ndaa kuɨtɨ yo ja ɨɨn yɨvɨ siaꞌan ni kuu, ko kɨvɨ na nandoto, tukaa ga koo siaꞌan, chi ndɨꞌɨ nasama ya jiin ɨɨn yɨkɨ kuñu ja kuncha andɨvɨ. Chi iyo yɨkɨ kuñu yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa, ti suni iyo yɨkɨ kuñu yɨvɨ kunchuku nuu andɨvɨ. A {+Ɨɨn yɨkɨ kuñu ja chunduji yo, tukaa ga vaꞌa kuɨtɨ kaa, ko kɨvɨ na naxndoto Yandios ndɨyɨ un ti tukaa ga koo nava ni kaa undi nuu, chi suꞌva sɨɨn nduvii yɨvɨ un. Ɨɨn ndɨyɨ ja chunduji yo chii ñuꞌun, tukaa ga ndoo kuu, ko kɨvɨ na nandoto, suꞌva ndu ndajnu ga yɨkɨ kuñu yɨvɨ un. Z -*Ti suni siaꞌan kuu nu na nandoto ndɨyɨ. Tukaa ga koo i nava ni iyo i undi nuu. Yɨkɨ kuñu ja ni chunduji yo chii ñuꞌun ndɨꞌɨ teꞌyu, ko kɨvɨ na nandoto ndɨyɨ un, tukaa ga kaa siaꞌan.  3)Ti suni sɨɨn ndii ndikandii, ti sɨɨn ndii yoo. Ti sɨɨn ndinchaa chuxini un, chi sɨɨn sɨɨn ndii ɨɨn ɨɨn, savaꞌni ga nasa kanda maa. 9 k(Suni siaꞌan kuu jiin taka ja iyo nuu andɨvɨ jiin taka ja iyo nuu ñuyɨvɨ. Chi sɨɨn ni saꞌa vii ya ja iyo andɨvɨ, ti suni sɨɨn ni saꞌa vii ya ja iyo ñuyɨvɨ. D 'Ti suni siaꞌan kuu jiin taka yɨkɨ kuñu, chi ansu ɨɨn ni kanda. Sɨɨn kaa yɨkɨ kuñu yɨvɨ, ti sɨɨn kaa ɨɨn kuɨtɨ, suni sɨɨn kaa ɨɨn saa, ti sɨɨn kanda chāká un. _7&Ti kuee ga ti kaña yuku, ti kejaꞌa kuaꞌnu savaꞌa ni ga nasa kuni maa Yandios. %Ti tata ja kɨvɨ chii ñuꞌun un kuu nuni, xi triu xi ɨnga nuu, ko ansu mani yuku kuu ja ndeꞌe yo chi mani nuni kuu. 8i$¡Aa! Ko ndoo ka ndoꞌo ini ra siaꞌan, va nu tu chaku ini ra ja nava nandoto ndɨyɨ un kuu nanu chiꞌi yo tata chii ñuꞌun, chi kaña yuku ko maa nuni un chi teꞌyu. }#Ko nu ɨɨn ra na kachi: “¿Nasa nandoto ndɨyɨ nusa? ¿Ti nasa kaa yɨkɨ kuñu ndɨyɨ un nu na ndenda nu?” 7g"Nusa ti nachuꞌun ini naa ra ti koto kɨvɨ nduu kuɨtɨ ga ra jiin yɨvɨ kueꞌe un, nava tu kɨvɨ ra nuu kuachi, chi maꞌñu ra naa ra ka iyo yɨvɨ ja tu jini kuɨtɨ i nau kuu maa Yandios. Siaꞌan kaꞌan ri nava na kukanuu ra naa ra ja ka iyo yɨvɨ kueꞌe un jiin ra. Nasa nandoto ndɨyɨ \1!Ko tu kuaꞌa ra jnuꞌun ja xndaꞌu yɨvɨ roꞌo jiin jnuꞌun un, siaꞌan nava kachi ɨnga jnuꞌun i: “Nu jika ra jiin yɨvɨ ndevaꞌa ti naa ini ra taka ja iyo vaꞌa ti tukaa jika ndaa ra”, kachi. pY Ti sɨkɨ jniñu ndiso ri nuu Yandios, kuu nanu ja ni ka kanaa ri jiin kuɨtɨ xaan nuu ñuu Efeso jaꞌa. Ko nu tu ndaa ja nandoto ndɨyɨ, va tundo niꞌin kuɨtɨ ri yaꞌu ri nusa. Ti nu siaꞌan, ti vaꞌa ga na saꞌa ri nanu kachi ɨɨn jnuꞌun: “Na kusɨɨ ini yo ti na kaji na koꞌo yo, chi sandau ijña ti kuū yo ti ndɨꞌɨ kendo”, kachi. dARuꞌu Pablo, kaꞌan ndaa ri ñani naa ra, ja ndɨ kɨvɨ ni ka nduku yɨvɨ kaꞌni i ruꞌu ja sɨkɨ jniñu ya. Ti vasu jito ri nundoꞌo, ko kusɨɨ xaan ini ri ja suni ka kandixia ra maa Jitoꞌyo Cristo Jesús. -Ko ja kuu ruꞌu naa ri, nu tu ndaa ja nandoto ndɨyɨ, va tu kondoꞌo ri taka kɨvɨ nava ka jnaꞌan ri vijna jiin jniñu ka saꞌa ri. taTi sɨkɨ ja ka janducha yɨvɨ naa i ja nandoto ndɨyɨ, nusa ti ¿ndoo ka ndoꞌo ini i ja ka saꞌa i siaꞌan, ti nu tu ndaa ja nandoto ndɨyɨ un nu? Ti ndoꞌo ini ri ja nu tu nandoto ndɨyɨ un, ¿ndoo ka janducha i nusa? ~9Ko nu na ndɨꞌɨ yukan kɨvɨ nuu ndaꞌa Cristo, yukan na ti maa ya ja kuu ya Seꞌe Yandios, suni kɨvɨ ya nuu ndaꞌa maa Tata ya Yandios, Yaa xiin tendɨꞌɨ kuɨtɨ ja iyo. Yukan kuu ja kuñaꞌnu xaan ga maa Tata yo Yandios, chi yɨndaꞌa ya ndɨ vii kuɨtɨ ja iyo. G}Ti sɨkɨ yukan kaꞌan tutu ii Yandios ja ni saꞌa ya ja ni kundee ɨɨn jinu ni Cristo Jesús jiin taka ja jito uꞌu nuu ya. Ko ja kaꞌan siaꞌan, yukan chaku ini yo ja suni junukuachi maa Jitoꞌyo nuu Tata ya Yandios, chi maa Yandios kuu ya ni chiꞌi tendɨꞌɨ kuɨtɨ jniñu un nuu ndaꞌa Cristo Jesús. l|QTi ja jito uꞌu yoꞌo, yukan kuu maa kueꞌe ja kuū yo, ja kin xnaa ya undi sandɨꞌɨ ni ga. @{yKo tu jaꞌi jaa hora un, chi kanuu ja xnakan na taꞌu Cristo jniñu nuu taka ja iyo, undi tukaa ga koo kuɨtɨ ni ɨɨn ja jito uꞌu nuu ya, chi ndɨꞌɨ kuɨtɨ kundee ya jiin. qz[Yukan ti na jaa maa kɨvɨ sandɨꞌɨ ni ga un ja xnaa Cristo taka jniñu jiin taka yɨvɨ ni ka nduñaꞌnu sɨkɨ ya, ti na kuaꞌa ya jniñu un nuu maa Tata ya Yandios, maa jniñu ñaꞌnu ja ni taꞌu ya nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. ,yQKo ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn yo nani vekoyo yo. Xnakan Cristo ni nandoto nuu ñujiꞌi yukan na ti undi nchaa tuku ya, ti sa nandoto taka yɨvɨ ka yɨꞌɨ jiin ya. (xIChi nanu tendɨꞌɨ yo ni ka jiꞌi sɨkɨ ja ka kuu yo jnaꞌan Adán, ti suni siaꞌan tendɨꞌɨ yo nandoto sɨkɨ ja kandixia nɨ ini yo Cristo Jesús. vr }}G|i{{%zyxcwvuVtssrnqpo?nZmlkjj-ihh f=eddhc)ba<_/]\@ZZIXnW VU SQPONN3L~KTJ@IqGFEBDgCBA@?=;:96x53710/.-,}+{*u)'&%$"!!u w tSKln( / 2WVrxqi Ñani, nu vaji ɨɨn nundoꞌo xaan ja kondoꞌo ra, koto kachi ra ja maa ɨɨn ra kuu ja iyo nundoꞌo. p! Nu ni niꞌin ra ɨɨn taꞌu ja kaꞌan ra jnuꞌun Yandios nuu ɨnga yɨvɨ, ti kani ini ja maa jnuꞌun Yandios kaꞌan ra. Nu ni niꞌin ra taꞌu ja chindee jnaꞌan ra, ti kani ini ja maa Yandios kuu ya jaꞌa ndee ini ra ja saꞌa ra jniñu un. Ti nu na kuni yɨvɨ taka un, ti ka kaꞌan i ja kuñaꞌnu xaan Yandios sɨkɨ taka ja ni saꞌa ya jiin Jesús, ya kuu Cristo. Ti na kaꞌan yo ja vii xaan kuñaꞌnu Cristo, ti taꞌu ya jniñu ja kuu saa ni. Siaꞌan na koo. Na kondoꞌo yo ja ka kandixia yo Cristo o Sɨɨn sɨɨn taꞌu ni jaꞌa ya nuu ɨɨn ɨɨn ra ja ka saꞌa ra jniñu ja kuni maa ya. Ti jiin taꞌu un chindee ra jnaꞌan ra. ny Koto ndaꞌu ra yɨvɨ jaa veꞌe ra. Kuaꞌa nuu veꞌe ra, ti koto ma ɨɨn ja ndoꞌo ini ra ndeꞌe ra yɨvɨ un. .mUTi ɨɨn jnuꞌun kanuu ga kuu ja na kundaꞌu ini ra nuu jnaꞌan ra. Chi nu na kundaꞌu ini yo jnaꞌan yo, ti iyo jnuꞌun kaꞌnu ini nuu ndɨꞌɨ kuachi yo. lTi ja kuan kuyajni kɨvɨ ja naa taka ja iyo. Ja siaꞌan kuu ja kondito ini naa ra. Ti kundiyo ini kakantaꞌu ra. *kMJa yukan kuu ja ni chaa jnuꞌun Cristo nuu taka yɨvɨ ja na kandixia i na ni ka chaku i. Ti kuu ndaa sɨkɨ kuachi i nanu kundaa sɨkɨ kuachi taka yɨvɨ ka chaku nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, chi suni ni ka jiꞌi i. Ko yɨvɨ kandixia ti kuchaku añu i ja kuu saa ni nanu chaku maa Yandios. OjKo yɨvɨ un jaa ɨɨn kɨvɨ ja nakuaꞌa i nuu maa Yandios sɨkɨ jniñu ni ka saꞌa i. Ti ja ko tuꞌva maa ya ja nanduku ndaa ya jniñu ni ka saꞌa yɨvɨ ka chaku, jiin yɨvɨ ni ka jiꞌi. Wi'Ti yɨvɨ ja tu jaꞌi nakuni jnuꞌun Yandios, ka kuɨtɨ ini i sɨkɨ ja tukaa ka jika ra jiin i, chi ka siin i jiin mani jniñu kueꞌe un. Ja yukan kuu ja ka kaꞌan ndevaꞌa i sɨkɨ ra naa ra. yhkChi nɨ kani kɨvɨ vekoyo ra, na tu jaꞌi nakuni ra jnuꞌun Yandios, ni ka saꞌa ra kuaꞌa kuachi ja ka jajnaꞌan ini yɨvɨ ja tu jaꞌi nakuni i Yandios. Niꞌin xaan ni ka saꞌa ra jniñu kueꞌe. Ni ka jika ra jiin jnuꞌun sɨɨ ini. Niꞌin xaan ni iyo ini añu ra ja saꞌa ra ɨɨn kuachi. Ni ka jiꞌi xaan ra ndɨxɨ. Ni ka jika ra savaꞌni ga viko. Ti yukan ni ka jajnaꞌan ini ra ja koꞌo ra ndɨxɨ. Ti ni ka chiñuꞌun ra santu ja ni kachi Yandios ja tu chiñuꞌun ra. $gANu siaꞌan na saꞌa ra, ti ka saꞌa ra jniñu kuni maa Yandios ja kuu taka kɨvɨ kuchaku ra, ti ansu ja saꞌa ndevaꞌa ra nava ka ndiyo ini maa ra. f Ni kuu ini maa Cristo ja kondoꞌo ya ja sɨkɨ yoꞌo jiin yɨkɨ kuñu ya. Ti roꞌo naa ra, suni siaꞌan koo ra nundoꞌo nu na kuaꞌa yɨvɨ nundoꞌo roꞌo. Chi yɨvɨ ka ndoꞌo jiin yɨkɨ kuñu i, tukaa kundee kuachi un jiin yɨkɨ kuñu i. xeiYukan ti ni ndaa ya nuu andɨvɨ, ti kancha ya nuu ndaꞌa kuaꞌa Yandios nuu kuñaꞌnu ya. Ti taka ángel Yandios ja kanchuku andɨvɨ, jiin taka ja yɨndaꞌa jñinu un, ka jandatu i nuu ya. Na kunukuachi yo nava kuni maa YandiosHd Ti nanu ni ka nama i maa i nuu nducha un, suni siaꞌan kuu ja ka janducha yo vijna ja nama yo maa yo. Ti ka janducha yo, ko ansu ja na ndundoo yɨkɨ kuñu yo, chi ja na ndundoo inijnuni yo nuu Yandios. Yukan kuu ja ka janducha yo. Ti ni jaꞌa Yandios jandaa nuu taka un na ni xndoto ya Cristo Jesús nuu ñujiꞌi. icKKo na janaꞌan na ni ka chaku yɨvɨ un ni ka nduniꞌin ini i nuu Yandios. Ti kɨvɨ un ni kuu na ni saꞌa Noé ɨɨn barco ni nani arca. Ti nɨ kɨvɨ un ni ndatu Yandios na nde nu kandixia yɨvɨ un xi tuu. Ti una vii ni jnaꞌan yɨvɨ ni ka kɨvɨ i nuu arca un. Ti nɨnɨ una yɨvɨ un ni ka kaku i na ni ndaa nducha nuu nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ. obWTi maa Cristo jiin Espíritu un ni ka jaꞌan ti ni ka xndaku ya nuu yɨvɨ ka yɨndasɨ vijna. ca?Chi maa Cristo suni ni ndoꞌo ya, ti ɨɨn jinu ni ni ndoꞌo ya ja sɨkɨ kuachi yo. Yukan ni jiꞌi ɨɨn chaa ni iyo ndaa kuɨtɨ ja sɨkɨ yoꞌo, yɨvɨ ka saꞌa ndevaꞌa, nava na ndɨvɨ yo jiin Yandios ti kɨvɨ yo nuu kancha ya. Ni saꞌa ya jñinu ñaꞌnu un na ni jiꞌi yɨkɨ kuñu ya, ko ni nandoto tuku ya ni saꞌa Espíritu. `Chi nu kuni maa Yandios, ti vaꞌa ga ja na kondoꞌo ra sɨkɨ jñinu vaꞌa ka saꞌa ra, ti ansu ja saꞌa ra jñinu kueꞌe. 1_[Kaꞌan yɨñuꞌun ra jiin i, ti koto kuɨtɨ ini ra nuu i ja ka chakuachi i roꞌo sɨkɨ jnuꞌun Cristo, ja ka ñukuu ini ra naa ra. Ko nu kaꞌan i siaꞌan jiin ra, ti nakani inijnuni ra nu ndaa ja iyo ɨɨn kuachi ja kaꞌan i sɨkɨ ra xi tuu. Nu iyo ɨɨn yɨvɨ kaꞌan sɨkɨ ra, ko nu tu iyo ni ɨɨn kuachi niꞌin yɨ sɨkɨ ra, sa ni ti kukanuu i ja kaꞌan i, chi ka jika ndaa ra, ti ka kandixia ra Cristo. j^MChi suꞌva jiin nɨ ini nɨ añu ra chiñuꞌun ra maa Jitoꞌo Cristo. Ti nu ɨɨn yɨvɨ na xndichi i roꞌo sɨkɨ ja ka kandixia ra jnuꞌun Cristo, ti nɨnɨ na kotuꞌva ini ra ja xndeokani ra jnuꞌun nuu yɨvɨ un. H] Ndatu xaan kuu ra, chi kancha Yandios jiin taka roꞌo ja ka ndoꞌo sɨkɨ ja ka jika ndaa ra ichi ya. Ja siaꞌan kuu ja koto yuꞌu ra ndeꞌe ra ɨɨn yɨvɨ, ti koto kukuiꞌya ini ra. c\? Ti tu nau ɨɨn ja saꞌa ndevaꞌa jiin ra nu ka ndiyo ini ra saꞌa ra ja vaꞌa. d[A Ni kachi Yandios ja iyo yɨvɨ vaꞌa, ti maa Jitoꞌo jito vaꞌa ya yɨvɨ un.Ti jini vaꞌa ya jnuꞌun ka jikantaꞌu i.Ti ndeꞌe ndɨɨ ndeꞌe kaji ya sɨkɨ yɨvɨ ja ka saꞌa ndevaꞌa. Kachi tutu. Z Na kuxio i nuu jniñu kueꞌe, ti na saꞌa i ɨɨn jniñu vaꞌa.Ti na kundio ini i ja kunchuku mani i jiin jnaꞌan i. PY Chi yukan kaꞌan jnuꞌun ii Yandios:Yɨvɨ kuni kuchaku vaꞌa ti na koo sɨɨ ini taka kɨvɨ.Na koto i yuꞌu i ja tu kaꞌan ndevaꞌa, ti ni tu kaꞌan i jnuꞌun xndoñaꞌan. 0XY Nu ka saꞌa ndevaꞌa yɨvɨ jiin ra, ti koto saꞌa ndevaꞌa ra jiin yɨvɨ un. Nu kaꞌan ndevaꞌa yɨvɨ sɨkɨ ra, ti koto kaꞌan ndevaꞌa ra sɨkɨ i. Chi suꞌva kakantaꞌu nuu ya ja kuu yɨvɨ un. Siaꞌan saꞌa ra, chi ni nakaji Yandios roꞌo ja siaꞌan ti na kendo vaꞌa ra. W3Ti jaꞌa kuu ɨɨn jnuꞌun xnadaku ri sandɨꞌɨ ni ga. Unuu kani ini ra naa ra. Koto ndaꞌu jnaꞌan ra sɨkɨ ja iyo nundoꞌo. Kava ndaꞌu ini ra jiin jnaꞌan ra. Ti koto kachi ra ja kuñaꞌnu ra nuu ñani jnaꞌan ra, chi suꞌva ndaꞌu na saꞌa ra maa ra. tVaTi roꞌo ja ka kuu ra yɨɨ, kanchuku ra jiin ñasɨꞌɨ ra, ja ka jini vaꞌa ra nasa xndaku Yandios sɨkɨ yukan. Ti yukan kaꞌan ja na koo vita ini ra jiin ñasɨꞌɨ ra. Ti kava yɨñuꞌun ra jiin ña, vanuxia tu kejnaꞌan ña jiin roꞌo chaa naa ra. Ti kuñukuu ini ra maa ña, ja suni nanitaꞌu ña ti kunchuku ra ja kuu saa ni jiin Yandios, sɨkɨ ja kundaꞌu ini Yandios nuu ndɨnduu ra naa ra. Ti kuantaꞌu ya nuu ra naa ra. Nu siaꞌan na kunchuku ra jiin ñasɨꞌɨ ra, chi nu tu saꞌa ra siaꞌan ti tu iyo ini ra ja kakantaꞌu ra nuu ya. Nundoꞌo ka jnaꞌan yɨvɨ ka saꞌa ja vaꞌa U3Siaꞌan ni saꞌa Sara ja ni jandatu ña nuu yɨɨ ña Abraham, ti nɨnɨ ni kaꞌan yɨñuꞌun ña jiin da. Ti roꞌo naa ra, ka kuu ra nanu seꞌe Sara nu na saꞌa ra nanu ni saꞌa maa ña, ka ñukuu ini ra Yandios, ti ansu ja yuꞌu ra nu ka kaꞌan yɨvɨ sɨkɨ ra. T1Yukan ni ka saꞌa ñaꞌan janaꞌan ja ni ka jika ndaa ña ichi Yandios. Ni ka ñukuu ini ña Yandios, ti ni ka jandatu ña nuu yɨɨ ña. FSChi suꞌva, kanuu xaan ga ja na koo ndaa ini añu ra. Ti na kukutu ini ra jiin jnuꞌun ndaa, jiin jnuꞌun vita ini ja tu naa kuɨtɨ. Chi taka un saꞌa ja na kusɨɨ xaan ini Yandios. zRmTi koto saꞌa vixi ra maa ra, ja kuꞌun ra saꞌma vii xaan, ti vaꞌa na saꞌa ra xini ra, kuu sɨkɨ sukun ra, kuu sɨkɨ soꞌo ra, ja nanu oro kɨꞌɨ soꞌo ra. Ko so nɨnɨ sɨkɨ ra naskutu ra, ti tu kendo vaꞌa ra nuu Yandios. rQ]Taka kɨvɨ ndeꞌe da nasa jika yɨñuꞌun ra nuu ichi Yandios jiin ja saꞌa ndaa ra taka jniñu ra. zP oJa siaꞌan kuu ja roꞌo ja ka kuu ñasɨꞌɨ naa ra, kuandatu ra nuu yɨɨ ra naa ra. Nu kuu da ɨɨn chaa tu kandixia jnuꞌun Cristo, ko kundee ra ja na kandixia da. Chi vasu tu kaꞌan ra jnuꞌun un nuu da, ko jini da nasa kancha ra. (OINa ti saꞌa ga Cristo yukan, ni ka kuu ra nanu rɨɨ ja ni ka kee sɨɨn nuu chaa ndito tɨ, chi ni ka kuu sɨɨn ra nuu Cristo. Ko vijna ja ni ka ndeokuñɨ ra, ti ka siuku ra nuu Cristo. Ti maa ya kuu ja ndito roꞌo naa ra vijna. Nava koto vaꞌa ɨɨn chaa ñasɨꞌɨ da?NwJa sɨkɨ kuachi yo, ti ni jnaꞌan ya nundoꞌo jiin yɨkɨ kuñu ya nu ni jiꞌi ya nuu ndaꞌa cruz. Ti ni saꞌa ya jniñu ñaꞌnu un nava na sasɨɨn ya maa yo nuu kuachi ja ni ka ndiyo ini yo undi nuu. Chi suꞌva vijna na kundiyo ini yo ja na kaka ndaa yo nuu Yandios, chi ni jiꞌi Cristo ja sɨkɨ yoꞌo naa yo. Ni ndoꞌo ya ja sɨkɨ yoꞌo nava tukaa kondoꞌo yo jiin kuachi yo, chi vijna ja ni ka ndundoo yo nuu Yandios. M7Ti vasu ni ka kaꞌan ndevaꞌa yɨvɨ sɨkɨ Cristo, ko tu ni kuɨtɨ ini ya, ja kaꞌan ya sɨkɨ i. Ti vasu ni ka jaꞌa i nundoꞌo ya, ko tu ni ndondaa ya sɨkɨ i. Chi suꞌva ni nakuaꞌa ya maa ya nuu Tata ya Yandios ja na xndichi ndaa ya sɨkɨ taka ja ni ndoꞌo ya. 8LiChi siaꞌan kaꞌan nuu tutu ii Yandios sɨkɨ Cristo nuu kaꞌan:Tu kuɨtɨ ni saꞌa ya ɨɨn kuachi, ni tu ni kaꞌan ya ni ɨɨn jnuꞌun xndoñaꞌan. Kachi tutu. \K1Ti jandaa ndixia kuu yukan, chi ni nakaji Yandios roꞌo naa ra ja na kundee ini ra, vasu na kuaꞌa yɨvɨ nundoꞌo roꞌo. Yukan kuu ja ni jnaꞌan maa Cristo nundoꞌo ja sɨkɨ roꞌo naa ra. Ti nanu ni kundee Cristo jiin nundoꞌo un, suni siaꞌan na kundee ra jiin taka nundoꞌo kondoꞌo ra nu kanchuku ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. [J/Saꞌa yo nanu ja tu vaꞌa nu ka jito ra nundoꞌo sɨkɨ jniñu kueꞌe ni ka saꞌa ra. Chi tu kuaꞌa Yandios ja yɨñuꞌun sɨkɨ yukan. Ko nu ka jaꞌa yɨvɨ tau ra ja sɨkɨ jniñu vaꞌa, ti yukan kuu ja vaꞌa nuu Yandios. Kuaꞌa ya ja yɨñuꞌun roꞌo, chi tu ka kuɨtɨ ini ra vasu ni ka saꞌa ndevaꞌa yɨvɨ jiin ra. I}Chi chindee Yandios yɨvɨ ka jito nundoꞌo, vasu tundo ni ka saꞌa i ja koto i nundoꞌo un. Kuaꞌa ya ja yɨñuꞌun nuu yɨvɨ un, chi ka jini vaꞌa inijnuni i jnuꞌun ya, ti ka ndiyo ini i ja siuku i jnuꞌun un, vasu ka jito i nundoꞌo. ~HuRoꞌo ja ka kuu ra muzu ni ka jaan yɨvɨ, kuandatu nuu jitoꞌo ra, chi kanuu ja na kuaꞌa ra ja yɨñuꞌun nuu da naa da. Kuandatu nuu da vasu kuu da chaa vaꞌa xi kuu da chaa kaa kuaꞌan kaa vaji ja ka saꞌa ndevaꞌa da jiin ra. AG{Kuaꞌa ra ja yɨñuꞌun nuu taka ga yɨvɨ. Kava ndaꞌu ini jiin taka ñani jnaꞌan ra ja suni ka kandixia i Cristo. Chiñuꞌun ga Yandios ti kuandatu jnuꞌun ya naa ra. Kuaꞌa ja yɨñuꞌun nuu chaa kuu rey, chi kuñaꞌnu ga da ja taꞌu da jniñu nuu ra naa ra. Jnuꞌun nundoꞌo ni jnaꞌan Cristo -FSNi sasɨɨn ya roꞌo naa ra ja tukaa siin ra jiin jniñu ni ka saꞌa ra undi nuu, chi ja ka yɨꞌɨ ra jiin maa Yandios vijna. Ti vasu siaꞌan, ko tu kuaꞌa ya jnuꞌun ja saꞌa ndevaꞌa ra nuu ley iyo ñuu ra. Ti suꞌva saꞌa ra nava kuni Yandios, chi ka junukuachi ra nuu maa ya. \E1Ti siaꞌan ni kachi Yandios ja na saꞌa ra niña jniñu vaꞌa. Nu kaka ndaa ra siaꞌan, yukan ti tu iyo ni ɨɨn jnuꞌun ja kankuachi yɨvɨ sɨkɨ ra, vasu ka kuu i yɨvɨ ka jito uꞌu jnuꞌun Yandios. NDSuni kuandatu nuu taka gobernador ja ni taji rey un, ja na kuaꞌa da nundoꞌo nuu taka yɨvɨ ka saꞌa ndevaꞌa. Ti suꞌva na kuaꞌa da ja yɨñuꞌun nuu taka yɨvɨ ka saꞌa i ja vaꞌa. ^C5 Kuandatu ra nuu taka chaa ñaꞌnu ja ka ndisojniñu nuu ra naa ra, chi siaꞌan kuni maa Jitoꞌo Cristo. Kuandatu nuu chaa kuu rey, ja kuu da chaa ñaꞌnu ja ndisojniñu nuu nɨ tuꞌu nación ra naa ra. ,BQ Suꞌva kaka ndaa nuu yɨvɨ ja tu jaꞌi nakuni i Yandios. Kaꞌan ndevaꞌa sɨkɨ ra, chi tu ka kɨvɨ nduu ra jiin jniñu kueꞌe ka saꞌa i. Ko jaa ɨɨn kɨvɨ na xnaꞌan ndijin Yandios ja kundaꞌu ini ya nuu i naa i. Nu na kuantaꞌu i jnuꞌun un, ti kaꞌan i ja vii xaan kuñaꞌnu Yandios, chi maa ɨɨn ni ya ni saꞌa ja ni ka jika ndaa ra nuu i naa i, vasu ni ka kaꞌan ndevaꞌa i sɨkɨ ra naa ra. ^A5 Ñani, ruꞌu Pedro, kundaꞌu ini ri roꞌo naa ra, ti sɨkɨ yukan kuu ja kandaꞌu ri jiin ra ja tukaa ga kɨvɨ nduu ra jiin jniñu ndevaꞌa ja ka saꞌa yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa. Siaꞌan kandaꞌu ri jiin ra naa ra, chi tukaa ka yɨꞌɨ ra jiin yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa. Vijna ti ja ka yɨꞌɨ ra jiin Yandios. Yukan kuu ja ka kuu ra nanu yɨvɨ ñuu jika ja kanchuku ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti kanuu ja tukaa kɨvɨ nduu ra jiin jnuꞌun kueꞌe naa ra. [@/ Na kaꞌan ra ja undi nuu tu ni ka kuu ra yɨvɨ Yandios ja tu ni ka yɨꞌɨ ra ndaꞌa ya, chi tu jaꞌi xnaꞌan ya jnuꞌun ya ja ni kundaꞌu ini ya nuu ra naa ra. Ko vijna chi jandaa ndixia kuu ja ka kuu ra yɨvɨ ya, chi ni kundaꞌu ini ya roꞌo, ti ni xnaꞌan ya jnuꞌun ya nuu ra naa ra. Na saꞌa yo nava kuni maa Yandios. ?  Ko roꞌo naa ra, ruꞌu Pedro, na kachi ri ja ni nakaji Yandios roꞌo ja na kuxio ra, ti na ndɨvɨ ra nuu ndaꞌa ya. Ni ka yɨndaꞌa ra jniñu taꞌu Yandios nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, chi siaꞌan ni tatu ya roꞌo naa ra. Ka kuu ra nanu sutu nuu Yandios, chi nu ka saꞌa ra jniñu ya, kuu nanu ja ka soko ra jniñu un nuu Yandios. Ni nakaji ya roꞌo naa ra ja na kunukuachi ra nuu maa ɨɨn ni ya. Ti ka yɨꞌɨ ra jiin maa ɨɨn ni ya. Taka un ni saꞌa ya nava na kaꞌan ndaa ra taka ñuu sɨkɨ jniñu ñaꞌnu ni saꞌa ya ja kuu roꞌo naa ra. Na kaꞌan ra ja ni nakaji ya roꞌo, ja tukaa kaka ra nuu nuñaa nanu ni ka saꞌa ndevaꞌa ra. Ja na kaꞌan ra ja ni nakaji ya roꞌo, ja na kaka ra nuu ndijin, nuu na saꞌa ra jniñu kuni maa Yandios. >yNuu yɨvɨ ja tu kandixia i ya, kuu ya nanu ɨɨn yuu ja ka kachiꞌi i xini jaꞌa i jiin, ti xnaa i maa i, chi tu kandixia i jnuꞌun ya.Ka naa i chi siaꞌan ni kachi Yandios ja jnaꞌnu ndatu taka yɨvɨ tu kandixia i ya. Ni kachi tutu. q=[Yukan ti roꞌo ja ka kandixia Jesús, ka chiñuꞌun ra maa ya. Ko ja kuu yɨvɨ tu ka kandixia i maa ya, kaꞌan tutu ii Yandios siaꞌan:Maa ya kuu nanu yuu ja ni ka skaña chaa ni ka saꞌa veꞌe un.Vasu ɨɨn yuu vaꞌa ga niku, ko ni ka yuji chaa un naa da,
chi maa ya ni nduu nanu ɨɨn yuu kanuu xaan ga ja ndiso jaꞌa veꞌe un. 8<iTi tutu ii Yandios kaꞌan ja Jesús kuu nanu ɨɨn yuu kaꞌnu, ti kanuu ga yuu un chi ndiso veꞌe un. Ti kaꞌan ja saꞌa Yandios ɨɨn jniñu ñaꞌnu ga nuu kaꞌan:Ndeꞌe naa ra. Na kani ri ɨɨn yuu kanuu ga ja kuu Jerusalén.Ni nakaji ri yuu un nanu nakaji yo yuu naꞌnu ja kundiso jaꞌa veꞌe.Chi taka yɨvɨ ka kandixia i maa ya, ti na kuaꞌa Yandios ja yɨñuꞌun nuu i. Ni kachi tutu ii Yandios. I; Suni maa yo naa yo ka kuu yo nanu yuu un, chi nanu jajniñu yo yuu ja ka saꞌa yo jaꞌa veꞌe yo, suni siaꞌan jajniñu Yandios yoꞌo ja ka saꞌa yo jniñu ya. Ti kancha ya jiin yo, chi ni taji ya Espíritu ya kancha ya jiin yo. Ka kuu yo nanu sutu ja ni sasɨɨn ya ja kuu maa ya. Sutu iyo nuyɨvɨ jaꞌa ka soko da ndajniñu nuu altar, ko yoꞌo chi suꞌva ka soko yo maa yo nu na saꞌa yo ɨɨn jniñu ja kusɨɨ ini maa Yandios. C:Kundikun niꞌin ga Jesús naa ra, chi ndisojniñu ya nuu Yandios. Maa Yandios ni jani Jesús ja na saꞌa ya jniñu ñaꞌnu un, ti ni jaꞌa ya ja yɨñuꞌun vasu ndee kuaꞌa yɨvɨ tu ni ka jantaꞌu i ya. Nanu ɨɨn yuu kaꞌnu ja ndiso ɨɨn veꞌe, suni siaꞌan kuu jniñu ndiso Jesús nuu Yandios. Q9Jandaa ndixia kuu yukan, chi ja ni ka kandixia ra jnuꞌun vaji nuu maa ya. Ti jnuꞌun un kuu ja vii xaan ga, chi ni kundaꞌu ini Jitoꞌo nuu yo naa yo. Cristo kuu nanu yuu ja ndiso jaꞌa veꞌe 78gKo ja ni ka nasama ra. Vijna ti ni ka nduu ra seꞌe Yandios, chi tu xndaꞌu jnuꞌun un yoꞌo naa yo. Kaꞌan ndaa kuɨtɨ jnuꞌun un. Nu na siin ra skuaꞌa ra jnuꞌun ya, ti ɨɨn kɨvɨ ɨɨn kɨvɨ suꞌva niꞌin ga ra jnundee ini, undi na jaa ɨɨn kɨvɨ ja niꞌin ra taꞌu nuu Yandios. u7 eYukan kuu ja kanuu ja tukaa saꞌa kuɨtɨ ra ni ɨɨn jniñu kueꞌe, ni ka skaꞌan ra jnaꞌan ra, ni ka kaꞌan ra jiin yuꞌu ra nanu yɨvɨ ñaa xini, ni ka kuu kuasun ini ra naa ra, ni ka kaꞌan ndevaꞌa ra sɨkɨ jnaꞌan ra. 6 Ko jnuꞌun Jitoꞌo Yandios, chi kendo ja kuu saa ni. Kachi tutu. Ti jnuꞌun un kuu jnuꞌun vaꞌa ja ni jaa nuu ra naa ra.W5 )Chi siaꞌan kaꞌan nuu tutu ii Yandios:Nanu kuu ɨɨn yuku, siaꞌan kuu taka yɨvɨ.Ti ja na nduñaꞌnu i kuu ja kuu i nanu ita yuku un.Chi ichi yuku un. Ti ita un, ichi ti kenchaa. 04 [Saꞌa yo nanu jnuꞌun ɨɨn chaa chiꞌi tata, vaꞌa vaꞌa kiꞌin da xndee da nuni un nava tu teꞌyu, ti siaꞌan kaña vaꞌa itu da. Suni siaꞌan ni saꞌa Yandios ɨɨn jniñu vaꞌa jiin yo ja tukaa naa kuɨtɨ yo. Ti ja ni ka niꞌin ra jniñu un na ni ka kandixia ra jnuꞌun ya sɨkɨ Cristo. Chi jnuꞌun un saꞌa ja na kuchaku yo jiin Yandios. Ti nɨnɨ na kaꞌan ndaa yo jnuꞌun ya, chi tu naa kuɨtɨ. s3 aVijna ti ja ni ka ndundoo ini ra chi ni ka jantaꞌu ra jnuꞌun ndaa sɨkɨ Cristo. Yukan kuu ja ka kundaꞌu nɨ ini ra nuu ñani jnaꞌan ra ka kandixia. Siaꞌan kuu ja kundaꞌu ini jnaꞌan naa ra jiin nɨ ini nɨ añu ra. 2 {Yukan kuu ja ni ka kandixia ra Yandios, chi ni ka kujnuni vaꞌa ini ra jniñu ñaꞌnu ni saꞌa ya jiin Cristo, na ni naxndoto ya maa ya nuu ñujiꞌi un, ti ni jani ya Cristo ja na nduñaꞌnu ya andɨvɨ. Siaꞌan kuu ja ni ka kandixia ndaa ra Yandios jiin ja ni saꞌa ya ja kuu ra naa ra. Yukan kuu ja ka ñukuu xaan ini ra niꞌin ra taka ja kuaꞌa ya nuu ra naa ra. K1 Chi undi na ti jankoo ga ñuyɨvɨ ja ni jani Yandios maa Cristo, ti ni kenda ndijin ya nuu kɨvɨ ja kuandɨꞌɨ vijna. Siaꞌan ni saꞌa Yandios sɨkɨ ja ni kundaꞌu ini ya roꞌo naa ra. 0 Chi suꞌva ni saꞌa Cristo ɨɨn jniñu kaꞌnu ga ja sɨkɨ roꞌo naa ra, ti ni tu naa kuɨtɨ jniñu un. Ni chunaa ya yoꞌo na ni jatɨ ya nɨñɨ ya ja sɨkɨ yo naa yo. Ni soko ya maa ya nanu ka soko yɨvɨ ɨɨn lelu, ɨɨn kuɨtɨ iyo vaꞌa, iyo ndoo. &/ GChi ja ni ka jini ra ja maa Yandios kuu ya ni chunaa yoꞌo nuu taka ichi ni jaꞌa tata ra nuu ra ja ni jikonuu nuu tachi. Yaꞌu xaan nchaa jniñu ñaꞌnu ni saꞌa ya ja ni chunaa ya roꞌo naa ra, chi tu ni chunaa ya roꞌo jiin ɨɨn ndajniñu ja naa nanu kuu jiin oro xi plata. 1. ]Nu na kachi ra “Tata na” nuu ka jikantaꞌu ra nuu Yandios, ti yukan kuni kaꞌan ja ka kuu ra seꞌe ya. Ti nu siaꞌan na kachi ra, ti kanuu ja na kujnuni ini ra ja maa ya kuu ja saꞌa ndaa nasa ka saꞌa ɨɨn ɨɨn yo. Ti tu saꞌa sɨɨn ya nasa kanda ɨɨn ɨɨn yo. Chi ɨɨn nuu ni saꞌa ndaa ya jiin tendɨꞌɨ yo. Yukan kuu ja kanuu na kaka ndaa ra nuu ya taka kɨvɨ kunchuku ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. l- SChi siaꞌan kaꞌan nuu tutu ii Yandios: “Koo ndoo naa ra, chi maa ri iyo ndoo ri”, kachi ya. , !Ko vijna na ti tukaa, chi suꞌva kundiyo ini ja na koo ndoo na koo ii ra naa ra, nanu kaa maa Yandios, chi maa ya kuu ja ni nakaji roꞌo naa ra nava na nduu ra seꞌe ya. Ja siaꞌan kuu ja kundiyo ini ja na koo ndoo, koo ii añu ra jiin taka jniñu ka saꞌa ra. Z+ /Yukan kuu ja kundio ini ra, chi ka kuu ra seꞌe ya ja ka jandatu vaꞌa. Chi vijna tukaa ka saꞌa ra taka jniñu ja ka kusɨɨ ini maa ra, nanu ni ka saꞌa ra undi na ti kujnuni ga ini ra jnuꞌun Yandios. * / Ja yukan kuu ja koo ndito ini naa ra, ti koto kundiyo ini ra nau ndajniñu iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Chi suꞌva kundiyo ini ja niꞌin ra taꞌu ja kuaꞌa Yandios kɨvɨ na chaa ndijin Cristo Jesús. Ti kuaꞌa ya nuu ra, chi ni kundaꞌu xaan ini ya roꞌo naa ra. z) o Chi ni kachi maa Yandios ja ansu ja kuu maa da kuu jniñu ka saꞌa da un. Chi suꞌva ja kuu yoꞌo kuu jnuꞌun ni ka kaꞌan da un. Ti vijna ja ni ka jini ra jnuꞌun un, chi taka yɨvɨ ka kaꞌan i jnuꞌun un ja nama Yandios yoꞌo. Ni ka kaꞌan da jnuꞌun un, chi maa Yandios ni taji Espíritu Santo ja ni kii ya ichi andɨvɨ, ti ni xnaꞌan ya jnuꞌun ni ka kaꞌan chaa un. Ti suni taka ángel ka junukuachi nuu Yandios ni ka nakutu ini ja na kujnuni un. Ja kuni ya ja na koo ndoo yo T( # Chi undi na ti koo ga, ti ni xnaꞌan Espíritu Cristo nuu da naa da nasa nundoꞌo kii nuu maa ya, jiin ja nasa nduñaꞌnu tuku ya nu na yaꞌa nundoꞌo un nuu ya. Ti ni ka nakutu ini da ni ka nduku jnuꞌun da na kɨvɨ kuu ja kii Cristo, ti nasa koo jiin taka jnuꞌun ni kaꞌan maa Espíritu ja ni kuncha ya jiin da naa da. '  Chaa ni ka kuu profeta, ja ni ka kaꞌan jnuꞌun Yandios undi janaꞌan, ni ka nanduku ndaa da, ni ka jikajnuꞌun da sɨkɨ ja nasa nama Yandios yoꞌo vijna. Ti ni ka kachi da nasa vii ni kundaꞌu ini Yandios yoꞌo ja nama ya yoꞌo vijna. s& a Nu kanchuku ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa vijna, ka iyo ndaa ini ra ja niꞌin ra taꞌu un, ti kɨvɨ ra ñuu nuu taꞌu ya jniñu. Yukan ka ndiyo ini ra, chi ja ni ka kandixia ndaa ra jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Jesús ja sɨkɨ ra naa ra. a% =Ti vasu tu ni ka jini ra Jesús na ni jikonuu ya nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ko ni ka ndumani ra nuu ya. Ti vasu tu jaꞌi kuni ra nuu ya vijna, ko ka kandixia nɨ ini ra ya naa ra. Ja yukan kuu ja ka kusɨɨ xaan ini ra naa ra. Ko tu kuu nasa ndakuniꞌin ra jiin ndusu yuꞌu ra naa ra ja ja kuan kuyajni kɨvɨ nduñaꞌnu yo jiin ya naa yo. W$ )Ti nanu ka nakaꞌma yɨvɨ oro nuu ñuꞌun nava na kundoo, suni siaꞌan kuu ja ka jnaꞌan ra nundoꞌo. Chi nu ka jito ra nundoꞌo sɨkɨ ja ka kandixia ra Cristo, ti yukan ja ka jaꞌa ra jandaa ja ka kandixia ndaa ra. Ti nu na jaa kɨvɨ chaa ndijin Cristo, ti xndichi ya roꞌo naa ra ti kusɨɨ ini ya jiin ra. Nakuaꞌa ya ja yɨñuꞌun nuu ra sɨkɨ ja ni ka kandixia ndaa ra ya, ti niꞌin ra, taꞌu ra ti nduñaꞌnu ra ñuu nuu taꞌu ya jniñu. |# sJa yukan kuu ja ka iyo sɨɨ ini ra vijna vasu kuaꞌa nundoꞌo ka jito ra, ko ja kuu jaku ni kɨvɨ kuu un. t" cNi tu ka jaꞌncha ini ra chi ni ka kɨvɨ ra ndaꞌa Yandios, ti ka kandixia ndaa ra ja jito vaꞌa ya roꞌo naa ra jiinjnuꞌun maa ya undi na jaa kɨvɨ sandɨꞌɨ ni ga. Ti ja kuu kɨvɨ yukan, na ti stuu ndijin ya maa taꞌu ni savaꞌa ya ja kuu roꞌo naa ra. Ni nama ya roꞌo nava na niꞌin ra ja ni savaꞌa ya ja kuu ra naa ra, nu na jaa kɨvɨ un. A! }Ti sɨkɨ ja ni nasama ya roꞌo naa ra, yukan na ti nu na jaa kɨvɨ ja niꞌin ndɨꞌɨ ra taꞌu ra, ti tukaa naa kuɨtɨ taꞌu un, ti tukaa na kuachi koo nuu taꞌu un, ti ni tu naa kuɨtɨ. Ti jandaa ndixia kuu un, chi undi andɨvɨ jito vaꞌa Yandios taꞌu un, undi na jaa kɨvɨ ti niꞌin ra naa ra. &  GNa kachi yo ja kuñaꞌnu xaan maa Yandios, Ya kuu Tata maa Jitoꞌo Jesús, ya kuu Cristo. Siaꞌan na kaꞌan yo, chi ni kundaꞌu ini ya yoꞌo, ti ni nasama ya yoꞌo ja na nduu yo seꞌe ya. Vijna ti nu kanchuku yo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ka ñukuu ini yo ja jaa ɨɨn kɨvɨ nu niꞌin yo taka ja vaꞌa ja kuaꞌa Yandios nuu yo. Sɨkɨ yukan ni jaꞌa ya jandaa ja ni naxndoto ya Jesús nuu ñujiꞌi.   Ti maa Tata yo Yandios ni nakaji ya roꞌo naa ra, chi siaꞌan ni kuni maa ya undi na ti jankoo ga ñuyɨvɨ yo. Ti jiin Espíritu ya ni sasɨɨn ya roꞌo naa ra ja kuu maa ya. Vijna ti ka iyo ndoo ka iyo ii ra naa ra. Ja yukan kuu ja ka jandatu ra nuu ya, chi ni sandoo ya roꞌo naa ra na ni jiꞌi Jesús nuu ndaꞌa cruz, ti ni jatɨ ya nɨñɨ ya ja sɨkɨ roꞌo naa ra. Ti viꞌi ga na kundaꞌu ini ya, ti na chindee ya roꞌo vijna, ti na kukuee kunchuku ra nava kuni maa ya. Jnuꞌun kuñukuu ini yo U 'Maa ri kuu Pedro, kuu ri apóstol ni taji Jesús, ti Jesús kuu Cristo, ja ndiso ya jniñu ñaꞌnu nuu Yandios, ti maa ya ni jaꞌa jniñu jaꞌa nuu ri ja na kuu ri apóstol nuu ya. Chaa ri tutu jaꞌa kuaja nuu ra naa ra, roꞌo yɨvɨ kanchuku jika, ja ni ka jichanuu ra nɨ ndañuu Ponto, Galacia, Capadocia, Asia jiin Bitinia. Roꞌo, seꞌe ri naa ra, xnaa jnuꞌun ka kandixia taka santu ja ni ka saꞌa yɨvɨ jiin ndaꞌa i un. Ti siaꞌan na koo.;oSuni ka jini yo ja ni kii Seꞌe Yandios, ti ni jaꞌa ya inijnuni yo ja na kuni ndaa yo nau kuu maa Seꞌe Yandios. Ti ka yɨꞌɨ yo jiin maa ya, kaꞌan ndaa yukan, ti yaa yukan kuu Cristo Jesús, maa Seꞌe Yandios. Chi yaa yukan kuu maa Yandios chaku, ti maa ya kuu ja saꞌa ja na kuchaku yo sa ni. }sJa ka jini yo ja Yandios yɨndaꞌa yoꞌo ja ka kuu yo seꞌe ya, ti kuiꞌna un kuu ja yɨndaꞌa nɨ ñuyɨvɨ. J Ka jini yo ja yɨvɨ ka yɨꞌɨ ndaꞌa Yandios ja kuu ya Tata i, yɨvɨ un tu ka saꞌa i kuachi, chi maa Seꞌe Yandios jito yɨvɨ un nava tu kuu kueꞌe ndevaꞌa kuiꞌna un maa i. Taka jniñu ja tu ɨɨn nuu jiin jniñu ni taꞌu maa Yandios kuu kuachi, ko iyo kuachi ja ti xnaa yoꞌo ɨɨn jinu ni. _7Nu nau roꞌo ni ka jini ɨɨn ñani jnaꞌan ra, ja ka saꞌa da ɨɨn kuachi, ko nu ansu ɨɨn kuachi niꞌin ja na kuū da kuu, ti kuni ja na kakantaꞌu ra nuu Yandios ja kuu maa da, ti maa ya na nakuaꞌa ya ja na kuchaku da, nu ansu ɨɨn kuachi niꞌin ja kuū da kuu. Yukan kuu ja nu iyo ɨɨn kuachi niꞌin ja na kuū yɨvɨ un, chi iyo ɨɨn kuachi ja na xnaa yɨvɨ un ɨɨn jinu ni, ko yukan na ti tukaa kaꞌan ri ja na kakantaꞌu ja kuu kuachi un. Ti nu ni jini yo ja chunsoꞌo ya jnuꞌun ka jikantaꞌu yo nuu ya, ti kuni ndaa yo ja niꞌin yo taka ja ni ka jikan yo nuu ya. T!Ni ka iyo jnundee ini yo nuu Yandios, chi ka jini yo ja nu na kakantaꞌu yo nuu maa ya ja na kuaꞌa ya nau ja kuni yo, ti nu jini maa ya ja nandɨꞌɨ yo, ti chunsoꞌo jnuꞌun jikantaꞌu yo. !; Chaa ri tutu jaꞌa nuu roꞌo ja kandixia ndaa ra Seꞌe Yandios, nava na kuni ndaa ra ja iyo taꞌu ra ja na kuchaku ra siaꞌan ni ga jiin ya. G Ti yɨvɨ kandixia ndaa Seꞌe Yandios, ja ni nitaꞌu i ja na kuchaku i jiin ya, ko yɨvɨ tu kandixia ndaa Seꞌe ya, tu ni nitaꞌu i ja na kuchaku i jiin ya. Jnuꞌun sandɨꞌɨ ni ga ;o Ti jaꞌa kuu jnuꞌun ndaa ni jaꞌa ya nuu yo ja na kuchaku yo siaꞌan ni ga jiin ya. Chi ja ni siuku Seꞌe ya jniñu un na ni jiꞌi ya ja kuu yo ja na kuchaku yo jiin ya. oW Yɨvɨ kandixia ndaa seꞌe Yandios, iyo jnuꞌun ndaa jaꞌa ini añu i. Ti nau ja tu kandixia jnuꞌun ndaa kaꞌan Yandios, ti chaa xndaꞌu ñaꞌan skonani i ya, chi tu kandixia i jnuꞌun ni kaꞌan ya ja sɨkɨ Seꞌe ya. hI Nu ka jantaꞌu yo nuu yɨvɨ ka jaꞌa jandaa, ti ndoo tu kuantaꞌu yo suni nuu jnuꞌun maa Yandios ja kuñaꞌnu ga, ti yukan kuu ja kanuu ga. Yukan kuu ɨɨn maa jnuꞌun ndaa ja kaꞌan maa Yandios ja kuu Seꞌe ya. @yTi suni iyo uni sɨkɨ jniñu jaꞌa nuu ñuyɨvɨ. Yukan ka kuu maa Espíritu, jiin nducha na ni janducha Jesús, jiin nɨñɨ na ni jiꞌi ya. Ti ndɨ uni un, ɨɨn ni ka kaꞌan. a;Ti sɨkɨ jniñu ñaꞌnu un iyo uni testigo ja ka jaꞌa jandaa undi nuu andɨvɨ. Ti yukan kuu maa Tata yo Yandios, Seꞌe ya ja kuu jnuꞌun un, jiin Espíritu Santo. Ti ndɨ uni jnuꞌun jaꞌa kuu ɨɨn ni ga. 9Ti Jesús kuu Cristo ja ni taji Yandios ja na kundiso ya ɨɨn jniñu ñaꞌnu, ti ni kundaa ja kundiso ya jniñu ñaꞌnu un nuu ni janducha ya jiin nducha jiin kɨvɨ ni jatɨ ya nɨñɨ ya nuu ndaꞌa cruz. Ansu jiin nɨnɨ nducha, chi ni kuu nducha jiin nɨñɨ ja ni ka jaꞌa jandaa. Ti suni maa Espíritu kuu ja kuaꞌa jandaa sɨkɨ jniñu ya, chi Espíritu yukan kuu ja jaꞌa jandaa ndixia. @ y¿Ti nau kuu ja kundee jiin taka jniñu kueꞌe ka iyo nuu ñuyɨvɨ nusa? Suu yɨvɨ kandixia ja Cristo Jesús kuu maa Seꞌe Yandios. Jnuꞌun kuaꞌa jandaa sɨkɨ Seꞌe Yandios C Ti taka yɨvɨ ja ka kuu seꞌe Yandios ja ni ka kundee i jiin taka jniñu kueꞌe iyo nuu ñuyɨvɨ, ti jnuꞌun ni ka kandixia yo un kuu jnuꞌun ja ni ka kundee yo sɨkɨ ñuyɨvɨ.  Chi ja kuandatu yo jniñu ni taꞌu ya, yukan kuu ja kuu ini yo nuu maa ya, ti jniñu ni taꞌu ya ansu kundiso yo ja kachi yo ja vee. - SChi nu kuu ini yo nuu maa Yandios, ti jandatu yo jniñu taꞌu ya. Ti suni siaꞌan na kundaꞌu ini yo nuu yɨvɨ ka kuu seꞌe ya, chi ja ka yɨꞌɨ i jiin ya. Q  Taka yɨvɨ ka kandixia ja Jesús kuu Cristo, ja ni taji Yandios ja ndiso ya jniñu ñaꞌnu, ni nduu i seꞌe Yandios. Chi nu kuu ini yo nuu ɨɨn chaa kuu tata, ti suni na kuu ini yo nuu seꞌe da. I Ti maa Yandios ni taꞌu ɨɨn jniñu jaꞌa nuu yo: Nu ɨɨn yɨvɨ na kuu ini nuu Yandios, ti suni siaꞌan na kundaꞌu ini i nuu ñani jnaꞌan i. Jiin jnuꞌun kandixia ti kundee yoI Ko nu ɨɨn yɨvɨ kandixia Jesús na kachi i: “Ruꞌu, chi kuu ini ri nuu Yandios”, kachi i. Ko jito uꞌu i ñani jnaꞌan i, ti so xndoñaꞌan i ja siaꞌan. Chi vasu ndeꞌe i nuu ñani jnaꞌan, ko tu kundaꞌu ini i, ¿Ti nasa kuu kachi i ja kuu ini i nuu Yandios ja siaꞌan nu tujaꞌi kuni i nuu ya nusa? a;Ti yoꞌo ka kuu ini yo nuu Yandios, chi xnaka maa ya ni kundaꞌu ini ya yoꞌo. X)Nu siaꞌan ja iyo jnundee ini ja kundaꞌu ini Yandios yoꞌo, ti tukaa yuꞌu yo, chi maa jnundaꞌu ini un chajiyo jnuyuꞌu un kuaꞌan. Chi nu yuꞌu ini yo, ti yukan saꞌa ja vaji nundoꞌo nuu yo. Ja yukan kuu ja nu nau yɨvɨ ka yuꞌu ini i, yɨvɨ un ti kukutu ga ini i jiin jnundaꞌu, ja na kundaꞌu ini nuu jnaꞌan i. "=Nu siaꞌan ja ni kukutu jnundaꞌu ini un jiin yo, ti ja iyo jnuꞌun ndee ini yo nuu Yandios, ti tukaa yuꞌu yo ja kuu kɨvɨ na chaa juicio ñuyɨvɨ. Ti vasu kancha yo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ko tu yuꞌu yo ja kii juicio un, chi ka jika yo nava ni xnaꞌan maa Jesús yoꞌo. ykNu ndɨꞌɨ yukan ni ka kandixia yo, ti ni ka jini ndaa yo ja kundaꞌu ini Yandios yoꞌo, chi maa ya kuu jnuꞌun ndaꞌu ini. Taka yɨvɨ ka kundaꞌu ini jnaꞌan, ka yɨꞌɨ i ndaꞌa maa Yandios, ti suni maa ya kancha ya jiin yɨ. /Nu nau ɨɨn yɨvɨ na kee yuꞌu i ja Jesús kuu maa Seꞌe Yandios, ti yɨvɨ un yɨꞌɨ ndixia i jiin Yandios, ti suni kancha maa ya jiin i. *MTi maa ri, ja ni ka jini ndixia ri, ti ka jaꞌa ri jandaa ja maa Tata yo Yandios ni taji ya Seꞌe ya ni kii ya, ja ni kii nama ya yɨvɨ nuu ñuyɨvɨ naa i.  Siaꞌan na ti sa ni jini ndaa yo ja kancha Yandios jiin yo, ti ka yɨꞌɨ yo jiin ya, chi maa ya ja ni jaꞌa ya Espíritu ya nuu yo. Z- Ni ɨɨn yɨvɨ tu ni jini kuɨtɨ i nuu Yandios, ko nu ka kundaꞌu ini jnaꞌan yo, yukan stuu yo maa yo ja kancha Yandios jiin yo. Ti jiin jnuꞌun kundaꞌu ini un ni ka kuñɨɨ ini yo jiin jnuꞌun ya. ~{ Ñani naa ra, nu siukan ni kundaꞌu ini Yandios yoꞌo, ti suni siukan na kundaꞌu ini nuu ñani jnaꞌan yo naa yo. <}q Ti siaꞌan chaku ini yo nava kuu maa jnuꞌun ndaꞌu ini. Chi vasu tu ni ka kundaꞌu ini yo Yandios, ko maa ya, chi ni kundaꞌu ini ya yoꞌo ja ni taji ya Seꞌe ya ni kii ya, ja na kuu ya nava na kenchaa ya kuachi yo. Ti yukan ni ndumani ya jiin yo nava tukaa kuɨtɨ ini ya nuu yo sɨkɨ kuachi yo. p|Y Vijna ti ni ka chaku ini yo ja ni kenda ndijin nasa ni kundaꞌu ini Yandios yoꞌo, chi ja ni taji ya Seꞌe ya vasu vajnuꞌun ni seꞌe ya iyo, ja ni kii ya un nuu ñuyɨvɨ, ti ya yukan saꞌa ja na kuchaku yo siaꞌan ni ga. t~}L|>{zyAwvtt,sqFpoTnemxjj,hg~fdcc b<_^]\[`YXWzVoTTSRtQ PONMK'JH-FE.DCMBA@N??"=<1;<:98_765T32210\/|..-O,-+o*I)'&i%$i##w# ! DaPo=   I xte  bKa kuni kuñaꞌnu chaa ka kaꞌan jnuꞌun un nanu ja ka kuu da chaa ja ka xnaꞌan ley ja ni jaꞌa Yandios nuu tata yɨvɨ Israel janaꞌan ni nani Moisés. Ko vasu tu ka jini vaꞌa da ley un, ko ka kaꞌan da nanu chaa ka jini ndɨꞌɨ ley Moisés, vasu ni maa da tu ka chaku ini da na jnuꞌun ka kaꞌan da. Yukan kuu jnuꞌun xndaku ra nuu yɨvɨ un naa i, roꞌo Timoteo. `d ;bKanuu ja na xndaku ra siaꞌan, chi ka iyo tɨjnɨ yɨvɨ ni ka sama i jnuꞌun ka kaꞌan i, vanuxia ni ka sana ini i. Ka kaꞌan xaan i ko so ka kaꞌan i, chi ni ɨɨn i tu ka chaku ini na jnuꞌun ka kaꞌan i. c bSiaꞌan xndaku ra nuu taka ga yɨvɨ ka kandixia jnuꞌun Yandios ka ndututu ñuu Efeso. Siaꞌan xndaku ra nuu yɨvɨ un nava na kondoo añu i na kaꞌan ndaa i, ti na nduu ɨɨn nuu ini i sɨkɨ ja ni ka kandixia ndaa i jnuꞌun Yandios. Xnaꞌan ra nuu i ja na kundaꞌu ini nuu jnaꞌan i nanu kuu ini i nuu Yandios. Siaꞌan xndaku ra nuu yɨvɨ un, roꞌo Timoteo. zb obChaa un so ka kaꞌan da jnuꞌun nava ni ka saꞌa chaa Israel janaꞌan, ti tu jini yo nu jandaa kuu xi tuu. Tu yoso jnuꞌun un nuu tutu Yandios, chi so jnuꞌun ka jani da ti ka xndaꞌu da yɨvɨ ka kandixia. Tu nijniñu jnuꞌun un, ni tu chindee jnuꞌun un yoꞌo ja kuu nuu jniñu Yandios. Ja yukan kuu ja kaꞌan ri ja na xndaku vaꞌa ra nuu chaa un naa da. "a ?bRuꞌu Pablo, ja ni kachi ri ja kiꞌin ri ndañuu Macedonia, ti ni tatu ri roꞌo Timoteo ja na kendo ra ñuu Efeso yukan. Ti vijna kandaꞌu ri jiin ra ja na xnaꞌan ndaa ra nuu taka yɨvɨ ka ndututu yukan. Ti nduxaan ra nuu taka chaa tu ka kaꞌan ndaa jnuꞌun Yandios. L` bTi chaa ri tutu jaꞌa nuu ra Timoteo, ti kuu ra nanu ɨɨn seꞌe ri, chi ni kandixia ndaa ra taka jniñu ni saꞌa Cristo Jesús. Na chindee chituu Tata yo Yandios roꞌo Timoteo, ti na kundaꞌu ga ini Jitoꞌo Cristo Jesús maa ra. Ti na kukuee kuncha ra nuu ichi ya. Xndaku xaan Pablo ja kuu jnuꞌun ja tu kejnaꞌan W_ +bRuꞌu Pablo, kaꞌan ri jiin roꞌo Timoteo, ja na sandee ini ra. Kuu ri apóstol nuu Cristo Jesús, chi maa ya ni tatu jniñu jaꞌa nuu ri. Ti maa ya ni chisojnuꞌun ja nama ya yoꞌo nava na nanitaꞌu yo. Yukan kuu ja maa Yandios jiin Seꞌe ya Cristo Jesús ni jaꞌa ya jniñu jaꞌa nuu ri ja na kuu ri ɨɨn apóstol nuu ya. N^NYukan kuu jnuꞌun kaꞌan ri jiin ra naa ra. Ti ñuꞌun ini ri ja maa Jitoꞌo Jesús, ya kuu Cristo, na kundaꞌu ga ini ya, ti na chindee chituu ya roꞌo naa ra. Ti siaꞌan na koo.)]KNRuꞌu Pablo, ndiso jniñu ri nuu Jitoꞌo Jesús. Ti taꞌu ri jniñu nuu ra naa ra ja na kaꞌu ra tutu jaꞌa nuu tendɨꞌɨ ñani jnaꞌan yo yukan. L\NKanxiaꞌu jiin taka ñani jnaꞌan yo, ti nanuu jnaꞌan naa ra. w[gNRuꞌu Pablo, kandaꞌu ri jiin ra naa ra ñani, ja na kakantaꞌu ra nuu Yandios ja kuu ruꞌu naa ri. (ZINTi jandaa kuɨtɨ kuu jnuꞌun ni chiso ya, chi maa ya ni nakaji ya yoꞌo, ti jandaa ndixia kuu ja siuku ya jnuꞌun un. Jnuꞌun ndee ini sandɨꞌɨ ni ga UY#NYukan ti ruꞌu Pablo, jikantaꞌu ri nuu maa Yandios, ja kuu ya maa Yandios kaꞌnu xaan ini, ti jaꞌa ya jnundee ini. Ñuꞌun ini ri ja na saꞌa ndɨꞌɨ ya ja na koo ndoo koo ii ra, chi kuni ya ja na kunukuachi ra jiin yɨkɨ kuñu ra, nava tu naa kuachi koo sɨkɨ ra kɨvɨ nchaa tuku Jitoꞌo Jesús, ya kuu Cristo. nXUNJa yukan kuu ja kaꞌan ri jiin ra naa ra ja na kuxio ra nuu taka jniñu kueꞌe un, chi tu vaꞌa. dWANKo vanuxia vaꞌa ndeꞌe ra ti kotonchaa ra naa ra nu iyo ndaa jnuꞌun ka kaꞌan chaa ka kuni xnaꞌan roꞌo naa ra. Kotonchaa ra nu iyo ndaa xi tuu. Ti nu tu kejnaꞌan jnuꞌun un jiin jnuꞌun Yandios, ti koto kuantaꞌu ra. Ko maa ra kukutu ini ja na siin ra nava kuankoyo ra jiin jnuꞌun Yandios, chi iyo ndaa kuɨtɨ jnuꞌun ya. V1NKoto kasɨ ra yuꞌu chaa ka kaꞌan jnuꞌun Yandios, ni tu skexiko ra jnuꞌun ka kaꞌan da, chi ka kaꞌan da jiin inijnuni maa Yandios. >UwNKoto kasɨ ra jniñu saꞌa Espíritu Santo jiin ra. ;ToNTaka nau ja kuu, ti nɨnɨ nakuantaꞌu ra nuu Yandios naa ra, chi siaꞌan kuni ya ja na kunchuku yoꞌo naa yo ja ka kandixia yo Cristo Jesús, chi ja ka yɨꞌɨ yo jiin ya. OSNNɨnɨ kakantaꞌu nuu Yandios ti koto kaꞌncha ini ra naa ra. +RQNTi ja na koo sɨɨ ini ra naa ra. HQ NNi ɨɨn ra, koto saꞌa ndevaꞌa ra jiin ɨɨn yɨvɨ ja ni saꞌa ndevaꞌa jiin maa ra. Suꞌva kaꞌan vaꞌa ra jiin yɨvɨ un. Kukutu ini naa ra, koto yuji ra saꞌa ndevaꞌa ra jiin ñani jnaꞌan ra. Chi suꞌva chindee jnaꞌan jiin ñani jnaꞌan ra. Ti suni siaꞌan saꞌa ra jiin tendɨꞌɨ yɨvɨ un. QPNTi suni tatu ri roꞌo naa ra ja na xndaku niꞌin ra nuu chaa kuxi un nu tu ka kuni saꞌa da jniñu. Xndaku niꞌin ra nuu da nava na kukuiꞌya ini da, ti na nakani ini da nuu kuachi un, ti na saꞌa da jniñu. Ti chindee yɨvɨ ja tu jaꞌi kandixia ndaa i jnuꞌun Yandios. Suni nuu yɨvɨ vita ini, chi tu iyo ndee ini añu i jiin jnuꞌun ya ti sana i ɨnga ichi. Ti kukutu ini chindee ra savaꞌni ga yɨvɨ naa ra, ti na kukuee kunchuku ra. nOUN Nɨnɨ kuu ja na nakuaꞌa ra ja yɨñuꞌun nuu chaa ñaꞌnu un naa da, ti kava ndaꞌu ini ra nuu da naa ra, chi ɨɨn jniñu kaꞌnu ka saꞌa da. Ti siaꞌan na kukuee kunchuku ra naa ra ja ka iyo mani ra jiin jnaꞌan ra. ZN-N Ti kandaꞌu ri jiin ra naa ra ja na kava yɨñuꞌun ra nuu chaa ka kuñaꞌnu nuu yɨvɨ ka kandixia yukan, chi ka sajniñu xaan da ja kuu maa ra naa ra. Ti kuandatu ra nuu taka jnuꞌun ka xndaku da, chi ka nachuꞌun ichi da roꞌo naa ra. Kuaꞌa ja yɨñuꞌun nuu da naa da, chi maa Jitoꞌo ni jaꞌa jniñu nuu da naa da. iMKN Yukan kuu ja kaꞌan ndee jiin jnaꞌan ra naa ra, ti chindee nuu jnaꞌan ra. Chi siaꞌan ka saꞌa ra vijna, ko kandaꞌu ri jiin ra ja na siin ra naa ra. Jnuꞌun sandɨꞌɨ ni ga ni xndaku Pablo nuu ñani jnaꞌan da bL=N Ti sɨkɨ yukan kuu ja ni jiꞌi Cristo Jesús ja kuu yoꞌo naa yo ja na nanitaꞌu yo, ti kunchuku yo jiin ya. Vasu na kuū yo xi na kuchaku yo, ko tu xndiꞌi yo ini yo, chi ja jini yo ja noꞌon yo jiin ya. }KsN Siaꞌan kin nama ya yoꞌo, chi tu ni nakaji ya yoꞌo naa yo ja na kutaꞌu yo nundoꞌo. Chi suꞌva ni nakuaka ya yoꞌo ja na nanitaꞌu yo jiin jniñu ni saꞌa Jitoꞌo Jesús, ya kuu Cristo ja ndiso jniñu ñaꞌnu un nuu maa Yandios. lJQNKo yoꞌo naa yo tu kunchuku yo siaꞌan, chi ka iyo tuꞌva yo jiin jnuꞌun ya. Ka jika yo ñundijin, ti ka jini yo nanu kiꞌin yo, chi ka ndiyo ini yo ichi Yandios. Ka jandatu yo jnuꞌun ya, chi maa ya jaꞌa jnundee ini yoꞌo nava na kuu ga ini yo nuu ya. Ja siaꞌan na ti tukaa ga xndaꞌu yɨvɨ yoꞌo, chi ka kuu yo nanu soldado ja ka iyo tuꞌva da jiin saꞌma kaa ja nama maa da. Yukan kuu ja ka ñukuu ini yo ja nanitaꞌu yo, chi jnuꞌun ni ka kandixia yo un kuu ja nama yoꞌo. Ja siaꞌan ti ka kuu yo nanu ɨɨn soldado ja nama da xini da jiin ɨɨn lelu kaa (ja kaꞌan yo tɨkoko). INJa siaꞌan kuu ja na kuꞌun ini yo, ti tu kusu ini yo nanu ka saꞌa ɨnga yɨvɨ. Suꞌva na kundito ini yo nuu ichi Yandios. Na siuku ndaa yo ti tu kɨvɨ nduu yo ɨnga ichi nanu chaa jíni. Chi nu jakuaa na kiꞌin da ti nduva ndoko da, chi tu jini da nasa kaa ichi kuaꞌan da. Siaꞌan vii ka saꞌa yɨvɨ tu ka ñukuu ini jnuꞌun Yandios, chi tu ka jini da na ichi kiꞌin da. UH#NChi maa ra naa ra, ja ka jini vaꞌa ra jnuꞌun ya sɨkɨ yukan. Chi tu ka kuu ra nanu ɨɨn chaa kuaa ja tu kuni da na ichi kiꞌin da, chi ka jnuu vaꞌa ini ra nava kaꞌan jnuꞌun ya sɨkɨ yukan. [G/NKo roꞌo naa ra, tu kanchuku ra nanu yɨvɨ un ja tu ka jnuu ini i. Ko maa ra chi ja ka jnuu vaꞌa ini ra, ti ja kuu kɨvɨ na nchaa Jitoꞌo, ti tu kinaa ya roꞌo naa ra nanu kinaa ɨɨn ñakuiꞌna. xFiNKo nu kuan kuyajni kɨvɨ un ti yɨvɨ naa i kachi i: “Ni kukuee kanchuku yo vijna, tundo iyo kuɨtɨ”, kachi i. Ko kɨvɨ un, chi sanaa ini i, ti chaa ɨɨn nundoꞌo xaan un nuu i. Vasu jatu yeniꞌni añu i naa i nanu jnaꞌan ɨɨn ñasɨꞌɨ nu ni kejaꞌa kueꞌe ña ja kaku seꞌe ña. Chi siaꞌan kii nundoꞌo xaan nuu yɨvɨ un naa i, tu tu kaku i. kEONChi ja ka jini vaꞌa ra ja kinaa kɨvɨ un yoꞌo nanu saꞌa ɨɨn ñakuiꞌna ja yaku jakuaa. qD ]NNdeꞌe naa ra ñani, ja kuu maa ra naa ra tu kuu kachi ri na kɨvɨ ni na kuiya nchaa Jitoꞌo Jesús. {CoNYukan kuu ja koto xndiꞌi ra ini ra naa ra. Kaꞌan ndee jiin jnaꞌan ra naa ra jiin taka jnuꞌun jaꞌa.#B?NYukan na ti yoꞌo ja ka chaku ja kanchuku yo, suni ɨɨn ni, ndakoyo undi nuu viko ichi andɨvɨ un, ti yukan kunchuku yo saa ni jiin ya ja kuu saa ni. UA#NChi na jaa kɨvɨ un, ti kuun maa Jitoꞌo kii ya ichi andɨvɨ, ti kanajaa ya ja maa ya taꞌu jniñu, ti suni kanajaa ɨɨn ángel kuñaꞌnu ga, ti tɨvɨ ɨɨn ndɨkɨ Yandios. Ti kɨvɨ na tɨvɨ ndɨkɨ un, ndenda Jitoꞌo Jesús nuu ñuyɨvɨ yo. Ti yɨvɨ ni ka jiꞌi, ja ni ka kandixia i ya, xnakan yɨvɨ un, nandoto i. G@NJa yukan kuu ja ka xndaku ri ɨɨn jnuꞌun ndaa ni jaꞌa maa Jitoꞌo nuu ri nuu ra naa ra. Ti siaꞌan ka xndaku ri nuu ra vijna nasa koo kɨvɨ na nchaa tuku Jesús nuu ñuyɨvɨ. Chi xnakan yɨvɨ ni ka jiꞌi un nandoto i ti nchakoyo i jiin ya. Ti yoꞌo ja ka chaku kɨvɨ un, tu kuu kandu yo kiꞌin yo. `?9NKo yoꞌo naa yo, tu ka ndɨꞌɨ xaan ini yo, chi ka kandixia yo Jesús. Ti ka jini yo ja ni jiꞌi ya, ko ni nandoto ya. Ja yukan kuu ja ka ñukuu ini yo nava ni ka kandixia yo, chi jandaa kuu ja taji Yandios Jitoꞌo Jesús ndii ya jiin taka ñani jnaꞌan yo ja ni ka jiꞌi un, chi ja ni kunchuku i nuu ñuyɨvɨ ti ni ka kandixia i ya. ->SN Ñani naa ra, tukaa kuni ri ja kendo ra siaꞌan ni, chi kuni ri ja na kuni ra nasa ka jnaꞌan taka ñani jnaꞌan yo ja ja ni ka jiꞌi. Ti siaꞌan nava tukaa koo jnuꞌun kuiꞌya ini nuu ra naa ra. Chi ka kukuiꞌya xaan ini yɨvɨ ja tu ka jini i nachi kuankoyo ndɨyɨ un naa i. "==N Yukan na ndeꞌe taka yɨvɨ tu ka kandixia un, ti na kuaꞌa i ja yɨñuꞌun roꞌo naa ra, nava tu kakan ra ja kuchaku ra nuu savaꞌni ga ɨnga yɨvɨ ja na chindee i roꞌo naa ra. Ti siaꞌan kunchuku ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa naa ra. Nchaa tuku Jitoꞌo Jesús nuu ñuyɨvɨ :<mN Suni ja na kukutu ini ra, ti na kukuee kunchuku ra jiin jniñu ka saꞌa ra. Koto kaꞌncha ini ra ja saꞌa ra jniñu jiin ndaꞌa ra nava ni ka xndaku ri nuu ra naa ra. ;5N Ti siaꞌan ndixia kanchuku ra jiin ñani jnaꞌan yo ja kanchuku nɨ ndañuu Macedonia. Ko ka kandaꞌu ri jiin ra naa ra ñani, ja suꞌva viꞌi ga na koo jnuꞌun mani ini, ti viꞌi ga na kuñɨɨ jnundaꞌu ini jiin ra naa ra, sɨkɨ ja ka yɨꞌɨ taka yo jiin Jesús. K:N Ñani naa ra ja ka kandixia Jesús, tu nɨnɨ kuu ja undi chaa ri ɨɨn tutu nuu ra ja na kundaꞌu ini nuu jnaꞌan ra naa ra, chi maa Yandios ni chuꞌun ini añu ra ja siaꞌan na koo. Z9-NTi nu ka iyo sava yɨvɨ ka skexiko jnuꞌun ni xnaꞌan ri, ko ansu nuu jnuꞌun un ka skexiko i, chi suꞌva ka skexiko i maa jnuꞌun Yandios, ya ni jaꞌa Espíritu Santo nuu yo ja na koo ndoo yo nuu ya. }8sNVaꞌa kani ini ra naa ra, chi tu ni nakaji Yandios yoꞌo ja saꞌa ndevaꞌa yo, chi suꞌva ja na kaka ndoo yo. \71NTi kachi ya ja koto xndoñaꞌan ra nuu ñani jnaꞌan ra, chi maa Jitoꞌo, kuaꞌa ya ɨɨn nundoꞌo kaꞌnu xaan. Ja ka jini vaꞌa ra jnuꞌun yukan, chi undi nuu ja ni ka xndaku niꞌin ri nuu ra naa ra. %6CNKoto kunchuku ra nanu kanchuku yɨvɨ tu ka nchañuꞌun Yandios, chi yɨvɨ un, jñaꞌan ka saꞌa i, ti ka saꞌa i nanu kuɨtɨ, chi tu ka jnuu ini i. 5NKuni ya ja vii na saꞌa ra nu na nduku ra ɨɨn ñasɨꞌɨ kuncha ini veꞌe ra, ti ansu ja kɨvɨ nduu ra jiin jnuꞌun sɨɨ ini. Kachi ya ja na kuncha vaꞌa kuncha ndaa ra jiin ñasɨꞌɨ ra nava na koo ndoo ra jiin ña, ti ansu ja kusɨkɨnchaa ra maa ña. 45NKuni maa Yandios ja na koo ndoo koo ii ra naa ra. Ti koto ni ɨɨn ra kɨvɨ nduu jiin jnuꞌun sɨɨ ini ja kusɨkɨnchaa jnaꞌan ra naa ra. M3NRoꞌo naa ra ja ka jini ra naa jnuꞌun ni ka xndaku ri. Ti taka jnuꞌun un kuu mani jnuꞌun ndaa, chi ruꞌu Pablo, ndisojniñu ri nuu Jitoꞌo Jesús ja siaꞌan na xndaku ri nuu ra naa ra. A2 }NÑani naa ra, ja ka jini vaꞌa ra nava kunchuku ra ichi Yandios, chi siaꞌan ni ka xndaku ri nuu ra nava kunchuku ra, ti siaꞌan ka siuku ra vijna. Vijna ti ka kundaꞌu ini roꞌo naa ra, jikantaꞌu ri ti tatu ri roꞌo ja na siin ra kaka ndaa ra ichi Yandios. Ka kundaꞌu ini ri vanuxia ɨɨn ni ga ni ka kuu yo naa yo jiin Jitoꞌo Jesús nava ka kandixia yo maa ya. Chi nava kanchuku yo vijna, yukan kuu ja jajnaꞌan ini Yandios. 1N Siin ri jikantaꞌu ri nuu ya nava na kuaꞌa ya jnundee ini, ja na kondoo añu ra nuu Tata yo Yandios naa ra. Siaꞌan ti na kotuꞌva ra ja kuu kɨvɨ nchaa tuku Jitoꞌo Jesús jiin tendɨꞌɨ ga ñanijnaꞌan yo, ja ni ka kandixia i undi na janaꞌan, ti kanchuku i jiin maa ya. Siaꞌan jikantaꞌu ri nuu ya, ja na kotuꞌva ra ja kuu kɨvɨ un. Na kunchaa yo nava kuni maa YandiosQ0N Ti siin jikantaꞌu ri nuu ya, ti maa Jitoꞌo na saꞌa ya ja na kuñɨɨ ini ra. Ti na kundaꞌu ini nuu jnaꞌan ra jiin nuu taka ga yɨvɨ naa i, siaꞌan nanu ka kundaꞌu ini ri roꞌo naa ra. //N Siaꞌan ka jikantaꞌu ri nuu Tata yo Yandios jiin nuu Jitoꞌo Jesús, nava na chindee ya ruꞌu, ti na jakoyo ri nuu kanchuku ra naa ra. 3._N Ti ka siin ri ka jikantaꞌu ri nuu ya taka kɨvɨ ja na chindee ya ruꞌu naa ri, ja na jaa ri nuu kanchuku ra. Ti nu ni ka jakoyo ri, ti yukan na xndaku ri tɨjnɨ ga jnuꞌun ya, ja tu jaꞌi kuni ra naa ra. Ti siaꞌan na niꞌin ra jnundee ini, ti na kuñɨɨ ini ra jiin jnuꞌun ya naa ra. s-_N Ka kusɨɨ ini ri yukan ja siaꞌan ni ka kandixia ndaa ra jnuꞌun Yandios, so ja tu ka jini ri nasa kakantaꞌu ri nuu Yandios ja kuu roꞌo naa ra. Ti taka jinu nakuantaꞌu ri nuu Yandios ti ndakuniꞌin ri roꞌo naa ra nuu ya. +,ONNi iyo jnuꞌun ndɨꞌɨ ini, ko vijna tukaa. Ni kukuee kanchuku vaꞌa ri vijna, chi ni ka jini ri ja nɨ ini ra ka kandixia ndaa ra jnuꞌun Jitoꞌo Jesús. q+[NÑani, nu ni ka jinisoꞌo ri nava kanchuku ra naa ra, ti ni ka kusɨɨ xaan ini ri naa ri ja ka siin ra nava ka kandixia ra. Ni ka kuu ndee ini ri, chi kɨvɨ un ka ndɨꞌɨ xaan ini ri ja sɨkɨ ɨɨn nundoꞌo ka janaꞌan ri. z*mNKo nu ni nandeokuñɨ Timoteo ja ni jaa da ñuu Tesalónica, ti ni nakani da jnuꞌun nuu ri naa ri nava kanchuku ra yukan. Kachi da ja nɨ ini ra ka kandixia ra Jesús, ti ka kundaꞌu ini nuu jnaꞌan ra. Suni kachi da ja nɨnɨ ka ñukuu ini ra ruꞌu naa ri, ti ka ndiyo ini ra naa ra ja na kuni tuku ra nuu ri. Suni ka ndiyo ini ri ja na nakuni jnaꞌan yo. o)WNChi ruꞌu, tu kuu vaꞌa ini ri, ti ndɨꞌɨ xaan ini ri nasa ka kuu ra naa ra. Ja yukan kuu ja ni taji ri Timoteo ja na jandeꞌe da nasa kanchuku ra, nu ka siin ra nava kuaꞌan ra, chi sandau kueꞌe jaꞌuꞌu un roꞌo naa ra, ti kinikava ra nuu kuachi. Chi nu siaꞌan na kuu, ti va so ni ka saꞌa jniñu kaꞌa ri na ni xnaꞌan ri nuu ra naa ra. (NTi jandaa ndixia kuu un, chi na ni ka kunchuku yo ni ka xndaku ri ja siaꞌan koto yo nundoꞌo un naa yo, ti ni kundaa un vijna. ')NNa kɨtuu da roꞌo nava tu xndiꞌi ra ini ra jiin nundoꞌo un, chi jandaa ni kachi Yandios ja koo ndoꞌo koo nene yo nundoꞌo un naa yo. &Nti ni taji ri ñani yo Timoteo kuaja da nuu kanchuku ra ja na kuaꞌa da jnundee ini roꞌo naa ra. Maa Yandios ni taji ya maa da nuu yo ja na kunukuachi da nuu jniñu ya. Ti jniñu un kuu ja na kachanuu yo jnuꞌun Cristo kiꞌin taka ñuu. Kuaja da nuu kanchuku ra naa ra, ti na kuaꞌa da jnundee ini roꞌo nava na kandixia ndaa ga ra jnuꞌun Yandios sɨkɨ Jesús naa ra. V% 'NJa yukan kuu ja ka ndoꞌo xaan ini ri ja kuu roꞌo naa ra. Ti tukaa ka kundee ini ri undi nu tu niꞌin ri jnuꞌun nasa ka iyo ra naa ra. Ja yukan kuu ja vaꞌa ga ja ni kendo maa ɨɨn ri ñuu Atenas, $+NYukan kuu ja nakuantaꞌu ri nuu Yandios chi kaꞌnu xaan ɨɨn jniñu ni saꞌa ya jiin ra naa ra, ti kusɨɨ xaan ini ri jiin jniñu un.g#GNKo tu xndiꞌi ini ri yukan, chi kundatu ri undi na nchaa tuku Jitoꞌo Jesús nuu ñuyɨvɨ yo, ti kɨvɨ un ndixia na ti ndusɨɨ ini ri kundichi ri nuu ya. Ti jandaa ndixia kuu un, chi ni ka xnaꞌan ri nuu ra nasa kaka ndaa ra ichi ya, ti ni ka kuu ndee ini ra jiin jniñu un. Ja yukan na ti koo sɨɨ ini taka yo kɨvɨ nu na kujiin yo nuu ya. s"_NRuꞌu Pablo, nɨnɨ ndiyo ini ri jaa ri, ko taka jinu ja kuni ri jaa ri, ti jasɨ chaa uꞌu un ini ri. a!;NÑani naa ra, ja iyo tɨꞌlɨ kɨvɨ na ni ka kuxio ri nuu ra naa ra. Ti vasu tu ka jini nuu jnaꞌan yo, ko nɨnɨ ka ñukuu ini ri nuu ra naa ra. Ka ndiyo ini ri jaa ri ja na nakuni jnaꞌan tuku yo naa yo.  %NVijna ti nduku xaan da ja tukaa na kaꞌan ri jnuꞌun Jesús nuu yɨvɨ taka ga nación. Ka kuni da kasɨ da ichi i ja tukaa na kandixia i ɨɨn jnuꞌun ndaa ja kaꞌan sɨkɨ Jesús, nuu kaꞌan nasa nanitaꞌu i nuu Yandios. Siaꞌan kanda yɨvɨ hebreo un, chi nɨnɨ ka saꞌa ndevaꞌa da. Taka kɨvɨ ka skaa da kuachi un sɨkɨ da. Ti ja kuu yɨvɨ un kii ɨɨn nundoꞌo kaꞌnu xaan ga sɨkɨ i, chi siaꞌan ni kachi Yandios. Ndoꞌo ini Pablo ja kiꞌin tuku da nuu kanchuku yɨvɨ ka kandixia ñuu Tesalónica hINTi maa chaa hebreo un ka kuu ja ni ka jaꞌni Jitoꞌo Jesús. Ti jnaꞌan da janaꞌan, suni siaꞌan ni ka jaꞌni da proféta, chaa ni ka kaꞌan jnuꞌun Yandios na janaꞌan yukan. Suni siaꞌan ni ka saꞌa jnaꞌan ri hebreo jiin ri naa ri, chi ni ka keniꞌin da ruꞌu naa ri nuu ñuu da. Ti jiin taka jniñu kueꞌe ka saꞌa da un tu jantaꞌu Yandios da naa da, chi tukaa ga ka kuni kuandatu da Yandios. Ni ka nduu da chaa ndevaꞌa nuu yɨvɨ savaꞌni ga nación.  NTi siaꞌan sa ni ka jini ri ja ni chindee jnuꞌun ya roꞌo naa ra, chi suni ni ka jnaꞌan ra nanu ni ka jnaꞌan yɨvɨ ka kandixia ja kanchuku tɨjnɨ nuu ndañuu Judea, chi ni ka ndikun yɨvɨ ñuu da un maa da, ti ni ka jito uꞌu i da naa da. gGN Ja yukan kuu ja nɨnɨ nakuantaꞌu ri nuu Yandios ja kuu roꞌo naa ra. Na kuantaꞌu ri nuu Yandios chi vaꞌa xaan ni ka ñusoꞌo ra jnuꞌun ya. Tu ni ka jantaꞌu ra jnuꞌun ka kaꞌan yɨvɨ. Chi suꞌva, ni ka jantaꞌu ra ɨɨn jnuꞌun ndaa kuɨtɨ, chi ni ka jini ra ja yukan kuu maa jnuꞌun Yandios. Siaꞌan ni ka jantaꞌu ra jnuꞌun ya, chi vanua ni ka kandixia ra Jesús. Ti undi vijna kande jnuꞌun un ini añu ra nava na kaka ndaa ra ichi ya naa ra. oWN Ti siaꞌan vii vii ni ka xndaku ri nuu ra naa ra na ni ka jaꞌa ri jnundee ini roꞌo. Ti ni xndaku xaan ri nuu ra na ra ja na siin ra jiin jnuꞌun ya, chi maa ya kuu ja ni nakaji yoꞌo naa yo. Ni nakaji ya yoꞌo ja na kɨvɨ yo ñuu nuu taꞌu ya jniñu, chi yukan kuu nuu vii kunchuku yo jiin ya. Jaꞌa kuu jnuꞌun ni ka xnaꞌan ri nuu ra naa ra. N Nanu xndaku ɨɨn tata nuu seꞌe da, suni siaꞌan ni ka jaꞌa ri jnundee ini roꞌo naa ra, ti ka jini vaꞌa ra yukan. |qN Ka iyo ra ja kuaꞌa ra jandaa chi ni ka jini vaꞌa ra, ti suni maa Yandios jini vaꞌa ga ya nasa ni ka kunchuku ri yukan. Ni ka jini ra nava ni ka jika ndaa ri ichi ya. Ja siaꞌan kuu ja ni ɨɨn yɨvɨ tu kuu kankuachi i sɨkɨ ri. N Ñani, ka nukuꞌun vaꞌa ini ra nava ni kunchuku yo. Ti ruꞌu, vasu iyo nasa kuita ri, ko ni ka saꞌa ri jniñu nava tu xndiꞌi ri ini ra naa ra nasa kuu ja kuchaku ri. Ti vasu kaku ri jiin jniñu, ko nɨnɨ ka xnaꞌan ri jnuꞌun Yandios nuu ra naa ra. PNNi ka kundaꞌu ini ri roꞌo naa ra, ti ansu nɨnɨ ni ka kundaꞌu ini ri, chi suꞌva jiin nɨ ini nɨ añu ri ni ka xnaꞌan ri jnuꞌun Yandios nuu ra. Ti ansu jnuꞌun un ni ka xnaꞌan ri, chi ka iyo ri ja na kuaꞌa ri undi maa ri ja na nama ri roꞌo naa ra niku. Chi vanua ni ka kundaꞌu xaan ini ri roꞌo naa ra. 8iNVasu kuñaꞌnu ri ja kuu ri apóstol nuu Cristo, ti vasu kuu saꞌa ri jniñu ñaꞌnu, ko tu ni kuni kinyaꞌu ri nuu ra naa ra ja na niꞌin ri xuꞌun. Chi suꞌva ni jito vaꞌa ri roꞌo naa ra nanu saꞌa ɨɨn ñasɨꞌɨ nu jito vaꞌa ña seꞌe kuachi ña, chi kundaꞌu ini ña maa i. b=NTi ka jini ra ja tu ka nduku ri ja yɨñuꞌun nuu ra naa ra, ni nuu yɨvɨ ɨnga ñuu. 6eNKa jini vaꞌa ra ja tu ni ka xndaꞌu ri roꞌo naa ra jiin ɨɨn jnuꞌun vii jaꞌa, ja na kin yaꞌu ri nuu ra naa ra, chi jini maa Yandios ja yukan kuu jnuꞌun ndaa. 1NChi suꞌva ka siin ri ka kaꞌan ri maa jnuꞌun Yandios, chi maa ya ni nakaji ruꞌu naa ri, ti ni tatu ya ruꞌu naa ri ja na xndaku ri nuu yɨvɨ nasa nanitaꞌu yo. Yukan kuu jnuꞌun ka kaꞌan ri, ko ansu ja na kuu nava ka kuni yɨvɨ naa i, chi ja na kuu nava kuni maa Yandios. Chi maa Yandios kuu ja jini vaꞌa taka jnuꞌun kaꞌan yo jiin ja ndoꞌo ini yo, chi yɨjiyo ndeꞌe ya añu yo. NKo tu ni ka naxndiꞌi ini ri jiin jnuꞌun ni ka kaꞌan ri, chi vanua ka xnaꞌan ri maa jnuꞌun ndaa. Ni tu ka ndoꞌo ini ri ja kinyaꞌu ri nuu jnuꞌun ka kaꞌan ri nuu ra naa ra. Ti jnuꞌun ni ka kaꞌan ri tu ni ka xndaꞌu ri roꞌo naa ra. `9NKa jini ra nundoꞌo ni ka jito ri na ni kunchuku ri ñuu Filipos. Chi ni ka kaꞌan ndevaꞌa yɨvɨ sɨkɨ ri, ko tu ni ka yuꞌu ri, chi viꞌi ga ni ka siin ri ni ka kaꞌan ndaa ri jnuꞌun Yandios, chi maa ya ni chindee ruꞌu naa ri vasu ni ka jito xaan ri nundoꞌo. Suni siaꞌan ni ka jnaꞌan ri na ni ka jakoyo ri ñuu ra naa ra.  )NÑani, roꞌo ja ka kandixia Jesús, ja ka jini vaꞌa ra nasa ni kuchuku ri jiin ra naa ra. Ka jini ra ja vii ni kunchuku ri jiin ra naa ra. Ka jini ra ja vii ni kunchuku yo. Tu kachi yo ja tu na jniñu ni ka saꞌa ri, chi suꞌva ni ka chindee xaan ri roꞌo naa ra. c AN Ti suni ka kaꞌan i ja ka ndatu ra kɨvɨ nchaa maa Seꞌe Yandios nuu andɨvɨ, ja ni naxndoto ya maꞌñu ndɨyɨ. Ti Seꞌe ya un kuu Jesús, ya nama yoꞌo nuu nundoꞌo kaꞌnu xaan ja kuu kɨvɨ na nchaa ya, ja na xndichi ya ñuyɨvɨ yo. Yukan kuu jnuꞌun ka kaꞌa yɨvɨ un taka ñuu naa i. Jniñu ni saꞌa Pablo ñuu Tesalónica -N chi taka ñuu iyo yɨvɨ ka jani jnuꞌun ra naa ra nava ni ka kusɨɨ ini ra na ni ka jakoyo ri nuu kanchuku ra, chi ni ka jantaꞌu ra jnuꞌun ni ka kaꞌan ri. Ti suni maa i ka jani i jnuꞌun nava ni ka sama ini ra, chi tukaa ka nchañuꞌun ra santu ni ka saꞌa yɨvɨ, chi santu un tu ka chaku. Ko vijna ti ja ka nchañuꞌun ra ɨɨn ni ga maa Yandios chaku, ti ka janukuachi ra nuu maa ya. q ]NKo ansu nɨnɨ yɨvɨ ndañuu Macedonia jiin Acaya ni ka jini jnuꞌun ra naa ra ja ni ka kandixia ndaa ra Jitoꞌo Jesús, chi ni jichanuu jnuꞌun un kuaꞌan taka ñuu. Ja yukan kuu ja tukaa nɨnɨ kuu ja xndaku nuu jnaꞌan yo, %  ENJa siaꞌan ti suni ni ka kuu ndee ini yɨvɨ ka kandixia ndañuu Macedonia jiin Acaya, chi ni ka jini i nava ni ka kundee ra vasu ni ka jito ra nundoꞌo. V  'NSɨkɨ ja ni ka jantaꞌu ndaa ra jnuꞌun Jesús, yukan kuu ja ni ka jito ra kuaꞌa nundoꞌo. Ni ka ndonda yɨvɨ sɨkɨ ra naa ra. Ti vasu siaꞌan kuu, ko ka kusɨɨ ini ra, chi maa Espíritu Santo ni jaꞌa jnundee ini, ti ni ka natejnaꞌan ra nava ni ka saꞌa ruꞌu naa ri, chi suni siaꞌan ni ka ndonda yɨvɨ sɨkɨ ri. C  NSiaꞌan kuu chi na ni ka kaꞌan ri jnuꞌun Yandios nuu ra naa ra, tu ni ka kaꞌan ri ja kuu ini maa ri, chi maa Yandios ni jaꞌa jnuꞌun un ja na kaꞌan ndaa kuɨtɨ ri naa ri, ti maa Espíritu Santo ni saꞌa ja ni ka chaku ini ra jnuꞌun un, ti ni ka kandixia ndaa ra naa ra. Siaꞌan kuu chi ka jini vaꞌa ri ja maa Yandios ni saꞌa jniñu ñaꞌnu un, ti yukan kuu ja ni ka kejaꞌa ka kandixia ndaa ra Jesús. Ti maa ra naa ra, ja ka jini vaꞌa ra nasa ni kunchuku ri jiin ra. Chi ka nduku ri ja vaꞌa ja kuu roꞌo naa ra ti ansu ja kuu maa ri naa ri. M  NKa jini vaꞌa ri ja Yandios ni nakaji ya roꞌo naa ra nava na kandixia ndaa ra Jesús. Ja yukan kuu ja ɨɨn ni ga ñani jnaꞌan ka kuu yo, chi ni ka kandixia ndaa yo maa Jitoꞌo Jesús. i  MNchi ka jini vaꞌa ri ja ka siuku ndaa ra naa ra. Ti ka kusɨɨ ini ra naa ra, ka janukuachi ra, chi nɨ ini ra ni ka kandixia ra maa Jitoꞌo Jesús, ya kuu Cristo, chi ka ndiyo ini ra ja na niꞌin ra yaji ra nuu Yandios. > wNRuꞌu naa ri, nɨnɨ ka jikantaꞌu ri nuu Yandios ja kuu roꞌo naa ra, chi ni ka kandixia ndaa ra maa Jitoꞌo Jesús. Nɨnɨ ka ndaku niꞌin ri roꞌo naa ra nuu Yandios, i ONRuꞌu Pablo jiin Silvano jiin Timoteo, chaa ri tutu jaꞌa nuu taka roꞌo, yɨvɨ ka kandixia Jesús ka ndututu ñuu Tesalónica, vanuxia ja ka yɨꞌɨ ra jiin Tata yo Yandios jiin Jitoꞌo Jesús. Ti Jesús kuu Cristo, ya ndiso jniñu ñaꞌnu nuu Yandios. Ti maa Tata yo Yandios jiin Jitoꞌo Jesús, na kundaꞌu ini ya ti na chindee ya roꞌo naa ra, ti ja na kukuee kunchuku ra nava kuni maa ya. Na ndeꞌe yo ti na kotonchaa yo nava ni ka kandixia yɨvɨ ñuu Tesalónica QKanxiaꞌu jiin jnaꞌan naa ra, ti yɨñuꞌun teyuꞌu nuu jnaꞌan ra. Ti ruꞌu Pedro, ñukuu ini ri ja na ko sɨɨ ini taka roꞌo ja ka yɨꞌɨ ra ndaꞌa Cristo. Ti siaꞌan na koo. Yɨvɨ ka kandixia kanchuku ñuu Babilonia, ja suni ni nakaji Yandios nanu ni nakaji ya roꞌo naa ra, ja ka kandixia ra, ka kaꞌan i ja na sandee ini ra. Ti Marcos, chaa kuu nanu seꞌe ri, suni siaꞌan kaꞌan da ja na saꞌa ndee ini ra naa ra. "= Ti ruꞌu Pedro, na kachi ri ja, ja ka jini ra ja Silvano kuu da ɨɨn ñani ja siuku ndaa da nuu Cristo. Ti ni chindee da ruꞌu na ni chaa ri tutu jaꞌa kuaja nuu ra naa ra. Ti kandaꞌu ri jiin ra ja na kuantaꞌu ra jnuꞌun jaꞌa, chi kaꞌan ndaa ri ja iyo tɨjnɨ ja saꞌa Yandios jiin yo sɨkɨ ja kundaꞌu ini ya yoꞌo. Kukutu ini jiin jnuꞌun jaꞌa ja kanchuku ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa.  Ti na kaꞌan yo ja vii xaan kuñaꞌnu Cristo, ja taꞌu ya jniñu ja kuu saa ni. Ti siaꞌan na koo. Jnuꞌun sandɨꞌɨ ni ga 8i Ti vasu siaꞌan kuu, ko jandaa ndixia ja kundaꞌu ini Yandios roꞌo naa ra, chi ni nakaji ya roꞌo naa ra ja na nduñaꞌnu ra jiin ya ja kuu saa ni. Ti jandaa ndixia kuu jnuꞌun yukan, chi ɨɨn jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Cristo ja kuu yoꞌo naa yo. Ko xnakan na kondoꞌo ra ja kanchuku ra nuu nuyɨvɨ jaꞌa, chi kuaꞌa yɨvɨ nundoꞌo roꞌo sɨkɨ ja ka kandixia ra jnuꞌun Cristo, ko tu yuꞌu ra. Ti vasu siaꞌan kuu, ko jaa ɨɨn kɨvɨ ja saꞌa ndaa Yandios ndɨꞌɨ un. Kuaꞌa ya jnundee ini roꞌo nava na jakuɨñɨ niꞌin ga ra nuu nundoꞌo jnaꞌan ra. Saꞌa ya ja na kuꞌun teyɨɨ ini ra jiin jnuꞌun ka kandixia ra, ti kukutu ini ra jiin jnuꞌun un. iK Yukan kuu ja kuni ja kundichi niꞌin ra sɨkɨ jaꞌuꞌu un, ti kuu kundee ra jiin nu ñuꞌun teyɨɨ ini ra jiin jnuꞌun kandixia ra Cristo. Chi suni siaꞌan ka ndoꞌo ñani jnaꞌan ra kanchuku nɨ tuꞌu nuyɨvɨ. kOJandaa ndixia kuu ja na koo ndito ini ra naa ra ti kaji na koo xini ra, chi jaꞌuꞌu un jito yuꞌu roꞌo ti nduku nasa saꞌa ja kanakava ra nuu ɨɨn kuachi. Ti xaan ga chaa un ansu ɨɨn ndɨkaꞌa nu nduxaan tɨ. 6eKoto xndiꞌi ini ra nu nau ɨɨn ja ka jnaꞌan ra, suꞌva vaꞌa ga ja na nakuaꞌa ra maa ra nuu ndaꞌa Yandios, chi maa ya ndito roꞌo, chi kundaꞌu ini ya roꞌo. 4~aTendɨꞌɨ roꞌo yɨvɨ ka kandixia, koto nduniꞌin ini ra nuu Yandios, chi suꞌva saꞌa ndaꞌu maa ra, ti nava na nakuni ra ja ka yɨꞌɨ ra ndaꞌa Yandios, ya taꞌu jniñu nuu taka ja iyo. Nu siaꞌan na saꞌa ra, ti jandaa kuu ja nduñaꞌnu ra na jaa kɨvɨ nchaa Cristo Jesús. G}Ti roꞌo ja ka kuu ra chaa kuachi, suni siaꞌan kuandatu ra nuu chaa ka jito roꞌo, chi ka ndiso da jniñu ja kuñaꞌnu da nuu ra naa ra. Tendɨꞌɨ roꞌo ja ka kandixia, kava ndaꞌu ini ra jiin jnaꞌan ra, saꞌa ndaꞌu maa ra nuu ñani jnaꞌan ra, chi siaꞌan kaꞌan nuu tutu ii Yandios:Jito uꞌu Yandios yɨvɨ ka saꞌa vixi maa, ti suꞌva kundaꞌu ini ya ti chindee ya yɨvɨ saꞌa ndaꞌu i maa i. Kachi tutu ii. |'Saꞌa vaꞌa jniñu ka ndiso ra ja ka jito ra yɨvɨ ka kandixia, nava na niꞌin ra taꞌu, ti nduñaꞌnu ra jiin jitoꞌo ra kɨvɨ na nchaa ndijin ya, chi maa ya kuu jitoꞌo ra ja kuñaꞌnu ya nuu ra. Ti nduñaꞌnu ra jiin ya ɨɨn jniñu ja tukaa naa kuɨtɨ. ;{oKoto nduvixi ini ra, ti kachi ra ja maa ra kuu ja taꞌu jniñu nuu i, chi suꞌva na koo ndaa ini ra nava na kuni yɨvɨ naa i nasa kuu vaꞌa ga kaka ndaa i nuu ichi Yandios. 'zGKo ja kuu vijna, kanuu ja koto vaꞌa ra yɨvɨ Yandios. Nanu ɨɨn pastor ja jito vaꞌa da rɨɨ da, ti siaꞌan koto vaꞌa ra yɨvɨ, chi ndiso jniñu ra ja koto ra yɨ ja ka kuu i seꞌe maa Yandios. Ko sɨɨ ini ra ja koto ra i, chi yukan kuni Yandios. Ti ansu chayɨka ya roꞌo, ti ni ansu ja kundiyo ini ra ja niꞌin ra xuꞌun jiin jniñu saꞌa ra un. Chi suꞌva kusɨɨ ini, ti saꞌa ra jniñu un. dy CVijna ti ruꞌu Pedro, na kandaꞌu ri nuu ra naa ra, roꞌo ja ka kuu ra chaa ñaꞌnu ja ka jito ra yɨvɨ ka kandixia, chi suni chaa ñaꞌnu kuu ri, ti jito ri yɨvɨ ka kandixia. Ti kuu ri ɨɨn chaa ni jini ri jiin nuu ri nasa ni ndoꞌo Cristo. Ko jaa ɨɨn kɨvɨ ja chaa ndijin ya, ti ruꞌu jiin roꞌo naa ra na nduñaꞌnu yo jiin ya. ?xwKo roꞌo ja ka jnaꞌan ra nundoꞌo nava kuni maa Yandios, vasu siaꞌan ka jnaꞌan ra, ko koto kaꞌncha ini ra ja saꞌa ra jniñu vaꞌa. Nakuaꞌa maa ra ndaꞌa maa Yandios, ya ni saꞌa roꞌo, chi siuku ndaa ya taka ja ni chisojnuꞌun ya. Xndaku Pedro nuu chaa ka ndiso jniñu jiin chaa kuachiOwTi nu uꞌu xaan ti ka yaꞌa yɨvɨ vaꞌa nuu nundoꞌo, ¿Ndoo ka jani ini ra ja jnaꞌan yɨvɨ kuaꞌan kanda ja ka saꞌa i kuachi nusa? ¿Ka jani ini ra ja ka kendo vaꞌa i nuu Yandios nu? wvgTi jiin nundoꞌo ka jnaꞌan ra vijna, yukan jini ini yo ja ja ni kejaꞌa nanduku ndaa Yandios kuachi yo. Kuni yo yukan, chi xnakan saꞌa ya ja na koto ra nundoꞌo. Ti na kuni ya na ndenu ka kandixia ndaa ra Cristo xi tuu. Ti nu siaꞌan na saꞌa ya jiin seꞌe ya, ¿ti ndee ga saꞌa ya jiin yɨvɨ ja tu ka jandatu i jnuꞌun kaꞌan ya sɨkɨ Cristo nusa? +uOKo nu ka ndoꞌo ra sɨkɨ ja ka kandixia Cristo, ti tu kukanuu ra. Chi suꞌva, nakuantaꞌu nuu Yandios ja ka ndoꞌo ra sɨkɨ ja ka yɨꞌɨ ra jiin Cristo. t Ti nu ka ndoꞌo ra, ti ka ndoꞌo ra, ko sɨkɨ ja ka kandixia ra Cristo, ansu sɨkɨ ja ka saꞌa ra ɨɨn kuachi nanu ka ndoꞌo yɨvɨ ka jaꞌni ndɨyɨ, xi yɨvɨ sakuiꞌna, xi yɨvɨ ka saꞌa jniñu kueꞌe, xi yɨvɨ kɨvɨ nduu nuu jniñu tatu. OsTi xaan ndatu ra vijna ja ka kaꞌan ndevaꞌa yɨvɨ sɨkɨ ra ja ka kandixia ra Cristo. Chi jiin yukan ka stuu ndijin ra maa ra ja kancha Espíritu Yandios jiin ra, ja kuñaꞌnu xaan ya. Vasu ka kaꞌan ndevaꞌa yɨvɨ sɨkɨ ra, ko kancha Espíritu Santo jiin yo, ti chindee ya roꞌo ja na kundee ra jiin nundoꞌo un. ]r3 Chi suꞌva, ko sɨɨ ini naa ra nu ka ndoꞌo ra nanu ni ndoꞌo Cristo, chi jandaa kuu ja kondoꞌo ra sɨkɨ ja ka yɨꞌɨ ra jiin ya. Yukan na ti koo sɨɨ ini ra naa ra ja kuu kɨvɨ na ndenda ndijin ya, ti xnaꞌan kaji ya ja vii xaan kuñaꞌnu ya. Siaꞌan kuu ra ja kuu kɨvɨ un naa ra vasu ka jnaꞌan xaan ra nundoꞌo vijna. h~#|yvusrqonlPji6hffyedpca_^K]]\j\[YXVVU{TT1RQQPGONNM\LKIIHYFFTEDBAzA??]=<;987y654O3 2 0/.,++*)u('%$$"!~Y.;$) (y -MSbNu na saꞌa i taka un ti siaꞌan ka nakaya i taꞌu i nuu andɨvɨ, chi ndeꞌe Yandios taka jniñu ka saꞌa i nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti nu na jaa kɨvɨ ja najakoyo i nuu andɨvɨ, ti yukan nanitaꞌu i nuu Yandios ja tukaa ga kuū i. Jnuꞌun sandɨꞌɨ ni ga ni tatu Pablo nuu Timoteo YL+bSiaꞌan xndaku ra nuu yɨvɨ riku un, ti nava na saꞌa i taka ja vaꞌa, ti na ndeꞌe i nasa chindee i tɨꞌlɨ taka yɨvɨ ndaꞌu un. Na tejnaꞌan i jaku xuꞌun ka ñavaꞌa i un nuu yɨvɨ ndaꞌu. HK bTi roꞌo Timoteo, xndaku ra nuu yɨvɨ riku kanchuku nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Kachi jiin da ja koto kava vixi ini da ɨɨn ndajniñu kuaꞌa ka ñavaꞌa da, ti ni koto kundiyo ini da nuu xuꞌun un, chi tu niꞌin jniñu, ti ni tu nama un maa da. Xndaku nuu da ja na kuñukuu ini da Yandios, chi maa ya kuu ja kuaꞌa ja kuchaku yo. Jaꞌa ya taka ja nandɨꞌɨ yo, ti siaꞌan na koo sɨɨ ini yo jiin taka ja jaꞌa ya nuu yo taka kɨvɨ. BJ}bMaa ɨɨn ni Yandios kuu ja tu jiꞌi, chi chaku ya siaꞌan ni jakuu saa ni, ti taja ii nuu kancha ya ja ni tu kuu tuꞌva ɨɨñ yɨvɨ nuu ya, ti ni ɨɨn yɨvɨ tu ka jini nuu ya. Ti yoꞌo na kunchañuꞌun yo ya taka kɨvɨ, chi maa ya kuu ja taꞌu jniñu nuu ñuyɨvɨ ja kuu saa ni. Ti siaꞌan na koo. fIEbChi nu na jaa kɨvɨ un ti Yandios siuku ya jnuꞌun jaꞌa, ti taji ya Seꞌe ya Cristo Jesús, chi maa ɨɨn ni Tata yo Yandios kuu ya kuñaꞌnu xaan nuu nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ. Ti maa ɨɨn ni Yandios iyo ja kuu nuu taka ga chaa ka kuñaꞌnu. Ti suni maa ɨɨn ni Yandios kuu ja taꞌu jniñu nuu taka chaa ka ndiso jniñu nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. +HObJa siaꞌan kuu ja kuandatu jniñu taꞌu ri nuu ra, chi kaꞌan ndaa kuɨtɨ ri, ti tu kuu nasama ra jnuꞌun un, chi kaꞌan ndaa kuɨtɨ ri, ti tu kuu nasama ra jnuꞌun un, chi tu xndaꞌu ri. Ti siaꞌan kuandatu, ti siuku ra taka jnuꞌun un undi na jaa kɨvɨ nchaa maa Jitoꞌo Jesús, ya kuu Cristo, ya ndiso jniñu ñaꞌnu nuu Yandios. Siaꞌan na koo ti koto ma yuji ra, nava tu kaꞌan yɨvɨ sɨkɨ ra. IG b Ti suni xndaku ri nuu ra nava kuni maa Cristo Jesús, chi ni kachi ndaa ya nuu chaa ni kuñaꞌnu ni nani Poncio Pilato, ti tu ni yuꞌu ya kaꞌan ya, chi ni kachi ndaa ya jnuꞌun un. $FAb Chi ja siaꞌan ti ja ñukuu ini ra nava ni kiꞌin ra ichi ya, ti yukan siin ra ko nɨ ini nɨ añu ra kaka ra ichi ya undi na jaa kɨvɨ kuū ra, ti noꞌon ra undi andɨvɨ nuu kuncha ra jiin Yandios, ti tukaa ga kuū ra. Chi sɨkɨ yukan kuu ja ni nakaji ya roꞌo ja ni kachi ra, ti ni stuu ra ɨɨn jnuꞌun nuu yɨvɨ kuaꞌa ni ka ñusoꞌo. Chi ni kachi ra nuu yɨvɨ un ja ni kandixia ndaa ra jnuꞌun Cristo Jesús. Jiin taka jniñu ni saꞌa ya, ni chisojnuꞌun ra ja siuku ndaa ra taka jnuꞌun un, ti yɨvɨ ni ka ñusoꞌo un, suni kuaꞌa i jandaa. Naxndaku ri jnuꞌun jaꞌa nuu ra Timoteo nava kuni maa Yandios, chi maa ya saꞌa ja ka chaku yo. E'b Ruꞌu Pablo, na xndaku ri nuu ra roꞌo Timoteo, ja koto ndeꞌe ra ti koto saꞌa ra nava jniñu ka saꞌa yɨvɨ un. Siin nava kuaꞌan ra chi siaꞌan ni nakaji Yandios roꞌo ja na kunukuachi ra ɨɨn jniñu ñaꞌnu un nuu ya, ti sa kundikun ndaa ra ichi ya, ti kuñukuu ini taka jnuꞌun ya. Kuandatu ti kandixia ndaa jnuꞌun ya, ti nɨ ini nɨ añu ra siuku taka jniñu taꞌu ya nuu ra nava na kundee ini ra. Ko kava kuee ini ra jiin taka jniñu saꞌa ra, chi vanuxia kandixia ndaa ra jnuꞌun Cristo Jesús. mDSb Chi ja ka ndoꞌo ini i ja na niꞌin i xuꞌun, ti suꞌva ka xnaa i maa i jiin yukan, ti tukaa ga ka kuni i kundikun i ichi Yandios, ni tukaa ka kandixia ndaa i Jesús. Ja siaꞌan ti kii xaan nundoꞌo nuu i ja kuu taka ga kɨvɨ na kuchaku i ja siaꞌan ka ndoꞌo xaan ini i kuñavaꞌa i xuꞌun un. Taka jniñu saꞌa yo ja ka ñukuu ini yo Cristo wCgb Ti tu kondoꞌo ini yo ja kuu riku yo nanu ka ndoꞌo ini sava yɨvɨ ja kuu riku i. Ko tu ka niꞌin jnaꞌan i, chi jiin inijnuni ñaa un ti ka yuji i, ti ka kanakava i nuu nundoꞌo, ti viꞌi ga ka jnaꞌan i, ti ka xnaa i jniñu i. tBabKo nu niꞌin yo tɨꞌlɨ ja kuchaku yo jiin ɨɨn saꞌma kundii yo, ti jiin yukan na koo sɨɨ ini yo. A1bChi vichi lɨɨ yo ni kaku yo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa ti suni siaꞌan kɨvɨ kuū yo. Tu ndoo kiꞌin yo jiin chi nanundaꞌa ni yo ti kuaꞌan yo. @7bJandaa ndixia kuu ja xuꞌun un kuu ɨɨn yaꞌu, ko vaꞌa ga ja na kuandatu yo nuu Yandios ti ansu ja kuñukuu ini yo kuñavaꞌa yo xuꞌun. ;?obTi ka kanaa da jiin yɨvɨ tu ka iyo vaꞌa inijnuni, yɨvɨ tu ka chaku ini jnuꞌun ndaa, chi undi nuu ni ka kejaꞌa yakua da jiin jnuꞌun Jesús, ya kuu Cristo. Ti tu ka ndikun ndaa da jnuꞌun Yandios, chi ka ndoꞌo ini da ja jiin jnuꞌun un ti tava da xuꞌun. Ti na kachi ri nuu ra ja koto ma kejnaꞌan ra jiin yɨvɨ un naa ra. Kundikun ndaa ra jnuꞌun Yandios naa ra, ti ansu ja kondoꞌo ini ra ja niꞌin ra xuꞌun. >bTi chaa xndoñaꞌan un, chi kuu da ɨɨn chaa vixi ja tu chaku kuɨtɨ ini da. Yukan kuu nanu ɨɨn kueꞌe ja kande ini da, chi nɨnɨ kaꞌan da jnuꞌun kueꞌe. Ti jajnaꞌan ini da kaꞌan da jnuꞌun chaa hebreo janaꞌan, ka jankuncha da ka kaꞌan da, ti kejaꞌa ka kuu kuasun ini nuu jnaꞌan da, ti ka kaꞌanchaa jnaꞌan da, ti tukaa iyo jnuꞌun mani ini nuu jnaꞌan da. = bNa xndaku ri nuu ra Timoteo, nu ka iyo ɨnga yɨvɨ ka xnaꞌan jnuꞌun xndoñaꞌan ja tu kejnaꞌan jiin jnuꞌun Jitoꞌo Jesús, ya kuu Cristo, nava ka kandixia yo, chi tu xndaku ndaa da jnuꞌun Jesús ja maa ya kuu Cristo, nava kaꞌan Yandios. Ti vaꞌa kotonchaa ra yɨvɨ un, chi suꞌva ndoo na kava ini yo jiin jnuꞌun Jesús, ya kuu Cristo, ja ka iyo ndaa añu yo. U<#bMuzu ja tu kinyaꞌu un, ka junukuachi da nuu ɨɨn chaa ja suni kandixia jnuꞌun Cristo Jesús, ti koto ma saꞌa niꞌin ini da nuu chaa un vasu kuu da ɨɨn chaa kandixia Cristo. Na kunukuachi yɨñuꞌun da nuu jitoꞌo da, ti suꞌva na saꞌa yɨñuꞌun ga da maa da. Ti siaꞌan na kunchuku mani da, chi ɨɨn ni ka kuu da nuu Yandios. Jaꞌa kuu ja xndaku ri, ti xnaꞌan ra jnuꞌun jaꞌa nuu yɨvɨ naa i. Jniñu saꞌa yo ja na koo sɨɨ ini yo 0; [bƗnga jnuꞌun xndaku ri nuu ra Timoteo, ja na xndaku ra nuu chaa ka kuu muzu ja tu ka kinyaꞌu. Na kava yɨñuꞌun da jiin jitoꞌo da nava tu kaꞌan ndevaꞌa yɨvɨ sɨkɨ sɨvɨ Yandios jiin jnuꞌun Cristo Jesús, chi yukan kuu jnuꞌun ka xnaꞌan ruꞌu naa ri, ja ka kuu ri apóstol. :bTi chaa vaꞌa un naa da, chi ndijin ni ndeꞌe yo taka jniñu vaꞌa ka saꞌa da. Ti tu jini yo nau ɨnga jniñu saꞌa da, ko kuee tɨꞌlɨ ga ti sa kuni yo. Chi taka jniñu vaꞌa un tu kuu jankɨsaꞌyɨ, ti undi taka jniñu kueꞌe un kenda nuu ndijin. Yukan kuu ja xndaku ri nuu ra Timoteo, ja na ndeꞌe vaꞌa ra nau ɨɨn chaa nakaji ra ja na kundiso jniñu ñaꞌnu un._97bNa xndaku ri nuu ra nasa kuu nakaji ra chaa kundiso jniñu nuu yɨvɨ ka kandixia un. Kuee tɨꞌlɨ kiꞌin ra, chi ka iyo chaa ja tu jini yo nu iyo kuachi da xi tuu. Yoꞌo tu jini yo nau ɨɨn kuachi da iyo, ko kuee ga ti sa kuni yo. Ja yukan kuu ja vaꞌa ndeꞌe ra nau ɨɨn chaa nakaji ra ja na kundiso ɨɨn jniñu ñaꞌnu un. >8ubTi sɨkɨ ja nuu nuu kuꞌu ra, ti na xndaku ri nuu ra Timoteo. Tu kuaꞌa ini ra ja koꞌo ra nɨnɨ nducha ni, chi suni kuu koꞌo ra tɨꞌlɨ vino ja na kuu tajna ini ra. 7}bNu na nduku ra ɨɨn chaa kundiso jniñu nuu yɨvɨ ka kandixia un, ko tu nakaji yachi ra chaa un. Chi nu na kuñaꞌnu ɨɨn chaa ja tu jaꞌi kujnuni vaꞌa ini da jnuꞌun Yandios, ti yuji da saꞌa da ɨɨn kuachi. Ti suni undi roꞌo ja ni jaꞌa jniñu nuu chaa un, kunchakuachi ra. Ja siaꞌan kuu ja koto vaꞌa maa ra jiin jniñu un nava tu chakuachi ra maa ra. 06YbSiaꞌan na xndaku ri ja kuu chaa ka ndiso jniñu un, ti siaꞌan siuku ra taka jnuꞌun xndaku ri jaꞌa, roꞌo Timoteo. Chi yukan ti ja jini vaꞌa maa Yandios jiin Cristo Jesús jiin taka tajnu ya ja ka nani ángel, chi ka junukuachi tajnu un nuu ya. Ja yukan kuu ja suni kanuu ja na kuandatu ra nava ni xndaku ri ja kuu chaa ñaꞌnu un naa da. Kava ɨɨn nuu ini ra chi ɨɨn ni ka kuu taka chaa ka ndiso jniñu un. H5 bKo ja kuu ɨɨn chaa ndiso jniñu un, nu nau ɨɨn kuachi na saꞌa da, nduxaan nuu da. Kuni ja na nduxaan ra nuu chaa ñaꞌnu un, nava na nakuni da kuachi da. Ko nduxaan ra nuu chaa un nuu ka ndututu taka chaa ka ndiso jniñu un nava siaꞌan ti na yuꞌu uu ga chaa un naa da, ti tukaa ga siin da saꞌa da kuachi. 44abYukan ti koto saꞌa ra nava jnuꞌun ka kaꞌan yɨvɨ nu ka kankuachi i sɨkɨ ɨɨn chaa ndiso jniñu un, nu tu ka iyo uu xi uni yɨvɨ kuaꞌa jandaa sɨkɨ da. 39bChi siaꞌan kaꞌan jnuꞌun Yandios: “Tu chuꞌun yo ñunu yuꞌu xndɨkɨ yo nu kaa jitu tɨ.” Ti suni kachi tutu Yandios: “Na chaꞌu yo nuu chaa saꞌa jniñu”, kachi. Ja siaꞌan kuu ja kuaꞌa ja yɨñuꞌun chaa ka ndiso jniñu nuu yɨvɨ ka kandixia un naa ra. 92kbƗnga jniñu xndaku ri nuu ra ja kuu chaa ka ndiso jniñu nuu yɨvɨ ka kandixia un, nava na niꞌin ga da ja yɨñuꞌun da, nu vii na xndaku da. Ti vii xnaꞌan da jnuꞌun Yandios nuu ra naa ra, ti suni siaꞌan kuaꞌa ra ja yɨñuꞌun da chaa un naa ra. Ti chindee ra jiin ja kaji da naa da. 91kbJa kuu nuu taka yɨvɨ ka kandixia un, nu ka iyo ɨɨn ɨɨn ñaꞌan ni kendo maa ɨɨn ini veꞌe i, ti kanuu ja na koto i ñaꞌan un, nava tu kuaꞌa i nundoꞌo ñani jnaꞌan i ja koto i ñaꞌan un. Ti nava siaꞌan na kundee yɨvɨ un chindee i naꞌan ja ni ka kendo ndaꞌu xaan ga. Chi ndaꞌu xaan ga, yukan kuu ja ka nandɨꞌɨ ga ja na chindee ga yo. Siaꞌan na xndaku ri nuu ra nava koo jiin taka un naa ña. 0'bSiaꞌan na kachi ri, chi ka iyo tɨjnɨ ñaꞌan ja ni ka nandeokava sɨkɨ jnuꞌun Yandios, ti ka ndikun ña jniñu saꞌa jaꞌuꞌu un. '/GbYukan kuu ja na xndaku ri nasa kuu jiin taka ñaꞌan un naa ña. Vaꞌa ga ja na nandaꞌa tuku ña ti na koo seꞌe ña naa ña, ti nava na kuu ña ɨɨn ñaꞌan kɨndaꞌa vaꞌa veꞌe ña. Siaꞌan na kuu jiin ñaꞌan un naa ña nava tu kaꞌan ɨnga yɨvɨ sɨkɨ ña naa ña. [./b Ko viꞌi ga nu ka iyo ñaꞌan ka jikonuu taka veꞌe, ti ka ndee kuxi ña. Ko ansu nɨnɨ kuxi ña, chi jikonuu ña jiin jnuꞌun kueꞌe. Kaꞌan ña sɨkɨ ñani jnaꞌan ña taka jnuꞌun ja tu nijniñu. a-;b Yukan na ti nchakuachi ña ja sɨkɨ ja tu ni siuku ña jnuꞌun ni chisojnuꞌun ña. ,b Ko koto chiso ra taka ñaꞌan ni ka kendo suchi un nuu tutu, chi sɨkɨ ja nɨ ka iyo suchi ini ña ti kondoꞌo ini ña nandaꞌa tuku ña, ti jiin yukan ti naa ini ña jnuꞌun ni chisojnuꞌun ña nuu Cristo, chi ñukuu ini ña ja nandaꞌa tuku ña. z+mb Nu ka kaꞌan vaꞌa yɨvɨ sɨkɨ ña ja kuu ña ɨɨn ñaꞌan vaꞌa jiin taka jniñu saꞌa ña, nu ni skuaꞌnu vaꞌa ña seꞌe ña, suni nu ñundaꞌu ini ña jiin yɨvɨ ka jikonuu, nu ka junukuachi nɨ ini nɨ añu ña nuu taka ñani jnaꞌan ña ja ka kandixia, ti suni nu ka chindee ña taka yɨvɨ ka jnaꞌan savaꞌni ga nundoꞌo, xi savaꞌni ga na ɨnga ni jniñu ni ka saꞌa ña, nu ka iyo ñaꞌan maa ɨɨn ka ñundaꞌu ini ña siaꞌan, ti na jankoso sɨvɨ ña nuu tutu. w*gb Siaꞌan na jankoso sɨvɨ ñaꞌan ka kuu ñaꞌan ni kendo maa ɨɨn un nuu tutu, ñaꞌan kaꞌiin uni xiko kuiya xi viꞌga. Ko nu ɨɨn ni yɨɨ ña ni iyo, ti tu ni jikonuu ña jiin ɨnga chaa ja sɨkɨ jnuꞌun sɨɨ ini un. n)UbTi nu iyo yɨvɨ kandixia ja tu jini da nasa koto vaꞌa da maa da ini veꞌe da jiin seꞌe da jiin ñasɨꞌɨ da, ni tu jito ndaꞌu da ñani jnaꞌan da, ti yuji ga yɨvɨ un ja saꞌa i siaꞌan ansu yɨvɨ tu ka kandixia. %(CbTaka jniñu un xndaku niꞌin ra nuu yɨvɨ, roꞌo Timoteo, ti nava na kuandatu i taka jnuꞌun jaꞌa. Ti siaꞌan tu kaꞌan yɨvɨ sɨkɨ yo ja tu ka xndaku yo nuu ñaꞌan ni ka kendo ndaꞌu. Nu na kuandatu ña jnuꞌun un, ti tu nɨnɨ kuu ja kani nduxaan yo nuu ña naa ña. }'sbKo nu ka iyo ñaꞌan ja tu ka siuku vaꞌa ña jnuꞌun Yandios, ti ñaa yukan jikonuu ña jiin jnuꞌun sɨɨ ini ja yɨsɨkɨnchaa ña maa ña jiin chaa. Ti ñaꞌan un kuu ña nanu ɨɨn ndɨyɨ ja tukaa chaku, chi ni naa ini ña Yandios. A&{bTi nu ɨɨn ñaꞌan ni kendo maa ɨɨn ña, ja ni kendo ndaꞌu kuɨtɨ ña, ja tukaa ga ni ɨɨn jnaꞌan ña ja koto maa ña. Ko nu iyo ndaa ini ña jiin jnuꞌun Yandios, ti siuku ndaa ña taka jnuꞌun un, ti kuu nduu kuu ñuu jikantaꞌu ña nuu Yandios. Ti ja kuu ñaꞌan un na chindee Yandios maa ña. %5bTi nu ɨɨn ña na kendo maa ɨɨn ña, ko nu iyo seꞌe ña xi seꞌe chani ña, ti seꞌe ña un kuu ja na koto vaꞌa maa ña. Chi nu na saꞌa da siaꞌan naa da, ti yukan kuu ja ka nachunaa da ja ka tau da nuu tata da jiin nuu nana da, chi ni ka jito vaꞌa yɨvɨ ñaꞌnu un kɨvɨ ni jaꞌnu lulu da ja ka kuu da seꞌe i. Nu taka jniñu un na siuku yo, ti yukan kuu ja kanuu ja kuu nuu Yandios. +$ObKaꞌan yɨñuꞌun ra jiin taka ñaꞌan ni ka kendo maa ɨɨn ña. Ti chindee ñaꞌan un naa ña nu tu ɨɨn ɨɨn jnaꞌan ña ja koto ndaꞌu maa ña. U##bSuni siaꞌan xndaku ra nuu ñaꞌan ñaꞌnu un nanu nuu nana ra, ti suni siaꞌan nuu ñaꞌan kuachi un. Xndaku nuu ña nanu nuu kuaꞌa maa ra, ko na koo ndoo añu ra hora xndaku ra nuu ña naa ña. "" ?bRuꞌu Pablo, na kachi ri nuu ra Timoteo, nava xndaku ra nuu ñani jnaꞌan yo naa i. Koto ma kanajiin ra nuu ɨɨn chaa ñaꞌnu iyo nuu yɨvɨ ka kandixia un, chi suꞌva xndaku vii ra nuu da nanu ja kuu da tata ra. Ti suni xndaku nuu chaa kuachi un nanu nuu ɨɨn ñani maa ra. %!CbKoto vaꞌa ra maa ra nava kuncha ra. Kava yɨñuꞌun ra ti xndaku vii ra nuu taka yɨvɨ ka kandixia un. Chi nu na saꞌa ra taka un, ti ketaꞌu ra nuu Yandios jiin taka yɨvɨ ni ka chunsoꞌo jnuꞌun kaꞌan ra un. Nava koo jnuꞌun kaꞌan yo jiin yɨvɨ ka kandixia7 gbKukutu ini jiin taka jnuꞌun xndaku ri nuu ra jaꞌa, ti jiin inijnuni ra xndaku vii ra nuu yɨvɨ naa i. Nu siaꞌan niꞌin na xndaku ra jnuꞌun un, ti yukan na kotonchaa yɨvɨ naa i ja niꞌin kuaꞌan ra jiin jniñu vaꞌa un. Ti yukan kuu ɨɨn jnuꞌun kanuu ga ja xndaku ri nuu ra, Timoteo. )bKoto ma naa ini ra saꞌa jniñu nava taꞌu ni jaꞌa Yandios nuu ra ja na kaꞌan ra jnuꞌun ya. Chi taka chaa ñaꞌnu ka ndiso jniñu nuu yɨvɨ ka kandixia un ni ka chuxndee da ndaꞌa da xini ra. Ti ni saꞌa Yandios ja na kachi da ja siaꞌan kundiso jniñu ra. s_b Kuni ri jaa ri, ko nɨ kuu kuee ri, ti roꞌo saꞌa taka jniñu kanuu ga ja iyo nuu kancha ra jña. Ti koto naa ini ra kaꞌu ra tutu Yandios nuu yɨvɨ ka kandixia un nu ni ka ndututu ra jiin i. Xndaku nuu i ja na siin i ichi Yandios, ti nava siaꞌan na chaku vaꞌa ga ini i jnuꞌun Yandios. Yukan kuu ja saꞌa ra jiin ñani jnaꞌan yo, ti sa na jaa ri. Cb Koto kuaꞌa ra jnuꞌun ja kuu ichi ini yɨvɨ ndeꞌe i roꞌo vasu kaa suchi ra. Chi maa ra kuu ja na kaka ndaa jiin jnuꞌun un. Ti siaꞌan na koo ndoo jnuꞌun kaꞌan ra, nava yukan na ndeꞌe ti na kotonchaa yɨvɨ naa i ja kuu ra ɨɨn chaa yɨñuꞌun, ti ñuꞌun ndaꞌu ini ra. Kava vaꞌa ini ti kaka ndaa ra, ti koto ma kondoꞌo ini ra ɨɨn jniñu kueꞌe. Chi suꞌva kava yɨñuꞌun jiin taka yɨvɨ ka kandixia un. iKb Yukan kuu jnuꞌun xndaku ri nuu ra, roꞌo Timoteo, chi kanuu ja na xnaꞌan ra yɨvɨ naa i. 5cb Vasu na kondoꞌo yo taka jnuꞌun ndevaꞌa kaꞌan yɨvɨ sɨkɨ yo, vanuxia ni ka kandixia ndaa yo maa Yandios chaku. Ti maa Yandios chaku kuu ja nama sɨkɨ yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa, ko ansu tendɨꞌɨ, chi nɨnɨ yɨvɨ ni ka kandixia Cristo ni. Ti yɨvɨ yukan kuu ja ketaꞌu i nuu ya naa i. ucb Ti jandaa ndixia kuu jnuꞌun un chi siaꞌan sa kuanukuachi ndaa yo nuu Yandios jiin nɨ ini nɨ añu yo. bTi nava siaꞌan na koo jnuꞌun ndee ini yɨkɨ kuñu ra, ti na kuu ndee ini ra ti kuu kutu ini ra jiin jnuꞌun Yandios. Chi yukan kuu ja jaꞌa jnundee ini roꞌo vijna nɨ chaku ra. Ko suꞌva ndusɨɨ ga ini ra nu na jaa kɨvɨ najaa ra nuu kancha maa ya. wbJa siaꞌan kuu ja koto saꞌa ra nava nuu jnuꞌun ka kaꞌan yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa, chi ka jani da jnuꞌun nava ni ka saꞌa yɨvɨ Israel janaꞌan, ko tu yoso jnuꞌun un nuu tutu Yandios. Chi mani ka xndaꞌu da yɨvɨ naa i, ti ka kandixia i jnuꞌun ka kaꞌan da. Ko maa ra, koto saꞌa ra jniñu yukan. Roꞌo kuu ja kukutu ini ra ti kaka ndaa ra ichi Yandios. |qbNa siin ri xndaku ri nuu ra, Timoteo. Ti siaꞌan kuni ri ja na xndaku ra nuu ñani jnaꞌan yo, yɨvɨ ka kandixia jnuꞌun Cristo Jesús, nava tu naa ini i taka jnuꞌun un. Nu siaꞌan na saꞌa ra ti junukuachi ndaa ra nuu Jitoꞌo Cristo Jesús. Siaꞌan kaꞌan ri jiin ra ti chaku ndɨꞌɨ ini ra nava kaꞌan jnuꞌun un, chi undi nuu ni kandixia ndaa ra. @ybTaka un ni jaꞌa ya nuu yo ja ka kuu yo seꞌe ya, ti nɨnɨ kuu ja na nakuantaꞌu yo nuu ya ja kuu nuu ɨɨn ja kaji yo, chi maa ya xiin. Na kuanukuachi ndaa yo nuu Cristo Jesús 1bChi taka ni ja ni saꞌa Yandios kuu ja vaꞌa, ti tu kachi yo ja skexiko yo ni ɨɨn un. Chi suꞌva na nakuantaꞌu yo nuu ya nu ni niꞌin yo. a;bSiaꞌan xndaꞌu da yɨvɨ ti kachi da ja tukaa ga kuu nandaꞌa yɨvɨ naa i. Ti suni kachi da ja tukaa kuu kaji yɨvɨ tɨjnɨ nuu ndeyu. Ko tu ni kachi Yandios siaꞌan, chi maa ya ni saꞌa taka un. Ti suꞌva ni kachi ya ja kuu nandaꞌa yo naa yo, ti suni kuu kaji yo taka nuu ndeyu nu na nakuantaꞌu yo nuu maa ya ja kuu nuu taka un. 3_bTi chunsoꞌo i jnuꞌun kaꞌan chaa ka xndoñaꞌan un, chi tukaa ga ka iyo kaji inijnuni chaa un naa da. Ni ka kusɨɨn da ichi Yandios, chi ni ka nandeokava ini da. ` ;bRuꞌu Pablo, na xndaku ri nuu ra Timoteo nava ni kachi Espíritu nuu ri. Ni kachi kaji Espíritu un nuu ri ja jaa ɨɨn kɨvɨ ti kekoyo kuaꞌa tachi xaan, ja ka kuu mani espíritu xaan, ti xndaꞌu yɨvɨ naa i. QbJa siaꞌan na ti ni ka jini yo ja taka jnuꞌun ni ka kandixia yo un kuu maa jnuꞌun ndaa. Kaꞌan jnuꞌun un:Ja kii nuu ñuyɨvɨ nanu ɨɨn yɨvɨ siaꞌan ni.Ti ni xnaꞌan kaji Espíritu Santo ja kuu ya ɨɨn Yaa ii, chi tu ni iyo kuachi ya nanu yoꞌo naa yo.Ti ni jichanuu jnuꞌun ya nuu taka nación, ti ni ka jini yɨvɨ jnuꞌun ya, ti sa ni ndaa ya kuanoꞌon ya nuu andɨvɨ. Ɨnga kɨvɨ ti kusɨɨn yɨvɨ ichi Yandiosbnava nu ni kukuee ri jaa ri, ko ja jini ra nasa kaka ndaa ra ichi Yandios nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Yoꞌo ja ka kuu yo yɨvɨ Yandios chaku, ka kuu yo nanu veꞌe maa ya. Chi nanu kukutu veꞌe jiin yuu un, suni siaꞌan kukutu yɨvɨ ya jiin jnuꞌun ndaa Yandios. {obNdoꞌo ini ri ja yachi ni kuaja ri nuu kancha ra, roꞌo Timoteo, ko xnakan na chaa ri tutu jaꞌa nuu ra, ;ob Chi taka chaa ka junukuachi, nu ka jika ndaa da nuu jniñu ka saꞌa da, ti yɨvɨ ka kandixia un na kuaꞌa i ja yɨñuꞌun maa da. Ti siaꞌan na kuu ja xndaku kaji ga da jnuꞌun Cristo Jesús. Jaꞌa kuu jnuꞌun xndaku ri ja kuu chaa kunukuachi nuu yɨvɨ ka kandixia. Nava iyo jnuꞌun kandixia yo / Wb Ti chaa kunukuachi nuu ñani jnaꞌan da un, na kunchaka da ɨɨn ni ñasɨꞌɨ. Ti vii na taꞌu da jniñu ini veꞌe da. Suni seꞌe da na kuandatu vii i nuu da. u cb Ti suni ñasɨꞌɨ da, na kuu ña ɨɨn ñaꞌan yɨñuꞌun. Koto ma kaꞌan ndevaꞌa ña sɨkɨ ñani janaꞌan ña. Suꞌva na saꞌa sɨꞌɨ ña maa ña, ti na kaka ndaa ña jiin jniñu saꞌa ña ja kuu nuu ñani jnaꞌan ña. I  b Na kotonchaa yɨvɨ maa da. Ti nu jika ndaa da taka nava xndaku ri, nu tu yuji da jiin jnuꞌun un, yukan na ti na kiꞌin da jniñu ja na kunukuachi da nuu ñani jnaꞌan yo ka kandixia un.  %b Na nakutu vaꞌa ini da jiin jnuꞌun kandixia. Ti koto kuñukuu ini da kiꞌin da uu ichi, chi maa ɨɨn ni ichi maa Jesús na kiꞌin da.  /bYukan na ti ja kuu chaa kuanukuachi nuu yɨvɨ ka kandixia un, na kuu da ɨɨn chaa yɨñuꞌun, ja tu yuji kuɨtɨ da jiin jnuꞌun kaꞌan da. Tu kuu da ɨɨn chaa jiꞌi ndɨxɨ, ni tu kondoꞌo ini da ja niꞌin da xuꞌun jiin jniñu saꞌa da un, chi tu vaꞌa. `9bTi suni na kava vaꞌa ini da jiin yɨvɨ naa i, ti nava na niꞌin da ja yɨñuꞌun da nuu yɨvɨ un, nava tu kankuachi yɨvɨ un sɨkɨ da. Siaꞌan ti tu yuꞌu da ja kanakava da nuu ndaꞌa jaꞌuꞌu un. Yukan kuu jnuꞌun xndaku ri ja kuu chaa kundiso jniñu nuu yɨvɨ ka kandixia un. Nava koo chaa kuanukuachi nuu yɨvɨ ka kandixia 2]bTu kuu da ɨɨn chaa skan kandixia, chi sandau kejaꞌa kani vixi ini da ja siaꞌan yachi ni nduñaꞌnu da, ti kanakava da nuu kuachi nanu ni jnaꞌan jaꞌuꞌu un. bChi nu tu jini da nasa taꞌu vaꞌa da jniñu ini veꞌe da, ¿ti nasa kuu kundiso jniñu da nuu ñani jnaꞌan da ka kandixia nusa? bNa kuu da ɨɨn chaa taꞌu vii jniñu ini veꞌe da. Na xnaꞌan da seꞌe da ja na kava yɨñuꞌun i, nava vii na kuandatu i nuu da. W'bTu kuu da ɨɨn chaa jiꞌi ndɨxɨ, ni tu kanaa da jiin yɨvɨ. Chi suꞌva, kuee na kava ini da. Tu kondoꞌo ini da ja niꞌin kuaꞌa da xuꞌun, ni tu kuu xndaꞌu da yɨvɨ ja na niꞌin da xuꞌun. ;obKuu da ɨɨn chaa vaꞌa, ɨɨn chaa yɨñuꞌun nava siaꞌan, ti tu kaꞌan yɨvɨ sɨkɨ da. Tu kuu kunchaka da uu ñasɨꞌɨ. Chi suꞌva na kava yɨñuꞌun da, ti na kaka ndaa da ichi Yandios. Na kuu da ɨɨn chaa yɨñuꞌun ti nava na kaꞌan yɨñuꞌun yɨvɨ jiin da. Na kava ndaꞌu ini da jiin yɨvɨ ka kandixia ja ka jika ichi, ti na kuaꞌa da veꞌe nuu kendo yɨvɨ un naa i. Ti vii na xndaku da nuu yɨvɨ naa i. g IbRuꞌu Pablo, na xndaku ri ɨnga jnuꞌun kanuu nuu ra, roꞌo Timoteo. Nu ɨɨn chaa kuni da kundiso jniñu da ja na koto da yɨvɨ ka kandixia, ti vaꞌa jniñu nduku da saꞌa da. Ko na xndaku ri nasa koo jiin chaa un. iKbTi vasu siaꞌan iyo, ko ka ketaꞌu ñaꞌan un nuu Yandios naa ña ja ka skaku ña seꞌe ña, ko nɨnɨ kuu ja na siin ña jiin jnuꞌun ndaa nava iyo nuu Yandios. Ti na kava ndaꞌu ini ña jiin taka ñani jnaꞌan ña jiin ja na kondoo añu ña. Ti na saꞌa vaꞌa ña taka jniñu ña, chi nuu maa Yandios ka junukuachi ña. Yukan kuu ja xndaku ra nuu taka yɨvɨ ka kandixia ja kuu nuu ka ndututu i, roꞌo Timoteo. Nava koo chaa kundiso jniñu nuu yɨvɨ ka kandixia  bChi Adán tu ni kandixia da jnuꞌun xndoñaꞌan un, ko Eva chi ni kandixia ña jnuꞌun un, ti ni jakunchakuachi sɨkɨ ña. W'b Chi vanuxia undi nuu, xnakan ni saꞌa Yandios Adán ti sa ni saꞌa ya Eva. ~b Chi tu iyo ichi ɨɨn ñasɨꞌɨ ja xndaku ña nuu roꞌo chaa naa ra, ni tu taꞌu ña jniñu nuu ra, chi naꞌin na koo ña naa ña. =}sb Suni na kachi ri ja taka ñasɨꞌɨ ka kandixia, nuu ka ndututu ra ja skuaꞌa ra naa ra, ti ñaꞌan un naa ña na kunchuku naꞌin ña, na kunsoꞌo ña jnuꞌun Yandios. |b Chi nu ka nchañuꞌun ña Yandios, ko na kava ndaꞌu ini ña jiin taka yɨvɨ ndaꞌu, ti ansu ja kondoꞌo vixi ini ña. {yb Suni na xndaku ri nuu ra, roꞌo Timoteo, ja kuu taka ñasɨꞌɨ ka kandixia. Na kuꞌun vaꞌa ña saꞌma ña. Koto kuꞌun ña saꞌma vaꞌa ja nchaa yaꞌu xaan. Ni tu naskutu ña ixi xini ña jiin ndajniñu oro xi plata, chi ansu ndututu ña un ja na kotonchaa ñani jnaꞌan ña maa ña ja vaꞌa saꞌma ka ñuꞌun ña, xi ja vii ka naskutu ña ixi xini ña. Zz-bVijna ti na xndaku ri ɨnga jniñu nuu ra, roꞌo Timoteo. Nu ni ka ndututu yɨvɨ ka kandixia, vasu savaꞌni ga ñuu nuu ka skuaꞌa i. Ti taka chaa ka iyo ndoo un, na kakantaꞌu ndaa da nuu Yandios. Ti na kaniꞌin da ndaꞌa da ichi andɨvɨ, ko na kondoo undi ini añu da. Chi tu vaꞌa nu ka iyo ɨɨn ɨɨn chaa ka kuɨtɨ ini nuu jnaꞌan nuu ka jikantaꞌu da, ko tu vaꞌa un. Ti siaꞌan kuu ja saꞌa taka yɨvɨ ka kandixia un nuu ka ndututu i. SybTi Yandios ni nakaji ya ruꞌu ja na stuu ri jnuꞌun un nuu yɨvɨ ɨnga nación ja tu ka yɨꞌɨ nuu nación Israel. Ni nakaji ya ruꞌu ja na kuu ri ɨɨn apóstol nuu ya. Ti kaꞌan ndaa ri ja kuu jniñu ndiso ri, ti tu xndaꞌu ri roꞌo. Ni nakaji ndixia ya ruꞌu ja na kuu ri nanu ɨɨn chaa ndichi xini, ti na xnaꞌan ndaa ri jnuꞌun ya nuu yɨvɨ ɨnga nación. Jnuꞌun un kuu taka jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Jesús na ni kenchaa ya kuachi yo. hxIbTi maa ɨɨn ni Cristo kuu ja ni kenchaa kuachi yo, chi Yandios ni taji ya Seꞌe ya ni kii ja na kuū ya ja kuu yoꞌo naa yo. Siaꞌan ni saꞌa Yandios jiin Seꞌe ya Cristo Jesús nu ni jaa kɨvɨ ni chisojnuꞌun ya. wbTi jnuꞌun un kaꞌan ndaa ja ɨɨn ni Yandios iyo, ti ja kuu nuu Yandios jiin yoꞌo naa yo, iyo ɨɨn chaa kaꞌan jaꞌa yo ja kandichi maꞌñu sava jiin yo nuu Yandios, ti chaa un kuu Cristo Jesús, chi maa ya kuu ja ndiso jniñu ñaꞌnu nuu Yandios. uvcbNɨnɨ kuu ja na kakantaꞌu ra nuu Yandios ja kuu taka chaa ka kuñaꞌnu un, chi suni kundaꞌu ini ya maa da naa da. Ti kuni ya ja na nakuni da jnuꞌun ya, chi jnuꞌun un kuu ɨɨn jnuꞌun ndaa nava na ketaꞌu da nuu ya naa da. ru]bSiin ti kundikun ra taka jnuꞌun xndaku ri nuu ra, chi yukan kuu ja iyo vaꞌa ja kuu nuu maa Yandios. *tMbNakuantaꞌu nuu Yandios naa ra, chi jandaa kuu ja chindee ndixia ya taka chaa ka kuñaꞌnu un. Kakantaꞌu naa ra ja kuu taka chaa ka kuu rey jiin taka ga chaa ka ndiso jniñu un nava na kukuee kunchuku yo, ti tu kundikun chaa ka kuñaꞌnu un yoꞌo, chi ka jika ndaa yo ichi Yandios. s 'bTimoteo, na xndaku ri ɨɨn jnuꞌun kanuu ga nuu ra, ja nu ni ka ndututu ra ka skuaꞌa ra jnuꞌun Yandios, ti kakantaꞌu nuu ya naa ra, ko nɨ ini nɨ añu ra kakantaꞌu ja na chindee Yandios taka chaa ka kuñaꞌnu, chi maa ya kuu ja chindee taka chaa un naa da. mr UbSiaꞌan ni ka jnaꞌan chaa ni ka nani Himeneo jiin Alejandro. Ko ruꞌu Pablo, ni sia ri da ja na kɨvɨ da ndaꞌa jaꞌuꞌu un, ti na kendo ii da, nava jiin nundoꞌo un ti na skuaꞌa da ja tukaa ga kaꞌan ndevaꞌa da sɨkɨ jnuꞌun Yandios. Jaꞌa ni kuu ɨɨn jniñu taꞌu ri nuu roꞌo Timoteo. Xndaku Pablo ja na kakantaꞌu yɨvɨ naa i%q EbKundee ra jiin yɨvɨ un chi kandixia ndaa ra jnuꞌun Cristo Jesús, ti kundee ndixia ra, chi saꞌa ra niña jniñu vaꞌa ja kuni maa Yandios. Ka iyo sava yɨvɨ ni ka sana ini, ja ni ka xndoo i ichi Yandios, ti ni ka kandixia i jnuꞌun xndoñaꞌan. Ka jnaꞌan yɨvɨ un nanu ɨɨn barco ja nu ni jakunjnaꞌan jiin ɨɨn yuu ti kukueꞌe. Siaꞌan ni ka xndoo i ichi Yandios ja ni ka kandixia i undi nuu. ,p SbTaꞌu ri jniñu nuu ra roꞌo Timoteo, ja kuu ra nanu ɨɨn seꞌe ri. Ti kuni ri ja na xndaku ndaa ra nuu yɨvɨ naa i. Siaꞌan taꞌu ri jniñu nuu ra, chi vanuxia ni ka nakaji ñani jnaꞌan yo roꞌo ja na saꞌa ra jniñu un. Ti suni siaꞌan ni kaꞌan Espíritu Santo Yandios ini ñani jnaꞌan yo ja na nakaji i roꞌo ja na saꞌa ra jniñu un. Ka iyo sava yɨvɨ ka xndoñaꞌan, ti jniñu ra kuu ja na xndaku niꞌin ra nuu i naa i. Nu siaꞌan na kiꞌin ndaa ra jiin jniñu ra, ti kundee ra jiin jnuꞌun ka kaꞌan yɨvɨ un. Ho  bJa yukan kuu ja na kakantaꞌu yo nuu Tata yo Yandios, chi nɨnɨ maa ɨɨn ni ya kuu ja chaku ja kuu saa ni ti tu naa ya. Kuu ya ɨɨn Yandios ja tu kuni yo jiin nduchi yo, Yaa un kuu ja na kunchañuꞌun yo, chi maa ya kuu ja kuñaꞌnu ga. Ti kancha ya andɨvɨ ja kuu tiempu, ti tu jiꞌi ya. Siaꞌan na koo. kn QbTi jandaa ndixia kuu ja ruꞌu ni kuu ɨɨn chaa ni nchakuachi xaan ga, ko ni ndundaꞌu ini Cristo Jesús ruꞌu, ti ni jankaꞌnu ini ya nuu ri. Siaꞌan ni saꞌa ya jiin ri ja na kotonchaa taka yɨvɨ ka kuni kandixia, ti na kuni i ja iyo jnukaꞌnu ini nuu Cristo Jesús nuu i naa i. Ti yɨvɨ na kandixia un, nanitaꞌu i ti kuncha i nuu andɨvɨ ja kuu saa ni. Yukan kuu ja ni saꞌa ya jiin ri. Ti vasu nasa ga kaꞌnu kuachi yo, ko iyo jnuꞌun kaꞌnu ini Yandios nuu yo. Hm  bNa kachi ri ɨɨn jnuꞌun kanuu nuu ra Timoteo. Ja ni kii Cristo Jesús nuu ñuyɨvɨ, ni kii kenchaa ya kuachi yo naa yo, ti maa ri kuu ɨɨn chaa ni nchakuachi xaan ga ja kuu nuu ya. ]l 5bUndi nuu tu ni kandixia ri jnuꞌun Cristo Jesús, chi ni kaꞌan ndevaꞌa ri sɨkɨ jnuꞌun un. Ko Jitoꞌo Jesús, ni kundaꞌu ini ya ruꞌu, ti ni jankaꞌnu ini ya nuu kuachi ri. Ni nasama ya ini ri ja na nakiꞌin ri ichi maa ya, ti yukan ni kandixia ndaa ri jnuꞌun Cristo Jesús. Ti siaꞌan sa ni ndɨvɨ ri nuu ndaꞌa maa ya. [k 1b Undi nuu ni kuu ri ɨɨn chaa ni kaꞌan ndevaꞌa kuɨtɨ sɨkɨ Cristo Jesús. Ti ni ndikun ri taka yɨvɨ ni ka kandixia jnuꞌun ya, ti ni saꞌa kuaꞌan ni saꞌa vaji ri jiin yɨvɨ ndaꞌu un. Ko vijna tukaa ga saꞌa ri siaꞌan, chi ni kundaꞌu ini ya ruꞌu, ti ni jankaꞌnu ini ya nuu kuachi ri. Ni jini Yandios ja tu iyo vaꞌa jniñu saꞌa ri, vasu maa ri ndoꞌo ini ri ja iyo vaꞌa ɨɨn jniñu ni saꞌa ri, vasu kuaꞌan ri nanu ɨɨn kuɨtɨ. j b Ruꞌu Pablo, nakuantaꞌu ri nuu Jitoꞌo Cristo Jesús, chi ni jaꞌa ya jnundee ini ruꞌu, ti na siuku ri taka jniñu ni tatu ya ruꞌu. Ti nakuantaꞌu ri nuu Jitoꞌo Cristo Jesús ja ni nakaji ya ruꞌu ja na kunukuachi ri nuu ya jiin nuu yɨvɨ naa i. li Sb Ko jnuꞌun Yandios chi kaꞌan ndaa kuɨtɨ nava iyo, ti yɨvɨ un, chi suꞌva ka sama i jnuꞌun kaꞌan ley Moisés. Chi tu ka chaku ini i nava kaꞌan jnuꞌun ni jaꞌa Yandios nuu Moisés. Ja kuu yɨvɨ un chi kankuachi ley un jaꞌa i. Ti jnuꞌun ni jaꞌa Yandios nuu ruꞌu Pablo kuu ɨɨn jnuꞌun vii xaan ga sɨkɨ jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Cristo Jesús ja kuu yoꞌo naa yo. Maa Yandios kuñaꞌnu ga kuu ja ni jaꞌa ɨɨn jnuꞌun vaꞌa un nuu ri. Maa ya ni xnaꞌan ruꞌu ja iyo ndaa ley Moisés, chi tu saꞌa sɨɨn jnuꞌun kaꞌan sɨkɨ Cristo Jesús, chi ɨɨn ni kuu. Ja siaꞌan kuu ja kaꞌan ndaa ley Moisés, chi tu kankuachi sɨkɨ Cristo Jesús. Na kuantaꞌu yo nuu Yandios ja ni kundaꞌu ini ya yoꞌo Gh  b Suni ja kuu yɨvɨ ka yɨkɨnchaa jnaꞌan ja ka kixi i jiin ɨnga ñasɨꞌɨ, xi ɨɨn ñasɨꞌɨ jiin ɨnga chaa. Suni ja kuu ɨɨn chaa kixi jiin ɨnga chaa, xi ɨɨn ñasɨꞌɨ jiin ɨnga ñasɨꞌɨ, ja kuu yɨvɨ un suni niꞌin ga kankuachi ley un sɨkɨ i. Suni ja kuu yɨvɨ sakuiꞌna ndajniñu tatu ti xiko i nuu yɨvɨ ɨnga ñuu. Suni ja kuu yɨvɨ ka xndoñaꞌan ti tu ka siuku i jnuꞌun ka kaꞌan i. Suni kankuachi ley un sɨkɨ yɨvɨ un. Siaꞌan ka saꞌa yɨvɨ un tɨjnɨ ga nuu jniñu kueꞌe, ti ka yɨsɨkɨnchaa i jnuꞌun Yandios ja siaꞌan. g  b Na kuajniñu yo ley un nava iyo, ti tu xndaꞌu yo nanu ka xndaꞌu chaa un. Ja jini yo ja yɨvɨ vaꞌa tu nandɨꞌɨ i ja xndaku yo ley un nuu i, ko ja kuu yɨvɨ niꞌin ini, yukan kuu nuu kankuachi ley un sɨkɨ i. Ja kuu yɨvɨ tu ka nchañuꞌun Yandios, ti ka kaꞌan ndevaꞌa i sɨkɨ jnuꞌun ya. Suni kankuachi ley un sɨkɨ i ja siaꞌan. Suni nu ɨɨn yɨvɨ na kaꞌni i jnaꞌan i xi tata i xi nana i xi ñani jnaꞌan i. Ti ja kuu sɨkɨ yɨvɨ un, kuu nuu niꞌin ga kankuachi ley un sɨkɨ. Yf -bVijna ti na xndaku ri ɨnga jniñu nuu ra, roꞌo Timoteo. Nu ni ka ndututu yɨvɨ ka kandixia, vasu savaꞌni ga ñuu nuu ka skuaꞌa i. Ti taka chaa ka iyo ndoo un, na kakantaꞌu ndaa da nuu Yandios. Ti na kaniꞌin da ndaꞌa da ichi andɨvɨ, ko na kondoo undi ini añu da. Chi tu vaꞌa nu ka iyo ɨɨn ɨɨn chaa ka kuɨtɨ ini nuu jnaꞌan nuu ka jikantaꞌu da, ko tu vaꞌa un. Ti siaꞌan kuu ja saꞌa taka yɨvɨ ka kandixia un nuu ka ndututu i. ra}|zayxww-utis;qpon8mxlkkj@ih9g>eecbbqa`z_1^"]]\\,[_ZmYXWVUISRPQMMrLJHHzGFFXEECBBdA?z>=Ruꞌu Pablo, xndaku ri nuu taka ra ja koto maa kɨvɨ nduu ra jiin jniñu kueꞌe ja ka saꞌa yɨvɨ tu ka kandixia, chi tu kuu kejnaꞌan ra jiin i. ¿Nusa ti nasa kuu kejnaꞌan jniñu saꞌa yɨvɨ vaꞌa jiin jniñu saꞌa yɨvɨ ndevaꞌa nu? ¿Ti nasa kejnaꞌan ɨɨn nuu yɨvɨ jika jiin nduva ñundijin ja saꞌa Yandios jiin yɨvɨ ka jika nuu ñuñaa, ja ñuñaa kuɨtɨ kuankoyo i jiin kuachi? > Ti kandaꞌu ri jiin ra nanu kandaꞌu ɨɨn tata jiin seꞌe da. Suni siukan kandaꞌu ri jiin taka ra naa ra, ja na kachi ra nuu ri nasa kanchuku ra, nanu ni kachi ri nundoꞌo jnaꞌan maa ri, sɨkɨ ja iyo jnumani ini jiin yo naa yo. Ka kuu yo veꞌe Yandios *=M Suu ja kundaꞌu xaan ini ri roꞌo naa ra, ti ni kachi kaji ri nuu ra nasa jito ri nundoꞌo, ko roꞌo naa ra kojnuni nu iyo mani ra jiin ri siaꞌan xi tuu. ;<o Ñani, chaa ñuu Corinto ja ka kandixia ra Cristo, ruꞌu Pablo, ja suni kuu ri ɨɨn ñani ra naa ra, ni jani kaji ri ndɨ kuɨtɨ jnuꞌun nuu ra taka nundoꞌo ni jnaꞌan ri, nava na ndetatu ini ri, vanuxia iyo jnuꞌun mani ini ri jiin ra. Ja yukan ni kachi ndɨꞌɨ ri nasa jito ri nundoꞌo. ; Ti vasu iyo kukuiꞌya ini ri, ko nɨnɨ kusɨɨ ini ri sɨkɨ jniñu ni jaꞌa ya nuu ri. Ti vasu chaa ndaꞌu ka kuu ri, ko saꞌa ri ja nduu riku kuaꞌa yɨvɨ sɨkɨ ja kaꞌan ri jnuꞌun Yandios nuu i ja na kuu ketaꞌu i nuu ya. Ti vasu tundo iyo ja ñavaꞌa ri nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ko nuu kancha Yandios, yukan ñavaꞌa kuaꞌa xaan ri savaꞌni ga ja nandɨꞌɨ ri. (:I Iyo yɨvɨ tu ndeꞌe nuu ri, ka saꞌa i nanu ja kuu ri chaa ñuu jika, ko iyo yɨvɨ ja ka jini vaꞌa i nau ja kuu ri jiin na jniñu saꞌa ri. Ti iyo jinu ka kuni yɨvɨ ja kaꞌni i ruꞌu, ko nɨ chaku ga ri. Ti vasu ni ka ndoꞌo ri ndaꞌa i, ko tu ni ka jaꞌni i ruꞌu. C9Ti jiin jniñu ja junukuachi ri nuu Yandios, iyo jinu ja ka jaꞌa i ja yɨñuꞌun ruꞌu, ti iyo jinu ja tuu. Iyo jinu ja ka jajnaꞌan ini ruꞌu, ti iyo jinu ja ka kaꞌan ndevaꞌa i sɨkɨ ri. Iyo jinu ja kaꞌan i ja chaa xndoñaꞌan kuu ri, ti iyo jinu ka kaꞌan vaꞌa i sɨkɨ ri ja chaa ndaa kuu ri. 8)Ti jniñu ri kuu na xndaku ndaa ri jnuꞌun Cristo Jesús. Ti xnaꞌan ndaa Yandios ja jniñu ñaꞌnu un ndiso ri. Chi ni kachi Yandios ja tukaa jnaꞌnu ndatu ri, chi ni kendo ndoo ri nuu ya. Ja yukan ti ni jaꞌa ya nuu ri savaꞌni ga ja nandɨꞌɨ ri nava na kundee ri sɨkɨ taka jniñu kueꞌe ja ka kinjnaꞌan ri jiin, ti kuu nama ri maa ri nuu taka jniñu kueꞌe ja kii sɨkɨ ri. d7ASiaꞌan ni jitu ndiꞌi ini ri ja ni jika ndaa ri savaꞌni ga nuu ni yaku ri ja tu ni kɨvɨ ri jiin jniñu kueꞌe. Chi iyo ndaa ini ri sɨkɨ taka jnuꞌun xnaꞌan ri. Ti tu kuɨtɨ yachi ini ri jiin yɨvɨ ja tu chaku yachi ini i nasa kuni kaꞌan jnuꞌun ja xnaꞌan ri. Ti nduku ndee ri ja na koo jnuꞌun mani ini jiin ñani jnaꞌan ri. Ti jiin jniñu saꞌa ri, yukan stuu ri ja kancha Espíritu Santo jiin ri. Chi kundaꞌu ndixia ini ri nuu ñani jnaꞌan ri. 6Ni siin ri jiin jniñu un vasu tɨjnɨ jinu ni ka jaꞌa i tau ri ni ka kani i ruꞌu, ti ni ka chondee i ruꞌu vekaa, ni ka ndondaa i sɨkɨ ri ja sɨkɨ jnuꞌun xndaku ri. Suni tɨjnɨ jinu ni kuita ii ini ri jiin jniñu sɨkɨ nundoꞌo un, chi iyo jinu ja yɨɨ xaan ja ndoꞌo ini yo ja tukaa jinu. Iyo jinu ja tu ni kixi ri. Ti tɨjnɨ kuu ni ka jiꞌi ri soko ja sɨkɨ jniñu un. 5+Chi sa suꞌva kuni ri ja tendɨꞌɨ ja saꞌa ri na xnaꞌan ja kuu ri chaa junukuachi nuu Yandios. Ja yukan kundee ini ri ja siin ri jiin jniñu ni jaꞌa Yandios nuu ri, vasu na koo ndoꞌo koo nene ri jiin nundoꞌo ja kii nuu ri, vasu savaꞌni ga nasa na kuu maa. c4?Ti sɨkɨ jniñu ni tatu ya nuu ri, ja kaꞌan ri jnuꞌun vaꞌa ga sɨkɨ Jesús, ti nduku ri jiin jniñu un ja tu kasɨ ichi ja ka kandixia yɨvɨ jnuꞌun vaꞌa un, nava tu kaꞌan i sɨkɨ jniñu ndiso ri. T3!Chi ni kachi Yandios nuu tutu ii ya:Maa kɨvɨ kuu ini ri ti ni niꞌin ri jnuꞌun ja ni kandaꞌu ra jiin ri.Ti maa kɨvɨ ja nama ri yɨvɨ, ni nama ri roꞌo. Kachi ya. Ti vijna ni kuu maa kɨvɨ ja kuni Yandios ja kaꞌan ya jnuꞌun sɨkɨ ja kundaꞌu ini ya yɨvɨ. Ti vijna ni kuu maa kɨvɨ ja nama ya yɨvɨ. ]2 5Nusa ti sɨkɨ ruꞌu Pablo, ja kuu ri chaa ja ni nakaji Yandios ja na sajniñu ri jiin ya, ti sɨkɨ un kandaꞌu ri jiin taka roꞌo, ja kanchuku ñuu Corinto, ja ni ka jantaꞌu ra jnuꞌun vaꞌa ja kundaꞌu ini Yandios yoꞌo. Ti kandaꞌu ri jiin ra naa ra ja tu skexiko ra jnuꞌun un ti koto xndoo ra ichi ja xnaꞌan jnuꞌun un. r1]Chi Cristo, vasu tu ni iyo ni ɨɨn kuachi ya, ko ni saꞌa Yandios ja ni ndakɨꞌɨ ya kuachi yo sɨkɨ ja na ni jiꞌi ya jaꞌa yo. Ti jiin jniñu ñaꞌnu un ni kaꞌan Yandios ja tukaa ga jnaꞌnu ndatu yo jiin kuachi yo.+0ONusa ti ruꞌu Pablo, kuu ri ɨɨn chaa ja ndiso maa jniñu ni jaꞌa Cristo. Ti ja kaꞌan ri un kuu nanu ja kandaꞌu maa Yandios jiin taka yɨvɨ. Nusa ti kandaꞌu ri jiin ra naa ra maa jnuꞌun ja kaꞌan Cristo ja na kandixia ndaa ra jnuꞌun ja ni ndumani Yandios jiin yɨvɨ. =/sChi ni taji Yandios maa Cristo jiin jniñu ñaꞌnu un, nava na kuni yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa ja ni ndumani Yandios jiin i sɨkɨ jniñu ni saꞌa Cristo, ti tukaa ga kankuachi ya sɨkɨ i. Ti ni tatu ya ruꞌu jiin jniñu un ja na kaꞌan ri jnuꞌun ja jandaa ndixia kuu ja ni ndumani Yandios jiin yɨvɨ. .Ti Yandios kuu ya saꞌa ndɨꞌɨ jaꞌa, chi ni taji ya Cristo ja na saꞌa ya jniñu ñaꞌnu un jaꞌa yo, nava na ndumani ya jiin yo. Ti ni tatu ya jniñu nuu ri ja na xndaku ri nuu yɨvɨ ja jandaa ndixia kuu ja ni ndumani Yandios jiin yɨvɨ naa i. -#Chi savaꞌni ga yɨvɨ ja yɨꞌɨ i ndaꞌa Cristo, ti tukaa ndoꞌo ini i nanu ni saꞌa i undi nuu, chi ni saꞌa Yandios ja ni ndujaa i. Ti tukaa ñuꞌun ini i jnuꞌun kueꞌe un, chi tendɨꞌɨ ja ni yaꞌa kuaꞌan, ti vijna ja ni ndɨꞌɨ i ni ka ndujaa. ,,QJa yukan ti vijna, sɨkɨ jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Cristo jaꞌa yo, tukaa jani ri nuu yɨvɨ nanu ni saꞌa ri undi nuu, nava ka saꞌa yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa ja tu kandixia i Cristo, chi ni jani ini ri ja ɨɨn chaa siaꞌan ni ni kuu Cristo, ko vijna tukaa ndoꞌo ini ri siukan. f+EChi ni jiꞌi ya jaꞌa tendɨꞌɨ yo nava nu kanchuku yo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti tukaa saꞌa yo mani jniñu ja kuni maa yo, chi suꞌva na kuandatu yo jniñu taꞌu ya. Ti siukan saꞌa yo chi ni jiꞌi ya jaꞌa yo. Ti suni ni saꞌa Yandios jniñu ñaꞌnu jaꞌa yo na ni naxndoto ya Jesús nuu ñujiꞌi nava na kuandatu yo nuu mani ga ya. *-Ti sɨkɨ ja kundaꞌu ini Cristo yoꞌo, yukan kuu ja siin ri kaꞌan ndaa ri ja maa ɨɨn ni Cristo ni jiꞌi jaꞌa tendɨꞌɨ yo. Ti jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Cristo, ni kuu nanu ja ni jiꞌi ndɨꞌɨ yo jiin ya, chi ja sɨkɨ yoꞌo ni kuu jniñu ñaꞌnu un. x)i Chi va ka jani ini da ja chaa ñaa kuu ri sɨkɨ jniñu saꞌa ri ja ndiso ri nuu Yandios. Ko ka jini vaꞌa ra ja ruꞌu iyo vaꞌa xini ri. Yukan kuu ja jajniñu Yandios jnuꞌun xnaꞌan ri nuu ra, nava taka ra na kendo vaꞌa nuu ya. ?(w Ti ansu jaꞌa maa ri kaꞌan ri ja kachi ri ja chaa vaꞌa kuu ri. Chi suꞌva jaꞌa ri jandaa nuu ra naa ra jiin jnuꞌun chaa ri nuu tutu jaꞌa sɨkɨ jniñu ndiso ri, ja saꞌa teyɨɨ ri jniñu un, nava na kusɨɨ ini ra naa ra sɨkɨ ri, nava jiin tutu jaꞌa na niꞌin ra jnuꞌun na xndeokani ra nuu chaa ka nduvixi sɨkɨ jniñu ka saꞌa da, ja ka skexiko da maa jniñu ndiso ri. Chi vasu ka kaꞌan da ja mani jniñu vaꞌa ka saꞌa da, ja ka saꞌa da nava nasa kanchuku yɨvɨ naa i, ko chaa vixi ini ka kuu da jiin jniñu kueꞌe ka saꞌa da un. &'E Nusa ti ja jini vaꞌa ri nava kuñaꞌnu Yandios, ti koto saꞌa ri ni ɨɨn jniñu kueꞌe, ti nɨnɨ na koo yuꞌu ri, chi tu jajnaꞌan ini jitoꞌo ri jnuꞌun kueꞌe. Ja yukan na kukutu ini ri ja na xndaku ri nuu yɨvɨ ja kaꞌan ndaa kuɨtɨ ri. Chi jini vaꞌa maa Yandios ja iyo ndaa taka jniñu saꞌa ri. Ti kuni ri ja siukan na chaku vaꞌa ga inijnuni ra, roꞌo ja kanchuku ñuu Corinto un. v&e Chi jandaa ndixia kuu ja tendɨꞌɨ kuɨtɨ yo kin kundichi nuu taꞌu Cristo jniñu ja kin xndichi ya taka jniñu ni saꞌa yo. Ti ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn yo niꞌin nasa kaa maa jniñu ni ka saꞌa yo, nu vaꞌa ni kaa yo xi ndevaꞌa ni kaa yo, nasa ni kaa maa yo na ni kuncha yo jiin yɨkɨ kuñu yo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Jnuꞌun ja ni ndumani Yandios jiin yo %# Ja yukan na nduku ndee ri ja na kusɨɨ ga ini ya jiin ri, vasu ni kancha ga ri jiin yɨkɨ kuñu ri jaꞌa, xi vasu ja kuncha ri jiin ya. $/Ko nɨnɨ iyo jnundee ini ri ti ndiyo ga ini ri ja vaꞌa ga nu na xndoo ri yɨkɨ kuñu ri jaꞌa ti kiꞌin ri nuu kuncha ri jiin jitoꞌo ri. +#OChi nu ni kancha ri nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti jini ndaa ri ja jaa ɨɨn kɨvɨ ti niꞌin ri ja ni chisojnuꞌun ya nuu ri, vasu undi vijna changa ga kuaꞌa ya. 0"YNusa ti nɨnɨ iyo jnundee ini ri, chi jini ri ja nu nɨ kancha yo jiin yɨkɨ kuñu yo jaꞌa, ti tu jaꞌi niꞌin yo yɨkɨ kuñu jaa ja kuncha yo jiin Jitoꞌyo. 9!kTi maa Yandios kuu ja ni saꞌa ja siukan na koo ri. Ti ni jaꞌa ya Espíritu ja na kuncha ya jiin ri, ti jiin yukan jaꞌa ya jandaa ja kuaꞌa ya ɨɨn taꞌu kuu ri. 1 [Ti yɨkɨ kuñu ri kuu nanu ɨɨn veꞌe nuu kuncha ri ñuyɨvɨ jaꞌa, ja tu kuñɨɨ, ti vasu kukuiꞌya xaan ini ri sɨkɨ nundoꞌo ja ndoꞌo ri ja kancha ri jiin yɨkɨ kuñu ri jaꞌa. Ko tu ndoꞌo ini ri ja xndoo ri un ti na koo maa ɨɨn ni añu ri. Chi sa ndiyo ga ini ri maa yɨkɨ kuñu jaa un nava nandɨꞌɨ yɨkɨ kuñu ri ja ni naa un, ti na niꞌin ri maa yɨkɨ kuñu ja kuchaku ri ja kuu taka saa ni. s_Ti nu iyo ɨɨn yɨkɨ kuñu ri, ti tu koo maa ɨɨn ni añu ri sɨkɨ ja ni naa yɨkɨ kuñu ri jaꞌa. ETi jini vaꞌa ri veꞌe jaꞌa ja kuu yɨkɨ kuñu ri, ko kukuiꞌya ini ri saꞌa, ti ndoꞌo xaan ga ini ri ja yachi naniꞌin ri yɨkɨ kuñu jaa un undi andɨvɨ nuu kancha Yandios. I Ko yɨkɨ kuñu ri ja kancha ri jiin nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, kuu nanu ɨɨn veꞌe naa. Chi jini ri ja nu na naa, ti nakuaꞌa Yandios ɨɨn yɨkɨ kuñu jaa, ti kuu nanu ɨɨn veꞌe ja kundichi ja kuu taka saa ni undi andɨvɨ. Chi ansu kuu ɨɨn veꞌe ja ni saꞌa yɨvɨ jiin ndaꞌa i, chi ja ni saꞌa Yandios kuu. V%Ja yukan tu saꞌa ri nanu nuu taka nundoꞌo ja ndoꞌo ri nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, chi taka un kondoꞌo ri jaku ni kɨvɨ. Ko na nduku ndee ri undi kɨvɨ niꞌin ri taꞌu ja kuñaꞌnu ri nuu taꞌu Yandios jniñu, chi taꞌu un, tu kuni ndijin yo nuu ini ñuyɨvɨ jaꞌa, chi ja tu jini ndijin yo un koo ja kuu taka saa ni.Z-Chi nundoꞌo ja ndoꞌo ri ja kaꞌan ri jnuꞌun sɨkɨ Cristo, tundo kuu kuɨtɨ un ñuyɨvɨ jaꞌa, chi suꞌva saꞌa nundoꞌo un ja niꞌin ri ɨɨn taꞌu vii xaan ga nuu Yandios ja kuu taka saa ni. ]3Yukan kuu ja tu ndɨꞌɨ ini ri, ni tu yuꞌu ri sɨkɨ jniñu ndiso ri. Ti vasu kuan ndɨꞌɨ jnuꞌun ndee ini yɨkɨ kuñu ri ja ni kancha ga ri ñuyɨvɨ jaꞌa, ko kundee ga ini añu ri taka kɨvɨ. W'Ti taka nundoꞌo jaꞌa ndoꞌo ri nava na niꞌin ra jnuꞌun vaꞌa Yandios sɨkɨ Jesús. Ti sɨkɨ jnuꞌun vaꞌa un, kaꞌan ja kundaꞌu ini Yandios nuu yɨvɨ, ti na jaa jnuꞌun vaꞌa un nuu kuaꞌa xaan ga yɨvɨ taka ñuu, nava kuaꞌa xaan yɨvɨ na nakuantaꞌu i nuu Yandios ja siukan saꞌa ya jniñu ñaꞌnu xaan. V%Siukan siin ri vasu na kuu ri, chi jini vaꞌa ri ja maa Yandios ni naxndoto ya Jitoꞌyo Jesús, ti suni siukan naxndoto tuku ya taka roꞌo, ti saꞌa ya ja ɨɨn jinu ni ndututu tendɨꞌɨ yo nuu ya. V% Chi yoso nuu tutu ii Yandios: “Ni kandixia ri, ti ja yukan ni kaꞌan ri”, kachi. Ti saa ni ruꞌu, suni ni kandixia ndaa ri jnuꞌun Yandios, ti yukan kuu ja siin ri kaꞌan ri jnuꞌun Jesús. ;o Nusa ti ruꞌu, nɨnɨ kuu ja na kuu ri sɨkɨ ja kaꞌan ri jnuꞌun Cristo. Ti yukan kuu ja ka niꞌin ra jnuꞌun vaꞌa un, nava na kandixia ra ti kuchaku ra ja kuu saa ni. >u Chi ni kuncha ri nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti taka kɨvɨ ñukuu ini ri ja kaꞌni yɨvɨ ruꞌu sɨkɨ ja kaꞌan ri jnuꞌun Jesús. Ko siukan ti sa na kuni yɨvɨ ja chaku Jesús, chi maa ya kuu ja kuaꞌa junꞌun ndee ini ruꞌu ja na siuku ri jiin jniñu ni jaꞌa ya nuu ri nu kancha ri ñuyɨvɨ jaꞌa.  Ti savaꞌni ga nuu na ichi na kiꞌin ri, ti ñukuu ini ri nanu ni ndoꞌo Jesús ja ni jiꞌi ya. Suni siukan ndio ini ri ja kondoꞌo ri ti na kuū ri, nava na xnaꞌan kaji ri ja chaku Jesús, ti ndio ini ri ja na naxndoto Yandios ruꞌu nuu taka nundoꞌo un. 4a Ti vasu ka jito uꞌu yɨvɨ ruꞌu, ko maa Yandios tu xndoo kuɨtɨ ya ruꞌu. Ti vasu ka nduku i ja xnaa i ruꞌu jiin jniñu saꞌa ri, ko tu ka kundee i ja saꞌa i. -Ti sɨkɨ jniñu ni tatu ya nuu ri, ti taka nuu jnaꞌan ri nundoꞌo. Ti vasu siaꞌan, ko tu ndiꞌyu ichi kiꞌin ri ja siuku ri jiin jniñu ri. Ti vasu kukuiꞌya ini ri jiin nundoꞌo, ko tu ndɨꞌɨ kuɨtɨ ini ri, chi ñukuu ini ri ja kee vaꞌa jniñu saꞌa ri. ]3Ti taka jnuꞌun kaꞌan ri ja vii xaan kuñaꞌnu, kuu nanu ja ñuꞌun ini ɨɨn kɨsɨ ñuꞌun, ti kuu ri nanu kɨsɨ ñuꞌun un, chi tu na junꞌun ndee ini ri iyo ja siuku ri jniñu ni tatu Yandios nuu ri. Ti yukan jini vaꞌa ri ja maa Yandios kuu ja chindee ruꞌu, nava na saꞌa ri savaꞌni ga jniñu ñaꞌnu kuni ya, ja saꞌa ri taka nuu ja kaꞌan ri jnuꞌun Cristo. Ti maa ya saꞌa ja na siuku ri jiin jniñu un, chi ansu ndee ini maa ri kuu. Chi na ni saꞌa Yandios ñuyɨvɨ ni kaꞌan ya ja na ndinchaa nuu ñuñaa un. Ti suni siukan ni saꞌa ya nuu yo nanu ja ni xndinchaa ya ɨɨn nduva nuu yo ja kancha yo nuu ñuñaa xaan un. Chi ni saꞌa ya ja na chaku inijnuni yo ja vii xaan kuñaꞌnu Yandios. Ti maa Yandios ni saꞌa ja chaku ini ri taka jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Jesús. Na kuncha yo jiin maa jnuꞌun ja kandixia yo 2]Ti ja kaꞌan ri jnuꞌun un, ansu jnuꞌun maa ri kaꞌan ri, chi jnuꞌun Jitoꞌyo Cristo Jesús kaꞌan ri. Ti yukan junukuachi ri nanu muzu nuu taka yɨvɨ ka kandixia Jesús. Siaꞌan junukuachi ri nuu Jesús, chi maa ya kuu ja ni tatu jniñu un nuu ri ja na kaꞌan ri jnuꞌun ya nuu ra. hIVanuxia tu ka kandixia i ti maa jaꞌuꞌu un xnaꞌan ja maa kuu Yandios ja taꞌu jniñu nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti maa jasɨ inijnuni yɨvɨ ja tu kandixia i Cristo, nava tu kuni ndijin i nasa kuni kaꞌan maa jnuꞌun Yandios ja kuu Cristo Jesús, ti tu kuni i ja vii xaan kuñaꞌnu jniñu ni saꞌa ya jaꞌa yo, ja ɨɨn ni kuu ya jiin Yandios. G Ti nu iyo yɨvɨ ka jasɨ inijnuni i ja tu chaku ini i jnuꞌun vaꞌa sɨkɨ Cristo ja kaꞌan ri, ti yukan kuu mani yɨvɨ ja jnaꞌnu ndatu jiin kuachi, ti siuku i undi kɨvɨ na naa i.  %Ti sɨkɨ jniñu ni jaꞌa Yandios nuu ri, tu jajnaꞌan ini ri jniñu yɨsaꞌyɨ ja saꞌa ja kukanuu yo, ni tu jikonuu ri jiin jnuꞌun ndichi ja xndoñaꞌan ri, ti ni tu sama ri jnuꞌun Yandios. Chi ka jini ra ja mani jnuꞌun ndaa kaꞌan ri. Siukan ti taka yɨvɨ ka jini inijnuni i ja mani jnuꞌun ndaa kuɨtɨ kaꞌan ri. Ti undi maa Yandios jini vaꞌa ya sɨkɨ jnuꞌun kaꞌan ri. =  uJa yukan kuu ja tu xndiꞌi kuɨtɨ ini ri ja kaꞌan ri jnuꞌun Yandios sɨkɨ Cristo Jesús. Chi ni kundaꞌu ini Yandios ja ni nakaji ya ruꞌu ja na kundiso ri jniñu jaꞌa. & EJa yukan kuu ja taka yoꞌo ja ni ka kandixia Cristo Jesús, tukaa ndiꞌyu inijnuni yo. Chi ka kuu yo nanu ɨɨn espejo ja ndinchaa ti na xnaꞌan nasa kaa yo, ti jiin yukan ka xnaꞌan yo nasa vii xaan kuñaꞌnu maa Jitoꞌyo ja ka jika ndaa yo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti maa Espíritu saꞌa ja viꞌi ga kuan nasama yo, ti kuan nduu yo nanu kaa maa Jitoꞌyo Cristo Jesús ja kuñaꞌnu xaan ya. Ti taka kɨvɨ ndakuniꞌin yo Jitoꞌyo ja ka jika ndaa yo nanu kuni maa ya, chi maa ya kuu Espíritu ja saꞌa ja siaꞌan na kaka yo.< qJandaa ndixia kuu yukan, chi Jitoꞌyo kuu maa Espíritu, ti taka ñuu nuu saꞌa jniñu Espíritu maa Jitoꞌyo, yukan kuxio yɨvɨ nuu kuachi i ja tukaa jnaꞌnu ndatu i jiin. wKo nu na nakani ini i ti kandixia i Jitoꞌyo Cristo Jesús, yukan ti kuxio ja jasɨ nduchi i un, ti sa chaku ini i. 'GTi suni siukan kuu undi vijna, chi nu kaꞌu i tutu ley ni jaꞌa Yandios nuu Moisés, ti nanu ja jasɨ ɨɨn saꞌma nuu inijnuni i, chi tu ka chaku ini i. }sTi yɨvɨ un ni nduniꞌin ini i sɨkɨ jnuꞌun ley Yandios ja ni jaꞌa ya nuu Moisés. Ti undi vijna nu ka kaꞌu i tutu sɨkɨ tratu ley janaꞌan, suni tu ka chaku inijnuni i nasa kuni kaꞌan jnuꞌun un, chi saꞌa yo nanu ja jasɨ saꞌma un nuu inijnuni i, ti tu ka chaku kuɨtɨ ini i. Ti undi na kandixia i Cristo, sa na chaku ini i jnuꞌun ley janaꞌan un. / Ko Moisés, tu ni saꞌa da siaꞌan, chi ni jasɨ da saꞌma nuu da nava tu kuu ndeꞌe yɨvɨ Israel nuu da nasa kuan ndaꞌva ja ndinchaa un. #? Jandaa ndixia kuu ja ja ni niꞌin yo tratu jaa ja ni chisojnuꞌun Yandios. Ja yukan iyo niꞌin ini ri ja na xndaku ri nava kaꞌan tratu jaa un. % Ti nu siukan ni kuñaꞌnu ley ja ni kii jaku ni kɨvi, ko jnuꞌun kaꞌan sɨkɨ tratu jaa un kuñaꞌnu xaan ga chi koo ja kuu nɨ kani. ' Chi ley ja ni kuñaꞌnu xaan ga undi na saa, vijna tukaa ga kuñaꞌnu kuɨtɨ sɨkɨ ja ja ni jaꞌa Yandios ɨnga tratu jaa ja iyo vijna. iK Chi nu ñaꞌnu xaan ni kii ley yukan, ja kaꞌan ja jnaꞌnu ndatu yɨvɨ sɨkɨ kuachi i, nusa ti viꞌi ga ni kuñaꞌnu xaan jnuꞌun ja kaꞌan Yandios sɨkɨ tratu jaa un ja tukaa jnaꞌnu ndatu yɨvɨ jiin kuachi i. veTi viꞌi ga kuñaꞌnu xaan jnuꞌun jaꞌa Espíritu Santo ja na kuchaku yo saa ni nava iyo tratu jaa un. :mChi na ni jaꞌa Yandios ley nuu Moisés na janaꞌan, ni yoso letra un nuu ɨɨn tabla yuu. Ti ni saꞌa ya ja ni ndinchaa nuu kande Moisés ja nanu janducha ii ni ga nuu da. Ti yukan tukaa ni kuu ndeꞌe vaꞌa yɨvɨ Israel nuu da. Yukan ti kuee ni kuee ni ti ni ndaꞌva ja ndinchaa un nuu da. Ti nu siukan, ñaꞌnu xaan kuu ley un na ni chaa ja kankuachi sɨkɨ yɨvɨ ja jnaꞌnu ndatu i sɨkɨ kuachi i nava na kuū i. ,~QChi Yandios kuu ja ni nakaji ruꞌu ja na kachi ri sɨkɨ ɨɨn tratu jaa ja ni satuꞌva maa ya. Ti tratu jaa un, tu kaꞌan ja na siuku yo ley ja ni chaa jiin letra, chi ja na kaka ndaa yo nava kuni maa Espíritu Santo ja yɨndaꞌa yoꞌo. Chi jnuꞌun ley ja yoso jiin letra, ja ni jaꞌa Yandios nuu Moisés, kankuachi sɨkɨ yo ja na jnaꞌnu ndatu yo jiin kuachi yo, ti na kuū yo. Ko Espíritu Santo saꞌa ja na chaku vaꞌa ga inijnuni yo maa jnuꞌun ja kaꞌan tratu jaa, ja ni jaꞌa ya nuu yo nava na kuchaku yo ja kuu taka saa ni. }Ti ansu jani ini ri ja iyo tuꞌva ri ja kuu kundiso ri jniñu un. Chi maa ɨɨn ni Yandios saꞌa ja kuu siuku ri jiin jniñu un. ||qTi kaꞌan ndaa, ri chi jini vaꞌa ri ja maa Cristo ni tatu ya ruꞌu jiin maa jniñu ja ni nakaji Yandios. !{;Ti siukan ka stuu ra naa ra ja maa Cristo ni saꞌa ja ni ka nakani ini ra, ti yukan xnaꞌan ndijin nuu yɨvɨ nanu nuu kaꞌu i ɨɨn tutu yoso vaꞌa. Yukan kuu ja ni siuku ri jniñu ni tatu Cristo nuu ri ja ni xndaku ri jnuꞌun ya nuu ra naa ra. Ti vijna ka kuu ra nanu ɨɨn tutu ja yoso jiin Espíritu Yandios, Yaa chaku, ansu ka kuu ra ɨɨn tutu ja yoso jiin tinta nuu ɨɨn tutu. Chi ka jini ndijin yɨvɨ naa i nasa ka jandatu ra nuu jnuꞌun Cristo ja ni xnaꞌan ri nuu ra naa ra. Ja yukan nu ndeꞌe i nuu ra, tu jini i ɨɨn tutu ja yoso nuu ɨɨn tabla yuu nanu ni chaa maa Yandios, na ni jaꞌa ya ley ya nuu Moisés. Chi suꞌva nakuni vaꞌa yɨvɨ un nasa ni nasama ra sɨkɨ ja ni ka kandixia vaꞌa ra jnuꞌun Cristo Jesús, nanu ja ni chaa ya ɨɨn tutu ini añu ra. 6zeTuu, chi taka maa ra naa ra ka kuu nanu ɨɨn tutu ja xnaꞌan ndaa nau ja kuu ri. Ti suu kuu nava ñuꞌun ini ri ja siaꞌan ka kuu ra, chi ka kandixia ndaa ra jnuꞌun Yandios sɨkɨ Cristo ja ni xndaku ri nuu ra naa ra. Ti savaꞌni ga yɨvɨ kuni vaꞌa i ja siukan ni jantaꞌu ra jnuꞌun ya. y Ti ja kaꞌan ri siaꞌan, ansu mani kaꞌan ri ja chaa vaꞌa ga kuu ri, vasu iyo chaa ka kankuachi siaꞌan sɨkɨ ri. Chi iyo sava chaa ka jikonuu ja xnaꞌan da tutu ja kachi nau chaa kuu da jiin na jniñu saꞌa da, ti jikan tuku da ɨnga tutu siaꞌan ja kiꞌin da ichi ɨnga ñuu. ¿Nusa ti iyo ja suni siaꞌan xnaꞌan ri ɨɨn tutu ri nuu ra naa ra nava na kuantaꞌu ra ruꞌu nu? _x7Ti ruꞌu, chi tu saꞌa ri nanu ka saꞌa tɨjnɨ chaa ja nduku da niꞌin da xuꞌun sɨkɨ jnuꞌun Yandios. Chi suꞌva xndaku ndaa ri jnuꞌun Yandios sɨkɨ Cristo, chi maa Yandios ni tatu ruꞌu ja na xndaku nakani ndaa ri jnuꞌun un sɨkɨ ja yɨꞌɨ ri jiin Cristo, ti nuu mani maa ya junukuachi ri. Jnuꞌun sɨkɨ tratu jaaywkƗɨn yɨvɨ un, vasu ka jinisoꞌo i jnuꞌun Cristo, ko naa ini i. Ti nuu yɨvɨ un kuu ri nanu ɨɨn xiko xaan ja kuū i saꞌa. Ti nuu ɨnga yɨvɨ ja jinisoꞌo vaꞌa jnuꞌun un, kuu ri ɨɨn xiko asun, chi ni naniꞌin i taꞌu i ja kuchaku i ja kuu saa ni. Ti ni ɨɨn yo tu kundee yo saꞌa yo jniñu ja kachanuu yo jnuꞌun Cristo nu tu chindee ya yoꞌo. Yv+Ti nanu ja jaꞌan yo ɨɨn xiko asun, chi suni siaꞌan kusɨɨ ini Yandios jiin jniñu ja jachanuu yo jnuꞌun ya, ti jaa jnuꞌun un nuu yɨvɨ vita ini ja ketaꞌu i, jiin nuu yɨvɨ ndava ini ja naa i. 3u_Ti na kutaꞌu ri nuu Yandios, chi nɨnɨ saꞌa ya ja kundee ri jiin taka jniñu ja taꞌu ya nuu ri. Ti jandaa ndixia kuu ja ka kundee ri, chi ka yɨꞌɨ ri jiin seꞌe ya Cristo Jesús. Ti jajniñu ya ruꞌu ja kachanuu ri jnuꞌun Cristo nuu taka ni ñuu, nanu jichanuu ɨɨn xiko asun. ltQ Ko tu ni kusɨɨ ini añu ri, chi tu ni naniꞌin jnaꞌan ri jiin ñani yo Tito. Yukan ni nakuantaꞌu ri nuu yɨvɨ un, ti ni kiꞌin ri ichi kuanoꞌon ri ichi ñuu Macedonia. Jiin Cristo ti kundee yo sɨkɨ taka nundoꞌo s7 Na ni jaꞌan ri ñuu Troas ja na kaꞌan ri jnuꞌun Jitoꞌyo Cristo Jesús, ti vaꞌa ni chindee ya ja ni iyo nuu ja kaꞌan ri jnuꞌun ya. nrU Ti kanuu ja iyo jnuꞌun kaꞌnu ini yo, chi tu kuni yo ja niꞌin jaꞌuꞌu un kuachi sɨkɨ yo, chi ja ka jini vaꞌa yo nasa nduku ndee jaꞌuꞌu un ja na saꞌa yo kuachi. So ni kaña ini Pablo na ni jaꞌan da ñuu Troas Iq  Ti ni ka siuku ndixia ra jiin jniñu un. Chi ni nakani ini da nuu kuachi da. Ti vijna kanuu ja na sakaꞌnu ini ra nuu da. Ti nu siukan na saꞌa ra, ti ruꞌu, suni sakaꞌnu ini ri nuu da. p Chi ja sɨkɨ yukan ni chaa ri tutu un nuu ra, ja na kujnuni ini ri ndeo nu kuantaꞌu vaꞌa ra jniñu ni taꞌu ri xi tuu. LoNusa ti kaꞌan ndaꞌu ri jiin taka ra ja na ndumani ra jiin da. *nMTi vijna kuni ri ja na sakaꞌnu ini ra naa ra nuu da, nava na ndusɨɨ ini da, chi sandɨꞌɨ ini da jiin jnuꞌun kuiꞌya ini un, ti tukaa ndusɨɨ ini da. kmOChi jiin ja ni ka nduxaan ra nuu da na ni ka ndututu tendɨꞌɨ ra un, jiin yukan ti ni kuu ni. lTi ja ni ndukuiꞌya ini ri ni saꞌa chaa ja ni saꞌa jniñu kueꞌe un, ti ansu nɨnɨ mani ri, chi suni taka maa ra naa ra ni ka ndukuiꞌya ini sɨkɨ jniñu ni saꞌa da. Ti kaꞌan ri ja jaku ni ni saꞌa da, chi tu ni kuni ri ja nduxaan ga ri. EkTi na ni chaa ri tutu un, ni nakani xaan ini ri sɨkɨ ra, ti ni naꞌnu ini ri roꞌo naa ra, ja undi ni ndeꞌe xaan ri kɨvɨ ni chaa ri tutu un. Ko tu ni chaa ri ja na kukuiꞌya ini ra naa ra, chi suꞌva ja na kuni ra ja kundaꞌu ndixia ini ri roꞌo naa ra. Ni sakaꞌnu ini Pablo nuu chaa ni saꞌa kuachi \j1Yukan kuu ja ni chaa tuku ri tutu jaꞌa nuu ra, nava nu na chaa ri ti ja ni nakani ini ra nuu kuachi ni saꞌa ra, nava tu kukuiꞌya ini ri jiin ra ja ka saꞌa ra kuachi kɨvɨ chaa ri nuu kanchuku ra. Chi suꞌva na saꞌa ra naa ra ja na kusɨɨ ini ri. Ti kuni vaꞌa ra ja nu kusɨɨ ini ri, ti suni tendɨꞌɨ ra na kusɨɨ ini. iKo nu nduxaan ri jiin ra naa ra, koto kukuiꞌya ini ra, chi siaꞌan kuu ja na nakani ini ra. Ti jiin yukan na kusɨɨ ini maa ri suni. h Ja yukan ni ndoꞌo ini ri ja tu jaa ri ɨnga jinu nuu kanchuku ra jiin jnuꞌun nduxaan, chi sandau kukuiꞌya ini ra naa ra. Dg Ko tu kuni nduxaan ri jiin ra sɨkɨ jnuꞌun ka kandixia ra, chi ka kandixia ndaa ra jnuꞌun Yandios. So mani ñuꞌun ini ri ja na kusɨɨ ga ini ra naa ra ja kaka ra nuu ichi ya.Kf Ti kaꞌan ri ja maa Yandios jini vaꞌa taka ja iyo inijnuni ri, ti kuu kuaꞌa ya jandaa sɨkɨ jnuꞌun kaꞌan ri ja jandaa kuu ja changa ga kee ri nuu kanchuku taka yɨvɨ ñuu Corinto, chi tu ni kuu ini ri ja nduxaan ri nuu ra naa ra ja tu siuku vaꞌa ra. Ti maa Yandios kuu ja jini vaꞌa ja kaꞌan ndaa ri. Ze /Siaꞌan saꞌa Yandios, chi ni jaꞌa ya Espíritu ya ja kuncha jiin yo, ti jiin yukan jaꞌa ya jandaa nuu inijnuni yo ja kuu yo seꞌe ya, jiin ja na siuku ndaa kuɨtɨ yo taka jnuꞌun ni chiso ya nuu yo. Hd  Ti maa Yandios kuu ja saꞌa ja maa ra jiin ruꞌu ka kandixia ndaa kuɨtɨ yo Cristo, ti maa ɨɨn ni jnuꞌun ya kuu ja ni sasɨɨn yoꞌo ja na siuku yo nuu maa ɨɨn ni Cristo, ja ni taji Yandios ja saꞌa ya jniñu ñaꞌnu. Ti maa Yandios kuu ja ni sasɨɨn yoꞌo ja na saꞌa yo maa ɨɨn ni jniñu ja kuni ya. wc iChi maa Cristo Jesús kuu ja ni siuku ndaa kuɨtɨ taka jnuꞌun ni chiso Yandios. Ja yukan kaꞌan yo ja vii kuñaꞌnu ii Yandios, ti kachi yo siaꞌan na koo, chi maa Cristo Jesús ni siuku ndaa kuɨtɨ taka jnuꞌun ni chiso Yandios. Vb 'Siukan kuu chi ka jini vaꞌa ra sɨkɨ jnuꞌun ni jani ri nuu ra, ja mani jnuꞌun ndaa kuu ja ni ka jani ri jiin Silvano jiin Timoteo, na ni ka jani ri jnuꞌun vaꞌa Cristo Jesús, Seꞌe Yandios. Ti jnuꞌun ja ni ka jani ri sɨkɨ Cristo Jesús kaꞌan ja undi vijna tu na tuꞌu ini ya, chi nɨnɨ siuku ya jiin jnuꞌun ya. )a MKo tu ni kaꞌan ri jiin ra siukan, chi maa Yandios ja nɨnɨ siuku ndaa kuɨtɨ ya jnuꞌun ya, na kuaꞌa ya jandaa ja nɨnɨ kaꞌan ndaa ri jiin ra naa ra. X` +Ko siukan ni jani ini ri, ja jaa ri nuu kanchuku ra, ti tu ni kuu. Xi ndoꞌo ini ra ja saꞌa ri nanu saꞌa yɨvɨ uu xini, ja tu jini kuɨtɨ i jnuꞌun Yandios, chi yɨvɨ un kaꞌan i jiin uu inijnuni. V_ 'Ni ndio ini ri ja yaꞌa ri nuu kanchuku ra xnakan nuu ichi kiꞌin ri ñuu Macedonia, ti nandeokuñɨ tuku ri nuu ra naa ra, nava yukan ti kuu chindee ra ruꞌu naa ra ja kiꞌin ri ichi ñuu Judea niku. 6^ gTi ja sɨkɨ yukan ñukuu xaan ini ri ja jaa ri nuu kanchuku ra naa ra, ja kiꞌin ri, ti nchaa ri uu jinu, nava na kusɨɨ ini ra ja jikonuu ri ndeꞌe ri nuu kanchuku ra. D] vasu sa jaku ni ka chaku ini ra vijna. Ti jiin yukan kuu kusɨɨ ini ra naa ra sɨkɨ ruꞌu naa ri kɨvɨ na kii tuku Jitoꞌyo Jesús, nanu na kusɨɨ ini ri sɨkɨ taka maa ra naa ra. <\ s Ti jnuꞌun chaa ri nuu taka tutu ri ja kuu ra naa ra, chi mani jnuꞌun ja kuu kaꞌu ra kuu ja na chaku ini ra. Ti ñukuu ini ri ja chaku vaꞌa ga ini ra nasa kaꞌan tutu ri, J[  Iyo ɨɨn jnuꞌun ja saꞌa ja kusɨɨ ini ri. Chi jini inijnuni ri ja vaꞌa ii ni ka jika ri nuu yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa, ti viꞌi ga ni ka jini ndijin taka maa ra naa ra. Ti siaꞌan kuu chi kundaꞌu ini ya ruꞌu ja ni chindee ya maa ri. Ti jaꞌa tu ni kuu ja ndichi xaan xini maa ri ja siaꞌan ni jika ri. %Z E Ti nu taka ra na chindee ruꞌu ja kakantaꞌu ra jaꞌa ri, chi nu kuaꞌa xaan yɨvɨ na kakantaꞌu i jaꞌa ri, suni kuaꞌa i nakuantaꞌu jaꞌa ri ja ni kundaꞌu ini Yandios ruꞌu naa ri, ti ni nama ya ruꞌu nuu taka nundoꞌo un. Ni kukuee tu ni jaꞌan Pablo ñuu Corinto ZY / Yukan kuu ja mani maa ya ni nama ruꞌu nuu nundoꞌo xaan un ja ja yajni kuū ri niku, ti siin nama ya ruꞌu vijna. Chi ñukuu ini ri ja suni siaꞌan kin nama ya ruꞌu sɨkɨ nundoꞌo kii ga ichi nuu ri. *X O Ti ja ni ka jaꞌncha ini ri ja kuū ri. Ko yukan ni saꞌa ja na jnuu ini ri nasa kundee ri jiin nundoꞌo un ja kuñukuu ini ri maa Yandios. Sa tu ni xndiꞌi ini ri jiin nundoꞌo un, chi ni chaku ndaa ini ri ja maa Yandios kuu ya kuaꞌa jnundee ini ja na kundee ri jiin nundoꞌo un, chi maa ɨɨn ni Yandios kuu ya jaꞌa jnundee ini, ti maa ɨɨn ni ya kuu ja ndiso jniñu ñaꞌnu ja kuu naxndoto ya ndɨyɨ. *W OÑani naa ra, ja kanchuku ñuu Corinto un, kuni ri naa ri ja taka ra na kuni nasa ni ka ndoꞌo ri naa ri ichi ndañuu Asia. Chi ni ka jito ri nundoꞌo xaan, ja ni ka ndoꞌo ini ri ja tukaa kundee ri naa ri niku. Ni ka jani ini ri ja kuū ri. Tukaa ni ndoꞌo ini ri ja kuchaku ri. #V ATi ñukuu xaan ini ri ja kuu taka ra, chi jini ri ja nu taka ra ka ndoꞌo nundoꞌo jiin ri, suni siaꞌan na kuaꞌa Yandios jnundee ini roꞌo naa ra. U -Ja yukan, nu taka ri ka jito nundoꞌo, nusa ti chaku vaꞌa ini ri nasa kuu ja ka ndoꞌo tu roꞌo naa ra, nava kuu kuaꞌa ri jnundee ini nuu ra. Chi ni jito ri nundoꞌo na ni kaꞌan ri jnuꞌun vaꞌa Jesús, nava na ketaꞌu ra nuu Yandios ja kuu taka kɨvɨ. Ti taka jinu jaꞌa ya jnundee ini ruꞌu, yukan chaku vaꞌa ini ri nasa kuu kuaꞌa ri jnundee ini roꞌo naa ra. Ja yukan tu xndiꞌi ini ra, chi kundee ini ra nasa kaka ndaa ra nuu ichi Yandios, vasu na kondoꞌo ra nundoꞌo nanu ka ndoꞌo maa ri naa ri. T 3Ti vasu kuaꞌa nundoꞌo jito ri sɨkɨ ja ni kandixia ri Cristo, chi ja yɨꞌɨ ri jiin Cristo kuu ja nɨnɨ jaꞌa Yandios jnundee ini nuu ri. S #Maa ya kuu ja jaꞌa jnundee ini sɨkɨ taka nundoꞌo jnaꞌan ri, ti suni kuaꞌa ri jnundee ini nuu ñani jnaꞌan ri ja suni ka ndoꞌo i nundoꞌo. Chi nanu ni saꞌa ya ja ni niꞌin ri jnundee ini, suni siukan na saꞌa ri ja na niꞌin ra jnundee ini naa ra. VR 'Na kaꞌan yo ja kuñaꞌnu xaan Yandios, Yaa kuu Tata maa Jitoꞌyo Cristo Jesús. Chi maa ya kuu Tata yo ja kundaꞌu ini ya yoꞌo, ti nɨnɨ jaꞌa ya jnundee ini nuu yo ja na kosɨɨ ini yoꞌo. Q 7Ti ñukuu ini ri ja Tata yo Yandios jiin Jitoꞌyo Cristo Jesús na kundaꞌu ini ya, ti na chindee ga ya roꞌo naa ra. Nundoꞌo ni jnaꞌan Pablo ?P {Ruꞌu Pablo jiin Timoteo, ja kuu da ñani yo ja ka kandixia yo Jesús, ka kanxiaꞌu ri nuu taka ra ja kanchuku ñuu Corinto. Kuu ri apóstol Jesús, ti Jesús kuu Cristo ja ndiso ya jniñu ñaꞌnu nuu Yandios, ti maa Jesús ni jaꞌa ya jniñu un nuu ri ja na kuu ri apóstol nuu ya. Ti chaa ri tutu jaꞌa nuu taka ra ja ka kandixia Jesús, ja ka ndututu ra ñuu Corinto. Chaa ri tutu jaꞌa nuu ra naa ra ja ni ka kusɨɨn ra nuu ichi ndevaꞌa, ti ni ka ndɨvɨ ra nuu ichi Yandios jiin nuu tendɨꞌɨ yɨvɨ ka kandixia ja kanchuku nɨ kaꞌnu ndañuu Acaya. ?OwbChi ka kaꞌan i ja ka iyo tuꞌva inijnuni i, ko tu ka kandixia ndaa i jnuꞌun Yandios jiin taka jniñu ni saꞌa Cristo Jesús, chi ni ka kɨvɨ nduu i ichi kuankoyo i. Kaꞌan ri ja na sandee ini ra naa ra. Na chindee chituu Yandios roꞌo ti na kundaꞌu ga ini ya maa ra naa ra. Ti siaꞌan na koo.N#bRoꞌo Timoteo, jaꞌa na xndaku xaan ri nuu ra ja na koto vaꞌa ra taka jnuꞌun jini ra sɨkɨ Jitoꞌo Jesús, ya kuu Cristo, chi ndɨꞌɨ jnuꞌun un chaku ini ra. Ti suni siaꞌan xndaku ra nuu yɨvɨ ka kandixia un ti nava tu kɨvɨ nduu i ɨnga ichi ja tu kejnaꞌan jiin jnuꞌun Yandios. Ti koto saꞌa ra nanu saꞌa yɨvɨ ka sakanuu jnuꞌun ndaa jiin jnuꞌun xndoñaꞌan un, chi ka kaꞌan i nanu ja ka iyo xaan inijnuni i, ko tu niꞌin jniñu un, chi so ka xndaꞌu i jiin jnuꞌun ka kaꞌan i un. wT}|w{y9wvv&u't{s"rqolkQjkhggffecdcbaa`_^]L\\[ZYxXWVVUyTbRQQONJMbL2K2J8HGFE|DBA+@D>=<;_:9_866543210/ .-,+)('&%%4$ ""8!, ,LNu 8&p ~ . p N *[M6 Ja yukan kuu ja kusɨɨ teyɨɨ ini ri ja ndoꞌo ri nundoꞌo nɨ siuku ri jniñu un. Ti sɨkɨ jniñu un kaꞌan kueꞌe i sɨkɨ ri, jiin ja iyo kuaꞌa ja tu kumani, nau ni jiin ja jito uꞌu yɨvɨ ruꞌu, jiin taka ga nundoꞌo kondoꞌo ri sɨkɨ Cristo. Chi nu jani ini ri ja tu kuɨtɨ ja siuku ri jiin jniñu un, ti kɨvɨ un saꞌa ya ja niꞌin ri jnuꞌun ndee ini ja kundee ri. Ndɨꞌɨ ini Pablo sɨkɨ yɨvɨ ka kandixia ñuu Corinto K5 Ko ni kaꞌan ya jiin ri: “Tuu, chi tu kumani ja kundaꞌu ini ri roꞌo. Jandaa ndixia kuu un, chi nu jani ini yɨvɨ ja tu kundee i ja saꞌa i jniñu, ja taꞌu ri nuu i. Nusa ti saꞌa ri ja niꞌin ga i jnuꞌun ndee ini i nava na siuku i jiin jniñu un”, ni kachi ya. Ja yukan ti kusɨɨ ini ri ja ndoꞌo ri nundoꞌo nu saꞌa ri jniñu un, chi siukan saꞌa Cristo ja viꞌi ga na kuni ini añu ri saꞌa ri jniñu ni jaꞌa ya nuu ri. X4) Ti uni jinu ni kaꞌan ndaꞌu ri jiin Jitoꞌyo ja na chajiyo ya un kiꞌin. V3% Ti sɨkɨ ja ni xnaꞌan ndijin Yandios ruꞌu kuaꞌa ja vii xaan kaa nuu ni ndaa ri un. Ja yukan tu kuni ya ja saꞌa ñaꞌnu ri maa ri. Ja yukan ni jaꞌa ya ɨɨn nundoꞌo ja kondoꞌo yɨkɨ kuñu ri. Ti sɨkɨ un ni jaꞌa ya jnuꞌun ja na sajniñu jaꞌuꞌu un, ja xndoꞌo ruꞌu nava tu saꞌa ñaꞌnu ri maa ri. '2G Ko nu kaꞌan ri jnuꞌun sɨkɨ maa ri ja kusɨɨ ini ri, ti ansu ja naa xini ri ja saꞌa ri siukan, chi jandaa ndixia iyo jniñu ri ja kusɨɨ teyɨɨ ini ri. Ko tu saꞌa ri, chi tu kuni ri ja kondoꞌo ini yɨvɨ ja kuñaꞌnu ga ri ja ni jini i xi ja ni jinisoꞌo i kaꞌan ri. @1y Ti sɨkɨ ja ni saꞌa Yandios siukan jiin chaa un, kuu ja kusɨɨ teyɨɨ ini ri, ko sɨkɨ maa ri, chi tu kusɨɨ ini ri. Ko ndixia ja kusɨɨ teyɨɨ ini ri sɨkɨ taka nundoꞌo ni ndoꞌo ri un ja siuku ri jniñu ndiso ri, chi taka nundoꞌo un xnaꞌan ja tu na jaa iyo ini maa ri ja siuku ri jniñu un. %0C Chi ni saꞌa ya ja ni nchaa chaa un nuu kanchuku ndɨyɨ ni ka nanitaꞌu. Ti ichi chukan ni jinisoꞌo da jnuꞌun ja tu kuu xndaku da nuu ɨnga yɨvɨ. v/e Ti jini ri chaa un, ti tu jini ri nu kuaꞌan da jiin yɨkɨ kuñu da, tu jini ri. Maa Yandios kuu ya jini. . Jini ri ɨɨn chaa kandixia Cristo, ti ni kuu xiaꞌun kuun kuiya ja ni saꞌa ya ja ni ndaa chaa un kuaꞌan da undi andɨvɨ kuu uni. Ko tu jini ri nu ni jaꞌan da jiin yɨkɨ kuñu da xi tuu, xi ni xndoo da yɨkɨ kuñu da, tu jini ri. Maa Yandios kuu ja jini. #- A Ti ruꞌu Pablo, kachi ri ja tundo ni jniñu ja kusɨɨ teyɨɨ ini yo, ko na kachi ri ɨɨn jnuꞌun sɨkɨ ɨɨn ja ni naxnaꞌan maa Jitoꞌyo nuu ri. L, !Ti ni kɨvɨ ri ini ɨɨn chika kaꞌnu, ti yɨvɨ ka kandixia un, ni ka tava i ruꞌu yuꞌu ventana ɨɨn veꞌe ja iyo sɨkɨ nama un, ti ni skuun i ruꞌu jiin chika un. Ti siukan ni kaku ri nuu chaa yukan, ja ni ndoꞌo ini da ja jnɨɨ da ruꞌu niku. Ja ni naxnaꞌan Yandios nuu Pablo ja na stuu da nuu yɨvɨn+U Na ni kunde ri ñuu Damasco, ti gobernador ja taꞌu jniñu nɨ región nuu yɨndaꞌa rey Aretas, ti ni jani da soldado ka ndito vaꞌa taka yuxeꞌe nama ja jikonduu ñuu un, ja jnɨɨ da ruꞌu ja kiꞌin ri vekaa niku. '*G Ti Yandios, ja kuu Tata Jitoꞌyo Cristo Jesús, jini vaꞌa ya ja kaꞌan ndaa ri. Ti ja kuu taka saa ni na kaꞌan yɨvɨ ja ñaꞌnu xaan ga kuu Yandios. ) Ti nu kanuu ja kusɨɨ teyɨɨ ini ri, nusa ti na kusɨɨ teyɨɨ ini ri sɨkɨ taka nundoꞌo yukan ja ni ndoꞌo ri, ti na siuku ri jiin jniñu ndiso ri nuu Yandios, chi taka nundoꞌo un xnaꞌan ja tu iyo ndee ini maa ri ja siuku ri jniñu un. ( Ti nu iyo ɨɨn yɨvɨ maꞌñu yɨvɨ un ja tu kuni siuku ndaa i jnuꞌun Yandios sɨkɨ Cristo, ko ndoꞌo xaan ini ri ja kuu i. Ti nu ɨɨn yɨvɨ un na kanakava i nuu kuachi ja saꞌa ɨnga yɨvɨ, ti kondoꞌo ri jnuꞌun kanuu jiin jnuꞌun kuɨtɨ ini. ' Ti sɨkɨ taka nundoꞌo ni ndoꞌo ri yukan, chi iyo ga. Ko ndɨ kɨvɨ nakani ini ri, ti jitu ini ri ja kuu taka yɨvɨ kandixia. :&m Kuaꞌa nundoꞌo ni jnaꞌan ri ja ni ndɨꞌɨ ini ri. Kuaꞌa jinu ni jaꞌni ri maa ri jiin maꞌna ja tu ni kixi ri. Ni jiꞌi ri soko. Ni ichi ri nducha. Ti ja sɨkɨ jniñu ndiso ri tɨjnɨ jinu ni iyo ndicha ini ri. Tɨjnɨ jinu ni kuita xaan ri. Ni ndoꞌo ri kajin ti ni kumani saꞌma nuu ri. ^%5 Ti sɨkɨ jniñu ndiso ri, tɨjnɨ jinu jito ri nundoꞌo ja jika ri ichi. Ti ni kaku ri nuu taka yucha naꞌnu un. Ti ni kaku ri nuu taka ñakuiꞌna. Suni ni kaku ri nuu yɨvɨ nación ri jiin yɨvɨ ñuu jika. Ni kaku ri nuu yɨvɨ ñuu ja ni ka ndondaa sɨkɨ ri. Suni ni kaku ri nuu yaku ri nuu ñuꞌun teꞌe, jiin nuu jika ri nuu nducha mar ti suni ni kaku ri. Ti suni ni ndoꞌo ri sɨkɨ jniñu kueꞌe ja ka saꞌa jnaꞌan ri hebreo ja ka xndoñaꞌan da. V$% Uni jinu ni kiꞌin ri yujnu xii. Ti ɨɨn jinu ni ka jaꞌa da yuu sɨkɨ ri. Uni jinu ni kee kaꞌnu barco ri chii nducha mar un. Ɨɨn ñuu jiin ɨɨn nduu ni ka yosojnene ri undi sava kuɨtɨ mar un. (#I Ti jnaꞌan ri chaa hebreo un, uꞌun jinu ni ka kani da ruꞌu jiin yoꞌo ñɨɨ, ɨɨn kuꞌva oko xiaꞌun kuun jinu ni ka jaꞌa da sɨkɨ ri taka jinu. U"# Ti vijna kaꞌan ri nanu kaꞌan chaa ñaa xini un, chi na kachi ri ja kusɨɨ teyɨɨ ini ri ja junukuachi ri nuu maa Cristo. Ti chaa ka xndoñaꞌan un ka kaꞌan da ja ka junukuachi da nuu Cristo, ko ruꞌu viꞌi ga kaꞌan ndaa ri ja junukuachi ri nuu ya, chi viꞌi ga sajniñu ri ansu taka ga chaa un. Ti tɨjnɨ ga jinu ni kani yɨvɨ ruꞌu. Suni tɨjnɨ jinu ni jaꞌan ri vekaa. Ti suni tɨjnɨ jinu ni ka kuni kaꞌni yɨvɨ ruꞌu ja na kuū ri. z!m Ti nu kusɨɨ teyɨɨ ini da ja chaa hebreo ka kuu da, ti suni ruꞌu. Nu kusɨɨ teyɨɨ ini da ja seꞌe nación Israel ka kuu da, ti suni ruꞌu. Ti nu kusɨɨ teyɨɨ ini da ja kuu da jnaꞌan tata Abraham na janaꞌan, ti suni ruꞌu. V % Ti vasu kukanuu ri ja kachi ri, ko na kachi ri ja va tu kuñaꞌnu ri ja kusɨɨ teyɨɨ ini ri nanu ka saꞌa taka chaa un. Ko vijna ti nu iyo sava chaa ka chundee ini da kaꞌan da ja kusɨɨ teyɨɨ ini da naa da, ti suni na chundee ini tu maa ri nusa. Ti na kaꞌan ri nanu ka kaꞌan chaa un ja kaꞌan da nanu chaa ñaa xini. } Ko jantaꞌu ra taka chaa un ja ka chayɨka da roꞌo ja na kunukuachi ra nuu da, jiin taka chaa ka chayɨka roꞌo ja na kuaꞌa ra taka ja nandɨꞌɨ da ja kuchaku da. Suni ka jantaꞌu ra taka chaa un ja ka xndaꞌu da roꞌo jiin jnuꞌun kaꞌan da. Ti nu chaa un saꞌa ñaꞌnu da maa da nuu ra ti vasu na kuaꞌa da jikɨ nuu yɨkɨ nuu ra, va kuantaꞌu ra chaa un. #? Ti kanu ini ri roꞌo naa ra, chi vaꞌa ka jantaꞌu ra nuu chaa ka ñaa xini, chi ndixia ra ja chaa ndichi xini ka kuu ra, chi tuꞌva xaan ra naa ra. +O Ja kaꞌan ri siukan, ko ansu ja ni kaꞌan maa Jitoꞌyo kuu ja kaꞌan ri, chi sa nanu chaa iyo ñaa xini, siaꞌan kaꞌan ri ja kusɨɨ teyɨɨ ini ri nusa. 6e Ɨnga jinu kaꞌan ri jiin ra naa ra ja ni ɨɨn ra tu kani ini ja chaa kakuꞌu kuu ri. Ko nu siaꞌan ka ndoꞌo ini ra, ti va kuantaꞌu ra ruꞌu jiin jnuꞌun kaꞌan ri nanu ɨɨn chaa kakuꞌu nusa. Ti nu siaꞌan, va suni maa ri kusɨɨ tɨꞌlɨ ini ri nanu ka saꞌa uu ga chaa yukan.  Ja yukan suni so naa ini yo ndeꞌe yo taka chaa ka jajniñu nuu jaꞌuꞌu un, chi xndaꞌu da maa da ja chaa jika ndaa kuɨtɨ kuu da. Ko chaa kɨvɨ ja niꞌin da yaꞌu da sɨkɨ jniñu ndevaꞌa ka saꞌa da un. Nundoꞌo ni jito Pablo ja kuu da apóstol =s So naa ini yo ja siukan ka saꞌa da, chi ja ni jini yo ja jaꞌuꞌu un ni nasama maa, ti xndaꞌu yaku, nanu ja kuu ɨɨn ángel Yandios ja ndinchaa ti saꞌa mani jniñu ndoo. + Ti chaa un, chi ansu apóstol ndaa ka kuu da, chi mani ka xndaꞌu da jiin jniñu ka saꞌa da. Ti saꞌa da ja ka kuu da apóstol nuu Cristo.   Ko na kachi ri ja siin ri jiin jniñu ni jaꞌa Yandios nuu ri, ko tu kiꞌin ri xuꞌun ra naa ra jiin jniñu un. Ti siaꞌan na kasɨ ri taka jnuꞌun vixi ka kaꞌan uu ga chaa un, ja ka kaꞌan da ja ɨɨn nuu ni ka saꞌa da jniñu ya jiin ri. 'G ¿Va nu tu kundaꞌu ini ri nuu ra naa ra ja kaꞌan ri siukan, ka jani ini ra nu? Ko tuu, chi maa Yandios jini vaꞌa ya ja kundaꞌu ini ri nuu ra naa ra. #? Ti sɨkɨ ja iyo niña mani jnuꞌun ndaa Cristo inijnuni ri, ja yukan kaꞌan ri ja ni xndaku vaꞌa ri jnuꞌun Yandios sɨkɨ Cristo. Ti tu ni kiꞌin ri xuꞌun nuu ni ɨɨn yɨvɨ nɨ ndañuu Acaya, nava tu kasɨ i ja iyo sɨɨ ini ri ja siukan ni kaꞌan ri jnuꞌun Cristo. &E Chi na ni kuncha ri jiin ra naa ra ti ni nandɨꞌɨ ri xuꞌun, ko tu ni jikan kuɨtɨ ri nuu ni ɨɨn ra ja xndiꞌi ri ini ra. Chi ñani yo ja ka kandixia ichi ñuu Macedonia, ni ka jaꞌa da nuu ri ja ni nandɨꞌɨ ri. Ti siukan tu ni xndiꞌi kuɨtɨ ri ini taka roꞌo naa ra. .U Chi nuu sava ga ñani yɨvɨ ka kandixia ni kiꞌin ri xuꞌun ni ka jaꞌa i, nava na kuajniñu ri ja kuncha ri jiin ra ja na xndaku ri jnuꞌun ya nuu ra naa ra.  Tu ni jikan ri xuꞌun nuu ra naa ra, ja ni kaꞌan ri jnuꞌun Yandios sɨkɨ Cristo. Yukan ni sandaꞌu ri maa ri ja ni saꞌa ri jniñu jiin ndaꞌa ri nava tu kakan ri xuꞌun nuu ra. ¿Nusa ti vijna ti kankuachi ra nuu ri ja siukan ni saꞌa ri nu? s_ Chi vasu tu niꞌin vaꞌa ri jnuꞌun ja kaꞌan vii ri, ko chaku vaꞌa ini ri taka jnuꞌun xnaꞌan ri nuu ra naa ra. Ti sɨkɨ jniñu ndiso ri un, vaꞌa xnaꞌan kaji ri taka jnuꞌun kanuu, nava na chaku vaꞌa ini ra naa ra. )K Ti taka chaa un ka kandixia ra ja kaꞌan da ja ka ndoꞌo ini da ja ka kuu da apóstol kuñaꞌnu ga, ko na kachi ri ja tu kuñaꞌnu kuɨtɨ chaa un nuu ri. F Ndɨꞌɨ ini ri sɨkɨ roꞌo naa ra, chi kii ɨnga chaa nuu kanchuku ra ti tu kaꞌan da jnuꞌun Jesús nanu ni xndaku ri nuu ra naa ra, ti vaꞌa ka jantaꞌu ra ɨnga espíritu ja tu kejnaꞌan jiin Espíritu Santo. Ti yachi ka jantaꞌu ra jnuꞌun kaꞌan ɨnga chaa un ja tu kejnaꞌan jiin jnuꞌun Jesús. 2] Ko ndɨꞌɨ ini ri ja sanaa ti kandixia ra jnuꞌun ka kaꞌan uu ga yɨvɨ ti xndaꞌu da roꞌo, ti xndoo ra jnuꞌun ja chiñuꞌun ra Cristo jiin nɨ ini nɨ añu ra. Chi suni siukan ni saꞌa jaꞌuꞌu jiin Eva, chi ni kɨvɨ ini ɨɨn koo, ti ni xndaꞌu i ña jiin jnuꞌun ndichi. 1[ chi kaꞌan ri sɨkɨ jniñu ni saꞌa ndijin ri ja ka jini ndaa ra. Ja yukan kukuɨñɨ ndixia ri jaꞌa ra, ti ndɨꞌɨ ini ri sɨkɨ roꞌo naa ra. Chi maa Yandios saꞌa ja siaꞌan na kukuɨñɨ ri jaꞌa ra. Chi taka roꞌo, ka kuu ra nanu ɨɨn ñaꞌan ja iyo ndoo, chi jiin jniñu yukan ni saꞌa ri ja na kejnaꞌan ra jiin Cristo, ja kandixia ndaa ra jnuꞌun ya, nanu kejnaꞌan ɨɨn ñaꞌan jiin yɨɨ ña. W  ) Taka roꞌo ja kanchuku ñuu Corinto, na koñaa jnuꞌun kaꞌnu ini ra naa ra, ti na kaꞌan ri jaku ni jnuꞌun sɨkɨ jniñu nava ka kaꞌan yɨvɨ naa i. Ko kuakaꞌnu ndixia ini ra sɨkɨ jnuꞌun un, ` 9 Chi ka iyo chaa ka jaꞌa jandaa ja kuu maa da, ti kachi da ja vaꞌa ga kuu jniñu saꞌa da. Ko chaa jajnuꞌun maa Jitoꞌyo, yukan kuu ja kendo yɨñuꞌun nuu ya. Kaꞌan Pablo sɨkɨ chaa ka xndoñaꞌan  Ti nu nau chaa kuni nduñaꞌnu teyɨɨ, ti na nduñaꞌnu da sɨkɨ ja na saꞌa Jitoꞌyo, ti ansu sɨkɨ ja saꞌa maa da. w g Ja na kiꞌin ri uu ga ñuu ka iyo ichi jata ñuu ra un, ja na kuu jicha ga nuu kuikonuu ri kaꞌan ri jnuꞌun Cristo Jesús. Ko tu kɨvɨ nduu ri ja saꞌa vixi ri ini ri nuu ja ni jikonuu ɨnga chaa ni kaꞌan jnuꞌun Cristo Jesús. W ' Ti tu kuvaꞌa ini ri sɨkɨ jniñu ni saꞌa ɨnga chaa, chi mani jniñu ja ni jaꞌa Yandios nuu maa ri na xnaꞌan ri. Chi ñuꞌun teyɨɨ ini ri ja viꞌi ga na kandixia ra, ti viꞌi ga na kundiyo ini ra kuandatu ra nuu jnuꞌun Yandios. Ti siukan na ndukuaꞌa jniñu ni jaꞌa Yandios nuu ri ja saꞌa ri jiin ra naa ra. Chi maa Yandios kachi ja taka ñuu na saꞌa ri jniñu un. Ti yukan na kuandatu i nuu jnuꞌun ya, yukan ti niꞌin ri jnundee ini. R Ti vatuni saꞌa teyɨɨ ri maa ri jiin jniñu un nuu roꞌo chaa ñuu Corinto, ti tu jakuɨñɨ ri ja kaꞌan ri un, chi jandaa ndixia kuu ja xnakan maa ri ni kaꞌan jnuꞌun Yandios sɨkɨ Cristo.  Ko sɨkɨ jniñu ndiso ri, tu nduku ri ja nduñaꞌnu ri nuu ɨnga jniñu ja tu ni jaꞌa ya nuu ri. Chi suꞌva saꞌa teyɨɨ ri maa ri sɨkɨ jniñu ni jaꞌa Yandios nuu ri, chi ni jaꞌa ya jnuꞌun ja na saꞌa ri jniñu un nuu roꞌo, yɨvɨ ñuu Corinto. } Ti va tu chundee ini ri ja saꞌa ñaꞌnu ri maa ri nanu ka saꞌa sava chaa un ja ka jajnuꞌun da maa da. Chaa un, chi iyo ñaa xini da, ti kaꞌan vixi da ja kuñaꞌnu ga da ja kuu jnaꞌan da. Ti tu ka saꞌa da nasa iyo ga nuu Yandios. :m Ti yɨvɨ kaꞌan ja siukan kuu, ti na saꞌa i ja nanu kaꞌan niꞌin nuu tutu ri ja kande jika ri, ti suni siaꞌan niꞌin xndaku ri jniñu nuu ra nu na kuncha ri jiin ra. ^5 Chi sava ra ka kaꞌan ja taka tutu taji ri, mani nduxaan ri ti niꞌin xndaku ri jniñu. Ko tuu, chi nu chaa ri tutu un tu kundee ini ri ja xndaku niꞌin ri. Ti suni tu kaꞌan vii ri tɨꞌlɨ, kachi sava ra. b= Kaꞌan ri un nava tu kani ini ra ja nduku ri jnuꞌun siuꞌu ri taka ra jiin tutu ri. -S Ti chundee xaan ini ri ja kaꞌan ri jnuꞌun sɨkɨ jniñu ndiso ri ja ni jaꞌa Jitoꞌyo nuu ri, ti tu kukanuu ri. Chi jniñu un kuu ja chindee ri roꞌo jiin jnuꞌun Yandios, ja xnaꞌan ri nuu ra nava na kuixia ini ra jiin jnuꞌun un, ansu ja saꞌa ri ja ndeokava ini ra nuu kuachi. >u Ti taka ra yukan, chi tu ka jani vaꞌa ini ra nasa kaꞌan sava ga yɨvɨ un. Chi iyo yɨvɨ ja kaꞌan vixi i ja jandaa ndixia kuu ja yɨꞌɨ i ndaꞌa Cristo, ti nuu maa ɨɨn ni Cristo ka junukuachi i. Vatuni kaꞌan i, ko sɨkɨ yɨvɨ un na kani vaꞌa ini i ja suni siukan junukuachi ri nuu ya. 7g Ti ndɨꞌɨ ra kuandatu taka jnuꞌun Yandios ja taꞌu ri. Yukan na ti kotuꞌva ri ja kuaꞌa ri nundoꞌo nuu taka ga yɨvɨ ja tu kuni kuandatu i nuu jnuꞌun Yandios. A{ Siukan kuu xnaa ri taka jnuꞌun ja jajniñu yɨvɨ ka kanaa sɨkɨ jnuꞌun Yandios. Ti jiin jnuꞌun Yandios kundee ri sɨkɨ jnuꞌun ka kaꞌan vixi yɨvɨ sɨkɨ jnuꞌun Yandios. Ti jasɨ ri taka jnuꞌun un ja ka ndoꞌo ini i ja ɨɨn nuu jiin jnuꞌun ya. Siaꞌan saꞌa ri nava na kandixia i Cristo. g~G Ko tu jani ini ri ja kanaa ri jiin jniñu kueꞌe un ti kundee ri jiin, ti kuu kundee ri sɨkɨ jnuꞌun kueꞌe un, chi kaꞌan ri mani jnuꞌun ndaa ja jaꞌa maa Yandios, chi kachi Yandios ja ñaꞌnu ga kuu jnuꞌun ya ja kundee sɨkɨ taka jnuꞌun kueꞌe ja ka kaꞌan yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa, ja ka nduniꞌin ini i sɨkɨ jnuꞌun Yandios. |}q Ti vasu kancha ri ñuyɨvɨ jaꞌa, ko tu sajniñu ri nanu ka saꞌa yɨvɨ kanchuku ñuyɨvɨ jaꞌa, ja ka kanaa i jiin jnaꞌan i, chi ka nduniꞌin ini i, ti ka saꞌa i jniñu kueꞌe. Chi suꞌva kanaa ri jiin taka jnuꞌun kueꞌe un. p|Y Yukan kaꞌan ndaꞌu ri jiin ra ja nu na jaa ri nuu kanchuku ra, ti tu nduku ra ja nduxaan tuku ri nuu ra. Chi sava ra ka kaꞌan ja saꞌa ri jniñu nanu ka saꞌa yɨvɨ ja kanchuku ñuyɨvɨ jaꞌa ja tu ka kandixia i Cristo. {  Ti ruꞌu Pablo, kaꞌan ndaꞌu ri jiin taka roꞌo, ja kanchuku ñuu Corinto, ti kaꞌan ndaꞌu ri jiin ra jiin jnuꞌun ni kaꞌan maa Cristo, ja vita ini ya ti mani ini ya. Ruꞌu, chi ka kaꞌan sava ra ja nu kancha ri jiin ra, ti suꞌva ndaꞌu ga saꞌa ri maa ri, ko nu kancha jika ri, chi chundee ini ri kaꞌan niꞌin ri jiin ra naa ra. Siukan ka kaꞌan sava ra. cz? Ti na kutaꞌu yo nuu Yandios, chi ni jaꞌa ya Seꞌe ya nuu yo ja kuu ɨɨn taꞌu kaꞌnu xaan ga, ti tu kujaa kuɨtɨ yo ja xndaku ndɨꞌɨ yo jnuꞌun ya. Jniñu ñaꞌnu ndiso Pablo ja kuu da apóstolWy' Ti yɨvɨ ndaꞌu un ka niꞌin i xuꞌun ja ka taji ra, suni kakantaꞌu i jaꞌa ra. Chi koo mani xaan i jiin ra sɨkɨ ja vaꞌa xaan saꞌa ya jiin ra, ja ni ka chindee ra i jiin taka ja kumani nuu i. x Ti nu siaꞌan ka chindee ra jiin ja ka nandɨꞌɨ yɨvɨ ndaꞌu, nusa ti ka nakuantaꞌu i nuu Yandios ja ñaꞌnu kuu jniñu saꞌa ya, chi ka chindee ra ja kumani nuu i. Ti ka nakuantaꞌu i nuu ya jiin jniñu vaꞌa un, chi ni ka jaꞌa ra jandaa ndixia ja ka kandixia ra jnuꞌun Yandios sɨkɨ Cristo nanu ka kandixia i naa i suni. Ti suni jiin jniñu vaꞌa un jaꞌa ra jandaa ja ñuꞌun ini ra ja kuandatu ra jnuꞌun Cristo nanu ka jandatu maa i. Yukan kuu ja nakuantaꞌu i nuu Yandios ja siukan ni saꞌa ya ja ni ka ñuꞌun ini ra ja chindee ra i, jiin ja suni ñuꞌun ini ra ja chindee ra taka ja kumani nuu sava ga yɨvɨ. aw; Siaꞌan kuu, chi xuꞌun ja ka taji ra nuu yɨvɨ ndaꞌu un, ansu nɨnɨ ka jnɨɨ i siaꞌan ni ja kumani nuu i. Tuu, chi suꞌva ka nakuantaꞌu xaan i nuu Yandios ja siukan ni saꞌa ya ja ka chindee ra nuu i. v Ti Yandios siin ya nakaya ya taka ja nandɨꞌɨ ra nava na kuaꞌa ra. Ti xuꞌun ja kuaꞌa ra kiꞌin nuu taka ñani ndaꞌu xaan, ti maa i nakuantaꞌu xaan i nuu Yandios sɨkɨ ja ni saꞌa ra jniñu vaꞌa un, nava ni kandaꞌu ri jiin ra naa ra. ?uw Ti kuu ini Yandios nuu yo ja jaꞌa ya kuaꞌa ja kuu tata nuu chaa saꞌa jniñu, chi maa ya kuu ja jaꞌa staa yaji yo. Chi siaꞌan saꞌa ndixia ya, ti viꞌi ga na kuaꞌa ya nuu ra taka ja nandɨꞌɨ ra ja chindee ra nuu yɨvɨ ndaꞌu. Ti suni nakaya ga ya taka jniñu vaꞌa ja ka saꞌa ra un. ptY Chi siaꞌan yoso nuu tutu ii Yandios sɨkɨ taka yɨvɨ ka chindee yɨvɨ ndaꞌu:Ni ini da ni jaꞌa kuaꞌa da nuu yɨvɨ ndaꞌu.Ti taka jniñu vaꞌa ni saꞌa da un, nɨnɨ kendo ja kuu taka saa ni. Kachi tutu ii. vse Ti Yandios kuu ya saꞌa ja kusɨɨ xaan ini ra ja vaꞌa chindee ra nuu yɨvɨ ndaꞌu. Ti saꞌa ya ja nɨnɨ na kotuꞌva ini ra ja saꞌa ra jniñu vaꞌa un, chi maa ya kuu ja kuaꞌa tendɨꞌɨ ja nandɨꞌɨ ra ja kuchaku ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti viꞌi ga kuaꞌa ya nuu ra nava na chindee ra jiin taka jniñu vaꞌa ja nandɨꞌɨ ja chindee yo jiin. vre Yukan ti ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn ra kuaꞌa nasa kujaa maa ra. Ti koto kuxii ini ra kuaꞌa ra, ni tu kuaꞌa ra ja chayɨka ra maa ra nu tu kuu ini ra. Chi kusɨɨ ini Yandios jiin yɨvɨ jaꞌa nɨ ini nɨ añu, chi nɨ ini i jaꞌa i. |qq Ti chuꞌun ini naa ra ɨɨn jnuꞌun jaꞌa, ja nu jaku ni na kuaꞌa ra ti suni jaku ni na niꞌin ra. Chi chaa saꞌa jaku ni jniñu, suni jaku ni jniñu da nastutu da. Ti chaa saꞌa kuaꞌa jniñu suni kuaꞌa jniñu da nastutu da. ,pQ Ja yukan ni jani ini ri ja kandaꞌu ri jiin taka ñani ka kandixia jaꞌa ja na jaa da nuu ra. Ti na sino da ja kutuꞌva ra naa ra jiin xuꞌun ja ni chisojnuꞌun ra ja kuaꞌa ra. Ti siaꞌan kotuꞌva ra, chi ɨɨn ja vaꞌa ja kuu nuu taka ra kuu, ko tu ja chayɨka yo roꞌo naa ra. doA Chi sanaa ti chaa ri jiin uu ga chaa ndañuu Macedonia, ti kuni da ja tu iyo tuꞌva ra, ti niꞌin ri jnuꞌun kanuū, ti suni maa ra naa ra kutaꞌu jnuꞌun kanuū, chi ja ni kachi ri ja kotuꞌva ndixia ra naa ra. 3n_ Ti ruꞌu Pablo, taji ri ñani kandixia jaꞌa kuaja da nuu ra naa ra, roꞌo ja kanchuku ra Corinto, nava na kotuꞌva ndixia ra xuꞌun un, chi tu ni kaꞌan kaꞌa ri sɨkɨ ra ja ja ka iyo tuꞌva ndixia ra ja siuku ra jniñu un. Chi ka iyo tuꞌva ra jiin xuꞌun un nava ni kaꞌan ri. m% Chi ja ni jini ri ja ni kuu ini ra ja saꞌa ra jniñu vaꞌa un. Ti ja yukan kusɨɨ ini ri kaꞌan ri jiin yɨvɨ ndañuu Macedonia, ja taka roꞌo ja kanchuku ndañuu Acaya, ja ni ka iyo tuꞌva ra ja kuaꞌa ra xuꞌun un undi andujin. Ti na kusɨɨ ini ra naa ra, chi ja yukan kuaꞌa yɨvɨ ndañuu Macedonia, suni ni ka kusɨɨ ini i, ti suni ni ka jaꞌa i xuꞌun ja kuu yɨvɨ ndaꞌu. l + Vijna ti tukaa ñuꞌun ini ri ja chaa ri tutu nuu ra naa ra sɨkɨ xuꞌun ja nastutu ra ja kuu ñani yo ka kandixia ja ka ndoꞌo ndaꞌu i. kNusa ti roꞌo naa ra, ja kanchuku ri jiin ra, na xnaꞌan ra nuu chaa jaꞌa ja taji ri nuu ra naa ra, ja iyo mani ndixia ra jiin da, nava na kuni taka ñani ka kandixia ja maa ri ni taji chaa jaꞌa naa da. Na kekoo yo xuꞌun ja kuu ñani jnaꞌan yoj'Ti nu ka jikajnuꞌun yɨvɨ sɨkɨ Tito, ti kachi ra ja kuu da chaa chindee ruꞌu ja sajniñu da jiin ri, ja kaꞌan da jnuꞌun Yandios ja kuu Cristo Jesús. Ti uu ga ñani yo jaꞌa, ka kuu da ndajaꞌa ja ni taji uu ga ñani kandixia nuu ra naa ra. Ti ka kuu da chaa vaꞌa, chi ka nakanajaa yɨvɨ nuu Yandios ja kuu maa da, ja vii xaan ka saꞌa da jniñu ni taꞌu ñani un nuu da naa da. iTi suni taji ri ɨnga ñani yo kandixia kuaja da jiin uu ga chaa jaꞌa. Ti ja ni kuu tɨjnɨ jinu ni xnaꞌan da ja kusɨɨ xaan ini da, ti ja ka jito nchaa i taka jniñu da. Ti vijna ti viꞌi ga jitu ini da jaꞌa ra, chi ñukuu xaan ini da ja na siuku ra. hChi ka nduku ndee ri ja ka siuku ndaa ri taka jniñu ka ndiso ri, ko ansu nɨnɨ nuu Yandios, chi suni ja kuu nuu yɨvɨ. gYukan ka saꞌa ri nava tu kaꞌan ndevaꞌa ni ɨɨn yɨvɨ sɨkɨ ri ja sɨkɨ xuꞌun ni ka soko i ja kuu yɨvɨ ndaꞌu. 1f[Ti taka yɨvɨ ka kandixia, ni ka nakaji i maa da ja na chindee da kin tejnaꞌan da xuꞌun ja ni ka jaꞌa yɨvɨ. Ti ka saꞌa ri jniñu jaꞌa nava na kachi yɨvɨ ja ñaꞌnu xaan kuu Jitoꞌyo, ja ni jaꞌa ya jniñu jaꞌa nuu ri, ti nava na kuni ra ja ka jito ndaꞌu ri yɨvɨ ndaꞌu. ^e5Ti suni taji ri ɨnga ñani yo kandixia kuaja da jiin Tito nuu ra naa ra. Ti taka nuu ka ndututu yɨvɨ ka kandixia, ka jajnuꞌun i chaa un ja vaꞌa xaan sajniñu da, ja kaꞌan da jnuꞌun Cristo Jesús. QdChi ni jantaꞌu da ja ni kaꞌan ndaꞌu ri jiin da ja na jaa da nuu kanchuku ra naa ra. Ti sɨkɨ ja ndɨꞌɨ ini da taka roꞌo naa ra, yukan ni kee da kuaja da ja siuku da nava kuni ini maa da. !c;Ti ruꞌu Pablo, na kuantaꞌu ri nuu Yandios ja ni saꞌa ya ja ndɨꞌɨ ini Tito jaꞌa taka ra nanu ni ndɨꞌɨ ini maa ri jaꞌa ra naa ra. tbanava kaꞌan nuu tutu ii Yandios sɨkɨ yɨvɨ ja ni ka nastutu staa maná undi janaꞌan: “Chaa ni nastutu kuaꞌa, tu ni kendoso ga. Ti chaa ni nastutu jaku ni, suni tu ni kumani nuu da”, kachi tutu. Jnuꞌun Tito jiin uu ga da naUChi kuaꞌa ka ñavaꞌa ra vijna, ko kuaꞌa ga ja kumani nuu taka i. Yukan ti nu ɨɨn kɨvɨ ka ñavaꞌa maa i, ti suni kuu taji i ja ka nandɨꞌɨ ra nu na kumani nuu ra naa ra. Ti siukan ɨɨn nuu na kuñavaꞌa taka ra, 1`[ Ti ansu ja kaꞌan ri jnuꞌun jaꞌa, ti xndiꞌi ini ra ja nasa niꞌin ga ra ja chindee ra nuu yɨvɨ ndaꞌu, chi kuni ri ja ɨɨn nuu na kava ini ra naa ra. _ Chi nu kusɨɨ ini yo kuaꞌa yo, ti jantaꞌu ya nuu yo nasa ñavaꞌa maa yo, chi tu jikan ya ja kuaꞌa yo ja tu ñavaꞌa yo. 7^g Nusa ti ka sinu ra jiin jniñu un. Ti nanu ni kusɨɨ ini ra ja ni ka kejaꞌa ra, suni siaꞌan na kosɨɨ ini ra undi sinu ra, ti taka ra na kuaꞌa nasa ka ñavaꞌa ra. ]  Ti jaꞌa kuu jnuꞌun nava jani ini ri sɨkɨ jniñu ja kuaꞌa ra xuꞌun ja kuu yɨvɨ ndaꞌu. Vaꞌa ni ka kejaꞌa ka nastutu ra xuꞌun andujin. Ko ansu maa ni xuꞌun ni nastutu ra, chi suni ni ka kusɨɨ xaan ini ra naa ra nava ni saꞌa ra. l\Q Ti ja ka jini vaꞌa ra nasa vaꞌa xaan ni kuu ini Jitoꞌyo Cristo Jesús, ja ni kundaꞌu ini ya yoꞌo, ti ja yukan ni kee ya andɨvɨ nuu ni kuñaꞌnu xaan ya. Ti ni ndundaꞌu ya nu ni chaa ya nuu ñuyɨvɨ jaꞌa ja sɨkɨ roꞌo naa ra. Ti siukan ni saꞌa ya nava na nduñaꞌnu yo jiin ya nuu taꞌu ya jniñu, ti na niꞌin yo taꞌu nuu ya. X[)Ti ansu ja kuni ri taꞌu ri jniñu nuu ra naa ra, chi kachi ri nuu ra nasa kusɨɨ ga ini sava yɨvɨ ni ka jaꞌa xuꞌun un. Ti siukan kuni ri ja suni na kundaꞌu ndixia ini ra nuu yɨvɨ ndaꞌu. |ZqChi maa ra naa ra, vaꞌa xaan ga ka saꞌa ra taka jniñu ra, chi ka kandixia ndaa ra Jesús. Ti vaꞌa ka kaꞌan ra jnuꞌun ya, ti vaꞌa xaan ka kujnuni ini ra jiin jnuꞌun un. Ti viꞌi ga ka jitu ini ra ka saꞌa ra taka jniñu un. Ti ka kundaꞌu xaan ini ra ruꞌu. Nusa ti suni kanuu ja na saꞌa vaꞌa ra jniñu jaꞌa, ja kuaꞌa ra ja kuu yɨvɨ ndaꞌu. 4YaJa yukan ni kaꞌan ndaa ri jiin Tito ja na jaa tuku da nuu kanchuku ra, ti na sino da jniñu ja ni kejaꞌa da, ja nastutu da xuꞌun ka kekoo ra ja kuu yɨvɨ ndaꞌu. X}Ti viꞌi ga ni ka saꞌa i ansu nava ndoꞌo ini ri, chi ñukuu ini i ja kanuu ga ja xnakan na nakuaꞌa i maa i ja kuandatu i nuu Jitoꞌyo jiin nuu ri. Siaꞌan ni ka saꞌa i, chi ñuꞌun ini i ja ka saꞌa i maa ɨɨn ni ja kuni maa Yandios. @WyChi ni ka kaꞌan ndaꞌu xaan i jiin ri, ja na kuaꞌa ri jnuꞌun ja na chindee jnaꞌan i jiin yo, ja kuaꞌa i xuꞌun kuu taka ñani jnaꞌan yo ka kandixia ja ndaꞌu i naa i. V3Chi jaꞌa ri jandaa ja ni ka kusɨɨ ini i ni ka jaꞌa i nasa ka yɨjnɨ maa i, ti undi vijna viꞌi ga ni ka jaꞌa i nasa ka ñukuu ini maa i. PUChi vasu ni jito xaan i nundoꞌo, ko suni ni iyo sɨɨ xaan ini i jiin jnuꞌun ya. Ti vasu ndaꞌu xaan ni ka ndoꞌo i, ko vaꞌa xaan ni ka jaꞌa i xuꞌun ja kuu nuu ɨnga yɨvɨ ka kandixia. -T UÑani naa ra, vijna ti kuni kachi ri ɨɨn jnuꞌun nuu ra naa ra sɨkɨ kuaꞌa ja vaꞌa ni saꞌa Yandios jiin yɨvɨ ka kandixia ja kanchuku ndañuu Macedonia. rS]Nusa ti kusɨɨ xaan ini ri jiin ra, chi kanu ini ri roꞌo naa ra. Ni ini ni añu yo na kuaꞌa yo\R1Ti viꞌi ga kusɨɨ ini Tito jiin ra naa ra vijna, ti ñuꞌun ini da ja vaꞌa ni ka jandatu ra jnuꞌun ni kaꞌan da. Ti ni ka iyo yɨñuꞌun ra, chi ni ka ndɨꞌɨ ini ra ja tu nduniꞌin ini ra nuu da. Q Ti tu ni kendo kuiꞌya ri jiin Tito na ni kaꞌan ri jiin da ja kusɨɨ xaan ini ri, chi yɨvɨ vaꞌa ka kuu ra, chi tu ni kendo ri jnuꞌun kanuū jiin ra naa ra. Chi nanu ni ka jini ra ja iyo ndaa taka jnuꞌun ni kaꞌan ri sɨkɨ ra, suni siukan ni kee ndaa ja ni kaꞌan ri jiin Tito ja kusɨɨ ini ri sɨkɨ ra naa ra, ja vaꞌa ka siukun ra taka jniñu ni taꞌu ri nuu ra. bP= Ja yukan ni kusɨɨ ini ri sɨkɨ maa ra naa ra. Ti viꞌi ga ni kusɨɨ ini ri ja ni jini ri ja iyo sɨɨ xaan ini Tito. Ti kusɨɨ xaan ini da sɨkɨ ja mani xaan ni kunchuku ra jiin da na ni kuncha da yukan. ZO- Ti na ni chaa ri tutu un, ansu maa ni sɨkɨ chaa ja ni saꞌa kuachi un, ni ansu maa ni jaꞌa chaa ni ndoꞌo ndaꞌa chaa un. Chi suꞌva ni chaa ri tutu un nava na saꞌa ra nanu sɨkɨ nasa ni ka kaꞌan ini ra naa ra, ti siukan ni ka xnaꞌan ndaa ra nuu Yandios ja ni ka jandatu ndixia ra jniñu ni taꞌu ri nuu ra naa ra. tNa Roꞌo, chi ni ka kukuiꞌya ini ra nava kuni Yandios, ti vijna ja ni ka jini ra ja vaꞌa ni nijniñu ja ni ka kukuiꞌya ini ra un. Chi ni ka nduku ndee ga ra ja ni ka kaꞌan ini ra nuu kuachi un. Ti ni ka jitu ini ra ja na kendo vaꞌa ra, ti tu ni kejnaꞌan ɨɨn nuu ra jiin chaa ka saꞌa kuachi un. Ti ni ka nduxaan ndixia ra nuu chaa ka saꞌa kuachi un, ni ka yuꞌu ra ni ka jito ra kuachi un. Yukan ti ni ka ñukuu ini ra ja kuni tuku ra nuu ri, ja iyo jnuꞌun mani ini jiin yo. Ti ni ka iyo ndixia ini ra ja nduxaan ra nuu chaa ka saꞌa kuachi un. Ti siukan ni ka xnaꞌan ra ja tu na kuachi iyo sɨkɨ ra, chi tu ni jajnaꞌan ini ra ja saꞌa chaa un, ti ni nduxaan ra nuu da, ti maa da ni kaꞌan ini da nuu kuachi da un. cM? Chi nu kukuiꞌya ini yo nava kuni maa Yandios, yukan saꞌa ja na kaꞌan ini yo sɨkɨ kuachi yo, ti nama ya yoꞌo. Nusa ti tu ndakuniꞌin yo ja ni kaꞌan kuiꞌya ini yo. Ko nu ka kukuiꞌya ini yɨvɨ ja tu ka kuni kandixia i, ni tu ni jniñu un vasu naa kaꞌan ini i sɨkɨ kuachi i, chi sa viꞌi ga jnaꞌnu ndatu i jiin un ti naa i. qL[ Ti vijna kusɨɨ xaan ini ri, ko ansu sɨkɨ ja ni ka ndukuiꞌya ini ra, chi sɨkɨ ja ni kaꞌan ini ra nuu kuachi ra. Chi ni ka kundee ra jiin jnuꞌun kuiꞌya ini nava kuni maa Yandios, ti ansu so ni ka naꞌnu ini ra naa ra. K/Ti tutu ni taji ri nuu ra naa ra undi nuu, vasu ni saꞌa ja ni ka ndukuiꞌya ini ra, ko tu kukuiꞌya ini maa ri ja ni saꞌa siukan. Chi vasu kukuiꞌya ini ri na ni taji ri tutu un, ti vijna tukaa, chi ni jini ri ja jaku ni kɨvɨ ni ka iyo jnuꞌun kuiꞌya ini. UJ#Ti ni kusɨɨ ini ri, ko ansu nɨnɨ maa ri, chi suni ni kusɨɨ xaan ini maa da ni ka saꞌa ra. Chi ni kasjnuꞌun da ja ka ñukuu ini ra naa ra ja na kuni tuku ra nuu ri, jiin ja ka kukuiꞌya ini ra sɨkɨ kuachi ra naa ra, jiin ja ka kaꞌan ini ra jaꞌa ri ja ka ndɨꞌɨ ini ra. Ja yukan viꞌi ga ni kusɨɨ xaan ini ri. (IITi Yandios ja jaꞌa ya jnundee ini nuu yɨvɨ, ka iyo jnuꞌun kuiꞌya ini. Ni saꞌa ya ja naa kundee ini ri jiin jnuꞌun ni kaꞌan Tito na ni nchaa da. {HoTi undi ni ka jaa ri ñuu Macedonia, tu kuu kuɨtɨ ja ndetatu ri, chi jito ri nundoꞌo taka ñuu. Chi iyo ja ni ka nduniꞌin ini yɨvɨ nuu jnuꞌun ni kaꞌan ri un. Ti ni yuꞌu ri ja sandau naa kaka yata yɨvɨ ni ka kandixia un. !G;Ti chundee xaan ini ri ti kusɨɨ xaan ini ri jiin jnuꞌun ja ka jika ndaa ra, ti jaꞌa ri jnundee ini maa ri, chi tendɨꞌɨ yo ka jito nundoꞌo. F#Ko jiin jnuꞌun un tu kuni chakuachi ri roꞌo naa ra ja tu ni ka ndoꞌo vaꞌa ini ra sɨkɨ ri. Chi ja ni kaꞌan ri ja kundaꞌu ini ri nuu taka ra. Ti nɨnɨ ñukuu ini ri roꞌo naa ra, ti nu kuni Yandios ti kuchaku yo naa yo, ti nu tuu, ti na kuū yo naa yo. QERuꞌu Pablo, kandaꞌu ri nuu taka roꞌo ja kandixia ñuu Corinto un, ja na kani vaꞌa ini ra ja kuu ruꞌu, ti na koo jnumani ini. Chi tu ni saꞌa kueꞌe ri nuu ni ɨɨn yɨvɨ. Ni tu ni xnaꞌan ri ni ɨɨn jnuꞌun kueꞌe ja na nandeokava ini i, ti noꞌon i jiin kuachi. Ti ni ɨɨn ra tu ni xndaꞌu ri roꞌo. D Ñani ri ja kundaꞌu ini ri, ruꞌu Pablo, xndaku ri nuu ra naa ra ja jandaa ndixia kuu ja ni ka niꞌin yo taka jnuꞌun ndaa un ja ni chisojnuꞌun Yandios nuu yo, ja maa ya kuu Tata yo, ti maa yo kuu seꞌe ya. Ja yukan na sasɨɨn yo maa yo nuu taka ja kueꞌe ti na kondoo yo nava tu kɨvɨ nduu yo jiin taka jniñu sakueꞌe sɨkɨ yɨkɨ kuñu yo, ti tu kuꞌun inijnuni yo savaꞌni ga jniñu kueꞌe. Ti na kuꞌun ini yo ja koto ma skexiko yo taka jnuꞌun ni jaꞌa Yandios nuu yo. Chi suꞌva na kuantaꞌu yo jnuꞌun ya, ti jiin yukan jaꞌa yo ja yɨñuꞌun nuu ya. Yɨvɨ ñuu Corinto ni ka kaꞌan ini i nuu kuachi i 1C[Ti kuu ri Tata nuu taka ra naa ra, ti maa ra kuu seꞌe yɨɨ ri jiin seꞌe sɨꞌɨ ri, kachi Jitoꞌyo, Yandios kuñaꞌnu xaan ga. Ni kachi tutu, kachi Pablo.B7Ja yukan ni kachi maa Jitoꞌyo, koto maa kɨvɨ nduu ra naa ra jiin jniñu kueꞌe ka saꞌa yɨvɨ ndevaꞌa.Suꞌva kuxio naa ra, kachi Jitoꞌyo. Koto maa nandeokuñɨ ga ra kueꞌe ra jniñu kueꞌe un.Yukan na ti nakinseꞌe ri roꞌo naa ra, ni kachi ya. 6AeTi ansu ɨɨn ni kuu jnuꞌun ja ka nchañuꞌun yo ini veꞌe Yandios jiin jnuꞌun ja kunchañuꞌun yo santu. Ti maa yo ka kuu ɨɨn veꞌe nuu kancha Yandios, maa Yandios chaku, ansu ka kuu yo nanu ɨɨn veꞌe santu ja tu kuñɨɨ kuɨtɨ. Chi siukan ni kaꞌan Yandios nuu tutu ii ya:Kuncha ri ti kuikonuu ri jiin i nuu kanchuku i.Ti maa ri kuu Yandios maa i, ti maa i kuu yɨvɨ ñuu ri. Ni kachi Yandios. (@ITi tu ɨɨn ni kuu ja vaꞌa jiin ja kueꞌe, chi tu ɨɨn ni kuu Cristo jiin jaꞌuꞌu. Ni tu kuu koo mani yɨvɨ kandixia jiin yɨvɨ tu kandixia kuɨtɨ. mA~x|jzyZwvv.tsqoo=nWm?ktihftedcaS``^]]\6[ZzYiX;WVUUSSHQPMLJHHdG\EDCBBB A^?>@=;6:9Y7=6w543$261[0/.-,+2)(y'&%:#!! 5^Aeu8v' AK# X Ti siaꞌan koo kɨvɨ nchaa tuku Jitoꞌo Jesús. Yukan na ti kachi yɨvɨ ya ja kaꞌnu xaan ɨɨn jniñu ni saꞌa ya ja kuu maa i naa i. Naa ini i nachiñuꞌun i ya jiin jniñu ni saꞌa ya ja ni ka kandixia i naa i. Ti suni siaꞌan roꞌo naa ra, chi ni ka kandixia ra jnuꞌun ni ka kaꞌan ri nuu ra naa ra. z" oX Ti yɨvɨ un kutaꞌu i ɨɨn nundoꞌo kaꞌnu xaan ga, ti siaꞌan kondoꞌo konene i ja kuu saa ni, chi chajiyo ya i naa i kiꞌin i nuu tukaa ga nakuni i nuu Jitoꞌo. Ti siaꞌan na kuxio yɨvɨ un, ti tukaa ga kɨvɨ i ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu. Ko yɨvɨ ni ka xnaa un ti kuxio i ɨɨn jinu ni. Tu kuu kuɨtɨ kɨvɨ i nuu vii nuu vaꞌa nuu kuñaꞌnu ya. !  XSiaꞌan ndii ya kɨvɨ un, ti kii xndichi ya yɨvɨ tu ni ka jandatu jnuꞌun Jitoꞌo Jesús, ti kuaꞌa ya nundoꞌo nuu yɨvɨ un, chi tu ni ka chunsoꞌo i jnuꞌun Jitoꞌo Jesús, nuu kaꞌan taka jniñu ñaꞌnu ni saꞌa ya ja kuu yoꞌo naa yo. b  ?XTi maa ya na kuaꞌa nuu ndetatu ra ja tukaa ga koo ra nundoꞌo, ti na kukuee kunchuku ra, ti suni siaꞌan ja kuu ruꞌu naa ri. Siaꞌan na koo jiin yo kɨvɨ na ndii Jitoꞌo Jesús undi nuu andɨvɨ. Chi kɨvɨ na nchaa ya yukan na kuni ndaa yo ja ni nduñaꞌnu xaan ga ya, ti kii ya jiin yañuꞌun jiin ángel ka kuñaꞌnu nuu ya.  XKo maa Yandios kuu ya xndichi vaꞌa, ti chunaa ya jiin nundoꞌo nuu yɨvɨ ka jaꞌa nundoꞌo roꞌo ja ka ndoꞌo ka nene ra.   XKo nundoꞌo un chi chaku ini yo ja jandaa ndixia kuu nava ni kachi Yandios ja na koo nundoꞌo un nuu ra naa ra. Ja ni kachi ya ja ka yɨꞌɨ ra jiin ya, ti ja kuu kɨvɨ kaꞌnu un, yukan na ti stuu ndijin ya ja kɨvɨkoyo ra ñuu nuu taꞌu ya jniñu.  XSɨkɨ yukan kuu ja nɨnɨ ka iyo sɨɨ ini ri ka kaꞌan ri, ti ka ndaku niꞌin ri roꞌo naa ra nuu taka ñani jnaꞌan yo ja ka ndututu i ka skuaꞌa i jnuꞌun Yandios. Ti ka niꞌin ri jnuꞌun ja kukuee kanchuku ra, ti vii ni ka kejaꞌa ka kandixia ra naa ra, ti ka siuku ra jnuꞌun un vasu ka ndoꞌo ka nene ra. Chi ka ndondaa yɨvɨ ti ka kaꞌan ndevaꞌa i sɨkɨ ra naa ra. : oXÑani naa ra, nɨnɨ kuu ja na nakuantaꞌu ri nuu Yandios ja kuu maa ra naa ra, chi vijna ti ja kuan kukaꞌnu xaan ga jnuꞌun ndaꞌu ini nuu jnaꞌan ra naa ra. Chi ni ka siin ra nava ni ka kandixia ra, ti ka kusɨɨ ini ri, chi viꞌi ga ni ka kuñɨɨ ini ra ja ka kandixia ra jnuꞌun Jesús. d CXTi maa Tata yo Yandios jiin Jitoꞌo Cristo Jesús, na kundaꞌu ini ya ti na chindee chituu ya roꞌo naa ra ja na kukuee kunchuku ra nava kuni maa ya. Xndichi Yandios yɨvɨ ni ka saꞌa kuachi kɨvɨ na nchaa Cristo  XRuꞌu Pablo jiin Silvano jiin Timoteo, chaa ri tutu jaꞌa nuu taka yɨvɨ ka kandixia Jesús ja ka ndututu ñuu Tesalónica, chi ka yɨꞌɨ ra jiin Tata yo Yandios jiin Jitoꞌo Jesús naa ra. Ti Jesús kuu Cristo, ya ndiso jniñu ñaꞌnu nuu Yandios. CKo suꞌva, ndiyo ini ri ja viꞌi ga na kuñukuu ini ra ja kundaꞌu ini Yandios roꞌo naa ra, ti na chindee ga ya roꞌo nava na kɨvɨ inijnuni ra nasa kuni kaꞌan ga jnuꞌun ya, ja kaꞌan ndaa kuɨtɨ sɨkɨ Jitoꞌo Jesús, ya kuu maa Cristo ja ni taji Yandios ja nama ya yoꞌo. Ti siaꞌan na koo.5Ti roꞌo ñani, ruꞌu Pedro, na kachi ri ja vijna ti ja ni ka jini ra taka jnuꞌun jaꞌa, ja ni xnaꞌan ri nuu ra naa ra. Yukan kuu ja koto vaꞌa ra maa ra, ti tukaa siin ra jiin jnuꞌun xndoñaꞌan ja ka xnaꞌan chaa kueꞌe un, ja tu ka jandatu da nuu jnuꞌun ndaa Yandios. Chi nu na kandixia ra jnuꞌun ka xndaꞌu da un, yukan na ti tukaa ga nakutu ini ra jiin jnuꞌun ndaa Yandios. )KSuni siaꞌan yoso jnuꞌun jaꞌa nuu taka tutu ni chaa da. Ti nuu taka tutu da un iyo sava jnuꞌun yɨɨ ja kuee ga chaku ini yo. Ti yɨvɨ ja tu chaku ini jiin yɨvɨ ja tu kɨvɨ ini jiin jnuꞌun kandixia i, chi ka nduku i nasa, ja nasama i nasa kuni kaꞌan jnuꞌun yɨɨ un, nanu ka nasama i nasa kuni kaꞌan sava ga jnuꞌun nuu tutu ii Yandios. Ti yukan ka saꞌa i ko ja na jnaꞌnu ndatu maa i naa i. gGKo na kani ini ra naa ra sɨkɨ ja tu chaa yachi kɨvɨ un, chi kundatu kuee ini Jitoꞌo yoꞌo. Yukan kuu ja kukuee kɨvɨ un, nava iyo ga kɨvɨ ja na nakani ini tendɨꞌɨ yɨvɨ ti nama ya maa i naa i. Ñani yo Pablo ja iyo mani yo jiin da, suni siaꞌan ni chaa da tutu nuu ra naa ra, chi yukan ni xnaꞌan Yandios jnuꞌun ndichi ya nuu da. {Ñani, kundatu naa ra ja na kundaa taka jnuꞌun jaꞌa. Yukan kuu ja na nakutu ini ra ja na koo ndoo koo ii ra ja tu na kuachi koo sɨkɨ ra ja kanchuku ra ñuyɨvɨ jaꞌa. Nu siaꞌan na saꞌa ra, ti koo mani ya jiin ra kɨvɨ ndenda ya tuku. K Ko yoꞌo chi kundatu yo ja kuu kɨvɨ un ja na koo ɨnga andɨvɨ jaa jiin ñuyɨvɨ jaa, chi siaꞌan ni chisojnuꞌun Yandios. Ja koo ndoo koo ii nɨ tuꞌu yukan, chi siaꞌan ni kachi ya. L Siaꞌan kunchuku ra, ti kundatu ra, ti na nakutu ini ra ja kuan kuyajni kiji kɨvɨ ndenda Yandios. Ti kɨvɨ un kayu andɨvɨ ti naa. Ti naa taka ja iyo nuu andɨvɨ, ti nducha jiin ñuꞌun. } Ja siaꞌan kiji ɨɨn kɨvɨ kaꞌnu un, ti kanuu xaan ja kuu vijna ja na kaka ndaa ra ichi Yandios ja kanchuku ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Chi ni sasɨɨn Yandios roꞌo naa ra ja na kuandatu ra jnuꞌun ya ja kanchuku ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. G Ti kɨvɨ kaꞌnu ja nchaa maa Jitoꞌo, sanaa ini yo ti nchaa ni ya, nanu kuu ja ɨɨn sanaa ini yo ti kenda ni ɨɨn ñakuiꞌna ɨɨn jakuaa. Ti iyo xaan kuu kɨvɨ un chi nɨꞌɨn, ti naa andɨvɨ. Taka ja iyo andɨvɨ ndɨꞌɨ kayu ti nducha kiꞌin. Ti ñuyɨvɨ jiin taka ja iyo nuu, ndɨꞌɨ kuɨtɨ kayu. #? Ti vasu ka iyo sava yɨvɨ ka kaꞌan ja tu ndenda tuku Jitoꞌo. Ko tuu, chi tukaa kukuee ti kundaa jnuꞌun ni chisojnuꞌun ya. Yukan ndatu kuu ya chi tu kuni ya ja jnaꞌnu ndatu ni ɨɨn yo. Chi suꞌva ñukuu ini ya ja tendɨꞌɨ yo na nakani ini, ti na xndoo yo kuachi yo. 9kKo roꞌo ñani mani, koto naa ini ra ɨɨn jnuꞌun kanuu jaꞌa: Ja nuu maa Jitoꞌo, chi ɨɨn kɨvɨ kuu nanu ɨɨn mil kuiya, ti mil kuiya un kuu nanu ɨɨn kɨvɨ. Siaꞌan ni kaꞌan Yandios, chi jiin jnuꞌun ni kaꞌan ya ni taꞌu ya jniñu ja ja iyo tuꞌva ja kayu andɨvɨ jiin ñuyɨvɨ ja iyo vijna. Chi kiji ɨɨn maa kɨvɨ juicio ja kayu ndɨꞌɨ kuɨtɨ. Ti kɨvɨ un naa taka yɨvɨ tu ka chiñuꞌun Yandios. h ITi suni jiin nducha ni ka naa yɨvɨ na janaꞌan, chi ni ndaa nducha un ja ni kuun sau xaan. 9 kSiaꞌan ka kaꞌan da chi maa da ni ka jasɨ inijnuni da, nava tu nakuni da ja undi na janaꞌan ni jankoo andɨvɨ jiin ñuyɨvɨ, ja so jiin ndusu yuꞌu Yandios ni kaꞌan ya ti ni kuu ni un. Ti ni taꞌu ya jniñu ja ni kusɨɨn ñuyɨvɨ jiin nducha, ti maꞌñu nducha un ni kenda ñuꞌun ichi. l QTi kachi da: “¿Ndoo tu jaꞌi nchaa Cristo nava ni chisojnuꞌun ya nusa? Ja undi kɨvɨ na ni ka jiꞌi ndɨyɨ tata yo ti undi vijna, ti tu jaꞌi nasama kuɨtɨ ndɨꞌɨ ja iyo undi na ni jankoo ñuyɨvɨ”, kachi da. X )Xnakan jnuꞌun jaꞌa kuu ja na nakuni ra naa ra: Ja nu kuan ndɨꞌɨ kɨvɨ ti kikoyo chaa kaꞌan kata sɨkɨ jnuꞌun ndaa Yandios, chi ka saꞌa da jniñu kueꞌe kuɨtɨ ja ka ndiyo ini maa da.  +Kuni ri ja na nukuꞌun ini ra taka jnuꞌun ni ka kaꞌan chaa ni sasɨɨn Yandios ja ni ka kaꞌan da jnuꞌun ya undi nuu. Ti suni nukuꞌun ini naa ra jniñu ni taꞌu Jitoꞌo, ja nama ya yoꞌo, ja ni taꞌu ya jniñu un ruꞌu, chaa ka kuu apóstol nuu ra naa ra. S !Ñani mani, jaꞌa kuu tutu kuu uu ja chaa ruꞌu Pedro, nuu ra naa ra. Ti jiin uu tutu jaꞌa kuni ri ja na kani vaꞌa ini ra sɨkɨ ndɨꞌɨ ja iyo vaꞌa jnuꞌun ndaa ni ka kutuꞌva ra undi nuu. SNi kundaa sɨkɨ da nava kachi ɨɨn jnuꞌun na janaꞌan: “Ina un ni nakaji tuku tɨ ja ni ndujña tɨ. Ti kɨnɨ ja ni ndundoo un, ni nakuchi tuku tɨ ndeꞌyu”, kachi. Nava ndenda Jitoꞌo.UChi va vaꞌa ga nu tu ni jini da maa jnuꞌun ndaa sɨkɨ Cristo Jesús, ansu ja ni ka jini vaꞌa da, ti ni ka xndoo da ɨɨn jniñu ndoo ja ni taꞌu ya nuu da. fEKo ja kuu chaa kandixia, va ja ni ka kuxio da nuu jniñu kueꞌe ja ka iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, chi ni ka nama da maa da sɨkɨ ja ni kɨvɨ inijnuni da maa jnuꞌun ndaa kuɨtɨ sɨkɨ Jitoꞌo Jesús, ya kuu Cristo ja ni taji Yandios ja nama ya yoꞌo. Ti vasu ni ka kujnuni vaꞌa teyɨɨ ini da jiin jnuꞌun un, ko ni ka nandeokuñɨ tuku da nuu jniñu kueꞌe kuɨtɨ un, ja siaꞌan kuu ja viꞌga kendo da chi ni sana ndɨꞌɨ kuɨtɨ da, ansu nava ni iyo undi nuu. Chaa xndaꞌu un, ka kaꞌan da ja iyo nuña nuu yo, ti kuu saꞌa yo savaꞌni ga ja kuni maa yo, vasu ka jini da ja jniñu kueꞌe kuu. Siaꞌan chi iyo nuña yo ja saꞌa yo nasa kuni maa yo kachi da. Ko tuu, chi maa da suꞌva ni ka nduu da muzu nuu kuachi un. Saꞌa yo nanu. Nu na kundee kuachi un jiin ɨɨn yɨvɨ ti saꞌa i nasa kuni maa, yukan ti ni nduu i muzu nuu kuachi un. `9Chi ka saꞌa vixi da maa da jiin jnuꞌun ka kaꞌan kaꞌa da, ti ka kaꞌan da ja vatuni kundikun yo jiin jnuꞌun niꞌin ini ja saꞌa yo na jniñu jajnaꞌan ini maa yo, vasu ɨɨn jniñu kueꞌe xaan kuɨtɨ kuu. Siaꞌan ka xndaꞌu da yɨvɨ ja ni ka kuxio i nuu jniñu kueꞌe ni ka saꞌa i undi nuu, nanu ni ka saꞌa jnaꞌan i.  Ti chaa ka xnaꞌan jnuꞌun xndoñaꞌan un, ka kuu da nanu ɨɨn soko ichi ja tu ñuꞌun nducha. Suni ka jika da nanu kuaꞌan ɨɨn viko jiin tachi. Ti ja kuu chaa un naa da ja iyo tuꞌva ɨɨn nuu ñuñaa kuɨtɨ kɨndiꞌyu da ja kuu saa ni. KTi ɨɨn burru ni kaꞌan tɨ jiin da nanu kaꞌan ɨɨn yɨvɨ, vasu tu kuu kaꞌan kuɨtɨ un. Ti ni kaꞌan tɨ nuu chaa un, ti yukan ni jasɨ tɨ ja tukaa kaꞌan da taka jnuꞌun kueꞌe. )Ni ka sanaa inijnuni da chi ni ka xndoo da ichi ndaa Yandios. Ti ni ka siin da nava ni saꞌa Balaam, seꞌe Beor, ɨɨn profeta xndoñaꞌan ja ni kaꞌan undi janaꞌan. Chi chaa un ni kusɨɨ ini maa da ja na niꞌin da xuꞌun sɨkɨ jnuꞌun ni xndoñaꞌan da un. +Ka kusɨɨ xaan ini da jiin jnuꞌun yɨsɨkɨnchaa jnaꞌan, ti tu ka jankuɨñɨ da vasu tɨꞌlɨ ja ka saꞌa da kuachi un. Ti ka xndaꞌu da yɨvɨ kuiꞌya ini ja tu jaꞌi kandixia vaꞌa i jnuꞌun Yandios. Ti tuꞌva xaan da jiin jnuꞌun ja kandiyo ini da niꞌin da savaꞌni ga ndajniñu tatu ja ka jiꞌyo da kuñavaꞌa da ndajniñu un. Chi chaa ni ka jnaꞌnu ndatu ka kuu da naa da. ~ Ti ja ni ka xndoꞌo da yɨvɨ, suni siaꞌan na na chunaa da ja kondoꞌo da. Sɨkɨ ja ndiyo ini da ja saꞌa da savaꞌni ga jniñu kueꞌe kuɨtɨ, chi ndɨkɨvɨ ka saꞌa ndevaꞌa da. Kanchuku da nanu kɨnɨ, chi kueꞌe xaan ka saꞌa da ja so jnuꞌun kanuu jaꞌa nuu yɨvɨ. Ti ka ndututu da jiin ra viko ra, ti sɨɨ ka iyo ini da jiin jnuꞌun kueꞌe un, ja ka xndaꞌu da. p}Y Ti chaa yukan chi ka kuu da nanu kuɨtɨ yuku ja ni ka kaku tɨ ja na kunuꞌni tɨ ti kuu tɨ. Chi ka kaꞌan kueꞌe kuɨtɨ da sɨkɨ taka un ja tu chaku kuɨtɨ ini da. Ti nanu ka jiꞌi taka kuɨtɨ un, suni siaꞌan kuu da. >|u vasu taka ángel Yandios, ja ka kuu ndajaꞌa ya, ti vasu ka kuñaꞌnu jiin jniñu ka ndiso. Ko tu ka kaꞌan ndevaꞌa da sɨkɨ ja kuñaꞌnu yukan nu kandichi da nuu Jitoꞌo. F{ Ti viꞌi ga kuaꞌa ya nundoꞌo kuu chaa ka ndiyo ini ja saꞌa ndevaꞌa da, ti ka skexiko da taka ja kuñaꞌnu iyo undi andɨvɨ jiin nuu ñuyɨvɨ. Ni ka nduniꞌin ini da, ti ka ndiyo ini da ja saꞌa da nasa kuu ini maa da, ti tu ka yuꞌu da kaꞌan ndevaꞌa da sɨkɨ ja kuñaꞌnu iyo undi nuu sukun un, pzY Ti siaꞌan ni iyo yukan, ko maa Jitoꞌo ni nama ya yɨvɨ ni ka jika ndaa i nuu ya, ja tu kii nundoꞌo sɨkɨ i. Ti ni kendo yɨndasɨ yɨvɨ kueꞌe un nava na ndoꞌo i nundoꞌo kɨvɨ kaꞌnu ga ja saꞌa ndaa ya kuachi i. y-Ti chaa vaꞌa un ni kuncha da jiin yɨvɨ kueꞌe un naa i, ti ndɨ kɨvɨ ni kukuiꞌya ini da ja ni jini da taka jniñu kueꞌe ka saꞌa i. Wx'Ko ni nama ya Lot nuu ñuu un, chi ni ndiyo ini da ja kaka ndaa da nuu Yandios. Ti ni kukuiꞌya ini da nu ni jini da ja ni ka nduniꞌin ini yɨvɨ un nuu Yandios, chi mani jniñu kueꞌe ni ka saꞌa i. jwMSuni siaꞌan ni kuu jiin kuachi yɨvɨ ñuu Sodoma jiin ñuu Gomorra, chi ni jaꞌma ya ñuu i, ti ni ka nduu yaa ni ga. Jiin yukan ni stuu Yandios nava saꞌa ya jiin yɨvɨ ja ka nduniꞌin ini i sɨkɨ jnuꞌun ya. _v7Suni tu ni jankaꞌnu ini ya nuu yɨvɨ janaꞌan, chi suꞌva ni skuun ya ɨɨn sau xaan sɨkɨ yɨvɨ kueꞌe un. Maa ɨɨn ni Noé, chaa ni kaꞌan ndaa jnuꞌun Yandios, ni nama ya maa da jiin uxia ga yɨvɨ. uJandaa ndixia kuu jnuꞌun un, chi nu tu ni jankaꞌnu ini Yandios nuu tajnu ya ja ni ka saꞌa kuachi, chi suꞌva ni taji ya kuaꞌan nuu infiernu nuu ka yɨndasɨ nuu ñaa kuɨtɨ. Ti ni jasɨ ya undi na jaa kɨvɨ kaꞌnu ja saꞌa ndaa ya sɨkɨ kuachi. Vt%Ti chaa ka xndoñaꞌan un, ka ndiyo ini da ja niꞌin da xuꞌun, jiin ja na kuaꞌa ra ja ja yɨñuꞌun nuu da naa da. Ti ka xnaꞌan da niña jnuꞌun xndoñaꞌan nava na kandixia ra da. Ko ni tu kixi ini nundoꞌo, chi kuu ja jnaꞌnu ndatu da, chi undi janaꞌan iyo jnuꞌun ja ndenda ya ti saꞌa ndaa ya sɨkɨ kuachi da. Bs}Ka nduniꞌin ini da jiin jnuꞌun sɨɨ ini, ti kuaꞌa yɨvɨ kundikun i ichi kueꞌe un. Ja sɨkɨ chaa un ti kuniꞌin ini yɨvɨ, ti skexiko i jnuꞌun ndaa sɨkɨ Cristo Jesús. r +Ti nuu yɨvɨ nación Israel ni ka iyo sava chaa ni ka kaꞌan da ja ka kuu da profeta ni taji Yandios ja na kaꞌan da jnuꞌun vaji nuu ya. Ko tuu, chi ni ka kaꞌan da jnuꞌun xndoñaꞌan. Ti ruꞌu Pedro, na kachi ri ja suni siaꞌan koo sava chaa un nuu ra naa ra ja xnaꞌan da jnuꞌun xndoñaꞌan. Xndaꞌu xeꞌe da yɨvɨ jiin jnuꞌun un, ti kandixia i, ka nduniꞌin ini da, ti ka kaꞌan da ja Jesús tu ni kuu Jitoꞌo Cristo ja ni nama ya yoꞌo. Ko sɨkɨ chaa un jaa ɨɨn kɨvɨ ja yachi ni naa da naa da. @q {Chi taka chaa ni kuu profeta ja ni ka kaꞌan da jnuꞌun Yandios undi janaꞌan, tu ni ka kaꞌan kuɨtɨ da jnuꞌun un ja kuu ini maa da. Chi suꞌva maa Espíritu Santo ni xnaꞌan ya nuu da da maa jnuꞌun Yandios, ansu jnuꞌun ja ni ka ndoꞌo ini maa da niku. Sɨkɨ chaa xnaꞌan jnuꞌun xndaꞌup %Ko xnakan na kujnuni vaꞌa ini ra ja ni ɨɨn jnuꞌun ja kaꞌan tutu ii, ansu so ja ni ka jani ini maa chaa kuu profeta un ni saꞌa da. so aSuni siaꞌan ka jini yo ja iyo ndaa taka jnuꞌun ni ka chaa taka profeta, ja ni ka kaꞌan da jnuꞌun vaji nuu Yandios undi janaꞌan. Yukan kuu ja kanuu ga ja na nakutu vaꞌa ini ra jiin jnuꞌun un, chi jnuꞌun un kuu nanu ɨɨn nduva ñuꞌun ja ndinchaa nuu ñuñaa. Jnuꞌun un kuu nanu ka ndeꞌe yo luceru kaꞌnu un, chi yukan ti ja ni ka jini yo ja kuan kundijin, ti ja vee kaña ndikandii. Suni siaꞌan kuu nu na nakutu vaꞌa ini yo jiin jnuꞌun ni ka chaa taka chaa un, ti kɨvɨ vaꞌa inijnuni yo, chi tukaa ka jika yo ichi ñuñaa, chi ja ka jini vaꞌa yo ichi Yandios, ti ka jika ndaa yo. n Ti ruꞌu, ni ka jinisoꞌo ri jnuꞌun un ja ni kaꞌan ichi andɨvɨ, chi ni kaꞌiin tutu ri jiin maa Jitoꞌo xini yuku ii yukan. Om Ni ka jini ri ja Tata yo Yandios ni kaꞌan yɨñuꞌun ya jiin Jesús, ni jaꞌa ya jandaa ja vii xaan kuñaꞌnu Jesús. Chi ichi andɨvɨ ni ka jinisoꞌo ri ndusu yuꞌu maa Yandios, ja maa ya kuu ja vii xaan kuñaꞌnu, ti ni kachi ya: “Jaꞌa kuu Seꞌe ri ja kundaꞌu ini ri, ti kusɨɨ ini ri jiin”, ni kachi ya. Gl  Kanuu ja na nukuꞌun ini ra taka jnuꞌun jaꞌa, chi tu ni ka xnaꞌan ri ɨɨn jnuꞌun xndoñaꞌan nuu ra naa ra. Ja ni xndaku yukun ri roꞌo nuu ra naa ra na ni ka xnaꞌan ri nasa jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Jesús, jiin ja nasa vii xaan ndenda ya kɨvɨ nduñaꞌnu ya ja nchaa tuku ya. Jandaa ndixia kuu jnuꞌun un, chi ni ka jini ri jiin nuu ri xini yuku un. Ni ka jini ri ja ni nasama ya, ti vii xaan ni nduu ya ja kuñaꞌnu ya. +k QYukan kuu ja nakutu ini ri ja xndaku ri nuu ra naa ra, nava nu ni jiꞌi ri, ti nukuꞌun ini ra taka jnuꞌun kaꞌan ri jaꞌa. Nava ni kundaa jnuꞌun Yandios yj mChi maa Jitoꞌo Cristo Jesús ni kachi ya jnuꞌun un nuu ri ja tukaa kuchaku naꞌan ri nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. oi Y Chi jani ini ri ja vaꞌa ga ja na xndaku ri nuu ra nɨ chaku ga ri, nava na nukuꞌun ini ra naa ra. @h { Yukan kuu ja tu jaꞌncha ini ri ja xndaku ri jnuꞌun jaꞌa nuu ra naa ra, vasu ja ni ka jini ra un, ti vasu ja kajiin niꞌin ra jiin jnuꞌun Yandios ja ka kandixia ndaa ra. yg m Chi nu siaꞌan na saꞌa ra, yukan na ti kachi Yandios ɨɨn jnuꞌun vii xaan nuu ra ja jandaa ndixia kuu ja kɨvɨ ra nuu maa Jitoꞌo Jesús, ya kuu Cristo ja ni taji Yandios ja nama ya yoꞌo, chi yukan taꞌu ya jniñu ja kuu saa ni. $f C Roꞌo ñani jnaꞌan ri naa ra, ruꞌu Pedro, na kachi ri ja na kukutu ini ra jiin jnuꞌun ni xndaku ri un. Chi siaꞌan na ti kuaꞌa ra jandaa ja maa Yandios ni nakaji roꞌo ja ka kandixia ra Jitoꞌo Cristo Jesús. Chi nu na saꞌa ndaa ra jniñu un, ti tu naa ra naa ra. te c Ko yɨvɨ tu ka ndiyo ini i ja saꞌa i jniñu ndaa un nava kuni maa Yandios, ka kuu i nanu yɨvɨ kuaa ja tu ka niꞌin i ichi kiꞌin i. Chi yɨvɨ tu saꞌa ndaa jniñu un, ja ni nduniꞌin ini añu i, ti tukaa niꞌin i ichi Yandios. Ni naa ini i nasa ni kejaꞌa jika i nuu ichi ya, ti ni naa ini i ja ni sandoo ya i sɨkɨ taka kuachi ni saꞌa i undi nuu. d Nu na nakutu ini ra ja na nakaya jniñu un saꞌa ra, yukan na ti tu ka saꞌa kaꞌa ra jniñu. Chi suꞌva kee vaꞌa jniñu ka saꞌa ra, ti siaꞌan kɨvɨ vaꞌa inijnuni ra maa jnuꞌun ndaa ja kaꞌan sɨkɨ Jitoꞌo Jesús, ya kuu maa Cristo. c  Ti suni ɨɨn jnuꞌun kanuu kuu ja na koo mani ini ra jiin jnaꞌan ra. Ko suni ja na kundaꞌu ini ra nuu tendɨꞌɨ yɨvɨ. 5b eTi sɨkɨ ja nɨnɨ ka iyo ɨɨn jnuꞌun kueꞌe ini yo ja saꞌa yo ɨɨn kuachi, ja yukan kuu ja kanuu ja na kutuꞌva ini ra kasɨ ra jnuꞌun un. Suni kanuu ja na koo ndee ini ra, ti siin ra jiin jniñu kuaꞌa Yandios nuu ra vasu na koo ndoꞌo koo nene ra. Ko nu ka kuni siuku ra jiin yukan, ti kanuu ga xaan ja na kundiyo ini ra kunchañuꞌun ra maa Yandios, ti kaka ndaa ra nuu ya nu kunchuku ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. ka QTi roꞌo naa ra, na kachi ri ja ka nakutu ini ra jiin jnuꞌun jaꞌa, ti tu ka ndukuxi ra. Ja ni ka kandixia ra jnuꞌun ndaa Cristo Jesús. Ti ja ka kandixia ra vijna, ti kanuu xaan ga ja na kundiyo ini ra saꞌa ra niña jniñu vaꞌa, ansu ɨɨn jniñu kueꞌe. Suni kanuu ja na kujnuni ini ra na jniñu vaꞌa ga ja kuni Yandios ja saꞌa ra. {` qYukan ni kee yuꞌu maa ya ɨɨn jnuꞌun kanuu xaan ga ja kaꞌan ndaa kuɨtɨ nuu yo naa yo. Chi kaꞌan ja ka nduu jnaꞌan yo jiin ya, chi skɨvɨ ya ɨɨn jnuꞌun ini yo ja na kundiyo ini yo saꞌa yo niña jniñu ndaa. Ti jandaa ndixia kuu un chi ni nama ya yoꞌo ja tukaa kɨvɨ nduu yo jiin jniñu kueꞌe ka ndiyo ini yɨvɨ ja saꞌa i nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. _ Iyo ii ya ti vii xaan kuñaꞌnu ya, ti kuu saꞌa ya taka jniñu kuu ini maa ya. Ja yukan ni kachi ya ja yoꞌo, yɨvɨ ka kandixia, na niꞌin yo jnundee ini nu kanchuku yo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti yukan ka ñukuu ini yo ja ka nchañuꞌun yo maa ɨɨn ni ya, ti na kaka ndaa yo nuu ichi ya. Jandaa ndixia kuu ja niꞌin yo un nu na kɨvɨ inijnuni yo maa jnuꞌun Yandios jiin maa jnuꞌun ndaa sɨkɨ Jitoꞌo Jesús, jiin ja na kandixia ndaa yo jnuꞌun un. Ti kaka ndaa yo nuu ya nu na chaku ini yo maa jnuꞌun Yandios jiin maa jnuꞌun ndaa ja kaꞌan sɨkɨ Jitoꞌo Jesús. Suni saꞌa yo ja vii xaan kuñaꞌnu ya, chi tu iyo ni ɨɨn jniñu ja tu kuu saꞌa ndaa kuɨtɨ ya. Ti sɨkɨ yukan ni nakaji ya yoꞌo ja na kaka ndaa yo nuu ya nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. ^ Ti vijna viꞌi ga na kundaꞌu ini Yandios roꞌo naa ra, ti na chindee ga ya roꞌo ja na kukuee kunchuku ra. Siaꞌan nava na kɨvɨ inijnuni ra nasa kuni kaꞌan jnuꞌun Yandios ja kaꞌan ndaa sɨkɨ Jitoꞌo Jesús. Nava ni nakaji Yandios yɨvɨ ka kandixia ] Maa ri kuu Simón Pedro ti junukuachi ri nuu Jesús, ya kuu Cristo. Junukuachi ri chi ni nakaji ya ruꞌu ja na kuu ri apóstol nuu ya. Ti chaa ri tutu jaꞌa nuu ra naa ra, ja suni ka kandixia ra ya, chi ni kachi Yandios ja tukaa ga jnaꞌnu ndatu ra jiin kuachi ra. Tukaa jnaꞌnu ndatu ra, chi ni ka kandixia ra jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Cristo Jesús ja kuu yoꞌo naa yo. '\ I Suni siaꞌan, taka seꞌe kuꞌu ra kanchuku jaꞌa, ja ni nakaji Yandios ja na kunukuachi nuu ya, kachi i ja na sandee ini ra. Ti siaꞌan na koo.[ + Ti siaꞌan iyo kuaꞌa ga jnuꞌun kuni xndaku ri nuu ra naa ra, ko tu kuni ri chaa ri jnuꞌun jaꞌa nuu ɨɨn tutu, chi kuni ri jaa maa ri ja ndeꞌe ri roꞌo naa ra, ti nava yukan na ndajnuꞌun vaꞌa yo naa yo, ti nava siaꞌan na kusɨɨ kuu vaꞌa ini yo. Z ; Chi nu na kanxiaꞌu ra jiin yɨvɨ un, ti kuantaꞌu ra jnuꞌun kaꞌan i, ti ɨɨn ni kuu ra jiin yɨvɨ un ja siaꞌan. Jnuꞌun sandɨꞌɨ ni ga XY + Yukan na kachi ri nuu ra, ja nu na jaa ɨɨn yɨvɨ veꞌe ra, ti nu tu xnaꞌan i maa jnuꞌun ni xnaꞌan Cristo Jesús, koto kuantaꞌu ra yɨvɨ un veꞌe ra, ni koto kanxiaꞌu ra jiin nava na kiꞌin. X  Chi nu ɨɨn yɨvɨ na kaꞌan kaniꞌno i nuu jnuꞌun ni xnaꞌan Cristo Jesús, tu yɨꞌɨ yɨvɨ un ndaꞌa Yandios. Ko yɨvɨ na chuꞌun ini chun añu jnuꞌun ni xnaꞌan Cristo Jesús, ti yɨvɨ un yɨꞌɨ i jiin Tata yo Yandios, ti suni jiin Seꞌe ya. W !Yukan kuu ja koto vaꞌa maa ra naa ra nava tu xnaa ra jniñu ni ka saꞌa ra, ti na niꞌin ndɨꞌɨ ra yaꞌu ra ja kuu nuu jniñu un. *V ONa kachi ndaa ri vijna ja nɨ tuꞌu nuu ñuyɨvɨ ni ka kenda yɨvɨ ka xndoñaꞌan, ti ka kaꞌan i ja Cristo Jesús tu ni kii ndixia ya jiin yɨkɨ kuñu ya nanu ɨɨn yɨvɨ. Ti yɨvɨ kaꞌan siaꞌan kuu i ɨɨn ja xndoñaꞌan, ti kuu i ɨɨn yɨvɨ jito uꞌu Cristo Jesús. U Ti jnuꞌun kundaꞌu ini, jnaꞌan un kuu ja na kunchuku yo nava ni taꞌu maa ya jniñu nuu yo. Ti jniñu taꞌu ya un ja ni ka jini ra undi na ni ka kejaꞌa ka kandixia ra. Ti ja na siuku ra, yukan kuu ja na kunchuku mani ra naa ra. Sɨkɨ ja xndoñaꞌan T 5Vijna ti roꞌo, ja kuu ra kuaꞌa ri, kandaꞌu ri jiin ra ja na kava ndaꞌu ini ra jiin ñani jnaꞌan yo, ti jnuꞌun kaꞌan ri jaꞌa, ansu ɨɨn jniñu jaa kuu, chi ja ni ka jini yo jnuꞌun jaꞌa undi na ni ka kejaꞌa kandixia yo. Ti yukan kuu ja kaꞌan ri jaꞌa. S )Kusɨɨ xaan ini ri chi ni ka ndejnaꞌan ri jiin sava seꞌe ra, ti ni jini ri ja ka siin da nava ni taꞌu maa Tata yo Yandios jniñu. aR =Chi jandaa ndixia kuu ja kundaꞌu ini Tata yo Yandios yoꞌo jiin Seꞌe ya Cristo Jesús. Ti siaꞌan na kundaꞌu ini ya yoꞌo ti na kukuee kunchuku yo. Nava na kunchuku ndaa yo, ti na kundaꞌu ini jnaꞌan yo. %Q ETi kundaꞌu ini ri roꞌo naa ra, chi ni nduu ɨɨn nuu ini yo jiin jnuꞌun Jesús, ti jnuꞌun un kancha jiin yo vijna, ti kuncha jiin yo ja kuu saa ni. P Ruꞌu Juan, kuu ri ɨɨn chaa kuñaꞌnu, chaa ri tutu jaꞌa nuu ñaꞌan ni nakaji Yandios ja na kuu ña kuaꞌa yo, ti suni nuu seꞌe ña, ja kundaꞌu xaan ini ri. Ti ansu nɨnɨ ruꞌu, chi kuni taka yɨvɨ ni ka nakuni jnuꞌun Cristo Jesús. MO Ti ruꞌu Pablo ñukuu ini ri ja kancha ra jiin jnuꞌun vii ja kundaꞌu ini Jitoꞌyo Cristo Jesús roꞌo naa ra, ti sɨkɨ yukan kusɨɨ xaan ini ya ja taji ya jnuꞌun ndee ini nuu ra. Suni ñukuu ini ri ja kancha jnuꞌun vii ja kundaꞌu ini Yandios roꞌo naa ra, jiin ja kancha jnuꞌun vii ja ni nduu ɨɨn nuu ini ra jiin jnaꞌan ra, sɨkɨ ja taka ra ni ka niꞌin Espíritu Santo ja kancha ya jiin ra vijna. Ti siaꞌan na koo._N7 “Saꞌa ndee ini naa ra”, kachi taka ñani yo ka kandixia ja ka iyo jaꞌa. RM Kanxiaꞌu jiin jnaꞌan, ti yɨñuꞌun teyuꞌu nuu jnaꞌan ra. 1L[ Vijna ti ruꞌu Pablo, kaꞌan ri jnuꞌun sandɨꞌɨ ni ga jaꞌa nuu ra. Ti kachi ri ja na kosɨɨ ini ra. Ti na sandee ini ra naa ra jiin jnuꞌun Yandios sɨkɨ ja taka ra na nduku ndee saꞌa mani jniñu vaꞌa. Ti na chaku vaꞌa ini ra jnuꞌun ni chaa ri nuu tutu jaꞌa. Na koo ɨɨn nuu ini ra jiin jnaꞌan ra, ti na kunchuku vii na kunchuku mani ra jiin ñanijnaꞌan ra. Ti nu siaꞌan iyo ti na kuncha Yandios jiin ra, chi maa ni Yandios kuu ya kuaꞌa jnuꞌun ndee ini nuu yo naa yo, chi mani maa ya kuu ja kundaꞌu ini yoꞌo. 5Kc Ti ruꞌu Pablo, chaa ri tutu jaꞌa nuu ra naa ra xnakan, ti sa na jaa ri nava nu na chaa ri, ti tu iyo ja nduxaan ri nuu ra naa ra. Chi ni jaꞌa Jitoꞌyo jniñu jaꞌa ndiso ri, nava na saꞌa ri ja na uixia ini ra jiin jnuꞌun ya, ansu ja saꞌa ri ja na nandeokava ra jiin kuachi, ti naa ra. J Ja yukan kusɨɨ ini ri ja vita ini ri, chi tu ndoꞌo ini ri ja xndaku ri nuu ra jaa nduxaan. Yukan kusɨɨ ini ri xnaꞌan ri ja vii na saꞌa ra mani jniñu vaꞌa. Ti nɨnɨ jikantaꞌu ri jaꞌa ra ja na kuixia ini ra jiin jnuꞌun Yandios. &IE Chi nu ka saꞌa ra mani jniñu ndaa un, nusa ti tu iyo ja kankuachi ri sɨkɨ ra, chi tu kasɨ ri jniñu ndaa, chi suꞌva siuku ri jiin jnuꞌun ndaa un. mHS Ko ja kuu maa ra naa ra, jikantaꞌu ri nuu Yandios ja tu ka saꞌa ra ni ɨɨn jniñu kueꞌe ja nandɨꞌɨ nundoꞌo. Ko tu jikantaꞌu ri un nava na kuni ra ja kendo vaꞌa maa ri nuu Yandios, jiin ja ni tatu ya ruꞌu jiin ɨɨn jniñu ñaꞌnu. Tu kuni ri un. Mani jikantaꞌu ri nuu Yandios ja kuu maa ra, ja ka saꞌa ra mani jniñu vaꞌa ja kuni maa ya. Mani yukan kuni ri, vasu nu kundee ra un xi tuu, ti kendo ri nuu ra nanu chaa ja tu ndiso jniñu ñaꞌnu nuu Yandios. Chi nu saꞌa ra mani jniñu ndaa yukan, nusa ti tu iyo ichi ja nduxaan ri jiin ra sɨkɨ jniñu ñaꞌnu ndiso ri nuu Yandios. UG# Ti maa ra naa ra, nu saꞌa vaꞌa ra un, nusa ti ñuꞌun ini ri ja na kuni ra ja suni iyo jnuꞌun kaꞌnu ini Yandios, ja ni tatu ya nuu ri ɨɨn jniñu ñaꞌnu, ja kuu ri ɨɨn apóstol ni taji ya. 2F] Ko vijna na kachi ri nuu ra naa ra, ja na nduku ndee ra nu ka kandixia ndaa ra jnuꞌun Yandios sɨkɨ Jesús xi tuu. Ti na saꞌa vaꞌa ra nava ndiyo ini ra siuku ra jnuꞌun un, nava tu jnaꞌnu ndatu ra nuu Yandios. ¿Xi tu ka jini ra ja Cristo Jesús kancha ya jiin ra naa ra sɨkɨ ja ka kandixia ra maa ya nu? Ti nu ka kandixia ndaa ra jnuꞌun Yandios sɨkɨ Cristo Jesús, nusa ti tu jnaꞌnu ndatu ra nuu ya. GE Chi vasu ni iyo vita ini Cristo ja tu ni xnaꞌan ya jniñu ñaꞌnu ya na ni jiꞌi ya nuu ndaꞌa cruz, ko vijna ti chaku ya sɨkɨ jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Yandios jiin ya. Ti suni sɨkɨ ja yɨꞌɨ ri jiin ya, ti iyo vita ini ri ja tu jaꞌi ni nduxaan ri jiin ra naa ra. Ko vijna nu na jaa ri nuu kanchuku ra ñuu Corinto, ti suni na xnaꞌan ri nuu ra ja ndiso ri jniñu ñaꞌnu ja ni jaꞌa Yandios nuu nɨ kancha ri ñuyɨvɨ jaꞌa. D! Ti iyo ichi ri ja saꞌa ri siaꞌan, nusa ti na kondaa ja mani kaꞌan ri jiin jnuꞌun ni jaꞌa Cristo. Ti nu kaꞌan ri mani jnuꞌun ni jaꞌa Cristo, nusa ti na xnaꞌan ri jniñu ñaꞌnu ja saꞌa ya jiin ri ja xndaku ri, nuu ra jiin jnuꞌun ja nduxaan ri. bC= Ti ndixia ja ja ni xndaku niꞌin ri nuu yɨvɨ ka saꞌa kuachi un, ti suni siaꞌan nuu sava ga i. Ti vijna vasu jika kancha ri jiin ra, ko nu na jaa ri ɨnga jinu, ti tukaa kuankaꞌnu ini ri nuu i jiin kuachi i. (B K Jaꞌa kuu uni jinu ja kuan ndeꞌe ri roꞌo naa ra. Ti na saꞌa ndaa yo jniñu ja kaꞌan tutu ii Yandios. Jiin jnuꞌun uni testigo ti kundaa taka jniñu. XA) Ti yuꞌu ri ja nu na chaa tuku ri, ti kuaꞌa Yandios jnuꞌun kanuū ini ri sɨkɨ jniñu kueꞌe ka saꞌa ra. Ti kukuiꞌya ini ri nu iyo kuaꞌa ra ja ni ka nchakuachi undi nuu, ti tu jaꞌi nakani ndɨꞌɨ ini ra ja xndoo ra jniñu kueꞌe un, jiin yɨvɨ ja ka yɨsɨkɨnchaa jnaꞌan sɨkɨ jnuꞌun sɨɨ ini, jiin savaꞌni ga nuu jniñu kueꞌe ka saꞌa ra un, ja tu jaꞌi naa ini ra. Kanxiaꞌu Pablo jiin jnuꞌun xndaku da sandɨꞌɨ ni ga<@q Siaꞌan siin xndaku ri, chi yuꞌu ri ja chaa ri nuu ra, ti sanaa ti kuni ri ja tu ka saꞌa ri jniñu vaꞌa ja jajnaꞌan ini ri. Ti roꞌo naa ra, suni tu jajnaꞌan ini ra nu iyo ja nduxaan ri nuu ra. Chi sanaa ti kanaa ra, xi kukuasun ini ra, xi kuɨtɨ ini ra, xi sasɨɨn jnaꞌan ra, xi chakuachi ra sɨkɨ jnaꞌan ra, xi kaꞌan ndevaꞌa sɨkɨ jnaꞌan ra, xi nduvixi ra maa ra ja tu kejnaꞌan jiin jniñu ka saꞌa ra. `?9 ¿Ti sɨkɨ taka jnuꞌun xndaku ri jaꞌa, ka jani ini ra ja na nduku ri kaꞌan ri jaꞌa maa ri nu? Ko ansu siukan kuu, chi ja jini Yandios ja kaꞌan ri mani jnuꞌun ja kuni Cristo. Ti jini ya ja kundaꞌu ini ri roꞌo, ñani. Ti sɨkɨ un xndaku ri jiin taka jnuꞌun jaꞌa nava na kendoꞌo ini ra naa ra jiin jnuꞌun Yandios. A>{ Ti ni kaꞌan ndaꞌu ri jiin Tito ja kuan ndeꞌe da roꞌo naa ra, ti ni taji ri ɨnga ñani kandixia ni jaa jiin da. Ti jikajnuꞌun ri roꞌo, ¿ni xndaꞌu Tito roꞌo naa ra ja ni keniꞌin da xuꞌun nuu ra ja kuu maa da xi nau? Tuu, chi ɨɨn nuu ni ka saꞌa ndɨnduu ri, chi ɨɨn ni ichi ka jika ri. 4=a Ti ruꞌu Pablo, jikajnuꞌun ri roꞌo naa ra, chaa ni taji ri un, iyo ɨɨn da ja ni xndaꞌu roꞌo naa ra ja keniꞌin da xuꞌun ra ja kuu maa ri nu? Ko tu kuɨtɨ. Y<+ Ti iyo jaku ra un ja kaꞌan ja vasu tu ni jikan ri nuu ra ja kuu kuchaku ri, ko chaa xndoñaꞌan kuu ri, chi ni nduku ri nasa ndichi ja niꞌin ri xuꞌun ra, chi siaꞌan ka kaꞌan sava ra. Ko tuu. ; Ja yukan kuu ja ka kuu ra nanu seꞌe ri, ti nu kuaja ri yukan, ti kusɨɨ ini ri ja viꞌi ga sajniñu ri jiin nɨ ini nɨ añu ri jiin ra naa ra. Ti siaꞌan ndiyo ini ri sajniñu ri undi tukaa kundee ri siin ri, chi jitu ndiꞌi ini ri sɨkɨ roꞌo naa ra ja na kendo vaꞌa ra nuu Yandios. Ti vasu siukan kundaꞌu ini ri roꞌo naa ra, ko roꞌo tɨꞌlɨ ni ka kundaꞌu ini ra ruꞌu. :9 Vijna ti iyo tuꞌva ri ja jaa ndeꞌe ri roꞌo naa ra jinu kuu uni. Ti suni tu kakan ri nuu ra ja kuu kuchaku ri, chi ansu yukan kuu ja kuni ri, chi sa ja kanuu ga un jitu ndiꞌi ini ri na kendo vaꞌa ra nuu Yandios. Yukan kaꞌan ri, chi ka kuu ra seꞌe ri ja jitu ndiꞌi ini ri, ti seꞌe ansu kanuu ja nakaya i ja kuu tata i. Chi suꞌva tata un kanuu ja kuaꞌa da ja nandɨꞌɨ seꞌe da. h9I Vasu ni saꞌa ri jniñu un, ko tu ni saꞌa ri nanu ni saꞌa ri nuu uu ga yɨvɨ ka kandixia, chi tu ni jikan ri nuu ra ja kuchaku ri. Ja yukan tu ni kundee ɨɨn nuu ra jiin uu ga yɨvɨ ka kandixia un ja ni jaꞌa ja kuchaku ri. Ti sakaꞌnu ini naa ra nu siukan ni saꞌa ri kuachi, ja tu ni jikan ri nuu ra naa ra ja kuu ja kuchaku ri un nusa. 8  Chi ni saꞌa ndixia ri tɨjnɨ jniñu ñaꞌnu nu ni kuncha ri jiin ra ini ñuu Corinto yukan, ti jiin jniñu un ni jaꞌa ri jandaa ja kuu ri apóstol ndiso jniñu nuu Yandios. Chi jniñu ñaꞌnu un ni jaꞌa jandaa ja maa Yandios ni taji ya ruꞌu, jiin ja ni naa ini yɨvɨ ja ni jini jniñu ñaꞌnu un, jiin ja xnaꞌan ja kuñaꞌnu xaan ga Yandios, ja ni jaꞌa ya jniñu un nuu ri ja na kaꞌan ri jnuꞌun ya. Ti ni siin ri jiin jniñu un nuu ra naa ra vasu na koo ndoꞌo koo nene ri ja na siuku un. 7 Yukan ti kaꞌan ri nanu ɨɨn chaa ñaa xini ja ni kusɨɨ teyɨɨ ini maa ri nusa. Ti sɨkɨ ja tu ni ka kandixia ra ruꞌu, ti ja yukan ni saꞌa ri siukan. Chi kanuu ja ni kaꞌan ra jaꞌa ri nuu chaa kaꞌan sɨkɨ ri, ko tu ni saꞌa ra siukan, vasu tu kumani kuɨtɨ sɨkɨ jniñu saꞌa ri nuu jniñu ka saꞌa chaa ka kaꞌan ja ka kuu da apóstol kuñaꞌnu ga. h3}|*{yhvNssrqQonrm lktigfxcaJ`._Z^\[ZYXWVUTTRQPP*NMKK$JHG`ECYB@?8> =@ 4 (d%3n UlIyo xaan kuiya ja ni kiꞌin ri ichi Yandios. Ni siin ri ichi yukan ti siaꞌan kuaꞌan ri undi vijna. Vasu ni jito ri nundoꞌo ko ni kundee ri, chi ni ndikun ndaa ri ichi Jitoꞌo Jesús, ti ni jito vaꞌa ri jnuꞌun yukan. U #lTaka jnuꞌun jaꞌa kuu ja na xndaku xaan ri nuu ra Timoteo, chi ja kuan kuyajni kuū ri. Ti nasoko ri maa ri nuu Yandios, ko ja ni junukuachi ri nuu ya jiin nɨ ini nɨ añu ri, ti sa na kuū ri. b =lKo maa ra Timoteo, koto kɨvɨ nduu ra jiin yɨvɨ un. Chi suꞌva na kukutu ini ra koto vaꞌa ra jniñu ni jaꞌa Yandios nuu ra. Kuaꞌa ini ra kondoꞌo konene ra, chi jniñu ra kuu ja na kachanuu ra jnuꞌun Yandios nava ni kii Cristo Jesús. Ti siaꞌan siuku ra jniñu ni taꞌu Yandios nuu ra, chi nuu maa Yandios kuu nu junukuachi ra. lChi yɨvɨ un nandeokava i sɨkɨ jnuꞌun ndaa, ti kusɨɨ ga ini i kunsoꞌo i jnuꞌun ka kaꞌan chaa ka xndoñaꞌan jiin jnuꞌun. )KlKanu ja siaꞌan na xndaku ra jnuꞌun un nuu yɨvɨ vijna, chi jaa kɨvɨ ja tukaa ga kuantaꞌu i jnuꞌun Yandios. Chi suꞌva kiꞌin i nava ka kuu ini maa i, naskaꞌan jnaꞌan i, ti kejnaꞌan i jiin taka chaa ka xnaꞌan savaꞌni ga jnuꞌun ja ka jajnaꞌan ini i kunsoꞌo i. velKandaꞌu ri jiin ra ja na xndaku ndaa ra jnuꞌun Cristo Jesús nuu yɨvɨ chunsoꞌo, xi vasu nuu yɨvɨ tu ka kuni kunsoꞌo, ko siaꞌan xndaku ra. Siaꞌan xndaku niꞌin ra vasu kuee ti sa na kɨvɨ jnuꞌun un ini i. Ti nu tuu, ti nɨnɨ nduxaan ra nuu i. Ko vaꞌa nakani ichi ra nava kaka i ichi ya, ti suni kuaꞌa kava ini ra jiin taka yɨvɨ un naa i. . WlRuꞌu Pablo, vijna ka ndeꞌe maa Yandios jiin Jitoꞌo Cristo Jesús, ti na xndaku ri nuu ra. Siaꞌan kaꞌan ri chi ja nduñaꞌnu xaan ya ja kuu kɨvɨ nchaa ya kii xndichi ya yɨvɨ ka chaku jiin yɨvɨ ni ka jiꞌi. Nduñaꞌnu ya, ti taꞌu ya jniñu nuu taka ñuyɨvɨ jiin andɨvɨ. :mlTi Siaꞌan na chuꞌun ini taka yɨvɨ ka kandixia jnuꞌun ya, ti na saꞌa i taka jniñu vaꞌa. Chi siaꞌan na sa na chaku ini i nasa xndaku i nuu ɨnga yɨvɨ naa i.s_lJa jini ra Timoteo, nasa kaꞌan tutu ii, chi maa Yandios ni kaꞌan inijnuni taka chaa ni ka chaa tutu ya. Ti jnuꞌun jaꞌa kuajniñu yo ja xnaꞌan yo nuu yɨvɨ naa i ja na xndaku yo nuu i. Ti tu nɨnɨ kuu ja kuani nduxaan yo ja na najista yo i, ti na nachuꞌun ichi yo i. Siaꞌan saꞌa yo nava na kava yɨñuꞌun i, ti na kundandikun i ichi Yandios. 'GlJa jini ra ja jnuꞌun ii kuu jnuꞌun Yandios, chi undi lulu ra ni kutuꞌva ra. Ti jiin jnuꞌun un ni chaku ini ra nava ni kencha kuachi ra ja na nitaꞌu ra. Ti ni kaꞌu ra nuu tutu ii un taka jniñu ni saꞌa Cristo Jesús ja ni nama ya yoꞌo naa yo, ti ni kandixia ndaa ra un. 8ilKo maa ra Timoteo, koto kuncha ra siaꞌan, chi ansu siaꞌan ni ka xnaꞌan yɨvɨ roꞌo. Jini vaꞌa ra nau yɨvɨ ni xnaꞌan roꞌo, ti ni xnaꞌan ndaa yɨvɨ un. =sl Ko yɨvɨ kueꞌe ja ka xndoñaꞌan un, siin i nava ka saꞌa i ti viꞌi ga ka jnaꞌan i, chi ka xndoñaꞌan i ja ni ka ndeokava ini i ni saꞌa jnuꞌun ni ka kandixia i un.  l Jandaa na kachi ri ja taka yɨvɨ ka kuni kaka ndaa jiin jnuꞌun Cristo Jesús, koto i nundoꞌo chi koto uꞌu yɨvɨ maa i. ~wl Suni jini vaꞌa ra Timoteo taka nundoꞌo ni jnaꞌan ri na ni ka ndikun yɨvɨ ruꞌu ñuu Antioquía, Iconio jiin Listra. Yukan ni ka jito uꞌu yɨvɨ ruꞌu ja ni ndoꞌo ni nene ri. Ko maa Jitoꞌo ni nama ya ruꞌu nuu taka nundoꞌo un. }l Ko roꞌo Timoteo, ja jini vaꞌa ra nava ni kuncha ri, ti jini ra nava ni xnaꞌan ri jnuꞌun Yandios. Ni kuncha yɨñuꞌun ri nava iyo ichi Yandios, ti nɨ ini nɨ añu ri ni nchañuꞌun ri ya. Ni saꞌa konuꞌun ri ti ni siuku ndaa ri taka jniñu ni taꞌu ya nuu ri, ni ñuꞌun ndaꞌu ini ri nuu taka ga ñani jnaꞌan yo, ti ni kundee ri jiin taka nundoꞌo ni jnaꞌan ri. |l Ko tu kundee da chi tu ni jniñu nava ka kaꞌan da, chi ni ka nduñaa inijnuni da. Ti taka yɨvɨ ka jini i ja mani jnuꞌun xndoñaꞌan ka kaꞌan da, nanu ni ka kaꞌan Janes jiin Jambres. Taka yukan kuu ja koo ja kuu undi sandɨꞌɨ ni ga kɨvɨ. O{lSiaꞌan ni ka saꞌa chaa ni ka saꞌa tasɨ ja ni ka nani Janes jiin Jambres. Ni ka kaꞌan ndevaꞌa da sɨkɨ jnuꞌun ni kaꞌan Moisés. Ti suni siaꞌan saꞌa chaa tu ka kuni kandixia ndaa jnuꞌun Jesús. Chaa un ka ñavaꞌa da inijnuni kueꞌe, chi ka ndoꞌo ini da ja ka kaꞌan vaꞌa da jnuꞌun Yandios, vasu ni ka sana inijnuni da naa da. Chi ka ndoꞌo ini da ja ɨɨn nuu jnuꞌun un jiin jnuꞌun Yandios nava ka kandixia yo Jesús. z-lNɨnɨ ka skuaꞌa ña ja ka nanduku ña ɨɨn jnuꞌun vaꞌa, ko tu ka chuꞌun ini ña vasu ka jini ña nava kaꞌan jnuꞌun Cristo Jesús. Vy%lChi chaa un, kɨvɨkoyo da veꞌe ñasɨꞌɨ ti xndaꞌu da ñaꞌan un, vasu yayukan ni ka yaku ña ni ka chakuachi ña maa ña ja sɨkɨ jnuꞌun ñaa ini, chi tu ka jini kuɨtɨ ña jnuꞌun Yandios. bx=lKachi i ja ka kandixia ndaa i Jesús, ko ini i chi jika kuu, ti chisaꞌyɨ i taka jniñu ni saꞌa ya, chi tu siuku i jnuꞌun kaꞌan i. Tu kɨvɨ nduu ra jiin yɨvɨ yukan, chi mani jnuꞌun kueꞌe ka kaꞌan i. Tw!lNakuaꞌa i ñani jnaꞌan i nuu chaa ka jito uꞌu ñaꞌan, ti tu yuꞌu i ja na kunchakuachi i. Nduvixi ini i ti skee ichi ñaꞌan i. Nduku i taka ja kuu sɨɨ ini maa i ti tukaa nanduku i Yandios. zvmlNi tukaa kava ndaꞌu ini i, ni tu koo jnuꞌun mani ini jiin yɨvɨ. Kaꞌan ndevaꞌa i sɨkɨ ñani jnaꞌan i. Sia xaan i maa i ja na kondoꞌo ndevaꞌa ini i, nduu xaan ini i, ti nduu ndeꞌe i, chi tukaa kuantaꞌu i taka ja vaꞌa. wuglJa kuu kɨvɨ yukan na ti nduvixi ini yɨvɨ naa i, ti kuu ini nuu maa i. Kondoꞌo xaan ini i nuu xuꞌun i, ti kuu ichi ini i jiin jnuꞌun nduvixi un. Ti ja kuu kɨvɨ un, kaꞌan ndevaꞌa xaan i sɨkɨ Yandios. Tukaa kuandatu i nuu tata i, nuu nana i, chi nduu ndeꞌe i nuu tata i. Nduu kuaꞌan yɨvɨ ti tukaa kaꞌan yɨñuꞌun i sɨkɨ jnuꞌun Yandios. qt ]lKuñukuu ini ti kuni ra nava koo ja kuu kɨvɨ sandɨꞌɨ ni ga, chi jaa kɨvɨ nu koo xaan nundoꞌo. 0sYlSiaꞌan xndaku ra nuu i, ti nava na chaku ini i nava kuu jnuꞌun ndaa. Ti na kuxio i nuu jnuꞌun ka xnaꞌan i sɨkɨ jnuꞌun chaa Israel janaꞌan, chi jnuꞌun un mani jnuꞌun xndoñaꞌan kuu. Ti jiin jnuꞌun xndoñaꞌan un ni chindasɨ jaꞌuꞌu un maa i ja na saꞌa i nava kuni maa. Ja yukan kuu ja roꞌo Timoteo, xnaꞌan ndaa nuu yɨvɨ kandixia yukan. Nasa koo yɨvɨ ja kuu kɨvɨ sandɨꞌɨ ni gamrSlKava vita ini ti xndaku konuꞌun nuu yɨvɨ ka kuu ichi ini ka ndeꞌe roꞌo. Siaꞌan xndaku vii ra nuu i, ti nava na nakani ini i nuu kuachi i, ti na niꞌin i jnuꞌun kaꞌnu ini nuu Yandios. Nu siaꞌan na kuandatu i, ti nakuni ndaa i nava kuni kaꞌan jnuꞌun Yandios ja sɨkɨ Jesús, chi yaa yukan kuu ya ndiso jniñu ñaꞌnu nuu maa Yandios. 9qklKo maa ra Timoteo, kuanukuachi ndaa nuu Jitoꞌo Jesús, ti tu kɨvɨ nduu ra jiin chaa ka kaꞌan ka kaꞌan ti ka kejaꞌa kanaa un. Chi suꞌva, kava vaꞌa ini ra jiin tendɨꞌɨ ñani jnaꞌan ra ti vaꞌa xndaku ra nuu i naa i. Ti kaꞌnu koo ini ra jiin i vasu na kaꞌan ndevaꞌa i sɨkɨ ra. ap;lTu ndeꞌe ra nuu chaa ka ndakuniꞌin jnuꞌun chaa Israel na janaꞌan, chi tu nijniñu kuɨtɨ jnuꞌun un. Ndeꞌe ra ja siaꞌan ka kaꞌan ka kaꞌan da, ti ka kejaꞌa ka kanaa da ja sɨkɨ jnuꞌun un. LolJaꞌa na xndaku ri nuu ra roꞌo Timoteo. Saꞌa sɨɨ taka jnuꞌun ñaa ka ndoꞌo ini chaa kuachi naa da. Vaꞌa roꞌo, chi ja ni jnuu ga ini ra nava kaka ndaa ra jiin jnuꞌun Yandios. Siuku ndaa taka jnuꞌun un ti sa kuee koo ini ra, ti kundaꞌu ini nuu taka ñani jnaꞌan ra ka kandixia Jesús. Siaꞌan kava vaꞌa ini ra jiin taka yɨvɨ ka kandixia, chi ka iyo ndoo añu i ka ndakuniꞌin i ti ka kanajaa i sɨvɨ Jitoꞌo Jesús. 1n[lKo taka ndajniñu tu vaꞌa un nu ni ka kukueꞌe ni ti tukaa kuajniñu yo. Ti siaꞌan kuu jiin yoꞌo naa yo, chi nu na nakani ini yo ti xndoo yo taka jniñu kueꞌe un na kendo ɨɨn jinu. Yukan ti kuu yo nanu ɨɨn ndajniñu vaꞌa. Nanu jajniñu ndajniñu vaꞌa un ja kuu kanuu ga, suni siaꞌan kuajniñu Yandios yoꞌo ja kuu nuu jniñu maa ya, ja na saꞌa yo taka jniñu vaꞌa ja kuu nuu Jitoꞌo Cristo Jesús. -mSlSaꞌa yo nava nuu veꞌe ɨɨn chaa riku, ka ñavaꞌa da tɨjnɨ nuu ndajniñu oro jiin plata vaꞌa xaan, ko suni iyo ndajniñu ñuꞌun jiin yujnu, iyo ja vaꞌa ti iyo ja tu vaꞌa. Ja vaꞌa un kuajniñu da ja kuu nuu kanuu ga, ti ja tu vaꞌa un kuajniñu da ja kuu taka kɨvɨ. @lylKo maa Yandios ni chisojnuꞌun ya ɨɨn maa jnuꞌun ndaa kuɨtɨ. Ti jnuꞌun un kaꞌan siaꞌan: “Jini maa Yandios taka yɨvɨ ni nakaji ya ja na nanitaꞌu i nuu ya”, kachi. Suni iyo ɨnga jnuꞌun kaꞌan siaꞌan: “Taka yɨvɨ ndakuniꞌin sɨvɨ Jitoꞌo Jesús, ti kuxio i nuu kuachi”, kachi. ak;lChaa un tukaa ka siuku ndaa da ichi Yandios, chi ni ka sana da ichi kuankoyo da. Ka kaꞌan da ja tukaa nandoto ndɨyɨ, chi ja ni yaꞌa kɨvɨ yukan. Ti jiin jnuꞌun un ka sakanuu da ini yɨvɨ ka kandixia ndaa. CjlNu tu kasɨ ra jnuꞌun kueꞌe ka kaꞌan chaa un, ti kuichanuu kiꞌin nanu ɨɨn kueꞌe xaan. Ti yukan ka iyo uu chaa ka kaꞌan jnuꞌun un, ti chaa un ka kuu Himeneo jiin Fileto. piYlKoto ma kɨvɨ nduu ra jiin jnuꞌun kueꞌe ja ka kaꞌan yɨvɨ naa i, chi tu kejnaꞌan jnuꞌun ka kaꞌan i nava kaꞌan maa Yandios. Tu chunsoꞌo ra jnuꞌun kueꞌe un chi ni tu nijniñu. Ti yɨvɨ ka ñusoꞌo jnuꞌun un tukaa ka kuni i siuku i jnuꞌun Yandios, chi suꞌva ni ka kuxio i, ti ni ka ndukueꞌe xini i ja siaꞌan ka kaꞌan i. 3h_lKo maa ra, ja ni jaꞌa Yandios inijnuni ra ja na saꞌa ra jniñu ni jaꞌa ya nuu ra. Siaꞌan siin ra jiin jniñu un jiin nɨ ini nɨ añu ra nava tu kukanuu ra nu ni najaa ra nuu ya. Ti siaꞌan xnaꞌan kaji ra jnuꞌun Yandios nuu yɨvɨ ka ñusoꞌo, chi yukan kuu ɨɨn maa jnuꞌun ndaa. @gylNa kachi ri nuu ra Timoteo, nukuꞌun ini taka jnuꞌun xndaku ri jaꞌa. Ti suni siaꞌan xndaku ra jnuꞌun jaꞌa nuu yɨvɨ ka kandixia yukan. Xndaku ra nuu yɨvɨ un ja tu kaꞌan i jnuꞌun xndoñaꞌan nanu ni ka saꞌa chaa hebreo na janaꞌan, chi tu nijniñu kuɨtɨ jnuꞌun un. Siaꞌan ka kaꞌan yɨvɨ un, chi tukaa ka kandixia ndaa i jnuꞌun Yandios ja siaꞌan ka kaꞌan i, ti so ka xndaꞌu i yɨvɨ ka kandixia. %fCl Ti nu tu siuku ndaa yo taka jnuꞌun chisojnuꞌun yo nuu ya,
ko maa ya chi siuku ndɨꞌɨ ya jnuꞌun ni chisojnuꞌun ya,
chi maa ya kuu Yandios, ti tu kuu na tuꞌu ini ya ja chisaꞌyɨ ya jnuꞌun
ni chisojnuꞌun ya. Chaa sajniñu vaꞌa ja siuku jiin jnuꞌun ya }esl Nu na siuku yo vasu na koo ndoꞌo koo nene yo, ko siaꞌan ti sa kuu kɨvɨ yo nuu ya
ja na taꞌu yo jniñu jiin ya.Chi nu na chisaꞌyɨ yo ti kachi yo ja tu jini yo Cristo,
ti suni maa ya kachi ya ja tu nakuni ya nuu yo. &dEl Timoteo, na kuu ndee ini ra jiin jniñu ndiso ra nuu Jitoꞌo Jesús, chi ja sɨkɨ jniñu un ti iyo ɨɨn jnuꞌun ndaa ja kaꞌan siaꞌan:Vijna tukaa ka kuu yo nanu ni kanda yo na ti kandixia ga yo.Vijna ti ka kuu yo nanu ja ja ni ka jiꞌi jiin ya,
chi ni ka kandixia yo ɨɨn jniñu ñaꞌnu ni saꞌa ya ja kuu yoꞌo naa yo.Ti yukan kuu nuu kunchuku yo jiin ya ja kuu saa ni. tcal Ja siaꞌan kuu ja na siuku ndaa ri jniñu ndiso ri nuu Yandios vasu na koo ndoꞌo koo nene ri. Ti siaꞌan na kundee ri jiin jniñu un nava taka yɨvɨ ni nakaji maa Yandios ja na ketaꞌu i, na kuni i jnuꞌun ya. Ti ketaꞌu yɨvɨ un, chi ja ni kenchaa Cristo Jesús kuachi i, ti kunchuku i jiin ya undi andɨvɨ nuu vii kuñaꞌnu i jiin ya ja kuu saa ni. b7l Ti sɨkɨ jnuꞌun un kuu ja ndoꞌo nene ri kande ri vekaa nanu ja kuu ri ɨɨn chaa ni jaꞌni ndɨyɨ, ko jnuꞌun Yandios tu kuu jankɨndiꞌyu. ^a5lTimoteo, ni kuꞌun ini ra ja ni nandoto Jitoꞌo Jesús nuu ñujiꞌi un. Ti ni kuu ya ɨɨn jnaꞌan David, chaa ni kuu rey na janaꞌan. Ti yukan kuu jnuꞌun kaꞌan ri taka ñuu, ti jnuꞌun un xndaku ja kuu kenchaa kuachi yo nu na kandixia yo jniñu ni saꞌa Jesús, ya kuu Cristo, chi ndiso ya ɨɨn jniñu ñaꞌnu un nuu Yandios. %`ClVijna ti kani vaꞌa ini nava iyo jnuꞌun kaꞌan ri jaꞌa, ti maa Jitoꞌo na chindee ya roꞌo ja na chaku ndɨꞌɨ ini ra taka jnuꞌun jaꞌa. 0_YlSuni siaꞌan ja kuu ɨɨn chaa saꞌa jniñu nuu ñuꞌun da, chi nu nɨ ini da na saꞌa da jniñu, ti maa da kuu ja na kiꞌin vaꞌa taka jniñu ni saꞌa da un. ^lƗɨn ni kuu jiin chaa ka yɨsɨkɨ, ja nu da ka jinu, ti tu kundee da nu tu saꞌa da nava iyo jniñu ja kuu kunu da un. L]lNu ɨɨn soldado siuku vaꞌa da ɨɨn jniñu nchaa da, ti tu kuu kiꞌin da ɨnga jniñu saꞌa da. Chi tu kuu kuandatu da nuu uu jitoꞌo, chi kuni ja na kuandatu da nuu ɨɨn ni jitoꞌo da. 3\_lVijna ti na xndaku ri nuu ra Timoteo nasa kuu saꞌa ra jniñu ja kuu nuu Jitoꞌo Cristo Jesús. Saꞌa ra jniñu un nanu ɨɨn soldado nu ja iyo tuꞌva da ja kiꞌin da nuu iyo ɨɨn nundoꞌo. Ti suni siaꞌan saꞌa ra jniñu jaꞌa, chi ka kuu yo nanu soldado ja kuu nuu Cristo Jesús. 4[alJa ni xndaku xaan ri nuu ra undi nuu, ti nde kuaꞌa yɨvɨ ni ka jinisoꞌo un, ka nakuaꞌa i jandaa ja iyo vaꞌa jnuꞌun Cristo Jesús un. Vijna ti roꞌo Timoteo, kuni ri ja na kuaꞌa ra jnuꞌun Cristo Jesús un. Vijna ti roꞌo Timoteo, kuni ri ja na kuaꞌa ra jniñu un nuu uu ga chaa vaꞌa, ja ka jika ndaa ichi Yandios, nava na niꞌin da jnuꞌun kaꞌan da, ti na xnaꞌan da jnuꞌun Jesús nuu ɨnga yɨvɨ. Z )lRoꞌo Timoteo, chaa ri tutu jaꞌa nuu ra ja kuu ra nanu ɨɨn seꞌe ri. Ti jaꞌa na xndaku ri nuu ra ja kuu sɨkɨ jniñu kundiso ra. Kaꞌan ri ja na chindee maa Yandios roꞌo nava jiin nɨ ini nɨ añu ra kaka ndaa ra nuu ichi maa ya. Jandaa ndixia kuu un, chi maa seꞌe ya, ya kuu Cristo Jesús, ni jiña ya ichi un. Ja ka yɨꞌɨ yo ndaꞌa ya ti maa ya na chindee chituu yoꞌo naa yo. *Y OlJikantaꞌu ri nuu Yandios nava na kundaꞌu ini Jitoꞌo Jesús maa da ja kuu kɨvɨ na nchaa tuku ya. Ti roꞌo Timoteo, ja jini vaꞌa ra nasa ni janukuachi da nuu yɨvɨ naa i ñuu Efeso. Yukan kuu ɨɨn jniñu vaꞌa ni saꞌa Onesíforo. Ka kuu yo nanu soldado nuu Cristo JesúsvX glChi suꞌva ni nanduku nɨ ini da ruꞌu, na ni chaa da ñuu Roma jaꞌa, undi ni naniꞌin da nuu kande ri. W }lKo ja kuu Onesíforo, jikantaꞌu ri nuu Yandios ja na chindee ya yɨvɨ kanchuku ini veꞌe da, ti na kundaꞌu ini ya maa da, chi tɨjnɨ jinu ni kindeꞌe da ja kande ri presu, ti ni chindee da ruꞌu. Tu ni kukanuu da vasu kande ri vekaa. NV lJa jini ra Timoteo, ja iyo yɨvɨ ka kandixia Jesús kanchuku i ñuu Asia, ti yɨvɨ un tu ni ka kaꞌan vaꞌa i sɨkɨ ri. Ti ni ka xndoo i ruꞌu nanu ni ka saꞌa Figelo jiin Hermógenes. FU lKoto vaꞌa ra jnuꞌun Cristo Jesús nava tu sakanuu ɨnga jnuꞌun ja tu kejnaꞌan jiin jnuꞌun ndaa. Na chindee Espíritu Santo roꞌo nava na kuu, chi kancha Espíritu Santo jiin yo. *T Ol Roꞌo Timoteo, siuku ndaa taka jnuꞌun ni xndaku ri nuu ra, ti taka jnuꞌun un xndaku ra nuu taka ñani jnaꞌan yo yukan. Kundikun ndaa ra jnuꞌun un, ti kundaꞌu ini ra nuu ñani jnaꞌan yo ja ka yɨꞌɨ jiin Cristo Jesús, suni siaꞌan nanu ni kundaꞌu ini Jesús maa yo. ?S yl Siaꞌan ndoꞌo nene ri. Ko tu kukanuu ri vasu kondoꞌo ri taka nundoꞌo un, chi nɨ ini nɨ añu ri kandixia ri Cristo Jesús. Tu kukanuu ri vasu na koo ndoꞌo koo nene ri, chi ñukuu ini ri ja maa Yandios na koto vaꞌa ya ruꞌu jiin jniñu ni jaꞌa ya nuu ri. Ñukuu ini ri ja siaꞌan koto vaꞌa ya taka un undi vijna ti undi na jaa kɨvɨ nchaa tuku Cristo. Taka yukan saꞌa Yandios nava na kuichanuu jnuꞌun Cristo Jesús. R l Maa Yandios ni nakaji ya ruꞌu ja kaꞌan kaji ri jnuꞌun un. Ni taji ya ruꞌu ja na kundiso ri jniñu apóstol, ti na saꞌa ri jniñu un, ja xnaꞌan ri jnuꞌun Cristo Jesús nuu yɨvɨ ɨnga nación ja tu ka yɨꞌɨ jiin nación Israel. SQ !l Ni stuu ndijin Yandios ja mani ya jiin yo, chi ni kii Seꞌe ya Cristo Jesús ja ni kii nama ya yoꞌo. Ni jiꞌi Jesús ko ni nandoto tuku ya. Tu ni kendo ya maꞌñu ndɨyɨ un. Ti yukan chaku ini yo ja suni kundee yo kiꞌin yo andɨvɨ. Vasu na kuū yo ko nandoto tuku yo. Ti yukan kunchuku yo ja kuu saa ni ja tukaa kuū yo. 6P gl Jandaa ndixia un chi maa Yandios ni nama ya yoꞌo, ti ni sasɨɨn ya yoꞌo ja kuu maa ya. Ni sandoo ya yoꞌo nava na kandixia yo jiin nɨ ini nɨ añu yo. Chi kuni ya ja na kaka yo ichi ya nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Tu ni nama ya yoꞌo sɨkɨ ja vaꞌa ni ka saꞌa yo, chi so ja ni kuu ini ga maa ya, ti ni ndundaꞌu ini ya yoꞌo undi na ti xnukoo ga ya ñuyɨvɨ, ti ja ni nakaji ya yoꞌo ja na nanitaꞌu yo nuu ya. Ti ni suku ya nava kuni ya, chi ni taji ya Seꞌe ya Cristo Jesús ja ni saꞌa ya ɨɨn jniñu ñaꞌnu ja ni chunaa ya nuu kuachi yo. IO  lKoto kukanuu ra kaꞌan ra jnuꞌun Jitoꞌo Cristo Jesús. Ni tu kukanuu ra ndakuniꞌin ra ruꞌu Pablo, vasu kande ri vekaa sɨkɨ ja ni xnaꞌan ri jnuꞌun Cristo. Suꞌva kuantaꞌu taka nundoꞌo un, chi suni siaꞌan ndoꞌo ri ja sɨkɨ jniñu un, ti ndɨnduu yo ka ndiso jniñu ja na kaꞌan yo jnuꞌun Yandios ja kuu Cristo Jesús. Nɨ ini ra kaꞌan ra jnuꞌun Cristo, ti maa ya na kɨtuu roꞌo vasu na koo ndoꞌo koo nene ra. N lKoto yuꞌu ra, chi tu ni saꞌa kuiꞌya Yandios ini yo ja na yuꞌu yo ndeꞌe yo yɨvɨ. Chi suꞌva ni saꞌa ya ja na kuu ndee ini yo. Ni jaꞌa ya Espíritu Santo ja na kuandatu yo na jniñu taꞌu ya nuu yo, ti na kundaꞌu ini yo ñani jnaꞌan yo. Ni jaꞌa ya Espíritu ja na kondoꞌo ndaa ini yo nava na kaka yo ichi ya. Yukan kuu ɨɨn taꞌu ni jaꞌa ya nuu roꞌo Timoteo. M 7lTi ruꞌu Pablo, xndaku ri nuu ra Timoteo, ja na kuajniñu vaꞌa ra ɨɨn taꞌu ni jaꞌa Yandios nuu ra, ja na kaꞌan ra jnuꞌun ya. Ti taꞌu yukan kuu ja ni niꞌin ra na ni chuxndee ri ndaꞌa ri xini ra. Kaꞌan ri ja na siuku ra jniñu ni jaꞌa Yandios nuu ra. L lNɨnɨ nukuꞌun ini ri nava ni kandixia ndaa ra jnuꞌun Cristo Jesús. Xnakan ni kejaꞌa kandixia vela ra Loida jiin nana ra Eunice, ti ndoꞌo ndixia ini ri ja suni siaꞌan kandixia tu roꞌo. Ja yukan kuu ja nɨnɨ nakuantaꞌu ri nuu ya ja kuu maa ra. 8K klKundaꞌu xaan ini ri roꞌo, chi nɨnɨ nukuꞌun ini ri na ni ndeꞌe ra kɨvɨ kuaꞌan ri. Ti kuni ri ja na nakuni jnaꞌan tuku yo nava siaꞌan na ndusɨɨ xaan ini ri. >J wlRuꞌu Pablo, nɨnɨ nakuantaꞌu ri nuu Yandios ja kuu roꞌo Timoteo, chi vanuxia kandixia ndaa ra Cristo Jesús. Nuu maa Yandios kuu nu nakuantaꞌu ri, chi suni nuu maa ya ni ka junkuachi chaa ni ka kuu jnaꞌan ri undi na janaꞌan. Junukuachi ri nuu Yandios jiin nɨ ini nɨ añu ri. Ti taka kɨvɨ jikantaꞌu ri nuu ya, ti nɨnɨ nukuꞌun ini ri roꞌo Timoteo. Ti jikantaꞌu ri ja na kuaꞌa ya taka ja na kumani nuu ra. I lTi chaa ri tutu jaꞌa nuu ra Timoteo, chi kuu ra nanu ɨɨn seꞌe ri. Na chindee chituu Tata yo Yandios roꞌo. Maa Jitoꞌo Jesús na kundaꞌu ga ini ya maa ra, ti nava siaꞌan na kukuee kuncha ra. Ja na kaꞌan ndaa Timoteo jnuꞌun Cristo Jesús zH qlRuꞌu Pablo, kanxiaꞌu ri jiin ra Timoteo, ja na sandee ini ra. Kuu ri apóstol nuu Cristo Jesús, chi siaꞌan ni tatu ya jniñu un nuu ri, nava ni kachi maa Yandios ja na kachanuu ri jnuꞌun Cristo Jesús. Ti kaꞌan ri ɨɨn jnuꞌun ndaa ja taka yɨvɨ ka yɨꞌɨ ndaꞌa Cristo Jesús, ti kuchaku i ja kuu saa ni, chi siaꞌan ni chisojnuꞌun Tata yo Yandios. =GsXYukan kuu jnuꞌun kaꞌan ri jiin ra. Ti ñukuu ini ri ja maa Jitoꞌo Jesús, ya kuu Cristo, na kundaꞌu ga ini ya ti na chindee chituu ya naa ra. Ti siaꞌan na koo.;FoXRuꞌu Pablo, chaa ri tutu jaꞌa jiin letra ndaꞌa ri, suni jiin firma maa ri, ti kanxiaꞌu ri jiin ra naa ra nava na kuni ra ja tu na ɨnga yɨvɨ ni chaa tutu jaꞌa. /EWXRuꞌu Pablo, sandɨꞌɨ ni ga kaꞌan ri ti jikantaꞌu ri nuu Yandios ja maa Jitoꞌo Jesús, na saꞌa ya ja na kukuee kunchuku ra naa ra. Ti siaꞌan na koo nɨ ɨɨn jniñu vaꞌa saꞌa ra ja kuu taka kivɨ. Ti ka jikantaꞌu ri ja maa Jitoꞌo Jesús na kuncha ya jiin ra naa ra. 7DgXKo koto kaꞌan ndevaꞌa ra nuu yɨvɨ un ja koto uꞌu ra maa i, chi suꞌva xndaku vii ra nuu i nanu ja kuu i ɨɨn ñani maa ra. Ko xndaku nuu i ja na nakani ini i jiin jnuꞌun kuxi un, chi suni ɨɨn kuachi kuu. Ti siaꞌan ti nakani ichi ra ñani jnaꞌan ra naa ra. Jnuꞌun sandɨꞌɨ ni ga 8CiXNu ka iyo yɨvɨ ja tu ka kuni chunsoꞌo jnuꞌun kaꞌan ri nuu tutu jaꞌa, ndeꞌe nau ja kuu, ti koto ndeꞌe ra nuu. Ko nava siaꞌan na kukanuu ti na nakani ini. sB_X Ko roꞌo naa ra ñani, ja ka jika ndaa ra. Koto xndiꞌi ra ini ra naa ra, ti koto kuita ra jiin jniñu. Kukutu ini jiin taka jniñu vaꞌa, chi yukan kuu jniñu ka taꞌu ri nuu ra naa ra, ti siaꞌan koto ndaꞌu nuu jnaꞌan ra. gAGX Ja kuu yɨvɨ yukan kuu ja taꞌu ri jniñu ja na chundee ndaꞌa da ti na saꞌa da jniñu, ti na nduku da ja kuchaku da. Siaꞌan xndaku ri ja kuu chaa un naa da, chi taka yo ka kandixia Jitoꞌo Jesús, ya kuu Cristo. N@X Siaꞌan ka taꞌu ri jniñu, chi ka niꞌin ri jnuꞌun ja ka iyo yɨvɨ kuxi yukan ja tu ka kuni ka saꞌa jniñu, chi so ka yaku kuxi. Ka ndɨꞌɨ kuu ini ka yaku, ko so ka jikonuu kuxi. =?sX Siaꞌan taꞌu ri jniñu jaꞌa nuu ra naa ra, chi suni siaꞌan ni ka xndaku ri na ni kunchuku ri undi ñuu ra, na ni ka kachi ri: “Nu ka iyo yɨvɨ kuxi nuu ra naa ra ja tu ka kuni saꞌa jniñu, ti koto kuaꞌa ra ja kaji. Chi nu nau ja tu saꞌa jniñu ti tu niꞌin ja kaji”, ni ka kachi ri. >}X Ni ka kuita ri nuu jniñu, ti vasu ka ndisojniñu ri nuu Yandios, ti ka iyo ichi ri ja kakan ri ja kaji ri nuu ra naa ra. Ko tu ni ka saꞌa ri siaꞌan. Siaꞌan ni ka saꞌa ri ja na kotonchaa ra, ti nava suni siaꞌan na natejnaꞌan ra naa ra. =XTi ni ka jini ra ja kuu nduu kuu ñuu ni ka saꞌa ri jniñu ti ni ka niꞌin ri ja kuchaku ri. Tu ni skaya yuꞌu ri nuu ra naa ra ja na kuaꞌa ra ja kaji ri, ti tu ni ka yaji kaꞌa ri taka ja ka jaꞌa ra nuu ri, chi ni ndenaa jiin jniñu ni ka saꞌa ri. c<?XÑani, ka jini vaꞌa ra ja vii kanchuku ri na ni ka jakoyo ri yukan, ti siaꞌan kuni ri ja na kunchuku ra naa ra. Tu ni kunchuku kuxi ri jiin ra naa ri, chi ni ka saꞌa xaan ri jniñu ni ka nduku ri ja kuchaku ri. ;+XÑani, jaꞌa na taꞌu ri ɨɨn jniñu nuu ra naa ra. Maa Jitoꞌo Jesús, ya kuu Cristo, ni taꞌu jniñu un nuu ri, ja na kuxio ra nuu taka chaa ka kuu kuxi ja tuu ka kuni saꞌa jniñu, ni tu ka kuni siuku da nava ni ka xndaku ri nuu da na ni kunchuku ri yukan. :/XKa jikantaꞌu ri nuu maa Jitoꞌo, ja na xnaꞌan ga ya nasa koo mani ya jiin ra naa ra, ti na kukuee kunchuku ra jiin Cristo. Ti jikantaꞌu ri ja na siuku ra naa ra, ti koto ndeokava ini ra. Siuku naa ra nanu ni siuku maa Jitoꞌo Cristo undi ni sinu ya jniñu ni tatu Yandios nuu ya. Yukan kuu ja ka jikantaꞌu ri nuu Jitoꞌo Jesús ja kuu roꞌo naa ra. Ja na nakutu ini yɨvɨ saꞌa i jniñu R9XChi taka yo, ka yɨꞌɨ jiin Jitoꞌo Jesús. Yukan kuu ja ka ñukuu ini ri, ja na siuku ndaa ra taka jnuꞌun ndaa, nava ni ka xndaku ri nuu ra naa ra. Chi taka jnuꞌun un, ni tatu Yandios ruꞌu. P8XKo maa Jitoꞌo chi iyo ndaa ini ya, chi maa ya kuu ja kuaꞌa jnundee ini roꞌo naa ra, chi maa ya kuu ja kuaꞌa jnundee ini roꞌo naa ra, ti koto vaꞌa ya roꞌo nava tu nukoyo ra nuu kuachi. 7)XSuni na kachi ri ja kakantaꞌu nuu Yandios naa ra ja na nama ya ruꞌu naa ri nuu chaa ka saꞌa ndevaꞌa jiin ri, ja kanda kuaꞌan kanda vaji da. Chi jandaa ndixia kuu ja tu ka kandixia tendɨꞌɨ yɨvɨ. Yukan kuu ja na kakantaꞌu ra nuu ya ja kuu ruꞌu naa ri. B6 XÑani, iyo ɨnga jnuꞌun kanuu. Xnakan na kachi ri ja kakantaꞌu naa ra nuu Yandios ja kuu ruꞌu naa ri, nava na kuichanuu yachi ga jnuꞌun Yandios ja kaꞌan sɨkɨ Jitoꞌo Jesús. Ti na chunsoꞌo yɨvɨ naa i, na kandixia i, ti na kanajaa i Yandios, nava ni ka saꞌa ra naa ra. Ti kuni yo ja na kuñɨɨ jnuꞌun Yandios kiꞌin nuu taka yɨvɨ, na chunsoꞌo ti na ka kandixia ndaa i, nanu ni kɨvɨ jnuꞌun un ini maa ra naa ra. d5AXTi vijna jikantaꞌu ri nuu maa Jitoꞌo Jesús, ya kuu Cristo, jiin nuu maa Tata yo Yandios. Chi maa Jitoꞌo Jesús ni kundaꞌu ini roꞌo naa ra, ti ni jaꞌa yo jnundee ini ja siaꞌan na kaka ra ja kuu taka kɨvɨ. Ja yukan kuu ja na kuñukuu ini yo niꞌin yo taka ja vaꞌa nava ni chisojnuꞌun ya. Jandaa ndixia kuu yukan, chi ni chindee chituu ya yoꞌo jiin jniñu ñaꞌnu ni saꞌa ya ja kuu yoꞌo naa yo. Ti maa Jesús ni kundaꞌu ini ya yoꞌo, vasu tu na ɨɨn jniñu vaꞌa ni ka saꞌa yo nuu ya undi nuu. Ka jikantaꞌu ri nuu ya ja kuu roꞌo naa ra, ja na siin Jitoꞌo Jesús na kuaꞌa ga ya jnundee ini roꞌo, nava na saꞌa ra taka nuu jniñu vaꞌa jiin ja na siin ra kaꞌan ra taka jnuꞌun ndaa. Yukan kuu ja ka jikantaꞌu ri nuu Jitoꞌo Jesús ja kuu roꞌo naa ra. Na kakantaꞌu yɨvɨ nuu Yandios ja kuu PabloR4XJa siaꞌan kuu ñani, na kachi ri ja niꞌin kujiin ra jiin jnuꞌun ka kandixia ra, chi yukan kuu maa jnuꞌun ndaa ja kaꞌan Jesús, ja na kaka ndaa yo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ja ka jini ra ja taka jnuꞌun yukan ni ka xnaꞌan ri nuu ra na ni kunchuku ri yukan. Ti suni siaꞌan ni chaa ri nuu tutu ni taji ri undi nuu. ;3oXNakuantaꞌu ri nuu Yandios ja siaꞌan ni saꞌa ya ja kuu roꞌo naa ra, chi ni nakaji ya roꞌo ja na chunsoꞌo ra jnuꞌun ni ka kaꞌan ri, na ni ka xnaꞌan ri jnuꞌun Jesús. Ti nava siaꞌan na kuu kɨvɨkoyo ra nuu kancha Jitoꞌo Jesús, ya kuu Cristo, chi ja ni nduñaꞌnu xaan ga ya vijna. Ti suni nduñaꞌnu yo jiin ya kɨvɨ na najaa yo un, chi undi vijna ja ka yɨꞌɨ yo jiin ya nava ni nakaji ya yoꞌo naa yo. c2?X Ko ruꞌu naa ri, nɨnɨ ka nakuantaꞌu ri nuu Yandios ja kuu maa ra naa ra, chi ka kuu ra ñani ri ja ni kuu ga ini Jitoꞌo Jesús. Chi undi nuu ni nakaji maa Yandios roꞌo naa ra ja na nanitaꞌu ra nuu ya, chi siaꞌan ni kundaꞌu ini ya yoꞌo undi nuu, ti sa ni xnukoo ya ñuyɨvɨ. Ni nama ya roꞌo naa ra jiin Espíritu ya, chi ni sasɨɨn Espíritu ya roꞌo ja na kunukuachi ra nuu maa ya. Ni nama ya roꞌo vanua ni ka kandixia ndaa ra jnuꞌun Jesús. 01YX Siaꞌan jnaꞌnu ndatu yɨvɨ un, chi tu ni ka kandixia i maa jnuꞌun ndaa sɨkɨ Jesús, ya kuu Cristo. Chi suꞌva ni ka jajnaꞌan ga ini i, ti ni ka kusɨɨ ini i kuankoyo i ichi nundoꞌo un. Taka yukan kuu jniñu saꞌa chaa xaan un. Ni nakaji Yandios yoꞌo naa yo ja na nanitaꞌu yo a0;X Ti maa Yandios taꞌu ya jniñu ja viꞌi ga kundikun yɨvɨ jnuꞌun xndoñaꞌan un. b/=X Siaꞌan kuajniñu chaa un jnuꞌun xndoñaꞌan nava na kundikun yɨvɨ maa da. Ti yɨvɨ un ni ka xnaa i maa i, chi ni ka kandixia i jniñu saꞌa da. Siaꞌan xnaa yɨvɨ un maa i, chi tu ni ka chunsoꞌo i maa jnuꞌun Yandios, ja kuu jnuꞌun ndaa ja kaꞌan sɨkɨ Jitoꞌo Jesús. Tu ni ka kandixia i jnuꞌun Jesús ja na nanitaꞌu i. \.1X Ja kuu kɨvɨ na chaa chaa xaan un, ti saꞌa da taka nuu kuachi xaan, nava taꞌu maa jaꞌuꞌu kuñaꞌnu un jniñu. Ti xndaꞌu ndɨɨ da yɨvɨ jiin taka jniñu saꞌa da un, chi stuu da maa da ja kuñaꞌnu xaan da. Ti kachi yɨvɨ ja saꞌa da jniñu ñaꞌnu xaan, ti kandixia yɨvɨ maa da vasu so xndaꞌu da yɨvɨ naa i. {-oXYukan na ti kenda ndijin chaa kueꞌe un ja na saꞌa da jniñu saꞌa da un. Undi kɨvɨ yukan na ti sa nakuni ndaa yo nau kuu chaa un. Yukan ti taja ii nduva Jitoꞌo Jesús ja nchaa ya. Ti yachi ni taꞌu ya jniñu, ti xnaa ya chaa un. Xnaa ya taka jniñu uꞌu ti kenchaa ndɨꞌɨ ya taka jniñu ndiso da. Yukan kuu ja saꞌa Jitoꞌo Jesús kɨvɨ nchaa tuku ya. ,XUndi nuu tu ni ka jini yo jnuꞌun chaa un, ko vijna ja ni ka jini yo jnuꞌun chaa un, chi ja ni kejaꞌa ka nduniꞌin ini yɨvɨ naa i, ti tukaa ga ka kuni kuandatu i nuu taka ga ley ja iyo. Ko vijna chi tu jaꞌi siuku ndɨꞌɨ da taka jniñu kueꞌe un, chi nɨ yɨndiꞌyu da. Ko na jaa kɨvɨ na kenda da ti kɨvɨ un kejaꞌa da jiin jniñu ndevaꞌa ja kin saꞌa da. B+}XTi vijna ka ndoꞌo ini ra ja ndoo tu jaꞌi kenda chaa un, ko changa ga jaa kɨvɨ ja kii da, chi tu jaꞌi jaa kɨvɨ da ja stuu da maa da nuu yɨvɨ jiin kuachi kin saꞌa da. \*1X¿Xi va nu ja ni ka naa ini ra ja siaꞌan ni xndaku ri na ni kuncha ri yukan nu? L)XNduu ñaꞌnu chaa un nuu maa Yandios, ti ndondaa da sɨkɨ ya, chi kachi da ja maa da kuñaꞌnu xaan ga ja kuu maa Yandios. Ti na kunchañuꞌun yɨvɨ maa da. Ti taꞌu da jniñu taka nuu ñuyɨvɨ ja na kunchañuꞌun yɨvɨ maa ɨɨn ni ga da naa i, chi tukaa ga kuaꞌa da jnuꞌun ja kunchañuꞌun yɨvɨ savaꞌni ga santu. Ni tu kuaꞌa da jnuꞌun ja na kunchañuꞌun yɨvɨ maa Yandios chaku ya kancha andɨvɨ, chi kachi da ja maa da kuu Yandios. Nukoo da ini veñuꞌun Yandios, ti taꞌu da jniñu nuu nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ. Ti siaꞌan xndaꞌu da yɨvɨ naa i. (%XKo koto chunsoꞌo ra jnuꞌun kaꞌan yɨvɨ un naa ra. Chi vii kaꞌan i, ko yukan kuu mani jnuꞌun xndoñaꞌan. Ko ruꞌu Pablo, na xndaku ri maa jnuꞌun ndaa nuu ra, ti na kachi ri nasa koo kɨvɨ nchaa tuku Jitoꞌo. Chi xnakan kii ɨɨn kɨvɨ ja ndondaa yɨvɨ naa i, ti kanaa i nuu nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ yo. Ti yɨvɨ ka kaꞌan siaꞌan un, viꞌi ga sasɨɨn da yɨvɨ un naa i nuu ichi Yandios, ti saꞌa ndevaꞌa i sɨkɨ jnuꞌun ya. Ja kuu kɨvɨ un kenda ɨɨn chaa kachi ja kuñaꞌnu xaan da, vasu kuu da ɨɨn chaa ni nchakuachi xaan. Ti xnaꞌan da ɨɨn kuachi kaꞌnu xaan ga, vasu undi vijna tu ka jini yo kuachi un. Ti sasɨɨn da savaꞌni ga ley ja iyo. Ko chaa un ja ni jnaꞌnu ndatu ndixia da nuu Yandios, ti ni xnaa da maa da nuu ya ja kuu saa ni. 7'gXTi kandaꞌu ri jiin ra ja na kani vaꞌa ini ra naa ra, ti koto sama ra inijnuni ra sɨkɨ taka jnuꞌun kunisoꞌo ra, ni koto xndiꞌi ini ra naa ra sɨkɨ tɨjnɨ jnuꞌun kaꞌan yɨvɨ yukan, chi undi nuu ni ka jnuu ini ra. Ko vanuxia iyo yɨvɨ un ja xndaꞌu i ti kachi i ja ja ni jaa kɨvɨ nchaa Jitoꞌo Jesús tuku. Ti kachi yɨvɨ un ja maa Espíritu ni jaꞌa inijnuni da ja na xndaku da nuu ra naa ra. Xi kachi da ja siaꞌan ni ka xndaku ri nuu ra na ni kunchuku ri yukan. Xi suni taji da ɨɨn tutu ti kachi da ja ruꞌu ni ka taji naa ri. & XVijna na ñani naa ra, na kachi ri nasa koo kɨvɨ nchaa Jitoꞌo Jesús, ya kuu Cristo, ja kin nustutu ya yoꞌo naa yo. O% X Siaꞌan ka jikantaꞌu ri nuu ya, ti na kotonchaa yɨvɨ nava ka jika ndaa ra ichi ya. Ti na kachi i ja kaꞌnu xaan ɨɨn jniñu ni saꞌa Jitoꞌo Jesús ja kuu roꞌo naa ra. Ti nava siaꞌan na kuni i ja ka yɨꞌɨ ndixia ra jiin ya naa ra. Siaꞌan koo chi maa Yandios ni kuu ini ya ja ni nakinseꞌe ya yoꞌo. Chi maa Jitoꞌo Jesús kuu maa Cristo ja ni taji Yandios ja na kundiso ya ɨɨn jniñu ñaꞌnu un. Kii ɨɨn chaa jnaꞌnu ndatu$ yX Siaꞌan iyo ñani, nɨnɨ ka jikantaꞌu ri nuu Yandios ja kuu roꞌo naa ra, ja na kaka ndaa ra ichi ya nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Chi siaꞌan kuni maa ya na ni nakaji ya roꞌo ja na kɨvɨ ra jiin ya naa ra. Ka jikantaꞌu ri nuu ya ja na chindee chituu ya roꞌo, ti na saꞌa ra taka jniñu vaꞌa, chi jini ri ja ñuꞌun ini ra ka saꞌa ra jniñu vaꞌa. Siaꞌan ka ñukuu ini ra chi ni ka kandixia ra Jesús, ti maa ya kuu ja ni chuꞌun ini ra ja na siuku ra taka jniñu vaꞌa un naa ra. ]~\~||E| {Szz"xwDvustt5srrLqnponmm ljjiQhgg;fDeed~cbb'a``_^^$]$\v\[e[+ZkYY@XX,WVUUtTTSSRR8QQtPOO.NMMeLKJ;IHzGG5FF EMDrCBAA@?!><;::9-8g7d66~654g322\11W0e//(.-,+W*()('&%%t$$#"! qz*yA?~= ; m}hY ]?/wTi jaku ni ni nakuaꞌa da nuu apóstol, ti ni kachi da ja yukan ni kuu ndɨꞌɨ xuꞌun da ja ni ka niꞌin da jiin ñuꞌun da. Siaꞌan ni saꞌa da, ko ni jini ñasɨꞌɨ da. =. uNi jnaꞌan ɨɨn chaa ni nani Ananías jiin ñasɨꞌɨ da Safira. Suni ni xiko da ñuꞌun da. Ti Ananías ni chisaꞌyɨ da jaku xuꞌun ja ni ka niꞌin da nuu ñuꞌun da un. u-c%Ni xiko da ñuꞌun da, ti ni nakuaꞌa da xuꞌun nuu apóstol. Nava ni jnaꞌan Ananías jiin Safira ,$Siaꞌan ni saꞌa ɨɨn chaa ni nani José. Ti apóstol un ni ka na skonani da Bernabé, chi ni jaꞌa da jnundee ini apóstol un naa da. Ni kaku da ñuu nani Chipre, ti ni kuu jnaꞌan da jiin familia Leví, chaa ni kuu sutu nuu Yandios najanaꞌan. +"Taka chaa ni ka kandixia un, tu ni ka jnaꞌan da nundoꞌo, chi taka da ka chindee jnaꞌan da. Nu ka ñavaꞌa da ñuꞌun xi veꞌe, ka xiko da ti ka nakuaꞌa da xuꞌun nuu apóstol. Ti apóstol un ka tejnaꞌan da nasa ka nandɨꞌɨ ɨɨn ɨɨn da naa da. l*Q!Ni ka ndundee ini taka apóstol un, chi taka yɨvɨ ni ka kandixia jnuꞌun Jitoꞌyo Jesús, ka chindee jnaꞌan. Ni ka siin apóstol un ka kaꞌan da ja ni nandoto Jesús. Ti uu ga yɨvɨ un ka kuu vaꞌa ini nuu da naa da. ")= Ti tendɨꞌɨ yɨvɨ ka kandixia jnuꞌun Jesús ni ka ndu ɨɨn nuu ini i. Ti nau ndajniñu ka ñavaꞌa ɨɨn ɨɨn i, yukan kuu ja kuu taka i. n(UNu ni ndɨꞌɨ ni ka nakanajaa da Yandios, ti ni jnaa veꞌe nuu kaꞌiin da un. Ti hora jña ni ka niꞌin da Espíritu Santo, ti ni ka kundee ini da ka kaꞌan da jnuꞌun Yandios. Taka ndajniñu kuu jaku tendɨꞌɨ da ' Ti suni kachi ni ja na nduvaꞌa yɨvɨ ka kuꞌu, saꞌa na naa na. Ti kachi ni ja na koo tɨjnɨ ga jniñu ñaꞌnu, nava na kuni yɨvɨ taka jniñu saꞌa Jesús, Seꞌe ii ni, ya junukuachi nuu ni ―siaꞌan ni ka nakanajaa taka apóstol un Yandios. %&CTi vijna ndeꞌe ni, niꞌin Yandios kuu ja taꞌu jniñu nuu na naa na. Ka kuni siuꞌu yɨvɨ saña. Kuaꞌa ni jnuꞌun ndee ini saña naa na, chi ka junukuachi na nuu ni. Tu kuaꞌa ni jnuꞌun ja siuꞌu yɨvɨ saña naa na. Ti siaꞌan na kundee ini na kaꞌan na jnuꞌun ni. Q%Yukan ni ka saꞌa da, chi undi janaꞌan ni kachi ni ja siaꞌan koo. 4$aÑuu jaꞌa ni ka ndututu Herodes, jiin Poncio Pilato, jiin taka chaa vekoyo ɨnga nación, jiin yɨvɨ Israel, ti ni ka skejnaꞌan da jnuꞌun ja na kuū Jesús, ti ni ka jaꞌni da Seꞌe ii ni Jesús, ya junukuachi nuu ni, ya ni taji ni ja na taꞌu jniñu ñaꞌnu nuu nɨ tuꞌu ja iyo. A#{Ni ka ndututu chaa ka kuñaꞌnu tɨjnɨ nación.Ka kuni kanaa jiin ni, Yandios jiin Seꞌe ya Cristo, ya ni taji ya ja na taꞌu jniñu ñaꞌnu un, ni kachi David. Kachi tutu. N"Undi najanaꞌan ni jaꞌa ni Espíritu Santo nuu David, chaa ni junukuachi nuu ni. Ti jiin inijnuni Espíritu Santo ni kachi da:Ni ka ndututu chaa ka kuñaꞌnu tɨjnɨ nación ja ka kuni kanaa jiin Seꞌe Yandios, ya kuu Cristo.Ti suni yɨvɨ Israel ka nduniꞌin ini, ko tu ka jini na jnuꞌun ka kaꞌan. !Ni ka jinisoꞌo taka ga chaa un jnuꞌun ni ka kaꞌan da, taka da ni ka nakanajaa da Yandios, ti ni ka kachi da: ―Niꞌin Yandios kuu ja taꞌu jniñu nuu na naa na. Ni saꞌa ni andɨvɨ, ñuyɨvɨ, jiin mar, jiin taka ja iyo ñuyɨvɨ, jiin andɨvɨ. u cNu ni ka sia chaa ka kuñaꞌnu un Pedro jiin Juan, ti kuankoyo da nuu ni ka ndututu taka ga apóstol un naa da. Ti ni ka jani da jnuꞌun nava ni ka kaꞌan sutu ka kuñaꞌnu un jiin taka ga chaa ka kuñaꞌnu un nuu da naa da. >uViꞌi ga uu xiko kuiya ni kuꞌu chaa un, ti sa ni nduvaꞌa da. Yukan ni ka jini yɨvɨ jniñu saꞌa Yandios, chi ni nduvaꞌa chaa tɨkuku un. Ni ka jikan apóstol jnundee ini }Yukan ti ni ka siuꞌu tuku chaa ka kuñaꞌnu un maa da. Ti ni ka sia da, chi tu ni ka niꞌin nasa chakuachi da naa da. Ti ni ka yuꞌu ja kuɨtɨ ini yɨvɨ naa i. Tendɨꞌɨ yɨvɨ un ka kanajaa i Yandios ja ni nduvaꞌa chaa tɨkuku un. Tu kuu kasɨ yuꞌu na naa na, chi kanu kuu ja kani na jnuꞌun taka ja ni ka jini na, ti ni ka jinisoꞌo na ―ni ka kachi da. ETi ni ka kachi Pedro jiin Juan nuu da: ―Kani ini ni naa ni. Ndeo nuu nau ja vaꞌa ga ja kuu nuu Yandios. Vaꞌa ga ja kuandatu na nuu ni, xi vaꞌa ga ja kuandatu na nuu Yandios. >uYukan ti ni ka kana tuku da Pedro jiin Juan, ti ni ka kachi da nuu da: ―Tukaa ga ndakuniꞌin ra sɨvɨ Jesús, ti tukaa ga xnaꞌan ra nuu yɨvɨ naa ra ―ni ka kachi da. 2]Na siuꞌu yo da, ti na kachi yo jiin da ja tukaa ga ndakuniꞌin da sɨvɨ Jesús, nava tukaa ga xnaꞌan da nuu yɨvɨ jaꞌa naa i ―kachi da ni ka ndajnuꞌun da. =s―Nasa saꞌa yo jiin chaa jaꞌa naa da. Ti tu kuu kaꞌan yo ja tundo ni ka saꞌa da, chi ni ka saꞌa da jniñu ñaꞌnu, ti ja ni ndɨꞌɨ yɨvɨ ñuu jaꞌa ka jini. Z-Ni ka keniꞌin da Pedro jiin Juan fuera chi ka kuni ndajnuꞌun maa da naa da: !;Suni ni ka jini chaa ka kuñaꞌnu un ja kandichi chaa tɨkuku un, ti ja ni nduvaꞌa da. Yukan kuu ja tu ni kuu nachiso da jnuꞌun ni kaꞌan Pedro. 7g Ni ka jini ja tu ka yuꞌu Pedro jiin Juan. Chi ka jini ja tu naꞌan ni ka skuaꞌa da. Yukan kuu ja ni ka naa ini, ko ja ni ka jini ja ni ka skuaꞌa da jiin Jesús. -S Nuu Jesús kuu nuu nanitaꞌu yɨvɨ naa i, ti tu iyo ɨnga, chi maa ɨɨn ni Jesús kuu Seꞌe Yandios, ti maa ya kuu ja nama sɨkɨ yo naa yo ―ni kachi Pedro. ^5 Saꞌa yo nanu ja ɨɨn ni ka kuu ni jiin chaa ka saꞌa veꞌe jiin yuu, ja ka sasɨɨn da yuu vaꞌa ga, ti Jesús ni kuu nanu ɨɨn yuu vaꞌa ga. Ko ni ka sasɨɨn ni ya, ti maa ya kuu ɨɨn chaa kuñaꞌnu. F Nu ja yukan kuu ja ka xndichi ni saña naa na, na kachi na nuu ni jiin nuu taka yɨvɨ ñuu Israel. Ni nduvaꞌa chaa un, chi Jesús, ya kuu Cristo, ɨɨn chaa ñuu Nazaret, ni taꞌu ya jniñu. Ni ka jatakaa ni Jesús ndaꞌa cruz, ko ni nandoto tuku ya nuu ñujiꞌi, chi ni jaꞌa Yandios jniñu ñaꞌnu nuu ya. 1 ¿ndoo ka jikajnuꞌun ni saña vijna naa ni, ja ni ka chindee na chaa tɨkuku un? Ti ka jikajnuꞌun ni nasa ni ka saꞌa na ja ni nduvaꞌa da. c?Jiin inijnuni Espíritu Santo ni kachi Pedro: ―Taka niꞌin chaa ñaꞌnu naa ni, ucNi ka kana Pedro jiin Juan, ni ka jakuñɨ da nuu taka chaa kuñaꞌnu un, ti ni ka xndichi da naa da, ti ni ka kachi: ―Nasa ni ka saꞌa ra ja ni nduvaꞌa chaa tɨkuku un. Nau ja ni taꞌu jniñu nuu ra naa ra ―kachi ka kaꞌan. 4aSuni ni ka ndututu Anás, ja kuñaꞌnu ga nuu sutu ka kuñaꞌnu un, jiin Caifás jiin Juan jiin Alejandro jiin taka ga yɨvɨ ja ka kuu jnaꞌan sutu kuñaꞌnu ga un. %Ɨnga kɨvɨ ni ka ndututu sutu ka kuñaꞌnu, jiin taka chaa ñaꞌnu, jiin chaa ka xnaꞌan ley Israel. Ni ka ndututu da ñuu Jerusalén. & ETi kuaꞌa xaan yɨvɨ ni ka jinisoꞌo jnuꞌun ni ka kaꞌan Pedro jiin Juan, ni ka kandixia i Jesús. Ja ni jinu uꞌun mil chaa, ti sɨɨn ñasɨꞌɨ. " =Ti ni ka jnɨɨ da presu Pedro jiin Juan, ti ni ka jnaa da vekaa. Ti undi ɨnga kɨvɨ sa xndichi da naa da, chi ja ni ini xaan kuu, ti ja kuni kuñaa. v eKa kuɨtɨ ini ja ka xnaꞌan Pedro jiin Juan nuu yɨvɨ un ja ni nandoto tuku Jesús nuu kaꞌiin ndɨyɨ.   9Nɨ ka kaꞌan Pedro jiin Juan nuu yɨvɨ un, ti ni ka jakoyo sutu chaa Israel, jiin chaa saduceo, jiin chaa ka kuñaꞌnu ja ka ndito veñuꞌun un. W 'Jesús kuu ya junukuachi nuu Yandios. Ti maa Yandios ni taji Jesús ja na chindee ya roꞌo nava na xndoo ra kuachi ra naa ra ―ni kachi Pedro. Ni ka xndichi chaa ka kuñaꞌnu Israel Pedro jiin Juan#Jnaꞌan yo ni ka kuu chaa ni ka kaꞌan jnuꞌun Yandios. Ja ni kachi Yandios nuu jnaꞌan yo janaꞌan, ti suni jnuꞌun yukan siin undi vijna jiin ra naa ra. Ti ni kachi ya nuu Abraham: “Chaa ɨɨn chaa kuu jnaꞌan ra ti nama da ñuyɨvɨ”, ni kachi Yandios. %Siin Pedro kaꞌan da, ti ni kachi da: ―Tendɨꞌɨ chaa ni ka kaꞌan jnuꞌun Yandios najanaꞌan, ni ka kachi ja chaa Jesús, ti ni kundaa, chi ni chaa ya. Suni jnuꞌun yukan ni kaꞌan Samuel, ti taka ga chaa ka ndikun jata suni ni ka kaꞌan jnuꞌun un. pYChi nu tu chunsoꞌo ra naa ra, ti kusɨɨn ra nuu Yandios. Siaꞌan ni kachi Moisés ―kachi Pedro. lQSuni siaꞌan ni kaꞌan Moisés nuu chaa ni ka kuu jnaꞌan yo najanaꞌan: ―Taji Yandios ɨɨn chaa kuu jnaꞌan yo nanu ni taji ya ruꞌu, ti kaꞌan da jnuꞌun Yandios. Ti chunsoꞌo ra naa ra taka jnuꞌun kaꞌan da. &EVijna ti kancha Jesús andɨvɨ undi na ndujaa ñuyɨvɨ, nava ni kachi Yandios undi janaꞌan. Siaꞌan ni ka kaꞌan chaa ni ka kaꞌan jnuꞌun Yandios. ?wTi siaꞌan sa kuantaꞌu ya roꞌo naa ra ti ndusɨɨ ini ra. Siaꞌan kuu, ti Yandios, taji tuku ya Jesús, chi ni nakaji ya Jesús ja kuu Cristo ja na taꞌu ya jniñu ñaꞌnu. kOKo nakani ini nuu kuachi ra naa ra, ti kandixia ra Yandios, nava na kenchaa kuachi ra un naa ra. EUndi janaꞌan ni kachi ndaa Yandios nava ni ka kaꞌan chaa ni ka kaꞌan jnuꞌun ya, ja na kondoꞌo Cristo ti kuū ya. Yukan ni jnaꞌan Jesús ja ni saꞌa Yandios nava ni kachi ya. veSiin Pedro kaꞌan da, ti ni kachi da: ―Saꞌa ri ja ñani ri ka kuu ra naa ra. Ti ja jini ri ja tu ni ka chaku ini ra jniñu ni ka saꞌa ra na ni ka jaꞌni ra Jesús, ni chaa ka taꞌu jniñu nuu ra un, tu ni ka chaku ini da. Ja ni ka jini ra chaa ni iyo tɨkuku jaꞌa. Ka nakuni ra da. Ni kandixia da ja ndiso jniñu ñaꞌnu Jesús, ti Yandios ni saꞌa ja ni nduvita sɨꞌɨn da, chi ni kandixia da Jesús. Yukan kuu ja ni nduvaꞌa da, ti tendɨꞌɨ ra naa ra ni ka jini. Q~Ti ni ka jaꞌni ra Jesús, ti maa Jesús ni saꞌa ja ka chaku yo. Ko Yandios ni naxndoto ya Jesús, ti tu ni kendo ya nuu kaꞌiin ndɨyɨ un. Ti ruꞌu naa ri, ni ka jini ri ja chaku tuku Jesús. }7Ii ga ni kuu Jesús, ko tu ni ka jantaꞌu ra ya. Ti tu ni ka kuni ra ja sia Pilato ya, chi ni ka kachi ra ja na sia da ɨɨn chaa jaꞌni ñaꞌan. +|O Chaa ni ka kuu jnaꞌan yo janaꞌan Abraham, Isaac, jiin Jacob, ni ka nchañuꞌun da Yandios, ti maa Yandios ni jaꞌa ya jniñu ñaꞌnu nuu seꞌe ya Jesús, ya ni ka jnɨɨ ra presu. Ti ni ka nakuaꞌa ra ya nuu Pilato. Ko nu ni kachi Pilato ja sia da ya, ti roꞌo tu ni ka kuni ra. s{_ Nu ni jini Pedro ja ni ka kututu yɨvɨ un, ti ni kachi da: ―Roꞌo chaa Israel naa ra. Ndoo ka naa ini ra ja ni ka jini ra ni nduvaꞌa sɨꞌɨn chaa jaꞌa. Ti ka ndeꞌe ra nuu ri naa ri, chi ka ndoꞌo ini ra ja ruꞌu taꞌu jniñu, xi ka ndoꞌo ini ra ja ruꞌu ka kuu chaa vaꞌa ga nuu Yandios. Ja yukan kuu ja ni kuu jika da. Ko ansu siaꞌan iyo. fzE Ti chaa ni iyo tɨkuku un, tu kuni da xndoo da Pedro jiin Juan. Ti yachi xaan ni ka kututu yɨvɨ nuu kaꞌiin da, ɨɨn yuxeꞌe un nuu nani “Salomón.” Ti ka naa ini yɨvɨ un ka ndeꞌe chaa ni nduvaꞌa un. {yo Ti ni ka nakuni yɨvɨ un nuu da, ja maa da kuu chaa ni kuncha yuxeꞌe veñuꞌun un, ni jikan da xuꞌun. Ti ni ka naa ini, ti tu ka chaku ini nasa ni nduvaꞌa chaa un. Jnuꞌun ni kaꞌan Pedro nuu yɨvɨ kaꞌiin yuxeꞌe nani Salomón nxU Ti tendɨꞌɨ yɨvɨ kaꞌiin ini veñuꞌun un ni ka jini ja jikonuu da, ti nakanajaa da Yandios. &wETi yachi ni kuu ni ndokuɨñɨ da, ti ni kejaꞌa jika da. Ni kɨvɨ da veñuꞌun un jiin Pedro, jiin Juan. Jikonuu da, kanda da, ti nakanajaa da Yandios. vTi ni jnɨɨ da ndaꞌa chaa tɨkuku un, ti ni ndokani da chaa. Ti hora jiña ni ndojnaꞌnu sɨꞌɨn da jiin sukun jaꞌa da. nuUKo ni kachi Pedro: ―Tu ñavaꞌa ri xuꞌun, ko na chindee ri roꞌo. Jiin jniñu ñaꞌnu ndiso Jesús, ya kuu Cristo, ja kuu ya ɨɨn chaa ñuu Nazaret, na kachi ri nuu ra: ndokuɨñɨ ti kaka ra ―siaꞌan ni kachi Pedro. ztmNi ndeꞌe chaa tɨkuku un nuu da naa da, chi ni ndoꞌo ini da ja kuaꞌa Pedro jiin Juan xuꞌun nuu da. sNi ka jankuɨñɨ da, ti ni ka ndeꞌe vaꞌa da nuu chaa un, ti ni kachi Pedro: ―Ndeꞌe nuu ri naa ri ―ni kachi da. irKNu ni jini da Pedro jiin Juan kuan kɨvɨ da veñuꞌun, ti ni jikan da xuꞌun nuu da naa da. qKuan kuyajni da yukan, ti ni ka yaꞌa chaa ka ndiso ɨɨn chaa ni kaku tɨkuku. Ti taka kɨvɨ ka xndoo da chaa un ɨɨn yuxeꞌe nuu nani “yuxeꞌe vii kaa.” Yukan ni kendo chaa un, jikan da xuꞌun nuu yɨvɨ kuaꞌa ka jaꞌan veñuꞌun un. p !Ɨɨn kɨvɨ kuankoyo nduu Pedro jiin Juan nuu veñuꞌun kaꞌnu yɨvɨ Israel. Kaa uni jaꞌini kuu hora ka jikantaꞌu chaa Israel un. &oE/Ka nakanajaa da Yandios, ti uu ga yɨvɨ un ka kuvaꞌa ini nuu da naa da. Ti taka kɨvɨ saꞌa Yandios ja na kandixia uu ga yɨvɨ un, ti na najnaꞌan i jiin taka yɨvɨ ja ni ka kandixia un. Siaꞌan ni saꞌa Yandios. Pedro jiin Juan ni ka saꞌa da tajna ɨɨn chaa tɨkukun.Ti taka kɨvɨ ni ka ndututu da ini veñuꞌun kaꞌnu yɨvɨ Israel. Ti suni veꞌe, ka yee tutu da. Ka kusɨɨ ini da. cm?-Ka xiko da ñuꞌun da jiin taka ja ka ñavaꞌa da, nasa ka nandɨꞌɨ ɨɨn ɨɨn da. Yl+,Tendɨꞌɨ yɨvɨ ni ka kandixia un ka ndututu da, ti ka chindee jnaꞌan da. k+Ti tendɨꞌɨ yɨvɨ un ni ka naa ini, ti ni ka yuꞌu i nuu ni ka jini i taka jniñu ñaꞌnu ni ka saꞌa apóstol. jw*Ni ka kejnaꞌan ini da. Taka kɨvɨ ka ndututu da. Ti ka skuaꞌa da jiin chaa ka kuu apóstol yukan. Suni ka yee da staa ja ka nukuꞌun ini da nava ni saꞌa Jesús, ti ka nakanajaa da Yandios. Nava ni kunchuku yɨvɨ ni ka kandixia undi nuu Bi})Taka yɨvɨ ni ka chunsoꞌo, ti ni ka kandixia jnuꞌun ni kaꞌan Pedro, ni ka janducha. Ti kɨvɨ jña ni ka najnaꞌan uni mil yɨvɨ un jiin uu ga yɨvɨ ka kandixia Jesús. Th!(Tɨjnɨ jinu ni xndaku Pedro nuu da naa da, ti ni kachi da: ―Kani ini nasa jniñu saꞌa ra naa ra, ti natuꞌva ra nuu Yandios nava tu skuita ra maa ra jiin yɨvɨ kueꞌe un ―ni kachi Pedro. g'Undi na janaꞌan ni kachi Yandios. Ti Espíritu Santo yukan kuncha jiin taka yɨvɨ ka kandixia jnuꞌun Yandios ―kachi Pedro. Ni xndaku Pedro nuu da naa da, ti ni kachi da: ―Xndoo kuachi ra naa ra, ti nakani ini nuu Yandios, ti tendɨꞌɨ ra kuanducha ja ni ka kandixia ra jnuꞌun Jesús, ya kuu Cristo, nava na kuankaꞌnu ini ya nuu kuachi ra naa ra. Ti na kuaꞌa Yandios Espíritu Santo ja na kuncha ya jiin ra naa ra. re]%Nu ni ka jinisoꞌo yɨvɨ un jnuꞌun ni kaꞌan Pedro, ni ka kukuiꞌya ini, ti ni ka jikajnuꞌun Pedro jiin taka ga apóstol yukan: ―Na saꞌa mani jnaꞌan yo naa yo, ti kachi ni nasa saꞌa na naa na ―ni ka kachi da. Siin Pedro kaꞌan da, ti ni kachi da: ―Roꞌo naa ra, ni ka jatakaa ra Jesús nda cruz, ko Yandios ni kachi ja na taꞌu ya jniñu nuu nɨ ñuyɨvɨ. Suni na kuankaꞌnu ini ya nuu yɨvɨ, ti nama ya sɨkɨ i. Tendɨꞌɨ roꞌo, chaa Israel naa ra, na kuni ndaa ra naa ra taka jnuꞌun kaꞌan ri nuu ra ―siaꞌan ni kachi Pedro nuu tendɨꞌɨ yɨvɨ ni ka ndututu yukan. Jnuꞌun ni ka nandeokani yɨvɨ Israel nuu Pedro c#Iyo yɨvɨ kuasun ini, ko kundee ra jiin, chi chindee ri maa ra.”Yukan kuu jnuꞌun ni kaꞌan Yandios, kachi David. Kachi tutu. tba"Ni kachi David nava kuaꞌan Jesús andɨvɨ, chi ansu maa da kuaꞌan andɨvɨ. Chi maa David ni kaꞌan nava ni jnaꞌan Jesús:Yandios ni kachi nuu Jitoꞌyo Jesús: “Nukoo nuu ndaꞌa kuaꞌa ri, chi taꞌu ni jniñu. daA!Nu ni najaa Jesús andɨvɨ, ni jaꞌa Yandios jniñu ñaꞌnu nuu ya. Xnaka ni kachi Yandios najanaꞌan: “Jaa ɨɨn kɨvɨ ja kachanuu ri Espíritu Santo nɨ ñuyɨvɨ”, ni kachi ya. Yukan kuu ja ni taji Jesús Espíritu Santo vijna. Ti yukan kuu taka jniñu ka saꞌa ri vijna ja ka ndeꞌe ra, ti ka jinisoꞌo ra jaꞌa vaji nuu maa ya. g`G Tendɨꞌɨ ri naa ri ka kaꞌan ja ni ka jini ri ja maa Yandios ni naxndoto tuku ya Jesús. n_UNi jini David najanaꞌan ti ni kachi da ja nandoto tuku Cristo, chaa taꞌu jniñu ñaꞌnu un. Siaꞌan ni kachi David sɨkɨ Cristo: “Tu xndoo Yandios niꞌin nuu infiernu, ti ni tu teꞌyu yɨkɨ kuñu ni”, ni kachi da. d^Ana ni kaꞌan David jnuꞌun Yandios najanaꞌan. Ti ni jini da ja saꞌa Yandios nava ni kachi ya nuu da, chi ni kachi ya: “Chaa ɨɨn jnaꞌan ra, ti taꞌu da jniñu ñaꞌnu nanu saꞌa ra vijna”, ni kachi ya. )]KSiin Pedro kaꞌan da, ti ni kachi da: ―Saꞌa ri ja ñani ri ka kuu ra naa ra, ti na kachi ndaa ri nasa ni jnaꞌan David, chaa ni kuñaꞌnu ñuu yo, W\'Ni xnaꞌan ni saña nava ni kuncha na ñuyɨvɨ, ti suni ni xnaꞌan ni saña ichi kiꞌin na andɨvɨ.Ti kusɨɨ ini na chi kuncha na jiin ni. Siaꞌan ni kaꞌan David ja siaꞌan jnaꞌan Jesús. 9[kTu ndɨꞌɨ ini na, chi tu xndoo ni saña nanu kaꞌiin ndɨyɨ.Iyo ɨɨn seꞌe ni ja kin saꞌa jniñu ñaꞌnu, ti tu kachi ni ja kendo yɨkɨ kuñu ya teꞌyu. ~ZuYukan kuu ja kuu sɨɨ ini na. Ti kaxnuꞌun na nuu ni ja iyo sɨɨ ini na.Ti jini na ja nandoto tuku na. &YESuni ni kaꞌan David nava ni jnaꞌan Jesús na ni kachi da:Jini na ja kancha Yandios jiin na. Nɨnɨ kancha ya jiin na. Ti tu ndɨꞌɨ ini na. XyKo Yandios ni naxndoto tuku ya Jesús, ti ni kuxio ya nuu kaꞌiin ndɨyɨ un, chi tu ni kundee ñujiꞌi un jiin ya. =WsIyo yɨvɨ ja ka saꞌa ndevaꞌa, ti ni ka jaꞌa ra jnuꞌun ni ka jatakaa da Jesús ndaꞌa cruz, nava ni kachi Yandios undi janaꞌan. Ti siaꞌan ni ni ka jaꞌni ra Jesús. "V=Ni siin Pedro kaꞌan da: ―Roꞌo chaa Israel, chunsoꞌo naa ra na kachi ri. Na kachi ri nau chaa ni kuu Jesús, chaa ñuu Nazaret. Ni kuu da ɨɨn chaa ni kii nuu Yandios nuu ra naa ra. Ti ja ni ka jini ra seña, taka jniñu ñaꞌnu ni saꞌa ya, nava ni kachi Yandios. U'Ti taka yɨvɨ ka kandixia, ti kakantaꞌu i nuu ya, kɨvɨ jña kuu ja ketaꞌu i. Siaꞌan ni kachi Yandios, ni kachi Joel ―kachi Pedro. >TuJniñu ñaꞌnu saꞌa ri andɨvɨ, kuu ɨɨn seña ja na yuꞌu yɨvɨ.Ti uu ga seña ja kuu ñuyɨvɨ kuu ja na chaku ini yɨvɨ nava saꞌa ri.Koo nundoꞌo, chi kuū yɨvɨ, ti kayu ñuꞌun, ti koo xaan ñuꞌma.Ndaꞌva ndikandii ti ndukuaꞌa yoo. Ndukuaꞌa nanu nɨñɨ.Siaꞌan kuu nu ni kuyajni kɨvɨ nchaa Jesús, ja kuu ɨɨn kɨvɨ kaꞌnu ga.Ti kɨvɨ jña kuu ja kii xndichi ya ñuyɨvɨ. xSiKɨvɨ sandɨꞌɨ ni ga kachi Yandios:Kachanuu ri Espíritu Santo nɨ ñuyɨvɨ, ti yɨvɨ ñaꞌnu yɨvɨ kuachi ka junukuachi nuu ri, kaꞌan i jnuꞌun ri.Naxnaꞌan jani nuu chaa kuachi, ti suni koo nuu chaa ñaꞌnu. iRKSuꞌva iyo, jaꞌa kuu jnuꞌun ni kachi profeta Joel na ni kaꞌan da jnuꞌun Yandios: cQ?Tu ka jini chaa jaꞌa nava ka ndoꞌo ini ra naa ra, chi sa kaa ɨɨ̄n jañaꞌan kuu. ]P3Ni ndokuɨñɨ Pedro jiin ndɨꞌɨ uxi ɨɨn apóstol yukan, ti ni kaꞌan da nuu yɨvɨ un: ―Roꞌo chaa Israel naa ra, jiin tɨndɨꞌɨ ja kanchuku ñuu Jerusalén. Kunsoꞌo ra naa ra na kaꞌan ri. Ow Ko sava ka kuu ichi ini, ti ka kaꞌan: ―Ka jini da naa da ―kachi naa. Jnuꞌun ni kaꞌan Pedro nuu yɨvɨ N- Ni ka naa ini yɨvɨ un, ti tu ka niꞌin jniñu saꞌa, ti ka jikajnuꞌun jnaꞌan: ―¿Na jnuꞌun kuu ndɨꞌɨ? ―kachi ka kaꞌan. QM Suni kaꞌiin yɨvɨ Creta jiin Arabia jaꞌa, ko tɨndɨꞌɨ yo ka jinisoꞌo ja ka kaꞌan taka jniñu ñaꞌnu saꞌa Yandios, ko yuꞌu ka kaꞌan ɨɨn ɨɨn yo naa yo ka kaꞌan ―kachi naa. OL yɨvɨ ñuu Frigia, Panfilia, Egipto, yɨvɨ ñuu Lybia, ja kendo chii ñuu Cirene. Suni kaꞌiin chaa romano ja kanchuku jaꞌa; sava ka kuu chaa Israel, ti sava ni ka kaꞌan yuꞌu chaa Israel. gKG Jaꞌa kaꞌiin yɨvɨ ñuu Partia, Media, Elam, Mesopotamia, Judea, Capadocia, Ponto, Asia, WJ'¿Ndoo ja ni ndɨꞌɨ ka kaꞌan jnuꞌun ka kaꞌan ɨɨn ɨɨn yo naa yo? I Ni ka naa ini, tu ka chaku ini, ti ni ka jikajnuꞌun jnaꞌan: ―¿Ansu chaa Galilea ka kuu tendɨꞌɨ ja ka kaꞌan jaꞌa? MHTendɨꞌɨ yɨvɨ un ni ka kututu nu ni ka jinisoꞌo ja ni kulajan un, ti tu ka kujnuni ndoo saꞌa, ja siaꞌan ni ka jinisoꞌo ja ka kaꞌan chaa un yuꞌu ka kaꞌan ɨɨn ɨɨn yɨvɨ un. _G7Ti ñuu Jerusalén yukan, kaꞌiin taka chaa Israel ja vekoyo da nɨ ñuyɨvɨ. FTi hora un ni ka niꞌin da Espíritu Santo, ti sɨɨn sɨɨn yuꞌu ni ka kaꞌan ɨɨn ɨɨn da, nava ni kachi maa Espíritu Santo. \E1Ti ni ka jini da yaa ja kandaꞌa nuu ñuꞌun, ti ni jicha nuu sɨkɨ da naa da. DKanchuku da ini veꞌe, ti ni ka jinisoꞌo da kuu iyo andɨvɨ, nanu nuu vaji ɨɨn tachi xaan. Ti ni kulajan veꞌe un. vC gKuaꞌa yɨvɨ ka kandixia Jesús, ni ka ndututu da kɨvɨ Pentecostés, kɨvɨ ka nakuaꞌa da taꞌu triu. B 3Ni ka chuꞌun da suerte, ti ni kendo Matías ja undi hora jña ni ndɨvɨ da jiin ndɨ uxi ɨɨn chaa un naa da. Ni chaa Espíritu Santo&A GTi ni ka jikantaꞌu da nuu Yandios siaꞌan: ―Jitoꞌyo Jesús, niꞌin ja jini ni ini taka yɨvɨ. Ja uu chaa jaꞌa, nau chaa jaꞌa na saꞌa da jniñu apóstol ni xnaa Judas, ja ni kuu sɨɨn da kuaꞌan da nuu kaꞌiin yɨvɨ ka iyo kuachi un ―siaꞌan ni ka jikantaꞌu da. r@ _Yukan ni ka tava da uu jnaꞌan da un, José nani da Barsabás ti suni nani da Justo, jiin Matías. +? Qundi na ni skuanducha Juan ya, ti undi kuaꞌan ya andɨvɨ. Nɨnɨ kuu ja na nukuɨñɨ ɨɨn da jiin yo na kani da jnuꞌun ja ni nandoto ya ―ni kachi Pedro. b> ?Jaꞌa kaꞌiin chaa ni ka yaku jiin yo undi janaꞌan na ni kuncha Jesús jiin yo, = 1Chi nuu tutu Salmo kaꞌan siaꞌan:Na kendo veꞌe da, tundo kuncha ini. Suni kachi siaꞌan:Ɨnga na nakiꞌin jniñu da. Kachi tutu. <  Nu ni ka jini yɨvɨ Jerusalén yukan, ti ni ka kachi da ja na konani ñuꞌun un Acéldama, ja kuni kaꞌan nduꞌva nɨñɨ. <; sTi jiin xuꞌun ni ka chaꞌu yɨvɨ un da, ni jaan da ɨɨn ñuꞌun, ko yukan ni skuaꞌña da maa da, ni teꞌnde yoꞌo un, ni kanakava da, ti ni ndɨꞌɨ jitɨ da ni kaña. 7: kSuni ni yaku Judas ni saꞌa da jniñu jaꞌa. &9 G―Kuunsoꞌo naa ra, ni kuu nava ni chiso David nuu tutu ja ni kachi Espíritu Santo sɨkɨ Judas, ja ni yoxnuu da nuu chaa ni ka jnɨɨ presu Jesús. d8 CKɨvɨ jña ni ndokuɨñɨ Pedro maꞌñu ɨɨn ciento oko yɨvɨ un, ti ni kachi da: *7 OTaka da siaꞌan ni kejnaꞌan ini da, ti ni ka najnaꞌan da ka jikantaꞌu da nuu Yandios jiin ñani Jesús, nana ya nani María, jiin taka ga ñasɨꞌɨ un. |6 s Ti yukan ni ka kaa da sɨkɨ veꞌe kuu uu nuu kanchuku da. Yukan kaꞌiin Pedro, Jacobo, Juan, Andrés, Felipe, Tomás, Bartolomé, Mateo, Jacobo seꞌe Alfeo, Simón, chaa ni kuu partido político ni nani cananista, jiin Judas ñani Jacobo. 5  Ni ka kee da yuku Olivos, ti kuankoyo da ñuu Jerusalén ja kendo yajni yukan, nava iyo ley ja kaka da ɨɨn kɨvɨ ndetatu. u4 e Ti ni ka kachi chaa un: ―Roꞌo chaa Galilea, ndoo ka ndakoto ra andɨvɨ naa ra. Nanu kuaꞌan Jesús, suni siaꞌan nchaa tuku ya ―siaꞌan ni ka kachi chaa un. Ka nakaji da Matías ja na nukuɨñɨ da nuu Judas (Mt. 27.3‑10) c3 A Ka ndakoto da andɨvɨ ti ni ka jini da uu chaa ka ñuꞌun saꞌma kuijin kajiin nuu da. 62 g Nu ni ndɨꞌɨ ni kaꞌan ya jnuꞌun yukan, nɨ ka ndeꞌe da nuu ya, ni ndondaa ya ti kuaꞌan ya andɨvɨ. Ni kɨvɨ ya chii ɨɨn viko, ti tukaa ni ka jini da ya. h1 KKo kanu kuu ja na niꞌin ra Espíritu Santo naa ra. Ti kuñaꞌnu ra naa ra, ti ndakuniꞌin ra sɨvɨ ri, ti xnaꞌan ra jnuꞌun ri nuu yɨvɨ ñuu Jerusalén, ñuu Judea, ñuu Samaria, ti undi nuu nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ. l0 STi ni kachi Jesús: ―Tu kanu kuu ja kuni ra naa ra, chi maa Yandios jini ya nava saꞌa ya. / 5Ka ndututu tuku da jiin Jesús, ti ni ka jikajnuꞌun da ya: ―¿Jitoꞌyo Jesús, vijna kuu ja saꞌa ni ja na kuñaꞌnu nación Israel nu? H.  Jandaa kuu ja Juan ni skuanducha da jiin nducha, ko jaku ni kɨvɨ ti niꞌin ra Espíritu Santo naa ra ―siaꞌan ni kachi Jesús. Ndaa Jesús andɨvɨ (Mr. 16.19‑20; Lc. 24.50‑53) f- GNɨ kaꞌiin tutu ga Jesús jiin taka apóstol ja kajiin jiin ya un, ti ni kachi ya: ―Tu kuxio ra ñuu Jerusalén naa ra. Kundatu ra naa ra undi na jinu jnuꞌun ni kaꞌan Tata ri, nava ni kachi ri nuu ra naa ra. , Nuu uu xiko kɨvɨ ja ni jiꞌi ya, ni ndenda kaji ya nuu da naa da ja chaku ya. Ni kaꞌan ya nasa taꞌu Yandios jniñu. \+ 3undi ni ndaa ya andɨvɨ. Jesús ni nakaji ya taka apóstol, chaa kujiin jiin ya, ti ni taꞌu ya jniñu nava saꞌa da naa da. Ti ni taꞌu Jesús jniñu nuu taka apóstol ya nava ni kachi maa Espíritu Santo. [* 3Teófilo, nuu tutu ni saꞌa ri undi nuu, ni chiso ri taka jniñu ni saꞌa Jesús s) aTi na kukuee kuncha ra. Ti “sandee ini ra”, kachi taka ñani jnaꞌan yo kanchuku jaꞌa. Kava vaꞌa ini ti kanxiaꞌu ra jiin ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn ñani jnaꞌan yo kanchuku yukan, ja kachi ruꞌu. Ti siaꞌan na koo.\( 3chi yachi ni kuaja ri nuu kancha ra, ti sa na ndajnuꞌun yo jiin ndusu yuꞌu yo. ~' w Ti siaꞌan iyo kuaꞌa ga jnuꞌun kuni kachi ri nuu ra, ko tu kuni ri chaa ri jnuꞌun jaꞌa nuu ɨɨn tutu, 2& _ Tendɨꞌɨ ñani jnaꞌan yo ka janjnuꞌun i jniñu saꞌa Demetrio, chi jandaa ndixia kuu ja iyo ndaa jniñu saꞌa da. Yukan kuu ja na kaꞌan vaꞌa yo sɨkɨ da, chi ka ndeꞌe yo ja iyo vaꞌa jniñu saꞌa da, ti maa ra ja ka jini ra ja ka kaꞌan ndaa ri. Jnuꞌun sandɨꞌɨ ni ga 3% a Ñani, koto saꞌa ra nanu saꞌa chaa un. Suꞌva na chuꞌun ini ti kukutu ini jiin ɨɨn jniñu vaꞌa, chi na kachi ri: Yɨvɨ jitu ndiꞌi ini jiin jniñu vaꞌa un, kuu i seꞌe Yandios, ko yɨvɨ saꞌa ndevaꞌa va tu nakuni kuɨtɨ i nau kuu Yandios. Jniñu vaꞌa ni saꞌa Demetrio ^$ 7 Ko nu na kiꞌin maa ri nuu kancha da un, ti yukan na kajnuꞌun ri da ndoo kuu ja kaꞌan da sɨkɨ yo jiin jnuꞌun xndoñaꞌan. Ti tu kuvaꞌa ini da jiin un, chi suꞌva viꞌga saꞌa da. Nu ni ka jakoyo sava chaa ka kandixia yukan, ti tu jantaꞌu da chaa, ti jasɨ da ja ni ɨɨn yɨvɨ tu kuantaꞌu chaa un naa da, chi nu nau chaa na kuantaꞌu chaa un naa da, ti keniꞌin da chaa ja na kiꞌin da, ti tukaa jaꞌa da jnuꞌun ja najnaꞌan chaa un jiin da. # 3 Ni chaa ri ɨɨn tutu nuu yɨvɨ ka skuaꞌa un, ko Diótrefes tu jantaꞌu da jniñu taꞌu ri, chi kuñaꞌnu maa da nuu yɨvɨ un kuni da. *" OJa yukan kuu ja kaꞌan ri, ja na chindee yo chaa un naa yo. Ti siaꞌan na chindejnaꞌan yo jiin chaa un nuu jniñu Cristo Jesús. Saꞌa ndevaꞌa Diótrefes D! Chi chaa un, nɨ ini nɨ añu da ni ka kɨvɨ da ichi Yandios ja na junukuachi da nuu Jitoꞌo Cristo Jesús, ti tu ni ka jantaꞌu da ja kaji da nuu yɨvɨ tu ka kandixia Cristo Jesús. R  Ti chaa un ni ka nakani jnuꞌun nuu ñani jnaꞌan yo ka ndututu ka skuaꞌa i jaꞌa, ja siaꞌan ñundaꞌu xaan ini ra ñani jnaꞌan yo naa da. Ti vaꞌa saꞌa ra ja siaꞌan ñani. Ti siin koto vaꞌa ra chaa un jiin savaꞌni ga ja ka nandɨꞌɨ da ja kuu ichi, ti chindee chituu ra maa da naa da nava kuni maa Yandios. D Kundaꞌu ini ri roꞌo ñani, chi iyo kuɨtɨ ini ra kunukuachi ra nuu ñani jnaꞌan yo naa da, chi chindee xaan ra maa da naa da, ti niꞌin ga chindee ra chaa vekoyo ɨnga ñuu. L Ti jiin jnuꞌun yukan na ti ni kusɨɨ xaan ga ini ri, chi ni jini ndaa ri ja kanchuku ndaa nava iyo maa jnuꞌun Cristo Jesús. Siaꞌan na kachi ri, chi saꞌa ri nanu ja seꞌe ri ka kuu ra. Z /Ni kusɨɨ xaan ini ri na ni kikoyo sava ñani jnaꞌan yo naa da, ti ni ka jani da jnuꞌun nuu ri, ja ndaa iyo kuɨtɨ ini ra siuku ndaa ra jnuꞌun Cristo Jesús, ti vaꞌa kancha ra jiin jnuꞌun ndaa un.  /Kundaꞌu ini ri roꞌo ñani Gayo, ti jikantaꞌu ri nuu Yandios ja vaꞌa na kiꞌin taka jniñu saꞌa ra, ti na koo ndendajnu vaꞌa ini ra.  !Ruꞌu Juan, kuu ri ɨɨn chaa kuñaꞌnu, chaa ri tutu jaꞌa nuu chaa ka jini mani ri jiin ja nani Gayo, ti kundaꞌu ndixia ini ri da. 1[lÑukuu ini ri ja maa Jitoꞌo Jesús na kuncha ya jiin ra. Na chindee chituu ya roꞌo, ti na kuaꞌa ya ja vaꞌa ja kuu taka ra naa ra. Ti siaꞌan na koo.ElNu vaji ra ko ndukundee ra nava ja chaa ra jaꞌa, ti sa na kejaꞌa viko ñuu. Sandee ini ra, kachi Eubulo, jiin Pudente, jiin Lino, jiin Claudia, jiin taka ñani yo ka kandixia jaꞌa. r]lKo kaxnuꞌun ri ja Erasto ni kendo da ñuu Corinto. Ti Trófimo ni kendo da ñuu Mileto chi kuꞌu da. !;lNa kachi ri nuu ra Timoteo, ja na kaxnuꞌun ra nuu Prisca jiin Aquila ja na sandee ini ña naa ña. Suni na sandee ini yɨvɨ veꞌe Onesíforo. (IlTi suni siaꞌan na nama ya ruꞌu nuu taka nundoꞌo undi na nakuaka ya ruꞌu noꞌon ri andɨvɨ nuu kancha maa ya taꞌu ya jniñu ja kuu saa ni. Ti nɨ ini nɨ añu yo na kunchañuꞌun yo ya. Ti ii na koo sɨvɨ ya, chi maa ya kuu ja kuñaꞌnu ja kuu saa ni. Ti siaꞌan na koo. +OlTi vasu siaꞌan ni ka xndoo da ruꞌu, ko maa Jitoꞌo Jesús ni chindee ya maa ri, ti ni jaꞌa ga ya jnuꞌun ndee ini ruꞌu, ti viꞌi ga ni kuu ndee ini ri, ti ni kundee ri ni kaꞌan ri jnuꞌun ya ja nasa saꞌa yo ti nanitaꞌu yo. Siaꞌan ni xndaku ri nuu taka chaa ñaꞌnu un, ti suni nuu yɨvɨ ɨnga nación ja tu ka yɨꞌɨ jiin nación Israel. Siaꞌan ni nama ya ruꞌu nuu chaa kanda kuaꞌan un. +OlNa ni jaꞌan ri undi nuu nuu chaa ka ndisojniñu ja ka kuu justicia un ja nama ri maa ri, ti ni ɨɨn da tu ni ka kaꞌan kuɨtɨ jaꞌa ri, chi suꞌva ni ka xndoo da ruꞌu ti kuankoyo da. Ko ansu yukan ti kaꞌan ri, chi ñukuu ini ri ja maa Yandios na kuankaꞌnu ini ya nuu da. xilKo roꞌo Timoteo, koto ra maa ra jiin chaa un, chi niꞌin xaan ni ndonda da sɨkɨ jnuꞌun ka xnaꞌan yo. 2]lAlejandro, chaa jini saꞌa da jniñu jiin kaa un, ni saꞌa ndevaꞌa da jiin ri, ko maa Jitoꞌo Cristo Jesús na chunaa ya nuu da taka ja ni saꞌa da jiin ri. 3_l Nu vaji ra ti kundaꞌa tɨꞌlɨ manga ri ja ni xndoo ri veꞌe Carpo undi ñuu Troas. Ti suni tutu ri, ti koto naa ini ra ja kundaꞌa ra taka tutu ri kanchuku yukan. 8kl Tíquico ni taji ri da kuaꞌan da ñuu Efeso. 4al Nɨnɨ Lucas ni ga kancha jiin ri jaꞌa. Nanduku Marcos ti kii ra jiin da nu vaji ra, chi kuni ri ja na chindee da ruꞌu jiin jniñu nava ka junukuachi yo nuu Yandios. }l Chi ni kuxio Demas ti kuaꞌan da ñuu Tesalónica sɨkɨ ja ni kusɨɨ ga ini da jiin taka ja iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ja yukan kuu ja ni xndoo da ruꞌu ti kuaꞌan da. Crescente kuaꞌan da ichi ñuu Galacia, ti Tito kuaꞌan da ichi Dalmacia. V %l Kandaꞌu ri jiin ra Timoteo, kin yɨɨ ti kii yachi ra nuu kancha ri. 9lJaꞌa na ti maa Jitoꞌo Jesús ja ni saꞌa nakoo ya ja kuu taꞌu nuu na jaa kɨvɨ nchaa tuku ya, chi ni kundee ri ni jika ndaa ri jiin jnuꞌun ya, ti maa ya kuu ja kii xndichi ndaa ñuyɨvɨ. Ti ansu nɨnɨ nuu maa ni ri kuaꞌa ya, chi suni kuaꞌa ya nuu taka yɨvɨ ni ka siin nɨ ini jiin jnuꞌun ya. Ti ka kusɨɨ ini i kundatu i kɨvɨ nchaa tuku ya. Kana Pablo ja na kii Timoteo nuu kande da @~ }f||1{zyy$xMww uuttGssqQponnmWlknkjWighgff'dcc =q=Yukan ti ni kachi chaa Etiopía un ja na jakuɨñɨ carreta un. Ni ka kuun da nuu ñuꞌun nducha un, ti ni skuanducha Felipe maa da. :Em%Ti ni kachi Felipe: ―Nu kandixia nɨ ini ra Jesús, ti vatuni ―ni kachi da. Ti ni kachi chaa un: ―Kandixia na ja maa ɨɨn Jesús kuu Seꞌe Yandios ―ni kachi da. @Dy$Kuankoyo da ichi un, ti ni jakoyo da nuu ñuꞌun nducha, ti ni kachi chaa Etiopía un: ―Ndeꞌe ni. Jaꞌa ñuꞌun nducha ¿tu kuu skuanducha ni saña jaꞌa nu? ―ni kachi da. >Cu#Yukan ti ni kejaꞌa Felipe ni xndaku da. Xnaka ni kachi Felipe nuu chaa Etiopía un ja Jesús kuu chaa ni kaꞌan tutu un, ti sa ni kachi da taka ga jniñu ni saꞌa Jesús. B/"Yukan ti ni jikajnuꞌun chaa Etiopía un Felipe, ti ni kachi da: ―Kachi ni tɨꞌlɨ nuu na nasa kuni kaꞌan jnuꞌun jaꞌa. Na chaa kuu ja kaꞌan profeta jaꞌa. Kaꞌan da nu maa da, xi kaꞌan da sɨkɨ ɨnga yɨvɨ ―siaꞌan ni jikajnuꞌun da nuu Felipe. (AI!Ni ka saꞌa yɨvɨ nava kuu ini jiin da.Tu ni ka xndichi ndaa maa da, vasu tu ni iyo kuachi da.Ko tundo jini nasa yɨvɨ kandixia jniñu ni saꞌa da.Ni ka jaꞌni yɨvɨ da, ti ni kee da ñuyɨvɨ jaꞌa.Siaꞌan kaꞌan nuu tutu nuu skuaꞌa chaa un. Kachi tutu. o@W Ti nuu kaꞌu da un kachi siaꞌan:Ka jankuñɨ rɨɨ nuu chaa ka sete tɨ, ko tu ka ndeꞌe tɨ.Ka janchaka yɨvɨ rɨɨ i nuu kuu tɨ, ko tu ka ndeꞌe tɨ.Suni siaꞌan kondoꞌo chaa un, ko tu kaꞌan da. ?3Ti ni kachi chaa un: ―Tu chaku ini na, chi tundo xndaku nuu na ―ni kachi da. Yukan ti ni kana da Felipe ja na nukoo da nuu carreta da un. i>KYukan ti ni jaꞌa da corrɨ kuaꞌan da nuu kuaꞌan carreta un, ti ni jinisoꞌo da ja skuaꞌa chaa Etiopía un jnuꞌun ni chiso Isaías, ti ni kachi Felipe jiin da: ―¿Chaku ini ra jnuꞌun kaꞌu ra jaꞌa nu? ~=uTi Espíritu Santo ni kachi nuu Felipe: ―Kuaꞌan ti najnaꞌan ra jiin chaa nukoo nuu carreta un ―ni kachi ya. <yNukoo da nuu ɨɨn carreta kuanoꞌon da ichi ñuu da. Ti skuaꞌa da ɨɨn tutu Yandios ni chaa Isaías najanaꞌan. l;QYukan ti ni kee Felipe kuaꞌan da. Ti ichi kuaꞌan da ni ndejnaꞌan da jiin ɨɨn chaa Etiopía. Ni kuu da ɨɨn chaa ndisojniñu nuu ɨɨn reina ni nani Candace, ni taꞌu jniñu ñuu Etiopía. Ni kuu da chaa savaꞌa xuꞌun nuu ñaꞌan un. Chaa Etiopía un ni jaꞌan da ñuu Jerusalén, chi nchañuꞌun da Yandios nava iyo jnuꞌun chaa Israel. :9Yukan ti ni kachi ɨɨn tajnu Yandios nuu Felipe: ―Saꞌa tuꞌva ra maa ra ti kiꞌin ra ñuu Gaza. Kiꞌin ra ichi ja ndejnaꞌan jiin ichi Jerusalén, ti kiꞌin ra ñuu Gaza. Yaꞌa ra nu tu kanchuku yɨvɨ un, ti jaa ra ñuu Gaza. Siaꞌan ni kachi tajnu un nuu da. K9Yukan ti ni ka siin Pedro jiin Juan ka kaꞌan da jnuꞌun Yandios. Ti ka kaꞌan da jnuꞌun Yandios nɨ ndañuu Samaria nasa nanitaꞌu yɨvɨ. Sa ni ka nandeokuñɨ da ñuu Jerusalén. z8mYukan ti ni kachi Simón: ―Kakantaꞌu ni nuu Yandios ja tu jnaꞌan na nava ni kachi ni ―ni kachi da. 7+Ja jini ri ja jiin kuachi ra xnaa ra maa ra, chi niꞌin xaan ndikun ra jiin kuachi ra. Ti yukan kuu ja xnaa ra maa ra jiin ―ni kachi Pedro. h6IXndoo jniñu kueꞌe ndoꞌo ini ra, ti kakantaꞌu nuu Yandios na kuankaꞌnu ini ya nuu ra. N5Tu kuu saꞌa ra jniñu jaꞌa, chi tu iyo ndaa ini ra nuu Yandios. 4yTi ni kachi Pedro jiin da: ―Na naa xuꞌun ra jiin ra, chi ndoꞌo ini ra ja kuan ra ja jaꞌa Yandios nuu yo. 83iYukan ti ni kachi Simón: ―Kuaꞌa ni jniñu jaꞌa nuu na, na chuxndee na ndaꞌa na sɨkɨ yɨvɨ, ti na niꞌin i Espíritu Santo, ti chaꞌu na niꞌin ―ni kachi da. {2oNi jini Simón ja so ni ka chuxndee apóstol un ndaꞌa da sɨkɨ yɨvɨ un, ti ni ka niꞌin i Espíritu Santo. t1aYukan ti ni ka chuxndee Pedro jiin Juan ndaꞌa da sɨkɨ yɨvɨ un, ti ni ka niꞌin da Espíritu Santo. 0!Siaꞌan ni ka kachi da, chi ja ni ka janducha chaa un jiin sɨvɨ Jitoꞌyo Jesús, ko tu jaꞌi niꞌin da Espíritu Santo naa da. /9Ni jakoyo da ñuu Samaria, ti ni ka jikantaꞌu da nuu Yandios, ti ni ka kachi da: ―Kuaꞌa ni Espíritu Santo nuu yɨvɨ jaꞌa ―ni ka kachi da. F.Nɨ kaꞌiin apóstol ñuu Jerusalén, ni ka jini da ja ni ka kandixia yɨvɨ Samaria jnuꞌun Jesús. Yukan ti ni ka taji uu ga apóstol un Pedro jiin Juan kuankoyo da ñuu Samaria. S- Suni undi maa Simón ni kandixia da, ti ni janducha da. Ti ni kejaꞌa da jikonuu da jiin Felipe, ti ni jini da taka jniñu ñaꞌnu saꞌa da. Ni naa ini Simón nu ni jini da taka jniñu ñaꞌnu un. ~,u Ti Felipe ni kachi da nasa kuu kɨvɨ i ndaꞌa Yandios ja taꞌu ya jniñu nuu i. Ti suni ni kaꞌan da jnuꞌun Jesús. Yukan ti ni ka kandixia yɨvɨ jnuꞌun ni kaꞌan Felipe, ti ni ka janducha i. Kuu chaa, kuu ñasɨꞌɨ ni ka janducha. ~+u Ni ka chunsoꞌo yɨvɨ jnuꞌun ni kaꞌan da, chi jiin jniñu tasɨ un ni xndaꞌu da yɨvɨ tɨjnɨ kɨvɨ. I*  Ti tendɨꞌɨ yɨvɨ un ka chunsoꞌo taka jnuꞌun kaꞌan da. Kuu chaa ñaꞌnu kuu chaa kuachi ni ka chunsoꞌo ti ni ka kachi: ―Ndiso da jniñu ñaꞌnu nuu Yandios ―ni ka kachi da. M) Ti yukan ni iyo ɨɨn chaa tasɨ ni nani Simón. Ti ka kundaꞌu ini yɨvɨ un maa da, chi ni saꞌa da jniñu ja tu kuu saꞌa ɨnga yɨvɨ, ti ni kachi da ja kuu da ɨɨn chaa kuñaꞌnu. D(Yukan ti ni ka kusɨɨ ini tendɨꞌɨ yɨvɨ ñuu yukan. ='sTi kuaꞌa tachi xaan ka jnaꞌan yɨvɨ un ni kenchaa da. Nu ni ka kee tachi xaan un, ti maa tachi xaan un ni ka kanajiin koꞌo. Ti suni kuaꞌa yɨvɨ tɨkuku ni ka nduvaꞌa. #&?Ni ka chunsoꞌo yɨvɨ un jnuꞌun ni kaꞌan Felipe, ti suni tɨjnɨ jniñu ñaꞌnu ni saꞌa da. Ti tendɨꞌɨ yɨvɨ un ni ka kuvaꞌa ini nuu da. z%mSuni ni kee Felipe ti kuaꞌan da ñuu Samaria, ti yukan ni kaꞌan da nuu yɨvɨ taka jniñu ni saꞌa Jesús. n$UTaka yɨvɨ ni ka kee Jerusalén, ni ka kaꞌan da jnuꞌun Yandios taka ñuu ni ka yaꞌa da. i#KKo Saulo ni siin da jaꞌa da nundoꞌo nuu taka yɨvɨ ka kandixia jnuꞌun Jesús. Ti kɨvɨ da veꞌe yɨvɨ un, ti ni jnɨɨ da presu chaa jiin ñasɨꞌɨ, ti ni jnaa da vekaa. Ni jichanuu jnuꞌun Jesús ñuu Samaria " 7Ni kusɨɨ ini Saulo ja ni ka jaꞌni da Esteban. Yukan kaꞌiin tɨjnɨ chaa ka kandixia Jesús, ni ka chunduji da Esteban, ti ni ka ndeꞌe xaan da ja ni jiꞌi Esteban. Yukan ti ni ka kuɨtɨ ini yɨvɨ tu ka kandixia jnuꞌun Jesús, ti yɨvɨ ka kandixia Jesús kuankoyo da ɨnga ñuu. Sava da kuankoyo ichi ñuu Judea, ti sava da kuankoyo ichi ñuu Samaria, ti ni ka kendo apóstol ñuu Jerusalén. '!G<Yukan ti ni jakunjitɨ da, ni kanajiin koꞌo da, ti ni kachi da: ―¡Jitoꞌyo Jesús. Tu chakuachi ni yɨvɨ jaꞌa ja jniñu ka saꞌa i jaꞌa! ―ni kachi da. Nu ni ndɨꞌɨ ni kaꞌan da jnuꞌun un, ti ni jiꞌi da. Keniꞌin Saulo yɨvɨ ka kandixia jnuꞌun Jesús* M;Ni ka kejaꞌa ka jaꞌa da yuu sɨkɨ Esteban, ti Esteban ni jikantaꞌu da nuu Jesús ti ni kachi da: ―Jitoꞌyo Jesús, nakiꞌin ni saña ―ni kachi da. 5c:Ni ka keniꞌin da Esteban undi yuꞌu ñuu ja na kuaꞌa da yuu sɨkɨ da. Tendɨꞌɨ yɨvɨ un ni ka tava manga ka ñuꞌun, ti ni ka xndoo jiin ɨɨn chaa nani Saulo. $A9Tendɨꞌɨ chaa un ni ka saꞌa soꞌo da, ti ni ka kana jiin koꞌo da, chi ni ka kuɨtɨ xaan ini da. Ni ka kututu yachi da nuu kandichi Esteban. *M8Yukan ti ni kachi Esteban: ―Ndeꞌe naa ra, nuña andɨvɨ, ti ndeꞌe vaꞌa ri ja kandichi maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, ti yukan kuu Jesús ―ni kachi da. #?7Jiin inijnuni Espíritu Santo ni ndakoto Esteban ichi andɨvɨ, ti ni jini da nukoo Yandios taꞌu ya jniñu, ti kandichi Jesús nuu ndaꞌa kuaꞌa ya. 6Nu ni ka jinisoꞌo da jnuꞌun ni kaꞌan Esteban, ni ka kejaꞌa ka kuꞌyu yuꞌu da, chi ni ka kuɨtɨ xaan ini da naa da. a;5Undi najanaꞌan ni kaꞌan ɨɨn tajnu Yandios jnuꞌun ya nuu jnaꞌan yo ja na kuandatu da, ti ja ka jini ra, ko tu ka jandatu ra jnuꞌun ni kaꞌan tajnu un ―ni kachi Esteban nuu da naa da. Ni jiꞌi Esteban +O4na ni ka jaꞌa da tau chaa ni ka kaꞌan jnuꞌun Yandios. Ti ni ka kachi profeta un ja chaa ni ka kaꞌan jnuꞌun Yandios. Ti ni ka kachi profeta un ja chaa ɨɨn chaa vaꞌa, ko ni ka jaꞌni yɨvɨ chaa un naa da. Ni chaa Jesús, ko roꞌo ni ka jnɨɨ ra ya, ti ni ka jaꞌni ra ya. zm3Siin Esteban kaꞌan, ti ni kachi da: ―Roꞌo chaa Israel naa ra, nɨnɨ ka kuniꞌin ini ra naa ra. Tu ka chunsoꞌo ra jnuꞌun Yandios. Tu ka jandatu ra nuu Espíritu Santo. Ka saꞌa ra nanu ni ka saꞌa jnaꞌan ra najanaꞌan, {o2Chi maa ri ni saꞌa tendɨꞌɨ ja iyo jaꞌa. Siaꞌan ni kachi Yandios, ni kachi profeta un ―kachi Esteban. }s1Taꞌu ri jniñu andɨvɨ ti suni nuu ñuyɨvɨ,Ti tu ka saꞌa ra ɨɨn veꞌe ja kuncha ri ndetatu ri.  0Vasu tu kancha Yandios chaku ini veꞌe ka saꞌa yɨvɨ, nava ni kachi chaa ni kaꞌan jnuꞌun Yandios undi janaꞌan: K/Ti Salomón, seꞌe yɨɨ David kuu ja ni saꞌa veꞌe Yandios. gG.Ni kuu ini Yandios David. Yukan kuu ja ni jikan David ɨɨn taꞌu nuu Yandios, chi ni ndoꞌo ini da ja saꞌa da ɨɨn veꞌe vaꞌa ja kuu Yandios, ya ni nchañuꞌun tata da najanaꞌan Jacob, ko tu ni kachi Yandios. U#-Yukan ti nu ni jaa ɨɨn kɨvɨ ni taꞌu Josué jniñu nuu jnaꞌan yo najanaꞌan, ni ka kaniꞌin da veꞌe un kuaꞌan da jiin undi nuu ñuu Canaán. Ti ni ka keniꞌin da yɨvɨ ñuu un kuaꞌan, chi ni chindee Yandios maa da naa da. Siaꞌan ni ka ñavaꞌa da veꞌe ñɨ un undi kɨvɨ ni kɨvɨ David ni taꞌu da jniñu. {,Siin Esteban kaꞌan, ti ni kachi da: ―Na ni ka jikonuu jnaꞌan yo nuu ñuꞌun teꞌe un na najanaꞌan, ni ka ñavaꞌa da ɨɨn veꞌe ñɨ nuu ni ka nchañuꞌun da Yandios. Ni ka saꞌa da veꞌe un nava ni kachi Yandios nuu Moisés. +Taka nuu ni ka jikonuu ra ni ka ndiso ra veꞌe ñɨ lulu nuu ni kunde santu nani Moloc. Ti suni ni ka ndiso ra ɨnga santu ni nani Renfán ja ni ka natejnaꞌan ra nanu ɨɨn chuxini. Ni ka nchañuꞌun ra santu un ja kuu santu ni ka saꞌa maa ra naa ra. Yukan kuu ja tukaa jito ri roꞌo naa ra. Ti taji ri roꞌo kinkoyo ra undi ɨnga ñuu Babilonia”, ni kachi Yandios ―kachi Esteban. (I*Yukan kuu ja ni xndoo Yandios maa da, ni ka siin da nava ichi kuankoyo da, ja suni ni ka nchañuꞌun da ndikandii, yoo jiin chuxini. Chi siaꞌan kaꞌan nuu tutu ni ka saꞌa chaa ni ka kaꞌan jnuꞌun Yandios na janaꞌan, chi nuu tutu un kachi siaꞌan: “Roꞌo chaa Israel naa ra, ni ka jikonuu ra nuu ñuꞌun teꞌe, tu ni ka nchañuꞌun ra ruꞌu, chi tu ni ka jaꞌni ra kuɨtɨ ra ja soko ra nuu ri. I )Ti ni ka saꞌa da ja natejnaꞌan da ɨɨn xndɨkɨ lulu. Yukan ni ka nachiñuꞌun da, ti ni ka jaꞌni da kuɨtɨ da ni ka soko da nuu un. Ni ka kusɨɨ ini da jiin ja ni ka saꞌa da un. 0 Y(Yukan kuu ja nɨ kande Moisés yuku Sinaí un, ni ka kejaꞌa chaa Israel un ka kaꞌan da jiin Aarón, ñani da: “Natejnaꞌan ɨɨn santu na koxnuu nuu yo nandi kiꞌin yo, chi ni yoxnuu Moisés nuu yo na ni ka kee yo ñuu Egipto, ko tu jini yo ndo ni jnaꞌan da vijna”, ni ka kachi da. 9'Siin Esteban kaꞌan, ti ni kachi da: ―Ko jnaꞌan yo na janaꞌan, tu ni ka jandatu da nuu Moisés, chi ka kuni da ndeokuñɨ da ñuu Egipto.  '&Na kuaꞌan Moisés jiin yɨvɨ Israel nuu ñuꞌun teꞌe un. Ni jaꞌan da yuku Sinaí, ti yukan ni kaꞌan da jiin ɨɨn tajnu Yandios. Ti yukan kuu nuu ni niꞌin da jnuꞌun Yandios ja na kuandatu yɨvɨ Israel, ti ni xndoo da jiin yo undi vijna ―kachi Esteban. X )%Suni maa Moisés un ni kachi da nuu yɨvɨ Israel: “Taji Yandios ɨɨn jnaꞌan ra ti kaꞌan da jnuꞌun ya nanu ni taji ya maa ri. Ti chunsoꞌo ra jnuꞌun kaꞌan chaa un naa ra”, ni kachi Moisés. ~ u$Yukan kuu ja kuaꞌa jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Moisés ñuu Egipto, ti chaa kuñaꞌnu un ni yuꞌu da nu ni jini da taka jniñu saꞌa Yandios. Yukan sa ni ka jini chaa Israel un nasa jniñu saꞌa Yandios. Yukan ni kuꞌiin da uu xiko kuiya. ?w#Siin Esteban kaꞌan da, ti ni kachi da: ―Ni taji Yandios Moisés kuaꞌan da Egipto, vasu tu ka kuvaꞌa ini yɨvɨ Israel nuu da, chi ni kachi da: “Ansu niꞌin kuu chaa taꞌu jniñu nuu na ja xndichi ni saña. Tundo ni taꞌu jniñu nuu ni”, ni ka kachi. Ko Yandios ni jaꞌa ya jniñu nuu Moisés ja na kuñaꞌnu da, ti nama da sɨkɨ yɨvɨ Israel, ti ni chindee tajnu Yandios un Moisés jiin taka jniñu ni saꞌa da. "Jini ri ja ni ka ndoꞌo yɨvɨ Israel ñuu Egipto, ti kundaꞌu ini ri. Ni jinisoꞌo ri ka kaꞌan i ja tukaa ga ka kundee i kuchaku i. Yukan kuu ja ni kuun ri venama ri i. Ti roꞌo, noꞌon ra ñuu Egipto”, ni kachi Yandios ―ni kachi Esteban nuu yɨvɨ un. uc!Ti ni kachi tuku Yandios nuu da: “Tava ndijña ra, chi kachi ri ja ñuꞌun ii kuu nuu kandichi ra jña.  Ti ni kachi ya: “Maa ri kuu Yandios. Tendɨꞌɨ jnaꞌan ra najanaꞌan ni ka nchañuꞌun da ruꞌu. Abraham, Isaac jiin Jacob ni ka nchañuꞌun da ruꞌu”, ni kachi ya. Ti ni kejaꞌa Moisés nɨꞌɨn da ja ni yuꞌu da, ti tukaa kuni da ndeꞌe da yukan. wNu ni jini da yukan ti ni naa ini da. Kuan tuꞌva da ja kin ndeꞌe vaꞌa da. Ti ni jinisoꞌo da kaꞌan Yandios. 1Siin Esteban kaꞌan da: ―Yukan ni kuncha Moisés uu xiko kuiya, ti ɨɨn kɨvɨ ni jaꞌan da nuu ñuꞌun teꞌe un. Ni yaꞌa da yuku nani Sinaí, ti ni ndeꞌe da kayu nuꞌiñu ndiꞌi un. Maꞌñu ñuꞌun un kandichi ɨɨn ángel ja kuu tajnu ni taji Yandios. pYNu ni jinisoꞌo Moisés ja ni kaꞌan chaa un siaꞌan, ni yuꞌu da ti kuaꞌan da ɨnga ñuu nani Madián. Yukan ni kuncha da ɨɨn ñuu jika un. Yukan ni nandaꞌa da, ti ni iyo uu seꞌe da ―ni kachi Esteban nuu yɨvɨ un. ]3Xi kuni ni kaꞌni ni saña nanu ni jaꞌni ni chaa Egipto un iku”, ni kachi da. 2]Ti chaa ni kundee un ni chindaꞌa da Moisés, ti ni kachi da: “Ansu niꞌin kuu chaa taꞌu jniñu nuu na ja xndichi ni saña naa na. Tundo ni taꞌu jniñu nuu ni. Ti ɨnga kɨvɨ ni jini da ka kanaa uu chaa Israel un, ti ɨɨn da kundee jiin ɨnga da. Ti ni ndoꞌo ini Moisés ja kaꞌan da jiin da na ndumani da, ti ni kachi da: “Kunsoꞌo naa ra, tu vaꞌa ja ka kanaa ra, chi kuu jnaꞌan ra naa ra.” |~qNi ndoꞌo ini da ja kachi jnaꞌan da un ja Yandios ni taji maa da ja na nama da, ko tu ni ka chaku ini chaa un. %}CƗɨn kɨvɨ ni jini da ja kani ɨɨn chaa Egipto un ɨɨn jnaꞌan da, ti Moisés ni nama da jnaꞌan da un, ni kani da chaa Egipto un, ti ni jaꞌni da. m|SNu uu xiko kuiya da, ti ni ndoꞌo ini da ja kin ndeꞌe da nasa kanchuku jnaꞌan da ñuu Israel. {'Yukan ni skuaꞌa Moisés taka ja ka jini chaa Egipto, ti ni kuñaꞌnu da. Ni kuu ndichi xini da jiin taka jniñu ni saꞌa da jiin yɨvɨ. zNi jaa ɨɨn kɨvɨ ja tukaa ga ni kuu kɨsaꞌyɨ i veꞌe i, ti ni ka chajiyo tata i maa i. Ko seꞌe sɨꞌɨ maa chaa taꞌu jniñu un ni naniꞌin yɨ, ti ni na kiꞌin ña kuaꞌan jiin ña. Yukan ni skuaꞌnu ñaꞌan un nava seꞌe maa ña. y/Kuiya jña ni kaku Moisés. Ni kuncha i uni yoo jiin tata i, ko ni jini Yandios ja kuu i ɨɨn suchi vaꞌa, ti ni jajnaꞌan ini ya maa i. x'Ni xndaꞌu chaa taꞌu jniñu un jnaꞌan yo, ti ni ka jito da nundoꞌo. Ko ni ka kaya xaan da naa da. Ti ni kachi chaa taꞌu jniñu un ja nu ni kaku ɨɨn suchi lulu, na skaña da i ti na kuū i, chi kuan kaya xaan jnaꞌan Abraham, ni kachi chaa taꞌu jniñu un. wNu ni kɨvɨ ɨnga chaa taꞌu jniñu ñuu Egipto, tu ni jini da jniñu ni saꞌa José, chi ja ni kuu naꞌan xaan ni jiꞌi da. v7Ni ka kaya xaan jnaꞌan Abraham ñuu Egipto un. Kuan kuyajni kuiya ja kuaꞌa Yandios ñuꞌun nuu jnaꞌan Abraham nava ni kachi ya undi nuu. /uWYukan ti ni jaa ɨɨn kɨvɨ ja ni ka nakiꞌin jnaꞌan da un yɨkɨ da jiin yɨkɨ taka seꞌe da kuanoꞌon undi ñuu Siquem, ti ni ka chunduji da yɨkɨ un ɨɨn ñaña nuu ni jaan Abraham nuu seꞌe Hamor undi najanaꞌan. Ja ni chaꞌu da jiin xuꞌun plata na ni kuncha da ñuu Siquem. tYukan ti kuaꞌan Jacob ñuu Egipto. Yukan ni kuncha da undi ni jiꞌi da. Ti tɨndɨꞌɨ seꞌe da ni ka jiꞌi yukan. !s;Yukan na ti ni kachi José jiin ñani da ja na kiꞌin tata da Jacob jiin taka ga jnaꞌan da un. Ti ja tɨndɨꞌɨ da, iyo uni xiko xiaꞌun yɨvɨ. r+ Ni ka nandeokuñɨ tuku da ɨnga jinu, sa ni stuu José nuu da naa da ja ñani da kuu da. Yukan ti ni jini Faraón chaa ka kuu jnaꞌan José. q  Ko nu ni jini Jacob ja iyo triu ñuu Egipto, ti ni taji da seꞌe da ni ka jan kuan da triu yukan. Ni ka jaꞌan da ɨɨn jinu. ypk Siin Esteban kaꞌan da nuu chaa ka kuñaꞌnu un, ti ni kachi da: ―Kuiya jña ni kii ɨɨn jnama xaan nɨ ñuu Egipto jiin Canaán, ti ni ka jiꞌi yɨvɨ soko. Ti jnaꞌan yo na janaꞌan un, tukaa ga ni ka niꞌin da ja kaji da. o) Maa ya ni saꞌa ja tu ni iyo xaan da nundoꞌo. Ni chindee Yandios José, ti Faraón, chaa ni kuñaꞌnu nuu nɨ ñuu Egipto yukan, ni jini da ja iyo inijnuni José, chi chindee Yandios maa da. Yukan ni kuu ja ni jaꞌa da jniñu nuu José, ti José ni taꞌu da jniñu nɨ ñuu Egipto, ti suni ni taꞌu da jniñu nuu yɨvɨ ni ka junukuachi ini veꞌe Faraón ―ni kachi Esteban nuu yɨvɨ un. *nM Siin Esteban kaꞌan da nuu chaa ka kuñaꞌnu un, ti ni kachi da: ―Ti ni iyo ɨɨn seꞌe Jacob ni nani José, ti taka ñani da un ni ka kuu kuasun ini jiin da. Yukan kuu ja ni ka xiko da José nuu chaa ka jika ichi ja kuankoyo ichi ñuu Egipto, ko Yandios tu ni xndoo ya maa da. m Siaꞌan ni kachi Yandios nuu Abraham undi na janaꞌan. Yukan kuu ja ni xndoo Yandios ɨɨn jnuꞌun ja na saꞌa yɨvɨ ɨɨn seña yɨkɨ kuñu da nava ni kachi Yandios. Suni siaꞌan ni saꞌa Isaac jiin seꞌe da Jacob, ti suni siaꞌan ni saꞌa Jacob jiin ndɨ uxi uu seꞌe da. Ni ka jaꞌnu chaa un, ti ni ka xnukoo da nación Israel ―ni kachi Esteban nuu yɨvɨ un. Yl+Ti suni ni kachi ya: “Ruꞌu na xndichi ri yɨvɨ kuaꞌa nundoꞌo nuu jnaꞌan ra un. Xnaka kondoꞌo da sa kekoyo da, ti nchakoyo da ñuꞌun Israel jaꞌa, ti kunchañuꞌun da ruꞌu”, ni kachi ya. kSuni ni kachi Yandios: “Jaku ni kuiya kunchuku jnaꞌan ra ɨɨn ñuu jika, nuu kanchuku ɨnga yɨvɨ. Chayɨka yɨvɨ un da saꞌa da jniñu, kuaꞌa tau da, ti kondoꞌo da kuun ciento kuiya ja tu kinyaꞌu da ni ɨɨn xuꞌun”, ni kachi Yandios. 1j[Tu ni kuni Yandios ja kuñavaꞌa da ñuꞌun maa da, ni vasu ɨɨn tɨꞌlɨ nuu kuañu da, ko ni kachi Yandios nuu da: “Kuaꞌa ndɨꞌɨ ri ñuꞌun jaꞌa nuu ra kuu ra. Nu na jaa ɨɨn kɨvɨ kuū ra, ko kendo jiin jnaꞌan ra”, ni kachi Yandios jiin Abraham, vasu ti koo ga seꞌe da. ri]Yukan kuu ja ni xndoo Abraham ñuu Mesopotamia nuu kanchuku yɨvɨ Caldea, ti kuaꞌan da ñuu Harán. Yukan ni kuncha da. Yukan ni jiꞌi tata da. Ti ni kachi Yandios nuu da ja na ndiji da ñuu Israel nuu kanchuku yo jaꞌa vijna. h%Ti ni kachi Yandios nuu da: “Kuxio ñuu ra, xndoo jnaꞌan ra, ti kiꞌin ra ɨɨn ñuu nuu xnaꞌan ri roꞌo”, ni kachi Yandios. }gsYukan ti ni kachi Esteban: ―Tendɨꞌɨ niꞌin chaa ka kuñaꞌnu naa ni jiin taka ga yɨvɨ kaꞌiin jaꞌa, kunsoꞌo ni na kaꞌan na. Ka jini yo ja tundo kejnaꞌan jiin Yandios, ko ni ndenda ya nuu Abraham, ti Abraham ni jini da ya jiin nuu da. Ti jnaꞌan Abraham ka kuu yo. Nɨ kancha ga da ñuu Mesopotamia, ti kiꞌin ga da Harán na ni jini da Yandios. f %Ti ɨɨn sutu kuñaꞌnu un ni jikajnuꞌun da Esteban, ti ni kachi da: ―¿Jandaa kuu jnuꞌun ka kaꞌan chaa jaꞌa nu? ―ni kachi da. Ue#Yukan ti taka chaa ka kuñaꞌnu un jiin tendɨꞌɨ yɨvɨ kanchuku un, ni ka ndeꞌe vaꞌa nuu Esteban. Ti ni ka jini ja jito da nanu ɨɨn tajnu Yandios, chi ndinchaa nuu da. Nama Esteban maa daEdSuni ni ka jinisoꞌo na jnuꞌun ni ka kaꞌan da ja Jesús, chaa ñuu Nazaret, kanuū da veñuꞌun kaꞌnu jaꞌa, jiin ja sama da jnuꞌun ni xndoo Moisés jiin yo ―ni ka kachi da. 1c[ Ti ni ka kachi chaa ka xndoñaꞌan un: ―Taka kɨvɨ kaꞌan Esteban ja tu kaxan veñuꞌun kaꞌnu yo, ti suni kaꞌan da ja tutu Yandios najanaꞌan, tukaa kaxan. dbA Yukan ti ni ka kuɨtɨ xaan ini yɨvɨ un jiin taka chaa ñaꞌnu, jiin chaa ka xnaꞌan ley Israel. Ni ka jnɨɨ da presu Esteban, ti kuaꞌan da jiin da nuu ni ka ndututu taka chaa ka kuñaꞌnu nación Israel. 9ak Ni ka nduku chaa Israel un tɨjnɨ chaa ka xndaꞌu ñaꞌan ja na kachi da: ―Ni ka jinisoꞌo na jnuꞌun ni kaꞌan Esteban sɨkɨ Moisés jiin Yandios ―ni ka kachi da. !`; Ti tu kuu nandeokani da jnuꞌun kaꞌan Esteban, chi Esteban kaꞌan da jiin inijnuni Espíritu Santo. Yukan kuu ja vaꞌa ni kaꞌan Esteban nuu da. _3 Ti yukan kaꞌiin yɨvɨ ka junukuachi ini veñuꞌun Israel ja ni nani “Chaa ni ka ketaꞌu”, chi tukaa ga ka sajniñu kaꞌa da. Suni kaꞌiin chaa Israel ja kanchuku ñuu Cirene, ñuu Alejandría, ñuu Cilicia jiin Asia. Ti ni ka chajnaꞌan da jnuꞌun jiin Esteban. ^%Tɨjnɨ jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Esteban nuu yɨvɨ un, chi siaꞌan ni taꞌu Yandios jniñu nuu da, ti ni chindee ya maa da. Nu ni ka jini yɨvɨ un taka jniñu taꞌu Yandios ja ni saꞌa Esteban, ni ka yuꞌu. Ti tendɨꞌɨ yɨvɨ ka jandatu nuu da naa da. ]Kuaꞌa yɨvɨ ni ka jinisoꞌo jnuꞌun Yandios, ti ni ka kejaꞌa ka kandixia, ti kuan kukuaꞌa ga yɨvɨ ñuu Jerusalén ka kandixia. Ti suni kuaꞌa sutu veñuꞌun Israel ka kejaꞌa ka kandixia jnuꞌun Jesús. Ni ka jnɨɨ da presu Esteban *\MNi ka jakuɨñɨ chaa un nuu apóstol, ti apóstol un ni ka jikantaꞌu da nuu Yandios. Ti ni ka chuxndee da ndaꞌa da xini chaa un ja na saꞌa da jniñu un. U[#Siaꞌan ni kuu, ti tendɨꞌɨ da ni ka kusɨɨ ini. Ti ni ka nakaji da Esteban, chi ni kandixia nɨ ini añu da Jesús, ti ni niꞌin da Espíritu Santo. Suni ni ka nakaji da Felipe, Prócoro, Nikanor, Timón, Parmenas jiin Nicolás, chaa ñuu Antioquía, ja tu ni kuu da chaa Israel, chi tu jaꞌi kuni da jnuꞌun Jesús. |ZqTi ruꞌu naa ri, na siin ri kakantaꞌu ri nuu Yandios, ti na kaꞌan ri jnuꞌun ya taka kɨvɨ ―ni kachi da. cY?Taka ra naa ra ja ka kandixia, vaꞌa ga ja na nakaji ra uxia chaa kunukuachi, ti na kuaꞌa da ja kaji yɨvɨ un. Nduku ra chaa ka jini junukuachi, chaa ni ka niꞌin Espíritu Santo, ti na kuaꞌa ri jniñu nuu da. BX}Ni ka nastutu apóstol taka yɨvɨ ka kandixia Jesús, ti ni ka kachi da: ―Tu kuu xndoo ri jniñu ri ja ka kaꞌan ri jnuꞌun Yandios, ti kuaꞌa ri ja kaji yɨvɨ ndaꞌu un. W Kɨvɨ jña kuan kukuaꞌa ga yɨvɨ ka kandixia jnuꞌun Jesús. Ka iyo yɨvɨ ni ka kaꞌan jnuꞌun griego, jiin yɨvɨ ka kaꞌan jnuꞌun hebreo. Yɨvɨ ka kaꞌan jnuꞌun griego ni ka kejaꞌa ka kankuachi sɨkɨ yɨvɨ ka kaꞌan jnuꞌun hebreo, ti ni ka kachi: ―Ñaꞌan ni ka jiꞌi yɨɨ un, tu ka niꞌin ña taka ja ka jaꞌa apóstol un taka kɨvɨ ―ni ka kachi. nVU*Tu ni ka jandatu da jnuꞌun ni ka kaꞌan chaa ka kuñaꞌnu un, chi ni ka siin da ka skuaꞌa da jiin yɨvɨ ini veñuꞌun Israel, ti suni veꞌe, ti ni ka kachi da: ―Ka ndatu ra Cristo naa ra, ti Jesús kuu Cristo ni kii un ―ni ka kachi apóstol. Yukan kuu jnuꞌun ni ka xnaꞌan da taka veꞌe yɨvɨ un. Ni ka nakaji da uxia chaa kunukuachiU)Ni ka kee apóstol un nuu chaa ka kuñaꞌnu un, ti ni ka kusɨɨ ini da, chi ni kachi Yandios ja kondoꞌo da ja sɨkɨ Jesús naa da. lTQ(Yukan ti ni ka kana tuku da apóstol un ni ka jakoyo da, ti ni ka taꞌu jniñu nuu da. Ni ka kachi: ―Tukaa ga kaꞌan ra jnuꞌun Jesús naa ra ―ni ka kachi chaa ka kuñaꞌnu un nuu da. Ti ni ka sia da kuankoyo da. qS['Ko nu ka saꞌa da jniñu taꞌu Yandios, tu kuu xnaa ra naa ra. Sia da na kinkoyo da, chi tu kuu kanaa ra jiin Yandios ―ni kachi Gamaliel nuu da naa da. Ni ka jandatu chaa ñaꞌnu un, ti ni ka saꞌa da nava ni kachi Gamaliel. R &Yukan kuu ja vaꞌa ga ja na sia ra chaa jaꞌa naa ra. Na kinkoyo da. Chi nu ka saꞌa da ja ñuxini maa da, ti tu kuñɨɨ. Q %Ni yaꞌa un ti ni jaa ɨɨn kɨvɨ ni ka ndokani da ɨɨn censo nación yukan. Kuiya jña ni iyo ɨɨn chaa Galilea nani Judas. Ti suni kuaꞌa yɨvɨ ni ka ndikun jiin da. Suni ni ka jaꞌni da chaa un, ti taka yɨvɨ ni ka ndikun jiin da un ni ka jinu. MP$Ka nukuꞌun ini ra ja na janaꞌan. Ni iyo ɨɨn chaa ni nani Teudas, ti ni kachi da ja maa da kuu ɨɨn chaa kuñaꞌnu. Ni ka kandixia kuun ciento yɨvɨ ni ka ndikun da. Ti ni ka kanaa da jiin chaa ka kuñaꞌnu un. Ti ni ka jaꞌni da chaa, ti ndɨꞌɨ yɨvɨ ka ndikun da un ni ka jichanuu, ti tundo ni kuu kuɨtɨ. ~Ou#Yukan ti ni kachi da nuu chaa un naa da: ―Tendɨꞌɨ ra naa ra, kani ini nasa saꞌa ra jiin chaa jaꞌa naa ra. FN"Yukan kande ɨɨn chaa fariseo nani Gamaliel. Suni kuu da ɨɨn chaa kuñaꞌnu ñuu Israel. Ti suni ni skuaꞌa da tutu Yandios janaꞌan. Ti taka yɨvɨ ka jandatu nuu da. Ni ndokuɨñɨ da, ti ni kachi da ja na kekoyo apóstol un ɨɨn nundaa kuɨtɨ, chi kuni da ndajnuꞌun da jiin uu ga chaa ka kuñaꞌnu un. M7!Nu ni ka jinisoꞌo chaa ka kuñaꞌnu un taka jnuꞌun ni kaꞌan Pedro, ni ka kuɨtɨ xaan ini da, ti ka kuni da kaꞌni da taka apóstol un. NL Ni jaꞌa Yandios Espíritu Santo nuu taka yɨvɨ ka jandatu nuu ya. Yukan kuu ja ka kaꞌan na jiin inijnuni Espíritu Santo, chi ja ni ka jini na taka jniñu ni saꞌa Jesús ―ni kachi Pedro. lKQTi vijna kuñaꞌnu Jesús, chi Yandios ni jaꞌa jniñu ñaꞌnu nuu ya ja na taꞌu ya jniñu, ti na kuankaꞌnu ini ya nuu yɨvɨ. Ti kuni ya ja taka yɨvɨ nación Israel na xndoo kuachi nava na kuankaꞌnu ini ya nuu da. (JIJnaꞌan yo najanaꞌan, ni ka nchañuꞌun da Yandios, ti maa Yandios ni naxndoto ya Jesús tuku. Ni ka jaꞌni ni Jesús, ni ka jatakaa ni ya ndaꞌa cruz. hIITi ni kachi Pedro: ―Xnakan kuandatu na nuu Yandios ti sa kuandatu na nuu yɨvɨ naa i. EH―Ja ni kachi ri nuu ra naa ra ja tukaa ga skuaꞌa ra jiin yɨvɨ jaꞌa naa i, ko tu ni ka chunsoꞌo ra, ti ka siin ra ka xnaꞌan ra jnuꞌun Jesús nuu yɨvɨ. Ti ja ni ndɨꞌɨ yɨvɨ ñuu Jerusalén ka jini, ti suni ka kaꞌan ra naa ra ja ruꞌu ni ka jaꞌni Jesús ―ni ka kachi chaa ñaꞌnu un. G1Ni chakoyo da jiin apóstol un, ni ka jani da chaa nuu chaa ka kuñaꞌnu un. Ti ni kejaꞌa sutu kuñaꞌnu un ni xndichi da apóstol un naa da: Yukan na ti kuaꞌan chaa ka yindaꞌa veñuꞌun un jiin tajnu da, ni ka jan kiꞌin vii da apóstol un naa da, chi ka yuꞌu da ja kuaꞌa yɨvɨ un yuu sɨkɨ da naa da. IE Nɨ ka ndoꞌo ini siaꞌan, ti ni jaa ɨɨn chaa ni jani jnuꞌun, ti ni kachi da: ―Chaa ni ka jnaa ni vekaa iku un, ja kaꞌiin da ini veñuꞌun un ka xnaꞌan da yɨvɨ ―ni kachi da. DDNu ni ka jinisoꞌo chaa ka yindaꞌa veñuꞌun Israel un, jiin taka sutu ka kuñaꞌnu un, jnuꞌun ni ka kaꞌan tajnu un, ka kejaꞌa ka ndoꞌo ini. Ti tu ka jini nasa saꞌa. [C/Ti ni ka kachi da: ―Ni jakoyo na, ko ni ka jini na ja ndiꞌyu vaꞌa yuxeꞌe vekaa un. Ti kajiin policía yuxeꞌe un ka ndito da. Ni ka jiña na, ko tukaa ga ndoo kaꞌiin ini vekaa un ―ni ka kachi da. BB}Kuankoyo tajnu un kuan kiꞌin da apóstol un naa da. Ko tukaa ga kaꞌiin da. Ti ni ka nandeokuñɨ tajnu un ni ka jani da jnuꞌun nuu taka chaa ka kuñaꞌnu un ja siaꞌan ni kuu. BA}Sa ni ndɨꞌɨ ni kaꞌan tajnu un, ti ni kundijin. Kuankoyo da ti ni ka kɨvɨ da yuxeꞌe veñuꞌun un, ti ni ka kejaꞌa da ka xnaꞌan da nuu yɨvɨ kaꞌiin un. Yukan kaꞌiin da ti sutu kuñaꞌnu ga un jiin taka ndajaꞌa da ni ka ndututu da. Ni ka kana da tendɨꞌɨ chaa ka kuñaꞌnu ñuu un jiin taka ga chaa ka kuñaꞌnu nación Israel. Ti ni ka taꞌu da jniñu nuu chaa ka ndito vekaa un ja na keniꞌin da apóstol. !@;―Kuaꞌan ni veñuꞌun kaꞌnu Israel un, ti kani ni jnuꞌun nasa nanitaꞌu yɨvɨ, ti na kunchuku i jiin Yandios ―ni kachi tajnu Yandios. ?Ti jakuaa ni jaꞌan ɨɨn tajnu Yandios ni jiña yuxeꞌe vekaa un, ti ni keniꞌin da naa da, ti ni kachi tajnu un nuu da: G>Ti ni ka jnɨɨ da taka apóstol un, ti ni ka jnaa da vekaa. =Nu ni ka jinisoꞌo sutu ka kuñaꞌnu un jiin chaa saduceo taka jniñu ka saꞌa apóstol un, ni ka kuu kuasun ini da. @<ySuni ni ka kii yɨvɨ ñuu kaꞌiin yajni Jerusalén. Ka ndiso i yɨvɨ kuꞌu jiin yɨvɨ ka jnaꞌan tachi xaan, ti ni ndɨꞌɨ un ni ka nduvaꞌa. Ni ka jnɨɨ da presu apóstol %;CYukan ti ka kejaꞌa ka yɨndaꞌa yɨvɨ ka kuꞌu un jiin tɨkachi xi jiin yuu. Undi yuꞌu ichi un, ti yukan ka xndoo yɨvɨ ka kuꞌu un. Siaꞌan ni ka saꞌa, chi ka ndoꞌo ini ja nu na yaꞌa Pedro yukan, ti kuikun ndatɨ da sɨkɨ yɨvɨ ka kuꞌu un, ti nduvaꞌa i naa i. ,:QTi ni kuu kuaꞌa ga yɨvɨ ni ka kejaꞌa ka kandixia jnuꞌun Jesús. Kuu chaa, kuu ñasɨꞌɨ ni ka kandixia, ti ni ka najnaꞌan jiin yɨvɨ ka kandixia un. 9 Ti taka yɨvɨ ja tu ka kandixia Jesús ka yuꞌu najnaꞌan jiin yɨvɨ ka kandixia un, ko ni ka jini ja mani chaa vaꞌa ka kuu da. S8 Tɨjnɨ jniñu ñaꞌnu ni ka saꞌa taka apóstol. Ti siaꞌan sa ni ka jini yɨvɨ un jniñu saꞌa Yandios. Ti tendɨꞌɨ yɨvɨ ni ka kandixia Jesús un ni ka ndututu yuxeꞌe nani Salomón. 79 Ndɨꞌɨ yɨvɨ ka kandixia Jesús un jiin uu ga yɨvɨ ni ka jinisoꞌo, ti ni ka yuꞌu xaan i. Tɨjnɨ jniñu ñaꞌnu ni ka saꞌa taka apóstol T6! Hora jña ni nduva ña nuu jaꞌa Pedro, ti ni jiꞌi ni ña. Ni ka ndɨvɨ chaa un, ni ka jini da ja suni ja ni jiꞌi ña. Ni ka kaniꞌin da ña, ti ni ka jan chunduji da ña xiin yɨɨ ña un. l5Q Ti ni kachi Pedro: ―Tu vaꞌa ja ni ka kijnaꞌan ra ti maa Espíritu Yandios ka kuni xndaꞌu ra. Ndeꞌe chaa vekoyo yukan ni ka jan chunduji yɨɨ ra, ti vijna kiꞌin da jiin maa ra suni ―ni kachi Pedro jiin ña. 43Ti ni jika jnuꞌun Pedro nuu ña, ni kachi da: ―¿Ni kuyaꞌu ñuꞌun un nava ni ka kachi ra nu? Ti ni kachi Safira: ―Yaꞌu yukan kuaꞌan. ~3uNi kuu naꞌan ti ni chaa Safira, ñasɨꞌɨ ndɨyɨ Ananías. Ti kuni ga ña nundoꞌo ni jnaꞌan Ananías. 02YTi yukan kaꞌiin tɨjnɨ chaa kuachi. Ni ka tuꞌva da nuu katuu ndɨyɨ un, ni ka suku da ɨɨn saꞌma. Ni ka ndokani da ndɨyɨ un, ti ni ka jaꞌan chunduji da. "1=Nu ni jinisoꞌo Ananías jnuꞌun ni kaꞌan Pedro, ni nduva da, ti ni jiꞌi ni da. Tendɨꞌɨ yɨvɨ ni ka jini jnuꞌun un ni ka yuꞌu xaan. p0YTi ni kachi Pedro nuu da: ―Va ni jikun jaꞌuꞌu un roꞌo Ananías, ja yukan kuu ja kuni ra xndaꞌu ra Espíritu Santo niku. Ni chisaꞌyɨ ra sava xuꞌun ni niꞌin ra jiin ñuꞌun ra. Na ti xiko ga ra ñuꞌun un, ni kuu ñuꞌun maa ra, ti kuu saꞌa ra nava kuu ini ra jiin. Ti nu ni xiko ra, ni niꞌin ra xuꞌun un, ko suni xuꞌun maa ra kuu. Ni ndoꞌo ini ra ja xndaꞌu ra ruꞌu naa ri. Ko ansu ruꞌu ni xndaꞌu ra, chi maa Yandios kuni xndaꞌu ra ―kachi Pedro. ~~}R|>{{.zz&yxxawvv.uYtssKqqupp:nmmlktjiXhhg\f,esdd;cbb1`_^]]I\[[ZIYXXX.W|VVFUU'TT SSRQQBPPOoNoMiLKK>JIHOFFDCCBb@0?I>=<;U::.9M8k7&65344-3Z22/11X10y/..-,+*E('&&?%$$#"N!C M4ZT9Z x #?}^s Ni ka kee da kuankoyo da ti ni jakoyo da ñuu Pafos. Yukan ni ka jini da ɨɨn chaa Israel nani Barjesús. Suni nani da Elimas chi kuu da ɨɨn chaa tasɨ. Ni xndaꞌu da yɨvɨ, chi ni kachi da ja kaꞌan da jnuꞌun Yandios vasu tu jini da. G] Ni jakoyo da ñuu Salamina, ja yɨndaꞌa Chipre. Ni ka kɨvɨ da veñuꞌun yɨvɨ Israel yukan, ti ni ka kaꞌan da jnuꞌun Yandios. Suni ni jaꞌan Juan chindee da Bernabé jiin Saulo. \/ Yukan kuu ja kuankoyo Bernabé jiin Saulo ñuu Seleucia. Yukan ni ka kɨvɨ da ɨɨn barco ti kuankoyo da ñuu Chipre, ja kande nuu mar un. U[# Yukan na ti ni ka iyo ndicha ini da, ni ka nakanajaa da Yandios. Ni ka chuxndee da ndaꞌa da sɨkɨ Bernabé jiin Saulo ja na kiꞌin saꞌa da jniñu un, ti ni ka kanxiaꞌu da naa da. Siaꞌan ni taji Espíritu Santo Bernabé jiin Saulo ja na saꞌa da jniñu un naa da. Ni ka kaꞌan apóstol jnuꞌun Yandios ñuu Chipre Z Ɨɨn kɨvɨ ni ka ndututu tendɨꞌɨ chaa ka kandixia un, ka iyo ndicha da ja nakanajaa da Yandios naa da, ti ni kachi Espíritu Santo nuu da: ―Taji Saulo jiin Bernabé na kinkoyo da nuu saꞌa da jniñu, chi kuaꞌa ri ɨɨn jniñu nuu da ―ni kachi ya. FY  Ñuu Antioquía ni ka iyo kuaꞌa yɨvɨ ni ka kandixia jnuꞌun Jesús. Tɨjnɨ yɨvɨ ni ka kaꞌan da, ti ni ka skuaꞌa da jnuꞌun Yandios. Yukan ni kaꞌiin Bernabé, Simón ja ni ka kaꞌan da “Chaa jnuu”, Lucio chaa ñuu Cirene, Saulo, jiin Manaén chaa ni kuu mani jiin Herodes, chi yukan ni jaꞌnu da. +XO Bernabé jiin Saulo ni ka yɨndaꞌa da xuꞌun ja ni ka kekoo da ja kuu yɨvɨ ndaꞌu ka iyo ñuu Jerusalén, ti sa ni ka nandeokuñɨ da ñuu Antioquía. Ti suni ni jaꞌan Juan Marcos jiin da naa da. Bernabé jiin Saulo ni ka jachanuu da jnuꞌun Yandios yɨvɨ ɨnga naciónW{ Yukan ti kuaꞌa xaan yɨvɨ ni ka kandixia jnuꞌun Yandios, ti ni ka kaꞌan jnuꞌun ya nuu kuaꞌa ga yɨvɨ. lVQ Ti hora jña ni saꞌa ɨɨn tajnu Yandios ja na koo uꞌu Herodes, chi ni jaꞌa ya jnuꞌun ja ni ka kachi yɨvɨ un ja kuu da ɨɨn yandios. Ni ndoꞌo xaan da nundoꞌo, chi ni ka yee tɨndaku da, ti sa ni jiꞌi da. wUg Yukan ti ni ka kejaꞌa yɨvɨ ka kanajiin, ti ni ka kachi: ―¡Chaa kaꞌan jnuꞌun jaꞌa, ansu chaa ñuyɨvɨ jaꞌa kuu, chi ɨɨn yandios kuu! ―ni ka kachi da. Siaꞌan ni ka kachi da, chi ka kuni da ja na ndumani tuku da. aT; Yukan ti ni kachi Herodes na kɨvɨ jakoyo tuku da. Nu ni jaa kɨvɨ un, ni nakiꞌin Herodes saꞌma da ja jajniñu da nu kaꞌan da nuu yɨvɨ. Ni nukoo da nuu silla kuñaꞌnu da, ti ni kaꞌan da nuu yɨvɨ un. S  Kɨtɨ ini Herodes nuu yɨvɨ ñuu Tiro jiin yɨvɨ ñuu Sidón. Ti ni ka jaꞌan yɨvɨ ñuu un nuu Herodes ja ka kuni ndajnuꞌun ɨɨn jniñu jiin da. Tendɨꞌɨ da ni jakoyo nuu kancha Herodes, ti ni ka kaꞌan da jiin Blasto, ɨɨn chaa ndisojniñu ñaꞌnu nuu Herodes, ja na kaꞌan da jiin Herodes, ti chaꞌu yɨvɨ un maa da. Ti ni kachi da ja chindee da yɨvɨ un. Ni ka kaꞌan vaꞌa da jiin Herodes ja na ndumani da naa da, chi taka ja ka yaji da vaji ñuu nuu ni taꞌu Herodes jniñu un. [R/ Yukan ti ni kachi Herodes ja na nanduku da Pedro, ko tu ni ka naniꞌin da chaa. Yukan ti ni kejaꞌa Herodes jikajnuꞌun da soldado, ti soldado un tu na jnuꞌun ni ka jaꞌa da. Yukan ti ni kachi Herodes ja na kuū soldado un. Ti yukan ni kee Herodes ñuu Judea ti kuaꞌan da ñuu Cesarea. Yukan ni kuncha da. Ni jiꞌi Herodes Q/ Nu ni kundijin ɨnga kɨvɨ, ti tendɨꞌɨ soldado un ni ka sana ini, ti ka jikajnuꞌun jnaꞌan: ―Nachi kuaꞌan Pedro ―ni ka kachi. 4Pa Yukan ti ni saꞌa da seña jiin ndaꞌa da ja na kasɨ yuꞌu yɨvɨ un. Ti ni kejaꞌa da jani da nasa ni keniꞌin Yandios maa da ini vekaa un, ti suni ni kachi da: ―Kani jnuꞌun nuu Jacobo jiin uu ga yɨvɨ ka kandixia, taka ja ni jnaꞌan ri ―ni kachi da. Yukan ti ni kee da kuaꞌan da. O1 Ni siin Pedro skajan da yuxeꞌe un, ti sa ni ka jiña yɨvɨ un. Nu ni ka jini ja maa Pedro kuu da, ti tendɨꞌɨ yɨvɨ un ni ka naa ini. [N/ Ti ni ka kachi yɨvɨ un: ―Kakuꞌu ra ―ni ka kachi i. Ni siin ña kaꞌan ña ja Pedro kuu, ko yɨvɨ un ni ka kachi: ―Ansu Pedro kuu. Nu suu ɨɨn tajnu Yandios ja ndito Pedro kuu ―ni ka kachi. ^M5 Ni nakuni ña tachi Pedro. Tu ni jiña ña yuxeꞌe un, chi ja ni kusɨɨ ini ña, ti ni nandeokuñɨ ña ja na kasjnuꞌun ña nuu yɨvɨ un, ti ni kachi ña: ―Pedro kuu ja skajan yuxeꞌe un ―ni kachi ña. 2L] Ni jaa Pedro yuxeꞌe un, ti ni kejaꞌa da skajan da. Yukan kande ɨɨn ñaꞌan nani Rode, ja junukuachi veꞌe un. Ni kee ña kuandeꞌe ña nau skajan yuxeꞌe un. TK! Yukan ti ni kee da kuaꞌan da veꞌe María, nana Juan Marcos. Yukan ni ka ndututu yɨvɨ ka kandixia Jesús. Yukan kaꞌiin kuaꞌa yɨvɨ un ka jikantaꞌu i nuu Yandios ja na chindee ya Pedro. J9 Yukan ti sa ni ndoto vaꞌa nduchi Pedro, ti ni ndoꞌo ini da: ―Vijna ti ni jini ndaa ri ja ni taji Yandios ɨɨn tajnu ya nuu ni kunde ri, ti ni kaku ri nuu Herodes. Vijna tukaa ga saꞌa chaa Israel jiin ri nava ni ka ndoꞌo ini da ja saꞌa da niku ―ni ndoꞌo ini da. ,IQ Ni ka yaꞌa da nuu kaꞌiin soldado ka ndito un, ti ka yaꞌa tuku da nuu kaꞌiin ɨnga uu ga chaa, ti sa ni jakoyo da yuxeꞌe kaa kaꞌnu nuu ka kekoyo yɨvɨ un. Ndiꞌyu un, ti nu ni jakoyo da, ni nuña maa, ti ni ka kee da kuaꞌan da yuxeꞌe un. Ti yukan ni xndoo tajnu un maa da. H) Yukan ti ni chindikun Pedro jata tajnu un ti ni ka kee da, ko tu jini da nu jandaa kuu ja ɨɨn tajnu Yandios kuu, xi so skoto i nuu da. 7Gg ―Na kuꞌni chii ra ti na chiꞌi ra ndijña ra ―ni kachi da. Ndɨꞌɨ un ni saꞌa Pedro ti ni kachi tuku tajnu un: ―Na suku tɨkachi ra ti kundikun ra ruꞌu. F} Kixi naa Pedro, ti ni kɨvɨ ɨɨn tajnu Yandios, ti ni ndinchaa ini vekaa un. Ti ni skanda tajnu un Pedro ja na ndoto da, ti ni kachi da: ―Yachi ndoko ―ni kachi da. Yukan ti ni ka ndaji cadena nuꞌni ndaꞌa Pedro. Ti ni kachi tajnu un tuku: VE% Yukan ti ɨɨn jakuaa ndoꞌo ini Herodes ja keniꞌin da Pedro ɨnga kɨvɨ. Jakuaa jña ni kixi Pedro maꞌñu uu soldado, ti ndikun da jiin uu cadena. Ti uu ga soldado ka ndito yuxeꞌe vekaa un. D- Kande Pedro vekaa ti kaꞌiin soldado ka ndito, ti chaa ka kandixia Jesús un, nɨ ini da ka jikantaꞌu da nuu Yandios ja na chindee ya Pedro. wCg Kɨvɨ un ni ka jnɨɨ Herodes Pedro ni ka chundee da chaa vekaa. Ti ni kachi Herodes: ―Xiaꞌun ɨɨn soldado na kundito Pedro ―ni kachi da. Ndɨ kuun, ndɨ kuun soldado kaꞌiin. Ndoꞌo ini Herodes ja undi kɨvɨ yaꞌa viko un sa keniꞌin da Pedro, ti xndichi da chaa nuu yɨvɨ Israel, ti sa kaꞌni da chaa, chi siaꞌan ti ka kusɨɨ ini yɨvɨ Israel. DB Ni jini Herodes ja ni ka jajnaꞌan ini chaa Israel un ja ni jiꞌi Jacobo. Ti suni ni jnɨɨ da presu Pedro. Ni saꞌa Herodes yukan kɨvɨ ka nasaꞌa chaa Israel, un viko ja ka nukuꞌun ini da ja ni ka ketaꞌu jnaꞌan da nuu yɨvɨ ñuu Egipto najanaꞌan. Viko un ka yee da staa stila tu yɨꞌɨ levadura. Aw Ni jnɨɨ da presu Jacobo, ñani Juan. Nu ni ndɨꞌɨ ni ka xndichi da chaa, ti ni ka jaꞌni da chaa jiin machete. 7@ i Nɨ kaꞌiin Bernabé jiin Saulo ñuu Antioquía, ti ɨɨn chaa nani Herodes, ni taꞌu jniñu ñuu Galilea. Ni kejaꞌa da jaꞌa da nundoꞌo yɨvɨ ka kandixia Jesús un. p?Y Siaꞌan ni ka saꞌa da, ti ni ka taji da xuꞌun un kuaꞌan jiin Bernabé jiin Saulo. Ti ni ka yɨndaꞌa da xuꞌun un nuu chaa ka taꞌu jniñu nuu yɨvɨ ka kandixia ñuu Judea. Ni jiꞌi Jacobo ti ni kɨvɨ Pedro vekaaz>m Yukan ti tɨjnɨ yɨvɨ ka kandixia Jesús kanchuku ñuu Judea, vasu nasa ni kundee kuaꞌa ɨɨn ɨɨn yɨvɨ. = Ni ka ndututu yɨvɨ ka kandixia un, ti ni jakuɨñɨ ɨɨn chaa nani Agabo nuu da naa da ti jiin inijnuni Espíritu ni kachi da ja koo ɨɨn jnama nɨ ñuyɨvɨ. Yukan ti ni kuu nava ni kachi da. Ni kuu un na kuiya ni kuñaꞌnu Claudio nuu ñuu Roma. .<U Nɨ kaꞌiin Bernabé jiin Saulo ñuu Antioquía, ni ka jakoyo uu chaa Jerusalén. Ja ni jaꞌa sɨɨn Yandios ɨɨn jniñu nuu da ja na kaꞌan da ja kuu ya. ;' Yukan ni kunchuku da ɨɨn kuiya jiin yɨvɨ ka kandixia Jesús, ti kuaꞌa yɨvɨ ni ka skuaꞌa jiin da naa da. Ti suni ñuu Antioquía yukan, ni ka kejaꞌa ka kaꞌan uu ga yɨvɨ un: ―Ndajaꞌa Jesús na konani “Yɨvɨ yɨndaꞌa Cristo”, ―ni ka kachi da. :! Yukan ti ni kee Bernabé kuaꞌan da ñuu Tarso, kuan nunduku da Saulo. Ni naniꞌin da Saulo, ti kuanukoyo tuku da ñuu Antioquía. e9C Siaꞌan ni kachi Bernabé, chi ni kuu da ɨɨn chaa vaꞌa. Ti jiin inijnuni Espíritu Santo ni kandixia nɨ ini da Jesús. Yukan kuu ja kuaꞌa yɨvɨ ni ka kejaꞌa ka kandixia da Jesús jiin jnuꞌun ni kaꞌan da. 87 Nu ni jaa da yukan, ti ni jini da ja chindee xaan Yandios yɨvɨ un, ti ni kusɨɨ ini da. Ti ni kachi da ja nɨ ini da ka siin i ichi Yandios. -7S Nu ni ka jini yɨvɨ ka kandixia Jesús ñuu Jerusalén ja ni ka kejaꞌa ka kandixia yɨvɨ ɨnga nación, ti ni ka taji da Bernabé kuaꞌan da ñuu Antioquía. ?6w Ti ni chindee Yandios maa da jiin taka jnuꞌun ni ka kaꞌan da. Yukan kuu ja kuaꞌa yɨvɨ ɨnga nación un ni ka xndoo da jnuꞌun maa da, ti ni ka kandixia da jnuꞌun Jesús. 5y Suni ni ka iyo yɨvɨ ni ka kandixia Jesús ñuu Chipre jiin ñuu Cirene, ti ni ka kee da ñuu da ti kuankoyo da ñuu Antioquía, ti ni ka kaꞌan da nuu yɨvɨ ka kaꞌan griego ja kanchuku yukan. Ti ni ka kachi da taka jniñu ni saꞌa Jesús. 4  Na ni ka jaꞌni da Esteban, suni ni ka ndikun da uu ga yɨvɨ ja ka kandixia Jesús yukan. Yukan kuu ja ni ka jinu da. Tɨjnɨ yɨvɨ un kuankoyo ichi ñuu Fenicia, ti tɨjnɨ da kuankoyo ichi ñuu Chipre, ti tɨjnɨ da kuankoyo ichi ñuu Antioquía. Ti yukan ni ka kaꞌan da jnuꞌun Yandios nɨnɨ nuu yɨvɨ Israel ni ga. Ti tukaa ni ka kaꞌan da nuu yɨvɨ ɨnga nación. J3  Nu ni ka jinisoꞌo taka chaa ka kandixia Jesús ñuu Jerusalén yukan, ti tukaa ni ka kaꞌan kuɨtɨ da. Ni ka kejaꞌa da ka nakanajaa da Yandios, ti ni ka kachi da: ―Ni jaꞌa Yandios jnuꞌun ja na nakani ini yɨvɨ ɨnga nación, ti na kuchaku i jiin ya ―ni ka kachi da. Kuaꞌan Bernabé ñuu Antioquía 2 Ni jaꞌa Yandios jnuꞌun ja ni chaa Espíritu Santo sɨkɨ yɨvɨ un, nanu ni jaꞌa ya jnuꞌun ja ni chaa ya sɨkɨ yoꞌo naa yo na ni ka kandixia yo Jitoꞌyo Jesús, ya kuu Cristo. Ti tu ni kuu kenchaa ri ja ni jaꞌa Yandios ―ni kachi Pedro. a1; Yukan ti ni nukuꞌun ini ri jnuꞌun ni kaꞌan Jesús na ni kachi ya nuu yo: “Ni skuanducha Juan jiin nducha, chi tu jaꞌi chaa Espíritu Santo, ko jaa ɨɨn kɨvɨ ti kuncha ya jiin ra naa ra”, ni kachi ya. 0 Ni kejaꞌa ri kaꞌan ri nuu yɨvɨ un, ti hora yukan ni ka niꞌin da Espíritu Santo, nanu ni ka niꞌin yoꞌo naa yo undi nuu. /% Na chaa Pedro ti na kachi da nuu ra nasa nanitaꞌu ra jiin tendɨꞌɨ jnaꞌan ra.” Jnuꞌun un ni kaꞌan tajnu un, ni kachi Cornelio. .# Ti ni kachi Cornelio nuu ri naa ri ja ni jini da ɨɨn tajnu Yandios ini veꞌe da, ja kandichi ya ti ni kachi ya: “Cornelio, taji uu chaa ka junukuachi nuu ra na kiꞌin da ñuu Jope, ti na kaꞌan ndaꞌu da jiin ɨɨn chaa nani Simón Pedro ja na kii da jaꞌa. .-U Ti ni kachi Espíritu Santo nuu ri ja tundo, kani ini ri kiꞌin ri jiin chaa un. Suni ni ka jaꞌan iñu ndajaꞌa jaꞌa jiin ri, ni ka kɨvɨ ri veꞌe chaa un. , Ti hora jña ni jakoyo uni chaa ñuu Cesarea veꞌe nuu kancha ri, ka nanduku da ruꞌu ja ni taji Cornelio da naa da. R+ Uni jinu ni kuu siaꞌan, ti sa ni ndaa saꞌma un kuanoꞌon andɨvɨ. q*[ Ni kaꞌan tuku Yandios ɨnga jinu: “Tu vaꞌa ja kachi ra ja tu kuu kaji ra ja jaꞌa ri nuu ra.” `)9 Ti ni kachi ri nuu ya: “Yandios, tu kuu kaji na, chi tu ni kutuꞌva na siaꞌan” v(e Ti ni jini soꞌo ri ja ni kachi Yandios: “Pedro, ndokuɨñɨ ti kaꞌni ra kuɨtɨ jaꞌa ti kaji ra.” .'U Ni jini vaꞌa ri chi ni ndeꞌe vaꞌa ri ja nuu saꞌma un kaꞌiin taka nuu kuɨtɨ, kuɨtɨ ka iyo kuun ndaꞌa, jiin koo, jiin taka kuɨtɨ ka jika nuu tachi. O& ―Kancha ra ñuu Jope. Ni kejaꞌa kanajaa ri Yandios, ti ni skoto ya nuu ri. Ni jini ri ɨɨn saꞌma kaꞌnu ja vekuun andɨvɨ, ti ka ndikun ndɨ kuun jikɨ, ti ni jinu undi nuu kande ri. ^%5 Yukan ti ni kachi Pedro taka ja ni jini da nuu chaa un naa da, ti ni kachi da: !$; ―Tu vaꞌa ni saꞌa ra ja ni kɨvɨ ra veꞌe yɨvɨ ɨnga nación ja tu ka iyo seña yɨkɨ kuñu, ti ni ka yee ra jiin da ―ni ka kachi da. Q# Ni nandeokuñɨ Pedro ñuu Jerusalén. Ni jaa da nuu kanchuku uu ga ndajaꞌa Jesús, ja ka kuu chaa Israel. Tɨjnɨ ndajaꞌa un ni ka kaꞌan ja na koo seña yɨkɨ kuñu yɨvɨ ɨnga nación nanu ni ka kaꞌan maa da naa da un ni ka kandixia da Jesús. Ti ndajaꞌa un ni ka kejaꞌa ka xndichi da Pedro, ti ni ka kachi da: " / Yukan ti ni ka jini taka ga apóstol un jiin taka ndajaꞌa Jesús kaꞌiin ñuu Judea, ja ni ka kandixia yɨvɨ ɨnga nación jnuꞌun Yandios. A!{ 0Yukan ti ni kachi Pedro ja na kuanducha yɨvɨ un, chi ni ka kachi i ja ni ka kandixia i taka jniñu ni saꞌa Jesús, ya kuu Cristo. Ti ni ka kaꞌan ndaꞌu yɨvɨ un jiin Pedro ja na kuncha da yukan jaku kɨvɨ jiin da naa da. Jnuꞌun ni kaꞌan Pedro nuu yɨvɨ ka kandixia Jesús ñuu Jerusalén^ 5 /Yukan ti ni kachi Pedro nuu chaa vekoyo jiin da un: ―Ni ka niꞌin yɨvɨ jaꞌa Espíritu Santo nanu ni ka niꞌin ruꞌu naa ri. Yukan kuu ja tundo kaꞌan, ti kachi ja tu kuu kuanducha da ―ni kachi Pedro. ]3 .Ni ka jini da ja ni ka niꞌin yɨvɨ un Espíritu Santo, chi ni ka jinisoꞌo da ja ka kaꞌan yɨvɨ un saꞌan yuꞌu ja ka kaꞌan yɨvɨ ɨnga nación, ti ka kaꞌan i ja Yandios kuu ja kuñaꞌnu xaan ga. 8i -Taka chaa vekoyo jiin Pedro un ja ni ka kandixia da Jesús, ko chaa Israel ka kuu da. Yukan kuu ja ni ka naa ini da ja ni ka niꞌin yɨvɨ ɨnga nación un Espíritu Santo. hI ,Nɨ kaꞌan Pedro jnuꞌun un, ti ni chaa Espíritu Santo sɨkɨ yɨvɨ ka ñusoꞌo un. J  +Tendɨꞌɨ profeta ni ka kaꞌan tɨjnɨ jnuꞌun un najanaꞌan, ti yukan kuu Jesús. Ni ka kachi da ja jaa ɨɨn kɨvɨ nu kuankaꞌnu ini Yandios nuu kuachi taka yɨvɨ, nu na kandixia ndaa i jniñu saꞌa Jesús ja kuu maa i naa i ―ni kachi Pedro nuu yɨvɨ un. Ni ka niꞌin yɨvɨ ɨnga nación Espíritu Santo L *Ti ni taꞌu ya jniñu ja na kaꞌan ri jnuꞌun ya nuu yɨvɨ naa i. Kaꞌan ri ja Yandios ni taji Jesús ja na taꞌu ya jniñu ñaꞌnu, chi jaa ɨɨn kɨvɨ ja kii maa Jesús, kii xndichi ya ñuyɨvɨ. Ti kɨvɨ un, tendɨꞌɨ yɨvɨ ni ka jiꞌi naa i, jiin tendɨꞌɨ yɨvɨ ka chaku un, jakuɨñɨ i nuu ya. zm )Tu ni ka jini tendɨꞌɨ yɨvɨ ya. Nɨnɨ ruꞌu naa ri. Ka kaꞌan ri ja ni ka jini ri ya, chi ni ka yee ri staa jiin ya, ti ni ka jiꞌi ri nducha jiin ya. Ti kɨvɨ ni nandoto ya nuu ñujiꞌi un, ni ka ndututu tuku ri jiin ya naa ri. U# (Ko nu uni kɨvɨ, ti ni naxndoto Yandios maa ya, ti ni ka jini tuku ri ya. c? 'Ka kaꞌan ri taka jniñu ni saꞌa Jesús ñuu Jerusalén jiin taka ga ñuu yɨndaꞌa nación Israel, chi ni ka jini ri taka ja ni saꞌa ya. Yukan ti ni ka jaꞌni chaa Israel ya, ni ka jatakaa da ya ndaꞌa cruz. .U %Ka jini ra nava ni jnaꞌan nación Israel na ti kuu ga kuiya. Xnaka Juan ni kaꞌan da jnuꞌun Yandios, ti ni skuanducha da yɨvɨ. Yukan ti Jesús, ɨɨn chaa ñuu Nazaret, ni kejaꞌa ya kaꞌan ya jnuꞌun Yandios ñuu Galilea, jiin nɨ ñuu Judea. Jini yo ja Yandios ni taji ya Jesús, ti ni jaꞌa ya Espíritu Santo nuu ya. Suni ni jaꞌa ya jniñu ñaꞌnu nuu Jesús. Ti Jesús ni jikonuu ya taka ñuu, ti ni saꞌa ya jniñu vaꞌa nuu yɨvɨ kanchuku un. Ni saꞌa ya tajna yɨvɨ ka jnaꞌan tachi xaan, chi ni chindee Yandios maa ya. +O $Ka jini ra ja ni kaꞌan Yandios nuu yɨvɨ Israel, ti ni kachi ya ja Jesús kuu Cristo, ya saꞌa ja na ndusɨɨ ini yo, ti taꞌu ya jniñu nuu nɨ ñuyɨvɨ. b= "Yukan ti ni kejaꞌa Pedro kaꞌan da nuu yɨvɨ un: ―Ja jini ri vijna ja kuu ini Yandios nuu tendɨꞌɨ yɨvɨ ɨnga nación. Nu ka nchañuꞌun i Yandios, ti ka jandatu i nuu ya, ti nakiꞌin ya yɨvɨ un. { !Tu ni kukuee na, ti ni jaꞌa na jnuꞌun nuu ni, ti vaꞌa saꞌa ni ja ni chaa ni. Ni ka ndututu taka na nuu Yandios, chi ka kuni kunsoꞌo na taka jnuꞌun ni kachi Yandios nuu ni ―ni kachi Cornelio. Jnuꞌun ni kaꞌan Pedro veꞌe Cornelio  Vijna taji uni chaa ñuu Jope, nuu ɨɨn chaa nani Simón, ja suni nani da Pedro, ja na kii da jaꞌa. Kancha da veꞌe Simón, chaa steꞌyu ñɨ un. Ti veꞌe chaa un kancha undi yuꞌu mar. Nu na chaa chaa un, ti kaꞌan da jiin ra”, ni kachi tajnu Yandios. =s Ti ni kachi da nuu na: “Cornelio, ni jinisoꞌo Yandios taka jnuꞌun jikantaꞌu ra nuu ya, ti jini ya ja chindee xaan ra yɨvɨ ndaꞌu. Yukan kuu ja nukuꞌun ini ya maa ra. yk Yukan ti ni jani Cornelio jnuꞌun, ti ni kachi da: ―Vijna ni kuu kuun kɨvɨ ja ni nakanajaa na Yandios veꞌe na jaꞌa. Suni hora vijna ni kuu, chi kaa uni jaꞌini ni kejaꞌa nakanajaa na Yandios. Iyo ndicha na chi siaꞌan ni nchañuꞌun na Yandios, ti ni skoto ya nuu na. Ni jini na ɨɨn chaa ñuꞌun saꞌma ndinchaa, ti ɨɨn tajnu Yandios ni kuu. -S Yukan kuu ja tukaa ndɨꞌɨ ini ri, ti vaji ri na ni jakoyo chaa ni ka ja kuaka ruꞌu. Ti vijna jikajnuꞌun ri: ¿Ndoo ni ka kana ra ruꞌu? ―ni kachi Pedro. 2] Ti ni kejaꞌa Pedro kaꞌan da: ―Ja ka jini ra ja ruꞌu kuu chaa Israel, ti roꞌo ka kuu chaa ɨnga nación naa ra. Yukan iyo ɨɨn jnuꞌun ja tu kuu kunchuku ri ni tɨꞌlɨ jiin ra naa ra, ti ni tu kuu najnaꞌan yo naa yo, chi tu ni iyo ley ja najnaꞌan yo najanaꞌan. Ko vijna ni kachi Yandios nuu ri ja tu kuu kaꞌan ri ja tu iyo ley, ti ni tu kuu kaꞌan ri ja tu kuu najnaꞌan ri jiin yɨvɨ ɨnga nación.  Ni ka kejaꞌa da ka ndajnuꞌun da, ni ka kɨvɨ da ini veꞌe, ti ni jini Pedro ja kuaꞌa yɨvɨ ni ka kututu un. 5 c Ko ni ndokani Pedro maa da, ti ni kachi da: ―Cornelio, ndokuɨñɨ. Tu vaꞌa ja nachiñuꞌun ra ruꞌu, chi suni ɨɨn chaa ñuyɨvɨ jaꞌa kuu ri ―ni kachi Pedro.  1 Ni jakoyo chaa un jiin Pedro, ti ni kee Cornelio ni ja nujnaꞌan da chaa, ni jakunjitɨ da nuu jaꞌa Pedro, ja kuni da na Chiñuꞌun da Pedro. N  Ni kundijin ɨnga kɨvɨ ni jakoyo da ñuu Cesarea. Ja ni ndɨꞌɨ taka jnaꞌan Cornelio jiin chaa mani da jiin, ni kana da ni ka ndututu veꞌe da. Ni ka ndututu da yukan ja ka ndatu da Pedro.  } Yukan ti ni kachi Pedro: ―Ñaꞌan ti kɨvɨ ini veꞌe, chi nuña tɨꞌlɨ nuu kusu ra naa ra ―ni kachi da. Ni kundijin ɨnga kɨvɨ, ti kuaꞌan Pedro jiin da naa da. Ti suni kuankoyo tɨjnɨ chaa ka kandixia Jesús kanchuku ñuu Jope. | q Ti ni ka kachi chaa un: ―Ɨɨn chaa nani Cornelio ja kuu capitán. Kuu da ɨɨn chaa vaꞌa. Ɨɨn tajnu Yandios ni kachi nuu da ja na kana da maa ni kiꞌin ni veꞌe da, ti na kunsoꞌo da taka jnuꞌun kaꞌan ni ―ni ka kachi da. 7 Yukan ti ni kuun Pedro, ni jaa da nuu kajiin chaa un, ti ni kachi da: ―Maa ri kuu ja ka nanduku ra, ¿ti na jniñu vekoyo ra? ―ni kachi da. +O Kuan kuun, ti kiꞌin ra jiin da. Tundo kani ini ra vasu chaa ɨnga nación ka kuu da, chi maa ri ni taꞌu jniñu nuu da ja kii da nu kancha ra ―ni kachi ya. ~u Nɨ ndoꞌo ini Pedro ja ni jini da un, ti ni kachi Espíritu Santo: ―Ni chakoyo uni chaa ka nanduku roꞌo. kO ti ni ka jikajnuꞌun da: ―¿Kancha ɨɨn chaa nani Simón Pedro jaꞌa nu? ―ni ka kachi da. dA Ni naa ini Pedro ja ni jini da yukan. Ti nɨ ndoꞌo ini da nau ja kuu yukan, ti ni ka kuyajni chaa ni taji Cornelio. Ti ka nduku jnuꞌun da nanu nchaa veꞌe chaa nani Simón. Ni jakoyo chaa un yuxeꞌe Simón, s_ Uni jinu ni kachi Yandios siaꞌan. Yukan ti ni jini Pedro ja ni ndaa manta un kuanoꞌon andɨvɨ. } Ni kaꞌan tuku Yandios ɨnga jinu: ―Tu vaꞌa ja kachi ra ja tu kuu kaji ra ja jaꞌa ri nuu ra ―ni kachi ya. ta Yukan ti ni kachi Pedro: ―Yandios, tu kuu kaji na, chi tu ni kutuꞌva na siaꞌan ―ni kachi da.  Ti ni jinisoꞌo Pedro ja ni kaꞌan Yandios, ti ni kachi ya: ―Pedro, ndokuɨñi, kaꞌni kuɨtɨ jaꞌa, ti kaji ra ―ni kachi ya.  Ti nuu saꞌma un kaꞌiin taka nuu kuɨtɨ, kuɨtɨ ka iyo kuun ndaꞌa, jiin koo, jiin taka kuɨtɨ ka jika nuu tachi. w~g Ni jini da andɨvɨ vekuun ɨɨn saꞌma kaꞌnu, ka ndikun ndɨ kuun jikɨ, ti kuan kuun undi nuu ñuꞌun. !}; Jiꞌi da tɨꞌlɨ soko, ti kuni da kusama da, ko ti kuvaꞌa ga ndeyu da. Yukan kuu ja ni kaa da sɨkɨ veꞌe un, ti yukan ni skoto Yandios nuu da. $|A Ni kundijin ɨnga kɨvɨ ja kaꞌiin da ichi, kuan kuyajni da ñuu Jope, ti koxiuu kɨvɨ yukan ni kaa Pedro sɨkɨ veꞌe un ja kanajaa da Yandios. {  Ni jani Cornelio jnuꞌun nuu chaa un taka ja ni jini da, ti ni taji da chaa un kuankoyo da ñuu Jope, ja na kin kana da Pedro. .zU Yukan ti kuaꞌan tajnu un. Ti Cornelio ni kana da uu chaa ka junukuachi nuu da jiin ɨɨn soldado ja ndito maa da. Ti soldado un suni ni kandixia da Yandios. Dy Ti kancha Pedro veꞌe ɨnga chaa nani Simón, ɨɨn chaa steꞌyu ñɨ. Ti veꞌe chaa un kancha undi yuꞌu mar. Yukan ti na xnaꞌan Pedro nuu ra nasa saꞌa ra ―ni kachi tajnu un. _x7 Taji uu chaa na kiꞌin kana da Simón Pedro, kancha da ñuu Jope, na kii da jaꞌa. mwS Ni ndeꞌe vaꞌa Cornelio nuu tajnu un, ni yuꞌu xaan da, ti ni kachi da: ―Ni jinisoꞌo Yandios taka jnuꞌun jikantaꞌu ra nuu ya, ti jini ya ja chindee xaan ra yɨvɨ ndaꞌu. Yukan kuu ja nukuꞌun ini ya maa ra. Hv  Ɨɨn kɨvɨ kaa uni jaꞌini ni naxnaꞌan Yandios maa ya nuu da, ti ni jini da ɨɨn tajnu Yandios ni chaa nuu kandichi da, ti ni kachi tajnu un nuu da: ―Roꞌo Cornelio ―ni kachi da. _u7 Ñavaꞌa da jnuꞌun chaa Israel, ansu maa chaa Israel ni kuu da, ko ni nchañuꞌun da Yandios jiin taka jnaꞌan da. Ti kuaꞌa xuꞌun ni jaꞌa da nuu yɨvɨ ndaꞌu. Nɨnɨ nakanajaa da Yandios taka kɨvɨ. -t U Kancha ɨɨn chaa nani Cornelio ñuu Cesarea. Ni kuu da ɨɨn capitán ni taꞌu da jniñu nuu ɨɨn ciento soldado. Ni ka yɨꞌɨ nuu soldado vekoyo ñuu Italia. s1 +Yukan ni kuncha Pedro tɨjnɨ kɨvɨ, ni nchaa da veꞌe ɨɨn chaa nani Simón, ɨɨn chaa steꞌyu ñɨɨ. Ni jaꞌan Pedro veꞌe Cornelior *Tendɨꞌɨ yɨvɨ ñuu Jope un ni ka jini nava ni jnaꞌan Dorcas, ti kuaꞌa ni ka kejaꞌa ka kandixia Jitoꞌyo Jesús. 4qa )Ni jnɨɨ da ndaꞌa ña, ti ni ndokani da ña. Yukan ti ni kana Pedro taka yɨvɨ, ndajaꞌa Jesús jiin ñaꞌan un, ti ni xnaꞌan da nuu yɨvɨ un ja chaku tuku ña. p3 (Tendɨꞌɨ ñaꞌan un ni keniꞌin Pedro kuankoyo ña, ni jakunjitɨ da ti ni jikantaꞌu da nuu Yandios. Yukan ni tuꞌva da nuu katuu ndɨyɨ un, ti ni kachi da: ―Ndoko Tabita ―ni kachi da. Yukan ti ni jiña ña nduchi ña. Ni ndeꞌe ña nuu Pedro, ti ni nukoo ña. xoi 'Yukan ti ni kee Pedro kuaꞌan da jiin da. Ni jaa da, ti ni kaa da nuu katuu ndɨyɨ yukan. Yukan kaꞌiin tɨjnɨ ñaꞌan ni kendo maa ɨɨn ka ndeꞌe xaan ña, ti ni ka xnaꞌan ña taka saꞌma ni saꞌa Dorcas na ni chaku ña. n &Ti ni ka jini ndajaꞌa Jesús ñuu Jope un ja kancha Pedro ñuu Lida. Yukan ni ka taji da uu chaa kuankoyo nuu kancha Pedro ñuu Lida, chi tu jika xaan. Ni ka jakoyo da yukan, ti ni ka kaꞌan ndaꞌu da jiin Pedro ja na kiꞌin da ñuu Jope, chi katuu ɨɨn ndɨyɨ ja na nɨ chaku i, kuu i ɨɨn yɨvɨ vaꞌa. Ti ni kachi da: ―Choꞌo ñuu un vijnañuꞌni ―ni kachi da. m% %Kɨvɨ jña ni kejaꞌa kuꞌu ña, ti ni jiꞌi ña. Ni ka skuchi yɨvɨ un yɨkɨ kuñu ña, ti ni ka skatuu ña ini ɨɨn veꞌe kuu uu. Ql $Ñuu Jope kancha ɨɨn ñasɨꞌɨ nani Tabita, ja ni nani ña Dorcas nuu yuꞌu griego. Suni ni kandixia ña Jesús, ti ka jaꞌa yɨvɨ ja yɨñuꞌun maa ña, chi chindee ña yɨvɨ ndaꞌu. k' #Tendɨꞌɨ yɨvɨ kanchuku ñuu Lida jiin yɨvɨ ñuu Sarón, ni ka jini ja ni nduvaꞌa da, ti ni ka kejaꞌa ka kandixia jnuꞌun Jesús. Yukan ti ni jaꞌan Pedro taka ñuu nuu kanchuku yɨvɨ ka kandixia Jesús. Suni ni jaꞌan da ñuu Lida ja na kuni da nasa kanchuku yɨvɨ ka kandixia Jesús yukan. ,gQ Ti kuiya yukan, tukaa ni iyo nundoꞌo nuu yɨvɨ ka kandixia Jesús ñuu Judea, ñuu Galilea, jiin ñuu Samaria. Ni ka ndundee ini yɨvɨ un, ti ni ka kejaꞌa ka ndukuaꞌa, ti ka jandatu i jniñu taꞌu Yandios. Ti Espíritu Santo, jaꞌa ya jnundee ini i naa i. Ni nduvaꞌa Eneas >fu Nu ni ka jini uu ga ndajaꞌa un ja ka kuni da kaꞌni da Saulo, ti ni ka taji da uu chaa kuankoyo jiin da ñuu Cesarea. Ti yukan ni ka nataji da chaa kuanoꞌon da ñuu da Tarso. e' Ni kaꞌan da jnuꞌun un nuu chaa Israel ja ka kaꞌan yuꞌu griego, ko tu ni ka jantaꞌu chaa un maa da, ti ka kuni da kaꞌni da Saulo. d/ Yukan ti ni ka nakiꞌin apóstol un Saulo, ni ka jikonuu da ñuu Jerusalén. Ti suni ni kaꞌan da jnuꞌun Jesús jiin jnundee ini yukan. 5cc Yukan ni nakiꞌin Bernabé Saulo, ti ni janchaka da chaa nuu apóstol, ni nama da chaa un, ti ni kachi da: ―Saulo jaꞌa, ni jini da Jesús ichi kuaꞌan da ñuu Damasco, ti ni kaꞌan Jesús jiin da. Ja yukan kuu ja ni kuu ndee ini da ni kaꞌan da jnuꞌun Jesús ñuu un ―ni kachi Bernabé. _b7 Kuanoꞌon Saulo ñuu Jerusalén tuku ja kuni da najnaꞌan da jiin taka ga yɨvɨ ka kandixia Jesús yukan, ko ni ka yuꞌu chaa un ndeꞌe da Saulo, chi tu ka kandixia da ja ni nduu Saulo ndajaꞌa Jesús. ]a3 Suni ni ka iyo yɨvɨ ni kejnaꞌan ini jiin Saulo, ja ni ka kejaꞌa ka kandixia jnuꞌun Jesús ni kaꞌan da. Ni ka nama da chaa ɨɨn jakuaa. Ni ka chundee da Saulo ini ɨɨn chika kaꞌnu, ti ni ka skuun da chaa yuꞌu nama un jiin yoꞌo. Yukan ni kaku da, ti ni jinu da kuaꞌan da. Ni kaꞌan Saulo jnuꞌun Jesús ñuu Jerusalén +`O Ni jini Saulo ja siaꞌan ka ndoꞌo ini chaa un. Suni kuu nduu kuu ñuu ka ndito da yuxeꞌe nama kaꞌnu ja ndasɨ yuꞌu ñuu un ja ka kuni kaꞌni da Saulo. \_1 Nu ni kuu kɨvɨ, ti ni ka ndajnuꞌun chaa Israel un nasa kaꞌni da Saulo. ^ Ni jaꞌa Yandios jnundee ini Saulo, ti ni kachi da nuu chaa Israel kanchuku ñuu Damasco un, ja Jesús kuu Cristo ja ni taji Yandios ja taꞌu jniñu ñaꞌnu. Ti chaa un tu ni ka kuu ndeokani da jnuꞌun ni kaꞌan Saulo. Ni kaku Saulo nuu chaa Israel B]} Ni ka jinisoꞌo yɨvɨ un jnuꞌun ni kaꞌan Saulo, ti tendɨꞌɨ ni ka naa ini, ti ni ka kejaꞌa ka ndajnuꞌun: ―Ndoꞌo ini yo ja ni chaa Saulo ja na jnɨɨ da presu taka yɨvɨ ka kandixia Jesús ñuu yo, ti kin nchaka da nuu sutu ka kuñaꞌnu un, ko vijna tukaa saꞌa da siaꞌan ―ni ka kachi da. t\a Ni jaꞌan Saulo veñuꞌun yɨvɨ Israel, ti ni kachi da ja maa ɨɨn ni Jesús kuu Seꞌe Yandios. @[y Ni ndokaji da, ti ni ndundee ini da. Yukan ni kuncha Saulo tɨjnɨ kɨvɨ jiin yɨvɨ ka kandixia Jesús kanchuku ñuu Damasco. Ni kejaꞌa Saulo xnaꞌan da nuu yɨvɨ ñuu Damasco ~Zu Yukan na ti ni ndundijin nduchi Saulo, chi ni kenchaa viko nduchi da, ti ni kuu ndeꞌe da, ti ni janducha da. QY Yukan ti kuaꞌan Ananías veꞌe nuu kancha Saulo un. Ni kɨvɨ da ini veꞌe un, ti ni chuxndee da ndaꞌa da sɨkɨ Saulo, ti ni kachi da: ―Ñani Saulo, ja ni jini ra Jitoꞌyo Jesús ichi vaji ra. Maa ya ni taji ruꞌu vaji ri ja na kuu ndeꞌe tuku ra, ti niꞌin ra Espíritu Santo ―ni kachi Ananías nuu Saulo. ]X3 Ti na kuni da nasa kondoꞌo da ja sɨkɨ ruꞌu ―ni kachi Yandios nuu Ananías. rW] Yukan ti ni kachi Yandios nuu Ananías: ―Tu yuꞌu ra kiꞌin ra nuu kancha Saulo, chi ruꞌu ni taꞌu jniñu nuu da. Ni nakaji ri chaa un kaꞌan da jnuꞌun ri nuu yɨvɨ tɨjnɨ nación yukan, jiin yɨvɨ nación Israel. 4Va Ti vijna kancha da ñuu jaꞌa, chi ja ndisojniñu da nuu sutu ka kuñaꞌnu un ja na jnɨɨ da presu yɨvɨ ñuu yo ka kandixia Jesús ―ni kachi Ananías nuu Yandios. QU Yukan ti ni kachi Ananías: ―Niꞌin Yandios, tɨjnɨ yɨvɨ ka kaꞌan jnuꞌun chaa un, ti ka kaꞌan da naa da ja ni jaꞌa xaan da nundoꞌo nuu yɨvɨ ka kandixia Jesús ñuu Jerusalén. T Ni jini da vaji ɨɨn chaa nani Ananías, ti chuxndee da ndaꞌa da sɨkɨ da ja na kuu ndeꞌe tuku da ―ni kachi Yandios. ES Ti ni kachi Yandios: ―Ndokuɨñɨ ti kiꞌin ra ɨɨn ichi nani Ichi Ndoo. Ti veꞌe Judas yukan kajnuꞌun ra ɨɨn chaa ñuu Tarso, nani Saulo. Vinañuꞌni nakanajaa da ruꞌu. [R/ Ti ñuu Damasco un kancha ɨɨn chaa kandixia Jesús, nani da Ananías. Ti nuu ɨɨn jani ni kachi Yandios nuu da: ―Roꞌo Ananías. Ti ni kachi Ananías: ―Jiꞌin Yandios, ¿na jniñu kuni ni saña? iQK Ni kuncha da uni kɨvɨ ja tu ni kuu ndeꞌe da. Tu ni yee da staa, ni tu ni jiꞌi da nducha. DP Ni ndokuɨñɨ Saulo, ni jiña da nduchi da, ko tukaa ga ni kuu ndeꞌe da, chi ni kukuaa da. Yukan ti ni ka jnɨɨ chaa kuankoyo jiin da un ndaꞌa da, ti ni ka kɨvɨ da ñuu Damasco. O Chaa kuankoyo jiin Saulo, tu ni ka kaꞌan da chi ni ka yuꞌu xaan da. Ni ka jinisoꞌo da ja ni kaꞌan, ko tundo ni ka jini da. lNQ Ndokuñɨ ti kɨvɨ ra ñuu, ti ɨɨn yɨvɨ ñuu yukan kachi nuu ra ndoo saꞌa ra, ni kachi ya. M# Ti ni kachi Saulo: ―Taa, ¿nau niꞌin kaꞌan? Ti ni kachi tuku ndusu un: ―Maa ri kuu Jesús, ti roꞌo kuu ja ka kanaa jiin ri. L3 Ni nduva Saulo nuu ñuꞌun, ti ni jinisoꞌo da ɨɨn ndusu andɨvɨ ni kachi: ―Roꞌo Saulo, ¿ndoo ka kanaa ra jiin ri? ―ni kachi ndusu un. lKQ Yukan ti ni kee da kuaꞌan da. Ni kuyajni da ñuu Damasco, ti ni ndinchaa ɨɨn nduva sɨkɨ da. J Ti ni jikan da tutu nuu sutu kuñaꞌnu ñuu Jerusalén ja kiꞌin nuu sutu kaꞌiin ñuu Damasco. Yukan ni niꞌin jnuꞌun ndee ini da ja jnɨɨ da presu taka yɨvɨ ka kandixia Jesús ja ndejnaꞌan da jiin. Ti kin nchaka da presu yukan undi ñuu Jerusalén. /I Y Tu jaꞌncha ini Saulo ja ka kanaa da jiin yɨvɨ ka kandixia Jesús. Ni kachi da ja kaꞌni da yɨvɨ un. Yukan ti ni jaꞌan da nuu sutu kuñaꞌnu ga ñuu Israel. dHA(Ni kunde Felipe ñuu nani Azoto. Ni kee da yukan, ti kuaꞌan da kaꞌan da taka jniñu ni saꞌa Jesús. Siaꞌan ni kaꞌan da taka ñuu ni yaꞌa da undi ni jaa da ñuu Cesarea. Ni nakiꞌin Saulo ichi Yandios G'Ni ka ndaa da yuꞌu nducha un, ti Espíritu Santo kuaꞌan ya jiin Felipe ichi ɨnga ñuu nani Azoto. Ti tukaa ni jini chaa Etiopía un nuu da, chi kuaꞌan da. Ni siin chaa Etiopía un ichi kuaꞌan da, ko ja ni ndusɨɨ ini da, chi ja ni kandixia da Jesús. Z,~~#}H|P{czqy^wvuu~tsrqHpSonemlykk'jii:gfedd`_}^]\W[>Saꞌa yo ja kuan kuu ñuu, ti Pablo jiin Silas ka kanajaa da Yandios, ti ka jita da himno. Ti taka chaa kaꞌiin ini vekaa un ka ñusoꞌo da. ai;Siaꞌan ni ka kachi juez nuu policía un, ti policía un ni ka jnɨɨ da chaa, ti ni ka jnaa da undi sandɨꞌɨ ni ga jikɨ vekaa un. Ti ni ka saꞌa kutu da sɨꞌɨn Pablo jiin Silas tɨkuɨ yujnu naꞌnu. 9hkNi ka kani xaan da Pablo jiin Silas, ti ni ka jnaa da chaa vekaa, ti ni ka kachi da nuu policía ndito vekaa un: ―Kundito vaꞌa ra chaa jña naa da ―ni ka kachi da. .gUSuni siaꞌan ni ka kachi tendɨꞌɨ yɨvɨ un. Yukan ni ka kachi juez nuu policía: ―Tava saꞌma da, ti kani ra yujnu sɨkɨ da naa ra ―ni ka kachi da. f+Ka kaꞌan da ja na kuandatu yo jnuꞌun da, ko tu kaꞌan ley yo ja kuandatu yo jnuꞌun da, chi Roma taꞌu jniñu nuu yo ―ni ka kachi da. eKuankoyo chaa un jiin da naa da nuu juez un, ti ni ka kachi da: ―Ka jaꞌa chaa jaꞌa nundoꞌo ñuu yo, ti chaa Israel ka kuu da. ydkYukan ti nu ni ka jini chaa ka taꞌu jniñu nuu ña un, ja tukaa ga niꞌin ña xuꞌun, chi ni kenchaa tachi xaan un. Yukan ti ni ka jnɨɨ da Pablo jiin Silas kuankoyo da jiin da nuu ni ka ndututu chaa ka kuñaꞌnu nuu yaꞌu un. Jc Siaꞌan ni ndikun ña tɨjnɨ kɨvɨ ruꞌu naa ri undi tukaa ni kundee Pablo. Ti ni ndeokoto da nuu ña, ti ni kachi da nuu tachi xaan ja yɨꞌɨ jiin ña un: ―Na kachi ri ja kin kee ra ini ñaꞌan jña, nava jniñu taꞌu Jesús, ya kuu Cristo ―ni kachi da. Ti hora jña ni kenchaa tachi xaan un kuaꞌan. bNi kejaꞌa ndikun ña Pablo jiin tendɨꞌɨ ri naa ri, ti ni kejaꞌa ña kanajiin koꞌo ña, ti ni kachi ña: ―¡Chaa jaꞌa ka saꞌa da jniñu ja kuu Yandios ñaꞌnu kancha andɨvɨ! ¡Ka jani da jnuꞌun nasa nanitaꞌu yo! ―ni kachi ña. daAƗnga kɨvɨ kuankoyo ri ichi nuu ka kanajaa chaa Israel un Yandios. Ni ka ndejnaꞌan ri jiin ɨɨn ñaꞌan suchi. Nɨnɨ kaꞌan ña nuu yɨvɨ nasa kuu ɨnga kɨvɨ vaji, ti kaꞌan ña nasa jnaꞌan yɨvɨ un, chi yɨꞌɨ tachi xaan jiin ña. Ni kuu ña muzu uu ga chaa un naa da, ti ni niꞌin kuaꞌa ña xuꞌun nuu chaa un naa da. ` Ni janducha ña jiin taka jnaꞌan ña kanchuku veꞌe ña, ti ni kachi ña nuu ri naa ri: ―Ñaꞌan veꞌe ri, ti kendo ra naa ra, chi ka jini ra ja kandixia ndaa ri Jesús ―ni kachi ña. Ni chayɨka ña ruꞌu naa ri, ti ni ka jaꞌan ri veꞌe ña. L_Ɨɨn ñasɨꞌɨ un ni nani ña Lidia. Xiko ña saꞌma vaꞌa, saꞌma ja ni ka saꞌa jiin yuꞌva nchaa. Ni kuu ña ɨɨn ñaꞌan ñuu Tiatira, ti suni ni nchañuꞌun ña Yandios nanu ka saꞌa yɨvɨ Israel. Ni chunsoꞌo vaꞌa ña, ti ni chindee Yandios maa ña. Yukan kuu ja ni kandixia ña nava ni kachi Pablo. ^ Ɨɨn sábado kuankoyo ri yuꞌu ñuu un, ni ka jaꞌan ri nuu ni ka ndututu yɨvɨ Israel yuꞌu ɨɨn yucha un, ja kanajaa da Yandios. Ni jakoyo ri, ti ni ka nukoo ri, ti ni ka kaꞌan ri jiin ñasɨꞌɨ ni ka ndututu yukan. Ni ka kaꞌan ri jnuꞌun Yandios. P] Yukan ni ka xndoo ri barco ti kuankoyo ri ñuu Filipos, ja kuu ɨɨn ñuu kaꞌnu yukan. Tu iyo ɨnga ñuu kaꞌnu ga ja kuu ñuu Macedonia un ja yɨndaꞌa ñuu Roma. Naꞌan ni kuꞌiin ri yukan. \) Ni ka kɨvɨ ri barco ñuu Troas yukan, ti kuankoyo ndoo ri undi ñuu Samotracia. Ni kundijin ɨnga kɨvɨ, ni jakoyo ri ñuu Neápolis. ^[5 Yukan kuu ja ni jini Pablo nuu jani da. Ruꞌu Lucas suni ni jaa ri nuu kaꞌiin Pablo jiin chaa kuaꞌan jiin da. Yukan ni ka saꞌa tuꞌva ri maa ri, ti kuankoyo ri ñuu Macedonia, chi ni ka jini ri ja Yandios taji ruꞌu ja na kinkoyo ri yukan, ja na kaꞌan ri jnuꞌun ya nuu yɨvɨ yukan. Kaꞌiin Pablo jiin Silas ñuu Filipos _Z7 Yukan ni ka kixi da jakuaa, ti ni jani Pablo ja ni jini da ɨɨn chaa ñuu Macedonia kandichi da yukan. Kndaꞌu da jiin Pablo, ti ni kachi da: ―Yaa ni ñuu Macedonia, ti chindee ni saña naa na ―ni kachi da. OYYukan kuu ja ni ka kɨvɨ da ñuu Misia, ti ni jakoyo da ñuu Troas. 2X]Yukan ti na jakoyo da nuu ndejnaꞌan ñuu Misia jiin ɨnga ñuu, chi ka kuni kinkoyo da ñuu Bitinia, ko Espíritu Santo tu ni jaꞌa ya jnuꞌun ja kinkoyo da yukan. KWPablo jiin chaa kuaꞌan jiin da, ni ka yaꞌa da ñuu Frigia, ti suni ni ka yaꞌa da ñuu Galacia, chi Espíritu Santo tu ni jaꞌa ya jnuꞌun ja kaꞌan da jnuꞌun Yandios ñuu Asia. @VyYukan kuu ja ni ka kundee ini yɨvɨ ka kandixia un, chi ni ka kandixia ndaa da Yandios. Ti taka kɨvɨ kuan kukuaꞌa yɨvɨ ka kandixia un. Ni jani Pablo ɨɨn chaa ñuu Macedonia yUkYukan ni ka yaꞌa da ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn ñuu un, ti ni ka jani dajnuꞌun nava ni ka chiso da nuu tutu un. yTkYukan kuu ja ni kuni Pablo ja na kiꞌin Timoteo jiin da, ko xnakan ni saꞌa da seña yɨkɨ kuñu Timoteo nava tu kaꞌan chaa Israel kanchuku un sɨkɨ da, chi ka jini da ja chaa griego kuu tata da, ti tu siuku da jnuꞌun chaa Israel. zSmYɨvɨ ka kandixia ñuu Listra ni ka kachi ja chaa vaꞌa kuu Timoteo. Suni siaꞌan ni ka kachi yɨvɨ Iconio. #R AYukan ti Pablo jiin Silas ni na jakoyo tuku da ñuu Derbe. Ni ka nayaꞌa tuku da ñuu Listra. Yukan ni ka ndejnaꞌan da jiin ɨɨn chaa nani Timoteo. Ni ndɨvɨ da jiin Yandios. Nana da ni kuu ña ɨɨn ñaꞌan Israel, ko suni ni kandixia ña Jesús. Tata da ni kuu chaa griego. %QC)Ni ka yaꞌa da ñuu Siria, ni ka yaꞌa da ñuu Cilicia, ti ni ka jaꞌa da jnundee ini taka chaa ka kandixia un. Ni chindee Timoteo Pablo jiin SilasBP}(Yukan ti kuaꞌan Pablo jiin Silas. Ti yɨvɨ ka kandixia un ni ka jikantaꞌu i nuu Yandios ja na chindee ya Pablo jiin chaa kuaꞌan jiin da tuku. Yukan ti ni ka kee da kuaꞌan da. 1O['Bernabé jiin Pablo tu ni ka kejnaꞌan ini da, ti ni ka kusɨɨn da naa da. Yukan ti kuaꞌan Bernabé jiin Marcos ni ka kɨvɨ da barco, ti kuankoyo da ñuu Chipre. N&Ko Pablo tu kuni da, chi ni xndoo Juan Marcos da naa da ñuu Panfilia, ti tukaa ni jaꞌan da jiin da ja saꞌa da jniñu yukan. JM %Bernabé kuni da ja na kiꞌin Juan Marcos jiin da naa da. pLY$Yukan ni jaa ɨɨn kɨvɨ ja ni kachi Pablo nuu Bernabé: ―Na nandeokuñɨ yo taka ñuu nuu ni ka kaꞌan yo jnuꞌun Yandios undi nuu. Ndeꞌe yo nasa kanchuku taka yɨvɨ ni ka kandixia jnuꞌun Jesús un ―ni kachi da. kKO#Ti Pablo jiin Bernabé ni ka kendo da ñuu Antioquía yukan. Ni ka skuaꞌa da jiin yɨvɨ un, ti ni ka kaꞌan da jnuꞌun Yandios. Yukan ti suni kuaꞌa chaa ni ka kaꞌan jnuꞌun Yandios yukan. Kuaꞌan Pablo jinu kuu uu NJ"Ko ni ndoꞌo ini Silas ja kendo da yukan jaku ga kɨvɨ niku. aI;!Ni kuꞌiin da jaku kɨvɨ yukan, ti ni ka nataji tuku yɨvɨ un Judas jiin Silas kuankoyo da nuu kaꞌiin chaa ni ka taji da un. Ti ni ka kachi da nuu da: ―Na kukuee jiin ra naa ra nuu Yandios ―ni ka kachi da. qH[ Yukan ti Judas jiin Silas ni ka kejaꞌa da ka kaꞌan da nuu yɨvɨ un, chi suni ka kuu da chaa ka kaꞌan jnuꞌun Yandios, ti suni ni ka jaꞌa da jnundee ini yɨvɨ un. Ni ka chindee da yɨvɨ un, ti ni ka kusɨɨ tuku ini da. mGSNu ni ka kaꞌu yɨvɨ un tutu un, ni ka kusɨɨ xaan ini da, chi ni jaꞌa da jnundee ini nuu da. Yukan ti Pablo jiin chaa ka jika da jiin da, kuankoyo da jiin jnuꞌun yukan ñuu Antioquía. Yukan ni ka kana da taka yɨvɨ ka kandixia un, ti ni ka nakuaꞌa da tutu un. OETu kuu kaji ra ja ka soko yɨvɨ nuu santu. Tu kuu kaji ra kuñu kuɨtɨ nu tu ni jatɨ ndɨꞌɨ nɨñɨ tɨ, ni tu kuu kaji ra nɨñɨ kuɨtɨ. Roꞌo chaa naa ra, tu kuu kunchaka ra ɨnga ñasɨꞌɨ. Suni siaꞌan ñasɨꞌɨ naa ña, tu kuu kunchaka ña ɨnga chaa. Nu na koto ra maa ra naa ra ti vaꞌa kunchuku ra. Na kukuee jiin ra naa ra nuu Yandios.” Yukan kuu tutu ni ka saꞌa da nuu yɨvɨ Antioquía na ni ka ndututu da ñuu Jerusalén. jDMNi chindee Espíritu Santo ruꞌu naa ri. Yukan kuu ja ka ndoꞌo ini ri ja na kachi ri nuu ra ja tu nɨnɨ kuu ja kuandatu ra taka jnuꞌun najanaꞌan, ko nɨnɨ kuu ja koto ra maa ra nuu taka jnuꞌun ka chiso ri jaꞌa. C Yukan kuu ja na taji ri Judas jiin Silas jiin da naa da. Ka kaꞌan kaji da nuu ra naa ra sɨkɨ jnuꞌun ka chiso ri jaꞌa. BNi ka jaꞌan da tɨjnɨ ñuu nuu ni ka kuni kaꞌni yɨvɨ da naa da, chi ka saꞌa da jniñu ja kuu Jitoꞌyo Jesús, ya kuu Cristo. 4AaNi ka ndajnuꞌun taka ri naa ri, ti ni ka nduku ri uu chaa na jakoyo da nuu kaꞌiin ra. Jakoyo da jiin Bernabé jiin Pablo. Ka kusɨɨ ini ri jiin Bernabé jiin Pablo. a@;Ni chaa jnuꞌun jaꞌa ja uu chaa ka jika jiin ri ni ka kee da jaꞌa, ti kuajakoyo da jña, ti ka jaꞌa da tɨꞌlɨ nundoꞌo nuu ra naa ra, ti vijna ka ndɨꞌɨ ini ra naa ra. Tu ni ka taji ri chaa un naa da. A?{Ni ka jaꞌa yɨvɨ un ɨɨn tutu ka yɨndaꞌa chaa un. Ti tutu un ni taji da nuu yɨvɨ ɨnga nación ja kanchuku ñuu Antioquía, ñuu Siria, jiin ñuu Cilicia, ti ni ka kachi da siaꞌan: “Ruꞌu apóstol naa ri jiin chaa ka kuñaꞌnu jiin uu ga chaa ka kandixia jaꞌa. Ka kanxiaꞌu ri jiin ra naa ra. 5>cYukan ti apóstol jiin chaa ka yɨndaꞌa yɨvɨ un, jiin uu ga yɨvɨ ka kandixia Jesús un, ni ka ndoꞌo ini da ja nakaji da uu chaa taji da kinkoyo da jiin Pablo jiin Bernabé ñuu Antioquía. Yukan ti ni ka taji da Judas Barsabás jiin Silas, chaa ka kuñaꞌnu nuu yɨvɨ ka kandixia un. W='Kaꞌan ri ja na kachi yo jnuꞌun jaꞌa, chi taka ñuu ka kaꞌan yɨvɨ jnuꞌun un ja siaꞌan ni chiso Moisés najanaꞌan, ti taka sábado ka skuaꞌa yɨvɨ jnuꞌun un ini veñuꞌun Israel undi vijna. Ti nu xnaa yo jnuꞌun Moisés, yukan tu jajnaꞌan ini yɨvɨ un ―siaꞌan ni kachi Jacobo nuu yɨvɨ ni ka ndututu un. <Chi so ja na saꞌa yo ɨɨn tutu na kiꞌin, ti yukan na chiso yo ja koto ma kaji ga i kuñu kuɨtɨ ni ka soko ɨnga yɨvɨ un nuu santu i, ti chaa iyo ñasɨꞌɨ koto kunchaka da ɨnga ñasɨꞌɨ. Ti suni ñaꞌan ka iyo yɨɨ, koto kunchaka ña ɨnga chaa. Suni na chiso yo ja koto ma kaji i kuñu kuɨtɨ ka neꞌne, xi kuɨtɨ ka kanchaa ti ni nɨñɨ tɨ, koto ma kaji i naa i. s;_Yukan kuu ja ndoꞌo ini ri ja tu kuu kuaꞌa yo nundoꞌo nuu yɨvɨ ɨnga nación ja ka kandixia. W:'Siaꞌan ni kachi Yandios na ni xnaꞌan ya nuu yo na janaꞌan. Kachi tutu. [9/Yukan kuu ja na nduku ndaa yɨvɨ ɨnga nación ruꞌu, ti kandixia ruꞌu. 08YNu vaji ga kɨvɨ, ti chaa ɨɨn chaa kuu Cristo, chi maa ri taji da.Na ni chaku David ni ka nchañuꞌun ndaa yɨvɨ ruꞌu, ko ni jaa ɨɨn kɨvɨ ja ni ka xndoo ruꞌu.Ti jaa ɨɨn kɨvɨ ja kunchañuꞌun tuku yɨvɨ ruꞌu, nanu ni ka nchañuꞌun ruꞌu na ni chaku David. 7Suni jnuꞌun un ni ka chiso profeta najanaꞌan nasa chindee Yandios yɨvɨ ɨnga nación na ni ka kaꞌan da jnuꞌun Yandios: k6OJa ni kachi Simón Pedro nasa ni nakaji Yandios yɨvɨ ɨnga nación, ti ni ka ndɨvɨ i nuu ya. |5q Nu ni ndɨꞌɨ ni ka kaꞌan Pablo jiin Bernabé, ti ni kachi Jacobo: ―Roꞌo naa ra, kunsoꞌo na kaꞌan ri. ^45 Yukan ti ni ndɨꞌɨ yɨvɨ un ni ka jasɨ yuꞌu, chi ni kaꞌan kaji da. Suni ni ka chunsoꞌo da taka jnuꞌun ni ka kaꞌan Pablo jiin Bernabé. Ni ka jani da jnuꞌun nava ni chindee Yandios maa da, ja ni ka saꞌa da jniñu ñaꞌnu nuu yɨvɨ ɨnga nación. Ni ka jini yɨvɨ un nasa saꞌa Yandios jniñu, ti ni ka naa ini i. I3  Ansu nɨnɨ siaꞌan ti sa ketaꞌu yo, chi ketaꞌu yo siaꞌan ni nava kuni maa Jesús. Ti suni siaꞌan ni ka ketaꞌu yɨvɨ ɨnga nación yukan ―siaꞌan ni kaꞌan Pedro nuu chaa un. $2A Nu kachi yo nuu yɨvɨ ka kandixia Jesús ɨnga nación ja na siin jnuꞌun ni xndoo Moisés, kondoꞌo yɨvɨ un. Yukan kuu ja tu vaꞌa kachi yo. Jini yo ja jnaꞌan yo janaꞌan, tu ni ka kundee da siuku da taka jnuꞌun ni kachi Moisés. Ti ni yoꞌo, tu ka kundee yo siuku yo. 31_ Tu ni kachi Yandios nuu yo: “Tu kaxan yɨvɨ ɨnga nación, chi roꞌo kuu ja kaxan.” Suni ni jantaꞌu Yandios yɨvɨ ɨnga nación naa i, chi ni ka kandixia i ya. w0gJini Yandios añu taka yɨvɨ naa i, ti ni xnaꞌan ya nuu yo ja ni jantaꞌu ya yɨvɨ un, chi ni taji ya Espíritu Santo nuu i nanu ni taji ya Espíritu Santo nuu yoꞌo naa yo. Yukan kuu jnuꞌun ja ni jantaꞌu Yandios yɨvɨ yukan. / Kani xaan ni ka ndajnuꞌun da sa ni ndokuɨñɨ Pedro, ti ni kaꞌan da: ―Roꞌo naa ra, ja ka jini ra ja undi najanaꞌan ni taji Yandios ruꞌu ja kaꞌan ri nuu yɨvɨ ɨnga nación. Nu ni ka jinisoꞌo i jnuꞌun Yandios, ti suni ni ka kandixia i. .7Yukan ja ni ka ndututu apóstol jiin chaa ka yɨndaꞌa yɨvɨ ka kandixia un, ja ndajnuꞌun da sɨkɨ jniñu Pablo jiin chaa ka jika jiin da. C-Yukan kaꞌiin tɨjnɨ chaa fariseo ja ni ka kandixia Jesús. Ni ka ndokuɨñɨ da, ti ni ka kachi da: ―Kanu kuu ja na koo seña yɨkɨ kuñu taka yɨvɨ ka kandixia Jesús, nava ni kachi Yandios najanaꞌan, ti suni kanu kuu ja na kachi yo ja na saꞌa yɨvɨ taka jnuꞌun ni xndoo Moisés ―ni ka kachi da. 5,cNi jakoyo Pablo jiin chaa ka jika jiin da ñuu Jerusalén, apóstol un jiin chaa ka kuñaꞌnu nuu yɨvɨ kandixia un, jiin taka yɨvɨ ka kandixia un, ni ka kanxiaꞌu jiin da naa da. Yukan ti Pablo jiin jnaꞌan da un ni ka jani da jnuꞌun nava ni saꞌa Yandios taka ñuu ni ka jaꞌan da. u+cYɨvɨ Antioquía un ni ka taji da kuankoyo da ñuu Jerusalén. Ichi kuankoyo da ni ka yaꞌa da ñuu Fenicia jiin ñuu Samaria. Nu ni ka yaꞌa da ñuu yukan, ni ka jani da jnuꞌun nuu yɨvɨ ka kandixia un, ja ni ka kejaꞌa yɨvɨ ɨnga nación ka xndoo i jnuún i ti ka kandixia i Jesús. Yukan ti tendɨꞌɨ yɨvɨ ka kandixia un ni ka kusɨɨ ini i. *Ko Pablo jiin Bernabé tu ni ka jajnaꞌan ini da, ti ni ka chajnaꞌan da jnuꞌun jiin yɨvɨ Judea un. Yukan ti ni ka jaꞌa yɨvɨ Antioquía un jniñu nuu Pablo jiin Bernabé jiin uu ga chaa ka kandixia un, ja na kinkoyo da ñuu Jerusalén nuu kanchuku apóstol jiin chaa ka kuñaꞌnu nuu yɨvɨ kandixia un, ja na ndajnuꞌun da sɨkɨ nundoꞌo iyo ñuu Antioquía. %) ENu ni ka najakoyo Pablo jiin Bernabé ñuu Antioquía tɨjnɨ yɨvɨ ni ka kee ñuu Judea, ti kuankoyo i ñuu Antioquía. Yɨvɨ Israel ni ka kuu i, ko ni ka kandixia i Jesús. Yukan ni ka kejaꞌa yɨvɨ ka skuaꞌa jiin yɨvɨ ɨnga nación ja ka kandixia i Jesús, ti ni ka kachi i: ―Kuni ja na koo seña yɨkɨ kuñu ra naa ra nava ni kachi Moisés, chi nu tuu, ti tu ketaꞌu ra naa ra ―ni ka kachi da. (Yukan ti naꞌan ni kunchuku Pablo jiin Bernabé jiin yɨvɨ ka kandixia un. Ni ka ndututu yɨvɨ ka kandixia ñuu Jerusalén'{Ni jakoyo da ñuu un, ti ni ka nastutu da taka yɨvɨ ka kandixia un, ti ni jani da jnuꞌun nava ni chindee Yandios nuu da. Ni ka kachi da nuu yɨvɨ un: ―Ja ni chindee Yandios ja yɨvɨ ɨnga nación, suni na kandixia i Jesús ―ni kachi da. +&OYukan ni ka kɨvɨ da barco, ti kuankoyo da ñuu Antioquía nuu ni ka kee da un. Yukan ni kuu undi nuu nu ni ka jikantaꞌu yɨvɨ nuu Yandios ja na chindee ya Pablo jiin chaa ka jika jiin da taka nuu kinkoyo da. Ni ka nandeokuñɨ da yukan, chi ja ni ndɨꞌɨ jniñu da ni ka saꞌa da. W%'Suni ni ka kaꞌan da jnuꞌun Yandios yukan, ti sa kuankoyo da ñuu Atalia. n$UYukan ti ni ka nayaꞌa da ñuu Pisidia, ti ni najakoyo da ñuu Perge nuu yɨndaꞌa Panfilia. k#OTaka ñuu nuu ni ka yaꞌa da un ni ka nduku da chaa nchañuꞌun Jesús un, ti ni ka jaꞌa da jniñu nuu da. Ni ka iyo ndicha yɨvɨ un, ti ni ka jikantaꞌu da nuu Yandios, ti sa ni kachi Pablo nuu da: ―Ja ni ka kandixia ra Jesús naa ra, ti maa ya kuu ja koto roꞌo naa ra ―ni kachi da. Ka nandeokuñɨ Pablo jiin Bernabé ñuu Antioquía q"[Yukan ni ka jaꞌa da jnundee ini yɨvɨ ka kandixia un, ti ni kachi Pablo: ―Kandixia nɨ ini nɨ añu ra Jesús naa ra. Tendɨꞌɨ yo koo nundoꞌo, ko siaꞌan ti na jakoyo yo ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu ―ni kachi Pablo. v!eYukan ni ka kaꞌan da jnuꞌun Yandios, ti kuaꞌa xaan yɨvɨ un ni ka kandixia jnuꞌun Jesús. Ni ka kee da yukan, ti ni ka nandeokuñɨ tuku da ñuu Listra. Ti ni ka nayaꞌa tuku da ñuu Iconio, ti ni najakoyo da ñuu Antioquía. | qYukan ti yɨvɨ ni ka skuaꞌa jiin Pablo un ni chakoyo da nuu katuu da, ti hora jña ni ndukaji ini da ti ni ndoko da. Ni ndokuɨñɨ da, ti ni ndɨvɨ tuku da ñuu un. Ni kundijin ɨnga kɨvɨ, ti kuaꞌan da jiin Bernabé ichi ñuu Derbe. Yukan ti yɨvɨ ñuu Antioquía ni chakoyo nuu kaꞌiin Pablo jiin chaa ka jika jiin da. Suni chakoyo chaa Israel kanchuku ñuu Iconio, ni ka skaꞌan da yɨvɨ Listra un, ti ni ka kejaꞌa ka kuɨtɨ ini nuu Pablo jiin jnaꞌa da. Yukan ti ni ka jaꞌa yuu sɨkɨ Pablo, ti ni jiꞌi nuu da. Yukan ti ni ka ñuꞌun da Pablo undi yuꞌu ñuu un, chi ni ka ndoꞌo ini ja ni jiꞌi da. $ASiaꞌan ni kaꞌan Pablo, ko yɨɨ sa ni kuu ni jasɨ da ja kaꞌni yɨvɨ un xndɨkɨ ja soko nuu da, chi ka kuni kunchañuꞌun da maa da naa da. FKo Yandios ni stuu ya maa ya nava kaa ya, chi ni saꞌa ya jniñu vaꞌa ja kuu tendɨꞌɨ yɨvɨ. Ni saꞌa ya ja na kuun sau, ni saꞌa ya ja na kuu jniñu ka saꞌa yɨvɨ taka kuiya, ja ni jaꞌa ya ja kuu chaku yɨvɨ nava na koo sɨɨ ini i. Yukan kuu ja ni saꞌa Yandios ja kuu yo naa yo ―ni kachi Pablo. QUndi janaꞌan ni jaꞌa ya jnuꞌun ja na saꞌa yɨvɨ nasa kuu ini. ,Q―Roꞌo naa ra, tu vaꞌa ja ka saꞌa ra siaꞌan. Suni yɨvɨ ka kuu ri. Kaꞌan ri nuu ra naa ra ja na xndoo ra jniñu ka saꞌa ra, chi tu kaxan. Kaꞌan ri jiin ra ja na kandixia ra nuu Yandios chaku, chi maa ya ni saꞌa taka ja iyo. Ni saꞌa ya andɨvɨ, ñuyɨvɨ jiin mar. dAYukan ti ni ka jini apóstol, Bernabé jiin Pablo ja ka kuni yɨvɨ un kunchañuꞌun i maa da naa da. Ni ka kejaꞌa da ka jaꞌncha da saꞌma da, chi ni ka kuu kuiꞌya ini da. Ni ka kanajiin da, ti ni kachi Pablo: 2] Yuꞌu ñuu un iyo ɨɨn veñuꞌun nuu ni ka nchañuꞌun yɨvɨ un Júpiter. Yukan ti sutu Júpiter, ni yɨndaꞌa da xndɨkɨ jiin corona ita. Ti kuni sutu jiin yɨvɨ ñuu un kaꞌni da tɨjnɨ xndɨkɨ ja soko da tɨ nuu Pablo jiin Bernabé, chi ka ndoꞌo ini da ja maa da ka kuu uu santu. C Ni ka kachi da ja Bernabé ni kuu Júpiter, ti Pablo ni kuu Mercurio, chi maa da kuu ja ni kaꞌan. Siaꞌan ni ka kaꞌan da, chi ja ni ka nchañuꞌun da Júpiter jiin Mercurio. 3_ Ni ka jini yɨvɨ un nava ni saꞌa Pablo, ti ni ka kejaꞌa ka kanajiin, ti ka kaꞌan: ―¡Ni ka kuun Yandios nuu kaꞌiin yo jaꞌa, ti kanda nanu kanda yoꞌo naa yo. Ti yoꞌo chi yɨvɨ ka kuu yo! ―ni ka kachi yɨvɨ un. (Siaꞌan ni ka kaꞌan da nuu yuꞌu ka kaꞌan yɨvɨ Likaonia.) -S Yukan ti jiin tachi niꞌin ni kachi Pablo nuu da: ―¡Ndokuñɨ ndaa jiin sɨꞌɨn ra! ―ni kachi da. Yukan ti uni ni kanda chaa un ti ni kejaꞌa da jika da. yk Ni ndeꞌe vaꞌa Pablo nuu chaa tɨkuku un, ti ni jini Pablo ja ni kandixia chaa un, ti kuni da nduvaꞌa da. /Ñuu Listra yukan kancha ɨɨn chaa tɨkuku, chi siaꞌan ni kaku da. Yukan kuu ja tu kuu kaka da. Ni jinisoꞌo da jnuꞌun kaꞌan Pablo. Y+ti ka kaꞌan da jnuꞌun Jesús. Ni ka jaꞌa da yuu sɨkɨ Pablo ñuu Listra :mYukan ti ni ka jini Pablo jiin jnaꞌan da. Ni ka kee da kuankoyo da ñuu Likaonia. Ni jakoyo da ñuu Listra, ti sa ni ka yaꞌa da ñuu Derbe. Kuankoyo da taka ga ñuu yukan, !Tɨjnɨ chaa Israel jiin chaa ɨnga nación, jiin chaa ñaꞌnu un ni ka kejaꞌa ka ndoꞌo kueꞌe ini ja kuaꞌa yuu sɨkɨ da maa da. nUTi yɨvɨ Iconio un ka ñuu sava. Sava kajiin jiin chaa Israel, ti sava kajiin Pablo jiin Bernabé. X)Yukan kuu ja ni kunchuku Pablo jiin jnaꞌan da tɨjnɨ kɨvɨ ñuu Iconio un. Tu ni ka yuꞌu da kachi da ja kundaꞌu Yandios yɨvɨ naa i. Ti Yandios ni jaꞌa jniñu ñaꞌnu nuu da naa da ja na saꞌa da jniñu ñaꞌnu. Yukan kuu ja ni saꞌa Yandios nava na chaku ini yɨvɨ ñuu un ja jandaa kuu ja ka kaꞌan da jnuꞌun ya. MTɨjnɨ yɨvɨ Israel kaꞌiin un ni ka ñusoꞌo jnuꞌun ni kaꞌan Pablo, ko tu ni ka jandatu, ti ni ka skaꞌan da yɨvɨ ɨnga nación ja na kaꞌan kueꞌe da sɨkɨ yɨvɨ ka kandixia un. L  Pablo jiin Bernabé ni jakoyo da ñuu Iconio. Ni ka kɨvɨ da veñuꞌun nuu ka skuaꞌa chaa Israel. Yukan ni ka kaꞌan da jnuꞌun Yandios nuu yɨvɨ kaꞌiin un. Yukan kuu ja ni ka kejaꞌa yɨvɨ ni ka kandixia i jnuꞌun Jesús. Ni ka kandixia yɨvɨ Israel jiin yɨvɨ ɨnga nación, ti ni ka kuu kuaꞌa yɨvɨ un. : m 4Yukan ti taka yɨvɨ ni ka kandixia ñuu Antioquía un ni ka kusɨɨ ini i, chi ja ni chaa Espíritu Santo kancha ya jiin i naa i. Kaꞌiin Pablo jiin Bernabé ñuu Iconio> u 3Yukan ti Pablo jiin Bernabé, ni ka kɨsɨ da tɨkacha jaꞌa da nuu yɨvɨ un. Yukan ni kuu seña ja tu ni ka jantaꞌu yɨvɨ un maa da. Ni ka kee da ti kuankoyo da ñuu Iconio. & E 2Yukan kaꞌiin tɨjnɨ ñasɨꞌɨ ka siuku ndaa jnuꞌun chaa Israel. Nɨnɨ ka jaꞌan ña veñuꞌun Israel, ka kanajaa ña Yandios. Ti chaa Israel un ni ka kejaꞌa ka kaꞌan jiin ñasɨꞌɨ un, jiin chaa ka kuñaꞌnu ñuu un, ti ni ka ndondaa da sɨkɨ Pablo jiin Bernabé. Yukan ti ni saꞌa yɨvɨ un ja na kondoꞌo Pablo jiin Bernabé, chi tu ni ka jajnaꞌan ini, ti ni ka keniꞌin da kuankoyo da. R  1Yukan ti taka chaa un ni ka kaꞌan da jnuꞌun Yandios nɨ ñuu yukan. ) 0Nu ni ka jinisoꞌo yɨvɨ ɨnga nación kaꞌiin un taka jnuꞌun ni kaꞌan Pablo, ni ka kusɨɨ ini ti ni ka kachi: ―Jnuꞌun Yandios kuu ja kanuu ga ―ni ka kachi. Ni nakaji Yandios tɨjnɨ chaa un ja na kunchuku da jiin ya sa ni ka kejaꞌa ka kandixia da. ' /Yukan kuu ja na kinkoyo ri nuu kaꞌiin yɨvɨ ɨnga nación, chi undi janaꞌan ni kachi Yandios:Ni taji ri roꞌo ja kaꞌan ra nuu yɨvɨ ɨnga nación.Yukan kuu ja nɨ ñuyɨvɨ kaꞌan ra nasa nanitaꞌu yɨvɨ. Siaꞌan ni kachi Yandios ―kachi Pablo. mS .Pablo jiin Bernabé, tu ni ka yuꞌu da, ti ni ka kejaꞌa da ka kaꞌan da nuu yɨvɨ un, ti ni ka kachi da: ―Kanu kuu ja kaꞌan ri jnuꞌun Yandios nuu roꞌo naa ra ja ka kuu ra chaa Israel, ko vijna, na kaꞌan ri nuu yɨvɨ ɨnga nación, chi tu ka kuni ra kunsoꞌo ra, ti ni tu ka jandatu ra. Ti tu ka kuni ra kunchuku ra jiin Yandios andɨvɨ. *M -Uu chaa Israel, tu ni ka jajnaꞌan ini ja ni ka jini da ja kuaꞌa xaan yɨvɨ un ni ka ndututu, ti ni ka kuu kuasun ini da. Yukan ti ni ka kachi da ja tu vaꞌa jnuꞌun ni ka kaꞌan Pablo jiin uu ga chaa un, ti ni ka kejaꞌa ka kananchaa da Pablo jiin uu ga chaa ka jika jiin da un.  ,Nu ni jaa ɨnga sábado, ti ni ka ndututu kuaꞌa xaan ga yɨvɨ ñuu un ja ka kuni i kunsoꞌo i jnuꞌun Yandios.  +Nu ni ndɨꞌɨ yɨvɨ ni ka jicha veñuꞌun un, kuaꞌa yɨvɨ Israel ni ka ndikun da Pablo jiin Bernabé. Suni ni ka ndikun yɨvɨ ka ñavaꞌa jnuꞌun chaa Israel. Ti ni kachi Pablo jiin Bernabé nuu yɨvɨ un ja nɨ ini nɨ añu i na kundikun i ichi Yandios. &E *Yukan ti nu kuan kee Pablo jiin uu ga chaa un, ti ni ka kachi yɨvɨ un jiin da ja na kinkoyo tuku da ɨnga semana, ti na kaꞌan tuku da jnuꞌun un. T! )Ko ruꞌu ja kuu Yandios, nu na saꞌa ri ɨɨn jniñu ñaꞌnu, ti naa ini ra naa ra ti kuū ra.Chi ni tu kandixia ra vasu na kani yɨvɨ jnuꞌun nuu ra.Ti vijna ni stuu ri roꞌo nuu yɨvɨ, ti na kuni yɨvɨ ja seꞌe ri kuu ra, ni kachi profeta un. Siaꞌan ni kaꞌan Pablo nuu yɨvɨ ni ka ndututu veñuꞌun un. }s (Koto ra maa ra naa ra nava tu jnaꞌan ra nava kaꞌan jnuꞌun ni ka chiso profeta najanaꞌan. Ni kachi da: K 'Undi vijna tu jaꞌi ketaꞌu ra vasu ni ka jandatu ra taka jnuꞌun Yandios ni chiso Moisés. Ko vijna ti Jesús kuu ja kenchaa kuachi ra naa ra, ti nanitaꞌu ra nu na kandixia ra ya naa ra. T~! &Kuni ri ja na kuni ra naa ra ja maa Jesús kuu ja kenchaa kuachi yo. }+ %Siaꞌan ni jnaꞌan David, ko nuu Jesús ni jaꞌa Yandios ɨɨn jniñu nuu ya, ni naxndoto tuku ya Jesús, ti tu ni teꞌyu yɨkɨ kuñu ya. O| $Na ni kuncha David ñuyɨvɨ jaꞌa, ni saꞌa da nava ni kachi Yandios, ti ni jaa ɨɨn kɨvɨ ja ni jiꞌi da. Ñunduji da nuu ka ñunduji jnaꞌan da najanaꞌan, ti ni teꞌyu yɨkɨ kuñu da. f{E #Ti iyo nuu yoso ɨnga jnuꞌun ja ni kaꞌan David ja ndoo na jnaꞌan Jesús na ni kachi da: “Yandios, tu kuaꞌa ni jnuꞌun ja teꞌyu yɨkɨ kuñu seꞌe ni, ja kin saꞌa jniñu ñaꞌnu”, siaꞌan ni kachi da. 7zg "Iyo nuu yoso ɨnga jnuꞌun ja ni kaꞌan Yandios jiin Jesús na ni kachi ya: “Chindee ri roꞌo nava ni kachi ri nuu David.” Siaꞌan ni kachi Yandios, chi kuaꞌa ya jniñu nuu Jesús ti naxndoto ya Jesús nuu ñujiꞌi un, chi tu ni jaꞌa Yandios jnuꞌun ja teꞌyu yɨkɨ kuñu Jesús. eyC !Ja ka jini yo vijna ja ni siuku Yandios nava ni kachi ya, chi ni jaꞌa ya jniñu ñaꞌnu nuu Jesús, ti ni naxndoto tuku ya Jesús. Nuu Salmo kuu uu ni chiso David nava ni kachi Yandios ja nava jnaꞌan Jesús na ni kachi ya: “Roꞌo kuu seꞌe ri, ti vijna ni stuu ri roꞌo nuu yɨvɨ, ti na kuni yɨvɨ ja seꞌe ri kuu ra”, ni kachi ya. &xE Siin Pablo kaꞌan da, ti ni kachi da: ―Ka kaꞌan ri jnuꞌun Yandios nuu ra naa ra. Ja ka jini ra ja ni kachi Yandios nuu jnaꞌan yo najanaꞌan. dwA Tɨjnɨ kɨvɨ ni ka jini ndajaꞌa Jesús un ja chaku ya. Chaa un ni ka yaku jiin ya na kɨvɨ ni kee ya ñuu Galilea, ti ni nandeokuñɨ ya ñuu Jerusalén. Ni ka kachi chaa un ja ni ka jini da ya ―ni kachi Pablo. Xv) Ko ni jaꞌa Yandios jniñu nuu ya ti ni naxndoto ya Jesús nuu ñujiꞌi un. ;uo Kuaꞌa ja ni ka saꞌa i jiin Jesús, ti ni ka jaꞌni ra ya nava ni ka kachi profeta najanaꞌan. Yukan ti ni ka kuniꞌin ra Jesús ndaꞌa cruz un, ti ni ka chunduji ra ya. t Ni ka jini ra ja tu ni iyo kuachi Jesús, ko ni ka ndoꞌo ini i ja kaꞌni ra ya. Ni ka kaꞌan ra jiin Pilato ja na kaꞌni da ya. ?sw Sábado taka semana, ka skuaꞌa yɨvɨ ñuu Jerusalén jiin taka chaa ka taꞌu jniñu un, tutu ni ka saꞌa profeta janaꞌan, ko tu ka chaku ini ra taka jnuꞌun ka skuaꞌa ra. Yukan kuu ja ni ka siuku i jnuꞌun ni ka skuaꞌa ra un, chi tu ni ka nakuni ra na chaa ni kuu Jesús, ti ni ka xndichi ra ya. %rC Siin Pablo kaꞌan da: ―Roꞌo ja ka kuu jnaꞌan Abraham naa ra, jiin taka yɨvɨ ka nchañuꞌun Yandios, ja ni kachi Yandios nasa nanitaꞌu yo. Sq Kuan kuyajni kɨvɨ ja xndiꞌi Juan jniñu da, ti ni kachi da nuu yɨvɨ: “Ka ndatu ra ɨɨn chaa kuñaꞌnu ga, ti ka ndoꞌo ini ra ja ruꞌu kuu, ansu ruꞌu kuu, ko kuan kuyajni chaa chaa un, ti taꞌu da jniñu ñaꞌnu ga. Yukan kuu ja tu kejnaꞌan ri jiin da, chi tu kuñaꞌnu ga ri”, ni kachi Juan ―kachi Pablo. p Tu jaꞌi kejaꞌa Jesús kaꞌan ya jnuꞌun Yandios na ni kaꞌan Juan ja na nakani ini yɨvɨ Israel nuu kuachi i, ti na kuanducha i. qo[ Na kɨvɨ ni yaꞌa ni kachi Yandios: “Jaa ɨɨn kɨvɨ ja koo ɨɨn jnaꞌan David, ti chaa un nama sɨkɨ yɨvɨ ti ketaꞌu i”, ni kachi ya. Ti chaa un kuu ja nama yoꞌo naa yo ja ka kuu yo chaa Israel. Chaa un kuu Jesús. An{ Ni keniꞌin Yandios Saúl. Yukan ni nakuaꞌa ya jniñu un nuu David, ti yukan ni kendo da kuu da chaa taꞌu jniñu nɨ tuꞌu nación Israel. Ni kaꞌan Yandios nava kaa David, chi ni kachi ya: “Jini ri David, seꞌe yɨɨ Isaí, ti jajnaꞌan ini ri da, chi saꞌa da taka nau ja kuni ri”, ni kachi ya. Sm Nɨ kuiya ni chaku Samuel, ni ka jikantaꞌu yɨvɨ un nuu Yandios ja na koo ɨɨn chaa kañaꞌnu taꞌu jniñu nuu da naa da. Yukan ti ni jaꞌa ya jnuꞌun ni kii Saúl, seꞌe Cis, ni kuu da chaa ni taꞌu jniñu nuu yɨvɨ un. Ni kuu da ɨɨn jnaꞌan Benjamín. Ni taꞌu Saúl jniñu nuu yɨvɨ un nuu uu xiko kuiya. l3 Ni kunchuku da yukan kuun ciento uu xiko uxi kuiya, ti ni kachi Yandios ja na taꞌu chaa kuu juez jniñu nuu yɨvɨ un undi kɨvɨ ni kii Samuel. ukc Ni jaa ɨɨn kɨvɨ nu ni ka kɨvɨ da ñuu Canaán. Ni chindee Yandios maa da, ti ni ka xnaa da uxia ñuu naꞌnu yukan. Ti ñuu yukan ni ka kuñaꞌnu nuu uu ga ñuu, ko Yandios ni jaꞌa ndɨꞌɨ ya ñuꞌun un nuu da naa da. sj_ Ni jaꞌa ya jnuꞌun ja na saꞌa yɨvɨ un nava kuu ini i nuu ñuꞌun teꞌe un ja kuu uu xiko kuiya. {io Ni nakaji Yandios jnaꞌan yo najanaꞌan, ti ni ka nchañuꞌun da ya. Ni chindee ya maa da na ni kanchuku da ñuu Egipto, chi ni ka nakaya xaan da. Yukan ti ni keniꞌin Yandios maa da ñuu Egipto, chi kuu saꞌa Yandios nasa kuni maa ya. phY Ni ndokuɨñɨ Pablo, ti ni saꞌa da seña jiin ndaꞌa da ja na kasɨ yuꞌu yɨvɨ un, ti ni kachi da: ―Roꞌo chaa Israel naa ra jiin taka yɨvɨ ka nchañuꞌun Yandios, kunsoꞌo vaꞌa ra jnuꞌun kaꞌan ri naa ra. sg_ Xnakan ni ka kaꞌu da tutu ni chaa Moisés, ti sa ni ka kaꞌu da tutu ni ka chaa profeta, chaa kaꞌan ja kuu Yandios. Yukan ti sa ni ka taji chaa ka kuñaꞌnu veñuꞌun un ɨɨn chaa ni kaxjnuꞌun nuu Pablo jiin uu ga chaa un, ti ni kachi da: ―Roꞌo naa ra, nu ka iyo jnuꞌun kaꞌan ra nuu yɨvɨ jaꞌa, kuu kaꞌan ra vijnañuꞌni ―ni kachi da. f Ni ka yaꞌa Pablo jiin uu ga chaa kuankoyo jiin da ñuu Perge, ti kuankoyo da ñuu Antioquía ja kande nuu yɨndaꞌa ñuu Pisidia. Ni jakoyo da yukan ɨɨn sábado, ni ka kɨvɨ da veñuꞌun nuu ka nchañuꞌun chaa Israel, ti ni ka nukoo da jiin yɨvɨ un. neU Pablo jiin uu ga jnaꞌan da, ni ka kee da ñuu Pafos, ni ka kɨvɨ da barco ti kuankoyo da ñuu Perge, ja kande nuu yɨndaꞌa ñuu Panfilia. Yukan ni xndoo Juan Bernabé jiin Pablo, ti ni nandeokuñɨ da ñuu Jerusalén. idK Ni jini Sergio Paulo nava ni jnaꞌan chaa tasɨ un, ti ni kejaꞌa da kandixia da Jesús, ti ni naa ini da jiin taka jnuꞌun Yandios ni ka kaꞌan Bernabé jiin Pablo. Kanchuku Pablo jiin Bernabé ñuu Antioquía Pisidia tca Vijna na ti xndichi Yandios roꞌo. Kukuaa ra ti tu kundeꞌe ra ja kuu tɨjnɨ kɨvɨ ―ni kachi Pablo. Yukan ti ni kukuaa ni chaa tasɨ un, chi ni chaa ni viko nduchi da, ti ni nduku da ɨɨn chaa kunchaka da nuu nachi kiꞌin da. Wb' ti ni kachi da: ―Roꞌo ja xndaꞌu ñaꞌan, ja saꞌa jniñu kueꞌe. Kuu ra ɨɨn seꞌe jaꞌuꞌu. Tu saꞌa ra ɨɨn jniñu kaxan. Taka jinu kaꞌan ra ja tu vaꞌa ja kiꞌin yɨvɨ ichi Yandios. qa[ Ti Saulo, ja suni nani da Pablo, jiin inijnuni Espíritu Santo ni ndeꞌe vaꞌa da nuu chaa tasɨ un, ` Ko chaa tasɨ un tu kuni da ja na kaꞌan Bernabé jiin Saulo nuu Sergio Paulo, chi tu kuni da ja na kandixia chaa un jnuꞌun Jesús. P_ Ni kuu mani da jiin Sergio Paulo, chaa ni taꞌu jniñu ñuu yukan. Sergio Paulo ni kuu ɨɨn chaa ndichi ñuu yukan. Ni kana Sergio Paulo Bernabé jiin Saulo ja kuni kunsoꞌo da jnuꞌun Yandios. Q~}}u|{|zz(xpwvuttspo5n.m lkjirhgfee#da``Y_C^>\[[/Z>YXW]VU#TFSRRQ"PVOiNLAKJIbHHGFEEZD'BAAW@6?>p=<;:B8776N58433200*/.b- ,+*)x(''f&f%%J$S#"!0 fwVx1C] np  j #Cmx3day;Siaꞌan na kachi na nuu ni, chi ni kaꞌan ndaa na taka jniñu taꞌu Yandios nuu ni. {xoJa yukan kuu ja na kachi na nuu ni naa ni, ja tu na kuachi na nu tu ni kandixia ni ɨɨn yɨvɨ jnuꞌun Jesús. KwTaka nuu kanchuku ni na ni yaꞌa na, ti ni kaꞌan na jnuꞌun ja kuu kɨvɨ i ndaꞌa Yandios ti taꞌu ya jniñu nuu i. Vijna ti ndoꞌo ini na ja tukaa kuni ni saña ñuyɨvɨ jaꞌa. Av{Ko tu ndɨꞌɨ ini na ja yukan. Vasu na kaꞌni yɨvɨ saña, tundo jitu ini na, chi ndoꞌo ini ja siuku na jniñu ni jaꞌa Jesús nuu na, ja na kaꞌan na jnuꞌun Yandios. Ti siaꞌan kuu ja kusɨɨ ini na. Kuu xaan ini na kaꞌan na jnuꞌun Yandios nava kuu ini maa ya, ja kundaꞌu ini ya yɨvɨ naa i. qu[Taka ñuu ni kii na, ni kachi Espíritu Santo nuu na ja koo ndoꞌo koo nene na, chi kiꞌin na vekaa. ~tuVijna ti kiꞌin na Jerusalén, chi siaꞌan kuni maa Espíritu Santo, vasu tu jini na ndoo jnaꞌan na yukan. &sENi kaꞌan na nuu yɨvɨ Israel, ti suni nuu yɨvɨ ɨnga nación. Ni kaꞌan na ja na nakani ini da nuu kuachi da, ti na kandixia da ja Jesús kuu Cristo. 2r]Ka jini ni ja tu yuꞌu na kaꞌan na jnuꞌun Yandios nuu ni, ja na kendo vaꞌa ni naa ni. Ni skuaꞌa na jiin ni naa ni nu ni ka ndututu ni, ti suni undi veꞌe ni. Yq+Ni saꞌa na jniñu ni taꞌu Yandios. Tu ni saꞌa vixi na maa na. Kukuiꞌya xaan ini na jiin taka nundoꞌo ka saꞌa yɨvɨ nuu na. Ni ndoꞌo nene na, chi chaa Israel ni ka saꞌa ndevaꞌa da jiin na. p#Nu ni ka jakoyo da nuu kancha Pablo, ti ni kachi Pablo jiin da: ―Niꞌin naa ni, ja ka jini ni nasa ni chaa na, na ni chaa na ñuu Asia. o!Undi ñuu Mileto ni kana Pablo taka chaa ka yɨndaꞌa yɨvɨ ka kandixia Jesús ñuu Efeso, ja na kiꞌin da undi nuu kancha Pablo. DnTu ni ka jaꞌan na ñuu Efeso, chi Pablo tu ni kuni da kendo da ñuu Asia yukan. Siaꞌan ni saꞌa da, chi ni ndɨꞌɨ ini da ja kuni da jaa yachi da ñuu Jerusalén. Nu na kuu yachi da, ti kuni da nasaꞌa da viko taꞌu itu xi triu. Jnuꞌun ni kaꞌan Pablo nuu chaa ka yɨndaꞌa yɨvɨ kandixia ñuu Efeso fmEKee na kuankoyo na yukan jiin barco, ti ɨnga kɨvɨ ni ka yaꞌa na ñuu Quío, ti ɨnga kɨvɨ ni ka jaꞌan na ñuu Samos. Ni kendo na jaku kɨvɨ ñuu Trogilio, ti undi ɨnga kɨvɨ sa ni ka jaa na undi ñuu Mileto. lYukan ni ka ndejnaꞌan na jiin Pablo ñuu Asón un. Ni kɨvɨ da jiin na naa na ini barco un, ti kuankoyo na undi ñuu Mitilene. Ik  Yukan ti ni ka kandu na, ti ni ka kɨvɨ na ɨɨn barco. Ti kuaꞌan na undi Asón, nuu ni ka ndatu na Pablo. Siaꞌan ni kuu ini maa da, chi ni jika jaꞌa ka kuaꞌan da undi ñuu un. +jO Chaa lulu un ni nandoto tuku da, ti kuanoꞌon da veꞌe da. Yukan kuu ja ni ka kusɨɨ xaan ini yɨvɨ un. Kuaꞌan Pablo jiin chaa ka jika jiin da ñuu Mileto $iA Yukan na ti ni ndaa Pablo nuu kaꞌiin da un. Ni ka yee da staa jiin yɨvɨ un, ti ni siin da kaꞌan da undi ni kuxian ɨnga kɨvɨ ti kuaꞌan da. Lh Yukan ti Pablo ni kuun da nuu ni kanakava chaa lulu un, ti ni jinu da sɨkɨ i, ti ni nanuu da i. Yukan na ti ni kachi Pablo nuu yɨvɨ un: ―Koto yuꞌu ra naa ra, chi chaku i ―ni kachi da. [g/ Ɨɨn chaa lulu nani da Eutico, nukoo da yuꞌu ventana un. Ti vanuxia ja ni siin Pablo kaꞌan da, ti ni chaa maꞌna nuu chaa lulu un, ti ni kanakava i. Kanakava i uni piso undi nuu ñuꞌun. Ni jiꞌi yɨ. dfATi kuaꞌa yɨtɨ ka kayu nuu ni ka ndututu da, kaꞌiin da ɨɨn veꞌe kendo nuu sukun. wegƗɨn kɨvɨ domingo ni ka ndututu na jiin taka yɨvɨ ka kandixia, ti ni ka yee na staa ja ni ka nukuꞌun ini na kɨvɨ ni kuxini Jesús. Ni kaꞌan Pablo jnuꞌun Jesús nuu yɨvɨ un undi ñuu, chi ɨnga kɨvɨ kuni kiꞌin da. d)Tendɨꞌɨ da kuankoyo da ñuu Filipos. Ti ni kendo da jaku kɨvɨ jiin Lucas, ti uu ga chaa un ni ka kandu da kuaꞌan da. Ti ni ka ndatu da saña undi ñuu Troas. Nu ni yaꞌa viko ka yee da staa stila tu yɨꞌɨ levadura, ti ni ka kɨvɨ na ɨɨn barco ti kuaꞌan na. Ti nuu uꞌun kɨvɨ ni ka janujnaꞌan naa da undi ñuu Troas, ti yukan ni ka kendo na uxia kɨvɨ. Kande Pablo ñuu Troas cTi kuaꞌan Pablo jiin ɨɨn chaa nani Sópater, chaa ñuu Tesalónica. Suni Gayo, chaa ñuu Derbe, jiin Timoteo kuankoyo da jiin da. bNi kendo da yukan uni yoo. Ni jaa ɨɨn kɨvɨ ja kuni kiꞌin da barco ja kiꞌin da undi ndañuu Siria. Yukan ti ni niꞌin da jnuꞌun chaa Israel ka ndoꞌo ini da ja kaꞌni da chaa. Yukan ti ni ndoꞌo ini da ja nandeokuñɨ da ñuu Macedonia. 5acNi yaꞌa da ñuu Macedonia ti ni jikonuu da taka ñuu un ni jaꞌa da jnundee ini nuu taka yɨvɨ ka kandixia jnuꞌun Jesús. Yukan ti ni yaꞌa da undi ndañuu Grecia. r` _Nu ni ndɨꞌɨ ni ka jicha nuu yɨvɨ ni ka kanajiin nuu junta un. Ti Pablo ni ndututu da jiin yɨvɨ ka kandixia, ti ni jaꞌa da jnundee ini nuu yɨvɨ un, ti ni ka kanxiaꞌu da jiin yɨvɨ un ti kuaꞌan da undi ñuu Macedonia. _9)Nu ni ndɨꞌɨ ni kaꞌan da siaꞌan, ti ni nataji da taka yɨvɨ un kuanoꞌon i veꞌe i. Kuaꞌan Pablo ñuu Macedonia jiin ñuu Grecia$^A(Siaꞌan saꞌa ni naa ni, chi kuu kankuachi i sɨkɨ ni, ti kachi i ja ni ka ndondaa ni naa ni sɨkɨ justicia ja ni ka ndututu ni jaꞌa. Ti nu na kuni justicia ja ni ka ndututu ni naa ni vijna, ti kajnuꞌun da niꞌin naa ni, ti tundo kachi ni nuu da ―ni kachi secretario un. a];'Nu ɨnga jniñu ka jikan ni naa ni, kuu kakan ni nuu ɨɨn junta nava kaꞌan nuu ley. U\#&Ti nuu Demetrio jiin uu ga chaa ka saꞌa jniñu jiin da un, ka ñuꞌun kuachi da jiin yɨvɨ, ti na kin kankuachi da nuu juez jiin nuu juzgado, na kankuachi da nuu justicia nava na niꞌin da ichi da. ~[u%Ti ka yɨndaꞌa ni Gayo jiin Aristarco. Tu ni ka sakuiꞌna da ini veꞌe Diana, ni tu ka kaꞌan da sɨkɨ Diana. Z$Ti tu ni ɨɨn yo kachi ja ansu jandaa kuu. Kasɨ yuꞌu ni naa ni. Ti tukaa ndoo kaꞌan ni naa ni, chi tu ni ka jani vaꞌa ini ni. VY%#Yukan ti ɨɨn chaa kuu secretario ñuu un, nu ni kundee da ni ka jasɨyuꞌu yɨvɨ un, ti ni kejaꞌa kaꞌan da nuu i: ―Niꞌin naa ni chaa ñuu Efeso, ka jini yɨvɨ nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ ja ka jito vaꞌa yo veꞌe Diana, chi kuu ña ɨɨn santu kuñaꞌnu ga. Suni jini da ja ka jito yo santu ni kinikava undi andɨvɨ. [X/"Ko nu ni ka jini yɨvɨ un ja kuu da ɨɨn chaa Israel, ti ni ka kanajiin yɨvɨ un yajni uu hora, ti ni ka kachi da: ―Diana, ñuu Efeso jaꞌa, kuu ɨɨn santu kuñaꞌnu ga ―siaꞌan ni ka kana jiin da. dWA!Ti chaa Israel un ni ka chindaꞌa da ɨɨn chaa nani Alejandro, ja na kaꞌan da nuu tendɨꞌɨ yɨvɨ, ni ka jani sava yɨvɨ un jnuꞌun nuu da ndoo ni ka ndututu da, chi tu jini kuɨtɨ da. Yukan ti Alejandro ni saꞌa da seña jiin ndaꞌa da ja na kasɨyuꞌu yɨvɨ un, chi kuni kachi da ja ansu chaa Israel ni ka ndondaa sɨkɨ ñuu un. ZV- Ti nuu junta un ni ka kejaꞌa ka kanajiin yɨvɨ. Tɨjnɨ ni ka kaꞌan ɨɨn jnuꞌun, ti uu ga ni ka kaꞌan ɨnga jnuꞌun, chi ni ka kuvaa da ka kanajiin da. Kuaꞌa da tu ka jini ndoo ni ka ndututu da. UTi yukan kaꞌiin tɨjnɨ chaa ñuu Asia, ja ka kuu mani da jiin Pablo. Suni ni ka kasjnuꞌun da nuu Pablo ja tu kiꞌin da un. TKuni kiꞌin Pablo nuu ka kanajiin yɨvɨ un, ti ni ka kaꞌan da jiin da, ko chaa ka kandixia jiin da tu ni ka jaꞌa da jnuꞌun. kSOYukan ti ni ka ndondaa yɨvɨ nɨ tuꞌu ñuu yukan, ni ka jnɨ yɨvɨ un Gayo jiin Aristarco, uu chaa ñuu Macedonia, chi ka yaku da jiin Pablo. Ti taka yɨvɨ ñuu un ni ka ndututu ɨɨn nuu iyo junta nɨ tuꞌu ñuu. FRNu ni ka jinisoꞌo da jnuꞌun ni kaꞌan Demetrio, ni ka kuɨtɨ xaan ini da, ti ni ka kanajiin da: ―¡Diana, ñuu Efeso jaꞌa, kuu ɨɨn santu kuñaꞌnu ga! ―ni ka kachi da. OQChi nu tukaa kuaan yɨvɨ santu ka saꞌa yo, ti tu iyo vaꞌa nu siaꞌan, ko viꞌi ga kuu nu na xndoo da ja tukaa kunchañuꞌun da santu Diana, chi maa ña kuu ɨɨn santu ja kuu ñaꞌnu ga. Vijna nɨ ñuyɨvɨ ka nchañuꞌun i santu un. Sandau xi jaa ɨɨn kɨvɨ ti tukaa kunchañuꞌun i Diana ―ni kachi Demetrio. PKo jini yo ja kaꞌan Pablo ja santu kuachi ka saꞌa yo, ansu maa Yandios kuu. Ti siaꞌan ni skandixia da kuaꞌa yɨvɨ, ti tukaa ka jaan i santu ka saꞌa yo. Ti ansu nɨnɨ ñuu Efeso jaꞌa, chi nɨ ñuu Asia. Siaꞌan ka jini yo nava saꞌa da. BO}Ti Demetrio un ni nastutu da taka chaa un jiin uu ga chaa ka saꞌa jniñu sɨkɨ jniñu un, ti ni kachi da: ―Taa, ja ka jini yo ja jiin jniñu jaꞌa ka niꞌin kuaꞌa yo xuꞌun. sN_Ni iyo ɨɨn chaa ni nani Demetrio. Ni saꞌa da jniñu jiin plata, ti ni ka natejnaꞌan da mani santu kuachi. Nanu santu ni nani Diana. Ti chaa ka saꞌa jniñu jiin da un, ni ka niꞌin kuaꞌa da xuꞌun, chi ni kuu yaꞌu xaan. fMETi kɨvɨ un ni ka ndondaa yɨvɨ ñuu Efeso, ja kuaꞌa yɨvɨ ni ka kandixia Jesús. /LWYukan ti ni taji Pablo Timoteo jiin Erasto undi Macedonia, chi ni ka chindee da jiin da, ti ni kendo Pablo jaku ga kɨvɨ ñuu Asia. Ni ka ndondaa yɨvɨ Efeso |KqYukan ni ndoꞌo ini Pablo ja nandeokuñɨ da ndañuu Macedonia. Yaꞌa da ndañuu Macedonia. Yaꞌa da ndañuu Acaya, ti noꞌon da undi Jerusalén, ko ni kachi da: ―Nu na yaꞌa ri Jerusalén, ti kiꞌin ri undi Roma ―ni kachi da. J Siaꞌan ni jichanuu jnuꞌun Yandios, ti ni ka kandixia kuaꞌa yɨvɨ un, ti Yandios ni jaꞌa ya jnundee ini nuu yɨvɨ un. INi ka kachi kaji i nasa ni ka xndaꞌu i yɨvɨ. Chaa tasɨ un ni ka yɨndaꞌa da tutu tasɨ, ti tendɨꞌɨ yɨvɨ un ni ka jini ja ni ka jaꞌma da un. Ti ni ka tava da nasa nchaa tutu un, ti ni ka jini da ja nchaa uu xiko uxi mil xuꞌun plata. {HoKuaꞌa yɨvɨ ni ka kandixia Jesús, ti vekoyo i ka kaꞌan i ja tu iyo vaꞌa jniñu ni ka saꞌa i niku. 8GiYukan ti tendɨꞌɨ yɨvɨ ñuu Efeso ni ka jinisoꞌo nava ni ka jnaꞌan suchi un. Ni ka jinisoꞌo yɨvɨ Israel, ti suni ni ka jinisoꞌo yɨvɨ ɨnga nación. Yukan kuu ja tendɨꞌɨ yɨvɨ un ni ka kejaꞌa ka yuꞌu da, ti ni ka kejaꞌa ka kaꞌan da ja ñaꞌnu kuu jniñu ni saꞌa Jesús. hFIYukan ti chaa ka jnaꞌan tachi xaan un, ni kanda da sɨkɨ chaa kuachi un ni jnɨɨ da i, ti ni jaꞌa da tau i ja undi ni ka tuji i. Ni tevichi lɨɨ da suchi un naa i. Siaꞌan ni ka kee i veꞌe un, ni ka jinu i. ENi ka kachi da jniñu taꞌu Jesús nuu tachi xaan un, ti tachi xaan un ni ka kachi: ―Jini ri nau ja kuu Jesús, ti jini ri nau ja kuu Pablo, ko tu jini ri nau ja kuu roꞌo naa ra, chi tu ka taꞌu ra jniñu ñaꞌnu ―ni ka kachi tachi xaan un. ^D5Siaꞌan ni ka saꞌa ndɨ uxia seꞌe Esceva, ɨɨn chaa kuu sutu kuñaꞌnu. UC# Yukan ka jikonuu tɨjnɨ chaa Israel ja suni ka kenchaa da tachi xaan nuu yɨvɨ, chi ka kuu da chaa tasɨ. Ka kuni kenchaa da tachi xaan un nuu yɨvɨ jiin sɨvɨ Jesús, ti ni ka kachi da jiin tachi xaan un: ―Pablo ni kaꞌan jnuꞌun Jesús. Jiin jniñu ni taꞌu Jesús kaꞌan ri, ti kuan kee naa ra ―ni ka kachi da. 4Ba Ti yɨvɨ un ni ka yɨndaꞌa i savaꞌni ga pañitu xi savaꞌni ga saꞌma, ja ni kueꞌe Pablo, ti ni ka yɨndaꞌa i nuu yɨvɨ ka kuꞌu, ti yɨvɨ un ni ka nduvaꞌa i. Suni ni ka yɨndaꞌa i nuu yɨvɨ ka jnaꞌan tachi xaan, ti tachi xaan un ni kee kuaꞌan, ti ni ka nduvaꞌa yɨvɨ un. A Ni saꞌa Pablo kuaꞌa jniñu ñaꞌnu yukan, chi ni chindee Yandios maa da, ti ni ka jini yɨvɨ un nava saꞌa jniñu Yandios. K@ Ni skuaꞌa da uu kuiya yukan. Ti tendɨꞌɨ yɨvɨ kanchuku ndañuu Asia un ni ka jinisoꞌo i jnuꞌun Jesús. Ni ka jinisoꞌo yɨvɨ Israel, ti suni ni ka jinisoꞌo yɨvɨ ɨnga nación. 6?e Yukan ni kaꞌiin tɨjnɨ yɨvɨ Israel ja niꞌin xaan ini da. Tu ni ka kandixia da jnuꞌun ni kaꞌan Pablo. Ti ni ka kachi da jiin jnaꞌan da un ja tu iyo vaꞌa jnuꞌun Jesús. Yukan ti Pablo ni kuxio da nuu veꞌnuꞌun da, ti ni kuu sɨɨn da kuaꞌan da jiin chaa ni ka kandixia jiin da un. Ti ni nayaꞌa da ɨɨn skuela chaa nani Tiranno. Yukan ti taka kɨvɨ ni xnaꞌan Pablo jiin taka yɨvɨ ka jakoyo skuela un. y>kNu uni yoo ni kunde Pablo un, ni jaꞌan da veñuꞌun nuu ka nchañuꞌun yɨvɨ Israel un. Tu ni yuꞌu da ja kaꞌan da jiin yɨvɨ un, ti ni xnaꞌan da nuu da naa da, ti kuaꞌa jnuꞌun ni kaꞌan da nasa taꞌu Yandios jniñu. -=UTi ka iyo yajni uxi uu jnaꞌan da. M<Yukan na ti Pablo ni chuxndee da ndaꞌa da sɨkɨ da naa da, ti ni ka niꞌin da Espíritu Santo, ti ni ka kejaꞌa da ka kaꞌan da ɨnga yuꞌu yɨvɨ, ti suni ka kaꞌan da jnuꞌun Yandios. ;Nu ni ka jinisoꞌo da jnuꞌun ni kaꞌan Pablo, ti ni ka janducha da, chi ni ka kandixia da ja Jesús kuu Cristo. :Ti ni kachi Pablo nuu da: ―Juan ni skuanducha da yɨvɨ jiin nducha nu ni ka nakani ini da nuu kuachi da. Ni kachi da nuu yɨvɨ ja kii ɨnga chaa, ti yɨvɨ un na kandixia i ja chaa un kuu Jesús, ya kuu Cristo. Siaꞌan ni kaꞌan Juan ―ni kachi Pablo. C9Ti ni jikajnuꞌun tuku Pablo nuu da naa da, ti ni kachi da: ―¿Nasa ni ka janducha ra naa ra? ―ni kachi da. Ni ka kachi da nuu Pablo: ―Ni ka janducha ri nava ni kachi Juan. c8?Ti ni jikajnuꞌun da nuu da, ti ni kachi da: ―¿Ni ka niꞌin ra Espíritu Santo kɨvɨ ni ka kandixia ra nu? ―ni kachi da. Ti ni ka kachi da nuu Pablo: ―Ni tu jini ri nu iyo Espíritu Santo ―ni ka kachi da. K7 Apolos ni kendo da ñuu Corinto, ti Pablo kuaꞌan da yuku ñuhún ñuu Asia un, ti ni jaa da ñuu Efeso. Ni jaa da nuu iin tɨjnɨ yɨvɨ ka kandixia jnuꞌun ni kaꞌan Juan ja ni skuanducha. s6_Ni ka jini yɨvɨ un ja ni nachiso ndaa Apolos nuu yɨvɨ Israel, chi ni jaꞌa Yandios jniñu nuu da. Yukan kuu ja ni skuaꞌa da nava kaꞌan tutu Yandios. Ni kachi da nuu yɨvɨ Israel un: ―Ka ndatu ra Cristo naa ra. Ko na kachi ri nuu ra ja Jesús ni kuu Cristo, chi ni taji Yandios ja taꞌu ya jniñu ñaꞌnu ―ni kachi da. Kande Pablo ñuu Efesom5SYukan ti Apolos kuni da kiꞌin da Acaya. Ni ka chindee yɨvɨ ka kandixia ñuu Efeso un maa da, ti ni ka saꞌa i ɨɨn tutu nuu yɨvɨ ka kandixia Acaya. Ni ka kachi i: “Kuantaꞌu Apolos.” Siaꞌan ni ka chiso da, ti kuaꞌan Apolos. Ni jaꞌa da jnundee ini yɨvɨ ka kandixia un. Ja ni ka kandixia yɨvɨ un Jesús, chi ni chindee Yandios maa i. "4=Tu ni yuꞌu da ti ni kejaꞌa kaꞌan da jnuꞌun un ini veñuꞌun nuu ni ka nchañuꞌun yɨvɨ Israel un. Ni ka jinisoꞌo Aquila jiin Priscila nava ni kaꞌan da. Yukan kuu ja ni ka kana da chaa, ti ni ka xndaku ndaa da nuu da nava ni jnaꞌan Jesús undi na ni jiꞌi Juan. 43aSkuaꞌa da jnuꞌun Jesús. Ni kaꞌan nɨ ini da, ko tu jini ndɨꞌɨ da jnuꞌun Jesús. Nɨnɨ jnuꞌun ni kaꞌan Juan ni jini da, ti Juan ni skuanducha da yɨvɨ. [2/Na ni yaꞌa Pablo ñuu yukan, ɨɨn chaa Israel ni jaa da ñuu Efeso. Ni nani da Apolos, ti ni kuu da chaa Alejandría. Ni kaꞌan vaꞌa da jnuꞌun Yandios, ti nakuni vaꞌa da tutu Yandios janaꞌan. 1)Naꞌan ni kuncha da ñuu Antioquía. Yukan ni kee tuku da, ti ni nandeokuñɨ da ñuu Galacia. Ni nayaꞌa da ñuu Frigia. Ni yaꞌa da ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn ñuu yukan, ti ni jaꞌa da jnundee ini tendɨꞌɨ yɨvɨ ka kandixia Jesús un. Ni kaꞌan Apolos ñuu Efeso &0EYukan ni yaꞌa da ñuu Cesarea, ti ni jaa da ñuu Jerusalén. Yukan ni kanxiaꞌu da jiin yɨvɨ ka kandixia Jesús un, ti sa kuaꞌan da ñuu Antioquía. /3Ni kuu hora kaꞌan da ja kiꞌin da, ti ni kachi da: ―Noꞌon ri ñuu Jerusalén, chi koo ɨɨn viko, ti kuni ri kunde ri yukan. Nu na kachi Yandios ti nandeokuñɨ tuku ri ―ni kachi da. Ni kee da ñuu Efeso un, ti kuaꞌan da ichi yuꞌu mar. Yukan ni kɨvɨ da barco. V.%Ni ka kuni yɨvɨ un ja na kendo Pablo tɨjnɨ kɨvɨ un, ko tu ni kuni da. f-EIchi kuankoyo da ni ka yaꞌa da ñuu Efeso. Yukan ni ka kendo Aquila jiin Priscila, ti ni jaꞌan Pablo veñuꞌun nuu ka nchañuꞌun yɨvɨ Israel kanchuku ñuu yukan, ti ni kaꞌan da jnuꞌun Yandios nuu yɨvɨ un. , Tɨjnɨ ga kɨvɨ ni kuncha Pablo ñuu Corinto. Yukan ti ni ka kanxiaꞌu da jiin yɨvɨ ka kandixia un, ti kuaꞌan da ichi ñuu Cencrea, ja kuu ɨɨn ndañuu Siria. Suni kuaꞌan Aquila jiin Priscila. Ni ka jakoyo da ñuu Cencrea. Yukan ni sete Pablo ixi xini da, chi ja ni sinu da jnuꞌun ni kachi da nuu Yandios. Yukan ni ka kɨvɨ da barco ti kuankoyo da ichi ñuu Siria. /+WYukan ti tendɨꞌɨ chaa griego un ni ka jnɨɨ da Sóstenes ja kuñaꞌnu veñuꞌun chaa Israel un, ni ka jaꞌa da tau chaa un yuxeꞌe sticia un, chi tu ni ka jajnaꞌan ini chaa Israel un, ko Galión tu ni ndeꞌe da un. Ni nandeokuñɨ Pablo ñuu Antioquía ti kuaꞌan da jinu kuu uni A*}Yukan ti ni keniꞌin da yɨvɨ un kuankoyo fuera. `)9Na kachi ri ja kuu maa ra naa ra. Ka kuni chakuachi ra da ja skuaꞌa da ɨnga jnuꞌun. Sɨɨn jnuꞌun kaꞌan da, ti sɨɨn kuu ley ra naa ra. Tu kuantaꞌu ri jnuꞌun ka kaꞌan ra naa ra ―ni kachi Galión. ~(uJa kuni kaꞌan Pablo, ti ni kachi Galión nuu yɨvɨ Israel un: ―Ndeꞌe naa ra, tundo ni saꞌa chaa jaꞌa. Nu ni sakuiꞌna da, xi ni jaꞌni da ɨɨn ndɨyɨ, sa na kunsoꞌo ri jnuꞌun ka kaꞌan ra naa ra, ko tundo ni saꞌa da. ' Ti yukan ni ka kachi da: ―Kaꞌan chaa jaꞌa ja na kunchañuꞌun yɨvɨ Yandios, ko ansu siaꞌan kaꞌan ley yo ―ni ka kachi da. 1&[ Galión ni nani ɨɨn chaa ni taꞌu jniñu nɨ ñuu Acaya un. Ni ka nduu ɨɨn nuu ini chaa Israel un, ni ka jnɨɨ da Pablo ti kuankoyo da jiin da nuu Galión. % Yukan ti ni kendo Pablo ñuu Corinto un ni kuncha da ɨɨn kuiya sava, ti ni skuaꞌa da jnuꞌun Yandios jiin yɨvɨ un naa i. 9$k Yukan ti ni skoto jani nuu Pablo ɨɨn jakuaa, ti ni kachi Yandios nuu da: Tu yuꞌu ra siin ra kaꞌan ra jnuꞌun ri, chi chindee ri roꞌo, ti tundo saꞌa yɨvɨ jiin ra. Siin kaꞌan ra ti tu kasɨyuꞌu ra, chi iyo kuaꞌa xaan yɨvɨ ñuu jaꞌa ja na kandixia ruꞌu ―ni kachi ya nuu jani un. #wKo iyo ɨɨn chaa nani Crispo ja ni yɨndaꞌa veñuꞌun Israel un. Maa da jiin tendɨꞌɨ jnaꞌan da ni ka kandixia da Jesús. Suni kuaꞌa yɨvɨ ñuu Corinto ni ka jinisoꞌo jnuꞌun Yandios, ni ka kandixia i Jesús, ti ni ka janducha i. "/Ni kee da veñuꞌun Israel un, ti kuaꞌan da veꞌe ɨɨn chaa nani Justo, ja kancha xiin veñuꞌun un. Suni ni nchañuꞌun da Yandios. A!{Ni ka kejaꞌa ka kuɨtɨ ini yɨvɨ Israel un nuu Pablo, ti ni ka kaꞌan kueꞌe da nuu da. Yukan ti ni kɨsɨ Pablo saꞌma da, chi tukaa kundee ini da jiin jnuꞌun ni ka kaꞌan yɨvɨ un, ti ni kachi da: ―Kuachi maa ra naa ra nu tu nanitaꞌu ra naa ra. Tu na kuachi ruꞌu, chi ja ni ka kachi ri nuu na nava ni kachi Yandios. Vijna ti na kiꞌin ri, ti na kaꞌan ri jnuꞌun Yandios nuu yɨvɨ ɨnga nación ―ni kachi da. _ 7Yukan ti Silas jiin Timoteo ni ka kee da ñuu Macedonia, ti ni jakoyo da yukan. Ti Pablo ni kejaꞌa nɨ ini da kaꞌan da jnuꞌun Yandios. Ni skuaꞌa da jiin yɨvɨ Israel un, ti ni kachi da: ―Kandatu ra Cristo naa ra. Ko na kachi ri nuu ra ja Jesús kuu Cristo, chi Yandios ni taji ya ja taꞌu ya jniñu ñaꞌnu ―ni kachi da. iKTaka sábado ni jaꞌan Pablo veñuꞌun nuu ka nchañuꞌun yɨvɨ Israel un, ti ni kaꞌan da. Ni kaꞌan da nuu yɨvɨ Israel, ti suni ni kaꞌan da nuu yɨvɨ ɨnga nación, chi kuni da ja na kandixia yɨvɨ un Jesús. H Ti yukan ni kuncha da jaku kɨvɨ, chi ɨɨn ni jniñu ni ka saꞌa da naa da. Ni ka saꞌa da veꞌe jiin saꞌma. Ni ka saꞌa ndɨnduu da jniñu un, ti siaꞌan ka niꞌin da xuꞌun da. Yukan ni ndejnaꞌan Pablo jiin ɨɨn chaa Israel nani Aquila. Ni kuu da ɨɨn chaa ñuu Ponto. Sa jaku kɨvɨ ni jakoyo da yukan jiin ñasɨꞌɨ da nani Priscila, chi ni ka kee da ñuu Italia. Ni ka kee da yukan, chi Claudio ni keniꞌin tendɨꞌɨ yɨvɨ Israel kanchuku ñuu Roma yukan. Claudio ni taꞌu jniñu nɨ ñuu Italia. Ni jaꞌan Pablo veꞌe Aquila jiin Priscila. > yNi kee Pablo ñuu Atenas ti kuaꞌan da ñuu Corinto. "Tɨjnɨ yɨvɨ un ni ka najnaꞌan jiin Pablo, ti ni ka kandixia. Ɨɨn chaa un ni nani Dionisio. Suni ni kuu da ɨɨn chaa kuñaꞌnu ñuu un. Ɨɨn ñasɨꞌɨ un ni nani Dámaris. Suni siaꞌan ni ka kandixia uu ga yɨvɨ un. Kande Pablo ñuu CorintoF!Yukan ni kee Pablo nuu kaꞌiin da un, ti kuaꞌan da. Y+ Nu ni ka jinisoꞌo ja ni kaꞌan Pablo ja nandoto tuku ndɨyɨ, sava da ni ka kuu ichi ini, ti sava da ni ka kachi: ―Ɨnga jinu sa na kunsoꞌo ri naa ri nasa nandoto tuku ndɨyɨ ―ni ka kachi da. {oKuni ya ja na kuu siaꞌan, chi ni kachi ya ja na koo ɨɨn kɨvɨ na xndichi ya tendɨꞌɨ yɨvɨ, chi ni jaꞌa ya jniñu nuu ɨɨn chaa ja na ndeꞌe da nu ni saꞌa vaꞌa yɨvɨ, xi ni saꞌa kueꞌe i, ti chaa un kaꞌan da mani jandaa. Ti ni naxndoto ya chaa un nuu kaꞌiin ndɨyɨ un ja nakuni yo na kaa chaa xndichi nuu yɨvɨ un ―siaꞌan ni kachi Pablo. 7gUndi najanaꞌan tu ni ka jini yɨvɨ jniñu ka saꞌa i. Tundo ni saꞌa Yandios jiin yɨvɨ un, ko vijna ti ni kuni ya ja tendɨꞌɨ yɨvɨ na nakani ini i nuu kuachi i. X)Yukan kuu ja tu vaꞌa ka ndoꞌo ini ni ja kaa Yandios nanu ka ndoꞌo ini yɨvɨ. Ni ka saꞌa i santu nava ni ka ndoꞌo ini i, ansu Yandios kuu ja ni ka saꞌa yɨvɨ jiin oro, ni ja ni ka saꞌa jiin plata, ni ja ni ka saꞌa jiin yuu. Tu vaꞌa ja ni ka ndoꞌo ini ni ja siaꞌan kaa Yandios, chi maa ya ni saꞌa yoꞌo. Y+Ni saꞌa ya ja chaku yo. Ni saꞌa ya ja jikonuu yo, ti saꞌa yo taka jniñu. Suni siaꞌan ni ka kaꞌan tɨjnɨ chaa tuꞌva ñuu ni undi najanaꞌan na ni ka kaꞌan da: “Yandios ni saꞌa yoꞌo.” $ASiaꞌan ni saꞌa Yandios nava na kachi yɨvɨ: “¿Ndoo ni kuu siaꞌan? Ti siaꞌan sa na nanduku yɨvɨ Yandios, ko tu yɨɨ naniꞌin yɨvɨ ya.” mSƗɨn ni yɨvɨ ni saꞌa Yandios undi nuu. Yukan ti ni ka nduu kuaꞌa yɨvɨ, ti ni saꞌa ya ja na kuchaku yɨvɨ nɨ ñuyɨvɨ. Ni kachi Yandios nasa naꞌan kuchaku ɨɨn ɨɨn yɨvɨ, ti ni kachi ya nanu kunchuku yɨvɨ. 3Tu nandɨꞌɨ ya ja chindee yɨvɨ ya, chi tundo kumani nuu ya. Maa ya jaꞌa tendɨꞌɨ ja iyo. Maa ya saꞌa ja ka chaku yo, ti jaan tachi yo.  ―Yukan kuu Yandios ja ni saꞌa ñuyɨvɨ jiin taka ja iyo ñuyɨvɨ. Ni taꞌu ya jniñu andɨvɨ, ti suni ni taꞌu ya jniñu ñuyɨvɨ jaꞌa, ko tu nandɨꞌɨ ya ɨɨn veꞌe ja saꞌa yɨvɨ ja kuncha ya, nanu ka saꞌa yɨvɨ ja kuu santu. ^5Ni jikonuu na ñuu ni, ti ni jini na taka santu ja ni ka saꞌa, ti ka nchañuꞌun ni. Suni ni jini na ɨɨn nuu kuncha ɨɨn santu, ko tundo kancha. Ɨɨn letra jika altar un ja kaꞌan: “Tu ka jini ri Yandios un.” Ka nchañuꞌun ni un, ko tu chaku ini ni. Vijna na kachi na nuu ni nava kuu ―ni kachi Pablo. Siin Pablo kaꞌan da: {Yukan ti ni jakuɨñɨ Pablo maꞌñu nuu ni ka ndututu chaa ka kuñaꞌnu nuu yuku Areópago yukan, ti ni kejaꞌa kaꞌa da nuu chaa Atenas: ―Tendɨꞌɨ niꞌin, chaa ka kuñaꞌnu naa ni, jini na ja ka nchañuꞌun nɨ ini ni kuaꞌa santu. Tendɨꞌɨ yɨvɨ ñuu Atenas ka kuni kaꞌan taka jnuꞌun jaa un. Suni ka kuni kunsoꞌo taka jnuꞌun jaa un, chi siaꞌan kanda. Tukaa iyo ɨnga jniñu ka saꞌa. Suni siaꞌan saꞌa yɨvɨ ñuu un, ti suni siaꞌan saꞌa ɨnga yɨvɨ chakoyo ñuu un.  chi sɨɨn xaan kaꞌan ra. Tu jaꞌi kunsoꞌo ri naa ri na jnuꞌun kaꞌan ra. Ka kuni ri naa ri na jnuꞌun kuu ―ni ka kachi da. v eNi ka jnɨ yɨvɨ un Pablo, ti kuankoyo jiin da nuu yuku nani Areópago. Yukan ka ndututu chaa ka kuñaꞌnu ñuu Atenas ka ndajnuꞌun da. Yukan ti ka kachi da nuu Pablo: ―Kani na jnuꞌun kuu jnuꞌun xnaꞌan ra nuu yɨvɨ jaꞌa,  -Yukan ti ni ka kaꞌan yɨvɨ un jiin Pablo. Tɨjnɨ yɨvɨ un ka skuaꞌa jnuꞌun epicúreo, suni tɨjnɨ ka skuaꞌa jnuꞌun estoico. Ni kaꞌan Pablo nuu yɨvɨ un, ti yɨvɨ un ni ka kejaꞌa ka kaꞌan: ―¡Naa jnuꞌun kaꞌan chaa jaꞌa ja kaꞌan xaan da, ko sɨɨn xaan jnuꞌun kaꞌan da! ―ni ka kachi yɨvɨ un. Sava yɨvɨ un ka kaꞌan: ―Kaꞌan da ja iyo ɨnga Yandios ―ni ka kachi. Siaꞌan ni ka kaꞌan yɨvɨ un, chi ni kaꞌan Pablo jnuꞌun Jesús, ti suni ni kachi da ja ka nandoto tuku ndɨyɨ.  +Yukan kuu ja ni kaꞌan kuaꞌa da jiin tendɨꞌɨ yɨvɨ un. Ni kaꞌan da jiin yɨvɨ Israel ini veñuꞌun nuu ka nchañuꞌun. Suni ni kaꞌan da jiin yɨvɨ ɨnga nación ja ka nchañuꞌun da Yandios. Suni taka kɨvɨ ni kaꞌan da nuu yɨvɨ kaꞌiin nuu yaꞌu. 9 kNdatu Pablo, Silas jiin Timoteo ñuu Atenas. Nɨ ndatu da, ti ni jini da ja ka iyo kuaꞌa santu ni ka saꞌa yɨvɨ yukan ti ka nchañuꞌun i, ti ni kukuiꞌya ini da. Suni tɨjnɨ chaa ka kandixia un kuankoyo da jiin Pablo, ti kuankoyo da jiin da undi ñuu Berea ja na kasjnuꞌun da nuu Silas jiin Timoteo ja na kinkoyo yachi da nuu kande Pablo. Yukan ti ni ka nandeokuñɨ chaa un undi ñuu Berea. Kande Pablo ñuu Atenas $AYukan ti yɨvɨ ka kandixia un ni ka taji ni da Pablo kuaꞌan da ichi yuꞌu mar un, ko Silas jiin Timoteo ni ka kendo da tɨꞌlɨ ga ñuu Berea yukan.  Yukan ti ni jaa jnuꞌun nuu yɨvɨ ñuu Tesalónica, ti ka jinisoꞌo yɨvɨ Israel kanchuku yukan ja suni kaꞌan Pablo jnuꞌun Yandios ñuu Berea. Kuankoyo da yukan ti ni kejaꞌa ka skaꞌan da yɨvɨ ñuu un, ti ni ka kejaꞌa yɨvɨ Berea un ka ndoꞌo ini. @y Yukan ti kuaꞌa yɨvɨ un, ni ka kandixia jnuꞌun Jesús. Suni ni ka kandixia yɨvɨ griego. Kuaꞌa yɨvɨ kuu kandixia un, kuu yɨvɨ ka un kuñaꞌnu. Kuu ñasɨꞌɨ kuu chaa. >u Vaꞌa ga ini yɨvɨ Israel kanchuku ñuu Berea, chi tu ni ka saꞌa nanu ni ka saꞌa yɨvɨ Israel kanchuku ñuu Tesalónica. Yɨvɨ Berea un ni ka kuni kunshoꞌo jnuꞌun Yandios. Taka kɨvɨ ni ka skuaꞌa vaꞌa jnuꞌun Yandios, ti ka nanduku da nuu tutu Yandios nu jandaa kuu jnuꞌun kaꞌan Pablo. iK Yukan ti yɨvɨ ka kandixia ñuu Tesalónica ni ka taji da Pablo jiin Silas kuankoyo da ñuu Berea. Jakuaa ni ka kee da kuaꞌan da. Ni jakoyo da yukan, ti ni ka kɨvɨ da veñuꞌun nuu ka nchañuꞌun yɨvɨ Israel. ^5 Yukan ti chaa ka kuñaꞌnu un ni ka jikan da multa nuu Jasón jiin da naa da, ja na kekoyo Pablo jiin Silas kiꞌin da ɨnga ñuu, ti sa ni ketaꞌu Jasón jiin chaa un naa da. Kande Pablo jiin Silas ñuu Berea +Nu ni ka jinisoꞌo da jnuꞌun un, tendɨꞌɨ chaa ka kuñaꞌnu jiin yɨvɨ un, ni ka kuɨtɨ xaan ini, ti ni ka kejaꞌa ka kanajiin.  Ti Jasón jaꞌa ni skɨvɨ da chaa un veꞌe da. Tu ka jandatu da jniñu taꞌu César, chaa taꞌu jniñu ñuu Roma. Ka kaꞌan da ja iyo ɨnga chaa taꞌu jniñu nɨ ñuyɨvɨ. Ti chaa un kuu Jesús ―siaꞌan ni ka kachi da nuu chaa ka kuñaꞌnu un. Tu ni ka niꞌin da Pablo jiin Silas. Yukan kuu ja ni ka ñuꞌun da Jasón jiin uu ga chaa ka kandixia Jesús un, ti ni ka chakuachi da yukan: ―Chakoyo tɨjnɨ chaa ɨnga ñuu yo jaꞌa ja ni ka skaꞌan da yɨvɨ taka ñuu nuu ni ka jaꞌan da. ,~QTi suni tɨjnɨ yɨvɨ Israel kaꞌiin un, tu ni ka kandixia. Ni ka kuu kuasun ini, ti ni ka kaꞌan jiin sava chaa kuxi ja ka ndoꞌo kueꞌe ini ka yaku ichi un. Yukan ti ni ka kejaꞌa ka kanajiin koꞌo da, ti yachi xaan ni ka kututu yɨvɨ ñuu un. Ti ni ka skaꞌan yɨvɨ un. Yukan kuankoyo da veꞌe Jasón, ni ka kɨvɨ da ka nanduku da Pablo jiin Silas, ja na keniꞌin da chaa ti kinchaka da nuu yɨvɨ un. 3}_Yukan ti tɨjnɨ yɨvɨ Israel un, ni ka kejaꞌa ka kandixia Jesús, ti ni ka kejnaꞌan ini i jiin Pablo jiin Silas. Ti suni kaꞌiin yɨvɨ griego ja undi nuu ni ka kiꞌin jnuꞌun yɨvɨ Israel. Suni kuaꞌa yɨvɨ un ni ka kandixia Jesús. Suni ni kaꞌiin tɨjnɨ ñasɨꞌɨ ka nchañuꞌun ndaa Yandios. Ka jaꞌan xaan ña veñuꞌun chaa Israel, ti ka saꞌa ña nava iyo jnuꞌun chaa Israel. Yukan kuu ja ka jaꞌa yɨvɨ un ja yɨñuꞌun ña naa ña. Suni ni ka kandixia ñaꞌan un Jesús, ti ni ka kuu kuaꞌa ñaꞌan un naa ña. q|[Ni kachi da nuu yɨvɨ un: ―Jnuꞌun Yandios kaꞌan ja kondoꞌo Cristo ti kuū ya, ti nandoto tuku ya nuu ñujiꞌi un. Ti kaꞌan ri ja Jesús kuu Cristo, chi Yandios ni taji ya ja taꞌu ya jniñu ñaꞌnu ―ni kachi Pablo. j{MNi kɨvɨ Pablo yukan, chi siaꞌan ni saꞌa da taka ñuu nuu ni jaꞌan da. Uni sábado ni jaꞌan da yukan, ti ni ka skuaꞌa da jnuꞌun Yandios jiin yɨvɨ un. Nu ni kaꞌan da un, ti ni kachi kaji da jnuꞌun Yandios. Nz Ni ka yaꞌa Pablo jiin chaa kuaꞌan jiin da ñuu Anfípolis, ni ka yaꞌa da ñuu Apolonia, ti sa ni jakoyo da ñuu Tesalónica. Suni iyo ɨɨn veñuꞌun ni ka nchañuꞌun yɨvɨ Israel yukan. kyO(Yukan ti ni ka kee da vekaa un, ti kuankoyo da veꞌe Lidia. Yukan ni ka kaꞌan tuku da nuu uu ga yɨvɨ ka kandixia un, ti ni ka jaꞌa da jnundee ini yɨvɨ un, ti sa kuankoyo da. Ni ka ndondaa yɨvɨ Tesalónicax 'Yukan ti kuankoyo da nuu kaꞌiin Pablo jiin Silas vekaa un, ti ni ka nandakan taꞌu da nuu da. Ni ka keniꞌin da chaa, ti ni ka kachi da nuu da naa da: ―Ka kandaꞌu na jiin ni naa ni, ja na kekoyo ni ñuu na jaꞌa ti kinkoyo ni ―ni ka kachi da. w9&Yukan ti ni kachi policía un nuu juez nava ni kachi Pablo. Nu ni ka jini juez un ja suni chaa Roma ka kuu Pablo jiin Silas, ti ni ka yuꞌu da. 4va%Yukan ti ni kachi Pablo nuu policía un: ―Kaꞌan ley ja yɨvɨ yɨꞌɨ ñuu Roma, tu kuu kani da i nu tu jaꞌi xndichi da. Chaa Roma ka kuu na. Tu ni ka xndichi ni saña naa na. Ni ka kani ni saña naa na nuu yɨvɨ kuaꞌa un, ti ni ka chondee ni saña vekaa. Ti vijna ka kuni keniꞌin xeꞌe ni saña naa na. Ko tu kuu. Kuan kachi ni nuu chaa kuñaꞌnu un na kikoyo maa da, ti na sia da saña ―ni kachi Pablo. :um$Yukan ti ni kachi policía ndito vekaa un nuu Pablo: ―Ni ka taji juez razón ja na sia na niꞌin naa ni. Yukan kuu ja kuu kekoyo ni, ti na kukuee kinkoyo ni ―ni kachi da. t#Ni kundijin ɨnga kɨvɨ, ti ni ka taji juez un policía ja na kachi da nuu policía ndito vekaa un ja na sia da Pablo jiin Silas. s"Yukan ti ni ka kɨvɨ da veꞌe policía un, ti ni jaꞌa chaa un ja ni ka yaji da. Ni kusɨɨ ini policía un jiin tendɨꞌɨ jnaꞌan da kankuchu veꞌe da, chi ni ka kandixia da Yandios. Yukan ti ni ka nandeokuñɨ Pablo jiin Silas vekaa un tuku. lrQ!Ti suni hora jakuaa yukan ni nakacha policía un nuu ni ka tuji Pablo jiin chaa ka jika jiin da. Yukan ti ni ka janducha policía un jiin tendɨꞌɨ yɨvɨ kanchuku veꞌe da, chi ni ka kandixia da jnuꞌun Jitoꞌyo Jesús. {qo Yukan ti ni ka kaꞌan Pablo jiin Silas jnuꞌun Yandios nuu da jiin tendɨꞌɨ yɨvɨ kanchuku veꞌe da. %pCYukan ti ni kachi Pablo: ―Kandixia Jitoꞌyo Jesús ti na nanitaꞌu ra, ti suni tendɨꞌɨ yɨvɨ kanchuku veꞌe ra nanitaꞌu i ―ni kachi da. 1o[Yukan ti ni keniꞌin policía un Pablo jiin Silas, ti ni kejaꞌa jikajnuꞌun da: ―Taa, ndoo saꞌa na nava na kenchaa kuachi na, ti nanitaꞌu na ―ni kachi da. +nONi jikan policía un ɨɨn ñuꞌun, ti jaꞌa da corrɨ ni kɨvɨ da ini vekaa un, ti ni jakunjitɨ da nuu Pablo jiin Silas. Ti nɨꞌɨn da ja yuꞌu da.  ~"}|{-zzyx}xwHvvOuvt]sRrrppConmll kjeiiNh[geeadc/aX`_]p\[ZsYXWVV{UTSRRQbPO9MLL$KLJIHH3GzFkEDD?CBA@??Q>r=u<;:98f7655H4\2241*/.x-u,,+c*T)(''$&&$#"!!!* ZSd-'sp81P   v ?b; oNi ka kaꞌan ndaꞌu da nuu Festo ja na nataji da Pablo ñuu Jerusalén. Siaꞌan ni ka ndoꞌo ini chaa Israel, chi ka kuni da ja kinsaꞌyɨ da ichi un, ti kaꞌni da Pablo. 3 _Nu ni jaa da yukan, ti sutu ka kuñaꞌnu un jiin chaa ka kuñaꞌnu Israel, ni ka kejaꞌa da ka kaꞌan da jiin Festo. Chaa Israel un ni ka kankuachi da jaꞌa Pablo.   Yukan na ti ni jaa Festo, ni nukoo da kuu da gobernador. Ni kuu uni kɨvɨ, ni kee da Cesarea ti kuaꞌan da Jerusalén. Siaꞌan ni kuu undi uu kuiya, ti Félix ni kee da ja ni kuu da gobernador. Kuni da ja na kendo vaꞌa da jiin chaa Israel, ti ni xndoo da presu Pablo. Siaꞌan ni kuu, ti ni kɨvɨ Porcio Festo kuu da gobernador ñuu un. Kandichi Pablo nuu FestoFélix kuni da ja na kuaꞌa Pablo xuꞌun nuu da ti sia da chaa. Yukan kuu ja tɨjnɨ jinu kana da Pablo ja na kaꞌan da jiin da. zmNi kaꞌan Pablo ja na kaka ndaa yo nuu Yandios. Suni ni kachi da ja na koto vaꞌa yo maa yo ja tu saꞌa yo jniñu ja tu vaꞌa. Suni ni kachi da ja jaa ɨɨn kɨvɨ xndichi Yandios ñuyɨvɨ. Siaꞌan ni kachi Pablo nuu da. Yukan na ti ni yuꞌu Félix, ti ni kachi da jiin Pablo: ―Kuaꞌan vaꞌa ga, ti ɨɨn kɨvɨ kukuee sa na kaꞌan tuku yo ―ni kachi da. |qNu ni yaꞌa tɨjnɨ kɨvɨ, ti ni jaa tuku Félix jiin ñasɨꞌɨ da Drusila. Ñaꞌan yukan kuu ɨɨn ñaa ñuu Israel. Yukan ti ni kana da Pablo. Ni ñusoꞌo Félix jnuꞌun ni kaꞌan Pablo nava ka kandixia yɨvɨ jnuꞌun Jesús. LYukan na ti Félix, ni taꞌu da jniñu nuu capitán un ja na kundito da Pablo, ti na kuu kee da tɨꞌlɨ, ti na kuu kɨvɨkoyo sava chaa ka kuu jnaꞌan Pablo, ja na kin ndeꞌe da chaa. +Nu ni jini vaꞌa Félix nava ka kandixia yɨvɨ Jesús. Yukan na ti ni kachi da jiin chaa un naa da: ―Iyo vaꞌa siaꞌan ni, ti kuu kinkoyo ra vijna. Xnakan na chaa yɨndaꞌa soldado Lisias, ti sa na ndeꞌe yo nasa saꞌa yo jiin jniñu jaꞌa ―ni kachi da. veTu ni ka niꞌin da ni ɨɨn kuachi sɨkɨ na, ko nu suu ja ni kaꞌan jaa na nuu da naa da nu junta un, ti kachi na: “Vijna ti ka chakuachi ni saña, chi kandixia na ja nandoto ndɨyɨ.” Siaꞌan ni kachi na nuu da ―kachi Pablo. NTi tu ni chakoyo ni ɨɨn da. Ja yukan kuu ja chaa jaꞌa na kachi da nuu nau ɨɨn kuachi niꞌin ni saꞌa na, ti ja ni ka xndichi da saña na ni kundichi na nuu ka ndututu kaꞌnu chaa Israel.  Ti na kachi na ja chaa yukan kuu ja kikoyo undi jaꞌa, ja na kankuachi da jaꞌa na, nu ndoꞌo ini da ja ni saꞌa na kuachi. Kɨvɨ ni kunde na Jerusalén, ni jaꞌan na ini veñuꞌun kaꞌnu un, ja na siuku na nava ka saꞌa ni. Tu ni kaꞌiin kuaꞌa yɨvɨ, ni tu ni skaꞌan na yɨvɨ un. Ti nɨ kande na ini veñuꞌun un, ti ni ka jini sava chaa Israel ka yɨꞌɨ ñuu Asia saña. 1~[Tɨjnɨ kuiya ni yaku na ɨnga nación, ti ni nandeokuñɨ na ñuu Jerusalén ja na nakuaꞌa na xuꞌun nuu yɨvɨ ndaꞌu, ja ni ka kekoo yɨvɨ uu ga ñuu un. ~}uYukan kuu ja nɨnɨ nduku na ichi vaꞌa, chi kukuee kancha na ja kuu nuu Yandios, ti suni ja kuu nuu yɨvɨ naa i. =|sSuni kandixia na ja nandoto ndɨyɨ nanu ka kandixia chaa Israel jaꞌa. Yɨvɨ vaꞌa nuu Yandios, nandoto i ti yɨvɨ tu ni ni saꞌa jniñu vaꞌa nuu Yandios, suni nandoto i. {Jaꞌa kuu jnuꞌun kaꞌan na jiin ni. Nchañuꞌun na Yandios. Ti Yandios un kuu yaa ni ka nchañuꞌun yɨvɨ janaꞌan. Kandixia na taka jnuꞌun ni chiso Moisés ja kuu ley yo. Suni kandixia na taka jnuꞌun ni chiso chaa ni ka kaꞌan ja kuu Yandios. Nchañuꞌun na Yandios nava ni kachi Jesús, ko ka kaꞌan chaa Israel jaꞌa ja tu vaꞌa ichi ni xnaꞌan Jesús. az; Yɨvɨ jaꞌa tu kachi da nuu ni nu ndoo ni saꞌa na ja kankuachi da jaꞌa na vijna. -yS Tu ni saꞌa na ni ɨɨn jniñu ja tu iyo vaꞌa ini veñuꞌun kaꞌnu un, ni ini veñuꞌun kuachi, nuu suni ni ka nchañuꞌun yɨvɨ Israel, ni ɨnga ñuu un. xw Ti niꞌin kuu nduku jnuꞌun ni, ti kuni ni ja sa uxi uu kɨvɨ ni jaa na Jerusalén, ja na chiñuꞌun na Yandios. w Yukan na ti chaa kuu gobernador un, ni saꞌa da seña nuu Pablo ja na kaꞌan da, ti Pablo ni kaꞌan da: ―Kusɨɨ ini na, chi niꞌin kunsoꞌo ni jnuꞌun kaꞌan na, chi jini na ja tɨjnɨ kuiya ni taꞌu ni jniñu nuu nɨ tuꞌu ñuu jaꞌa. zvm Ti suni siaꞌan ni ka kaꞌan tendɨꞌɨ chaa Israel un ja siaꞌan ni kuu ndixia nava kaꞌan Tértulo. 7ugChaa un ni taꞌu jniñu ja na kii kankuachi na jaꞌa Pablo undi nuu ni. Kuu kajnuꞌun ni da, ti kuni ni na sɨkɨ kankuachi na jaꞌa da ―siaꞌan ni kaꞌan Tértulo. etCTi chaa yɨndaꞌa soldado ñuu Lisias ni kɨvɨ da, ti ni kenchaa da Pablo nuu na naa na. s'Ti undi ni kuni kusɨkɨnchaa da veñuꞌun kaꞌnu na, ti ni ka jnɨɨ na da presu, ti ni ka kankuachi na jaꞌa da nava iyo ley na naa na. 0rYNi ka jini na ja chaa jaꞌa tundo kuu kuɨtɨ da. Nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ ni skaꞌan da yɨvɨ Israel. Kuu da ɨɨn ni xini jiin ja ni nani Jesús, chaa ñuu Nazaret. jqMTi kuee saꞌa ini ni, ti kunsoꞌo ni jnuꞌun kaꞌan na, tu kukuee yo, chi ndee kuee ini ni. p#Ti tendɨꞌɨ saña naa na ka jikantaꞌu na nuu Yandios ja kuu maa ni, ti ka nakuaꞌa na ja yɨñuꞌun nuu ni, chaa kuñaꞌnu Félix. 3o_Siaꞌan ni kuu, ti Félix ni taꞌu da jniñu ja na keniꞌin soldado un Pablo. Yukan ti Tértulo, ni kejaꞌa kankuachi da jaꞌa Pablo nuu Félix, ti ni kachi da: ―Kutaꞌu yo nuu ni, niꞌin chaa ñaꞌnu, ni kukuee ti ni kuu kanchuku yo. Chi jini vaꞌa ni ja kuan kuñaꞌnu taka ñuu yo. Nn Ni yaꞌa uꞌun kɨvɨ, ti Ananías, ɨɨn sutu kuñaꞌnu ga, ni jaa ñuu Cesarea jiin sava chaa ñaꞌnu Israel. Suni ni chaa ɨɨn chaa nani Tértulo, ti jniñu da kuu ja kaꞌan da jaꞌa ɨnga yɨvɨ nuu juzgado, ti iyo ɨɨn nuu ini da jiin chaa ka kankuachi jaꞌa Pablo. Ni kachi da nuu Félix ndoo ni saꞌa Pablo. .mU#Siaꞌan ni kuu, ti chaa kuñaꞌnu un ni kachi da nuu Pablo: ―Kunsoꞌo ri jnuꞌun kaꞌan ra, ko undi na chakoyo chaa ka kankuachi jaꞌa ra ―ni kachi da. Ti ni taꞌu da jniñu ja na kundito soldado un Pablo ini palacio nuu ni kuncha Herodes. Pablo nama da maa da nuu Félix?lw"Chaa kuñaꞌnu un ni kaꞌu da tutu un, ti ni jikajnuꞌun da Pablo: ―¿Nasa nani ñuu ra? ―kachi da jiin Pablo. Ti Pablo ni kachi da: ―Chaa ñuu Cilicia kuu na ―kachi da. `k9!Siaꞌan ni kuu, ti Pablo ni jaa da ñuu Cesarea jiin soldado un, ti soldado un ni ka nakuaꞌa da tutu nuu gobernador Félix, chaa taꞌu jniñu nuu ñuu yukan. Ti suni ni ka nakuaꞌa da Pablo nuu gobernador un. @jy Ni kundijin ɨnga kɨvɨ, ti Pablo kuaꞌan da jiin soldado ka yoso da kuayu un undi Cesarea, ti uu ga soldado ka jika jaꞌa un ni ka nandeokuñɨ undi nuu cuartel ñuu Jerusalén. iYukan ti soldado un, ni ka jandatu da nava ni taꞌu jniñu nuu da, ti kuankoyo da jiin Pablo jakuaa jña undi Antípatris. )hKSiaꞌan ni kuu ti ni jinisoꞌo na ja ka ndajnuꞌun chaa Israel ja kaꞌni da Pablo. Ja yukan kuu ja ni taji na da undi nuu ni. Suni ni kachi na jiin chaa ka kankuachi jaꞌa da ja na kachi da nuu ni nu ndoo ni saꞌa chaa jaꞌa.” Siaꞌan ni chiso da nuu tutu kuaꞌan nuu Félix. ?gwYukan ti ni jini na ja ka kankuachi da nava ka kuni maa da naa da, chi Pablo tu ni jaꞌa da ja yɨñuꞌun ley Israel. Ko tu kuu ja kaꞌni da chaa, ni tu kuu ja kiꞌin da vekaa. fNi nanduku jnuꞌun ndoo ka kankuachi yɨvɨ jaꞌa da. Ti yukan ni yɨndaꞌa na da nuu ka ndututu chaa ñaꞌnu Israel. LeChaa Israel, ni ka jnɨɨ da presu chaa jaꞌa. Kuni kaꞌni da chaa, ti ni jaa na jiin soldado na nuu kaꞌiin yɨvɨ un. Ni nama na da, chi ni jini na ja kuu da ɨɨn chaa yɨꞌɨ ñuu Roma. Vd%“Saña, Claudio Lisias, kanxiaꞌu na jiin niꞌin, chaa ñaꞌnu Félix. ocWChaa yɨndaꞌa un ni taji da ɨɨn tutu nuu gobernador Félix, ti siaꞌan ni kachi da nuu da: :bmSuni taꞌu ra jniñu ja na kotuꞌva ɨɨn kuayu koso Pablo. Ti siaꞌan na kejiyo vaꞌa da undi nuu Félix, chaa taꞌu jniñu ñuu Cesarea ―ni kachi da jiin capitán un. =asYukan na ti chaa yɨndaꞌa soldado un ni kana da uu chaa kuu capitán da, ti ni kejaꞌa kachi da nuu da: ―Satuꞌva ra ndajniñu ra naa ra, chi kinkoꞌo ra ñuu Cesarea kaa ɨɨn jakuaa vijna. Uu ciento soldado kaka jaꞌa. Uni xiko uxi chaa kiꞌin jiin kuayu. Uu ciento chaa kinkoyo jiin lanza. g`GYukan ti ni kachi chaa un: ―Tu kani ra jnuꞌun nuu ni ɨɨn yɨvɨ ja siaꞌan ni ka ndajnuꞌun yo ―ni kachi da. Ti ni na chuꞌun ichi da chaa lulu un kuaꞌan da. Ka yɨndaꞌa da Pablo nuu gobernador Félix C_Ti tu kandixia ni jnuꞌun kaꞌan da, chi iyo viꞌi ga uu xiko chaa ka yɨsaꞌyɨ ja kaꞌni da chaa. Ti ni ka ndu ɨɨn nuu ini da ja tu kaji da, ni tu koꞌo da undi nu tu kaꞌni da Pablo. Ti vijna ka ndatu da ja kuaꞌa ni jnuꞌun nuu da ja na keniꞌin ni Pablo nuu chaa ka kuñaꞌnu un ―ni kachi da. z^mTi ni kachi chaa lulu un jiin da: ―Chaa Israel, ni ka ndu ɨɨn nuu ini da ja kakan da nuu ni, ti kundaꞌa ni Pablo ijña undi nuu ka ndututu chaa ka kuñaꞌnu un. Ti kachi da ja na xndichi vaꞌa da Pablo, ko tu ndixia da naa da. (]ITi chaa un ni jnɨɨ da ndaꞌa chaa lulu un, ti kuaꞌan sɨɨn da, ti ni jikajnuꞌun da chaa lulu un: ―¿Ndoo kuni kaꞌan ra jiin ri? ―kachi da. \Ti kuaꞌan capitán un jiin chaa lulu un undi nuu chaa un, ti ni kachi capitán un nuu chaa: ―Jini ni Pablo, chaa kuu presu kande vekaa un, ni kachi da ja na kii na jiin chaa lulu jaꞌa nuu ni, chi iyo ɨɨn jnuꞌun kaꞌan da jiin ni ―ni kachi da. E[Yukan na ti ni kana Pablo ɨɨn chaa kuu capitán nuu soldado un, ti ni kachi da: ―Kuaꞌan jiin chaa lulu jaꞌa nuu chaa un, chi iyo ɨɨn jnuꞌun kaꞌan da jiin da ―ni kachi da. $ZAYukan ti ɨɨn sajin Pablo ni jinisoꞌo da nava ka ndajnuꞌun chaa un ja kaꞌni da Pablo, ti ni jan kasjnuꞌun da nuu Pablo undi nuu cuartel un. YNiꞌin naa ni jiin uu ga chaa ka kuñaꞌnu nuu junta jaꞌa, kaꞌan ni jiin chaa un na keniꞌin da Pablo jañaꞌan ijña nuu ka ndututu jaꞌa, ja nduku ni nasa xndichi ni da. Ti Pablo tu chaa da jaꞌa, chi ichi un na kaꞌni na da ―ni ka kachi da. 7XgNi ka jaꞌan da nuu sutu kuñaꞌnu ga jiin chaa ka kuñaꞌnu Israel, ti ni ka kachi da: ―Ni ka ndajnuꞌun na ja tu kaji kuɨtɨ na naa na undi nu tu kaꞌni na Pablo. `W9 Iyo viꞌi ga uu xiko chaa un naa da, ti tendɨꞌɨ da ni ka ndu ɨɨn nuu ini. pVY Ni kundijin ɨnga kɨvɨ, ti sava chaa Israel ni ka ndajnuꞌun da ja kaꞌni da Pablo, ti ni kachi da: ―Siuku yo jnuꞌun ka ndajnuꞌun yo. Ti ni tu kaji yo, ni tu koꞌo yo undi nu tu kaꞌni yo Pablo ―ni ka kachi da. Uw Ti jakuaa ɨnga kɨvɨ, ni ndenda Jesús nuu Pablo, ti ni kachi ya: ―Ndee saꞌa ini ra Pablo. Kin kaꞌan ra jnuꞌun ri undi Roma, nanu kaꞌan ra jnuꞌun ri ñuu Jerusalén jaꞌa ―ni kachi ya. Ka ndajnuꞌun da ja kaꞌni da Pablo 'TG Ni kejaꞌa ka ndokaña yɨvɨ un jiin Pablo ja ka kaꞌan maa ni ga. Yukan ti chaa un ni yuꞌu da ja sakuachi yɨvɨ un Pablo, ti ni taꞌu da jniñu nuu soldado un ja na jnɨɨ da Pablo. Ti siaꞌan ni ka nama da Pablo nuu yɨvɨ kuaꞌa un, ti kuanoꞌon da undi nuu cuartel. S Ti tendɨꞌɨ yɨvɨ un ni ka kanajiin. Suni kaꞌiin tɨjnɨ chaa ka xnaꞌan ley Israel ja suni yɨꞌɨ da jiin chaa partido fariseo. Ni ka ndokuɨñɨ da ti ni ka kaꞌan da jaꞌa Pablo ja ka kuni nama da chaa: ―Chaa jaꞌa tu nau ɨɨn kuachi ni saꞌa da, ti nu ɨɨn ángel xi ɨɨn espíritu ni kaꞌan jiin da, ti koto kaꞌan yo sɨkɨ Yandios ―ni ka kachi da. RChaa saduceo ka kaꞌan da ja tu ka nandoto ndɨyɨ, ti ni tu iyo ángel, ni ɨnga tajnu Yandios ja kii andɨvɨ, ni tu iyo espíritu, ni ka kachi da. Ti chaa fariseo, ka kandixia da tendɨꞌɨ un. Ja yukan tu ni kejnaꞌan jnuꞌun ni ka kaꞌan da. Q3Ti nu ni kaꞌan da siaꞌan, ti ni ka kejaꞌa ka ndajnuꞌun chaa saduceo jiin chaa fariseo, ti tu ni kejnaꞌan jnuꞌun ni ka kaꞌan da. PYukan na ti ni jini Pablo ja uu chaa kaꞌiin nuu junta un, sava da ka yɨꞌɨ da jiin chaa saduceo, ti uu ga da ka yɨꞌɨ da jiin chaa fariseo, ti tu ka iyo ɨɨn nuu ini da. Ti ni kaꞌan jaa ga Pablo nuu da: ―¡Niꞌin ñani naa ni, kuu na ɨɨn chaa fariseo! Tata na ni kuu fariseo suni. Ka xndichi ni saña, chi kandixia na ja ka nandoto ndɨyɨ ―ni kachi da. hOITi Pablo ni kachi: ―Niꞌin chaa ka kuñaꞌnu naa ni, jini na ja kaꞌan nuu tutu Yandios ja tu kuu kaꞌan ndevaꞌa yo nuu chaa taꞌu jniñu nuu yo, ko tu ni jini na ja kuu da sutu kuñaꞌnu ga ―ni kachi da. )NKTi yɨvɨ kanchuku yukan ni ka kachi nuu Pablo: ―¿Siaꞌan kaꞌan ndevaꞌa ni nuu sutu kuñaꞌnu ga ja junukuachi nuu Yandios nu? ―ni ka kachi i. zMmKo Pablo ni kachi da: ―Kuu ni ɨɨn chaa ñaa xini. Yandios na xndichi ya maa ni. Nukoo ni jaꞌa ja xndichi ni saña nava kaꞌan ley Yandios. Ni taꞌu ni jniñu ja na kani da saña, ko ansu siaꞌan kaꞌan ley Yandios ―ni kachi da. L#Yukan ti Ananías, ja kuu da sutu kuñaꞌnu ga, ni kachi da jiin chaa kaꞌiin yajni xiin Pablo ja na kani da ɨɨn jikɨ yuꞌu da. VK 'Yukan ti ni ndeꞌe Pablo nuu yɨvɨ ni ka ndututu nuu junta un, ti ni kaꞌan da: ―Niꞌin chaa ka kuñaꞌnu naa ni, undi vijna kukuee chaku na, ja kuu na ɨɨn chaa vaꞌa nuu Yandios ―ni kachi da. >JuƗnga kɨvɨ, ti chaa un, kuni da ja na kuni ndaa da na jnuꞌun kuu ja ka kankuachi chaa Israel sɨkɨ Pablo. Ti chaa un ni taꞌu da jniñu ja na ndututu taka sutu ka kuñaꞌnu nación Israel jiin taka chaa ka kuñaꞌnu nuu junta Israel. Ni ndaji da Pablo, ti ni keniꞌin da chaa nuu junta un.2I]Yukan ti soldado ja ka kuni kani chii Pablo, ni ka kuxio da kuaꞌan da. Ti undi chaa un ni yuꞌu nu ni jini ja chaa Roma kuu Pablo, ti ni yuꞌu da, chi ja ni juꞌni da Pablo. Ti tu kuu saꞌa da siaꞌan jiin ɨɨn chaa Roma. Ni kundichi Pablo nuu junta chaa ka kuñuꞌun yɨvɨ Israel bH=Ti ni kachi chaa un nuu da: ―Ruꞌu, kuaꞌa xuꞌun ni chaꞌu ri, ti ni kendo ri kuu ri chaa Roma ―ni kachi da. Ti Pablo ni kachi da: ―Ko saña chi kuu na chaa Roma, chi yukan ni kaku na ―ni kachi da. cG?Yukan na ti ni tuꞌva chaa un nuu kande Pablo, ti ni jikajnuꞌun da chaa: ―Kachi ndaa nuu ri nu ndaa ja kuu ra ɨɨn chaa Roma ―ni kachi da. Ti ni kachi Pablo nuu da: ―Siaꞌan ndixia iyo ―ni kachi da. FFNi jinisoꞌo capitán jnuꞌun ni kaꞌan Pablo, ti kuaꞌan da, ti ni kachi da nuu chaa un: ―Vaꞌa ndeꞌe ni jniñu saꞌa ni, chi chaa jña kuu ɨɨn chaa Roma ―ni kachi da. yEkKo nu ni ka juꞌni soldado un Pablo jiin ñɨ, ja kani da chaa, ti ni kachi Pablo jiin capitán kande un: ―Kaꞌan ley yo naa yo ja tu kuu kani ni saña, chi suni maa na kuu ɨɨn chaa Roma nu tu jaꞌi xndichi ni saña ―ni kachi da. [D/Yukan ti chaa un ni taꞌu da jniñu nuu soldado un ja na naxndɨvɨ da Pablo ini cuartel. Ti suni ni taꞌu da jniñu ja na kani da yoꞌo ñɨɨ chii Pablo, ja na kachi Pablo ndoo ka kuvaa yɨvɨ sɨkɨ da. %CCKo vanuxia ka kanajiin yɨvɨ un, ti ka skanda i saꞌma ka yɨndii i nuu tachi, ti ka joso i ñuꞌun yuchi nuu tachi un, chi ka kuɨtɨ xaan ini i. {BoUndi jaꞌa ni ka ñusoꞌo yɨvɨ jnuꞌun ni kaꞌan Pablo. Nu ni kachi Pablo ja kiꞌin da ɨnga nación, ti ni kejaꞌa ka kanajiin yɨvɨ un, ti ni ka kachi i: ―¡Na kuū chaa jña, tukaa kuni yo ja kuchaku da! ―ni ka kachi i. ZA-Ko ni kachi ya jiin na: “Taji ri roꞌo ti kuaꞌan jika nuu kanchuku yɨvɨ ɨnga nación.” Siaꞌan ni kaꞌan Jesús jiin na ―kachi Pablo nuu yɨvɨ un. Ni kendo Pablo ndaꞌa chaa yɨndaꞌa jniñu 8@iSuni ka jini i ja ni kundichi na jiin chaa ni ka jaꞌni Esteban, chaa ni kaꞌan jnuꞌun ni. Ti saña ni ndito na manga chaa ni ka jaꞌni Esteban”, ni kachi na jiin ya. h?IYukan na ti ni kachi na jiin ya: “Yɨvɨ un ka jini i ja jaꞌan na taka veñuꞌun nuu ka nchañuꞌun yɨvɨ Israel, ti ni jnɨ na presu taka yɨvɨ ka kandixia maa ni, ti kuaꞌan na jiin i vekaa, ti jaꞌa na tau i. <>qNi jini na maa Jesús, ti ni kachi ya jiin na: “Nduku ndee ti kuan kee yachi ñuu Jerusalén jaꞌa, chi tu saꞌa yɨvɨ jaꞌa jnuꞌun kaꞌan ra ja ruꞌu”, ni kachi ya. +=OSiin kaꞌan Pablo, ti ni kachi da: ―Ni nandeokuñɨ na Jerusalén, ti ni jaꞌan na ini veñuꞌun ja na kanajaa na Yandios, ti ni naxnaꞌan ya nuu na. `<9Vijna, ko tu kukuee ra, ndokuɨñɨ ra, ti kuanducha ra. Kakantaꞌu ra nuu Jesús, ti na kenchaa ya kuachi ra”, ni kachi Ananías ―kachi Pablo. Pablo jani da jnuꞌun nasa kuaꞌan da nuu yɨvɨ ɨnga nación ;#Ja yukan kuu ja vijna ti kaꞌan ra jnuꞌun ya nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ, ti kani ra junꞌun taka ja ni jini ra, ti jiin ja ni jinisoꞌo ra. :Ni kachi tuku da nuu na: “Yɨvɨ ñaꞌnu yo na janaꞌan ni ka nchañuꞌun da Yandios, ti Yandios un ni nakaji ya maa ra ja saꞌa ra jniñu nava kuni maa ya. Ja ni jini ra Jesús, maa Seꞌe Yandios. Ja ni jinisoꞌo ra jnuꞌun ni kaꞌan ya jiin ra. 59c Ni jaa Ananías nuu kancha na, ti ni kachi da jiin na: “Ñani Saulo, na ndeꞌe tuku”, ni kachi da. Ti hora jña ni ndundijin tuku nduchi na ti ni nakuni na Ananías. 98k Yukan nchaa ɨɨn chaa nani Ananías. Ni nchañuꞌun da Yandios jiin ley ni xndoo Moisés. Ti taka chaa Israel kanchuku un ni ka kaꞌan da ja kuu da ɨɨn chaa vaꞌa. 87i Ti ni kuu kuaa na, tukaa ni kundijin nduchi na ja ni ndinchaa nduva un nuu na. Yukan ti chaa kuankoyo jiin na, ni ka jnɨ da ndaꞌa na, ti kuaꞌan na jiin da undi Damasco. 6  Ti ni jikajnuꞌun tuku na Jesús: “Nusa ti ¿ndoo kuni ni ja saꞌa na, taa”? ni kachi na. Ti ni kachi Jesús jiin na: “Ndokuñɨ, siin ichi kuaꞌan ra, ti nu ni jaa ra Damasco, ti yɨvɨ ñuu yukan kachi nuu ra ndoo saꞌa ra”, ni kachi ri ya. 5 Chaa kuankoyo jiin na, ni ka kejaꞌa ka yuꞌu da ja ni jini da nduva un, ko tu ni ka jinisoꞌo da ja ni kaꞌan ndusu un jiin na. T4!Yukan ti ni jikajnuꞌun na: “Taa, ¿nau niꞌin kaꞌan”? ni kachi na. Ti ni kachi ndusu un jiin na: “Maa ri kuu Jesús, chaa ñuu Nazaret, ti roꞌo kuu ja ka kanaa jiin ri”, ni kachi Jesús. %3CNi jinu na nuu ñuꞌun, ti ni jinisoꞌo na ɨɨn ndusu ni kaꞌan jiin na, ti ni kachi: “Roꞌo Saulo, ndoo ka kanaa ra jiin ri”, ni kachi ndusu un. L2Siin Pablo kaꞌan da nuu yɨvɨ un, ti ni kachi da: ―Kuaꞌan na ichi, ti yajni jaa na ñuu Damasco, ja ni kuu yajni koxiuu. Sanaa ni ga ti ni ndinchaa ɨɨn nduva undi andɨvɨ nuu na. 1)Sutu kuñaꞌnu ga un, jiin taka chaa ñaꞌnu yɨvɨ Israel, na kani da jnuꞌun ja ni saꞌa na siaꞌan. Ni ka jaꞌa da tutu nuu na, ti ni yɨndaꞌa na nuu jnaꞌan yo kanchuku ñuu Damasco. Yukan ni ka jaꞌan nunduku na chaa ka kandixia jnuꞌun Jesús, ja na kii da presu. Ti kundikun da kii da undi ñuu jaꞌa, ja na kondoꞌo da ―ni kachi Pablo. Kachi Pablo nama ni kandixia da Jesús _07Kɨvɨ jña suni ni kani na yɨvɨ ka siin jiin jnuꞌun Jesús, ti ni ndoꞌo ini na ja kaꞌni na yɨvɨ un. Ni jnɨɨ na yɨvɨ un ja na kiꞌin i vekaa. Siaꞌan ni saꞌa na jiin chaa, suni jiin ñasɨꞌɨ. B/}―Saña kuu chaa Israel. Ni kaku na ñuu Tarso, ja kuu ɨɨn ndañuu Cilicia, ko ni jaꞌnu na ñuu Jerusalén jaꞌa. Ni skuaꞌa na jiin chaa kuñaꞌnu ga nani Gamaliel. Ni xnaꞌan ndaa da saña taka jnuꞌun najanaꞌan. Ti ndoꞌo ini ni ja ka siuku ndaa ni nuu Yandios nava ka saꞌa ni undi vijna. .7Ni ka jinisoꞌo yɨvɨ un ja ni kaꞌan Pablo yuꞌu yɨvɨ Israel, ti ni ka jasɨ yuꞌu ga da. Siaꞌan ti Pablo ni kachi da jiin da naa da: - 9―Niꞌin chaa ñaꞌnu naa ni jiin ñanijnaꞌan yo, kunsoꞌo ni na kaꞌan na nuu ni vijna ja tundo ni saꞌa na, ni tundo tau na ―ni kachi da. ,7(Ti chaa un ni jaꞌa da jnuꞌun ni kaꞌan Pablo, ni jakuɨñɨ da nuu escalera un, ti ni saꞌa da seña jiin ndaꞌa da ja na kasɨ yuꞌu yɨvɨ un. Nu ni ka jasɨ yuꞌu yɨvɨ un, ti ni kejaꞌa kaꞌan Pablo. Ni kaꞌan da yuꞌu yɨvɨ Israel, ti ni kachi da:+y'Yukan na ti ni kachi Pablo jiin da: ―Ansu chaa yukan kuu na, chi chaa Israel kuu na. Kuu na ɨɨn chaa ñuu Tarso, ɨɨn ñuu kaꞌnu ja yɨꞌɨ jiin ñuu Cilicia. Ko kuaꞌa ni jnuꞌun ja na kaꞌan na nuu yɨvɨ jaꞌa ―ni kachi da. V*%&¿Nusa ti ansu niꞌin kuu ɨɨn chaa ñuu Egipto ja na janaꞌan ni ka kana jiin gobierno, ti ni yɨndaꞌa ni kuun mil yɨvɨ undi nuu ñuꞌun teꞌe un, ti ni ka jaꞌni da yɨvɨ nu? ―ni kachi da. N)%Ja kuaꞌan skɨvɨ da Pablo ini cuartel, ti ni kachi Pablo jiin chaa un: ―Kuu kaꞌan na jaku jnuꞌun nuu ni xi tuu ―ni kachi Pablo jiin chaa un: ―¿Kuu kaꞌan ni saꞌan griego nu? {(o$Chi tendɨꞌɨ yɨvɨ vekoyo ichi jata, ka kanajiin: ―¡Na kuū da! ―kachi na. Nama Pablo maa da nuu yɨvɨ %'C#Ni ka jakoyo da escalera yuxeꞌe cuartel un, ti soldado un ni ka kakɨꞌɨ da Pablo, chi undi ka chindaꞌa jnaꞌan yɨvɨ un ja ka kuɨtɨ ini i. &y"Yukan ti yɨvɨ un ni ka kanajiin ɨɨn jnuꞌun, ti uu ga ni ka kaꞌan ɨnga jnuꞌun. Ti chaa un tu ni chaku ini na jnuꞌun ka kanajiin yɨvɨ un, chi so ka kuvaa ii. Yukan ti ni taꞌu da jniñu ja na kiꞌin da jiin Pablo undi nuu cuartel. \%1!Yukan ti ni jaa chaa un nuu kandichi Pablo, ti ni kachi da ja na jnɨɨ da presu Pablo, ti na kuꞌni da chaa jiin uu cadena. Yukan na ti ni jikajnuꞌun chaa un nuu Pablo na chaa kuu da, ti ndoo ni saꞌa da. i$K Ti chaa un ni na stutu da taka capitán da, jiin tendɨꞌɨ soldado da, ti ka jaꞌa da corrɨ kuankoyo da nuu kaꞌiin yɨvɨ un. Nu ni jini yɨvɨ un ja vaji chaa un jiin soldado da, ti tukaa ni ka kani da sɨkɨ Pablo. #'Ka kuni kaꞌni da chaa, ti ni jaa jnuꞌun un nuu chaa yɨndaꞌa soldado un, tendɨꞌɨ te tuꞌu yɨvɨ ñuu Jerusalén ni ka ndondaa i. q"[Yukan ti ni ka ndondaa nɨ tuꞌu yɨvɨ ñuu Jerusalén, ti ni ka jinu da kuankoyo i undi veñuꞌun un. Ni ka jnɨɨ da Pablo, ti ni ka ñuꞌun da da undi yuxeꞌe veñuꞌun un, ti ni ka nakasɨ da yuxeꞌe veñuꞌun un. i!KSiaꞌan ni ka kaꞌan da, chi ni ka ndoꞌo ini da ja ni jaꞌan Pablo jiin ɨɨn chaa ɨnga nación ini veñuꞌun un, ti tu ka jajnaꞌan ini da ja kɨvɨ yɨvɨ ɨnga nación ini veñuꞌun da. Chaa un ni kuu Trófimo, ɨɨn chaa ɨnga nación, chaa ñuu Efeso, ja ni yaku da jiin Pablo ñuu Jerusalén, ko tu ni kɨvɨ da ini veñuꞌun un.  5ti ni ka kejaꞌa ka kanajiin da, ti ka kaꞌan da: ―¡Niꞌin chaa Israel, chindee ni saña naa na! Jaꞌa kuu chaa yaku nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ, ti xnaꞌan da yɨvɨ ja yoꞌo, ansu chaa vaꞌa ka kuu yo, ti jnuꞌun yo tukaa kaxan, ja ni tu kaxan veñuꞌun yo jaꞌa. Vijna skɨvɨ da ini veñuꞌun jaꞌa yɨvɨ ɨnga nación, ti tu jaꞌa da ja yɨñuꞌun veñuꞌun ii jaꞌa ―ni ka kachi da. ~uKo kuan jinu uxia kɨvɨ ka siuku da jnuꞌun un. Kaꞌiin tɨjnɨ chaa Israel ini veñuꞌun un, chaa ñuu Asia. Ni ka jini da nuu Pablo ini veñuꞌun un, ti ni ka kejaꞌa ka skaꞌan da tendɨꞌɨ yɨvɨ un. Ti ni ka jnɨɨ da Pablo, @yYukan ti kuaꞌan Pablo jiin ndɨ kuun chaa un, ti ɨnga kɨvɨ ni ka siuku da nava ka saꞌa da naa da, ti ni kɨvɨ da ini veñuꞌun Israel un, ti ni ka kasjnuꞌun da nuu sutu Israel un na kɨvɨ sa siuku jnuꞌun ni ka kaꞌan da. Ni kaꞌan Pablo nuu sutu un na kɨvɨ nasoko da naa da nuu Yandios. SJini ni nava ni saꞌa na jiin yɨvɨ ka kandixia ɨnga nación. Ni ka taji na tutu nuu i ti ni ka kachi na nuu i nava ka ndoꞌo ini na. Ni kachi na ja tukaa kaji i kuñu kuɨtɨ ja ni ka soko yɨvɨ nuu santu ka nchañuꞌun i. Ni tu kuu kaji i kuñu kuɨtɨ nu tu ni jatɨ ndɨꞌɨ nɨñɨ tɨ. Ni tu kuu kunchaka ɨɨn ñasɨꞌɨ ɨnga chaa nuu yɨɨ ña ―siaꞌan ni ka kachi da nuu Pablo. Ni ka jnɨɨ da presu Pablo ini veñuꞌun kaꞌnu Israel 7Kuaꞌan ni veñuꞌun kaꞌnu Israel un jiin da naa da, ti siuku ni jiin da jnuꞌun janaꞌan, nava na kendo vaꞌa ni nuu Yandios. Suni chaꞌu ni xuꞌun nchaa ɨɨn rɨɨ ja kin soko da nuu Yandios. Yukan ti sete ni ixi xini ni nava ka saꞌa da, ti na kuni yɨvɨ naa i ja ansu jandaa kuu ja ni xnaꞌan ni ja tu siin yo jnuꞌun janaꞌan. Na kuni i ja siuku ni nava iyo jnuꞌun ni xndoo Moisés. Yukan kuu ja vaꞌa ga saꞌa ni nava kachi na nuu ni. Ka iyo kuun jnaꞌan na jaꞌa. Na siuku da nava ni jikan da nuu Yandios. gGYukan ti, ¿ndo saꞌa na vijna na naa? Yɨvɨ un kuu ndututu i, nu na kuni i ja ni chaa ni. KNi ka kachi yɨvɨ un nuu i ja niꞌin xnaꞌan nuu yɨvɨ Israel ja kaꞌiin ñuu nuu kanchuku yɨvɨ ɨnga nación, ti ni xnaꞌan ni nuu i ja tu siin i jiin jnuꞌun ni xndoo Moisés. Ka kaꞌan i ja ni xnaꞌan ni ja seꞌe kuachi i, tukaa nandɨꞌɨ seña yɨkɨ kuñu yɨ, ti ni tu siin i jiin jnuꞌun janaꞌan. =sNu ni ka jinisoꞌo da jnuꞌun ni kaꞌan Pablo, ti ni ka kejaꞌa ka kaꞌan da ja Yandios ja kuñaꞌnu ga. Yukan ti ni ka kachi da nuu Pablo: ―Ñani Pablo, ja jini ni ja yɨvɨ Israel, iyo kuaꞌa xaan ja ni ka kandixia vijna. Ka kuni i ja na siin yɨvɨ ɨnga nación jiin jnuꞌun ni xndoo Moisés. oWNi ka kanxiaꞌu na jiin tendɨꞌɨ da, ti Pablo ni kejaꞌa da kaꞌan da jiin da, ti ni jani da jnuꞌun taka ja ni saꞌa Yandios jiin da. Ni kachi da nasa ni ka ñusoꞌo yɨvɨ ɨnga nación jnuꞌun Yandios ni kaꞌan da. /Ni kundijin ɨnga kɨvɨ, ti ka jaꞌan na jiin Pablo ni ka jandeꞌe na Jacobo. Yukan kanchuku taka chaa ka ndisojniñu ñaꞌnu veñuꞌun un. ucYukan ti ni jakoyo na ñuu Jerusalén. Yɨvɨ ka kandixia un, ka kusɨɨ xaan ini da ja ni ka jaa na. 0YTi kuankoyo tɨjnɨ chaa ka kandixia Jesús ñuu Cesarea jiin na. Ñuu Jerusalén yukan, iyo ɨɨn chaa nani Mnasón, ja najanaꞌan vaji da ñuu Chipre, ti ja iyo kuiya ni kandixia da Jesús. Ñanijnaꞌan yo ni ka yɨndaꞌa da saña ja kendo na veꞌe Mnasón. Ja ni jaa Pablo veꞌe Jacobo nUYukan na ti ka nduku ndee na ni ka stutu na ndajniñu na, ti kuankoyo na undi ñuu Jerusalén. 'Tu ni ka kundee na kasɨ na ini da. Yukan kuu ja ni ka sia na da, ti ni ka kachi na: ―Na kuu nava kuni maa Yandios ―ni ka kachi na. 3 Yukan ti Pablo ni kachi da nuu na naa na: ―Koto ndeꞌe ra naa ra. Koto sakuiꞌya ra ini ri. Ja iyo tuꞌva ri nuu ndoo na kuu. Nu yɨvɨ Jerusalén na jnɨɨ da presu ruꞌu tundo saꞌa, ti iyo vaꞌa vasu na kuū ri. Siaꞌan na kuu ri ja sɨkɨ Jesús ―ni kachi da. J  Ni ka jinisoꞌo na jnuꞌun ni kachi Agabo, ti ni ka kejaꞌa ka xndaku na nuu Pablo ja tu kiꞌin da undi ñuu Jerusalén. Suni yɨvɨ ka kandixia ñuu Cesarea, ni ka chayɨka i Pablo. )K Ti ni chaa da nuu kanchuku na. Ni ndaji da sanchi Pablo, ti ni juꞌni da ndaꞌa maa da, ti ni kachi da nuu Pablo: ―Ni kachi Espíritu Santo ja siaꞌan kuꞌni chaa Israel ja xiin sanchi jaꞌa, ti nakuaꞌa da chaa nuu yɨvɨ ɨnga nación, ni kachi Espíritu Santo ―kachi Agabo. w Ni kendo na yukan jaku kɨvɨ, ti ni chaa ɨɨn chaa kaꞌan jnuꞌun Yandios. Vaji da ñuu Judea, ti nani da Agabo. | q Felipe un ñavaꞌa da kuun sesɨꞌɨ da, ja tu ni ka nandaꞌa ña, ti ñaa un ka kaꞌan ña jnuꞌun Yandios. O Ni kundijin ɨnga kɨvɨ ti kuankoyo na. Ni ka jaa na ñuu Cesarea, ti ni ka jaꞌan na veꞌe Felipe, chaa kaꞌan jnuꞌun Yandios. Kuu da ɨɨn chaa junukuachi ja ni nakaji yɨvɨ ka kandixia ñuu Jerusalén, chi na janaꞌan ni ka nakaji yɨvɨ uxia chaa chindejnaꞌan jiin apóstol. Ni ka kendo na jiin da jaku kɨvɨ. J  Siaꞌan ni kekoyo na ñuu Tiro, ti ni ka jakoyo na undi ñuu Tolemaida. Yukan ni ka kanxiaꞌu na jiin yɨvɨ ka kandixia jnuꞌun Jesús un. Ni ka kendo na ɨɨn kɨvɨ jiin da naa da. l QYukan ti kuankoyo na. Ka kɨvɨ tuku na barco, ti maa da naa da, ni ka nandeokuñɨ da veꞌe da.  Ti ni jaa kɨvɨ kinkoyo tuku na, ti ñanijnaꞌan yo jiin ñasɨꞌɨ da, jiin seꞌe kuachi da, ni ka jan chuꞌun ichi da saña naa na undi yuꞌu ñuu un. Yukan ti ni ka jakunjitɨ naa na na yuꞌu mar un, ti ni ka jikantaꞌu na nuu Yandios yukan. #Ti ni ka nanduku na yɨvɨ ka kandixia kanchuku ñuu un, ti ni ka kendo na uxia kɨvɨ jiin da. Ni ka kachi da nuu Pablo: ―Tu kiꞌin ni ñuu Jerusalén ―ni ka kachi da. Siaꞌan ni ka kachi da nuu Pablo, chi siaꞌan ni ka jini da jiin inijnuni Espíritu Santo. U#Nu kuankoyo na ni ka jini na ñuu Chipre ja ni kendo ichi ndaꞌa sajni ichi kuankoyo na, ti ni ka siin na undi ñuu Siria. Yukan ti ni jakoyo na ñuu Tiro, chi barco un ni xndoo jaku ndajniñu ñuu un. [/Yukan ni ka kɨvɨ na ɨnga barco ja kuaꞌan undi ñuu Fenicia, ti kuankoyo na.  )Nu ni ka kendo ñanijnaꞌan yo, ti kuankoyo ndoo na undi ñuu Cos, ti ɨnga kɨvɨ, undi ñuu Rodas. Yukan ti kuankoyo na undi ñuu Pátara. L&Ko kukuiꞌya xaan ini i, chi ni kachi Pablo ja tukaa nakunijnaꞌan i jiin da. Ni ka jan chuꞌun ichi i da undi nuu barco, ti ni ka kanxiaꞌu i jiin Pablo. Kuaꞌan Pablo ñuu Jerusalénb=%Ti tendɨꞌɨ yɨvɨ un ni ka ndeꞌe i. Ni ka nanuu i, ti ni ka teyuꞌu i nuu Pablo. {$Nu ni ndɨꞌɨ ni kaꞌan Pablo siaꞌan, ni jakunjitɨ da, ti ni kanajaa da Yandios jiin tendɨꞌɨ yɨvɨ un. %#Siaꞌan ni xnaꞌan na, ja na saꞌa yo jniñu, ti chindee yo nuu uu ga yɨvɨ ndaꞌu. Nukuꞌun ini ni jnuꞌun ni kachi Jesús, na ni kaꞌan ya: “Kusɨɨ ga ini yɨvɨ ja chindee ni yɨ, ti viꞌi ga kusɨɨ ini maa ni nuu i”, ni kachi Jesús ―kachi Pablo. @y"Ka jini vaꞌa ni ja ni saꞌa na jniñu jiin ndaꞌa na jiin jaꞌa na, ti ni niꞌin na taka ja nandɨꞌɨ na. Suni ni niꞌin na taka ja ka nandɨꞌɨ chaa ni kunchuku jiin na. J !Tu ni ndoꞌo ini na ja kuu maa na xuꞌun ni, jiin saꞌma ni. X~) Tendɨꞌɨ niꞌin, mani ñani yo naa yo, ñaꞌan ni naa ni ti na chiꞌi na niꞌin ndaꞌa Yandios naa ni. Jnuꞌun ya kaꞌan ja kundaꞌu xaan ini ya. Nu skuaꞌa ni jnuꞌun ya, ti chindee chitu ya niꞌin naa ni ja ni ka kandixia ni ya. Ti kinkoyo ni kunchuku ni jiin Yandios undi andɨvɨ jiin uu ga yɨvɨ ni nakaji maa ya. %}CJa yukan kuu ja kuni na ja koto vaꞌa ni maa ni naa ni. Ti nukuꞌun ini ni saña ja uni kuiya ni xnaꞌan na nuu ni, ti ni xndaku na nuu ni, chi ndɨ kɨvɨ ndɨ ñuu ni skuaꞌa na jiin ni, ti tu ni kuxio na nuu ni. Suni ni ndeꞌe na tɨꞌlɨ ja kuu niꞌin naa ni nuu Yandios. m|SIyo sava ni naa ni kejaꞌa xndoñaꞌan, ti xndaꞌu ni naa ni ja tukaa siin ni jnuꞌun Yandios. d{AYukan kuu jnuꞌun jaꞌa na nuu ni, ja koto ni maa ni naa ni. Chi nu na yaꞌa na kiꞌin na, ti jini na ja kikoyo yɨvɨ koto uꞌu niꞌin naa ni, ti kuni xnaa i jnuꞌun Yandios, ti xndaꞌu i niꞌin naa ni. rz]Ja yukan kuu ja koto ni maa ni naa ni. Suni koto ni ñanijnaꞌan ni ja ni kandixia Cristo, chi Espíritu Santo ni jaꞌa ya jniñu un nuu ni. Ja Jesús ti nanitaꞌu yo, chi ni jatɨ ya nɨñɨ ya ti ni jiꞌi ya ja yoꞌo naa yo. xw~}|{zyxwvv-ttfssr0qypyonJlkjihgfee@dcbc ba`@_^y]6\[ZYY9WeVUSRR"QP0ONMMILyK~J|IHH6G|FEDhCB@@B?t?=<=;e;:)88766C5432100y/.---G,+*m)f('&&-%}$##C""!7 %^ZFb M } X`:x 'DTi maa da ni jani jnuꞌun un nuu ri nava kanchuku ra naa ra jiin ja ni saꞌa Espíritu Santo, ja vii ka kandaꞌu jiin jnaꞌan ra naa ra. $ CDEpafras, chaa ni xnaꞌan jnuꞌun un nuu ra naa ra, kuu da ɨɨn chaa junukuachi nuu Cristo jiin ri, ja ni ka kuu mani ri jiin da. Ni tatu Cristo jniñu un nuu da ja na xnaꞌan da jnuꞌun Yandios nuu ra naa ra jiin ja na koto da roꞌo naa ra. Ti vaꞌa xaan saꞌa da jniñu un. a =DJandaa kuu ja ni ka jinisoꞌo ra jnuꞌun Yandios sɨkɨ Cristo Jesús, ti ni ka jantaꞌu ra jnuꞌun un ja kundaꞌu ini Yandios yoꞌo naa yo. Undi kɨvɨ ni ka kandixia ra jnuꞌun un, ti undi vijna ka kuu ra nanu ɨɨn ndeꞌe yujnu vaꞌa, ja nɨnɨ jaꞌa ndeꞌe vixi, chi jnuꞌun un saꞌa ja ka saꞌa ra jniñu vaꞌa, ti viꞌi ga ka nakaya jniñu ka saꞌa ra un. Ti suni siaꞌan kuu jiin jnuꞌun Cristo Jesús nu na kuichanuu kiꞌin taka nuu ñuyɨvɨ. = uDTi kuñukuu ini maa ra ja na niꞌin ra ja iyo nuu Yandios ja kuu maa ra naa ra. Ti ja ni niꞌin ndaa ra jnuꞌun yukan na ni ka jinisoꞌo ra jnuꞌun Cristo Jesús. Ja yukan kuu ja viꞌi ga ni ka kandixia ra jnuꞌun Cristo jiin ja ka kundaꞌu ga ini ra taka ga yɨvɨ ja suni ka yɨꞌɨ i ndaꞌa ya. * ODchi ni ka niꞌin ri jnuꞌun ja ka kandixia ndaa ra Cristo Jesús, jiin ja ka kundaꞌu ini ra taka ga yɨvɨ ja ni sasɨɨn Yandios ja na kunukuachi i nuu ya. @ {DNɨnɨ ka nakuantaꞌu ri nuu Yandios, ja maa ya kuu Tata Jitoꞌo Jesús, ya kuu Cristo. Nɨnɨ nakuantaꞌu ri nuu ya ja kuu roꞌo naa ra, ti jikantaꞌu ri jaꞌa ra naa ra,  DRuꞌu Pablo jiin ñani yo Timoteo, jaꞌa ka kanxiaꞌu ri jiin taka roꞌo ja ka kandixia Cristo kanchuku ra ñuu Colosas. Maa ri kuu apóstol nuu Jesús, ti Jesús kuu Cristo, ya ndiso ya jniñu ñaꞌnu nuu Yandios. Ti maa ya ni jaꞌa jniñu jaꞌa nuu ri ja na kuu ri apóstol nuu ya. Na taji ri tutu jaꞌa nuu ra naa ra ja ka kuu ra ñani ri, chi taka yo ka yɨꞌɨ ndaꞌa Cristo. Ti ni sasɨɨn ya roꞌo ja ka kandixia ra Jesús, jiin ja na kunukuachi ra nuu ya naa ra. Ti kuni ri ja Tata yo Yandios, na kundaꞌu ini ya roꞌo naa ra, ti saꞌa ya ja kukuee kunchuku mani ra. Jikantaꞌu Pablo ja kuu yɨvɨ ñuu Colosas !;Ni kaꞌan da nuu yɨvɨ un nasa kuu kɨvɨ i ndaꞌa Yandios ti taꞌu ya jniñu nuu i. Ni xnaꞌan da jnuꞌun Jesús, ja maa ya kuu Cristo ni taji Yandios saꞌa ya jniñu ñaꞌnu. Tu ni yuꞌu da ja kaꞌan da, ti tundo ni jasɨ yuꞌu da ja kaꞌan da jnuꞌun Jesús.L Uu kuiya ni kendo Pablo ñuu Roma yukan. Ni kiꞌin nuu da ɨɨn veꞌe ni kuncha da un, ti suni ni chaꞌu da nuu veꞌe un. Ni kusɨɨ ini da jiin taka yɨvɨ ni ka jakoyo nuu kancha da.  Siaꞌan ni kaꞌan Pablo. Chaa Israel un ni ka kee da kuankoyo da, ti ka ndajnuꞌun da sɨkɨ jnuꞌun ni kaꞌan Pablo. ? wVijna ti na kaꞌan na jnuꞌun Yandios nuu yɨvɨ ɨnga nación. Yɨvɨ un chi kunsoꞌo i jnuꞌun Yandios, ti nanitaꞌu i nuu ya, ti maa i na kandixia i ya ―ni kachi da. n UYɨvɨ ndee niꞌin ini ka kuu ra. Tukaa chunsoꞌo ra, vasu ka chaku ini ra.Tu ka kuni nakani ini ra, vasu ka chaku ini ra nasa ka jini ra, ni kachi Espíritu Santo nuu Isaías, ja na kaꞌan da nuu yɨvɨ un. Kachi tutu. N Kuaꞌan ti kachi ra nuu yɨvɨ un:Roꞌo naa ra, kunsoꞌo ra jnuꞌun Yandios, ko tu chaku ini ra.Kuni ndaa ra jniñu saꞌa Yandios, ko tu chaku ini ra nasa saꞌa ya jniñu un. /Tu ni ka iyo ɨɨn nuu ini yɨvɨ un naa i, ti ka kuni nokoyo i veꞌe i, ko Pablo ni kaꞌan da jaku ga jnuꞌun nuu i. Ni kachi da: ―Ni kachi kaji Espíritu Santo nuu Isaías nuu jnaꞌan yo janaꞌan. Ni kachi ya ja Isaías na kaꞌan jnuꞌun jaꞌa nuu yɨvɨ: {oSiaꞌan ni kuu ti tɨjnɨ yɨvɨ ni ka kandixia jnuꞌun ni kaꞌan Pablo, ti sava ga yɨvɨ tu ni ka kandixia. 'Yukan ti ni ka kachi da ja na ndututu tuku yɨvɨ nuu kancha Pablo. Kɨvɨ un ni chakoyo yɨvɨ kuaꞌa nuu kancha Pablo. Pablo ni kaꞌan kaji da nuu yɨvɨ un nasa taꞌu Yandios jniñu. Ni kachi da nasa ni kaꞌan Moisés kɨvɨ janaꞌan, na ni kachi da nasa kuu jniñu saꞌa Jesús. Suni siaꞌan ni ka kachi chaa ni ka kaꞌan jnuꞌun Yandios najanaꞌan, ni kaꞌan Pablo. Siaꞌan ni kaꞌan Pablo, chi kuni da ja na kandixia chaa un Jesús. Siaꞌan ni kaꞌan da nchaka ɨɨn kɨvɨ un jiin yɨvɨ un naa i. \1Kuni kunsoꞌo ri jnuꞌun kaꞌan ra, ti na kuni ri nasa ndoꞌo ini ra, chi ka jini ri ja taka ñuu ka kaꞌan yɨvɨ jnuꞌun Jesús, ti yɨvɨ ka kandixia Jesús, sɨɨn ka chiñuꞌun i ―ni ka kachi da. \1Yukan na ti ni ka kachi chaa un jiin Pablo: ―Ni ɨɨn tutu tu ni chaa nuu ri naa ri ja taji chaa Israel. Iyo sava ñanijnaꞌan yo ja vekoyo undi Jerusalén, ko tu na jnuꞌun ka kankuachi da jaꞌa ra. hIYukan kuu ja ni kana na niꞌin naa ni, chi kuni na ndajnuꞌun na jiin ni. Kuni na ndajnuꞌun na jiin ni, chi suni kandixia na ja Yandios naxndoto ya tendɨꞌɨ ndɨyɨ. Ti siaꞌan taka yɨvɨ Israel, ñanijnaꞌan yo, ka kandixia i. Ja yukan kuu ja ndikun na jiin cadena jaꞌa, chi kandixia na taka un ―ni kachi da nuu chaa ka kuñaꞌnu un. KTu ni kuni na kankuachi na nuu yɨvɨ Israel ja kuu jnaꞌan yo, ko ni jikantaꞌu na nuu da ja César na xndichi da saña, chi tu ni ka jaꞌa yɨvɨ un un jnuꞌun ja na sia sticia un saña. }Nu ni ka xndichi da saña, ti ka kuni da sia da saña, chi ka jini da ja tu ni ɨɨn kuachi ni saꞌa na ja na kuū na. xiNi ka yaꞌa uni kɨvɨ, ti ni kana Pablo chaa ka kuñaꞌnu nación Israel kanchuku ñuu Roma. Nu ni ka ndututu da, ti ni kachi Pablo jiin da: ―Ñani naa ni, vasu tu nau ni ɨɨn kuachi ni saꞌa na nuu yɨvɨ Israel. Ni siuku na jnuꞌun ni ka xndoo chaa janaꞌan, ko ñuu Jerusalén ni ka nakuaꞌa yɨvɨ Israel presu saña nuu chaa Roma kanchuku yukan. ?wSiaꞌan ni kuu, ti ni jakoyo na Roma. Chaa yɨndaꞌa soldado un ni nakuaꞌa da Pablo jiin uu ga chaa ka kuu presu un nuu ɨɨn chaa ka ndito vekaa un. Yukan ti chaa un ni jaꞌa da jnuꞌun ja na nduku Pablo ɨɨn veꞌe kuncha da, ti na kundito ɨɨn soldado chaa. Kaꞌan Pablo jnuꞌun Jesús ñuu Roma -~SYukan ti yɨvɨ ka kandixia Jesús un, ni ka jinisoꞌo da ja jakoyo na, ti ni ka kii nujnaꞌan da saña. Tɨjnɨ da ni ka kikoyo undi nuu nani Foro de Apio, ti uu ga da ni kikoyo undi nuu nani Tres Tabernas. Nu ni jini Pablo nuu da, ni kundee ini da ti ni jikantaꞌu da nuu Yandios. O}Yukan ni ka ndejnaꞌan na jiin tɨjnɨ chaa ka kandixia Jesús, ti ni ka kana da saña ja na kendo na jiin da ɨɨn semana. Ti sa kuankoyo na ichi Roma. Ti yukan ni ka jika jaꞌa na kuankoyo na. (|I Ni kekoyo na yukan, ti ni ka yaꞌa na nɨ yuꞌu mar un, undi ni ka jaa na ñuu Regio. Ni kundijin ɨnga kɨvɨ, ti ni kejaꞌa kee tachi ichi vee. Yukan kuu ja ni kekoyo na tuku ti kuankoyo na. Ni kundijin ɨnga kɨvɨ, ti ni ka jaa na ñuu Puteoli. Yukan ti ni ka xndoo na barco un. i{K Yukan ti ni ka kekoyo na ñuu un. Ni jakoyo na ñuu Siracusa. Ni ka kendo na uni kɨvɨ yukan. |zq Nu ni ka yaꞌa uni yoo ja kaꞌiin na ñuu lulu un, ti ni kakiꞌin na ɨɨn barco tuku. Barco un kiꞌin ñuu Alejandría. Xini barco un kanchuku uu nuu nani Cástor jiin Pólux. Ni kendo barco un ñuu Malta ja ni kuu viko vijin xaan. Ey Yɨvɨ un ni ka jaꞌa da kuaꞌa xaan ndajniñu nuu na naa na. Ti ni jaa hora ja kinkoyo tuku na, ti ni ka jaꞌa da taka ja ka nandɨꞌɨ na naa na ja kuu ichi. Ni jaa Pablo ñuu Roma cx? Yukan na ti tendɨꞌɨ yɨvɨ ka kuꞌu ñuu un ni ka kikoyo da, ti ni ka nduvaꞌa da. wTi tata Publio, katuu da kuꞌu da, ti kaꞌu xaan jnaꞌan da. Jnaꞌan da kueꞌe kiji, jiin kueꞌe kuun. Pablo ni tuꞌva da nuu katuu tata Publio, ti ni jikantaꞌu da nuu Yandios. Ni chuxndee da ndaꞌa da sɨkɨ chaa kuꞌu un, ti ni nduvaꞌa da. gvGYajni un nchaa ɨɨn chaa nani Publio. Chaa un taꞌu da jniñu nuu ñuu lulu un. Yajni nu ni ka joto yɨvɨ un ñuꞌun nchaa veꞌe da jiin ñuꞌun da. Ni kachi da nuu na: ―Ñaꞌan ni veꞌe na ―ni kachi da. u3Ti yɨvɨ un ka ndatu i, chi ni ka ndoꞌo ini i ja kaa kuɨñɨ ndaꞌa Pablo, ti yachi kuū da. Ti ni kuu naꞌan ka ndatu da, ti ni ka jini da ja tundo ni jnaꞌan Pablo. Yukan ti ni ka ndoꞌo tuku ini da, ti ni ka kachi da: ―Ɨɨn yandios kuu Pablo ―ni ka kachi da. Yt+Ti Pablo ni kɨsɨ da koo un nuu ñuꞌun un, ti tundo ni kuu ndaꞌa da. vseNu ni ka jini yɨvɨ ñuu un ja yɨndaka koo un ndaꞌa Pablo, ti ni ka kaꞌan: ―Va nu suu chaa jaꞌni ñaꞌan kuu chaa jaꞌa. Ti vasu ni nama da maa da nuu mar, ko Yandios tu jaꞌa ya jnuꞌun ja na kuchaku da ―ni ka kachi i. `r9Ti Pablo suni ni nastutu da uu nduku ichi un, ti ni jnaa da nuu ñuꞌun. Yukan ti ɨɨn koo ni kendava tɨ nuu ñuꞌun un ja niꞌni xaan. Ni ndava tɨ ti ni yeyɨꞌɨ tɨ ndaꞌa Pablo, ti tu kuni tɨ sia tɨ. ,qQYɨvɨ kanchuku yukan ni ka kundaꞌu ini da saña naa na. Ni ka joto da ñuꞌun, chi kuun sau, ti vijin ka jnaꞌan na. Siaꞌan ni ka chindee da saña naa na. p }Siaꞌan ni ka nama na maa na nuu mar un, ti sa ni ka jini na ja ñuꞌun lulu un nani Malta, ti kande maꞌñu mar un. loQ,Suni ni kachi da ja uu ga da na kinkoyo da sɨkɨ tabla, xi sɨkɨ ɨɨn pedazo maa barco un. Siaꞌan ni ka kundee da ni ka nama da maa da, ti ni ka jaa da nuu yɨꞌɨ ñuꞌun undi yuꞌu mar un. Kande Pablo ñuu Malta%nC+Chaa yindaꞌa soldado un tu ni kuni da ja kuū Pablo. Yukan kuu ja tu ni jaꞌa da jnuꞌun ja kaꞌni soldado un taka presu un. Ti ni taꞌu da jniñu ja tendɨꞌɨ chaa ka jini sucha, na ndava da nuu nducha un, ti na sucha da kiꞌin da undi nuu yɨꞌɨ ñuꞌun yuꞌu mar un. m'*Tɨjnɨ soldado un ka kuni kaꞌni da taka presu un, nava tu sucha da nuu nducha un, ti jaa da nuu yɨꞌɨ ñuꞌun, ti kunu da kiꞌin da. l)Jaku ni ga ti yaꞌa barco un undi nuu ñuꞌun naꞌin nducha un, ti ni jakoto nuu ni ndututu ñɨtɨ un, ti niꞌin xaan ni jakoto xini barco un, ti tukaa ni kuni kanda. Ichi jata barco un ni kejaꞌa jnaꞌnu ja niꞌin kaninchaa nducha un chii. =ks(Yukan ti ni ka sia da kaa ka yɨndaka barco un, ti ni ka sia da kuaꞌan nuu mar. Ti ni ka ndaji da yoꞌo ndikun tabla ja yɨndaꞌa nuu barco. Ni ka ndokani tuku da manta ichi nuu barco un, chi tachi un saꞌa ja na kiꞌin tuku barco un ichi yuꞌu mar. Siaꞌan na ti kuantuꞌva barco undi yuꞌu mar. j'Ni kundijin ɨnga kɨvɨ, ti ni ka jini da ja kuan kuyajni ñuꞌun un, vasu tu ni ka nakuni da naa ñuu kuu. Ni ka jini da yuꞌu mar un nuu ñuꞌun naꞌin nducha, nuu vita xaan ñɨtɨ yuꞌu mar un. Ni ka kinyɨɨ da nu kuu tuꞌva barco undi yukan. i&Ni ka yee da undi ni ka ndutu chii da. Yukan ti ni ka skaña da triu nuu nducha un ja na nduñama barco. Kekaꞌnu barco Jh %Kaꞌiin uu ciento uni xiko xiaꞌun ɨɨn yɨvɨ ini barco un. Wg'$Yukan ti tendɨꞌɨ chaa un ni ka kundee ini da, ti ni ka yee da tɨꞌlɨ. Wf'#Ni ndɨꞌɨ kaꞌan Pablo jnuꞌun un, ni kiꞌin da ɨɨn staa stila, ti tendɨꞌɨ da ni ka jini ja ni nakuantaꞌu Pablo nuu Yandios. Ni jaꞌnu sava da staa stila un, ti ni kejaꞌa da yaji da. heI"Yukan kuu ja na kachi na nuu ni ja kaji ni tɨꞌlɨ ja na ja naniꞌin ini ni tɨꞌlɨ, ti na kuu sucha ni naa ni. Siaꞌan ti sa kuu nama ni maa ni naa ni, chi ni ɨɨn yo tu kondoꞌo vasu tɨꞌlɨ ―ni kachi Pablo. @dy!Nu kuan ndii, ti ni kachi Pablo jiin da naa da: ―Kaji ni naa ni tɨꞌlɨ ndoo iyo. Vijna ni kuu xiaꞌun kɨvɨ ja tukaa ni ka yee ni staa, ni tu ni kuu kusu ni tɨꞌlɨ naa ni. c} Yukan na ti soldado un ni ka jaꞌncha da yoꞌo yɨndaꞌa barco lulu un, ti ni ka sia da kuaꞌan nuu nducha un. :bmYukan ti Pablo ni kejaꞌa kaꞌan da jiin chaa jiin nuu tendɨꞌɨ soldado da, ti ni kachi da: ―Nu tu kendo chaa un nuu barco jaꞌa, tu kuu nama yo maa yo ―ni kachi da. jaMYukan ti chaa ka saꞌa jniñu jiin barco un, ka kuniꞌin barco lulu un nuu nducha, chi ni ka kachi da ja siaꞌan na sinu da kaa ichi nuu barco un, ko ni ka xndaꞌu da. Ni ka saꞌa da siaꞌan ja ka kuni nama da maa da. `Ni ka yuꞌu xaan da ja jakuꞌun barco un jiin yuu, ti kuu kueꞌe. Ja yukan kuu ja ni ka nasinu da kuun kaa nuu nducha ichi jata barco un. Kaa un saꞌa ja tukaa kaka barco un. Ti chaa un ni ka ndɨꞌɨ xaan ini da, ti ka ndatu da ja na kundijin ɨnga kɨvɨ. _Yukan kuu ja ni ka kejaꞌa da ka chikuaꞌa da nasa kunu ñuꞌun nducha nuu ka jaꞌan na, ti ni ka jini da ja iyo oko xiaꞌun ɨɨn metro. Ni ka jika na tɨꞌlɨ ga, ti ni ka chikuaꞌa tuku da nducha un, ti ni ka jini da ja iyo oko uxia metro ja kunu. ^Ni kuu xiaꞌun kɨvɨ sa ni ka jankoyo na. Ti ɨɨn jakuaa kuaꞌan barco un nuu mar Adria, ti ndanu ndenu barco un kuaꞌan jiin tachi un. Ja yajni ñúú, ti chaa ka sajniñu jiin barco un, ni ka ndoꞌo ini da ja kuan kuyajni na nuu ñuꞌun. f]EBarco jaꞌa kin kaninchaa maa nuu ɨɨn ñuꞌun kendo maꞌñu mar jaꞌa ―ni kachi da. +\OYukan kuu ja na kachi na jiin ni ja tu xndiꞌi ni ini ni naa ni, taka yo naa yo. Saña kandixia na Yandios. Jini na ja siuku ya nava ni kachi tajnu ya jiin na. |[qti ni kachi tajnu un nuu na: “Koto yuꞌu ra, roꞌo Pablo. Nɨnɨ kuu ja kin kaꞌan ra jiin César. Ni kachi Yandios ja chindee ya roꞌo. Nama ya roꞌo jiin taka chaa kaꞌiin barco jaꞌa, ti ni ɨɨn da tu kuū”, ni kachi tajnu un. ZJa ka jini ni ja saña junukuachi na nuu Yandios, ti saꞌa na jniñu nava kuni maa ya. Jakuaa vijna ni taji ya ɨɨn tajnu ya nuu na, BYKo vijna na kachi na jiin ni ja koto xndiꞌi yo ini yo. YX+Tɨjnɨ xaan kɨvɨ tukaa ni ka yee na staa. Yukan kuu ja Pablo ni kejaꞌa kaꞌan da jiin da: ―Tendɨꞌɨ niꞌin naa ni, tu ni ka chunsoꞌo ni jnuꞌun ni kachi na nuu ni, na ni kaꞌiin yo ñuu Creta. Tu ni iyo vaꞌa ja ni ka kee ni ñuu Creta. Yukan kuu ja kandoꞌo kanene yo vijna, ti ni ka xnaa yo taka ndajniñu yo. UW#Tɨjnɨ xaan kɨvɨ tu ni ka jini na ndikandii, ni tu ni ka jini na chuxini. Siaꞌan ni kuu, ti ni ka kejaꞌa ka ndoꞌo ini na ja tukaa kendajiyo na, chi kee xaan tonto tachi, ti kuun xaan tonto sau. `V9Ni kundijin ɨnga kɨvɨ, ti ni ka skaña na taka ndajniñu ja jajniñu maa barco un. TU!Ni kundijin ɨnga kɨvɨ, ni ka kejaꞌa ka skaña da ndajniñu ñuꞌun ini barco un nuu nducha, chi tachi sau un saꞌa ja kanda barco un nuu mar. Ti siaꞌan ni ka saꞌa da ja na nduñama barco un. 'TGSiaꞌan ni kuu, ti chaa un ni sakutu da barco kaꞌnu un jiin yoꞌo kaꞌnu, ti ni ka juꞌni da. Ni ka ndoꞌo ini da ja tu teꞌnde barco un. Yukan ti ni ka kejaꞌa ka yuꞌu da ja kin kaninchaa barco un maa nuu ñɨtɨ un ja ni xndaa nducha mar un. Yukan ti ni ka nasinu da manta kaꞌnu un, chi chii manta un kani tachi, ti chindaꞌa i barco un kuaꞌan. Ti ni ka sia da maa da kuankoyo da jiin tachi un. S%Siaꞌan ni kuu, ti ni ka yaꞌa na yajni ɨɨn ñuu lulu nani Clauda. Tu ni kee xaan tachi nu ni ka yaꞌa na yukan. Barco un ñuꞌun ɨnga barco lulu. Ni ka jista da barco lulu un, ti ni ka na chondee na ini barco kaꞌnu un, ko niꞌin iyo ja saꞌa yo jniñu un. oRWTukaa ni kuni siin barco un, chi kee xaan tachi nuu kuaꞌan barco un, ti ni nachindaꞌa ichi jata. JQ Ko tu ni ka jika kuaꞌa da, ti ni kejaꞌa kee ɨɨn tachi xaan ichi nenu ñuu Creta. Kee xaan tachi nuu kuaꞌan barco un. Kuu ɨɨn tachi ja vaji ichi nuu kaña ndikandii, kachi yɨvɨ un. 8Pi Yukan ti ni kejaꞌa kee ɨɨn tachi vita ichi vee. Ti ka ndoꞌo ini da ja kuu siin da ichi kuankoyo da. Ka kee da kuaꞌan da. Ni ka yaꞌa da yajni costa ñuu Creta. *OM Ti barco un, tu kuu kendo vaꞌa un, chi kuun xaan sau ja kuu viko sau, ti kee xaan tonto tachi kɨvɨ un. Yukan ti ni ka ndoꞌo ini da ja iyo vaꞌa ga nu na kinkoyo da ichi, ti ka ndoꞌo ini da ja kiꞌin da undi Fenice, ɨɨn puerto ja kendo ñuu Creta. Ka ndoꞌo ini da ja iyo vaꞌa ga puerto un, chi saꞌa vijin xaan, tu kee xaan tachi, ti puerto kendo ichi nuu kaña ndikandii. Kee tachi sau xaan nuu mar XN) Ti chaa yɨndaꞌa soldado un tu ni chunsoꞌo da jnuꞌun ni kaꞌan Pablo, ti ni jandatu ga da nuu capitán barco un jiin nuu chaa xiin barco un, ti tu ni ka chunsoꞌo da jnuꞌun ni kaꞌan Pablo. \M1 ti ni kachi da: ―Ñani naa ni, ndoꞌo ini na ja nu na siin yo, ti koo xaan yo nundoꞌo. Xnaa yo carga ndiso barco jaꞌa, ti suni kuu xnaa yo maa barco jaꞌa, ti suni undi maa yo naa yo ―ni kachi Pablo. $LA Ni kaꞌiin na tɨjnɨ kɨvɨ yukan. Tukaa ni kuni siin barco un, chi ja ni nasama yoo ja kee xaan tachi. Ja ni yaꞌa kɨvɨ viko ja ni ka iyo ndicha ini yɨvɨ Israel, ti kɨvɨ un tukaa ga ni jika barco, chi sandau kekaꞌnu nuu mar un. Yukan kuu ja ni xndaku Pablo nuu chaa un, KTi yɨɨ xaan nu ni ka siin na nɨ kani costa un, ti ni ka jaa na yajni ñuu Lasea nuu nani “Ka kendo vaꞌa barco.” aJ;Yukan ti ni ka kee na kuankoyo na. Tɨjnɨ kɨvɨ kuee xaan ni ka jika na. Kuaꞌa xaan nundoꞌo, ti sa ni ka jaa na ñuu Gnido. Ti tukaa ni siin ga barco un ichi kuaꞌan, chi kee xaan tonto tachi. Yukan ti ni ka yaꞌa na yajni ñuu Salmón, ni ka yaꞌa na yajni costa ñuu Creta. Siaꞌan ni ka yaꞌa na, chi tukaa kee xaan tachi yukan. 6IeÑuu Mira yukan ni niꞌin chaa yɨndaꞌa soldado un ɨnga barco ñuu Alejandría, ja kiꞌin undi Italia. Yukan ti ni kachi capitán un ja na kɨvɨkoyo na ini barco un. H3Ni ka yaꞌa na sava nuu mar un, ti ni ka yaꞌa na yajni costa ñuu Cilicia jiin Panfilia, ti ni ka jaa na ñuu Mira, ja kuu ɨɨn ndañuu Licia. +GOYukan ti ka kɨvɨ tuku na barco. Kuankoyo na ti ni kendo na ñuu Sidón. Ni ka yaꞌa na ñuu Chipre, ja ni kendo ichi sajni, chi kee xaan tachi ɨnga ñuu un. rF]Ni kundijin ɨnga kɨvɨ, ti ka jaa na ñuu Sidón. Julio ni kundaꞌu ini da Pablo, ti ni jaꞌa da jnuꞌun ni jaꞌan Pablo nuu chaa mani da jiin ja kanchuku da ñuu un, ti yukan ni ka jaꞌa da nuu Pablo taka ja nandɨꞌɨ da. ~EuAristarco, ɨɨn chaa Tesalónica ja kuu ɨɨn ndañuu Macedonia, suni kuaꞌan da jiin na. Ni ka kɨvɨ na ɨɨn barco ja ni chaa ñuu Adramitio. Kuni kiꞌin barco un taka ñuu yuꞌu mar ja ka kuu ñuu Asia. Siaꞌan ni kuu, ti kuankoyo na. wD iNu ni ka ndoꞌo ini da ja taji da saña undi Italia, nuu kancha César, Pablo jiin uu ga presu, ni nakuaꞌa da chaa nuu ɨɨn chaa ni nani Julio, ja yɨndaꞌa da soldado batallón Augusto. Saña Lucas, suni kuaꞌan na jiin da naa da. LC Ti Agripa ni kachi nuu Festo: ―Undi nuu kuu sia yo da ni kuu, ko vijna tu kaa, vanuxia ja maa da ni kachi da ja César na xndichi da chaa ―ni kachi Agripa. Ni ka taji da Pablo undi Roma.BUTi kuankoyo da fuera ti ni ka kejaꞌa ka ndajnuꞌun da, ti ni ka kachi da: ―Tu ndoo ni saꞌa chaa un ja na kuu da, ni tu kuu konde da vekaa ―ni ka kachi da. A Siaꞌan ni kuu ti chaa ñaꞌnu Agripa jiin Festo jiin Berenice jiin tendɨꞌɨ yɨvɨ ni ka ndututu un ni ka ndokuɨñɨ da. 9@kTi ni kachi tuku Pablo jiin da: ―Kakan nuu Yandios ja na nakandixia ni Jesús. Vasu vijna xi luego ni, kandixia ni ti kuni na ja tendɨꞌɨ ni nava ka iin jaꞌa. Ja ni ka jini ni nava ni kaꞌan na vijna. Kuni na ja nduu ni cuenta saña ko tu kuni na ja konde ni vekaa cuenta maa na ―ni kachi da. g?GTi ni kachi Agripa jiin da: ―Va ndoꞌo ini ra ja yachi kandixia ri Jesús ―ni kachi da. T>!Siaꞌan ni kuu ti ni kachi Pablo nuu Agripa: ―Jini vaꞌa na ja kandixia ni jnuꞌun ka kaꞌan chaa ni ka kaꞌan ja kuu Yandios undi na ja naꞌan, niꞌin, chaa ñaꞌnu Agripa ―ni kachi Pablo. =%Chaa kuñaꞌnu Agripa jaꞌa, jini vaꞌa da jnuꞌun ni kaꞌan na. Tu ndɨꞌɨ ini na kaꞌan na jiin da, chi jini na ja jini vaꞌa da nava kaꞌan na jiin ni. Jini da ja yukan kuu nuu ndijin ja ni ka jini taka yɨvɨ taka jnuhun Jesús ―ni kachi da nuu Festo. 9<kKo Pablo ni kachi da nuu Festo: ―Niꞌin chaa kuñaꞌnu, tu kakuꞌu na. Ja ni kachi kaji na ɨɨn jnuꞌun ndaa nuu ni, ti jnuꞌun kaꞌan na un, jandaa ndixia kuu. q;[Siaꞌan ni kaꞌan Pablo jaꞌa maa da nuu Agripa jiin uu ga chaa kaꞌiin un. Ti Festo ni kejaꞌa kaꞌan jaa da, ti ni kachi da jiin Pablo: ―Kakuꞌu ra, Pablo. Ja xaan ni skuaꞌa ra, ti ni ndukuꞌu ra ―ni kachi da. _:7Ni ka kachi da nava kondoꞌo Jesús ti kuū ya, ti nandoto tuku ya nuu ñujiꞌi. Maa ya kuu ja nandoto undi nuu kuɨtɨ. Siaꞌan ni kachi ya nasa nanitaꞌu yɨvɨ Israel. Ti siaꞌan kachi ya nasa nanitaꞌu yɨvɨ ɨnga nación. Ti jnuꞌun yukan kuu jnuꞌun ni ka kaꞌan profeta na ni ka kaꞌan jnuꞌun Yandios najanaꞌan. Ti jnuꞌun yukan kuu ja kaꞌan na nuu yɨvɨ vijna ―ni kachi Pablo. Ni kaꞌan Pablo jiin Agripa ja na kandixia da jnuꞌun Jesús 91Ni chindee Yandios saña undi vijna. Siin na kaꞌan na nuu taka yɨvɨ. Suni jnuꞌun kaꞌan na nuu chaa ka kuñaꞌnu, kaꞌan na jiin taka ga yɨvɨ. Na janaꞌan ni ka kaꞌan chaa profeta jnuꞌun Yandios, ti suni ni kaꞌan Moisés. Ni ka kaꞌan da nava kii Jesús. 8 Ti yukan kuu ja sɨkɨ jnuꞌun kaꞌan na un, ni ka jnɨɨ yɨvɨ Israel saña ini veñuꞌun un, ti ka kuni kaꞌni da saña. P7Ti undi nuu, ni xnaꞌan na jnuꞌun Yandios ja na nakani ini i nuu kuachi i, ti na xndoo i taka jniñu kueꞌe ka saꞌa i, ti na kandixia i jnuꞌun Jesús. Ti na saꞌa i jniñu iyo vaꞌa, nanu ka saꞌa yɨvɨ ka kandixia Jesús. Siaꞌan ni kaꞌan na undi nuu yɨvɨ kanchuku ñuu Damasco, ti suni siaꞌan ni kaꞌan na ñuu Jerusalén. Suni jnuꞌun un ni kaꞌan na nuu yɨvɨ kanchuku nɨ ndañuu Judea jiin nuu yɨvɨ kanchuku ɨnga nación. c6?Siaꞌan ni kuu, ti ni jandatu na jnuꞌun ni kaꞌan Jesús jiin na undi andɨvɨ. >5uja na kandixia i ruꞌu. Na xndoo i taka jniñu kueꞌe ka saꞌa i, ti na kandixia i ruꞌu. Tukaa ga saꞌa i nava kuni jaꞌuꞌu un, ti na kandixia i nava kuni maa Yandios. Ti siaꞌan na kenchaa kuachi i un kiꞌin, ti nanitaꞌu i nuu Yandios jiin uu ga yɨvɨ ni nakaji ri”, ni kachi Jesús nuu na. 94kChindee ri roꞌo ja tu kuu kani yɨvɨ Israel roꞌo, ni yɨvɨ ɨnga nación. Ti taji ri roꞌo ja na saꞌa ra jniñu ri, chi kiꞌin ra nuu kanchuku yɨvɨ ɨnga nación, i3KNdokuɨñɨ ti kundichi ra. Ni jini ra ruꞌu, chi ruꞌu ja ni nakaji ri roꞌo ja na saꞌa ra jniñu ri, ti kani ra jnuꞌun taka ja ni jini ra vijna. Suni nakani ra jnuꞌun nu na kuni ra taka ga ja xnaꞌan ri nuu ra. '2GYukan ti ni jikajnuꞌun na: “Nau niꞌin kaꞌan taa”, ni kachi na. Ti ndusu un ni kachi jiin na: “Ruꞌu kuu Jesús, ti roꞌo kuu ja kanaa jiin ri. ?1wTi tendɨꞌɨ na naa na ni ka nduva na nuu ñuꞌun, ko saña ni jinisoꞌo na ɨɨn ndusu ni kaꞌan yuꞌu hebreo (ja kaꞌan yɨvɨ Israel), ti ni kachi: “Roꞌo Saulo, tu iyo vaꞌa ja ka kanaa ra jiin ri. Ti stuji ra maa ra, nanu saꞌa xndɨkɨ nu jaꞌa tɨ patada punta puya”, ni kachi ndusu un. 0 Ti niꞌin, chaa ñaꞌnu, na kachi na nuu ni ja ichi kuaꞌan na undi Damasco, ti ja kuan kuu koxiuu, ti ni jini na undi andɨvɨ ni ndinchaa ɨɨn nduva nuu na, jiin suni chaa kuankoyo jiin na, niꞌin ga ni ndinchaa nduva un ja kuu nduva ndikandii. 9/k Siin kaꞌan Pablo jiin Agripa: ―Siaꞌan ni kuu, ti sutu ka kuñaꞌnu un, ni ka jaꞌa da jniñu nuu na ja na kin jnɨɨ na presu chaa ka kandixia undi ñuu Damasco. F. Taka kɨvɨ ni jaꞌan na ini veñuꞌun nuu ka nchañuꞌun yɨvɨ naa i, ti ni jaꞌa na tau i. Siaꞌan ni ka chisaꞌyɨ i jnuꞌun Jesús. Ni kuɨtɨ xaan ini na nuu i. Yukan kuu ja ni jaꞌan na ɨnga ñuu jika ga, ti ni kani na taka yɨvɨ ka kandixia un. Kachi tuku Pablo nasa ni kandixia da jnuꞌun Jesús u-c Ti siaꞌan ni saꞌa na ñuu Jerusalén. Ni ka jaꞌa sutu ka kuñaꞌnu jniñu un nuu na, ti saña ni jnaa na vekaa taka chaa ni ka kandixia Jesús. Ti suni nɨ ndu ɨɨn nuu ini na jiin chaa ni ka jaꞌni yɨvɨ ka kandixia Jesús. , Undi najanaꞌan, ndoꞌo ini na ja iyo vaꞌa jniñu ni saꞌa na ja ni kaꞌan na sɨkɨ Jesús, chaa ñuu Nazaret. S+Ti tu iyo vaꞌa ja ka ndoꞌo ini ni ja Yandios tu naxndoto ya ndɨyɨ. /*WSiaꞌan ti tendɨꞌɨ yɨvɨ Israel ka kandixia i. Yukan kuu ja ka kuni siuku niꞌin da, ti ka junukuachi da nuu Yandios ndɨ kɨvɨ ndɨ ñuu. Ja siaꞌan kuu ja kandixia na ja nandoto ndɨyɨ, ti sɨkɨ yukan ni ka kankuachi da jaꞌa na. Siaꞌan kaꞌan na jiin niꞌin, chaa ñaꞌnu. ')GTi vijna chaa Israel un, ka xndichi da saña chi kandixia na ja Yandios naxndoto ya tendɨꞌɨ ndɨyɨ nava ni kachi ya nuu yɨvɨ ñaꞌnu yo najanaꞌan. (!Maa da ka jini vaꞌa da saña ja ni kuu tɨjnɨ kuiya. Ti nu kuu kachi da ja kuu na ɨɨn chaa fariseo ka siuku niꞌin taka ley Israel. *'MSiin kaꞌan Pablo jiin Agripa: ―Tendɨꞌɨ chaa Israel ka jini da nasa ni jaꞌnu na ñuu na. Suni ka jini vaꞌa da nasa ni chaku na ñuu Jerusalén. &yKusɨɨ ini na, chi jini na ja niꞌin jini vaꞌa ni jnuꞌun chaa Israel. Jini vaꞌa ni na jnuꞌun ka kaꞌan da. Yukan kuu ja jikantaꞌu na nuu ni ja na kunsoꞌo kuee ni jnuꞌun kaꞌan na. Nasa ni chaku Pablo ti sa ni kandixia da Jesús %%CTi Pablo ni ndokani da ndaꞌa da, chi ni kanxiaꞌu da jiin Agripa, ti ni kachi da: ―Niꞌin, chaa ñaꞌnu Agripa, kusɨɨ ini na, chi ni jaꞌa ni jnuꞌun vijna ja na kaꞌan na jaꞌa maa na. Na kachi na nuu ni ndoo ni saꞌa na ja chaa Israel ka kankuachi da jaꞌa na. i$ MYukan na ti ni kachi Agripa nuu Pablo: ―Kuu kaꞌan ra jaꞌa maa ra vijna na ―ni kachi da. ^#5Siaꞌan ni kachi na, chi ni ndoꞌo ini na ja tu iyo vaꞌa ja taji yo ɨɨn presu nuu César, ti nu tu kachi yo na kuachi ni saꞌa da ―ni kachi Festo nuu Agripa. Ni nama Pablo maa da nuu chaa kuñaꞌnu'"GKuni taji na tutu nuu chaa kuñaꞌnu un, ko tu iyo ni ɨɨn jnuꞌun ja kachi na nuu da. Yukan kuu ja ni kachi na ja keniꞌin na Pablo nuu niꞌin naa ni. Kandichi da nuu ni jaꞌa, niꞌin chaa kuñaꞌnu Agripa. Yukan kuu ja kunsoꞌo ni nava jnuꞌun kaꞌan da, ti maa ni kachi ni nasa ndoꞌo ini ni ja saꞌa yo jiin chaa jaꞌa. Siaꞌan na ti niꞌin na jnuꞌun kaꞌan na nuu tutu taji na nuu César. Y!+Ni ndoꞌo ini na ja tu ni saꞌa da ɨɨn kuachi ja na kuū da. Ko Pablo ni jikantaꞌu da ja César kuu ja na kachi nasa kuu jniñu jaꞌa. Ti ni kejaꞌa ndoꞌo ini na ja nataji na da nuu kancha César. = sYukan na ti Festo ni kejaꞌa kaꞌan da nuu ndɨꞌɨ yɨvɨ ni ka ndututu un: ―Niꞌin, chaa kuñaꞌnu Agripa jiin tendɨꞌɨ yɨvɨ kaꞌiin veꞌe jaꞌa, ndeꞌe ni naa ni, jaꞌa kandichi chaa jaꞌa. Tendɨꞌɨ chaa Israel ni ka kankuachi da jaꞌa da nuu na ñuu Jerusalén. Suni siaꞌan ni ka kankuachi da jaꞌa Pablo na ni kikoyo da ñuu Cesarea jaꞌa. Ni ka ndondaa da sɨkɨ Pablo, ti ka kachi da ja na kuū Pablo. `9Ni kundijin ɨnga kɨvɨ, ti ni chakoyo yɨvɨ jiin Agripa jiin Berenice. Ti ka ñuꞌun da saꞌma fino. Ni jakoyo da veꞌe nuu kunsoꞌo da jnuꞌun kaꞌan Pablo, ti ni ka kɨvɨ da jiin soldado ka kuñaꞌnu jiin yɨvɨ ka kuñaꞌnu ñuu un. Siaꞌan ni kuu, ti Festo ni taꞌu da jniñu nuu kuun soldado ja na keniꞌin da Pablo. GYukan na ti ni kachi Agripa: ―Suni ruꞌu, kuni kunsoꞌo ri jnuꞌun kaꞌan chaa un ―ni kachi da. Ti ni kachi Festo: ―Ijña ti kunsoꞌo ni jnuꞌun kaꞌan da ―ni kachi da. |qSiaꞌan ni kuu ti Pablo, ni kachi da ja maa César na kachi da nasa xndiꞌi yo jnuꞌun jaꞌa. Yukan kuu ja ni taꞌu na jniñu ja na kendo Pablo vekaa undi kɨvɨ na nataji na da ñuu Roma, nuu kancha César ―ni kachi Festo nuu Agripa. 3_Siaꞌan ni kuu, ti tu ni chaku ini na jnuꞌun ka kaꞌan da. Yukan ti ni jikajnuꞌun na Pablo nu kuni noꞌon da Jerusalén ja na xndichi na da sɨkɨ jniñu jaꞌa. hITendɨꞌɨ chaa Israel ka kuni kankuachi da, chi Pablo tu ni siuku da jnuꞌun. Chaa Israel un, suni ni ka jani da jnuꞌun ɨɨn chaa ni nani Jesús. Ni ka kachi da ja ni jiꞌi Jesús, ko Pablo ni kachi da ja chaku da. r]Ni ndoꞌo ini na ja ni saꞌa da ɨɨn kuachi kaꞌnu, ko tundo ni ka kankuachi chaa Israel jaꞌa da. QSiaꞌan ni kuu, ti chaa Israel un ni kikoyo da undi jaꞌa. Ti tu ni xnaa na kɨvɨ na, chi ɨnga kɨvɨ ni jaꞌan na veꞌe sticia na, ti ni taꞌu na jniñu nuu soldado ja na keniꞌin da Pablo. veYukan kuu ja tu kuu xndichi yo yɨvɨ nu tu jini da nau ja kankuachi jaꞌa i, ni tu kuu ja nama da maa da. J Na ni jaꞌan na Jerusalén, ti taka sutu Israel ka kuñaꞌnu un jiin chaa ka kuñaꞌnu Israel, ni ka ndakuniꞌin da kuachi ni saꞌa Pablo nuu da. Ka kuni da ja na kaꞌni na chaa un. Ti ni kachi na jiin da naa da ja ka ndisojniñu na nuu ñuu Roma, ti Roma taꞌu jniñu nuu nɨ ñuyɨvɨ, ti ka jandatu yo ley un. ?wNi ka kendo da yukan tɨjnɨ kɨvɨ. Ti Festo ni jani da jnuꞌun Pablo nuu Agripa, ti ni kachi da: ―Iyo ɨɨn chaa kande vekaa jaꞌa, ja ni xndoo Félix na ni kee da jniñu da. ! Nu ni yaꞌa tɨjnɨ kɨvɨ, ti ni jaa chaa kuñaꞌnu Agripa jiin ñasɨꞌɨ da Berenice ñuu Cesarea ja kanxiaꞌu da jiin Festo. *M Siaꞌan ni kuu, ti Festo ni kejaꞌa da ka ndajnuꞌun da jiin chaa kaꞌiin jniñu jiin da un. Yukan ti ni kachi da nuu Pablo: ―Jikantaꞌu ra ja na xndichi maa César roꞌo, chi maa da kuñaꞌnu ga, ti yukan kiꞌin ra ―ni kachi da. Kandichi Pablo nuu ɨnga chaa kuñaꞌnu @y Tu nduku na ja na ketaꞌu na, chi jini na ja tu na kuachi ni saꞌa na ja na kuu na. Ti tu yuꞌu na ja kuū na. Tu kuu nakuaꞌa ni saña nuu yɨvɨ Israel un, chi tu iyo ndaa jnuꞌun ka kankuachi da sɨkɨ na. Jikantaꞌu na nuu ni ja maa César, chaa kuñaꞌnu ga un, na xndichi da saña ―ni kachi da. eC Ti ni kaꞌan Pablo: ―Kandichi na nuu niꞌin chaa kuñaꞌnu, ja ni taꞌu jniñu nuu ni undi Roma, ti jaꞌa kachi ni nasa saꞌa yo, ti jini vaꞌa ni ja saña tu ni saꞌa na ni ɨɨn kuachi nuu chaa Israel. A{ Festo kuni da ja na kendo vaꞌa da jiin chaa Israel un, ti ni jikajnuꞌun da Pablo: ―¿Kuni ra noꞌon ra Jerusalén, ti yukan na kachi ri nasa saꞌa yo nu? ―ni kachi da. !;Yukan ti Pablo ni kachi da jiin Festo: ―Ni ɨɨn kuachi tundo ni saꞌa na. Tu ni saꞌa na ɨɨn kuachi nuu ley Israel, ni tu ni saꞌa na ni ɨɨn kuachi nuu veñuꞌun kaꞌnu da, suni tu ni saꞌa na ni ɨɨn kuachi nuu César, chaa kuñaꞌnu ga ñuu Roma ―ni kachi da. Yukan ti ni jaa Pablo nuu ni nukoo da. Ni kaꞌiin suni chaa Israel ja ni chaa undi ñuu Jerusalén, ti chaa Israel un ni ka tuꞌva da nuu Pablo. Kuaꞌa xaan kuachi ni ka chaa da sɨkɨ Pablo, ko tu ni ka niꞌin da jnuꞌun kaꞌan da ja kankuachi jaꞌa Pablo. a;Ti Festo ni kendo da yajni uxi uu ga kɨvɨ ñuu Jerusalén, ti sa ni nandeokuñɨ da Cesarea. Ni kundijin ɨnga kɨvɨ ti kuaꞌan da veꞌe sticia. Ni taꞌu da jniñu ja na kinchaka soldado un Pablo nuu da. * MYukan kuu ja niꞌin chaa ka kuñaꞌnu kikoyo ni jiin na ñuu Cesarea, ti nu iyo ɨɨn kuachi ni saꞌa chaa un, kuu kankuachi ni jaꞌa da ―ni kachi Festo.  Festo ni kachi da jiin chaa Israel un: ―Na kendo Pablo presu ñuu Cesarea. Jaku ni kɨvɨ ti nandeokuñɨ tuku na yukan. n~}@|zyy6x_v>utsjqpomlAkEjh1ee!ca``E_p^]_\[dZ*WVfSRrPP(OsMaJ*GG?FfDC]BA?> ==7('t'&0$##a"d!p GF>Hk_DK m ?f(f"f[ 10Roꞌo naa ra ja kanchuku ñuu Efeso, na ti kandixia ga ra Cristo naa ra, ni kunchuku ra nanu ɨɨn yɨvɨ ni jiꞌi ja tukaa chaku yɨkɨ kuñu i, chi tu ka nakuni ra Yandios. Ti ka saꞌa ndevaꞌa ra naa ra 8 k0Ti yɨvɨ ka kandixia un ka kuu i nanu ɨɨn yɨkɨ kuñu, ti maa ya kuu nanu xini. Ti taꞌu ya jniñu nuu yɨvɨ naa i, ti maa i ka saꞌa jniñu un. Ti jiin jniñu un ka stuu i ja Cristo kuu Jitoꞌo i, ti maa ya kuu ja kuñaꞌnu nuu i. Ti maa ya chindee yɨvɨ ja na kuu taka jniñu un, chi maa ɨɨn ni ya kuu ja taꞌu jniñu ja na ndɨꞌɨ kundaa nava kuni maa ya. Ja ni kundaꞌu ini Yandios kuu ja ni nama ya yoꞌo1 ]0Ni kachi maa Yandios ja na taꞌu Cristo jniñu nuu tendɨꞌɨ yɨvɨ jiin ndajaꞌa ya (ja ka nani ángel), ti maa ya kuu ja koxnuu nuu taka yɨvɨ ka ñukuu ini ya. _ 90Taka ángel ka junukuachi nuu Yandios, jiin ja ka yɨjniñu, jiin taka ja ka kuñaꞌnu, suni ka ndiso jniñu. Ko jniñu ndiso Cristo kuu ja kuñaꞌnu nuu taka yɨvɨ ka iyo vijna jiin yɨvɨ kikoyo ɨnga kɨvɨ. ( K0Nu ni naxndoto ya Cristo nuu ñujiꞌi, ti ni xnukoo ya Cristo ndaꞌa kuaꞌa ya nuu kancha maa ya andɨvɨ, ja ni nakuaꞌa ya ɨɨn jniñu ñaꞌnu nuu ya. >~ w0Ti kuni ri ja na kɨvɨ inijnuni ra naa ra ja maa Yandios ndiso ya jniñu ñaꞌnu xaan ga. Ja yukan ni saꞌa ya ja ka kandixia yo vijna, chi ni xnaꞌan kaji ya jniñu un nuu yo. :} o0Jikantaꞌu ri ja na kuaꞌa kaji Yandios inijnuni ra naa ra, nava na kuni ra ja ja ni nakaji ya yoꞌo, ja nanitaꞌu yo nuu ya. Nu ka ñukuu ini ra naa ra, ti yukan kuu ja ka ndiyo ini ra ja taka yo na ketaꞌu yo nuu ya jiin taka ga yɨvɨ ka kandixia Cristo. Chi yukan kuu ja vaꞌa ja kuu yo naa yo. U| %0Ja maa Tata yo Yandios na kuaꞌa ya inijnuni ra. Na kuaꞌa ya Espíritu ya kuncha ya jiin ra nava viꞌi ga na kɨvɨ inijnuni ra ja kuñaꞌnu xaan maa Yandios, ja kuu ya Tata Jitoꞌyo Cristo Jesús. *{ O0Ruꞌu Pablo, tu jakuɨñɨ ri ja jikantaꞌu ri nuu Yandios ja kuu roꞌo naa ra. Nakuantaꞌu ri nuu ya chi ni jini ri ja ka kandixia ndaa ra Jitoꞌyo Cristo Jesús, ti ka kundaꞌu ini ra taka yɨvɨ ka kuu seꞌe ya. Nukuꞌun ini ri roꞌo naa ra, ti jikantaꞌu ri nuu Yandios gz I0Chi nu kancha Espíritu Santo jiin yo, ti yukan kuu ja iyo ndaa ini yo ja kuu yo seꞌe Yandios. Kandixia ndaa ini yo ja ja ni chunaa Yandios yoꞌo, ti siaꞌan na nanitaꞌu yo nuu ya. Ti Espíritu Santo, kuncha ya jiin yo undi na jaa kɨvɨ nakinseꞌe ya yoꞌo. Ja yukan kuu ja na nakanajaa yo maa ya, chi maa ɨɨn ni maa ya kuu ja kuñaꞌnu. ?y y0 Suni siaꞌan roꞌo ja kanchuku ñuu Efeso, ni chiꞌi Yandios roꞌo ndaꞌa Cristo naa ra. Ni ka chunsoꞌo ra jnuꞌun Cristo, chi maa ɨɨn ni jnuꞌun un kuu ja nama sɨkɨ yo. Ti ni ka kandixia ndaa ra jnuꞌun Cristo naa ra. Ja yukan kuu ja ni ka niꞌin ra Espíritu Santo nava ni chisojnuꞌun Yandios. Ni nchaa Espíritu ya ja na kuncha ya jiin ra, ti yukan kuu nanu ɨɨn sello ja xnaꞌan ja ka kuu ra seꞌe Yandios naa ra. #x A0 Ja yukan kuu ja xnakan ruꞌu ni ka kandixia Cristo sa ni ka kandixia roꞌo naa ra. Ni ka kandixia ri ja maa Yandios ni taji ya Cristo ja na kuñaꞌnu ya. Ti suni maa ya ni kachi ja na kiꞌin ndaa ri jiin jniñu ya, ti na xnaꞌan ri nuu yɨvɨ ja maa Yandios kuu ja kuñaꞌnu. w /0 Maa Yandios ni kachi ja na kɨndaꞌa Cristo yoꞌo, chi xnakan ni nakaji ya yoꞌo ja na nanitaꞌu yo nuu ya sa ni saꞌa ya ñuyɨvɨ, ti nava siaꞌan na kuu yo seꞌe ya. Taka un ni saꞌa ya nava ni kuu ini maa ya, ti ni nakaji ya yoꞌo ja na kuu yo seꞌe ya. gv I0 Nu ni jaa kɨvɨ ja ni kachi maa Yandios, ni taji ya Cristo ja na kuu nava ni ndoꞌo ini maa ya. Ti maa Cristo na saꞌa ja taka ja iyo andɨvɨ jiin ñuyɨvɨ na najnaꞌan ti na nduu ɨɨn ni ga, chi maa Yandios ni jaꞌa jniñu un nuu Cristo ja na kuñaꞌnu ya nuu taka ja iyo andɨvɨ jiin ñuyɨvɨ, ti nava siaꞌan na koo jnuꞌun mani ini. uu e0 Taka un ni stuu ya, chi ni kundaꞌu ini ya yoꞌo ja ni taji ya Cristo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Undi najanaꞌan, tu ni ka jini yɨvɨ ndo ndoꞌo ini Yandios ja saꞌa ya, ko vijna ti ni ka jini yo, chi ni chaa Cristo ja ni taji maa ya. lt S0Yukan ti ni jaꞌa ya ndɨꞌɨ inijnuni yo ja na kuu saꞌa yo ti kunukuachi yo nava kuni maa ya. s  0Maa Yandios ni saꞌa yukan ja ni taji ya Cristo ti ni jiꞌi ya ja sɨkɨ yoꞌo. Ni jatɨ ya nɨñɨ ya ja sɨkɨ yoꞌo naa yo, ti yukan kuu ja ni chunaa ya nuu yo nuu Yandios. Siaꞌan ni ndundaꞌu ini ya yoꞌo ti ni jankaꞌnu ini ya nuu kuachi yo. r  0Ja yukan kuu ja na kachi yo ja Yandios kuu ja kuñaꞌnu, chi maa ɨɨn ni maa ya ni saꞌa ya ja na kɨꞌɨ yo ndaꞌa Cristo. Ti Cristo kuu maa Seꞌe Yandios ja ni kundaꞌu xaan ini ya. Ti nuu ndaꞌa maa Seꞌe ya Jesús ni skɨvɨ Yandios yoꞌo. q 0Undi sa ni nakaji Yandios yoꞌo, chi ni kundaꞌu ini ya yoꞌo. Ti ni kuu ini ya ja nakinseꞌe ya yoꞌo naa yo nava na kuu yo seꞌe ya. Yukan ni saꞌa ya ja ni taji ya Jesús, ya kuu Cristo ja na kundiso jniñu ya ti nama ya yoꞌo. Taka un ni saꞌa Yandios, chi maa ɨɨn ni maa ya ni kundaꞌu ini ya yoꞌo. Ja yukan ni nakaji ya yoꞌo, ansu ja sɨkɨ jniñu vaꞌa ni saꞌa yo. $p C0Chi undi na ti jakoo ga ñuyɨvɨ ni nakaji ya yoꞌo ja na kɨꞌɨ yo ndaꞌa Cristo, ja sasɨɨn yo ja kuu maa ya, ja koo ndoo koo ii undi ini añu yo. `o ;0Na nakanajaa yo Yandios, ya kuu Tata maa Jitoꞌyo Cristo Jesús. Maa ɨɨn ni maa ya kuu ja kuñaꞌnu xaan. Maa ɨɨn ni maa ya kuu ja ni nakuaꞌa taka ja vaꞌa nuu yo ja ka yɨꞌɨ yo ndaꞌa Cristo. Undi andɨvɨ ni taji ya Espíritu ya kancha ya jiin yo. Siaꞌan ni jaꞌa ya jandaa ja na niꞌin yo taka ja ni chisojnuꞌun ya. Yn -0Jikantaꞌu ri ja maa Tata yo Yandios jiin Jitoꞌyo Cristo Jesús na kundaꞌu ini ya roꞌo naa ra, ti na chindee ya nava siaꞌan na kunchuku mani ra. Nu na kandixia yo Cristo ti nanitaꞌu yo nuu Yandios bm A0Ruꞌu Pablo, kanxiaꞌu ri jiin yɨvɨ Yandios ja ka kandixia Cristo kanchuku ñuu Efeso. Maa ri kuu apóstol nuu Jesús, ya kuu Cristo ja ndiso ya jniñu ñaꞌnu nuu Yandios, ti maa ya ni jaꞌa jniñu jaꞌa nuu ri ja na kuu ri apóstol nuu ya. Na chaa ri tutu jaꞌa nuu ra naa ra ja ni sasɨɨn ya roꞌo ja na kunukuachi ra nuu ya naa ra. l+DTi ruꞌu Pablo, chaa ri tutu jaꞌa jiin letra ndaꞌa ri ja na sandee ini ra naa ra. Koto naa ini ra ja kande ri vekaa. Ñukuu ini ri ja na kundaꞌu ini Yandios, ti na chindee ya roꞌo naa ra nava siaꞌan na koo. Saꞌa ndee ini naa ra. Ti siaꞌan na koo.pkYDTi kachi nuu Arquipo ja na kukutu ini da na siuku da jniñu ni tatu Jitoꞌo maa da, ja kachi ruꞌu. 2j]DNu ni ndɨꞌɨ ni ka kaꞌu ra tutu jaꞌa, ti na siaꞌa nuu yɨvɨ ka kandixia ñuu Laodicea. Ti suni kaꞌu ra tutu ja ndiji ichi ñuu Laodicea nuu ra naa ra. :imDKachi nuu ñani ñuu Laodicea ja na saꞌa ndee ini i naa i, ja kachi ruꞌu. Ti suni siaꞌan kaꞌan ra jiin Ninfas, jiin taka yɨvɨ ka kandixia ja ka ndututu i veꞌe ña. hDLucas, chaa kuu médico ja mani jnaꞌan yo jiin da, suni kaꞌan da ja na saꞌa ndee ini ra naa ra. Ti suni siaꞌan kaꞌan Demas. g#D Ti ruꞌu Pablo, kaꞌan ndaa kuɨtɨ ri ja ndɨꞌɨ xaan ini da ja kuu roꞌo naa ra, jiin ja kuu yɨvɨ ñuu Laodicea jiin Hierápolis. dfAD Na saꞌa ndee ini ra naa ra, kachi Epafras, chaa kuu jnaꞌan ra, ja junukuachi da nuu Cristo. Ti nu jikantaꞌu da ti nɨnɨ jikantaꞌu xaan da jaꞌa ra naa ra, chi ndiyo xaan ini da ja na siin ndaa ra ichi Yandios, ti tu kɨvɨ nduu ra jiin ɨnga jnuꞌun naa ra. Kuni da ja na kukutu ini ra ti kuandatu ra ndɨꞌɨ jniñu ja kuni Yandios. %eCD Ti suni siaꞌan kaꞌan Jesús, chaa ja suni nani da Justo, ja na saꞌa ndee ini ra naa ra. Ti taka chaa un ka kuu da chaa hebreo ja ka kandixia, ti ka chindee jnaꞌan ri ka kaꞌan ri jiin da sɨkɨ ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu. Yukan ti kuaꞌa ga ja ni ka chindee da ruꞌu. pdYD Na saꞌa ndee ini ra naa ra, kachi Aristarco, chaa kande jiin ri vekaa jaꞌa. Suni siaꞌan kaꞌan Marcos, sajin Bernabé. Ti ja ni ka niꞌin ra tutu nuu kachi ja ka jantaꞌu ra Marcos, ti kaꞌan vaꞌa jiin da naa ra. yckD Ti suni kee Onésimo jaa da jiin da. Ti Onésimo yɨꞌɨ da jiin ɨɨn ni ñuu jiin ra naa ra. Ka kundaꞌu ini ri maa da, ti kuu da ɨɨn chaa siuku ndaa ichi Yandios. Ti ndɨnduu da jani jnuꞌun nuu ra naa ra taka ja kuu ichi chaꞌa. b DJa yukan kuu ja na taji ri da jaa da nuu kanchuku ra, nava na kachi da nasa kuu ri. Ti na kuaꞌa da jnundee ini roꞌo naa ra. RaDÑani yo Tíquico kuu da ɨɨn chaa junukuachi vaꞌa nuu Yandios. Ti chindee da ruꞌu nuu jniñu maa Jitoꞌo. Ti maa da na kachi ndɨꞌɨ nasa kuaꞌan jniñu ri, ti suni ja nasa kuu maa ri. g`GDNanu ɨɨn ndeyu yaji yo nu ni kuu asun jiin ñɨɨ, suni siaꞌan kaꞌan ra jnuꞌun vaꞌa jiin jnuꞌun ndaa ja kuu nuu yɨvɨ, nava na chaku vaꞌa ini yɨvɨ ka ñusoꞌo. Kani ini na jnuꞌun kaꞌan ra jiin yɨvɨ, nava nakuni ra nasa xndeokani ra ɨɨn jnuꞌun vaꞌa nuu ɨɨn ɨɨn jnuꞌun ka kaꞌan yɨvɨ. Jnuꞌun sandɨꞌɨ ni ga O_DKoto vaꞌa nava ka jika ra ichi ya nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, chi yɨvɨ ja tu kandixia Cristo ka jini nasa ka jika ra. Koto xnaa ra jnuꞌun nu kaꞌan ra jiin i, chi na kaꞌan ra jnuꞌun ya nuu i. n^UDKakantaꞌu nuu maa ya ja na kaꞌan kaji ri jnuꞌun Cristo, chi ni tatu Yandios ruꞌu jniñu un. ]%DNu ka jikantaꞌu ra, suni kakantaꞌu ja kuu ri naa ra, ti nava na nakuiña ya ichi ja na kuichanuu jnuꞌun Cristo. Chi undi nuu tu ni jini yɨvɨ jnuꞌun un, ko vijna kuni Yandios ja na kuichanuu jnuꞌun un taka ñuu. Ti sɨkɨ jnuꞌun un kuu ja kande ri vekaa. ,\QDKoto kaꞌncha ini ra ja kakantaꞌu ra naa ra. Ti koo ndito ini ra sɨkɨ jnuꞌun ka jikantaꞌu ra. Ti koto naa ini ra ja na nakuantaꞌu ra nuu Yandios. ([ KDRoꞌo ja ka nchaka muzu, kava vaꞌa ini jiin muzu ra, ti koto xndaꞌu ra i. Nakani ini ja suni iyo ɨɨn Jitoꞌo ra ja kuu Yandios, ya kancha ya andɨvɨ. NZDTi yɨvɨ ka saꞌa ndevaꞌa, suni na nitaꞌu i sɨkɨ ja ni ka saꞌa i. Chi tu ka kundaꞌu ini ya sɨkɨ nasa kanda ɨɨn ɨɨn yɨvɨ, chi xndichi ɨɨn nuu ya tendɨꞌɨ yɨvɨ naa i.:YmDTi ja ni ka jini ra ja taka jniñu vaꞌa ka saꞌa ɨɨn ɨɨn ra, suni siaꞌan na nitaꞌu ra jiin jniñu un nuu maa Jitoꞌo, chi nuu maa Jitoꞌo Cristo ka junukuachi ra. XDNu nau ɨɨn jniñu ka saꞌa ra, ti saꞌa jiin nɨ ini nɨ añu ra, chi ka sajniñu ra ja kuu nuu Jitoꞌo, ansu ja kuu yɨvɨ naa i. kWODTaka roꞌo ja ka junukuachi ja ni ka jaan yɨvɨ roꞌo jiin xuꞌun, kuandatu nuu yɨvɨ xiin roꞌo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Koto kunchuku ra nanu kanchuku sava ga yɨvɨ, chi ka saꞌa vaꞌa i jniñu nuu kande yɨvɨ ndito maa i, chi kuni i ja na kusɨɨ ini yɨvɨ jiin i. Ko tukaa ka saꞌa teyɨɨ i jniñu nu tu kande jitoꞌo i. Koto saꞌa ra siaꞌan naa ra, chi suꞌva kava yɨñuꞌun, ti kukutu ini ti kuaꞌa ra ja yɨñuꞌun maa ra nuu yɨvɨ xiin roꞌo. Saꞌa jniñu jiin nɨ ini nɨ añu ra, chi siaꞌan kuni Jitoꞌo, ti kuni ja na nakuaꞌa ra ja yɨñuꞌun maa ra nuu ya naa ra. rV]DTi roꞌo ja ka kuu tata naa ra, koto skuɨtɨ ra ini seꞌe ra naa ra nava tu ndukuiꞌya ini i naa i. UDRoꞌo ja ka kuu suchi kuachi, kuandatu nuu tata ra jiin nuu nana ra, chi yukan kuu ja vaꞌa ja saꞌa ra nava kuni maa Jitoꞌo. +TODRoꞌo ja ka kuu yɨɨ naa ra, kundaꞌu ini nuu ñasɨꞌɨ ra naa ra, ti koto saꞌa ra jiin ña nanu ka saꞌa ra jiin ɨɨn yɨvɨ junukuachi ini veꞌe ra. S#DRoꞌo ja ka kuu ra ñasɨꞌɨ, kuandatu nuu yɨɨ ra naa ra, chi yukan kuu ja kanuu ja saꞌa ra sɨkɨ ja ka kandixia ra Jitoꞌo. \R1DKoto vaꞌa taka jniñu ka saꞌa ra ti koto vaꞌa taka jnuꞌun ka kaꞌan ra, chi yukan jaꞌa jandaa ja ka yɨꞌɨ ra jiin Jitoꞌo Jesús, ja junukuachi ra nuu ya. Ja yukan ti nakuantaꞌu nuu Tata yo Yandios ja siaꞌan ni jankuɨñɨ ichi Jitoꞌo Jesús, nava kunukuachi vaꞌa yo nuu ya. Nava kuandatu nuu jnaꞌan yɨvɨ naa i aQ;DNakutu ini jiin jnuꞌun Cristo naa ra nava na kukutu vaꞌa jnuꞌun ya ini añu ra. Xndaku nuu jnaꞌan naa ra jiin jnuꞌun ndichi. Ti skaka jnaꞌan ra ichi ya naa ra. Ti xndaku niꞌin nuu jnaꞌan ra ja tu kɨvɨ nduu ra jiin ɨnga jnuꞌun. Ja yukan kuu ja kaꞌan ri, ti kuaꞌa jnuꞌun ndee ini jnaꞌan naa ra jiin salmo, jiin himno, jiin taka ga yaa vii ja ndakuniꞌin jnuꞌun Yandios. Kata jiin nɨ ini nɨ añu ra, ti na kuantaꞌu ra nuu Yandios naa ra. gPGDTi maa ɨɨn ni Cristo kuu ja na kuaꞌa jnuꞌun mani ini ja na kukuee kunchuku ra, ti kosɨɨ ini ra naa ra. Ti siaꞌan na kɨtuu jnaꞌan ra naa ra, ti kuu kachi ra: “Na saꞌa yo jaꞌa naa yo”, kachi ra naa ra. Yukan saꞌa ra chi ni kachi ya ja na nduu ra ɨɨn ni ga yɨvɨ. Ti kunchuku mani ra. Ti nɨnɨ nakuantaꞌu ra nuu ya naa ra. Ka kuu ra yɨvɨ Yandios. Ni kundaꞌu ini ya roꞌo naa ra, ti ni nakaji ya roꞌo naa ra ja ka kuu ra yɨvɨ ya. Ja siaꞌan kuu ja kundaꞌu ini jnaꞌan ra. Ti koto kukuasun ini ra sɨkɨ jnaꞌan ra. Koto nduvixi ini ra. Kava ndaꞌu ini naa ra, ansu ja kuɨtɨ yachi ini ra jiin ñani jnaꞌan ra. SLD Ja yukan kuu ja tukaa ka ndoꞌo ini ra ja ka kuu ra yɨvɨ ɨnga nación, xi ka kuu ra yɨvɨ ja ni ka niꞌin ɨɨn jnuni nuu yɨkɨ kuñu ra, xi ka kuu ra yɨvɨ ja tu ni ka niꞌin ra jnuni un, xi ka kuu ra yɨvɨ ñuu jika, xi ka kuu ra yɨvɨ ka iyo yuku, xi ka kuu ra muzu ja ni jaan yɨvɨ, xi ka kuu ra yɨvɨ ka sajniñu jaku maa. Chi ɨɨn ni ka kuu yo nuu ya. Chi Cristo kuu Jitoꞌo nuu tendɨꞌɨ yo, ti kancha ya jiin tendɨꞌɨ yo naa yo. dKAD Ti vijna ja ni nasama ra naa ra nava na ndujaa ra. Chi siaꞌan ni nasama Yandios roꞌo ja na ndujaa ra. Nanu ɨɨn chaa ni nakiꞌin da saꞌma jaa da, ti ni skaña da saꞌma tuꞌu un kuaꞌan, suni siaꞌan ni nasama ya roꞌo ja na nduu ra nanu kaa maa ya, ti nava na nakuni vaꞌa ra ya, ti na chaku vaꞌa ga ini ra nasa kaa maa Yandios. 5JcD Koto xndaꞌu ra jnaꞌan ra, chi yukan ni kuu ja ni ka saꞌa ra undi na ti kandixia ga ra Cristo, ti ni xndoo ra jniñu kueꞌe un. Chi maa ya ni sama ya roꞌo naa ra. [I/DKo na kachi ri ja vijna na, ti xndoo ra taka jaꞌa: ja ka kuɨtɨ ini ra, ja ka saꞌa ra jniñu kueꞌe sɨkɨ jnaꞌan ra, ja ka kaꞌan ndevaꞌa sɨkɨ jnaꞌan ra, jiin ja ka kaꞌan ndevaꞌa ra nuu i. fHEDTi suni ni ka jandatu ra nuu jniñu kueꞌe ja ni ka saꞌa ra na ti kandixia ga ra Cristo. }GsDChi sɨkɨ yukan kuu ja kii ɨɨn nundoꞌo kaꞌnu xaan ga ja kuaꞌa Yandios nuu yɨvɨ ka kuniꞌin ini nuu ya. Ja siaꞌan kuu ja xndoo taka jnuꞌun ja kuni maa ra. Nu kanchuku ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa nɨnɨ iyo ɨɨn jnuꞌun niꞌin ini yɨkɨ kuñu ra ja ka saꞌa ra ɨɨn jniñu kueꞌe. Koto saꞌa ga ra ni ɨɨn yukan. Koto saꞌa ra ɨɨn jniñu ka saꞌa yɨvɨ ka jika jiin jnuꞌun sɨɨ ini. Koto saꞌa ra jniñu kueꞌe. Ti koto kundiyo ini ra ja niꞌin kuaꞌa ra ndajniñu. Chi taka un kuu ja chiñuꞌun yo ɨɨn santu. E9DTi sɨkɨ ja ka yɨꞌɨ ra jiin Cristo naa ra, yukan kundiyo ini ra ka saꞌa ra nava kuni maa ya nu kanchuku ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti kɨvɨ nu na nchaa ndijin Cristo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti nduñaꞌnu ya nuu taka ja iyo. Suni ka nduñaꞌnu ra jiin ya kɨvɨ un naa ra. UD#DNi kuu un nanu ja ni ka jiꞌi ra nu ni jiꞌi Cristo, chi ni jiꞌi ya ja sɨkɨ roꞌo naa ra. Ti vasu kuñaꞌnu ya nuu taka ja iyo vijna, ko kuu nanu ja yɨsaꞌyɨ jniñu un ja saꞌa ya nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Tu ka chaku ini yɨvɨ. Suni siaꞌan yɨsaꞌyɨ nuu i nasa kuni kaꞌan nava kanchuku ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Tu ka chaku ini i nasa kuu ja ka yɨꞌɨ ra ndaꞌa Yandios, ti kundiyo ini ra ja ka saꞌa ra maa ɨɨn ni jniñu ja kuni maa ya. }CsDTi kuñukuu ini ja kuni ra maa Cristo ja kancha ya andɨvɨ, ti ansu ja kuñukuu ini ra taka ja iyo nuu ñuyɨvɨ. lB SDTi nanu ja ni ka nandoto ra jiin Cristo nuu ñujiꞌi un, yukan ni saꞌa Yandios ɨɨn jniñu ñaꞌnu ja ka yɨꞌɨ ra jiin Cristo. Yukan ti kundiyo ini ra ja na koo ra nava kuni maa ya, chi maa ya kancha andɨvɨ ndaꞌa kuaꞌa Yandios nuu kuñaꞌnu ya nuu taka ja iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Yukan na ti kundiyo ini ra ja na koo ra nava kuni maa ya. A#DKa jani ndixia ini i ja jnuꞌun ndichi kuu yukan, chi ka chayɨka i maa i ti niꞌin xaan ka chiñuꞌun i ángel Yandios, jiin ja saꞌa ndaꞌu i maa i, jiin ja ka xndoꞌo i yɨkɨ kuñu i. Ko na kachi ri ja tu nijniñu kuɨtɨ jnuꞌun un, chi tu jasɨ jnuꞌun un nuu yo ja ka saꞌa yo kuachi nu kanchuku yo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Tu nijniñu jnuꞌun un ja ka chiñuꞌun yo Yandios.U@#DKo kaꞌan jnuꞌun un sɨkɨ ja kuajniñu yo ɨɨn jinu ni ti tukaa. Chi vaji jnuꞌun un nuu ichi ka saꞌa yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa, ansu vaji nuu Yandios. Ti tu nijniñu ja kendo ndaa yo nuu Yandios. ?/DChi jnuꞌun yukan kaꞌan ja kuandatu ra taka jnuꞌun jaꞌa: “Koto ma keꞌe ra jaꞌa, koto ma kaji ra yukan, ni koto jnɨɨ ra”, kachi. H> DRuꞌu Pablo, na kachi ri nuu ra naa ra, ja ka kuu ra yɨvɨ ka kandixia kanchuku ñuu Colosas, ja na ni jiꞌi Cristo nuu ndaꞌa cruz, ni kuu nanu ja ni ka jiꞌi ra jiin ya, ni jiꞌi ya ja sɨkɨ roꞌo naa ra. Nu ni jiꞌi ya ja sɨkɨ roꞌo naa ra, ti jiin jniñu ñaꞌnu un ni chunaa ya roꞌo nuu savaꞌni ga jnuꞌun ja iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Tukaa kanuu ja na siuku ra jnuꞌun iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, chi ja ni chajiyo Cristo roꞌo naa ra. Ti nu jandaa kuu un, ¿xi ka kendo vaꞌa ja ka saꞌa ra nanu ka saꞌa taka ga yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa nu? 3=_DTi vasu ka kaꞌan i ja ka kandixia i Cristo, ko tuu, chi tu ka jandatu i maa jnuꞌun ndaa nava kaꞌan Cristo. Tu ka yɨꞌɨ i jiin maa Cristo, ja kuu ya xini nuu yɨvɨ ka kandixia. Maa Cristo kuñaꞌnu nuu yɨvɨ ka kandixia, ti yoꞌo ka kuu yo nanu yɨkɨ kuñu ya, chi ɨɨn ni ka kuu yo jiin ya. Ti siaꞌan nanu ka niꞌin yo ja skuaꞌnu yo yɨkɨ kuñu yo, suni siaꞌan kuaꞌa Cristo nuu yɨvɨ ya taka ja ka nandɨꞌɨ i ja na kaka ndaa i nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Saꞌa yo nanu ja ñujnaꞌan yɨkɨ yo jiin tuchi, ti ka yɨjnɨ nuu ñujnaꞌan yɨkɨ un nava na koo vaꞌa ti sajniñu nɨ tuꞌu yɨkɨ kuñu yo. Suni kuu nanu ja ñujnaꞌan Cristo jiin yɨvɨ ya, chi kancha ya jiin i naa i. Siaꞌan kuu ja jaꞌa Yandios jnundee ini nava na kundee ini i jiin jniñu ni tatu ya nuu i naa i. <DJa yukan kuu ja koto kuaꞌa ra jnuꞌun ja ɨɨn yɨvɨ na kankuachi i jaꞌa ra, ja tu naniꞌin ra ɨɨn taꞌu nuu Yandios. Chi iyo yɨvɨ xnaꞌan jnuꞌun xndoñaꞌan. Ka kaꞌan i ja ka jini ndaa i jnuꞌun un, chi siaꞌan ni xnaꞌan Yandios nuu i. Ka kaꞌan i ja nu tu kuandatu ra jnuꞌun un, ti tu na niꞌin taꞌu ra nuu ya. Ko ruꞌu Pablo, na kachi ri ja tu kuajniñu jnuꞌun un. Mani ni ka nduvixi yɨvɨ un, chi nakani ini i jnuꞌun iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti ansu jnuꞌun vaji nuu Yandios. 1;[DLey ni jaꞌa ya nuu Moisés ni jajniñu undi nuu na ti kii ga Cristo. Ko vijna ti ja ni kii ndijin ya, ti yukan ni ka jini ndaa yo ja ja ni kii un ni kuu maa Cristo. S:DJa siaꞌan kuu ja koto kuantaꞌu ra nu kankuachi yɨvɨ sɨkɨ ra, sɨkɨ ɨɨn ja yaji ra xi ja jiꞌi ra, xi ja tu koñaa ii ra ɨɨn kɨvɨ viko, jiin kɨvɨ nukoso yoo, jiin kɨvɨ ndetatu. o9WDTi ja ni jiꞌi Cristo nuu ndaꞌa cruz, jiin yukan ni stuu Yandios ja ja ni kundee ya sɨkɨ taka ja kueꞌe ja ni ka ndisojniñu undi nuu. Nanu kuꞌni yo ɨɨn presu ti ka jini yɨvɨ ja kiꞌin da vekaa, suni siaꞌan ni kundee Cristo na ni jiꞌi ya nuu ndaꞌa cruz. Ti yukan ni stuu Yandios ja ja ni nduñaꞌnu Cristo nuu taka ga ja ka ndisojniñu. N8DTi yukan kuu ɨɨn ja iyo ɨɨn tutu ja kankuachi sɨkɨ yo ja tu ni jandatu yo nuu ley Yandios. Ko ni nakuankaꞌnu ini ya, chi nanu ja ni ndaꞌva ya tutu un kuu ja ni jiꞌi Cristo nuu ndaꞌa cruz. Ni kuu nanu ja ni chuku ya kuachi yo jiin nduyu kaa nuu ndaꞌa cruz. Yukan ni chunaa Cristo nuu kuachi yo ɨɨn jinu ni. 75D Sa ti kandixia ga ra Cristo, ni ka kuu ra nanu ndɨyɨ, chi tu ni ka jini kuɨtɨ ra jnuꞌun Yandios. Ni ka kuu ra yɨvɨ ɨnga nación ja tu ni ka ñavaꞌa ra ley Moisés. Ja yukan kuu ni ka saꞌa ra savaꞌni ga jniñu kueꞌe. Ko tukaa vijna, chi siaꞌan nanu ni naxndoto Yandios Cristo nuu ñujiꞌi, suni siaꞌan ni kuu nanu ja ni naxndoto ya roꞌo naa ra jiin Cristo. Ni ka kuu ra nanu ndɨyɨ undi nuu, ko vijna tukaa. Vijna ti ni saꞌa ya nanu ja kuchaku ra tuku, ja tukaa ka kuu ra nanu ndɨyɨ. Ni ndundaꞌu ini ya, ti ni jankaꞌnu ini ya nuu kuachi ra naa ra. Yukan na ti sa kuu kunchuku ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa nava kuni maa Yandios. z6mD Ja ni ka janducha ra, yukan ni ka jaꞌa ra jandaa ja ka yɨꞌɨ ra jiin Cristo, ja ni kuu nanu ja ni ka ñunduji ra jiin ya. Suni ni kuu nanu ja ni naxndoto Yandios roꞌo naa ra jiin Cristo, chi ni saꞌa Yandios jniñu ñaꞌnu na ni naxndoto ya Cristo nuu ñujiꞌi, ti ni ka kandixia ndaa ra ja suni siaꞌan saꞌa Yandios jniñu ñaꞌnu ja kuu maa ra naa ra. B5}D Saꞌa yo nanu yɨvɨ hebreo ka chaa i ɨɨn jnuni nuu yɨkɨ kuñu seꞌe yɨɨ i, ti yukan kuni kaꞌan ja yɨꞌɨ i nuu maa ɨɨn ni nación Israel. Suni yukan ni saꞌa Yandios jiin yoꞌo ansu ni jaꞌa ya jnuni nuu yɨkɨ kuñu yo. Chi ni kenchaa ya kuachi yo, ti ni skɨvɨ ya yoꞌo ndaꞌa Cristo. Jiin yukan ni sasɨɨn ya yoꞌo ja kuu maa ya nu kunchuku yo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Tukaa kɨvɨ nduu yo jiin kuachi. Chi nɨnɨ ka iyo ini yo ja ka kɨvɨ nduu yo jiin kuachi, ko vijna tukaa kanuu ja saꞌa yo yukan, chi maa Cristo ja ni nama ya yoꞌo. 64eD Ti sɨkɨ ja ka yɨꞌɨ ra ndaꞌa Cristo, tu kuɨtɨ iyo ja kumani nuu ra nu kanchuku ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Yukan saꞌa Cristo jiin ra naa ra, chi maa ya kuñaꞌnu nuu taka ga ja ka kuñaꞌnu jiin taka ja ka ndisojniñu nuu ñuyɨvɨ jaꞌa jiin nuu taka tajnu Yandios ja ka jika i andɨvɨ. 63eD Chi maa ɨɨn ni Cristo ni stuu ya nava kaa maa Yandios. Na ni kuncha Cristo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ni kuu ya ndɨꞌɨ taka nava kaa maa Yandios, ti siaꞌan kuu ya vijna. =2sDKoto ma kuaꞌa ra jnuꞌun ja xndaꞌu ɨɨn yɨvɨ roꞌo naa ra jiin ɨɨn jnuꞌun ndichi, chi mani jnuꞌun vixi jiin jnuꞌun xndoñaꞌan kuu jnuꞌun un. Yukan kuu junꞌun ja vaji nuu yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa ti ansu jiin maa Cristo. Tu kuɨtɨ skejnaꞌan yo jnuꞌun Cristo jiin jnuꞌun un. ^15DTi saꞌa ra taka yukan, chi jandaa ndixia kuu ja ni ka kɨvɨ ra ndaꞌa ya. Ti nu na kaka ndaa ra ichi ya, ti kukutu ga ini ra ja na kuandatu ra nuu jnuꞌun ya. Ja siaꞌan ti viꞌi ga ka kandixia ndaa ra Cristo. Ja ni ka kutuꞌva ra taka jnuꞌun un, ti viꞌi ga nakuantaꞌu nuu Yandios ja kuu yukan naa ra. Ni nasama Cristo yoꞌo +0ODJa siaꞌan kuu ja ka jantaꞌu ra ja jitoꞌo ra kuu Cristo Jesús. Yukan na ti kanuu ja kaka ndaa ra jiin ya, nava na kundaa ja ka yɨꞌɨ ra jiin ya naa ra. Q/DSiaꞌan xndaku ri nuu ra naa ra vasu jika kanchuku yo. Ti vasu siaꞌan, ko ñukuu ini ri roꞌo naa ra, ti kusɨɨ xaan ini ri nu ni jini ri nava ka jika ndaa ra, ti ka kandixia nɨ ini ra Cristo. *.MDYukan xndaku ri nuu ra naa ra nava tu xndaꞌu ni ɨɨn yɨvɨ roꞌo naa ra, ja nu ka kaꞌan i jnuꞌun vaꞌa xaan vasu mani jnuꞌun xndoñaꞌan kuu. \-1DTi maa Cristo kuu ja skɨvɨ jnuꞌun ya undi inijnuni yɨvɨ, ti yukan kutuꞌva yo jnuꞌun ndichi xaan jiin jnuꞌun tuꞌva xaan, chi tendɨꞌɨ jnuꞌun ni kaꞌan sɨkɨ Yandios ka yɨꞌɨ jiin Cristo. {,oDTi siaꞌan saꞌa ri ja kuu taka yɨvɨ kandixia un, nava na niꞌin i jnundee ini jiin jnuꞌun xnaꞌan ri nuu i naa i. Ti ɨɨn nuu kuantaꞌu i jnuꞌun un, chi ɨɨn nuu ka kundaꞌu ini jnaꞌan i. Siaꞌan ka saꞌa i chi ka siuku i taka jnuꞌun ndaa sɨkɨ Cristo. Ti nu na kuantaꞌu i jnuꞌun xnaꞌan ri, ja siaꞌan ti kɨvɨ vaꞌa inijnuni i nasa kuni kaꞌan jnuꞌun Yandios ja ni yɨsaꞌyɨ undi nuu. Ko vijna tukaa, chi vijna ja ka jini yo ja kaꞌan jnuꞌun sɨkɨ Cristo. K+ DNa kachi ri nuu ra naa ra ja niꞌin xaan nduku ndee ri, ja na chindee ri taka roꞌo ja tu jaꞌi kuni ra nuu ri, roꞌo ja kunchuku ñuu Colosas jiin taka ga yɨvɨ ka kandixia ñuu Laodicea. Niꞌin xaan jikantaꞌu ri jaꞌa ra naa ra jiin nɨ ini nɨ añu ri. Nduku ndee xaan ri ja na xnaꞌan kaji ri nuu ra naa ra. X* +DNi tatu Yandios ruꞌu jniñu un, ti saꞌa ri jniñu un jiin nɨ ini nɨ añu ri nava na kundee ri jiin jniñu saꞌa ri un. Ti maa Cristo chindee chituu ya ruꞌu nava na kundee ri siuku ri jniñu un.0) [DMaa ɨɨn ni jnuꞌun Cristo kuu jnuꞌun kaꞌan ri. Ti ndoꞌo vaꞌa ini ri nasa xnaꞌan ri jnuꞌun un. Ja yukan kuu ja nuu savaꞌni ga ɨnga yɨvɨ na kaꞌan ri jnuꞌun un nuu i, ti xndaku niꞌin ri nuu i ja tu kɨvɨ nduu i jiin ɨnga jnuꞌun. Ti na xnaꞌan ri nuu i nava kaꞌan jnuꞌun un ja nasa kaka ndaa yo ichi ya nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti siaꞌan xndaku kaji ri nuu taka yɨvɨ nava na kendo ndaa i nuu Yandios. Ti kuu kendo ndaa i nuu ya ja ni ka kandixia ndaa i jnuꞌun ni xnaꞌan ri, ti nava na kɨvɨ i ndaꞌa Cristo. X( +DNi kuni ya ja na xnaꞌan ndijin ya nuu i nasa vii kaa jnuꞌun ni yɨsaꞌyɨ un, chi undi nuu yɨvɨ ɨnga nación tu ni ka jini kuɨtɨ i sɨkɨ jnuꞌun ya. Ko vijna ti kachi jnuꞌun yɨsaꞌyɨ un ja na niꞌin i ɨɨn taꞌu ñaꞌnu xaan. Ti jnuꞌun un kuu ja kancha Cristo jiin ra naa ra, vasu ka kuu ra yɨvɨ ɨnga nación ja tu ka yɨꞌɨ jiin nación Israel. Ko ka jini ra ja kancha Cristo jiin ra, ti ka niꞌin ra jnundee ini jiin jnuꞌun un, ti ka ñukuu nɨ ini ra ja nduñaꞌnu ra nu na kɨvɨ ra ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu, chi kuaꞌa ya taꞌu un nuu ra naa ra. 4' cDChi undi na janaꞌan ti undi vijna, tu ni ka jini ni ɨɨn yɨvɨ jnuꞌun ni yɨsaꞌyɨ nuu Yandios. Ko vijna ti ni stuu ya jnuꞌun un nuu yɨvɨ ka yɨꞌɨ jiin ya. x& kDTi jniñu ri kuu ja xnaꞌan ri jnuꞌun ya nuu yɨvɨ kandixia taka ñuu, chi siaꞌan ni tatu Yandios jniñu nuu ri. Ja yukan kuu ja siin ri xnaꞌan ri jnuꞌun ya nuu ra naa ra nava na kɨvɨ inijnuni ra nasa kuni kaꞌan jnuꞌun un. v% gDVijna ti ruꞌu Pablo, iyo sɨɨ ini ri ja jnaꞌan ri nundoꞌo ja kuu roꞌo naa ra. Ni jaꞌa Cristo jniñu nuu ri ja kaꞌan ri jnuꞌun ya taka ñuu, ko suni ni kachi ya ja kondoꞌo ri nundoꞌo jiin jniñu un. Vijna ti siuku ri nava ni kachi ya, ko siuku ri ja kuu yɨvɨ kandixia taka ñuu, ja ka kuu i nani yɨkɨ kuñu ya, chi ka yɨꞌɨ i jiin ya. O$ DJandaa ndixia kuu yukan, ko suni kanuu ja na siin ra kandixia ndaa ra jnuꞌun Cristo Jesús, ja ni jiꞌi ya nuu ndaꞌa cruz ja sɨkɨ yoꞌo naa yo. Ja yukan kuu ja kuñukuu ini ja nama ya roꞌo naa ra. Ti na kachi ri ja koto ma xndoo ra jnuꞌun un. Chi jnuꞌun un ni ka jini ra, ti ni jichanuu jnuꞌun un kuaꞌan taka ñuyɨvɨ yo. Ti suni yukan ni tatu Yandios ruꞌu ja na kaꞌan ri. Ndisojniñu Pablo ja kunukuachi da nuu yɨvɨ ka kandixia :# oDKo vijna chi ja ni saꞌa Yandios ja ni ka kiꞌin ra jnuꞌun ya, ti nava na ndumani ya jiin ra naa ra. Ja yukan kuu ja ni soko Cristo yɨkɨ kuñu maa ya ja ni jiꞌi ya, nava na koo ndoo ra koo ii ra kɨvɨ na najaa ra nuu ya, ti tukaa na kuachi koo sɨkɨ ra. Tukaa kuu ja kankuachi yɨvɨ sɨkɨ ra. " DTi roꞌo naa ra ja ka kandixia ra Cristo vijna, ja ni ndumani Yandios jiin ra naa ra. Tu ni ka kandixia ra undi nuu, chi vanua jika ni ka iyo inijnuni ra nuu jnuꞌun ya. Ni ka jito uꞌu ra jnuꞌun un, chi niꞌin xaan ni ka ndikun ra jniñu kueꞌe un. !  DYukan ti ni jini yo ja maa Cristo ni saꞌa ja na koo jnuꞌun mani ini nuu nɨ kaꞌnu ñuyɨvɨ jiin andɨvɨ nuu Yandios. Ja yukan kuu ja ni jatɨ Cristo nɨñɨ ya nu ni jiꞌi ya nuu ndaꞌa cruz. Yukan ni xndoo nuña ya ichi ja na ndumani taka ja iyo ñuyɨvɨ jiin taka ja iyo andɨvɨ nuu ya. Ti ja na ndumani taka un nuu ya, yukan kuu ja ni jiꞌi Cristo nuu ndaꞌa cruz. *  ODJa yukan kuu ja ni kusɨɨ ini Yandios ja ni ndaku seꞌe ya Cristo nanu kaa maa ya. Taka jnuꞌun kaꞌan yo ja kuu Yandios, suni taka un kuu Seꞌe ya Cristo.  DTi maa Cristo kuu xini nuu taka yɨvɨ ka kandixia, ti yɨvɨ un kuu i nanu yɨkɨ kuñu ya, chi ka yɨꞌɨ i ndaꞌa ya. Saꞌa ya ja na kuchaku i ja kuu taka ni saa ni. Ti ja ni nandoto ya nuu kaꞌiin ndɨyɨ un kuu ja ni stuu ya maa ya ja kuñaꞌnu ya nuu ñujiꞌi un, jiin ja na naxndoto ya taka yɨvɨ ka kandixia i ya. Yukan ni saꞌa Cristo nava na nduñaꞌnu ya nuu taka un.  DJa iyo Cristo ti sa ni jankoo taka ga ja iyo. Ndaꞌa maa ya yɨꞌɨ, ti ja kachi maa ya kuu, ti kuu jiin taka yukan nava kuni maa ya.  5DNi saꞌa Yandios ndɨꞌɨ ja iyo, ti yukan ni saꞌa Cristo. Ni saꞌa ya ndɨꞌɨ ja iyo andɨvɨ jiin ja iyo nuu ñuyɨvɨ. Ni saꞌa ya ndɨꞌɨ ja jini yo jiin nuu yo, jiin ndɨꞌɨ ja tu kuu kuni yo. Yɨndaꞌa ya taka chaa kuñaꞌnu nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Suni ni saꞌa ya taka ángel kanchuku andɨvɨ ja ka kuñaꞌnu i ka ndisojniñu i. Ni saꞌa Yandios ndɨꞌɨ ja iyo, ti maa Cristo ni saꞌa un, ko ja na nakuaꞌa i ja yɨñuꞌun Cristo kuu ja ni saꞌa ya yukan, jiin ja na kuñaꞌnu Cristo nuu taka ja iyo. S !DTi ja na kuu kuni ndijin yo Yandios, yukan kuu ja ni taji ya Seꞌe ya nava na kuni yo nasa kaa maa ya. Ti ja iyo Seꞌe ya undi nuu, sa ni jankoo taka ga ja iyo, ti kuñaꞌnu ya nuu taka ja iyo. ( KDTi maa Seꞌe ya kuu ja ni chunaa ya yoꞌo, chi ni jiꞌi ya ja sɨkɨ yoꞌo. Ja yukan kuu ja ni jankaꞌnu ini Yandios nuu kuachi yo. Maa Cristo kuñaꞌnu _ 9D chi maa Yandios ni nama ya yoꞌo na ni ka jika yo jiin kuachi yo, nanu ja ni ka jikonuu yo jiin nuu ñuñaa. Ko tukaa ga ka jika yo ichi yukan, chi ni sama ya yoꞌo ja ni skɨvɨ ya yoꞌo nuu ndaꞌa Seꞌe ya. O D Chi suꞌva na kosɨɨ ini ra, ti nakuantaꞌu nuu Tata yo Yandios, chi maa ya kuu ja ni saꞌa ya jiin ra ja na niꞌin jnaꞌan ra taꞌu ra jiin taka ga yɨvɨ ka yɨꞌɨ i jiin ya, ti kɨvɨ ra ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu jiin seꞌe ya Jesús, ja kundaꞌu ndixia ini ya. Ti yukan kuu nuu ndijin ga ja undi janducha, $ CD Jikantaꞌu ri ja na kuaꞌa ya jnundee ini roꞌo naa ra, chi jandaa ndixia kuu ja maa ɨɨn ni ya kuu ja kuñaꞌnu. Yukan saꞌa ya nava na kundee ini ra ti saꞌa ra taka jniñu ni tatu Yandios nuu ra naa ra, ti nava tu kuɨtɨ ini ra koto ra taka nundoꞌo kondoꞌo ra naa ra. | sD Ti jikantaꞌu ri ja na kaka ndaa ra naa ra nava jnaꞌan ja ka kuu ra yɨvɨ ka yɨꞌɨ ndaꞌa maa Jitoꞌo, chi siaꞌan ti kusɨɨ ga ini Yandios. Nanu ɨɨn yujnu vaꞌa ja jaꞌa ndeꞌe vixi, suni siaꞌan saꞌa ra jniñu vaꞌa nava viꞌi ga na kɨvɨ inijnuni ra nasa vii kuñaꞌnu Yandios, ti nava na kuni ra na jniñu vaꞌa ja ka saꞌa ra ja kuu maa ya. < sD Ja yukan kuu ja tu jaꞌncha ini ri ja jikantaꞌu ri jaꞌa ra naa ra, undi na kɨvɨ ni niꞌin ri jnuꞌun ni kaꞌan Epafras ti undi vijna. Ti jikantaꞌu ri ja na saꞌa Espíritu Yandios ja na kɨvɨ inijnuni ra taka ja kuni ya ja saꞌa ra naa ra, jiin ja na koo ndichi ini ra jiin jnuꞌun ya. ~}}{zyxx"w(utxsrr3poo mmkdih@ggee?cb;ab`1_A^#]u\[MZZaY7X4VUATRQQOP~ONN>s=#<;;\:988H7L64P220//.--,,,L+y*h))T(''&_%$$Y##!!Q KL.?{+ @ Rvl3 a&Ti maa Tata yo Yandios jiin Jitoꞌyo Cristo Jesús, na kundaꞌu ini ya, ti na chindee chituu ya roꞌo naa ra ja na kukuee kunchuku ra, siaꞌan nava kuni maa ya.  5&Tendɨꞌɨ ñani yo ja kanchuku jaꞌa jiin ri, ka taji ri tutu jaꞌa nuu ra naa ra, ja ka kuu ra yɨvɨ ka kandixia ja kanchuku ndañuu Galacia. < u&Ruꞌu Pablo, chaa ri tutu jaꞌa, ja kuu ri apóstol nuu Cristo Jesús ja kaꞌan ri jnuꞌun ya. Ko ansu yɨvɨ ni nakaji ruꞌu ja kundiso ri jniñu un. Ti ni ansu yɨvɨ ni xndaku nuu ri ja siaꞌan na kaꞌan ri. Chi suꞌva, maa Cristo Jesús jiin Tata yo Yandios, ya ni xnandoto Jesús nuu ñujiꞌi. F0Chi ñukuu ini ri ja viꞌi ga na kundaꞌu ini Yandios taka roꞌo ja ni ka ndumani ra jiin Jitoꞌo Cristo Jesús, ja kuu ini ndixia ra maa ya. Ti siaꞌan na koo. Ti siukan na koo.X)0Ñukuu ini ri ja Tata yo Yandios jiin Jitoꞌo Cristo Jesús na kachi ya ja na koo ndee koo sɨɨ ini taka ra jiin taka ñani jnaꞌan yo. Ti na kundaꞌu ini ya roꞌo, ti na kandixia ndaa ra jnuꞌun ya.  0Ja yukan kuu ja taji ri da na jaa da nuu kanchuku ra, nava na kachi da nasa kuu ri. Ti na kuaꞌa da jnundee ini nuu ra naa ra. V%0Ti ñani yo Tíquico, kuu da ɨɨn chaa junukuachi vaꞌa nuu Yandios ja chindee da ruꞌu nuu jniñu maa Jitoꞌo. Ti maa da kachi ndɨꞌɨ nasa kuaꞌan ri jiin jniñu ri, ti suni ja nasa kuu ri. pY0Ti vasu ja kande ri vekaa vijna, ko ni tatu Yandios ruꞌu jniñu un ja na kaꞌan ri jnuꞌun ya. Kakantaꞌu jiin maa ya ja na koo teyɨɨ ini ri kaꞌan ri jnuꞌun ya, nava tu kukanuu ri kaꞌan ri. Jnuꞌun sandɨꞌɨ ni ga .U0Ti ja kuu ruꞌu Pablo, suni kandaꞌu naa ra jiin Yandios ja kuu ri nava na niꞌin ga ri jnuꞌun kaꞌan ri, ti na koo teyɨɨ ini ri ti kaꞌan kaji ri jnuꞌun Yandios sɨkɨ Cristo. Najanaꞌan tu ni ka jini vaꞌa yɨvɨ yukan, ko vijna ti ja ka jini vaꞌa yo ja nama ya yɨvɨ. \10Suni kanuu ga ja taka kɨvɨ kandaꞌu ra jiin Yandios ja na chindee ya roꞌo jiin taka un. Ti chindee maa Espíritu Santo roꞌo jiin jnuꞌun jikantaꞌu ra nuu Yandios. Suni kanuu ja na koto vaꞌa ra maa ra ja tu naa ini ra kandaꞌu ra jiin ya ja kuu ɨnga yɨvɨ kandixia, ja suni na kundee i kɨvɨ kinjnaꞌan i jiin ja xaan un. n~U0Suni siaꞌan kaku ra nuu jaꞌuꞌu un chi nama ya roꞌo. Nanu kuꞌun ɨɨn soldado ɨɨn koko kaa xini da ja na nama da xini da. Ti nu na nakuni vaꞌa ra jnuꞌun Yandios nava yoso nuu tutu ii ya, ja ni jaꞌa Espíritu Santo nuu ra. Yukan kuu nanu ɨɨn espada jajniñu ɨɨn soldado ja kanaa da jiin, ti suni siaꞌan sa kundee ra jiin jnuꞌun ya. }0Ti kanuu ga ja na kandixia ndaa ra jnuꞌun Yandios nasa ni kii Cristo, chi nu na siuku ndaa ra jnuꞌun un ti kuu kundee ra jiin taka nundoꞌo kuaꞌa jaꞌuꞌu un. Ti jnuꞌun Yandios un kuu nanu ɨɨn escudo ja nama soldado un maa da nuu vaji flecha jika da. )|K0Ti ja iyo tuꞌva ra chi kandixia ndaa ra jnuꞌun Yandios nasa ni kii Cristo Jesús, ti ni ndumani ya jiin ra. Ja yukan kuu ja iyo tuꞌva ra ja kinjnaꞌan ra jiin ɨɨn ja saꞌa ndevaꞌa jiin ra, nanu nachiꞌi ɨɨn soldado ndijña da jaꞌa da ja satuꞌva da maa da ja kanaa da. ){K0Na kachi ri ja kundichi teyɨɨ ra ti kandixia ndaa ra jnuꞌun Yandios. Ti na koo ndee añu ra nanu ɨɨn soldado ja juꞌni da ɨɨn cinturón ñɨɨ chii da nu ñuꞌun ndajniñu da, nu kuaꞌan da nuu guerra. Ti suni jasɨ da ɨɨn saꞌma kaa jika da ja na nama da maa da. Ti yukan kuu ja saꞌa ja na kundee ini da. Ti siaꞌan kundichi teyɨɨ ra nava ni kachi maa Yandios ja na koo ndaa ini ra nuu ya. z90 Ja yukan kuu ja koto vaꞌa maa ra jiin taka ja ni jaꞌa Yandios nuu ra, nanu ɨɨn soldado nu jito vaꞌa da maa da. Ti nava siaꞌan na ti kuu kinjnaꞌan ra jiin jaꞌuꞌu un nu na jaa kɨvɨ kanaa ra jiin. Koto vaꞌa maa ra nava undi sandɨꞌɨ ni ga ti kundee ra jiin. Py0 Siaꞌan kunchuku ra chi ka kinjnaꞌan yo jiin taka tachi uꞌu ka jika nuu sukun un. Ti ansu jiin yɨvɨ kanaa yo, chi kanaa yo jiin taka tachi xaan un. Kanaa yo jiin jaꞌuꞌu ja taꞌu jniñu nuu yɨvɨ jaꞌa nava na kaka i nuu ichi ñuñaa, ja ka saꞌa ndevaꞌa i nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti jiin yukan kuu ja kanaa yo. Vx%0 Koto vaꞌa maa ra nanu jito vaꞌa ɨɨn soldado maa da, chi siaꞌan kuni Yandios chindee ya roꞌo naa ra, ti nava na jakuɨñɨ niꞌin ra ti nama ra maa ra nuu jaꞌuꞌu un nu kuni xndaꞌu roꞌo. 3w_0 Ruꞌu Pablo, vijna ti iyo ɨnga jnuꞌun kanuu ga ja xndaku ri nuu ra naa ra, ja ɨɨn ni seꞌe ka kuu yo nuu Cristo. Koto xndiꞌi ra ini ra, chi suꞌva kukutu ini sɨkɨ ja ka yɨꞌɨ ra jiin Jitoꞌo, ti maa ya kuñaꞌnu xaan ga. Yukan kuu ja na kuaꞌa ya jnundee ini roꞌo naa ra. Lv0 Ti roꞌo ja ka nchaka muzu, suni siaꞌan saꞌa ra ja koto vaꞌa ra muzu ra. Tukaa siuꞌu ra da ja kuu da muzu ra, chi ja jini ra ja Jitoꞌo ra kancha ya andɨvɨ. Ti suni maa ya kuu Jitoꞌo maa da, ti tu saꞌa ya nanu nasa kanda ɨɨn ɨɨn yɨvɨ, chi xndichi ɨɨn nuu ya tendɨꞌɨ yɨvɨ. Nasa nama yo maa yo @uy0Chi ja ka jini ra ja taka jniñu vaꞌa ka saꞌa ɨɨn ɨɨn ra, suni siaꞌan niꞌin ra yaꞌu ra nuu jniñu un nuu maa Jitoꞌyo, vasu ka kuu ra muzu xi saꞌa ra jniñu maa ra. utc0Saꞌa jiin nɨ ini nɨ añu ra, chi saꞌa ra jniñu ja kuu Jitoꞌyo ansu saꞌa ra ja kuu yɨvɨ naa i. ss_0Koto kunchuku ra nanu kanchuku ɨnga yɨvɨ. Ka saꞌa vaꞌa da jniñu un nu kande yɨvɨ xiin maa da, chi kuni da ja na kusɨɨ ini da jiin da. Ko tukaa saꞌa teyɨɨ da jniñu nu tukaa kande jitoꞌo da. Koto saꞌa ra siaꞌan, chi suꞌva sajniñu ti saꞌa ra nanu ja nuu Cristo junukuachi ra. Saꞌa jiin nɨ ini nɨ añu ra, chi siaꞌan kuni Yandios. r-0Taka roꞌo naa ra ja ka kuu muzu, ja ni ka jaan yɨvɨ jiin xuꞌun, na kachi ri nuu ra naa ra, kuandatu nuu yɨvɨ ka xiin roꞌo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Kava yɨñuꞌun ti kukutu ini ti kuaꞌa ja yɨñuꞌun nuu maa da. Ti saꞌa nanu ja nuu Cristo junukuachi ra. Pm0 Ti nuu tutu ii Yandios un ka jini yo jnuꞌun kanuu ja undi nuu ni kuu jnuꞌun yɨsaꞌyɨ, ko tukaa vijna. Chi ruꞌu Pablo, kaꞌan ri ja yukan kuni kaꞌan ja kancha Cristo jiin yɨvɨ ya. 5lc0Kachi tutu ii Yandios: “Ja yukan kuu ja ɨɨn chaa xndoo da tata da jiin nana da, ti kuncha da jiin ñasɨꞌɨ da, ti ɨɨn ni ga ni ka kuu ndɨnduu da”, kachi tutu. k0Siaꞌan saꞌa Cristo chi ka yɨꞌɨ yo ndaꞌa ya. Saꞌa yo nanu ja ka kuu yo nanu yɨkɨ kuñu ya, ti maa ya kuu xini, ti ɨɨn ɨɨn yo kuu nanu ɨɨn ɨɨn nuu yɨkɨ kuñu ya. Ja yukan kuu ja jito vaꞌa ya yoꞌo chi ka yɨꞌɨ yo jiin ya. 5jc0Chi ni ɨɨn chaa tu jito uꞌu da yɨkɨ kuñu da. Chi suꞌva, skaji da maa da ti jito vaꞌa da maa da. Suni siaꞌan saꞌa Cristo jiin yoꞌo, yɨvɨ ka kandixia ya. i10Ti nanu ni kundaꞌu ini Cristo yɨvɨ ya, suni siaꞌan kuni ja na kundaꞌu ini ɨɨn chaa nuu ñasɨꞌɨ da nanu kundaꞌu ini da nuu maa da. %hC0Ni soko Cristo maa ya jaꞌa yɨvɨ ya, nava nu na jaa kɨvɨ nu nastutu ya yɨvɨ ya nuu maa ya, ti yukan ka ndundoo yo. Ti tukaa na kuachi kuncha jiin yo. Ni ɨɨn jniñu kueꞌe tukaa kendo jiin yo, chi yukan koo ndoo koo ii yo nuu ya, ti tukaa na kuachi kuncha sɨkɨ yo nuu ya. $gA0Siaꞌan ni saꞌa ya nava na koo ndoo koo ii yɨvɨ nuu ya. Ni saꞌa ya un sɨkɨ ja ni kandixia yo jnuꞌun ya ja kuu ya Cristo, ti ni ka janducha yo. f0Roꞌo chaa ja ka kuu ra yɨɨ, kundaꞌu ini ñasɨꞌɨ ra nanu ni kundaꞌu ini Cristo yɨvɨ ya, ti ni soko ya maa ya jaꞌa i. e90Ti nanu ka jandatu yɨvɨ ka yɨꞌɨ ndaꞌa Cristo nuu maa ya, suni siaꞌan kanuu ja na kuandatu ñasɨꞌɨ un nuu jnuꞌun ka kaꞌan yɨɨ ña. idK0Chi chaa un kuñaꞌnu da nuu ñasɨꞌɨ da nanu kuñaꞌnu Cristo nuu taka yoꞌo, ja ka kuu yo yɨvɨ ka kandixia. Ti maa ya kuu xini ja nama ya yoꞌo, ja ka kuu yo nanu yɨkɨ kuñu ya, chi ɨɨn ni ka kuu yo jiin ya. rc]0Roꞌo ja ka kuu ñasɨꞌɨ naa ra, kuandatu ra nuu yɨɨ ra nanu ka jandatu ra nuu maa Jitoꞌo. 4ba0Koto kava vixi ini ra, chi suꞌva kuandatu nuu jnaꞌan naa ra ja ka chiñuꞌun ra Cristo, chi ɨɨn ni ka kuu tendɨꞌɨ roꞌo ja ka kandixia ra Cristo naa ra. Ua#0Ti nɨnɨ nakuantaꞌu naa ra nuu Tata yo Yandios sɨkɨ taka ja ka jnaꞌan ra. Ti taka kɨvɨ saꞌa ra naa ra, ndakuniꞌin sɨvɨ maa Jitoꞌyo Cristo Jesús. Nava kanchuku yɨvɨ ka kandixia Cristo W`'0Ja yukan kuu ja kaꞌan, ti kuaꞌa jnundee ini jnaꞌan ra jiin salmo, jiin himno, jiin taka ga yaa ii ja kaꞌan jnuꞌun Yandios. Ti kata jiin nɨ ini nɨ añu ra naa ra ja chiñuꞌun ra maa Jitoꞌo. _0Koto koꞌo ra ndɨxɨ chi xnaa ra maa ra. Ti suꞌva na kuncha Espíritu Santo jiin ra, ti na xnaꞌan ya nava saꞌa ra. w^g0Ja siaꞌan kuu ja koto ma sana xini ra, chi suꞌva na kɨvɨ inijnuni ra taka jniñu kuni ya ja saꞌa ra. ]%0Koto xnaa ra kɨvɨ ja ni jaꞌa ya nuu ra ja na saꞌa ra jniñu vaꞌa, chi vijna ka iyo kuaꞌa yɨvɨ ka saꞌa mani jniñu kueꞌe un. \0Yukan kuu ja koto vaꞌa maa ra nava kanchuku ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Tu saꞌa ra nanu ka saꞌa yɨvɨ tu ka jini kuɨtɨ i jnuꞌun Yandios. Chi suꞌva na kɨvɨ undi inijnuni ra maa jnuꞌun xndichi ja sɨkɨ nasa kunchuku ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. O[0Ja yukan kuu ja kaꞌan jnuꞌun jaꞌa:Roꞌo ja kixi kixi, ndoto ini.Ti kaꞌncha ini jiin jniñu kueꞌe saꞌa ra un, chi skɨvɨ Cristo roꞌo nuu ichi ñundijin. Kachi jnuꞌun un. LZ0 Ko kuni yɨvɨ taka jniñu un, chi na kenda ndijin na sɨkɨ kuu. RY0 Kukanuu yo nu ndakuniꞌin yo jniñu kueꞌe ja saꞌa saꞌyɨ yɨvɨ. X50 Koto kɨvɨ nduu ra jiin taka ja tu niꞌin jniñu ja ka saꞌa yɨvɨ ka saꞌa ndevaꞌa. Chi suꞌva kankuachi ra sɨkɨ jniñu kueꞌe un. \W10 Siaꞌan ti nduku ndee ra jniñu vaꞌa ja kuni maa Jitoꞌo, ti yukan saꞌa ra. AV{0 Nu kaka ndaa ra siaꞌan ti ka jini ndaa yɨvɨ ja ka jika ra ñundijin, ja ka saꞌa ra mani jniñu vaꞌa, ja koo ndoo koo ii ra nuu Yandios, jiin ja kaꞌan ra mani jnuꞌun ndaa. OU0Undi nuu ni ka jika ra nuu ñuñaa chi ni ka saꞌa ra kuachi. Ko vijna na ti kaka ra nuu ñundijin, chi ka kuu ra yɨvɨ Yandios. Ti Yandios kuu ñundijin, chi tu iyo ni ɨɨn kuachi nuu ya. KT0Ja siaꞌan kuu ja koto ma kɨvɨ nduu ra jiin yɨvɨ un naa ra. YS+0Koto ma xndaꞌu ni ɨɨn yɨvɨ un roꞌo jiin jnuꞌun ja tu kaꞌan ndaa i, chi sɨkɨ jnuꞌun ndevaꞌa un kuu ja kii ɨɨn nundoꞌo kaꞌnu xaan ja kuaꞌa Yandios nuu yɨvɨ ka kuniꞌin ini nuu ya. IR 0Ja ka jini ra ja nu ɨɨn yɨvɨ jika jiin jnuꞌun sɨɨ ini, sɨkɨ ichi ñasɨꞌɨ ja ka saꞌa jniñu kueꞌe. Xi ja ndiyo ini i ja niꞌin i kuaꞌa ndajniñu, yɨvɨ un tu nanitaꞌu i ja kɨvɨ i ñuu nuu taꞌu Cristo jniñu jiin Yandios. Chi taka ja ndiyo ini yɨvɨ un kuu nanu ɨɨn santu ja chiñuꞌun i. KQ0Koto kaꞌan ga ra jnuꞌun sɨkɨ. Koto kaꞌan ga ra jnuꞌun kueꞌe. Koto kuu ichi ini ra ti saꞌa ndevaꞌa ra. Chi taka un tu niꞌin jniñu. Ti suꞌva nakuantaꞌu nuu Yandios naa ra. |Pq0Ti vijna ja ka kuu ra seꞌe Yandios, koto saꞌa ra ni ɨɨn jniñu ndevaꞌa. Koto kuaꞌa ra ichi ka kaꞌan yɨvɨ ja yɨsɨkɨnchaa ra jnaꞌan ra. Koto kundiyo ini ra saꞌa ra jniñu kueꞌe, xi kundiyo ini ra niꞌin kuaꞌa ra ndajniñu. Koto saꞌa ra jniñu un vasu ni tɨꞌlɨ. Saꞌa taka ja vaꞌa nava jnaꞌan ja kuu ra yɨvɨ yɨꞌɨ ndaꞌa Yandios. sO_0Ti nɨnɨ kundaꞌu ini jnaꞌan naa ra nanu ni kundaꞌu ini Cristo yoꞌo. Ni soko ya maa ya jaꞌa yo nanu ni ka saꞌa yɨvɨ undi nuu, na ni ka yɨndaꞌa yɨvɨ un ɨɨn ja kuu ɨɨn taꞌu nuu Yandios. Ti Cristo ni jaꞌa ya jnuꞌun ja ni jiꞌi ya jaꞌa yo, nanu ni iyo undi nuu ja ni ka jaꞌni yɨvɨ kuɨtɨ i ja ni ka soko i nuu Yandios ja na kencha kuachi i. Siaꞌan ni jiꞌi Cristo jaꞌa yo nava tukaa jnaꞌnu ndatu yo nuu Yandios. Ti ni kusɨɨ ini Yandios jiin jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Cristo. Siaꞌan nava ni kundaꞌu ini Cristo yoꞌo, ti suni siaꞌan na kundaꞌu ini jnaꞌan ra naa ra. N }0Ja siaꞌan kuu ja ndaku nanu kaa maa Yandios chi ka kuu ra seꞌe ya, ti jandaa kuu ja kundaꞌu ini ya roꞌo naa ra. xMi0 Kava vaꞌa ini ti koto ndaꞌu jnaꞌan naa ra, kuankaꞌnu ini nuu jnaꞌan naa ra nanu ni saꞌa Yandios jiin yoꞌo naa yo. Chi ni taji ya Cristo ni jiꞌi ya ja sɨkɨ kuachi yo. Ja yukan ni jankaꞌnu ini Yandios nuu kuachi yo.1L[0Xndoo taka jnuꞌun ka ndoꞌo uꞌu ini nuu jnaꞌan, taka jnuꞌun ndiyo ini jiin jnuꞌun kuɨtɨ ini, jiin jnuꞌun kaꞌan ndevaꞌa, jiin taka jnuꞌun kueꞌe. bK=0Koto saꞌa ra ɨɨn kuachi nava tu kendo kuiꞌya ini Espíritu Santo Yandios. Chi maa Espíritu un kuu nanu ɨɨn sello ja ka yɨꞌɨ yo jiin Cristo, ti na koto ya roꞌo undi na jaa kɨvɨ nu ketaꞌu ra nuu ya. 4Ja0Koto kaꞌan ga ra jnuꞌun kueꞌe, chi suꞌva kaꞌan ra jnuꞌun vaꞌa nava na niꞌin jnaꞌan ra jnundee ini. Ti saꞌa ja na kendo vaꞌa yɨvɨ ka ñusoꞌo un. =Is0Ti yɨvɨ ni ka sakuiꞌna, koto sakuiꞌna ga i. Chi suꞌva na sajniñu i, ti na kukutu ini i jiin jniñu vaꞌa nava na niꞌin i ja kuaꞌa i nuu ɨnga yɨvɨ ka nandɨꞌɨ. ]H30Ti koto kuaꞌa ra jnuꞌun ja kɨvɨ jaꞌuꞌu un ini ra ti chakuachi ra maa ra. IG 0Nu ni ka kuɨtɨ ini nuu jnaꞌan ra, ti koto kanaa ra nava tu kuncha kuachi ra. Ti koto ma koto uꞌu jnaꞌan ra ja kuu nɨ nchaka, ti kasɨ ra jnuꞌun kuɨtɨ ini ti sa na kee ndikandii. F%0Yukan kuu ja koto kaꞌan ga ra jnuꞌun xndoñaꞌan, ko na kaꞌan jnuꞌun ndaa nuu jnaꞌan naa ra, chi ɨɨn ni yɨvɨ ka kuu ra. LE0Na nduu ra nanu ɨɨn yɨvɨ jaa nu tava i saꞌma tuꞌu ti na kuꞌun i saꞌma jaa un, chi vijna nakiꞌin jaa taka jniñu vaꞌa jiin nɨ ini nɨ añu ra. Ti vaꞌa kani ini añu ra jiin inijnuni ra nava na saꞌa ra nava kuni maa Yandios, ti na koo ndoo ra ti kaka ndaa ra ichi ya. Nasa kaka ndaa yɨvɨ ichi Yandios 9Dm0Ko vijna nasama ini, ti nakani jaa inijnuni ra. C-0Ja yukan kuu ja na nduu ra nanu ɨɨn yɨvɨ jaa, chi na xndoo ra taka jniñu kueꞌe ni ka saꞌa ra undi nuu, chi vijna tukaa nijniñu yukan. B0Nu ni ka jinisoꞌo ra taka jniñu ni saꞌa Cristo, ti ni kendo xini ra naa ra. Ti maa ɨɨn ni yukan kuu jnuꞌun ndaa. hAI0Ko roꞌo naa ra, ansu ni ka kandixia ra Cristo ti kunchuku ra nanu kanchuku yɨvɨ un naa i. y@k0Tukaa kukanuu i chi ni ka kɨvɨ i jiin taka jniñu kueꞌe. Ti ni ka kusɨɨ ga ini i jiin jniñu kueꞌe un. ?50Chi ni ka kuñaa inijnuni i. Tu kancha Yandios jiin i. Siaꞌan kanchuku i chi tu ka jini jnuꞌun ya. Ni ka nduniꞌin ini i nuu jnuꞌun Yandios. x>i0Ruꞌu Pablo, jaꞌa kuu jnuꞌun kaꞌan ri jiin ra naa ra, ti ja ni kachi maa Jitoꞌo kuu ja kaꞌan ndaa ri jiin ra, ja tukaa saꞌa ra nanu ka saꞌa ɨnga yɨvɨ ja tu ka nakuni i Yandios, ti tu nijniñu nava ka ndoꞌo ini i. =0Ti maa ya saꞌa ja na nduu ɨɨn nuu ini yɨvɨ ya, ti na chindee jnaꞌan i jiin taka jniñu, nanu ja ka iyo vaꞌa ndaꞌa yo, iyo vaꞌa jaꞌa yo iyo vaꞌa nɨ yɨkɨ kuñu yo. Siaꞌan kuu saꞌa jniñu nɨ tuꞌu yɨkɨ kuñu yo. Ti kuaꞌan saꞌa jniñu tatu yo ja na chindee yo ɨnga yɨvɨ. Ti siaꞌan na chindee jnaꞌan yo jiin ɨɨn ɨɨn jniñu ni ka niꞌin yo ja saꞌa yo. Ti siaꞌan nava na kuu ndee ini yo jiin jnuꞌun Yandios, ti na kundaꞌu ini jnaꞌan yo. Cristo saꞌa ja na ndujaa yo 8<i0Chi suꞌva na kaꞌan ndaa na kaꞌan mani yo jiin ñani jnaꞌan yo ja suni kandixia i Cristo. Na kaꞌan yo siaꞌan nava jnaꞌan ja ka kundaꞌu ini jnaꞌan yo. Siaꞌan na ti tukaa ka kuu yo nanu suchi kuachi, chi kuan kuaꞌnu yo jiin taka jniñu kuni maa Cristo, chi maa ɨɨn ni ya kuu ja kuñaꞌnu nuu yɨvɨ ya, ti yɨvɨ un ka kuu i nanu yɨkɨ kuñu ya. Ti maa ya kuu xini yɨvɨ un naa i chi maa ya kuu ja yoxnuu. (;I0Ti nu na chaku vaꞌa ini yo jniñu ni saꞌa Cristo, ti tukaa kuu yo nanu suchi kuachi ja ka ndoꞌo jaꞌa ja ka ndoꞌo yukan ini i. Ni tukaa kɨvɨ nduu yo jiin ɨnga jnuꞌun ja xnaꞌan chaa ka xndaꞌu, ja ka nduku da nasa na skɨvɨ da yoꞌo nuu jnuꞌun xndoñaꞌan un. :0 Kuan kuu ndee ga ini yo undi na nduu ɨɨn nuu ini yo jiin jnuꞌun ka kandixia yo ja kuu yo Seꞌe Yandios. Ti siaꞌan na kɨvɨ vaꞌa inijnuni yo nasa vii ni kuñaꞌnu Cristo, ti na siuku ndaa yo maa jnuꞌun Tata yo Yandios nanu ni siuku Cristo. G90 Taka un ni jaꞌa Yandios nuu yɨvɨ naa i nava na kendo tuꞌva i ja kunukuachi i nuu ɨnga yɨvɨ kandixia. Ti siaꞌan kuan kuu ndee ga ini maa yɨvɨ ja ni ka ndɨvɨ i ndaꞌa Cristo. $8A0 Ti ni tejnaꞌan ya ɨɨn ɨɨn jniñu saꞌa ɨɨn ɨɨn yɨvɨ yɨndaꞌa ya. Ni jani ya apóstol ja ka ndiso da jniñu ñaꞌnu ga nuu Yandios. Suni ka iyo profeta ja na kaꞌan da jnuꞌun vaji nuu maa Yandios nuu yɨvɨ. Suni iyo yɨvɨ ka kaꞌan jnuꞌun Cristo nuu yɨvɨ ja maa ya nama maa i. Sava ga ka kuu pastor ja ka jito da yɨvɨ ka kandixia jiin ja ka xnaꞌan da jnuꞌun Yandios nuu i naa i. 70 Ni chaa ya nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti ni ndaa ya kuanoꞌon ya andɨvɨ nuu ni nduñaꞌnu xaan ya. Ti yukan taꞌu ya jniñu nuu tendɨꞌɨ ja iyo nuu andɨvɨ jiin ñuyɨvɨ, nava na siuku ndaa taka ja iyo yukan. Ti jiin yukan ni stuu ya ja kuñaꞌnu ga ya. h6I0 Tutu yukan kaꞌan ja ni ndaa ya undi nuu andɨvɨ chi xnakan ni kii ya nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. s5_0Ja yukan kuu ja kaꞌan nuu tutu ii Yandios sɨkɨ Cristo:Ja ni ndaa ya kuan noꞌon ya andɨvɨ, chi ni kundee ya jiin taka ja ni ka kinjnaꞌan jiin ya.Ti ni tejnaꞌan ya jniñu saꞌa ɨɨn ɨɨn yɨvɨ ya. Kachi tutu. t4a0Ɨɨn ni ga ka kuu yo chi ka kandixia yo Cristo. Ko suni nuu ɨɨn ɨɨn yo ni jaꞌa sɨɨn sɨɨn ya ɨɨn taꞌu, ti taꞌu un kuu jniñu ja kuajniñu yo ja na kunukuachi yo nuu ñani jnaꞌan yo ja suni ka kandixia i Cristo. 370Ti ɨɨn ni Yandios iyo, ya kuu Tata tendɨꞌɨ yɨvɨ. Maa ɨɨn ni ya kuñaꞌnu ti saꞌa ya jniñu ja kuu taka yɨvɨ, ti kancha maa ya jiin i. "2=0Ti maa ɨɨn ni ya kuu Jitoꞌo ja taꞌu jniñu nuu yo vijna. Maa ɨɨn ni Cristo kuu ja ka kandixia yo, ti mani ja sɨkɨ maa ya kuu ja kuanducha yo. u1c0Ɨɨn ni yɨvɨ ka kuu yo nuu Yandios, chi ɨɨn ni Espíritu Santo kancha jiin taka yo. Ja yukan kuu ja ni nakaji Yandios yoꞌo, ti ni chisojnuꞌun ya ɨɨn taꞌu kanuu xaan nuu yo, ti na kundiyo ini yo ja na niꞌin yo taꞌu un. M00Ti maa Espíritu Santo na kuncha ya jiin ra, ti nava siaꞌan na nduu ɨɨn nuu ini ra naa ra, ja na kunchuku vaꞌa kunchuku mani ra, ja ka yɨꞌɨ ra ndaꞌa Cristo. Ti siaꞌan siuku naa ra. /0Kava ndaꞌu ini ti koto ndaꞌu jnaꞌan ra. Kuankaꞌnu ini nuu jnaꞌan ra, ti ndajnuꞌun mani naa ra ja ka kuu ini nuu jnaꞌan ra. S. !0Ruꞌu Pablo kande ri vekaa ja sɨkɨ jnuꞌun Jitoꞌyo. Ti kandaꞌu ri jiin ra ja na kaka ndaa ra ichi Yandios naa ra, chi ja yukan kuu ja ni nakaji ya roꞌo ja na nduu ra yɨvɨ kunukuachi nuu ya. M-0Ti na nakuantaꞌu yo nuu ya nuu taka jniñu ni saꞌa ya ja kuu yɨvɨ ni nakaji ya. Ti na nakanajaa yo maa ya, chi suni ni saꞌa ya ɨɨn jniñu kaꞌnu ja ni taji ya Cristo Jesús ja na kundisojniñu ya nuu yo naa yo. Na nakanajaa yo maa ya chi ka kuu yo yɨvɨ ya. Na nakanajaa yo chi ka yɨꞌɨ yo jiin Cristo Jesús. Na nakanajaa yo maa ya vijna, ijña, jiin undi taka ga kɨvɨ vaji. Siaꞌan na koo. Ɨɨn ni ga ka nduu yo nuu Espíritu/,W0Na nakuantaꞌu yo nuu Yandios ja kuñaꞌnu ya, chi iyo kɨvɨ tu ndoo ndoꞌo ini yo, ko maa ya skaya taka ja kuni yo, vasu tu jini yo nasa jaꞌa ya nuu yo. + 0Ti jikantaꞌu xaan ri ja ɨɨn kɨvɨ ɨɨn kɨvɨ suꞌva na chaku ga ini ra naa ra, nasa ni kuu ja ni kundaꞌu ini Cristo yoꞌo naa yo, vasu tu jaa ra ja kuni ndaa ra taka jniñu ni saꞌa ya. Ti koto kaꞌncha ini ra. Siin naa ra nava na kuaꞌa ga Yandios inijnuni ra, ti nava na nduu ɨɨn nuu ini ra, ti kundaꞌu ini ra maa ɨɨn ni Yandios jiin nɨ ini nɨ añu ra naa ra. a*;0Jikantaꞌu ri nuu Yandios ja kuu roꞌo naa ra jiin taka ga yɨvɨ ka kandixia, ja na skɨvɨ ya undi inijnuni ra nasa kaꞌnu ni kundaꞌu ini ya roꞌo naa ra. Ti nava siaꞌan na chaku ndaa ini ra ja vii ni saꞌa Cristo ja ni kundaꞌu ini ya yɨvɨ naa i, vasu jankɨvɨ chaku ndɨꞌɨ ini yo nasa ni kuu ja ni kundaꞌu ini ya yoꞌo. )w0Ti nava na chaku inijnuni ra ja kancha Cristo jiin ra, chi jandaa kuu ja ka kandixia ra ya. Na siuku ndaa ra jiin jnuꞌun ja ka kuu ini ra Yandios jiin jnuꞌun ya, jiin ja na kundaꞌu ini ra ñani jnaꞌan ra ja suni ka yɨꞌɨ jiin Cristo. &(E0Ti ja kuñaꞌnu Yandios kuu ja saꞌa ya taka jniñu ñaꞌnu ja kuu ra naa ra. Ja yukan kuu ja ruꞌu Pablo, jikantaꞌu ri ja na kuaꞌa ya jnuꞌun ndee ini roꞌo naa ra. Ti nava na kundee ini ra naa ra, ti na chindee ya roꞌo jiin Espíritu maa ya ja kancha ya jiin ra naa ra. g'G0Chi maa ya ni kachi ja na konani yo seꞌe ya, vasu nanu na kuncha yo andɨvɨ xi ñuyɨvɨ. &w0Ja sɨkɨ jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Yandios jaꞌa yo, kuu ja na jakunjitɨ ri nuu Tata Jitoꞌo Cristo Jesús. %0 Ja siaꞌan kuu ja ruꞌu Pablo, kandaꞌu ri jiin ra, roꞌo ja ka kandixia kanchuku ra ñuu Efeso, ja koto kukuiꞌya ini ra sɨkɨ ja jito ri nundoꞌo ja sɨkɨ roꞌo naa ra. Chi taka un jnaꞌan ri, ko kuachi kuu ja ni kaꞌan ri jnuꞌun Cristo nuu ra naa ra. Ko yukan kuu ɨɨn ja vaꞌa ja kuu maa ra naa ra, chi siaꞌan sa nakinseꞌe Yandios roꞌo. Kundaꞌu ini Cristo yoꞌo $0 Ja ka yɨꞌɨ yo jiin Cristo ti ja kandixia ndaa yo maa ya, yukan kuu ja kuñukuu ni ini yo najaa yo ti kaꞌan yo jiin maa Yandios. *#M0 Chi na ti saꞌa ga ya ñuyɨvɨ jaꞌa, ni ndoꞌo ini ya ja nama ya yɨvɨ. Vijna ti jiin Jitoꞌo Cristo Jesús ni kuu nava ni ndoꞌo ini Yandios undi nuu. "-0 Vijna na ti ni stuu kaji ya taka ja ni ndoꞌo ini ya ja saꞌa ya, chi ja ni nakaji yukun ya taka yɨvɨ kuu seꞌe ya. Ti taka ga ndajaꞌa ya ja ka ndisojniñu ñaꞌnu nuu andɨvɨ, na kuni da nava nama ya sɨkɨ yɨvɨ, ja siaꞌan vii saꞌa Yandios jiin yɨvɨ ya. l!Q0 Ti ni jani ya ruꞌu ja na xnaꞌan kaji ri nuu tendɨꞌɨ yɨvɨ nasa nama ya sɨkɨ i. Undi ni saꞌa ya ñuyɨvɨ undi nuu vijna, tu ni jaꞌa ya jnuꞌun un ja kuni yɨvɨ, ti maa ya kuu ja ni saꞌa ndɨꞌɨ ja ka iyo. - S0Ti vasu ndoꞌo ini ri ja ñaꞌnu ga kuu taka ga yɨvɨ ka junukuachi nuu Yandios, ko ni kuu ini maa ya ja ni jaꞌa ya jniñu ñaꞌnu un nuu ri, ja na kaꞌan ri jnuꞌun ya nuu yɨvɨ taka ga nación. Ti so naa ini yo nu ka jinisoꞌo yo jnuꞌun un ja Cristo kuu ja kuñaꞌnu xaan ga. U#0Ti ruꞌu Pablo, ndisojniñu ri ja na kaꞌan ri jnuꞌun Cristo. Ni kuu ini Yandios ruꞌu ja ni jaꞌa ya ɨɨn jniñu un nuu ri. Ti maa ya kuu ja chindee ya ruꞌu ja na siuku ri jiin jniñu un. b=0Ti jnuꞌun Cristo ja ni yɨsaꞌyɨ undi nuu un, kuu ja yɨvɨ ɨnga nación na niꞌin kaꞌnu i taꞌu i jiin yɨvɨ hebreo. Suni kaꞌan ja ka kuu yo ɨɨn ni ga yɨvɨ. Ti saꞌa Yandios nuu i nanu ni kachi ya ja saꞌa ya nuu yɨvɨ hebreo nava ni saꞌa Cristo jniñu ñaꞌnu jaꞌa i. Ti maa i suni na kandixia ndaa i jnuꞌun Cristo. -0Na kɨvɨ janaꞌan ni yaꞌa tu ni stuu Yandios jnuꞌun un nuu ni ɨɨn yɨvɨ nanu ni xnaꞌan ya vijna. Vijna ti ni xnaꞌan kaji ya jnuꞌun Cristo nuu chaa ka kuu apóstol jiin chaa ka kuu profeta ja ka kaꞌan da jnuꞌun ya. Ni sasɨɨn ya maa ri naa ri ja na kendo ndoo ri nuu ya, ti ni kɨvɨ inijnuni ri nasa kuni kaꞌan jnuꞌun un, chi maa Espíritu Santo kuu ya kancha jiin ri naa ri. }0Ti nu na kaꞌu ra un ti kuu chaku ini ra naa ra ja ni kɨvɨ vaꞌa jnuꞌun Yandios inijnuni ri sɨkɨ Cristo Jesús. F0Ja ka jini ra ja ni yɨsaꞌyɨ jnuꞌun Yandios, chi undi nuu tu ni ka jini yo ja jaa ɨɨn kɨvɨ nu nakuni yɨvɨ ɨnga nación jnuꞌun Yandios. Ko ni jaa ɨɨn kɨvɨ nu ni xnaꞌan ya jnuꞌun un nuu ri. Ti nuu tutu jaꞌa ja ni chaa ri tɨꞌlɨ sɨkɨ yukan nuu ra naa ra, ja ka kuu ra yɨvɨ ɨnga nación. {o0Ka jini ra ja ni taji Yandios ruꞌu, ti ni tatu ya jniñu un nuu ri ja na kaꞌan ri jnuꞌun ya nuu ra naa ra. / Y0Ruꞌu Pablo, kande ri vekaa sɨkɨ ja ni kaꞌan ri jnuꞌun Cristo Jesús nuu ra naa ra, ja ka kuu ra yɨvɨ ɨnga nación ja tu ni ka jini kuɨtɨ ra jnuꞌun ya. 0Ti taka roꞌo ja ka kandixia kanchuku ñuu Efeso, suni ka kuu ra ɨɨn ɨɨn nuu veꞌe un, chi ni ka ndɨvɨ ra ndaꞌa Jitoꞌo Cristo Jesús. Ka kuu ra veꞌe ii ja siin Yandios saꞌa ya. Ti kancha ya ini veꞌe ii un, chi kancha ya jiin ra naa ra ja taji ya Espíritu Santo ya ja na kuncha jiin ra. Ndiso jniñu Pablo ja kaꞌan da jnuꞌun Cristo Jesús nuu yɨvɨ taka ga nación  0Ti ɨɨn ɨɨn yo ja ka kandixia, ka kuu yo nanu ɨɨn ɨɨn yujnu veꞌe un. Yukan kuu nanu veꞌe saꞌa Yandios ja kuu ɨɨn veꞌe ii, ti taka yɨvɨ ka kandixia ka kuu i ɨɨn ɨɨn yujnu veꞌe un, chi maa Yandios ni tatu ya jniñu un nuu ɨɨn ɨɨn yo ja ka ndiso jniñu yo nuu ya. Siaꞌan saꞌa ya veꞌe ii ga jiin yɨvɨ ja ni ka kɨvɨ i ndaꞌa Jitoꞌo Cristo Jesús. 3_0Saꞌa yo nanu. Tendɨꞌɨ yo ja ka kandixia yo Cristo, ka kuu yo nanu ɨɨn veꞌe. Roꞌo naa ra ka kuu ra nanu maa veꞌe un, ti ruꞌu ja ka kuu ri apóstol nuu Jesús naa ri, jiin chaa ka kuu profeta ja ka kaꞌan jnuꞌun Yandios, ka kuu ri nanu nama jaꞌa veꞌe un, chi ruꞌu naa ri ni ka kaꞌan ri jnuꞌun Yandios nuu ra naa ra. Ti maa Cristo Jesús kuu ya yuu kanuu ga ja ndiso niꞌin yɨtuu jikɨ veꞌe un. 6e0Ja yukan kuu ja tukaa ga ka kuu ra yɨvɨ ñuu jika, chi ni ka ndumani ra nuu Yandios. Ti taka yɨvɨ Yandios ka kuu i jnaꞌan ra, chi ja ka yɨꞌɨ ra jiin maa Yandios. 4a0Jandaa ndixia kuu yukan chi ni nuña Cristo ɨɨn ichi ja kɨvɨ tendɨꞌɨ ndɨnduu yo nuu kancha Tata yo Yandios, ti kuu kaꞌan yo jiin ya. Ti ni saꞌa ya ja ɨɨn ni Espíritu Yandios na kuncha jiin tendɨꞌɨ yo naa yo, ti chindee Espíritu un ja tendɨꞌɨ yo kakantaꞌu yo nuu ya. -S0Ni kii Cristo, ti ni kaꞌan ya ja iyo jnuꞌun mani ini nuu Yandios jiin tendɨꞌɨ yɨvɨ, ti ansu maa ɨɨn ni yɨvɨ hebreo, chi suni yɨvɨ taka ga nación. ^50Ni jiꞌi Cristo nuu ndaꞌa cruz. Ti jiin yukan ni ka ndumani yɨvɨ ɨnga nación jiin yɨvɨ hebreo nuu Yandios. Maa Cristo ni xnaa ya jnuꞌun ja ni ka iyo sɨɨn ini yɨvɨ hebreo jiin yɨvɨ ɨnga nación. 0Ni soko ya maa ya, ni jiꞌi ya, ti siaꞌan ni xnaa ya ley najanaꞌan ja ni jaꞌa Yandios nuu Moisés ja ni taꞌu jniñu nuu yɨvɨ ñuu hebreo. Ley un ni sasɨɨn yɨvɨ hebreo jiin yɨvɨ taka ga nación ja tu ni ka jini i ley. Ti ni na chajnaꞌan ya ndɨꞌɨ yo ja na nduu yo ɨɨn ni ga yɨvɨ jaa, ti na kɨꞌɨ yo ndaꞌa Cristo. Yukan ni saꞌa ya ja ni ndumani jnaꞌan yo. ;o0Siaꞌan ni saꞌa Cristo ja na ndumani jnaꞌan yo. Ni saꞌa ya ja yɨvɨ hebreo jiin yɨvɨ ɨnga nación, ɨɨn ni ga na nduu yo nuu ya. Ni ka jito uꞌu jnaꞌan yɨvɨ hebreo jiin yɨvɨ ɨnga nación, ti maa i ni ka jito uꞌu i yɨvɨ hebreo, ko ni saꞌa Cristo ja ni ka ndumani jnaꞌan i. }0 Undi nuu ni ka kuu ra nanu yɨvɨ ñuu jika. Ko vijna ka kuu ra nanu yɨvɨ ñuu, chi ni ka kɨvɨ i ndaꞌa Cristo. Siaꞌan kuu chi ni ka kandixia ra Cristo Jesús, ja ni jiꞌi ya nuu ndaꞌa cruz, ti ni jatɨ ya nɨñɨ ya ja sɨkɨ ra naa ra. wg0 Koto naa ini ra ja tu ni ka jini kuɨtɨ ra sɨkɨ Cristo. Ni tu ni ka kuu mani ra nuu yɨvɨ ñuu Israel. Tu ni ka jini kuɨtɨ ra ɨɨn tratu ni saꞌa vaꞌa Yandios, ja ni chisojnuꞌun ya undi nuu ja na ndumani ya jiin yɨvɨ. Ni kunchuku ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ko tu ni ndiyo ini ra ja na ndumani Yandios jiin ra. Tu ni ka jini kuɨtɨ ra jnuꞌun Yandios. 1 [0 Koto naa ini ra nava ni kuu jiin ra na ti kandixia ga ra Cristo. Sɨkɨ ja ka kuu ra yɨvɨ ɨnga nación ja tu ka yɨꞌɨ jiin yɨvɨ ñuu Israel, ti yɨvɨ Israel ni ka kaꞌan ja tu ni ka jini jniñu kuɨtɨ ra, chi tu ni ka siuku ra jnuꞌun ja na koo ɨɨn jnuni nuu yɨkɨ kuñu ra. v e0 Chi maa Yandios ni saꞌa ya yoꞌo, ti ni nachiꞌi ya yoꞌo ndaꞌa Cristo Jesús ja na kɨtu ya yoꞌo. Ni saꞌa ya yoꞌo nava na siuku yo jiin jniñu ni satuꞌva ya ja kuu yoꞌo. Ja Cristo kuu ja ni ka ndu ɨɨn nuu ini yɨvɨ # ?0 Ansu ja ka saꞌa yo ja vaꞌa, chi maa ɨɨn ni ja ni kundaꞌu ini ya yoꞌo. Ja yukan kuu ja tu kani vixi ini yo ja mani maa yo ni ka nama yo maa yo. | q0Ti ja ni kundaꞌu ini Yandios roꞌo naa ra kuu ja ni saꞌa ya ja na kandixia ndaa ra taka jniñu ni saꞌa ya. Chi ansu ja ni ka ndoꞌo ini maa ra kuu ja ni ka kandixia ra, chi maa Yandios ni kachi ja siaꞌan ti sa nanitaꞌu ra naa ra. < q0Ni nama ya yoꞌo nava taka ga kɨvɨ vaji ti na xndaku yo nuu yɨvɨ ja kaꞌnu jniñu ni saꞌa Yandios ja kuu yoꞌo naa yo. Yukan ti stuu Yandios ja ni ka ndumani yo nuu ya. 9k0Ni nandoto tuku Cristo Jesús. Ti ja yukan kuu ja ni nama ya yoꞌo nava tukaa naa yo. Ni skejnaꞌan Yandios yoꞌo jiin Cristo nanu ja ni nandoto yo jiin ya, ja tukaa kendo yo nanu ndɨyɨ. Siaꞌan ni saꞌa ya nava na noꞌon yo andɨvɨ nuu kuchaku yo jiin Cristo Jesús, taꞌu yo jniñu jiin ya. D0Ja ni saꞌa ya ja na kandixia yo Cristo, chi undi nuu kanchuku yo nanu yɨvɨ ja tukaa ka chaku, chi ni ka saꞌa yo taka jniñu kueꞌe ja tu vaꞌa. Ko tu ni jaꞌa ya jnuꞌun ja kendo yo siaꞌan, chi ni ndundaꞌu ini ya yoꞌo ja ni nama ya yoꞌo, nanu ni saꞌa ya ja ni naxndoto ya Cristo nuu ñujiꞌi. r]0Ko tu ni saꞌa ya siaꞌan jiin yo naa yo. Ti kaꞌnu xaan ini Yandios chi ni kundaꞌu ini ya yoꞌo. A{0Ti suni siaꞌan ni ka saꞌa yo undi nuu naa yo, chi ni ka saꞌa ndevaꞌa yo nasa ni ka kuu ini maa yo ja iyo ndee ini yɨkɨ kuñu yo, jiin nasa ni kachi inijnuni yo ja saꞌa yo taka ja kuu nuu ñuyɨvɨ. Ja yukan kuu ja suni ni ka kuu yo yɨvɨ ni ka ndoꞌo ndaꞌa Yandios nanu ka jnaꞌan sava yɨvɨ. 4a0nanu ni ka saꞌa yɨvɨ ni ka siuku i jnuꞌun iyo nuu ñuyɨvɨ ja ni ka jandatu i ti ka ni siuku i jnuꞌun un. Ni ka jandatu i nuu jaꞌuꞌu, ti jaꞌuꞌu un kuu ja yɨndaꞌa taka espíritu ndevaꞌa ja ka jika nuu tachi. Ti skaka maa i ja na nduniꞌin ini i, ti tu kuandatu i nuu Yandios. h~~ |{zy9wvutssqppoo-nnTmYll3jJiVgfddb`__?]\ZBYVUSRqPONBM{KKKJI-HFEDC.A@ >.{mo&Ti jandaa ndixia kuu yukan, chi siaꞌan kachi nuu tutu ii Yandios: “Keniꞌin ra ñaꞌan kuu muzu ja sajniñu kaꞌa un na kiꞌin ña jiin seꞌe ña, chi so muzu kuu ña jiin seꞌe ña. Chi tu iyo ichi suchi un ja niꞌin yɨ taꞌu nuu ra nanu seꞌe maa ñasɨꞌɨ ra, chi seꞌe maa ñasɨꞌɨ ra kuu suchi xiin taꞌu un”, ni kachi Yandios jiin Abraham. Bl}&Na janaꞌan ni iyo ɨɨn seꞌe yɨɨ Abraham jiin Agar, ko ni kaku suchi un nanu ka kaku savaꞌni ga yɨvɨ. Ti ni ka jajnaꞌan i jiin Isaac, chaa ni kaku ja ni saꞌa Espíritu Santo nava ni chisojnuꞌun ya nuu Abraham. Ti suni siaꞌan ka jnaꞌan yo naa yo vijna, chi yɨvɨ kuni ja na siuku yo nuu ley Moisés, ka kuni kanaa i jiin yo, vanuxia maa yo ka kuu maa seꞌe ndaa Yandios sɨkɨ jniñu ni saꞌa Espíritu Santo jiin yo. k&Ti siaꞌan kuu ñani naa ra, chi ka kuu yo nanu seꞌe yɨɨ Abraham ja ni nani Isaac. Chi ni kandixia Abraham jnuꞌun ni chisojnuꞌun Yandios. Ja yukan ni kaku Isaac. Ti suni siaꞌan ni ka kandixia yo jnuꞌun ya. Ja yukan ka kuu yo seꞌe Yandios. 5jc&chi siaꞌan kachi nuu tutu ii Yandios:Roꞌo ñaꞌan numa ja tu iyo ni ɨɨn seꞌe ra, na kosɨɨ ini ra.Chi roꞌo ja tu jaꞌi kondoꞌo ini ja skaku ra seꞌe, ko kɨvɨ na koo ɨɨn seꞌe ra, ti kusɨɨ xaan ini ra, ti kanajiin koꞌo ra ja kanajaa ra nuu Yandios.Chi kuaꞌa ga seꞌe ra koo ja ni kuu ra ñaꞌan numa, ja ni xndoo yɨɨ ra roꞌo, ansu ñaꞌan kancha nuu jiin ɨɨn chaa. Kachi tutu. %iC&Ko ñuu Jerusalén ja kande andɨvɨ vijna yɨꞌɨ jiin Yandios, ti yɨvɨ ñuu un tukaa kuu kuɨtɨ i muzu ja sajniñu kaꞌa nanu saꞌa yɨvɨ ñuu Jerusalén ja kande nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Yɨvɨ ñuu Jerusalén ja kande andɨvɨ, ni ka kee i nuu ndaꞌa ley ja yɨꞌɨ jiin Jerusalén nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti nanu ni kaku seꞌe Sara nava ni chisojnuꞌun Yandios, suni siaꞌan koo jiin yɨvɨ ja ka yɨꞌɨ i jiin Jerusalén andɨvɨ, chi na niꞌin i taꞌu ni chisojnuꞌun Yandios, ja na nduu i seꞌe ya. Yukan ti ka kee i nuu ndaꞌa ley ja yɨꞌɨ jiin Jerusalén kande ñuyɨvɨ jaꞌa. Yukan ti Jerusalén ja kande andɨvɨ kuu nanu nana yo, Zh-&Agar kuu ña nanu ley Moisés ja ni jaꞌa Yandios undi xini yuku Sinaí ja kande ini ñuu Arabia. Yuku un kuu nanu yɨvɨ kanchuku ñuu Jerusalén vijna, chi ka kuu i nanu muzu sɨkɨ ja ka junukuachi ti sajniñu kaꞌa i nuu ley ni jaꞌa ya un. Agar jiin seꞌe ña kuu nanu ley un, chi ni ka sajniñu kaꞌa ña ini veꞌe Abraham. pgY&Jnuꞌun kaꞌan ri jaꞌa kuu uu jnuꞌun ja sɨɨn sɨɨn kuni kaꞌan. Chi sɨkɨ uu ñasɨꞌɨ un kuu ja kaꞌan sɨkɨ uu tratu ni chisojnuꞌun Yandios. Ɨɨn tratu un kuu ja kaꞌan sɨkɨ yuku Sinaí, chi yukan ni jaꞌa Yandios ley nuu Moisés najanaꞌan. Jnuꞌun un ndakuniꞌin sɨkɨ Agar chi seꞌe ña kuu muzu ja ka sajniñu kaꞌa i. rf]&Ti seꞌe ñaꞌan ja sajniñu kaꞌa veꞌe da un ni kaku i nanu nava ka kaku yoꞌo naa yo, ko seꞌe maa ñasɨꞌɨ da un ni kaku i sɨkɨ jnuꞌun ja ni chisojnuꞌun Yandios ja na koo ɨɨn seꞌe Abraham jiin ñasɨꞌɨ da. Re&Chi kachi nuu tutu ii Yandios ja chaa ñaꞌnu Abraham ni iyo uu seꞌe da. Ɨɨn yɨɨ kuu seꞌe Agar, ñaꞌan sajniñu kaꞌa veꞌe da, ti ɨnga yɨɨ kuu seꞌe da jiin maa ñasɨꞌɨ da Sara. d&Na kachi ndaa ri ñani naa ra, ja nu ka kuni siuku ra ley Moisés un, ¿chi va tu ka chaku ini ra nasa kaꞌan ley un nusa? \c1&Vijna ti ñukuu ini ri jaa ri nuu kanchuku ra ti ndajnuꞌun mani yo naa yo, chi jitu ndiꞌi ini ri nasa ka kuu ra naa ra, nu ka ñukuu ini ra jnuꞌun ni xndaku ri xi tuu. Sɨkɨ jnuꞌun Agar jiin Sara Hb &Ja yukan naꞌnu xaan ini ri chi ka kuu ra nanu seꞌe ri. Naꞌnu xaan ini ri nanu ɨɨn ñasɨꞌɨ nu kaku seꞌe ña. Ja yukan ndɨꞌɨ ini ri ja ka kuni kandixia ra ɨɨn jnuꞌun sɨɨn ja tu kejnaꞌan jiin maa jnuꞌun ndaa. Siaꞌan siin ri kundaꞌu ini ri roꞌo undi kɨvɨ nakuni ndaa kuɨtɨ ri ja tendɨꞌɨ ra naa ra ka kandixia maa ɨɨn ni jniñu ni saꞌa Cristo jaꞌa ra naa ra, ti ansu ja kandixia ra ɨnga jnuꞌun. 2a]&Ti vatu ni ka saꞌa mani jnaꞌan ra jiin ɨnga yɨvɨ vaji i xnaꞌan i nuu ra. Ko nɨnɨ na kundio ini ra ja siuku ra jnuꞌun ndaa nanu maa jnuꞌun ni xnaꞌan ri nuu ra, chi maa ɨɨn ni jnuꞌun ndaa kuu. Ja yukan nɨnɨ na ndeꞌe vaꞌa ra taka kɨvɨ, ansu nu kancha ri jiin ra naa ra. x`i&Iyo yɨvɨ ja kuni ndumani jiin ra, ko ka kuni saꞌa mani i jiin ra sɨkɨ ja kuni xndaꞌu i roꞌo. Ka kuni i sasɨɨn i roꞌo ja tukaa ka siuku ra jnuꞌun ni xnaꞌan ri un, nava na kandixia ra taka jnuꞌun ka xnaꞌan maa i. 2_]&¿Vijna ti xi ka ndoꞌo ini ra ja ja ni sama ini ri ja jito uꞌu ri roꞌo naa ra nu? Va siaꞌan ka ndoꞌo ini ra, chi kaꞌan ri mani jnuꞌun ndaa nuu ra naa ra. H^ &Ti vijna va tukaa ga iyo siaꞌan nusa. Va skexiko ra ruꞌu naa ra nusa. ¿Nachi kuaꞌan ja sɨɨ xaan ni ka kuu ini ra jiin ri? ¿Ti nachi kuaꞌan jnuꞌun ja vaꞌa xaan ni ka chindee ra ruꞌu nusa? Undi nuu tu ni iyo ni ɨɨn jniñu ja tu ni ka saꞌa ra ja kuu ruꞌu, undi nakuaꞌa ra nduchi ra nuu ri niku. ,]Q&Vasu ni jnaꞌan ri nundoꞌo ja ni kuꞌu ri, ko tu ni ka skexiko ra ruꞌu, ni tu ni ka keniꞌin ra ruꞌu ja na kiꞌin ri. Chi suꞌva ni ka jantaꞌu vaꞌa ra ruꞌu nanu ja kuu ri ɨɨn ángel ja junukuachi nuu Yandios. Ni ka jantaꞌu ra ruꞌu na kaa ja maa ri kuu Cristo Jesús. \\1& Ti ka jini vaꞌa ra nasa ni nakani ri jnuꞌun Yandios sɨkɨ Cristo Jesús nuu ra naa ra undi saa. Sɨkɨ ja ni kuꞌu ri jiin kueꞌe kuu ja ni kendo ri yukan, ti ni nakani ri jnuꞌun vaꞌa nuu ra naa ra. 2[]& Ñani naa ra, kandaꞌu ri jiin ra ja koto ma na kakayata ra ti siuku ra jnuꞌun ley Moisés nanu ka saꞌa yɨvɨ nación Israel. Chi ruꞌu Pablo, ni xndoo ri taka jnuꞌun un, ti ni nduu ri nanu roꞌo naa ra ja tu ka yɨꞌɨ ra nuu ndaꞌa ley un. Ti suni nukuꞌun ini ri ja na ni kuncha ri jiin ra naa ra yukan, mani ja ni ka saꞌa vaꞌa ra jiin ri, ti ja yukan tu nau ɨnga jnuꞌun ja kaꞌan ri sɨkɨ ra. eZC& Ja yukan ndɨꞌɨ xaan ini ri ja so ni xnaꞌan kaꞌa ri jnuꞌun Yandios nuu ra naa ra. rY]& Xi ka jani ini ra ja nitaꞌu ra nuu Yandios ja ka chiñuꞌun ra tɨjnɨ kɨvɨ ii, jiin tɨjnɨ viko ja suni ka chiñuꞌun ra taka kɨvɨ ja nukoso yo, jiin taka kɨvɨ ja nukuɨñɨ kuiya, vasu tu ni jniñu kuɨtɨ jnuꞌun un. oXW& Ko vijna ti ja ni ka chaku ini ra nau kuu maa Yandios. Chi maa Yandios ni kundaꞌu ini ya, ti ni nakana ya roꞌo naa ra ja ka nduu ra seꞌe ya. Nu siaꞌan kuu, nusa ti ndoo ka sana xini ra vijna ja kuni nduu tuku ra nanu suchi yɨkɨ ja tu jaꞌi nakuni i ichi Yandios. ¿Xi kuni ndeokava tuku ra ja sajniñu kaꞌa ra nuu ichi najanaꞌan un, ti xndoo ra ichi Yandios nu? ¿Xi ka kuni nduu tuku ra muzu nanu ɨɨn muzu ja sajniñu kaꞌa ti ka junukuachi nuu ley janaꞌan un nu? )WK&Roꞌo chaa ñuu Galacia, na kachi ri ja najanaꞌan na ti nakuni ga ra maa jnuꞌun Cristo, ti ni ka nchañuꞌun ra santu ja ni ka saꞌa yɨvɨ jiin ndaꞌa i, vasu tu ni kuu maa Yandios ndixia. Nanu ɨɨn muzu ja sajniñu kaꞌa, suni siaꞌan ni ka junukuachi ra nuu santu un. gVG&Nusa ti vijna tukaa kuu ra nanu ɨɨn muzu ja sajniñu kaꞌa nuu ley najanaꞌan un. Vijna ti ni nduu ra seꞌe Yandios. Ti yukan kundio ini ra ja niꞌin ra taꞌu ja sɨkɨ jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Cristo. Na niꞌin ra taꞌu nuu ya nava ni chisojnuꞌun ya undi najanaꞌan. Ndɨꞌɨ ini Pablo nasa ka kuu yɨvɨ ka kandixia ini ñuu Galacia 4Ua&Ti sɨkɨ ja ka kuu yo seꞌe ya ni taji ya Espíritu Santo ja na kuncha ya jiin yo, ti Espíritu un kanajaa nuu Yandios jaꞌa yo, ti kachi ya: “Tata ri”, kachi ya. GT&Siukan ni kii kaku ya nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ja ni kii chunaa ya kuachi yɨvɨ naa i ja ni ka yɨꞌɨ i jiin ley najanaꞌan un, nava na xndoo i ja kaꞌnu nuu ley un ti tukaa ga siuku i. Vijna ti tukaa ga kundatu yo ɨnga taꞌu, chi ja ni nakinseꞌe Yandios yoꞌo naa yo, ti vijna ja ni niꞌin taꞌu yo nuu ya. pSY&Ko nu ni jinu kɨvɨ ni jani Yandios, ti ni kundaa jnuꞌun ya nu ni taji ya maa Seꞌe ya nuu ñuyɨvɨ jaꞌa ja ni kii ɨɨn ñasɨꞌɨ siaꞌan ni. Ti ni kii ya nuu nación chaa hebreo ja ni ka junukuachi da nuu ley Moisés. 8Ri&Ti nanu suchi un ni kuu yo na changa ga kandixia yo Cristo. Ti kuu yo nanu suchi kuachi ja tu jaꞌi nakuni yo naa ichi kiꞌin nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti ka jandatu yo nuu savaꞌni ga ichi, vasu tu kuu un maa jniñu ñaꞌnu ja ni saꞌa Cristo Jesús. Ti niꞌin xaan ni ka junukuachi yo nuu ichi un. rQ]&Chi yɨvɨ ka jito veꞌe tata i, ka yɨndaꞌa da maa i ja koto da i undi na jinu kɨvɨ kachi tata i. P &Suni na kachi ri ɨɨn jnuꞌun. Nu ɨɨn tata na chisojnuꞌun da nuu ɨɨn seꞌe da ja kuaꞌa ndɨꞌɨ da taꞌu i, ko suchi un kuu i nanu ɨɨn muzu ja sajniñu kaꞌa, chi tu jaꞌi ndɨvɨ ndaꞌa i taꞌu ni jaꞌa tata i. Ti jaa kɨvɨ ja nakɨꞌɨ ndaꞌa i taꞌu un. Vasu changa ga kɨndaꞌa i ti siukan kuu ja kuu i nanu ɨɨn muzu ja sajniñu kaꞌa nuu tata i. KO&Nu kandixia ra Cristo, ti ka yɨꞌɨ ra jiin ya. Ja yukan ka kuu ra seꞌe nuu tata yo chaa ñaꞌnu Abraham, ti jandaa ja na niꞌin ra naa ra maa taꞌu ni chisojnuꞌun Yandios nuu da.N%&Ti tukaa ga kondoꞌo ini ra naa ra nu ka kuu ra yɨvɨ ñuu hebreo xi kuu ra yɨvɨ ɨnga nación. Tukaa ga kondoꞌo ini ra ja kuu ra muzu ni ka jaan yɨvɨ, xi ja sajniñu ra ja kuu maa ra. Suni tukaa ga kondoꞌo ini ra nu kuu ra chaa xi ñasɨꞌɨ. Tukaa ga kondoꞌo ini ra sɨkɨ yukan, chi vijna ɨɨn ni ga ni ka kuu ra sɨkɨ ja tendɨꞌɨ ra ni nakɨꞌɨ nuu ndaꞌa Cristo Jesús. 2M]&Ti taka roꞌo ja ja ni ka janducha ni xnaꞌan ra ja jandaa ndixia kuu ja ni ka ndɨvɨ ra nuu ndaꞌa Cristo. Vijna ti kuñukuu ini ra ja na nduu ra nava kuu maa ya. lLQ&Yukan kuu ja tendɨꞌɨ ra kuu Seꞌe Yandios, chi ni ka kandixia ra nuu maa Cristo Jesús. K9&Ko vijna chi ja ni kii Cristo, ti tukaa ga yɨndaꞌa ley un yoꞌo, chi ja ni ka kandixia ndaa yo maa Cristo. Tukaa yɨndaꞌa ley un yoꞌo naa yo. aJ;&Ti nanu ɨɨn chaa ja sajniñu kaꞌa, ti ni jito vaꞌa da nuu seꞌe chaa xiin veꞌe un, suni siaꞌan ni yɨndaꞌa ley un yoꞌo naa yo undi kɨvɨ ni chaa Cristo, sa ni ka kandixia yo maa jniñu ñaꞌnu ni saꞌa ya ja ni jiꞌi ya ja kuu maa yo naa yo. Ti nu na kandixia ndaa yo maa ya, yukan ti tukaa yɨndaꞌa ley un yoꞌo naa yo. gIG&Undi nuu ley un ni kuu nanu chaa ndito vekaa, chi tu ni kuu nanu ja sia yo nuu kuachi. Ti siaꞌan ni ka siuku yo undi ni chaa maa Cristo. Undi yukan ti sa ni jaꞌa Yandios inijnuni yo ja na kandixia ndaa yo maa Cristo. Hy&Ko tu kundee i siuku i jnuꞌun un, chi nuu tutu Yandios ja xnaꞌan ley, suni kaꞌan ja tendɨꞌɨ yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa iyo kuachi sɨkɨ i. Ko kendo ndaa yɨvɨ nuu Yandios jiin jnuꞌun ni chisojnuꞌun ya najanaꞌan, ti jnuꞌun un kaꞌan ja na kandixia yo maa Jesús, ya kuu Cristo. Ti ansu ja kundio ini yo kendo ndaa yo nuu Yandios nu na siuku yo ley Moisés. gGG&¿Va nu ka ndoꞌo ini ra ja kaꞌan Yandios jiin uu inijnuni xino? ¿Va nu chajiyo ya jnuꞌun ni chisojnuꞌun ya nuu Abraham jiin jnuꞌun ley ni jaꞌa ya nuu Moisés xino? ¡Ko tu saꞌa kuɨtɨ ya siaꞌan! Chi ndɨnduu jnuꞌun ni kaꞌan ya un kejnaꞌan, vasu jnuꞌun ni chisojnuꞌun ya nuu Abraham xi jnuꞌun yoso nuu ley ja ni jaꞌa ya nuu Moisés. Ndɨnduu jnuꞌun un kejnaꞌan. Ko vasu siaꞌan kuu, ko tu ni kachi Yandios ja tukaa iyo kuachi i nuu yɨvɨ ja nanduku ndee i ka jandatu i ley, chi tu iyo ni ɨɨn ley ja kuandatu i ti kendo ndaa i nuu ya, jiin ja kuchaku i jiin ya. F%&Ko nu ni kaꞌan Yandios jiin Abraham tu ni jajniñu ya ɨnga ja kancha maꞌñu sava, chi maa ɨɨn ni Yandios ni chisojnuꞌun ya nuu da. !E;&Nu siaꞌan, ¿ti nasa kuu ja ni jaꞌa Yandios ley nuu Moisés nu? Vijna ti na kachi ri nuu ra nasa ni jajniñu ley ni jaꞌa Yandios nuu Moisés. Chi ni xnukoo ya ɨɨn ley nuu yɨvɨ naa i ja na nakuni i kuachi i. Ti siaꞌan ni iyo ley un undi kɨvɨ ni kenda Cristo, maa jnaꞌan Abraham. Chi ja sɨkɨ maa jnaꞌan Abraham un ni chisojnuꞌun Yandios na ni kaꞌan ya jiin da undi najanaꞌan. Ti ángel ka junukuachi nuu Yandios ni ka nakuaꞌa ley ya nuu Moisés, ti Moisés ni nakuaꞌa ley un nuu yɨvɨ nación Israel. _D7&Ko nɨnɨ nuu yɨvɨ ka jandatu ley Moisés na kuaꞌa ya taꞌu i ja na kendo ndaa i nuu ya, yukan ti tukaa na kuaꞌa ya taꞌu nuu yɨvɨ ja kandixia i maa jnuꞌun ni chisojnuꞌun ya. Ko ansu siaꞌan ni chisojnuꞌun ya nuu Abraham. Tu ni kuu ni ɨɨn jniñu ni saꞌa Abraham ja ni niꞌin da taꞌu un, chi mani ja ni kundaꞌu ini ya maa da. Ja yukan ni jaꞌa ya ɨɨn taꞌu nuu da jiin jnuꞌun ni chisojnuꞌun ya nuu da jiin nuu maa ɨɨn ni jnaꞌan da. KC&Ja yukan kuu jnuꞌun kaꞌan ri ja xnakan ni saꞌa Yandios ɨɨn tratu jiin Abraham na ni chisojnuꞌun ya ja na kii Cristo. Yukan ti ni yaꞌa kuun ciento oko uxi kuiya, ti sa ni jaꞌa ya ley nuu Moisés. Ko ley un tu jasɨ nuu jnuꞌun ja sɨkɨ Cristo ja ni chisojnuꞌun ya undi nuu na ni kaꞌan ya jiin Abraham. [B/&Chi undi na janaꞌan ni chisojnuꞌun Yandios nuu Abraham. Ti jnuꞌun un ni kundaa ndixia nuu maa ɨɨn ni jnaꞌan da. Ko tu kachi kuɨtɨ nuu tutu ii ja sɨkɨ tendɨꞌɨ jnaꞌan da ja vekoyo. Chi suꞌva kachi nuu tutu ja nuu maa ɨɨn ni jnaꞌan da ja kii ni chisojnuꞌun Yandios. Ti jnaꞌan Abraham ja kii ni kuu maa Cristo. 5Ac&Ñani, na kachi ri ɨɨn jnuꞌun nasa saꞌa yo naa yo, chi nu saꞌa yo ɨɨn tratu sɨkɨ ɨɨn ndajniñu ti jakava ɨɨn tutu. Ti nuu tutu un kuaꞌa yo firma yo xi kuaꞌa yo xini ndaꞌa yo, ti jiin yukan ni kukutu tratu ni ka saꞌa yo. Ti ni ɨɨn yɨvɨ, tu kachi ja tu nijniñu kuɨtɨ tutu un, vasu na kachi i ja na chiso i uu uni ga jnuꞌun nuu. Ko ja sɨkɨ jnuꞌun ni chisojnuꞌun Yandios, jandaa ga kuu. W@'&Ni kandixia Abraham Yandios. Yukan ti kachi ya ja tukaa jnaꞌnu ndatu Abraham ja kuu kuachi da. Siaꞌan ni chunaa ya maa da. Ti sɨkɨ jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Cristo, yukan ni chunaa Yandios savaꞌni ga yɨvɨ ɨnga nación nu na kandixia i jniñu Cristo. Ja yukan tendɨꞌɨ yoꞌo ja ka kandixia jnuꞌun ya, ni taji ya Espíritu Santo na kuncha jiin yo nava ni chisojnuꞌun ya undi nuu. Jnuꞌun sɨkɨ ley jiin sɨkɨ jnuꞌun ja ni chisojnuꞌun ya q?[& Ko ja ka jini yo nava kaꞌan maa ley un ja jnaꞌnu ndatu yo nu tu kundee yo siuku ndɨꞌɨ yo jnuꞌun kaꞌan. Ti ja yukan ni chaa Cristo ja ni chunaa ya yoꞌo nuu jnuꞌun un, ja ni jiꞌi ya ja kuu maa yo naa yo. Chi ja sɨkɨ kuachi yo ti ni jnaꞌnu ndatu ya ja ni jiꞌi ya nuu ndaꞌa cruz siaꞌan nanu kachi nuu tutu Yandios: “Na jnaꞌnu ndatu taka yɨvɨ ja kundaka nuu ɨɨn yujnu, ja na kutaꞌu i jnuꞌun kanuu sɨkɨ kuachi niꞌin ni saꞌa i”, kachi tutu. ,>Q& Ko nu nau yɨvɨ na kuandatu nɨ ley Moisés un, ti tukaa kandixia i Cristo, chi siaꞌan kachi tutu ii: “Nu saꞌa ndɨ kuɨtɨ ra taka ja kaꞌan nuu ley jaꞌa, ti ketaꞌu ra ja kuchaku ra ja kuu taka saa ni, chi ni kundee ra ni siuku ndɨꞌɨ ra taka jnuꞌun un”, kachi tutu ii. a=;& Tu kachi kuɨtɨ Yandios nuu ni ɨɨn yɨvɨ ja kendo ndaa i nuu ya ja saꞌa i taka jniñu taꞌu ley Moisés. Siaꞌan kaꞌan ri chi kachi nuu tutu ii Yandios: “Tukaa ga jnaꞌnu ndatu yɨvɨ sɨkɨ kuachi i nu na kandixia ndaa i nuu ri. Ja yukan kendo ndaa i nuu Yandios ti kuchaku i jiin ri ja kuu taka saa ni”, kachi ya nuu tutu ii. ^<5& Ko yɨvɨ ja xndaku ja na siuku yo ley Moisés, na kachi ri ja ja ni jnaꞌnu ndatu yɨvɨ un, ja siaꞌan kaꞌan i. Ni jnaꞌnu ndatu i chi siaꞌan kachi nuu tutu ii Yandios: “Nu tu siuku ndɨ kuɨtɨ ra jnuꞌun yoso nuu tutu ley, ti nu tu saꞌa ra taka jniñu taꞌu ley un, ti na jnaꞌnu ndatu ra”, kachi nuu tutu Yandios. /;W& Ja yukan kancha Yandios jiin tendɨꞌɨ yɨvɨ ka kandixia jnuꞌun ya, siaꞌan nanu ni kuncha ya jiin chaa ñaꞌnu Abraham, chi ni kandixia ndaa da jnuꞌun ya. [:/&Siaꞌan yoso nuu tutu ii Yandios najanaꞌan, ja ndumani ya jiin tendɨꞌɨ yɨvɨ taka nación ja tu jaꞌi nakuni i jnuꞌun ya, ko ndumani ya jiin yɨ, ti tukaa ga jnaꞌnu ndatu i jiin kuachi i nu na kandixia ndaa i jnuꞌun ya. Chi siaꞌan ni kaꞌan Yandios jnuꞌun vaꞌa un jiin chaa ñaꞌnu Abraham ja ni kachi ya: “Kandichi ri jiin yɨvɨ taka ga nación nu na kandixia i jnuꞌun ri nanu ni kandixia maa ra ti tukaa jnaꞌnu ndatu i”, kachi ya. "9=&Ja yukan na chaku vaꞌa inijnuni ra ja yɨvɨ kandixia ndaa kuɨtɨ jnuꞌun Yandios, ti jantaꞌu Yandios maa i ti skonani ya maa i jnaꞌan Abraham. k8O&Suni siaꞌan ni kandixia chaa ñaꞌnu Abraham maa jnuꞌun ni chisojnuꞌun Yandios nuu da. Ja yukan ni jantaꞌu Yandios maa da, ti ni kachi ya ja tukaa ga jnaꞌnu ndatu da jiin kuachi, nava na kendo ndaa da nuu ya. +7O&Ko tuu, chi maa Yandios ni taji Espíritu Santo kuncha ya jiin ra. Ti maa ya kuu ja saꞌa jniñu ñaꞌnu un jiin ra naa ra. Chi na ni ka jinisoꞌo ra jnuꞌun Jesús, ya kuu Cristo, ti ni ka kandixia ra. Ko ni tu saꞌa kuɨtɨ ya siaꞌan nu na siin ra jiin jniñu taꞌu ley Moisés. .6U&Xaan ga kuaꞌa nundoꞌo ni ka jito ra ja ni ka saꞌa yɨvɨ jiin ra, sɨkɨ ja ni ka kandixia ra maa Cristo Jesús. ¿Ni ka ndoꞌo kaꞌa ra nundoꞌo un nusa? z5m&Xaan ga ni ka sana inijnuni ra ja ni ka nduniꞌin xaan ini ra vijna. ¿Xi ka ndoꞌo ini ra ja saꞌa ra mani jniñu ja taꞌu ley Moisés, ja siaꞌan na kendo ndaa ra nuu Yandios? Va tu chaku ini ra ja maa Espíritu Santo ni sama ya inijnuni ra, ti maa Espíritu ya kuu ja chindee yoꞌo ja na kundee yo siuku ndaa yo jnuꞌun ya, ansu ja siin yo jiin ley Moisés. C4&Vijna ti na kachi ri ɨɨn jnuꞌun nuu ra. Ni ka niꞌin ra Espíritu Santo ja kuncha ya jiin ra sɨkɨ ja ni ka kandixia ra maa Cristo Jesús, ti ansu ja kuandatu ra nuu ley Moisés. T3 #&Ñani ja tu ka ndoꞌo vaꞌa ini ra naa ra, ¿ndoo ni ka sana xini ra? ¿Xi nau yɨvɨ ni xndaꞌu roꞌo naa ra nu? ¿Nasa kuu ja tu ka jandatu ra nuu maa jnuꞌun ndaa Yandios, maa jnuꞌun ndaa ja ni ka kaꞌan ri nuu ra naa ra? Chi ni kaꞌan kaji ri maa jnuꞌun Cristo ja ni jiꞌi ya nuu ndaꞌa cruz ja kuu maa yo naa yo. \21&Ni tu kuu kasɨ kuɨtɨ ri jnuꞌun Yandios ja kundaꞌu ini ya yoꞌo naa yo. Yukan kuu ja ni taji ya seꞌe ya ja ni jiꞌi ya jaꞌa yo. Chi nu jandaa ndixia ja kendo ndaa yo nuu Yandios sɨkɨ ja siuku yo maa ley Moisés, nusa ti tu ni jniñu kuɨtɨ ja ni jiꞌi Cristo jaꞌa yo naa yo nusa. Jnuꞌun ley jiin jnuꞌun kandixias1_&Kuu nanu ja ni jiꞌi Cristo jaꞌa ri, ti yukan tukaa ga nandeokuñɨ ri saꞌa ri nanu ni saꞌa ri undi nuu. Vijna na saꞌa ri nava kuni maa Cristo, chi kancha ya jiin ri. Ti nɨ kancha ri nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, kandixia ndaa ri nuu maa ɨɨn ni Seꞌe Yandios. Chi mani maa ya kuu ja ni kundaꞌu ini ya ruꞌu, chi maa ɨɨn ni ya ni jiꞌi ja kuu maa ri. &0E&Undi nuu, suꞌva ni nduku ndee ri ja siuku ri maa ley Moisés, ko ansu ja siaꞌan ni saꞌa ri ti ja ni kendo ndaa ri nuu Yandios. Ko tuu, chi vijna kuu ri nanu ja ni jiꞌi ri nuu ley. Tukaa yɨndaꞌa ley ruꞌu. Siaꞌan kuu nava na kuchaku ri ja na saꞌa ri nava kuni Yandios. b/=&Tu kachi kuɨtɨ yo ja Cristo ni skɨvɨ ya yoꞌo nuu kuachi. Ko nu na nandeokuñɨ tuku ri ja xnaꞌan ri ley Moisés ja ni xndoo ri undi nuu, ti sakanuu ri ɨnga jniñu jiin maa jniñu ni saꞌa Cristo jaꞌa ri. Nu siukan ti nduniꞌin ini ri sɨkɨ maa Yandios, chi vijna ni jaꞌa ya ɨnga ley ja kachi ja kandixia yo Cristo siaꞌan ni. q.[&Ti yoꞌo naa yo, yɨvɨ hebreo, nu ka kandixia ndaa yo ja ni jiꞌi Cristo jaꞌa yo, nusa ti ka ñukuu ini yo ja kachi Yandios ja tukaa ga jnaꞌnu ndatu yo jiin kuachi yo. Ti vasu kandixia yo Cristo, ko nɨnɨ iyo ɨɨn jnuꞌun ini yo ja saꞌa yo kuachi nanu yɨvɨ taka ga nación. Nu siaꞌan kuu, ¿ti ndixia ja skɨvɨ Cristo yoꞌo nuu kuachi nu? ¡Tu kuu kuɨtɨ! Chi tu kuu kuɨtɨ kachi yo ja ni skɨvɨ Cristo yoꞌo nuu kuachi, chi maa ya tu yɨꞌɨ ya jiin kuachi. -9&Ko tukaa vijna. Chi yoꞌo ja ka kuu yo yɨvɨ hebreo, ka jini ndaa yo ja tu kendo ndaa nuu Yandios ja siuku yo jniñu taꞌu ley Moisés. Chi ansu kachi Yandios ja tukaa jnaꞌnu ndatu yo jiin kuachi yo nu na kuandatu yo ley un, chi mani maa ja na kandixia ndaa yo jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Jesús, ya kuu Cristo. Yukan kuu ja yoꞌo ja ka kuu yo yɨvɨ hebreo, tu iyo ɨnga ichi, chi maa ɨɨn ni ja ka kandixia yo Cristo Jesús. Sɨkɨ yukan ti kachi Yandios ja tukaa ga jnaꞌnu ndatu yo jiin kuachi yo, ansu ja siuku yo maa ley Moisés. Chi kachi nuu tutu ii: “Ni ɨɨn yɨvɨ tu kendo ndaa i nuu Yandios sɨkɨ ja siuku i maa ley Moisés”, kachi tutu. $,A&Yoꞌo, chi ka kuu yo maa chaa nación hebreo, ti undi nuu ni kachi yo ja tu ka saꞌa yo kuachi nanu maa yɨvɨ taka ga nación ja ka nchakuachi i. +&Ti ruꞌu Pablo, nu ni jini ri ja tu iyo vaꞌa nava saꞌa Pedro, ti ni kanajiin ri nuu da nuu ni ka ndututu ri. Siaꞌan ni saꞌa ri nuu taka ga ñani jnaꞌan ri un, chi tukaa siuku ndaa da maa jnuꞌun Yandios, ti ni kachi ri jiin Pedro: “Kuu ra chaa nación maa yo ja kuu hebreo, ti tukaa siuku ra ley janaꞌan un, chi kuu kaji ra staa jiin yɨvɨ ɨnga nación un. Ko sɨkɨ ja ni kuxio ra kuaꞌan ra, ti vijna ¿xi kuni xndaku ra nuu yɨvɨ ɨnga nación un ja na siuku i ley chaa hebreo xino? Xi nu siaꞌan kuni ra saꞌa ra, ko ni maa ra tu siuku jnuꞌun un.” Siukan ni kachi ri nuu Pedro na ni ka ndututu yɨvɨ ka kandixia un. V*%& Ti uu ga chaa hebreo un ja suni ka kandixia da, ni ka jajnuꞌun da Pedro ja tu yaji da staa jiin yɨvɨ ɨnga nación un. Ti suni undi Bernabé suni siaꞌan ni saꞌa da ja ni kejnaꞌan da jiin Pedro. ) & Xnakan iyo vaꞌa xaan jniñu saꞌa da niku, chi yaji da staa jiin yɨvɨ ɨnga nación. Ko ni jakoyo uu xi uni chaa ni taji Jacobo. Ja yukan tukaa ni yaji Pedro staa jiin yɨvɨ ɨnga nación un, ti ni kuxio da kuaꞌan da. Tukaa ni yaji da staa jiin yɨvɨ un, chi yuꞌu da sa kuni chaa ni jakoyo un ja tukaa ga siuku da ichi yɨvɨ nación hebreo. Ti yukan kaꞌan da sɨkɨ da. (& Yukan ti na ni jaa Pedro ñuu Antioquía ɨɨn jinu, ni kanajiin ri nuu da, chi ni yuji da jiin ɨɨn jniñu saꞌa da. d'A& Ɨɨn jnuꞌun ni ka tatu da nuu ri kuu ja na koto vaꞌa ri nuu yɨvɨ ndaꞌu, ti na chindee ri i. Ti suni maa ri, ñukuu ndaa ini ri ja siaꞌan kin koto vaꞌa ri nuu yɨvɨ ndaꞌu naa i. Kanajiin Pablo nuu Pedro u&c& Ja yukan kuu ja Jacobo, Pedro, jiin Juan ni ka jini ndaa da ja maa Yandios ni jaꞌa jniñu nuu ri, chi iyo vaꞌa xaan jniñu ni tatu ya ja saꞌa ri. Vasu ka kaꞌan yɨvɨ ka kandixia ja maa da naa da kuu chaa ka kuñaꞌnu ga, ko ni ka jnɨɨ da ndaꞌa ri jiin Bernabé. Yukan ni kundaa ja iyo jnuꞌun mani ini jiin ri, chi ni kundaa ini da naa da ja na kin kaꞌan ri jnuꞌun Cristo nuu yɨvɨ taka ga nación, ti maa da naa da na kiꞌin da jiin jnuꞌun ya nuu mani yɨvɨ hebreo. S%&Siaꞌan ni nakuni ndaa chaa ka ndisojniñu un, ja maa Yandios ni jaꞌa jniñu nuu Pedro ja na kuu da apóstol, ti kaꞌan da jnuꞌun Cristo nuu yɨvɨ nación hebreo. Suni siaꞌan ni nakuni ndaa da ja maa Yandios ni jaꞌa jniñu nuu ri ja na kuu ri apóstol nuu ya, ti kaꞌan ri jnuꞌun Cristo nuu yɨvɨ taka ga nación. b$=&Suꞌva ni ka nakuni ndaa da ja maa Yandios ni tatu ya jniñu jaꞌa nuu ri, ja na kaꞌan ri jnuꞌun ya nuu yɨvɨ ɨnga nación nanu ni tatu ya jniñu nuu Pedro ja na kaꞌan da jnuꞌun ya nuu maa yɨvɨ hebreo. /#W&Sa suꞌva maa chaa ka ndisojniñu ñaꞌnu nuu yɨvɨ ka kandixia un, tu ni xndaku da nuu ri ja na xnaꞌan ri ichi un. Ti ni ɨnga jniñu jaa, tukaa ni kachi da ja saꞌa ri. Ti vasu chaa ñaꞌnu ka kuu da, ko tu ni yuꞌu ri ja kaꞌan ndaa ri jnuꞌun nuu da. Tu ni yuꞌu kuɨtɨ ri, chi ɨɨn ni ka kuu tendɨꞌɨ yɨvɨ nuu Yandios. Ja yukan tu nau ɨnga jnuꞌun ni chayɨka da naa da ruꞌu ja saꞌa ri. k"O&Ko ni ɨɨn tɨꞌlɨ tu ni ka jantaꞌu kuɨtɨ ri nuu yɨvɨ un ja chayɨka i yoꞌo naa yo, ja siuku yo ichi yɨvɨ hebreo un. Siukan ni ka saꞌa ri nava na kuñɨɨ maa jnuꞌun ndaa sɨkɨ Cristo Jesús jiin ra naa ra. H! &Ti tɨjnɨ yɨvɨ ja tu ka kandixia ndaa maa Cristo ni ka kɨvɨ da yukan, ko ni ka kɨvɨ da so ja kuni da ndeꞌe da nasa ka chiñuꞌun yo Yandios, nu siin yo jiin ichi chaa hebreo un xi tuu. Ko tukaa chayɨka ley janaꞌan un yoꞌo ja na siuku yo taka ichi un, chi ja ni jiña Cristo Jesús ɨɨn ichi jaa kiꞌin yo. Ko uu ga yɨvɨ un tu ka kandixia i siaꞌan. Ti ka kuni i chayɨka i ruꞌu naa ri ja na chiñuꞌun ri ichi chaa hebreo. p Y&Ti yukan ni kuncha Tito jiin ri. Vasu tu ni kuu da maa chaa hebreo, ko tu ni kachi chaa ka kuñaꞌnu un ja na chiñuꞌun da ichi yɨvɨ hebreo, ja niꞌin da ɨɨn seña nuu yɨkɨ kuñu da. Tu kuɨtɨ ni ka kaꞌan da un. eC&Ni jaꞌan ri chi ni kachi Yandios ja na kiꞌin ri. Ti yukan ni ka ndututu sɨɨn mani maa chaa ka kuñaꞌnu nuu yɨvɨ ka kandixia. Ti ni nakani ri jnuꞌun ri nuu da naa da sɨkɨ jnuꞌun kaꞌan ri nuu yɨvɨ ɨnga nación, ja yɨvɨ un tu ka jini kuɨtɨ i jnuꞌun Yandios. Siukan ni kachi ri nuu da naa da nava na kujnuni ini da ja siukan kuu jniñu saꞌa ri. Ti ni ka jantaꞌu da ruꞌu. Ja yukan tu ni kendo kaꞌa jniñu ni saꞌa ri ja ni kaꞌan ri undi nuu.  !&Yukan ni yaꞌa uxi kuun kuiya ti sa ni jaꞌan tuku ri ñuu Jerusalén. Ti ni kunduu Bernabé jiin ri, ti suni ni ka yɨndaꞌa ri Tito.  &Ti ni ka kanajaa i Yandios ja ñaꞌnu xaan kuu ya ja siaꞌan ni saꞌa ya jiin ri. Ni ka jantaꞌu uu ga apóstol nuu Pablow i&Chi mani jnuꞌun ni ka niꞌin i ja ni ka kachi uu ga yɨvɨ: “Chaa ni saꞌa ndevaꞌa jiin yo undi nuu, vijna ti suni xnaꞌan da jnuꞌun Jesús nava ka kandixia yo, ja xnakan ni nduku da xnaa da jnuꞌun un niku”, ni ka kachi i. p [&Yukan kuu ja yɨvɨ ka kandixia Cristo ja kanchuku i ndañuu Judea, kɨvɨ un changa ga kuni i nuu ri. c A&Yukan na ti ni jaꞌan ri nuu ndañuu Siria. Suni ni jaꞌan ri nuu ndañuu Cilicia.  &Ti jini vaꞌa maa Yandios ja tu xndaꞌu kuɨtɨ ri jnuꞌun chaa ri. Ja yukan taka jnuꞌun chaa ri jaꞌa kuu jandaa. i M&Suni ni jini ri Jacobo, ñani Jitoꞌyo Jesús. Ko tu ni jini ri ɨnga chaa kuu apóstol yukan. % E&Ni yaꞌa uni kuiya ti sa ni jaꞌan ri ñuu Jerusalén, chi ni ndoꞌo ini ri ja kuni ri nuu Pedro. Ti yukan ni kuncha ri xiaꞌun ni kɨvɨ jiin da.   &Ni tu ni jaꞌan ri ñuu Jerusalén ja kin ndeꞌe ri chaa ka kuu apóstol nuu Jesús, ja xnakan da ni ka kuu apóstol ansu ruꞌu. Chi sa suꞌva, ni nduku ndee ri ti yachi ni jaꞌan ri undi ndañuu Arabia. Yukan ti ni nandeokuñɨ ri undi ñuu Damasco. - U&Yukan ti ni kuni ya ja na chaku inijnuni ri nau kuu maa Seꞌe ya. Chi siaꞌan ni kuni ya ja na kaꞌan ri sɨvɨ Seꞌe ya nuu yɨvɨ ɨnga nación. Siaꞌan ni saꞌa ya jiin ri ja na chaku ini ri, ko tu ni jaꞌan ri nuu ɨnga yɨvɨ ja xndaku nuu ri sɨkɨ nasa koo jnuꞌun kaꞌan ri. j O&Ti vasu siukan iyo, ko Yandios ja ni nakaji ya ruꞌu undi na changa ga kaku ri ja na kundiso ri jniñu nuu ya. Ti vasu tu ni ɨɨn jniñu vaꞌa ni saꞌa ri, ko ni kundaꞌu ini ya ruꞌu. Yukan kuu ja ni nakaji ya ruꞌu. g I&Chaa tuꞌva xaan ga ni kuu ri jiin saꞌan yɨvɨ hebreo ja kuu taka ga chaa nación ri, ja ɨɨn nuu ni ka jaꞌnu da jiin ri, chi ni ndɨꞌɨ xaan ga ini ri ja koto vaꞌa ri ichi ni ka ñavaꞌa tata ri, nava tu naa.  !& Ka jini vaꞌa ra nasa ni kuncha ri undi nuu, chi kuu ri chaa hebreo ja ni chiñuꞌun ri Yandios nanu yɨvɨ hebreo. Ti ka jini ra ja ndevaꞌa xaan ni saꞌa ri sɨkɨ yɨvɨ ka kandixia Jesús. Ti niꞌin xaan ni nduku ndee ri ja xnaa ri yɨvɨ kandixia un niku. \ 3& Chi ni ɨɨn yɨvɨ tu ni xnaꞌan i jnuꞌun un ruꞌu. Ni ansu yɨvɨ ni xnaꞌan jnuꞌun un nuu ri ja ni kutuꞌva ri. Chi suꞌva, maa Jesús, ya kuu Cristo, ni xnaꞌan ya nuu ri na ni kaꞌan ya jiin ri. . W& Ñani naa ra, na kachi ri ɨɨn jnuꞌun nuu ra sɨkɨ jnuꞌun vaꞌa ja ni xnaꞌan ri, chi tu ɨɨn ni kuu jiin jnuꞌun ka kaꞌan yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa. - U& Jiin jnuꞌun kaꞌan ri jaꞌa, ¿Va nu ka ndoꞌo ini ra ja kuni kuñaꞌnu ri nuu yɨvɨ naa i xino? Ko tuu, chi suꞌva kuni saꞌa ri mani maa jniñu ja kuni maa Yandios. ¿Xi ka ndoꞌo ini ra ja kuni ri ja na kusɨɨ ini yɨvɨ jiin ri xino? Ko ansu siaꞌan kuu, chi nu na nduku ri ja na kusɨɨ ini yɨvɨ jiin ri, ti tukaa ga junukuachi ri nuu Cristo nu siaꞌan na saꞌa ri. Nasa ni nduu Pablo Apóstol U %& Jnuꞌun ni xnaꞌan ri nuu ra naa ra kɨvɨ undi nuu, ti ɨɨn ni kuu jnuꞌun xnaꞌan tuku ri vijna. Ko nu iyo ɨnga yɨvɨ ka xnaꞌan ɨnga jnuꞌun nuu ra naa ra, nusa ti yɨvɨ un tu xnaꞌan ndaa i maa jnuꞌun Yandios nava ni xnaꞌan ri nuu ra naa ra undi nuu. Nusa ti na jnaꞌnu ndatu yɨvɨ un jiin jnuꞌun kaꞌan i. &  G&Ko ruꞌu, ni xnaꞌan ndaa kuɨtɨ ri jnuꞌun Cristo Jesús nuu ra naa ra undi nuu. Ko nu xnaꞌan yo ɨnga jnuꞌun ja tu ɨɨn nuu jiin maa jnuꞌun Cristo, xi ɨɨn ángel vaji andɨvɨ na xnaꞌan sɨɨn ɨnga jnuꞌun, nusa ti na jnaꞌnu ndatu yo naa yo jiin jnuꞌun un nusa. f  G&Ti na kachi ri ja tu kuɨtɨ naa ɨnga jnuꞌun iyo ja nama Yandios yoꞌo. Ko yukan ka iyo jaku yɨvɨ ja ka skaꞌan i roꞌo naa ra jiin jnuꞌun xndaꞌu i ja ka kuni nasama i jnuꞌun sɨkɨ nasa nama Cristo yoꞌo. `  ;&So naa ini ri ja yachi xaan ka nduku ra xndoo ra ichi ndaa Yandios, ti ka kuni kandixia ra ɨnga jnuꞌun sɨɨn ja tu kejnaꞌan jiin jnuꞌun Cristo. Ko tu vaꞌa ja ka saꞌa ra siaꞌan ja ka kuni xndoo ra Cristo. Chi maa Yandios ni nakaji roꞌo naa ra ja na kɨvɨ ra nuu ndaꞌa ya sɨkɨ ja ni kundaꞌu ini Cristo yoꞌo naa yo.   &Ti na kanajaa yo Yandios ja vii xaan kuñaꞌnu ya ja kuu taka saa ni. Siukan na koo jiin ya. Jnuꞌun Cristo ja kandixia yo h  K&Chi ja yukan ni soko Jesús maa ya, ja ni jiꞌi ya ja sɨkɨ kuachi yo naa yo. Siukan ni saꞌa ya ja ni nama ya yoꞌo nuu taka jnuꞌun kueꞌe ja iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, nava tukaa ga siin yo naa yo ja kunukuachi yo nuu taka jniñu ndevaꞌa un. Siukan ni saꞌa Jitoꞌyo Jesús, chi maa Tata yo Yandios ni taꞌu ya jniñu ja siaꞌan na koo. s*~|tzy*xwvu}srpon4mRkkikged"cSaa`_^<]\[[YoXWVrVTSQPO4NcMLlK+HGFEDD6BB A`@?>> <;y98765b3k1M0e/z.l,,!+V)(&% $>#" Ik:~!4P /Q ( ug*|cqTi suni kaꞌan tuku ya nuu tutu ii:Kuu ra sutu ja kuu saa ni, siaꞌan nanu ni kuu Melquisedec. Kachi tutu. %bCSuni siaꞌan ni kuu jiin Cristo, ansu maa ya ni sañaꞌnu ya maa ya ja nduu ya maa sutu kuñaꞌnu ga, chi suꞌva maa Yandios ni jaꞌa ya jniñu ñaꞌnu nuu ya ja ni kaꞌan ya siaꞌan:Maa ra kuu Seꞌe ri. Vijna ti saꞌa ri ja na nduñaꞌnu ra, chi maa ri kuu Tata ra. 9akTi ni ɨɨn chaa tu ni kuu sañaꞌnu da maa da ja nduu da ɨɨn sutu kuñaꞌnu ga, chi mani maa Yandios kuu ja ni nakaji chaa un, nanu ni nakaji ya Aarón undi najanaꞌan. `Ja sɨkɨ yukan suni kanuu ja na soko da kuɨtɨ nuu Yandios ja sɨkɨ kuachi maa da, ti ansu nɨnɨ ja kuu kuachi yɨvɨ naa i. }_sTi xndaku vita da nuu yɨvɨ nu tu ka chaku vaꞌa ini i jnuꞌun Yandios ja tu ka siuku vaꞌa i jnuꞌun un. Kuu saꞌa vita ini da jiin yɨvɨ un, chi suni maa da kuu ɨɨn yɨvɨ, ti suni ndoꞌo da taka nundoꞌo ja ka ndoꞌo yɨvɨ un. D^ Ti taka sutu nación Israel ja ni ka kuñaꞌnu na undi janaꞌan, maa Yandios ni nakaji chaa un nuu yɨvɨ, ti ni jani ya da ja na kuncha da maꞌñu sava jiin yɨvɨ ja kuu nuu Yandios. Ti jniñu da kuu ja soko da tɨjnɨ nuu ndajniñu jiin kuɨtɨ ja kuu nuu Yandios ja kuu nuu kuachi ni ka saꞌa yɨvɨ naa i. 3]_Nusa ti na kotuꞌva yo nava tu yuꞌu yo kin tuꞌva yo nuu Yandios, chi maa ya taꞌu jniñu nuu yo, ti nuu maa ya na kakantaꞌu yo. Chi mani ya jiin yo, ti maa ya kundaꞌu ini ya yoꞌo. Ti sɨkɨ yukan iyo ndaa ini ya, ti chindee ya yoꞌo taka jinu ja nandɨꞌɨ yo jnuꞌun ndee ini.]\3Chi maa ya kuu sutu kuñaꞌnu ga ja kundaꞌu ini ya yoꞌo, ja so saꞌu ini yo jiin jnuꞌun ka siuku yo. Ti taka ja ndoꞌo yo ja skanda ini yo, suni siukan ni ndoꞌo maa ya, vasu tu kuɨtɨ naa kuachi ya. r[]Jesús, Seꞌe Yandios kuu ya, ti jiin maa ya ka yɨꞌɨ yo, ja kuu ya sutu kuñaꞌnu ga, ti ja ni ndaa ya andɨvɨ nuu kancha Yandios. Ti yukan na kukutu ini yo jiin jnuꞌun ya ja na kachi nadaa yo ja ni ka kandixia yo ya. 0ZY Ti jandaa ndixia kuu yukan chi tu iyo ni ɨɨn yɨvɨ, ni tu ni ɨɨn ndajniñu ja chisaꞌyɨ ja tu kuni ndijin Yandios, Ti maa ya nakiꞌin ya jnuꞌun sɨkɨ taka jniñu un, chi ndɨꞌɨ vii ni jini vaꞌa ya, ti ni ɨɨn tu kendo saꞌyɨ ja kuu nuu Yandios. Jesús kuu sutu kuñaꞌnu ga {Yo Chi jnuꞌun Yandios kuu ja chaku, ti siuku jnuꞌun ya nava kuni maa ya, chi kuu jnuꞌun un nanu ɨɨn yuchi ja xaan ndɨnduu yuꞌu, chi yeniꞌno undi ini yo, ti saꞌa ja na jnuu kaji inijnuni yo. Jnuꞌun ya kuu nanu ɨɨn yuchi ja sasɨɨn yɨkɨ yo jiin kuñu yo, chi jnuꞌun un stuu kaji tendɨꞌɨ ja ndoꞌo ini yo jiin tendɨꞌɨ ja kuni saꞌa yo. AX{ Nusa ti na koto yo maa yo ja na kɨvɨ yo nuu kancha Yandios ti na ndetatu yo. Ti koto nandeokava ini yo nanu ni ka saꞌa yɨvɨ Israel janaꞌan ja tu ni ka kandixia i jnuꞌun ya. RW Chi yɨvɨ ja kɨvɨ nuu ndetatu Yandios ti ndetatu i, ko ja ni ka saꞌa i jniñu vaꞌa nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ndetatu i siaꞌan nanu ni ndetatu Yandios kɨvɨ ni sinu ya na ni saꞌa ya ñuyɨvɨ. V  Vijna iyo tuꞌva ɨɨn ñuꞌun kanuu ga nuu kɨvɨkoyo yɨvɨ ka yɨꞌɨ jiin Yandios, ti yukan ka ndetatu ndixia i jiin ya. "U=Chi Josué ni kuu chaa ni skɨvɨ yɨvɨ Israel janaꞌan ñuꞌun nuu kunchuku i, vasu tu ni kuu maa ñuꞌun nuu ni chisojnuꞌun ya undi vijna. 4TaJa yukan kuu ja ni ndaku niꞌin tuku ya undi ɨnga jinu na ni chaku chaa ni kuu rey nación Israel najanaꞌan ja ni nani David, chi suni ni kachi ya nuu David nanu kaꞌan ya undi vijna, ti ni chiso David:Vijna ti nu ka jinisoꞌo ra jnuꞌun kaꞌan Yandios, ti koto kuniꞌin ini ra nusa. mSSNusa ti ɨnga yɨvɨ kuu ja kɨvɨ nuu kancha Yandios ja na ndetatu i jiin ya. Chi yɨvɨ Israel najanaꞌan ja ni ka jinisoꞌo i jnuꞌun ya, tu ni ka kɨvɨ i nuu ndetatu i jiin ya, chi tu ni ka kandixia i jnuꞌun un. R Ti suni siaꞌan yoso tuku nuu tutu ii Yandios:Tu kɨvɨkoyo kuɨtɨ i nuu kancha ri, ja ndetatu i jiin ri. Ni kachi ya. Q9Chi siukan yoso jnuꞌun un nuu tutu ii Yandios sɨkɨ kɨvɨ kuu uxia:Nu ni jinu taka jniñu ja ni saꞌa ya, ti ni ndetatu ya kɨvɨ kuu uxia. "P=Ko yoꞌo ja ka kandixia yo jnuꞌun Yandios, ti jandaa ndixia kuu ja kɨvɨ yo nuu kancha ya ja na ndetatu yo jiin ya. Ti sɨkɨ yɨvɨ ja tu ka kandixia un ni kachi ya:Sɨkɨ ja ni kuɨtɨ ini ri nuu i, ti ni chisojnuꞌun teyɨɨ ri,
ja tu kɨvɨkoyo kuɨtɨ i nuu kancha ri ja na ndetatu i jiin ri. Siukan ni kaꞌan Yandios vasu ja ni satuꞌva ya nuu ndetatu i undi na ni xnukoo ya ñuyɨvɨ. &LE¿Ti nau nuu yɨvɨ ni chisojnuꞌun Yandios ja tukaa kɨvɨ kuɨtɨ i ndetatu ri jiin ya nusa? Suu taka yɨvɨ ni ka nduniꞌin ini nuu jnuꞌun ya yukan. iKK¿Nusa ti ka naꞌan ra nau nuu yɨvɨ ni kuɨtɨ ini Yandios ja ni kuu uu xiko kuiya nu? Suu nuu yɨvɨ ni ka saꞌa kuachi ja tu ni ka kandixia jnuꞌun Yandios, ti tendɨꞌɨ i ni ka jiꞌi undi nuu ñuꞌun teꞌe un. >Ju¿Ka jini ra nau yɨvɨ ka kuu ja ni ka ñusoꞌo jnuꞌun Yandios ti ni ka nduniꞌin ini un nu? Suu tendɨꞌɨ yɨvɨ ni yɨndaꞌa Moisés ja ni keniꞌin da ñuu Egipto. `I9Chi kaꞌan tutu ii Yandios:Vijna ti nu na chunsoꞌo ra jnuꞌun kaꞌan Yandios, ti tu kuniꞌin ini ra naa ra nanu ni ka nduniꞌin ini yɨvɨ Israel najanaꞌan, na ni ka ndonda i sɨkɨ jnuꞌun Yandios. HKo nu na siuku ndaa yo jnuꞌun ya nava ni kejaꞌa yo, na ni kejaꞌa kandixia yo jnuꞌun Yandios sɨkɨ Jesús, ti siaꞌan na siin yo undi kɨvɨ sandɨꞌɨ ni ga. Ti kɨvɨ un kuñukuu ini yo ja nduñaꞌnu yo jiin Cristo nuu taꞌu ya jniñu. +GO Ja yukan kuu ja kanuu ja na xndaku niꞌin nuu jnaꞌan ra naa ra ti kuaꞌa jnundee ini jnaꞌan ra. Ti siaꞌan saꞌa ra taka kɨvɨ vijna naa ra, chi yɨɨ xaan kuan kuu kɨvɨ jaꞌa, ti tu jini yo nasa ga iyo ja na chindee jnaꞌan yo, ti na xndaku niꞌin nuu jnaꞌan yo. Ko kanuu ja na xndaku niꞌin nuu jnaꞌan ra vijna nava ni ɨɨn ra tu nduniꞌin ini sɨkɨ jnuꞌun ya, ja xndaꞌu kuachi un roꞌo. 8Fi Koto maa ra naa ra ñani. Koto ma kuniꞌin ini ra ja nakaka yata ra jiin jnuꞌun ni ka kandixia ra ti tukaa kuandatu ra nuu jnuꞌun ya, chi maa ya kuu Yandios chaku. 5Ec Ti sɨkɨ yukan kuu ja ni kuɨtɨ ini ri, ti ni chisojnuꞌun ndaa kuɨtɨ ri nuu i, ja tukaa kuu nanitaꞌu i ja na kɨvɨ i ndetatu i jiin ri nuu kancha ri. Kachi tutu. VD% Ja yukan kuu ja ni kuɨtɨ ini ri nuu yɨvɨ janaꞌan un.Ti ni kachi ri: Nɨnɨ ka kuu jika ini ra nuu ja kuu ɨɨn ichi vaꞌa.Ti tukaa ka kuni kundikun ra ichi vaꞌa un nasa xndaku ri. C- Yukan ni ka skexiko velu ra ruꞌu na janaꞌan, kachi Yandios,
vasu ni ka jini da taka jniñu ñaꞌnu ni saꞌa ri nu uu xiko kuiya. ZB-Ti koto kuniꞌin ini ra nanu ni ka kuniꞌin ini yɨvɨ Israel na janaꞌan.Ti ni ka ndonda i sɨkɨ jnuꞌun Yandios, chi tu ni ka jandatu i nuu Yandios na ni ka jikonuu i nuu ñuꞌun teꞌe un. /AWJa yukan na chuꞌun ini ra jnuꞌun kaꞌan Espíritu Santo nuu tutu ii Yandios:Vijna ti nu na chunsoꞌo ra naa ra jnuꞌun kaꞌan Yandios naa ra. ;@oTi vijna ndiso jniñu maa Cristo nuu veꞌe Yandios, chi kuu ya maa Seꞌe Yandios ja ndiso ya jniñu veꞌe maa Tata ya. Ti ja kuu veꞌe ya yukan ka kuu yoꞌo naa yo sɨkɨ ja ka yɨꞌɨ yo jiin ya. Ti yukan kuu jandaa nu nɨ ini yo na kandixia yo Cristo, ya ndiso jniñu ñaꞌnu ja ni taji Yandios. Ti jiin yukan kusɨɨ ini yo ka ñukuu ini yo ja niꞌin taꞌu yo nuu Yandios. Yɨvɨ ka kandixia ndetatu i nuu kancha Yandios ? Ti Moisés ni siuku vaꞌa da jiin jniñu da ja ni junukuachi da veꞌe Yandios undi naa janaꞌan. Ti taka jnuꞌun ni kaꞌan da, ja ni jaꞌa Yandios nuu da. Jiin jnuꞌun un ni xnaꞌan ndaa da ti ni jaꞌa da jandaa sɨkɨ ɨɨn kɨvɨ ja kii. t>aChi taka veꞌe un ka iyo yɨvɨ ni ka saꞌa. Suni siaꞌan taka ja iyo ni kuu jiin ndaꞌa maa Yandios. J= Ti kuñaꞌnu xaan ga Cristo ja kuu Moisés, chi ni niꞌin ga ya ja yɨñuꞌun nuu yɨvɨ siaꞌan nanu ka kaꞌan vaꞌa yɨvɨ sɨkɨ ɨɨn chaa saꞌa ɨɨn veꞌe ti ansu maa veꞌe un. m<SKa jini vaꞌa ra ja ni siuku vaꞌa Jesús taka jniñu ni tatu Yandios nuu ya, nu ni taji ya na saꞌa ya jniñu apóstol kuñaꞌnu, ja kuu ya ɨɨn sutu kuñaꞌnu ga. Ni siuku ndaa kuɨtɨ ya jniñu un nanu ni siuku ndaa ɨɨn chaa Israel janaꞌan ja ni nani Moisés, na ni siuku ndaa da taka jniñu ni tatu Yandios nuu da, na ni janukuachi da nuu ñuu ya, ja undi janaꞌan un ni kachi Yandios ja ka kuu i maa yɨvɨ nación ya, ti siaꞌan vaꞌa ni junukuachi Moisés nuu i. ~; wNdeꞌe naa ra ñani, ja ka jini yo taka jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Jesús ja kuu yoꞌo, ja jiin jniñu un ni ka kusɨɨn yo, ti ni ka ndɨvɨ yo nuu Yandios. Siaꞌan ni saꞌa Yandios chi ni kundaꞌu ini ya taka roꞌo ja na nitaꞌu ra ti kinkoyo ra nuu taꞌu ya jniñu. Ti vijna kuni ri ja na kuꞌun ini ra Jesús, chi sɨkɨ jnuꞌun ka kandixia yo un ti kaꞌan ndaa yo ja Jesús kuu maa apóstol kuñaꞌnu ga ja ja ni stuu ya jnuꞌun Yandios, ti maa ya kuu sutu kuñaꞌnu ga nuu Yandios. A:{Chi suni undi maa ya ni ndoꞌo ya ja ni jito nchaa ya nundoꞌo un. Ti ja yukan kuu ja chindee chituu ya yɨvɨ jitonchaa nundoꞌo un nuu i. Kuñaꞌnu ga Jesús ja kuu Moisés9Ti sɨkɨ ja ni nama ya yɨvɨ naa i, nusa ti ɨɨn ni kuu ja jiin yɨvɨ, sɨkɨ taka ja ka ndoꞌo i nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti siaꞌan kundaa ja kuu ya ɨɨn sutu kuñaꞌnu nuu Yandios, ja ni kundaꞌu ini ya yoꞌo, ti ni siuku ndaa ya jiin taka jniñu ni tatu Yandios nuu ya. Ja yukan kuu ni soko ya maa ya ja kuu yɨvɨ ja na kenchaa kuachi i, nava tukaa kuɨtɨ ini Yandios nuu i. G8Chi jandaa ndixia kuu ja tu ni kii Jesús nuu ñuyɨvɨ yo ja nama ya taka ángel ya jiin jniñu ñaꞌnu un. Chi suꞌva ni kii nama ya yɨvɨ ka kuu jnaꞌan tata yo Abraham najanaꞌan. /7WTi suni jiin jniñu ñaꞌnu ja ni jiꞌi ya jaꞌa yo, ti ni chajiyo ya taka yɨvɨ nuu jnuꞌun yuꞌu ja ka yuꞌu i kuu i, chi ka yuꞌu i ja jaa kɨvɨ kuū i. 6!Ti sɨkɨ taka yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa ja ja ni ka nduu seꞌe Yandios, suni ka chaku i kanchuku i jiin yɨkɨ kuñu i, ti suni siaꞌan ni chaku Jesús nuu ñuyɨvɨ jaꞌa nanu yɨkɨ kuñu ɨɨn yɨvɨ nava na kuū ya jaꞌa yo. Ti jiin jniñu ñaꞌnu un, ja ni jiꞌi ya ja kuu yoꞌo. Yukan ni xnaa ya jniñu ni saꞌa jaꞌuꞌu un ja ni skɨvɨ yɨvɨ naa i nuu kuachi i ti naa i. 5  Ti suni kaꞌan ya tuku ja ɨɨn nuu ya jiin taka yɨvɨ ja ka kuu i ñani ya:Ruꞌu chi ñukuu ndaa ini ri maa Yandios. Ti kachi tuku ya:Jaꞌa kancha ri jiin taka seꞌe Yandios ja ni jaꞌa ya nuu ri ja na kunchuku i jiin ri. Ni kachi Jesús. g4G chi yoso nuu tutu ii Yandios ja ni kaꞌan Jesús jiin Tata ya:Na xndaku ndaa na jnuꞌun ni nuu taka ñanijnaꞌan na.Ti maꞌñu nuu ka ndututu i jiin na, na kata kuaka na himno jiin i ja kuu i chaa ñaꞌnu. d3A Chi maa ɨɨn ni Jesús saꞌa ya ja na kuxio yɨvɨ naa i nuu jniñu kueꞌe ti na nduu i seꞌe Yandios. Ja yukan kuu ja maa Seꞌe Yandios, ya kuu Cristo Jesús, tu kukanuu ya kaꞌan ya ñanijnaꞌan ya ka kuu yo, 2- Ti taka ja iyo ja kuu maa Yandios kuu. Ni saꞌa ya chi ni kusɨɨ ini ya. Ti kuni Yandios ja kuaꞌa xaan seꞌe ya na kinkoyo i nuu taꞌu ya jniñu, nuu vii xaan na nduñaꞌnu i jiin ya. Ti ja yukan ni choxnuu ya Jesús ja na koo ndoꞌo koo nene ya nava na kundaa jniñu ni jaꞌa ya nuu Seꞌe ya. Siaꞌan ni sasɨɨn ya Jesús ja na koo ndoꞌo koo nene ya nundoꞌo un nava na kotuꞌva ya jiin jniñu kanuu ga un. Chi mani maa Jesús ni saꞌa jniñu ñaꞌnu un, jaꞌa yɨvɨ naa i ja ni nama ya i nuu Yandios. s1_ Ko vijna na ti ni chaku ndaa ini yo ja Jesús, ja ni xnukuu ga ya ja kuu jaku ni kɨvɨ nuu taka ángel Yandios ja na ko ndoꞌo konene ya ti na kuū ya. Ko chaku ini yo ja jiin jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Jesús, nu ni jiꞌi ya ja kuu tendɨꞌɨ yɨvɨ, ti vijna vii xaan ni nduñaꞌnu ga ya. Ti tendɨꞌɨ ni ja ka iyo vijna ka jaꞌa ja yɨñuꞌun nuu ya. Yukan kundaa ja ni kundaꞌu ini Yandios nuu yɨvɨ naa i, chi ni taji ya Jesús ja ni jiꞌi ya nuu tendɨꞌɨ yɨvɨ naa i. I0 Ti tendɨꞌɨ ja iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ni saꞌa ni ja na kuñaꞌnu i nuu. Kachi tutu. Ti vasu ni saꞌa Yandios ja na kuñaꞌnu i nuu tendɨꞌɨ ja ni saꞌa ya, ko tu ni kendo ni ɨɨn ndajniñu ja tu ni kuñaꞌnu i nuu. Ti vasu jandaa kuu yukan, ko changa ga kuni yo ja kuñaꞌnu i nuu tendɨꞌɨ ja iyo. E/Tu ni saꞌa ni i ja na kundisojniñu i nuu ni nanu ka kandiso jniñu taka ángel ka junukuachi nuu ni.Chi jaku ni kɨvɨ vekoyo i ja na kundisojniñu i nuu ni.Ko ni saꞌa ñaꞌnu ndixia ni yɨvɨ ni chiñuꞌun maa ni.Ti ni jaꞌa jniñu nuu i ja na kuñaꞌnu i sɨkɨ taka ja ni saꞌa ni. v.eChi suꞌva yoso nuu tutu ii ja ni kaꞌan rey David najanaꞌan jiin Yandios:¿Nau kuu yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa ja ñukuu ini ni nuu i nu?¿Xi nau ja kuu yɨvɨ kanchuku nuu ñuyɨvɨ jaꞌa ja nakutu ini ni ja kuu i nu? c-?Ti Yandios ansu nuu taka ángel ya ni jaꞌa ya jnuꞌun ja na kundisojniñu i nuu ñuyɨvɨ ja kii ɨnga kɨvɨ, chi sa nuu Seꞌe ya ni jaꞌa ya jniñu un. Ti sɨkɨ ñuyɨvɨ kii un kuu ja kaꞌan ri jaꞌa. ,1Ti Yandios suni ni chindee ya taka chaa ni ka nakani jnuꞌun ya. Chi ni saꞌa ya jiin da ja na saꞌa da ndɨ sɨɨn ndɨ sɨɨn jniñu nava na nakuni yo ja kuñaꞌnu xaan ndixia ya. Ti suni ni jaꞌa ya Espíritu Santo nuu ɨɨn ɨɨn da. Ti ni saꞌa Espíritu un jiin da ja ni ka saꞌa da tɨjnɨ nuu jniñu ñaꞌnu, siaꞌan nava kuni maa Yandios. Ni kii Jesús nanu yɨkɨ kuñu yɨvɨ naa i m+SNu siaꞌan ni kuu undi nuu, nusa ti ja kuu vijna, ¿nanu kin nama yo maa yo nuu nundoꞌo un nu na kusɨɨn yo nuu ichi Yandios, ti xndoo yo jnuꞌun kanuu xaan ga un nu? Ti xnakan maa Jitoꞌo ni stuu ya jnuꞌun jaꞌa, ti sa ni ka kaꞌan tuku taka chaa ni ka ñusoꞌo un, chi ni ka jini da ja iyo ndaa. Ja yukan kuu ja ni ka nakachi tuku da nuu yo. *1Chi undi janaꞌan ni jajniñu Yandios ángel ya ja ni ka kaꞌan i jnuꞌun ya, ti ni ka jini yɨvɨ ja iyo ndaa jnuꞌun un. Ti taka yɨvɨ ni ka saniꞌin ini jiin yɨvɨ ja tu ni ka kandixia jnuꞌun ni kaꞌan ángel un, ti ni jaꞌa xaan ya nundoꞌo ni ka ndoꞌo i. =) uTi ja kuñaꞌnu xaan ga maa Yandios, yukan kuu ja vaꞌa na chuꞌun ini yo taka jnuꞌun ya ja ni jinisoꞌo yo sɨkɨ Seꞌe ya. Chi nu tuu, ti sanaa ti naa ini yo jnuꞌun un. ( 'Ti taka ángel un vasu tu ka iyo yɨkɨ kuñu, ko jini vaꞌa nava taꞌu Yandios jniñu, ti yachi ka jandatu nuu ya. Ti taji ya kuankoyo ja na chindee taka yɨvɨ ka yɨꞌɨ jiin maa Yandios, ja na niꞌin i taꞌu i nuu ya. Koto ma xnaa yo taꞌu yo nuu YandiosK'  Ni tu ni kachi ya jiin ɨɨn ángel:Kuncha ra ndaꞌa kuaꞌa ri ti kuñaꞌnu ra. Ti na chindee ri roꞌo ja na kundee ndɨꞌɨ kuɨtɨ ra jiin taka ja ka jito uꞌu roꞌo. Ni kachi ya. (& K Ti maa ra nachijnaꞌnu ra yukan nanu ɨɨn saꞌma, ti ndɨꞌɨ nasama ra.Ko maa ra chi jankɨvɨ nasama ra. Ti tu ndɨꞌɨ kuɨtɨ kɨvɨ kuchaku ra. (% K Ti taka yukan chi ndɨꞌɨ naa.Ko maa ra chi kuchaku ra ja kuu saa ni.Ti taka ja iyo un chi ndɨꞌɨ kuu ava, ti kutuꞌu nanu ɨɨn saꞌma. 1$ ] Ti suni kachi Yandios jiin Seꞌe ya:Maa ra kuu ja ndisojniñu ñaꞌnu, ti undi nuu kuɨtɨ ni xnukoo ra ñuyɨvɨ jaꞌa.Ti suni maa ra ni saꞌa andɨvɨ. q# ] Nɨnɨ ñukuu ini ra ja saꞌa ra niña jniñu vaꞌa ja kuni maa Yandios.Ti jito uꞌu ra taka jniñu kueꞌe.Ti ruꞌu, ja kuu ri Yandios ra, ni tatu ri roꞌo ɨɨn jniñu ñaꞌnu ga ja kuu taka ga ja ka junukuachi nuu ri.Ti jiin jniñu ñaꞌnu ga un ni saꞌa ri ja viꞌi ga na kusɨɨ xaan ini ra ja kuu taka ga ja ka junukuachi nuu ri. " ;Ko sɨkɨ Seꞌe ya ni kaꞌan ya:Maa ra kuu Yandios, ti taꞌu ra jniñu ja kuu saa ni.Ti taka jniñu taꞌu ra, kuu mani jniñu ndaa. ! -Ti sɨkɨ ángel ka junukuachi nuu ya un ni kachi ya:Nanu kee niꞌin tachi, suni siaꞌan ka saꞌa ángel taka jniñu taꞌu Yandios.Ti nanu kundee yañuꞌun un jaꞌma taka ja kayu nuu, suni siaꞌan ka kundee taka ángel un jiin taka jniñu taꞌu Yandios. '  IKo nu ni taji Yandios maa Seꞌe ya ni kiji ya ini ñuyɨvɨ jaꞌa, ti ni kachi ya:Ndɨꞌɨ ángel ka junukuachi nuu ri, na nachiñuꞌun i Seꞌe ri. 3 aJandaa ndixia kuu yukan chi tu ni kaꞌan Yandios jiin ɨɨn ánge siaꞌan nanu yoso nuu tutu ii:Maa ra kuu Seꞌe ri, ti vijna ni saꞌa ri ja na nduñaꞌnu ra,
chi maa ri kuu Tata ra. Ni tu ni kachi ya jiin ɨɨn ángel:Maa ri kuu Tata nuu ra, ti maa ra konani ra Seꞌe ri.  Ti jiin taka jniñu un ni jini yo ja ni nduñaꞌnu ga Seꞌe Yandios ja kuu taka ga ángel ja ka junukuachi nuu Yandios. Siaꞌan kuu chi ni niꞌin ya taꞌu ja ni niꞌin ya ɨɨn jniñu ñaꞌnu xaan ga ja kuu taka ga ángel ka junukuachi nuu Yandios. < sTi ɨɨn ni kuu Seꞌe ya jiin maa ya chi ni ndaku ya nanu kaa maa Yandios. Ti kandichi ya jiin maa Yandios, chi ɨɨn ni ka kuñaꞌnu ya. Ti jiin maa jniñu ñaꞌnu xaan ja ndiso Seꞌe ya, so nɨnɨ kaꞌan ni ya, ti taka ja iyo jiin taka yɨvɨ ka siuku i taka ja kuni maa Yandios. Ti ɨɨn jniñu ñaꞌnu ga kuu ja ni sandoo ya yoꞌo nuu kuachi yo. Ti nu ni ndɨꞌɨ ni saꞌa ya jniñu ñaꞌnu un, ni ndaa ya kuanoꞌon ya andɨvɨ nuu ni niꞌin ya jniñu ñaꞌnu xaan ga ja nchaa ya nuu Yandios. Kuñaꞌnu xaan ga Seꞌe Yandios ja kuu taka ángel = uKo kɨvɨ ja kuan yaꞌa vijna, chi sa suꞌva viꞌi ga ni chindee Yandios yoꞌo, chi ni taji ya Seꞌe ya ni kii xndaku ya jnuꞌun ya nuu yo. Undi saa ni jaꞌa ya jniñu nuu Seꞌe ya nava maa Seꞌe ya un na xnukoo ñuyɨvɨ jiin taka ja iyo. Ti ndɨꞌɨ vii ja iyo ni xndoo ya nuu ndaꞌa Seꞌe ya. 4 eUndi na janaꞌan xaan, tɨjnɨ jinu ni kaꞌan Yandios, ko ndɨ sɨɨn ndɨ sɨɨn jnuꞌun ja ni xnaꞌan ya jnuꞌun ya nuu chaa ni ka kuu profeta ya. Ti maa da ni ka nakachi da jnuꞌun un nuu chaa ni ka kuu tata yo janaꞌan ja kuu nación Israel vijna. Siaꞌan ni saꞌa ya undi na janaꞌan. ;o&Ñani naa ra, ñukuu ini ri ja maa Jitoꞌyo Jesús, ya kuu Cristo, na kundaꞌu ini ya roꞌo naa ra. Ti na nakuni ra undi ini añu ra ja siaꞌan kuu. Ti siaꞌan na koo.M&Ti undi vijna jiin ja kuu taka saa ni nuu kuaꞌan yo, koto ma skexiko yɨvɨ ruꞌu. Chi ndiso ri seña maa Jitoꞌyo Jesús ja ni ndoꞌo ni nene ri sɨkɨ jniñu ni tatu ya ja saꞌa ri. zm&Ti ruꞌu Pablo, jikantaꞌu ri nuu Yandios ja saꞌa ya ja na kukuee kunchuku tendɨꞌɨ yɨvɨ ja kandixia ndaa i jnuꞌun Cristo Jesús. Na kuaꞌa ya jnuꞌun ndee ini, ti na kundaꞌu ini ya maa i naa i. Siaꞌan ñukuu ini ri ja kuu taka yɨvɨ ja kandixia ndaa jnuꞌun Cristo, chi maa ɨɨn ni yɨvɨ ja yɨꞌɨ jiin Cristo kuu maa yɨvɨ ñuu Yandios. mS&Chi nu ka yɨꞌɨ yo nuu ndaꞌa Cristo Jesús, ti ni tukaa ga nijniñu ja saꞌa yo seña nuu yɨkɨ kuñu yo, xi vasu tu saꞌa yo seña un. Chi jiin jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Cristo Jesús ni ndujaa yo jiin añu yo nuu ya. &Ko ruꞌu chi jankɨvɨ nduvixi ini ri, so nɨnɨ kusɨɨ xaan ini ri nu kaꞌan ri jnuꞌun Jitoꞌyo Jesús, ya kuu Cristo, chi ni nama ya yoꞌo naa yo ja ni jiꞌi ya nuu ndaꞌa cruz. Ti ja sɨkɨ ni jiꞌi ya nuu ndaꞌa cruz kuu nanu ja ni jiꞌi jnuꞌun ñuyɨvɨ jaꞌa, chi tukaa yɨꞌɨ ri jiin jnuꞌun un. Suni kuu nanu ni jiꞌi ri jiin Cristo, chi tukaa sajniñu kaꞌa ri jnuꞌun ja iyo ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti kuu ri nanu chaa ñuu jika, chi tukaa ga nandeokuñɨ kuɨtɨ ri nuu ichi un ja siuku ri. 7& Ti yɨvɨ ka chiñuꞌun jnuꞌun janaꞌan un, ni tu ka siuku ndɨꞌɨ i nava kaꞌan maa ley najanaꞌan un. Ti kuni i ja na chiñuꞌun ra naa ra jnuꞌun kaꞌan ley un. Ko nu na kɨvɨ ra jiin jnuꞌun yɨvɨ un, yukan na ti nduvixi i ja ni ka skandixia i roꞌo naa ra. ;o& Iyo yɨvɨ ka ñukuu ini ja kendo vaꞌa i nuu yɨvɨ. Ti yɨvɨ hebreo un kuu yɨvɨ ka chayɨka roꞌo ja na niꞌin ra ɨɨn seña nuu yɨkɨ kuñu ra. Ti siukan ka saꞌa da nava tu koto uꞌu yɨvɨ nuu da sɨkɨ ja ni kandixia da Cristo, ja ni jiꞌi ya nuu ndaꞌa cruz ja kuu taka yo naa yo. W'& Ndeꞌe naa naꞌnu letra chaa ri jiin ndaꞌa ri nuu ra naa ra jaꞌa. 7& Ja yukan ti taka jinu ja kuni yo saꞌa yo jniñu vaꞌa un, ja chindee yo nuu savaꞌni ga yɨvɨ, ti na chindee vaꞌa yo jiin ni ini ni añu yo nuu i. Ko na kukutu ga ini yo jiin jniñu vaꞌa un ja kuu nuu maa yɨvɨ ka kandixia Cristo. Sandɨꞌɨ ni ga jnuꞌun ndee ini q[& Koto kaꞌncha ini yo jiin jniñu saꞌa yo, chi suꞌva na kukutu ini yo jiin mani jniñu vaꞌa. Chi nu na jaa kɨvɨ, ti naniꞌin ndixia yo taꞌu nuu taka jniñu ni saꞌa yo, chi ni ka jitu ndiꞌi ini yo nuu jniñu un. a;&Chi nu na saꞌa yo nava kuu ini maa yo, ti naniꞌin yo nundoꞌo ja naa yo. Ko nu suꞌva na saꞌa yo nava kuu ini maa Espíritu Santo, ti naniꞌin yo ɨɨn taꞌu ja kuchaku yo ja kuu taka saa ni jiin Yandios. &Koto ma xndaꞌu ra maa ra, chi kuu nanu ɨɨn chaa saka triu, chi nastutu da nava ni saka da. Suni siaꞌan kuu nu kusɨkɨnchaa yo Yandios ti kachi yo ja tu jini yo jnuꞌun ya. Chi taka ja saꞌa yo, ti ndɨꞌɨ naniꞌin yo. Nu na saꞌa yo mani jniñu vaꞌa ti suni siaꞌan naniꞌin yo mani jniñu vaꞌa. Ko nu na saꞌa yo mani jniñu kueꞌe, ti naniꞌin yo nundoꞌo. +&Ti suni chindee ra naa ra nuu yɨvɨ ka xnaꞌan jnuꞌun Yandios nuu ra, nava na niꞌin da taka ja vaꞌa nava ni ka niꞌin ra naa ra. h I&Suni na siuku ra maa jniñu ndiso ɨɨn ɨɨn ra nuu Yandios, ansu na nakuaꞌa ra nuu ɨnga.  &Yukan ti ndɨ ɨɨn ra na ndeꞌe vaꞌa nu iyo ndaa jniñu ka saꞌa ra. Yukan na ti kuu kachi ra ja iyo ndaa ra nuu Yandios. Xnakan vaꞌa ndeꞌe ra jniñu saꞌa maa ra, ti ansu ja kaꞌan ra sɨkɨ jniñu ka saꞌa ñani jnaꞌan ra. Chi nu jini ra ja iyo vaꞌa jniñu saꞌa ra, ti vaꞌa saꞌa ra nusa, ko tu kuu ichi ini ra sɨkɨ jniñu ka saꞌa ñani jnaꞌan ra. ) K&Ko nu sandoo ra maa ra ti kava vixi ini ra ndoꞌo ini ra ja jankɨvɨ kinikava ra nuu kuachi, ti so xndaꞌu ra maa ra. Chi tundo kuu kuɨtɨ ra nu siaꞌan. H  &Siaꞌan na chindee jnaꞌan ra naa ra ja kuu nuu savaꞌni ga nundoꞌo ja ka jnaꞌan ɨɨn ɨɨn ra. Ti nu siukan na saꞌa ra, ti ka siuku ndaa ra taka jnuꞌun kuu ley ni kachi Cristo. H  &Ñani, nu ni jini ra ja ni kinikava ɨɨn ñani jnaꞌan ra nuu ɨɨn kuachi, ti koto ndeꞌe ra nundoꞌo jnaꞌan da. Suꞌva na najista ra da jiin jnuꞌun vaꞌa ja xndaku ra nuu da, ja ka kuu ra ñani jnaꞌan sɨkɨ Cristo, ti jika ra jiin Espíritu Santo. Ko koto vaꞌa ra maa ra ja tu kinikava ra nuu kuachi un. Ti siaꞌan na kuu xndaku ra nuu ñani jnaꞌan ra, ko vii vii na xndaku ra nuu da ja nachunꞌun ichi ra da nuu ichi vaꞌa. A{&Koto ma kava vixi ini ra jiin jnuꞌun kaꞌan ra, chi jiin yukan skuɨtɨ ra ini ñani jnaꞌan ra ja na kuu kuasun ini ra nuu i. Ja na kukutu ini yo ja chindee jnaꞌan yo\1&Ja yukan nu kancha maa Espíritu Santo jiin yo, ti na saꞌa yo nava kuni maa ya. W'&Yukan kuu ja yɨvɨ ka jika jiin jnuꞌun maa Cristo Jesús, tukaa ga kanuu ja ka jandatu i jnuꞌun ini yɨkɨ kuñu i ja ka saꞌa i kuachi. Chi ka ñukuu ini i ja ni jiꞌi Cristo nuu ndaꞌa cruz ja ni nama ya nuu kuachi un. Kuu nanu ja ni ka jiꞌi yɨkɨ kuñu i jiin Cristo, nava tukaa ga kanuu ja saꞌa i kuachi naa i. K&Tu ka kuñaꞌnu nuu jnaꞌan i ja saꞌa i nava kuni maa i, chi ɨɨn nuu ka iyo ini i. Ti ley Moisés un, tu kankuachi sɨkɨ yɨvɨ ja kanchuku siaꞌan, chi mani jniñu vaꞌa ka saꞌa i. c?&Ti suni ndijin ndaa jini yo yɨvɨ vaꞌa chi mani jniñu vaꞌa ka saꞌa i, vanuxia kancha Espíritu Yandios jiin yɨ. Ka ñundaꞌu ini i nuu ñani jnaꞌan i. Sɨɨ ka iyo ini i, ti kukuee kanchuku i jiin jnaꞌan i. Ñukuu ndaa ini i jniñu saꞌa i. Ti kanchuku mani i ja ka chindee jnaꞌan i. Ti ka siuku i taka jniñu ka saꞌa i. 9&Kuu kuasun ini i nuu ñani jnaꞌan i nu ñavaꞌa da taka ndajniñu ini veꞌe da. Ka jajnaꞌan ini i kaꞌni i ndɨyɨ. Ka jiꞌi yɨ ndɨxɨ, ti ka saꞌa i savaꞌni ga viko. Ti siaꞌan ka saꞌa i kuaꞌa xaan ga jniñu kueꞌe. Ja yukan kaꞌan ri nuu ra naa ra nanu ni xndaku ri undi nuu, ti na chuꞌun ini ra nava na kukuee kunchuku ra. Ko na xndaku niꞌin ri nava ni kachi ri undi nuu, ja nu na saꞌa ra naa ra taka jnuꞌun ni kaꞌan ri jaꞌa, ni tu na nitaꞌu kuɨtɨ ra ja najaa ra ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu. :m&Ka nchañuꞌun i savaꞌni ga santu. Ka saꞌa tasɨ i sɨkɨ ñani jnaꞌan i. Ka jito uꞌu jnaꞌan i ja ka kanaa i nanu ina. Kuu kuasun ini nuu jnaꞌan i. Ni tu kuu yaꞌa ɨɨn jnuꞌun nuu i, chi yachi xaan kuɨtɨ ini i. Ti ka jitu ini i nduku i ja kuu maa i, ti tu jitu ini i ja kuu nuu ñani jnaꞌan i. Ni tu kanchuku mani i jiin taka ñani jnaꞌan i, chi suꞌva sasɨɨn i maa i ja tu kuni kaꞌan i jiin jnaꞌan i. &E&Ndijin ndaa ka jika yɨvɨ ka jika jiin kuachi, chi ka siuku i nava ndoꞌo ini añu i. Mani jniñu kueꞌe ka saꞌa i. Ka jika i jiin jnuꞌun sɨɨ ini ti tu kanchuku naꞌiin yɨ, chi nɨnɨ kaña ini kiꞌin yɨ ja siuku i nava ndoꞌo ini añu i. Ti ka yɨsɨkɨnchaa jnaꞌan i, yɨsɨkɨnchaa i ñasɨꞌɨ i xi ñaꞌan un yɨsɨkɨnchaa ña yɨɨ ña. Ti siaꞌan ka saꞌa i mani jniñu kueꞌe. &Ko nu na siuku ra nava kuni maa Espíritu, ti tukaa ga yɨꞌɨ ra nuu ndaꞌa ley najanaꞌan un ja kankuachi sɨkɨ ra. 1[&Chi nɨnɨ ka ndoꞌo ini yo ja saꞌa yo ɨɨn kuachi. Ko nu na kuandatu yo nava ndoꞌo ini añu yo, ti yukan jasɨ ja kuni maa Espíritu jiin yo. Ko nu suꞌva na kuandatu yo nava kuni maa Espíritu, yukan na ti maa Espíritu kasɨ ja tukaa ga kundio ini yo saꞌa yo kuachi. Chi tu mani Espíritu Yandios jiin kuachi, chi ndɨ nduu ka kanaa. Ja yukan tu kuaꞌa Espíritu ya jnuꞌun ja kundio ini ra saꞌa ra kuachi. ^~5&Na kachi ri ja na kani vaꞌa ini ra ti na kuandatu ra jniñu taꞌu maa Espíritu Santo, ti ansu ja kuandatu ra jniñu ndoꞌo ini añu ra. Chi nu kuandatu ra Espíritu Santo, ti tukaa siin ra jiin kuachi. 0}Y&Ko nu ka saꞌa ra nanu ina ja ka yeyɨꞌɨ jnaꞌan, ti ka kuni kaji jnaꞌan ra ja ka kanaa ra naa ra, ti jnuꞌun kanuu kuu un. Ko koto ra maa ra ja koto ma kunchuku ra undi siaꞌan. Chi nu kunchuku ra siaꞌan, ti tukaa kunchuku mani jiin ñani jnaꞌan ra. Chi kundaꞌu ini Yandios yoꞌo nava suni siaꞌan kundaꞌu ini yo ñani jnaꞌan yo. Nasa kuni yo nau kuu yɨvɨ tu kandixia ti nau kuu yɨvɨ ka kandixia N|&Siukan na kunchuku ra nava na siuku ra ɨɨn jnuꞌun ni taꞌu Yandios ja kuu ɨɨn ley kanuu ga ja ni kachi ya: “Na kuu ini ra nuu ñani jnaꞌan ra nanu kuu ini ra nuu maa ra”, kachi tutu. {& Jandaa ndixia kuu ja ni nakaji Yandios taka roꞌo naa ra nava tukaa ga siuku ra jnuꞌun ni ka sajniñu kaꞌa ra undi nuu. Chi suꞌva ni ka ketaꞌu ra nuu jnuꞌun un. Nu ja ni ka ketaꞌu ra nuu jnuꞌun un, ti va kondoꞌo ini ra ja saꞌa ra savaꞌni ga kuachi ja kuni yɨkɨ kuñu ra ja kanchuku ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ko tuu, chi suꞌva na koto vaꞌa ra taka jniñu saꞌa ra nava tu kinikava ra nuu kuachi. Vaꞌa ga na kuꞌun ndaꞌu ini ra, ti chindee jnaꞌan ra naa ra ja na kunchuku mani ra. ^z5& Ko taka chaa ja ka xndaꞌu da roꞌo naa ra jiin jnuꞌun ja ka niꞌin yo seña yɨkɨ kuñu yo, ti vaꞌa ga na sinu da jniñu un. Vaꞌa ga ja na kaꞌncha da yɨkɨ kuñu maa da undi tukaa kuu da tata niku. Iy & Ñani naa ra, na kachi ri ndo ka jito uꞌu yɨvɨ hebreo ruꞌu, ti ka ndikun i ruꞌu. Ti nu siuku ri jnuꞌun najanaꞌan ja ka niꞌin yo seña nuu yɨkɨ kuñu yo, va kusɨɨ ini yɨvɨ un nuu ri, sa ti siaꞌan ndixia na xndaku ri. Nu siaꞌan xndaku ri, tukaa kuɨtɨ ini yɨvɨ hebreo nu ka jinisoꞌo i jnuꞌun sɨkɨ Cristo ja ni jiꞌi ya nuu ndaꞌa cruz. Tukaa ka kuɨtɨ ini i, chi vijna xndaku ri ja siin yo jiin jnuꞌun un niku. x-& Ti sɨkɨ ja ka yɨꞌɨ yo jiin Jitoꞌyo Jesús, ndixia ri ja tu sia ya roꞌo naa ra ja kandixia ra ɨnga jnuꞌun ja tu kejnaꞌan jiin jnuꞌun maa ya. Chi tu jini ri naa chaa kuu ja sakanuu ini ra naa ra un, ko ja kuu maa da kuaꞌa ndixia Yandios nundoꞌo nuu da. Uw#& Xi tu ka jini ra ɨɨn jnuꞌun ja kaꞌan siaꞌan: “Tɨꞌlɨ ni levadura kuu ja keniꞌno nɨ tuꞌu chii yujña iya”, kachi tutu. Ko na kachi ndaa ri ja nanu ɨɨn tɨꞌlɨ levadura un kuu chaa ka xndoñaꞌan un, ja ka kuni da ja na xnaa ndɨꞌɨ maa ra naa ra, ja tukaa kandixia ra jnuꞌun ni ka kandixia ra undi nuu. v&Chi ansu siaꞌan skaꞌan Yandios roꞌo naa ra. Chi suꞌva, maa ya ni nakaji ya roꞌo ja ka kandixia mani jnuꞌun ndaa. 'uG&Undi nuu, vaꞌa ni ka jika ra nuu ichi Yandios, ko vijna tukaa. Nusa ti ¿nau ni xndaꞌu roꞌo nu? Chi tukaa ka jandatu ra maa jnuꞌun ndaa Cristo. 2t]&Ka kandixia ndaa yo maa jniñu ni saꞌa Cristo jaꞌa yo. Yukan ti nu niꞌin yo seña nuu yɨkɨ kuñu yo, ko tu nijniñu un. Chi va nu ja siuku yo jnuꞌun un ti kendo ndoo yo nuu Yandios, xi ja tu siuku yo jnuꞌun un, ti tu kendo ndoo yo nuu Yandios, ko ansu siaꞌan kuu. Chi nɨnɨ ja na kandixia ndaa kuɨtɨ yo nuu maa Cristo ti kendo ndaa yo nuu Yandios. Ti jiin jnuꞌun ndaa un ka kundaꞌu ini nuu jnaꞌan yo. s&Ko yoꞌo ja ka kandixia yo maa Cristo Jesús, ni saꞌa Espíritu Santo ja na kandixia ndaa yo naa yo. Ti ka ñavaꞌa yo jnuꞌun ndee ini ja kundatu yo ɨɨn kɨvɨ kaꞌnu ga un, ti kundichi yo nuu maa Yandios. Chi kandio ndaa ini yo ja kɨvɨ un kachi Yandios ja tu jnaꞌnu ndatu yo jiin kuachi yo, chi ni ini yo ni ka kandixia yo maa jniñu ni saꞌa Cristo Jesús jaꞌa yo naa yo. !r;&Ti taka yɨvɨ ja kaꞌan ja kendo ndoo nuu Yandios ja ka siuku i jniñu taꞌu ley Moisés un, nusa ti ni ka xndoo i maa Cristo Jesús, chi ni ka skexiko i jnuꞌun ja kundaꞌu ini Yandios nuu i, ja ni taji ya Cristo ni kii ya, ti ni jiꞌi ya ja kuu tendɨꞌɨ yo naa yo. Ti ni tu kendo ndaa yɨvɨ un nuu Yandios nu na kandixia i ɨnga jnuꞌun sɨɨn ja tu kejnaꞌan jiin maa jnuꞌun Cristo Jesús. cq?&Ti niꞌin kaꞌan tuku ri ɨnga jnuꞌun nuu taka chaa ja ka jantaꞌu da ɨɨn seña nuu yɨkɨ kuñu da, ja ka ndoꞌo ini da ja kendo ndoo da nuu Yandios ja siaꞌan saꞌa da. Ko na kachi ri ja nu siaꞌan na siuku da ɨɨn jnuꞌun un, ti iyo ichi da ja na siuku da tendɨ kuɨtɨ ja kaꞌan nuu ley un. Chi nu na siuku ndɨꞌɨ da jnuꞌun ley Moisés, ti kendo ndaa da nuu Yandios. Ko nu tu siuku ndɨꞌɨ da jnuꞌun un, ni tu kendo ndoo kuɨtɨ da nuu Yandios. z{~~}H|{z'xxvuatssrrp@oVn\m`lCkjii hgfe ba`_?]][ZZAYWVTKTSRoQQPPONMLLQKJIkH?FEDCCA @?t>b=t< ;F:W9%877`5{4132/10/.T,*'%$w##T"!  st-r<S Q Z p PN4{]y Ti nɨnɨ na ndututu yo naa yo ja na chiñuꞌun yo ya, ti koto kaka yata yo nanu ka saꞌa sava i. Suꞌva viꞌi ga na kuaꞌa jnundee ini nuu jnaꞌan yo, ti siukan saꞌa yo, chi ja ka jini yo ja kuan kuyajni kɨvɨ kaꞌnu ga nuu ndenda ya. 1\[ Ti na nakani ini yo nasa kuaꞌa yo jnundee ini nuu ñani jnaꞌan yo ja ka kundaꞌu ini jnaꞌan yo, ja suni kandixia i Jesús, ti na saꞌa yo niña jniñu vaꞌa. ^[5 Ja yukan kuu ja na niꞌin ndaa yo jnuꞌun kaꞌan yo, ja ka ndiyo ini yo niꞌin yo taꞌu nuu Yandios. Ti tu nakaka yata yo, chi suꞌva na siuku ndaa kuɨtɨ yo taka jnuꞌun ni chisojnuꞌun ya nuu yo. JZ  Ti sɨkɨ jniñu ñaꞌnu ja ni saꞌa Jesús ja ni jiꞌi ya jaꞌa yo, ti ni nduu ya sutu kuñaꞌnu nuu yo, ti na ko ndoꞌo ndaa ini yo maa ya ja nuu kancha Yandios kaꞌan yo jiin ya, chi ñukuu ndaa ini yo ja kuantaꞌu ya yoꞌo. Chi ni sandoo Jesús inijnuni yo nava tukaa kuñukuu ini yo ja jnaꞌnu ndatu yo jiin kuachi yo. Ti suni sɨkɨ jniñu ni saꞌa Jesús ni sandoo ya yoꞌo, ti ni ka jaꞌa yo jandaa yukan nu ni ka janducha yo. gYG Ti Jesús kuu sutu kuñaꞌnu xaan ga ja jito vaꞌa ya yoꞌo, ja ka kuu yo seꞌe Yandios. ~Xu Ja yukan ni jiña ya ɨɨn ichi jaa, ɨɨn ichi vaꞌa ga ja na jaa yo ti kuncha yo ja kuu saa ni, chi na ni jiꞌi ya ti ni teꞌnde saꞌma yɨndaka ja jasɨ veꞌe ii xaan ga ini veꞌe ii un, nuu ni kɨvɨ maa ɨɨn ni sutu kuñaꞌnu nación Israel. Ko vijna sɨkɨ ja ni jiꞌi Jesús, ti ni jiña ya ichi ja na kɨvɨ yo nuu ii xaan ga nuu kancha maa Yandios. Chi jandaa ndixia kuu ja kɨvɨkoyo yo kaꞌan yo jiin ya, ti ansu nɨnɨ maa ɨɨn ni sutu ni ka kuñaꞌnu najanaꞌan kɨvɨkoyo. =Ws Ja yukan ñani, ka iyo tuꞌva yo jiin jnuꞌun ndee ini, chi kuu kɨvɨ yo nuu ii xaan nuu kancha maa Yandios. Ti kuu kɨvɨ yo sɨkɨ ja ni jatɨ nɨñɨ Jesús jaꞌa yo. .VU Nusa ti nu ja ni jankaꞌnu ini Yandios nuu kuachi yo, ti tukaa ga iyo ni ɨɨn ja soko ga yo nuu Yandios ja kuu nuu kuachi yo. Ni nuña ichi kɨvɨ yo nuu Yandios )UK Yukan ti kaꞌan tuku ya: Ruꞌu kuu ja kundaꞌu ini nuu i,
ti kuankaꞌnu ini ri nuu taka kuachi i jiin taka jniñu kueꞌe ni ka saꞌa i. Ni kachi ya. fTE Suꞌva koo jniñu jaa ja saꞌa ri jiin yɨvɨ undi na jaa kɨvɨ un, kachi Jitoꞌo.Na saꞌa ri ja na nukuꞌun inijnuni i ley ri. Ti na saꞌa ri ja na kundio ini i kuandatu i nuu jnuꞌun yoso nuu ley ri. dSA Ti maa Espíritu Santo, suni ni kaꞌan kaji ya jnuꞌun un, chi xnakan ni kachi ya: R Chi ja ni soko ya maa ya ɨɨn jinu ni, ti jiin yukan ni siuku ndaa kuɨtɨ ya ja kuu saa ni ja na kendo ndaa yɨvɨ nuu Yandios. ]Q3 Ti yukan kundatu ya vijna, undi kɨvɨ na kundee ya jiin taka ja ka jito uꞌu ya. fPE Ko sutu jaa ja kuu maa Cristo Jesús, chi ɨɨn jinu ni ni soko ya maa ya nuu kuachi yo ja kuu saa ni. Ni sino ndɨꞌɨ ya jniñu un, ti sa ni ndaa ya nu andɨvɨ nuu kancha ya ndaꞌa kuaꞌa Yandios ja kuñaꞌnu ya. 4Oa Ti taka sutu yukan, chi ndɨ kɨvɨ ni ka sajniñu da nuu Yandios, ti taka ni jinu ni ka jaꞌni da kuɨtɨ ka soko da. Ti taka un tu kuu kuɨtɨ kenchaa kuachi yo. 3N_ Ti sɨkɨ yukan ni siuku ndaa kuɨtɨ Cristo Jesús jniñu ni tatu Yandios nuu ya nava na ndɨvɨkoyo yo jiin Yandios. Ti jniñu ja ni saꞌa Cristo Jesús kuu ja ni soko ya yɨkɨ kuñu maa ya ɨɨn ni jinu ja kuu saa ni. Ti jiin jniñu ñaꞌnu un ni ka kendo ndoo yo ja nduu yo yɨvɨ Yandios. M5 Yukan ti ni kaꞌan tuku ya: “Ko ndeꞌe ni, jaꞌa kancha na, ti iyo na ja na siuku ndaa kuɨtɨ na jniñu ja jajnaꞌan ini maa ni, Tata na Yandios.” Ti ja ni kaꞌan ya siukan ni saꞌa ya ja na jankuɨñɨ ja ka soko i taka kuɨtɨ, chi ni kachi ya ja soko ya maa ya. sL_ Ti xnakan ni kaꞌan ya ja ansu nɨnɨ ni jajnaꞌan ini Yandios ja ni ka soko i kuɨtɨ, jiin na ni ka soko i ndajniñu ja kuu nuu ya, ni ja kaꞌma i kuɨtɨ ja soko i ja na kenchaa kuachi i, vasu siukan ni taꞌu ley jniñu. xKi Ja yukan kuu ja ni kachi na jiin ni: “Ko ndeꞌe ni, jaꞌa kancha na, ti iyo na ja na siuku ndaa kuɨtɨ na jniñu ja kusɨɨ ini maa ni, Tata na Yandios.Chi siaꞌan ja yoso jnuꞌun un sɨkɨ na nuu tutu ii.” Ni kachi Jesús. J+ Chi tu ni jajnaꞌan ini ni ja ni ka jaꞌma i kuɨtɨ ja soko i tɨ, xi ja soko i savaꞌni ga ɨnga ndajniñu ja na kenchaa i kuachi i. 2I] Ja yukan kuu ja na ni kii Cristo nuu ñuyɨvɨ, ti ni kaꞌan ya jiin Yandios:Ja ni ka soko yɨvɨ kuɨtɨ, jiin ja ni ka soko i ndajniñu ja kuu taꞌu nuu ni.Ko ansu nɨnɨ taka ndajniñu ja ni ka soko i un kuni ni.Chi ni jaꞌa ni yɨkɨ kuñu maa na ja na soko na nuu ni. `H9 Chi nɨñɨ xndɨkɨ un jiin nɨñɨ ndixiꞌyu un, tu kuu kuɨtɨ kenchaa kuachi yo. UG# chi taka i ni ka soko kuɨtɨ ja taka kuiya, ja ka nukuꞌun ini kuachi i. F Chi tu ni kuu saꞌa ley un ɨɨn jinu ni ja na kendo ndaa i nuu Yandios. Chi nu ni ka siuku ndaa kuɨtɨ i ley un, ti va tukaa kuɨtɨ siin i ja soko i kuɨtɨ ja kuu nuu kuachi i ja kuu ɨɨn jinu ni ja na kendo ndaa i nuu Yandios, ti taka yɨvɨ ja kuni chiñuꞌun Yandios tukaa kankuachi kuachi un sɨkɨ i jiin inijnuni i. Ko nu tu ni kuu siaꞌan jiin ley janaꞌan un, 3C_ Ti siaꞌan nanu ka jiꞌi yɨvɨ ɨɨn jinu ni, ti suni siaꞌan kii juicio ja xndichi Yandios i, ja na saꞌa ndaa ya taka jniñu ni ka saꞌa i nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, B# Chi nu ni saꞌa Cristo siaꞌan nanu ni ka saꞌa sutu ni ka kuñaꞌnu ga nuu nación Israel un, ti va taka kuiya soko ya maa ya ja na kuū ya, undi na ni jankoo ñuyɨvɨ ti undi vijna ja kenchaa ya kuachi. Ti tuu, chi kɨvɨ ja kuan ndɨꞌɨ jaꞌa ni kenda ndijin ya ɨɨn jinu ni ja kuu saa ni, ti ni soko ya maa ya ja ni kenchaa ya kuachi yo, ja tukaa ga kuñaꞌnu kuachi un sɨkɨ yo. rA] Ti maa sutu Israel ka kuñaꞌnu ga un ni ka kɨvɨ da naa kuiya ini veꞌe ii ja soko da nɨñɨ kuɨtɨ. Ko Cristo tu ni saꞌa ya siukan, ja soko ya maa ya tɨjnɨ jinu, chi ɨɨn jinu ni ni soko ya maa ya ja kuu tendɨꞌɨ yo. "@= Ti Cristo chi tu ni kɨvɨ ya nuu ɨɨn veꞌe ii ja ni saꞌa yɨvɨ, ja na saꞌa ya ɨɨn jniñu nanu ka saꞌa da ini veꞌe ii un najanaꞌan un. Chi jniñu janaꞌan un ni stuu ndaa ɨnga jniñu ñaꞌnu ga ja ni saꞌa Cristo, ti jiin yukan ni ka kendo ndaa yo nuu Yandios. Ti sɨkɨ jniñu ñaꞌnu un, ja ni kɨvɨ Cristo andɨvɨ nuu kancha Yandios, ti yukan kancha ya kaꞌan ya jaꞌa yo naa yo. '?G Ti ja nava ni iyo jnuꞌun janaꞌan un, ti taka ndajniñu ni ka jajniñu da ini veꞌe ii, ja ni ndundoo jiin nɨñɨ kuɨtɨ un, tu ni ka nduu nava kaa nuu maa andɨvɨ. Chi ja na nduu nava kaa nuu andɨvɨ, ti nandɨꞌɨ un ɨɨn jniñu kanuu ga ja kuu taka jniñu ni kuu un. > Ti ja sɨkɨ jnuꞌun janaꞌan un, ja yajni ndɨꞌɨ, chi kaꞌan ndaa ley Yandios ja na ndundoo jiin nɨñɨ kuɨtɨ. Chi nu tu katɨ nɨñɨ kuɨtɨ un, ti tu kuu kuankaꞌnu ini Yandios nuu kuachi yɨvɨ un. Ni nasoko Cristo maa ya ja ni kenchaa ya kuachi yo =9 Ti suni ni joso Moisés nɨñɨ un ini veꞌe ii ja ni kuu jiin ñɨɨ, jiin sɨkɨ taka ndajniñu ja ka jajniñu da ja ni ka chiñuꞌun da Yandios. <y Ti ni kachi Moisés: “Jaꞌa kuu nɨñɨ ja kuaꞌa jandaa sɨkɨ jniñu ni saꞌa Yandios jiin yo”, ni kachi da. ?;w Chi na ni kaꞌan Moisés nava ni iyo jnuꞌun yoso nuu ley un nuu ndɨꞌɨ nación Israel, ti ni kiꞌin da nɨñɨ chelu un jiin nɨñɨ ndixiꞌyu, sakanuu da jiin nducha, ti kiꞌin da ixi kuaꞌa, jiin yuku hisopo ti joso yuyu da nɨñɨ un sɨkɨ tutu ley Yandios jiin sɨkɨ tendɨꞌɨ yɨvɨ naa i. %:C Ti ja sɨkɨ jnuꞌun janaꞌan un, suni ni ka jiꞌi kuɨtɨ, ti ni ka jatɨ tɨ nɨñɨ tɨ, ja jiin yukan ni kundaa nava kaꞌan jnuꞌun janaꞌan un. w9g Ko nu ni chaku ga yɨvɨ xiin tutu un, ti changa ga kuajniñu, chi undi nu ja ni jiꞌi da, ti sa kuajniñu. S8 Chi jini yo ja ka iyo yɨvɨ ka saꞌa ɨɨn jniñu ja ka kaꞌan sɨkɨ yaji ja kuu seꞌe i, ti nijniñu un undi nu ni jiꞌi yɨvɨ xiin ñuꞌun un. Ti nu iyo ɨɨn jnuꞌun, jini yo ja nu ɨɨn chaa na saꞌa da ɨɨn tutu ja kaꞌan ja kuaꞌa da taꞌu seꞌe da, ti undi nuu ni jiꞌi da, sa niꞌin jniñu tutu un. 7 Ti sɨkɨ jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Cristo ja ni jiꞌi ya, yukan kuu ja ndisojniñu ya nava ni iyo jnuꞌun jaa ja kancha ya maꞌñu sava jiin yo ja kuu nuu Yandios. Chi na ni jiꞌi ya ni chunaa ya taka kuachi yɨvɨ nava ni iyo jnuꞌun janaꞌan ja ni jaꞌa Yandios nuu Moisés. Ti jiin jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Cristo na ni jiꞌi ya ni jaꞌa ya jandaa ja ni siuku ndaa kuɨtɨ ya jnuꞌun Yandios yukan nuu taka yɨvɨ ja kana ya, ti jnuꞌun un kuu ja kuaꞌa ya taꞌu nuu yɨvɨ un ja kuu saa ni. 6 ¿Nu siaꞌan ni iyo, ti ansu ii ga nɨñɨ Cristo nu? Jandaa kuu ja ii ga, ko maa Espíritu ni chindee ja na siuku ndaa kuɨtɨ ya jniñu un, ti siaꞌan ni saꞌa Espíritu, chi ɨɨn ni kuu Espíritu jiin Cristo ja kuu saa ni. Ti jnuꞌun janaꞌan un ni jajniñu nɨñɨ taka kuɨtɨ. Ko kuñaꞌnu xaan ga jniñu ni saꞌa maa Cristo jiin nɨñɨ ya ja ni jatɨ ya na ni jiꞌi ya, chi jiin jniñu ñaꞌnu un ni sandoo Cristo yoꞌo naa yo nava tukaa kuncha kuachi yo jiin inijnuni yo, nava yukan na ti tukaa kundiyo ini yo ja saꞌa yo jniñu kueꞌe, ja sasɨɨn yo maa yo nuu Yandios, ti naa yo. Chi suꞌva ɨɨn jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Cristo. Yukan saꞌa ja nɨnɨ na kundiyo ini yo saꞌa yo mani jniñu ja kuu nuu maa Yandios, chi maa ni ya kuu Ya chaku. Z5- Ti ja na nundoo yɨvɨ un ni ka soko da nɨñɨ xndɨkɨ jiin nɨñɨ ndixiꞌyu, jiin chelu kuachi ja na kayu nuu altar un, kiꞌin da yaa un ti joso da sɨkɨ yɨvɨ ja na ndundoo i. Yukan na ti ndundoo tuku i ja chiñuꞌun i Yandios. Chi nava na ndundoo yɨvɨ un ti ka soko da nɨñɨ xndɨkɨ jiin nɨñɨ ndixiꞌyu, ti yaa chelu kuachi ja ni kayu nuu altar kuu ja joso da nuu taka yɨvɨ ja na ndundoo i, ti siukan ndundoo tuku i ja chiñuꞌun i Yandios. 4{ Ti ja ni kɨvɨ ya nuu andɨvɨ nuu kancha Yandios nuu ii xaan ga, tu ni soko ya nɨñɨ ndixiꞌyu xi nɨñɨ chelu, chi ni jatɨ ya nɨñɨ maa ya na ni jiꞌi ya. Ti jniñu ñaꞌnu ni saꞌa ya un ni kuu ɨɨn jinu ni ja kuu saa ni, ja ni soko ya maa ya nuu Yandios ja sɨkɨ yo, ti sa ni kɨvɨ ya andɨvɨ. Ti siaꞌan ni nama ya yoꞌo ja na kuchaku yo ja kuu saa ni. k3O Ti vijna chi ja ni kii Cristo, ti maa ya kuu sutu kuñaꞌnu xaan ga, chi ndiso ya ɨɨn jniñu ñaꞌnu, ti ni niꞌin ya ja taka ja kuni kuaꞌa Yandios nuu yo. Ti maa ya kuu sutu nuu veꞌe ii ga undi andɨvɨ ja kuñaꞌnu ga ti vaꞌa ga, ansu veꞌe ii janaꞌan, chi ansu jiin ndaꞌa yɨvɨ ni kuu ja kachi yo ja nanu ñuyɨvɨ jaꞌa kuu. y2k Chi taka ja ni ka saꞌa i ini veꞌe ii janaꞌan un, ni kuu ja sɨkɨ yɨkɨ kuñu yo, nasa kaji yo, nasa koꞌo yo, nasa ndundoo yo. Ti ni jajniñu yukan undi ni kii Cristo jiin ɨɨn jniñu ñaꞌnu ga, ja undi sa ti tukaa ga ni siin. ?1w Chi taka yukan kuu ja xnaꞌan nuu yo nasa kuu kɨvɨ vijna. Chi taka i ni ka soko ndajniñu ja kuu taꞌu jiin kuɨtɨ nuu Yandios, vasu tu ni kuu sandoo ɨɨn jinu ni inijnuni i. (0I Ti jiin jnuꞌun un ni xnaꞌan Espíritu Santo ja na ni iyo ga veꞌe ii nuu ñuyɨvɨ janaꞌan, ti tu iyo jnuꞌun ja kɨvɨkoyo yɨvɨ nuu ii xaan ga un. z/m Ko ɨnga veꞌe ii xaan ga un, tu kuu kɨvɨ savaꞌa ni ga sutu xi savaꞌa ni ga yɨvɨ. Chi maa ɨɨn ni sutu kuñaꞌnu ga un kuu ja kɨvɨ ɨɨn vanuxi ni jinu ja kuu nɨ kuiya. Ti suni tu kuu kɨvɨ da nu tu iyo nɨñɨ kuɨtɨ ja soko ja nuu Yandios ja kuu nuu kuachi maa da jiin nuu kuachi yɨvɨ ni ka saꞌa naa i, ja tu ni ka jini i ja ni kuu ɨɨn kuachi. .y Ti na ni jinu taka un, ti nuu nuu ni ka kɨvɨ taka sutu ini veꞌe un ja ka saꞌa jniñu da ja ka kuu da sutu. F- Ti sɨkɨ jajnu un kanchuku uu nuu ángel ka iyo ndijin ja ka xnaꞌan ja yukan kancha maa Yandios kuñaꞌnu. Ti jiin ndijin i un ka jasɨ i nuu nɨñɨ kuɨtɨ kanchuku yuyu sɨkɨ jajnu un, ja yukan ni kuu nuu ni iyo jnuꞌun kaꞌnu ini Yandios nuu yɨvɨ. Siaꞌan ni kuu ko vijna tukaa kaꞌan yo jnuꞌun un. a,; Ti ini yukan ni iyo ɨɨn altar niña oro, nuu kayu suxia kutu vixi. Ti suni ni iyo ɨɨn jajnu nuu kañuꞌun ley ni jaꞌa Yandios nuu Moisés, ti nɨ tuꞌu sɨkɨ jajnu un ni ka nakuaka i niña oro, ti ini jajnu un kande ɨɨn tɨndoꞌo ja ñuꞌun ɨɨn nuu staa ii nani maná ja kuni kaꞌan staa ni kii undi nuu andɨvɨ. Ti suni yukan kande yujnu sutu ni kuñaꞌnu ni nani Aarón ja ni nenenduu yuku i, jiin laja yuu nuu yoso ley ni jaꞌa Yandios nuu Moisés. \+1 Ti ni iyo ɨɨn saꞌma ndita ja sasɨɨn ɨnga veꞌe ja nani veꞌe ii xaan ga. U*# Ti ni ka saꞌa i ɨɨn veꞌe ii ja ni ka saꞌa i jiin ñɨɨ, ti ni iyo uu veꞌe. Ti ini ɨɨn veꞌe ja nani veꞌe ii, ni kundichi ɨɨn candelero oro, jiin mesa oro ni kunchuku staa stila ii nuu. )  Ti jnuꞌun najanaꞌan un ni taꞌu ndaa jniñu nasa chiñuꞌun yɨvɨ Yandios, jiin nasa koo seꞌe ii nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. .(U Ti ja ni kaꞌan ya ja kuaꞌa ya ɨɨn jniñu jaa, kuni kaꞌan un ja tukaa kuajniñu jnuꞌun ja ni jaꞌa ya undi najanaꞌan. Ja yukan na ti jini yo ja ɨɨn ja ni ku tuꞌu, tukaa kuaniñu. Yukan chaku ini yo ja kuan kuyajni naa. Nasa ni ka chiñuꞌun yɨvɨ Yandios janaꞌank'O Ti sɨkɨ jniñu jaa un kuu ja kuan kaꞌnu ini ri nuu kuachi i, ti tukaa ga ndaku niꞌin ri kuachi un, chi maa ri kuu Jitoꞌo Yandios.Ti tukaa kankuachi ri ri sɨkɨ i ja sɨkɨ jniñu ndevaꞌa un. Ni kachi Yandios. V&% Ti yɨvɨ un tukaa nɨnɨ kuu ja na xndaku nuu jnaꞌan i ja nau kuu maa Jitoꞌo Yandios.Chi tendɨꞌɨ yɨvɨ un kuni ndaa i ja kuu ri Jitoꞌo, vasu kuu yɨvɨ kuachi xi yɨvɨ ñaꞌnu ga. P% Nusa ti suꞌva na koo jniñu nasaꞌa ri jiin yɨvɨ Israel vijna, undi na jaa kɨvɨ un.Ti jaꞌa kuu jniñu, kachi Jitoꞌo Yandios.Saꞌa ri ja na nukuꞌun inijnuni i ley ri, ti na saꞌa ri ja na kuñukuu ini i ti na kuandatu i nuu.Yukan na ti kuu ri Yandios nuu taka i, ti maa i nduu yɨvɨ maa ri. j$M Ti tukaa koo nanu ni iyo jniñu ja ni saꞌa ri jiin taka tata i janaꞌan Israel na janaꞌan na ni keniꞌin ri yɨvɨ un nuu nación Egipto.Ko tu ni ka siuku vaꞌa taka i jiin jniñu yoso nuu ley ni jaꞌa ri. #chi yɨvɨ Israel un tu ni ka siuku ndaa kuɨtɨ i jiin jniñu yoso nuu ley un. Chi ni kaꞌan Yandios jiin i nanu kachi tutu ii ya:Kii kɨvɨ ja na nasaꞌa ri ɨɨn tratu jaa jiin yɨvɨ ñuu Israel jiin yɨvɨ ñuu Judá, kachi Jitoꞌyo Yandios. "5Chi ley ja kuu jniñu ni jaꞌa Yandios nuu Moisés, nu ni siuku ndaa kuɨtɨ ni kuu, ti tukaa kanuu ja koo ɨnga jniñu, ko tu ni kuu siukan, q![Ko vijna chi saꞌa Cristo jniñu ñaꞌnu xaan ga ansu ja ni ka saꞌa taka sutu un, chi ndiso ya jniñu nava iyo ɨɨn jniñu jaa ja vaꞌa xaan ga, chi jniñu un kuu jnuꞌun kaꞌnu ga ja ni chisojnuꞌun Yandios ja saꞌa ya. yTi jniñu ja ka saꞌa sutu Israel un, tu kejnaꞌan ɨɨn nuu jiin jniñu ñaꞌnu ga ja saꞌa maa Yandios, Ya kancha andɨvɨ. Yukan so ka natejnaꞌan da ja ka ndaku ini maa da nasa kuu nava ni xndaku Yandios nuu da. Ti siaꞌan kuu chi jini ndaa yo ja Yandios ni xndaku nuu Moisés na kɨvɨ ni kejaꞌa saꞌa da veꞌe nii najanaꞌan xaan, ti ni kachi ya: “Vaꞌa koto nchaa ra nasa saꞌa ra taka jniñu nava kaa taka ja ni xnaꞌan ri nuu ra undi xini yuku un”, ni kachi Yandios jiin da. $AKo sa ti ni kuncha ga Jesús nuu ñuyɨvɨ jaꞌa niku, ti va tujaꞌi kuu ya sutu, chi ni ka iyo ga sutu ja ka soko da kuɨtɨ nava kaꞌan ley Moisés. [/Ti taka sutu ka kuñaꞌnu un ni jani Yandios ja na soko da ndajniñu jiin kuɨtɨ ja kuu taꞌu nuu Yandios. Ja siaꞌan kuu ja Cristo Jesús suni iyo naꞌiin ja ni soko ya nuu Yandios, chi maa ya kuu sutu. taTi vijna kuu ya sutu undi andɨvɨ nuu junukuachi ya jaꞌa yo nuu maa veꞌe ii nuu Yandios. Ti maa Jitoꞌo Yandios ni saꞌa veꞌe ii un, ansu ɨɨn ɨɨn yɨvɨ, chi tu kaa un nanu kaa veꞌe ii janaꞌan ja ni ka saꞌa yɨvɨ. s aƗɨn ti jnuꞌun kanuu ga ja ni kaꞌan ri un kuu jaꞌa: ka ñavaꞌa yo ɨɨn sutu kuñaꞌnu nanu ni kaꞌan ri, ti kuñaꞌnu ya nuu andɨvɨ, chi kancha ya xiin Yandios nuu taꞌu maa Yandios jniñu kuñaꞌnu ga undi andɨvɨ. 6eChi jiin ley ni jaꞌa Yandios nuu Moisés, ni ka nukuɨñɨ taka sutu ka kuñaꞌnu nuu yɨvɨ vasu ni ka saꞌa da kuachi, ti sɨkɨ un tu ni kuu ja siuku ndaa kuɨtɨ da. Yukan ti kuee ga ti ni kaꞌan Yandios. Ti jiin jnuꞌun ni kaꞌan ya yukan, ni jani ya Seꞌe ya ja na kuu ya sutu kuñaꞌnu ga, chi maa ɨɨn ni ya ni siuku ndaa kuɨtɨ ja kuu saa ni. Kaꞌan Jesús jaꞌa yo nuu Yandios ja iyo ɨɨn jniñu jaa(ITi maa ya tu nandɨꞌɨ ya ja saꞌa ya nanu ni ka saꞌa taka sutu ni ka kuñaꞌnu Israel janaꞌan, ja ni ka kɨvɨ da ni ka soko da kuɨtɨ ja kuu nuu kuachi maa da xnakan, ti ni ka soko da kuɨtɨ nuu kuachi yɨvɨ naa i. Chi ɨɨn jinu ni soko ya maa ya jaꞌa yo ja kuu saa ni. =sJa siaꞌan kuu ja ɨɨn sutu kuñaꞌnu xaan kuu Jesús ja ndiso jniñu ya nuu yo. Chi sutu ii kuu ya, ti tu iyo ni ɨɨn kuachi nuu ya, iyo ndoo kuɨtɨ ya, ti tu yɨꞌɨ ya jiin yɨvɨ ka saꞌa kuachi, chi kuñaꞌnu xaan ga ya ja kuu taka ga jniñu ñaꞌnu, undi nuu maa andɨvɨ kuñaꞌnu ya. `9Ja yukan kuu ja ndiso jniñu ya ja na nama ya yɨvɨ ja na kuchaku i ja kuu saa ni nu na natuꞌva i nuu Yandios sɨkɨ jniñu ni saꞌa Cristo. Chi chaku ya siaꞌan ni ti kaꞌan ndaꞌu ya jaꞌa i nuu Yandios. =sJa yukan kuu ja taka sutu un ni ka jiꞌi da, ko vijna maa Jesús tu kuú kuɨtɨ ya, ti kuñɨɨ ya ja kuu saa ni. Ti taka jniñu saꞌa ya tu naa, vanuxia chaku ya siaꞌan ni. ykTi taka ga sutu un, chi ni ka iyo kuaꞌa da, ko taka da ni ka jiꞌi, ti tu ni kuu kuñɨɨ da ja kuu saa ni. A{Ti sɨkɨ jnuꞌun ni kaꞌan Yandios un, ni kenda ɨɨn jniñu vaꞌa ga ti ansu maa ley janaꞌan, chi maa Jesús ni siuku ndaa kuɨtɨ ya jnuꞌun teyɨɨ ni kaꞌan Yandios. EChi taka chaa un, tu ni kachi maa Yandios ja na kuu da sutu. Chi nɨnɨ ja kuu maa Jesús ni kaꞌan kaji Yandios ja na kuu ya sutu, chi kaꞌan nuu tutu ii:Ni chisojnuꞌun teyɨɨ Jitoꞌo Yandios, ti tu nakaka yata kuɨtɨ ini ya.Kuu ra sutu ja kuu saa ni, nanu ni kuu sutu Melquisedec. Ni kachi tutu. A}Ja yukan ni kaꞌan ndaa Yandios ja Jesús kuu sutu yo. eCChi ley ni jaꞌa ya nuu Moisés, tu ni siuku ndaa kuɨtɨ un ja kendo ndaa yɨvɨ nuu Yandios. Ko vijna iyo ɨɨn jnuꞌun ndee ini jiin jnuꞌun kaꞌan ɨnga sutu un, chi jiin jnuꞌun un kuyajni yo nuu maa Yandios. Ti jniñu ni taꞌu ley janaꞌan ja kuu taka sutu, chi ni naa vijna, chi tu ni niꞌin jniñu ja kendo ja kuu saa ni. Chi sɨkɨ maa Jesús kaꞌan Yandios nuu tutu ii ya:Kuu ra sutu ja kuu saa ni, nanu sutu Melquisedec. Ni kachi tutu. RTi tu ni kuu ya sutu ja ni ka kaku nuu jnaꞌan Leví nava ni kaꞌan ley janaꞌan, chi maa ya kuu sutu sɨkɨ ja ndiso ya ɨɨn jniñu ñaꞌnu ja na kuchaku ya ja kuu saa ni, ti tu naa kuɨtɨ ya. {oTi sɨkɨ yukan jini vaꞌa yo ja Cristo ni nukuɨñɨ ya ja kuu ya ɨnga nuu sutu nanu ni kuu Melquisedec.  Chi jini vaꞌa yo ja nuu jnaꞌan Judá ni kaku Jitoꞌo. Ti sɨkɨ jnaꞌan un tu ni kaꞌan kuɨtɨ Moisés ja ni ka kuu i sutu. | q Nusa ti ni sama ndixia ley yukan, chi kaꞌan nuu tutu ii Yandios ja Jitoꞌo Jesús ni kuu ɨnga nuu sutu, ti ni kaku ya nuu ɨnga jnaꞌan da janaꞌan, ti nuu jnaꞌan da un ni kaku ya un, ni ɨɨn kuɨtɨ ɨnga sutu tukaa ni ka kenda un. G  Ko nu na nasama ɨnga sutu, ti suni nasama da ley xndaku da. q [ Ti nuu jnaꞌan Leví janaꞌan ni kii sutu Aarón jiin taka sutu ni kikoyo ga. Ti taka da ni ka xnaꞌan ley Yandios nuu yɨvɨ Israel janaꞌan. Sa ti ni kuu saꞌa ndixia da ja kendo ndaa yɨvɨ jiin ley un niku, ti va tukaa kanuu ja na nukuɨñɨ ɨnga nuu sutu ja kuu Aarón jiin taka ga jnaꞌan da. Ti ɨnga nuu sutu un kuu Cristo ja kuu nanu ni kuu Melquisedec. Chi sa ti ni ka siuku ndaa ndɨ kuɨtɨ da jiin taka jnuꞌun un, va ja ni ka kundaa taka yɨvɨ Israel niku. Va tu kanuu ja kii nukuɨñɨ ɨnga sutu nuu jnaꞌan Aarón, ko ja yukan suꞌva ni kii ɨnga sutu nanu ni kii sutu Melquisedec. l Q Chi nuu jnaꞌan da ja ni xnukoo tata yo Abraham janaꞌan ni kuu Leví, ti vasu changa ga kaku da kɨvɨ ni ka ndejnaꞌan Melquisedec jiin Abraham. Ti nanu ja ni jaꞌa Leví uxi nuu ɨɨn ɨɨn un kuu ja ni jaꞌa Abraham. P Ti suni kuu kaꞌan yo ja Leví, chaa ni kiꞌin ɨɨn ɨɨn nuu taka uxi ndajniñu ka ñavaꞌa yɨvɨ, ti suni saꞌa yo ja nuu maa da ni kiꞌin Melquisedec ɨɨn ɨɨn nuu sɨkɨ taka uxi un. Chi ja ni jaꞌa Abraham nuu Melquisedec, ti yukan kuu ja suni ja ni jaꞌa da nuu maa Leví jiin tendɨꞌɨ jnaꞌan da ja kii. 9kTi vijna chi taka sutu ka kiꞌin da ɨɨn ɨɨn nuu sɨkɨ taka uxi ja ka ñavaꞌa yɨvɨ naa i, vasu taka sutu un suni kuū da, ti nasiaꞌa da jniñu da nuu ɨnga chaa. Ti Melquisedec suni ni kiꞌin da, ko ja sɨkɨ maa da chi kaꞌan tutu ii Yandios ja siin jniñu da nanu ja chaku da undi vijna. r]Ti jini vaꞌa yo ja chaa kuñaꞌnu ga kuu ja ni jikantaꞌu nuu Yandios ja kuu ɨɨn chaa nukuu. /Ti Melquisedec vasu tu ni kuu da jnaꞌan Leví janaꞌan, ti vasu siaꞌan, ko ni kiꞌin da ɨɨn ɨɨn nuu sɨkɨ taka uxi ja ni jaꞌa Abraham nuu da. Ti suni ni jikantaꞌu da nuu Yandios ja na chindee ya Abraham, vasu Abraham ni kuu maa chaa ni chisojnuꞌun ya nuu. >uTi ja ka jini yo ja taka uxi ndajniñu ja ka niꞌin yɨvɨ, na kuaꞌa i ɨɨn ɨɨn nuu taka chaa ka kuu sutu, chaa ni ka kuu jnaꞌan Leví najanaꞌan. Ti siaꞌan ni kuu nava kaꞌan ley Moisés. Ti ni ka kiꞌin da nuu yɨvɨ vasu ka kuu i jnaꞌan da, vasu maa ɨɨn ni Abraham ni kuu tata da naa da. ^5Ti kani ini taka ra naa ra nasa ni kuñaꞌnu Melquisedec, ja undi tata yo Abraham najanaꞌan. Suni ni kuñaꞌnu da, ko ni jaꞌa da ɨɨn ɨɨn ndajniñu nuu taka uxi ja ni kenchaa da nuu taka ga rey un. B}Ti tu kaꞌan tutu ii Yandios jnuꞌun sɨkɨ Melquisedec ja ni iyo tata da, ni iyo nana da, ni tu ndenda ni ɨɨn jnaꞌan da janaꞌan. Ti suni tu kaꞌan nuu tutu ii nama ni kaku da, ni nama ni jiꞌi da. Chi ni kuu da sutu nanu kuu Jesús, Seꞌe Yandios, chi ja kuu saa ni ni siin jniñu da ja kuu da sutu. Ti taka uxi ndajniñu ja ni skenchaa Abraham nuu taka rey un, ni jaꞌa da ɨɨn ɨɨn taka yukan nuu sutu Melquisedec. Ti sɨvɨ Melquisedec kuni kaꞌan “Rey ja saꞌa niña jniñu ndaa.” Ti suni nani da rey ñuu Salem, ti jnuꞌun Salem kuni kaꞌan “Rey saꞌa ja na kukuee.” Ti jiin yukan suni nani da: “Rey ni saꞌa ja ni iyo ndee, ni iyo sɨɨ ini yɨvɨ.”  Ti maa Melquisedec ni kuu da rey ñuu Salem, ti ni kuu da sutu nuu Yandios kuñaꞌnu xaan. Ti ni jan nujnaꞌan da Abraham na vendii da nu ni kundee da ni ka kanaa da jiin taka ga rey un, ti jnuꞌun ni jikantaꞌu da nuu Yandios kuu ja na chindee ya Abraham. xiTi kɨvɨ ndixia yo, chi xnakan ni kɨvɨ Jesús ja kaꞌan ya jaꞌa yo. Ti siaꞌan kaꞌan ya, chi ja kuu saa ni ni nduu ya ɨɨn sutu kuñaꞌnu ga, nau ni kuu sutu Melquisedec najanaꞌan. Kuu Jesús sutu nanu ni kuu Melquisedec1~[Ti ka ñukuu ini yo niꞌin yo taꞌu ja kuaꞌa ya nuu yo. Chi jandaa ndixia kuu ja ni jaꞌa ya jnuꞌun un nava tu na tuꞌu ini yo, nanu tu kanda ɨɨn barco nu na chiꞌi kunu yo ancla chii nducha, ti tu skanda barco un nu yɨꞌɨ ancla un. Ti siaꞌan kuu jnuꞌun ni chisojnuꞌun Yandios nuu yo. Chi nu na kukutu ini yo ti kuñukuu ini yo ja kɨvɨ yo nuu kancha ya, nanu ni kɨvɨ sutu kuñaꞌnu un ichi jata saꞌma yɨndaka ini veꞌe ii Yandios. Chi vijna ti yoꞌo ja ka ñukuu ndaa ini yo ya, ti kuu kɨvɨ yo nuu kancha maa ya vijna. &}EJiin yukan chaku vaꞌa ini yo ja tu kuɨtɨ nakani yata ini ya. Ti jandaa kuu yukan chi ni chisojnuꞌun ndaa ya ja siuku ya jnuꞌun ya. Ja yukan kuu ja ni nama ya yoꞌo kɨvɨ na ni ka nakani ini yo, ti ni ka xndoo yo taka jnuꞌun ndevaꞌa nava ni kunchuku yo. Yukan kuu ja ka iyo jnuꞌun ndee ini yo. Ti ka ñukuu ndaa ini yo ja na siuku ya jnuꞌun ya nuu yo, ti na niꞌin yo taꞌu kuaꞌa ya nuu yo. a|;Ti yukan maa Yandios, viꞌi ga kuni ya ja na kenda ndijin ga taka jnuꞌun ni chiso ya, ja tu kuɨtɨ nakani yata ini ya sɨkɨ taka ja ni keyuꞌu ya ja kuaꞌa ya nuu i. Yukan ti ni chisojnuꞌun ya jiin i. {}Ti nu na chisojnuꞌun taka yɨvɨ, ti ndakuniꞌin i sɨvɨ ɨɨn chaa kuñaꞌnu ga ja kuu maa i. Nu iyo ɨɨn jnuꞌun ndajnuꞌun i, ti nu ɨɨn chaa kaꞌan chisojnuꞌun da jiin sɨvɨ Yandios, yukan ti kukuee ni, ti tukaa ga ndajnuꞌun da. jzMTi ni ndatu kuee Abraham kuaꞌa kuiya undi ni niꞌin da nava ni chisojnuꞌun Yandios nuu da. #y?Ti ni kaꞌan ya: “Jandaa ndixia ja vaꞌa xaan na saꞌa ri roꞌo, ti saꞌa ri ja na ndukuaꞌa xaan jnaꞌan ra”, ni kachi Yandios jiin Abraham. dxA Na ni chisojnuꞌun Yandios nuu tata yo Abraham janaꞌan, ti ni ndakuniꞌin ya maa ya ja ni kaꞌan ndaa ya, chi tukaa ga nau ɨnga ndakuniꞌin ya ja kuñaꞌnu ga, chi maa ɨɨn ni ya kuu ja jaꞌa jandaa ya. sw_ Ko tu kaꞌncha ini ra nanu ka saꞌa chaa kuxi un. Suꞌva kukutu ini naa ra ti siin jiin jnuꞌun ndaa Yandios siaꞌan nava ni ka kandixia ndaa sava yɨvɨ, ti ka siuku ndaa i, ti ketaꞌu i nuu Yandios nava ni chiso jnuꞌun ya. .vU Ko ndiyo ini ri ja na chuꞌun ini ra ti siin ra jiin jniñu vaꞌa un undi kɨvɨ na nakuaka Yandios roꞌo, ti sa kuñukuu ini ra ja niꞌin ra taꞌu ra nuu ya. u+ Chi jini vaꞌa yo ja iyo ndaa kuɨtɨ ini Yandios. Ja yukan kuu ja tu naa ini ya taka jniñu vaꞌa ka saꞌa ra, nanu kundaꞌu ini ra ñani jnaꞌan ra, ja suni ka yɨꞌɨ da jiin Cristo, jiin ja ni ka junukuachi ra nuu da, ti siaꞌan siin ra jiin jniñu vaꞌa un. xti Ti sɨkɨ taka roꞌo ñani, vasu kaꞌan ri taka jnuꞌun un jiin ra, ko ñukuu ndaa ini ri ja tu jnaꞌnu ndatu ra. Chi suꞌva ni chindee ya roꞌo jiin taka jniñu ni saꞌa ya ja kuu ra naa ra, ti jiin yukan ketaꞌu ra nuu ya. vseKo nu nakuaꞌa mani iñu jiin ɨnga nuu yuku ndevaꞌa, yukan ti kachi chaa xiin ñuꞌun un ja vaꞌa ga na kayu jiin ndɨꞌɨ ja iyo nuu. Ti suni siukan jnaꞌnu ndatu yɨvɨ nu na nakaka yata i. Jiin jnuꞌun ndee ini ti kundee yo frETi yɨvɨ un kuu i nanu ñuꞌun ja nu kuun sau nuu ti ndɨꞌɨ ni nducha un jiꞌi. Ko nu ni kuvaꞌa itu nuu, ti vaꞌa koo jiin taka chaa ka sajniñu nuu ñuꞌun un. Nu siaꞌan ti kusɨɨ ini Yandios jiin chaa un. .qUTi sɨkɨ yɨvɨ un, nu na nakaka yata i ja tukaa ga kandixia i jnuꞌun Yandios sɨkɨ Cristo, yukan ti tukaa ga kuu nandeokuñɨ i nuu jnuꞌun Yandios ja na nakani ini i nuu kuachi kaꞌnu un, chi kuu un nanu ja kankuachi tuku i jaꞌa Cristo ja tu kuu ya maa Seꞌe Yandios, nanu ja ɨɨn ni kuu i jiin yɨvɨ ja ni ka jatakaa ya nuu nda cruz. Ti sɨkɨ kuachi kaꞌnu un ni ka naa ini i ti tukaa ga ka ñukuu ini i Cristo, ti yukan kuu ja ka yɨsɨkɨnchaa i Yandios nuu taka ga yɨvɨ, chi skata i maa i yaku i nuu chitu un jiin jnuꞌun un. }psTi jnuꞌun Yandios ja kaꞌan sɨkɨ Cristo, ja ni ka nakuni vaꞌa i jnuꞌun un, ti ni ka jini i jniñu ñaꞌnu ga ja ni ka jnaꞌan i naa ni ka kejaꞌa ka kandixia i. Ti taka jniñu ñaꞌnu un na koo kuaꞌa ga ja kuu ɨnga kɨvɨ kii. Chi ka iyo yɨvɨ ja ni ka jinisoꞌo i jnuꞌun Yandios sɨkɨ Cristo. Ti ni ka xndoo ndixia i ichi kueꞌe ni ka jika i un nu ni ka jinisoꞌo i jnuꞌun Yandios sɨkɨ Cristo, chi ni ka nakuni i ja Yandios, Ya kancha andɨvɨ, ni kundaꞌu ini ya maa i. Ti suni ja ni ka niꞌin i Espíritu Santo. *nMKo vijna ti vaꞌa ga ja na xndaku ri tɨjnɨ ga jnuꞌun kanuu ja kuu sɨkɨ Cristo. Ti saꞌa yo yukan nu na kuaꞌa ya jnuꞌun kuchaku nuu yo tɨꞌlɨ ga. *mMTukaa ga nandɨꞌɨ ja na xndaku ri jnuꞌun un nuu ra naa ra, xi sɨkɨ jnuꞌun skuanducha, xi jnuꞌun ja chaa yo ndaꞌa yo xini yɨvɨ, xi jnuꞌun sɨkɨ ja nandoto ndɨyɨ, xi jnuꞌun sɨkɨ ja jnaꞌnu ndatu yɨvɨ ja kuu. Tukaa ga kanuu kuu ja na xndaku ri jnuꞌun un nuu ra. ol YJa yukan kuu ja tukaa kanuu ja xndaku tuku ri jnuꞌun Yandios ja ni ka kutuꞌva ra undi nuu na ni ka kejaꞌa ka kandixia ra Cristo. Ti vijna kanuu ja na kutuꞌva ra ɨnga jnuꞌun sɨkɨ Cristo. Tukaa nandɨꞌɨ ja na xndaku ri ja na nakani ini ra nuu kuachi ra nava tu naa ra. Tukaa ga kanuu xndaku ri ja na kandixia ra jnuꞌun Yandios sɨkɨ Cristo. ekCKo taka ga yɨvɨ ni ka kandixia jnuꞌun Yandios, chi ka iyo tuꞌva inijnuni i, chi ka jitu ini i ti ka skuaꞌa i jnuꞌun ya. Ti sɨkɨ un ni ka jnuu ini i ja sasɨɨn i nau kuu ja vaꞌa ti nau kuu ja kueꞌe.8ji Ti siaꞌan ka kuu ra nanu suchi yɨkɨn, chi tu ka chaku vaꞌa ini ra jnuꞌun Yandios nava ni ka kejaꞌa ka kandixia ra Cristo. Chi tu ka chaku ini ra jnuꞌun kachi Yandios ja tukaa jnaꞌnu ndatu yo sɨkɨ kuachi yo, ti vijna na kaka ndaa yo nava iyo maa ichi ya. Tu ka chaku ini ra jnuꞌun un. 2i] Chi ja ni kunaꞌan ni ka kandixia ri jnuꞌun un, ti ja kuu xndaku ra jnuꞌun Yandios nuu yɨvɨ, ko sɨkɨ ja ndee uun ini ra yukan kuu ja tu ka jitu ini ra, chi sa suꞌva ka kuni ra ja na xndaku tuku yo nuu ra nava ni ka kejaꞌa ra undi nuu. Chi ka kuu ra nanu suchi yɨkɨn ja ka jiꞌi i niña lechu ja tujaꞌi kuu kaji yɨ staa. Siaꞌan ka kuu ra chi tu ka chaku ini ra ja na kutuꞌva ra uu ga jnuꞌun Yandios. 3h_ Ti siaꞌan iyo kuaꞌa jnuꞌun ja kuni xndaku ri nuu ra, ko yɨɨ ja xndaku ndɨꞌɨ ri jnuꞌun un, chi roꞌo naa ra ndee uun ini ra ja tu ka chuꞌun ini ra. 0gY Sɨkɨ yukan ni nakani Yandios maa ya ja na kuu ya maa sutu kuñaꞌnu ga, siaꞌan nanu ni kuu Melquisedec. Na koto yo maa yo ja tu xndoo yo jnuꞌun ni kandixia yo Lf Ti nu ni siuku ndaa kuɨtɨ ya taka jniñu un, ti yukan ni kundaa kuɨtɨ ja maa ya kin nama ya yɨvɨ naa i nu na kandixia ndaa i jnuꞌun ya, ti saꞌa ya ja na kuchaku i naa i ja kuu saa ni. e-Chi vasu maa ya kuu Seꞌe Yandios, ko jiin taka nundoꞌo ni jito ya, yukan ni stuu ndijin ya nuu yo ja yɨñuꞌun ni jandatu ya nuu Yandios. FdTi Cristo, nu ni kuncha ya nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, vasu ni jikantaꞌu ya, ni ndeꞌe ya, ti ni kana jiin koꞌo ya ja ni kaꞌan ndaꞌu ya jiin Yandios, ja na nama ya Seꞌe ya nava tu kuu ya. Ti jandaa kuu ja kuu chajiyo ya Jesús nuu nundoꞌo un niku, ko ni siuku ya nava ni kachi ya ja na kondoꞌo Cristo. }? ~}_{zzy6x{vv`uuRt3sXrrq#onGmkihogfecwbbIa`)__^r]\z['ZWXW USRgQPvON==;:988n76W4p3i2Z100;.-L,**)R(c''3&U%a##".!! " <h6 ,  ] b !(?eZ ETaka ja kutaꞌu yo, ja vaꞌa ja vii iyo, chi vaji andɨvɨ nuu maa Yandios, ya ni saꞌa taka ja jaꞌa nduva ja ka iyo andɨvɨ. Ti jandaa ndixia kuu un, chi maa ya tu nasama kuɨtɨ ini ya nanu nasama nduva un. XY +Roꞌo ñani, koto xndaꞌu ra maa ra naa ra jiin kuachi ja ka jani ini ra un. X /Ti ja ndiyo ini i un, yukan saꞌa ja kejaꞌa kuachi un jiin yɨ. Ti nu ja ni kukutu kuachi un, yukan na ti saꞌa ja jnaꞌnu ndatu yɨvɨ un. xW kChi ja ka ndiyo ini i, yukan saꞌa ja ka kuu ini i ti ka saꞌa i kuachi. Ti yukan kuu jnuꞌun xndoñaꞌan. V  Ko nu tu kundee da jiin nundoꞌo un, ti kuñukuu ini da ja saꞌa da kuachi, ti koto kaꞌan da ja ni skaꞌan Yandios maa da ja na saꞌa da kuachi un. Chi tu kuantaꞌu Yandios kuachi da. Chi maa ya tu skaꞌan ya ni ɨɨn yɨvɨ ja na kinikava i nuu kuachi. U + Kandichi Yandios jiin chaa kandixia, chaa ni yixia ini jiin jnuꞌun ya, chi vasu ni ka jito uꞌu yɨvɨ maa da, ti ni ka jaꞌa i nundoꞌo nuu da. Ko sɨkɨ ja ni kundee da jiin nundoꞌo un, ti naniꞌin taꞌu da ja nduñaꞌnu da, ti kuchaku da ja kuu saa ni. 0T [ Chi nu na kaña ndikandii, ti kuniꞌni, ti ichi yuku un, ti kanakava ita un, vasu vii xaan ni kaa. Suni siaꞌan jnaꞌan ɨɨn chaa riku nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, chi jaa kɨvɨ nuu tukaa kuchaku da nuu ñuyɨvɨ, ti naa taka ndajniñu ni ñavaꞌa da un. Nundoꞌo ka jnaꞌan yɨvɨ ka kandixia gS I Ti taka ñani ka kandixia ja ka kuu da chaa riku, nu ka jito da nundoꞌo ti ka ndundaꞌu da, ti vatuni iyo un, chi vanuxia jaa ɨɨn kɨvɨ ja kee da nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti naa ndajniñu da un nanu naa ɨɨn ita yuku. R  Taka ñani ka kandixia ja ka jito da nundoꞌo, vasu na kendo ndaꞌu da, ko na koo sɨɨ ini da chi ka kuñaꞌnu da jiin Yandios. Q %Chi yɨvɨ ja ka ndoꞌo ɨɨn ka ndoꞌo uu ini i, suni siaꞌan ka ndoꞌo ini i jiin jniñu ka saꞌa i. Yɨvɨ ndaꞌu jiin yɨvɨ riku FP Yɨvɨ yukan koto kani ini i ja kuaꞌa Jitoꞌo ja jikan i. wO iTi nu na kakan ra, ko kanuu ja na kandixia ndaa kuɨtɨ ra ja kuaꞌa ya nava jikan ra, ti koto ndoꞌo ɨɨn ndoꞌo uu ini ra. Chi yɨvɨ ka saꞌa siaꞌan, ka kuu i nanu nducha mar ja ka ndondaa jiin tachi sau, ti ka yaꞌa kuaꞌan. >N wKo nu tu kujnuni ini ra sɨkɨ yukan, ti kakan ra nuu Yandios, ti maa ya na saꞌa ja na nukuꞌun ini ra. Chi kundaꞌu xaan ini ya, ti tu nduxaan ya nuu ra ja ka jikan ra nuu ya. .M WKoto nduniꞌin ini ra sɨkɨ nundoꞌo un, chi yukan saꞌa ja na kundee ra jiin taka jniñu vaꞌa ja kuni Yandios, ti tu kumani ni ɨɨn ja siuku ndaa ra nuu ya. ,L Schi ja ni ka jnaꞌan ra nundoꞌo sɨkɨ ja ka kandixia ra Cristo Jesús, ti ja ni ka jini ra ja yukan saꞌa ja ka kundee ga ini ra ka jika ra nuu ichi Yandios. 'K IÑani, nu na chaa tɨjnɨ nuu nundoꞌo nuu ra naa ra, koto xndiꞌi ini ra. Chi suꞌva saꞌa ra ja ndatu xaan ka kuu ra, ti na kusɨɨ ini ra naa ra, ZJ 1Maa ri kuu Santiago, ti junukuach ri nuu Jitoꞌo Jesús, ya kuu maa Cristo. Ti chaa ri tutu jaꞌa nuu ra naa ra, roꞌo yɨvɨ ka kandixia, ja ka kuu ra jnaꞌan ka yɨꞌɨ jiin ndɨ uxi uu janaꞌan chaa ni kuu tata nación Israel, ja ni ka jichanuu ra nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ. Na kandixia ndaa yo ja kuaꞌa Yandios ndo kakan yo nuu ya oIW Ti maa Yandios na chindee chituu ya roꞌo, ti na kuaꞌa ya ja vaꞌa ja kuu ra. Siukan na koo.iHK Ti kanxiaꞌu ja kuu maa ri nuu taka chaa ka taꞌu jniñu nuu ra, jiin taka ñani ri ja ka kandixia un, ja na sandee ini da naa da. Suni kachi ri ja yɨvɨ ka kandixia ñuu Italia, kachi i ja na sandee ini ra naa ra. G7 Ti kaxnuꞌun ri ja ñani yo Timoteo, ja ni kee da vekaa. Ti nu na chaa yachi da, ti kuajakoyo ndɨnduu ri nuu kanchuku ra ja na nakuni jnaꞌan yo. &FE Ti kaꞌan ndaꞌu ri jiin ra ñani, ja na sakaꞌnu ini ra naa ra sɨkɨ jnuꞌun ni xndaku ri vasu jaku ni jnuꞌun ni chaa ri nuu tutu lulu jaꞌa. KE Ti ñuꞌun ini ri ja Yandios na saꞌa ya ja ɨɨn ni na koo ini ra naa ra ja ka saꞌa ra taka jniñu vaꞌa nava jajnaꞌan ini maa ya. Ti suni ñukuu ini ri ja na saꞌa Yandios ja na kɨvɨkoyo yo jiin mani maa jniñu kusɨɨ ini ya jiin. Ti kuu siuku yo jiin jniñu un, chi maa Cristo Jesús ni kaꞌan ya jaꞌa yo nava na kɨvɨ yo nuu Yandios. Ti na kachi yo ja vii xaan kuñaꞌnu Cristo Jesús ja kuu nɨ kɨvɨ vaji. Ti siaꞌan na koo. _D7 Ti maa Yandios ja jaꞌa ya jnuꞌun ndee ini jiin jnuꞌun sɨɨ ini yoꞌo, ja ni naxndoto ya Jitoꞌo Cristo Jesús nuu ñujiꞌi. Ti ni nduu Jesús nanu ɨɨn pastor kuñaꞌnu ga ja ndito ya yɨvɨ ja ka kuu i nanu rɨɨ ya. Chi jiin nɨñɨ ya ja ni jatɨ ya na ni jiꞌi ya, jiin yukan ni saꞌa kutu ya tratu jaa ja kuu saa ni. PC Ti suni kaꞌan ndaꞌu ri jiin ra ja na kakantaꞌu xaan ra ja kuu ri, nava na kuaꞌa ya jnuꞌun ja yachi na jaa ri nuu kanchuku ra naa ra. Jnuꞌun sandee ini ja kanxiaꞌu da sandɨꞌɨ ni ga =Bs Ti kakantaꞌu naa ra ja kuu ruꞌu naa ri, chi jini inijnuni ri ja tu ka yuji ri jiin jniñu ka ndiso ri. Chi ka kuni kuaꞌa ri ja yɨñuꞌun nuu taka jniñu ka ndiso ri. A  Na xndaku ri nuu ra naa ra ja na kuaꞌa ra ja yɨñuꞌun nuu chaa ka taꞌu jniñu nuu ra. Ti kuandatu ra nuu da, ti koto saniꞌin ini ra nuu jnuꞌun ka xndaku da un. Siaꞌan saꞌa ra naa ra, chi ka ndiso jniñu da ja koto vaꞌa da nasa kunchuku ra. Chi nu vii ka jandatu ra, ti tu ka kukuiꞌya ini da. Chi suꞌva ka kusɨɨ ini da ja nakuaꞌa da jnuꞌun un nuu Yandios sɨkɨ jniñu ka ndiso da. Chi nu na saniꞌin ini ra nuu da, ti va tundo kutuꞌva kuɨtɨ ra jiin jnuꞌun ka xndaku da un. V@% Ti koto naa ini ra ja chindee nuu jnaꞌan ra. Na kuaꞌa nuu i savaꞌni ga ja ka nandɨꞌɨ yɨvɨ. Chi nanu ja ka soko ra nuu Yandios kuu taka jniñu jaꞌa. Ti yukan kuu ja kusɨɨ ini Yandios jiin. k?O Ti ja kuu sɨkɨ jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Cristo Jesús ja kuu yo, nɨnɨ na ndakuniꞌin yo ja kuñaꞌnu ga maa Yandios, chi yukan kuu nanu ja soko yo maa yo nuu ya. Yukan kuaꞌa yo jandaa ja ka yɨꞌɨ yo jiin ya. 9>k Chi ñuyɨvɨ jaꞌa tu kuu ñuu nuu kunchuku yo ja kuu saa ni. Chi suꞌva na kundio ini yo ja kii ɨɨn kɨvɨ, ti ndenda ɨɨn ñuu kaꞌnu ga nuu kuncha yo ja kuu saa ni. r=] Nusa ti tukaa ga kejnaꞌan yo jiin yɨvɨ ka siuku jnuꞌun janaꞌan un, ja tu ni ka kandixia i Cristo. Chi ja noꞌon yo jiin ya ichi jata ñuu un, ti na kondoꞌo yo sɨkɨ ja ni kandixia yo ya siaꞌan nanu ni ka skexiko i ya. < Ti suni siukan ni ndoꞌo nene maa Jesús ichi jata ñuu un nava jiin nɨñɨ maa ya ni sandoo ya yɨvɨ ja ka kuni ndɨvɨ nuu Yandios. =;s Ti maa sutu kuñaꞌnu ga nuu nación Israel, ni ka soko da nɨñɨ kuɨtɨ ini veꞌe ii ga un ja na kenchaa kuachi da, ti yɨkɨ kuñu tɨ ni ka jaꞌma da ichi jata ñuu. :' Ko maa yo, chi ka yɨꞌɨ yo jiin Cristo ja ni soko ya maa ya jaꞌa yo. Ti taka sutu ka soko nanu jnuꞌun ley janaꞌan un, ka soko da ndajniñu ini veꞌe ñɨɨ Israel. Ti tundo kuɨtɨ ja niꞌin da nuu Yandios, chi Cristo kuu ja ni soko ya maa ya ja kuu yoꞌo. $9A Ti koto kandixia ra ɨɨn jnuꞌun ja tu kejnaꞌan jiin maa jnuꞌun Yandios sɨkɨ Cristo. Chi suꞌva na kukutu ini ra jiin mani jnuꞌun ndaa kuɨtɨ ja ka kandixia ra, chi jnuꞌun un kuu ja ni kundaꞌu ini Yandios yoꞌo, sɨkɨ jniñu ni saꞌa Cristo Jesús. Ti jiin jnundee ini Yandios kunchuku ra ñuyɨvɨ jaꞌa, ko ansu jnundee ini Yandios kuu nu na siuku ra jnuꞌun kaꞌan ja iyo ɨɨn nuu ni ndeyu kaji ra naa ra. Ti koto chunsoꞌo ra jnuꞌun un, chi tu chindee un yɨvɨ ja na kunchuku vaꞌa i nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. {8o Ti na kukutu jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Jesús jaꞌa yo, ti ni kendo ndaa kuɨtɨ ja kuu kɨvɨ vijna, ti ja kuu saa ni, chi undi na janaꞌan ja iyo ya, ti ɨɨn ni kuu maa ya vijna. Ti siaꞌan koo ya ja kuu nɨ kɨvɨ vaji, ti tu naa ya. 7  Ti chuꞌun vaꞌa ini naa ra sɨkɨ chaa ni ka xndaku jnuꞌun Yandios nuu ra, chi vii xaan ka jika da nuu ichi Yandios nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti siaꞌan saꞌa ra naa ra nanu ni ka saꞌa chaa un ja ni ka kandixia ndaa kuɨtɨ da jnuꞌun Yandios. Q6 Ja siaꞌan kuu ja iyo jnuꞌun ndee ini jiin yo. Ja yukan kuu kachi yo:Maa Jitoꞌo kuu ya chindee ruꞌu, ti tu koyuꞌu ri savaꞌni ga jniñu ndevaꞌa na saꞌa yɨvɨ sɨkɨ ri. Kachi yo. t5a Koto kundiyo ini ra xuꞌun, chi na kuu sɨɨ ini ra jiin nɨnɨ ja ñavaꞌa ni ra. Chi maa Yandios ni chisojnuꞌun ya ja chindee ya na ni kaꞌan ya: “Tu sia kuɨtɨ ri roꞌo, ni tu xndoo kuɨtɨ ri roꞌo”, ni kachi ya. b4= Ti tendɨꞌɨ yɨvɨ ni ka nandaꞌa, na kuaꞌa ja yɨñuꞌun nuu jnaꞌan i sɨkɨ ja ɨɨn ni ka kuu i, ti koto ma kusɨkɨnchaa jnaꞌan ra. Chi maa Yandios saꞌa ndaa ya kuachi taka yɨvɨ ka saꞌa savaꞌni ga jniñu kueꞌe un jiin yɨkɨ kuñu i, yɨvɨ ja ka yɨsɨkɨnchaa jnaꞌan jiin ɨnga ñasɨꞌɨ xi jiin ɨnga chaa. p3Y Koto naa ini ra ja chindee ra yɨvɨ kaꞌiin vekaa, chi saꞌa ra ja suni yɨndiꞌyu ra jiin i ini vekaa un. Suni koto naa ini ra taka jnaꞌan ra ja ka ndoꞌo i ndaꞌa yɨvɨ, ja suni siukan ndoꞌo maa ra nundoꞌo un. Z2- Koto naa ini ra ja kanuu ja na kuanuu ra veꞌe nuu yɨvɨ jikonuu, chi iyo jinu ja siaꞌan ni ka jaꞌa nuu yɨvɨ veꞌe i, ti tu ka jini i ja maa tajnu Yandios ka kuu ja ni ka jaꞌa nuu i veꞌe nuu un. b1 ? Xndaku ri nuu taka roꞌo ja ka kandixia Cristo ja na siin ra kundaꞌu ini jnaꞌan ra. G0 Siukan na chiñuꞌun yo Yandios naa yo, chi xaan ini ya jiin taka jniñu ndevaꞌa, ti kuu ya nanu ɨɨn ñuꞌun ja xnaa ndɨkuɨtɨ ja tu vaꞌa un. Nasa kendo vaꞌa yo nuu Yandiosk/O Ti taꞌu kuaꞌa ya nuu yo ja na taꞌu yo jniñu jiin ya ja kuu saa ni, ja iyo kutu un. Ja yukan ti na nakuantaꞌu yo nuu ya, na chiñuꞌun yo maa ya, na kuaꞌa yo ja yɨñuꞌun ya, nava na kusɨɨ ini ya jiin yo. /.W Ti ja ni kachi ya ja “ɨɨn ni ga jinu un”, ni chaku ini yo ja chajiyo ya taka ja tu iyo kutu, ti kendo taka ja iyo kutu ja kuu saa ni, chi ja kachi maa ya kuu. \-1 Chi na ni kaꞌan Yandios undi nuu yuku Sinai un, ni nɨꞌɨn ñuyɨvɨ. Ko vijna chi kachi ya: “Ɨɨn ni ga jinu na kɨsɨ ri ñuyɨvɨ ko ansu maa ni ñuyɨvɨ, chi suni taka ja iyo andɨvɨ”, kachi ya. -,S Nusa ti koto ma skexiko ra jnuꞌun kaꞌan ya jiin ra naa ra, chi yɨvɨ tu ni ka jandatu na ni kaꞌan ya jiin i nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, tu ni ka kaku i, chi ni jaꞌa ya nundoꞌo nuu i. Ti xaan ga ko ndoꞌo yo nu tu kuandatu yo nuu ya ja ni taji ya jnuꞌun ya nuu yo undi andɨvɨ. 2+] Ti ja ni ka kɨvɨ ra nuu Jesús, ja maa ya kuu ja ndiso jniñu ɨɨn jnuꞌun jaa un, chi kancha ya maꞌñu sava jiin yo ja kuu nuu Yandios. Ti kaꞌnu ga ɨɨn jniñu ni saꞌa nɨñɨ Jesús ja ni jatɨ ya jaꞌa yo, ansu nɨñɨ chaa janaꞌan ni nani Abel ja ni kaꞌan kuachi nuu Yandios. `*9 Kuu kɨvɨkoyo ra jiin taka yɨvɨ ka kandixia ja ni ka kɨvɨ i nuu ka kututu yɨvɨ ka kandixia ja ka kuu i seꞌe Yandios, chi iyo lista i nuu andɨvɨ. Ti kɨvɨ ra nuu Yandios, ya nasaꞌa ndaa kuachi tendɨꞌɨ yɨvɨ, nuu kanchuku yɨvɨ ni ka jika ndaa ichi Yandios nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, chi vijna ja ni ka ndundoo kuɨtɨ i nuu ya. ) Yukan ni ka jnaꞌan yɨvɨ Israel janaꞌan na ni jaꞌa Yandios ley ya nuu i nuu yuku Sinaí. Ko maa ra naa ra, sɨkɨ ja ka kandixia ra Cristo, kuu kɨvɨkoyo ra nuu maa Yandios ja nani yuku Sión jiin ja nani ñuu nuu kancha maa Yandios chaku jiin ja nani ñuu Jerusalén kande andɨvɨ, nuu kanchuku kuaꞌa xaan mil ángel ti ka kusɨɨ xaan ini i ka kanajaa i Yandios. ( Ti sɨkɨ ja iyo xaan kuu taka ja ni ka jini i, ti undi Moisés suni ni kaꞌan da: “Nɨꞌɨn ri ja yuꞌu ri”, ni kachi da. ='s Ti ni ka yuꞌu xaan i jiin jnuꞌun ni taꞌu ya jniñu nuu i, chi ni kaꞌan ya: “Vasu ɨɨn kuɨtɨ nu na kɨvɨ tɨ yuku jaꞌa, ti kaꞌni ra tɨ jiin yuu”, ni kachi ya. J&  Niꞌin xaan ni tɨvɨ ɨɨn ndɨkɨ, ti ni kaꞌan Yandios jiin ndusu ya. Ti yɨvɨ Israel janaꞌan un ja ni ka jini soꞌo i ja kaꞌan ya, ni ka kandaꞌu i ja tukaa kaꞌan ga ya jiin i. % Ko maa ra naa ra ja ka kandixia ra Cristo, koto jnaꞌan ra nanu ni jnaꞌan yɨvɨ Israel janaꞌan na ni kunchuku i nuu yuku Sinaí. Ti ni ka jini ndijin i ja ni kayu ñuꞌun nuu yuku Sinaí un, ti nuu i ni kuñaa kuɨtɨ, ti ni kee tachi sau xaan. $ Ti taka ra ka jini ja kuee ga, sa ni jini da ja kuaꞌa tata da yaji kutaꞌu da ja kuu da chaa nuu. Ti tukaa ni kuu yukan, chi ni kendo kuiꞌya da ti tukaa ni jaꞌa tata da yaji nuu da. Chi tu ni nijniñu ja ni nakani ini da, vasu ni ndeꞌe da. c#? Ti koto kusɨkɨnchaa jnaꞌan ra ja kiꞌin ra sɨkɨ jnuꞌun sɨɨ ini. Koto kusɨkɨnchaa ra siaꞌan ti skexiko ra jnuꞌun Yandios jiin jniñu kueꞌe un, nanu ni skexiko chaa Israel janaꞌan ja nani Esaú. Chi ja sɨkɨ ɨɨn koꞌo ndeyu ni jikan da nuu ñani da, ti ni sama da yaji da ja ni kuu da chaa nuu nuu tata da, chi Esaú ni kuu chaa nuu. Chi sɨkɨ ja kuu da chaa nuu, ni niꞌin ga da ichi niku. Ko sɨkɨ ɨɨn koꞌo ndeyu ti ni xiko da ndɨꞌɨ un. C" Koto jnaꞌan naa ra nava tu yuji ra ti xndoo ra jnuꞌun vaꞌa ja jaꞌa Yandios. Suꞌva vii vii xndaku nuu jnaꞌan ra nava na kendajiyo ndaa na jiin jnuꞌun Yandios. Ti koto ni ɨɨn ra naa ra nandeokava ini ti stɨvɨ ra nuu jniñu vaꞌa un nanu saꞌa yuku jatu un ja tu jaꞌa jnuꞌun kuaꞌnu itu yo. L! Ti kukutu ini ja na kunchuku mani ra jiin taka yɨvɨ, ja na koo ndoo koo ini ra nuu Yandios. Chi tu kuu kuɨtɨ kɨvɨ ɨɨn yɨvɨ nuu maa Jitoꞌo nu tu xndoo i jniñu kueꞌe saꞌa i. { o Ti kukutu ini ra kaka ndaa ra nuu ichi Yandios nava na kuñɨɨ ra ichi un, ti tukaa kɨvɨ nduu ra jiin kuachi. 1 Ti roꞌo naa ra, koto saꞌa ra nanu ka saꞌa chaa ja ka kuita ii ndaꞌa da ti yijin xini jitɨ da, ja tu ka kundee da jiin nundoꞌo un. !; Ti jandaa ndixia kuu ja tu kusɨɨ ini yo nundoꞌo xaan yo un, chi suꞌva kukuiꞌya ini yo nuu jnaꞌan yo nundoꞌo un. Ko jiin jnuꞌun kuiꞌya ini un ti kutuꞌva yo ja na kaka ndaa yo ichi maa Yandios, ti kukuee kaka sɨɨ yo ichi ya. Koto ma skexiko yo jnuꞌun Yandios -S Ti tata yo ñuyɨvɨ jaꞌa, ni jaꞌa da nundoꞌo yoꞌo ja kuu jaku ni kɨvɨ, nasa ni kuu ini maa da. Ko maa Yandios chi jaꞌa ya ɨɨn nundoꞌo nuu yo nanu kuu un ja vaꞌa ga ja na kendo vaꞌa ga yo nuu ya, chi jiin yukan kuñukuu ini yo ja ndundoo yo nanu iyo ndoo kuɨtɨ maa ya. /W Ti suni tata yo ñuyɨvɨ jaꞌa, suni ni ka jaꞌa da nundoꞌo yoꞌo, ti sa ni ka jandatu yo nuu da. Ti ansu kanuu ga maa Tata yo Yandios ja na kuantaꞌu yo nuu ya ja jaꞌa ya nundoꞌo yoꞌo, ja maa ya kuu ja ni jaꞌa inijnuni yo. Ti suni maa ya saꞌa ja na kuchaku yo ja kuu saa ni. L Chi nu tu kuaꞌa ya jaa kondoꞌo ra, nusa ti kuu ra nanu ɨɨn seꞌe ndaꞌu, ti va ansu seꞌe maa ya kuu ndixia ra nu siaꞌan. Chi taka ja kuu seꞌe ya yukan jaꞌa ya ja na kondoꞌo i. M Nusa ti sandee ini ra naa ra nu na kuaꞌa Yandios nundoꞌo roꞌo, chi saꞌa ya jiin ra nanu saꞌa ɨɨn tata jiin seꞌe da. Chi tu ni ɨɨn seꞌe iyo ja tu kuaꞌa tata i yujnu xii maa i. 'G Chi kundaꞌu ini Jitoꞌo taka yɨvɨ mani ya jiin, ja yukan kuu ja najista ya i.Ti jaꞌa ya nundoꞌo nuu taka yɨvɨ nakiꞌin ya ja kuu seꞌe ya. S Ti xi ja ni ka naa ini ra naa ra ja kaꞌan tutu ii Yandios ja jaꞌa ya jnuꞌun ndee ini, ja ka kuu ra seꞌe ya, ti kachi ya:Seꞌe, koto skexiko ra nundoꞌo jaꞌa Jitoꞌo roꞌo, ja na najista ya roꞌo.Ti koto kukuiꞌya ini ra nu na kaꞌan ya nuu ra, chi siaꞌan ti kuu ndee ini ra kundikun ra ichi ya. @{ Chi changa ga kondoꞌo ra ja kuu ra ja sɨkɨ kuachi.  Ti kani ini naa ra nasa ni tava xaan ini Jesús ja ni ndoꞌo ni nene ya nuu ndaꞌa yɨvɨ ndevaꞌa ja ndevaꞌa kuɨtɨ ni ka saꞌa i jiin ya. Ja yukan na ti koto kuita ini ra ja nandɨꞌɨ ini ra. Ti tu kaka yata ra nuu ichi ya sɨkɨ nundoꞌo. X) Ko nu ñukuu ini yo ja siuku ndaa yo ichi un, ti kuni ja na kandixia ndaa kuɨtɨ yo maa Jesús ti na kuandatu yo jnuꞌun ya. Chi maa ɨɨn ni Jesús ni saꞌa jniñu ñaꞌnu un ja na ketaꞌu yo nuu ya nu na kandixia yo maa ya, ti maa ya na saꞌa ja na siuku ndaa kuɨtɨ yo jnuꞌun kandixia yo. Ti na kundandikun yo Jesús. Na ni kee ya vaji ya andɨvɨ, ni kusɨɨ xaan ini ya, chi ni ndiyo ini ya ja kondoꞌo konene ya ti kuu ya nuu ndaꞌa cruz nava na sinu ya jniñu vaji ya ti nduñaꞌnu ya jiin Yandios. Ja yukan tu ni kukanuu kuɨtɨ ya ja siaꞌan kuu ya, vasu un nu siaꞌan na kuu ɨɨn yɨvɨ ti kutaꞌu i jnuꞌun kanuu. Ti yukan ni nukoo ya ndaꞌa kuaꞌa Yandios ti ni nduñaꞌnu ga ya yukan.  ' Yukan kuu ja ka iyo kuaꞌa yɨvɨ ni ka ñukuu ndaa kuɨtɨ ini nuu jnuꞌun ni kachi Yandios, ti yukan na ndeꞌe na koto nchaa yo nasa ni ka kandixia ndaa chaa janaꞌan un naa da. Ti na sandee ini yo kundandikun yo maa ichi ja ni jaꞌa Yandios ja na kunchuku yo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti na xndoo yo taka kuachi ja sakanuu ini yo, chi yukan kuu ja xnañaꞌan nuu yo ti jasɨ ichi kiꞌin yo. G (Chi ni satuꞌva ya ɨɨn jniñu ñaꞌnu xaan ga, ti yukan ni saꞌa Cristo jiin yo, nava ɨɨn jinu ni niꞌin i ɨɨn taꞌu kaꞌnu ga jiin yo naa yo. Na kuñukuu ini yo maa Jesús:m 'Ti taka yɨvɨ jaꞌa, vasu ni jantaꞌu Yandios maa i ja ni kandixia nɨ ini i jnuꞌun ni kachi ya ja saꞌa ya jaꞌa i. Ko tu ni ka niꞌin i ɨɨn taꞌu kaꞌnu un. } &Ti vaꞌa xaan ga yɨvɨ ni ka kuu i ansu taka ga yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti vasu siukan ko ni ka ndikun yɨvɨ jata i ja ni ka jikonuu ndaꞌu i undi nuu ñuꞌun teꞌe. Ti ni ka nchaa i chii yuku. Ni ka nchaa i yau kava jiin yau chii ñuꞌun. jM %Ni ka jaꞌa yɨvɨ yuu xini i, ti ni ka jaꞌnchaa sava maa i jiin sierra, ni ka jito xaan i nundoꞌo un. Ti ni ka jaꞌni maa i jiin yuchi. Ni ka jikonuu i yayukan, ti ni ka ñuꞌun i mani ñɨɨ rɨɨ jiin ñɨɨ ndixiꞌyu. Ni ka yaku ndaꞌu i sɨkɨ nundoꞌo un ja ni ka ndoꞌo ka nene i. Ni ka ndɨꞌɨ xaan ini i jiin taka jniñu kueꞌe. 3_ $Ti sava ga i ni ka saꞌa kata yɨvɨ nuu i ja ni ka kuu ichi ini nuu i, ni ka jaꞌa tau i. Ti undi jiin cadena ni ka juꞌni ndaꞌa i, ti ni ka chondee i vekaa. fE #Ti sava ñasɨꞌɨ un, ni ka nandoto seꞌe ña na ni ka jiꞌi i. Ti sava ga yɨvɨ ni ka kandixia jnuꞌun ya, ni ka ndoꞌo xaan i sa ni ka jiꞌi i, chi tu ni ka jaꞌa i jnuꞌun ja kuxio i nuu ichi Yandios ti kaku i, chi ni ka ñukuu ini i ja kanuu ga ja na naxndoto ya i ti na niꞌin i taꞌu vaꞌa xaan ga ja na kuchaku i ja kuu saa ni.  - "Ti sava ga da, ni ka jito uꞌu yɨvɨ da, ti ni ka jaꞌa i ɨɨn nundoꞌo kuu da ja na kayu da, ko tu ni ka kayu kuɨtɨ da nuu ñuꞌun un vasu kanda kuaꞌan, ti sava da ni ka kaku ja tu ni ka jiꞌi da jiin yuchi. Ti sava ga da ni ka naniꞌin ndee ini da ja tukaa ga naa da ja niꞌin teyɨɨ ni iyo nuu guerra un, ti ni ka kundee da jiin soldado taka ñuu jika un ja ni ka jito uꞌu maa da. F  !Ti taka da ni ka kandixia ja saꞌa ya jaꞌa da. Ja yukan kuu ja ni ka kundee da ni ka kanaa da jiin taka ñuu ka kuñaꞌnu, ti vaꞌa ni ka taꞌu da jniñu nuu ñuu un. Ti ni ka kuu ndee ini nu ni chiso ya ja chindee ya maa da naa da. Ti nuu sava ga da, ni jasɨ ya yuꞌu ndɨkaꞌa un ja tu ni ka yaji tɨ da. l Q ¿Ti ndo kaꞌan ga ri nusa? Chi tu kundee kuja ri ja kani ri jnuꞌun sɨkɨ chaa ñaꞌnu janaꞌan nanu Gedeón, Barac, Sansón, Jefté, David, Samuel jiin taka ga chaa ni ka kaꞌan jnuꞌun Yandios undi najanaꞌan. = s Ti Rahab, vasu ni kuu ña ɨɨn ñaꞌan sɨɨ ini, ko ni kandixia ña jnuꞌun ni kaꞌan ya nuu yɨvɨ Israel. Ti ja yukan kuu ja ni chindee ña taka chaa Israel ja ni ka jito yuꞌu nasa iyo ñuu ña. Ti siaꞌan tu ni jiꞌi ña jiin yɨvɨ ñuu ña un, ja ni ka kuu niꞌin ini i nuu jnuꞌun ya. , Q Ti ni kandixia yɨvɨ Israel jniñu ni saꞌa ya. Ja yukan kuu ja ni nduva nama ndiꞌyu yuꞌu ñuu Jericó, na ni ka jikonduu da uxia kɨvɨ jata nama un. uc Ti sɨkɨ ja ni ka kandixia yɨvɨ Israel jnuꞌun Yandios ni kuu ja ni ka yaꞌa da nuu nducha mar, chi ni jiña ya ɨɨn ichi maꞌñu nducha Mar Kuaꞌa un, ti yukan ni ka yaꞌa da, ti ni ka kejiyo da nuu ñuꞌun ichi. Ti suni siukan ni ka ndoꞌo ini chaa Egipto un ja yaꞌa da niku. Ko ni nasia ya nducha mar un sɨkɨ da, ti tendɨꞌɨ da ni ka jiꞌi.  Ti siukan ni kandixia da jnuꞌun ni kaꞌan Yandios. Ja yukan na ti ni kachi da ja na kaꞌni yɨvɨ Israel ɨɨn lelu, ja ni nani lelu pascua. Ti jiin yukan ni xnukoo da viko pascua ja kuu nación Israel. Ti ni taꞌu da jniñu ja na koso yuyu i nɨñɨ tɨ jika sɨꞌñɨ yuxeꞌe jiin yujnu xini sɨꞌñɨ un, nava nu ni yaꞌa ángel Yandios ja kaꞌni ya taka seꞌe yɨvɨ ñuu Egipto, ti tu kaꞌni ya seꞌe ñaꞌnu nuu yɨvɨ Israel. Ti yukan ni kejaꞌa viko pascua un nuu nación Israel. 2] Ti siaꞌan ni kandixia da jnuꞌun ni kachi ya nuu yɨvɨ ya, ti ja yukan ni kuu ja ni kee da nación Egipto ti kuaꞌan da. Ko tu ni yuꞌu da ja kuɨtɨ ini rey Egipto un nuu da. Chi suꞌva ni kundee da jiin taka jniñu da, chi ni chaku inijnuni da nau kuu maa Yandios vasu tu ni jini da ya. + Chi ni saꞌa da nanu ja kanuu ga ja na kondoꞌo da, ja na kaꞌan ndevaꞌa yɨvɨ sɨkɨ da, nanu kaꞌan ndevaꞌa yɨvɨ sɨkɨ Cristo ja taji Yandios ɨnga kɨvɨ ja na saꞌa ya jniñu ñaꞌnu. Chi ni ndoꞌo ini da ja kanuu ga ja na kondoꞌo da, ti ansu ja niꞌin da taka nuu ja iyo nuu nación Egipto ti kuu riku da. Chi ñuꞌun ini da ja maa Yandios kuaꞌa taꞌu da ja iyo andɨvɨ. % Chi ni kuu ini da ja kɨꞌɨ da jiin yɨvɨ ñuu Yandios ja na kondoꞌo da jiin taka jnaꞌan da un, ja ka kuu yɨvɨ Israel ja ni nakaji ya ja na kendo kuu maa yɨvɨ ya. Ti yɨvɨ ñuu Egipto ni ka jito uꞌu nuu yɨvɨ Israel, ko ni kuu ini Moisés ja na kondoꞌo da jiin i, ti ansu ja na saꞌa da kuachi. Ti kuxio da nuu i ja kusɨɨ ini da ja kuu nu na kɨvɨ da jiin yɨvɨ rey Egipto. L Ti maa Moisés ni kandixia da jnuꞌun ni kachi Yandios nuu yɨvɨ ya. Ti ja yukan kuu ja nu ni jaꞌnu da, ti tu ni jaꞌa da jnuꞌun ja kuu da seꞌe ñaꞌan kuu seꞌe sɨꞌɨ rey Egipto. O Ti na ni kaku Moisés, ti tata yɨ jiin nana yɨ ni ka kandixia da ja ndito Yandios maa i. Ti ja yukan ni kuu ja ni ka jito saꞌyɨ tata i maa i nuu uni yoo, chi ni ka jini da ja ni kuu yɨ ɨɨn suchi vaꞌa xaan. Ti tu ni ka yuꞌu da jniñu ni taꞌu rey Egipto un ja na kuū taka suchi yɨɨ kuachi nación Israel. (I Ti suni José, na janaꞌan ni kandixia da jnuꞌun ni kachi Yandios. Ja yukan kuu ja nu kuan kuyajni kuū da, ti ni kachi da ja taka jnaꞌan Israel, jaa ɨɨn kɨvɨ ti kekoyo i nuu nación Egipto. Ti ni tatu da ja na kundaꞌa i yɨkɨ da undi ñuu nuu kɨvɨkoyo i kunchuku i. H  Ti Jacob, suni siaꞌan ñukuu ini da ja siuku Yandios jnuꞌun ni kaꞌan ya. Ja yukan kuu ja vasu yɨtuu da yujnu da ni ka chiñuꞌun da Yandios sɨkɨ ja ni siuku ya jnuꞌun ya nuu da. 'G Ti Isaac, suni ni kandixia ndaa da Yandios. Ja yukan kuu ja ni kachi da jini seꞌe yɨɨ da Jacob jiin Esaú ja nakaya xaan jnaꞌan da ja kuu kɨvɨ. +~O Ti Abraham, ja ñukuu ini da ja maa Yandios suni kuu naxndoto ya vasu yɨvɨ ni ka jiꞌi, (ti jaꞌa kuu kachi yo ja ni natava jaa da seꞌe nuu ñujiꞌi un.) Z}- Ti ni kachi Yandios jiin da ja jiin maa ɨɨn ni Isaac, ti nakaya janaꞌan da. o|W Ni kandixia ndaa Abraham jnuꞌun Yandios. Ja yukan kuu ja ni jaꞌan da jiin Isaac ja na kin soko da yɨ, ti ni jito jnuni Yandios maa da. Ti ja iyo tuꞌva da ja soko da seꞌe da, vasu maa ɨɨn ni i kuu seꞌe yɨɨ da. ){K Ko tuu, chi ka ñukuu ini i ja niꞌin i taꞌu nuu kuncha i ɨnga ñuu vaꞌa ga undi maa ñuu kande andɨvɨ. Ja yukan ni ka jandatu i jnuꞌun Yandios, ti tu kukanuu ya ja kuu ya maa Yandios nuu i, ti maa i ka kuu seꞌe ya, chi ja ni satuꞌva ya ɨɨn ñuu vii xaan nuu kunchuku i. kzO Chi sa ti ni ka nakani ini i sɨkɨ ñuu nuu ni ka kee undi nuu, ti va nandeokuñɨ tuku i niku. Ti taka yɨvɨ un ni ka jiꞌi yɨ, vasu tu ni ka niꞌin i ja ni chisojnuꞌun Yandios, ko ni ka kandixia ndaa i maa taꞌu kaꞌnu ga ja ni chisojnuꞌun ya, ti ni ka chaku ndaa ini i ja kii ɨɨn kɨvɨ nuu kuu ndaa kuɨtɨ ga taka jnuꞌun un. Ti ni ka kusɨɨ ini i ni ka jito nchaa i ja ni chisojnuꞌun ya un. Chi ka jini vaꞌa i ja na ni kunchuku i nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti changa ga niꞌin i taꞌu kaꞌnu ga un. Ja yukan ni ka kaꞌan i ja ka kuu i nanu yɨvɨ ñuu jika ka jikonuu nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. w  Ti siukan ni kuu ja ni nakaya kuaꞌa xaan jnaꞌan Abraham vasu jaku ni ga na da niku. Ti jnaꞌan da ni ka ndukuaꞌa xaan nanu chuxini iin nuu andɨvɨ, xi nanu ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn ñɨtɨ ndiꞌi ja kaa yuꞌu mar ja tu kundee kuɨtɨ yo kaꞌu yo. #v? Ja yukan, vasu ja ni kuñaꞌnu xaan Abraham, ko ñukuu ini da ja siuku Yandios jnuꞌun ni kachi ya. Ti ni iyo jnuꞌun ndee ini jiin da ja koo ɨɨn seꞌe da jiin ñasɨꞌɨ da Sara, vasu ja ni nchɨɨ xaan ña, ti ni ɨɨn seꞌe ña tu ni iyo na ni kunchuku kuachi ña. (uI Chi ni ndiyo ini Abraham ja niꞌin da taꞌu da ja na kuncha da ñuu ja tukaa naa kuɨtɨ un, ɨɨn ñuu ja kutu ni jani maa Yandios na kɨvɨ ni saꞌa ya. otW Suni ja ni kandixia Abraham jnuꞌun ni chiso ya nuu da, ti yukan ni kuncha da nuu ɨɨn ñuꞌun ja ni chisojnuꞌun ya ja kuaꞌa ya nuu da, ko ni kuncha da un nanu chaa ñuu jika ja ni tɨꞌlɨ ñuꞌun da tu ni iyo. Ti ni kuncha da ini ɨɨn veꞌe ñɨɨ, suni seꞌe da Isaac jiin Jacob, chi ɨɨn nuu ni ka niꞌin da taꞌu ja ni chisojnuꞌun ya. .sU Ti suni Abraham, ni kandixia da jnuꞌun ni kaꞌan ya, ti ja yukan kuu ja ni jantaꞌu da na ni kaꞌan ya jiin da ja kiꞌin da ɨɨn ñuꞌun nuu kuaꞌa ya ja kuu taꞌu maa da jiin taka jnaꞌan da kikoyo yukan. Ti ni kee da kuaꞌan da vasu tu kujnuni ini da naa ichi kuaꞌan da. ~ru Ti suni Noé, ni kandixia da jnuꞌun ya na ni kachi ya ja koo nundoꞌo xaan vasu ti kuni ga da jiin nduchi da. Ja yukan kuu ja ni jandatu da ti ni saꞌa da ɨɨn barco kaꞌnu ja nani arca, ja na nama da nɨɨ jnaꞌan da ini veꞌe ja tu naa i. Ni kandixia da ti ni siuku da jniñu ni taꞌu Yandios. Jiin jniñu un ni kankuachi da sɨkɨ yɨvɨ ja na jnaꞌnu ndatu i. Ko maa Noé, ni niꞌin da taꞌu da chi ni kendo ndaa da nuu Yandios, chi ni kandixia da jniñu ja ni taꞌu ya nuu da. -qS Ko nu tu kandixia yo jnuꞌun ya, ti tu kuu ja kusɨɨ ini ya jiin yo. Chi yɨvɨ ndiyo ini ja kotuꞌva i nuu Yandios, kanuu ja na kandixia ndaa kuɨtɨ i ja kusɨɨ ini ya jiin taka yɨvɨ ka nanduku ya. Ja yukan chi jandaa ndixia kuu ja kuaꞌa ya taꞌu nuu i ja kundaꞌu ini ya maa i. Op Ti suni Enoc ni kandixia da jnuꞌun Yandios, ti ja yukan kuu ja ni nakiꞌin ya maa da kuanoꞌon da andɨvɨ, ti tu ni jiꞌi da. Tu ni ka jini yɨvɨ nachi kuaꞌan da chi so ni ndoñuꞌun ii da kuaꞌan da, chi kachi tutu ii ya ja undi na ti nakiꞌin ga Yandios maa da ni kusɨɨ ini ya jiin taka ja ni saꞌa da. o Ti ɨɨn chaa ni nani Abel najanaꞌan sɨkɨ ja ni kandixia da jnuꞌun Yandios, ni kuu ja ni soko da ɨɨn ja vaꞌa ga nuu ya ti ansu Caín. Ja yukan kuu ja ni jaꞌa Yandios jandaa ja iyo ndaa ini da, chi ni jantaꞌu ya ja ni soko da kuɨtɨ nuu ya. Ti vasu ja ni jiꞌi da, ko ka ndakuniꞌin ga ya jnuꞌun da jiin yo undi vijna, chi chaa ni kandixia ndaa ni kuu da. tna Sɨkɨ ja kandixia yo jnuꞌun Yandios kuu ja ka ñukuu ini yo ja ni saꞌa ya ñuyɨvɨ jiin andɨvɨ, jiin nɨnɨ jnuꞌun ni kaꞌan ya. Ti jiin jniñu ñaꞌnu ndiso Yandios ja tu ni jini yo, ni jankoo taka ja jini yo vijna. fmE Ti tɨjnɨ yɨvɨ janaꞌan, ni jajnuꞌun Yandios maa i chi ni ka kandixia ndaa kuɨtɨ i. Pl  Ti ja kandixia yo ɨɨn jnuꞌun kuu ja ñukuu ini yo niꞌin yo taka ja ndiyo ini yo. Suni ja kandixia yo jnuꞌun Yandios iyo ndaa jnuꞌun un ini yo ja iyo ndixia taka ja tu jaꞌi kuni yo vijna. Wk' 'Ko yoꞌo chi tu ka kuu yo nanu yɨvɨ ja ka jika yata, ti ka jnaꞌnu ndatu i. Chi ka kandixia ndaa yo jnuꞌun Cristo Jesús, ti niꞌin taꞌu yo ja kuchaku ja kuu saa ni. Jnuꞌun kandixia ndaa yoj/ &Taka yɨvɨ ni ka kandixia ja ni jiꞌi Cristo jaꞌa i, nuu yɨvɨ un kachi Yandios ja iyo jnuꞌun kaꞌnu ini ya nuu kuachi i.Ti yɨvɨ un ketaꞌu i nuu ya, ti kuchaku i ja kuu saa ni.Ko nu na kaka yata i, ti tukaa ga kusɨɨ ini ri jiin i. Ni kachi Yandios. i %Chi siaꞌan kaꞌan tutu ii Yandios:Ja ni kuyajni ndaa kuɨtɨ ndenda Cristo ja ndiji ya, ti tukaa kukuee ya. h $Ti koto xndiꞌi ra ini ra, ti siuku ndaa jniñu ni taꞌu Yandios nuu ra, chi niꞌin ra taꞌu ja ni chisojnuꞌun ya. gw #Nusa ti koto sia ra jnuꞌun Jesús nava ni kandixia ndaa ra, chi kaꞌnu xaan ɨɨn taꞌu niꞌin ra ja sɨkɨ un. f# "Ti suni ni ka kundaꞌu ini ra nuu yɨvɨ ni ka iin vekaa ja sɨkɨ jnuꞌun Cristo. Ti ni ka iyo sɨɨ ini ra, tu ni ka ndɨꞌɨ ini ra ja ni ka kenchaa yɨvɨ taka ja ni ka ñavaꞌa ra. Ko tu ni ka nandɨꞌɨ ini da un chi viꞌi ga ni ka kusɨɨ ini ra ja ka jini ndaa ra ja viꞌi ga ka ñavaꞌa ra nuu Yandios, ti yukan tu naa kuɨtɨ, ti ansu ja ni ka kenchaa yɨvɨ un nuu ra naa ra. 7eg !Vasu ni ka kaꞌan ndevaꞌa yɨvɨ sɨkɨ ra ti ni ka ndoꞌo ra nuu chitu un jiin, ko sava ra tu ni ka yuꞌu ja kujiin jiin ra naa ra kɨvɨ ni ka jnaꞌan ra nundoꞌo. Wd' Ko nukuꞌun ini naa ra nasa ni kuu na ni nuña ndijin inijnuni ra ja ni ka kandixia ndaa ra jnuꞌun Cristo, ti ni ka jito ra nundoꞌo, ko ni ka kundee ra ti tu ni ka jika yata ra jiin jnuꞌun un. tca Na ndaꞌu yɨvɨ tu kandixia ndaa, chi iyo xaan ga nundoꞌo kondoꞌo i nuu ndaꞌa Yandios, yaa chaku. b Chi ja ka jini yo ja maa Yandios ni kachi: “Maa ri na kuaꞌa ja kondoꞌo yɨvɨ nava kuu yaꞌu nu ja ni saꞌa i”, ni kachi ya. Suni ni kachi ya: “Maa Jitoꞌo na xndichi ndaa ya sɨkɨ kuachi yɨvɨ ni ka kachi ja ka yɨꞌɨ i jiin ya.” Ka Nu siaꞌan ni kuu un, ti ¿nasa ndoꞌo ini ra sɨkɨ yɨvɨ ja ni ka kuxio nuu ichi Yandios? Na kondoꞌo xaan yɨvɨ un, chi ka jañu niꞌno i Seꞌe Yandios, ti ka skexiko i nɨñɨ ya ja ni jatɨ ya, ti jiin jniñu ñaꞌnu un ni kundaa kuɨtɨ jnuꞌun jaa un ja ni nakinseꞌe ya i. Ti nu na kuxio i nuu ichi ya, ti saꞌa ndevaꞌa i sɨkɨ Espíritu Yandios, ya saꞌa ja ka niꞌin yo jnuꞌun ya ja ni ka kandixia yo Cristo Jesús. ;`o Chi undi janaꞌan nu ni ka saniꞌin ini yɨvɨ nuu ley Moisés, ti nu ka iyo uu xi uni yɨvɨ ka kankuachi sɨkɨ i, ti iyo ja na kuu i, ti tundo kundaꞌu kuɨtɨ ini nuu i. k_O Ti tukaa ndo iyo ja nama sɨkɨ yo chi ni kuɨtɨ ini ya nuu yo, ti vijna so kundatu kaꞌnu yo ɨɨn nundoꞌo kaꞌnu xaan ga ja kii nuu yo kɨvɨ na chaa juicio, chi kii ñuꞌun ti kayu taka yɨvɨ ka jito uꞌu Yandios. o^W Chi ja ni chaku ini yo jnuꞌun vaꞌa Cristo Jesús. Ni kandixia ndaa yo jnuꞌun ya chi ni jantaꞌu yo, ko nu nɨnɨ ndoꞌo ini yo ja saꞌa yo kuachi ti xndoo yo jnuꞌun ya, ti tukaa ga ɨnga iyo ja kenchaa kuachi yo. w~x~/}0||{z)y[wvuttQsrDqqponmRlk$jihgffe d@c b"`9^]\\W[ZXXWvVV2UTSRQxPOINZMiL&KJAIHGFgEZDBAA ??w>>S=<:i9]8705433'1S.. ,+*))('&&N%$b#\#!!1?nQ K-  < x"Llw\` 3,Ti Felipe ni kuu da ɨɨn chaa ñuu Betsaida, nu kuu ñuu Andrés jiin Pedro. 5_ e+Ɨnga kɨvɨ ti ni kiꞌin Jesús ichi kuaꞌan ya ichi ñuu Galilea. Yukan ni ndejnaꞌan ya jiin Felipe. Ni kachi ya jiin da: ―Ñaꞌan na choꞌo ―ni kachi ya. ^ )*Yukan na ti kuaꞌan da jiin ñani da nuu kancha Jesús. Nu ni jini Jesús nuu Simón, ti ni kachi ya: ―Maa ra kuu Simón, seꞌe yɨɨ Jonás. Undi vijna ti kendo ra konani ra Cefas ―ni kachi ya. (Cefas kuni kaꞌan Pedro nuu saꞌan ni ka kaꞌan yɨvɨ un.) >] w)Yukan na ti ni jan nunduku Andrés ñani da Simón Pedro, ti ni kachi da jiin da: ―Ni nakejnaꞌan ri jiin Cristo, ya ni taji Yandios ja saꞌa jniñu ñaꞌnu un ―ni kachi da. \  (Ɨɨn chaa un ni kuu Andrés, ñani Simón Pedro. Ni jini da ja siaꞌan ni kaꞌan Juan, ti ni chindikun da jata Jesús. Z[ /'Ti ni kachi Jesús: ―Ñaꞌan na choꞌo, ti kuni ra ―ni kachi ya. Kuankoyo da jiin ya naa da ti ni ka jini da nuu kancha ya. Ti yukan ni ka kendo da jiin ya kɨvɨ un, chi ja ni kuu kaa kuun ja ini. iZ M&Ni ndeokoto Jesús, ni jini ya ja ka ndikun chaa un kuankoyo da jata ya. Ni kaꞌan ya, ti ni kachi ya: ―¿Ndoo ka nduku ra naa ra? ―ni kachi ya. Ti ni ka kachi da naa da: ―Maestro, ¿Nanu nchaa ni? ―ni ka kachi da. Y %Ni ka jinisoꞌo chaa ka jika jiin Juan ja siaꞌan ni kaꞌan da, ti ni ka chindikun chaa un jata Jesús kuankoyo da. X $Ni jini da nuu Jesús ni yaꞌa ya yukan, ti ni kachi da: ―Ndeꞌe naa ra, Chaa un kuu maa Lelu Yandios ―ni kachi da. LW #Ɨnga kɨvɨ ti kande tuku Juan jiin uu chaa ka jika jiin da. DV "Ruꞌu Juan, na kachi ri ja, ja ni jini ri Chaa un, ti jaꞌa ri jandaa ja maa ndixia da kuu maa Seꞌe Yandios. Ti jandaa kuɨtɨ kuu ja Chaa un kuu maa Seꞌe Yandios ―ni kachi Juan. U !Undi sa ti kuni ga ri nau kuu ya, ko vijna ti ja ni jini ri chi maa Yandios ni taji ya ruꞌu. Ni jaꞌa ya jniñu nuu ri ja na skuanducha ri yɨvɨ jiin nducha. Ni kaꞌan ya jiin ri, ti ni kachi ya: “Nu ni jini ra ni kuun Espíritu Yandios ti jinu ya sɨkɨ ɨɨn chaa un. Ti Chaa yukan kuu ja taji Espíritu Yandios ja na kuncha ya jiin yɨvɨ naa i”, ni kachi Yandios jiin ri. @T { Yukan na ti ni jani Juan jnuꞌun, ti ni kachi da: ―Ni jini ri ni kuun Espíritu Yandios vaji ya undi andɨvɨ, vaji ya nanu ɨɨn sata, ni jinu ya ti ni kendo ya jiin Jesús. [S 1Undi na sa ti kuni ga ri nau kuu maa ya. Ko xnaka ni kenda ri skuanducha ri jiin nducha nava siaꞌan na stuu ri maa ya nuu yɨvɨ Israel. Yukan na ti sa na nakuni yɨvɨ Israel nau kuu ya” ―ni kachi Juan. 3R aUndi nuu ni kaꞌan ri jnuꞌun ya ja ni kachi ri: “Xnaka ruꞌu, ni kenda ti sa kenda maa Chaa kuñaꞌnu ga un. Kuñaꞌnu ga ya chi ja iyo ya, ti sa ni kaku ruꞌu. WQ )Ɨnga kɨvɨ ti ni jini Juan nuu Jesús ja vaji ya nuu kande da, ti ni kachi da jiin yɨvɨ: ―Ndeꞌe naa ra, jaꞌa vaji maa Lelu Yandios, ti kuu ya nanu lelu ni ka jaꞌni yɨvɨ Israel ja ni ka soko i ja na kencha kuachi i. Ti maa ya kuu Lelu Yandios, chi siaꞌan ni chaa ya ja na kencha ya kuachi yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa. PP Siaꞌan ni kaꞌan Juan na ni kunde da yajni ñuu Betábara, ja kande ɨnga yuꞌu yucha Jordán nu ni skuanducha da yɨvɨ un. Kaꞌan Juan, chaa skuanducha un, ja Jesús kuu maa Lelu Yandios YO -Xnaka saña ni chaa, sa chaa Chaa un. Ko vanuxia kuñaꞌnu ga da ja kuu saña. Kuñaꞌnu xaan ga da ja tu kuu kandu na nuu da, ni ansu jniñu na kuu jakuitandijin na ti tava na ndijña da ―ni kachi Juan. %N ETi ni kachi Juan jiin da naa da: ―Saña chi skuanducha na jiin nducha, ko iyo ɨnga Chaa ja chaa nuu ni naa ni, ti niꞌin, tu ka nakuni ni chaa un. #M ATi chaa vekoyo nuu chaa fariseo un ni ka jikajnuꞌun da Juan, ti ni ka kachi da: ―¿Ti ndoo skuanducha ra yɨvɨ, ti nu tu kuu ra maa Cristo, ni Elías, ni ɨnga profeta ja kaꞌan jnuꞌun vaji undi nuu maa Yandios nusa? ¿Ndoo kuu ja saꞌa ra un nusa? ―ni ka kachi da. L -Ti ni kachi Juan: ―Maa ri kuu ja ve kaꞌan undi nuu ñuꞌun teꞌe jaꞌa, ja na kachi ri nuu yɨvɨ: “Satuꞌva maa ra naa ra, chi ja yajni chaa Jitoꞌyo Yandios”, chi siaꞌan ni kaꞌan Isaías na ni chaa da jnuꞌun Yandios na janaꞌan―ni kachi Juan. nK WYukan na ti ni ka jikajnuꞌun tuku da, ti ni ka kachi da: ―¿Nau ja kuu ra nusa? Kachi, nava siaꞌan na niꞌin ri jnuꞌun nakani ri nuu chaa ñaꞌnu ni ka taji ruꞌu un, ¿Ko na chaa kuu maa ra nusa? ―ni kachi da. J Yukan na ti ni ka jikajnuꞌun tuku chaa un: ―¿Nau ja kuu ra nusa? ¿Xi maa ra kuu profeta Elías ja ni kaꞌan jnuꞌun Yandios un nu? ―ni ka kachi da. ―Ansu kuu ri ―ni kachi Juan. Ti ni ka jikajnuꞌun tuku da: ―Kii ɨɨn chaa kii kaꞌan jnuꞌun vaji undi nuu maa Yandios. ¿Xi maa ra kuu chaa un nu? ―ni ka kachi da. Ti ni xndeokani Juan: ―Tuu ―ni kachi da. ;I qTu ni nduku da ɨnga jnuꞌun ja xndaꞌu da chaa un, chi suꞌva ni kachi ndaa da: ―Ansu ruꞌu kuu maa Cristo ja ni taji Yandios ja saꞌa jniñu ñaꞌnu un ―ni kachi da. CH Yukan ti chaa ka kuñaꞌnu nuu nación Israel, ja kanchuku ñuu Jerusalén, ni ka jaꞌa da jniñu nuu tɨjnɨ sutu jiin ndajaꞌa da ja ni ka nani levitas. Ni ka taji da chaa un nuu kande Juan ja na kajnuꞌun da, na ndenu nau sɨkɨ kuu jniñu saꞌa da un. Ti jaꞌa kuu jnuꞌun ni kaꞌan Juan jiin da. G -Tu jaꞌi nakuni yɨvɨ nuu Yandios, chi maa ɨɨn ni seꞌe ya kuu ja kancha jiin ya. Ja yukan kuu ja ni kii ya, ni kii stuu ya nava kaa maa Tata ya. Ni kaꞌan Juan, chaa ni skuanducha un, jnuꞌun Jesús, ya kuu Cristo (Mt. 3.11‑12; Mr. 1.7‑8; Lc. 3.15‑17) MF Xnaka Moisés ni xnukoo ley Yandios, ti sa ni taji ya Jesús, ya kuu Cristo, ti maa ya kuu ja kundaꞌu ini yoꞌo. Ti Jesús kuu ya ni xndaku taka ga jnuꞌun vaji nuu maa Yandios nuu yo naa yo. E  Iyo xaan jnuꞌun ndee ini nuu ya nuu Yandios. Ja yukan kuu ja kundaꞌu ini ya yoꞌo naa yo, ti chindee xaan ya yoꞌo. .D WJuan, chaa ni skuanducha un, ni kaꞌan da jnuꞌun ya nuu yɨvɨ, ti ni kachi da: ―Sɨkɨ Chaa jaꞌa ni kaꞌan ri nuu ra naa ra na, ni kachi ri ja jaa ɨɨn kɨvɨ ti chaa ɨɨn Chaa kuñaꞌnu ga, chi xnaka Chaa un iyo, ti sa ni kaku ruꞌu ―ni kachi Juan, chaa ni skuanducha un. {C qChaa ni kuu Jnuꞌun ja ni kuncha undi nuu jiin Yandios un, ni kii da ni kaku da nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ni kuncha da jiin yɨvɨ naa i, ti ruꞌu naa ri ni ka jini ri ja ɨɨn ni kuñaꞌnu da jiin Tata da Yandios. Jiin jniñu ni saꞌa da ni stuu da ja kuñaꞌnu Yandios. Ti yukan sa ni ka jini ri ja maa da kuu Seꞌe Yandios, chi ɨɨn ni ka kuñaꞌnu ya jiin maa Yandios. Ni nakachi ya taka jnuꞌun ndaa vaji nuu maa Yandios. Siaꞌan ni kuu na ni chaa Jnuꞌun un nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. lB S Ti ka kuu i yɨvɨ Yandios, chi siaꞌan ni kuu ini maa ya. Ti ansu ja ni ka kuu ini maa yɨvɨ naa i, chi ja ni kuu ini maa Yandios ni kuu ja ni ka nduu i seꞌe maa ya, ti tukaa ga kuu i nanu kuu ɨɨn seꞌe tata jiin nana. A / Ti yɨvɨ ni ka jantaꞌu ya yukan, ni ka kuu i yɨvɨ ka kandixia. Ni jaꞌa ya jnundee ini yɨvɨ un, ti siaꞌan ni ka nduu i yɨvɨ Yandios. @  Ni kuncha Chaa un nuu kanchuku yɨvɨ ñuu da, ja su ndɨꞌɨ i kuantaꞌu maa da, ja maa da kuu Seꞌe Yandios, ya kuu Cristo. ? 1 Vasu maa Chaa un ni saꞌa ñuyɨvɨ jaꞌa ti ni kuncha da nuu, ko tu ni ka jantaꞌu yɨvɨ maa da. Chi tu ni ka nakuni i nau chaa kuu da. v> g Undi ni chaa Chaa un, ti sa ni ka kujnuni ini yɨvɨ naa ichi kinkoyo i, chi ni jaꞌa da inijnuni yɨvɨ ñuyɨvɨ. Ti jnuꞌun kaꞌan da un, ni kuu nanu ɨɨn nduva ja ndinchaa nuu ñuñaa. Chi ni xnaꞌan naa ichi kinkoyo yɨvɨ naa i. Ti siaꞌan na kujnuni ini i nau ja kuu maa Yandios. Jiin jnuꞌun ni kaꞌan chaa un, ni ka jini i naa ichi kinkoyo i. = Siaꞌan ni kaꞌan Juan chi ni kachi da ja ansu maa da kuu Chaa kuu nanu ñuꞌun un, chi so kachi da ja na kandixia yɨvɨ naa i. N< ti ni jaꞌa ya ɨɨn jniñu nuu da ja na kaꞌan da jnuꞌun ya nuu yɨvɨ. Ni kaꞌan da, ti ni kachi da: “¡Ja ni chaa Chaa un”! ―ni kachi da. Siaꞌan ni kaꞌan da, chi ni kachi da ja Chaa un kuu ja kuaꞌa inijnuni yɨvɨ. Chi kuu da nanu ɨɨn ñuꞌun ja xndinchaa nava na kujnuni ini yɨvɨ na ichi kinkoyo i. E; Yukan ti sa ni nakaji Yandios ɨɨn chaa ni nani Juan, : Ti vasu siaꞌan ni kuu, ko tu ni ka kujnuni ini i nau ja kuu ya, chi kanchuku i nanu ñuñaa kuɨtɨ. Ni chaa ya ti ni kuu ya nanu ɨɨn ñuꞌun ja na ndundijin nuu ñaa un. Ti vasu siaꞌan ni kuu ko tu ni ka kujnuni ini yɨvɨ nau ja ni kuu ya. W9 )Ni saꞌa Jnuꞌun un ja taka ja iyo na kuchaku. Ti nava na kujnuni ini yɨvɨ nau kuu Yandios, chi Jnuꞌun un ni kuu nanu ɨɨn ñundijin ja na ndinchaa ichi i nava na kujnuni ini i nau ja kuu ya. Tu ka kuni kuɨtɨ i ja na ndinchaa ñuꞌun un nuu i. Vasu siaꞌan tu ka kuni i tu ni ka kundee i ndaꞌva i ñuꞌun un naa i. 8 Ti maa ɨɨn ni Jnuꞌun un ni saꞌa nava ni kachi Yandios, ni saꞌa taka ja iyo. Tu ni iyo ni ɨɨn ja tu ni saꞌa Jnuꞌun un. a7 =Siaꞌan ni ja iyo kancha Jnuꞌun un jiin Yandios sa ni saꞌa ya ndɨꞌɨ ga ja iyo. 6 Na ti saꞌa ga Yandios ñuyɨvɨ jiin taka ga iyo, ti ja iyo Ɨɨn ja kancha jiin ya ja nani Jnuꞌun. Siaꞌan ni nani chi xnaꞌan nasa kaa maa Yandios. Ti ɨɨn ni kuu Jnuꞌun un jiin maa Yandios. Ti suni siaꞌan ɨɨn nuu ini maa Yandios jiin Jnuꞌun un. c5?yukan ti kuni ra ja nachuꞌun ichi vaꞌa ra chaa ni kɨvɨ nduu nuu kuachi, chi ni nama ra da ja ni jnaꞌnu ndatu da niku. Ti yukan iyo jnuꞌun kaꞌnu ini Yandios nuu kuachi ni saꞌa da. Ti siaꞌan na koo.j4MÑani, nu ɨɨn ra ni xndoo ichi ndaa Yandios, ti nu ɨnga ra nachuꞌun ichi jnaꞌan ra, l3QYukan ti ni jikantaꞌu tuku da, ti ni nchaa sau, ti ni nakuaꞌnu tuku taka ja iyo nuu ñuꞌun. .2UTi sɨkɨ ja kakantaꞌu yo, jini yo ja Elías, vasu ni kuñaꞌnu da ja ni kuu da profeta na janaꞌan, ja ni kaꞌan da jnuꞌun vaji nuu Yandios nuu yɨvɨ. Ko suni ni kuu da ɨɨn chaa nanu maa yo. Ti ni jikantaꞌu xaan da ja tu kuun sau, ti tu ni kuun sau uni kuiya jiin iñu yoo. A1{Nu siukan kuu ti nakachi ndaa nuu ñani jnaꞌan ra, ja ni saꞌa ra kuachi sɨkɨ da, ti kakantaꞌu jaꞌa ñani jnaꞌan ra, nava na nduvaꞌa ra sɨkɨ ja ni nchakuachi ra. Chi nu ndɨꞌɨ ini ɨɨn yɨvɨ iyo ndaa ini ja jikantaꞌu i, ti vaꞌa xaan niꞌin jniñu, chi siuku Yandios nava jikantaꞌu i. F0Ti nu kandixia i ja saꞌa Jitoꞌo nava jikantaꞌu i, yukan ti nduvaꞌa yɨvɨ kuꞌu un, chi maa Jitoꞌo, nasavaꞌa ya i. Ti nu ndiso i kuachi, ti koo jnukaꞌnu ini Jitoꞌo nuu i. ?/wTi nu iyo ɨɨn ra kuꞌu, ti na kana chaa ka ndiso jniñu ja ka yɨndaꞌa da yɨvɨ ka kandixia. Na chiꞌi da aceite sɨkɨ yɨvɨ kuꞌu un, ti nu ka saꞌa da un na ndakuniꞌin da sɨvɨ maa Jitoꞌo, ja maa ya kuu ja taꞌu ya jniñu un. Ti na kakantaꞌu da jaꞌa yɨvɨ kuꞌu un ja na nduvaꞌa i. &.E Nu iyo ɨɨn roꞌo ja ndoꞌo nundoꞌo, ti kakantaꞌu ra. Ti nu iyo ɨɨn ra ja kusɨɨ xaan ini, ti na kata ra himno ja na chiñuꞌun ra Yandios. -+ Ñani, ja kanuu ga kuu ja koto kaꞌan ra ɨɨn jnuꞌun ja chisojnuꞌun ra nuu yɨvɨ. Koto chisojnuꞌun ra ja andɨvɨ kuu ja kuaꞌa jandaa jaꞌa ra, chi jini vaꞌa yo ja Yandios kancha andɨvɨ un. Ni tu chisojnuꞌun teyɨɨ ra nuu yɨvɨ ɨɨn jnuꞌun ja ñuyɨvɨ jaꞌa kuu ja kuaꞌa jandaa jaꞌa ra. Koto ma kaꞌan ra ni ɨɨn jnuꞌun ja chisojnuꞌun ra ja kanuu ga kuu jnuꞌun ni chisojnuꞌun ra un. Chi nu kaꞌan ra ja kuu, ti yukan ni kaꞌan ra. Ti nu kaꞌan ra ja tuu, ti yukan ni kaꞌan ra. Chi nu na kaꞌan ra jnuꞌun un ja chisojnuꞌun ra, yukan ti nchakuachi sɨkɨ ra kɨvɨ na kundaa kuachi un nuu maa Jitoꞌo. P, Ti na kuaꞌa yo ja yɨñuꞌun nuu yɨvɨ ni ka kundee i jiin nundoꞌo un. Nanu yukan ni ka jini ra nasa ni kundee i jiin nundoꞌo un. Chi ni ka jini yo nasa ni ka kundee ini chaa ni nani Job jiin nundoꞌo ni jnaꞌan da na janaꞌan. Ni ka jini ra nasa ni kuu un, chi ni kendo vaꞌa xaan da nu ni ndɨꞌɨ nundoꞌo un ni jnaꞌan da. Ti nava ni saꞌa Jitoꞌo jiin Job, suni siaꞌan kundaꞌu xaan ini ya yoꞌo, ti vaꞌa xaan ini ya jiin yo. P+ Ñani, na kotonchaa yo nasa ni ka saꞌa profeta un, chaa ni ka kaꞌan jnuꞌun vaji nuu Yandios nuu yɨvɨ. Ni ka niꞌin da jnuꞌun ndee ini, ti ni ka kundee da vasu ni ka ndoꞌo xaan da. m*S Koto kaꞌan ra sɨkɨ jniñu ja saꞌa ɨnga ñani jnaꞌan ra kandixia, nava tu kuncha kuachi sɨkɨ ra ja siaꞌan ka kanaa ra jiin ñani jnaꞌan ra. Chi maa ya kuu ja xndichi sɨkɨ kuachi un, chi ja ni kuyajni ndenda ya. ) Ti roꞌo ñani, suni siaꞌan kundatu kuee ra undi na jaa kɨvɨ ndenda maa Jitoꞌo. Koto xndiꞌi ra ini ra, chi suꞌva na niꞌin ra jnuꞌun ndee ini ja kundatu ra ja taji Yandios. Yukan na saꞌa ra ja kundatu kuee ra undi na ndenda maa Jitoꞌo. 4(aÑani, nusa ti na niꞌin ra jnuꞌun ndee ini ja kundatu ra undi kɨvɨ na ndenda maa Jitoꞌo. Saꞌa yo nanu ja yukan kuu nanu ka saꞌa taka chaa ka sajniñu da nuu ñuꞌun da, chi kundatu kuee da undi na chaa sau ñaꞌan xi sau kuee, ti sa nakiꞌin da nuni vaꞌa ja kaña nuu itu da. N'Niꞌin xaan ga iyo kuachi maa ra ansu ja ni kankuachi ra sɨkɨ yɨvɨ vaꞌa, ti undi ni ka jaꞌni ra i, vasu tu ni iyo nau sɨkɨ kuu ja ni ka jaꞌni ra i. Jnuꞌun ja niꞌin yo jnundee ini W&'Ti na kachi ri nuu roꞌo yɨvɨ riku ja tu ñukoo ini ra nuu Yandios. Chaku vaꞌa ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti saꞌa ra taka ja kusɨɨ ini maa ra. Ko tu chaku ini ra ja suꞌva satuꞌva ra maa ra ja kuu kɨvɨ naa ra. Kuu ra nanu ɨɨn kuɨtɨ neñu ja ndetatu tɨ undi na jaa kɨvɨ kuu tɨ, siaꞌan ka kuu roꞌo yɨvɨ riku. % Na kachi ri nuu ra, roꞌo yɨvɨ riku, sɨkɨ chaa ni jaꞌncha triu ra, tu ni chaꞌu vaꞌa ra yaꞌu da. Ti kuachi un kana nuu Yandios. Ti jandaa ndixia kuu ja jinisoꞌo ya un, chi maa ya kuu Tata yo Yandios ja taꞌu ya jniñu nuu nɨ tuꞌu. B$}Ti vasu ñavaꞌa ra kuaꞌa oro jiin plata, ko ja kuan taꞌu skaꞌva, chi tu cuñɨ ja kuu taka kɨvɨ. Ti jiin skaꞌva un kuni ra ja tu ni saꞌa vaꞌa ra jiin xuꞌun ra. Ni ndiyo xaan ini ra ja nakaya ra xuꞌun un, ti jiin yukan ni kukutu kuachi sɨkɨ ra. Ti nanu kandaꞌa ñuꞌun ja xnaa yɨkɨ kuñu yo, suni siaꞌan roꞌo yɨvɨ riku, ja kuan naa ra jiin xuꞌun ra. Jandaa ndixia kuu un vasu ni niꞌin ra kuaꞌa ndajniñu ja ni ndiyo ini ra. Yukan ni saꞌa ra ja chaku ra kɨvɨ ja kuandɨꞌɨ vijna, ko na jaa maa kɨvɨ ti naa ra jiin taka un. #Roꞌo yɨvɨ riku, ja ka ñavaꞌa ra kuaꞌa ndajniñu, vasu ka kuu vixi ini ra sɨkɨ un, ko ja kuan naa taka un, chi tu kuñɨ ja kuu taka kɨvɨ. Ti vasu ñavaꞌa ra kuaꞌa saꞌma vii, ko ja kuan ndɨꞌɨ yaji tikixin, chi tu kuñɨ ja kuu taka kɨvɨ. " Taka roꞌo yɨvɨ riku, kunsoꞌo vaꞌa jnuꞌun kaꞌan ruꞌu Santiago, na xndaku ri nuu ra naa ra vijna. Koto nduvixi ini ra. "!=Ti nu ɨɨn yɨvɨ kuni i saꞌa i jniñu vaꞌa ja kuni Yandios, ko nu tu saꞌa i, ti ɨɨn kuachi kuu yukan. Jnuꞌun ja kaꞌan nuu yɨvɨ riku{ oKo vijna, chi mani ka savixi ra maa ra ja ka kaꞌan teyɨɨ ra. Ko tu vaꞌa ja siaꞌan ka kaꞌan teyɨɨ ra. {Ko vaꞌa ga na kaꞌan ra: “Nu kuni maa Jitoꞌo ti kuchaku yo ti saꞌa yo jaꞌa xi saꞌa yo yukan”, kachi ra. Ko sañaa xini ra, chi tu jini kuɨtɨ ra nasa kuu kɨvɨ ijña. ¿Ka jani ini ra ja kuchaku ra ja kuu taka kɨvɨ nuu ñuyɨvɨ jaꞌa xino? ¿Va nu tu jini ra ja maa yo kuu nanu ɨɨn viko nuꞌun ja ɨɨn nundaa ni vaji, yukan ti ndaꞌva ni kiꞌin xino? J  Chunsoꞌo roꞌo ja kaꞌan nanu kachi jaꞌa: “Vijna ijña ti kinkoyo yo ñuu yukan, ti kuꞌiin yo ɨɨn kuiya, ti kuaan yo ja xiko yo, ti na niꞌin yo xuꞌun sɨkɨ”, kachi ra. 3 Iyo ɨɨn ni Yandios ja ni jaꞌa ley, ti maa ɨɨn ni maa ya kuu ja saꞌa ndaa sɨkɨ kuachi. Ti maa ɨɨn ni maa ya kuu ja nama yoꞌo xi xnaa ya yoꞌo. Ti roꞌo, ¿va nu kuñaꞌnu ga ra ja xndichi ra kuachi sɨkɨ ñani jnaꞌan ra xino? Jnuꞌun ja tu nduvixi ini yo 7g Ñani, tukaa ga kaꞌan ndevaꞌa ra sɨkɨ ñani jnaꞌan ra. Chi chaa kaꞌan ndevaꞌa sɨkɨ kuachi ñani jnaꞌan da, yukan kuu nanu ja sɨkɨ ley Yandios kaꞌan ndevaꞌa da. Chi tu siuku da ley ja kaꞌan ja na kundaꞌu ini yo jnaꞌan yo, ti jiin jnuꞌun kueꞌe saꞌa da un kuu nanu ja tu iyo ndaa ley Yandios. Ti nu kaꞌan ra ja tu iyo ndaa ley Yandios, nusa ti va tu siuku ra, chi suꞌva kaꞌan ra sɨkɨ. 7 Koto nduniꞌin ini ra nuu Yandios, chi suꞌva na ndundaꞌu ini ra. Nu siaꞌan na saꞌa ra, ti jandaa ndixia kuu ja maa ya na sañaꞌnu roꞌo.   Ti nu na nakani ini ra nuu kuachi ra, ndundaꞌu ini, ti na koo kuiꞌya ini ra, ti kanajiin koꞌo ra, ndeꞌe ra ja iyo kuachi ra. Ti vasu ni jaku ra, ko vijna ti suꞌva na ndeꞌe xaan ra. Ti vasu ni kusɨɨ ini ra, ko vijna ti na ndukuiꞌya ini ra.  Suꞌva na kundiyo ini ra ja ndumani ga ra jiin Yandios, nava viꞌi ga na xnaꞌan ya ja mani ya jiin ra. Taka roꞌo ja ka saꞌa kuachi, na nakani ini ra ti na saꞌa ndoo ra maa ra nava na kencha kuachi un. Roꞌo ja tu jini ra nu kiꞌin ra ichi Yandios xi kiꞌin ra ichi kueꞌe iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, xndoo ichi kueꞌe un, ti na ndundoo undi ini añu ra jiin jnuꞌun ya. 9Nu na kuandatu ra taka jnuꞌun Yandios, ti kujiin niꞌin ra sɨkɨ jnuꞌun xndaꞌu jaꞌuꞌu un, ti kuu kundee ra jiin ja na kuxio kiꞌin. Ko sɨkɨ ja kundaꞌu ini Yandios yoꞌo, ti kuu ja kuaꞌa ya jnuꞌun ndee ini nuu yo. Chi kaꞌan jnuꞌun ii ya: “Jito uꞌu Yandios nuu yɨvɨ saꞌa vixi maa, ti suꞌva kundaꞌu ini ya ti chindee ya nuu yɨvɨ ka saꞌa ndaꞌu i maa i”, kachi. !Ti tu kaꞌan kaꞌa jnuꞌun yoso nuu tutu ii Yandios: “Nɨnɨ iyo jnuꞌun ini añu ra ja sa kuasun ini ra nuu jnaꞌan ra”, kachi. ;oNanu chaa ni xndoo ñasɨꞌɨ da, siukan ka xndoo ra Yandios. ¿Va nu ka jini ra ja nu na kundiyo niꞌin ini ra ja niꞌin ra taka ja iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, yukan kuu ja ka jito uꞌu ra Yandios xino? Chi yɨvɨ saꞌa mani jiin taka ja iyo ñuyɨvɨ jaꞌa, kuu i yɨvɨ ka jito uꞌu Yandios. "=Ka jikantaꞌu ra nuu Yandios ja kuu ndajniñu, ti tu ka niꞌin ra, chi tu ka jikan vaꞌa ra, chi so ja kusɨɨ ini maa ra kuu ja ka jikan ra nuu ya. ?wNiꞌin xaan ka ndiyo ini ra ɨɨn ndajniñu, ko nu tu ka niꞌin ra, ti ka kuni ra kaꞌni ra ndɨyɨ. Ka kuu kuasun ini ra, ko tu niꞌin ra ja ka ñavaꞌa ñani jnaꞌan ra. Yukan ka kanaa ra jiin jnaꞌan ra nanu ina nuu ka yeyɨꞌɨ jnaꞌan tɨ. Tu ka niꞌin ra chi tu ka jikantaꞌu ra nuu Yandios. m U¿Ndo kanda ra siaꞌan ja nanu ka kuni keyɨꞌɨ jnaꞌan ra nanu ina nusa? Ko jandaa ndixia kuu yukan, ko sɨkɨ ja nɨnɨ ka iyo ɨɨn jnuꞌun ini ra ja saꞌa ra nava kuni maa ra, ti ansu ja saꞌa ra ɨɨn jniñu vaꞌa. kOTi yɨvɨ kanchuku mani jiin ñani jnaꞌan i, jiin jniñu ka saꞌa i un ka ndeꞌe ka jito nchaa yɨvɨ naa i, ti vii ndaa vii nene ka natejnaꞌan i jniñu un. Jnuꞌun ja tu yɨꞌɨ yo jiin taka ja iyo nuu ñuyɨvɨNu saꞌa Yandios ja na kaꞌan yo jnuꞌun ndichi, ko na kaꞌan yo mani jnuꞌun iyo ndoo. Chi nɨnɨ saꞌa jnuꞌun ndichi un ja na kunchuku mani yo jiin jnaꞌan yo, ti na koo vita ini yo, ti tu nduniꞌin ini yo sɨkɨ jnuꞌun ya. Ti na kundaꞌu ini yo jnaꞌan yo, ti na saꞌa yo mani jniñu vaꞌa. Ti na kaꞌan ndaa kuɨtɨ yo, ansu ja kaꞌan yo jnuꞌun xndoñaꞌan. +Chi nu iyo yɨvɨ kuasun ini jiin yɨvɨ ka nduku i ja nduñaꞌnu i, yukan saꞌa ja tu kanchuku mani i, chi mani jniñu kueꞌe ka saꞌa i. 8 iYɨvɨ saꞌa siukan, ansu nuu Yandios vaji ja ndichi i. Chi kanda i nanu kanda savaꞌni ga yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa. Ka siuku i jnuꞌun ka nduvixi ini siaꞌan nanu ka saꞌa yɨvɨ ja tu jaꞌi nakuni i jnuꞌun Yandios. Nanu saꞌa jaꞌuꞌu un, siaꞌan ka xndaꞌu i jiin jnuꞌun ka kaꞌan i. * MChi nu xnaꞌan da jnuꞌun Yandios nanu jani ini maa da ja kuñaꞌnu da, xi ja ni nduvixi ini da jiin jniñu ndiso da, ko na kachi ri ja tu iyo kuɨtɨ ichi da ja siaꞌan saꞌa da. Chi so ñɨɨ yuꞌu da kaxndee jnuꞌun kaꞌan da, ti tu saꞌa da nanu xndaku maa jnuꞌun Yandios.   Va nu iyo chaa jani ini ja kuu da chaa tuꞌva xaan, chi chaku vaꞌa ini da jnuꞌun Yandios. Vatuni un, ko kanuu ja na kaka ndaa da nuu ichi Yandios. Chi kanuu xaan ja na saꞌa da jniñu vaꞌa. Ti na kɨvɨ inijnuni da ja koto ma nduvixi ini da. q [ Ñani, ¿va nu jani ini ra ja kee ndeꞌe oliva xini yujnu tɨchɨ vixi, xi kuu kee tɨchɨ vixi ndaꞌa nuu tɨkaꞌya nu? Ti suni siaꞌan ɨɨn soko tu kuu kaña nducha ugua jiin nducha vixi. Jnuꞌun ndichi ja vaji nuu Yandios K  ¿Va nu ɨɨn ni soko kuu kaña nducha vixi jiin nducha ugua nu?  Ɨɨn ni yuꞌu yo kee jnuꞌun chiñuꞌun yo ya jiin jnuꞌun kaꞌan ndevaꞌa yo. Ñani, tu iyo vaꞌa kuɨtɨ ja siukan saꞌa yo. *M Jiin yaa yo chiñuꞌun yo Tata yo Yandios, ti suni jiin yaa yo kaꞌan ndevaꞌa kuɨtɨ yo sɨkɨ yɨvɨ, vasu ni saꞌa Yandios yɨvɨ nanu kaa maa ya. ko ni ɨɨn yɨvɨ tu kuu kaꞌnu kuɨtɨ i yaa i jiin ini jnuni maa i. Chi kuu ɨɨn nuu ja tu yɨꞌɨ kuɨtɨ yɨkɨ, ko yɨɨ xaan ja kaꞌnu yo. Ti nanu kuu yuꞌu koo ja ka yɨꞌɨ jaa xaan yuꞌu tɨ ja jaꞌni ñaꞌan tɨ, siukan kuu yaa yo. xiTi yɨvɨ chi kuu samasu i taka nuu kuɨtɨ ñuꞌun nuu nducha mar, jiin kuɨtɨ iyo nuu ñuꞌun ichi, %Ti suni siaꞌan kuu yaa yo, chi saꞌa nanu ɨɨn ñuꞌun, chi skuikun kuaꞌa xaan jniñu kueꞌe. Yaa yo kuu ɨɨn nuu lulu ga ja kuu nuu yɨkɨ kuñu yo, ti saꞌa ja nɨ tuꞌu yo na kɨvɨ yo jiin kuachi. Chi undi nuu yaa ñuꞌun nuu kancha jaꞌuꞌu un vaji taka jnuꞌun kueꞌe kaꞌan yo, ti skuikun ñuꞌun sɨkɨ jniñu kueꞌe ja kuu nɨ kɨvɨ kanchuku yo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. oWSuni siaꞌan kuu jiin yaa yo, chi vasu lulu ni, ko kuaꞌa xaan jniñu saꞌa ja skinikava yoꞌo nuu kuachi. Ti suni jini yo ja ɨɨn ñuꞌun lulu ni, ti kuu skuikun ja kaꞌma ɨɨn yuku kaꞌnu xaan. Ti yukan ja ka jini yo. KSuni siaꞌan taka barco, vasu naꞌnu xaan, ti vasu niꞌin xaan chindaꞌa tachi, ko jiin ɨɨn timón lulu ni ti kuu kundaꞌa chaa skaka un, ti kiꞌin nanu kuni maa da ja kiꞌin da jiin.  Saꞌa yo nanu ja nu na chuꞌun yo ɨɨn kaa yuꞌu kuayu, ti yukan jaꞌnu yo tɨ ja na kiꞌin tɨ ichi nanu kuni yo. PChi tendɨꞌɨ yo ka yuji jiin jniñu ka ndiso yo. Ti nu ɨɨn chaa ja jankɨvɨ yuji da jiin jnuꞌun kaꞌan da, yukan na ti kuu ɨɨn chaa vaꞌa xaan. Ti suni kuu koto da maa da ja tu yuji da. B Ñani, koto ma kani ini ra ja ra maa ni ra kuu chaa kundiso jniñu ja xnaꞌan ra jnuꞌun Yandios naa ra. Chi ka jini vaꞌa ra ja maa yo ja ka xnaꞌan jnuꞌun ya, kuaꞌa ga jnuꞌun ndakuniꞌin ya sɨkɨ yo kɨvɨ na chaa juicio. Ja yukan kuu ja tu vaꞌa ja kuaꞌa ra kundiyo ini ja kundiso ra jniñu un. 8~iTi ɨɨn yɨvɨ ja tukaa chaku añu i jiin yɨkɨ kuñu i, ni tukaa jista i tachi, ti ndɨyɨ kuu i. Suni siaꞌan, nu na kandixia kaꞌa yo ti tu saꞌa yo jniñu vaꞌa, yukan ti tu niꞌin jniñu kuɨtɨ ja kaꞌan yo ja kandixia yo Jesús, chi ka kuu yo nanu ndɨyɨ. Ja na koto yo yaa yoe}CSuni siaꞌan ɨɨn ñaꞌan ni nani Rahab na janaꞌan, vasu ni kuu ña ɨɨn ñaꞌan ni jika jiin jnuꞌun sɨɨ ini, ko ni kendo ndaa ña nuu Yandios sɨkɨ ja ni saꞌa ña ɨɨn jniñu ndaa. Chi ni jaꞌa nuu ña veꞌe nuu chaa ni taji Josué, ti suni ni nachuꞌun ichi ña da ɨnga ichi ja ni nama ña maa da nuu chaa ka jito yuꞌu ja ka nduku kaꞌni da. Ti ja yukan ni kachi Yandios ja tukaa jnaꞌnu ndatu ña jiin kuachi ña, chi ni kendo ndaa ña nuu Yandios. f|EJiin yukan ti ni ka jini ra ja kendo ndaa yɨvɨ nuu Yandios sɨkɨ ja ka saꞌa i jniñu vaꞌa, ti ansu ja mani ka kaꞌan i ja ka kandixia i. Nu ka saꞌa i jniñu vaꞌa, ti yukan kuni kaꞌan ja ka kandixia ndaa i. 0{YJa yukan ni kuu ndaa jnuꞌun ja kaꞌan tutu ii Yandios: “Ni kandixia Abraham jnuꞌun Yandios, ti ja yukan ni kachi ya ja tukaa jnaꞌnu ndatu da ja kuu sɨkɨ kuachi da, chi ni kendo ndaa da nuu Yandios”, kachi tutu. Ti ni ka skonani da chaa: chaa kundaꞌu ini, chaa mani jiin Yandios. FzYukan nukuꞌun ini ra naa ra ja ni siuku ndaa Abraham nava ni kandixia da, chi tu ni kandixia kaꞌa da, chi ni kandixia da jnuꞌun Yandios, ti ni jandatu da jniñu ni taꞌu ya nuu da. y Saꞌa yo ja tata yo Abraham na janaꞌan, ni kendo ndaa da nuu Yandios jiin jniñu ni saꞌa da, chi ɨɨn jniñu vaꞌa ni kuu ja ni jandatu da jnuꞌun ni kachi Yandios ja kaꞌni da seꞌe da Isaac ja na soko da yɨ nuu altar, vasu tu ni jiꞌi yɨ. `x9Ti roꞌo chaa ñaa xini kuu ra, ja tu chaku ini ra, ¿va nu jani ini ra ja kuu kandixia kaꞌa ra xino? Ko tuu, chi nu tu saꞌa ra jniñu vaꞌa, ni tu niꞌin jniñu kuɨtɨ ja kaꞌan ra ja kandixia ra Jesús. Aw{Ti nu kaꞌan ra ja kandixia ra ja maa ɨɨn ni Yandios iyo, ti vatuni, ko tu nijniñu un, chi suni siaꞌan ka kandixia taka tachi xaan un, ti ka kɨsɨ i maa i ja ka yuꞌu i. v7Ko sanaa ti kaꞌan ɨɨn yɨvɨ ti kachi: “Roꞌo chi kandixia ra Jesús, ko ruꞌu, chi saꞌa ri jniñu vaꞌa”, kachi i. Vatuni iyo un, chi kaꞌan i ja xnaꞌan i ja kandixia i, ko nu ndixia i ja saꞌa i jniñu vaꞌa, ti yukan stuu i ja kandixia ndaa i Jesús. 3u_Suni siaꞌan kuu nu kaꞌan ra ja kandixia ra Jesús, ti nu tu saꞌa ra ɨɨn jniñu vaꞌa, yukan ti tu niꞌin jniñu kuɨtɨ jnuꞌun kaꞌan ra ja kandixia ra ya. t+Ti nu ɨɨn ra na kaꞌan jiin i ti kachi ra: “Saꞌa ndee ini. Koto kukuiꞌya ini ra, chi niꞌin ra ja kuꞌun ra, ti niꞌin ra ja kaji vaꞌa ra”, kachi ra jiin i. Ti nu tu ni jaꞌa ra ja kuchaku i, ¿va nu jani ini ra ja niꞌin jniñu ja ni kachi ra un xino? ksOSaꞌa yo nanu ja ɨɨn ñani xi ɨɨn kuaꞌa jika teꞌnde i, ti kumani ja kaji i taka kɨvɨ. Zr-Ñani, nu iyo ɨɨn chaa kaꞌan ja kandixia da Jesús, ko nu tu saꞌa da jniñu vaꞌa, ¿va nu jani ini ra ja niꞌin jniñu yukan xino? ¿Va nu nama da maa da nuu Yandios ja siaꞌan kandixia da nu? Lq Chi kɨvɨ kin saꞌa ndaa ya jniñu un, yukan na ti yɨvɨ tu ni kundaꞌu ini jnaꞌan un, suni tu niꞌin i jnuꞌun ndaꞌu ini. Ko yɨvɨ ja ni kundaꞌu ini jnaꞌan, ti ja kuu maa kɨvɨ juicio ja saꞌa ndaa ya jniñu un, ti kusɨɨ ini i ja tukaa jnaꞌnu ndatu i sɨkɨ kuachi i. Ja na siuku yo nava kandixia yo Ep Ko vijna ti ka siuku yo jnuꞌun Jesús, ti yukan kuu nanu ɨɨn ley ja ni nama ya yoꞌo ja tukaa ga kuanukuachi yo nuu kuachi un. Yukan kuu ja na koto vaꞌa yo jnuꞌun kaꞌan yo jiin ja saꞌa yo, chi saꞌa ndaa ya ndɨꞌɨ yukan jiin maa ley ya, ti xndichi ya yoꞌo nu ni siuku ndaa yo jnuꞌun ya xi tuu. ?ow Saꞌa yo nanu ja nu tu ka yɨsɨkɨnchaa jnaꞌan ra sɨkɨ ichi sɨɨ ini, ko ni jaꞌni ra ɨɨn ndɨyɨ, yukan na ti ja ni stɨvɨ ndɨꞌɨ ra ley Yandios. Chi maa Yandios ni jaꞌa ndɨnduu ley un. Ni kaꞌan ya ja tu kusɨkɨnchaa jnaꞌan ra, ni tu kaꞌni ra ndɨyɨ. Chi yukan nchakuachi sɨkɨ ra. -nS Chi vasu ka siuku ra jaku ga ley un, ko ni stɨvɨ ra ɨɨn jnuꞌun un. Ja yukan ti ndondaa ndɨꞌɨ ley un sɨkɨ ra, chi maa ley Yandios kuu ja ni stɨvɨ ra. m{ Ti nu ka sasɨɨn ra yɨvɨ riku jiin yɨvɨ ndaꞌu, yukan na ti nchaa kuachi ra sɨkɨ ja ni stɨvɨ ra ley Yandios. RlVaꞌa ka saꞌa ra nu ka siuku ndaa ra jnuꞌun ñaꞌnu ga ja kaꞌan ley Yandios, ja yoso nuu tutu ii ya: “Kundaꞌu ini ra nuu ñani jnaꞌan ra nanu kundaꞌu ini ra nuu maa ra”, kachi. Wk'ti nava na kankuachi da sɨkɨ sɨvɨ Jitoꞌo, ya yɨndaꞌa roꞌo naa ra. Jj Ko roꞌo naa ra, ja ka skexiko ra yɨvɨ ndaꞌu, ¿xi iyo vaꞌa ja kuaꞌa ga ra ja yɨñuꞌun nuu yɨvɨ riku nu? Chi chaa riku un, xndaꞌu da roꞌo sɨkɨ ja na niꞌin da xuꞌun ra, ;ioÑani, kunsoꞌo ɨɨn jnuꞌun na kaꞌan ri: Ni nakaji Yandios yɨvɨ ndaꞌu nuu ñuyɨvɨ jaꞌa ja na nduñaꞌnu i nuu na kandixia ndaa i jnuꞌun ya, ti niꞌin taꞌu i ñuu nuu taꞌu ya jniñu. Ti jandaa ndixia kuu un, chi ni chisojnuꞌun ya ja kuaꞌa ya yukan nuu yɨvɨ mani i jiin ya. h7Ti nu siaꞌan na saꞌa ra, ti va tu jani vaꞌa ini ra sɨkɨ ñani jnaꞌan ra, chi ni sasɨɨn ra chaa riku un jiin chaa ndaꞌu un ja siaꞌan. xgiTi tu vaꞌa ja kuaꞌa ra ja yɨñuꞌun chaa ñuꞌun saꞌma vaꞌa un, ti kachi ra jiin da: “Nukoo jaꞌa chi iyo vaꞌa.” Ti kachi ra jiin chaa ndaꞌu un: “Yukan ni kuncha ra, xi nuu ñuꞌun jaꞌa ni kuncha ra”, kachi ra. ufcSaꞌa yo nanu. Nu iyo jinu ja kɨvɨ ɨɨn chaa ini veꞌe nuu ka ndututu ra, ti yɨꞌɨ ɨɨn xeꞌe oro xini ndaꞌa da, ti ñuꞌun da saꞌma vaꞌa. Ti suni kɨvɨ ɨɨn chaa ndaꞌu, ti ñuꞌun da ɨɨn saꞌma teꞌnde xaan. =e uÑani, roꞌo ja ka kandixia maa Jitoꞌo Jesús, ya kuu Cristo, ya vii xaan kuñaꞌnu. Koto ma skexiko ra yɨvɨ ndaꞌu naa i, chi suꞌva ɨɨn nuu koto ra tendɨꞌɨ yɨvɨ. -d USaꞌa yo nanu ja nu ɨɨn yɨvɨ chiñuꞌun ndaa kuɨtɨ i jnuꞌun ya, ti chiñuꞌun ndaa i maa Tata yo Yandios, ti jaꞌa kuu jniñu saꞌa i: Ja na chindee i suchi ni ka kendo ndaꞌu, jiin ñaꞌan ka kendo ndaꞌu maa ɨɨn, nu iyo nundoꞌo ka jnaꞌan i. Ti na koto vaꞌa i maa i ja tu kinikava i nuu jniñu kueꞌe ja iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ɨɨn ni ka kuu yɨvɨ ndaꞌu jiin yɨvɨ riku nuu YandiosJc Ti nu ɨɨn ɨɨn ra ka jani ini ja ka chiñuꞌun vaꞌa ra Yandios, ko tu jito ra jnuꞌun kaꞌan yuꞌu ra, ja siaꞌan ti xndaꞌu ra maa ra, chi tu nijniñu kuɨtɨ ja chiñuꞌun ra ya. qb ]Ko suꞌva, ndatu xaan kendo ɨɨn chaa ja tu naa ini da jnuꞌun ya ja ni jinisoꞌo da, chi suꞌva chunsoꞌo vaꞌa da ja kaꞌan ndaa jnuꞌun Jesús. Chi jnuꞌun un kuu nanu ɨɨn ley ja saꞌa ja tukaa kunukuachi da nuu kuachi. Ti nu na nakutu ini da jiin, ti siuku ndaa da jnuꞌun un, yukan na ti chindee chituu Yandios maa da jiin jniñu saꞌa da. aa =Ni ndeꞌe vaꞌa da nuu da, ti kuaꞌan da, ko yukan ti ni naa ni ini da nasa jito da. ` Chi chaa chunsoꞌo jnuꞌun Yandios, ti tu siuku da, kuu da nanu ɨɨn chaa jitonchaa da maa da nuu ɨɨn espejo ja nasa kaa nuu da. _ )Ti siuku ra nava xndaku jnuꞌun ya, ti ansu so ja kunisoꞌo ra, chi yukan kuu ja xndaꞌu ra maa ra, chi tu niꞌin jniñu, nu tu siuku ra. {^ qJa siaꞌan kuu ja xndoo taka jniñu kueꞌe jiin jniñu ndevaꞌa ja ka ñukuu ini ra un. Ti na koo vita ini ra nava na kuantaꞌu ra jnuꞌun ya ja ja ni kɨvɨ ini ra. Chi jnuꞌun un saꞌa ɨɨn jniñu ñaꞌnu ja nama ya roꞌo naa ra. F] Chi yɨvɨ kuɨtɨ ini, tu saꞌa i jniñu kuni maa Yandios. \  Ñani, chunsoꞌo jnuꞌun ya naa ra. Nu kaꞌan ra, ti koto ma kaꞌan ra vijna vijna, ni koto ma kuɨtɨ yachi ini ra. y[ mNi nakaji ya yoꞌo ja na nduu yo seꞌe ya, chi ni ka kandixia ndaa yo jnuꞌun ndaa ya. Ti ni ka nduu yo nanu suchi ñaꞌnu ga nuu taka ga seꞌe ya ja kiji, chi siaꞌan ni jajnaꞌan ini ya ja saꞌa ya. Nava kaka ndaa yo ichi Yandios ~}},|C{zyXxxqww=vutt0sCrponn5llUkjj ihgTff7egdcba`3_^^`]E\\[]ZyYXQWIV(UTRRBPON\MM_LKK JSHHFF,EDD5BBXAA<@@X??>s=Y;;(99i8z77L665432100 /.^--,,+*)(S'<&%$$ #"! -D[9E91L y[ & $sASiaꞌan saꞌa Yandios jiin Seꞌe ya vanuxia ɨɨn ni kuu seꞌe ya jiin maa ya. Ti kaꞌnu ɨɨn jniñu saꞌa Yandios chi saꞌa ya ja na kuchaku yɨvɨ naa i. Ti nanu saꞌa maa Yandios suni siukan saꞌa Seꞌe ya, chi saꞌa ya ja na kuchaku yɨvɨ naa i ja kuu saa ni. r{Jandaa na kachi ri ja jaa ɨɨn kɨvɨ ti kundaa nava ni kachi ri, ti kɨvɨ yukan ja ni jaa. Yɨvɨ ka chaku vijna, ka kuu i nanu ndɨyɨ, ko nu na chuꞌun ini i jnuꞌun kaꞌan Seꞌe Yandios, ti kandixia i naa i, yukan na ti ja ka yɨꞌɨ i ndaꞌa maa Yandios, ti ka jika i ichi ya. Tukaa ka kuu i nanu ndɨyɨ, chi suꞌva ja ni ka nachaku i kanchuku i jiin ya. OqNi siin Jesús kaꞌan ya ti ni kachi ya: ―Jandaa na kachi ri ja nu na chuꞌun ini yɨvɨ jnuꞌun kaꞌan ri, ti kandixia ndaa i ja maa Yandios ni taji ruꞌu, yukan na ti tu jnaꞌnu ndatu i. Vasu na kuu i ko tu kondoꞌo i nundoꞌo. Suꞌva ndɨvɨ i ndaꞌa maa Yandios ti yukan kuchaku i jiin ya ja kuu saa ni. 4paSiaꞌan ti na chiñuꞌun yɨvɨ Seꞌe Yandios naa i nanu ka chiñuꞌun i maa Yandios. Ko nu nau yɨvɨ tu nachiñuꞌun Seꞌe ya, suni siaꞌan tu nachiñuꞌun i Tata ya, vasu ɨɨn ni ka kuñaꞌnu ya jiin Seꞌe ya, chi maa Tata Yandios kuu ja ni taji ya Seꞌe ya ―ni kachi Jesús. {ooJaꞌa kuu ja ɨɨn ni kuñaꞌnu ya kuu Seꞌe jiin Tata ya. So ja maa Tata yo Yandios tu xndichi ya kuachi sɨkɨ ni ɨɨn yɨvɨ, chi ni jaꞌa ya jniñu ñaꞌnu un nuu Seꞌe ya ja na xndichi ndaa kuɨtɨ ya sɨkɨ kuachi yɨvɨ naa i. dnAChi Ɨɨn ni ka kuñaꞌnu ya kuu Seꞌe jiin Tata ya. Tata yo Yandios, naxndoto ya yɨvɨ nuu ñujiꞌi, ti nachaku tuku i. Ti suni siaꞌan saꞌa maa seꞌe ya, chi suni naxndoto ya yɨvɨ naa i nuu ñujiꞌi. Im Ti siaꞌan kuu ndixia chi mani Yandios jiin Seꞌe ya, ti xnaꞌan ya nuu Seꞌe ya taka ja saꞌa ya. Ti suꞌva ñaꞌnu ga jniñu xnaꞌan ya nuu seꞌe ya, ja undi so naa ini ra naa ra. l{Ni kachi Jesús jini chaa hebreo ka kuñaꞌnu un: ―Na kachi ndaa ri nuu ra naa ra ja maa ri kuu Seꞌe Yandios, ti ni ɨɨn yɨvɨ tu kuu saꞌa ja saꞌa maa ya. Ti jandaa ndixia kuu yukan chi ruꞌu saꞌa ri taka ja saꞌa maa Tata ri. Uk#Ja siaꞌan ni kaꞌan Jesús, ti viꞌi ga ni ka nduku da nasa kaꞌni da ya, chi tu ni jandatu ya jnuꞌun kaꞌan ley ja kuu kɨvɨ ndetatu un, jiin suni ja ni kachi ya ja Tata maa ya kuu Yandios, chi siaꞌan ni skejnaꞌan ya maa ya jiin maa Yandios. Yukan kuu ja ka kuni da kaꞌni da Jesús. Ndisojniñu Seꞌe Yandios Vj%Ti ni kachi Jesús jiin da naa da: ―Na kachi ri nuu ra ja taka ni hora sajniñu Yandios. Maa Tata ri, sajniñu ya taka ni kɨvɨ. Ti suni siaꞌan sajniñu tu ruꞌu taka ni kɨvɨ ―ni kachi ya. 9ikTi sɨkɨ ja ni saꞌa Jesús ɨɨn jniñu un kɨvɨ ndetatu, ja yukan kuu ja ni ka kejaꞌa ka jito uꞌu chaa hebreo ka kuñaꞌnu un Jesús, ti ka kuni kaꞌni da ya. h-Yukan na ti kuaꞌan chaa un, ni jani da jnuꞌun nuu chaa hebreo ka kuñaꞌnu un: ―Jesús kuu ja ni saꞌa tajna saña ―ni kachi da. g-Kuee ga sa ni ndejnaꞌan Jesús jiin da yuxeꞌe veñuꞌun kaꞌnu un, ti ni kachi ya jiin da: ―Ja ni nduvaꞌa ra vijna. Vijna na ti koto ma saꞌa ga ra kuachi. Chi nu na saꞌa tuku ra, yukan na ti kii ɨɨn nundoꞌo kaꞌnu xaan ga sɨkɨ ra ―ni kachi ya. f Ti chaa ni nduvaꞌa un, tu ni jini da nau chaa kuu, chi vanuxia kuaꞌa xaan yɨvɨ kaꞌiin yukan, ti Jesús kuaꞌan ni ya. e+ Ni ka jikajnuꞌun chaa un maa da: ―¿Nau chaa kuu ja ni kachi jini ra ja na nakiꞌin ra yuu ra ti kiꞌin ra nusa? ―ni ka kachi da. d9 Ti ni kachi chaa ni nduvaꞌa un: ―Ɨɨn chaa ni saꞌa tajna saña yukan ni kachi da ja na kundiso na yuu na ti na kiꞌin na ―ni kachi da. 2c] Ti chaa hebreo ka kuñaꞌnu un, ni ka kachi da jiin chaa ndaꞌu un: ―Kɨvɨ ndetatu kuu vijna, ti tu vaꞌa ja kundiso ra yuu ra kiꞌin ra jiin ―ni ka kachi da. b Ni ndoko da ni nastuu da yuu da, ti ni kejaꞌa jika da kuaꞌan da. Yukan ni kuu ɨɨn sabado, kɨvɨ ka ndetatu yɨvɨ hebreo. wagTi ni kachi Jesús jiin da: ―¡Ndokuñɨ! Nastuu yuu ra, ti kaka kuanoꞌon veꞌe ra ―ni kachi ya. ` Ti ni kachi chaa kuꞌu un: ―Taa, kuni na, ko tu iyo ni ɨɨn chaa chindee saña. Ni ɨɨn yɨvɨ tu kii chindee i saña ja na kɨvɨ na nuu nducha un nuu kejaꞌa kanda. Chi taka jinu ja kuni kɨvɨ na, ti xnakan ja kɨvɨ ɨnga yɨvɨ ―ni kachi da. 0_YNi jini Jesús nuu chaa un katuu da. Suni ni jini ya ja ja ni kuu naꞌan xaan kuꞌu da, ti ni jikajnuꞌun ya maa da: ―¿Kuni ra nduvaꞌa ra nu? ―ni kachi ya. ]^3Ti suni yukan katuu ɨɨn chaa ja ja ni kuu oko xiaꞌun uni kuiya kuꞌu da. s]_Ti yukan kandatu kuaꞌa yɨvɨ ka kuꞌu. Kandatu yɨvɨ kuaa nduchi, yɨvɨ rengo jiin yɨvɨ tɨkuku. \Ni iyo ɨɨn pila kaꞌnu nducha ñuu Jerusalén. Ni nani Betesda nuu yuꞌu ka kaꞌan yɨvɨ hebreo. Ni iyo uꞌun yuxeꞌe lulu nuu ka kɨvɨ yɨvɨ nuu nducha un. Kendo yajni yuꞌu ñuu, ti yuxeꞌe un ni nani Yuxeꞌe Nuu Ka Yaꞌa Rɨɨ. [ Nu ni yaꞌa yukan na ti sa ni nandeokuñɨ Jesús ñuu Jerusalén, ti yukan nukuꞌun ɨɨn viko ka nasaꞌa yɨvɨ hebreo. Z 6Yukan kuu ɨnga jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Jesús na ni kee ya nuu ñuꞌun ñuu Judea ti kuanoꞌon ya ichi ñuu Galilea. Sa yukan kuu uu jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Jesús. Ni saꞌa Jesús tajna ɨɨn chaa kuꞌu yuꞌu pila nducha ñuu BetesdapYY5Yukan ti ni nukuꞌun ini da ja hora yukan ni kachi Jesús jini da: “Kuanoꞌon veꞌe ra, chi tu kuu seꞌe ra”, ni kachi ya. Yukan ti ni kandixia da Jesús, ti suni ni ka kandixia tendɨꞌɨ yɨvɨ kanchuku veꞌe da. >Xu4Yukan ni jikajnuꞌun da muzu da un: ―¿Na hora ni nduvaꞌa seꞌe ri nusa? ―ni kachi da. Ti ni kachi muzu un: ―Ja yajni na koxiuu ni kee kiji un maa i ―ni kachi da. #W?3Kuan nduyajni da veꞌe da, ti ja kuaja ɨɨn chaa kuū muzu da un, ti ni kachi da jiin chaa kuñaꞌnu un: ―Ja ni nduvaꞌa seꞌe ni ―ni kachi da. 5Vc2Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Kuanoꞌon veꞌe ra chi tu kuū ndixia seꞌe ra ―ni kachi ya. Ni kandixia chaa un jnuꞌun ni kaꞌan Jesús, ti kuanoꞌon ni da. U'1Ti ni kachi chaa kuñaꞌnu un: ―Taa. Jikantaꞌu xaan na nuu ni. Ko nu tu kiꞌin ni veꞌe na, ti va kuū seꞌe na ―ni kachi da. XT)0Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Maa ra jiin tendɨꞌɨ yɨvɨ ɨɨn nuu kanda jiin ra, nu tu ndeꞌe ra jiin nuu ra ɨɨn jniñu ñaꞌnu saꞌa ri, ti ni tu kandixia kuɨtɨ ra ruꞌu ―ni kachi ya. nSU/Ni niꞌin da jnuꞌun ja ni kee Jesús ñuu Judea, ti ni nandeokuñɨ ya ichi ñuu Galilea. Yukan ti ni jaꞌan chaa kuñaꞌnu un nuu kancha Jesús, ti ni kejaꞌa jikantaꞌu da nuu Jesús ja na kiꞌin ya jiin da veꞌe da: ―Saꞌa ni tɨꞌlɨ tajna seꞌe na ―ni kachi da. Siaꞌan ni kaꞌan chaa kuñaꞌnu un chi ja yajni kuū seꞌe da niku. eRC.Yukan na ti ni ndeokuñɨ Jesús ichi ñuu Caná ja kuu ndañuu Galilea, nuu ni nasaꞌa ya vino jiin nducha un. Ti ñuu Capernaum ni iyo ɨɨn chaa kuñaꞌnu ja ndiso jniñu da nuu rey. Ti kuꞌu seꞌe chaa un. AQ{-Ko nu ni jaa ya ñuu Galilea, ti ni ka jantaꞌu yɨvɨ un ya, chi ni ka jini i jniñu ñaꞌnu ni saꞌa ya ñuu Jerusalén ja ni kuu kɨvɨ viko un, chi suni ni ka jaꞌan i yukan. P3,Ti maa ya ni kaꞌan undi nuu, na ni kachi ya ja tu kuaꞌa yɨvɨ ja yɨñuꞌun nuu ɨɨn chaa kaꞌan jnuꞌun Yandios, ñuu nuu ni jaꞌnu da. O+Nu ni yaꞌa uu kɨvɨ, ni kee Jesús ñuu Samaria, ti ni nakiꞌin ya ichi kuanoꞌon ya nuu ñuꞌun ñuu Galilea. N*Yukan na ti sa ni ka kachi yɨvɨ jiin ñaꞌan un: ―Tukaa nɨnɨ kuu ja undi kani ra jnuꞌun ti sa kandixia ri ya, chi suni ni ka jinisoꞌo maa ri jnuꞌun ni kaꞌan ya. Yukan na ti ni ka jini ndaa yo ja maa ya kuu maa Cristo, ya ni nakaji Yandios ja nama ya sɨkɨ yɨvɨ ñuyɨvɨ ―ni ka kachi yɨvɨ un. Jiin ndusu yuꞌu Jesús ni nduvaꞌa seꞌe ɨɨn chaa kuñaꞌnu ZM-)Kuaꞌa xaan i ni ka kandixia ya ja sɨkɨ jnuꞌun vaꞌa ni kaꞌan ya yukan. @Ly(Nu ni ka jakoyo yɨvɨ ñuu Samaria un nuu kande Jesús, ti ni ka kaꞌan ndaꞌu i jiin ya ja na kendo ya jiin yɨ ti jaku kɨvɨ. Ti ni kendo ya yukan ni kundee ya uu kɨvɨ. 1K['Ja siaꞌan kuu ja kuaꞌa xaan yɨvɨ ñuu un ni ka kandixia i Jesús, chi ni kachi ñaꞌan un: “Ni kachi ndɨꞌɨ da taka ja ni saꞌa na”, ni kachi ña. EJ&Suni siaꞌan taji ri roꞌo naa ra ja ka skuaꞌa jiin ri, ja na kachanuu ra jnuꞌun ri kiꞌin. Chi ka kuu ra nanu ɨɨn chaa nastutu triu. Vasu ansu maa ra ni ka jachanuu jnuꞌun un, chi ɨnga yɨvɨ ni ka jachanuu jnuꞌun ri, ko roꞌo kuu nanu nastutu jniñu ni ka saꞌa chaa un naa da ―ni kachi Jesús. nIU%Ndaa jnuꞌun kaꞌan ɨɨn jnuꞌun, ja “Sɨɨn chaa saꞌa jniñu, ti ɨnga da nastutu.” H$Xaan ndatu yɨvɨ nastutu jniñu un chi iyo xaan taꞌu i, chi saꞌa i jniñu ja nastutu i yɨvɨ, ti nasavaꞌa i nuu kunchuku yɨvɨ un jiin Yandios ja kuu saa ni. Ja siaꞌan ti nanu kusɨɨ ini chaa ni saꞌa jniñu un, suni siaꞌan kusɨɨ ini chaa nastutu. OG#Ti ja saꞌa yo jniñu kaꞌncha triu, ti vatu ni ka kaꞌan ra ja undi kuun yoo ti sa nastutu yo. Ko na kachi ri ja xnaka ndeꞌe vaꞌa ra naa ra, ndeꞌe vaꞌa ti kuni ra, chi vinañuꞌni ka iyo kuaꞌa xaan yɨvɨ nanu triu ja, ja ni kuaan ja kaꞌncha yo, chi yɨvɨ kuaꞌa ka tuꞌva i ti ka kandixia i ruꞌu. KF"Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Siaꞌan ni kachi ri, chi saꞌa ri nava kuni maa ya ni taji ruꞌu vaji ri ja na saꞌa ri jniñu ya. Ti yukan kuu nanu ja na niꞌin jnuꞌun ndee ini yɨkɨ kuñu ri, nanu niꞌin yo jnuꞌun ndee ini jiin ɨɨn ndeyu yaji yo. Ti ndiyo ini ri ja sinu ri jniñu ni jaꞌa ya nuu ri. $EA!Yukan ti chaa ka skuaꞌa jiin ya ka jikajnuꞌun jnaꞌan da naa da: ―¿Xi ja ni ka kinchaka yɨvɨ staa ni yaji ya nu? ―ni ka kachi da naa da. ~Du Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Iyo ɨɨn staa yaji ri ja roꞌo naa ra, tu ka jini ra nasa kaa ―ni kachi ya. *CMNi ti jakoyo ga yɨvɨ un, ti chaa ka skuaꞌa jiin Jesús, ka kandaꞌu da jiin ya: ―Maestro, kaji ni ɨɨn vanuxii staa, na kaji yo ―ni ka kachi da. NBYukan ti ni ka kee yɨvɨ ñuu un kuankoyo i nuu kande Jesús. 'AG―¡Ñaꞌan na choꞌo naa ra, ti kuni ra ɨɨn chaa ni kachi ndɨꞌɨ nuu ri taka ja ni saꞌa ri! ¿Ti ansu maa da kuu Cristo nu? ―ni kachi ña. @Ñaꞌan un ni xndoo ña kɨyɨ nducha ña ti kuaꞌan ni ña ichi ñuu. Ni jaa ña ti ni kejaꞌa ña kaꞌan ña jiin yɨvɨ un: ]?3Nɨ kaꞌan ga ya jiin ñaꞌan un, ti ni ka najakoyo chaa ka skuaꞌa jiin ya. So ka naa ini da ja siaꞌan ka ndajnuꞌun ya jiin ñaꞌan un. Ko ni ɨɨn tu ni ka tava ini da ja kajnuꞌun da ya: “¿Ndo nduku ñaꞌan un?” Xi kachi da jiin ya: “¿Na ndoo kaꞌan ni jiin ñaꞌan un?” Tu kuɨtɨ ni ka kaꞌan da siaꞌan. J> Ti ni kachi Jesús jiin ña: ―Maa ri kuu ―ni kachi ya. f=ETi ñaꞌan un ni kachi tuku ña: ―Jini na ja kii ɨɨn ja ni nakaji Yandios ja nama sɨkɨ yo, ɨɨn ja konani Cristo. Nu na chaa chaa yukan, yukan ti xnaꞌan kaji ga da taka jnuꞌun un nuu yo ―ni kachi ña. G<Tu kuu kuni yɨvɨ nuu Yandios, chi maa ya kuu Espíritu. Yukan kuu ja nu ɨɨn yɨvɨ kuni i chiñuꞌun i ya, ko kanuu ja na chiñuꞌun ndaa i ya jiin nɨ ini nɨ añu i ―ni kachi ya. ;Na kachi ri ja, ja ni jaa kɨvɨ kunchañuꞌun yɨvɨ Yandios, ja tukaa ka nandɨꞌɨ ɨɨn ni veñuꞌun nuu chiñuꞌun i ga. Ko chiñuꞌun i ya undi jiin nɨ ini nɨ añu i. Chi siaꞌan kuu ja kuni maa Yandios ja na kunchañuꞌun yɨvɨ maa ya. |:qRoꞌo yɨvɨ ñuu Samaria naa ra, ka nchañuꞌun ra Yandios, ko vanuxia tu ka jini ra nasa kaa Yandios. Ko ruꞌu yɨvɨ hebreo chi ka jini ri nasa kaa Yandios, ka jini ri ja nɨnɨ nuu yɨvɨ hebreo vaji Ɨɨn ja nama sɨkɨ yɨvɨ naa i. m9STi ni kachi Jesús jiin ña: ―Roꞌo ñasɨꞌɨ. Kandixia jnuꞌun kaꞌan ri. Chi jaa ɨɨn kɨvɨ ja ni ansu ga yuku jaꞌa, ti ni ansu ga ñuu Jerusalén kuu nuu kunchañuꞌun ra maa Yandios, ya kuu Tata ra naa ra. >8uTata yɨvɨ ñuu Samaria na janaꞌan, ni ka chiñuꞌun i Yandios xini yuku jaꞌa. Ti niꞌin ka kaꞌan ni ja Jerusalén kuu ñuu nuu kunchañuꞌun yo Yandios ―ni kachi ña. {7oTi ni kachi ña jiin ya: ―Taa. Ko ndoꞌo ini na ja maa ni kuu ɨɨn profeta ja kaꞌan jnuꞌun Yandios. #6?vanuxia, ja ni kuu uꞌun chaa ni kunchuku jiin ra, ti chaa kancha jiin ra vijna chi ansu yɨɨ ra kuu da. Jaꞌa ni kachi ndaa ra vijna ―ni kachi ya. 57Ti ni kachi ña jiin ya: ―Tu na yɨɨ na iyo ―ni kachi ña. Ti ni kachi Jesús jiin ña: ―Ndaa jnuꞌun kaꞌan ra ja tu na yɨɨ ra iyo, d4ATi ni kachi Jesús jiin ña: ―Kuan kana yɨɨ ra ti kii ra jiin da ―ni kachi ya. C3Ti ni kachi ñaꞌan un jiin ya: ―Taa. Kuaꞌa ni nducha yukan, na koꞌo na nava tukaa ichi kuɨtɨ na, ti nava tukaa kii kiꞌin kuɨtɨ na nducha soko jaꞌa ―ni kachi ña. k2OKo nu na koꞌo i ɨɨn nducha kuaꞌa ri nuu i, ti tukaa ga ichi kuɨtɨ i. Kuaꞌa ri nducha un nuu i, ti yukan nduu nanu ɨɨn soko nuu kaña nducha kuaꞌa. Yukan na ti kuncha i jiin Yandios ja kuu saa ni ―ni kachi ya. a1; Ti ni kachi Jesús jiin ña: ―Taka yɨvɨ koꞌo nducha jaꞌa, ti ichi tuku i. W0' Jacob chaa ni kuu tata jnaꞌan na undi na janaꞌan. Chaa un ni jacha soko jaꞌa ti ni kendo jiin na naa na. Jaꞌa ni ka jiꞌi maa da nducha, ti suni jaꞌa ni ka jiꞌi taka jnaꞌan da jiin taka kuɨtɨ ni ka nchaka da. Ɨɨn chaa ni kuñaꞌnu ni kuu chaa un, ¿ti xi kuñaꞌnu ga niꞌin ja kuu chaa un nu? ―ni kachi ña. E/ Yukan ti ni kachi ña jiin ya: ―Taa. Ko niꞌin, ni tu ñavaꞌa ni najin tava ni nducha. Ti soko jaꞌa chi kunu xaan. ¿Ti nanu kin kiꞌin ni nducha ja kaꞌñu ni nuu na nusa? d.A Ti ni kachi Jesús jiin ña: ―Tu jini ra nasa kaa ɨɨn taꞌu vaꞌa ja kuni kuaꞌa maa Yandios nuu ra. Ni tu chaku ini ra, ti ni tu jini ra na chaa kuu ɨɨn ja kaꞌan jiin ra jaꞌa ja na kuaꞌa ra nducha koꞌo. Ko nu na kakantaꞌu ra nuu ri, ti kuaꞌa ri ɨɨn nuu nducha koꞌo ra ja na kuchaku ra ja kuu saa ni ―ni kachi ya. -% Ti ñaꞌan ñuu Samaria un ni kachi ña jiin ya: ―Niꞌin ja kuu ni chaa hebreo. ¿Ndo jikan ni nducha koꞌo ni nuu na, ti saña kuu na ñaꞌan ñuu Samaria? ―ni kachi ña. Siaꞌan ni kaꞌan ña, chi yɨvɨ hebreo un, tu mani i jiin yɨvɨ ñuu Samaria. , Ti chaa ka skuaꞌa jiin ya, kuankoyo da ñuu un kuan kuaan da ja kaji da jiin ya naa da, ti ni kendo maa ɨɨn ni ga ya. %+CTi ni jaa ɨɨn ñaꞌan ñuu Samaria kuaja kiꞌin ña nducha. Ti ni kachi Jesús jiin ña: ―Kuaꞌa tɨꞌlɨ nducha na koꞌo ri ―ni kachi ya. +*OYukan iyo ɨɨn soko nducha ni nani soko Jacob. Ni kuita Jesús ja kuaꞌan ya ichi un, ti yukan ni jakuɨñɨ ya yuꞌu soko un. Ko ja ni kuu koxiuu kɨvɨ un. )'Ni jaa ya ñuu Sikar ja kuu ɨɨn ndañuu Samaria. Ñuu un kande yajni ɨɨn ñuꞌun ni jaꞌa Jacob nuu seꞌe da José na janaꞌan. F(Ti ichi kuaꞌan ya ni yaꞌa ya nuu ñuꞌun ñuu Samaria. /'WNi jaa jnuꞌun un nuu Jesús ja siaꞌan ni ka jini chaa fariseo. Yukan kuu ja ni kee ya ñuꞌun ñuu Judea, ti kuanoꞌon ya ichi nuu ñuꞌun ñuu Galilea. f&EVasu ansu maa Jesús ni skuanducha yɨvɨ, chi chaa ni ka skuaꞌa jiin ya un ni ka saꞌa. % Ni ka niꞌin chaa fariseo un jnuꞌun ja kuaꞌa ga yɨvɨ ka jika jiin Jesús, ti ni skuanducha ya kuaꞌa xaan ga yɨvɨ ja kuu Juan. C$$Yɨvɨ kandixia Seꞌe Yandios ja nama ya i, ti kunchuku i jiin ya ja kuu saa ni. Ko yɨvɨ ja tu kandixia Seꞌe ya, tu kuu kunchuku i jiin ya, chi suꞌva viꞌi ga kuɨtɨ ini Yandios nuu i, ti kuaꞌa ya nundoꞌo koo ndoꞌo koo nene i ja kuu saa ni. Kaꞌan Jesús jiin ɨɨn ñaꞌan ñuu Samaria###Xaan ga mani Yandios jiin seꞌe ya. Ti ja yukan kuu ja ni nachiꞌi ya taka ja iyo nuu ndaꞌa seꞌe ya ja na taꞌu ya jniñu nuu. k"O"Ti jandaa ndixia kuu un, chi ni taji Yandios maa ya, ti maa ya kuu ja ni kaꞌan taka jnuꞌun kaꞌan Yandios, vanuxia kancha maa Espíritu Yandios jiin ya, ti tu yɨkuꞌva Espíritu ni jaꞌa Yandios ja na kuncha jiin ya. l!Q!Taka yɨvɨ ni ka chunsoꞌo jnuꞌun ya, ni ka nakuni ndaa i ja iyo ndaa jnuꞌun ni kaꞌan ya.  + Ti kaꞌan ya taka ja ni jini ya, ti jani ya jnuꞌun taka ja ni jinisoꞌo ya, ko tu ka kuni chunsoꞌo yɨvɨ taka jnuꞌun kaꞌan ya. GTi maa ɨɨn ni ya kuu ja vaji undi andɨvɨ, yukan kuu ja kuñaꞌnu ga ya nuu tendɨꞌɨ yɨvɨ. Taka yɨvɨ ni ka kaku nuu ñuyɨvɨ jaꞌa ka kuu i seꞌe ñuyɨvɨ jaꞌa, ti ka kaꞌan i mani maa jnuꞌun iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ko ɨɨn ja vaji undi andɨvɨ, chi kuñaꞌnu ga nuu tendɨꞌɨ yɨvɨ. /Sɨkɨ ja ka kaꞌan ra un, ti kanuu ga ja na nduñaꞌnu ga maa ya, ti suꞌva na nukuu ga ruꞌu ―ni kachi Juan. Ɨɨn ja vaji ichi andɨvɨ 1Na kani ri ɨɨn jnuꞌun. Nu na nandaꞌa ɨɨn chaa jiin ñasɨꞌɨ da, ka saꞌa da viko jiin amigo da. Ti amigo da un kuu chaa taꞌu jniñu nuu viko un, ti amigo da un kajnuꞌun nu iyo sɨɨ ini da ja nandaꞌa da xi tu. Nu ni kachi chaa nandaꞌa un ja iyo sɨɨ ini da, yukan ti amigo da un, suni kusɨɨ xaan ini da. Ti suni siaꞌan kusɨɨ xaan ini ri ja na kinkoyo yɨvɨ nuu Jesús. 6eJa ka jini vaꞌa ra ja ni kachi ri ja tu kuu ri maa Cristo. Ko ni taji Yandios ruꞌu ve saꞌa ri ɨɨn jniñu ti jniñu un kuu ja na kaxnuꞌun ri nuu yɨvɨ ja kii ya. r]Ti ni kachi Juan: ―Nu tu chindee Yandios, ti tu kuu saꞌa yɨvɨ ɨɨn jniñu nava kuni maa ya. 1Yukan na ti ni ka jaꞌan da nuu kande Juan, ti ni ka kachi da: ―Maestro, ni jini ni chaa ni jaa nuu ni kunchuku yo ichi ɨnga yuꞌu yucha Jordán, ja ni kachi ni na chaa kuu chaa un. Vijna ti ja skuanducha da, ti tendɨꞌɨ yɨvɨ kuankoyo nuu da un ―ni ka kachi da. 9kUu xi uni jnaꞌan chaa ka skuaꞌa jiin Juan, ti ni ka kejaꞌa ka kaꞌan da jiin chaa hebreo un. Ti ka kaꞌan da sɨkɨ ja nasa kuu ja ka ndundoo yɨvɨ nuu Yandios. =uYukan ni saꞌa Juan undi na ti kɨvɨ ga da vekaa. 9kSuni ni kundee Juan ni skuanducha da ñuu Enón, chi yukan ni iyo kuaꞌa nducha. Ñuu yukan kendo yajni jiin ñuu Salím. Ni ka jaꞌan yɨvɨ nuu da, ti ni skuanducha da i. 0YYukan na ti kuaꞌan Jesús ichi ñuu Judea. Suni kuankoyo chaa ka skuaꞌa jiin ya. Yukan ni kuꞌiin da jiin ya jaku kɨvɨ, ti yukan ni skuanducha ya yɨvɨ. Ko ka iyo yɨvɨ ka jantaꞌu Seꞌe Yandios, ja kuu ya nanu ɨɨn nduva ñuꞌun ja ndinchaa nuu ñuñaa. Chi xnaꞌan ya naa i ichi kinkoyo i, ti ka kusɨɨ ini kaka ndaa i ichi un, chi tu ka yuꞌu i saꞌa i jniñu vaꞌa ja kuni Yandios. Ti siaꞌan ka stuu kaji ja ka saꞌa i taka jniñu vaꞌa kuni maa Yandios ―ni kachi Jesús. Ndakuniꞌin tuku Juan jnuꞌun Jesús &EJa ni taji Yandios seꞌe ya nuu ñuyɨvɨ, ti ni kuu ya nanu ɨɨn nduva ñuꞌun ja ndinchaa nuu ñuñaa, nava na kuni yɨvɨ ichi kinkoyo i. Ko sa suꞌva ka jito uꞌu i Yandios jiin seꞌe ya ja xnaꞌan ya na ichi kinkoyo i. Ti ka jito uꞌu i jnuꞌun ya, chi tu ka na kuni i yukan sa ni ka jini i ja iyo kuachi sɨkɨ naa. Tu ka jantaꞌu i jnuꞌun ya, chi ka ndiyo ini i ja siin i jiin kuachi un. Iyo kuaꞌa yɨvɨ ja tu ka kandixia jniñu ni saꞌa Yandios. Ka saꞌa ndevaꞌa i, ti jiin jniñu ka saꞌa i un jini yo ja ka jnaꞌnu ndatu i. Ja ni taji Yandios seꞌe ya nuu ñuyɨvɨ, ti kuu ya nanu ɨɨn ñuꞌun ja ndinchaa nuu ñuñaa, ja na kuni yɨvɨ na ichi kinkoyo i, ko tu ka jandatu i. Chi ka ndiyo ini i ja saꞌa ndevaꞌa i nanu ɨɨn chaa jajnaꞌan ini kaka jakuaa. Suni siaꞌan ka ndiyo ini i kundikun i kuachi un. Siaꞌan ka stuu yɨvɨ un maa i ja ka jnaꞌnu ndatu i nuu Yandios. 0YTaka yɨvɨ ni ka kandixia ya, tukaa jnaꞌnu ndatu i, ko yɨvɨ ja tu ka kandixia i ya, ja ni ka jnaꞌnu ndatu i. Ko ni ka jnaꞌnu ndatu i ja tu ni ka kandixia i maa Seꞌe Yandios, ja maa ɨɨn ni ya kuu ja nama sɨkɨ yɨvɨ naa i. Siaꞌan ni kundaꞌu ini Yandios yɨvɨ ñuyɨvɨ. 5Siaꞌan ni taji Yandios Seꞌe ya nuu ñuyɨvɨ. Ko tu ni taji ya Seꞌe ya ja na kaꞌnu ndatu ya yɨvɨ, chi suꞌva ja na nama ya yɨvɨ naa i. 3Ni kundaꞌu xaan ini Yandios yɨvɨ ñuyɨvɨ. Ja yukan kuu ja ni taji ya seꞌe ya ni kii ya, vasu maa ɨɨn ya ni kuu Seꞌe Yandios. Ni kii seꞌe ya nuu ñuyɨvɨ nava taka yɨvɨ na kandixia ya, ti tukaa jnaꞌnu ndatu i, ti kunchuku i jiin Yandios ja kuu saa ni. Yukan na ti taka yɨvɨ kandixia ruꞌu, tukaa jnaꞌnu ndatu i. Siaꞌan na ti sa kuu kunchuku i jiin Yandios ja kuu saa ni. Chi siaꞌan saꞌa Yandios jiin taka yɨvɨ ka kandixia Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ. Ni kundaꞌu ini Yandios yɨvɨ ñuyɨvɨ 0YKo yukan na ti katakaa yɨvɨ ruꞌu nuu ndaꞌa cruz, ja kuu ri Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ. Na ni ka jikonuu yɨvɨ hebreo nuu ñuꞌun teꞌe un na janaꞌan, ni jatakaa Moisés ɨɨn koo kaa nuu ɨɨn ndaꞌa yujnu un un. Ti suni siaꞌan kuu vijna, chi katakaa yɨvɨ ruꞌu nuu ndaꞌa cruz. p Y Ni ɨɨn tundo jaꞌan andɨvɨ ja kuni nasa iyo yukan, chi maa ɨɨn ni ja ni chaa nuu ñuyɨvɨ jaꞌa kuu ja jini. Maa ɨɨn ni ruꞌu ja kuu ri Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, ja ni kuncha ri andɨvɨ, ti jini ndaa ri nasa iyo. ` 9 Ja siaꞌan tu kandixia ra jniñu saꞌa Yandios nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ¿Ti ndee ga ja kandixia ra nu na kachi ri nasa jito Yandios taka jniñu saꞌa ya undi nuu kancha maa ya nusa? Va tukaa ga kandixia ra yukan. 9 k Jandaa na kachi ri nuu ra, ja ka jini ndaa ra taka jnuꞌun kaꞌan ri, ti jani ndaa ri jnuꞌun taka ja ni jini ri. Ko so ja roꞌo, tu kandixia ra jnuꞌun kaꞌan ri. : m Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Kuu ra ɨɨn maestro, ti kuñaꞌnu ra nuu jnaꞌan yo ja ka kuu yɨvɨ Israel, ti tu kujnuni ini ra jnuꞌun jaꞌa, ¿Va tu jini ra nusa? j M Ni jikajnuꞌun tuku Nicodemo: ―¿Ti nasa kuu ja nakaku jaa yɨvɨ nusa? ―ni kachi da. 'Ndeꞌe ra nu kee tachi, ti jinisoꞌo yo ko tu kuu kuni yo jiin nduchi yo, ni tu kuu jnɨɨ yo jiin ndaꞌa yo, ni tu kuni yo na ichi kuaꞌan. Suni siaꞌan saꞌa Espíritu Yandios jiin yɨvɨ, chi tu ka jini i nasa saꞌa ya ja na nakaku jaa i ―ni kachi ya. zmTi va so naa ini ra jiin jnuꞌun ni kaꞌan ri un, chi nu ka kuni kɨvɨkoyo yɨvɨ ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu, ti tukaa iyo ɨnga ichi kinkoyo i, chi ɨɨn ni ichi iyo. Ti yukan kuu ja saꞌa maa Espíritu ii ja na nakaku jaa i. QSaꞌa yo nanu ja nu na kaku ɨɨn yɨvɨ, ko kaku i jiin yɨkɨ kuñu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ko ja saꞌa Espíritu Santo kuu ja na nakaku jaa i undi ini añu i. Yukan kuu ja na nakaku jaa ɨɨn yɨvɨ. EYukan na ti ni kachi Jesús jiin da: ―Jandaa na kachi ri nuu ra ja nu tu nakaku jaa ɨɨn yɨvɨ, ti tu kuu kɨvɨ i ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu. Ti yukan kuu ja saꞌa maa Espíritu Yandios ja na nakani ini i ti na kuanducha i, nava na kondoo undi ini añu i, ti ansu ja na nakaku i nuu jaꞌa nana i. Chi ja na nakaku i kuu ja saꞌa maa Espíritu Yandios. Yukan na ti sa kuu kɨvɨ i ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ga jniñu nuu i. I Ti ni kachi Nicodemo: ―¿Ti nasa kuu nakaku jaa ɨɨn chaa ñaꞌnu, ti nu ja ni jaꞌnu da nusa? ¿Xi va nu kuu ndɨvɨ tuku da chii nana da, ti sa nakaku tuku da nu? ―ni kachi da. 8iTi ni kachi Jesús jiin da: ―Jandaa na kachi ri nuu ra ja nu tu nakaku jaa ɨɨn yɨvɨ nuu Yandios, ti tu kuu kɨvɨ i ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu ―ni kachi ya. hITi ɨɨn jakuaa ni jaꞌan da nuu kancha Jesús, ti ni kachi da jiin ya: ―Maestro, ja ka jini na ja maa Yandios ni taji niꞌin ja na xnaꞌan ni jnuꞌun ya nuu na naa na. Tu ka kuu saꞌa ɨɨn yɨvɨ ɨɨn jniñu ñaꞌnu nanu saꞌa maa ni nu tu chindee Yandios maa i. Ti jiin yukan ka jini na ja maa ya ni taji niꞌin vaji ni ―ni kachi da. s aNi iyo ɨɨn chaa fariseo ni nani Nicodemo. Ti ni kuu da ɨɨn chaa kuñaꞌnu nuu yɨvɨ nación hebreo. LJa yukan kuu ja tu nɨnɨ kuu ja kachi ɨɨn yɨvɨ nuu ya nasa kanda i, chi vanua ja jini vaꞌa maa ya nasa ka ndoꞌo ini yɨvɨ, jiin undi inijnuni i. Kaꞌan Jesús ja na nakaku jaa yoOSo ja tu kachi kaji ya, ko maa ya ja jini ya nasa kanda taka yɨvɨ. G~Na ni kunde Jesús ñuu Jerusalén ja ni kuu kɨvɨ Pascua, nde kuaꞌa yɨvɨ ni ka kandixia ja maa ya kuu Cristo, chi yukan ni ka jini i jniñu ñaꞌnu saꞌa ya ja ndisojniñu ya. =}sja nandoto tuku ya nuu ñujiꞌi. Ti yukan sa ni ka nukuꞌun ini chaa ka skuaꞌa jiin ya. Ni ka nukuꞌun ini da jnuꞌun ni kaꞌan ya, ti sa ni ka kandixia da ja siaꞌan ndixia kaꞌan nuu tutu Yandios. Suni ni ka kandixia da jnuꞌun ni kaꞌan maa Jesús na kɨvɨ un. Ja jini Jesús na kanda yɨvɨ }|sJa siaꞌan ni kaꞌan Jesús jnuꞌun veñuꞌun kaꞌnu un, ko ni kaꞌan ya ja sɨkɨ yɨkɨ kuñu maa ya, t{aTi ni ka kachi yɨvɨ hebreo un: ―Uu xiko iñu kuiya ni ka saꞌa yɨvɨ jniñu ti sa ni ka jani i veñuꞌun kaꞌnu jaꞌa kandichi, ti roꞌo ndoꞌo ini ra ja nuu uni ni kɨvɨ ti nakani tuku ra kundichi ―ni ka kachi da. z1Ti ni kachi Jesús nuu da naa da: ―Kuu kanuu na veñuꞌun jaꞌa kiꞌin, ko nuu uni kɨvɨ ti nakani tuku ni na kundichi ―ni kachi ya. [y/Yukan sa ni ka jikajnuꞌun chaa hebreo un maa ya: ―Nu ndixia ra ja ndisojniñu ra ja saꞌa ra yukan, ti jaꞌa kuaꞌa ra jandaa vijna. ¿Ti na ɨɨn jniñu ñaꞌnu ndiso ra nusa? ―ni ka kachi da. ExYukan ti ni ka nukuꞌun ini chaa ka skuaꞌa jiin ya ja kaꞌan nuu tutu ii Yandios sɨkɨ Jesús: “Ndɨꞌɨ xaan ini na veꞌe ni, ja na kuu ɨɨn veꞌe ii”, kachi nuu tutu. wTi nuu chaa ka xiko sata un ni kachi ya: ―Keniꞌin jaꞌa naa ra, ti tukaa saꞌa ra yaꞌu ini veꞌe Tata ri ―ni kachi ya. LvNu ni jini Jesús yukan ti ni kuɨtɨ ini ya. Ti yukan ni saꞌa ya ɨɨn cuarta ñɨɨ, ti ni keniꞌin ya yɨvɨ un kuankoyo i. Ni keniꞌin ya yɨvɨ un ichi fuera yuxeꞌe un. Ni keniꞌin ya rɨɨ, ni keniꞌin ya xndɨkɨ. Ni skuiokava ya mesa chaa ka xndayɨ xuꞌun un, ti ni ka jichanuu xuꞌun un kuaꞌan. uTi nuu veñuꞌun kaꞌnu un ni jini ya ka xiko yɨvɨ xndɨkɨ, jiin rɨɨ, jiin sata. Ti suni kaꞌiin chaa ka xndayɨ xuꞌun. ^t5 Kuan kuyajni viko ka saꞌa yɨvɨ hebreo ja ka nukuꞌun ini i na ni keniꞌin Yandios maa i ñuu Egipto na janaꞌan. Ti viko un nani viko pascua. Kuaꞌan Jesús ñuu Jerusalén ja ni kuu kɨvɨ viko un. s7 Yukan na ti sa kuaꞌan ya ichi ñuu Capernaum. Nana ya, ñani ya, jiin chaa ka skuaꞌa jiin ya suni kuankoyo da jiin ya, ti yukan ni kaꞌiin da jaku kɨvɨ. Ni keniꞌin Jesús yɨvɨ ka iin ini veñuꞌun kaꞌnu (Mt. 21.12‑13; Mr. 11.15‑18; Lc. 19.45‑46) Lr Yukan ni kuu ɨɨn jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Jesús undi nuu kuɨtɨ. Undi ñuu Caná, ja kuu ɨɨn ndañuu Galilea, siaꞌan ni saꞌa ya. Yukan ti viꞌi ga ni ka kandixia chaa ka skuaꞌa jiin ya naa da. Ni saꞌa ya ɨɨn jniñu ñaꞌnu un ja na kuni yɨvɨ ja ni jaꞌa Yandios ɨɨn jniñu ñaꞌnu ga nuu ya. %qC ti ni kachi da jiin da: ―Taka yɨvɨ chi xnaka ka jaꞌa i vino vaꞌa un ka jiꞌi yɨvɨ kuaꞌa un, ti sandɨꞌɨ ni ga sa ka jaꞌa i vino ndaꞌu ga. Ko roꞌo, chi suꞌva sandɨꞌɨ ni ga ni xndoo ra ja vaꞌa ga. Jaꞌa kuu ja vaꞌa xaan ni saꞌa ra ―ni ka kachi da. ipK Ni ka jiꞌi da tɨꞌlɨ, ti so ni naa ini da chi vaꞌa xaan ga iyo vino un. Ti tu jini da nasa ni jaa un. Ko maa chaa ka jicondiso un chi ni ka jini da. Yukan na ti ni kana chaa ndisojniñu un xini chaa ni nandaꞌa un, )oKYukan ti ni kachi Jesús: ―Tava tɨꞌlɨ ti kuaꞌa ra nuu chaa yɨndaꞌa viko un ―ni kachi ya. Ni ka tava da tɨꞌlɨ ti kuankoyo da jiin nuu chaa un. ,nQNi kachi Jesús nuu chaa ka jicondiso vasu un: ―Chuꞌun chitu nducha chii tenaja jaꞌa ―ni kachi ya. Ti ni ka chuꞌun chitu chaa un nducha chii tenaja un. m3Ti yukan kajiin iñu tenaja yuu naꞌnu ja kɨvɨ kuun xiko xi undi ɨɨn ciento litro nducha chii. Ti jnuꞌun yɨvɨ hebreo ni kuu ja ka jajniñu i tenaja un ja kuu nducha ja ka nandaꞌa i jiin ja ka na sandoo i koꞌo i, nava siaꞌan na kendo vaꞌa i nuu Yandios. lYukan na ti ni kachi nana Jesús nuu chaa ka jicondiso vasu un: ―Saꞌa taka ndoo na kachi maa ya nuu ra ―ni kachi ña. k!Ti ni kachi Jesús jiin ña: ―Koto xndiꞌi ni ini ni, chi tu jaꞌi jaa kɨvɨ ja saꞌa na ɨɨn jniñu ñaꞌnu ―ni kachi ya. j)Ti nu ni jaa hora ja ni ndɨꞌɨ vino ni ka jiꞌi yɨvɨ un, ti ni kachi nana Jesús jiin ya: ―Ja ni ndɨꞌɨ vino ―ni kachi ña. _i7Suni kuaꞌan Jesús jiin chaa ka skuaꞌa jiin ya, chi ni ka kana yɨvɨ un maa ya. h }Nu ni yaꞌa uni kɨvɨ, ti ni iyo ɨɨn viko nandaꞌa ñuu Caná, ja kuu ndañuu Galilea. Ti yukan kande nana Jesús. Pg 3Ni siin Jesús kaꞌan ya jiin da, ti ni kachi ya: ―Jandaa na kachi ri nuu ra ja vijna na ti kuni ra nuña andɨvɨ, ti ndeꞌe ra chakoyo ndajaꞌa Yandios (ja ka nani ángel), ti ka ndaa ka nuu i nuu kancha ruꞌu, ja kuu ri seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ jaꞌ ―ni kachi Jesús. Ni jaꞌan Jesús ɨɨn viko nandaꞌavf g2Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Ni kandixia ra ruꞌu chi ni kachi ri jiin ra ja, ja ni jini ri kande ra ndatɨ yujnu un. Ko ndeꞌe ra ti kuni ra ja suꞌva naꞌnu ga jniñu saꞌa ri, chi suꞌva nduñaꞌnu ga ri ―ni kachi ya. e -1Ti ni kachi Natanael: ―Maestro, maa ni kuu Seꞌe Yandios. Ti maa ni kuu rey taꞌu jniñu nuu nɨ tuꞌu nación Israel ―ni kachi da. ed E0Ti ni kachi Natanael jiin Jesús: ―¿Nasa ni nakuni ni saña? ―ni kachi da. Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Na ti kana ga Felipe xini ra, ti ja ni jini ri roꞌo kande ra ndatɨ nutɨchɨ vixi un ―ni kachi ya. %c E/Ni jini Jesús ja kuaja Natanael, ti ni kachi ya jiin da: ―Jaꞌa vaji ɨɨn maa chaa ñuu Israel ja tu jini da xndaꞌu ñaꞌan da ―ni kachi ya. Gb  .Ti ni kachi Natanael jiin Felipe: ―Ti va nu iyo ɨɨn chaa vaꞌa kenda nuu ñuu Nazaret ―ni kachi da. Ti ni kachi Felipe jini da: ―Na choꞌo, ndeꞌe ti kuni ra ―ni kachi da. \a 3-Ni nanduku Felipe Natanael, ti ni kachi da jini da: ―Ja jini ra nava ni chiso Moisés jiin taka ga profeta ni ka kaꞌan da jnuꞌun Yandios na janaꞌan. Ni ka kaꞌan da ja chaa ɨɨn chaa kuñaꞌnu ja kuu ɨnga kuiya. Ni ka ndejnaꞌan ri jiin chaa un, ti maa da kuu Jesús, seꞌe yɨɨ José, chaa ñuu Nazaret ―ni kachi Felipe. ~G}a|\zyyxnwrvmusrqqpYomlRjihh2glffWedd,ccba `N_^e]K\\$[ZZYXWW0VgUKSRR-Q6ONOMDLKJIwHGFEDDfC/AA@@+??=T'&&&%$$-#Y""8!z |V} E{- j UmW^2n_72Ti suni yukan kande Nicodemo nuu ni ka ndututu chaa un. Kuu da ɨɨn chaa kuñaꞌnu nuu yɨvɨ hebreo, ja ɨɨn jakuaa ni jaꞌan kaꞌan da jiin Jesús. Ni ndokuɨñɨ da ti ni kachi da jiin naꞌan da un: @y1Ti yɨvɨ kuaꞌa un chi tu ka jini vaꞌa i ley yo naa yo nanu maa ra naa ra, ti ka kuu i nanu yɨvɨ ni ka jnaꞌnu ndatu. Tu ka jini kuɨtɨ i nava ka saꞌa i ―ni ka kachi da. @y0Ko ni ɨɨn jnaꞌan yo tu ka kandixia chaa un. Ni ɨɨn yoꞌo ja ka kuñaꞌnu jiin chaa fariseo, tu ka kandixia da naa da. ¿Ti roꞌo, xi ja ni ka kandixia ra chaa un naa ra nu? e~C/Ti ni ka kachi chaa fariseo un: ―¿Xi suni ja ni xndaꞌu chaa un roꞌo naa ra nu? }.Ti ni ka kachi policía un: ―Tuu, chi jnuꞌun kaꞌan da un, tu ni ɨɨn chaa kaꞌan nanu kaꞌan chaa yukan ―ni ka kachi da. n|U-Tu ni ka jnɨɨ policía un Jesús. Vaꞌa ga ja ni ka nandeokuñɨ da nuu chaa fariseo un jiin sutu ka kuñaꞌnu un, ti chaa un ni ka jikajnuꞌun da policía un: ―¿Ndo tu ni ka kii ra jiin chaa un? ―ni ka kachi da. m{S,Sava i ka kuni jnɨɨ i ya ja na kiꞌin ya vekaa, ko ni ɨɨn i tu ni ka tava ini ja jnɨɨ i ya. sz_+Ti yukan ni ka kuu sava yɨvɨ un, chi tu ni kejnaꞌan ɨɨn nuu ini i sɨkɨ ja nanu vaji Jesús. ^y5*Chi kachi nuu tutu Yandios ja Cristo kuu ɨɨn jnaꞌan tata yo David, chaa ni kuu rey undi na janaꞌan. Ti kaku ya ñuu Belén, ñuu nuu ni kaku maa tata yo David undi na janaꞌan xaan tonto ―ni ka kachi i. :xm)―Chaa jaꞌa kuu maa Cristo ja ni taji Yandios, chi ndiso ya ɨɨn jniñu ñaꞌnu ―ni ka kachi i. Ko sava ga i ni ka kachi: ―Tuu, chi ansu ñuu Galilea kii Cristo. dwA(Sava yɨvɨ kuaꞌa kaꞌiin un ni ka jinisoꞌo i jnuꞌun, ni kaꞌan Jesús, ti ni ka kachi i: ―Jandaa ndixia kuu ja chaa yukan kuu maa Profeta ja kaꞌan jnuꞌun vaji undi nuu maa Yandios ―ni ka kachi i. Av{'Siaꞌan ni kaꞌan Jesús jnuꞌun sɨkɨ Espíritu Santo, chi ni kachi ya nasa kuu kuncha Espíritu jiin yɨvɨ kandixia maa ya. Ko vanuxia tujaꞌi chaa Espíritu Santo, chi tujaꞌi ndaa maa Jesús andɨvɨ nuu nduñaꞌnu ya. Yukan kuu ja tujaꞌi chaa Espíritu Santo ja kuncha ya jiin yɨvɨ naa i. juM&Nu nau ɨɨn yɨvɨ na kandixia ruꞌu, jankɨvɨ ga kendoꞌo jnuꞌun ri kiꞌin, chi jankoo ini añu i, ti kuñɨɨ ja kuu saa ni. Kuu ini i nanu ɨɨn yucha kaꞌnu nu jika ni ga nducha ti jankɨvɨ ichi ―ni kachi ya. t}%Kɨvɨ ni ndɨꞌɨ viko un ni kuu ɨɨn kɨvɨ kaꞌnu ga, ni jakuɨñɨ Jesús ti ni kaꞌan jaa ya nuu yɨvɨ kaꞌiin yukan, ti ni kachi ya: ―Nu nau roꞌo ka ichi nducha naa ra, ñaꞌan nuu ri jaꞌa ti na kuaꞌa ri nducha koꞌo ra. s+$¿Ti na jnuꞌun kuu ja ni kaꞌan da ja kachi da ja nanduku yo da ti tu naniꞌin yo da, ti ni tu kuu kinkoyo yo nuu kande da un nu? Tu chaku ini yo ndo kuni kaꞌan chaa un ja kaꞌan da siaꞌan ―ni ka kachi da. Kancha Espíritu Santo jiin yɨvɨ ka kandixia Jesús ;ro#Yukan ti chaa hebreo ka kuñaꞌnu un, ni ka kejaꞌa ka jikajnuꞌun jnaꞌan da, ti ka kachi da: ―¿Nachi kiꞌin chaa jaꞌa ja tu kuu naniꞌin yo da nusa? ¿Xi kiꞌin da ɨnga nación nuu kanchuku jnaꞌan yo hebreo jiin yɨvɨ Grecia un nu? ¿Xi kin skuaꞌa da jiin yɨvɨ ñuu jika un nu? }qs"Kɨvɨ jña ti nanduku ra ruꞌu, ko tu naniꞌin ra ruꞌu. Ti ni tu kuu jakoyo ra nuu kiꞌin ri ―ni kachi ya. p1!Ti ni kachi Jesús: ―Jaku ni ga kɨvɨ kuncha ri jiin ra naa ra. Yukan na ti kinoꞌon tuku ri nuu kancha ɨɨn ja ni taji ruꞌu vaji ri. o7 Yukan na ti chaa fariseo un jiin sutu ka kuñaꞌnu un, ni ka taji da policía ka ndito veñuꞌun un, ja na kin jnɨɨ da Jesús. Chi ni ka jinisoꞌo chaa fariseo un ja ka jantaꞌu yɨvɨ jnuꞌun kaꞌan ya. Yukan kuu ja ni ka taji da policía ja na jnɨɨ da Jesús. jnMTi kuaꞌa xaan yɨvɨ kaꞌiin yukan ni ka kandixia i ya, ti ni ka kejaꞌa ka kaꞌan i: ―Jandaa ndixia kuu ja chaa jaꞌa kuu Cristo ni taji Yandios ja saꞌa jniñu ñaꞌnu, chi kaꞌan ɨɨn jnuꞌun ja siaꞌan saꞌa Cristo nu na chaa ya. Ti va tu nau ɨnga jniñu saꞌa Cristo ja tu kuu saꞌa chaa jaꞌa ―ni ka kachi yɨvɨ naa i. \m1Yukan na ti ni ka nduku da nasa jnɨɨ da ya ti chondee da ya vekaa. Ko ni ɨɨn da tu ni kuu jnɨɨ da ya naa da, chi vanuxia tujaꞌi jaa maa kɨvɨ ni kachi maa Yandios ja kuu ya. Tujaꞌi jaa hora ya. FlKo ruꞌu, chi jini vaꞌa ri nasa kaa Yandios, chi vaji ri undi nuu kancha maa ya. Maa ya kuu ja ni taji ruꞌu vaji ri, ti ndiso jniñu ri nuu ya ―ni kachi Jesús nuu yɨvɨ un naa i. @kyTi yukan ni kaꞌan jaa Jesús nuu ni xnaꞌan ya yuxeꞌe veñuꞌun un, ti ni kachi ya: ―¿Va nu ja ka jini ra nau ja kuu ri nu? ¿Xi ka jani ini ra ja nanu vaji ri xino? Ko ansu vaji ri ti kancha ri ñuyɨvɨ jaꞌa ja so ja kuu ini maa ri. Ti ansu siaꞌan kuu. Chi suꞌva maa Yandios, ni kuu ini ya ja ni taji ya ruꞌu. Ti roꞌo naa ra tu ka jini kuɨtɨ ra nasa kaa Yandios, ti ni tu ka jini ra nasa kaa jniñu saꞌa ya. j-Ko yoꞌo chi ka jini vaꞌa yo nanu vaji chaa jaꞌa. Ko kɨvɨ na chaa Cristo ti ni ɨɨn yo tu kuni na ichi kii ya ―ni ka kachi yɨvɨ un. $iAKo jaꞌa ni kancha da ti kaꞌan da nuu chitu un, ¿ti ndoo tundo ka saꞌa chaa ka kuñaꞌnu un jiin da nusa? ¿Ndoo tu ka jasɨ da ja kaꞌan chaa jaꞌa? Va xi ka ndoꞌo ini chaa ka kuñaꞌnu un ja maa chaa jaꞌa kuu Cristo ja ni taji Yandios, ja na saꞌa jniñu ñaꞌnu. *hMYukan na ti sava yɨvɨ ñuu Jerusalén un, ka jikajnuꞌun jnaꞌan i: ―¿Ti ansu chaa jaꞌa kuu ja ka nanduku chaa ka kuñaꞌnu un ja kaꞌni da nu? 4gaTi siaꞌan ka kankuachi ra sɨkɨ ri naa ra. Ko na kachi ri ja tukaa ga kani ini ra siaꞌan, chi suꞌva kani ini nu ka siuku ndaa yɨvɨ naa i xi tu. Yukan kuu ja koto ma kankuachi ra sɨkɨ yɨvɨ nu tu ka iyo kuachi i ―ni kachi Jesús. Ka kaꞌan yɨvɨ ñuu Jerusalén ja Jesús kuu Cristo dfAKa siin ra jnuꞌun un naa ra, vasu ɨɨn kɨvɨ ndetatu, chi ka ndiyo ini ra ja siuku ra Ley Moisés. Ko suꞌva ni ka kuɨtɨ ini ra nuu ri ja ni saꞌa ri tajna ɨɨn yɨvɨ kuꞌu ja ni kuu kɨvɨ ndetatu un. ae;Ni xndoo Moisés ɨɨn jnuꞌun ja na saꞌa ra ɨɨn seña nuu yɨkɨ kuñu suchi yɨɨ kuachi vasu ɨɨn kɨvɨ ndetatu. Ko ansu maa Moisés ni saꞌa yukan, chi undi janaꞌan ga vaji jnuꞌun un ja kuu ley ni jaꞌa Moisés ja kuu kɨvɨ ndetatu. Ti siaꞌan ka siin tu roꞌo naa ra, chi ka saꞌa ra jniñu un vasu ɨɨn kɨvɨ ndetatu. dTi ni kachi Jesús: ―Ni saꞌa ri ɨɨn jniñu ñaꞌnu ja ni kuu ɨɨn kɨvɨ ndetatu, ti yukan ni kuu ja ni ka jini ra naa ra. :cmTi ni ka na ndeokani yɨvɨ un siaꞌan: ―Ja kaꞌan ra siaꞌan va kancha ɨɨn tachi uꞌu jiin ra. ¿Xi nau chaa kuu ja ka kuni kaꞌni roꞌo nu? ―ni ka kachi da. "b=Ka kaꞌan vixi ra ja Moisés kuu ja ni jaꞌa Ley Yandios nuu ra naa ra. Ti nu jandaa kuu, ¿ndoo kuu ja ni ɨɨn ra tu ka kuni siuku Ley yukan nusa? ¿Xi ndoo kuu ja ka kuni kaꞌni ra ruꞌu, ti ruꞌu kuu ja kaꞌan jnuꞌun Yandios nuu ra naa ra jaꞌa? ―ni kachi ya. faEChi nu na kaꞌan vixi ɨɨn yɨvɨ ja kuu maa i, ti jandaa ni kuu ja nduku i ja na nakuaꞌa yɨvɨ ja yɨñuꞌun nuu i. Ko ruꞌu, chi suꞌva kuni ri ja na nakuaꞌa i ja yɨñuꞌun nuu maa Yandios, chi maa ya ni taji ruꞌu ti ndiso jniñu ri nuu ya. Yukan kuu ja kaꞌan ri niña jnuꞌun ndaa, ti tu jajnaꞌan ini ri xndoñaꞌan ri. `Taka jnuꞌun xnaꞌan ri jaꞌa, ansu jnuꞌun ndoꞌo ini maa ri kuu. Ti nu ka ndiyo ini ra ja siuku ra jniñu kuni Yandios, yukan ti sa nakuni ra ruꞌu, ja kaꞌan ri niña jnuꞌun ni jaꞌa maa Yandios nuu ri, ti tu kaꞌan ri jnuꞌun ja jani ini maa ri. }_sTi ni kachi Jesús jiin da: ―Jnuꞌun xndaku ri nuu ra naa ra jaꞌa, ansu ja kuu ini maa ri ti kaꞌan ri. :^mTi so ka naa ini chaa hebreo ka kuñaꞌnu un, ti ni ka kachi da: ―¿Nasa kuu ja xaan ndichi kaꞌan chaa jaꞌa jnuꞌun un, ti tu ni skuaꞌa da? ―ni ka kachi da naa da. ]9Ja ni kuu sava viko, ti sa ni kenda Jesús, ni kaa ya kuaꞌa ya yuxeꞌe veñuꞌun kaꞌnu un, ti ni kejaꞌa xnaꞌan ya nuu yɨvɨ un naa i. z\m Ko so ja tu ka stuu ndijin i jnuꞌun Jesús, chi ka yuꞌu i sa kuɨtɨ ini chaa hebreo ka kuñaꞌnu un. P[ Ti yɨvɨ kaꞌiin yukan ka ndakuniꞌin xaan i jnuꞌun Jesús. Sava i ka kaꞌan: “Chaa vaꞌa kuu chaa un.” Ko sava ga i ka kaꞌan: “Tuu, chi so xndaꞌu da yoꞌo”, ni ka kachi i. Z' Ko ka nanduku chaa hebreo ka kuñaꞌnu un maa ya nuu viko un, ti ka kaꞌan da naa da: ―¿Nanu kande chaa yukan nusa? ―kachi da naa da. QY Kuankoyo ñani Jesús viko un naa da. Yukan na ti sa kuaꞌan maa Jesús suni. Tu ni ka jini yɨvɨ ja kande ya yukan, chi tu ni stuu ya maa ya. Tu ni jaꞌan ya jiin taka ga yɨvɨ Galilea un. X Siaꞌan ni kaꞌan Jesús jiin da naa da, ti ni kendo ya nuu ñuꞌun ñuu Galilea. Kuaꞌan Jesús viko veꞌe kuii @WyKuankoyo viko un naa ra. Ruꞌu tu kiꞌin ri, chi tujaꞌi jaa kɨvɨ ja kuni yɨvɨ kuaꞌa un nau ja kuu ruꞌu. Yukan kuu ja tujaꞌi jaa kɨvɨ ja kiꞌin ri un ―ni kachi ya. =Vschi tu ka kuɨtɨ ini yɨvɨ un nuu ra. Ko ruꞌu, chi ka kuɨtɨ ini i ka jito uꞌu i ruꞌu, chi vanua kaꞌan kaji ri nuu i nava kanda i jiin taka jniñu kueꞌe ka saꞌa i. UYukan ti ni kachi Jesús: ―Ti jaa ga kɨvɨ kiꞌin ri. Ko vaꞌa roꞌo naa ra, chi kuu kinkoyo ra na kɨvɨ ka kuni maa ra, bT=Siaꞌan ni ka kaꞌan ñani ya jiin ya, chi ni maa ñani ya tu ka kandixia da ya. XS)¿Xi iyo vaꞌa ja saꞌa xeꞌe ra jniñu un nu? Ko nu kuni ra ja na kuni yɨvɨ roꞌo ti na kuantaꞌu i roꞌo, ti kuan saꞌa ɨɨn jniñu ñaꞌnu nuu chitu yɨvɨ un naa i ―ni ka kachi da jiin ya. wRgTi ni ka kachi ñani Jesús jiin ya: ―Vaꞌa ga kiꞌin ra ñuu Judea. Vaꞌa ga ja na kin saꞌa ra ɨɨn jniñu ñaꞌnu yukan ti nava na kandixia ndaa ga yɨvɨ yukan ti na kundikun i roꞌo, ti nava na kuni i naa jniñu saꞌa ra. Q%Kuan kuyajni kɨvɨ ka nasaꞌa yɨvɨ hebreo un viko veꞌe kuii, ti kɨvɨ yukan kuu kɨvɨ ka nukunchuku i veꞌe kuii kachi naa i. P 5Ti yukan ni jikonuu Jesús nɨ ñuu Galilea. Tu ni kuni ya kin kuikonuu ya ñuu Judea, chi jnaꞌan ya, yɨvɨ hebreo yukan, ka kuni kaꞌni da ya. mOSGSiaꞌan ni kaꞌan Jesús sɨkɨ Judas, seꞌe yɨɨ Simón, chaa ñuu Cariote, chi chaa yukan kuu ja kin nukuaꞌa ya nuu chaa ka jito uꞌu ya. Yukan kuu ja kin saꞌa Judas vasu ni jikonuu jnaꞌan da jiin Jesús.eNCFTi ni kachi Jesús jiin da naa da: ―Vasu maa ri ni nakaji ndɨ uxi uu roꞌo ja na kaka ra jiin ri, ko iyo ɨɨn ra ja kuu ɨɨn jaꞌuꞌu. Ɨɨn ra kuu ja kin saꞌa jniñu saꞌa jaꞌuꞌu un ―ni kachi ya. jMMEKa kandixia ndaa na maa ni, chi ka jini na ja maa ni kuu Cristo. Maa ni kuu Seꞌe maa Yandios. DLDTi ni kachi Simón Pedro: ―Jitoꞌyo. Tu iyo ɨnga nanu ga kiꞌin na. Maa ɨɨn ni niꞌin kuu ja kachi nasa kɨvɨkoyo na ndaꞌa Yandios, ti kunchuku na jiin ya ja kuu saa ni. -KSCNi jikajnuꞌun nuu Jesús ndɨ uxi uu ga chaa ka skuaꞌa jiin ya, ti ni kachi ya: ―¿Ti suni ka kuni kinkoyo tu roꞌo jiin yɨvɨ un nu? ―ni kachi ya. J}BUndi kɨvɨ yukan ti kuaꞌa yɨvɨ ni ka skuaꞌa jiin Jesús, ni ka xndoo i ya. Ti tukaa ni ka siin yɨ jiin ya. cI?ANi kachi tuku Jesús: ―Ja ni kachi ndaa ri ja maa Tata ri Yandios kuu ja ni nakuaꞌa ya roꞌo ndaꞌa ri. Chi nu tu chindee ya roꞌo, ti ni tu nakuni ra jnuꞌun ja kandixia ra ruꞌu naa ra ―ni kachi ya. H@Ko ka iyo sava ra ja tu ka kandixia jnuꞌun un ―ni kachi Jesús jiin yɨvɨ naa i. Siaꞌan ni kaꞌan Jesús chi vanuxia ja jini vaꞌa maa ya nau yɨvɨ kuu ja tu ka kandixia, ti suni ja jini vaꞌa ya nau kuu ja nakuaꞌa ya nuu yɨvɨ ka jito uꞌu ya. GG?Ko sa ti chaku ini ra nava iyo jnuꞌun kaꞌan ri, yukan na ti sa kuni ndaa ra taka ja saꞌa Espíritu Yandios ja kancha ya jiin ra. Chi yɨkɨ kuñu ra ja ka chaku ra jiin nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, yukan tu kuxii chi jaa ɨɨn kɨvɨ ti naa. Ko ja saꞌa maa Espíritu Yandios kuu ja na kuchaku ra ja kuu saa ni. hFI>Xi nu ka jani ini ra ja yɨɨ xaan jnuꞌun un, ti ¿nasa kachi ga ra nu na kuni ra ruꞌu, ja kuu ri maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, ndaa ri kinoꞌon ri nuu ni kuncha ri undi nuu nusa? ¿Va nasa kachi ga ra nu siaꞌan nu? dEA=Ko maa Jesús, ni jini ni ya ja siaꞌan ka ndajnuꞌun xeꞌe i ja yɨɨ xaan jnuꞌun ni kaꞌan ya, ti ni kachi ya: ―Tu ni ka chaku ini ra jnuꞌun ni kaꞌan ri un. ¿Ja siaꞌan tu ka jajnaꞌan ini ra nu? D<Ko yukan na ti kuaꞌa yɨvɨ ka skuaꞌa jiin Jesús, ni ka jinisoꞌo i jnuꞌun un ja siaꞌan ni kaꞌan ya. Ti ni kejaꞌa ka ndajnuꞌun i: ―Xaan ga yɨɨ iyo jnuꞌun kaꞌan ya, ja tu iyo ni ɨɨn jnuꞌun chaku ini yo ―ni ka kachi i. ;Co;Siaꞌan ni kaꞌan Jesús jiin yɨvɨ naa i ini veñuꞌun Israel kande ñuu Capernaum nuu ni skuaꞌa ya jiin yɨvɨ un naa i. Kaꞌan Jesús ja kuchaku yo ja kuu saa ni uBc:Maa ri kuu ja ni kii ichi andɨvɨ, ti kuu ri nanu staa ja kaji ra naa ra, ko jiin yukan ti tukaa jnaꞌan ra nanu ni ka jnaꞌan yɨvɨ ni ka kuu jnaꞌan ra na janaꞌan. Chi tendɨꞌɨ i ni ka yaji maná, ko ni jaa kɨvɨ nu ni ndɨꞌɨ i ni ka jiꞌi. Ko roꞌo, nu na kinkoyo ra nuu kancha ri, yukan na ti kunchuku ra jiin ri ja kuu saa ni ―ni kachi ya. "A=9Maa ya ñaꞌnu, ya kuu Tata ri, chaku ya. Ti maa ya kuu ja ni taji ruꞌu jiin jniñu jaꞌa. Yukan kuu ja kancha ri jiin maa ya, ti chaku ri. Ko nu na kɨvɨkoyo ra nu kancha ri, ti kanuu ja na kandixia ra ja ruꞌu kuu nanu staa, ja saꞌa ja na kuchaku ra ja kuu saa ni. @8Nu na siuku ra taka yukan, yukan na ti kuncha ri jiin ra, ti maa ra suni kunchuku ra jiin ri, ti ɨɨn ni ga ni ka nduu yo naa yo. ?7Chi nu na kandixia ra jniñu saꞌa ri jiin yɨkɨ kuñu ri jiin nɨñɨ ri. Ti yukan saꞌa ja na kuchaku ra ja kuu saa ni. e>C6Ko nu na kaji ra yɨkɨ kuñu ri, ti koꞌo ra nɨñɨ ri, yukan na ti, naxndoto ri roꞌo nu najaa kɨvɨ kaꞌnu ja na saꞌa ndaa Yandios kuachi yɨvɨ, ti sa kuu kɨvɨ ra ti kunchuku ra jiin Yandios ja kuu saa ni. T=!5Ti ni kachi Jesús: ―Jandaa na kachi ri nuu ra naa ra, ja nu tu kaji ra yɨkɨ kuñu maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, ti nu tu koꞌo ra nɨñɨ da, yukan ti tu najaa ra ja kunchuku ra jiin Yandios. x<i4Yukan na ti ni ka kejaꞌa chaa hebreo ka kuñaꞌnu un ka ndajnuꞌun da, ti ka kaꞌan da: ―¿Nasa kuu ja kachi chaa jaꞌa ja kuaꞌa da yɨkɨ kuñu da un nusa? ¿Xi kuu kaji yo yɨkɨ kuñu da un nu? ―ni ka kachi da naa da. F;3Ti maa ri kuu nanu staa yukan, chi nu na kaji ra, yukan na ti tukaa ga kendo ra kunchuku ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, chi nukoyo ra ti kunchuku ra jiin Yandios ja kuu saa ni. Nu na kuantaꞌu ra ja kuaꞌa ri nuu ra jaꞌa, ti kuchaku ra ja kuu saa ni. Ti staa kuaꞌa ri un, yukan kuu yɨkɨ kuñu maa ri ja chunaa ri nuu yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa naa i, nava na ketaꞌu i ti noꞌon i kunchuku i jiin Yandios ―ni kachi Jesús jiin yɨvɨ naa i. y:k2Ko vijna na ti ni taji Yandios Ɨɨn ja kuu nanustaa kaji ra, ti jiin yukan na ti tukaa ga naa ra nuu Yandios. 91Ndeꞌe naa ra. Chaa ni ka kuu tata ra na janaꞌan, ni ka yaji da maná ni jaꞌa Yandios, ko ni jaa kɨvɨ ni ka jiꞌi da. c8?0Maa ri kuu nanu staa kaji ra, chi saꞌa ri ja na kuchaku ra saa ni jiin Yandios saa ni. p7Y/Ko jandaa kaꞌan ri, ja nu na kandixia ra ruꞌu, yukan na ti kuchaku ra jiin ri ja kuu saa ni. Q6.Ti vasu siaꞌan kaꞌan ri, ko ansu kachi ri ja iyo yɨvɨ ni ka jini nuu maa Tata ri. Ko iyo Ɨɨn ja vaji nuu maa ya ja ndiso jniñu. Ti maa Ɨɨn ni yukan kuu ja ni jini nuu maa Tata ya Yandios. R5-Undi na janaꞌan, yoso jnuꞌun Yandios nuu tutu ni ka chaa profeta un naa da ja kachi: “Kuaꞌa Yandios inijnuni nuu tendɨꞌɨ yɨvɨ ja na kandixia i ya”, kachi nuu tutu ya. Yukan kuu ja nu na chunsoꞌo ra jnuꞌun kaꞌan Tata ri, ti nu na saꞌa ra nava kachi ya, yukan na ti nduu ra yɨvɨ ka kandixia ruꞌu. 34_,Tata ri Yandios, ni taji ya ruꞌu ja na kundiso jniñu ri. Ti nu tu kuaꞌa ya inijnuni ra naa ra ti tu kuu kandixia ra ruꞌu. Ko nu na kandixia ra ruꞌu, yukan na ti naxndoto ri roꞌo ja kuu maa kɨvɨ kaꞌnu, kɨvɨ nasaꞌa ndaa maa Yandios kuachi sɨkɨ yɨvɨ ni ka saꞌa ndevaꞌa un. N3+Yukan sa ni kachi Jesús: ―Koto kaꞌan ra sɨkɨ ri naa ra. I2 *Chi vanuxia ka jini yo tata da, jiin nana da. Tata da un kuu José, ti maa da nani Jesús. Tu iyo vaꞌa ja kaꞌan da ja ni kii da ichi andɨvɨ ―kachi yɨvɨ un, ka ndajnuꞌun xeꞌe i. D1)Yukan na ti tu ni ka jajnaꞌan ini chaa hebreo ka kakuñaꞌnu un. Chi ni ka kejaꞌa ka kaꞌan da sɨkɨ Jesús. Ni ka kejaꞌa ka ndajnuꞌun xeꞌe da: ―Tu iyo vaꞌa nava ni kaꞌan Jesús, ndoo kaꞌan da siaꞌan: “Maa ri kuu nanu ɨɨn staa ni kuun ichi andɨvɨ?” Ko tu iyo vaꞌa kuɨtɨ un. 0-(Ja kuni Tata ri kuu ja na kuchaku siaꞌan ni ga yɨvɨ ka kandixia ndaa maa Seꞌe ya. Nu na jaa maa kɨvɨ kaꞌnu ti xndichi ndaa Yandios yɨvɨ ni ka saꞌa ndevaꞌa. Ti kɨvɨ un naxndoto ri yɨvɨ ka kandixia ja kunchuku i jiin ya ja kuu saa ni ―ni kachi Jesús. v/e'Ti jniñu kuni Tata ri kuu ja ni ɨɨn yɨvɨ yɨndaꞌa ri, koto ma skuita ri yɨ, ti naa i. Chi sa suꞌva na koto vaꞌa ri yɨ nava naxndoto ri i ja kuu maa kɨvɨ kaꞌnu, kɨvɨ nasaꞌa ndaa maa Yandios kuachi yɨvɨ naa i. .&Ti jandaa ndixia kuu chi vaji ri ichi andɨvɨ, ko ve saꞌa ri nava kuni maa ya ni taji ruꞌu, ansu ja saꞌa ri nava kuni maa ri. -%Taka yɨvɨ ja ni nachiꞌi Tata ri ndaꞌa ri ti ja ni kandixia i ruꞌu, yukan kuu ja nakɨndaꞌa ri yɨ. Ti jantaꞌu ri taka yɨvɨ ka kuni kɨvɨkoyo nuu ri, ti tu nataji ri ni ɨɨn yɨvɨ un ja na kiꞌin yɨ, chi sa suꞌva nakinseꞌe ri yɨ. z,m$Ja ni kachi ri nuu ra naa ra ja vasu ni ka jini ra jniñu ñaꞌnu saꞌa ri, ko tu ka kuni kandixia ra ruꞌu. ,+Q#Ti ni kachi Jesús: ―Maa ri kuu yukan, chi jiin yukan ti kuchaku ra. Ko ruꞌu kuu ja saꞌa ja na kunchuku ra saa ni ga jiin Yandios. Nu na kandixia ra ruꞌu, ti kuu ra nanu yɨvɨ ka ñavaꞌa ndɨꞌɨ ja kaji i jiin ja koꞌo i ja na kuchaku i nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti maa ɨɨn ni ruꞌu kuu ja na kandixia ra. Chi tu iyo ɨnga ja saꞌa ja na nduu ra yɨvɨ Yandios ti kunchuku ra jiin ya ja kuu saa ni. *"Yukan ti ni ka kachi tuku yɨvɨ un: ―Taa, kuaꞌa ni ja ni kachi ni yukan na kaji na ndɨ kɨvɨ naa na ―ni ka kachi i. )!Chi ja vaji ichi andɨvɨ, yukan saꞌa ja na kuchaku yɨvɨ naa i jiin Yandios. Chi ni kuun vaji ichi andɨvɨ ti ni chaa nuu ñuyɨvɨ ja na kaji yɨvɨ naa i, nava siaꞌan na nakuni ndaa i nau kuu ja ni chaa nuu ñuyɨvɨ jaꞌa ―ni kachi Jesús. i(K Ti ni kachi Jesús jiin yɨvɨ un naa i: ―Na kachi ndaa ri nuu ra ja ansu Moisés ni jaꞌa ja ni ka yaji yɨvɨ na janaꞌan un, chi maa Yandios ni skuun yukan ni kii ichi andɨvɨ ja na kuchaku yɨvɨ naa i. Ko vijna na ti maa Yandios, ya kuu Tata i, ni taji ya ɨɨn ja kuchaku ra, ti yukan ndixia kuu ja kuaꞌa ja ndendajnu roꞌo naa ra. v'eChi chaa ni ka kuu jnaꞌan tata na na janaꞌan, ni ka yaji da ɨɨn nuu staa ja ni nani “maná”, ja ni jaꞌa maa Yandios nuu da naa da. Ni ka yaji da maná un nuu ñuꞌun teꞌe nanu kaꞌan nuu tutu Yandios, ja kachi: “Ni jaꞌa ya staa ni ka yaji yɨvɨ. Ja ni kuun ichi andɨvɨ.” Siaꞌan kaꞌan nuu tutu Yandios ―ni ka kachi yɨvɨ un jiin ya. s&_Ti ni ka kachi yɨvɨ un jiin ya: ―¿Nau ɨɨn jniñu ñaꞌnu saꞌa ni nusa? Nu na saꞌa ni ɨɨn jniñu nuu na ja na ndeꞌe na jiin nuu na, yukan ti sa na kandixia na. ¿Ko nau ɨɨn ɨɨn jniñu ñaꞌnu saꞌa ni nusa? H% Ti ni kachi Jesús: ―Maa Yandios ni taji ya ɨɨn vanuxii ni chaa vaji nuu kancha maa ya. Ti nu na kandixia ra un, yukan ni kuu ja kuni maa Yandios ja na siuku ra ―ni kachi Jesús. $Yukan na ti ni ka jikajnuꞌun tuku i Jesús: ―¿Nau ja saꞌa na ja siuku na jniñu kuni maa Yandios nusa? ―ni ka kachi i. ;#oKo ɨɨn ja yaji yo, tu kuñɨɨ. Ti na kachi ri jiin ra ja koto nakutu ini ra so nɨnɨ ja kuu ja kaji ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Chi suꞌva ja na nakutu ini ra ja na kendo ndaa ra nuu Yandios, nava na kunchuku ra jiin ya ja kuu saa ni. Ti yukan kuu ja kuaꞌa maa chaa kuu Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ nuu ra naa ra. Chi maa Tata yo Yandios, ni jaꞌa ya jniñu jaꞌa nuu Seꞌe ya ja na nakuni ra naa ra nau kuu ya ―ni kachi Jesús. ")Ti ni kachi Jesús: ―Jandaa na kachi ri jiin ra naa ra ja ka nanduku ra ruꞌu, ko ansu ja ni ka chaku ini ra nasa kuni kaꞌan jniñu ñaꞌnu un, chi ka nanduku ra ruꞌu, ko sɨkɨ ja ni jaꞌa ri staa ni ka yaji ra undi ni ka chitu vaꞌa chii ra, yukan kuu. E!Ni ka jakoyo yɨvɨ naa i undi ɨnga yuꞌu nducha un, ti yukan ni ka nakejnaꞌan i jiin Jesús. Ti ka jikajnuꞌun i ya: ―Maestro, ¿na hora ni chaa ni jaꞌa? ―ni ka kachi i. F Ni ka jini yɨvɨ ja tu kande Jesús yukan, ti suni ni ka jini i ja, ja kuankoyo ndajaꞌa ya. Yukan kuu ja ni ka kɨvɨ i barco ti kuankoyo i undi ñuu Carpernaum, kuan nunduku i Jesús. 7gTi yukan kaꞌiin tɨjnɨ ga barco ja ni ka jakoyo ichi ñuu Tiberias, ni ka jakoyo yajni nuu ni nakuantaꞌu Jesús nuu Yandios, na ni jaꞌanya staa ni ka yaji yɨvɨ un. -Ni kuxian ɨnga kɨvɨ, ti yɨvɨ kuaꞌa ni ka kendo i ɨnga nuu yuꞌu mini un. Ni ka jini i ja ɨɨn ni barco ni kunde yuꞌu mini un. Ti suni ni ka jini i ja ndajaꞌa Jesús ni ka kɨvɨ da barco un ti kuankoyo da. Ko ni ka jini vaꞌa i ja tu ni kɨvɨ Jesús. (IYukan na sa ni ka ndusɨɨ ini da ja ni kɨvɨ Jesús ini barco un. Siaꞌan na sa ni ka jakoyo yachi da nuu kuankoyo da un. Ni ka nanduku yɨvɨ Jesús nUTi ni kachi maa Jesús jiin da naa da: ―Koto yuꞌu ra naa ra chi maa ri kuu ―ni kachi ya. PTi va sa uꞌun xi iñu ni mil metro kuu ja ni ka jika da jiin barco da, ti ni ka jini da jika Jesús kuaja ya nuu nducha mini un, kuan kuyajni ya nuu barco un. Ti chaa un ni kejaꞌa ka yuꞌu da. ]3Ti ni jakunchaa ɨɨn tachi xaan, ja ni kejaꞌa saꞌiyo nuu nducha mini un. !;Ni ka kɨvɨ da barco, ti kuankoyo da ichi ɨnga nuu yuꞌu mini undi ñuu Capernaum. Ni kuu ñaa, ti tujaꞌi najaa Jesús nuu kaꞌiin da un naa da. wJa kuan ini, ti chaa ka skuaꞌa jiin Jesús, ni ka nuu da jaꞌa yuku un, ti ni ka najakoyo da yuꞌu mini un. %Yukan ti ni jinijnuni maa Jesús ja ka kuni yɨvɨ kin kiꞌin i ya, ti chayɨka i ya ja na kuu ya rey, ti na taꞌu ya jniñu nuu i naa i. Yukan kuu ja ni kaa ga Jesús kuaꞌan ya undi xini yuku un. Ni jika Jesús nuu nducha (Mt. 14.22‑27; Mr. 6.45‑52) -Nu ni ka jini yɨvɨ jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Jesús yukan, so ni ka naa ini i, ti ka kaꞌan jiin jnaꞌan i: ―Va ndaa ndixia ja chaa jaꞌa kuu ja kaꞌan nuu tutu ii Yandios, ja kii ɨɨn profeta nuu ñuyɨvɨ, kii kaꞌan da jnuꞌun ya ―ni ka kachi yɨvɨ. G Ni ka nastutu da, ti ni chitu uxi uu chika jiin pedazu staa un. Siaꞌan chika ni ndututu vasu uꞌun ni jnaꞌan staa ni tejnaꞌan Jesús, ko uxi uu chika pedazu staa un ni kendoso. 8i Nu ni kuu ni ka yaji vaꞌa yɨvɨ un staa, ti ni kachi Jesús jiin ndajaꞌa ya: ―Nastutu pedazu ni kendoso jña, nastutu ra chi tu stɨvɨ yo naa yo ―ni kachi ya.   Ti ni kiꞌin Jesús ndɨ uꞌun staa yukan, ti ni nakuantaꞌu ya nuu Yandios. Ti ni jaꞌa ya nuu ndajaꞌa ya ja na tejnaꞌan da nuu yɨvɨ kanchuku yukan. Suni siaꞌan ni saꞌa ya jiin chāká un, ti jiin yukan ni ni ka yaji vaꞌa yɨvɨ un naa i. yk Yukan na ti ni taꞌu Jesús jniñu nuu ndajaꞌa ya: ―Kachi jini yɨvɨ ja na nukoo i nuu icha jña naa ra ―ni kachi ya. Ti yukan mani icha kuii kuu, ti yukan ni ka nukoo yɨvɨ naa i. Ti va ka iyo uꞌun mil niña kuɨtɨ chaa. #? ―Chukan kande ɨɨn chaa lulu, ndiso da uꞌun staa stila cebada jiin uu chāká. Ko yukan tu kujaa chi kuaꞌa xaan yɨvɨ naa i ―ni kachi da. mSTi ɨnga ndajaꞌa ya ni kaꞌan da, ti chaa un kuu Andrés, ñani Simón Pedro. Ti kachi da: <qTi ni kachi Felipe jiin ya: ―Nu na kuaan yo uu ciento xuꞌun staa, ti ni tu kujaa ja kaji yɨvɨ jaꞌa, vasu ni ɨɨn tɨꞌlɨ ɨɨn ɨɨn yɨvɨ naa i ―ni kachi da. )KSiaꞌan ni ni kaꞌan ya, chi kuni ya ja na ndee nu nasa kaꞌan Felipe nu kandixia ndaa da maa ya xi tuu, vanuxia ja jini vaꞌa maa ya nasa saꞌa ya. : mNi jitonuu Jesús ti ni jini ya ja kuaꞌa xaan yɨvɨ ni ka kaa kuankoyo. Ti ni kachi ya jiin Felipe: ―¿Nanu kin kuaan yo ja kaji yɨvɨ jaꞌa naa i? ―ni kachi ya. ! ;Ti ja kuan kuyajni kɨvɨ viko Pascua ka nasaꞌa yɨvɨ hebreo, ja ka nukuꞌun ini i kɨvɨ ni ka kekoyo i nuu ñuꞌun nación Egipto na janaꞌan. m SYukan ti kuaꞌan Jesús jiin ndajaꞌa ya, ni ndaa ya ɨɨn yuku, ti yukan ni jakuɨñɨ ya. B }Kuaꞌa xaan yɨvɨ ni ka ndikun i Jesús, chi ni ka jini i taka jniñu ñaꞌnu saꞌa ya. Ni saꞌa ya jniñu ñaꞌnu xaan ga, chi ni saꞌa ya ja ni ka nduvaꞌa yɨvɨ ka kuꞌu.  Yukan na ti sa kuaꞌan Jesús jiin chaa ka skuaꞌa jiin ya ichi ɨnga yuꞌu mini Galilea. Ti mini un suni nani mini Tiberias. 6e/Ko roꞌo tu ka ñukuu ndaa ini ra jnuꞌun ni chaa Moisés. Yukan kuu ja tu kuu nasa kandixia ra jnuꞌun kaꞌan ri vijna. Tu kuu kuɨtɨ ―ni kachi Jesús jini chaa hebreo ka kuñaꞌnu un. Ni jaꞌa Jesús ja ni ka yaji uꞌun mil yɨvɨ (Mt. 14.13‑21; Mr. 6.30‑44; Lc. 9.10‑17)S.Ko nu ka kandixia ndaa ra jnuꞌun Moisés, ti suni kandixia ndaa ra ruꞌu niku. Chi vanua undi na janaꞌan xaan ni chaa da tutu nuu kaꞌan sɨkɨ ruꞌu ja chaa ri nuu ñuyɨvɨ kɨvɨ vijna. }s-Ti vasu siaꞌan iyo, ko tu kani ini ra ja kankuachi ri sɨkɨ ra nuu Tata yo Yandios. Ko ley ni jaꞌa Yandios nuu Moisés, yukan kuu ja kankuachi sɨkɨ ra naa ra. Ti jandaa ndixia kuu, chi vasu ka ndoꞌo ini ra ja ka iyo ndoo ra nuu Yandios, ko so ja ka siuku ra ley Moisés ti ka ndoꞌo ini ra siaꞌan. Ko jiin yukan ti ja kankuachi Moisés sɨkɨ ra naa ra. wg,Yukan kuu ja tu kuu nasa kandixia ra ruꞌu, chi niꞌin xaan ka ñukuu ini ra ja na kuantaꞌu ɨɨn yɨvɨ roꞌo, ti ansu ja na kuantaꞌu maa Yandios roꞌo naa ra. Viꞌi ga ka nakutu ini ra ja, nakuaꞌa ja yɨñuꞌun nuu jnaꞌan maa ra, ko tu ka nakutu ini ra ja na nakuantaꞌu maa Yandios roꞌo naa ra. Yukan kuu ja tu kuu nasa kandixia ra ruꞌu. J +Jini ri ja tu ka jantaꞌu ra ruꞌu. Ko maa ri kuu, ni chaa ri nuu ñuyɨvɨ jaꞌa ti ndaku niꞌin ri jnuꞌun kaꞌan Tata ri Yandios. Nu na nakuni ra ruꞌu, ti suni siaꞌan nakuni ra nasa kaa Yandios. Ko sa ti nakuni ra ruꞌu, ti suni nakuni ra ja kuñaꞌnu Yandios nuu tendɨꞌɨ ja iyo. Ti vasu siaꞌan kuu, ko tu ka jantaꞌu ra ruꞌu. Ko nu na kii ɨnga chaa, ti ndakuniꞌin da nanu maa da, ti va kuantaꞌu ni ra chaa yukan. :m*Ko ruꞌu chi jini vaꞌa ri nasa kaa undi ini jnuni ra. Ti jini ndaa ri ja tu ka iyo ini ra ja chiñuꞌun ra Yandios, ti jini vaꞌa ri chi yɨjiyo ndeꞌe ri roꞌo naa ra. ;o)Ni siin Jesús kaꞌan ya ti ni kachi ya: ―Tu nandɨꞌɨ ri ja kuaꞌa ra ja yɨñuꞌun ruꞌu. Ni tu nduku ri ja kaꞌan yɨvɨ ja kuñaꞌnu ri nu tu iyo ndaa ini i. ]3(Ti roꞌo tu ka kuni kuɨtɨ ra kandixia ra ruꞌu nava na ndɨvɨ ra ndaꞌa Yandios ti kunchuku ra jiin ya. Ko ni ka kuu niꞌin xaan tonto ini ra, chi tu ka kuni kandixia ra ruꞌu naa ra ―ni kachi Jesús. zm'Ka skuaꞌa xaan ra tutu ii Yandios ja ni ka chaa yɨvɨ janaꞌan. Ka skuaꞌa xaan ra tutu un, chi ka ndoꞌo ini ra ja jiin yukan ti na nitaꞌu ra ja kunchuku ra jiin ya ja kuu saa ni. Ko maa tutu un kuu ja kaꞌan ndaa sɨkɨ ri. 9k&Ni tu ka chuꞌun ini ra jnuꞌun ni kaꞌan Tata ri. Ti ni tu ka kandixia ra Ɨɨn ja ni taji maa ya. Tu ka kandixia ra, chi tu ka jantaꞌu ra jnuꞌun kaꞌan maa Tata ri. f~E%Tata ri ni taji ruꞌu, ti stuu kaji ya taka nau ja kuu ri. Ni kachi kaji ya nau ja kuu ruꞌu, vasu tu ni ka jini ra jiin nuu ra nuu Tata ri, ti ni tu ni ka jinisoꞌo ra ndusu yuꞌu maa ya. Ko jandaa kuu ja ni tu ka chuꞌun ini ra jnuꞌun kaꞌan Tata ri. Yukan kuu ja tu ka kandixia ra ja kaꞌan ɨɨn Chaa ni taji maa Tata yo Yandios. K}$Ti kuaꞌa ni kuu ɨɨn jnuꞌun ni ndakuniꞌin Juan sɨkɨ maa ri. Ko kaꞌnu ga kuu jnuꞌun kaꞌan maa Tata ri jaꞌa ri, chi ni jaꞌa ya jniñu ñaꞌnu nuu ri. Yukan na ti kuni ndaa ra nau ja kuu ruꞌu, ti kuni ndaa ra ja maa Tata ri ni taji ya ruꞌu vaji ri, chi saꞌa ri jniñu ñaꞌnu ni jaꞌa ya nuu ri. |{#Saꞌa yo nanu Juan ni kuu da nanu ɨɨn ñuꞌun ja ni ndinchaa nuu ñuñaa, chi ni xnaꞌan ndaa da ichi Yandios nuu yɨvɨ. Ko jaku ni kɨvɨ ni ka chiñuꞌun ra jnuꞌun ni xnaꞌan da un. Vanuxia yukan ni kuu ɨɨn jniñu ni saꞌa da. x{i"Ti vasu siaꞌan ko tu nandɨꞌɨ ri ja ɨnga yɨvɨ kachi nasa jniñu saꞌa ri. Siaꞌan kaꞌan ri ja na kundaa jnuꞌun ni kaꞌan Juan sɨkɨ maa ri nava na kandixia ra taka jnuꞌun ni kaꞌan da un, ti nava na kuu nama ra maa ra. z5!Maa ra naa ra, ni ka taji ra chaa ni ka jaꞌan kajnuꞌun Juan, chaa ni skuanducha un. Ti chaa un, ni kachi ndaa kuɨtɨ ni da ja kuu ruꞌu. 5yc Ko iyo ɨnga ja ndakuniꞌin ruꞌu ti kachi nau ja kuu ri, ti kaꞌan ndaa chaa un chi jini da ruꞌu. Ti jini ri ja iyo ndaa jnuꞌun kaꞌan chaa un ti niꞌin jniñu. Jx Ko nu na kaꞌan ri ja ndoꞌo ini maa ri, ti kaꞌan ri ja kusɨɨ ini ri, yukan na ti kachi ra ja tu nijniñu kuɨtɨ jnuꞌun kaꞌan ri, chi tu iyo ɨnga ja kuaꞌa jandaa jaꞌa ri. Aw{Ni siin Jesús kaꞌan ya jiin chaa hebreo ka kuñaꞌnu un, ti ni kachi ya: ―Siuku ndaa kuɨtɨ ri taka nava kuni maa Tata ri Yandios, chi tu iyo ni ɨɨn ja saꞌa ri ja kuu ini maa ri. Ti xndichi ndaa ri yɨvɨ naa i siaꞌan nava ni kachi maa Tata ri. Siaꞌan xndichi ri yɨvɨ, chi tu saꞌa ri nava kuu ini maa ri. Chi suꞌva siuku ri nava kuu ini maa ya, chi ja sɨkɨ yukan ni taji ya ruꞌu vaji ri nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. v{Yukan na ti taka yɨvɨ ni ka saꞌa ja vaꞌa, nandoto i ti kunchuku i jiin Yandios. Ti taka yɨvɨ ni ka saꞌa ndevaꞌa un suni nandoto i, ko kɨvɨkoyo i nuu jnaꞌnu ndatu i naa i ―ni kachi Jesús. Nasa nakuni yɨvɨ ja ndisojniñu Jesús bu=Koto ma naa ini ra ɨɨn jnuꞌun kaꞌan ri jaꞌa sɨkɨ jniñu ndiso ri, ja ɨɨn ni kuu ri jiin Tata ri Yandios, chi nu na jaa kɨvɨ, ti taka ndɨyɨ ka ñunduji un kunisoꞌo i jnuꞌun kaꞌan Seꞌe ya. 5tcSɨkɨ ja ɨɨn ni kuu Yandios jiin Seꞌe ya, yukan kuu ja ni jaꞌa ya jniñu nuu Seꞌe ya, chi maa ya kuu maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ. Ti nanduku vindaa ya kuachi sɨkɨ yɨvɨ naa i nuu nasa iyo. Ti maa Seꞌe ya na kachi nau kuu yɨvɨ ni ka jnaꞌnu ndatu, ti nau kuu yɨvɨ ni ka nitaꞌu. Ti xndichi ndaa kuɨtɨ ya yɨvɨ naa i, chi maa ya kuu Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, ti maa Tata ya ni jaꞌa jniñu un nuu ya. \9~E}}|{{NzWy\xx&wv:uBs_rqq2p&odnmRljj&i&hgtf.ed)c:ba`_^^]\`[ZYXWWhUPTTS[RtQPP7NMLKJJBIHHGFEDDBB Aw@??>>;=:;:Y988k76,5433<2R11 0//E.-,,+w*)('r&&/%W$$#r"! $?zHbab   W O m>Qqr\ Chaa ni ka skuaꞌa jiin ya ni ka kachi da: ―Maestro, ja jini ni ja yɨvɨ hebreo un ka kuni kuaꞌa i yuu sɨkɨ ni na ni kunde ni yukan, ti va kuaꞌa yɨvɨ un yuu sɨkɨ ni nu na jaa tuku ni yukan. ¿Ti kuni kiꞌin tuku ni yukan nu? ―ni ka kachi da.   Yukan ti sa ni kaꞌan ya jiin chaa ka skuaꞌa jiin ya: ―Ñaꞌan na choꞌo, chi nandeokuñɨ yo ñuu Judea ―ni kachi ya. nU Ti vasu siaꞌan, ko ni kendo ya uu ga kɨvɨ nuu kancha ya na ni niꞌin ya jnuꞌun ja kuꞌu da. F Mani Jesús jiin Marta, jiin kuꞌu ña, jiin Lázaro. ~u Ni jini Jesús jnuꞌun un, ti ni kachi ya: ―Kuꞌu da ko va tu kuu da. Kuꞌu da chi siaꞌan ti sa kuni yɨvɨ nasa kuñaꞌnu ya ni taji ruꞌu, maa Seꞌe Yandios. Jiin kueꞌe jaꞌa ti stuu ri ja suni kuñaꞌnu ri ―ni kachi ya.  Ti ñaꞌan un ni ka taji razón nuu Jesús, ja kachi: ―Taa, chaa mani xaan ni jiin, kuꞌu da vijna, ni kachi ña ―kachi muzu un. mS María un kuu ña ni chiꞌi aceite perfume jaꞌa Jitoꞌyo, ti ni nasichi ña jiin ixi xini ña. z o Ni kuncha ɨɨn chaa ñuu Betania ja ni nani Lázaro, ni kuu da kuaꞌa María jiin Marta. Ti ni kuꞌu xaan da. W' *Ti kuaꞌa yɨvɨ yukan ni ka kandixia i Jesús. Ni nandoto Lázaro  )Kuaꞌa yɨvɨ ni ka kendo jiin ya, ti sava i ka ndajnuꞌun siaꞌan: ―Tu ni saꞌa Juan jniñu ñaꞌnu nanu saꞌa chaa jaꞌa vijna, ko taka jnuꞌun ni kaꞌan da ja saꞌa chaa jaꞌa, ti kundixia nava ni kachi da ―ni ka kachi yɨvɨ un naa i. E (Yukan na ti kuanoꞌon Jesús. Ni nayaꞌa ya undi ɨnga yuꞌu yucha Jordán, ichi nuu kaña ndikandii, nuu ni skuanducha Juan undi nuu yukan, ti yukan ni kundee ya tɨjnɨ kɨvɨ. U# 'Yukan ti ka kuni tuku da jnɨɨ da ya, ko ni kenda ya ti kuaꞌan ya. #? &Ko nu na saꞌa ri nava kuni maa ya, ti suni kanuu kuu ja kandixia ra ruꞌu. Ko kandixia taka jniñu saꞌa ri. Yukan na ti sa kuni ndaa ra ja kancha maa Tata ri jiin ri, ti maa ri suni kancha ri jiin maa ya, ti kɨvɨ undi inijnuni ra ja jandaa ndixia kuu un ―ni kachi Jesús. ` 9 %Ti nu tu saꞌa ri nava kuni maa Tata ri, ti tu kanuu kuu ja kandixia ra ruꞌu.   $Ko roꞌo naa ra, ka kaꞌan ra ja kaꞌan ndevaꞌa ri sɨkɨ Yandios, so ja ni kachi ri ja kuu ri Seꞌe maa ya. Siaꞌan ka kaꞌan tu roꞌo naa ra. Ko vasu maa ya ni jaꞌa ɨɨn jniñu nuu ri, ti ni taji ya ruꞌu vaji ri nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. ) K #Siaꞌan ni kachi Yandios ja yɨvɨ ni ka kaꞌan jnuꞌun ya, ni ka kuu i nanu Yandios. Siaꞌan ti tu kuu kaꞌan yo sɨkɨ tutu Yandios ja tu kaꞌan ndaa. % C "Ti ni kachi Jesús nuu da naa da: ―Yoso nuu tutu Yandios ka ñavaꞌa ra, nuu kaꞌan ya siaꞌan: “Yandios ka kuu roꞌo naa ra”, ni kachi ya. g G !Yukan ti ni ka kachi chaa hebreo ka kuñaꞌnu un: ―Ansu ja ni saꞌa ra jniñu ñaꞌnu un kuu ja kuaꞌa ri yuu sɨkɨ ra, chi sɨkɨ ja ni kaꞌan ndevaꞌa ra sɨkɨ Yandios kuu. Chi maa ra kaꞌan ja ɨɨn ni kuu ra jiin maa Yandios. Vasu suni ɨɨn chaa siaꞌan ni kuu ra, ti kaꞌan ra ja ɨɨn nuu ra jiin Yandios ―ni ka kachi da. mS Ti ni kachi Jesús jiin da naa da: ―Maa Tata ri ni jaꞌa ya jnuꞌun ndee ini ruꞌu, ti ni saꞌa ri kuaꞌa jniñu vaꞌa ja kuu roꞌo naa ra. ¿Va nu xi kuaꞌa ra yuu sɨkɨ ri ja ni saꞌa ri yukan nu? ―ni kachi ya. V% Ti yukan ni ka kaniꞌin chaa un yuu ja kuaꞌa da sɨkɨ Jesús niku. W' Ruꞌu jiin Tata ri, ɨɨn ni ga yɨvɨ ka kuu ri naa ri ―ni kachi Jesús. !; Maa Tata ri ni nachiꞌi yɨvɨ un ndaꞌa ri. Ti maa ya kuu ja kuñaꞌnu ga ja kuu nuu taka ga. Ti ni ɨɨn tu kuu kencha ja yɨndaꞌa maa ya. w Ti kuaꞌa ri nuu kunchuku i jiin ri ja kuu saa ni. Ti tukaa naa kuɨtɨ i, ti ni tundo kuisonchaa i nuu ndaꞌa ri. eC Ko yɨvɨ ka yɨꞌɨ jiin ri, ka nakuni i ruꞌu, ti ruꞌu nakuni ri maa i. Ti nanu ka nukunuu rɨɨ un tachi maa jitoꞌo tɨ, suni siaꞌan ka nakuni yɨvɨ naa i jnuꞌun kaꞌan ri, ti ka natuꞌva i ruꞌu.  Tu ka kandixia ra ruꞌu, vanuxia tu ka yɨꞌɨ ra jiin ri. Tu ka kuu ra nanu ka kuu rɨɨ ja ka ñunuu tɨ nuu maa chaa ndito tɨ un. 5c Ti ni kachi Jesús: ―Ja ni kachi ri nuu ra, ko tu ka kandixia ra naa ra. Ja ni ka jini ra jniñu ñaꞌnu ni saꞌa ri. Ni saꞌa ri taka un, chi maa Tata ri ni jaꞌa jniñu un nuu ri. Ti jiin yukan xnaꞌan kaji ya ja maa ya ni taji ruꞌu vaji ri, ti siaꞌan sa na kuni ra nau ja kuu ri. ' Yukan ni ka nataka chaa ka kuñaꞌnu un, ti ni ka kachi da: ―¿Nasa ga ti sa kaꞌan kaji ra nuu ri naa ri nusa? Nu jandaa kuu ja maa ra kuu Cristo, ni taji Yandios ja saꞌa jniñu ñaꞌnu. Nu jandaa kuu ti kachi kaji nuu ri naa ri vinañuꞌni ―ni ka kachi da. V% Ti yukan jikonuu Jesús yuxeꞌe veñuꞌun un, nuu nani yuxeꞌe Salomón. ~ Na ɨɨn viko ñuu, ni ka nasaꞌa yɨvɨ ñuu Jerusalén ɨɨn viko ja ka nukuꞌun ini i kɨvɨ ni kuu ii veñuꞌun kaꞌnu un. }w Ko sava ga i ni ka kaꞌan: ―Ansu siaꞌan kaꞌan ɨɨn chaa jnaꞌan tachi xaan. Chi nu jnaꞌan da tachi xaan, ti va ni tu kuu saꞌa da tajna nduchi ɨɨn chaa ni kaku kuaa ―ni ka kachi i. Ka kuni yɨvɨ kuaꞌa i yuu sɨkɨ Jesús |1 Kuaꞌa yɨvɨ un ni ka kachi: ―Jnaꞌan da ɨɨn tachi xaan, yukan kuu ja ni ndukuꞌu xini da. Koto ma ndeꞌe ga ra nuu da ―ni ka kachi i. `{9 Ja siaꞌan ni kaꞌan Jesús, ti ni ka kusɨɨn tuku ini chaa hebreo un naa da. cz? Ni ɨɨn chaa ka ndiso jniñu, tu kuu kaꞌni da ruꞌu nu tu kuu ini maa ri. Chi kuū ri, ko ja kuu ini maa ri ti kuū ri. Iyo ɨɨn jniñu ndiso ri, ja yukan kuu ja maa ri na kuaꞌa jnuꞌun ja kuū ri. Ti jniñu ndiso ri, yukan kuu ja saꞌa ja na nandoto tuku ri, chi siaꞌan ni taꞌu maa Tata ri jniñu ―ni kachi Jesús nuu yɨvɨ un. y% Yukan kuu ja kundaꞌu xaan ini Tata ri ruꞌu, chi tava ini ri kuū ri ja na nama ri yɨvɨ ri naa i. Ti kuū ri, ko nandoto tuku ri. %xC Ti suni ka iyo yɨvɨ ɨnga nación ja kɨvɨkoyo i ndaꞌa ri, vasu tujaꞌi natuꞌva i ruꞌu. Ko jaa ɨɨn kɨvɨ ti nastutu ri yɨvɨ un. Tendɨꞌɨ i natuꞌva ruꞌu, ti kuandatu i nuu ri. Tendɨꞌɨ yɨvɨ un najnaꞌan i, ti koo ɨɨn ni chaa kɨndaꞌa maa i naa i. xwi Suni siaꞌan maa Tata ri, chi mani xaan ya jiin ri, ti maa ri, jini vaꞌa ri nuu maa ya. Nanu kuu ɨɨn chaa vaꞌa ja nama da rɨɨ da, suni siaꞌan kuu ruꞌu ja nama ri sɨkɨ yɨvɨ yɨꞌɨ jiin ri, chi kuu ri ja kuu maa i naa i. %vC Ko ruꞌu, kuu ri nanu ɨɨn chaa vaꞌa ja jito vaꞌa da rɨɨ da. Jini ndaa ri nau ndɨꞌɨ ka kuu yɨvɨ ri, ti maa i ka nakuni vaꞌa i ruꞌu. u% Siaꞌan ka saꞌa chaa ka kuu muzu, chi ka saꞌa da jniñu, ko so ja na niꞌin da xuꞌun yaꞌu da, ti ansu ja koto vaꞌa da rɨɨ un. 'tG Ko ɨɨn chaa saꞌa jniñu ja kin yaꞌu da, nu ni jini da ja kuan kuyajni ɨɨn vaꞌu nuu rɨɨ da, xndoo da rɨɨ un, ti jaꞌa da corrɨ kuaꞌan da, chi vanua ansu rɨɨ maa da kuu kuɨtɨ ndito da un. Ti vaꞌu un kɨvɨ tɨ maꞌñu rɨɨ un, ti kachanuu tɨ rɨɨ un kinkoyo. as; Maa ri kuu nanu ɨɨn chaa xiin rɨɨ un, ja jito vaꞌa da rɨɨ da. Nu ni jini da ja iyo ɨɨn nundoꞌo xaan nuu rɨɨ da, ti yachi nduku da nuu kuu nasa nama da tɨ. Ti vasu na kuu da, ko nama da rɨɨ da. r Saꞌa yo nanu. Chaa ka xndoñaꞌan un, ka kuu da nanu ɨɨn ñakuiꞌna, chi jaa da nuu kaꞌiin rɨɨ un, sakuiꞌna da tɨ, kaꞌni da tɨ ti xnaa da tɨ. Ko ruꞌu, tu saꞌa ri siaꞌan. Chi suꞌva, vaji ri na nakana ri yɨvɨ ja na ndɨvɨkoyo i ndaꞌa Yandios, ti ka kusɨɨ ini i, chi ka jika i ichi maa ya nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti siaꞌan kunchuku i jiin ya ja kuu saa ni. ?qw Ruꞌu, kuu ri nanu ɨɨn yuꞌu jaku nuu kɨvɨkoyo rɨɨ un. Taka yɨvɨ kɨvɨkoyo i yuxeꞌe un, nu na kandixia i ruꞌu, yukan na ti kendo ndaa i nuu Yandios. Koto vaꞌa ri yɨvɨ un nuu kunchuku i, ti koo taka ja nandɨꞌɨ i. Siaꞌan kuu ri nanu ɨɨn yuxeꞌe ja kuu yɨvɨ kɨvɨkoyo nuu Yandios. ]p3 Na ti chaa ga ruꞌu, ni ka kii chaa ni ka kuni nastutu yɨvɨ ri. Chaa un ni ka kuu da ɨɨn ñakuiꞌna, chi ni ka xndaꞌu da yɨvɨ naa i. Ti yɨvɨ ka kuu nanu rɨɨ un, tu ni ka saꞌa i nanu nuu chaa un. o Ti yukan ni xndaku Jesús siaꞌan ―Jaꞌa na kachi ndaa ri nuu ra naa ra. Maa ri kuu nanu yuꞌu jaku nuu kɨvɨkoyo rɨɨ un. n Siaꞌan ni kaꞌan Jesús jiin yɨvɨ un, ko tu ni ka chaku ini i nasa kuni kaꞌan ya jiin jnuꞌun un. Jesús kuu maa jitoꞌo 5mc Ti tu kaka tutu tɨ jiin ɨnga yɨvɨ, chi vanua tu ka nakuni tɨ ndusu yɨvɨ un, ti suꞌva kuichanuu tɨ kinkoyo tɨ, chi ansu maa jitoꞌo tɨ kuu ―ni kachi Jesús. l Nu ni ndɨꞌɨ rɨɨ da ni keniꞌin da, nastutu da tɨ ti kinkoyo tutu tɨ jiin da, chi ka ñunuu tɨ ja maa da kuu jitoꞌo tɨ. Tk! Chaa ndito rɨɨ un kuiña da yuꞌu jaku rɨɨ, ti kɨvɨ maa chaa xiin rɨɨ un. Kana da xini tɨ, ti kuɨtɨ un ka nakuni tɨ ndusu yuꞌu da, kekoyo tɨ kiꞌin tɨ, ti tu kusɨɨn tɨ kinkoyo tɨ. yjk Ko maa chaa xiin rɨɨ un chi kɨvɨ ndaa da ichi yuꞌu jaku tɨ. Ti chaa yukan kuu maa chaa nchaka rɨɨ un. Ci  Siin Jesús kaꞌan ya, ti ni kachi ya: ―Na kachi ndaa ri nuu ra naa ra, ja ɨɨn chaa kanda savaꞌni ga yuꞌu ndaꞌa jaku rɨɨ ti kɨvɨ xeꞌe da, chaa un kuu ɨɨn ñakuiꞌna. Nh )Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Nu siaꞌan ti tu ka jini kuɨtɨ ra, va tu koo kuachi sɨkɨ ra. Ko tu ka kaꞌan ra siaꞌan. Chi suꞌva ka kaꞌan ra ja ka jini ndaa kuɨtɨ ra. Yukan kuu ja ka nchakuachi ga sɨkɨ ra naa ra, ti tukaa kuɨtɨ iyo jnukaꞌnu ini ―ni kachi Jesús. Jnuꞌun kaꞌan sɨkɨ rɨɨtga (Suni kaꞌiin tɨjnɨ chaa fariseo yajni nuu kandichi Jesús yukan. Nu ni ka jinisoꞌo da ja ni kachi ya siaꞌan, ti ni ka jikajnuꞌun da ya: ―¿Kachi ra ja suni ruꞌu, tu ka jini kuɨtɨ ri naa ri nusa? ―ni ka kachi da. &fE 'Ti ni kachi Jesús: ―Vaji ri nuu ñuyɨvɨ jaꞌa ja xndichi ri kuachi yɨvɨ naa i. Yɨvɨ ja tu ka jini kuɨtɨ, na saꞌa ri ja na ndundijin undi inijnuni i. Ti yɨvɨ ka ndoꞌo ini ja ka jini ndaa kuɨtɨ i, na saꞌa ri ja tukaa chaku kuɨtɨ ini i naa i ―ni kachi ya. e &Yukan na ti ni jakunjitɨ da nuu ya ja nachiñuꞌun da ya, ti ni kachi da: ―Kandixia na niꞌin, Jitoꞌyo ―ni kachi da. d %Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Ja ni jini ra maa da, ti chaa un kuu chaa kaꞌan jiin ra jaꞌa vijna ―ni kachi ya. c $Ti ni kachi da: ―Taa, ¿ko nau chaa kuu chaa yukan? Xnaꞌan ni chaa un tɨꞌlɨ saña, ti na kandixia na da ―ni kachi da. obW #Ni jini Jesús ja siaꞌan ni ka keniꞌin da chaa ndaꞌu un, ti ni jan nunduku ya maa da. Nu ni ndejnaꞌan ya jiin da, ti ni jikajnuꞌun ya maa da: ―¿Kandixia ra maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ jaꞌa nu? ―ni kachi ya. =as "Ti ni ka kachi chaa un naa da: ―Roꞌo chi iyo xaan kuachi ra undi kɨvɨ ni kaku ra. Nusa ti tu chunsoꞌo kuɨtɨ ri ni ɨɨn jnuꞌun ja kuni ra xndaku ra ―ni ka kachi da. Yukan na ti ni ka keniꞌin da chaa un kuaꞌan da fuera. Jikajnuꞌun Jesús nu kandixia chaa ni kuꞌu un maa ya, xi tuu {`o !Ti nu ansu nuu maa Yandios vaji chaa yukan, va ni tu kuu kuɨtɨ saꞌa da ɨɨn jniñu siaꞌan ―ni kachi da. _ Undi ni jankoo ñuyɨvɨ, ti undi vijna, tu ka jini yo ɨɨn yɨvɨ saꞌa tajna nduchi ɨɨn yɨvɨ ni kaku kuaa. Ni ɨɨn. /^W Ka jini yo ja tu siuku Yandios nava ka jikantaꞌu yɨvɨ ka iyo kuachi. Ko siuku ya nava ka jikantaꞌu yɨvɨ ka nchañuꞌun ya, ti ka saꞌa i nava kuni maa ya. ] Ti ni kachi chaa ni iyo kuaa un: ―Naa ini na ja tu ka jini ni nanu vaji chaa un, ko ni saꞌa da tajna nduchi na. \} Ka jini ndaa ri ja ni kaꞌan maa Yandios jiin Moisés, ko chaa yukan, tu ka jini ri na ichi vaji da ―ni ka kachi da. >[u Yukan ti ni ka kejaꞌa ka nduxaan chaa un jiin da, ti ni ka kachi da: ―Roꞌo, va yɨꞌɨ ra jiin chaa un nusa. Ko ruꞌu, chi ka yɨꞌɨ ri jiin tata ri Moisés naa ri. fZE Ti ni kachi chaa un: ―Ja ni kachi na nuu ni naa ni, ti tu ka kuni ni kandixia ni, ¿nasa kuni ni ja na kachi tuku na inga jinu nusa? ¿Xi suni ka kuni kundikun ni maa da ja skuaꞌa ni jiin da nu? ―ni kachi da. Y3 Yukan ti ni ka jikajnuꞌun vaꞌa da: ―¿Ndoo ni saꞌa chaa un jiin ra nusa? ¿Nasa ni saꞌa da tajna nduchi ra nusa? ―ni ka kachi da. -XS Ti ni kachi chaa un: ―Tu jini na nu iyo kuachi da xi tu, ko ja jini na kuu ja ni iyo kuaa nuu na, ti vijna ja ni ndundijin vaꞌa nduchi na ―ni kachi da. W Ni ka kana tuku chaa hebreo ka kuñaꞌnu un, chaa ni iyo kuaa un, ti ni ka kachi da jiin da: ―Nakuantaꞌu nuu maa Yandios, ti koto kuaꞌa ra ja yɨñuꞌun chaa nani Jesús yukan, chi ka jini ri ja maa da kuu ɨɨn chaa nchakuachi ―ni ka kachi da. V  Ja yukan kuu ja siaꞌan ni ka kachi tata da jiin nana da: ―Kajnuꞌun maa ni da naa, chi ja ñaꞌnu da ―ni ka kachi da. WU' Siaꞌan ni ka kaꞌan tata da jiin nana da, chi ni ka yuꞌu da ndeꞌe da chaa hebreo ka kuñaꞌnu un. Chi vanua ka ndajnuꞌun chaa un ja nu nau ɨɨn ɨɨn yɨvɨ na kachi ja Jesús kuu Cristo, ya ni taji Yandios jiin jniñu ñaꞌnu, ti keniꞌin da yɨvɨ un, ti tukaa kuu ndɨvɨ i ini veñuꞌun kaꞌnu yɨvɨ hebreo. `T9 ko tu ka jini na nasa kuu ja ni nduvaꞌa nduchi da, ti ni ndundijin vijna. Ni tu ka jini na nau ja ni saꞌa tajna nduchi da. Kajnuꞌun ni maa da chi ja ñaꞌnu da, ti na kani maa da jnuꞌun ―ni ka kachi da. sS_ Ti ni ka kachi tata da jiin nana da: ―Seꞌe na kuu da, ti kuaa ndixia nduchi da undi ni kaku da, BR} ti ni ka jikajnuꞌun da chaa un naa da: ―¿Seꞌe ra kuu chaa jaꞌa nu? ¿Kuaa ndixia da undi ni kaku da nu? ¿Nasa ni kuu ja ni ndundijin nduchi da vijna nusa? ―ni ka kachi da. .QU Ti chaa hebreo un, tu ka kuni kandixia da ja ni kaku kuaa chaa yukan, chi vanua ja ni nduvaꞌa nduchi da. Ja yukan kuu ja ni ka kana da tata da jiin nana da, \P1 Ni ka jikajnuꞌun tuku da chaa ni kaku kuaa un: ―Maa ra kachi ja chaa un kuu ja ni saꞌa tajna roꞌo, ja ni ndundijin vaꞌa nduchi ra vijna. Vijna na ti ¿ndoo ndoꞌo ini ra nau ja kuu chaa yukan nusa? ―ni ka kachi da. Ti ni kachi chaa un: ―Maa da kuu ɨɨn profeta ni taji Yandios ja na kaꞌan da jnuꞌun ya ―ni kachi da. }Os Yukan na ti sava chaa fariseo un ni ka kachi da: ―Ansu Yandios ni taji chaa un jiin jniñu saꞌa da un, chi tu chiñuꞌun da kɨvɨ ii ―ni ka kachi da. Ti sava ga chaa fariseo un ni ka kaꞌan: ―Nu ansu chaa vaji nuu Yandios kuu da, ¿ti nasa kuu ja kuu saꞌa da jniñu ñaꞌnu un nusa? ―ni ka kachi da. Ti ni ka kusɨɨn ini da naa da ja sɨkɨ Jesús. }Ns Yukan na ti ni ka jikajnuꞌun chaa fariseo un maa da nasa kuu ja ni ndundijin nduchi da. Ti ni kachi da: ―Ni saꞌa chaa un ndeꞌyu ti ni jaka da nduchi na, ni janukacha na nuu na, ti vijna ja ni ndundijin vaꞌa nduchi na ―ni kachi da. }Ms Ni kuu un ɨɨn kɨvɨ ndetatu, kɨvɨ ii, na ni saꞌa Jesús ndeꞌyu ja ni saꞌa ya tajna nduchi chaa kuaa un. TL! Yukan ti ni ka janchaka da chaa ni kaku kuaa un nuu chaa fariseo un. K Ti ni ka jikajnuꞌun chaa un maa da: ―¿Nanu kande chaa un nusa? ―ni ka kachi da. ―Tu jini ri ―ni kachi da. RJ Ti ni kachi da: ―Ka jini ra ɨɨn chaa nani Jesús. Chaa yukan, ni saꞌa da ndeꞌyu jiin tɨsɨꞌɨ da, ni jaka da nduchi ri, ti ni kachi da ja na kiꞌin ri yuꞌu pila nducha Siloé un, ti na nakacha ri nduchi ri. Ni jaꞌan ri yukan, ni nakacha ri nduchi ri, ti ni ndundijin vaꞌa ndeꞌe ri vijna ―ni kachi da. I Yukan ti ni ka jikajnuꞌun yɨvɨ un maa da: ―¿Nasa kuu ja ni ndundijin nduchi ra nusa? ―ni ka kachi chaa un. %HC Ni ka iyo sava yɨvɨ ni ka kachi: ―Suu kuu da. Ti sava ga i ni ka kachi: ―Ansu kuu da, ko siaꞌan kaa da. Ko maa da ni kachi da: ―Maa ri kuu. JG  Yɨvɨ ñuu da un jiin taka ga yɨvɨ ka jini ja kuu da ɨɨn chaa kuaa, ka jikajnuꞌun jnaꞌan i: ―¿Ti ansu chaa jaꞌa kuu ja ni jikan da xuꞌun nukoo da un nu? ―ni ka kachi i. F Yukan na ti ni kachi ya jiin da: ―Kuaꞌan yuꞌu pila nducha Siloé un, ti nakacha ra nduchi ra ―ni kachi ya. (Siloé kuni kaꞌan: “Ja ni taji ri.”) Yukan na ti kuaꞌan chaa un, ni nakacha da nduchi da, ti ni ndundijin nuu da. Yukan na ti kuanoꞌon da. %EC Siaꞌan ni kachi ya, ti ni tɨvɨsɨꞌɨ ya nuu ñuꞌun. Ni saꞌa ya ndeꞌyu jiin tɨsɨꞌɨ ya, ti ni jaka ya ndeꞌyu un nduchi chaa kuaa un. YD+ Ruꞌu, nɨ kancha ri nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti kuu ri nanu ɨɨn ñuꞌun ja ndinchaa ichi yɨvɨ kanchuku nuu ñuyɨvɨ, chi xnaꞌan ri nasa kuu saꞌa yɨvɨ ɨɨn jniñu kuni Yandios ―ni kachi Jesús. 3C_ Saꞌa yo ja nu nɨ iin ndijin tɨꞌlɨ ga, ti kuu saꞌa yo jniñu, ko nu tukaa ndijin, ti tukaa ga kuu saꞌa jniñu yo. Suni siaꞌan ja kuu ruꞌu, chi kanuu ja na saꞌa ri ɨɨn jniñu vijna nɨ ndijin tɨꞌlɨ ga, chi jan ɨɨn kɨvɨ ja tukaa ga kuu saꞌa jniñu ni ɨɨn yɨvɨ naa i. uBc Ti ni kachi Jesús jiin da naa da: ―Ni ansu kuachi maa da, ti ni ansu kuachi tata da xi nana da kuu ja ni kaku da siaꞌan. Chi ja ni kaku da siaꞌan kuu ja na kuni yɨvɨ naa i ɨɨn jniñu ñaꞌnu ja saꞌa Yandios jiin da. NA Ti chaa ka skuaꞌa jiin ya, ni ka jikajnuꞌun da ya: ―Maestro, ¿ndoo ni kuu ja ni kaku kuaa chaa jaꞌa? ¿Ja ka iyo xaan kuachi tata da, nana da, xi kuachi maa da kuu nu? ―ni ka kachi da. ^@ 7 Ichi kuaꞌan Jesús, ni jini ya ɨɨn chaa kuaa, ja kuaa nduchi da undi ni kaku da. E?;Yukan ti ni ka kiꞌin da yuu ja kuaꞌa da ya. Ko maa Jesús, xeꞌe ni ni kenda ya ini veñuꞌun kaꞌnu un, ti kuaꞌan ni ya. Ni saꞌa Jesús tajna ɨɨn chaa ni kaku kuaa>:Ti ni kachi Jesús: ―Jandaa na kachi ri nuu ra naa ra ja undi na ti kaku ga Abraham, ti ja iyo ruꞌu ―ni kachi ya. ,=Q9Ti ni kachi chaa hebreo un jiin Jesús: ―Va ni tu iin ra uu xiko uxi kuiya, ¿ti nasa kuu ja kaꞌan ra ja ni jini ra nuu Abraham nusa? ―ni ka kachi da. N<8Suni tata ra Abraham, ni jini jnuni da ja kii kaku ri nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Yukan ti ni kusɨɨ ini da. Chi ni kandixia ndaa da ja siaꞌan kuu ndaa, ti ni kusɨɨ ini da ―ni kachi Jesús. ;-7Ti vasu siaꞌan ka kaꞌan ra, ko tu ka jini ra maa ya. Ti ruꞌu, chi jini vaꞌa ri maa ya. Nu na kaꞌan ri ja tu jini ri maa ya, ti kuu ri ɨɨn chaa xndoñaꞌan nanu roꞌo naa ra. Ko tuu, chi jini ndixia ri ya. Yukan kuu ja siuku ndaa ri jnuꞌun kaꞌan ya. :%6Ti ni kachi Jesús: ―Nu maa ni ri na kaꞌan ja kuñaꞌnu ri, ti tu nijniñu. Ko maa Tata ri kuu ya kachi ja kuñaꞌnu ri. Roꞌo naa ra, ka kaꞌan ra ja ka nchañuꞌun ra Yandios. Ko vanuxii maa ya kuu maa Tata ri, ti maa ya kuaꞌa ja yɨñuꞌun ruꞌu. W9'5¿Jani ini ra ja ñaꞌnu ga ra ja kuu taka jnaꞌan Abraham na janaꞌan, xi ñaꞌnu ga ra ja kuu taka chaa ni ka kuu profeta un nu? ¿Vanu kuñaꞌnu ga ra ja kuu maa da naa da xino? ―ni ka kachi da. \814Yukan ti yɨvɨ hebreo un ni ka kachi i: ―Vijna ti ka jini ndaa ri ja ni nduu kuꞌu xini ra, ti kancha ɨɨn tachi uꞌu jiin ra. Chi tata ri Abraham na janaꞌan, jiin taka ga chaa ni ka kuu profeta na janaꞌan un, ni ka jiꞌi da. Ko roꞌo, chi kachi ra ja kuu kuncha ri ja kuu saa ni nu na siuku ndaa ri jnuꞌun kaꞌan ra. '7G3Jandaa na kachi ri ja taka yɨvɨ nu na siuku ndaa jnuꞌun ri, tu naa kuɨtɨ i, chi kiꞌin i kuncha i jiin Yandios ja kuu saa ni ―ni kachi Jesús. 96k2Ko tu kaꞌan ri ja kuu maa ri, ja nduku ja kuñaꞌnu ri. Ko iyo ɨɨn ja saꞌa ja kuñaꞌnu ri. Ti nu na jaa kɨvɨ, ti maa ya kuu ja sandaa kuachi sɨkɨ ra naa ra. Q51Ti ni kachi Jesús: ―Tu jika ni ɨɨn tachi uꞌu jiin ri. Chi suꞌva jiin jnuꞌun kaꞌan ri, jaꞌa ri ja yɨñuꞌun nuu Tata ri. Ko maa ra naa ra, tu ka jaꞌa ra ja yɨñuꞌun ruꞌu. c4?0Yukan na ti ni ka kachi chaa hebreo un jiin Jesús: ―Va vatuni ka ndoꞌo ini ri ja kuu ra ɨɨn chaa ñuu Samaria, ti va nu tu jika ɨɨn tachi uꞌu jiin ra, ¿ndoo kaꞌan ra siaꞌan nu? ―ni ka kachi da. >3u/Yɨvɨ ka kuu yɨvɨ Yandios, ti ka chuꞌun ini i jnuꞌun kaꞌan ya. Ko roꞌo naa ra, tu ka kuni chuꞌun ini ra, chi tu ka kuu ra yɨvɨ Yandios ―ni kachi ya nuu da naa da. B2}.¿Va nu iyo ɨɨn ra kuu chakuachi ruꞌu ja ja ni saꞌa ri ɨɨn kuachi xino? Ti vasu tu kuu kaꞌan ra siaꞌan, ko tu ka kuni kandixia ra ruꞌu ja kaꞌan ri niña jnuꞌun ndaa. j1M-Ko vijna ti ruꞌu ja kaꞌan ri taka jnuꞌun ndaa, ti roꞌo tu ka kandixia ra ruꞌu naa ra. 0!,Siaꞌan kuu chi vanuxia maa tata ra kuu jaꞌuꞌu un, ti ka ndiyo ini ra saꞌa ra nau jniñu taꞌu tata ra un. Chi maa jaꞌuꞌu un ni kejaꞌa jaꞌni ndɨyɨ undi na ni kejaꞌa ñuyɨvɨ yo. Ti tu jini kuɨtɨ jaꞌuꞌu un ni ɨɨn jnuꞌun ndaa. Ni undi vijna tu kaꞌan kuɨtɨ ni ɨɨn jnuꞌun ndaa. Mani jnuꞌun xndoñaꞌan kaꞌan. Ti hora xndoñaꞌan, kaꞌan nanu ja jandaa ndixia kuu, vanuxia maa jaꞌuꞌu un kuu tata yɨvɨ ka xndoñaꞌan un. Ti yukan kuu ja kunuu jiin yɨvɨ ka xndoñaꞌan un. `/9+Ko roꞌo naa ra, tu ka chaku ini ra. Tu ka kuni chuꞌun ini ra jnuꞌun kaꞌan ri. y.k*Ti ni kachi Jesús nuu da naa da: ―Nu ndixia ra ja ka kuu ra yɨvɨ Yandios, ti va koo mani ra jiin ri niku. Chi ruꞌu, undi nuu Yandios ni kee ri vaji ri. Ti tu vaji ri ja kuu ini maa ri, chi maa ya ni taji ruꞌu jiin jniñu ya. h-I)Roꞌo chi ɨɨn ni kuankoyo ra jiin jniñu ka saꞌa maa tata ra naa da ―ni kachi ya. Ti ni ka kachi da: ―Ruꞌu, tu ka kuu ri seꞌe ja tu iyo tata, chi iyo ɨɨn ni tata ri, ti maa ya kuu Yandios ―ni ka kachi da. ,(Ko vaꞌa ndeꞌe ra jniñu saꞌa ra, chi ka kuni kaꞌni ra ruꞌu, vasu ni kaꞌan ri mani jnuꞌun ndaa nuu ra naa ra, nanu ni xnaꞌan Tata ri Yandios nuu ri. Ko vaꞌa ndeꞌe ra naa ra, chi tu ni saꞌa ndevaꞌa Abraham nanu ka kuni saꞌa ra. m+S'Ti ni ka kachi da: ―Ka kuu ri jnaꞌan tata ri Abraham ―ni ka kachi da. Ko ni kachi Jesús nuu da naa da: Ti nu jandaa kuu ja ka kuu ra jnaꞌan Abraham, ti saꞌa jniñu vaꞌa naa ra, siaꞌan nanu ni saꞌa maa da. -*S&Ruꞌu, chi kaꞌan ri jnuꞌun ni xnaꞌan Tata ri nuu ri. Ko roꞌo naa ra, chi ka saꞌa ra ɨɨn jniñu kuni maa tata ra, ja kuu chaa uꞌu un ―ni kachi ya. )7%Jini ri ja ka kuu ra jnaꞌan tata yo Abraham, ti vasu siaꞌan iyo, ko ka kuni kaꞌni ra ruꞌu, chi tu ka kuni kuantaꞌu ra jnuꞌun kaꞌan ri. ($Ko ruꞌu ja kuu ri Seꞌe Yandios, nama ri roꞌo nava tukaa ga sajniñu kaꞌa ra nuu kuachi un, ja siaꞌan na ti kundee ra sɨkɨ kuachi un. Ko vijna ti ka sajniñu kaꞌa ra nuu kuachi un, vasu ka kuu ra jnaꞌan Abraham, chaa ni kuu tata yo na janaꞌan. +'O#Saꞌa yo nanu, ɨɨn yɨvɨ sajniñu kaꞌa, tu kuu i jnaꞌan yɨvɨ xiin veꞌe nuu sajniñu i un. Ko ɨɨn seꞌe, chi kuu i jnaꞌan yɨvɨ xiin veꞌe un. ~&u"Ti ni kachi Jesús: ―Jandaa ndixia na kachi ri ja taka yɨvɨ ka saꞌa kuachi, niꞌin xaan ka siin jiin kuachi un, ti tu kuu nasa nama i maa i nuu, chi niꞌin xaan ka yɨjnɨ i nuu ndaꞌa kuachi un, ti so ka junukuachi kaꞌa i nuu. !%;!Ko tɨjnɨ yɨvɨ un ni ka kachi: ―Ka kuu ri yɨvɨ kuu jnaꞌan tata ri Abraham, chaa ni chaku undi na janaꞌan. Ti tu ni ka yɨꞌɨ ri ndaꞌa ni ɨɨn ja kuñaꞌnu ja kunukuachi ri nuu. ¿Ti nasa kuu ja kaꞌan ra ja natava ra ruꞌu naa ri nusa? ―ni ka kachi da. :$m Yukan na ti nakuni vaꞌa ini jnuni ra ja jnuꞌun kaꞌan ri kuu mani jnuꞌun ndaa. Chi natava ri roꞌo nuu nundoꞌo nava tukaa ga kɨvɨ ra jiin kuachi un ―ni kachi ya. t#aNi kachi Jesús nuu jnaꞌan ya hebreo, chaa ni ka kandixia ya: ―Nu na siuku ndaa ra jnuꞌun xnaꞌan ri, yukan na ti ka kuu ndixia ra chaa ka skuaꞌa jiin ri. Nu siaꞌan na ti ni kundaa ndixia ja ka yɨꞌɨ ra ndaꞌa ri. "!Ja siaꞌan ni kachi Jesús, ti kuaꞌa yɨvɨ ni ka kejaꞌa ka kandixia i ya. Nasa kuu yɨvɨ Yandios jiin yɨvɨ ka saꞌa kuachi k!OMaa Tata ri ni taji ruꞌu jiin jniñu jaꞌa. Nɨnɨ kancha ya jiin ri. Tu xndoo ya maa ɨɨn xini ri ja saꞌa ri nava kuni ri. Chi suꞌva taka ni kɨvɨ saꞌa ri nava kuni maa ya sa jajnaꞌan ini ya ―ni kachi Jesús.  !Yukan ti ni kachi Jesús nuu da naa da: ―Jaa kɨvɨ nu katakaa ra ruꞌu nuu ndaꞌa cruz, ko nu na saꞌa ra taka yukan jiin ri, ruꞌu ja kuu ri Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, yukan na ti kuni ra ja maa ri kuu ndɨꞌɨ nava ni kachi ri. Nakuni ra ja tu ni saꞌa ri ja kuu ini maa ri. Chi suꞌva saꞌa ri nava ni xnaꞌan maa Tata ri, ti yukan kuu taka ja saꞌa ri nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. jMKo tu ni ka chaku ini yɨvɨ un ja ni kaꞌan Jesús jnuꞌun Tata ya, ya kancha andɨvɨ. B}Ti iyo kuaꞌa ga jnuꞌun kuni kaꞌan ri jiin ra, ti suni iyo kuaꞌa ga ja kuni xndichi ri roꞌo naa ra. Ko jnuꞌun kaꞌan ri vijna kuu mani jnuꞌun ni jini ri nuu maa ya ni taji ruꞌu. Ti maa ya kuu Yandios ndaa ndixia. Ti ruꞌu, kaꞌan ri mani maa jnuꞌun ni kachi maa ya nuu ri ―ni kachi Jesús. 5Yukan ti ni ka kachi da jiin ya: ―Nusa ti, ¿nau ja kuu ra? ―ni ka kachi da. Ti ni kachi Jesús: ―Undi nuu ja ni kachi ri nau ja kuu ri. Ja yukan kuu ja ni kachi ri ja jaa ɨɨn kɨvɨ ti kuū ra, ko kendo kuachi sɨkɨ maa ra. Tukaa koo jnukaꞌnu ini Yandios nuu ra naa ra. Chi nu tu kandixia ra nava kaꞌan ri, yukan na ti nu na kuū ra ti kendo kuachi ri ja maa ri kuu ―ni kachi ya. |qTi ni kachi Jesús nuu da naa da: ―Roꞌo chi ka yɨꞌɨ ra jiin yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa. Ko ruꞌu chi yɨꞌɨ ri jiin ya kancha andɨvɨ. Ka yɨꞌɨ ra jiin yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa. Ko ruꞌu tu yɨꞌɨ ri jiin ñuyɨvɨ jaꞌa. 1[Ti yɨvɨ hebreo un ka ndajnuꞌun da ti kachi da naa da: ―Va kin kaꞌni chaa jaꞌa maa da ja kachi da ja tu kuu kiꞌin yo nuu kiꞌin da ―ni ka kachi da. )KNi kaꞌan tuku Jesús jiin yɨvɨ ni ka ndututu yukan, ti ni kachi ya: ―Ruꞌu, kiꞌin ri ti nanduku ra ruꞌu, ko tu naniꞌin ra ruꞌu. Jaa kɨvɨ kuū ra, ko yukan kendo kuachi sɨkɨ maa ra. Chi tukaa iyo jnukaꞌnu ini, ni tu kuu kinkoyo ra nuu kiꞌin ri ―ni kachi ya. FYukan kuu jnuꞌun ni kaꞌan Jesús na ni skuaꞌa ya ini veñuꞌun kaꞌnu un, yajni nuu kancha jajnu ka soko yɨvɨ xuꞌun nuu Yandios. Ko tu ni ka jnɨɨ ni ɨɨn da ya, chi tu jaꞌi jaa hora ni kachi Yandios ja kuū ya. Tu jaꞌi jaa maa hora ya. Ni kachi Jesús ja tu kuu kinkoyo yɨvɨ nuu kiꞌin ya ^5―¿Nanu kancha tata ra nusa? ―ni kachi da. Ti ni kachi Jesús: ―Siaꞌan ka kaꞌan ra chi tu ka jini kuɨtɨ ra nau ja kuu ri. Suni siaꞌan tu ka jini kuɨtɨ ra nasa kaa maa Yandios. Ni tu ka jini ra nasa sajniñu ya. Ko nu siaꞌan ti kuni ra nau ja kuu ri, ti suni siaꞌan nakuni ndaa ra nau ja kuu Tata ri ―ni kachi ya. ,QYukan kuu ja maa ni ri kuu ja kaꞌan ja kuu maa ri. Ti ɨnga ja jaꞌa jandaa jaꞌa ri kuu maa Tata ri, ya ni taji ruꞌu jiin jniñu jaꞌa―ni kachi Jesús. >uTi nu ley ra yoso ja nu ka iyo uu chaa ka jaꞌa jandaa, ti nu ni kejnaꞌan jnuꞌun ka kaꞌan chaa un naa da. Yukan na ti ni jini yo ja iyo ndaa jnuꞌun kaꞌan ka kaꞌan da.  Ko nu na nasaꞌa ndaa ri jiin yɨvɨ naa i, yukan na ti kundaa ndixia taka jnuꞌun kaꞌan ri. Ka iyo uu ja xndichi yɨvɨ. Maa ri kuu ja xndichi ri yɨvɨ jiin maa Tata ri, chi maa ya kandichi jiin ri, ti ni taji ya ruꞌu jiin jniñu jaꞌa vaji ri. %CRoꞌo naa ra, chi ka kaꞌan ra ja jnaꞌnu ndatu ri, ko so ka kaꞌan ra ja ka ndoꞌo ini maa ra. Ko ruꞌu, nu kachi ri ja jnaꞌnu ndatu yɨvɨ. Y+Ti ni kachi Jesús: ―Vasu kaꞌan ri ja kuu jnuꞌun maa ri, ti jandaa kuu, chi jini ndaa ri nanu vaji ri, ti jini ndaa ri nuu kiꞌin ri. Ko roꞌo, tu ka jini ra nanu vaji ri ti ni nanu kiꞌin ri. #? Ti ni ka kaꞌan chaa fariseo un jiin ya: ―Roꞌo, chi kaꞌan ra ja kuu maa ra. Ja siaꞌan kuu ja tu kaꞌan ndaa kuɨtɨ ra ―ni ka kachi da. _7 Ni kaꞌan tuku Jesús jiin yɨvɨ ni ka ndututu veñuꞌun kaꞌnu un, ti ni kachi ya: ―Maa ri kuu nanu ñuꞌun ja ndinchaa ichi yɨvɨ kanchuku nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Nu na kandixia ra ruꞌu, ti tukaa kaka ra ichi ñuñaa. Chi kuncha ri jiin ra, ti kuu ri nanu ñuꞌun ja ndinchaa, nava na kuni ra na ichi kiꞌin ra. Nava tukaa ga kiꞌin ra ichi ñuñaa un, chi ja ni ka ndundijin nuu ra. Siaꞌan ti niꞌin ra ja kuchaku ra ja kuu saa ni ―ni kachi ya. ta Ti ni kachi ña: ―Tukaa ni ɨɨn da, taa ―ni kachi ña. Ti ni kachi Jesús: ―Ni ruꞌu tu kuu kankuachi ri sɨkɨ ra. Kuaꞌan ti koto saꞌa ga ra kuachi un ―ni kachi ya. Jesús kuu nanu ñuꞌun ja ndinchaa nuu ñuñaa G Ni ndokuɨñɨ Jesús, ti ni kachi ya jiin ña: ―Roꞌo ñasɨꞌɨ, ¿vanu ja kuankoyo chaa ka kankuachi sɨkɨ ra un? ¿Vanu tukaa ni ɨɨn chaa kankuachi sɨkɨ ra nu? ―ni kachi ya.  3 Ko nu ni ka jinisoꞌo da ja siaꞌan ni kaꞌan Jesús jiin da, ni ka kukanuu da, ti ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn da ni ka kekoyo kuaꞌan. Xnakan chaa ñaꞌnu ga ni kenda kuaꞌan, siaꞌan undi ni ndɨꞌɨ da kuankoyo. Yukan ti ni kendo ma ɨɨn ni ga ñaꞌan un jiin Jesús. [ /Yukan ti ni jankuitandijin tuku Jesús, ti saꞌa ya letra nuu ñuꞌun un. T !Ko maa da ka kaꞌan ka kaꞌan da. Ni ndokuɨñɨ Jesús, ti ni kachi ya: ―Nuu nau ɨɨn roꞌo ndoꞌo ini ja tu na kuachi ra iyo, kanduu ti kiꞌin ɨɨn yuu ti kuaꞌa ra xini ña ―ni kachi ya. w gSiaꞌan ni ka kachi da ja na ndenu nasa kachi ya, nu kuantaꞌu ya nava kaꞌan ley un xi tuu. Ti nu tuu, ti kankuachi da sɨkɨ ya. Yukan ti ni jankuitandijin Jesús, ti kejaꞌa saꞌa ya letra nuu ñuꞌun jiin xini ndaꞌa ya. s _Ti nu ɨɨn ñaꞌan saꞌa siaꞌan kachi nuu ley Moisés ja na kuaꞌa yo yuu xini ña nava na kuū ña. Yukan kuu ja kaꞌan ley ni jaꞌa Moisés, chaa ni kuu tata yo na janaꞌan. Ti niꞌin, ¿nasa kachi ni? ―ni ka kachi da. jMti ni ka kachi da jiin ya: ―Maestro, ni ka jnɨɨ na ña jaꞌa maa hora kande ña jiin chaa. veYukan ti chaa ka xnaꞌan ley Israel jiin chaa fariseo un, ni ka yɨndaꞌa da ɨɨn ñasɨꞌɨ nuu Jesús. Ni ka jnɨɨ da ñaꞌan un nuu kande ña jiin ɨnga chaa. Ni ka jani da ña sava maꞌñu yɨvɨ kaꞌiin nuu Jesús un, I Yukan ti jañaꞌan ɨnga kɨvɨ, ti ja ni najaa tuku ya veñuꞌun kaꞌnu un. Kuaꞌa yɨvɨ ni ka ndututu tuku nuu kande ya. Ni nukoo ya ti ni kejaꞌa skuaꞌa ya jiin yɨvɨ naa i. 5 gYukan na ti kuaꞌa Jesús ichi yuku Olivos. 5Yukan na ti ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn da ni ka nakiꞌin ichi, ti kuan nukoyo da veꞌe da. Jnuꞌun ñaꞌan sɨɨ inipY4Ti ni ka kachi chaa un naa da: ―¿Va nu suni chaa ñuu Galilea kuu tu roꞌo? Nanduku vii ndaa nuu tutu Yandios, ti kuni vaꞌa ra ja ni ɨɨn chaa kaꞌan jnuꞌun Yandios, tu kenda kuɨtɨ ñuu Galilea ―ni ka kachi da. C3―Kachi Ley yo ja tu kuu kankuachi yo sɨkɨ ɨɨn chaa, nu tu kunsoꞌo yo xnaka na jnuꞌun kaꞌan da, nava siaꞌan ti sa kuni yo na kuachi ni saꞌa da ―ni kachi Nicodemo. ~~<}}|}|6{zzYzycxxqxww vLuttEssrvqqp{p)oynnPmplkjjrhhxgfeddceb;a`_^]\\b[TZYYXWVVUVTSS RVPPONN"MULLj=<<;K:9827w7(6<5(4[3P2$1x0h///.. -#,+p*)((R'&%$#"!! "}k=tq8d~I  ) $(0>7uNu ñuꞌun ini ra jniñu taꞌu ri ti siuku ra, ti yukan ni kundaa ndixia ja mani ra jiin ri. Ti nu mani ra jiin ri, ti suni koo mani Tata ri jiin ra. Nu ñukuu ini ra ja siuku ra jniñu taꞌu ri, ti sa ni ruꞌu koo mani ri jiin ra. Naxnaꞌan ri maa ri nuu ra ja kancha ndixia ri jiin ra ―ni kachi ya. q6[Kɨvɨ na nachaku ri, yukan ti kuni ra ja kancha ri jiin Tata ri, ti maa ya kunchaa ya jiin yo naa yo. 5 Ko ja ɨnga yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa, jaku ni ga kɨvɨ ti tukaa ga kuni i ruꞌu. Ko roꞌo naa ra, chi nakuni ra ruꞌu, chi vanuxia nachaku tuku ra siaꞌan nanu nachaku tuku ruꞌu. Chi nandoto tuku ri, ti suni siaꞌan nandoto tu roꞌo naa ra. u4cKo tu xndoo kuɨtɨ ri roꞌo ja kendo ndaꞌu ra naa ra. Chi suꞌva, nchaa tuku ri ti kuncha ri jiin ra. \31Maa ya kuu Espíritu Yandios, ti maa ya ndaa kuɨtɨ kuu ya. Chi mani jnuꞌun ndaa kaꞌan ya. Kuaꞌa ya jnundee ini roꞌo naa ra, ti siaꞌan ni kuncha ya jiin ra ja kuu saa ni. Ko tu chindee ya yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa, yɨvɨ ka saꞌa ndevaꞌa un, chi tu ka nakuni kuɨtɨ i maa ya. Ko roꞌo naa ra chi ka nakuni ra maa ya, chi kancha ya jiin ra vijna. Ko jaa ɨɨn kɨvɨ ja kendoꞌo jnuꞌun ya undi ini añu ra, ti yukan kuncha ya ja kuu saa ni jiin ra. 2Ti ruꞌu, na kakantaꞌu ri nuu Tata ri ja na taji ya Ɨnga ja chindee roꞌo naa ra, ja kuncha ya jiin ra ja kuu saa ni. 1Siin kaꞌan Jesús, ti ni kachi ya: ―Nu ka ñukuu ini ra ruꞌu ja mani ri jiin ra, ti kuandatu jniñu taꞌu nuu ra naa ra. c0?Ko na kachi ndaa ri ja taka ndoo na kakan ra nuu ri sɨkɨ ja ka yɨꞌɨ ra jiin ri ti kuaꞌa kueꞌe ri, chi ndiso ri jniñu ja siaꞌan saꞌa ri ―ni kachi Jesús Chisojnuꞌun Jesús ja taji ya Espíritu Santo /- Ti taka ndoo na kakan ra nuu Tata ri, ti kakan ra jiin sɨvɨ ri sɨkɨ ja ka yɨꞌɨ ra jiin ri. Chi ndiso ri jniñu ja kuaꞌa ri savaꞌa ni ga ndoo na kakan ra. Ti na ndeꞌe yɨvɨ jniñu saꞌa ruꞌu, ja kuu ri seꞌe ya, ti na kachi i ja kuñaꞌnu xaan Tata ri. a.; Ti na kachi ndaa ri nuu ra naa ra ja nu na kandixia ndaa ra ruꞌu, ti suni kuu saꞌa ra jniñu saꞌa ri, ti vasu ɨɨn jniñu ñaꞌnu ga, ti kuu saꞌa ra naa ra. Chi ruꞌu, kiꞌin ri nuu kancha Tata ri. !-; Ko kandixia ja kancha Tata ri jiin ri, ti kancha ri jiin ya. Ti nu tu kandixia ra nava kaꞌan ri, ko kandixia ruꞌu ja sɨkɨ taka jniñu saꞌa ri. c,? Kanuu ja na kandixia ra ja kancha Tata ri jiin ri, ti kancha ri jiin maa ya. Jnuꞌun kaꞌan ri nuu ra vijna, tu kaꞌan ri ja ñuꞌun xini maa ri, chi maa Yandios kancha jiin ri, ti maa ya kuu ja saꞌa jniñu un. o+W Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Felipe, ja ni kuu naꞌan kancha ri jiin ra ¿ti tu jaꞌi nakuni ra ruꞌu nusa? Ja ni jini ra nuu Tata ri, chi ja ni jini ra ruꞌu. Nusa ti nasa ga kuni ra ja na xnaꞌan ri Tata ri nuu ra. 8*iYukan ti ni kachi Felipe jiin ya: ―Jitoꞌyo, kuaꞌa ni jnuꞌun ja na ndeꞌe na nuu maa Tata yo Yandios. Jiin yukan ni ti na kuvaꞌa ini na naa na ―ni kachi da. )1Ni ka nakuni ra Tata ri chi ja ni ka nakuni ra ruꞌu. Ti undi vijna ja ni ka nakuni ra maa ya, chi ka ndeꞌe ra nuu ya ―ni kachi Jesús. (Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Maa ri kuu nanu ɨɨn ichi, ti jnuꞌun kaꞌan ri na kuu ɨɨn ichi ndaa un, chi kaꞌan ri taka jnuꞌun ndaa nuu yɨvɨ, nava na kuni yɨvɨ nau ichi kuu ichi ndaa. Maa ɨɨn ni ruꞌu kuu ja saꞌa ja na kuchaku yɨvɨ ja kuu saa ni, ti kunchuku i jiin Yandios. Ko nu tu kandixia ni ɨɨn yɨvɨ ruꞌu, ti tu kuu kuɨtɨ jakoyo i nuu kancha Tata ri. '3Ti Tomás ni jikajnuꞌun da Jesús: ―Jitoꞌyo, tu ka jini na nachi kiꞌin ni. ¿Ti nasa kuu naniꞌin na ichi un naa na? ―ni kachi da. B&Ko ja ka jini ra ichi nuu kiꞌin ri ―ni kachi Jesús. 5%cKiꞌin ri ti satuꞌva ri nuu kunchuku ra. Ti nu ja ni kuu nakoo, nandeokuñɨ tuku ri ti nchaa ri kii nukuaka ri roꞌo naa ra, nava na kunchuku ra nuu kuncha ri yukan. $'Na kachi ndaa ri nuu ra naa ra ja nuu kancha Tata ri, iyo kuaꞌa xaan veꞌe nuu kunchuku yɨvɨ naa i. Ti siaꞌan kaꞌan ri chi jandaa ndixia kuu. Chi sa ti tu, va tu kachi ri siaꞌan nuu ra. Ko vanuxia kin noꞌon ri yukan, ti yukan satuꞌva ri nuu kunchuku ra. # Siin kaꞌan Jesús, ti ni kachi ya: ―Koto xndiꞌi ra ini ra naa ra. Kandixia ndaa nuu maa Yandios. Ti suni kandixia ndaa ruꞌu. ") &Ti ni kachi Jesús jiin da: ―¿Nusa ti tava ini ra kuu ra ja sɨkɨ ruꞌu nu? Ko na kachi ndaa ri ja uni jinu kachi ra ja tu jini ra ruꞌu, ti sa kana ɨɨn liꞌi ja ñaꞌan ijña ―ni kachi ya. Xnaꞌan Jesús na ichi kuu ja kiꞌin nuu Tata ya Yandios3!_ %Yukan ti ni kachi Pedro: ―Jitoꞌyo, ¿ti ndoo tu kuu kiꞌin na jiin ni vijna? Ja iyo tuꞌva na ja nama na niꞌin vasu na kuū na ja sɨkɨ ni ―ni kachi da. P  $Ni kachi Pedro jiin Jesús: ―Jitoꞌyo, ¿nanu kiꞌin ni nusa? ―ni kachi da. Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Tu kuu kiꞌin ra nuu kiꞌin ri vijna, ko kuee ga ti sa jaa ra ―ni kachi ya. w #Ti nu vii vii kanchuku ra, ja ka kundaꞌu ini nuu jnaꞌan ra, ti kuni yɨvɨ naa i ja ni ka skuaꞌa ra jiin ri ―ni kachi Jesús. Kachi Jesús ja uni jinu kaꞌan Pedro ja tu jini da ya (Mt. 26.31‑35; Mr. 14.27‑31; Lc. 22.31‑34) E "Ko na taꞌu ri ɨɨn jniñu jáá nuu ra naa ra, ja na kundaꞌu ini nuu jnaꞌan ra, siaꞌan nanu ni kundaꞌu ini maa ri roꞌo. Ti siaꞌan na kunchuku vii na kunchuku mani ra. G !Hijo, ndee kundaꞌu ini ri roꞌo naa ra, ko xaan ga kuɨtɨ hora jaꞌa, ja ɨɨn nundaa ni ga kuncha ri jiin ra ti kiꞌin ri. Ko nanu ni kachi ri nuu yɨvɨ hebreo un, suni siaꞌan na kachi ri nuu ra naa ra vijna. Chi nanduku ra ruꞌu, ko tu kuu kiꞌin ra nuu kiꞌin ri. Tu kuu kundikun ra ruꞌu vijna. _7 Vijna na ti maa Seꞌe ya xnaꞌan nasa kuñaꞌnu Yandios jiin jniñu saꞌa ya. Vijna na ti nakuaꞌa ndixia Yandios ja yɨñuꞌun nuu maa Seꞌe ya. Vijna ti saꞌa Yandios ja na nduñaꞌnu ga maa Seꞌe ya.  Nu ni yaꞌa Judas kuaꞌan da, ti ni kachi Jesús: ―Vijna na ti kuni yɨvɨ ja maa Ɨɨn ni ya kuu Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, ja kuñaꞌnu xaan ga jiin ɨɨn jniñu kin saꞌa ya vijna. Ti na kuni ndijin yɨvɨ naa da ja vii kuñaꞌnu Tata yo Yandios.  Nu ni ndɨꞌɨ ni yaji Judas staa yukan, ti ni kee da kuaꞌan da. Ko ja ni kuaa kuu. Ja na kunchuku vii na kunchuku mani yo  Chi vanuxia Judas kuu chaa ndiso xuꞌun da naa da, ti sava da ni ka ndoꞌo ini ja ni kaꞌan Jesús jiin da ja na kin kuaan da nau ja ka nandɨꞌɨ da ja kuu kɨvɨ viko un. Sava ga da ni ka ndoꞌo ini ja na kuaꞌa jaku xuꞌun nuu yɨvɨ ndaꞌu un naa i.  Ti ni ɨɨn chaa kanchuku mesa nuu ka yee da staa un, tu ni ka chaku ini da ndoo ni kaꞌan Jesús siaꞌan jiin Judas. X) Ti hora ni jaꞌa ya staa un nuu Judas ni yee da, hora un ni nakueꞌe jaꞌuꞌu un maa da. Yukan ti ni kachi Jesús jiin da: ―Ja ɨɨn jniñu saꞌa ra, ti kuan saꞌa vinañuꞌni ―ni kachi ya. w Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Na chuntoo ri ɨɨn pedazu staa stila, ti chaa kuaꞌa ri nuu, chaa yukan kuu ―ni kachi ya. Yukan ti ni chuntoo ya ɨɨn pedazu staa stila, ti ni jaꞌa ya nuu Judas, seꞌe yɨɨ Simón, chaa ñuu Cariote. { Chaa un ni tuꞌva ga da xiin Jesús, ti ni jikajnuꞌun da ya: ―Jitoꞌyo, ¿na chaa kuu nusa? ―ni kachi da. {o Ti Simón Pedro ni saꞌa da ɨɨn seña nuu chaa un ja na kajnuꞌun da ya na ndenu nau sɨkɨ chaa kaꞌan ya. wg Ti yajni xiin Jesús nukoo ɨɨn chaa mani ga ya jiin, ti ka ndajnuꞌun da jiin ya ni hora ka yaji da staa. {o Yukan ti ni ka kejaꞌa ka ndeꞌe nuu jnaꞌan da, chi tu ka jini da nau ɨɨn ɨɨn da kaꞌan ya sɨkɨ.  Nu ni ndɨꞌɨ ni kaꞌan Jesús jnuꞌun un, ti ni kejaꞌa ndɨꞌɨ kuu ini ya ja undi kaña añu ya. Ja yukan na ti ni kachi kaji ya nuu da naa da: ―Na kachi kaji ri ja ɨɨn ra kuu ja nakuaꞌa ruꞌu nuu yɨvɨ ka jito uꞌu ruꞌu ―ni kachi ya. 9k Jandaa na kachi ri ja iyo yɨvɨ taji ri. Ti nu kuantaꞌu yɨvɨ da, suni kuantaꞌu da ruꞌu, ti yɨvɨ kuantaꞌu ruꞌu, suni kuantaꞌu da maa ya ni taji ruꞌu jiin jniñu jaꞌa ―ni kachi Jesús. Kachi Jesús nau kuu ja nakuaꞌa ya (Mt. 26.20‑25; Mr. 14.17‑21; Lc. 22.21‑23) ]3 Siaꞌan ja kaxnuꞌun ri jnuꞌun un nuu ra vijna ti changa ga kundaa ga. Nava nu na kundaa, yukan na ti kandixia ra ja maa ri kuu Cristo ni taji Yandios, chi koo nundoꞌo sɨkɨ ri siaꞌan nava ni kachi ri. 3_ Ko tu kaꞌan ri sɨkɨ nasa koo jiin tendɨꞌɨ ra naa ra. Chi jini vaꞌa ri nasa kuu jiin taka yɨvɨ ni nakaji ri, ko kanuu ja na jinu ndaa nava kachi tutu Yandios, chi ni kachi sɨkɨ ruꞌu: “Iyo ɨɨn ja kaji staa jiin ri, ti yukan kuu ja saꞌa ndevaꞌa sɨkɨ ri”, kachi tutu.  3 Ka jini vaꞌa ra tendɨꞌɨ jnuꞌun. Ko kanuu ja na siuku ra siaꞌan nava kachi ri, nava na kunchaa Yandios jiin ra, ti kosɨɨ ini ra naa ra. & E Jandaa na kachi ri ja tendɨꞌɨ ka kuu muzu, chi ni ɨɨn muzu tu kuñaꞌnu ga da nuu jitoꞌo da. Vanuxia kuñaꞌnu ga chaa taꞌu jniñu un. Suni siaꞌan chaa kuu tajnu, tu kuñaꞌnu ga da ja kuu chaa nataꞌu jniñu nuu da, chi chaa nataꞌu jniñu un kuñaꞌnu ga da.   Jniñu jaꞌa ni saꞌa ri ja ni xnaꞌan ri nuu ra naa ra ja na chun ini chun añu ra ja suni siaꞌan saꞌa ra jiin ñanijnaꞌan ra. ' G Ti nu ruꞌu ja kuu ri Maestro, ja kuñaꞌnu ri nuu ra naa ra, ti ni nakacha ri jaꞌa ra. Ti suni siaꞌan roꞌo naa ra, nakacha jaꞌa ñanijnaꞌan ra. Y + Roꞌo chi ka kaꞌan ra ja kuu ri Maestro ra sɨkɨ ja ni xnaꞌan ri roꞌo ra naa ra. Ti ka kaꞌan ra ja kuu ri jitoꞌo ra, chi kuñaꞌnu ri. Ti vatuni ka kaꞌan ra, chi siaꞌan kuu jniñu ndiso ri. yk Nu ni ndɨꞌɨ ni nakacha Jesús jaꞌa da naa da, ni nakuiꞌna tuku ya saꞌma da, ti ni nukoo tuku ya nuu mesa. Ni nukoo tuku ya nuu mesa un, ti ni kachi ya jini da naa da: ―¿Ni ka chaku ini ra jniñu ni saꞌa ri jaꞌa xi tuu nu? # Siaꞌan ni kachi ya chi ja ni jini ya na chaa kuu ja kin nakuaꞌa ya. Ja yukan kuu ja ni kachi ya ja tu ka iyo ndoo taka da naa da.  Ti maa Jesús ni kachi ya jiin da: ―Ɨɨn yɨvɨ sa ni jichi, tukaa nɨnɨ kuu ja kuchi da uu jinu, chi so jaꞌa ni ga da na ndundoo, chi ja iyo ndoo nɨ tuꞌu da. Roꞌo naa ra, chi ja ka iyo ndoo undi ini añu ra, vasu ansu taka ra ―ni kachi ya. 5 Yukan ti ni kaꞌan Pedro jiin ya: ―Jitoꞌyo, vatuni nu na nakacha ni jaꞌa na, ko suni nakacha ni ndaꞌa na jiin xini na ―ni kachi da. b= Ti ni kachi Pedro: ―Siaꞌan ko tu nakacha kuɨtɨ ni jaꞌa na ―ni kachi da. Ti ni kachi Jesús: ―Nu tu kuantaꞌu ra ja nakacha ri jaꞌa ra, ti tu niꞌin ra taꞌu ja kuncha ra jiin ri ―ni kachi ya.  Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Tu chaku ini ra ndoo saꞌa ri vijna, ko jaa kɨvɨ ti ndɨꞌɨ nukuꞌun ini ra ―ni kachi ya.  Ni jaa ya nuu kancha Simón Pedro, ti ni kachi Pedro jiin ya: ―Jitoꞌyo, ¿va nu nakacha ni jaꞌa na xino? ―ni kachi da. 'G Yukan ti ni chuꞌun ya nducha ini ɨɨn tɨ jaꞌan, ti ni kejaꞌa nakacha ya jaꞌa ndajaꞌa ya. Ti nasichi ya jaꞌa da jiin toalla nuꞌni chii ya un.   Nɨ ka kuxini da ti ni ndokuɨñɨ Jesús. Ni chajiyo ya saꞌma ya, ti ni kiꞌin ya ɨɨn toalla. Ni juꞌni da chii ya.  Suni jini Jesús ja maa Tata ya ni jaꞌa jniñu nuu ya ja yɨndaꞌa ya taka ja iyo. Jini ya ja vaji ya nuu kancha Tata ya, ti jini ya ja nandeokuñɨ tuku ya nuu kancha Tata ya. Siaꞌan ni ndoꞌo ini ya kɨvɨ ni kuxini ya jiin chaa ka skuaꞌa jiin ya. (~I Ko ja ni jini Jesús ja, ja ni kueꞌe jaꞌuꞌu un ini añu Judas, seꞌe Simón, chaa ñuu Cariote, ja nakuaꞌa da Jesús nuu chaa ka jito uꞌu ya. (} K Kumani ɨɨn kɨvɨ ga ja kejaꞌa viko pascua un. Ti jini Jesús ja, ja ni jaa kɨvɨ ja kee ya nuu ñuyɨvɨ jaꞌa ti kin noꞌon ya nuu Tata ya. Siaꞌan ja jini ya, kuu ndaꞌu xaan ini ya taka yɨvɨ ni ka skuaꞌa jiin ya. Vijna ti stuu kaji ya ja kundaꞌu ini ya maa da naa da. | 2Jini ndaa ri ja nu na saꞌa ra nava kachi Yandios, ti kunchuku ra jiin ya ja kuu saa ni. Ja yukan kuu ja kaꞌan ri jnuꞌun jaꞌa nava ni kachi maa Tata ri nuu ri ―ni kachi Jesús jiin yɨvɨ un naa da. Ni nakacha Jesús sɨꞌɨn ndajaꞌa yaI{  1Ko tu kaꞌan ri jnuꞌun jaꞌa ja kuu ini maa ni ri, chi Tata ri ni taji ruꞌu jiin jniñu jaꞌa. Ti maa ya kuu ja ni kachi nasa koo jnuꞌun kaꞌan ri nuu yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa. z /Ko nu tu kuni kandixia ra ruꞌu, ni tu kuni kuantaꞌu ra jnuꞌun kaꞌan ri. Ko iyo Ɨɨn ja kankuachi sɨkɨ ra ti saꞌa ndaa ya kuachi ra. Chi kii kɨvɨ juicio ja saꞌa ndaa ya sɨkɨ ra, ti xndichi ya roꞌo ndenu ni ka jantaꞌu ra jnuꞌun ri xi tuu. hyI .Kuu ri nanu ɨɨn ñuꞌun ja ndinchaa ñuyɨvɨ jaꞌa, ja na kuni yɨvɨ na ichi kaka da. Nu na kandixia da ruꞌu, ti tukaa ga ka jika da nanu yɨvɨ ka jikonuu nuu ñuñaa, ja tu ka niꞌin da na ichi kiꞌin da. Lx -Ti yɨvɨ jini nuu ri, suni ka jini da nuu maa ya ni taji ruꞌu. 7wg ,Ni kaꞌan jaa Jesús, ti ni kachi ya: ―Yɨvɨ ja ka kandixia ruꞌu, ansu maa ɨɨn ni ruꞌu kandixia da, chi suni kandixia da undi maa Tata ri, ya ni taji ruꞌu. gvG +Siaꞌan ni ka saꞌa chaa un, chi ni ka ndiyo xaan ini da ja na kuaꞌa yɨvɨ ja yɨñuꞌun nuu da, ti ansu ja na kuaꞌa maa Yandios ja yɨñuꞌun nuu da naa da. Xndichi Jesús yɨvɨ naa da jiin jnuꞌun kaꞌan ya u9 *Vasu ni iyo kuaꞌa ga yɨvɨ hebreo ja tu ni kandixia i Jesús, ko kuaꞌa yɨvɨ ni kejaꞌa ka kandixia da ya. Suni kuaꞌa chaa ka kuñaꞌnu ja ka taꞌu jniñu nuu yɨvɨ hebreo un, ni ka kejaꞌa ka kandixia da. Ko tu ni ka stuu da maa da ja kaꞌan da jnuꞌun ja ka kandixia da, chi ka yuꞌu da chaa fariseo. Chi sandau tukaa kuaꞌa chaa un jnuꞌun ja kɨvɨ da ini veñuꞌun kaꞌnu un. t )Yukan ni kachi Isaías chi ni jini da ja kuñaꞌnu xaan Jesús, ti ni jani da jnuꞌun sɨkɨ nasa koo kɨvɨ kii ya. Gs (Tu ni jaꞌa Yandios ja na kujnuni ini da.Ni sia ya maa da nava na nduniꞌin ga undi ini añu da.Ka kuu da nanu yɨvɨ kuaa ja tu ka jini da na ichi kiꞌin da, chi tu chaku kuɨtɨ ini da.Ja yukan nu tukaa sia da jniñu ndevaꞌa un, ti ni tu nduvaꞌa undi ini añu da. Ni kachi Jesús, kachi tutu. Yr+ 'Ja yukan tu ni kuu kandixia da, ti siaꞌan ni kaꞌan Isaías tuku: q &Ja yukan ti ni kundaa jnuꞌun ni kaꞌan profeta Isaías na janaꞌan, chi ni kachi da nuu Yandios:Jitoꞌyo, tu iyo ni ɨɨn yɨvɨ ja kandixia ra jnuꞌun ni kaꞌan ri.Ni tu ni kandixia ra ja saꞌa ri jniñu ñaꞌnu. Ni kachi Isaías. lpQ %Yɨvɨ hebreo un ni ka jini da jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Jesús, ko tu ni ka kandixia da ya. Yo+ $Vijna ti maa Ɨɨn ja kuu nanu ñuꞌun ndijin kancha jiin ra. Vijna ti kandixia maa ya naa ra, chi siaꞌan na ti nduu ra yɨvɨ ka jika nuu ichi ndaa ―ni kachi ya. Jnuꞌun yukan ni kaꞌan Jesús ti kuaꞌan ya. Ni saꞌu ya kuaꞌan ya. Ti tukaa ga ni ka jini yɨvɨ naa da nachi kuaꞌan ya. Tu ni kandixia yɨvɨ hebreo Jesús rn] #Yukan ni kachi Jesús nuu da: ―Maa ɨɨn ja kuu nanu ñuꞌun ndinchaa, kuncha jiin ra jaku ni ga kɨvɨ. Ja siaꞌan kuu ja kanuu ja na kaka ndaa ra, chi maa ñuꞌun ndijin un ndinchaa nuu ichi ra. Koto maa kɨvɨ ra nuu ichi ñuñaa un, chi siaꞌan na ti xnaa ra maa ra. Ko nu ka jikonuu ra nuu ñuñaa, ti tu ka jini kuɨtɨ ra na ichi kiꞌin ra. m "Ti yɨvɨ un ni ka kaꞌan da jiin ya: ―Ka jini na ja tutu ii Yandios ni kachi ja kuaꞌa Yandios jniñu nuu Cristo, ti kuchaku ya ja kuu saa ni. Nusa ti, ¿nasa kuu ja kuu Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ? ¿Nau kuu Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ un nusa? ―ni ka kachi da. @l{ !Jiin jnuꞌun un ni jani ya jnuꞌun nasa kuu ya. !k; Ko kɨvɨ na ndaniꞌin yɨvɨ ruꞌu, yukan na ti saꞌa ri ja na kandixia da sɨvɨ da naa da, ti nakuaka ri yɨ kunchuku da jiin ri ―ni kachi ya. *jM Ti na kachi ri nuu ra naa ra ja ja ni jaa kɨvɨ ja xndichi Yandios kuachi sɨkɨ yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti ɨɨn ja taꞌu jniñu nuu i kuxio kiꞌin ɨɨn. Pi Yukan ti Jesús ni kachi ya nuu da naa da tuku: ―Ansu nuu ruꞌu ni kaꞌan Yandios jnuꞌun un, chi suꞌva, nuu roꞌo naa ra ni kaꞌan ya nava na kuni ra ja ni kaꞌan ndixia ya jiin ri. ]h3 Ti yɨvɨ kaꞌiin yukan ni ka jinisoꞌo da ndusu un, ti sava i ni ka kachi: ―Taja ni kaꞌan ―kachi da. Ko sava ga yɨvɨ un ni ka kachi: ―Ɨɨn ángel Yandios ni kaꞌan jiin ya ―ni ka kachi da. 2g] Ko na kachi ri jiin ya: “Tata na, vijna ti na kaꞌan yɨvɨ ja kuñaꞌnu xaan ni” ―ni kachi Jesús. Yukan ti ichi andɨvɨ ni kaꞌan ɨɨn ndusu yuꞌu Yandios, ti ni kachi ya: ―Ja ni ka jini yɨvɨ ja kuñaꞌnu xaan ri, ko na kuni tuku i ja kuñaꞌnu xaan ndixia ri ―ni kachi ya. f Siin Jesús kaꞌan ya ti ni kachi ya: ―Vijna ti ndɨꞌɨ xaan ini ri ja undi ndaꞌu kuu ini ri. Ti tu jini ri nasa kaꞌan ri jiin Tata ri. Ko tu kachi ri ja na nama ya ruꞌu nuu nundoꞌo kii sɨkɨ ri, chi ja sɨkɨ jniñu yukan vaji ri. 7eg Ko nu kancha ra ñuyɨvɨ jaꞌa ti saꞌa ra jniñu ja kuu maa ri, ti siuku ndaa ra jniñu ri. Nu siaꞌan saꞌa ra, ti kuncha ra jiin ri, chi saꞌa ra jniñu ja kuu nuu maa ri. Nu sajniñu ra ja kuu ruꞌu, ti na saꞌa Tata ri ja na nduñaꞌnu ra ―ni kachi Jesús. Ni kaꞌan Jesús ja kuu ya \d1 Suni siaꞌan kuu jiin roꞌo naa ra. Nu ndɨꞌɨ kuu ini ra nasa niꞌin ga ra ja kuñavaꞌa ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ko na kachi ri ja jiin yukan ti naa ra nuu Yandios. Ko nu suꞌva na saꞌa ra nanu triu un, ja saꞌa ra nanu ja tukaa ga chaku ra, yukan ti ni tukaa kundiyo ini ra ndajniñu iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Nu siukan na saꞌa ra ti kendo ndaa ra nuu Yandios, chi nakutu ini ra ja kuu nuu maa ya. Siaꞌan na ti kuncha ra jiin ya ja kuu saa ni. Bc} Yukan kuu ja na kachi ndaa ri nuu ra nasa kuu jiin ɨɨn ni triu. Chi jini yo ja nu tu kanakava triu un nuu ñuꞌun ti ndiꞌyu sɨkɨ, ni tu ndoto kuɨtɨ. Ti saꞌa yo nanu ja ni jiꞌi triu un. Chi nani kaa ni kaa triu un. Ko nu na kanakava triu un chii ñuꞌun, yukan na ti nandoto ti nakaya kuaꞌa xaan. b5 Yukan ti ni kachi ya nuu da naa da: ―Ja ni jaa kɨvɨ ja kuu Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, nava na kuni yɨvɨ naa i ja nduñaꞌnu ri saꞌa Yandios. taa Ni jaꞌan Felipe, ni kaxnuꞌun da nuu Andrés. Ti ndɨnduu da siaꞌan kuan kaxnuꞌun nuu Jesús. I`  Ni ka ndejnaꞌan i jiin Felipe, ɨɨn ndajaꞌa Jesús ja kuu da chaa ñuu Betsaida, ja kuu ɨɨn ndañuu Galilea. Ti ni ka kachi i: ―Taa, ka kuni kaꞌan na jiin Jesús ―ni ka kachi i. x_i Suni ni iyo yɨvɨ ñuu Grecia ja ni ka jakoyo i ñuu Jerusalén, chi kuan chiñuꞌun i kɨvɨ viko un. x^i Ko chaa fariseo un, ni ka kejaꞌa ka ndajnuꞌun da naa da: ―Ja ni ka jini yo ja tukaa ga ndo kuu saꞌa yo vijna na. Chi ja ni ndɨ kuɨtɨ yɨvɨ kuankoyo i jiin chaa un ―ni ka kachi da. Yɨvɨ ñuu Grecia ka nanduku i Jesús ]{ Ja yukan kuu ja kuankoyo i kuan nujnaꞌan i Jesús, vanuxia ja ni ka jinisoꞌo i ja ni saꞌa ya jniñu ñaꞌnu un. L\ Yukan kaꞌiin yɨvɨ ni ka jan ndeꞌe na ni naxndoto ya Lázaro, ti ka jani i jnuꞌun ja ni ka jini i nu ni ñunduji da, ti suni ni ka jini i nasa ni kana ya xini da hora ni nandoto da. d[A Kɨvɨ un tu ni ka chaku ini chaa ni ka skuaꞌa jiin Jesús ja nasa kuni kaꞌan tutu ii Yandios, ja siaꞌan kii Jesús nuu ñuu Jerusalén. Ko nu ni nandoto tuku Jesús nuu ñujiꞌi, ti sa ni ka nukuꞌun ini da. Ni kejaꞌa ka nukuꞌun ini da ja ni kachi tutu Yandios ja siaꞌan koo, ti siaꞌan ni kundaa ndixia nava ni jnaꞌan ya. 2Z] Roꞌo, yɨvɨ ja kanchuku nuu ñuꞌun ñuu Sión, koto ma yuꞌu ra.Maa ya ja kii taꞌu jniñu nuu ra, ja vaji ya,
ti yoso ya ɨɨn burru. Kachi tutu. Yy Ni niꞌin Jesús ɨɨn burru lulu, ti ni yoso ya tɨ nava ni kachi tutu ii Yandios ja ni kaꞌan jaꞌa Jesús: X Ni ka kenda i ti kuan nujnaꞌan i ya jiin ndaꞌa yuku ñuu. Ti ni kejaꞌa ka kanajaa i: ―Ñaꞌnu na koo maa ya ja ni taji Yandios ja vaji ya. Vaji ya jiin jniñu maa Jitoꞌyo Yandios. Na taꞌu ya jniñu nuu nɨ tuꞌu yɨvɨ ñuu Israel ―ni ka kachi i. -WS Kuaꞌa yɨvɨ ka kuchitu ñuu Jerusalén, chi ni ka jakoyo i ja kuu viko pascua. Ɨnga kɨvɨ, ti ni ka niꞌin yɨ jnuꞌun ja chaa Jesús ñuu Jerusalén. AV{ Chi kuaꞌa xaan yɨvɨ hebreo un ni ka jini i nava ni kuu jiin Lázaro, ni ka kusɨɨn i jiin sutu un, ti ni kejaꞌa ka kandixia i Jesús. Ni ka kandixia i Jesús chi ni ka jini i jniñu ñaꞌnu ni saꞌa ya jiin Lázaro. Ni kɨvɨ Jesús ñuu Jerusalén (Mt. 21.1‑11; Mr. 11.1‑11; Lc. 19.28‑40) UU# Ti sutu ka kuñaꞌnu un, suni ni ka ndoꞌo ini da ja kaꞌni da Lázaro. T Kuaꞌa yɨvɨ hebreo ni ka niꞌin yɨ jnuꞌun ja kande Jesús ñuu Betania, ti ni ka kee i kuankoyo i yukan, kuandeꞌe i ya. Ko ansu nɨnɨ Jesús kuan ndeꞌe da naa da, chi suni kuan ndeꞌe da Lázaro, chaa ni naxndoto Jesús nuu ñujiꞌi. S% Ko yɨvɨ ndaꞌu un naa i, chi siaꞌan ni kunchuku i jiin ra, ko ruꞌu chi ansu siaꞌan ni kuncha ri jiin ra naa ra ―ni kachi Jesús. vRe Yukan ti ni kachi Jesús: ―Sia na saꞌa maa ña, chi ja satuꞌva ña ruꞌu ja kuu kɨvɨ jakunduji ri. cQ? Siaꞌan ni kachi da, ko ansu ja kundaꞌu ini da yɨvɨ ndaꞌu, chi vanuxia kuu da ɨɨn chaa kuiꞌna. Ti maa da kuu ja ndiso xuꞌun ja kuu nuu ndajaꞌa Jesús, ti tava da xuꞌun ja ka jaꞌa yɨvɨ naa i. #P? Ti ni kachi da: ―¿Ndoo tu ni xiko ña aceite perfume un? Ti i niꞌin ña uni ciento xuꞌun plata ja chindee ña yɨvɨ ndaꞌu niku ―ni kachi da. 1O[ Ti Judas, chaa ñuu Cariote, suni kancha da un, chi suni ni skuaꞌa da jiin Jesús. Ko so ja maa da kuu ɨɨn ja kin nukuaꞌa Jesús nuu chaa ka jito uꞌu ya. N  Suni kancha María yukan. Ti ja iyo tuꞌva ña sava litro aceite perfume, mani maa nardo, ja nchaa yaꞌu xaan tonto, ti ni chiꞌi ña sɨkɨ jaꞌa Jesús. Ti na nasichi ña jiin ixi xini ña. Ti ni chitu xiko vixi ini veꞌe jiin xiko perfume un. M' Nu ni jaa Jesús ti ni ka saꞌa ɨɨn viko lulu ja kuu maa ya. Marta ni savaꞌa ja kuu viko un. Ti Lázaro kancha da nuu mesa jiin Jesús. L  Kumani iñu ga kɨvɨ ja kejaꞌa viko pascua, ti ni jaa Jesús ñuu Betánia, nuu kancha Lázaro, chaa ni naxndoto ya nuu ñujiꞌi. ,KQ 9Ti sutu ka kuñaꞌnu jiin chaa fariseo un, ni ka taji da jnuꞌun, ja nu ni ka jini yɨvɨ nuu kande Jesús, ti na kaxnuꞌu ni nuu da, nava na jnɨɨ da presu Jesús, ni ka kachi da naa da. Ɨɨn ñaꞌan ni chiꞌi aceite perfume jaꞌa Jesús (Mt. 26.6‑13; Mr. 14.3‑9)J 8Ti ka nanduku i Jesús ñuu Jerusalén yukan, ko tu ni ka naniꞌin i ya. Ni ka jakoyo i veñuꞌun kaꞌnu un, ti ni kejaꞌa ka ndajnuꞌun i jiin jnaꞌan i: ―¿Ndoo ndoꞌo ini ra? ¿Kii chaa un viko jaꞌa vijna xi tuu nu? ―ni ka kachi i. I 7Kuan kuyajni kɨvɨ viko pascua ka nasaꞌa yɨvɨ hebreo un, ja ka nukuꞌun ini i kɨvɨ na ni nama Yandios maa i ñuu Egipto na janaꞌan. Ja yukan kuaꞌa yɨvɨ ni ka jakoyo yachi ja ka nasandoo i maa i, ti na ndu ii yɨ nuu Yandios naa i. cH? 6Ja yukan tukaa ni jikonuu Jesús nuu kaꞌiin chaa ka kuñaꞌnu un, chi ni kee ya ñuu Judea, ti kuaꞌan ya ɨɨn ñuu nani Efraín, nu iyo yajni ñuꞌun teꞌe un. Yukan ni kendo ya jiin chaa ka skuaꞌa jiin ya. ~Gu 5Ja siaꞌan kuu ja undi kɨvɨ jña, chaa hebreo ka kunaꞌnu un ni ka kejaꞌa ka nduku da nasa kaꞌni da Jesús. &FE 4Ko ansu sɨkɨ maa ɨɨn ni yɨvɨ hebreo kuu ya. Chi kuu ya ja kuu nɨ kaꞌnu yɨvɨ ñuyɨvɨ, nava siaꞌan na ti nastutu ndɨꞌɨ ya yɨvɨ ni ka kandixia Yandios, ti na nduu i ɨɨn ni ga yɨvɨ nuu ya, vasu jika xaan ni ka jichanuu i nuu kanchuku i nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. 2E] 3Maa da kuu sutu kuñaꞌnu ga kuiya yukan. Ko tu jini da ja ansu sɨkɨ maa da ni kaꞌan da ja kachi da ja na kuu Jesús nava na ketaꞌu yɨvɨ nɨ ñuu hebreo. YD+ 2Va nu tu ka jini ra ja vaꞌa ga ja ɨɨn chaa na kuu ja kuu nuu nɨ ñuu, ti ansu ja kuu tendɨꞌɨ kuɨtɨ yo naa yo. Vaꞌa ga ja na kuu Jesús nava na nama yo maa yo jiin yɨvɨ ñuu yo ―ni kachi da. C# 1Ti kancha Caifás yukan, ja kuu da ɨɨn sutu kuñaꞌnu ga kuiya un, ti ni kachi da: ―Tu ka jini kuɨtɨ ra nasa saꞌa ra naa ra. GB 0Nu tu kasɨ yo yuꞌu da, ti va ndɨꞌɨ yɨvɨ kandixia i, ti kundikun i maa da. Jiin jnuꞌun kaꞌan da un ti chaa soldado ñuu Roma, ti xnaa da veñuꞌun kaꞌnu yo. Kaꞌni da yoꞌo jiin yɨvɨ ñuu yo. Yukan ti koo nundoꞌo sɨkɨ yo nu tu nakutu yachi ini yo nasa saꞌa yo jiin chaa un ―ni ka kachi da. A7 /Yukan ti ni kachi sutu kuñaꞌnu ga un nuu chaa fariseo un naa da ja na ndututu taka chaa ka yɨꞌɨ jiin junta kaꞌnu nuu nación Israel. Nu ni ka ndututu da, ti ni kejaꞌa ka ndajnuꞌun da: ―¿Ndoo saꞌa yo vijna? Chi Jesús yukan, kuaꞌa jniñu ñaꞌnu saꞌa da. v@e .Ko sava yɨvɨ un kuaꞌan i nuu ka ndututu chaa fariseo, ti ni ka jani i jnuꞌun jniñu ni saꞌa Jesús. ? -Yɨvɨ hebreo ja ni ka jaꞌan veꞌe María, ni ka jini i jniñu ni saꞌa Jesús, ti kuaꞌa i ni ka kandixia ya. o>W ,Ti ni kenda Lázaro. Suku da saꞌma ndɨyɨ. Ndikun saꞌma ndaꞌa da jiin sɨꞌɨn da, ti suni suku ɨɨn saꞌma nuu da. Yukan ti ni kachi Jesús nuu yɨvɨ un: ―¡Ndaji da naa ra! Ti sia ra da na kiꞌin da ―ni kachi ya. Ka ndajnuꞌun chaa hebreo ka kuñaꞌnu un nasa jnɨɨ da presu Jesús (Mt. 26.1‑5; Mr. 14.1‑2; Lc. 22.1‑2) = +Ni ndɨꞌɨ ni jikantaꞌu ya, ti ni kanajiin koꞌo ya siaꞌan: ―¡Lázaro! ¡Ñaꞌan ti kenda! ―ni kachi ya. <w *Ja jini na ja nɨnɨ chunsoꞌo ni jnuꞌun kaꞌan na, ko ni kachi na siaꞌan, chi kuni kaꞌan na jnuꞌun ndaa nuu yɨvɨ kaꞌiin jaꞌa, ti nava siaꞌan na kandixia i ja maa ni ni taji saña vaji na jiin jniñu jaꞌa ―ni kachi Jesús. P; )Yukan ti ni ka chajiyo da yuu ndiꞌyu yuꞌu yau ndɨyɨ un. Ti Jesús ni ndakoto ya ichi andɨvɨ, ti ni kachi ya: ―Tata na, nakuantaꞌu na nuu ni ja ni jinisoꞌo ni jnuꞌun kaꞌan na. :- (Ko ni kachi Jesús jiin ña: ―Ni kachi ri ja nu kandixia ra, ti kuni ra ja kuñaꞌnu xaan Yandios jiin jniñu saꞌa ya ―ni kachi ya. \91 'Ni kachi Jesús nuu da naa da: ―Chajiyo yuu un naa ra ―ni kachi ya. Marta, kuaꞌa ndɨyɨ yukan, ni kachi ña: ―Taa, va ja ni kuxiko xaan da, chi ja iyo kuun kɨvɨ ja ni jiꞌi da ―ni kachi ña. 8 &Ti ni ndukuiꞌya tuku ini Jesús nu ni jaa ya nuu ñunduji Lázaro. Ɨɨn yau kava kuu, ti yukan ndiꞌyu ɨɨn yuu kaꞌnu. 7! %Ko sava i ni ka kachi: ―Ni saꞌa da tajna chaa ni kaku kuaa un. Ti va suni kuu saꞌa da ja tu kuu Lázaro niku ―ni ka kachi i. ,6Q $Ti yɨvɨ hebreo un ni ka kaꞌan jiin jnaꞌan i: ―Jandaa ndixia kuu ja mani xaan ni iyo da jiin ndɨyɨ un, chi suni kukuiꞌya ini da ―ni ka kachi i. O5 #Nu ni jini Jesús yukan ni kukuiꞌya ini ya, ti ni ndeꞌe ya. 4  "Ni jikajnuꞌun ya maa ña: ―¿Nanu ni chunduji ra da nusa? ―ni kachi ya. ―Choꞌo ti kuni ni, taa ―ni kachi ña. $3A !Ni jini Jesús ja ndeꞌe xaan ña jiin ja ka ndeꞌe xaan yɨvɨ hebreo un. Ja yukan ti so ni jakaꞌnu ini ya, chi ni kundaꞌu xaan ini ya nuu i. B2} Yukan ti ni jaa María nuu Jesús. Nu ni jini ña nuu ya, ti ni jakunjitɨ ña nuu ya. Ti ni kachi ña: ―Taa, sa ti ni kuncha ni jaꞌa ti va tu kuu kuaꞌa na niku ―ni kachi ña. 1 Jnaꞌan ña hebreo ja kanchuku ini veꞌe jiin María, ja ka jaꞌa i jnuꞌun ndee ini maa ña. Ni ka jini i ja ni ndokuɨñɨ yachi ña kuaꞌan ña. Ni ka chindikun i ña, chi ka ndoꞌo ini i ja kuaꞌan ña nuu ñaña ndɨyɨ un kuaꞌan ndeꞌe ña. [0/ Ti changa ga kɨvɨ Jesús ñuu un, chi ni kendo ya nu ni janujnaꞌan Marta ya. _/7 Siaꞌan ni kachi ña ti yachi ni ndokuɨñɨ María ti kuaꞌan ni ña nuu ya. -.S Siaꞌan ni kaꞌan Marta ti kuaꞌan ña. Kuan kana xeꞌe ña kuꞌu ña. Ni kachi ña jiin ña: ―Maa maestro ni chaa, ti kana ya roꞌo ―ni kachi ña. *-M Ti ni kaꞌan Marta: ―Kandixia na, taa. Kandixia na ja maa ni kuu Cristo. Maa ni kuu Seꞌe Yandios, ja ni taji ya nuu ñuyɨvɨ jaꞌa ―ni kachi ña. $,A Yɨvɨ chaku ti nu kandixia i ruꞌu, jankɨvɨ ga kuu i, chi kuchaku i ja kuu saa ni. Ti roꞌo Marta, ¿kandixia ra jnuꞌun jaꞌa nu? ―ni kachi ya. 9+k Ti ni kachi Jesús jiin ña: ―Ruꞌu kuu ja naxndoto yɨvɨ ja na kuchaku i jiin Yandios. Nu kandixia i ruꞌu, ti vasu na kuu i ko nandoto i ja kuncha i jiin Yandios. +*O Ti ni kachi Marta: ―Jini na ja nandoto da kɨvɨ na nandoto taka ndɨyɨ, undi kɨvɨ kaꞌnu ga ja saꞌa ndaa Yandios yɨvɨ ñuyɨvɨ ―ni kachi ña. J)  Ti ni kachi Jesús: ―Na ndoto kuaꞌa ra ―ni kachi ya. i(K Ti vasu siaꞌan ko jini na ja taka ndo na kakan ni nuu Yandios, ti saꞌa ya ―ni kachi ña. f'E Ni kachi Marta jiin Jesús: ―Taa, sa ti ni kuncha ni jaꞌa ti va tu kuu kuaꞌa na niku. & Yukan ti nu ni niꞌin Marta jnuꞌun ja vaji Jesús, ti ni kee ña kuan nujnaꞌan ña ya. Ti María ni kendo ña veꞌe. %3 Ti kuaꞌa jnaꞌan yɨvɨ hebreo ni ka kenda nuu kanchuku Marta jiin María ja kaꞌan ndee jiin jnaꞌan ña, ja siaꞌan ni jiꞌi kuaꞌa ña. R$ Ñuu un kendo yajni jiin ñuu Jerusalén, jika uu kilómetro sava. #  Yukan ti ni jaa Jesús ñuu Betania. Ko ni ka jani yɨvɨ jnuꞌun nuu ya ja ja ni yaꞌa kuun kɨvɨ ja ñunduji Lázaro. ,"Q Yukan ti Tomás, chaa nani kuati un, ni kaꞌan da jiin uu ga chaa ka skuaꞌa jiin ya: ―Suni na choꞌo tu yoꞌo, nava na kuu yo jiin da ―ni kachi da. !/ Ti kusɨɨ ini ri ja tu ni kuncha ri yukan, chi siaꞌan na ti kandixia vaꞌa ra ruꞌu. Ñaꞌan na choꞌo ndeꞌe ndɨyɨ un ―ni kachi ya. D  Ti sa ni kachi ndaa Jesús: ―Ja ni jiꞌi Lázaro.  Ko so siaꞌan ni kaꞌan Jesús jiin da, chi ja ni jiꞌi Lázaro. Ko ka jani ini chaa ka skuaꞌa jiin ya ja so kixi ndixia da.  Yukan ti ni ka kaꞌan chaa ka skuaꞌa jiin ya: ―Taa, nu kixi da, ti ni jini yo ja nduvaꞌa da ―ni ka kachi da. 3 Nu ni ndɨꞌɨ ni kaꞌan ya siaꞌan, ti ni kachi ya: ―Amigo yo Lázaro ja ni kixi da, ti kiꞌin ri ja na naxndoto ri da ―ni kachi ya. ;o Ko nu saꞌa yo nanu ka saꞌa yɨvɨ ka jikonuu nuu ñaa kuɨtɨ ja saꞌa yo jniñu ndevaꞌa, yukan na ti naa yo, chi tu jini ndaa yo na ichi kiꞌin yo ―ni kachi ya. { Ti ni kachi Jesús nuu da naa da: ―Iyo uxi uu hora ɨɨn kɨvɨ ja na kuni ndaa yo na ichi kiꞌin yo. Ti nu saꞌa yo nanu ka saꞌa yɨvɨ ka jikonuu nduu, ja saꞌa yo jniñu vaꞌa, ti tu naa yo, chi ka jini ndaa yo na ichi kiꞌin yo. &~<}E|{znycxwvv$tt/rqOpoo(n}mmlukkSjri4h{gf^dcc]caa0`_,^g]]A\[k[Z;XWVVcU7TS_RQPqOdNMLKkJxII'HGG0F5DCBB$AA@0?>=<; 99j87966.54321f0.-,-+T*)):(1''0&o%%,$<##%"B!E P{7OlZE.U #  ^z nHU Ti undi hora yukan ni kejaꞌa ndɨꞌɨ ini Pilato ti nduku da nasa sia da ya. Ko yɨvɨ hebreo un ka kana koꞌo kaꞌiin: ―¡Nu sia ni chaa jaꞌa, ti tu kuu ni ɨɨn chaa mani jiin César, chaa kuñaꞌnu ga un! Ti Jesús jaꞌa, chi ni ndonda da sɨkɨ César, ti kuni taꞌu da jniñu nuu nɨ tuꞌu nacion yo ―ni ka kachi yɨvɨ hebreo un. G Yukan ti ni kaꞌan Jesús: ―Nu tu ni jaꞌa Yandios ɨɨn jniñu nuu ra niku, ti va ni tu kuu saꞌa ra justicia jaꞌa ri. Yukan kuu ja chaa ni ka nakuaꞌa ruꞌu nuu ra, yukan kuu ja ja niꞌin ga ka iyo kuachi sɨkɨ ja kuu roꞌo ―ni kachi ya. QF Yukan ti ni kachi Pilato jiin ya: ―¿Ndoo tu kaꞌan ra ja kaꞌan ri? ¿Va nu tu jini ra ja iyo ichi ri ja sia ri roꞌo kiꞌin ra? ¿Ti suni iyo ichi ri ja kaꞌni ri roꞌo nu? ―ni kachi da? E% Ni ndɨvɨ tuku da ini palacio, ti ni jikajnuꞌun da Jesús: ―¿Na ñuu vaji ra nusa? ―kachi da. Ko tu ni kaꞌan kuɨtɨ Jesús. D}Nu ni jinisoꞌo Pilato jnuꞌun un ni kejaꞌa yuꞌu da, chi ni ka kachi ja yɨvɨ un Seꞌe Yandios kuu Jesús. CKo ni ka kachi yɨvɨ hebreo un: ―Nuu ley yo kachi ja na kuū da, chi ni kachi da ja Seꞌe Yandios kuu da ―ni ka kachi da. 'BGTi sutu ka kuñaꞌnu ndeꞌe da taka policía, ni ka jini da nuu ya, ti ni ka jakunchaa da ka kanakoꞌo da: ―¡Na kuū da! ¡Na kuū da! Ti ni kachi Pilato: ―Nusa ti jnɨɨ maa ra da naa ra ti kaꞌni ra da, chi tu na kuachi niꞌin kuɨtɨ ri sɨkɨ da ―ni kachi Pilato. jAMYukan ti ni kenda Jesús. Ñuꞌun ya corona iñu ti ñuꞌun ya ɨɨn saꞌma kuaꞌa tɨjnuu ndiꞌi. Ti ni kachi tuku Pilato nuu yɨvɨ un: ―Ndeꞌe vaꞌa nuu da naa ra, chi jaꞌa kandichi da ―ni kachi Pilato. .@UNi kee tuku Pilato, ti ni kachi da nuu yɨvɨ hebreo un: ―Vee nchaka ri chaa jaꞌa nava na kuni ra ja tu na kuachi niꞌin ri sɨkɨ da ―ni kachi Pilato. 7?gNi ka tuꞌva da nuu kandichi Jesús, ti ni ka kachi da: ―Na kuchaku naꞌan chaa kuu rey taꞌu jniñu nuu yɨvɨ hebreo ―ni ka kachi da. Ti ka kani da xiɨkɨ nuu ya. ->STi soldado un ni ka saꞌa da ɨɨn corona iñu, ti ni ka chuxndee da xini ya. Ti ni ka naskuiꞌna da ya ɨɨn saꞌma kuaꞌa tɨjnuu, nanu ja kuu ya ɨɨn rey. V= 'Yukan ti Pilato ni kachi da ja na kani soldado un Jesús jiin yoꞌo ñɨɨ. ?<w(Yukan ti ni ka kuvaa kuɨtɨ yɨvɨ un, ti ka kana: ―¡Koto sia ni chaa jña! ¡Vaꞌa ga sia ni Barrabás! ―ni ka kachi. Vasu Barrabás ni kuu da ɨɨn chaa kuiꞌna.;;o'Ko roꞌo ka ñavaꞌa ra ɨɨn jnuꞌun ja na sia ri ɨɨn chaa kande vekaa ja kuu kɨvɨ viko pascua. ¿Kuni ra ja na sia ri maa chaa taꞌu jniñu nuu ra nu? ―ni kachi da. H: &Ni jikajnuꞌun Pilato nuu ya: ―¿Nau ja kuu maa jnuꞌun ndaa nusa? ―ni kachi da. Ni kachi Pilato ja na kuū Jesús (Mt. 27.15‑31; Mr. 15.6‑20; Lc. 23.13‑25) Siaꞌan ni jikajnuꞌun Pilato, ti ni kee da nuu kaꞌiin yɨvɨ hebreo yukan, ti ni kachi da: ―Tu na kuachi niꞌin ri sɨkɨ chaa jaꞌa. ,9Q%Yukan ti ni kachi Pilato jiin ya: ―¿Nusa ti ndiso jniñu ra ja taꞌu ra jniñu nuu yɨvɨ ñuyɨvɨ nusa? ―kachi da. Ti ni kachi Jesús: ―Ni kachi ra ja taꞌu ri jniñu nuu yɨvɨ. Ti jandaa ndixia kuu, chi ja yukan vaji ri nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ja sɨkɨ yukan ni kaku ri jaꞌa ja na kaꞌan ri taka jnuꞌun ndaa. Nau yɨvɨ ka ndoꞌo ndaa ini, ti na chunsoꞌo i jnuꞌun kaꞌan ri ―ni kachi ya. <8q$Ti ni kachi Jesús: ―Jniñu ndiso ri tu yɨꞌɨ jiin ñuyɨvɨ jaꞌa. Chi sa ti siaꞌan, ti va kanaa taka yɨvɨ ka jika jiin ri ja nama i ruꞌu, ti tu kuaꞌa i jnuꞌun ja jnɨɨ yɨvɨ hebreo ruꞌu. Ko ansu siaꞌan kuu, chi jniñu ndiso ri tu yɨꞌɨ jiin ñuyɨvɨ jaꞌa ―ni kachi ya. j7M#Ti ni kachi Pilato: ―Ansu chaa hebreo kuu ri ja kaꞌan ra siaꞌan. Sutu ka kuñaꞌnu jiin jnaꞌan maa ra hebreo un ni ka nakuaꞌa da roꞌo nuu ri jaꞌa. ¿Ndo ni kuu, xi ndoo ni saꞌa ra nusa? ―ni kachi da. 6}"Ti ni kachi Jesús: ―¿Siaꞌan ndoꞌo ini maa ra, xi ɨnga yɨvɨ ni kachi ja siaꞌan kuu nu? ―ni kachi ya. ~5u!Ni kana da Jesús, ti ni jikajnuꞌun da ya: ―¿Maa ra kuu ja taꞌu jniñu nuu yɨvɨ hebreo nu? ―ni kachi da. U4# Yukan ni kundaa nava ni kaꞌan Jesús, chi ni kachi ya nasa kuū ya. ]33Yukan ti ni kachi Pilato: ―Xndichi maa ra chaa jaꞌa nava kaꞌan ley ra naa ra ―ni kachi da. Ti ni ka kachi tuku yɨvɨ hebreo un: ―Tu ka iyo ichi na ja kaꞌni na ni ɨɨn yɨvɨ ―ni ka kachi i. 2Ti ni ka kaꞌan da: ―Ɨɨn chaa jaꞌni ñaꞌan kuu chaa jña. Ja yukan kuu ja vee nchaka na da nuu ni ―ni kachi yɨvɨ un. 13Yukan kuu ja ni kenda Pilato fuera nuu kaꞌiin yɨvɨ un, ti ni jikajnuꞌun da: ―¿Na kuachi ka kaꞌan ra sɨkɨ chaa jaꞌa? ―ni kachi da. U0#Yukan ti ni ka kekoyo da nuu kancha Caifás, ti ni ka nasiaꞌa da Jesús undi nuu kancha gobernador ja yɨꞌɨ jiin chaa romano. Ja kuan kuxian tɨꞌlɨ kuu. Ti chaa hebreo un tu ni ka kuni kɨvɨ da ini veꞌe palacio gobernador nava tu chakuachi da sɨkɨ da, chi ka kuni da koo ndoo da ja na kuxini da lelu viko pascua. 8/iKo ni kachi tuku Pedro ja ansu maa da kuu. Ti hora un ni kana liꞌi. Ni ka nasiaꞌa da Jesús nuu gobernador (Mt. 27.1‑2, 11‑14; Mr. 15.1‑5; Lc. 23.1‑5) .Suni yukan kandichi ɨɨn muzu ja junukuachi nuu sutu kuñaꞌnu ga un. Kuu da jnaꞌan chaa ni jaꞌncha Pedro soꞌo un, ti ni kachi da jiin Pedro: ―¿Ndoo tuu, ti ni jini ri roꞌo yukan, na hora ni ka jnɨɨ da Jesús nuu huerta un? ―ni kachi da. _-7Ti Simón Pedro siin da nduxin da yuñuꞌun yukan, ti ni ka jikajnuꞌun sava chaa un maa da: ―¿Ti ansu ni skuaꞌa ra jiin Jesús nu? Ti ni kachi Pedro: ―Tuu, tu ni skuaꞌa ri jiin da ―ni kachi da. d,AYukan ti Anás, ni nasiaꞌa da ya nuu kancha Caifás, chaa ni kuu maa sutu kuñaꞌnu ga. Ti nuꞌni ya kuaꞌan ya. Kaꞌan tuku Pedro ja tu jiin da Jesús (Mt. 26.71‑75; Mr. 14.69‑72; Lc. 22.58‑62) U+#Ti ni kachi Jesús: ―Nu ni kaꞌan ndevaꞌa ri, ¿ti kachi na ɨɨn jnuꞌun kueꞌe ni kaꞌan ri nusa? Ko nu suꞌva ni kaꞌan ndaa ri, ¿ti ndo ni jaꞌa ra jikɨ nuu ri? ―ni kachi Jesús. s*_Siaꞌan ni kachi Jesús, ti ɨɨn policía ndito veñuꞌun kaꞌnu un, kandichi yajni da xiin Jesús, ti ni kani ni da ɨɨn jikɨ nuu ya, ti ni kachi da: ―¿Vanu siaꞌan kaꞌan ra jiin sutu kuñaꞌnu nu? ―ni kachi da. :)mKoto kajnuꞌun ra ruꞌu. Kajnuꞌun maa yɨvɨ naa i, chi ni ka jinisoꞌo i ndɨ kuɨtɨ jnuꞌun ni kaꞌan ri. Ti ka jini ndaa i na jnuꞌun ni kaꞌan ri ―ni kachi ya. S(―Nɨnɨ ni kaꞌan ri nuu chitu un nuu yɨvɨ naa i. Ni xnaꞌan ri tɨjnɨ veñuꞌun Israel jiin ini veñuꞌun kaꞌnu nuu ka ndututu jnaꞌan yo un. Tu ni ɨɨn jnuꞌun ni chi saꞌyɨ ri. ['/Yukan na ti Anás, ja kuu sutu kuñaꞌnu un, ni kejaꞌa jikajnuꞌun da Jesús nau ka kuu yɨvɨ ka skuaꞌa jiin ya. Jikajnuꞌun da ya na jnuꞌun ni xnaꞌan ni nuu yɨvɨ naa i. Ti ni kachi Jesús: $&ATi muzu un jiin policía, ni ka joto da ñuꞌun jiin tɨkayɨ, ti yukan kaꞌiin da ka nduxin da, chi vijin xaan saꞌa. Ti Pedro, suni kandichi da yukan, nduxin da ñuꞌun. Ni kejaꞌa xndichi sutu kuñaꞌnu un Jesús (Mt. 26.59‑66; Mr. 14.55‑64; Lc. 22.66‑71) )%KKo ñaꞌan un ni kachi ña jiin Pedro: ―¿Ansu niꞌin kuu ɨɨn ja ni jika jiin Jesús nu? ―kachi ña. Ti ni kachi Pedro: ―Ansu kuu ri ―ni kachi da. q$[Ko ni kendo Pedro yajni yuxeꞌe. Chi iyo ɨɨn ñaꞌan ndito yuxeꞌe un. Ti yukan ni kenda chaa ni jini mani jiin sutu kuñaꞌnu ga un, ti ni kaꞌan da jiin ñaꞌan ndito yuxeꞌe un. Yukan na sa ni kɨvɨ Pedro yuxeꞌe un. y#kSimón Pedro ni ndikun da Jesús nuu kuaꞌan ya jiin soldado un. Suni ni ndikun ɨnga ndajaꞌa Jesús. Ti sutu kuñaꞌnu ga un ni jini mani da jiin chaa un. Yukan kuu ja ni kɨvɨ da jiin Jesús nuu yuxeꞌe sutu kuñaꞌnu ga un. _"7Caifás ni kuu chaa ni kachi nuu jnaꞌan da hebreo ja vaꞌga ja na kuū ɨɨn ni chaa ja kuu nuu yɨvɨ nɨ ñuu Israel. Kaꞌan Pedro ja tu jiin da Jesús (Mt. 26.69‑70; Mr. 14.66‑68; Lc. 22.55‑57) !  Ti kuankoyo da jiin ya xnakan veꞌe Anás, chaa kuu tata chiso Caifás. Ti Caifás kuu maa sutu kuñaꞌnu ga na kuiya yukan.   Yukan na ti soldado un jiin capitán da, jiin policía chaa hebreo un, ni ka jnɨɨ da Jesús, ti ni ka juꞌni da ya. lQ Ti ni kachi Jesús jiin Pedro: ―Nasavaꞌa espada ra ini cubierta. Chi siuku ri nava ni kachi Tata ri ja kondoꞌo ri ―ni kachi ya. Ni ka yɨndaꞌa da Jesús veꞌe Anás (Mt. 26.57‑58; Mr. 14.53‑54; Lc. 22.54)  Yukan ti ni tava Pedro espada da, ti ni jaꞌncha da soꞌo kuaꞌa ɨɨn chaa nani Malco, chaa kuu muzu maa sutu kuñaꞌnu. .U Siaꞌan ni kachi ya nava na kundaa jnuꞌun ni kaꞌan ya jiin Tata ya: “Tu ni jaꞌa na jnuꞌun ja naa ni ɨɨn chaa ni jaꞌa ni nuu na”, ni kachi ya. =sTi ni kachi tuku Jesús nuu da naa da: ―Ja ni kachi ri ja maa ri kuu, ti nu ruꞌu ka nanduku ra ko sia chaa jaꞌa na kinkoyo da, nuu maa ri ve kiꞌin ra ―ni kachi ya. Yukan ti ni jikajnuꞌun tuku ya: ―¿Na chaa ka nanduku ra nusa? Ti ni ka kachi da: ―Ka nanduku na Jesús, chaa ñuu Nazaret. nUNu ni kachi Jesús: “Maa ri kuu”, ti ni ka jika yata chaa un, ti ni ka jiokava da nuu ñuꞌun. Ti ni ka kachi da: ―Ka nanduku na Jesús, chaa ñuu Nazaret ―ni kachi da. Ti ni kachi Jesús: ―Maa ri kuu ―ni kachi ya. Ti yukan kandichi Judas maꞌñu chaa un naa da, vanuxia maa da kuu ja ni nakuaꞌa Jesús nuu chaa ka jito uꞌu ya. Ko ja jini maa Jesús na nundoꞌo vaji sɨkɨ ya. Ni kenda ya ichi nuu da naa da, ti ni kachi ya: ―¿Na chaa ka nanduku ra naa ra? |qTi yukan ni jaa Judas jiin kuaꞌa xaan soldado, jiin tajnu ni ka taji sutu ka kuñaꞌnu un jiin chaa fariseo, ti ni ka jakoyo da yukan. Ti ndinchaa kuaꞌa ni ga ñuꞌun yɨtɨ ka yɨjnɨ da kuajakoyo da. Ti ka ndiso da espada jiin yujnu. }Ti suni jini Judas nuu kande huerta un, chi vanuxia tɨjnɨ jinu ni ndututu Jesús jiin chaa ka skuaꞌa jiin ya yukan. U %Siaꞌan ni kaꞌan Jesús, yukan na ti kiꞌin ga. Kuaꞌan ya jiin ndajaꞌa ya. Ni yaꞌa ya ɨnga yuꞌu yucha Cedrón. Ni ka jakoyo da nuu iyo ɨɨn huerta mani yujnu vixi, ti yukan ni ka kɨvɨ da. H Ni xnaꞌan na nuu i naa i da ja maa ni kuu Yandios vaꞌa. Ti siin ga na xnaꞌan na yukan nuu i nava na koo mani xaan i jiin ñanijnaꞌan i, siaꞌan nanu iyo mani xaan ni jiin maa na. Ti xndaku na nuu i ja kuncha na jiin i kɨvɨ vaji ga. Yukan kuu ja jikantaꞌu na nuu ni, Tata na, ti siaꞌan kaꞌan na jaꞌa yɨvɨ mani jiin na ―ni kachi Jesús. Ni ka jnɨɨ da presu Jesús (Mt. 26.47‑56; Mr. 14.43‑50; Lc. 22.47‑53)pYTata na, iyo ndaa kuɨtɨ jniñu saꞌa ni. Ti vasu siaꞌan, ko yɨvɨ ñuyɨvɨ, tu ka nakuni kuɨtɨ i niꞌin. Ko maa na, chi nakuni na niꞌin. Ti yɨvɨ jaꞌa, mani i jiin na, chi ka jini i ja maa ni ni tatu jniñu nuu na. &ETata na, ni nachiꞌi ni maa i nuu ndaꞌa na naa i, ko vijna ti kuni na ja na kunchuku i jiin na nuu kuncha na, nava na kuni i nasa vii xaan kuñaꞌna na jiin jniñu ni jaꞌa ni nuu na. Siaꞌan na kuni i ja mani xaan ni jiin na undi changa ga jankoo ñuyɨvɨ ti undi vijna. KƗɨn ni ga ni ka kuu i jiin na, siaꞌan nanu ɨɨn ni kuu na jiin maa ni. Ja yukan kuu ja ɨɨn nuu kuɨtɨ ka iyo ini da naa da, nava nu na kuni yɨvɨ ñuyɨvɨ yukan, ti nakuni ndaa i ja maa ni ni taji saña. Na nakuni ndaa yɨvɨ ñuyɨvɨ un ja mani xaan ni jiin da naa da, siaꞌan nanu mani xaan ni jiin maa na. )KNi saꞌa ni ja na nakuni yɨvɨ ja ɨɨn ni kuñaꞌnu na jiin maa ni, Tata na. Suni siaꞌan ni saꞌa na jiin yɨvɨ ka kandixia saña. Ni sañaꞌnu na maa da naa da nava ɨɨn nuu ni ka kuu i jiin na, nava siaꞌan na nakuni yɨvɨ ñuyɨvɨ ja ka iyo ɨɨn nuu ini i jiin yo. :mJikantaꞌu na ja ɨɨn nuu na koo ini da naa da chi ɨɨn ni ga ka kuu da ja ni ka kandixia da saña, siaꞌan nanu ɨɨn ni kuu maa na jiin niꞌin. Tata na. Siaꞌan na koo ɨɨn nuu ini da jiin ñanijnaꞌan da nava na ndeꞌe yɨvɨ ñuyɨvɨ yukan, ti na kandixia i ja maa ni kuu ja ni taji saña. mSSiin kaꞌan Jesús jiin Yandios, ti ni kachi ya: ―Jikantaꞌu na nuu ni Tata na, ja kuu sɨkɨ maa da naa da, ko suni jikantaꞌu na nuu ni ja kuu sɨkɨ yɨvɨ kunsoꞌo jnuꞌun ka kaꞌan da, ti na kandixia i saña.  Ja kuu nuu maa da naa da kuu ja soko na maa na ja na kuū na, nava suni maa da kondoꞌo maa ni konene da nuu nɨ kanchuku i nuu ini ñuyɨvɨ jaꞌa. Yukan saꞌa i chi ka nakutu ini i jiin maa jnuꞌun ndaa ―siaꞌan ni jikantaꞌu Jesús nuu Tata ya. [ /Ni taꞌu na jniñu nuu da naa da, siaꞌan nanu ni taꞌu ni jniñu nuu maa na.  Ja siaꞌan ka saꞌa jniñu da nuu ni, ti na sandoo ni maa da jiin jnuꞌun ni. Chi jnuꞌun ni kuu maa jnuꞌun ndaa. } sVanuxia ansu ka kuu da nanu yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa, nanu maa na suni tu yɨꞌɨ na jiin yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa. T !Tu kaꞌan na ja na keniꞌin ni maa da naa sa nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Chi suꞌva jikantaꞌu na nuu ni Tata na, ja na koto vaꞌa ni maa da, nava jaꞌuꞌu un tu kuu saꞌa ndevaꞌa sɨkɨ da naa da. U#Ni xndaku na jnuꞌun ni nuu da naa da. Ti sa suꞌva ni ka kejaꞌa ka jito uꞌu yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa maa da. Chi vanuxia ansu ɨɨn ni ka kuu da jiin yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa. Chi tu ka ndoꞌo ini da nanu ka ndoꞌo ini yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa, nanu maa na tu ndoꞌo ini na nanu ka ndoꞌo ini yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa.   Vijna ti ndeokuñɨ na nuu ni Tata na, ko kaꞌan na jnuꞌun jaꞌa nava na kusɨɨ ini da siaꞌan nanu iyo sɨɨ ini maa na.  Ni kuncha na jiin i nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ni jito naa i ti ni na maa i ja ni ndito vaꞌa na i, chi vanuxia siaꞌan ni tatu ni saña ja na koto vaꞌa na i. Ti ni ɨɨn tu ni ka naa, chi nɨnɨ ɨɨn vajnuꞌun ni da ni naa ja na kundaa nava yoso nuu tutu ni. 0Y Saña, tukaa kuncha na nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, chi na jaa na nuu kancha ni. Ko yɨvɨ ni nachiꞌi ni ndaꞌa na, chi kendo i kunchuku ga i nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Yukan kuu ja jikantaꞌu na nuu ni Tata na, ja ii kuu sɨvɨ ni ti ndoo xaan ga ni, chi maa ni kuu ya kuñaꞌnu. Koto ndaꞌu ni taka yɨvɨ ni nachiꞌi ni nuu ndaꞌa na nava tu naa i, ti na koo ɨɨn nuu ini i siaꞌan nanu ka iyo ɨɨn nuu ini maa yo. r] Chi taka ja yɨꞌɨ ndaꞌa na, suni ja kuu maa ni kuu. Ti taka ja kuu maa ni, suni ja kuu maa na kuu. Chi vanuxia ka kandixia da saña, ti jiin jnuꞌun yɨñuꞌun kanchuku da nuu ñuyɨvɨ jaꞌa ti ka stuu da ja kuñaꞌnu na.  Ti jikantaꞌu na nuu ni ja kuu taka yɨvɨ ni ka kandixia, ansu ja kuu yɨvɨ ñuyɨvɨ ja tu ka kandixia. Siaꞌan kandaꞌu na jiin ni ja kuu yɨvɨ ni nachiꞌi ni ndaꞌa na, chi nuu ndaꞌa maa ni ni ka yɨꞌɨ i, ko vijna ti ja ni nduu nanu na i. ucNi nakachi na nuu da naa da, siaꞌan nava ni kaꞌan ni jiin na. Ti ni ka chunsoꞌo da jnuꞌun ni kaꞌan na, chi ni ka nakuni ndaa da ja undi nuu maa ni vaji na, ti ka kandixia da ja maa ni kuu ja ni taji saña jiin jniñu jaꞌa. mSVijna ti ka jini ndaa da ja undi nuu maa ni vaji taka ja saꞌa na, jiin taka jnuꞌun kaꞌan na. `9Ni nachiꞌi ni yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa nuu ndaꞌa na, ti ni xnaꞌan na nuu da nau kuu niꞌin. Maa ni ni yɨndaꞌa da undi nuu, ti vijna ni nachiꞌi ni i nuu ndaꞌa na, chi ni ka jandatu da jnuꞌun ni. 1Ti vijna, Tata na, saꞌa ni ja na nduñaꞌnu tuku na undi nuu kancha ni, siaꞌan nanu ni kuñaꞌnu na jiin ni undi na ti jankoo ga ñuyɨvɨ. m~SNi xnaꞌan na nuu yɨvɨ ñuyɨvɨ ja kuñaꞌnu ni, ti ni sinu na jniñu ni tatu ni nuu na. C}Ti siaꞌan kuchaku da chi ni ka nakuni i niꞌin, ja niꞌin kuu maa ɨɨn ni Yandios ndaa. Suni ni ka nakuni da saña ja kuu na Jesús, ya kuu Cristo ni taji ni jiin jniñu ñaꞌnu. _|7Ni jaꞌa ni jniñu nuu na ja na taꞌu na jniñu nuu yɨvɨ kanchuku nuu nɨ tuꞌu nɨ kaa nuyɨvɨ naa i. Ti ni saꞌa ni ja yɨvɨ ni nakaji ni, na ndɨvɨ i ndaꞌa na, ja na kuchaku i jiin yo ja kuu saa ni. j{ OYukan ti ni ndakoto Jesús ichi andɨvɨ ti ni kachi ya jiin Tata ya: ―Tata na, ja ni jaa kɨvɨ ja kondoꞌo na. Vijna ti stuu ni ja kuñaꞌnu na, ja kuu na seꞌe ni, nava suni maa na na stuu na ja kuñaꞌnu ga maa ni. uzc!Siaꞌan kaꞌan ri nava na kukuee undi ini añu ra. Chi jandaa ndixia kuu ja kondoꞌo konene ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti koto ndukuiꞌya ini ra naa ra, kuaꞌa saꞌa ini ra naa ra maa ra, suꞌva na kosɨɨ ini añu ra, chi ja ni kundee ri jiin ɨɨn ja kanaa sɨkɨ ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa ―ni kachi ya. Ni jikantaꞌu Jesús jaꞌa yɨvɨ ka kandixiawyg Ko ja ni kuyajni ndaa kɨvɨ, ti ja ni jaa hora ja kuichanuu ra kinkoyo ra, ti ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn ra nachanuu ra veꞌe ra. Ti xndoo ra maa ɨɨn ni ga ruꞌu kendo ri. Ti vasu na xndoo maa ɨɨn ra ruꞌu, ko kancha Tata ri jiin ri. [x/Ti ni kachi Jesús jiin da naa da: ―Undi vijna ti sa ni ka kandixia nusa. w{Vijna ti ni jini na ja jini ndɨꞌɨ kuɨtɨ ni. Tu nɨnɨ kuu ja kajnuꞌun yɨvɨ maa ni, chi ja jini ni nau ja ndoꞌo ini i ja kajnuꞌun i nuu ni. Ja yukan na kandixia ndaa na ja vaji ni undi nuu kancha maa Yandios ―ni ka kachi da naa da. vTi ni ka kachi chaa ka skuaꞌa jiin ya: ―Vijna na ti kaꞌan kaji ni, chi tukaa kaꞌan ni jnuꞌun yɨɨ ja tu chaku ini na. +uONi kee ri undi nuu kancha Tata ri, ti ni kenda ri nuu ñuyɨvɨ. Vijna ti kee ri nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti kinoꞌon tuku ri nuu Tata ri ―ni kachi Jesús. t5Ti jandaa ndixia kuu yukan, chi kundaꞌu ini Tata ri roꞌo naa ra sɨkɨ ja ka iyo mani ra jiin ri, ti ka kandixia ra ja vaji ri undi nuu maa ya. osWKɨvɨ yukan na ti kakan ra nuu Tata ri sɨkɨ ja ka yɨꞌɨ ra jiin ri. Ti tu kachi ri ja tukaa kakantaꞌu ri jaꞌa ra naa ra, chi vanua ja ka jini ra ja nɨnɨ kaꞌan ri jiin Tata ri ja na kuaꞌa ya ja ka jikan ra nuu ya. r-Siin Jesús kaꞌan ya, ti ni kachi ya: ―Ja ni jani ri jnuꞌun nuu ra naa ra, ko ndee tɨjnɨ jinu ni kaꞌan ri jnuꞌun yɨɨ tɨꞌlɨ ja chaku ini ra. Ko jaa kɨvɨ nuu tukaa kaꞌan ri siaꞌan, chi sa suꞌva kachi ndaa ri nuu ra nasa saꞌa jniñu Tata ri. >quUndi vijna ti tundo ka jikan ra nuu Tata ri sɨkɨ ja ka yɨꞌɨ ra jiin ri. Ko vijna ti kakan ra nuu ya jiin sɨvɨ ri sɨkɨ ja ka yɨꞌɨ ra jiin ri. Kakan naa ra nuu Tata ri, ti na kuaꞌa ya nuu ra, nava yukan ti na kusɨɨ xaan ga ini ra ―ni kachi Jesús. Kundee Jesús jiin ɨɨn ja kanaa jiin ya cp?Nu na jaa kɨvɨ noꞌon ri nuu Tata ri, ti tukaa ndoo kajnuꞌun ra ruꞌu. Chi jandaa na kachi ri ja nuu maa Tata ri kuu nu kakan ra, ti na kuaꞌa ya ndɨꞌɨ ja ka jikan ra, sɨkɨ ja ka kandixia ra ruꞌu. .oUTi suni siaꞌan kuu ja ka kukuiꞌya ini ra vijna, ko jaku ni kɨvɨ ti nakuni jnaꞌan tuku yo. Yukan na ti ni ɨɨn tundo kasɨ ja xaan sɨɨ kuu ini ra naa ra. n Saꞌa yo nanu. Ɨɨn ñaꞌan ja kuan kuyajni kaku seꞌe ña, ti jaꞌncha i chii ña, chi ja ni jaa kɨvɨ ja kaku suchi lulu un. Ko nu ja ni kaku suchi lulu un, ti tukaa naꞌan ña ja ni ndoꞌo ña, chi kusɨɨ xaan ini ña ja ni yaꞌa vaꞌa ña. >muVanuxia na kachi ndaa ri nuu ra ja koo ra jnukuiꞌya ini ti katɨ ra nducha nuu ra. Ko yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa chi sa suꞌva katu ndaꞌa da ja xaan tonto sɨɨ kuu ini da. Ti jandaa ni kuu ja koo ra jnukuiꞌya ini naa ra nu na jaa kɨvɨ. Ko nu na yaꞌa kɨvɨ un ti ndusɨɨ xaan tonto ga ini ra. *lMNi jini Jesús ja ka kuni kajnuꞌun da ya. Yukan ti ni kachi ya nuu da naa da: ―Ni kaꞌan ri ja jaku ni ga kɨvɨ ti tukaa ga kuni ra ruꞌu, ti nu na yaꞌa jaku ni kɨvɨ ti nakuni tuku ra ruꞌu. ¿Ti yukan kuu ja ka jikajnuꞌun jnaꞌan ra nasa kuni kaꞌan jnuꞌun un nu? {ko¿Ndoo ni kachi ya ja siaꞌa jaku ni ga kɨvɨ nusa? Tu ka chaku ini yo nasa kuni kaꞌan ya ―ni ka kachi da. !j;Yukan ti sava chaa ka skuaꞌa jiin ya, ka jikajnuꞌun jnaꞌan da: ―¿Ndoo ni kaꞌan ya jiin yo siaꞌan? Kaꞌan ya ja jaku ni ga kɨvɨ ti tukaa ga kuni yo maa ya, ti nu na kuu ni ga kɨvɨ ti nakuni tuku yo ya. Suni ni kachi ya ja kin noꞌon ya nuu kancha Tata ya. /iWSiin Jesús kaꞌan ya, ti ni kachi ya: ―Jaku ni ga kɨvɨ ti tukaa ga kuni ra ruꞌu. Ko na kuu uni kuun kɨvɨ ti nakuni tuku ra ruꞌu ―ni kachi Jesús. (hINdɨꞌɨ nasa kuñaꞌnu Tata ri, suni siaꞌan kuñaꞌnu maa ri. Yukan kuu ja ni kachi ri ja Espíritu Santo kuu ya nakachi ndɨꞌɨ jnuꞌun un nuu ra taka jnuꞌun kaꞌan ri, ti saꞌa ya ja na chaku ini ra ―ni kachi Jesús. Ka kukuiꞌya ini da ko ndusɨɨ tuku ini da naa da g%Xnaꞌan ya ja kuñaꞌnu ri, chi nakachi ya jnuꞌun un nuu ra taka jnuꞌun ni kachi ri nuu ya, ti saꞌa ya ja na nukuꞌun ini ra. }fs Na chaa maa ya kuu Espíritu Santo, ti sa na xnaꞌan ndaa ya jnuꞌun un, chi maa ya kuu ya ndaa ndixia. Ti tu kaꞌan ya ja ndoꞌo ini maa ya. Chi suꞌva, kaꞌan ya jnuꞌun ni kaꞌan maa Yandios. Ti xnaꞌan ya taka ja koo kɨvɨ vaji. ey Ti iyo kuaꞌa ga jnuꞌun ja kuni kachi ri nuu ra naa ra. Ko tu kuu kachi ri, chi roꞌo tu chaku ini ra vijna. 5dcNu na chaa ya, ti na xnaꞌan kaji ya nuu yɨvɨ naa i ja ka iyo kuachi i, chi maa kuachi un saꞌa ja tu ka kandixia i ruꞌu. Na xnaꞌan ya na ichi kuu ichi vaꞌa ja na kendo ndaa yɨvɨ naa i nuu Yandios. Chi vanuxia kinoꞌon ri nuu Tata ri, ti tukaa ga kuni ra nuu ri. Na xnaꞌan kaji ya ja nasaꞌa ndaa Yandios kuachi yɨvɨ, chi ja ni kundaa ja jnaꞌnu ndatu maa jaꞌuꞌu ja kuñaꞌnu nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. [c/Ko jandaa kaꞌan ri ja vaꞌa ga kendo ra nu na kinoꞌon ri. Chi nu tu noꞌon ri, ti maa ya kii chindee roꞌo, tu kuu kii ya. Ko vaꞌa ga na kiꞌin ri, ti na taji ri maa ya na kii ya nuu ra naa ra. NbChi sa ka kukuiꞌya xaan ini ra ja ni kaꞌan ri taka jnuꞌun un. aKo vijna chi kinoꞌon ri nuu kancha maa ya ni taji ruꞌu. Ti vasu yukan kaꞌan ri, ko ni ɨɨn ra tu ka jikajnuꞌun nanu kiꞌin ri. ;`oNi kachi ri jnuꞌun jaꞌa nuu ra nava nu ni jaa kɨvɨ ja kondoꞌo ra, yukan na ti nukuꞌun ini ra ja siaꞌan ni kachi ri nuu ra naa ra ―ni kachi ya. Jniñu saꞌa Espíritu Santo Siin Jesús kaꞌan ya, ti ni kachi ya: ―Tu ni kachi ri yukan nuu ra undi nuu, chi nɨ kuncha ga ri jiin ra naa ra. f_ETi siaꞌan saꞌa i chi tu ka jini kuɨtɨ da ruꞌu, ni tu ka jini kuɨtɨ i nuu Tata ri. 9^kChi keniꞌin yɨvɨ roꞌo ti tukaa kuaꞌa da jnuꞌun kuꞌiin ra veñuꞌun. Jaa kɨvɨ ti kaꞌni roꞌo, ti kani ini da ja ɨɨn jniñu vaꞌa ni saꞌa da nuu Yandios. A] }Siin kaꞌan Jesús, ti ni kachi ya: ―Taka jnuꞌun ni xnaꞌan ri nuu ra naa ra na saꞌa ja na kundee ini ra ti tu xndoo ra jnuꞌun ri, vasu na kii nundoꞌo un sɨkɨ ra naa ra. P\Yukan kuu ja suni roꞌo naa ra, kuaꞌa ra jandaa jaꞌa ri ja kaꞌan ra jnuꞌun ri, chi ni ka jika ra jiin ri undi na ni kejaꞌa kaꞌan ri jnuꞌun un nuu yɨvɨ naa i ―ni kachi Jesús.,[QSiin Jesús kaꞌan ya, ti ni kachi ya: ―Kɨvɨ na najaa ri nuu kancha Tata ri, ti taji ri Ɨɨn ya kii chindee ga roꞌo, ti maa ya kuu Espíritu Santo, ti Espíritu yukan kuu ja xnaꞌan jnuꞌun ndaa. Chaa ya ti kuaꞌa ya jandaa jaꞌa ri ja kuu nuu taka jnuꞌun ni kaꞌan ri. 2Z]Siaꞌan ka saꞌa i nava na kee ndaa jnuꞌun yoso nuu tutu ley Yandios, ja kachi: “Ni kuɨtɨ ini i nuu ri, vasu tu na kuachi ri”, kachi tutu ―ni kachi Jesús. Y1Iyo kuachi sɨkɨ i chi ni saꞌa ri jniñu ñaꞌnu nuu i, ko tu ni ka kandixia i. Kɨvɨ ja ja ni yaꞌa, tu ni ɨɨn chaa ni saꞌa siaꞌan, ko vijna ti ni ka jini yɨvɨ naa i jniñu ñaꞌnu ni saꞌa ri. Ti vasu siaꞌan ko ka kuɨtɨ ini i nuu ri jiin Tata ri. TX!Ti yɨvɨ kuɨtɨ ini nuu ri, yukan ti suni ja kuɨtɨ ini i nuu Tata ri. W/Ni kii ri ti ni kachi ndaa ri nuu yɨvɨ naa i ja ka iyo kuachi sɨkɨ i. Vijna ti tu kuu kaꞌan i ja tu jini i ja ka iyo kuachi sɨkɨ i. BV}Siaꞌan saꞌa i jiin ra chi vanuxia ka yɨꞌɨ ra jiin ri. Siaꞌan saꞌa ndevaꞌa yɨvɨ un jiin ra, chi vanua tu ka nakuni kuɨtɨ i maa Yandios, ya ni taji ruꞌu jiin jniñu. U)Koto naa ini ra ja ni kachi ri, chi ni kachi ri ja ɨɨn muzu tu kuñaꞌnu ga da nuu jitoꞌo da, chi chaa taꞌu jniñu un, kuñaꞌnu ga da. Yukan kuni kaꞌan ja kuaꞌa yɨvɨ nundoꞌo roꞌo ra naa ra, ja ka yɨꞌɨ ra jiin ri, suni siaꞌan nanu ni ka saꞌa i jiin ri. Siaꞌan kuu yɨvɨ un, chi nu ni ka jantaꞌu i jnuꞌun ri, ti suni siaꞌan na kuantaꞌu jnuꞌun kaꞌan ra. jTMSa ti ɨɨn nu kanda ra jiin yɨvɨ ñuyɨvɨ, ti va koo mani i jiin ra niku, siaꞌan nanu mani i jiin jnaꞌan i. Ko suꞌva, ka kuɨtɨ ini i chi ni nakaji ri roꞌo naa ra ja na kujiin ra jiin ri. Chi tukaa ga ka saꞌa ra ja ka saꞌa yɨvɨ ñuyɨvɨ un. Ja yukan kuu ja ka kuɨtɨ ini i nuu ra naa ra, chi tukaa ka kuu ra nanu yɨvɨ ñuyɨvɨ. +SOSiin Jesús kaꞌan ya, ti ni kachi ya: ―Nu na kuɨtɨ ini yɨvɨ ñuyɨvɨ nuu roꞌo naa ra, ti ja ka jini ra ja xnakan nuu maa ri ni ka kuɨtɨ ini i. 5RcTi jaꞌa kuu ɨɨn jniñu taꞌu ri nuu ra naa ra, ja na kundaꞌu ini nuu jnaꞌan ra ―ni kachi Jesús. Ka kuɨtɨ ini yɨvɨ ñuyɨvɨ nuu Jesús jiin yɨvɨ ya :QmTu ni ka nakaji ra ruꞌu ja na kundichi ri jiin ra. Chi suꞌva, maa ri ni nakaji roꞌo ja na kɨꞌɨ ra jiin ri. Ni jaꞌa ri jniñu saꞌa ra, ti nu na saꞌa ra ɨɨn jniñu ja kendo vaꞌa, ti ni tukaa naa. Ti kuaꞌa Tata ri ndɨꞌɨ ja na kakan ra nuu ya sɨkɨ ja ka yɨꞌɨ ra jiin ri. ]P3Vijna ti tukaa kachi ri ja ka kuu ra nanu muzu ri, chi ɨɨn muzu tu jini da nasa ndoꞌo ini jitoꞌo da. Na kaꞌan ri amigo vijna na, chi ja ni kachi ndaa ri nuu ra naa ra taka ja ni kaꞌan Tata ri jiin ri. UO#Ti roꞌo naa ra, ka kuu ra amigo ri nu ka siuku ndaa ra jniñu taꞌu ri. FN Nu vasu na kuu ɨɨn chaa, ja nama da amigo da sɨkɨ ja kundaꞌu ini da, ti yukan kuu ɨɨn jniñu kaꞌnu ja kuu nuu Yandios. Chi tukaa iyo ɨɨn jniñu kanuu ga ja kuu saꞌa yo. M Ti jaꞌa kuu ɨɨn jniñu taꞌu ri nuu ra, ja na kundaꞌu ini nuu jnaꞌan ra, siaꞌan nanu ni kundaꞌu ini ri roꞌo naa ra. $LA Taka jnuꞌun jaꞌa xndaku ri nuu ra naa ra ja na kuandatu ra, nava siaꞌan na niꞌin ra jnuꞌun ndee ini ti na koo sɨɨ ndixia ini ra jiin ri. KK Nu siaꞌan na saꞌa ra ti kuandatu ra jniñu taꞌu ri. Yukan ti ka ñukuu ini ra ruꞌu ja mani ri jiin ra. Chi suni siaꞌan ni jandatu ri nuu Tata ri, ti ñukuu ini ri ja mani ya jiin ri. 'JG Mani ri jiin ra naa ra siaꞌan nanu mani Tata ri jiin ri. Yukan kuu ja niꞌin kujiin ra naa ra ti kunchuku mani ra sɨkɨ ja kundaꞌu ini ri roꞌo. 3I_Nu siaꞌan na siuku ra taka un, yukan na ti ka stuu ra maa ra ja ka kundixia ra yɨvɨ ka skuaꞌa jiin ri. Siaꞌan na ti nakuni yɨvɨ ja kuñaꞌnu xaan ga Tata ri. (HIKo nu ni ka jakuñɨ niꞌin ra jiin ri, ti kuꞌun ini ra jnuꞌun kaꞌan ri. Yukan na ti kakan ra ja kuni ra, ti kuaꞌa ri savaꞌni ga ndoo na kakan ra. @GyNu tu jakuñɨ niꞌin ra jiin ri, ti sasɨɨn Tata ri roꞌo, nanu ja kaꞌncha yo ndaꞌa yujnu ja tu jaꞌa ndeꞌe, na ichi. Yukan na ti nastutu yo ja na kayu nuu ñuꞌun. FMaa ri kuu nanu yoꞌo nuu tɨkaꞌya un, ti roꞌo naa ra ka kuu ra nanu ndaꞌa yujnu un. Nu roꞌo na natuꞌva ruꞌu, ti maa ri na kɨndaꞌa niꞌin ri roꞌo naa ra. Yukan na ti vaꞌa xaan kuu jniñu ya, chi nakaya kiꞌin, nanu ja kuun vee ndeꞌe xini nuu tɨkaꞌya un. Ko nu tu kɨndaꞌa niꞌin ri roꞌo naa ra, ti va tu kuɨtɨ na jniñu vaꞌa saꞌa ra. UE#Ko nu na jakuñɨ niꞌin ra jiin ri, ti suni maa ri na kundaka niꞌin ri roꞌo, chi saꞌa ra jniñu vaꞌa nuu ya nu tu jakuñɨ niꞌin ra jiin ri. Suni siaꞌan kuu jiin ndaꞌa yuku nuu tɨkaꞌya un. Nu na kencha ɨɨn ndaꞌa nuu yɨjnɨɨ un, ti tukaa kuaꞌa ndeꞌe, chi nasa kuu kuaꞌa ndeꞌe ti tukaa ga yɨjnɨɨ. kDOJa ni ka ndundoo ra undi ini añu ra, chi ni ka kandixia ra jnuꞌun ni kaꞌan ri jiin ra. CTi maa ra naa ra, chi ka kuu ra nanu ndaꞌa yuku tɨkaꞌya un. Chi nu tu saꞌa vaꞌa ra jniñu ya, ti saꞌa yo nanu ja tu jaꞌa ra ndeꞌe, ti sasɨɨn Tata ri roꞌo, nanu ja kaꞌncha yo ɨɨn ndaꞌa nuu tɨkaꞌya ja tu jaꞌa ndeꞌe un. Ko nu saꞌa vaꞌa ra jniñu ya, ti sandoo ga ya roꞌo, nanu ja sete yo ndaꞌa nuu tɨkaꞌya un nava na kuaꞌa ga ndeꞌe. 4B cSiin kaꞌan Jesús, ti ni kachi ya nuu da naa da: ―Maa ri na kuu nanu ɨɨn yoꞌo nuu nutɨkaꞌya vaꞌa, ti Tata ri na kuu nanu ɨɨn chaa jitu nuu nutɨkaꞌya un. AyNa siukun ri siaꞌan nava ni kachi Tata ri nuu ri. Ti siaꞌan nava na nakuni yɨvɨ ñuyɨvɨ ja mani ri jiin Tata ri ti kuu ini ri ya. Ndokuñɨ naa ra, ti ñaꞌan na choꞌo ―ni kachi ya. Jesús na kuu nanu ɨɨn yoꞌo nuu tɨkaꞌya9@kTukaa na jnuꞌun kuaꞌa kaꞌan ri jiin ra naa ra, chi ja vaji jaꞌuꞌu un ja ndiso jniñu nuu yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa. Ko tu ndiso jniñu ja nataꞌu jniñu nuu ri. B?}Ni kachi ri nuu ra naa ra ja kin noꞌon ri, ti ndeocuñɨ tuku ri ti kuncha ri jiin ra. Ja ni jani ri jnuꞌun ja siaꞌan koo. Ti sa na kandixia ra nu ja ni kundaa jnuꞌun ri. >Ja ni ka jini ra ja ni kaꞌan ri ja kin noꞌon ri, ko ndixia ri ja kii tuku ri nuu kanchuku ra nu ka iyo mani ini ra jiin ri. Yukan ti kusɨɨ ini ra naa ra ja kiꞌin ri, chi kiꞌin ri nuu kancha Tata ri. Ti maa ya kuñaꞌnu ga ja kuu ruꞌu. n=USandee ini ra nuu kuaꞌan ri, ko tu xndiꞌi ra ini ra, chi saꞌa ri ja na kosɨɨ ini añu ra, ti na kukuee kunchuku ra. Chi jnuꞌun kaꞌan ri ti siuku ri, ti tu saꞌa ri nanu ka saꞌa yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa, ja ka jaꞌa i jnundee ini, ko so ka kaꞌan i. Yukan kuu ja koto kukuiꞌya ini ra jiin taka nundoꞌo, ti koto ma yuꞌu ra naa ra. |<qKo Tata ri na taji ya Ɨɨn ja na chindee roꞌo. Ti yukan kuu ja kii nuu ruꞌu, ti maa ya kuu Espíritu Santo. Chaa ya ti xnaꞌan ya roꞌo naa ra, xndaku ya nuu ra, ti saꞌa ya ja na nukuꞌun ini ra taka jnuꞌun ni kaꞌan ri jiin ra. b;=Ja ni kuu kuaꞌa jnuꞌun ni xnaꞌan ri nuu ra naa ra vijna nɨ kancha ga ri jiin ra. s:_Ko yɨvɨ ja tu mani jiin ri, chi tu siuku i jnuꞌun kaꞌan ri. Ti jnuꞌun kaꞌan ri jaꞌa, ansu jnuꞌun maa ri kuu. Chi jnuꞌun ni kaꞌan maa Tata ri kuu, vanuxia maa ya ni taji ruꞌu jiin jniñu ja siaꞌan na kaꞌan ri. f9ETi ni kachi Jesús jiin da: ―Nu mani yɨvɨ jiin ri, ti jandatu i jnuꞌun kaꞌan ri ti siuku i. Ti undi Tata ri ti suni koo mani ya jiin yɨvɨ un naa i. Ti ruꞌu jiin Tata ri, chaa ri ti kunchuku ri jiin yɨ. V8%Yukan ti ni kaꞌan Judas (ko ansu Judas chaa ñuu Cariote), ti ni jikajnuꞌun da: ―Jitoꞌyo, ¿nasa naxnaꞌan ndijin ni maa ni nuu na naa na, ti nuu yɨvɨ ñuyɨvɨ, ndoo tuu? ―ni kachi da. ;~}|`{Yzzyxww'ut<:987J6543210.,a+2)(&$#"a1/3vI 9 x D 0\N;;|K sKo vijna, vanuxia tu ni kandixia ra jnuꞌun ni kaꞌan ri, ti kendo ñɨꞌɨn ra, ti tukaa ga kuu kaꞌan ra undi na jaa kɨvɨ kundaa jnuꞌun jaꞌa, ja kaku suchi lulu un. Ti jnuꞌun jaꞌa kundaa nava ni kachi ri ―ni kachi ángel un. /J YKo ni kachi ángel un: ―Ruꞌu kuu Gabriél, junukuachi ri nuu Yandios, ti ni taji ya ruꞌu vaji ri ja na kasjnuꞌun ri ɨɨn jnuꞌun vaꞌa jaꞌa nuu ra. 0I [Yukan ti ni jikajnuꞌun Zacarías ángel un: ―¿Nasa kuni ndaa na nu jandaa ndixia kuu nusa? Chi ja ni jaꞌnu xaan na, ti suni ñasɨꞌɨ na ―ni kachi da. (H KTi Juan un kuu ja koxnuu kiꞌin satuꞌva yɨvɨ ja kuu maa Jitoꞌyo, ya kiji un, ti kuñavaꞌa da jnuꞌun nde Espíritu nava ni ñavaꞌa profeta Elías. Ti saꞌa da ja taka tata na ndundaꞌu ini da nuu seꞌe da, ti yɨvɨ niꞌin ini ja kanda kuaꞌan kanda vaji un kutuꞌva i kuandatu i. Ti siaꞌan satuꞌva da yɨvɨ naa i ja na kotuꞌva i kɨvɨ na chaa maa Jitoꞌyo ―ni kachi ángel Yandios un. kG QTi saꞌa i ja kuaꞌa yɨvɨ nación Israel na nakani ini i ti kuandatu i nuu Jitoꞌyo Yandios. F 3ti kuaꞌa Yandios ɨɨn jniñu ñaꞌnu nuu i. Tu koꞌo i vino ni ndɨxɨ, ti kunchaa Espíritu Santo jiin i, vasu ni ñuꞌun ga i chii nana i. wE iTi kusɨɨ xaan ini ra jiin suchi lulu un, ti suni kuaꞌa xaan yɨvɨ kusɨɨ ini jiin yɨ kɨvɨ na kaku i, nD W Ko ni kachi ángel jiin da: ―Zacarías, koto ma yuꞌu ra, chi ni jinisoꞌo Yandios jnuꞌun ni jikantaꞌu ra nuu ya, ti koo ɨɨn seꞌe ñasɨꞌɨ ra Elisabet vijna. Skaku ña ɨɨn suchi yɨɨ lulu, ti skonani ra i Juan. eC E Ti nu ni jini Zacarías nuu ángel un ni yuꞌu da, ti tu ni kujnuni ini da nasa saꞌa da. uB e Ti ni kenda ɨɨn ángel Jitoꞌyo Yandios nuu Zacarías ja kandichi xiin nuu altar nuu kayu suxia kutu un. mA U Ko ni jaꞌma da suxia kutu un, ti ichi jata veꞌe ii un kaꞌiin yɨvɨ kuaꞌa ka jikantaꞌu i. 8@ k Siaꞌan nava ni iyo jnuꞌun ja kuu sutu un naa da, ni kuu suerte maa Zacarías ja ni kɨvɨ da veꞌe ii, ini veñuꞌun kaꞌnu Jitoꞌyo Yandios ja kaꞌma da suxia kutu. m? UTi ɨɨn kɨvɨ ni kendo Zacarías nuu jniñu da ja junukuachi da, ja kuu da sutu nuu Yandios. w> iKo tu ni ka iyo seꞌe da, chi Elisabet tu ni iyo seꞌe ña. Ti ndɨnduu da ja ni ka jaꞌnu xaan da naa da. >= wTi ndɨnduu da ni ka jandatu vaꞌa da nuu Yandios, ti suni ni ka siuku ndaa da taka ley ni taꞌu maa Jitoꞌyo Yandios. Ti ni ɨɨn yɨvɨ tu ni ka kaꞌan ndevaꞌa i sɨkɨ da. t< cNa ni kuu Herodes rey ñuu Judea, ni iyo ɨɨn sutu Israel ni nani Zacarías, ti chaa un yɨꞌɨ da jiin grupo sutu ni nani Abías. Ti ñasɨꞌɨ da ni nani ña Elisabet, ni kuu ña jnaꞌan ɨɨn sutu janaꞌan ni nani Aarón. =; uTi siaꞌan na kuni ndaa ra ja iyo ndaa taka jnuꞌun ni kutuꞌva ra sɨkɨ Jesús. Yukan kuu ja chaa ri tutu jaꞌa. Kachi ɨɨn ángel Yandios ja kaku Juan, chaa kii skuanducha : Ti suni ruꞌu Lucas, ni nanduku ndaa ri taka nasa ni kuu undi nuu, na ni kii Jesús. Ti ndoꞌo ini ri ja iyo vaꞌa ja na chaa ri tutu jaꞌa nuu ra, amigo Teófilo, na kachi ri taka jniñu ni saꞌa Jesús, undi na ni kejaꞌa ya ti undi ni xndɨꞌɨ ya. $9 CSiaꞌan nava ni ka xnaꞌan yɨvɨ ni ka jini jniñu ni saꞌa Jesús undi nuu, yɨvɨ ni ka jika jiin ya ti ni ka chindee ya jiin jnuꞌun ni xndaku ya. 8 Nde tɨjnɨ chaa ni ka nanduku ndaa nasa ni kuu na ni kii Cristo Jesús jiin taka jniñu ni saꞌa ya, ja ni ka jini yo. O7 Ti na kaꞌan yo ja maa ɨɨn ni maa ya kuu Yandios ndichi, ja vii xaan kuñaꞌnu ya sɨkɨ ja ni saꞌa ya ɨɨn jniñu ñaꞌnu jiin Jitoꞌo Jesús, ya kuu Cristo ja ni kii nama ya yoꞌo. Ti taꞌu yo jniñu nuu nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ undi na janaꞌan xaan, ti undi vijna, jiin undi ja kuu saa ni. Ti siaꞌan na koo.66 gVijna ti na kaꞌan yo ja maa ɨɨn ni Yandios kuu ya koto vaꞌa roꞌo naa ra nava tu nukoyo ra nuu kuachi. Chi maa ya nakana roꞌo ja na jakuɨñɨ ra nuu ya, ansu ja jnaꞌnu ndatu ra. Na jakuɨñɨ ra nuu ya, nuu vii xaan kuñaꞌnu ya. Ti kɨvɨ yukan, na ti ndusɨɨ xaan ini ra jiin ya. 5 #Kukutu ini ti nduku nasa nama ra sava ga yɨvɨ nuu kuachi i, nanu ja keniꞌin ra i nuu ñuꞌun. Ti kundaꞌu ini sava ga yɨvɨ un ti chindee ra i. Koto kɨvɨ nduu kuɨtɨ ra jiin kuachi i, chi nanu kuu ɨɨn saꞌma jñaꞌan xaan, siaꞌan kuu yɨvɨ yɨꞌɨ jiin kuachi i. Yukan kuu ja kani ini, ti koto kɨvɨ nduu ra jiin kuachi i nu kuni nama ra yɨvɨ un. Jnuꞌun sandɨꞌɨ ni ga -4 USɨkɨ jnuꞌun xndoñaꞌan ja ka xnaꞌan chaa un, ti ka iyo sava yɨvɨ ja so ka skuiko xini i, chi ka ndoꞌo ini i ja nau ichi vaꞌa ga ja kiꞌin i. Ko roꞌo, nduku nasa xndaku vii ra jnuꞌun ya nuu yɨvɨ ja tujaꞌi kujnuni vaꞌa ini. Nduku nasa kandixia i saꞌa ra naa ra. 73 iKukutu ini, nukuꞌun ini ja sɨkɨ ni kundaꞌu ini Yandios roꞌo naa ra. Koto naa ini ra jnuꞌun un ja kundatu ra undi na jaa kɨvɨ ja kɨvɨ ra nuu kuchaku ra jiin Jitoꞌo Jesús, ya kuu Cristo, ti kunchuku ra jiin ya ja kuu saa ni. Chi yukan saꞌa maa ya sɨkɨ ja ni kundaꞌu ini ya yoꞌo. 2 Ko roꞌo ñani, viꞌi ga na kukutu ini ra jiin jnuꞌun kuandatu nuu jnuꞌun iyo ndaa nava ka kandixia ra, chi maa Yandios ni jaꞌa jnuꞌun un nuu ra naa ra. Ti vaꞌa chi kancha Espíritu Santo jiin ra, ti kakantaꞌu naa ra nava kuni maa Espíritu ya. 1 !Ti chaa ka xndaꞌu jaꞌa jiin jnuꞌun vixi nduxii, ka saꞌa yuꞌu da ja ka kuni da ja na kusɨɨn ra naa ra, ti na koo sɨɨn sɨɨn yɨvɨ ka kandixia jiin ra naa ra. Ko mani ka siin da jiin jnuꞌun kuachi ini, chi tu kancha Espíritu Yandios jiin da naa da. x0 kChi ni ka kaꞌan da: “Ja nu kuan ndɨꞌɨ kɨvɨ, ti kikoyo chaa kaꞌan kata sɨkɨ jnuꞌun Yandios, ti saꞌa da jniñu ndevaꞌa kuɨtɨ ja ka ndiyo ini maa da, ti ansu jniñu ja kuni maa Yandios.” Siaꞌan ni ka kachi apóstol. /  Ko roꞌo naa ra ñani, nukuꞌun ini taka jnuꞌun ni ka xnaꞌan chaa ni ka kuu apóstol nuu maa Jitoꞌo Cristo Jesús. 3. aTaka chaa ka xndaꞌu jaꞌa, chi mani ka kaꞌan da ja kuu taka ja ka kuñaꞌnu nuu maa da. Ka kaꞌan da sɨkɨ Yandios, ti ka kaꞌan da sɨkɨ chaa ka ndiso jniñu nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ka kuu ichi ini da jnuꞌun Yandios jiin chaa ka ndiso jniñu nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Nɨnɨ ka siin da jiin jnuꞌun kuachi ini. Ka kaꞌan vixi xaan da ja mani jnuꞌun ndaa ka xnaꞌan da, vasu mani jnuꞌun xndoñaꞌan kuu. Ka kaꞌan yɨñuꞌun da jiin yɨvɨ nava na niꞌin da jaku ja ka ñavaꞌa yɨvɨ naa i. Xndaku Judas ja tu nukoyo yɨvɨ nuu kuachi l- SXndichi ya tendɨꞌɨ yɨvɨ, ti kaꞌnu ndatu ya yɨvɨ kanda kuaꞌan kanda vaji. Chi tu ni ka jandatu i nuu Yandios ja ni ka nduniꞌin ini i nuu ya. Chi ni ka kaꞌan xaan i jnuꞌun ndevaꞌa sɨkɨ ya”, ni kachi Enoc. J, Saꞌa yo nanu. Undi na ni kaku Enoc, chaa kuu iñu ja ka ndikun jata Adán, ni kuu da ɨɨn profeta ja ni kaꞌan jnuꞌun vaji nuu maa Yandios nuu yɨvɨ naa i. Suni ni kaꞌan da sɨkɨ chaa ka xndaꞌu un, ti ni kachi da: “Maa Jitoꞌo ni naxnaꞌan nuu ri, ti ni jini ri ja vaji ya jiin tɨjnɨ mil tajnu ya. >+ w Saꞌa yo nanu saꞌa. Nu kee ɨɨn tachi sau xaan nuu nducha mar, ti ndokuɨñɨ nducha nuu mar un, ti keniꞌin taka ja jñaꞌan ñuꞌun nuu mar un. Suni siaꞌan kuu jnuꞌun ka kaꞌan chaa ka xndoñaꞌan un, chi mani jniñu jaꞌa jnukanuu ka saꞌa da. Ti ka kuu da nanu chuxini ja ni sana ichi kiꞌin, chi ni tu jini yo nanu kiꞌin. Ti ja iyo tuꞌva ɨɨn nuu ñaa kuɨtɨ nuu kinkoyo chaa ka xndoñaꞌan un ja kuu saa ni. j* O Taka chaa ka xndaꞌu jaꞌa, ja ka xnaꞌan da jnuꞌun xndoñaꞌan, nu ni ka ndututu da jiin ra nuu ka yaji ra staa naa ra. Ti ka saꞌa kata da maa da ja na kukanuu ra naa ra. Chi nanu ka yaji da ti ka jiꞌi da, ko tu ka ndoꞌo ini da nasa kaji ɨnga yɨvɨ, chi nɨnɨ ja kuu maa ni kuu ja ka ndɨꞌɨ ini da ja na kaji vaꞌa da. Ti jnuꞌun ka xnaꞌan da un, tu nijniñu kuɨtɨ, chi kuu nanu ɨɨn viko nu ni nukuita, ko chaa ɨɨn tachi ti kuaꞌan ni jiin, ti tukaa ni kuun sau. Ti suni ka kuu da nanu ɨɨn yujnu ja tu jaꞌa ndeꞌe, ti ni ichi undi yoꞌo, ti tukaa na kuu ja nene numa. @) { Xaan ga ndaꞌu maa da ja siaꞌan, chi tu ka jandatu da nuu Yandios nanu ni saꞌa Caín. Ti sɨkɨ ja ka ndiyo ini da niꞌin da xuꞌun, nanu ni saꞌa Balaam. Ti ka xnaꞌan da jnuꞌun jnaꞌnu ndatu, nanu ni ndoꞌo Coré, chi ni jiꞌi da, ko kuachi ja ni nduniꞌin ini da sɨkɨ jnuꞌun Yandios. y( m Ko chaa ka xndoñaꞌan un chi ka kaꞌan ndevaꞌa da sɨkɨ taka ja tu ka jini da. Ti taka nuu ja ka ñavaꞌa da sɨkɨ ja siaꞌan kanda da, nanu kuɨtɨ yuku ka kuu da. Ti ja yukan kuu ja na jnaꞌnu ndatu da, ti naa da ja kuu saa ni. j' O Vasu ansu siaꞌan ni saꞌa ángel kuñaꞌnu ga Miguel kɨvɨ ni ka kanaa sa jiin jaꞌuꞌu un sɨkɨ yɨkɨ kuñu Moisés na ni jiꞌi da. Chi tu ni kaꞌan ndevaꞌa da, ni tu ni chundee ini da ja kaꞌan ndevaꞌa da sɨkɨ jaꞌuꞌu un, ja kankuachi ya sɨkɨ. Chi suꞌva ni kachi da: “Maa Jitoꞌo, na nduxaan da nuu ra”, ni kachi Miguel. &  Ti chaa ka xndaꞌu ja ni ka kɨvɨ da jiin ra naa ra un, vasu ja ka jini da ja yukan kuu nundoꞌo jaꞌa Yandios, ko tu ka yuꞌu da, chi ka kaꞌan da ja ɨɨn jani ni xnaꞌan nuu da. Ka kaꞌan da ja ka ndiso jniñu da ja na saꞌa da savaꞌni ga ja kuu ini maa da. Ti ka jañu niꞌno da yɨkɨ kuñu da jiin jnuꞌun sɨɨ ini, ka skexiko da taka ja ka ndiso jniñu, vasu ja kaꞌiin nuu sukun xi ja iyo nuu ñuyɨvɨ. Ti ka kaꞌan ndevaꞌa kuɨtɨ da sɨkɨ ángel ja ka kuñaꞌnu nuu sukun un. X% +Ti suni ni jaꞌa Yandios nundoꞌo ni ka ndoꞌo yɨvɨ ñuu Sodoma jiin ñuu Gomorra jiin sava ga ñuu kaꞌiin yajni. Chi suni ni ka saꞌa ndevaꞌa da nanu ni saꞌa ángel un undi na janaꞌan ga. Chi ni ka jika xaan i jiin jnuꞌun sɨɨ ini, ti ni ka saꞌa i taka nuu kuachi ndevaꞌa xaan. Ti ni ka niꞌin i ɨɨn nundoꞌo ja ni taji ya ñuꞌun ti ni ka kayu i, ti yukan na ndeꞌe yo ja siaꞌan kondoꞌo yɨvɨ nundoꞌo, ti kayu i ja kuu saa ni. 5$ eTi suni ka jini ra nava ni saꞌa Yandios jiin ángel ya ja ni ka xndoo i jniñu ni ka ndiso i andɨvɨ un. Ni chindasɨ ya ángel un, ti yukan kundatu da undi na jaa kɨvɨ kaꞌnu ga ja xndichi ya maa da naa da. Ti ni juꞌni ya chaa un jiin cadena kaꞌiin undi nuu kunu ga ñuñaa ja kuu saa ni. +# QTi vijna, vasu ja ka jini vaꞌa ra, ko na naxndaku tuku ri nava ni saꞌa Yandios. Chi ni nama ya yɨvɨ ñuu Israel najanaꞌan. Ni chindee ya i na ni ka kee i ñuu Egipto kuankoyo i. Ti vasu siukan ni kuu, ko kuee ga ti ni xnaa ya sava yɨvɨ un ja tu ni ka kandixia i jnuꞌun ya. T" #Ko vijna, ti sava chaa ka najnaꞌan jiin ra un, ka kaꞌan da ja ka kandixia da Jesús, ko tuu. Chi ka kuni da xndaꞌu da roꞌo naa ra. Ka yɨsɨkɨnchaa da Yandios jiin jniñu kueꞌe ka saꞌa da un. Chaa ndevaꞌa kuɨtɨ ka kuu da, chi ka kaꞌan da ja kundaꞌu ini Yandios yoꞌo, ti tu kuaꞌa ya nundoꞌo kondoꞌo yo, kachi da naa da. Ti ka kaꞌan ndevaꞌa da sɨkɨ yo ja siaꞌan, chi tu ka jantaꞌu da ja Jitoꞌo Jesús kuu Cristo, ya kuñaꞌnu nuu yo. Ko sɨkɨ chaa un, undi janaꞌan ja kaꞌan tutu ii ja jnaꞌnu ndatu da ja sɨkɨ jniñu kueꞌe ka saꞌa da. d! CÑani, ja ni kuu naꞌan ndoꞌo xaan ini ri ja chaa ri ɨɨn tutu nuu ra naa ra, sɨkɨ ja ni nakaji Yandios yoꞌo ja ka kandixia ndaa yo jnuꞌun Jesús, ya ni kii nama yoꞌo. Ko vijna ti ni nakani ini ri ja kanuu kuu ja na chaa ri ɨɨn tutu jaꞌa nuu ra naa ra. Ti jaꞌa na xndaku ri ja na nakutu ini ra ti koto kasɨ yɨvɨ ja ka kandixia yo jnuꞌun Jesús, chi yukan kuu maa jnuꞌun ndaa. Ti ɨɨn jinu ni ni stuu maa Yandios jnuꞌun ndaa un nuu yɨvɨ ya.   Ti ñukuu ini ri ja na kundaꞌu ga ini ya roꞌo, nava na kukuee kunchuku ra. Na koo jnuꞌun mani ini ra jiin ya naa ra, ti nava siaꞌan na ndumani xaan ga ya jiin ra. Ti na nakaya jnumani ini yukan nuu ra naa ra. Sɨkɨ chaa ka kaꞌan jnuꞌun xndoñaꞌan  ;Ruꞌu kuu Judas, ñani Jacobo, ti junukuachi ri nuu Jesús, ya kuu maa Cristo. Ti chaa ri tutu jaꞌa nuu ra naa ra, roꞌo ja ni nakaji maa Tata yo Yandios, roꞌo ja ni kundaꞌu ini ya. Ti Cristo Jesús, jito vaꞌa ya roꞌo naa ra, chi vanua ndaꞌa maa ya ka yɨꞌɨ ra. Suni iyo kuaꞌa xaan ga jniñu ni saꞌa Jesús. Ko jini ri ja tu kuu chaa yo ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn, taka ja ni saꞌa ya, chi va tu kujaa yo kaꞌu yo, vanua kuaꞌa xaan ga ja ni saꞌa ya. Ti siaꞌan na koo. Jaꞌa kuu jnuꞌun Yandios ni chaa Juan.NMaa chaa mani ga jiin Jesús, kuu chaa kaꞌan jnuꞌun jaꞌa, ti taka yukan ni chaa da nuu tutu. Chi ni jini vaꞌa da nasa ni kuu undi na saa. Ti yukan ka jini ndaa yo ja kaꞌan ndaa da. Ja sɨkɨ yukan ti ni ka kaꞌan yɨvɨ ka kandixia Jesús ja tu kuū chaa yukan. Ko tu ni kachi Jesús ja tu kuū da, chi ni kachi ya: “Nu kuni ri ja na kuchaku da undi kɨvɨ nchaa tuku ri, va tundo saꞌa un. Ko roꞌo, ndoo jitu ini ra”, ni kachi ya. `9Ti ni kachi Jesús jiin Pedro: ―Nu kuni ri ja na kuchaku da undi kɨvɨ nchaa tuku ri, va tundo saꞌa un. Ko roꞌo, ndoo jitu ini ra. Kundikun ruꞌu, ti saꞌa ra jniñu ni tatu ri nuu ra ―ni kachi ya. Ni jini Pedro nuu chaa yukan, ti ni jikajnuꞌun da Jesús: ―Jitoꞌyo, ¿ti nasa koo jiin chaa yukan nusa? ―ni kachi da. 2]Yukan ti ni ndeokoto Pedro, ti ni jini da ja ichi jata da vaji chaa mani ga jiin Jesús. Chaa un kuu ja ni kuncha xiin Jesús na ni ka kuxini da jiin ya kɨvɨ pascua un. Chaa un kuu ja ni jikajnuꞌun Jesús: “Jitoꞌyo, ¿nau kuu ja nakuaꞌa niꞌin nuu yɨvɨ ka jito uꞌu maa ni?” ;oSiaꞌan ni kachi Jesús ja ni stuu ya nasa kuū Pedro, ja kuū da nuu nda cruz. Ti stuu da ja kuñaꞌnu xaan Yandios, chi ni jandatu da nuu ya vasu na kuū da. Yukan ti ni kaꞌan ga ya: ―Vijna ti kundandikun ruꞌu, ti saꞌa ra jniñu ni tatu ri nuu ra ―ni kachi ya. Chaa mani ga jiin Jesús 2]Chi jandaa na kachi ri nuu ra vijna, ja undi na suchi ra ni nakiꞌin maa ra saꞌma ra, ti ni jika ra ichi ni kuu ini maa ra. Ko na nchɨɨ ra, ti ansu ga ja kuu ini maa ra, chi ɨnga yɨvɨ kundaꞌa da roꞌo nuu tu kuu ini ra kiꞌin ra, ti naskaa ra ndaꞌa ra kɨvɨ kuu ra ―ni kachi ya. a;Ko ni kaꞌan tuku Jesús jiin da, ti jaꞌa kuu uni jinu ja kaꞌan ya, ti ni kachi ya: ―Simón, seꞌe Jonás, ¿kundaꞌu ndixia ini ra ruꞌu nusa? Ti ni kukuiꞌya ini Pedro ja ni kachi ya uni jinu: “¿Kundaꞌu ndixia ini ra ruꞌu nu?” Ti ni kachi Pedro: ―Jitoꞌyo, maa ni jini ndɨꞌɨ nasa ndoꞌo ini na, ti jini ni ja kundaꞌu ndixia ini na maa ni. Ti ni kachi Jesús: ―Nusa ti koto yɨvɨ yɨꞌɨ ndaꞌa ri vijna, chi ka kuu i nanu rɨɨ. 0YYukan ti ni kaꞌan tuku Jesús jiin Pedro: ―Simón, seꞌe Jonás, ¿kundaꞌu ini ra ruꞌu nu? Ti ni ndeokani Pedro: ―Ja jini ni ja kundaꞌu ini na maa ni, Jitoꞌyo. Ti ni kachi Jesús: ―Nusa ti koto vaꞌa ra yɨvɨ yɨꞌɨ ndaꞌa ri, chi ka kuu i nanu rɨɨ ―ni kachi ya. Nu ni ndɨꞌɨ ni ka yasini da, yukan ti ni kachi Jesús jiin Simón Pedro: ―Simón, seꞌe Jonás, ¿kundaꞌu ga ini ra ruꞌu ja kuu taka ga ndajaꞌa ri jaꞌa, ja ka kundaꞌu ini da ruꞌu nu? Ti ni kachi Pedro: ―Jitoꞌyo, jini ni ja kundaꞌu ini na niꞌin. Ti ni kachi Jesús: ―Nusa ti chindee ra yɨvɨ ka yɨꞌɨ ndaꞌa jiin ri, chi ka kuu i nanu lelú. !Jaꞌa kuu jinu kuu uni ja ni ndenda Jesús nuu chaa ni ka skuaꞌa jiin ya, ja ni nandoto ya nuu ñujiꞌi. Ni kaꞌan Jesús jiin Pedro 0Y Yukan ti ni tuꞌva Jesús yuñuꞌun un, ni kiꞌin ya staa, ni jaꞌnu sava ya, ti ni tejnaꞌan ya nuu da naa da. Suni siaꞌan ni saꞌa ya jiin chāká un. a; Yukan ti ni kachi Jesús nuu da naa da: ―Ñaꞌan naa ra, ti na ka sini yo ―ni kachi ya. Ko ka yuꞌu da tɨꞌlɨ ja kajnuꞌun da Jesús nuu maa ya kuu xi tuu, ko ja ka jini ndaa da ja maa jitoꞌo da kuu ya. xi Ti ni kɨvɨ Simón Pedro ini barco, ti ni jista da ñunu un undi nuu ñuꞌun ichi. Ko mani maa chāká naꞌnu ka ñuꞌun chii ñunu un. Undi ɨɨn ciento uu xiko uxi uni tɨ. Ti vasu kuaꞌa xaan tɨ, ko tu ni teꞌnde ñunu un. # Yukan ti ni kachi Jesús jiin da naa da: ―Kuan kiꞌin jaku chāká ja ni ka jnɨɨ ra vinañuꞌni, ti na skasun yo tɨ ―ni kachi ya. }s Nu ni ka kee da ini barco un, ni ka jini da ja kayu ñuꞌun. Ti ja kasun ɨɨn chāká, ti suni ja iyo staa.  )Ti uu ga chaa un kuankoyo kuee da jiin barco da, chi vanua yajni kendo yuꞌu mini un, va kuu ɨɨn ciento ni ga metro. Ti ka jista da ñunu da kuankoyo da jiin. Siaꞌan undi ni ka jakoyo da yuꞌu mini, vanuxia vee xaan ñunu un, chi kuaꞌa xaan chāká ka ñuꞌun. W 'Suni yukan kande chaa mani ga jiin Jesús, ti ni kachi da nuu Pedro: ―¡Ndeꞌe! ¡Maa Jitoꞌyo kuu ja kandichi yukan! Nu ni jinisoꞌo Simón Pedro ja maa Jitoꞌyo kuu ya, ti ni nakuiꞌna da saꞌma da, chi tu ñuꞌun da saꞌma da nikuu. Ti ni ndava ni da kuaꞌan da nuu nducha un, ti sucha da kuaꞌan da undi yuꞌu mini.  -Ti ni kachi Jesús: ―Chunde ñunu ra ichi ndaꞌa kuaꞌa, ti na niꞌin ra tɨ ―kachi ya. Ti siaꞌan ni ka saꞌa da. Ni ka chunde da ñunu un nuu ɨnga barco da, ti yukan tukaa kuu kuɨtɨ natava da, chi ni kuu vee ii ja xaan kuaꞌa chāká ni ka kɨvɨ ini.  Yukan ti ni kachi Jesús: ―Amigo, ¿tu ni niꞌin ra chāká ja kaji yo nu? ―ni kachi ya. Ti ni ka kachi da: ―Tu kuɨtɨ. x iTi kuan ndii ni ga ni kenda Jesús kandichi ya yuꞌu mar yukan. Ko tu ni ka nakuni da ja Jesús kuu ya. \1Siaꞌan ni ka ndututu da, ti ni kachi Simón Pedro jiin da: ―Maa ri, kin jnɨɨ ri chāká vaꞌga. Ti ni ka kachi sava ga da un: ―Ti nu kiꞌin ra, ti na choꞌo taka yo naa yo suni ―ni ka kachi da. Ti kuankoyo da, ni ka kɨvɨ da ɨɨn barco lulu, ti kuan jnɨɨ da chāká. Ko jakuaa un tu ni ka jnɨɨ kuɨtɨ da ni ɨɨn tɨ. ;oNi ka ndututu Simón Pedro, jiin Tomás, chaa ni kaku kuati un, jiin Natanael, chaa ñuu Caná ja kuu jiin ndañuu Galilea, ndɨnduu seꞌe Zebedeo, jiin uu ga ndajaꞌa ya un. # AYukan ti ni yaꞌa jaku kɨvɨ, ti ndajaꞌa Jesús ni ka ndejnaꞌan tuku da jiin ya undi yuꞌu mini Tiberias. Ti jaꞌa na kachi ri nasa ni ndenda ya. DKo taka jnuꞌun ni chiso ri jaꞌa kuu ja na kandixia ra naa ra ja Jesús kuu Cristo, ya ni taji Yandios jiin jniñu ñaꞌnu, ja kuu ya maa Seꞌe Yandios. Ti nu na kandixia ra maa ya, kuu kɨvɨ ra ndaꞌa ya vijna, ti kuchaku ra jiin ya ja kuu saa ni. Ni ndenda Jesús nuu uxia chaa ni ka skuaꞌa jiin ya$ATi iyo kuaꞌa xaan ga jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Jesús ja ni ka jini yɨvɨ ni ka skuaꞌa jiin ya. Ko tu ni chiso ndɨꞌɨ ri un nuu tutu jaꞌa. /Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Tomás, undi ni jini ra ruꞌu, vijna sa ni kandixia ra. Ko iyo yɨvɨ ja vasu tu kuni da jiin nuu da ruꞌu, ti kandixia da. Ti na kachi ri ja ndatu ga koo yɨvɨ un ―ni kachi ya. Ni chaa Juan tutu jaꞌa ja na kandixia yɨvɨ Jesús MTi ni kachi Tomás: ―¡Jitoꞌo na Yandios! ―ni kachi da. QYukan ti ni kachi ya jiin Tomás: ―Ndeꞌe ini ndaꞌa ri ti skɨvɨ xini ndaꞌa ra. Skaa ndaꞌa ra ti chunde yɨkɨ jika ri, ti kandixia. Koto ma kachi ra ja tu kandixia ra ―ni kachi ya. %Nu una kɨvɨ ti ni ka ndututu tuku da, kanchuku da ini ɨɨn veꞌe, ti kancha Tomás jiin da naa da kɨvɨ un. Ti vasu vaꞌa ndiꞌyu yuxeꞌe, ko ni kɨvɨ Jesús, ni jankuɨñɨ ya maꞌñu da naa da, ti ni kachi ya: ―Kukuee kanchuku ra nu ―ni kachi ya. Y+Ko kuee ga sa ni ka nakani uu ga chaa un jnuꞌun nuu da: ―Ni ka jini ri Jitoꞌyo ―ni ka kachi da. Ti ni kachi Tomás jiin da naa da: ―Undi nu tu kuni ri ndaꞌa ya, ti chunde ri xini ndaꞌa ri nuu ni kɨvɨ nduyu kaa un, ti chunde ri ndaꞌa ri yɨkɨ jika ya, ti tu kandixia ri ja ni nandoto ya nuu ñujiꞌi ―ni kachi da. >~uSuni Tomás ni kuu da ɨɨn ndajaꞌa Jesús ja ni ka skonani yɨvɨ maa da (Tomás), chaa kuati. Ti tu kancha da jiin uu ga chaa un kɨvɨ ni ka ndututu da na ni kii Jesús. }7Ko na tatu ri ɨɨn jniñu nuu ra naa ra ja na sakaꞌnu ini ra nuu yɨvɨ nava na kuankaꞌnu ini Yandios nuu kuachi da. Ti nuu yɨvɨ ja tu ni jankaꞌnu ini Yandios, ni tu kuankaꞌnu ini ra nuu da naa da, ti nchakuachi sɨkɨ da ―ni kachi ya. Ni ndenda Jesús nuu Tomás r|]Yukan ti ni tɨvɨ ya nuu da naa da, ti ni kachi ya: ―Na kunchaa Espíritu Santo jiin ra naa ra. :{mYukan ti ni kachi tuku Jesús jiin da: ―Na kukuee kunchuku ra naa ra. Siaꞌan nava ni taji Tata ri ruꞌu, ti suni siaꞌan taji ri roꞌo naa ra kinkoyo ra ―ni kachi ya. MzSiaꞌan ni kachi Jesús. Yukan ti ni xnaꞌan ya ndaꞌa ya nuu da naa da. Ni xnaꞌan ya yɨkɨ jika ya suni. Ja yukan ti ni ka ndusɨɨ tuku ini da, ja ni ka jini da nuu maa jitoꞌo da. ;yoNu ni kuñaa jaꞌini kɨvɨ domingo, ni ka ndututu chaa ni ka skuaꞌa un. Ko vaꞌa ndiꞌyu yuxeꞌe veꞌe nuu kanchuku da un, chi vanuxia ka yuꞌu da jnaꞌan da chaa hebreo un. Ko ni kɨvɨ Jesús. Ti ni jankuɨñɨ ya maꞌñu da naa da, ti ni kachi ya: ―Kukuee kanchuku ra ―ni kachi ya. 9xkYukan ti María, ñaa ñuu Magdala un, kuaꞌan ña, ti ni kaxnuꞌun ña nuu chaa ni ka skuaꞌa jiin ya un, ja ja ni jini ña nuu maa Jitoꞌyo. Ti ni jani ña jnuꞌun nava ni kachi ya nuu ña. Ni ndenda Jesús nuu chaa ka skuaꞌa jiin ya (Mt. 28.16‑20; Mr. 16.14‑18; Lc. 24.36‑49) MwYukan ti ni kachi Jesús: ―Koto jnɨɨ ra ruꞌu, chi changa ga ndaa ri noꞌon ri nuu kancha Tata ri, ko ja yajni kiꞌin ri. Vijna ti kuaꞌan nuu kanchuku ñani ri chaa ni ka skuaꞌa jiin ri un naa da, ti kachi ra nuu da ja kinoꞌon ri nuu kancha Tata ri Yandios. Maa ya kuu Tata ra naa ra suni ―ni kachi ya. MvYukan na ti ni kachi Jesús: ―¡María! ―ni kachi ya. Ni ndeokoto ña nuu ya, ti ni kaꞌan ña saꞌan hebreo: ―¡Raboni! ―ni kachi ña. Ti jnuꞌun un kuni kaꞌan: “Maestro.” \u1Ti ni kachi Jesús jiin ña: ―Roꞌo ñasɨꞌɨ, ¿ndo kuu ja ndeꞌe ra? ¿Nau kuu ja nanduku ra? ―ni kachi ya. Ko maa ña ni ndoꞌo ini ña ja chaa ndito huerta yukan kuu, ti ni kachi ña: ―Taa, nu maa ni kuu ja ni chajiyo ndɨyɨ jaꞌa, kachi ni nuu na nanu ni janchaka ni ya, ti nava na kin nu kiꞌin na ya ―ni kachi ña. tSkan ni kaꞌan ña siaꞌan, ni ndeokoto ña, ti ni jini ña Jesús kandichi ya yukan, so ja tu jini ña ja maa Jesús kuu ya. Ts! Ti ka jikajnuꞌun da maa ña: ―Roꞌo ñasɨꞌɨ, ¿ndo kuu ja ndeꞌe ra? Ti ni kachi ña: ―Ja ni ka kiꞌin da yɨkɨ kuñu jitoꞌo na, ti tu jini na nanu ni ka janchaka da ya ―ni kachi ña. Nr Ti ni jini ña uu ángel Yandios, ka ñuꞌun da saꞌma kɨyɨ laꞌlɨ, ti ka nukoo ya nuu ni katuu Jesús. Ɨɨn da nukoo da nuu ni kendo xini Jesús, ti ɨnga da nukoo nuu ni kendo jaꞌa ya. @qy Yukan ti ni kendo María kandichi ña ichi fuera nuu ni ñunduji Jesús, ti ni jakunchaa ña ndeꞌe xaan ña. Ndeꞌe ña ndeꞌe ña, yukan ti ni jito niꞌni ña ini yau un. p Yukan na ti ni ka nandeokuñɨ ndajaꞌa un veꞌe da. Ni ndenda Jesús nuu María, ña ñuu Magdala (Mr. 16.9‑11) o Siaꞌan ni kuu vasu ti chaku ga ini da jnuꞌun kaꞌan nuu tutu ii Yandios, ja nandoto Jesús nuu kaꞌiin ndɨyɨ un. nYukan na ti sa ni kɨvɨ chaa ni jaa undi nuu yuꞌu yau un. Ni jini da ja siaꞌan ni kuu, ti ni kandixia da ja ni nandoto Jesús. }msTi saꞌma ni suku xini Jesús, ti tu kanchuku tutu jiin uu ga saꞌma un, chi ni stuu saꞌma un ti katuu sɨɨn. lTi jata da ndikun Simón Pedro ni jaa da, jaa da ti ni kɨvɨ ni da ini yau un. Ti suni ni jini da ja kanchuku saꞌma un. `k9Ni jito niꞌni da ini yau un, ti ni jini da kanchuku saꞌma un, ko tu ni kɨvɨ da. jNdɨnduu da ka jinu tayu da kuankoyo, ko ɨnga chaa un chi niꞌin ga ni jinu da, ti xnakan da ni jaa sa ni jaa Pedro nuu ñaña un. ai;Yukan ti ni ka kee Pedro jiin ɨnga ndajaꞌa un kuankoyo da nuu ñunduji Jesús. |hqTi yukan ni jinu ña kuaꞌan ña nuu kancha Simón Pedro jiin nuu ɨnga chaa ni iyo mani ga Jesús jiin un niku. Ti ni kachi ña: ―Ni ka tava yɨvɨ Jitoꞌyo nuu ni ñunduji ya, ti tu ka jini yo nanu ni ka janchaka da ya ―ni kachi ña. og YNi kuu jañaꞌan domingo, ti María, ña ñuu Magdala, ni jaꞌan ña nuu ñunduji Jesús. Nɨ ñaꞌan xaan ga ja ni iin ña ga na ni jaꞌan ña. Ni jaa ña ti ni jini ña ja tukaa ga ndiꞌyu yuu ni ka jasɨ da yuꞌu yau un. +fO*Yukan ni ka chundee da yɨkɨ kuñu Jesús, chi vanuxia kande yajni, ti vijna ja kuan kuyajni kejaꞌa kɨvɨ ii ja ka ndetatu yɨvɨ hebreo un. Ti kachi ley ja tu kuu chunduji da ndɨyɨ nuu ja ni jaa kɨvɨ ii un. Ni nandoto Jesús (Mt. 28.1‑10; Mr. 16.1‑8; Lc. 24.1‑12)Ie )Yajni nuu ni jiꞌi Jesús un ni iyo ɨɨn huerta, ti nuu huerta yukan, kande ɨɨn yau ja ni ka jacha yɨvɨ ɨɨn jika xaꞌva. Ni kuu ɨɨn yau jaa, nuu ti kunde ga ni ɨɨn ndɨyɨ. ldQ(Yukan na ti José jiin Nicodemo, ni ka kiꞌin da yɨkɨ kuñu Jesús, ni ka suku da jiin saꞌma finu, ti ni ka jaka da crema un nɨ chii saꞌma un nava iyo jnuꞌun ja ka saꞌa yɨvɨ hebreo, ka chunduji i ndɨyɨ i. cc?'Ti suni Nicodemo ni jaꞌan da jiin José. Nicodemo un ni kuu chaa ni jaꞌan kaꞌan jiin Jesús ɨɨn jakuaa na ti kuu ga ya. Ni jaa da jiin yajni oko uxi kilo crema vixi, ja ni sakanuu jiin suxia mirra jiin áloe. lbQ&Yukan na ti José, chaa ñuu Arimatea, ni kandaꞌu da jiin Pilato ja na kuniꞌin da yɨkɨ kuñu Jesús. Chi vanuxia ni kuu da chaa ni kandixia Jesús niku. Ko tu ni ka jini yɨvɨ un ja mani da jiin ya, chi tu ni stuu da maa da, chi yuꞌu da sa kuni jnaꞌan da hebreo un. Ti ni jaꞌa Pilato jnuꞌun nuu da ja na kuniꞌin da yɨkɨ kuñu ya. Ka%Ti suni iyo ɨnga nuu yoso: “Ɨɨn kɨvɨ ti ndeꞌe yɨvɨ nuu ya ni ka stuji yɨvɨ yɨkɨjika ya”, kachi. Ni ka chunduji da Jesús (Mt. 27.57‑61; Mr. 15.42‑47; Lc. 23.50‑56) ` $Siaꞌan ni kuu, ti yukan ni kundaa nava yoso nuu tutu ii Yandios, ja kachi: “Tu kaꞌnu yɨvɨ ni ɨɨn yɨkɨ ya.” _'#Ti chaa jani jnuꞌun jaꞌa kuu ɨɨn chaa ni jini, ti jani ndaa da jnuꞌun nava ni kuu un, ti nava siaꞌan na kandixia ra Jesús naa ra. {^o"Ko ɨɨn soldado un ni kuji da lanza da nuu yɨkɨ jika ya, ti ni kaña nɨñɨ jiin nducha nuu ni tuji un. ~]u!Ko nu ni ka tuꞌva da nuu Jesús, ti ni ka jini da ja, ja ni jiꞌi ya. Yukan ti tu ni ka jaꞌnu da sɨꞌɨn ya. n\U Yukan ti ni jakoyo soldado un ni ka jaꞌnu da sɨꞌɨn ndɨnduu chaa ka ndakoyo jiin Jesús. t[aChaa hebreo un ni ka kaꞌan da jiin Pilato ja na taꞌu da jniñu, ja na kaꞌnu da yɨkɨ saꞌnda chaa ka ndakoyo nuu ndaꞌa cruz un. Yukan ti na kuu da nu tu jaꞌi kuu da, ti na kuniꞌin da chaa nuu ndaꞌa cruz un. Siaꞌan ni ka ndoꞌo ini yɨvɨ hebreo un, chi ja ka satuꞌva da ja kuu viko pascua, chi ɨnga kɨvɨ ni ga kuu ɨɨn kɨvɨ ii, ɨɨn kɨvɨ ii xaan ga. Ja yukan kuu ja tu ka kuni da ja kendo ndɨyɨ un kundakoyo i nuu ndaꞌa cruz yukan kuu kɨvɨ ndetatu. `Z9Yukan ni jiꞌi Jesús nducha iya un, ti ni kachi ya: ―Ja ni ndɨꞌɨ ni kuu nakoo vijna na ―ni kachi ya. Ti ni skanindee ya xini ya, ti ni jiꞌi ni ya. Ɨɨn soldado un ni kuji lanza yɨkɨ jika Jesús VY%Ti yukan kandichi ɨɨn tɨndoꞌo, ñuꞌun chitu nducha iya. Ni ka chuntoo da kachi nuu nducha iya un, ti ni ka chaa da xini ɨɨn ndaꞌa yujnu hisopo, ti ni ka chaa da yuꞌu ya ja na koꞌo ya. .XUYukan ti ni jini Jesús ja ja ni jinu taka jniñu vaji ya, ti ja na kundaa nava kaꞌan nuu tutu ii Yandios. Ti ni kachi ya: ―Ichi ri nducha ―ni kachi ya. vWeTi ni kachi ya jiin chaa un: ―Yukan kandichi nana ra ―ni kachi ya. Ti undi hora yukan ni nakuaka da ña ini veꞌe da, ti ni jito da ña nanu nana maa da. Ni jiꞌi Jesús (Mt. 27.45‑56; Mr. 15.33‑41; Lc. 23.44‑49) :VmNi jini Jesús nuu nana ya kandichi ña xiin ɨɨn ndajaꞌa, chaa ni kuu mani xaan ya jiin niku. Ti ni kachi ya jiin nana ya: ―Naa, yukan kandichi seꞌe ni ―ni kachi ya. !U;Ti yajni jaꞌa cruz nuu yɨndaka Jesús, yukan kandichi nana ya, jiin kuꞌu ña María, ñasɨꞌɨ Cleofas, jiin María ñaꞌan ñuu Magdala. ?TwTi yukan ni ka ndajnuꞌun soldado un: ―Ko tu kaꞌncha yo saꞌma jaꞌa, chi vaꞌa ga na chuꞌun yo suerte sɨkɨ, ti na ndeꞌe yo na ɨɨn yo niꞌin ―ni ka kachi da. Siaꞌan ni ka saꞌa da, ti ni kundaa nava yoso nuu tutu ii Yandios, ja kachi: “Ni ka kiꞌin da saꞌma ri ti ni ka tejnaꞌan nuu jnaꞌan da. Ti ni ka chuꞌun da suerte sɨkɨ saꞌma kuita ri”, kachi tutu. Ti siaꞌan ndixia ni ka saꞌa soldado un. $SANu ni ndɨꞌɨ ni ka jatakaa soldado un Jesús nuu ndaꞌa cruz, ni ka kiꞌin da saꞌma ya, ti ni ka saꞌa da kuun pedazu. Ti ɨɨn ɨɨn pedazu ni ka tejnaꞌan nuu jnaꞌan da. Suni ni ka kiꞌin da saꞌma kuita ya. Ko vanuxia saꞌma un tu ni kuiku, chi so ni kee nɨ. tRaKo ni kachi Pilato nuu da naa da: ―Siaꞌan na kendo nava yoso, chi ja ni chiso ri ―ni kachi da. Q{Yukan ti ni ka kachi sutu ka kuñaꞌnu un nuu Pilato: ―Tu iyo vaꞌa jnuꞌun kaꞌan tutu un, ja taꞌu da jniñu nuu yɨvɨ hebreo. Vaꞌa ga ja na kaꞌan: “Ni kachi da ja taꞌu da jniñu nuu yɨvɨ hebreo” ―ni ka kachi sutu un. ZP-Yukan ti kuaꞌa yɨvɨ hebreo un ni ka kaꞌu da jnuꞌun yoso nuu tutu un, vanuxia yajni yuꞌu ñuu Jerusalén kuu nuu ni ka jatakaa da ya. Ti jnuꞌun un yoso nuu saꞌan hebreo, jiin griego jiin latín. O)Suni ni kachi Pilato ja na koso letra xini cruz ya nuu kachi: “Jesús, kuu chaa ñuu Nazaret, chaa taꞌu jniñu nuu yɨvɨ hebreo.” N7Yukan ni ka jatakaa da ya nuu ndaꞌa cruz. Ti suni ni ka jatakaa da uu ga chaa nuu uu ga cruz, ɨɨn ɨɨn da xiin ya, ti maa ya ni kendo maꞌñu. M#Ni kenda Jesús, ndiso ya cruz ya. Kuankoyo da jiin ya ɨɨn ñuꞌun nani “Yɨkɨ Xini”, ja yuꞌu chaa hebreo un nani Gólgota. LYukan ti ni taꞌu Pilato jniñu ja na kuū Jesús. Ni ka jnɨɨ soldado romano un maa ya ti kuankoyo da jiin ya, ja na katakaa da ya nuu ndaꞌa cruz. Ni ka jatakaa da Jesús ndaꞌa cruz (Mt. 27.32‑44; Mr. 15.21‑32; Lc. 23.26‑43) uKcTi ni ka kana koꞌo yɨvɨ un: ―¡Na kuū da! ¡Na kuū da! ¡Katakaa ni da na kuū da nuu ndaꞌa cruz! ―ni ka kachi. Ti ni kachi Pilato: ―¿Ka jani ini ra ja kaꞌni ri chaa taꞌu jniñu nuu ra nu? ―ni kachi da. Ti ni ka kaꞌan sutu ka kuñaꞌnu: ―Maa ɨɨn ni César kuu ja taꞌu jniñu nuu na naa na, ti tukaa iyo ɨnga ―ni ka kachi da. {JoKɨvɨ un ka satuꞌva yɨvɨ naa i ja kuu viko pascua, ti ja kuan kuyajni koxiuu kuu hora un. Ni kaꞌan Pilato ti ni kachi da jiin yɨvɨ hebreo un: ―¡Ndeꞌe naa ra! Jaꞌa kuu maa chaa taꞌu jniñu nuu ra naa ra ―ni kachi da. $IA Ni jinisoꞌo Pilato jnuꞌun ka kaꞌan yɨvɨ hebreo un, ti ni kachi da ja na keniꞌin soldado un Jesús undi ichi yuxeꞌe. Yukan ti ni nukoo Pilato nuu sillón da nuu taꞌu da jniñu, nuu mani yuu ni jankava. Yukan nani Gabata nuu yuꞌu ka kaꞌan maa yɨvɨ hebreo un. =~N}}Z||{6zUyxxwwnvuutssKrrgqq pooeon,mm^llgkk)jj$iiggffeedcc0baaa``W__^^*]_\k[ZZYXXyXWVVUNTTSRQQCPPVONMLLKlJcIHH)GG5FFPEDKCvBA??>e==U<;;Z:987765~4F3x2100,/=-++t*))A''n%$z#"")!I 9Bh JU Ys]{&  j  z8UVz%Chi jandaa kuu ja ni ka iyo kuaꞌa ñaꞌan ni ka kendo ndaꞌu nación Israel undi janaꞌan na ni kii profeta Elías, na ni kii jnama xaan ini nɨɨ nación un, ja uni kuiya sava tukaa ga ni kuun sau. ?ywYukan na ti ni siin Jesús kaꞌan ya, ti ni kachi ya: ―Jandaa na kachi ri nuu ra naa ra ja ni ɨɨn profeta kaꞌan jnuꞌun Yandios, tu ka jantaꞌu yɨvɨ ñuu da maa da. xwTi ni kachi Jesús jiin yɨvɨ un: ―Ja jini vaꞌa ri nava ka ndoꞌo ini ra, ti suni ka kaꞌan ra jnuꞌun jaꞌa jiin ri: “Nu ndixia ni ja kuu ni médico, saꞌa ni tajna ti sa na kandixia na naa na maa ni.” Ti suni kachi ra jiin ri: “Jnuꞌun ni ka jinisoꞌo na, ja ni saꞌa ni ñuu Capernaum, saꞌa ni suni ñuu maa ni jaꞌa” ―ni kachi ya jiin i. QwTendɨꞌɨ yɨvɨ un ni ka jajnuꞌun i Jesús, ti so ka naa ini i ja vii xaan kaꞌan ya jiin i, ti ka jikajnuꞌun jnaꞌan i: ―¿Ti ansu seꞌe José kuu chaa jaꞌa nu? ―ni ka kachi i. vti ni jakunchaa ya ni kaꞌan ya: ―Vijna na ti ni kundaa nava yoso nuu tutu Yandios ja ni ka jinisoꞌo ra ―ni kachi ya. @uyNi nakasɨ Jesús tutu un, ti ni nakuaꞌa ya nuu chaa junukuachi ini veñuꞌun un, ti ni nukoo ya. Ko vanuxia tendɨꞌɨ yɨvɨ kaꞌiin ini veñuꞌun un ka ndeꞌe nuu ya, tTi suni ja na kachi ri ja, ja ni jaa kuiya nu ni ndundaꞌu iniJitoꞌyo Yandios nuu yɨvɨ naa i. Kachi tutu ja ni kaꞌu ya. hsIMaa Espíritu Jitoꞌyo Yandios kancha jiin ri. Yukan ni jaꞌa ya jniñu nuu ri
ja xndaku ri nuu yɨvɨ ndaꞌu, ja kaꞌan ri ja kundaꞌu ndixia ini ya nuu i naa i.Ni taji ya ruꞌu ja na kuaꞌa ri jnuꞌun ndee ini nuu yɨvɨ ka kukuiꞌya ini,
ja na kaꞌan ri ɨɨn jnuꞌun vaꞌa nuu yɨvɨ ka yɨndiꞌyu nuu kuachi, nava na ketaꞌu i.Saꞌa ri ja na kujnuni ini yɨvɨ tu ka jnuu ini.Suni ja na nama ri yɨvɨ ni ka skexiko yɨvɨ maa i. rTi ni ka jaꞌa da tutu ni chaa profeta Isaías nuu ya. Ni jiña ya tutu un, ti ni naniꞌin ya nuu yoso siaꞌan, ti ni kaꞌu ya: Jq Yukan ti ni nandeokuñɨ ya ñuu Nazaret nuu ni jaꞌnu ya. Ti ɨɨn kɨvɨ ndetatu ni kɨvɨ ya ini veñuꞌun un nava jini saꞌa ya. Ti ni ndokuɨñɨ ya ja na kaꞌu ya tutu Yandios. FpTi xnaꞌan ya jnuꞌun Yandios ini veñuꞌun Israel taka nuu ka ndututu, ti tendɨꞌɨ yɨvɨ nuu un ni ka jajnuꞌun i ya. Kuanoꞌon ya ñuu Nazaret (Mt. 13.53‑58; Mr. 6.1‑6) =osYukan ti ni nandeokuñɨ Jesús ichi ñuu Galilea, chi siaꞌan ni yɨndaꞌa Espíritu Santo maa ya. Ti nɨ ndañuu ja yɨꞌɨ jiin Galilea, yukan ni jichanuu jnuꞌun ya. /nW Ja yukan ti tukaa ga ni kojnuni ini jaꞌuꞌu un nasa saꞌa jiin Jesús, ti ni kuxio kuaꞌan jaku kɨvɨ. Ni kejaꞌa Jesús jiin jniñu ya nuu ñuu Galilea m! Ti ni kachi Jesús: ―Tuu, chi suꞌva yoso nuu tutu Yandios: “Koto ma xnaꞌan ga ra nuu maa jitoꞌo ra Yandios” ―kachi ya. nlU Ti na kindaꞌa ya roꞌo nava tu stuji ra sɨꞌɨn ra nuu ni ɨɨn yuu ―ni kachi jaꞌuꞌu un. qk[ chi siaꞌan yoso nuu tutu Yandios:Taꞌu Yandios jniñu nuu ángel ya ja na koto ya roꞌo. ]j3 Yukan na ti ni yɨndaꞌa tuku jaꞌuꞌu un ya undi ñuu Jerusalén, ti ni skaa ya xini veñuꞌun kaꞌnu un, ti ni kachi: ―Nu ndixia ra ja kuu ra Seꞌe Yandios, ti skanakava maa ra undi nuu ñuꞌun, ^i5Ko ni kachi Jesús: ―Kuxio nuu ri roꞌo jaꞌuꞌu, chi suꞌva kachi nuu tutu Yandios: “Chiñuꞌun nuu maa Jitoꞌo ra Yandios, ti nuu maa ɨɨn ni ya kunukuachi ra”, kachi tutu ―ni kachi Jesús. }hsNusa ti jakunjitɨ ra nuu ri, ti chiñuꞌun ra ruꞌu, ti maa ri na kuaꞌa ndɨꞌɨ taka un nuu ra ―ni kachi. Ug#ti ni kachi jaꞌuꞌu jiin ya: ―Kuaꞌa ri ɨɨn jniñu nuu ra ti taꞌu ra jniñu nu taka ñuu un, chi vii xaan kanda, chi maa ri kuu ja xiin un. Ti kuu kuaꞌa ri nuu ra, nuu nau ja kuu ini maa ri. 9fkYukan na ti ni yɨndaꞌa jaꞌuꞌu un maa ya undi xini yuku sukun un. Ti yukan ɨɨn jinu kuɨtɨ ni ni xnaꞌan nuu ya taka ñuu kaꞌiin nuu nɨɨ kaꞌnu ñuyɨvɨ, e}Ti ni kachi Jesús: ―Suꞌva yoso nuu tutu Yandios ja ansu jiin nɨnɨ staa kuchaku yɨvɨ naa i ―ni kachi ya. *dMYukan na ti ni kachi jaꞌuꞌu un jiin ya: ―Nu ndixia ra ja Seꞌe Yandios kuu ra, ti saꞌa ja taka yuu jaꞌa na nduu staa kaji yo ―kachi jaꞌuꞌu un. .cUYukan ni kuncha ya uu xiko kɨvɨ, ti jaꞌuꞌu un kuni keꞌe ya. Ti nɨ kɨvɨ un, tu ni yee kuɨtɨ ya staa. Ti nu ni yaꞌa kɨvɨ un, ti ni chaa soko ini ya. -b UNu ni niꞌin Jesús Espíritu Santo ja ni kukutu ini ya jiin, na ni kee ya ini yucha Jordán, ti maa Espíritu Santo ni yɨndaꞌa ya undi nuu ñuꞌun teꞌe un. jaM&ti Cainán ni kuu seꞌe Enós, ti Enós ni kuu seꞌe Set, ti Set ni kuu seꞌe Adán, ti Adán ni kuu seꞌe Yandios, chi maa ya ni saꞌa ya maa da. Kuni kueꞌe jaꞌuꞌu un Jesús (Mt. 4.1‑11; Mr. 1.12‑13)4`a%ti Lamec ni kuu seꞌe Matusalén, ti Matusalén ni kuu seꞌe Enoc, ti Enoc ni kuu seꞌe Jared, ti Jared ni kuu seꞌe Majalaleel, ti Majalaleel ni kuu seꞌe Cainán, !_;$ti Sala ni kuu seꞌe Cainán, ti Cainán ni kuu seꞌe Arfaxad, ti Arfaxad ni kuu seꞌe Sem, ti Sem ni kuu seꞌe Noé, ti Noé ni kuu seꞌe Lamec, ^7#ti Nacor ni kuu seꞌe Serug, ti Serug ni kuu seꞌe Ragau, ti Ragau ni kuu seꞌe Peleg, ti Peleg ni kuu seꞌe Heber, ti Heber ni kuu seꞌe Sala, $]A"ti Judá ni kuu seꞌe Jacob, ti Jacob ni kuu seꞌe Isaac, ti Isaac ni kuu seꞌe Abraham, ti Abraham ni kuu seꞌe Taré, ti Taré ni kuu seꞌe Nacor, &\E!ti Naasón ni kuu seꞌe Aminadab, ti Aminadab ni kuu seꞌe Aram, ti Aram ni kuu seꞌe Esrom, ti Esrom ni kuu seꞌe Fares, ti Fares ni kuu seꞌe Judá, ?[w ti Natán ni kuu seꞌe David, ti David ni kuu seꞌe Isai, ti Isai ni kuu seꞌe Obed, ti Obed ni kuu seꞌe Booz, ti Booz ni kuu seꞌe Salmón, ti Salmón ni kuu seꞌe Naasón, Zti Eliaquim ni kuu seꞌe Melea, ti Melea ni kuu seꞌe Mainán, ti Mainán ni kuu seꞌe Matata, ti Matata ni kuu seꞌe Natán, GYti Matat ni kuu seꞌe Leví, ti Leví ni kuu seꞌe Simeón, ti Simeón ni kuu seꞌe Judá, ti Judá ni kuu seꞌe José, ti José ni kuu seꞌe Jonán, ti Jonán ni kuu seꞌe Eliaquim, Xti Er ni kuu seꞌe Josué, ti Josué ni kuu seꞌe Eliezer, ti Eliezer ni kuu seꞌe Jorim, ti Jorim ni kuu seꞌe Matat, W5ti Neri ni kuu seꞌe Melqui, ti Melqui ni kuu seꞌe Adi, ti Adi ni kuu seꞌe Cosam, ti Cosam ni kuu seꞌe Elmodam, ti Elmodam ni kuu seꞌe Er, +VOti Judá ni kuu seꞌe Joana, ti Joana ni kuu seꞌe Resa, ti Resa ni kuu seꞌe Zorobabel, ti Zorobabel ni kuu seꞌe Salatiel, ti Salatiel ni kuu seꞌe Neri, &UEti Nagai ni kuu seꞌe Maat, ti Maat ni kuu seꞌe Matatías, ti Matatías ni kuu seꞌe Semei, ti Semei ni kuu seꞌe José, ti José ni kuu seꞌe Judá, &TEti José ni kuu seꞌe Matatías, ti Matatías ni kuu seꞌe Amós, ti Amós ni kuu seꞌe Nahum, ti Nahum ni kuu seꞌe Esli, ti Esli ni kuu seꞌe Nagai, S7ti Elí ni kuu seꞌe Matat, ti Matat ni kuu seꞌe Leví, ti Leví ni kuu seꞌe Melqui, ti Melqui ni kuu seꞌe Jana, ti Jana ni kuu seꞌe José, \R1Na ni kejaꞌa Jesús undi nuu kuɨtɨ jiin jniñu ni tatu Yandios nuu ya, ja iin ya yajni oko uxi kuiya. Ti ka jani ini yɨvɨ ja ni kuu ya seꞌe yɨɨ José. Ti jnaꞌan José ni kuu seꞌe yɨɨ Elí, ,QQti ni kuun Espíritu Santo, ti ni jinu xini ya, ti kaa nanu ɨɨn sata. Yukan ti ichi andɨvɨ ni kaꞌan Yandios jiin Jesús: ―Roꞌo kuu Seꞌe ri ja kundaꞌu xaan ini ri, ti kusɨɨ xaan ini ri jiin ra ―kachi. Nava ni kii taka jnaꞌan Cristo Jesús undi janaꞌan (Mt. 1.1‑17) \P1Na ti kɨvɨ ga Juan vekaa, ni kunde da ni skuanducha da yɨvɨ, ti suni ni skuanducha da Jesús. Ti hora ni skuanducha da Jesús ni jikantaꞌu ya nuu Yandios, ti ni nuña ni andɨvɨ nuu kancha Yandios, BO}Ko Herodes, tu ni jandatu da jnuꞌun ni kaꞌan Juan, chi suꞌva viꞌi ga ni saꞌa ndevaꞌa da ja ni chunde da Juan vekaa. Ja ni janducha Jesús (Mt. 3.13‑17; Mr. 1.9‑11) NSuni ni kachi Juan nuu Herodes ja tu iyo vaꞌa ɨɨn jniñu saꞌa da. Chi Herodes kuu da gobernador, ti ni jaka da Herodías, ñasɨꞌɨ ñani da Felipe, ja na kunchaa ña jiin da. Ti suni ni kaꞌan da ja tɨjnɨ ga jniñu kueꞌe saꞌa da. MwTi jnuꞌun jaꞌa jiin tɨjnɨ ga jnuꞌun ni xndaku Juan, ti ni kaꞌan da jnuꞌun Yandios nuu yɨvɨ naa i. /LWTi chaa un xndichi da yɨvɨ nanu ɨɨn chaa ja ja yɨjnɨ tuꞌva da pala da ja xndeche da triu da, ti kenso da paja kiꞌin ti savaꞌa da triu da ini veꞌe, ti kaꞌma da paja un. Ko chaa un, chi kuaꞌa da nundoꞌo nuu yɨvɨ jiin ɨɨn ñuꞌun ja tu ndaꞌva kuɨtɨ ―ni kachi Juan. =Ksko maa Juan ni kachi da nuu yɨvɨ kuaꞌa un: ―Jandaa kuu ja ruꞌu skuanducha ri roꞌo naa ra jiin nducha, ko vaji ɨɨn ja kuñaꞌnu ga ja kuu ruꞌu, ti maa chaa yukan skuanducha da roꞌo naa ra, ti kuaꞌa da Espíritu Santo ja na kunchaa ya jiin ra. Ti siaꞌan nanu sandoo ɨɨn ñuꞌun nuu kayu, suni siaꞌan sandoo Espíritu Santo undi ini añu ra naa ra. Ti tu kuu kandu ri nuu da, chi kuñaꞌnu ga da ja kuu ruꞌu. dJATi yɨvɨ kuaꞌa un ka ndoꞌo ini i ja xi Juan kuu Cristo ja ka ndatu i ja kii un, hIITi suni siaꞌan ni ka jikajnuꞌun uu soldado un maa da, ti ni ka kachi: ―¿Ti saña, ndoo saꞌa na nusa? ―ni ka kachi da. Ti ni kachi tuku Juan: ―Koto ma kuisonchaa ra ni ɨɨn ndajniñu yɨvɨ naa i ja siuꞌu ra i, xi ja na chakuachi ra i nu tundo ka saꞌa i. So nɨnɨ kuu ja na kuantaꞌu ra xuꞌun yaꞌu ra ni ―ni kachi Juan. H Ti ni kachi Juan: ―Kinyaꞌu ndaa naa ra nava kaꞌan ley, ti koto skaa yaꞌu ga ra ja kinyaꞌu ra nuu puesto ―ni kachi Juan. >Gu Suni ni ka jaꞌan sava chaa ka kinyaꞌu puestu un nuu Juan, ja na skuanducha da chaa, ti ni ka kachi da: ―Maestro, ¿Ti ndoo saꞌa saña naa na, nusa? ―ni ka kachi da. VF% Ti ni kachi Juan: ―Nu roꞌo ka ñavaꞌa uu saꞌma, ti kuaꞌa ɨɨn nuu yɨvɨ ja tundo ka ñavaꞌa, ti nau roꞌo ka iyo ja kaji, ti kuaꞌa nuu yɨvɨ ja tundo ka ñavaꞌa ―ni kachi Juan. eEC Ti ni ka kachi yɨvɨ un: ―¿Ti ndoo saꞌa na vijna naa na nusa? ―ni ka kachi i. >Du Ti yɨvɨ ja tu ka kuni nakani ini nuu kuachi un, ja iyo tuꞌva Yandios ja kuaꞌa ya ɨɨn nundoꞌo ja kondoꞌo i. Ti yukan kuu nanu ɨɨn chaa ja iyo tuꞌva da ja kin sandoo da nuu huerta da, ti kaꞌncha da yujnu ja tukaa jaꞌa ndeꞌe vaꞌa un, ti kiꞌin nuu ñuꞌun ja na kayu ―ni kachi Juan. C/Na kachi ri ja kava yɨñuꞌun naa ra nava na kuni ndaa yo ja, ja ni ka nakani ini ra. Ti nava siaꞌan na nduu ra nanu ɨɨn yujnu vixi ja jaꞌa ndeꞌe vaꞌa, chi ka saꞌa ra jniñu vaꞌa. Ti siaꞌan ka stuu ra maa ra ja, ja ni ka nakani ndixia ini ra, ti ni ka xndoo ra kuachi ra. Ti tu kondoꞌo vixi ini ra naa ra ja kaꞌan ra: “Maa yo naa yo chi ka kuu yo jnaꞌan Abraham na janaꞌan.” Tu kaꞌan ra siaꞌan, chi na kachi ri nuu ra ja suni undi yuu jaꞌa, ti kuu saꞌa Yandios ja na kuu i jnaꞌan Abraham. kBOTi nu ni ka kejaꞌa ka jakoyo yɨvɨ kuaꞌa nuu Juan ja na skuanducha da i, ti ni kachi da nuu i: ―Roꞌo, ka kuu ra nanu koo. ¿Xi ka jani ini ra ja nama ra maa ra nuu ɨɨn nundoꞌo kuan kuyajni nuu ra naa ra nu? ATi taka yɨvɨ ñuyɨvɨ nakuni i nasa kii nama Yandios maa i. Siaꞌan ni kaꞌan Juan nava ni chiso Isaías nuu tutu na janaꞌan. t@aNa kotuꞌva yɨvɨ naa i, ti taka xaꞌva na ndundaa,
ti taka yuku jiin loma na ndu ɨɨn nuu, ti taka ichi yakua na ndundoo,
ti taka ichi kueꞌe na nduu ɨɨn nuu. Ti siaꞌan kuni yo ja na ndundaa añu yɨvɨ nuu ya. ?Ti yukan ni kundaa nava ni chaa Isaías nuu tutu ja kachi siaꞌan:Kin kaꞌan ɨɨn chaa,
kin kaꞌan undi nuu ñuꞌun teꞌe un, ti kachi da:Kotuꞌva naa ra, chi ja yajni chaa Jitoꞌyo.Ti kuni ja na kaka ndaa ra naa ra. 6>eTi Juan ni jikonuu da taka ñuu kaꞌiin yajni yucha Jordán, ti ni kachi da nuu yɨvɨ ja na nakani ini i, ti na kuanducha i nava na kuankaꞌnu ini Yandios nuu kuachi i. J= Ti sutu ka kuñaꞌnu Israel ni ka kuu Anás jiin Caifás na kuiya un. Ti ni kaꞌan Yandios jiin Juan, seꞌe yɨɨ Zacarías. Ni kaꞌan ya jiin da nuu kande da undi nuu ñuꞌun teꞌe un. 4< cNu xiaꞌun kuiya ja ni kenchaa taꞌu rey Tiberio jniñu nuu taka nación yɨndaꞌa ñuu Roma, ti Poncio Pilato ni kuu gobernador ñuu Judea, Herodes ni kuu gobernador ñuu Galilea, ti ñani da Felipe ni kuu gobernador ñuu Iturea jiin ñuu Traconite, ti Lisanias ni kuu gobernador ñuu Abilinia. U;#4Yukan ti kuan kuaꞌnu ndendajnu ga Jesús, ti kuan kundichi ga xini i. Ti ni niꞌin i ja yɨñuꞌun nuu Yandios jiin nuu yɨvɨ naa i, chi maa Yandios ni chindee chituu ya i. Ti siaꞌan kuan kuaꞌnu ga Jesús. Kaꞌan Juan, chaa skuanducha undi nuu ñuꞌun teꞌe un (Mt. 3.1‑12; Mr. 1.1‑8; Jn. 1.19‑28)R:3Yukan na ti kuanoꞌon i jiin da naa da ichi ñuu Nazaret, ti maa i ni siin i jandatu i nuu da naa da. Ti María ni chuꞌun ini ña taka jnuꞌun un, ti ndoꞌo xaan ini ña sɨkɨ jnuꞌun un. N92Ko maa da, tu ni ka chaku ini da ndoo kuu ja ni kendo i yukan. 08Y1Yukan na ti ni kachi Jesús: ―¿Ndoo ka nanduku ni saña naa ni? ¿Xi tu ka jini ni ja kanuu ga ja na kunchaa na ini veꞌe ii Tata na Yandios nu? ―kachi i. .7U0Ti nu ni jini tata i jiin nana i nuu i ja yukan kancha i, ti so ni ka naa ini da ni ka ndeꞌe da nuu i ja nukoo i yukan. Ti ni kachi nana i jiin i: ―Ndaꞌu seꞌe ri. ¿Ndoo ni saꞌa ra siaꞌan jiin ri? Ruꞌu jiin tata ra ka ndɨꞌɨ xaan ini ri ka nanduku ri roꞌo ―ni kachi ña. 6+/Ti taka ja ka ñusoꞌo jnuꞌun kaꞌan i, so ni ka naa ini ja ndichi xaan kaꞌan i, ti vaꞌa xaan naxndeokani i jnuꞌun un nuu da naa da. U5#.Nu uni kɨvɨ sa ni ka naniꞌin da i ini veñuꞌun kaꞌnu Israel un, nukoo i maꞌñu chaa ka xnaꞌan ley un, ñusoꞌo i jnuꞌun ka kaꞌan da, ti xndichi i chaa un jiin jnuꞌun ka kaꞌan da un. x4i-ko tu ni ka naniꞌin da i. Yukan na ti ni ka nandeokuñɨ da undi ñuu Jerusalén, ja ka nanduku da i yukan. W3',Ti ka ndoꞌo ini da ja kuaꞌan Jesús maꞌñu yɨvɨ kuaꞌa un, ti siaꞌan ni ka jika da nchakanchaa ɨɨn kɨvɨ. Ti sa ni ka nanduku da i maꞌñu taka jnaꞌan da jiin maꞌñu yɨvɨ kuankoyo un, !2;+Ti nu ni yaꞌa viko un, ni ka nandeokuñɨ da kuan nukoyo da. Ti Jesús ni kendo i undi Jerusalén, ko tu ni ka jini José jiin María ja ni kendo i. 1 *Ti nu ja iyo uxi uu kuiya Jesús, ti kuankoyo taka da ñuu Jerusalén, chi siaꞌan ni ka jaꞌan da taka kuiya ja kuu viko un. 0w)Na kuiya yukan chi taka kuiya ka jaꞌan tata i jiin nana i undi Jerusalén, ja kuu viko pascua nación Israel. ./U(Ti kuan kuaꞌnu ndendajnu ga Jesús, ti kuan kuu ndichi xaan inijnuni i, chi maa Yandios ni chindee chituu ya maa i. Ni kendo Jesús ini veñuꞌun kaꞌnu Israel 2.]'Nu ni ndɨꞌɨ ni ka siuku da taka jniñu taꞌu ley maa Jitoꞌyo Yandios, ti ni ka nandeokuñɨ da kuan nukoyo da ñuu da Nazaret ja kuu ɨɨn ndañuu Galilea. G-&Ti maa hora kaꞌiin María jiin José un ni kenda ña ni tuꞌva ña nuu da naa da, ti ni nakuantaꞌu ña nuu Yandios. Ti ni kejaꞌa ña ni kaꞌan ña sɨkɨ Jesús lulu nuu taka yɨvɨ kaꞌiin ini veñuꞌun un, ja ka ñukuu ini i ja kii maa ya kii nama ya sɨkɨ Jerusalén. Ni ka nandeokuñɨ da ñuu Nazaret ~,u%ti ni kendo ndaꞌu ña ja undi vijna kuu ña ñaꞌan maa un nuu kuun xiko kuun kuiya. Ti tu kuxio ña nuu yuxeꞌe veñuꞌun kaꞌnu un ja junukuachi ña nuu Jitoꞌyo kuu nduu kuu ñuu, kendo ndicha ini ña, ti jikantaꞌu ña nuu Yandios. X+)$Ti yukan kande ɨɨn ñaꞌan junukuachi yuxeꞌe veñuꞌun kaꞌnu un, ja suni kaꞌan ña jnuꞌun Yandios. Nani ña Ana. Yɨɨ ña ni nani Fanuel, ti kuu ña jnaꞌan Aser, chaa ni ka xnukoo ñuu Israel na janaꞌan. Ti ja ni jaꞌnu xaan ña. Nɨ suchi xaan ña ni nandaꞌa ña, ti ni kuncha ña uxia kuiya jiin yɨɨ ña, Q*#Ti maa ya saꞌa ja na ndundijin taka ja ka ndoꞌo ini añu taka yɨvɨ naa i. Ti ja kuu maa ra jatu yeniꞌni ini añu ra, ja naꞌnu xaan ra i, ja nanu jaꞌncha yuchi ini ra ―ni kachi Simeón. )"Yukan na ti ni jikantaꞌu Simeón nuu Yandios ja kuu maa da naa da jiin suchi lulu un, ti ni kachi da jiin María, nana Jesús: ―Ja ni nakaji Yandios suchi lulu jaꞌa vaji i nava na kandixia kuaꞌa yɨvɨ nación Israel, ti nanitaꞌu i. Ti sava ga yɨvɨ tu kandixia, jnaꞌnu ndatu i. Ti maa ya kuu ja kaꞌan jnuꞌun Yandios, ko kuaꞌa yɨvɨ tu kuantaꞌu jnuꞌun kaꞌan ya. p(Y!José jiin nana Jesús, so ni ka naa ini da ja siaꞌan ni kaꞌan Simeón sɨkɨ suchi lulu un. ''G Maa ya kuu nanu ɨɨn nduva ja kɨvɨ ini yɨvɨ taka nación ja na jnuu ini i.Ti saꞌa ya ja na nduñaꞌnu yɨvɨ maa nación Israel. Kachi Simeón. 7&ija ni taji ni nuu taka yɨvɨ ñuyɨvɨ. R%Ti ni jini na jiin nuu na nuu ya, kii nama ya sɨkɨ yɨvɨ naa i, $/Jitoꞌyo, vijna na ti sia ni saña, na kuū na vaꞌa na,
chi ja ni siuku ni jnuꞌun ni chisojnuꞌun ni nuu saña ja kuu na muzu ni. ~#uTi ni kiꞌin Simeón suchi lulu un, ni nunchaa da i nuu ndaꞌa da, ti ni kanajaa da Yandios, ti ni kachi da: "#Maa Espíritu Santo ni yɨndaꞌa chaa un kuaꞌan da nuu veñuꞌun kaꞌnu Israel un. Ti nu ni jakoyo María jiin José jiin suchi lulu un ja nani i Jesús, ti ni ka yɨndaꞌa da i nuu veñuꞌun kaꞌnu un ja na siuku da jiin i nava jnuꞌun kaꞌan ley Moisés. !1Ja yukan kuu ja ni jini jnuni da ja tu kuu yachi da undi nu tu kuni da nuu Cristo, ja taji maa Jitoꞌyo Yandios ja na saꞌa ya jniñu ñaꞌnu.  Ti kuiya un ni iyo ɨɨn chaa ni nani Simeón ñuu Jerusalén, ti ni kuu da ɨɨn chaa yɨñuꞌun, ja ni nchañuꞌun da Yandios. Ti ñukuu ini da ja kii maa Jitoꞌyo ja kii nama ya nación Israel. Ti maa Simeón, jika Espíritu Santo jiin da. #Ni ka jaꞌan soko da ja kuu nuu Yandios nava jnuꞌun kaꞌan maa ley Jitoꞌyo Yandios, ja na soko da uu ndɨvɨ xi uu sata, kachi tutu. KSiaꞌan ni ka saꞌa da, vanuxia siaꞌan ni taꞌu Jitoꞌyo Yandios jniñu nuu ley Moisés ja taka suchi yɨɨ kaku, ti nu ka kuu i suchi núú, na nakuaꞌa da i nuu maa Jitoꞌyo Yandios. Nu ni jinu kɨvɨ ja kin siuku ña jnuꞌun ja na ndundoo ña nuu Yandios nava jnuꞌun kaꞌan ley, ja ni jaꞌa Yandios nuu Moisés. Ti ni ka jaꞌan María jiin José jiin suchi lulu un undi ñuu Jerusalén ja na kotonchaa Jitoꞌyo Yandios maa i. Y+Nu una kɨvɨ ja ni kaku suchi lulu un, ni ka ndututu da, ti ni ka saꞌa da ɨɨn seña yɨkɨ kuñu i, ti ni ka skonani da i Jesús, nava ni kachi ángel un nuu María, na ti jakuꞌun ga seꞌe ña. /WTi ni ka nandeokuñɨ chaa ka ndito rɨɨ un kuankoyo da, ka nakanajaa da Yandios ti ka kaꞌan da: ―¡Xaan ga kaꞌnu jniñu saꞌa maa Yandios, ja ni kundaa taka ja ni ka jinisoꞌo yo, jiin ja ni ka jini yo! ―ni ka kachi da. Ni ka yɨndaꞌa da Jesús nuu Yandios ini veñuꞌun Israel fEKo María ni chuꞌun ini ña taka jnuꞌun un, ti ndoꞌo xaan ini ña sɨkɨ jnuꞌun un. mSTi taka yɨvɨ ni ka jinisoꞌo jnuꞌun ni ka kaꞌan chaa ka ndito rɨɨ un, so ni ka naa ini i. zmNu ni ka jini da nuu suchi lulu un, ni ka jani da jnuꞌun nava ni kachi ángel un nuu da sɨkɨ suchi lulu un. Ti ni ka kekoyo da kuaꞌan da, ni ka naniꞌin da nuu kancha María jiin José jiin suchi lulu un ja katuu i ini nundoo kɨtɨ un. ykYukan na ti nu kuan nukoyo ángel un ichi andɨvɨ, ti ni kejaꞌa ka ndajnuꞌun chaa ka ndito rɨɨ un: ―Na choꞌo naa yo undi ñuu Belén, na choꞌo ndeꞌe nau ja kuu ja ni kasjnuꞌun maa Jitoꞌyo nuu yo ―kachi da naa da. 7g―¡Na nakanajaa yo maa Yandios ja kancha ya nuu sukun! Ti vijna na ndusɨɨ ini taka yɨvɨ ñuyɨvɨ, chi ni ndundaꞌu ini ya nuu i naa i ―ni ka kachi ángel un. pY Sanaa ni ti ni kenda kuaꞌa xaan ga ángel nuu andɨvɨ, ka kanajaa i Yandios, ti ka kaꞌan i: 5c Ti jiin seña jaꞌa kuni ndaa ra ja siaꞌan iyo, naniꞌin ra suchi lulu un suku i jiin saꞌma vita, ti katuu i ini ɨɨn nundoo nuu ka yaji kɨtɨ ―ni kachi ángel.  Ti jaꞌa kuu ɨɨn jnuꞌun vaꞌa, chi undi ñuu David ni kaku ya kii nama roꞌo vijna naa ra, ti Cristo maa Jitoꞌyo kuu ya. 5c Ko ni kachi ángel un jiin da naa da: ―Koto yuꞌu ra naa ra, chi ve kachi ri ɨɨn jnuꞌun vaꞌa nuu ra naa ra, ti jiin jnuꞌun un na kusɨɨ xaan ini yɨvɨ naa i. 9 Ti sana ini da naa da, ti ni kenda ɨɨn ángel maa Jitoꞌyo Yandios, ti nduva maa Jitoꞌyo ni janducha nɨ nuu kaꞌiin da un, ti ni ka yuꞌu da. c?Ti yajni ñuu Belén kaꞌiin uu chaa ka ndito rɨɨ undi yuku un jakuaa kɨvɨ un. Yukan ni iyo ɨɨn suchi núú nuu ña, ti ni kuu i suchi yɨɨ. Yukan ni nasuku ña i saꞌma vita, ti ni skatuu ña i ini ɨɨn nundoo nuu ka yaji kɨtɨ un, chi tukaa ga nuña mesón nuu kendo. Ni kenda ɨɨn ángel Yandios nuu chaa ka ndito rɨɨ \ 1Ti ni kuu ja, ja kaꞌiin da ñuu Belén, ti ni jaa kɨvɨ ja kaku seꞌe María. j MNi jan chiso da sɨvɨ da jiin María, chi ja ni nandaꞌa da jiin ña, ti ja nchaa kuꞌu ña. ; oNi kee José ñuu Nazaret, ɨɨn ndañuu Galilea, ti kuanoꞌon da ichi ñuu Judea undi ñuu Belén nuu ni kaku rey David na janaꞌan, chi José ni kuu da jnaꞌan David. ] 3Ti tendɨꞌɨ yɨvɨ ni ka nandeokuñɨ i nani ñuu i, ja na chiso i sɨvɨ i un.  Ti Cirenio ni kuu gobernador nuu ñuu Siria na ni ka nastutu da sɨvɨ yɨvɨ naa i. Yukan ni kuu ɨɨn censo undi nuu kuɨtɨ. s aNa kuiya un ni taꞌu rey Augusto jniñu nuu taka nación ja yɨndaꞌa ñuu Roma, ti ni jachanuu da jnuꞌun nuu nɨ tuꞌu nación nuu yɨndaꞌa da un, ja na ndoko ɨɨn censo nuu ndututu ndɨꞌɨ vii kuɨtɨ sɨvɨ yɨvɨ naa i. ] 5PNi jaꞌnu suchi lulu un, ti ni yɨxia ini jnuni i jiin jnuꞌun ya. Ti yukan ni kunchaa i nuu ñuꞌun teꞌe un undi ni jaa kɨvɨ ni ka natuꞌva yɨvɨ Israel nuu i. Ni kaku Jesús (Mt. 1.18‑25)p [OSaꞌa ya ja na kujnuni ini yɨvɨ, ti nakuni ga i jnuꞌun ya, ja kuaꞌan i ichi ñuñaa nuu ñujiꞌi.Ti kundaꞌa ya yoꞌo nuu ɨɨn ichi vaꞌa nuu koo ndee koo sɨɨ ini yo, ja na kukuee kunchaa yo. Ni kachi Zacarías. G  NSiaꞌan na koo, chi vaꞌa ini Yandios yo, ti kundaꞌu ini ya yoꞌo.Yukan kuu Yandios, ja kancha andɨvɨ, na xnaꞌan ya nuu yo ɨɨn ichi vaꞌa ja kuu taka kɨvɨ kuxian yo. | sMTi kaꞌan i ɨɨn jnuꞌun nuu yɨvɨ ñuu ya ja nama ya maa i, ti koo jnuꞌun kaꞌnu ini ya nuu kuachi i. Z /LTi seꞌe yɨɨ lulu ri jaꞌa, nu na kuaꞌnu i, ti kuu i ɨɨn profeta.Kaꞌan jnuꞌun Yandios kancha andɨvɨ, chi koxnuu i kiꞌin i nuu Jitoꞌyo.Ti satuꞌva i yɨvɨ naa i sa na kii ya. Y -KKani ndaa kuɨtɨ ini yo ja kunukuachi yo nuu ya nɨ kɨvɨ na kuchaku yo. q ]Jja kin nama ya yoꞌo nuu yɨvɨ jito uꞌu yoꞌo, ti nava tu yuꞌu yo ja kuanukuachi yo nuu ya. I  IJa ni chisojnuꞌun kaji nuu tata yo Abraham na janaꞌan, w iHTi kundaꞌu ini ya nuu ñanijnaꞌan yo na janaꞌan, ti tu ni naa ini ya jnuꞌun kanuu ni kaꞌan ya. q~ ]GTi nama ya yoꞌo nuu yɨvɨ ka jito uꞌu yoꞌo, jiin nuu taka yɨvɨ ka kɨtɨ ini jito yoꞌo. X} +FChi siaꞌan ni chisojnuꞌun ya nava ni ka kachi profeta undi janaꞌan. | ETi ni taji ya ɨɨn ja kuñaꞌnu ja ki nama yoꞌo.Ti ya un kuu jnaꞌan rey David na janaꞌan, chaa ni junukuachi nuu ya. ,{ SDXaan ga vaꞌa ini maa Jitoꞌyo Yandios ja ndito ya yɨvɨ nación Israel,
chi ni kindeꞌe ya nuu yo ja ka kuu yo yɨvɨ ñuu ya, ti ni nama ya yoꞌo. z CYukan ti ni chaa Espíritu Santo sɨkɨ Zacarías, ti ni kaꞌan da jnuꞌun ni jaꞌa maa Yandios nuu da, ti ni kachi da: 3y aBTi taka yɨvɨ ka jinisoꞌo jnuꞌun un, ti ni ka kejaꞌa ka ndoꞌo ini, ti ka jikajnuꞌun jnaꞌan: ―¿Nau ja kuu suchi lulu un nu na kuaꞌnu i nusa? ―ni ka kachi i. Siaꞌan ni ka kaꞌan yɨvɨ un, chi jandaa ndixia kuu ja ndito Yandios suchi lulu un. Jnuꞌun vii ni kaꞌan Zacarías x !ATi taka yɨvɨ kanchuku yajni un, so ni ka naa ini i jiin jnuꞌun un, ti jnuꞌun un ni jichanuu nɨ yuku ñuu Judea ja siaꞌan ni kuu. Tw #@Ti hora un ni kuu ndokaꞌan Zacarías, ti ni kejaꞌa kanajaa da Yandios. *v O?Ti ni jikan da ɨɨn tabla lulu, ti ni chaa da nuu: “Juan konani yɨ”, kachi da. Ti tendɨꞌɨ yɨvɨ un ni ka naa ini i nu ni ka jinisoꞌo i jnuꞌun un. fu G>Yukan na ti ni ka jikajnuꞌun da maa tata i jiin seña ja nasa kuni da ja na konani i. t  =Ti ni ka kachi yɨvɨ un jiin ña: ―¿Ti ndoo nusa? Ti tu iyo ni ɨɨn jnaꞌan ra ja ni nani siaꞌan ―ni ka kachi i. Hs  Nu una kɨvɨ, ti ni ka chakoyo yɨvɨ un ni ka ndututu i ja ni ka saꞌa i ɨɨn seña nuu yɨkɨ kuñu suchi yɨkɨ un (ti yukan kuu ɨɨn seña nuu yɨkɨ kuñu taka suchi yɨɨ nación Israel, ja jnaꞌan ja ka kuu i yɨvɨ Yandios). Ti ka kuni skonani da suchi un sɨvɨ maa tata i Zacarías. )q M:Ti taka yɨvɨ kanchuku yajni un jiin taka jnaꞌan ña, ni ka jini yɨvɨ un ja ni kundaꞌu ini Yandios maa ña, ti ni ka kenda i ni ka jajnuꞌun i maa ña. bp ?9Nu ni jaa kɨvɨ ja kaku seꞌe Elisabet, ti ni iyo ɨɨn suchi yɨɨ lulu nuu ña. xo k8Ti ni kendo ña uni yoo jiin Elisabet, ti sa ni nandeokuñɨ ña veꞌe ña. Ni kaku Juan chaa skuanducha n 7Chi siaꞌan ni chisojnuꞌun ya nuu taka tata yo, nuu Abraham jiin taka jnaꞌan da ja kikoyo ɨnga kuiya. Ni kachi María. !m =6Ni chindee ni chituu ya yoꞌo, yɨvɨ nación Israel, ja ka junukuachi yo nuu ya.Chi ñukuu ini ya yoꞌo ja kundaꞌu ini ya yoꞌo naa yo. l %5Ti yɨvɨ ka jiꞌi soko ni jaꞌa ya ja na kaji vaꞌa i.Ti yɨvɨ riko ni sia ya maa i kuankoyo siaꞌan ni jiin ndaꞌa iyu i. |k s4Ti chaa ka kuñaꞌnu ni kenchaa ya jniñu nuu da, ti ni nakuaꞌa ya nuu yɨvɨ ndaꞌu ja na nduñaꞌnu i. uj e3Ti ni saꞌa ya jniñu ñaꞌnu jiin jnuꞌun maa ya, ti ni kundee ya jiin yɨvɨ ka ndoꞌo vixi ini. Si !2Ti ja kuu saa ni kundaꞌu ini ya nuu taka yɨvɨ ka jandatu nuu ya. uh e1Ti kaꞌnu jniñu ni saꞌa ya jiin ri, chi kuñaꞌnu maa Yandios, ti Yandios ii Yandios ndoo kuu ya. og Y0Chi maa Yandios ja ni kundaꞌu ini ya ruꞌu, ɨɨn ñaꞌan junukuachi nuu ya.Ti undi vijna kaꞌan taka yɨvɨ naa i ja ndatu xaan ni kuu ri nuu Yandios, ti siaꞌan ndaku niꞌin yɨvɨ ruꞌu ja kuu taka ni kɨvɨ. Cf /Ti kusɨɨ ini ri jiin Yandios ja ni nama ya ruꞌu. te c.Yukan na ti ni kachi María:Jiin ni ini ri kana jaa ri maa Jitoꞌyo ja kuñaꞌnu xaan ya. (d K-Na chindee chituu ya roꞌo ja ni kandixia ra jnuꞌun ni kaꞌan ya jiin ra. Ti jaa kɨvɨ nu kundaa nava ni kachi maa Jitoꞌyo nuu ra ―ni kachi Elisabet. ~c w,Ti naa ini ri na ni jinisoꞌo ri jnuꞌun ni kaꞌan ra, ti ni kanda suchi lulu jaꞌa chii ri ja ni kusɨɨ ini i. ~b w+Ti xaan ndatu ri ja ni chaa nana Jitoꞌyo ri kii ndeꞌe ña ruꞌu, ti ansu ɨɨn ñaꞌan kuñaꞌnu kuu ri. Ya -*Yukan na ti jaa xaan ni kaꞌan ña: ―Jandaa ndixia kuu ja ni chindee chituu Yandios roꞌo. Ti ndatu xaan ga ni kuu ra ja kuu taka ga ñasɨꞌɨ. Ti suni na chindee xaan ga maa ya suchi ñuꞌun chii ra. ` !)Ti nu ni jinisoꞌo Elisabet ja kanxiaꞌu María jiin ña, ti yukan ni kanda suchi lulu un chii ña, ti ni chaa Espíritu Santo nuu ña. J_ (Ni jaa ña veꞌe Zacarías, ti ni kanxiaꞌu ña jiin Elisabet. l^ S'Yukan ti uu uni ni kɨvɨ ti ni kee María, ti kuaꞌan ña ɨɨn ñuu kande yuku ñuu Judea. X] +&Yukan na ti ni kachi María: ―Siaꞌan na koo nusa, chi maa ya kuu ja yɨndaꞌa saña, ti na kuu nava ni kachi ni ―kachi ña. Yukan na ti kuaꞌan ni ángel un. Ni jan kaꞌan María jiin Elisabet k\ Q%Chi Yandios, taka ni ja kuu saꞌa ya, ti tu iyo ni ɨɨn ja tu kuu saꞌa ya ―kachi ángel un. \[ 3$Suni na kachi ri nuu ra ja Elisabet, ñaa kuu jnaꞌan ra un, koo ɨɨn seꞌe ña, vasu ja ni nchɨɨ ña. Ja yukan kuu ja ñaꞌan ka kaꞌan ja tu iyo seꞌe un, vijna ti ja iyo iñu yoo ja nchaa kuꞌu ña. aZ =#Yukan ti ni kachi ángel un jiin ña: ―Maa Espíritu Santo saꞌa ja na jakuꞌun suchi lulu un, chi ɨɨn jniñu ñaꞌnu kuu ja saꞌa Yandios jiin ra. Ti suchi lulu ii ja kaku un, kuu i Seꞌe maa Yandios. !Y ="Yukan na ti ni jikajnuꞌun María nuu ángel un siaꞌan: ―¿Nasa kundaa jnuꞌun ni kaꞌan ni un, ti changa ga koo yɨɨ na? ―ni kachi ña. X }!Ti taꞌu i jniñu nuu nación Israel ja kuu saa ni ti jankɨvɨ ga ndɨꞌɨ jniñu taꞌu i un ―ni kachi ángel un. &W G Nduñaꞌnu i, ti kuu i maa Seꞌe Yandios kancha andɨvɨ. Ti saꞌa Jitoꞌyo Yandios ja na kuu i rey nanu ni kuu David, chaa ni kuu jnaꞌan i janaꞌan. ^V 7Vijna na ti jakuꞌun seꞌe ra. Ti kuu i ɨɨn suchi yɨɨ, ti skonani ra i Jesús. U Ti ni kachi tuku ángel un: ―Koto yuꞌu ra María, chi ni kundaꞌu ini Yandios roꞌo ja ni jaꞌa ya ɨɨn jniñu ñaꞌnu nuu ra. >T wKo nu ni jini María nuu ángel un, ti ni sana inijnuni ña, ti ni kuñaa inijnuni ña ja siaꞌan kaꞌan ángel un. Ti ndoꞌo ini ña naa jnuꞌun kuu ja kaꞌan ángel un. ]S 5Ni jaa ángel un nuu kancha ña, ti ni kachi da: ―Too ni ndii. Ndatu ni kuu ra nuu Yandios, ti kancha Jitoꞌyo jiin ra, ti ndatu xaan ga ni kuu ra nuu Yandios ja kuu taka ga ñasɨꞌɨ ―ni kachi ángel un. GR  Ni jan kaꞌan da jiin ɨɨn ñaꞌan suchi ñuꞌun nani María. Ti ja ni kundaa ja nandaꞌa ñaꞌan un jiin ɨɨn chaa nani José, ɨɨn chaa kuu jnaꞌan chaa ni kuu rey ni nani David. Q  Nu ja ni kuu iñu yoo ja ñuꞌun seꞌe Elisabet, ti ni taji Yandios ángel Gabriél nuu ndañuu Galilea ja nani Nazaret. HP  “Siaꞌan ni saꞌa maa Jitoꞌyo jiin ri, ti vijna tukaa ga kukanuu ri nuu taka yɨvɨ ja skexiko i ruꞌu”, siaꞌan ndoꞌo ini ña. Ni kasjnuꞌun ɨɨn ángel Yandios ja kaku Jesús O Yukan na ti ni jakuꞌun seꞌe ñasɨꞌɨ da Elisabet, ti tukaa ni kee ña veꞌe ña nuu uꞌun yoo, chi ndoꞌo ini ña: gN INu ni jinu kɨvɨ ni junukuachi Zacarías ini veñuꞌun un, ti kuanoꞌon da veꞌe da. kM QKo nu ni kenda Zacarías, ti tukaa kuu kaꞌan da jiin yɨvɨ un naa i. Yukan ti ni ka chaku ini yɨvɨ un ja iyo ɨɨn ja ni naxnaꞌan Yandios nuu da ini veꞌe ii un. Ti seña ni ga ni saꞌa da chi ni kendo ñɨꞌɨn da. ?L yTi ni ka ndajnuꞌun Zacarías jiin ángel un, ti kaꞌiin yɨvɨ ichi fuera ka ndatu i maa da, ti ka jani ini i ja ndoo jnaꞌan da ja ni kunaꞌan kukuee da ini veꞌe ii un. t~}}7|}{{[zzCybx_wCvutsqpoondmlkk)jihhmfedcb+a`S_^[]j\[7ZYXWVV7UYTHSREQ0PONNMLLKfJIHGG6FNED*C7BAA]@@>>==<;:'99 766*54z33U210//-+*)('%&D%$##" IDmBxKO]; a^ 6 p :1t%C#Nusa ti tu ni ka kandixia ra jniñu ni saꞌa Juan, ni tu ka kandixia ra jniñu ni saꞌa ruꞌu. Ko tundo saꞌa, chi yɨvɨ tuꞌva ka jini i ja iyo vaꞌa savaꞌni ga jniñu ni tatu Yandios nuu ri jiin Juan ―ni kachi ya. Ni jaꞌan Jesús veꞌe ɨɨn chaa fariseo nani Simón !"Yukan na ti ni chaa tu ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ ja tu iyo nasa xndondicha ri ini ri, ti jiꞌi ri. Ko ka chakuachi ra ruꞌu ja yaji xaan ri, ti jiꞌi xaan ri vino, ti kejnaꞌan ri jiin chaa ka kinyaꞌu nuu puesto jiin taka ga yɨvɨ ka saꞌa kuachi. [/!Suni siaꞌan kɨvɨ vijna, chi ni kii Juan, chaa ni skuanducha un, ni kuncha da. Tu ni jiꞌi da ndɨxɨ, ti iyo nasa xndondicha da ini da. Ti roꞌo ni ka kaꞌan ra ja ni yɨꞌɨ da jiin ɨɨn tachi xaan.   Chi yɨvɨ ka iyo vijna ka kuu i nanu suchi kuachi nu ni ka nukoo i nuu yaꞌu ti ka yɨsɨkɨ i, ti ka kana xini jnaꞌan i: “Ka tɨvɨ yo xkili, ko tu ni ka jitajaꞌa i. Ti kuaka xaan ni ka jita yo ɨɨn yaa, ko tu ni ka ndeꞌe i”, ni ka kachi i. Ti Jesús ni kaꞌan tuku ya, ti ni kachi ya: ―Jaꞌa na kachi ri jiin nau ja skejnaꞌan ri yɨvɨ kanchuku kɨvɨ vijna. Ko chaa fariseo un jiin taka chaa ka xnaꞌan ley, tu ni ka jantaꞌu da jnuꞌun Yandios ni kaꞌan Jesús, chi vanuxia tu ni ka jantaꞌu da jnuꞌun ni kaꞌan Juan ni tu ni ka janducha da naa da. Ni ka skexiko da nava kuni saꞌa Yandios jiin da. I Chaa ka kinyaꞌu puesto jiin kuaꞌa ga yɨvɨ un, ni ka kuu yɨvɨ ni skuanducha Juan. Ja yukan kuu ja ni ka jantaꞌu i jnuꞌun ni kaꞌan Jesús, ti ni ka jaꞌa i jandaa ja mani jnuꞌun Yandios ni kuu ja ni kaꞌan Jesús, chi vanuxia ni ka janducha i nuu Juan ja sɨkɨ ja ni ka nakani ini i nuu kuachi i. GJandaa na kachi ri ja tukaa ga ni ɨɨn yɨvɨ nanu Juan ja kuñaꞌnu ga ja kuu Juan chaa skuanducha un. Ko yɨvɨ ja, ja ni ka jantaꞌu jnuꞌun sɨkɨ nasa taꞌu Yandios jniñu, vasu tu ka ndiso ni ɨɨn jniñu nanu Juan, ko kuni ga yɨvɨ un jniñu ñaꞌnu ga ja saꞌa ya ansu maa da ―ni kachi Jesús. I Juan ni kuu chaa kaꞌan nuu tutu Yandios nuu kachi siaꞌan:Na taji ri tajnu ri ja na koxnuu da jaa da.Ti na satuꞌva da yɨvɨ naa i sa kiꞌin ra. Ni kachi Yandios, kachi tutu. M~¿Ti ndoo ni ka jandeꞌe ra nusa? ¿Xi ka jani ini ra ja maa da kuu profeta ja kaꞌan jnuꞌun Yandios nu? Ti jandaa ndixia kuu ja chaa un, kuu da ɨɨn profeta ja kaꞌan da jnuꞌun Yandios. B}}Ti nu ni ka jandeꞌe ra yukan, ¿xi ni ka jini ra ja ñuꞌun da saꞌma vaꞌa nu? Va tuu, chi na kachi ri ja yɨvɨ ka ñuꞌun saꞌma fino kanchuku da ini veꞌe chaa ka kuu rey. -|SNu ni ka yaꞌa chaa ni taji Juan un kuankoyo da, ti ni kejaꞌa Jesús kaꞌan ya jiin yɨvɨ un sɨkɨ naa chaa kuu Juan, ti ni jikajnuꞌun ya: ―Na ni ka jandeꞌe ra undi nuu ñuꞌun teꞌe un, ¿Ndoo ka ndoꞌo ini ra ja saꞌa chaa un? Ti tu ni ka jini ra ɨɨn chaa nanu ɨɨn yoko icha ja kanda saꞌa tachi un, ti chaa un tu ni sama nuu nuu da jnuꞌun kaꞌan da, chi ɨɨn ni jnuꞌun ni kaꞌan da. {)Ti kachi jiin da ja kandichi Yandios jiin yɨvɨ, ti tu yuꞌu i kundikun i ruꞌu vasu na kondoꞌo koo nene i ja sɨkɨ ruꞌu ―kachi ya. ~zuTi ni kachi Jesús jiin chaa ni taji Juan: ―Kuankoyo naa ra ti kani jnuꞌun nuu Juan naa ra sɨkɨ taka ja ni ka jini ra jiin taka jnuꞌun ni ka jinisoꞌo ra jaꞌa naa ra. Kachi nuu da ja yɨvɨ kuaa un ka ndundijin nduchi i, jiin yɨvɨ tɨkuku un ja ka jika i, jiin suni ka ndundoo chaa ka jnaꞌan kueꞌe ndɨꞌyɨ teꞌyu un, jiin yɨvɨ soꞌo un ka ndundijin soꞌo i jiin ja ka nandoto ndɨyɨ un naa i, jiin ja kuu nuu yɨvɨ ndaꞌu kaꞌan ri jnuꞌun Yandios ja nasa nanitaꞌu i. Uy#Ti hora ni jakoyo chaa un, ni kuu ja saꞌa Jesús jniñu ñaꞌnu kenchaa ya taka nuu kueꞌe ka jnaꞌan yɨvɨ un, ti keniꞌin ya tachi xaan, jiin ja ka ndundijin nduchi tɨjnɨ yɨvɨ kuaa un. xwNi jakoyo chaa un nuu kande Jesús, ti ni ka jikajnuꞌun da ya: ―Juan, chaa skuanducha un, ni taji da saña naa na nava na kajnuꞌun na ja nu maa ni kuu Cristo ja ni chisojnuꞌun Yandios ja kii un. ¿Xi kundatu yo ɨnga? ―ni ka kachi da. 'wGTi ni taji da uu ndajaꞌa da un ja na kinkoyo da nuu kande Jesús, ja na kajnuꞌun da ya nu maa ya kuu Cristo ja kii un, xi kundatu da ɨnga, ni kachi da. wvgYukan ti chaa ni ka kuu ndajaꞌa Juan, ni ka jani da jnuꞌun nuu da sɨkɨ taka jniñu saꞌa Jesús. 1u[Yukan ti ni jichanuu jnuꞌun jniñu ni saꞌa Jesús nɨ ñuu Judea jiin taka ga ñuu kaꞌiin yajni un. Chaa ni taji Juan, chaa ni skuanducha (Mt. 11.2‑19) t5Nu ni ka jini yɨvɨ un, ti ni ka yuꞌu xaan i, ti ni ka kejaꞌa ka nakanajaa i Yandios siaꞌan: ―Ni kenda ɨɨn profeta kuñaꞌnu nuu kanchuku yo naa yo vijna ―ni ka kachi i. Suni ni ka kachi i siaꞌan: ―Ni chaa Yandios ja vee chindee ya ñuu ya ―kachi i naa i. s Yukan ti ni ndoko chaa lulu ja ja ni jiꞌi un, ti ni kejaꞌa da kaꞌan da, ti ni nakuaꞌa Jesús maa da nuu nana da. Ur#Yukan ti ni tuꞌva Jesús, ti ni keꞌe ya jajnu ndɨyɨ un, ti ni ka jankuñɨ chaa ka ndiso jajnu un, ti ni kachi ya jiin ndɨyɨ un: ―Chaa lulu, na kachi ri jiin ra: ¡Ndokoo! ―ni kachi ya. q  Nu ni jini Jesús nuu ñaꞌan un, ti ni kundaꞌu ini ya maa ña, ti ni kachi ya jiin ña: ―Koto ndeꞌe ra ―ni kachi ya. ;po Ti nu kuan kuyajni ya ñuu un, ti ni jini ya kuankoyo yɨvɨ kuan chunduji i ɨɨn ndɨyɨ, ti maa ɨɨn ni ndɨyɨ yukan ni kuu seꞌe yɨɨ ɨɨn ñaꞌan ni kendo maa ɨɨn. o} Nu ni yaꞌa un, ti kuaꞌan Jesús ɨɨn ñuu nani Naín. Suni kuankoyo ndajaꞌa ya jiin kuaꞌa xaan ga yɨvɨ. 3n_ Nu ni ka najakoyo chaa ni taji da un veꞌe, ti ni ka jini da ja, ja ni nduvaꞌa chaa kuꞌu un. Ni naxndoto Jesús seꞌe yɨɨ ɨɨn ñaꞌan ni kendo maa ɨɨn )mK Nu ni jinisoꞌo Jesús jnuꞌun un, so ni naa ini ya. Ti ni ndeokoto ya nuu yɨvɨ kuaꞌa kuankoyo jiin ya un, ti ni kachi ya: ―Jandaa na kachi ri nuu ra naa ra ja nɨ tuꞌu ñuu Israel tu iyo ni ɨɨn yɨvɨ kandixia da ruꞌu nanu ni kandixia chaa jaꞌa ―ni kachi Jesús. 6leChi saña suni iyo ɨɨn chaa kuñaꞌnu taꞌu jniñu nuu na, ti suni maa na ñavaꞌa na soldado na. Ti kachi na jiin ɨɨn da “kuaꞌan”, ti kiꞌin da. Ti kachi na jiin ɨnga “ñaꞌan jaꞌa”, ti kii da. Ti taꞌu na jniñu nuu muzu ja na saꞌa i jniñu un, ti saꞌa i ―ni kachi da. kJa yukan kuu ja tu ni kuni na ja jaa maa na ja nanduku na niꞌin. Chi so kuni na ja na taꞌu ni jniñu ti na nduvaꞌa muzu na. 'jGYukan na ti kuaꞌan Jesús jiin da naa da. Ko nu kuan kuyajni ya veꞌe capitán un, ti chaa un ni taji da uu amigo da ja na kachi da nuu Jesús siaꞌan: ―Jitoꞌyo, kuñaꞌnu ga ni ja kuu saña, ti tu ɨɨn nuu na jiin ni. Ja yukan kuu ja tu kuni na ja kɨvɨ ni veꞌe na. xiichi mani da jiin yɨvɨ ñuu na. Ti maa da ni taꞌu jniñu ja ni kuu veñuꞌun na naa na ―ni ka kachi da. h+Ni ka tuꞌva da nuu Jesús, ti ni ka kandaꞌu xaan tonto da siaꞌan: ―Kuni capitán un ja na chindee ni da, ti vaꞌa ga ja na saꞌa ni, ;goTi nu ni jinisoꞌo da jnuꞌun Jesús, ti ni taji da uu chaa ka kuñaꞌnu Israel, ja na kiꞌin kandaꞌu da jiin Jesús, ja na kin saꞌa ya tajna chaa junukuachi nuu da un. f{Ti yukan kande ɨɨn chaa kuu capitán, ja kuu chaa yɨndaꞌa ɨɨn ciento soldado, ja ka yɨꞌɨ i jiin ejército ñuu Roma. Ñavaꞌa da ɨɨn muzu junukuachi nuu da, ti kundaꞌu xaan ini da chaa un. Ni kiꞌin kueꞌe maa da ja kuni kuu da. ^e 7Nu ni ndɨꞌɨ ni kaꞌan Jesús nuu yɨvɨ un, ti kuaꞌan ya ichi ñuu Capernaum. ndU1Ti yɨvɨ ka chunsoꞌo jnuꞌun kaꞌan ri, ti tu ka jandatu i, yɨvɨ un kuu i nanu ɨɨn chaa ni saꞌa veꞌe da, ko tu ni skee kunu da yuu ja kundiso nama veꞌe un. Ti ñuu ni jaꞌa ɨɨn sau xaan ti ni ndaa nducha, ti ni nduva veꞌe un kuaꞌan, ti ni naa ii ―ni kachi Jesús. Saꞌa Jesús tajna ɨɨn muzu capitán romano (Mt. 8.5‑13)}cs0Yɨvɨ un kuu i nanu ɨɨn chaa ni saꞌa ɨɨn veꞌe. Kunuu teyɨɨ ni skee da yuu ndiso nama veꞌe un. Yukan ni kii ɨɨn sau xaan, ti ni ndaa nducha ja kuni xnaa veꞌe un, ko tu ni kanda veꞌe un, chi kutu xaan ni kee jaꞌa veꞌe un. ~bu/Ko vijna na xnaꞌan ri nasa kuu yɨvɨ vekoyo nuu ri, ja chunsoꞌo jnuꞌun kaꞌan ri, ti jandatu i jnuꞌun ri. jaM.Yukan ti ni kachi Jesús nuu yɨvɨ kuaꞌa ni ka ndututu un: ―Nde kuaꞌa ra kachi jiin ri naa ra: “Niꞌin kuu jitoꞌo na, ti saña kuu seꞌe ni.” Vasu ka kaꞌan ra siaꞌan, ko tu ka jandatu ra jnuꞌun ri. q`[-Siaꞌan kuu chaa vaꞌa, chi ndoꞌo ini da mani jniñu vaꞌa. Ti chaa ndevaꞌa un, mani jniñu kueꞌe ndoꞌo ini da. Ti yuꞌu da, chi kaꞌan nava ndoꞌo ini da ―kachi ya. Xndaku Jesús sɨkɨ uu veꞌe (Mt. 7.24‑27) ?_w,Chi nakuni yo nau nuu taka yujnu kuu nu jini yo naa ndeꞌe kuaꞌa. Suni tu kuniꞌin yo tɨchɨ vixi xini nuꞌiñu xaan, xi kuniꞌin yo ndeꞌe tɨkaꞌya xini ɨɨn nuꞌiñu. ]^3+Siin Jesús xndaku ya nuu yɨvɨ un, ti ni kachi ya: ―Saꞌa yo nanu. Ja ka jini ra ja tu iyo ni ɨɨn yujnu vaꞌa ja kuaꞌa ndeꞌe kueꞌe, ni tu iyo ni ɨɨn yujnu kueꞌe ja kuaꞌa ndeꞌe vaꞌa. 0]Y*¿Xi vatuni ja kaꞌan ndoo ra sɨkɨ ñanijnaꞌan ra, ja kaꞌan vixi ra sɨkɨ da xino? Ndeꞌe naa kaa jniñu saꞌa ra, ti xaan yuji ra jiin kuachi un. Ko na kachi ri ja yɨvɨ ñaa xini kuu ra, ja tu jini ra ja xnakan ndeꞌe vaꞌa ra nasa kancha ra jiin kuachi ra, ti sa kuu kotonchaa ra kuachi lulu saꞌa ñanijnaꞌan ra ―kachi Jesús. Jiin ndeꞌe un ti nakuni yo naa yujnu kuu (Mt. 7.16‑20; 12.33‑35) F\)¡Suni na kajnuꞌun ri nuu ra! ¿Xi vatuni ja kaꞌan ndoo ra ja kuu ichi ini ra ndeꞌe ra ñanijnaꞌan ra, nu iyo ɨɨn kuachi i, vasu jakuu ga kaa tu maa ra jiin kuachi ra xino? [(Yukan kuu ja kuu maa ra naa ra, nu ka kuu ra maestro ja xnaꞌan jnuꞌun Yandios nuu ɨnga yɨvɨ. Tu iyo ni ɨɨn ndajaꞌa ja ndu ɨɨn nuu jiin maestro da, chi xnakan na kutuꞌva da taka ja xnaꞌan maestro un. Yukan na ti sa ndu ɨɨn nuu da jiin maestro da. wZg'Suni ni xnaꞌan Jesús ɨnga jnuꞌun nuu yɨvɨ un, ti ni kachi ya: ―Na kajnuꞌun ri nuu ra naa ra. ¿Xi kuu koxnuu ɨɨn chaa kuaa nuu ɨnga chaa kuaa ja nduku da ichi kiꞌin da nu? ¿Xi ansu ndɨnduu da nukoyo ɨɨn yau nu? KY&Ti ansu nɨnɨ ja na kuankaꞌnu ini ra nuu ñanijnaꞌan ra, chi suni kuaꞌa savaꞌni ga ja nandɨꞌɨ da, ti maa Yandios na nakuaꞌa ya viꞌi ga nuu ra. Ti chikuaꞌa vaꞌa ya nuu ra nanu ni chikuaꞌa maa ra nuu ñanijnaꞌan ra undi na chitu ndɨɨ bolsa ra. Siaꞌan saꞌa ra, chi nu jiin kuꞌva un chikuaꞌa ra nava nandɨꞌɨ ñanijnaꞌan ra, ti suni siaꞌan na nachikuaꞌa Yandios nava nandɨꞌɨ tu roꞌo ―ni kachi Jesús. yXk%Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Koto kuu ichi ini ra nuu yɨvɨ ja kaꞌan ndoo ra. Chi nu siaꞌan na saꞌa ra, ti kankuachi Yandios sɨkɨ ra, ja suni siaꞌan kaa tu maa ra. Koto kankuachi ra jaꞌa yɨvɨ. Chi nu siaꞌan kaꞌan ra ti kankuachi Yandios sɨkɨ ra. Koto ma kachi ra ja ni jnaꞌnu ndatu ñanijnaꞌan ra. Chi nu siaꞌan na kaꞌan ra, ti kachi Yandios ja ni jnaꞌnu ndatu maa ra. Kuankaꞌnu ini nuu ñanijnaꞌan ra nava na kuankaꞌnu ini Yandios nuu ra. *WM$Ja yukan kuu ja na kava ndaꞌu ini ra naa ra, siaꞌan nanu ñundaꞌu ini Tata ra Yandios ―ni kachi Jesús. Koto kuu ichi ini yo nuu yɨvɨ (Mt. 7.1‑5) 6Ve#Ko maa ra naa ra, kaꞌan vaꞌa jiin yɨvɨ ka jito uꞌu roꞌo, ti chindee yɨvɨ un. Kuaꞌa nuu nuu da, ti tu kuñukuu ini ra ja kakan ra yaꞌu nuu da. Chi nu siaꞌan saꞌa ra, ti iyo kuaꞌa taꞌu ra nuu Yandios, chi siaꞌan jaꞌa ra jandaa ja ka yɨꞌɨ ra jiin Yandios, ya kancha andɨvɨ. Chi maa ya vaꞌa ini ya jiin taka ni yɨvɨ, vasu ɨɨn yɨvɨ ja tu jini nakuantaꞌu nuu ya jiin yɨvɨ ndevaꞌa xaan. NU"Ti nu kuaꞌa ra nɨnɨ nuu yɨvɨ jini ra ja kuu chunaa i nuu ra, ¿nau taꞌu ra iyo nusa? Chi undi chaa ka saꞌa ndevaꞌa, suni ka jaꞌa nuu nuu jnaꞌan da, chi jini da ja chunaa i nuu da. T%!Ti nu nɨnɨ nuu yɨvɨ chindee roꞌo ni yukan chindee ra, ¿nau taꞌu ra iyo nusa? Chi undi chaa ka saꞌa ndevaꞌa ka saꞌa siaꞌan. S! Chi nu nɨnɨ yɨvɨ mani ra jiin kaꞌan vaꞌa ra, ¿Nau taꞌu ra iyo nusa? Chi undi chaa ka saꞌa ndevaꞌa ka saꞌa siaꞌan. R Nu kuni ra ja na kaꞌan yɨñuꞌun yɨvɨ jiin ra, ti kava yɨñuꞌun tu maa ra nava na kaꞌan yɨñuꞌun yɨvɨ jiin ra. QKuaꞌa nuu nuu yɨvɨ jikanuu nuu ra, ti nu ɨɨn yɨvɨ jisonchaa i ja ñavaꞌa ra, kuaꞌa ra kiꞌin, ti koto ma nandakan ga ra. P)Koto kinjnaꞌan ra jiin yɨvɨ kani roꞌo, chi suꞌva nu ni kani ɨɨn nuu ra, ti kuaꞌa ɨnga nuu ra na kani tuku i. Nu ɨɨn yɨvɨ kuni kuisonchaa i saꞌma ra, sia na kiꞌin yɨvɨ un jiin, ti suni koto kinyɨɨ ra camisa ra, kuaꞌa na kiꞌin yɨvɨ un jiin. O1Kaꞌan vaꞌa jiin yɨvɨ jikantaꞌu jaꞌa ra ja na jnaꞌan ra ɨɨn nundoꞌo. Kakantaꞌu nuu Yandios ja kuu yɨvɨ ka chakuachi sɨkɨ ra. ~NuSiin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Ko roꞌo naa ra kunsoꞌo jnuꞌun na kaꞌan ri. Kundaꞌu ini ti kaꞌan vaꞌa ra jiin yɨvɨ jito uꞌu roꞌo. Saꞌa ja vaꞌa ja kuu yɨvɨ ka saꞌa ndevaꞌa nuu ka kuɨtɨ ini i nuu ra. ;MoNa ndaꞌu ra naa ra, chi kuajnuꞌun yɨvɨ roꞌo, chi siaꞌan ni ka jajnuꞌun i chaa ni ka xndoñaꞌan ja ka kuu da profeta, chaa ni ka kaꞌan jnuꞌun Yandios vasu tu ni kuu da, chi mani chaa ni ka xndoñaꞌan ni ka kuu da ―ni kachi ya. Jnuꞌun kanuu ga ja na siuku yo (Mt. 5.38‑48; 7.12) >LuNa ndaꞌu roꞌo naa ra ja ka iyo ndendajnu ra vijna, ko jaa kɨvɨ ja kuu ra soko. Na ndaꞌu ra naa ra, vijna chi ka jaku ra, ko jaa kɨvɨ ja ndukuiꞌya ini ra ti ndeꞌe ra. WK'Ko na ndaꞌu ga taka roꞌo chaa riku, chi vijna ni ga ka iyo sɨɨ ini ra. pJYKo kɨvɨ un ti ndusɨɨ ini ra, chi kusɨɨ xaan ini ra, chi kaꞌnu xaan koo taꞌu ra nuu andɨvɨ, chi suni siaꞌan ni ka saꞌa ndevaꞌa jnaꞌan da jiin chaa ni ka kuu profeta, ni ka kaꞌan jnuꞌun Yandios na janaꞌan. sI_Kandichi Yandios jiin ra naa ra, chi koto uꞌu yɨvɨ roꞌo ti keniꞌin i roꞌo ichi fuera, kaꞌan ndevaꞌa i nuu ra, ti skexiko i roꞌo naa ra nanu ja ka kuu ra yɨvɨ ndevaꞌa ja sɨkɨ ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ. jHMKandichi Yandios jiin roꞌo ja ka jiꞌi soko vijna naa ra, chi jaa kɨvɨ ja kee ndendajnu ra naa ra. Kandichi Yandios jiin roꞌo ja vijna ka iyo ra jnukuiꞌya ini, chi ɨnga kɨvɨ ti kusɨɨ ini ra, ti kuaku ra na ra. KGYukan na ti ni ndeꞌe vaꞌa Jesús nuu ndajaꞌa ya ti ni kachi ya: ―Na kachi ri ja kandichi Yandios jiin roꞌo yɨvɨ ndaꞌu, chi jandaa kuu ja kɨvɨ ra ñuu nuu taꞌu ya jniñu. .FUTi tendɨꞌɨ yɨvɨ un ka kuni kueꞌe i saꞌma Jesús, chi jiin jniñu ndiso ya un saꞌa ya tajna tendɨꞌɨ yɨvɨ. Yɨvɨ kundātū jiin yɨvɨ koo ndoꞌo AE}Ti yɨvɨ ka ndoꞌo tachi xaan suni ni ka nduvaꞌa i. RDYukan na ti ni nūū Jesús xini yuku un jiin ndajaꞌa ya, ti ni jakuɨñɨ ya ɨɨn nduꞌva. Ti kuaꞌa xaan yɨvɨ ndañuu Judea, yɨvɨ ñuu Jerusalén jiin yɨvɨ vekoyo ichi yuꞌu mar Tiro jiin Sidón, ni ka kututu un ja ve kunsoꞌo jnuꞌun xnaꞌan Jesús, jiin suni ja na nduvaꞌa i jiin kueꞌe ka ndoꞌo i. QCJudas, seꞌe yɨɨ Jacobo; jiin ɨnga Judas, ɨɨn chaa ñuu Cariote ja kuee ga ti ni nakuaꞌa da Jesús nuu yɨvɨ jito uꞌu da. Xnaꞌan ya jnuꞌun Yandios nuu yɨvɨ kuaꞌa (Mt. 4.23‑25) jBMMateo jiin Tomás; Jacobo, seꞌe yɨɨ Alfeo; Simón, chaa ni yɨꞌɨ jiin partido cananista; AwTi chaa un ka kuu Simón ja ni skonani ya da Pedro, jiin ñani da Andrés; Jacobo jiin Juan; Felipe jiin Bartolomé; @@y Nu ni kundijin ɨnga kɨvɨ ti ni kana ya chaa ka skuaꞌa jiin ya, ti ni nakaji ya ndɨ uxi uu da, ja ni skonani ya da apóstol, chi kundiso jniñu da ja na kaꞌan da jnuꞌun ya. ? Ni kuu jaku kɨvɨ kuaꞌan Jesús undi yuku un ja kakantaꞌu ya, ti yukan ni kendo ya nɨ niñu ni jikantaꞌu ya nuu Yandios. o>W Ko sava yɨvɨ kaꞌiin un, ni ka kuɨtɨ xaan ini ja siaꞌan ni kuu, ti ni ka kejaꞌa ka ndajnuꞌun nasa saꞌa da ndonda da sɨkɨ Jesús. Ni nakaji Jesús ndɨ uxi uu chaa kuu ndajaꞌa ya (Mt. 10.1‑4; Mr. 3.13‑19) T=! Ti ni ndeꞌe vaꞌa Jesús nuu tendɨꞌɨ yɨvɨ un, ti ni kachi ya jiin chaa kuꞌu un: ―Skaa ndaꞌa ra ―ni kachi ya. Ti chaa un ni skaa da ndaꞌa da, ti hora ni, ni nduvaꞌa ndaꞌa da. H<  Yukan na ti ni kachi Jesús jiin taka yɨvɨ un: ―Na kajnuꞌun ri ɨɨn jnuꞌun nuu ra naa ra: “¿Nau ɨɨn ja iyo vaꞌa ja saꞌa yo vijna kɨvɨ ndetatu nu? ¿Xi kuu saꞌa yo ja vaꞌa, xi vaꞌa ga saꞌa ndevaꞌa yo? ¿Kuu nama yo ɨɨn chaa kuꞌu un, xi kuaꞌa ini yo na kuū da nu”? ―ni kachi ya. d;AKo maa ya chi ja jini ya ndoo ka ndoꞌo ini da naa da, ti ni kachi ya jiin chaa ni ichi ndaꞌa un: ―Ndokuɨñɨ ti kundichi ra maꞌñu jaꞌa―ni kachi ya. Ni ndokuɨñɨ chaa un ti ni jakuɨñɨ da maꞌñu un. ::mTi chaa ka xnaꞌan ley jiin chaa fariseo, ka jito yuꞌu da Jesús ja nu saꞌa ya tajna chaa un nuu kɨvɨ ndetatu un, ti siaꞌan niꞌin da ichi ja kankuachi da jaꞌa ya. *9MTi ɨnga kɨvɨ ndetatu, ni kɨvɨ Jesús ini veñuꞌun Israel, ti ni xnaꞌan ya nuu yɨvɨ naa i. Ti yukan kande ɨɨn chaa ni ichi ndaꞌa kuaꞌa da. h8ISuni ni kachi ya jiin da: ―Ti ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, kuñaꞌnu ga ri ti taꞌu ri jniñu nuu kɨvɨ ndetatu jaꞌa―kachi ya. Ni nduvaꞌa ɨɨn chaa ni ichi ndaꞌa (Mt. 12.9‑14; Mr. 3.1‑6) 75Ja ni kɨvɨ da ini veꞌe ii Yandios, ti ni kiꞌin da staa stila ii ja ni soko sutu nuu Yandios, ti ni yee da. Ti suni ni jaꞌa da nuu yɨvɨ kanchuku jiin da, ja tu kaꞌan nuu ley ja tu kuu kaji ɨnga yɨvɨ, chi maa ni maa sutu kuu ja yaji staa stila un ―ni kachi ya. 26]Ti ni kachi Jesús jiin da: ―¿Xi tu ni ka kaꞌu kuɨtɨ ra tutu nasa ni saꞌa David na ɨɨn jinu ja ni jiꞌi da soko jiin taka chaa ni kanchuku jiin da nu? 5)Yukan ti sava chaa fariseo ni ka jikajnuꞌun da ya: ―¿Ndoo ka saꞌa ra jniñu ja tu kusaꞌa yo ɨɨn kɨvɨ ndetatu? ―ni ka kachi da. 14 ]Ɨɨn kɨvɨ ndetatu ni yaꞌa Jesús jiin ndajaꞌa ya nuu kaa triu. Ti ndajaꞌa ya kuankoyo da ka kenchaa da yoko triu un, ka kɨɨn da ini ndaꞌa da ti ka yee da. w3g'Ti ni ɨɨn ja ja ni jiꞌi vino ava ti koꞌo tuku vino jaa, chi vanuxia ka kaꞌan yɨvɨ ja nɨnɨ vaꞌa ga vino ni kuu ava ―kachi ya. Jniñu ni ka saꞌa ndajaꞌa Jesús ɨɨn kɨvɨ ndetatu (Mt. 12.1‑8; Mr. 2.23‑28)h2I&Ja yukan kuu ja na chuꞌun yo vino jaa chii ñɨɨ jaa, chi siaꞌan ti ni ɨɨn tu xnaa yo. 1'%Ni tu kuu chuꞌun yo vino jaa chii ɨɨn ñɨɨ tuꞌu. Chi nu siaꞌan na kuu ti xnaa yo ndɨnduu. Chi vino jaa un ndata ñɨɨ tuꞌu un. l0Q$Ti ni kachi ya jaꞌa nuu da: ―Ni ɨɨn yɨvɨ tu kaꞌncha i ɨɨn pedasu saꞌma jaa ti nachaa i nuu ɨɨn saꞌma tuꞌu. Chi nu siaꞌan na saꞌa i, ti stɨvɨ i saꞌma jaa un, chi tu kejnaꞌan ja jaa jiin ja tuꞌu. u/c#Ko jaa ɨɨn kɨvɨ ja kuxio novio nuu i. Yukan na ti sa na koo ndicha ini i. Suni nu kancha ri, tu kuu koo ndicha ini chaa ka skuaꞌa jiin ri. Ko jaa ɨɨn kɨvɨ nu na kujiyo ri, yukan na sa na koo ndicha ini da naa da ―kachi ya. ."Ti ni kachi ya jiin da: ―¿Xi kuu koo ndicha ini yɨvɨ kaꞌiin ɨɨn viko nandaꞌa nu nɨ kancha novio un jiin yɨ nu? -!Yukan na ti ni ka jikajnuꞌun da nuu Jesús: ―¿Ndoo chaa ka skuaꞌa jiin Juan jiin chaa ka skuaꞌa jiin chaa fariseo, nɨnɨ ka iyo ndicha ini da, ti tɨjnɨ jinu ka jikantaꞌu da, ti ndajaꞌa ni nɨnɨ ka yee da, ti ka jiꞌi da? ―ni ka kachi da. i,K Ja yukan kuu ja ruꞌu tu vaji ri ja kaꞌan ri jnuꞌun Yandios nuu yɨvɨ ka ndoꞌo ini ja iyo ndoo jiin kuachi. Chi suꞌva ni nchaa ri ja kaꞌan ri jnuꞌun Yandios nuu yɨvɨ ka nakuni nuu kuachi i nava nakani ini i nuu Yandios ―kachi Jesús. Ka jikajnuꞌun da nuu Jesús sɨkɨ jnuꞌun ja koo ndicha ini (Mt. 9.14‑17; Mr. 2.18‑22) +Ti ni kachi Jesús: ―Yɨvɨ iyo vaꞌa ndendajnu, tu ka nandɨꞌɨ i médico, chi yɨvɨ kuꞌu kuu ja ka nandɨꞌɨ tajna un. *Ko chaa fariseo jiin chaa ka xnaꞌan ley Moisés, ni ka kejaꞌa ka kaꞌan nchaa da sɨkɨ ndajaꞌa Jesús, ti ni ka kachi da: ―¿Ndoo ka yee ra ka jiꞌi ra jiin chaa ka kinyaꞌu nuu puestu un, jiin taka chaa tu ka siuku ley Israel? ―ni ka kachi da. Z)-Yukan na ti ni nasaꞌa da ɨɨn viko kaꞌnu veꞌe da ja kusɨɨ ini da jiin Jesús, ti yukan ni kaꞌiin kuaꞌa chaa ka kinyaꞌu nuu puestu jiin uu ga yɨvɨ ni kunchuku jiin da naa da nuu mesa un. p(YTi ni ndokuɨñɨ Leví, ni xndoo ndɨkuɨtɨ da ja ñavaꞌa da un, ti kuaꞌan da jiin Jesús. n'UYukan na ti ni kee Jesús ti kuaꞌan ya, ti ni jini ya nuu ɨɨn chaa kinyaꞌu puesto ja nani Leví, nukoo da nuu kinyaꞌu puestu un, ti ni kachi ya jiin da: ―Ñaꞌan na choꞌo, ti kundikun ra ruꞌu ―ni kachi ya. &Ti tendɨꞌɨ yɨvɨ un so ni ka naa ini i ja siaꞌan ni saꞌa ya. Ti ni ka kanajaa i Yandios, ti ni ka kaꞌan i: ―Vijna ndixia ti ni ka jini yo ɨɨn jniñu ñaꞌnu xaan ―kachi naa. Ni kana Jesús xini Leví (Mt. 9.9‑13; Mr. 2.13‑17) Y%+Ti hora ni, ni ndoko chaa tɨkuku un maꞌñu yɨvɨ kuaꞌa un, ni nakiꞌin da yúú nu ni katuu da nuu un, ti kuanoꞌon da veꞌe da. Ti ni nakanajaa da Yandios ja ni nduvaꞌa da ni saꞌa Jesús. 8$iChi na kachi ri ja kuu ri maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, ti ndiso jniñi ri ja kuan kaꞌnu ini ri nuu kuachi yɨvɨ naa i. Vijna ti na stuu ri ɨɨn jniñu saꞌa ri jaꞌa ―kachi Jesús. Yukan na ti ni kachi ya jiin chaa tɨkuku un: ―Ndoko, nastuu yúú ra, ti kuanoꞌon veꞌe ra ―ni kachi ya. u#cKo Jesús ja ni jini ya ndoo ka ndoꞌo ini da, ti ni kachi ya: ―¿Ndoo ka ndoꞌo ini ra siaꞌan? \"1Yukan na ti chaa ka xnaꞌan ley un jiin chaa fariseo un ni kejaꞌa ka ndoꞌo ini da: ―¿Nau kuu chaa jaꞌa ja ndoꞌo ini da ja kuu da Yandios, ti siaꞌan kaꞌan kaꞌan ndevaꞌa da sɨkɨ Yandios jiin jnuꞌun un nusa? Ti tu ni ɨɨn ja kuankaꞌnu ini nuu kuachi yo, chi vajnuꞌun ni maa Yandios ―ni ka ndoꞌo ini da. O!Nu ni jini Jesús ja ni ini da ka kandixia da ja kuu saꞌa ya tajna chaa kuꞌu un, ti ni kachi ya jiin chaa kuꞌu un: ―Ndaꞌu seꞌe ri, ja ni jankaꞌnu ini ri nuu kuachi ra ―ni kachi ya. m SKo tu ni kuu kɨvɨ da naa da, chi kuaꞌa xaan yɨvɨ kaꞌiin un. Yukan na ti ni ka kaa da xini veꞌe, ti ni ka xndonda da teja un, ti ni ka sino da chaa kuꞌu un jiin yúú da maꞌñu yɨvɨ kuaꞌa un nuu kancha Jesús. #?Yukan ti ni ka jakoyo jaku chaa ka yɨndaꞌa ɨɨn chaa tɨkuku nuu ɨɨn yúú, ti ka kuni skɨvɨ da chaa un ini veꞌe, ti skatu da chaa nuu Jesús. MTi ɨɨn kɨvɨ kande Jesús xnaꞌan ya nuu yɨvɨ naa i, ti ichi chukan kanchuku sava chaa fariseo jiin chaa ka xnaꞌan ley Moisés ja vekoyo da taka ñuu Galilea, jiin ñuu Judea, jiin ñuu Jerusalén. Ti ka ndeꞌe da jniñu saꞌa Jesús, ja jiin jniñu ñaꞌnu maa Yandios saꞌa ya tajna yɨvɨ kuꞌu naa i. 9kKo tɨjnɨ jinu kee sɨɨn maa ya kuaꞌan ya nuu tukaa yɨvɨ, ti yukan jikantaꞌu ya nuu Yandios. Ni saꞌa Jesús tajna ɨɨn chaa tɨkuku (Mt. 9.1‑8; Mr. 2.1‑12) 'Ti jnuꞌun Jesús, viꞌi ga ni jichanuu kuaꞌan ja sɨkɨ ɨɨn jniñu ñaꞌnu ni saꞌa ya yukan. Ti ja yukan kuu ja kuaꞌa xaan ga yɨvɨ ka kututu ja ka kuni kunsoꞌo i jnuꞌun kaꞌan ya, jiin ja na saꞌa ya tajna maa i, nuu taka kueꞌe ka ndoꞌo i. "=Yukan ti ni xndaku niꞌin ya nuu da ja tu kani kuɨtɨ da jnuꞌun nuu ni ɨɨn yɨvɨ. Ko ni kachi ya: ―Kuaꞌan ti kiꞌin ra nuu sutu kuñaꞌnu un, na ndeꞌe da roꞌo ja, ja ni nduvaꞌa ra. Ti kundaꞌa ja soko ra nuu Yandios sɨkɨ ja, ja ni ndundoo ra nava taꞌu ley Moisés jniñu. Ti na soko sutu un nuu Yandios, nava na kuni yɨvɨ ja, ja ni kenchaa ndɨꞌyɨ un roꞌo ―ni kachi ya. C Yukan ti Jesús ni kueꞌe ya maa da jiin ndaꞌa ya, ti ni kachi ya: ―Kuni ri, na ndundoo ra vijna ―ni kachi ya. Ti nu ni kaꞌan ya siaꞌan, ni nduvaꞌa ni chaa kuꞌu un. R Ti ni kuu ja kande Jesús ɨɨn ñuu un, ti ni jaa ɨɨn chaa kuꞌu kueꞌe ndɨꞌyɨ teꞌyu. Ti nu ni jini da nuu Jesús, ti ni jankunjitɨ da nuu ya, ti ni sino da nuu da undi nuu ñuꞌun, ti ni kandaꞌu da jiin Jesús: ―Jitoꞌyo, nu kuni ni, ti kuu sandoo ni saña jiin kueꞌe jnaꞌan na jaꞌa―ni kachi da. }s Yukan na ti nu ni ka tava da barco un nuu ñuꞌun ichi, ti ni ka xndoo ndɨꞌɨ kuɨtɨ da ndajniñu un, ti kuankoyo da jiin Jesús. Ni saꞌa Jesús tajna ɨɨn chaa jnaꞌan kueꞌe ndɨꞌyɨ teꞌyu (Mt. 8.1‑4; Mr. 1.40‑45) zm Suni Jacobo jiin Juan, seꞌe yɨɨ Zebedeo, ja suni kaꞌiin da jiin Simón yukan. Suni so ni ka saꞌu ini da. Ko ni kachi Jesús jiin Simón: ―Koto ma xndɨꞌɨ ini ra, chi undi vijna ti tukaa ga jnɨɨ ra chāká, chi ruꞌu na xnaꞌan ri nuu ra nasa nastutu ra yɨvɨ, ti xnaꞌan ra yɨvɨ un maa jnuꞌun Yandios ja na kandixia i ruꞌu ―ni kachi Jesús.   Chi Simón jiin uu ga chaa kaꞌiin jiin da un, so ni ka saꞌu ini da ja ni ka niꞌin kuaꞌa da chāká ni saꞌa ya. <qNu ni jini Simón Pedro ja siaꞌan ni kuu, ni jakunjitɨ da nuu Jesús, ti ni kachi da: ―Vaꞌa ga kuxio ni nuu na Jitoꞌyo, chi kuu na ɨɨn chaa nchakuachi ―ni kachi da. _7Ti ni ka saꞌa da seña nuu uu ga chaa kaꞌiin nuu ɨnga barco da, ja na kin chindee da maa da. Ni ka chindee jnaꞌan da ti ni ka skutu da chāká nuu ndɨnduu barco un, ja kuni kekaꞌnu ni ga chii nducha un.  Ko nu ni ka saꞌa da nava ni kachi Jesús, ti ni ka niꞌin da kuaꞌa xaan chákā ja ni kejaꞌa teꞌnde ñunu da un. @yTi ni kachi Simón: ―Maestro, nɨ niñu ni ka sajniñu na, ko ni ɨɨn chāká tu ni ka niꞌin na. Ko ja kachi maa ni kuu, ti na skuita kaꞌnu na ñunu na nusa ―kachi da. pYNu ni ndɨꞌɨ ni xndaku ya nuu yɨvɨ un, ti ni kachi ya jiin Simón: ―Kuaꞌan jiin barco jaꞌa undi nuu kunú ga nducha un, ti skuita kaꞌnu ra ñunu ra naa ra chii nducha un, ti niꞌin kuaꞌa ra chāká ―ni kachi ya. wgTi ni kɨvɨ Jesús ini ɨɨn barco ja xiin Simón, ti ni kaꞌan ya jiin Simón ja na skaka da ɨɨn tɨꞌlɨ barco un na kiꞌin nuu nducha un. Yukan na ti ni nukoo ya nuu barco un, ti undi nuu barco un ni xndaku ya nuu yɨvɨ naa i. Ti ni jini ya ja kaꞌiin uu barco yajni yuu lago un, chi chaa ka jnɨɨ chāká un, ni ka kee da ka nakacha da ñunu da. . WTi ɨɨn kɨvɨ kande Jesús yuꞌu lago Genesaret. Ti ni ka kututu yɨvɨ kuaꞌa xaan nuu ya ja undi ka jaxin jnaꞌan i, ja ka kuni kunsoꞌo i jnuꞌun Yandios. J  ,Ti siaꞌan ni jikonuu Jesús ni kaꞌan ya jnuꞌun Yandios nuu taka veñuꞌun Israel ka iyo ñuu Galilea un. Ja ni ka niꞌin kuaꞌa da chāká (Mt. 4.18‑22; Mr. 1.16‑20) +ko ni kachi ya jiin yɨ: ―Kanuu kuu ja kiꞌin ri uu ga ñuu un suni, ja na kaꞌan ri ti na xndaku vaꞌa ri nasa kuu kɨvɨ yɨvɨ ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu i, chi sɨkɨ yukan ni taji Yandios ruꞌu vaji ri ―ni kachi Jesús. f E*Nu ni kundijin ɨnga kɨvɨ, ti ni kee maa ɨɨn ni Jesús kuaꞌan ya ɨɨn yuꞌu ñuu un nu tukaa yɨvɨ. Ko ni ka nanduku yɨvɨ un ya naa i, ti ni ka naniꞌin i nuu kande ya. Tu ka kuni i ja kiꞌin tukuu ya, D )Ti maꞌñu tendɨꞌɨ yɨvɨ kuꞌu un, ka iyo yɨvɨ ka jnaꞌan tachi xaan, ko ni keniꞌin ya kuankoyo. Ti nu ni ka kekoyo kuaꞌan, ka kanajiin ti ka kaꞌan: ―Roꞌo kuu Seꞌe Yandios ―kachi. Ko Jesús ni nduxaan ya jiin tachi xaan un ja tukaa ni jaꞌa ya jnuꞌun ja kaꞌan, chi ja ka jini ja maa ya kuu Cristo, ja ni taji Yandios ja ndiso ya jniñu ñaꞌnu. Ni xnaꞌan Jesús jnuꞌun Yandios ñuu Galilea (Mr. 1.35‑39) t a(Nu kuan kee ndikandii, ti taka yɨvɨ ka ñavaꞌa yɨvɨ kuꞌu, ja ka jnaꞌan i tɨjnɨ nuu kueꞌe, ni ka yɨndaꞌa i yɨvɨ un nuu Jesús, ti Jesús ni chaa ya ndaꞌa ya sɨkɨ ɨɨn ɨɨn yɨvɨ un, ti ni ka nduvaꞌa i. 'Ni jankudandijin Jesús, ti ni kachi ya ja na kee kiji un, ti ni kenchaa ni kiji un kuaꞌan. Ti ni ndoko ni ña, ti ni kejaꞌa satuꞌva ña ja ni yaji ya jiin da naa da. Kuaꞌa yɨvɨ ka kuꞌu ni saꞌa ya tajna (Mt. 8.16‑17; Mr. 1.32‑34) w&Yukan na ti ni kee Jesús ini veñuꞌun un ti kuaꞌan ya ichi veꞌe Simón. Ni kɨvɨ ya veꞌe da. Ti ini veꞌe Simón kancha nana chiso da kuꞌu ña jiin kueꞌe kiji xaan. Ti ni kakandaꞌu da jiin Jesús ja na saꞌa ya tajna ña. 3%Ti jnuꞌun Jesús ni jichanuu taka nuu ñuu Galilea yukan. Ni saꞌa Jesús tajna nana chiso Simón Pedro (Mt. 8.14‑15; Mr. 1.29‑31) )$Ti so ni ka saꞌu ini yɨvɨ un ja so ka naa ini i ka ndeꞌe i, ti ka jikajnuꞌun jnaꞌan i: ―¿Naa jnuꞌun kuu jaꞌa ja siaꞌan ni kuu? Kuñaꞌnu chaa jaꞌa ja taꞌu da jniñu nuu tachi xaan un, ti ka jandatu nuu da, ti ka kekoyo kuaꞌan ―kachi i naa i. w#Ti Jesús ni nduxaan ya nuu tachi xaan un, ti ni kachi ya: ―Kasɨ yuꞌu ti xndoo chaa jaꞌa ―ni kachi ya. Yukan na ti tachi xaan un ni saꞌa ja na kuikokava chaa un nuu yɨvɨ un, ti ni kee kuaꞌan. Ti tundo ni saꞌa jiin chaa un. ]3"―Kuxio ni nuu na naa na, niꞌin Jesús, chaa ñuu Nazaret. ¿Ndoo kɨvɨ nduu ni jiin na, xi vaji ni ja xnaa ni saña nu? Ja nakuni na niꞌin, ti jini na ja maa ni kuu seꞌe ii Yandios ―ni kachi da. q[!Ti ini veñuꞌun un kande ɨɨn chaa jnaꞌan tachi xaan, ja ni kanajiin koꞌo, ti ni kachi da: 9 Ti so ka naa ini yɨvɨ un ka ñusoꞌo i jnuꞌun kaꞌan ya, chi kaꞌan ya jnuꞌun ndaa kuɨtɨ nanu kaꞌan ɨɨn chaa ndiso jniñu nuu Yandios. 9Yukan na ti kuaꞌan Jesús ñuu Capernaum, ɨɨn ndañuu Galilea. Yukan ni jaꞌa kunchaa ya ni xnaꞌan ya nuu yɨvɨ un ɨɨn kɨvɨ ndetatu. {oKo Jesús ni nayaꞌa ya maꞌñu da naa da, ti kuaꞌan ya. Ɨɨn chaa ni jnaꞌan tachi xaan (Mr. 1.21‑28) 6~eTi ni ka ndonda yɨvɨ un sɨkɨ ya ja ni ka keniꞌin da Jesús undi fuera yuꞌu ñuu un. Ti kuankoyo da jiin ya undi yuꞌu yuku un ja ka kuni skanakava da yaa kava un. }Nu ni ka jinisoꞌo yɨvɨ jnuꞌun ni kaꞌan ya, ti tendɨꞌɨ yɨvɨ kaꞌiin ini veñuꞌun un, ni ka kɨtɨ xaan ini nuu ya. .|USuni ñuu Israel ni ka iyo kuaꞌa yɨvɨ ni ka kuꞌu jiin ndɨꞌyɨ teꞌyu na ni kii profeta Eliseo, ko tu ni ka nduvaꞌa ni ɨɨn yɨvɨ ka kuꞌu un, chi maa ɨɨn ni Naamán ni nduvaꞌa, ja ni kuu da chaa ñuu Siria, ɨɨn ñuu ja tu ni yɨꞌɨ jiin ñuu Israel ―ni kachi Jesús. }{sKo Elías tu ni jaꞌan da nuu kanchuku ñaꞌan ni ka kendo ndaꞌu ñuu Israel, chi ni jaꞌan da nuu kancha ɨɨn vajnuꞌun ni ñaꞌan ni kendo maa ɨɨn ñaa nuu ñuu Sarepta, yajni ñuu Sidón, ɨɨn ñuu ja tu ni yɨꞌɨ jiin Israel. ~}||{3zymx-ww"uudtssr q pGoanncll,j+ihgfeEdXcbBaw`__^H]G[[ZYWVVyUTSRQQPTO$NMMLLJIHH!GMFUEDDJCC3BQA~@??>f=<;:8765i44Z3]2z10r/+.u-+**X(l';&&%$#"!!Q Nj*\L ` R%Scq[ Ko nu na jakoyo ra ɨɨn ñuu nuu tu kuantaꞌu yɨvɨ roꞌo naa ra, kekoyo ichi un, ti kachi naa ra: hI Saꞌa tajna yɨvɨ ka kuꞌu ka iyo yukan naa ra, ti kachi jiin i: “Jiin jniñu ñaꞌnu un ja ni ka jini ra ja, ja ni jaa kɨvɨ taꞌu Yandios jniñu, ti kuu kɨvɨ ra ndaꞌa ya na taꞌu ya jniñu nuu ra naa ra.” eC Nu ni jakoyo ra ɨɨn ñuu naa ra, ti kaji vasu ndoo na kuaꞌa yɨvɨ nuu ra naa ra. lQ Kendo veꞌe nuu kanchuku yɨvɨ vaꞌa ini, ti kaji ra koꞌo ra ndoo na kuaꞌa yɨvɨ un nuu ra naa ra, chi ɨɨn chaa saꞌa jniñu, suni iyo ichi da ja kinyaꞌu da. Ti koto kakanuu ra naa ra ja ndukunuu ra ɨnga veꞌe. H  Ti nu yukan kanchuku yɨvɨ vaꞌa ini, jiin jnuꞌun kukuee, ti na kuu ja kuu yɨvɨ un naa i. Ko nu tu vaꞌa ini yɨvɨ un, va tu kukuee kanchuku i. Kanxiaꞌu jiin i ti kuankoyo naa ra. `9 Nu ka kɨvɨ ra ɨɨn veꞌe ko xnaka kachi ra: “Na kukuee ja kuu veꞌe jaꞌa.” 7 Tu kundiso ra xuꞌun ni ñunu staa ja kuu ichi, ti tu kundaꞌa ra ndijña, ti koto jakuñɨ ra ja kanxiaꞌu konuꞌun ra jiin yɨvɨ ichi naa ra. }s Kuankoyo naa ra, ko nduku ndee ra, chi taji ri roꞌo naa ra nanu rɨɨ ja kuaꞌan tɨ nuu kaꞌiin kuɨtɨ xaan. )K ti ni kachi ya jiin da naa da: ―Jniñu Yandios kuu nanu kɨvɨ ka nastutu yo triu, chi jandaa ndixia kuu ja, ja ni kuu ja teꞌnde triu un, ko jaku ni muzu iyo ja kin sajniñu un. Siaꞌan kuu yɨvɨ jaꞌa naa i, chi ndaꞌu ka saꞌa i ja tundo xndaku nuu i, chi kumani chaa kin xndaku un. Yukan kuu ja kaꞌan ri ja kakantaꞌu nuu maa Yandios, ya xiin jniñu un, ti na chuꞌun ya muzu kin nastutu jniñu un. -  U Nu ni yaꞌa yukan na ti ni nakaji Jitoꞌyo Jesús uni xiko uxi ga yɨvɨ, ti ni taji ya ndɨ uu ndɨ uu da ka yoxnuu da kuankoyo da taka ñuu nuu kiꞌin maa ya,  / >Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Saꞌa yo nanu ja iyo yɨvɨ ni chisojnuꞌun ja na kin kunukuachi i nuu Yandios, ko tu kundee i jiin jnuꞌun ni chiso i un. Yɨvɨ un kuu nanu ɨɨn chaa kiꞌin latu da ja na kutu da itu da, ko tu kundee da xndɨꞌɨ da jniñu un. Ti yɨvɨ un tu kaxaan ja kunukuachi i nuu taꞌu Yandios jniñu ―ni kachi Jesús. Ni taji Jesús uni xiko uxi ndajaꞌa ya: m =Yukan ti ni kenda ɨnga chaa ni kachi jiin ya: ―Jitoꞌyo, kuni kiꞌin na jiin ni, ko kundatu ni na kin kanxiaꞌu na jiin yɨvɨ ni ka kendo veꞌe na ―ni kachi da. A { <Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Jini ra ja ka iyo yɨvɨ un ja kanchuku i nanu ndɨyɨ, chi tu ka chunsoꞌo i jnuꞌun Yandios. Ti sia yɨvɨ un na chunduji jnaꞌan maa i. Ko roꞌo, kin xnaꞌan ra jnuꞌun Yandios nau yɨvɨ kuu kɨvɨkoyo i ndaꞌa maa ya, ja na taꞌu ya jniñu nuu i ―ni kachi ya. ` 9 ;Yukan ti ni kachi Jesús jiin ɨnga da: ―Kundikun ruꞌu na choꞌo ―ni kachi ya. Ti ni kachi chaa un: ―Jitoꞌyo, kundatu ni na kin chunduji na tata na xnakan, sa chaa na, ti na choꞌo ―ni kachi da. zm :Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Ñukuii un chi ka iyo yau kava ka yɨꞌɨ tɨ. Ti saa un suni ka iyo taka tɨ nuu ka ndetatu tɨ. Ko ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, va sa nanu iyo nuu ndetatu tɨꞌlɨ xini ri ―ni kachi Jesús. A{ 9Nɨ kuankoyo da ichi un, ti ni kenda ɨɨn chaa ni kachi jiin Jesús: ―Jitoꞌyo, kuni kiꞌin na jiin ni vasu savaꞌa ni ga ichi na kiꞌin ni, ti kiꞌin yo ―ni kachi da.  8Chi ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, tu vaji ri ñuyɨvɨ jaꞌa ja xnaa ri yɨvɨ naa i, chi suꞌva, vaji ri vee nama ri sɨkɨ yɨvɨ naa i ―ni kachi ya. Yukan na ti kuankoyo da ɨnga ñuu tuku. Uu chaa ka kuni kiꞌin jiin Jesús (Mt. 8.19‑22)  7Yukan ti ni ndeꞌe Jesús nuu da naa da, ni nduxaan ya, ti ni kachi ya: ―Roꞌo naa ra, tu ka jini ra na jnuꞌun ka kaꞌan ra. 3_ 6Yukan ti nu ni ka jini Jacobo jiin Juan ja yɨvɨ Samaritano un, tu ni ka jantaꞌu i Jesús, ti ni ka kachi da: ―Jitoꞌyo, kuaꞌa ni jnuꞌun ti na taꞌu yo jniñu ja na jinu ñuꞌun andɨvɨ, ti na xnaa yo yɨvɨ Samaritano un, nanu ni saꞌa profeta Elías na janaꞌan―ni ka kachi da. r] 5ko yɨvɨ Samaritano un tu ni ka jantaꞌu ja kendo ya yukan, chi ni ka jini ja Jerusalén kuaꞌan ya. q[ 4Ni taji ya uu chaa ka yoxnuu, ti chaa un ni ka jaꞌan ɨɨn ndañuu Samaria ka nduku da nuu kendo ya,  3Nu kuan kuyajni kɨvɨ ja kee Jesús ñuyɨvɨ jaꞌa noꞌon ya andɨvɨ, ni chundee ini ya ti kuaꞌan ya ichi ñuu Jerusalén. fE 2Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Tu kasɨ ra ja saꞌa da, chi chaa kenchaa tachi xaan nanu saꞌa ri, suni chindee da yoꞌo naa yo, chi tu kaꞌan da sɨkɨ yo ―ni kachi ya. Ni nduxaan Jesús nuu Jacobo jiin Juan T! 1Yukan ti ni kachi Juan jiin Jesús: ―Maestro, ni ka jini na ɨɨn chaa ja jiin sɨvɨ ni ni kenchaa da tachi xaan un kuaꞌan, ti ni ka nduxaan na jiin da, chi tu yaku da jiin yo ―ni kachi da. ;~o 0ti ni kachi ya jiin da naa da: ―Jiin jniñu ndiso ri na kachi ri ja nu na kundaꞌu ini ra ɨɨn suchi lulu siaꞌan, ti ja ni kuu ra ɨɨn yɨvɨ ni jantaꞌu ruꞌu. Ti ja jantaꞌu ra ruꞌu, ansu nɨnɨ ruꞌu jantaꞌu ra, chi suni jantaꞌu ra Yandios, ya ni taji ruꞌu vaji ri. Ja yukan kuu ja taka roꞌo ja ka ndoꞌo ini ja nukuu ga ja kuu taka ra naa ra, ja tu ka ndoꞌo vixi ini ra, yukan kuu ja kuñaꞌnu ga ―ni kachi ya. Jesús kaꞌan ya jiin ndajaꞌa ya ja na kuantaꞌu da yɨvɨ saꞌa jniñu ñaꞌnu jiin sɨvɨ ya (Mr. 9.38‑40) n}U /Ko ni jini Jesús nava ka ndoꞌo ini da. Yukan ni kiꞌin ya ɨɨn suchi lulu, ni jani ya xiin ya, | .Ɨɨn kɨvɨ ti ni ka kejaꞌa ndajaꞌa Jesús ka jikajnuꞌun jnaꞌan da na ndenu nau ɨɨn ɨɨn da kuu ja kuñaꞌnu ga. { -Ko ndajaꞌa ya tu ka chaku ini da jnuꞌun ni kaꞌan ya un, chi tu ni jaꞌa ya jnuꞌun ja chaku ini da naa da. Ti ka yuꞌu da kaꞌan da jiin ya ja na xndaku ya jnuꞌun ni kaꞌan ya un nuu da. Nau kuu ja kuñaꞌnu ga (Mt. 18.1‑5; Mr. 9.33‑37) \z1 ,―Chunsoꞌo vaꞌa jnuꞌun jaꞌa, ti koto naa ini ra naa ra. Ruꞌu, ja kuu ri maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, ti iyo ɨɨn da ja nakuaꞌa da ruꞌu nuu ndaꞌa chaa ka jito uꞌu ruꞌu ―ni kachi ya. y +Ti tendɨꞌɨ yɨvɨ un ni ka naa ini i jiin jniñu ñaꞌnu saꞌa Yandios. Ɨɨn kɨvɨ ni kaꞌan tuku Jesús ja kuū ya (Mt. 17.22‑23; Mr. 9.30‑32) Nɨ ka naa ini yɨvɨ un jiin jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Jesús, ti ni kachi ya jiin ndajaꞌa ya: x{ *Ko nu kuan tuꞌva chaa lulu un nuu Jesús, ni skuiko tuku tachi xaan un maa da nuu ñuꞌun un, ti jaꞌni yɨꞌɨ tuku maa da. Yukan ti ni nduxaan niꞌin ya nuu tachi xaan un, ti ni nduvaꞌa chaa lulu un. Ti ni nakuaꞌa ya nuu tata da. w+ )Ti ni kachi Jesús nuu tendɨꞌɨ yɨvɨ un: ―Xaan ga tu ka kandixia ra jniñu saꞌa Yandios. Xaan ga niꞌin ini ra naa ra ja tu ka jandatu ra nuu Yandios. Nasa ga ndoꞌo nene ri ja sɨkɨ roꞌo naa ra. Chaan chaa lulu jña, na kii da naa ra ―kachi Jesús. wvg (Ja ni kandaꞌu na jiin ndajaꞌa ni ja na kenchaa da kiꞌin, ko tu ni kuu saꞌa da naa da ―ni kachi da. u! 'Ɨɨn tachi xaan un jnɨɨ i, skanajiin i ti jaꞌni yɨꞌɨ i, kaña tiꞌiñu yuꞌu i. Jaꞌa xaan nundoꞌo i, ti tu kuni sia maa i. 1t[ &Ti ɨɨn chaa un ni kana xini Jesús, ti jaa xaan ni kachi da: ―Maestro, kandaꞌu na jiin ni ja na kin ndeꞌe ni seꞌe na, chi maa ɨɨn ni jaꞌa kuu seꞌe na. wsg %Nu ni ka najinu da jaꞌa yuku un ɨnga kɨvɨ, ti kuaꞌa xaan yɨvɨ ni ka jaꞌan nujnaꞌan Jesús. 8ri $Nu ni ndɨꞌɨ ni kaꞌan ndusu un, ti ni ka ndeꞌe da ja maa ɨɨn ni ga Jesús kandichi. Yukan ti naꞌiin kuɨtɨ ni ka kuu da. Tu ni ka jani da jnuꞌun nuu ni ɨɨn yɨvɨ ja siaꞌan ni ka jini da un. Saꞌa Jesús tajna ɨɨn chaa lulu jiꞌi yɨꞌɨ (Mt. 17.14‑21; Mr. 9.14‑29) *qM #Ti nuu viko un ni kaꞌan ɨɨn ndusu siaꞌan: ―Jaꞌa kuu seꞌe ri ja kundaꞌu ini ri ti kusɨɨ ini ri jiin. Ti chunsoꞌo jnuꞌun kaꞌan da ―kachi. p% "Ti nɨ kaꞌan ga da siaꞌan, ti ni jinu ɨɨn viko nuꞌun ja ni nasuku da naa da, ti yukan ni ka yuꞌu xaan da nu ni kasuku viko un da. /oW !Ti nu ni ka xndoo Moisés jiin Elías Jesús, ti ni kachi Pedro jiin ya: ―Maestro, xaan vaꞌa ja kaꞌiin yo jaꞌa. Na saꞌa yo uni veꞌe kuachi kunchuku yo, ɨɨn kuu ni, ɨnga na kuu Moisés, ti ɨnga na kuu Elías ―ni kachi da. Ko vasu Pedro, tukaa jini da naa jnuꞌun kaꞌan da. Mn Ti Pedro jiin uu ga chaa un, vasu ka jiꞌi xaan da maꞌna, ko ni ka ndoto nduchi da, ti ni ka ndeꞌe da nuu kajiin Jesús jiin uu ga chaa un, ti ni ka nakuni da ja ni nduñaꞌnu xaan Jesús. tma Ti vii xaan ni nduu nuu kajiin da, ti nɨ ka ndajnuꞌun da ja kaꞌni yɨvɨ Jesús nuu ñuu Jerusalén. {lo Ti yukan ni ka jini da kajiin uu chaa ka ndajnuꞌun jiin ya. Ti ɨɨn chaa un ni kuu ɨɨn chaa ni kuñaꞌnu nuu nación Israel na janaꞌan ni nani Moisés, ti ɨnga chaa un ni kuu profeta ni nani Elías ja ni kii suni undi na janaꞌan. zkm Nɨ jikantaꞌu ya nuu Yandios, ni nasama nuu ya, ti saꞌma ya ni nduskuɨyɨ xaan nanu ɨɨn nduva ndikandii. 'jG Siaꞌan ni kaꞌan Jesús, nu ni yaꞌa yajni una kɨvɨ. Yukan ti ni ka jaꞌan ya jiin Pedro, Jacobo jiin Juan xini ɨɨn yuku, kuan kakantaꞌu ya. -iS Ti ja sɨkɨ kɨvɨ un, na kachi ri ja sava roꞌo ja kaꞌiin jaꞌa kuchaku ra, ti kuni ra nchaa tuku ri jiin ɨɨn jniñu ñaꞌnu xaan ga, ja ɨɨn ni ga jniñu ka taꞌu ri jiin Yandios nuu tendɨꞌɨ ja iyo ―ni kachi ya. Ni nasama Yandios nuu Jesús (Mt. 17.1‑8; Mr. 9.1‑8) hhI Ko nu ɨɨn yɨvɨ kukanuu i ja sɨkɨ ruꞌu, ja tu kuni kaꞌan i nuu ɨnga yɨvɨ ja kandixia i ruꞌu, nusa ti ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, suni na kachi ri ja tu ka yɨꞌɨ kuɨtɨ yɨvɨ un jiin ri. Siaꞌan kachi ri kɨvɨ nchaa ri tuku jiin taka ángel ndoo ja ka junukuachi nuu Yandios. Chi ja kuu kɨvɨ un kundiso ri jniñu ñaꞌnu tatu Tata ri Yandios nuu ri naa ri. Yukan ti tu nakuni kuɨtɨ ri taka yɨvɨ ja tu ni kuni xnaꞌan i ja kandixia i ruꞌu. g Chi tundo niꞌin kuɨtɨ ɨɨn yɨvɨ, vasu na kundee i niꞌin i taka ja iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti xnaa i añu i nuu Yandios. ufc Chi yɨvɨ kandio ini ja kunchuku vaꞌa i nuu ñuyɨvɨ jaꞌa ja tu kandixia i jnuꞌun ri, ti xnaa i maa i. Ko yɨvɨ na koo ndoꞌo koo nene i ja sɨkɨ ruꞌu, ti suꞌva niꞌin taꞌu i ja kunchuku i nuu andɨvɨ ja kuu saa ni. e/ Yukan na ti ni kachi ya jiin tendɨꞌɨ yɨvɨ ni ka ndututu un: ―Nu nau yɨvɨ kuni kundikun ruꞌu, ja siuku i jnuꞌun kaꞌan ri, ti na xndoo i taka ja ka ndoꞌo ini i un, ti na tava ini i ja taka kɨvɨ na kondoꞌo koo nene i vasu na kuu i ja sɨkɨ ruꞌu. pdY Ti ni kachi Jesús jiin da naa da: ―Ruꞌu, ja kuu ri maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, kondoꞌo koo nene ri. Ti taka chaa ka kuñaꞌnu nación Israel, jiin sutu ka kuñaꞌnu, jiin taka chaa ka xnaꞌan ley Israel ini veñuꞌun un, tu kuantaꞌu da ruꞌu. Chi suꞌva kaꞌni da ruꞌu. Ko nu uni kɨvɨ ti nandoto ri maꞌñu ndɨyɨ ―ni kachi ya. 2c] Yukan na ti ni kachi Jesús jiin ndajaꞌa ya ja koto ma kani kuɨtɨ da jnuꞌun nuu yɨvɨ ja maa ya kuu Cristo, ja ni taji Yandios ja ndiso ya jniñu ñaꞌnu. Cb Yukan ti ni jikajnuꞌun ya da naa da: ―Ti roꞌo naa ra, ¿nau ja ka ndoꞌo ini ra ja kuu ri? ―ni kachi ya. Ti ni kachi Pedro: ―Maa ni kuu Cristo, Seꞌe Yandios, ja ni taji ya ja ndiso ni jniñu ñaꞌnu ―ni kachi da. Ɨɨn kɨvɨ ni kaꞌan Jesús ja kuū ya (Mt. 16.20‑28; Mr. 8.30‑9:1) "a= Ti ni ka kachi da naa da: ―Sava yɨvɨ ka kaꞌan ja kuu ni Juan ja ni skuanducha un. Sava ga ka kaꞌan ja maa ni kuu profeta Elías, ja ni kii na janaꞌan. Ti sava ga ka kaꞌan ja kuu ni ɨnga profeta janaꞌan, ja ni nandoto maꞌñu ndɨyɨ ―ni ka kachi da naa da. ^`5 Ɨɨn kɨvɨ kancha sɨɨn Jesús jikantaꞌu ya nuu Yandios, ti kaꞌiin yajni ndajaꞌa ya jiin ya. Yukan ti ni jikajnuꞌun ya da naa da siaꞌan: ―¿Nau ja ka kaꞌan yɨvɨ ja kuu ri? ―ni kachi ya. __7 Tendɨꞌɨ yɨvɨ un ni ka yee i nasa ni kundee maa i. Nu ni kuu ni ka yee i, ti ni ka nastutu da uxi uu chika jiin pedazu ni kendoso un. Kachi ndaa Pedro ja Jesús kuu Cristo (Mt. 16.13‑19; Mr. 8.27‑29) y^k Yukan na ti ni jnɨɨ Jesús ndɨ uꞌun staa stila un jiin uu chāká un ini ndaꞌa ya. Ni ndakoto ya andɨvɨ, ti ni nakuantaꞌu ya nuu Yandios. Ni sakuachi ya, ti ni jaꞌa ya nuu ndajaꞌa ya ja na tejnaꞌan da nuu yɨvɨ un naa i. []/ Siaꞌan ni kachi ndajaꞌa ya nuu yɨvɨ un, ti ni ka nukoo i nuu icha un. -\S Ti iyo yajni uꞌun mil chaa ni kaꞌiin un. Ti ni kachi Jesús jiin ndajaꞌa ya: ―Kachi jiin yɨvɨ ja na nukoo yukun i sava ciento naa i ―ni kachi ya. 6[e Ti ni kachi Jesús jiin da naa da. ―Kuaꞌa maa ra ja kaji i naa ra ―ni kachi ya. Ti ni ka kachi da naa da: ―Ko tukaa ga ndoo ka yɨndaꞌa na, chi uꞌun ni ga staa stila jiin uu chāká ni ga ka yɨndaꞌa na. Ti nanu kuan na ja kaji yɨvɨ kuaꞌa jaꞌa naa i nusa? ―ni ka kachi da. $ZA Ko vanuxia ja kuan kuñaa, ti ni ka tuꞌva ndɨ uxi uu ndajaꞌa un nuu Jesús, ti ni ka kachi da: ―Kaꞌan ni jiin yɨvɨ ja na kiꞌin ndetatu i naa i, ti na nduku i ja kaji i taka rancho jiin ñuu kaꞌiin yajni, chi tundo iyo nuu kaꞌiin yo jaꞌa ―ni ka kachi da naa da. Y% Ko ni ka jini yɨvɨ taka nuu kuaꞌan ya, ti ni ka chindikun i kuankoyo i. Ti Jesús ni jantaꞌu ya maa i naa i. Ti ni xnaꞌan ya jnuꞌun Yandios sɨkɨ nasa kuu kɨvɨ i ndaꞌa ya, ja na taꞌu ya jniñu nuu i naa i. Ti suni ni saꞌa ya tajna yɨvɨ ka kuꞌu. $XA Yukan ti ni ka nandeokuñɨ ndɨ uxi uu ndajaꞌa Jesús, ja ka nani apóstol, undi ñuu nuu ja ni ka jaꞌan da ni taji ya da naa da. Ti vijna ja ka nani da apóstol, chi ni ka kuu da chaa ni nakaji Jesús ja kujiin da jiin ya. Ti ni ka nakani da jnuꞌun nuu Jesús taka jniñu ni ka saꞌa da. Yukan ti ni yɨndaꞌa Jesús maa da kuankoyo sɨɨn da ɨɨn ñuꞌun teꞌe ja kande yajni ñuu Betsaida. PW Ti ni kachi Herodes: ―Ko maa ri ni taꞌu jniñu ja na kaꞌncha da xini Juan, ti ¿naa chaa kuu ja kaꞌan yɨvɨ ja saꞌa taka nuu jniñu ñaꞌnu un nusa? ―ni kachi da. Ti ndiyo ini Herodes ja na kuni da nuu Jesús. Ni skaji Jesús viꞌi ga uꞌun mil yɨvɨ naa i (Mt. 14.13‑21; Mr. 6.30‑44; Jn. 6.1‑14) (VI Sava ga ka kaꞌan ja ni ndenda profeta Elías ja ni kii na janaꞌan, ti sava i ka kaꞌan ja ɨnga profeta ni kii na janaꞌan ni nandoto maꞌñu ndɨyɨ. U{ Ti kuiya un kuu Herodes gobernador nuu ñuu un, ti ni niꞌin da jnuꞌun taka jniñu saꞌa Jesús, ko tu kojnuni ini da sɨkɨ jniñu ñaꞌnu saꞌa Jesús, chi sava yɨvɨ un ka kaꞌan ja Juan kuu, chi ja ni nandoto da maꞌñu ndɨyɨ. PT Ni kekoyo ndajaꞌa un, ti ni ka jikonuu da taka ñuu ka xnaꞌan da jnuꞌun Yandios, ti ka saꞌa da tajna yɨvɨ naa i. Ni jiꞌi Juan, chaa ni skuanducha (Mt. 14.1‑12; Mr. 6.14‑29) (SI Ti taka yɨvɨ ja tu ka jaꞌa veꞌe, ni tu ka chunsoꞌo jnuꞌun Yandios ka kaꞌan ra, kekoyo veꞌe un jiin ñuu i. Ti nu ni kekoyo ra, ti kɨsɨ tɨkacha ini ndijña ra naa ra, na kuu ɨɨn seña ja tu ni ka kandixia jnuꞌun ni ka kaꞌan ra nuu yɨvɨ yukan ―ni kachi Jesús. [R/ Nu ni ka jakoyo ra ɨɨn veꞌe, kendo un naa ra undi nu kuankoyo ra ɨnga ñuu. NQ Ti ni kachi ya jiin da naa da: ―Tundo kundaꞌa ra naa ra ja kuu ichi, ni ɨɨn yujnu xii, ni ñunu staa, ti ni xuꞌun. Ti suni ɨɨn ni suꞌnu kuu ja kundaꞌa ra naa ra, tu kundaꞌa ra uu. 8Pi Ni taji ya da ja na xnaꞌan da jnuꞌun Yandios sɨkɨ ja nasa kuu kɨvɨ i ndaꞌa ya ja na taꞌu ya jniñu nuu i. Ti ni jaꞌa ya jniñu ja na kenchaa da kueꞌe naa da. OO  Ni nastutu Jesús ndɨ uxi uu ndajaꞌa ya, ti ni jaꞌa ya jniñu ñaꞌnu nuu da naa da ja na kuu keniꞌin da taka nuu tachi xaan, ti suni na saꞌa da tajna yɨvɨ ka jnaꞌan taka nuu kueꞌe. ^N58So ni ka naa ini tata i. Ko maa Jesús ni taꞌu ya jniñu ja tu kani da jnuꞌun ja siaꞌan jniñu ni saꞌa ya. Taji Jesús ndajaꞌa ya ja na kaꞌan da jnuꞌun Yandios (Mt. 10.5‑15; Mr. 6.7‑13)M7Ti hora ni, ni nandoto suchi lulu un, ti ni ndoko i. Ti ni taꞌu Jesús jniñu nuu nana i ja na kuaꞌa ña ja kaji i. L 6Ti maa Jesús ni jnɨɨ ya ndaꞌa suchi lulu un, ti jaa xaan ni kaꞌan ya siaꞌan: ―¡Suchi lulu, ndoko! ―ni kachi ya. K5Ti yɨvɨ kaꞌiin un so ni ka jaku i ja siaꞌan ni kaꞌan Jesús, chi ja ni ka jini da ja ni jiꞌi suchi lulu un. :Jm4Ti tendɨꞌɨ da ka ndeꞌe ja ka naꞌnu ini da suchi lulu un, ko ni kachi Jesús: ―Tu ndeꞌe ra naa ra, chi tu ni jiꞌi suchi lulu jaꞌa, chi so kixi i ―ni kachi ya. @Iy3Nu ni jaa ya veꞌe Jairo, ti tu ni jaꞌa ya jnuꞌun kɨvɨkoyo yɨvɨ jiin ya, chi nɨnɨ Pedro, Jacobo jiin Juan, jiin tata suchi lulu un, jiin nana i ni ka kɨvɨ jiin ya. tHa2Ti Jesús ni jinisoꞌo ya ja siaꞌan ni ka kaꞌan da jiin Jairo. Ko tu ni kiꞌin ya jnuꞌun, ti ni kachi ya jiin Jairo: ―Koto yuꞌu ra, so kuni ri ja na kandixia ra ti nava na nduvaꞌa seꞌe sɨꞌɨ ra ―ni kachi ya. PG1Ti kaꞌan Jesús siaꞌan, ti ni jaa ɨɨn chaa kande veꞌe Jairo, ti ni kachi da jiin Jairo: ―Ja ni jiꞌi seꞌe sɨꞌɨ ni. Tukaa ndoo saꞌa ni ja kiꞌin ni jiin maestro ―kachi da. @Fy0Yukan ti ni kachi Jesús jiin ña: ―Ndee saꞌni ra hija. Ja ni nduvaꞌa ra chi ni kandixia ra ruꞌu ja kuu saꞌa ri tajna maa ra. Ti na kukuee kiꞌin ra vijna ―ni kachi ya. E /Nu ni jini ñaꞌan un ja ni jini Jesús ja ni keꞌe ña ya, ti undi nɨꞌɨn ña ni tuꞌva ña, ti ni jakunjitɨ ña nuu ya. Ti nuu chitu un ni kachi ña ndoo ni kuu ja ni keꞌe ña saꞌma ya, ti ni nduvaꞌa ña nuu ni kueꞌe ña saꞌma ya. &DE.Yukan ti ni kachi Jesús: ―Iyo ɨɨn yɨvɨ ni keꞌe ruꞌu, chi ni jini ri ja jiin jniñu ndiso ri ni saꞌa ri tajna ɨɨn yɨvɨ ―ni kachi ya. hCI-Yukan ti ni jikajnuꞌun Jesús yɨvɨ un: ―¿Nau ja ni kueꞌe ruꞌu? ―ni kachi ya. Ti tendɨꞌɨ yɨvɨ un ka kaꞌan ja tuu. Ti Pedro jiin uu ga ndajaꞌa un ni ka kachi da jiin Jesús: ―Maestro, yɨvɨ kuankoyo jaꞌa ka jaxin jnaꞌan i, ti ka chindaꞌa jnaꞌan i, ti jikajnuꞌun ni ja nau ja ni chindaꞌa niꞌin ―ni ka kachi da. tBa,Ni tuꞌva ña ichi jata Jesús, ti ni keꞌe ña sɨkɨ saꞌma ya. Ti hora ni ni jakuɨñɨ nɨñɨ un. A+Ti maꞌñu yɨvɨ un kuaꞌan ɨɨn ñasɨꞌɨ jnaꞌan kueꞌe nɨñɨ xaan tonto ja ni ndoꞌo ña jiin kueꞌe un uxi uu kuiya. H@ *chi kuni kuu seꞌe sɨꞌɨ da, ti ma ɨɨn xini i, ko ja iin i uxi uu kuiya. Ti kuaꞌan Jesús jiin da. Ko kuankoyo kuaꞌa xaan yɨvɨ jiin ya ja undi ka jaxin jnaꞌan yɨvɨ un naa i. 8?i)Ti yukan ni jaa ɨɨn chaa nani Jairo, chaa yɨndaꞌa ɨɨn veñuꞌun Israel un. Ni jakunjitɨ da nuu jaꞌa Jesús, ti ni kandaꞌu da jiin ya ja na kiꞌin ya veꞌe da, >(Nu ni nayaꞌa tuku Jesús ɨnga yuꞌu nducha un, ti ni ka kusɨɨ ini yɨvɨ ja ni nchaa tuku ya, chi ka ndatu i ya. ,=Q'―Kuanoꞌon veꞌe ra, ti kani ra jnuꞌun taka ja ni saꞌa Yandios jiin ra ―ni kachi ya. Yukan na ti kuaꞌan chaa un, ti ni jani da jnuꞌun nɨ ñuu nava ni saꞌa Jesús jiin da. Seꞌe sɨꞌɨ Jairo jiin ñaꞌan ni kueꞌe saꞌma Jesús (Mt. 9.18‑26; Mr. 5.21‑43) A<{&Ko chaa ni jnaꞌan tachi xaan un, na ti kiꞌin ga Jesús ni kaꞌan ndaꞌu da jiin Jesús ja kuni da kiꞌin da jiin ya. Ko maa ya ni kachi jiin da ja na kendo da, ti ni kachi ya: ];3%Ko ja sɨkɨ jniñu ñaꞌnu un ni ka yuꞌu xaan tendɨꞌɨ yɨvɨ ñuu Gadara un, ti ni ka kaꞌan da jiin ya ja na kee ya na kiꞌin ya ñuu da un naa da. Yukan na ti ni ndɨvɨ Jesús barco ti kuaꞌan ya. :$Ti uu ga yɨvɨ ni ka jini i jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Jesús ni ka jani i jnuꞌun nasa ni nduvaꞌa chaa ni jnaꞌan tachi xaan un. $9A#Yukan ti ni ka kee yɨvɨ ñuu un ni ka jandeꞌe i ja ni kuu un. Nu ni ka jakoyo yɨvɨ un nuu kande Jesús, ti ni ka jini i chaa ni jnaꞌan tachi xaan un nukoo da nuu jaꞌa Jesús, ja ni nduvaꞌa da ti ja ñuꞌun da saꞌma da. Ti nu ni ka jini yɨvɨ un ni ka yuꞌu xaan i. M8"Nu ni ka jini chaa ka ndito kɨnɨ un ja siaꞌan ni ka jnaꞌan kɨnɨ da, ni ka yuꞌu xaan da. Ti ni ka jaꞌa da corrɨ ni ka jan kasjnuꞌun da nuu yɨvɨ ñuu jiin taka yɨvɨ rancho. #7?!Yukan ti ni ka xndoo tachi xaan un chaa un, ti ni ka kekoyo kuaꞌan, ti ni ka jankuncha jnaꞌan jiin kɨnɨ un. Yukan ti ndɨꞌɨ tɨ ni ka jaꞌa tɨ corrɨ, ni ka nukoyo tɨ xaꞌva, ti ni ka kɨvɨ tɨ nuu nducha mini un, ti ni ka kanchaa tɨ nducha un, ti ni ka jiꞌi tɨ. G6 Ti yuku un kaꞌiin kuaꞌa xaan kɨnɨ ka nduku tɨ ja kaji tɨ, ti ni ka kandaꞌu tachi un jiin Jesús ja na kuaꞌa ya jnuꞌun ja na kinkoyo jiin tɨ, ti Jesús ni jaꞌa ya jnuꞌun. p5YTi tachi un ni ka kandaꞌu jiin Jesús ja tu taji ya kinkoyo ini xnduchi kunu un nuu koto nundoꞌo. u4cNi jikajnuꞌun Jesús maa da: ―¿Nasa nani ra? ―ni kachi ya. Ti ni kachi da: ―Nani na Legión ―ni kachi da. Siaꞌan ni kaꞌan da chi Legión kuni kaꞌan ja ka iyo kuaꞌa xaan soldado, ti kuaꞌa xaan tachi un jnaꞌan da. 43aSiaꞌan ni kanajiin da, chi Jesús ja ni taꞌu ya jniñu nuu tachi xaan ja na xndoo maa da. Tɨjnɨ jinu jnɨɨ tachi xaan un maa da, ti vasu ka juꞌni yɨvɨ ndaꞌa da jiin sɨꞌɨn da ja na kunuꞌni da, ko kundee da jaꞌncha da, ti kuaꞌan tachi xaan un jiin da undi yuku teꞌe un. z2mNu ni jini da nuu Jesús, ti ni nduva da nuu jaꞌa ya, ti ni kanajiin da siaꞌan: ―¿Ndoo kɨvɨ nduu ni jiin na, niꞌin Jesús, Seꞌe Yandios kancha andɨvɨ? ¡Jikantaꞌu na nuu ni ja tu kuaꞌa ni nundoꞌo saña! ―ni kachi da. x1iNu ni kee Jesús ini barco un, ti ni tuꞌva ɨɨn chaa ñuu un nuu ya. Ti ja ni kuu naꞌan xaan ja jnaꞌan chaa un tachi xaan un. Tu ñuꞌun da saꞌma, ni tu nchaa da veꞌe, chi mani sɨkɨ kava nuu ka ñunduji ndɨyɨ un nchaa da. e0CYukan sa ni ka jakoyo da nuu ñuꞌun ñuu Gadara ja kande ɨnga yuꞌu mini Galilea. D/Yukan ti ni kachi ya jiin ndajaꞌa ya: ―¿Ndoo ka jnaꞌan ra naa ra nusa? ¿Ka jani ini ra ja tu kuu chindee Yandios roꞌo naa ra nu? ―ni kachi ya. Ko maa da naa da, so ka naa ini da ja ni ka yuꞌu da, ti ni ka kejaꞌa ka jikajnuꞌun jnaꞌan da: ―¿Naa chaa kuu chaa jaꞌa ja undi tachi sau xaan un jiin mini un ka jandatu nuu da? ―kachi da naa da. Chaa ni ka jnaꞌan tachi xaan ñuu Gadara (Mt. 8.28‑34; Mr. 5.1‑20) }.sTi ni ka xndoto ndajaꞌa un ya, ti ni ka kachi da: ―¡Maestro! ¡Maestro! Ka kuni kekaꞌnu yo chii nducha ―ni ka kachi da. Yukan ti ni ndokuɨñɨ ya ti ni taꞌu ya jniñu nuu tachi sau xaan un jiin mini un, ti naꞌiin kuɨtɨ ni kuu. M-Ko nɨ kuankoyo da nuu nducha un, ti ni kixi Jesús. Ichi kuankoyo da ti ni ndonda ɨɨn tachi sau xaan tonto nuu mini un ja kava nuu mani ga nducha un nuu barco un, ti kuni kee kaꞌnu kiꞌin. ),KƗɨn kɨvɨ ni kɨvɨ Jesús jiin ndajaꞌa ya ini ɨɨn barco, ti ni kachi ya: ―Na choꞌo ɨnga yuꞌu mini un ―ni kachi ya. Yukan ti kuankoyo da. +Ti ni kachi ya jiin chaa un: ―Yɨvɨ ka chunsoꞌo jnuꞌun Yandios ti ka jandatu i jnuꞌun un, yukan kuu nanu nana ri jiin ñani ri ―ni kachi ya. Ni saꞌa Jesús ja na jakuɨñɨ tachi sau xaan nuu lago un (Mt. 8.23‑27; Mr. 4.35‑41) "*=Ni jaꞌan ɨɨn chaa ni jan kasjnuꞌun nuu ya, ti kachi da: ―Nana ni jiin ñani ni kaꞌiin da fuera, ti ka kuni kaꞌan da jiin ni ―ni kachi da. G)Yukan ti ni jakoyo nana Jesús jiin ñani ya nuu kande ya, ti ka kuni ña kaꞌan ña jiin Jesús, ko tu kuu nasa kɨvɨkoyo ña nuu kande ya, chi kuaꞌa xaan yɨvɨ kaꞌiin nuu ya. n(UYukan ti na chunsoꞌo vaꞌa i jnuꞌun kaꞌan ri, chi sɨkɨ yɨvɨ ja kandixia jnuꞌun ri, ti viꞌi ga niꞌin jnaꞌan i inijnuni i ja kunukuachi i nuu ya. Ko yɨvɨ ja tu kandixia, ti viꞌi ga kendo i, ti tu chindee Yandios maa i. Chi suꞌva naa ini i jnuꞌun ri ―ni kachi Jesús. Nana Jesús jiin ñani ya (Mt. 12.46‑50; Mr. 3.31‑35) '9Suni siaꞌan kuu jiin jniñu kuaꞌa ri nuu ra naa ra, chi vijna ñuꞌni jaku ni yɨvɨ ka jini, ko jaa ɨɨn kɨvɨ nu kuaꞌa yɨvɨ kuni ndijin. i&KSiin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya. ―Yɨvɨ yɨndaꞌa ɨɨn yɨtɨ, tu skuikun i ti kasɨ i nuu, ni tu kani yɨ chii jito. Chi suꞌva chuxndee i yɨtɨ un nuu sukun, ti nava na kundijin nuu yɨvɨ ka jakoyo un. >%uKo triu ni ka jinu nuu ñuꞌun vaꞌa un kuu nanu yɨvɨ ka chunsoꞌo nɨɨ ini i jnuꞌun Yandios, ti ka chaku ini i nasa kuu jnuꞌun un, ti ka siuku i jiin. Yɨvɨ un ka kuu nanu triu ni ka nakuaꞌa undi ɨɨn ciento triu nuu ɨɨn triu tata ―ni kachi Jesús. Jnuꞌun ɨɨn yɨtɨ (Mr. 4.21‑25) &$ETi triu ni ka jinu nuu yɨꞌɨ yoꞌo nuꞌiñu kuu nanu yɨvɨ ni ka chunsoꞌo jnuꞌun un, ko ka ndɨꞌɨ ga ini i ja kuu taka ga ja iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ja na kuu riku i. Ti yukan kuu ja jasɨ ja tu ka siin jiin jnuꞌun Yandios, chi tukaa kuni kuandatu i nuu jnuꞌun ya. 6#e Ti triu ni jinu nuu yuu yukan kuu nanu yɨvɨ ni ka jinisoꞌo jnuꞌun kaꞌan ri, ni ka jantaꞌu i, ti ka kusɨɨ ini i jiin. Ko vanuxia ja changa ga kuñɨɨ ini i jiin jnuꞌun un, ti nu ni ka kejaꞌa ka jito uꞌu yɨvɨ i ja sɨkɨ jnuꞌun un, ti ka nakani ini i, ti tukaa ga ka kandixia i. ,"Q Ti yɨvɨ un kuu triu ja ni jinu ichi un, chi chunsoꞌo i jnuꞌun Yandios, ko nu ni chaa jaꞌuꞌu un, ti xndaꞌu da ja tu kandixia i, ti nava tu ketaꞌu i. ! Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Siaꞌan kuni kaꞌan jnuꞌun un. Saꞌa yo nanu ja triu un kuu jnuꞌun Yandios. } s ti ni kachi ya: ―Ja kuu roꞌo naa ra chi xnaꞌan kaji Yandios nuu ra nasa taꞌu ya jniñu, ko yɨvɨ tu kandixia, na xndaku ri nuu i jiin jnuꞌun un. Chi vasu ñusoꞌo i jnuꞌun kaꞌan ri, ti ndeꞌe i jniñu saꞌa ri, ko jini ri ja tu kuɨtɨ kuni i chaku ini nasa taꞌu ya jniñu. Chi vasu ka ñusoꞌo i jnuꞌun kaꞌan ri, ti ndeꞌe i jniñu saꞌa ri, ko tu chaku ini i ―ni kachi ya. Xndaku Jesús nasa kuni kaꞌan jnuꞌun chaa saka triu un (Mt. 13.18‑23; Mr. 4.13‑20) |q Yukan na ti ni ka jikajnuꞌun taka chaa ja skuaꞌa jiin Jesús nasa kuni kaꞌan jnuꞌun ni xndaku ya un, 4aKo sava ga triu un ni ka jinu i nuu yɨꞌɨ ñuꞌun vaꞌa, ti ni kaña triu un ti ni jaꞌnu, ti vaꞌa xaan ni kuu. Ni ka nakuaꞌa undi ɨɨn ciento triu nuu ɨɨn triu tata ―ni kachi ya. Yukan na ti jaa xaan ni kaꞌan Jesús siaꞌan: ―Nau roꞌo na chunsoꞌo, ti nakani ini nasa kuni kaꞌan jnuꞌun un ―kachi ya. Na kachi Jesús nasa kuni kaꞌan jnuꞌun ni kaꞌan ya un (Mt. 13.10‑17; Mr. 4.10‑12) Sava ga triu un ni ka jinu nuu yɨꞌɨ yoꞌo nuꞌiñu. Ti nu ni kaña numa nuꞌiñu un, ti ni ka jasɨ i nuu triu un. s_Sava ga triu un ni ka jinu maꞌñu yuu, ti ni jinu triu un, ko nu ni naꞌichi ñuꞌun, ti ni ka ichi. b=―Ɨɨn chaa jitu triu ni kenda da kuan saka da triu. Ti nuu kuaꞌan da jacha da triu un, sava triu un ni ka nukoyo ini ichi, ni ka jañu niꞌnu yɨvɨ, ti ni ka chakoyo saa un naa tɨ, ti ni ka nastutu tɨ. >uKuaꞌa xaan yɨvɨ uu ga ñuu ni ka jakoyo nuu kande Jesús, ti nu ni ka taka kuaꞌa ga yɨvɨ un, ti ni kejaꞌa Jesús xnaꞌan ya nuu yɨvɨ un siaꞌan, ti ni kachi ya: }sSuni kuaꞌan Juana ñasɨꞌɨ Chuza, chaa ni taꞌu jniñu nuu muzu Herodes chaa ni kuñaꞌnu un. Suni Susana jiin tɨjnɨ ga ñaꞌan ni ka chindee ya jiin ja ka ñavaꞌa ña. Jnuꞌun ɨɨn chaa saka triu (Mt. 13.1‑9; Mr. 4.1‑9) Ti suni ka jikonuu tɨjnɨ ñasɨꞌɨ ni saꞌa ya tajna ja ni kenchaa ya tachi xaan ni ka jnaꞌan ña jiin tɨjnɨ nuu ga kueꞌe ni ka jnaꞌan ña naa ña. Ti yukan ni kaꞌiin María, ja suni nani ña Magdalena, ñaꞌan ni keniꞌin ya uxia tachi xaan. E Yukan, ti ni kejaꞌa Jesús jikonuu ya taka ñuu jiin taka rancho, ti xndaku ya nasa kɨvɨ yɨvɨ ndaꞌa Yandios ti taꞌu ya jniñu nuu i. Ka jikonuu ndɨ uxi uu ndajaꞌa ya jiin ya. =s2Ko maa Jesús ni kachi ya jiin ñaꞌan un: ―Ja ni ketaꞌu ra, chi ni kandixia ra ruꞌu. Na kukuee kiꞌin ra vijna ―ni kachi Jesús. Ñaꞌan ni ka chindee Jesús:m1Yukan na ti yɨvɨ ni ka jakoyo kanchuku jiin ya yukan, ni ka kejaꞌa ka ndajnuꞌun naa: ―¿Naa chaa kuu chaa jaꞌa ja jankaꞌnu ini da nuu kuachi un? ―kachi naa. oW0Yukan ti ni kachi ya jiin ñaꞌan un: ―Ja ni jankaꞌnu ini ri nuu kuachi ra ―ni kachi ya. H /Jaꞌa ti na kachi ri nuu ra ja ndeꞌe mani xaan ña ruꞌu ja na kuankaꞌnu ini ri nuu taka kuachi ni saꞌa ña. Ko ɨɨn yɨvɨ ja tu stuu i maa i ja mani i jiin ri va tu nakani ini i ja iyo kuaꞌa kuachi sɨkɨ i, ni tu nduku i jnuꞌun kaꞌnu ini nuu ri ja na kenchaa kuachi i ―ni kachi Jesús jiin Simón. yk.Tu ni chuꞌun ra aceite perfume xini ri, ko ñaꞌan jaꞌa, chi ni skuchi ña jaꞌa ri jiin aceite perfume. -Tu ni teyuꞌu ra ruꞌu ja kanxiaꞌu ra jiin ri, ko ñaꞌan jaꞌa, undi ni kɨvɨ ri ni kejaꞌa ña teyuꞌu ña jaꞌa ri. <q,Yukan ti ni ndeꞌe Jesús nuu ñaꞌan un, ti ni kachi ya jiin Simón: ―Ndeꞌe nuu ñaꞌan jaꞌa. Ni kɨvɨ ri veꞌe ra ko tu ni siuku ra jnuꞌun ra. Tu ni jaꞌa ra nducha ndundoo jaꞌa ri. Ko ñaꞌan jaꞌa ni xndaji ña jaꞌa ri jiin nducha nuu ña, ti ni nasichi ña jiin ixi xini ña. !;+Ti ni kachi Simón: ―Ja ndoꞌo ini na va chaa ni tau kuaꞌa ga nuu da un ―ni kachi da. Ti ni kachi Jesús: ―Jandaa kuu un ―ni kachi ya. 3*Ko ndɨnduu chaa un tu ka niꞌin da ja chunaa da un. Yukan na ti chaa ni jaꞌa nuu un ni jankaꞌnu ini da nuu ndɨnduu chaa un. Siaꞌan ni kuu jnuꞌun. Vijna ti kachi nuu ri, ¿Nau ɨɨn ɨɨn chaa un kundaꞌu ga ini chaa ni jaꞌa nuu xuꞌun un nusa? ―ni kachi ya. M )Yukan ti ni kachi Jesús: ―Na kani ri ɨɨn jnuꞌun. Ni ka iyo uu chaa ka tau xuꞌun nuu ɨɨn chaa jaꞌa nuu xuꞌun. Ɨɨn da tau uꞌun ciento xuꞌun plata, ti ɨnga da tau sava ciento. = s(Yukan ti ni kachi Jesús jiin chaa fariseo un: ―Simón, iyo ɨɨn jnuꞌun kuni kaꞌan ri jiin ra ―kachi ya. Ti ni kachi chaa fariseo un: ―Kachi ni maestro ―ni kachi da. { o'Nu ni jini chaa fariseo, chaa ni kana Jesús yukan, ti ni kejaꞌa ndoꞌo ini da: “Nu siaꞌan ti ndixia chaa jaꞌa ja kuu da ɨɨn profeta, ti va kuni da naa ñaꞌan kuu ña, chi kuu ña ɨɨn ñaꞌan sɨɨ ini”, ni ndoꞌo ini da. Y +&Ni nukoo ña nuu jaꞌa Jesús, ndeꞌe ña, ti ni xndaji ña jaꞌa ya jiin nducha nuu ña, ti ni nasichi ña jiin ixi xini ña. Yukan ti ni teyuꞌu ña jaꞌa ya, ti ni skuchi ña jiin aceite perfume un. Z -%Ti ñuu yukan iyo ɨɨn ñaꞌan sɨɨ ini. Ni niꞌin ña jnuꞌun ja kuaꞌan Jesús veꞌe Simón kuan kusama ya, ti yukan ni jaa ña jiin ɨɨn tɨndoꞌo lulu alabastro ja ñuꞌun chitu aceite perfume. ~u$Yukan ti ɨɨn chaa fariseo ni kana Jesús ja kusama da jiin ya. Ni jaa ya veꞌe da, ti ni nukoo ya nuu mesa. ~~||{Pyxxw:v3tUrqpkoenmm,ljj5ikhgf}fdd;cbb`_^G]\\[zZZYqXX(WVfUTTDS#RQ6PONMLL"KJI>GFDBB@@h>>&=;;:W77 5543~2}1|0/.-,+<*)?(U'l&%Q$F#"!! ^IU'?=sm;[ = o XMM 1Siin Jesús xndaku ya nuu ndajaꞌa ya, ti ni kachi ya: ―Ruꞌu ni chaa ri, ko so ja na skuikun ri ñuꞌun, nanu ka nakaꞌma yo icha ja na ndundoo yuku. Chi ka iyo sava yɨvɨ ja nasaꞌa ndoo ri undi ini añu i, ko ka iyo sava yɨvɨ niꞌin ini, ti ja kuu yɨvɨ un, kuu ri nanu ɨɨn ñuꞌun nuu ka nakaꞌma yɨvɨ yuku, chi xnaa ri yɨvɨ un. Chi yukan kuu ja ve saꞌa ri. |q 0Ko muzu ja tu jini na jniñu kuni jitoꞌo da ja saꞌa da, ti saꞌa da ɨɨn jniñu ja tu jajnaꞌan ini jitoꞌo da, ti muzu un jaku ni ndoꞌo da. Chi vanuxia tu ni kujnuni ini da naa jniñu kuni jitoꞌo da. Suni siaꞌan kuu jiin ɨɨn yɨvɨ ni kutuꞌva vaꞌa chi kuaꞌa ja nakuaꞌa i jnuꞌun, chi jitoꞌo i kuni ja na kuanukuachi vaꞌa i nuu da, ti na siuku ndaa i jiin taka jniñu ni taꞌu da nuu i ―ni kachi ya. Ja sɨkɨ Jesús, ti kusɨɨn ini yɨvɨ naa i (Mt. 10.34‑36)  /Ko muzu ja tu chunsoꞌo taka jniñu kuni jitoꞌo da ja saꞌa da, vasu jini da jniñu taꞌu jitoꞌo da, ti tu jandatu da ja siuku da taka nava kuni jitoꞌo da, ni tu iyo tuꞌva da ja kuu kɨvɨ nchaa jitoꞌo da. Ti muzu un, ndoꞌo xaan da. =s .Yukan ti iyo naa ini da ti nchaa jitoꞌo da. Ti kuaꞌa da tau chaa un jiin ɨɨn nundoꞌo ja jnaꞌnu ndatu da. Siaꞌan ka jnaꞌan yɨvɨ tu ka ñukuu kuɨtɨ ini i Yandios. dA -Ko nu chaa junukuachi un na saꞌa ndevaꞌa da, chi ndoꞌo ini da ja kukuee ga jitoꞌo da un, ti kejaꞌa nduxaan da nuu uu ga muzu un, jiin ñaꞌan ka junukuachi, ti kejaꞌa kaji koꞌo da ti kejaꞌa najini da. w ,Ti na kachi ndaa ri ja kusɨɨ ini maa jitoꞌo da un, ti xndoo da chaa ja na kɨndaꞌa da taka ja ñavaꞌa da un. yk +Ndatu chaa kuu muzu un nu na najaa chaa xiin veꞌe un, ti kuni da chaa siuku da nava ni taꞌu jniñu nuu da. S *Ti ni kachi maa Jitoꞌyo: ―Chaa kuu muzu vaꞌa ja junukuachi ndaa un, ti kanu ini chaa xiin veꞌe un ja na kɨndaꞌa da uu ga muzu un, ti suni jiin hora na kuaꞌa da ja kaji uu ga muzu un. 5c )Yukan ti ni jikan jnuꞌun Pedro ya: ―Jitoꞌyo, ¿nuu taka maa ni na ni kaꞌan ni jnuꞌun jaꞌa, xi ni kaꞌan ni ja kuu tendɨꞌɨ yɨvɨ nu? ―ni kachi da. \1 (Ja yukan kuu ja suni kotuꞌva ra naa ra, chi jaa ɨɨn kɨvɨ, ti sana ini ra, ti nchaa ruꞌu, ja kuu ri maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ ―ni kachi ya. Sɨkɨ muzu vaꞌa jiin muzu tu jandatu (Mt. 24.45‑51) J  'Ndeꞌe naa ra, sa ti ɨɨn chaa xiin veꞌe ja jini da na hora jaa ñakuiꞌna veꞌe da ɨɨn jakuaa, va kondito da, ti tu kuaꞌa da jnuꞌun ja sakuiꞌna veꞌe da, ti tava ndajniñu da. xi &Ti kee vaꞌa muzu un nu ndito da savaꞌni ga hora na nchaa jitoꞌo da, vaꞌa ni ñuu, xi kuan ndii ni ga. ]3 %Ko ndatu muzu un, nu na nchaa jitoꞌo da ti kuni da ja ndito muzu da. Ti na kachi ri ja maa jitoꞌo da un, suꞌva kuanukuachi da, chi savaꞌa da mesa da, ti kana da muzu da un ja na nukoo da ti kee da staa. >u $nanu ɨɨn muzu ja kayu kayu ni candil da, ja ndatu da jitoꞌo da vendi da nu ni jaꞌan da ɨɨn viko nandaꞌa. Ti muzu un kuiña da yuxeꞌe savaꞌni ga hora na nchaa amu da. !; #Siin Jesús xndaku ya nuu ndajaꞌa ya, ti ni kachi ya: ―Vaꞌa nusa, ti suni koto maa ra naa ra, kotuꞌva ra ja kuu kɨvɨ nchaa jitoꞌo ra, 7 "Ti savaꞌni ga nanu ndoꞌo ini ra ja nakaya ra yaji ra, ti yukan kundio ini ra ja na niꞌin ra ―ni kachi ya. Na kotuꞌva yo kɨvɨ chaa Jesús  ! !Ti koto xndiꞌi ini ra ja niꞌin ra kuaꞌa ndajniñu nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Vaꞌa ga kuaꞌan ti xiko ra taka ja ka ñavaꞌa ra, ti kuaꞌa xuꞌun un nuu yɨvɨ ndaꞌu naa i. Siaꞌan ti sa nakaya taꞌu ra nuu Yandios ja kancha ya andɨvɨ, ti yukan tu kututu nanu nu savaꞌa yo xuꞌun ini ɨɨn jajnu. Ti andɨvɨ yukan tu kɨvɨ ñakuiꞌna, ni tikixin tu kɨvɨ tɨ ja stɨvɨ tɨ. . U Siin Jesús xndaku ya nuu ndajaꞌa ya, ti ni kachi ya: ―Koto yuꞌu ra naa ra chi ka kuu ra nanu ɨɨn ataju lulu rɨɨ, ja ndito vaꞌa jitoꞌo tɨ maa tɨ, ti ruꞌu ndito vaꞌa ri roꞌo naa ra. Ti maa Tata ri ja ni jaꞌa ya jnuꞌun ja na ndɨvɨ ra ñuu nuu taꞌu ya jniñu.  } Ti roꞌo naa ra kukutu ini ja na kɨvɨ ra ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu ra naa ra. Ti nu na kundio ini ra un, ti kuaꞌa ya taka ja ka nandɨꞌɨ ra ja kuchaku ra naa ra ―ni kachi Jesús. Nasa niꞌin yo yaji yo (Mt. 6.19‑21) F  Chi taka un ka nduku yɨvɨ naa i ja tu ka nakuni i nau kuu Yandios, ko roꞌo naa ra, iyo ɨɨn Tata ra ja kuu Yandios kancha andɨvɨ, ti ja jini ya ja taka un ka nandɨꞌɨ ra naa ra. a ; Ja yukan kuu ja tu nakukutu ini ra kuyaku ra ja nduku ra nasa kaji ra, nasa koꞌo ra. - Ti maa Yandios skuaꞌnu ya ita yuku un, ti vii xaan na skutu ya i. Ko vasu vii xaan kanda vijna, ti ijña ja ni ichi, ti kaꞌma ya nuu ñuꞌun ini horno. Ja yukan kuu ja nu siaꞌan saꞌa Yandios, ja jito ya ita yuku un, ¿ti ansu kanuu ga roꞌo naa ra ja jito vaꞌa ya roꞌo naa ra nu? Ko ka ndɨꞌɨ xaan ini ra, chi tu kandixia ndaa ra ja maa Tata ra Yandios jito vaꞌa ya roꞌo naa ra. dA Ko ndeꞌe naa ra, nasa jaꞌnu ita yuku un, ti tu jini yo nasa jaꞌnu, ko vii xaan kanda. Ko na kachi ri ja ni rey ni nani Salomón na janaꞌan, tu ni suku da nanu ita yuku un, vasu vii xaan ni kaa saꞌma da.  Nu tu kuu saꞌa ra vasu ɨɨn jniñu lulu siaꞌan, ¿ti ndoo xaan ka ndɨꞌɨ ini ra ja kuu taka ga ja kuchaku ra nusa? S ¿Ko ndoo niꞌin ra naa ra vasu na xndiꞌi xaan ini ra jiin ja kuchaku ra, xi ja kundii kusuku ra yukan? Tu nijniñu ja siaꞌan ka xndiꞌi xaan ini ra, chi ni tu niꞌin ra ja vaꞌa ga ja kuu ra. J  Ndeꞌe naa ra nasa chaku tɨkaka un. Tu naa jniñu ka saꞌa tɨ ja nastutu tɨ ini yaka tɨ, ko maa Yandios jito ya tɨ ja ka yee tɨ. ¿Ti ansu kanuu ga roꞌo naa ra ja kuu kuɨtɨ un nu? iK Chi nu ni jaꞌa Yandios ja kuchaku ra, va suni kuaꞌa ya ja kaji ra jiin saꞌma kuꞌun ra. B} Yukan sa ni kachi Jesús jiin ndajaꞌa ya: ―Na kachi ri nuu ra naa ra, ja koto maa xndiꞌi ra ini ra ja kuu ja kaji ra, ja na kuchaku ra, xi ja kuu saꞌma kuꞌun ra naa ra. >u Siaꞌan ka jnaꞌan yɨvɨ kandio ini ja kuu riku i naa i, ti tu ka nakututu ini i ja kuu taꞌu i nuu Yandios, naa i ―ni kachi Jesús. Jito Yandios yɨvɨ ya (Mt. 6.25‑34) (I Ko ni kachi Yandios jiin da: “¡Chaa ñaa kuu ra! Ja tu jini ra ja jakuaa vijna kuū ra. ¿Ti ndoo kendo jiin taka ja ñavaꞌa ra un nusa”? ni kachi ya. @y Yukan ti kachi ri: Vijna ti kuaꞌa xaan ja ñavaꞌa ri ti kujaa ja kuu tɨjnɨ kuiya. Vijna ti na ndetatu ri, ti kaji koꞌo ri ja jnuꞌun sɨɨ ini”, kachi da, ndoꞌo ini da. R~ Yukan ti ni ndoꞌo ini da: “Suꞌva na saꞌa ri. Na kanu ndɨꞌɨ ri taka yaka ri, ti na saꞌa ri ɨɨn ja kaꞌnu ga, ti yukan kujaa savaꞌa ndɨꞌɨ ri nɨñɨ ri jiin taka ja ñavaꞌa ri. }y Ti ni kejaꞌa ndoꞌo ini chaa riko un: “¿Nasa saꞌa ri vijna? Ti tukaa ga nuña yaka nuu kuꞌun nɨñɨ ri.” *|M Yukan na ti ni kaꞌan ya jnuꞌun jaꞌa nuu yɨvɨ un: ―Ni iyo ɨɨn chaa riko xaan ja ni ñavaꞌa kuaꞌa da ñuꞌun, ti vaꞌa xaan ni kuu itu da. { Ti suni ni kachi ya nuu yɨvɨ un: ―Ndeꞌe, koto vaꞌa maa ra naa ra, ti koto kundio ini ra ja kuñavaꞌa kuaꞌa ra ndajniñu ja kuu riku ra. ¿Ti va nu ja kuaꞌa xaan ja ñavaꞌa ra, ti nama un roꞌo ja kuchaku naꞌan ra nu? ―ni kachi Jesús. z Ko ni kachi Jesús: ―¿Ndoo kaꞌan ra siaꞌan? Ti tu kuu ri juez ja tejnaꞌan ri taꞌu ra naa ra ―ni kachi ya. 9yk Ti ɨɨn yɨvɨ kandichi maꞌñu yɨvɨ kuaꞌa un ni kachi jiin Jesús: ―Maestro, kachi ni jiin ñani na, na kuaꞌa da tɨꞌlɨ ñuꞌun kuu taꞌu na ―kachi da. "x= Chi nu na jaa hora kaꞌan ra, ti maa Espíritu Santo kachi nasa koo jnuꞌun kaꞌan ra hora un ―ni kachi ya. Sɨkɨ ja tu kundio ini yo kuu riku yo Aw{ Nu na jnɨɨ chaa ka kuñaꞌnu ini veñuꞌun Israel roꞌo naa ra, xi stisia, xi juez jnɨɨ da roꞌo naa ra, ti koto ma xndiꞌi ra ini ra naa ra ja nasa koo jnuꞌun kaꞌan ra. v Suni na kachi ri ja savaꞌa ni ga yɨvɨ na kaꞌan ndevaꞌa sɨkɨ ruꞌu, ja kuu ri maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, va iyo jnuꞌun kaꞌnu ini nuu i. Ko nu ɨɨn yɨvɨ na kaꞌan ndevaꞌa sɨkɨ Espíritu Santo, jankɨvɨ iyo jnuꞌun kaꞌnu ini nuu i. 'uG Ko nu na chisaꞌyɨ i ruꞌu nuu yɨvɨ, suni siaꞌan skexiko ri yɨvɨ un nuu ángel ka junukuachi nuu Yandios, chi kachi ri ja tu ka yɨꞌɨ i jiin ri. t Siin Jesús xndaku, ti ni kachi ya: ―Ti na kachi ri ja taka yɨvɨ nu na kaꞌan ndaa i, ti stuu i ruꞌu nuu ɨnga yɨvɨ, suni ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, suni kaꞌan ndaa ri ja stuu ri yɨvɨ un nuu ángel ka junukuachi nuu Yandios. >su Ti ja kuu roꞌo naa ra, chi undi ixi xini ra ni kaꞌu ya ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn. Yukan kuu ja koto xndiꞌi ra ini ra chi yaꞌu ga nchaa ra naa ra nuu Yandios ja kuu ɨɨn jnɨɨ saa kuachi un ―kachi Jesús. Yɨvɨ kaꞌan ndaa jaꞌa Cristo Jesús nuu ɨnga yɨvɨ (Mt. 10:32‑33; 12:32; 10:19‑20) Ur# Maa Yandios kuu ja kachi nasa koo jiin ra naa ra. Jini yo ja jandaa kuu yukan, chi undi uꞌun saa kuachi un, ka kuyaꞌu tɨ ja uu pesu, ko jito vaꞌa Yandios tɨ, chi ni ɨɨn tɨ tu naa ini ya. eqC Ko na kachi ri nuu ra nau ɨɨn ja koyuꞌu ra ndeꞌe ra. Koyuꞌu ra Yandios, chi maa ya ndiso jniñu ñaꞌnu ja xnaa ndɨꞌɨ ya roꞌo, ti kuu chunde ya roꞌo nuu infiernu. Ti yukan ndixia kuu ja koyuꞌu ra ya. fpE Siin Jesús xndaku ya nuu ndajaꞌa ya, ti ni kachi ya: ―Roꞌo naa ra, amigo ri, na kachi ri ja tu koyuꞌu ra koto ra yɨvɨ jaꞌni yɨkɨ kuñu, chi nu na kaꞌni i roꞌo ko nɨnɨ yɨkɨ kuñu ra kaꞌni i. Bo} Ti taka jnuꞌun ni ka ndajnuꞌun xeꞌe ra jiin yɨvɨ, ti kenda ndijin vasu tu nau ɨnga yɨvɨ ni jinisoꞌo. Vasu ni ka jasɨ ra yuxeꞌe, ti ni ka ndajnuꞌun ra un, ko kuichanuu kiꞌin, ti ya yukan kani yɨvɨ jnuꞌun un ―ni kachi Jesús. Xndaku ya sɨkɨ nau kuu ja na koyuꞌu yo (Mt. 10.28‑31) 3n_ Chi tu iyo nɨ ɨɨn ja kendo saꞌyɨ ja kuu nuu Yandios, chi taka ni kenda nuu ndijin. Ni tu iyo ni ɨɨn ja yɨsaꞌyɨ ja tu kuni ndaa yo, chi taka ni kuni ndaa yo. 7m i Ti nɨ kakuu da siaꞌan ti yachi xaan ni ka kututu tɨjnɨ mil yɨvɨ naa i, ti ni ka taka yɨvɨ ja undi ka jaxin jnaꞌan i naa i. Ti ni jakunchaa Jesús xndaku ya nɨnɨ nuu maa ni ndajaꞌa ya, ti ni kachi ya: ―Koto maa ra naa ra jiin jnuꞌun ka kaꞌan chaa fariseo, chi yachi xaan kuan kuichanuu nanu keniꞌno levadura chii yujña staa stila. Ka kenda da nanu chaa vaꞌa ga, ko vanuxia mani jnuꞌun xndoñaꞌan kuu. 2l] 6ja ka nduku da na ndee nuu tu yuji ya ɨɨn jnuꞌun kaꞌan ya, nava yukan ti kuu kankuachi da sɨkɨ ya. Xndaku Jesús sɨkɨ jnuꞌun fariseo (Mt. 10.26‑27)[k/ 5Ti nu ni kaꞌan Jesús taka jnuꞌun un, ti chaa ka xnaꞌan ley jiin chaa fariseo, ni ka kuɨtɨ xaan ini da nuu ya. Ti ni ka kejaꞌa ka xnañaꞌan da jiin tɨjnɨ jnuꞌun ka jikajnuꞌun da nuu ya, j! 4¡Xaan ga ndaꞌu roꞌo chaa ka xnaꞌan ley! Chi jiin jnuꞌun ra ka jasɨ ra ja na chunsoꞌo yɨvɨ jnuꞌun Yandios. Ti ni maa ra tu ka kuni chunsoꞌo ra jnuꞌun ya, ni tu ka jaꞌa ra jnuꞌun ja kunsoꞌo yɨvɨ ka kuni skuaꞌa jnuꞌun ya ―ni kachi ya. /iW 3Kandiso ra undi nɨñɨ Abel jiin nɨñɨ Zacarías, ja ni ka jaꞌni jnaꞌan ra janaꞌan sava maꞌñu altar jiin veꞌe ii ini veñuꞌun Israel un. Ti na kachi ndaa ri nuu ra naa ra ja taka nundoꞌo un nanduku jnuꞌun Yandios, ti kii kuachi un sɨkɨ taka yɨvɨ kanchuku kɨvɨ vijna. !h; 2Ko roꞌo naa ra jiin taka ga yɨvɨ ka iyo kɨvɨ vijna, chi kandiso ra nɨñɨ chaa ni ka kuu profeta ja ni ka jiꞌi da undi na ni nukoo ñuyɨvɨ. }gs 1Ja sɨkɨ yukan kuu ja undi janaꞌan ni kachi Yandios ɨɨn jnuꞌun ndichi: “Taji ri profeta ja na kaꞌan da jnuꞌun ri jiin chaa kuu apóstol nuu yɨvɨ naa i, ti sava da kaꞌni yɨvɨ da, ti sava ga da koto uꞌu yɨvɨ da naa da.” }fs 0Jiin jniñu ka saꞌa ra vijna, jini yo ja ka kejnaꞌan ini ra jiin jniñu ni ka saꞌa ndɨyɨ velu ra, chi maa da ni ka saꞌa ja ni ka jiꞌi profeta un. Ti vijna roꞌo naa ra, ka nasaꞌa ra nama nuu ñaña ndɨyɨ ni ka kuu profeta un. e /¡Na ndaꞌu ra naa ra! Chi ka saꞌa ra nama nuu ñaña chaa ni ka kuu profeta na janaꞌan ja ni ka jaꞌni ndɨyɨ velu ra naa da. ndU .Ti ni kachi Jesús: ―¡Suni xaan ga ndaꞌu tu roꞌo ja ka xnaꞌan ley! Kuaꞌa jnuꞌun ka xnaꞌan ra, ti taꞌu ra jniñu ja na siuku yɨvɨ jnuꞌun un naa i, vasu maa ra naa ra, tu ka siuku kuɨtɨ ra jnuꞌun un. %cC -Yukan ti ni nachiso ɨɨn chaa xnaꞌan ley un: ―Maestro, jiin jnuꞌun ni kaꞌan ni un suni ni kaꞌan ndevaꞌa ni sɨkɨ na naa na ―kachi da. \b1 ,¡Xaan ga ndaꞌu roꞌo ja ka xnaꞌan jiin chaa fariseo naa ra! Ka kuu ra nanu ñaña ndɨyɨ ja ni ndaꞌva chi ka yaꞌa yɨvɨ sɨkɨ, ko tu ka jini i ja kande ndɨyɨ chii un. Ti siaꞌan ka kuu roꞌo naa ra, chi yɨvɨ ka kandixia jnuꞌun ra, va tu chaku ini i ja jnuꞌun ra kuu nanu ndɨyɨ ja kuan teꞌyu ―ni kachi Jesús. Ua# +¡Xaan ga ndaꞌu roꞌo chaa fariseo naa ra! Chi ka jajnaꞌan ini ra jnuꞌun yɨñuꞌun ga nuu nukoo ra ini veñuꞌun Israel un. Ti kuni ra ja na kaꞌan yɨñuꞌun yɨvɨ jiin ra nuu yaꞌu. m`S *¡Xaan ga ndaꞌu roꞌo naa ra chaa fariseo! Chi ka siuku ra taka jniñu kuachi, ti tu ka siuku ra jniñu kanuu ja kuu nuu Yandios. Chi jakuu ni ka jaꞌa ra nuu taka ja ka ñavaꞌa ra, ka jaꞌa ra ja kuu nuu chaa junukuachi nuu Yandios. Ka jaꞌa ra jakuu nuu taka ja yɨꞌɨ xiko asun nanu ita tamino, jiin ruda, jiin savaꞌni ga ɨnga nuu yuku tajna, jiin yuku yɨꞌɨ xiko asun. Taka un ka saꞌa ra, ko ni ka naa ini ra jnuꞌun kanuu ga ja kaka ndaa ra nuu ichi Yandios, ti kuu ini ra nuu ya. Taka jaꞌa kanuu ga ja saꞌa ra, ti koto naa ini ra ja kuaꞌa ra taka nuu ja kaa ñavaꞌa ra un. ?_w )Ja yukan kuu ja nakani ini naa ra, ti nakuaꞌa taka ja ni ka jisonchaa ra nuu yɨvɨ ndaꞌu un. Siaꞌan na ti ka stuu ra ja, ja ni ka nundoo undi ini añu ra ja kuu nuu Yandios. ^) (¡Yɨvɨ niꞌin ini ka kuu ra! ¡Xi tu jini ra ja Yandios ni saꞌa ya nɨ tuꞌu yɨkɨ kuñu ra jiin añu ra, ti ni jaꞌa ya inijnuni ra! O] 'Ko maa Jitoꞌyo ni kachi ya: ―Roꞌo chaa fariseo naa ra, ndundoo koꞌo ndundoo yajin ra, chi ndoꞌo ini ra ja ka iyo ndoo ra nuu Yandios, vasu jaku ga kanda ra. Ka kuu ra nanu yɨvɨ ka nakacha nɨnɨ ichi jata koꞌo i jiin yajin i, ko tu ka nakacha i ichi ini, vasu jñaꞌan ga ichi ini un. Siaꞌan ka kuu ra, chi ka ndoꞌo ini ra ja ka kuu ra yɨvɨ vaꞌa, vasu mani jnuꞌun kuiꞌna jiin taka ga jnuꞌun kueꞌe ka ñuꞌun ini ra. \+ &Ko ni naa ini chaa fariseo un nu ni jini da, ja tu ni nandaꞌa ya nava iyo jnuꞌun ja xnaka ka nandaꞌa da tɨjnɨ jinu, sa ka yee da staa. M[ %Nu ni ndɨꞌɨ ni kaꞌan Jesús jnuꞌun un, ti ɨɨn chaa fariseo ni kana da Jesús ja na kaji ya staa jiin da veꞌe da. Ni jaa ya veꞌe da, ti ni nukoo ya mesa ja kee ya staa jiin da. mZS $Ko nu kujnuni vaꞌa ini ra jnuꞌun kaꞌan ri, ti tu naa ini ra, chi ñukuu ini ra. Chi ja ni nakuni ndijin ra ja ichi Yandios kuu nu kiꞌin ra nanu ja nu ndinchaa nduva yɨtɨ ja kundijin ichi kiꞌin ra ñuñaa ―ni kachi ya. Ni kanajiin Jesús nuu chaa fariseo jiin chaa ka xnaꞌan ley Israel (Mt. 23.1‑36; Mr. 12.38‑40; Lc. 20.45‑47) NY #Koto yukun inijnuni ra jiin jnuꞌun kaꞌan ri nava tu naa ini ra. QX "Ti nduchi yo kuu nanu ɨɨn yɨtɨ ja kuu yɨkɨ kuñu yo, ti nuu nduchi ra iyo ndijin, ti suni siaꞌan iyo vaꞌa nɨ yɨkɨ kuñu ra. Ko nu nduchi ra tu kundijin, ti nasa kundijin na ichi kiꞌin ra nusa. Ti ñuñaa kuaꞌan ra nu siaꞌan, ti sana ini ra ti nduva ra. ¿Ti nasa ndoko ra ja ñaa xaan ichi kuaꞌan un nusa? ^W5 !Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Tu ni ɨɨn yɨvɨ ja skuikun ɨɨn yɨtɨ, ti chisaꞌyɨ chii ɨɨn janu. Chi suꞌva kani i yɨtɨ un nuu sukun nava na kundijin nuu yɨvɨ ja kɨvɨ ini veꞌe. V  Ti ja kuu sɨkɨ ñuu Nínive, nuu ni jaꞌan profeta Jonás, ti yɨvɨ ni kunchuku ñuu un, nandoto i kɨvɨ na chaa juicio ja xndichi ya yɨvɨ kɨvɨ vijna, ti naa ini i ndeꞌe i nuu yɨvɨ kɨvɨ vijna, chi tendɨꞌɨ yɨvɨ ñuu Nínive ni ka nakani ini i na ni kaꞌan profeta Jonás jnuꞌun Yandios nuu i. Ko ruꞌu, chi kuñaꞌnu ga jniñu saꞌa ri ja kuu Jonás, ti roꞌo naa ra, tu ka chunsoꞌo ra tu nakani ini ra naa ra ―ni kachi Jesús. Jnuꞌun ɨɨn yɨtɨ (Mt. 5.15; 6.22‑23) TU! Suni ɨɨn ñaꞌan ni kuu reina ja ni taꞌu jniñu ɨɨn ñuu ichi sur, nandoto ña kɨvɨ na chaa juicio, kɨvɨ na kii xndichi ya yɨvɨ kɨvɨ vijna. Ti naa ini ña ndeꞌe ña nuu yɨvɨ kɨvɨ vijna ja niꞌin ini i, chi maa ña undi jika xaan ni kii ña ja na kunsoꞌo ña jnuꞌun ndichi ni kaꞌan rey Salomón, na janaꞌan. Ti vijna kuñaꞌnu ga jniñu saꞌa ri ja kuu Salomón, ti roꞌo naa ra tu ka chunsoꞌo ra jnuꞌun xndaku ri nuu ra. UT# Chi yɨvɨ ñuu Nínive ni ka nakuni i ja ni kaꞌan profeta Jonás maa jnuꞌun Yandios nuu i. Ti suni siaꞌan ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, kaꞌan ri jnuꞌun Yandios nuu roꞌo naa ra vijna. S Ti ni ka nakuikonduu ni ga yɨvɨ kuaꞌa un nuu Jesús, ti ni kejaꞌa kaꞌan Jesús jnuꞌun jaꞌa: ―Taka yɨvɨ ka chaku vijna, tu kuni kuandatu i nuu Yandios, ka kuni i ja na saꞌa ri ɨɨn jniñu ñaꞌnu nuu i. Ko jankɨvɨ saꞌa ri jniñu ñaꞌnu un, chi nɨnɨ jiin vanuxii nundoꞌo ni jnaꞌan Jonás, chaa ni kuu profeta na janaꞌan, yukan ni kuu ja xnaꞌan ri. OR Ti ni kachi Jesús: ―Ko suꞌva ndatu ga yɨvɨ ka jinisoꞌo jnuꞌun Yandios, ti ka jandatu i ―ni kachi ya. Chaa fariseo ka jikan da ɨɨn jniñu ñaꞌnu (Mt. 12.38‑42; Mr. 8.12) nQU Nɨ kaꞌan ga Jesús jnuꞌun un, ti ni kana koꞌo ɨɨn ñaꞌan kandichi maꞌñu yɨvɨ kuaꞌa un xini Jesús, ti ni kachi ña: ―¡Xaan ga ndatu ñaꞌan ni skaku niꞌin, ti ni skaxin ña niꞌin! ―ni kachi ña. P/ Yukan na ti kiꞌin tachi un, ti kin kuaka uxia ga tachi xaan un ja jaku ga kanda ga ja kuu maa. Yukan na ti nchaa, ti ñdɨvɨkoyo kunchuku jiin chaa un. Yukan na ti chaa un viꞌi ga nduu da ansu nava ni kaa da undi nuu ―ni kachi ya. Kaꞌan Jesús nau yɨvɨ ndatu ga sO_ Ko nu ni najaa, ti jini ja iyo nuña ini chaa un nanu ɨɨn veꞌe iyo nuña, ja iyo ndoo, ja iyo nakoo. Nw Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Nu ɨɨn tachi xaan na xndoo ɨɨn chaa ti kiꞌin, kuaꞌan ti jikonuu nuu ñuꞌun ichi, nduku nuu ndetatu. Nu tu niꞌin, ti ndoꞌo ini: “Na nandeokuñɨ tuku ri veꞌe nuu ni kunde ri un.” M Ti suni na kachi ri nuu ra naa ra sɨkɨ yɨvɨ ja tu kaꞌan vaꞌa sɨkɨ ri, ti yɨvɨ un jito uꞌu i ruꞌu. Yɨvɨ tu kejnaꞌan jiin ri, jachanuu i yɨvɨ ka kuni kejnaꞌan jiin ri ―kachi ya. Ɨɨn tachi xaan ja nandeokuñɨ (Mt. 12.43‑45) 2L] Ko nu na chaa ɨnga chaa niꞌin ga ja kuu maa da, ti kundee chaa un jiin da, kuisonchaa da taka machete jiin espada ja ndito da veꞌe da jiin un, ti kɨvɨ da keniꞌin da taka ja ñavaꞌa chaa un. Ɨɨn ni kuu ja ni kundee ri jiin chaa uꞌu un, chi ni keniꞌin ri ndajaꞌa da un kuaꞌan. 3K_ Ti ja sɨkɨ jaꞌuꞌu un, saꞌa yo nanu ja ɨɨn ni kuu nu ɨɨn chaa kaña niꞌin xaan da ja ndito vaꞌa da veꞌe da, ti kaꞌiin vaꞌa ja ñavaꞌa da un. J+ Ko ruꞌu, jiin sɨvɨ maa Yandios keniꞌin ri tachi xaan un kuaꞌan. Yukan kuu ja, ja ni chaa jniñu ñaꞌnu Yandios ja kuu nuu ra naa ra. \I1 Ti nu siaꞌan kuu, ti va suni yɨvɨ ka skuaꞌa jiin ra naa ra, suni kuu ja kuu keniꞌin i tachi xaan jiin sɨvɨ jaꞌuꞌu un. Ja siaꞌan ti ka stuu i ja maa ni ra ka yuji jiin jnuꞌun ka kaꞌan ra un. H  Suni siaꞌan kuu nu maa jaꞌuꞌu un na sasɨɨn jnaꞌan jiin tachi xaan un, ¿ti ka jani ini ra ja nasa kuñɨɨ jiin jniñu un nusa? Na kachi ri jaꞌa nuu ra chi ka kaꞌan ra ja jiin sɨvɨ jaꞌuꞌu un kuu ja keniꞌin ri tachi xaan un kuaꞌan. G3 Ko maa ya ja jini vaꞌa ya ndoo ka ndoꞌo ini i, ti ni kachi ya: ―Nu ndajaꞌa ɨɨn gobierno kusɨɨn ini da naa da ti kejaꞌa kanaa da naa da, ti gobierno un tu kuñɨɨ, chi naa. Ti nu tendɨꞌɨ ɨɨn familia kejaꞌa kanaa naa, ti familia un tu kuu kunchuku mani. {Fo Ko sava ga yɨvɨ un, ka kuni kotojnuni da ya, ti ka jikan da ɨɨn jniñu ñaꞌnu ja na koo nuu andɨvɨ. EE Ko sava i ni ka kaꞌan: ―Keniꞌin chaa jaꞌa tachi xaan un, ko jiin sɨvɨ maa jaꞌuꞌu kuñaꞌnu un (ja suni nani Beelzebú), ja yɨndaꞌa taka tachi xaan un ―ni ka kachi da. WD' Ti ɨɨn kɨvɨ ni keniꞌin Jesús tachi xaan un ja ni saꞌa ñɨꞌɨn ɨɨn chaa un. Ko ni kee tachi xaan un kuaꞌan, ti ni ndokaꞌan chaa ñɨꞌɨn un, so ni ka naa ini yɨvɨ jiin jniñu un. hCI Roꞌo naa ra, vasu ka saꞌa ra kuachi, ko suni iyo jniñu vaꞌa ka saꞌa ra ja ka nduku ra ja vaꞌa ja kuu seꞌe ra. Ti suni siaꞌan Tata ra Yandios, ja kancha ya andɨvɨ, kuaꞌa ya Espíritu Santo nu siaꞌan na kakantaꞌu ra ―ni kachi Jesús. Ka chakuachi da Jesús ja ndiso jniñu ya nuu jaꞌuꞌu (Mt. 12.22‑30; Mr. 3.19‑27) SB ¿Xi kuaꞌa ra ɨɨn ndɨsuꞌma nuu i nu ka jikan i ndɨvɨ nuu ra nu? 7Ag ¿Xi iyo ɨɨn roꞌo ja kuu tata suchi kuachi, xi kuaꞌa ra ɨɨn yuū nuu seꞌe ra nu ka jikan i staa nu? ¿Xi kuaꞌa ra ɨɨn koo nuu i nu ka jikan i chāká nu? @  Ti siin kakantaꞌu nuu ya undi niꞌin ra, nanu saꞌa ɨɨn yɨvɨ ja siin i skajan i yuxeꞌe undi na nuña, ti sa kɨvɨ i. ? Ja yukan kuu ja na kachi ri: Kakantaꞌu nuu Yandios, ti na kuaꞌa ya ja kuni ra. Nduku taka ja vaꞌa ja iyo nuu ya, ti niꞌin ra. >% Ti kachi ri ja vasu tu kuni da ndoko da, vasu mani ra jiin da, ko vanuxia siin ra xnañaꞌan ra nuu da. Ti ndoko da kuaꞌa da ja kuni ra. W=' Ti kaꞌan chaa xiin veꞌe un undi ini veꞌe da: “Tu xnañaꞌan ra ruꞌu, chi tu kuu ndoko ri kuaꞌa ri ja kuni ra, chi ka kixi seꞌe kuachi ri jiin ri, ti vijna ndiꞌyu yuxeꞌe ri”, kachi da. <} chi ɨɨn amigo ri kuaꞌan da viaje, sa ni nchaa da veꞌe ri, ti tu nau ja iyo ja kuaꞌa ri ja kaji da”, kachi da. O; Ti suni ni kachi ya: ―Saꞌa yo nanu ja nau roꞌo iyo ɨɨn yɨvɨ mani ra jiin, ti ñuu kuɨtɨ jaa ra veꞌe da, ti kana ra xini da, ti kachi ra: “Amigo, kuaꞌanuu ti uni staa nuu ri, :  Kuan kaꞌnu ini ni nuu kuachi ka saꞌa na, chi suni saña ka jankaꞌnu ini na nuu taka ja ka saꞌa yɨvɨ jiin na.Ti koto ma kuaꞌa ni jnuꞌun ja kotojnuni jaꞌuꞌu un saña,
ti suꞌva nama ni saña nuu nundoꞌo un ―ni kachi Jesús. e9C Ti kuaꞌa ni staa na kaji na vijna ja kuu ja ndendajnu na ɨɨn kɨvɨ ɨɨn kɨvɨ. 8- Ti ni kachi Jesús: ―Suꞌva kaꞌan ra naa ra nuu ka jikantaꞌu ra:Tata yo Yandios, ja kancha ni andɨvɨ.Kava yɨñuꞌun yo nuu maa ni, chi maa ni kuu ja kuñaꞌnu ga.Jika na nuu ni ja yachi na kiji kɨvɨ taꞌu ni jniñu ñaꞌnu nuu nɨɨ tuꞌu ñuyɨvɨ.Ka kuni na ja yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa na kuandatu i jnuꞌun ni, nanu jandatu ángel kanchuku andɨvɨ. 7  Ni kuu ja ɨɨn kɨvɨ kande Jesús jikantaꞌu ya nuu Yandios, ti nu ni ndɨꞌɨ ni jikantaꞌu ya, ti ɨɨn chaa kuu ndajaꞌa ya un, ni kachi da: ―Jitoꞌyo, xnaꞌan ni saña naa na nasa kakantaꞌu na, nanu ni xnaꞌan Juan nuu ndajaꞌa da ―ni kachi da. 6 *Ko vijna iyo ɨɨn ja kanuu ga ja kuu jniñu ra un. Ti María ni nakaji ña ja kanuu ga un. Ti jankɨvɨ ga naa ini ña taka jnuꞌun ni ñusoꞌo ña vijna ―ni kachi ya. Xnaꞌan Jesús nasa kakantaꞌu yo nuu Yandios (Mt. 6.9‑13; 7.7‑11)z5m )Ko Jesús ni kachi ya: ―¡Marta! ¡Marta! Kujneñu xaan ra ti ndɨꞌɨ xaan ini ra jiin taka jniñu un. !4; (Ko Marta kujneñu xaan ña jiin jniñu iyo ini veꞌe ña. Ti ni tuꞌva ña nuu Jesús, ti ni kachi ña: ―Jitoꞌyo, tu ndɨꞌɨ kuɨtɨ ini ni ja kuꞌu na María, ni xndoo maa ɨɨn ña saña jiin taka jniñu jaꞌa. Kachi ni jiin ña na chindee ña saña ―ni kachi ña. 3 'Ti iyo ɨɨn kuꞌu Marta ja nani ña María, ti María ni nukoo ña nuu jaꞌa Jesús, ti ni ñusoꞌo ña taka jnuꞌun kaꞌan ya. 21 &Ti ni siin Jesús ichi kuaꞌan ya, ti ni jaa ya ɨɨn ñuu lulu. Ti ɨɨn ñaꞌan nani Marta yukan, ni kana ña ya kuaꞌan ya veꞌe ña. #1? %Ti ni kachi chaa xnaꞌan ley un: ―Chaa ni kundaꞌu ini un kuu chaa vaꞌa ―ni kachi da. Yukan na ti ni kachi Jesús jiin da: ―Kuaꞌan nusa, ti siuku nava ni saꞌa chaa un, ti kundaꞌu ini nuu taka yɨvɨ naa i ―ni kachi ya. Ni jaa Jesús veꞌe Marta jiin María x0i $Vijna ti kachi nuu ri, ¿nau ndɨ uni chaa un ni kundaꞌu ini nuu ñanijnaꞌan da nusa? ―ni kachi Jesús. / #Ti ɨnga kɨvɨ kuaꞌan chaa ñuu Samaria un, ko ni tava da uu xuꞌun plata, ti ni chunaa da nuu chaa xiin veꞌe un, ti ni kachi da: “Koto vaꞌa ni chaa jaꞌa, ti nu ni xnaa ga ni jiin da, ti na chunaa na nuu ni kɨvɨ nandeokuñɨ na”, ni kachi da. S. "Ni tuꞌva da nuu katuu chaa un, ti ni saꞌa da tajna nuu ni tuji chaa un jiin aceite, jiin vino yɨndaꞌa da un. Ti ni suku da nuu ni tuji un jiin saꞌma. Yukan na ti ni ndaniꞌin da chaa un, ni skaa da chaa sɨkɨ burru da, ti kuaꞌan da jiin da undi nuu iyo ɨɨn veꞌe ni kendo da. Ti ni jito vaꞌa da chaa jakuaa un. -} !Ko ɨɨn chaa ñuu Samaria, ja kuaꞌan da suni ichi yukan, ti nu ni jini da chaa katuu un, ni kundaꞌu ini da maa da. F, Suni ichi un ni yaꞌa ɨɨn chaa Israel ja kuu da ɨɨn ndajaꞌa nuu sutu levita naa da. Suni ni jini da nuu katuu chaa un, ko tu ni ndeꞌe da nuu chaa un, ti ni yaꞌa da kuaꞌan da. 5+c Ti ndo ichi yukan ni yaꞌa ɨɨn sutu Israel. Ni jini da nuu katuu chaa un, ko tu ni veꞌe da nuu da, ti ni yaꞌa da ɨnga yuꞌu ichi un, ti ni yaꞌa da kuaꞌan da. *! Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Na kani ri jnuꞌun nava ni jnaꞌan ɨɨn chaa ni jnaꞌan. Ni kenda da ichi ñuu Jerusalén, ti kuaꞌan da undi ñuu Jericó. Ko ichi un ni ka kenda uu ñakuiꞌna nuu da ja ni ka sakuiꞌna ndajniñu da. Ni ka kenchaa taka ja yɨndaꞌa da, jiin undi saꞌma da ni ka kiꞌin. Ni ka jaꞌa tau da, ti kuankoyo, ti ni kendo chaa un katuu da nanu ndɨyɨ. ")= Ko chaa xnaꞌan ley un, kuni nama da jnuꞌun ni kaꞌan da un nuu Jesús, ti ni kachi da: ―¿Ti nau kuu ñanijnaꞌan na nusa? ―ni kachi da. 3(_ Yukan na ti ni kachi Jesús jiin da: ―Jandaa kuɨtɨ ni nachiso ra. Ti nu siaꞌan na saꞌa ra, ti niꞌin taꞌu ra ja kuchaku ra ja kuu saa ni ―ni kachi ya. |'q Ti ni kachi chaa xnaꞌan ley un: ―Kachi ley un ja kuu ini nuu Jitoꞌyo Yandios jiin ni ini ni añu ra, jiin nɨ tuꞌu ra, undi jiin inijnuni ra, ti kundaꞌu ini nuu ñanijnaꞌan ra nanu kundaꞌu ini ra nuu maa ra ―ni kachi da. &w Ti ni kachi Jesús: ―¿Nasa yoso nuu tutu ley Moisés, ti naa jnuꞌun kaꞌu ra yukan, nusa? ―ni kachi ya. %} Yukan na ti ɨɨn chaa xnaꞌan ley Israel un, ni kenda da ni jan kaꞌan da jiin Jesús, chi kuni kotojnuni da ya, ti ni jikajnuꞌun da ya: ―Maestro, ¿nau kuu ja saꞌa na ti ni taꞌu na ja kuchaku na nusa ja kuu saa ni? ―ni kachi da. $ Ti jandaa na kachi ri nuu ra naa ra, ja kuaꞌa xaan profeta ni kikoyo na janaꞌan, jiin taka chaa ni ka kuu rey, ni ka ñukuu ini da ja kuni da taka ja ka jini ra jaꞌa vijna, ko tu ni ka jini da. Suni ni ka ñukuu ini da ja kunsoꞌo da taka jnuꞌun ka jinisoꞌo ra jaꞌa vijna, ko tu ni ka jinisoꞌo da ―kachi Jesús. Jnuꞌun ɨɨn chaa ñuu Samaria ja ni kundaꞌu ini da T#! Yukan na ti ni ndeꞌe ya nuu chaa ka skuaꞌa jiin ya, ti ni kachi ya nuu maa ni da naa da: ―Kancha Yandios jiin taka yɨvɨ ka ndeꞌe i jiin nduchi i taka jniñu ñaꞌnu ja ka jini ra vijna. "w Yukan ti ni kaꞌan Jesús nuu yɨvɨ un: ―Maa tata ri ni nakuaꞌa ya taka jniñu jaꞌa nuu ri. Ti maa ɨɨn ni ya jini nau kuu inijnuni ruꞌu ja kuu ri seꞌe ya. Ti suni ma ɨɨn ni ruꞌu ja kuu ri seꞌe ya, jini ri nau kuu inijnuni maa Tata ri Yandios. Ti suni ruꞌu, ja kuu ri seꞌe ya, na xndaku ri nuu yɨvɨ nau kuu maa Tata ri Yandios ―ni kachi ya. Z!- Ti hora un ni kusɨɨ xaan ini Jesús ja ni saꞌa Espíritu Santo, ti ni kanajaa ya nuu Yandios: ―Tata na, nakanajaa na niꞌin ja kuu ni jitoꞌo ja taꞌu ni jniñu nɨ tuꞌu andɨvɨ jiin nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ jaꞌa, chi ni xnaꞌan ni taka jniñu ñaꞌnu ni nuu yɨvɨ ndaꞌu, ti ni ka chaku ini i. Chi suꞌva ni chisaꞌyɨ ni nuu yɨvɨ tuꞌva ja ndichi xini. Siaꞌan na koo jiin maa ni, Tata na, chi siaꞌan ni kuu ini maa ni ―ni kachi ya.   Ko tu kusɨɨ ini ra naa ra ja ka jandatu tachi xaan un nuu ra. Chi suꞌva na kusɨɨ ini ra, chi ja ni nakuni Yandios nau ka kuu ra, ti ni nakiꞌin ya roꞌo ndaꞌa maa ya ―ni kachi Jesús. Ni kusɨɨ ini Jesús (Mt. 11.25‑27; 13.16‑17) C Ti nuu ra naa ra ja ni jaꞌa ri jniñu ñaꞌnu, ti kuu kuañu ra sɨkɨ savaꞌni ga koo xi ndɨsuꞌma, ti kundee ra jiin savaꞌni ga ja jito uꞌu roꞌo, ti ni tundo jnaꞌan ra. @y Ti ni kachi Jesús: ―Siaꞌan chi jini ri ja, ja ni xnaa jaꞌuꞌu un jniñu ñaꞌnu maa, nanu ja ni sana ini, nanu iyo naa ini yo ti ndinchaa jinu ɨɨn taja nuu andɨvɨ. Z- Ni ka ndenda ndɨ uni xiko uxi chaa ni taji Jesús. Ni ka kusɨɨ ini da, ti ni ka kachi da: ―Jitoꞌyo, undi tachi xaan un ni ka jandatu nuu na, ja ni ka ndaku niꞌin na sɨvɨ ni ―ni ka kachi da. )K Ti ni kachi ya nuu ndajaꞌa ya tuku: ―Nu ɨɨn yɨvɨ na kuantaꞌu jnuꞌun ri ja ka kaꞌan ra, ti ɨɨn ni kuu ja kuantaꞌu i ruꞌu. Ko yɨvɨ ja tu kuantaꞌu roꞌo naa ra, ɨɨn ni kuu ja tu kuantaꞌu i ruꞌu. Ti yɨvɨ tu ni jantaꞌu i ruꞌu, ɨɨn ni kuu ja tu kuantaꞌu i Yandios ja ni taji ruꞌu nuu ñuyɨvɨ jaꞌa ―ni kachi Jesús. Ni ka ndeokuñɨ ndɨ uni xiko uxi ndajaꞌa Jesús 2] Ti roꞌo, yɨvɨ ñuu Capernaum, koto ndoꞌo ini ra ja nduñaꞌnu ga ñuu ra. Chi suꞌva nukuu ga ñuu ra, ti ndundaꞌu ga ja kuu taka ga ñuu ―ni kachi Jesús. { Ko na kachi ri ja kɨvɨ nu na chaa juicio, ti niꞌin ga kii nundoꞌo sɨkɨ ra ja kuu yɨvɨ ñuu Tiro jiin Sidón.  Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―¡Na xaan ndaꞌu roꞌo yɨvɨ ñuu Corazín! ¡Na xaan ndaꞌu roꞌo yɨvɨ ñuu Betsaida! Sa ti ñuu Tiro jiin Sidón ni saꞌa ri taka jniñu ñaꞌnu un nava ni saꞌa ri nuu ñuu ra naa ra, va ja ni kuu naꞌan ni ka nakani ini yɨvɨ un niku, ti kuꞌun i saꞌma ndaꞌu, ti kuchi i yaa, ja na kuu seña i ja ni ka nakani ini i. 8i Na kachi ri ja nu na chaa juicio, ti kaꞌnu ga kuu nundoꞌo ja kuu ñuu un, ti ansu yɨvɨ ñuu Sodoma ―kachi Jesús. Yɨvɨ ñuu ni ka nduniꞌin ini (Mt. 11.20‑24) &E “Undi tɨkacha ñuꞌun ñuu ra ja ni jnɨɨ jaꞌa ri naa ri, na kɨsɨ ri, ti yukan na kuu seña ja tu ni ka jantaꞌu ra ruꞌu naa ri. Ko kuñukuu ini ra ja, ja ni jaa kɨvɨ ja kɨvɨkoyo ra ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu ra naa ra”, kachi ra nuu yɨvɨ ñuu un. D~}}|~{{%yywwCuuTtts?r'qpsoo:nmmdl1kwjihgg|free8d bnaa__]\[[VYX.W|W*V_UTTZSRRPPDNNUMLVKJIIKHG?FEEDCC3B5AAU@{?>><Koto vaꞌa ra maa ra. Nu na saꞌa ndevaꞌa ñani ra sɨkɨ ra, ti ndajnuꞌun ra jiin da sɨkɨ ja ni saꞌa da un. Ti nu nakani ini da, ti kuankaꞌnu ini nuu da. .+Vaꞌa ga na kundikun sukun i jiin yoso molino, ti na kiꞌin i chii nducha, ansu ja xndaꞌu i ɨɨn suchi lulu ja koto ma kandixia i ruꞌu. W- )Siin Jesús xndaku ya nuu ndajaꞌa ya, ti ni kachi ya: ―Nɨnɨ iyo ɨɨn jniñu saꞌa ja na kunchakuachi yɨvɨ naa i, ko ɨɨn nundoꞌo kaꞌnu xaan kundatu yɨvɨ ja skanakava jnaꞌan i nuu kuachi. i,KTi ni kachi Abraham jiin da: “Ko nu tu ka kandixia da jnuꞌun Yandios ni kaꞌan tutu ni chaa Moisés, jiin jnuꞌun ya ja ni ka chaa profeta na janaꞌan, ti suni tu kandixia kuɨtɨ da vasu na nandoto ɨɨn ndɨyɨ ti kiꞌin nuu da”, ni kachi Abraham ―ni kachi Jesús. Ja saꞌa ja kuncha kuachi yo (Mt. 18.6‑7, 21‑22; Mr. 9.42)0+YTi ni kachi tuku chaa riku un: “Jandaa kuu un, tata na Abraham, ko nu ɨɨn ndɨyɨ na nandoto ti kiꞌin nuu kanchuku da, ti va nakani ini da naa da”, kachi da. 5*cKo ni kachi Abraham jiin da: “Ka ñavaꞌa da tutu ni chaa Moisés jiin jnuꞌun ni ka chaa profeta na janaꞌan, ti nuu jnuꞌun un na chuꞌun ini da”, ni kachi da. ')Gchi yukan kanchuku uꞌun ga ñani na. Ti na xndaku da nuu da naa da nava tu kikoyo da jaꞌa, chi iyo xaan ga kaa nundoꞌo jito na jaꞌa”, ni kachi da. (Yukan na ti ni kachi chaa riku un: “Kaꞌan ndaꞌu na jiin ni, tata na Abraham. Taji ni Lázaro na kiꞌin da veꞌe tata na, '}Ko vijna iyo ɨɨn xaꞌva kaꞌnu maꞌñu nuu kaꞌiin yo jaꞌa, ja yukan kuu ja tu kuu yaꞌa yɨvɨ kaꞌiin jiin ri jaꞌa jiin nuu kaꞌiin ra jña. Ni yɨvɨ kaꞌiin jiin ra jña tu ku yaꞌa i nuu kaꞌiin ri jaꞌa”, ni kachi Abraham. i&KTi ni kachi Abraham jiin da: “Hijo, nukuꞌun ini ja vaꞌa xaan ni kuncha ra nuu ñuyɨvɨ, ti Lázaro chi ndaꞌu xaan ni jnaꞌan da. Ko vijna chi iyo jnuꞌun ndee ini jiin da jaꞌa, ti roꞌo ko ndoꞌo ko nene ra. %/Yukan na ti ni kanajiin da, ni kachi da: “Tata na Abraham, kundaꞌu ini ni saña. Kachi ni jiin Lázaro na kin chutoo da tɨꞌlɨ xini ndaꞌa da nuu nducha, ti na kii stoo da tɨꞌlɨ nuu yaa na, chi ndoꞌo xaan na nundoꞌo nuu yaa ñuꞌun jaꞌa”, ni kachi da. -$STi nu ni kejaꞌa ndoꞌo da nundoꞌo nuu kaꞌiin ndɨyɨ un, ni ndokani da xini da, ti ni ndeꞌe da ja jika tɨꞌlɨ, ti yukan kaꞌiin Abraham jiin Lázaro. #}Yukan ti ni jaa kɨvɨ ja ni jiꞌi chaa ndaꞌu un, ko ni jakoyo ángel Yandios ti kuankoyo ya jiin da nuu andɨvɨ un ja na kuncha da jiin chaa ni kuu tata yo na janaꞌan ni nani Abraham. Ti chaa riku un suni ni jiꞌi da, ti ni jakununduji da. W"'Ti chaa ndaꞌu un, nɨnɨ jiꞌi xaan da soko, ti kuni da kaji da vasu savaꞌa ni ga ndeyu ja nukoyo yuꞌu mesa chaa riku un. Ti undi ina un ka tuꞌva tɨ nuu da, ti ka nayuu tɨ nuu ndɨꞌyɨ da un. !#Ti suni ni iyo ɨɨn chaa ndaꞌu xaan tonto ja ni nani Lázaro, ti jan nukatuu da yuxeꞌe chaa riko un, ti nɨ tuꞌu da iin ndɨꞌyɨ. a ;Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Saꞌa yo nanu. Ni iyo ɨɨn chaa riku xaan ja taka kɨvɨ saꞌa da viko kaꞌnu, ja vaꞌa xaan saꞌa da viko un, ti ñuꞌun da niña saꞌma vaꞌa, saꞌma fina. /WJa yukan kuu ja nu ɨɨn chaa na xndoo da ñasɨꞌɨ da, ti nandaꞌa da jiin ɨnga ñasɨꞌɨ ti nchakuachi da, chi yɨsɨkɨ nchaa da ñasɨꞌɨ da. Ti suni nu ɨɨn chaa na nandaꞌa jiin ɨɨn ñaꞌan ni xndoo yɨɨ, suni nchakuachi da ―ni kachi Jesús. Ɨɨn chaa riko jiin Lázaro  Ko vanuxia ja iyo ɨɨn jnuꞌun jaa vijna. Na kachi ndaa ri nuu ra naa ra, ja yachi ga naa andɨvɨ jiin ñuyɨvɨ ti ansu ja na kenchaa ɨɨn letra nuu ley ni jaꞌa ya nuu Moisés jiin uu ga profeta. Ko jnuꞌun kaꞌan ley un, chi tu naa kuɨtɨ. }sSiin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Undi naa janaꞌan ni kii Juan, chaa ni skuanducha, ti ni kejaꞌa kaꞌan da jnuꞌun Yandios. Ti undi naa ni kii Juan ni taꞌu Yandios jniñu nuu ra naa ra jiin ley ni jaꞌa ya nuu Moisés, chaa ni kii na janaꞌan jiin uu ga profeta ni ka kii na janaꞌan. Ko vijna, ti Juan nu ni kejaꞌa kaꞌan da ɨɨn jnuꞌun jaa, ni jani da jnuꞌun sɨkɨ nasa jantaꞌu Yandios yɨvɨ naa i, ti kuu kɨvɨ i ndaꞌa ya. Ti kuaꞌa yɨvɨ ni ka ndusɨɨ ini i ja ni ka jinisoꞌo i jnuꞌun un. Vijna ti kuaꞌa yɨvɨ ka jantaꞌu i jnuꞌun ri, ja na kuu kɨvɨ i ndaꞌa Yandios. iKYukan ti ni kachi Jesús jiin da: ―Roꞌo naa ra, chi ka kuni ra ja na kaꞌan yɨñuꞌun xaan yɨvɨ nuu ra ja chaa ndaa ka kuu ra. Ko Yandios, ja jini ya nasa kaa ichi ini ra. Chi vixi ini ra jiin taka jniñu ka saꞌa ra, ti ja kuu nuu Yandios kuu mani jniñu kueꞌe jiin jniñu ndevaꞌa ―ni kachi ya. Nasa ni kejaꞌa jniñu taꞌu Yandios Ti chaa fariseo un naa da, ni ka skee ichi da ya nu ni jinisoꞌo da jnuꞌun ni kaꞌan Jesús, chi tɨndɨ da xuꞌun naa da. nU Yukan na kachi ri nuu ra naa ra ja ni ɨɨn muzu tu kuu kuanukuachi nuu uu jitoꞌo, chi kendo vaꞌa jiin ɨɨn da, ti kendo kuiꞌya i jiin ɨnga da. Ni tu kuu kuanukuachi i nuu Yandios, ti kundio ini i xuꞌun jiin ñuꞌun. Ja yukan kuu ja tu kuu kuanukuachi ra nuu Yandios, ti kuñukuu ini ra niꞌin ra xuꞌun jiin ñuꞌun ―ni kachi Jesús. 7 Ti nu tu saꞌa ra jniñu vaꞌa jiin taka ja ni jaꞌa ya nuu ra ñuyɨvɨ jaꞌa, ti koto ma tatu ga Yandios roꞌo jniñu ñaꞌnu ja kuu saa ni. ,Q Ti nu tu ni saꞌa ra ja vaꞌa ja chindee ra ɨnga yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa, ti koto ma tatu ga Yandios roꞌo jiin jniñu ñaꞌnu ja kuu nuu nɨ kani andɨvɨ.  Saꞌa yo nanu. Taka yɨvɨ ka saꞌa niña jniñu vaꞌa jiin jaku ja ka ñavaꞌa i ja ka chindee i ɨnga yɨvɨ, suni siaꞌan na saꞌa vaꞌa i nu iin kuaꞌa ndajniñu i ja chindee i ɨnga yɨvɨ. Ko nu tu saꞌa i jniñu vaꞌa ja chindee i ɨnga yɨvɨ jiin jaku ja ka ñavaꞌa i, ti suni siaꞌan tukaa ga na saꞌa kuɨtɨ i jniñu vaꞌa nu ñavaꞌa i kuaꞌa ndajniñu. 5 Ko na kachi ndaa ri nuu roꞌo naa ra, ja ka kuu ra ndajaꞌa ri, ja ka saꞌa ra mani jniñu vaꞌa jiin taka ja ñavaꞌa ra. Ti kuaꞌa ra jaku ja ka nandɨꞌɨ yɨvɨ ndaꞌu nava na ndumani i jiin ra. Yukan ti nu ni ndɨꞌɨ ja ñavaꞌa ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti kuaja ra andɨvɨ, ti yukan, taka yɨvɨ ndaꞌu ni chindee ra ñuyɨvɨ jaꞌa, na kuaꞌa i jandaa ja ni ka chindee ndixia ra i. Z-Yukan ti ni niꞌin jitoꞌo un jnuꞌun sɨkɨ muzu xndoñaꞌan un ja, ja ni ndu vivo da jiin jnaꞌan da, chi vivo xaan ni ka ndajnuꞌun da jiin jnaꞌan da un. Siaꞌan ni saꞌa chaa un chi jandaa kuu ja yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa, ka kuu vivo ga i jiin jniñu ka saꞌa jnaꞌan i, ti ansu yɨvɨ ka kandixia jnuꞌun Yandios. MYukan ti ni jikajnuꞌun da ɨnga chaa, ti ni kachi da: “Ti roꞌo, ¿Nasa tau ra nuu da nu”? ni kachi da. Ti ni kachi chaa un: “Tau ri ɨɨn ciento nundoo triu”, ni kachi da. Ti ni kachi tuku chaa kuu muzu kuñaꞌnu un: “Jaꞌa iyo tutu ra ja tau ra un, ko saꞌa tuku ɨnga ja kuun xiko ni ga”, ni kachi da. jMTi ni kachi chaa un: “Tau ri uni mil litro aceite”, ni kachi da. Yukan ti ni kachi muzu kuñaꞌnu ga un: “Jaꞌa iyo tutu ra ja tau ra un, nukoo ti vijna vijna saꞌa ra ɨnga ja ɨɨn mil sava ni ga”, ni kachi da. &EYukan ti ni kana da ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn chaa ka tau nuu jitoꞌo da. Ti ni kachi da jiin ɨɨn da: “¿Nasa tau ra nuu jitoꞌo ri”? ni kachi da. Y+“Suꞌva na saꞌa yo savaꞌa ni ga kɨvɨ na kenchaa da jniñu ndiso yo, ti nava na koo mani yɨvɨ ñuu yo jiin yo, ti kuu kɨvɨ yo ini veꞌe i. Ja jini yo nasa saꞌa yo vijna”, ni ndoꞌo ini da. 5Yukan na ti ni kejaꞌa ndoꞌo ini chaa kuu muzu un: “¿Nasa saꞌa yo vijna na, ja nu na kenchaa jitoꞌo yo jniñu yo? Ti maa yo, tu kundee yo kutu yo nuu ñuꞌun yo ja kuchaku yo. Ti kukanuu yo kakan yo caridad”, ni ndoꞌo ini da. Ko ni nakani tuku ini da siaꞌan: b=Yukan ti ni kana chaa riko un muzu da un, ti ni kachi da jiin da: “¿Ndoo kuu ja ka jani yɨvɨ jnuꞌun ra siaꞌan? Nakuaꞌa jnuꞌun taka jniñu ra, ti tukaa ga siin ra kuu ra muzu ri vijna na”, ni kachi da. t cYukan ti ni xndaku Jesús nuu ndajaꞌa ya, ti ni kachi ya: ―Ɨɨn chaa riku, ni iyo ɨɨn muzu da ja ndiso jniñu nuu ɨnga muzu, ko ni ka jani yɨvɨ jnuꞌun nuu da ja ni kejaꞌa xnaa ndevaꞌa chaa un ja ñavaꞌa chaa riku un. + O Ko vijna chi kanuu ja na saꞌa yo ɨɨn viko sɨɨ ini, chi ñani ra jaꞌa, ja ni jiꞌi da, ti nanu ja ni nandoto da chi ni ndenda tuku da. Ja ni ka skuita yo da, ko ni ka naniꞌin tuku yo da”, ni kachi chaa ñaꞌnu un ―kachi Jesús. Muzu ni junukuachi ndevaꞌa (Mt. 6.24)' GYukan ti ni kachi tata da un jiin da: “Roꞌo, suni seꞌe ri kuu ra, ti taka ja ñavaꞌa ri jaꞌa kuu ja kuu maa ra, chi ndɨ kɨvɨ kancha ra jiin ri. @ yTi vijna ni nchaa ɨnga seꞌe ni jaꞌa ja ni jaꞌan xnaa ndevaꞌa xuꞌun ni jiin ñaꞌan sɨɨ ini, ti ni jaꞌni ni chelu ni neñu un ja na saꞌa ni viko da”, ni kachi da. j MTi ni kachi da jiin tata da: “Ja jini ni nasa ja ni kuu kuiya junukuachi na nuu ni, ti ni ɨɨn kɨvɨ tu kuniꞌin ini na nuu ni, ko ni ti kuaꞌa ga ni vasu ɨɨn ndixiꞌyu nuu na ja saꞌa na ɨɨn viko jiin amigo na. ! ;Ti chaa ñaꞌnu un ni kuɨtɨ ini da, ti tu kuni da ndɨvɨ da veꞌe da. Ti yukan ni kee maa tata da un, ni jan kaꞌan da jiin da ja na ndɨvɨ da. 'GTi chaa un ni kachi da: “Tuu, chi ñani ra ni nchaa, ti ni taꞌu tata ra jniñu ja na kuu chelu ni neñu un, chi ni nchaa vaꞌa da”, ni kachi muzu un. ^5Yukan ti ni kana da ɨɨn chaa kuu muzu un, ti ni jikajnuꞌun da chaa ndoo kuu un. 3_Ti seꞌe da chaa ñaꞌnu ga, kande da nuu jniñu, ti nu ni nandeokuñɨ da jaꞌi ni, ni kuyajni da veꞌe, ti ni jinisoꞌo da kuu yaa, ti ka jitajaꞌa yɨvɨ. [/Chi ni ndoꞌo ini ri ja, ja ni jiꞌi seꞌe ri jaꞌa, ko nanu ja ni nandoto da, chi ni ndenda tuku da. Ni skuita ri da, ko ni naniꞌin ri da”, kachi da. Ti ni ka kejaꞌa da ni ka saꞌa da viko naa da. q[Kuan kiꞌin chelu ni neñu un, ti kaꞌni ra naa ra. ¡Na saꞌa yo ɨɨn viko, ti na kaji yo naa yo! wgKo chaa ñaꞌnu un, ni kachi da jiin muzu da ka junukuachi nuu da un: “Yachi ro naa ra, tava ɨɨn saꞌma vaꞌa ga yukan, ti na skuiꞌna ra da naa ra. Suni nachiꞌi ɨɨn xeꞌe xini ndaꞌa da, ti nachiꞌi ra ndijña da naa ra. ,QYukan na ti ni kachi seꞌe da un: “Taa, ni chaa kuachi na maa na nuu Yandios, ti suni nuu maa ni. Tukaa ga saꞌa ni nanu ja seꞌe ni kuu na”, ni kachi da. !Yukan ti ni kiꞌin da ichi, ti kuanoꞌon da nuu kancha tata da. Ti jika ga kuaꞌan da, ti ni jini tata da nuu da, ti ni kundaꞌu ini da seꞌe da. Ni jaꞌa da corrɨ, ni janujnaꞌan da chaa, ti ni ka nanuu janaꞌan da, ti ni ka teyuꞌu nuu jnaꞌan da. #Yukaa ga saꞌa ni nanu ja kuu na seꞌe ni, chi saꞌa ni nanu ja kuu na ɨɨn muzu ni. Siaꞌan ndoꞌo ini da ja kachi da jiin tata da. Vaꞌa ga na nandeokuñɨ yo nuu tata yo, ti na kachi yo jiin da: Taa, ni chaa kuachi na maa na nuu Yandios, ti suni nuu maa ni. A~{Yukan ti ni kejaꞌa da ndoꞌo ini da: Iin kuaꞌa muzu veꞌe tata yo ja tu kumani staa kaji da, ko maa yo, kande yo jaꞌa, ndoꞌo nene yo ti jiꞌi xaan yo soko ja kuni kuū yo. }Ko ni kejaꞌa jiꞌi xaan da soko, ti kuni da kaji da, ndeꞌe da ka yee kɨnɨ un, ko tu ni ɨɨn yɨvɨ ja kuaꞌa ja kaji da. |Yukan ti ni kee da ni jan nduku da jniñu nuu ɨɨn chaa ñuu yukan, ti chaa un ni taji da chaa kuan koto da kɨnɨ. {Nu ja ni ndɨꞌɨ xuꞌun da ni xnaa da, ti kuiya un ni iyo ɨɨn jnama xaan tonto ñuu yukan, ti chaa un ni kejaꞌa jiꞌi da soko. Jz  Jaku ni kɨvɨ, ti ni xiko chaa suchi un taꞌu da ja ni jaꞌa tata da un, ti jiin xuꞌun un kuaꞌan chaa un, kuan kuikonuu da ɨnga ñuu, ti yukan ni xnaa ndevaꞌa kuɨtɨ da xuꞌun da. My ti chaa suchi ga un ni kachi da jiin tata da: “Taa, kuaꞌa ni tɨꞌlɨ taꞌu na, tɨꞌlɨ ñuꞌun jiin xuꞌun na kuu na”, ni kachi da. Yukan ti ni chunsava tata da un taꞌu da naa da. pxY Siin Jesús xndaku ya, ti ni jani ya ɨɨn jnuꞌun siaꞌan: ―Ɨɨn chaa ni iyo uu seꞌe da, Dw Ti na kachi ri ja suni siaꞌan kusɨɨ ini ángel ka junukuachi nuu Yandios jiin ɨɨn yɨvɨ, ja nu ni nakani ini i nuu kuachi i ―ni kachi Jesús. Ɨɨn suchi ni naa, ti ni ndenda i _v7 Nu ni ndenda xuꞌun ña un, ti nastutu jnaꞌan ña, jiin amigo ña, jiin ñanijnaꞌan ña ja kanchuku yajni un, ti kachi ña: “Na kusɨɨ ini yo vijna, chi ja ni ndenda xuꞌun ni skuita ri un”, kachi ña. (uISiin Jesús xndaku ya, ti ni jani ya ɨɨn jnuꞌun siaꞌan: ―Jikajnuꞌun ri nuu ra naa ra. ¿Nu ɨɨn ñasɨꞌɨ yɨjnɨ ña uxi xuꞌun plata ti skuita ña ɨɨn, xi ansu jandaa kuu ja skuikun ña yɨtɨ ña, ti vii vii najista ña undi nuu tu naniꞌin ña xuꞌun ña nu? st_Ti na kachi ri jiin ra naa ra ja suni siaꞌan iyo jnuꞌun sɨɨ ini nuu andɨvɨ nuu kancha Tata yo Yandios jiin ɨɨn yɨvɨ ja ni nakani ini i nuu kuachi i, ansu jiin kuun xiko xiaꞌun kuun yɨvɨ ja ka ndoꞌo ini i ja tu iyo kuachi i, ti ka ndoꞌo ini i ja tu nɨɨ kuu ja nakani ini i nuu kuachi i ―ni kachi Jesús. Sɨkɨ ñaꞌan ni skuita xuꞌun *sMNu ni najaa ra veꞌe ra, ti nastutu ra amigo ra jiin ñanijnaꞌan ra, ti kachi ra: “Na kusɨɨ ini yo, chi ja ni ndenda rɨɨ ni skuita ri un”, kachi ra. rr]Ti nu na naniꞌin ra tɨ, ti kusɨɨ ini ra, nachuxndee ra tɨ nuu soko ra, ti kuanoꞌon ra jiin tɨ. qq[―Nu ɨɨn ɨɨn ra ñavaꞌa ɨɨn ciento rɨɨ, ti skuita ra ɨɨn tɨ, ¿ti va nu tu xndoo ra ndɨꞌɨ kuun xiko xiaꞌun kuu ga tɨ un yuku un, ti kin nunduku ra kuɨtɨ ni skuita ra un undi nu tu naniꞌin ra tɨ xino? bp=Yukan ti ni jani Jesús ɨɨn jnuꞌun ja xndaku ya nuu yɨvɨ un, ti ni kachi ya: xoiTi chaa ka xnaꞌan ley Israel un jiin chaa fariseo un ka kaꞌan da sɨkɨ Jesús, ti ni ka kachi da: ―Jantaꞌu chaa jaꞌa yɨvɨ tu siuku ley Israel, ti yaji jnaꞌan da jiin i vasu ka kuu i yɨvɨ ka saꞌa ndevaꞌa ―kachi naa. l/"Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Kuanjniñu yo ñɨɨ ja kuu nuu ndeyu, ko nu na naa xiko uꞌua ñɨɨ un, ti tukaa kuajniñu yo, *kM!Ti suni siaꞌan kuu jiin roꞌo naa ra, nu kuni kundikun ra ruꞌu, ti kuñu kuu ini ra ja xndoo ra taka ndajniñu ñavaꞌa ra. Xi nu tuu, ti na kachi ri ja tukaa ga yɨꞌɨ ra jiin ri ―ni kachi Jesús. Tukaa ga vaꞌa ñɨɨ un nu ni xndiꞌi na nuu uꞌua (Mt. 5.13; Mr. 9.50) )jK Ti nu ni jini da ja tu kundee da, ti nu nɨ jika vaji ɨnga rey un, ti taji da sava chaa ka ndiso jniñu, ja na kin kaꞌan ndaꞌu jiin chaa un ja na kukuee. Vi%Xi ɨɨn rey kuni da kanaa jnaꞌan da jiin ɨnga rey, ¿xi ansu jandaa kuu ja xnakan nukoo da, ti ndeꞌe da nu kundee uxi mil soldado da ja kinjnaꞌan da jiin oko mil kikoyo jiin ɨnga rey un nu? Wh'ti kachi i: “Ni tejnaꞌan chaa un veꞌe da ko tu ni sinu da”, kachi i. g}Ti nu na kejaꞌa ra saꞌa ra nama jaꞌa, ti tu sinu ra, ti taka yɨvɨ kuni un, kejaꞌa i kuaku i ndeꞌe i roꞌo, zfmTi nu ɨɨn ɨɨn ra ka kuni saꞌa ɨɨn veꞌe sukun ja na kundijin kotonchaa ra nɨ tuꞌu ñuꞌun ra, ¿xi ansu jandaa kuu ja xnakan nukoo ra, ti ndeꞌe ra nasa gastu kuu, na ndenu kujaa xuꞌun ra undi xndiꞌi ra jniñu un nu? veeTi nu tu ka ñukuu ini ra ruꞌu ja kundikun ra ruꞌu, ti vasu na kuū ra, ko tukaa ga ndɨvɨ ra jiin ri. cd?―Nu nau yɨvɨ na kuni kundikun ruꞌu, ko nu ka ndɨꞌɨ ga ini i ja kuu tata i, nana i, ñasɨꞌɨ i, seꞌe i, ñani i, kuaꞌa i, jiin maa i, ja kuu ruꞌu, ti na kachi ri ja tukaa ga yɨꞌɨ i jiin ri. |cqNi kuu kuaꞌa xaan yɨvɨ kuankoyo i jiin Jesús, ti ni ndeokoto Jesús ja xndaku ya nuu i, ti ni kachi ya: ObChi na kachi ri nuu ra naa ra, ja ni ɨɨn yɨvɨ ni kana ri undi nuu un, tu kuxini da veꞌe ri”, ni kachi da ―kachi Jesús. Ko ndoꞌo vaꞌa ini yo, sa kundikun yo Cristo (Mt. 10.37‑39) (aIYukan ti ni kachi tuku jitoꞌo da jiin da: “Kuaꞌan tuku taka calle un jiin taka ichi un, ti chayɨka yɨvɨ na kikoyo i, ti nava na chitu ini veꞌe ri. *`MNu ni kuu naꞌan ga, ti ni kachi tuku muzu un: “Jitoꞌo na, ja ni jaꞌan ndɨꞌɨ na nava ni taꞌu ni jniñu, ko nuña ga ini veꞌe ni”, ni kachi da. _'Nu ni nandeokuñɨ muzu un, ni nakani da jnuꞌun nuu jitoꞌo da ja siaꞌan ni ka kaꞌan chaa un. Yukan ti ni kuɨtɨ xaan ini jitoꞌo un, ti ni kachi da jiin muzu da un: “Kuaꞌa corrɨ. Kuaꞌan taka ichi ka iyo ñuu yukan, ti kana taka yɨvɨ ndaꞌu un, jiin taka yɨvɨ tu ka kuu saꞌa jniñu un, jiin yɨvɨ ni ka tɨyɨ un, jiin taka yɨvɨ kuaa un na kikoyo i”, ni kachi da. n^UTi ɨnga da ni kachi: “San ni nandaꞌa ri, ti ja yukan kuu ja tu kuu kiꞌin ri”, ni kachi da. ]Ɨnga da ni kachi: “San ni jaa ri uꞌun yunta, ti kuni ri skuaꞌa ri tɨ. Ja yukan kuu ja sakaꞌnu ini ra nuu ri”, ni kachi da. W\'Ko tendɨꞌɨ chaa un ni ka kandaꞌu. Undi nuu ni kachi ɨɨn da: “San ni jaan ri ɨɨn pedazu ñuꞌun, ti yukan kin ndeꞌe ri, ti kandaꞌu ri jiin ra ja na sakaꞌnu ini ra nuu ri”, ni kachi da. \[1Nu ni jaa hora kuxini, ti ni taji da chaa ka junukuachi nuu da un, kuan kana da chaa ni kana da un, ti ni kachi muzu da jiin chaa un naa da: “Choꞌo naa ra, chi ja ni kuu nakoo ja kuxini yo”, ni kachi da. 7ZgYukan ti ni kachi Jesús jiin da: ―Saꞌa yo nanu sɨkɨ ɨɨn chaa ni saꞌa ɨɨn viko kaꞌnu, ni jaꞌa da ɨɨn ja ni kuxini, ti ni kana da kuaꞌa xaan yɨvɨ. 9YkNu ni ka jinisoꞌo yɨvɨ jnuꞌun un, ti ni kachi ɨɨn chaa nukoo mesa un jiin Jesús: ―Xaan ndatu yɨvɨ kaji i staa ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu ―ni kachi da. >XuTi nu siaꞌan na saꞌa ra vasu ja kundatu ra, chi tu kuu chunaa yɨvɨ un nuu ra. Ko maa ra, chi naniꞌin ra taka ja ni jaꞌa ra un kɨvɨ na nachaku ra, ti kuncha ra nuu kaꞌiin yɨvɨ vaꞌa ja ni nakaji Yandios ja kunchuku i, i jiin ya ja kuu saa ni ―ni kachi Jesús. Jnuꞌun ɨɨn viko nandaꞌa "W= Ti vaꞌa ga ja nu na saꞌa ra ɨɨn viko, ti kana taka yɨvɨ ndaꞌu un, yɨvɨ tu ka kuu saꞌa jniñu, yɨvɨ ni ka tɨyɨ un jiin yɨvɨ kuaa un. EV Yukan ti ni kachi Jesús nuu chaa ni kana ya un siaꞌan: ―Nu kuni ra kuaꞌa ra ɨɨn ndeyu ja kaji yɨvɨ, ti koto kana ra ɨɨn amigo ra, xi ñani ra, xi ɨɨn ɨɨn jnaꞌan ra, xi ɨɨn ɨɨn chaa riko kanchuku yajni jiin ra, chi suni na kana yɨvɨ un roꞌo, ti yukan naniꞌin ra ja ni jaꞌa ra un. )UK Ti yɨvɨ kuni kuñaꞌnu, suꞌva niꞌin yɨ jnuꞌun kanuu, ko yɨvɨ kuiꞌya kaa un, suꞌva nduñaꞌnu i, chi maa Yandios kuu ja saꞌa ―ni kachi ya. *TM Ti vaꞌa ga ja nu na kana yɨvɨ roꞌo, ti nukoo undi sandɨꞌɨ ni ga, ti nava nu na jaa chaa ni kana roꞌo un, ti kachi da: “Amigo, ñaꞌan ti kuncha ra undi nuu kanuu ga jaꞌa”, kachi da. Yukan na ti kuni yɨvɨ kanchuku mesa jiin ra un ja suni kuu ra ɨɨn chaa kuñaꞌnu. [S/ ti chaa ni kana roꞌo un, kuu kachi da jiin ra: “Kuaꞌa silla ra na nukoo ɨnga chaa jaꞌa.” Yukan na ti koñaa ra nuu kanuu, chi kuaꞌa da ɨɨn silla kancha undi sandɨꞌɨ kuɨtɨ ni ga kuncha ra. +RO―Nu na kana yɨvɨ roꞌo ɨɨn viko nandaꞌa naa ra, koto nukoo ra nuu silla kanuu ga un, chi tu jini ra xi jaa ɨɨn chaa kuñaꞌnu ga ja kuu roꞌo, )QKNu ni jini Jesús ja ka nakaji yɨvɨ ni ka jakoyo viko un nuu vaꞌa ga ja kunchuku i nuu mesa un, ti ni xndaku ya ɨɨn jnuꞌun nuu i, ti ni kachi ya: zPmYukan na ti tukaa ni kuu ndeokani chaa un ɨɨn jnuꞌun maa da. Yɨvɨ ni ka jaꞌan ɨɨn viko nandaꞌa TO!Yukan ti ni kachi ya jiin chaa fariseo un: ―¿Nu ɨɨn ɨɨn ra na kanakava ɨɨn seꞌe ra xi ɨɨn xndɨkɨ ra ini soko, ti tu tava ra tɨ hora ni, vasu kuu ɨɨn kɨvɨ ndetatu nu? ―ni kachi ya. ,NQTi ni ka jasɨ yuꞌu yɨvɨ un, tukaa ni ka kaꞌan. Ti maa ya ni jnɨɨ ya chaa kuꞌu un, ni saꞌa ya tajna da, ti ni kachi ya jiin da ja na kiꞌin da. GMYukan ti ni jikajnuꞌun ya chaa ka xnaꞌan ley Israel un jiin chaa fariseo, ti ni kachi ya: ―¿Kuu saꞌa yo tajna ɨɨn yɨvɨ kuꞌu ja kuu kɨvɨ ndetatu, xi tuu nu? ―ni kachi ya. OLTi nuu kande Jesús yukan kande ɨɨn chaa ndoꞌo kueꞌe kuɨñɨ. .K WƗɨn kɨvɨ ndetatu ni kuu, na ni kana ɨɨn chaa fariseo kuñaꞌnu un Jesús, ni jan kaji ya staa veꞌe da, ti sava ga chaa fariseo un ka jito yuꞌu da Jesús. gJG #Vijna na nusa, ti na xndoo ri roꞌo naa ra jiin ñuu ra. Chi na kachi ri jiin ra ja jankɨvɨ ga kuni ra ruꞌu naa ra undi na jaa kɨvɨ ja kachi ra naa ra: “Ñaꞌnu na koo maa rey yo, chi Tata yo Yandios ni taji ya maa chaa ja ndiso jniñu ñaꞌnu nuu ya”, kachi ra ―ni kachi Jesús. Ni saꞌa Jesús tajna ɨɨn chaa ni iin kuɨñɨ9Ik "Yukan ti ni kachi ya sɨkɨ yɨvɨ ñuu Jerusalén: ―Roꞌo, yɨvɨ ñuu Jerusalén, ja ka jaꞌni ra profeta najanaꞌan, chaa ni kaꞌan jnuꞌun Yandios, ti ka jaꞌa ra yuu sɨkɨ chaa ka kaꞌan jnuꞌun Yandios ja ni taji ya. Nasa jinu ni kundaꞌu ini ri nuu ra naa ra, ja nama ri roꞌo nuu nundoꞌo un nanu saꞌa chuun ja kana tɨ seꞌe kuachi tɨ ja na ndututu chii ndijin tɨ, ko tu ni ka jantaꞌu ra naa ra. H) !Ko siin ri ichi kuaꞌan ri vijna, ijña, jiin isa, ¿xi vatuni ja kuū ɨɨn profeta Yandios fuera ñuu Jerusalén xino? ―ni kachi Jesús. Gy Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Kuankoyo naa ra nuu Herodes, ja kuu da chaa kuaꞌan, chi kuni kaꞌni da ndɨyɨ, ti kachi ra jiin chaa un: “Ndeꞌe, vijna jiin ijña keniꞌin ri tachi xaan un kinkoyo, ti isa sa xndiꞌi ri jniñu un.” OF Ti suni kɨvɨ un ni jakoyo sava chaa fariseo un, ti ni ka kachi da jiin Jesús: ―Vaꞌa ga ja na kee ra ñuu jaꞌa ti kiꞌin ra, chi rey Herodes kuni kaꞌni da roꞌo ―ni ka kachi da. 4Ea Ko kuaꞌa yɨvɨ ndaꞌu ja tu kuñaꞌnu vijna, ti yɨvɨ un kuu ja nduñaꞌnu ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu. Ti kuaꞌa yɨvɨ ka kunuu vijna, ti yɨvɨ un ndundaꞌu i nuu taꞌu Yandios jniñu ―ni kachi Jesús. Ni iyo jnuꞌun kuiꞌya ini Jesús sɨkɨ ñuu Jerusalén (Mt. 23.37‑39) FD Chi chakoyo yɨvɨ kaꞌiin ndɨ kuun jikɨ ñuyɨvɨ, ichi ninu, ichi vee, ichi nuu kaña ndikandii, jiin ichi nuu kee ndikandii, ti nukoo i ti kaji i ini ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu. @Cy Yukan na ti kejaꞌa ra ndeꞌe ra naa ra ti kuꞌyu jnuꞌun ra sɨkɨ jnuꞌun kuiꞌya ini. Chi kuni ra nuu chaa janaꞌan, ja ni ka kuu tata yo, Abraham, Isaac, jiin Jacob jiin taka ga profeta janaꞌan ja kaꞌiin da nuu taꞌu Yandios jniñu, ti roꞌo sa suꞌva kekoyo ra kiꞌin ra fuera naa ra. +BO Ko maa ya chi kachi tuku ya: “Ja ni kachi ri ja tu jini ri naa yɨvɨ ka kuu ra. Kuanchaꞌa naa ra, roꞌo ja ka saꞌa jniñu ndevaꞌa naa ra”, kachi ya. ,AQ Yukan ti kejaꞌa ra kachi ra naa ra: “Ko ka jini na maa ni, chi taka yo ni ka yee staa, ti maa ni, ni xnaꞌan ni jnuꞌun ni nuu ñuu na naa na”, kachi ra. @) chi maa Yandios nakasɨ ya yuxeꞌe nava tukaa kɨvɨkoyo i. Kasɨ ya nanu ɨɨn chaa xiin veꞌe ja ndokuɨñɨ da ti kasɨ da yuxeꞌe da, ti tukaa kuaꞌa da jnuꞌun kɨvɨkoyo yɨvɨ veꞌe da. Vasu na kendo i ichi fuera ti kachi i: “Jitoꞌyo, kuni kɨvɨkoyo na nuu taꞌu ni jniñu.” Ko kachi ya: “Tu kuantaꞌu ri roꞌo naa ra, ni tu jini ri naa ichi vekoyo ra naa ra”, kachi ya. *?M ―Nduku ndee naa ra ti kɨvɨkoyo ra ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu. Nduku ndee ra nanu yɨvɨ kuni kɨvɨkoyo i ɨɨn veꞌe nuu iyo ɨɨn yuxeꞌe lulu. Chi na kachi ri nuu ra naa ra ja nde kuaꞌa yɨvɨ ka kuni kɨvɨkoyo i ñuu nuu taꞌu ya jniñu, ko tu ka naniꞌin i ichi, ,>Q Ti ni kenda ɨɨn chaa ni jikajnuꞌun ya, ti ni kachi da: ―Jitoꞌyo, ¿Jandaa kuu ja jaku ni yɨvɨ kuu ja ketaꞌu i nu? ―ni kachi da. Ti ni kachi Jesús: = Ichi kuaꞌan Jesús ñuu Jerusalén xnaꞌan ya nuu yɨvɨ ini veñuꞌun Israel taka ñuu nuu yaꞌa ya kuaꞌan ya. < Kuu i nanu ɨɨn levadura ja kiꞌin ɨɨn ñasɨꞌɨ ti sakanuu ña jiin uni kilo yuchi triu, ti saꞌa levadura un ja na najinu nɨ tuꞌu chii yujña un ―ni kachi Jesús. Yɨɨ ja ka kɨvɨ yo nuu taꞌu Yandios jniñu (Mt. 7.13‑14, 21‑23) d;A Suni ni kaꞌan tuku Jesús: ―Siaꞌan ka nakaya yɨvɨ taꞌu Yandios jniñu nuu. : Siaꞌan kuu nanu ɨɨn ndɨkɨn lulu, ja nu ni xndee ɨɨn yɨvɨ nuu ñuꞌun i, ti yukan kejaꞌa jaꞌnu undi kuu ɨɨn yujnu kaꞌnu xaan, ti yukan ka jaꞌan saa un ka saꞌa tɨ taka tɨ nuu ndaꞌa yujnu un ―ni kachi ya. Jnuꞌun levadura (Mt. 13.33) 9- Yukan na ti ni kachi Jesús: ―Na kaꞌan ri ɨɨn jnuꞌun nuu ra nava kuni ra nasa kuu ja ka nakaya yɨvɨ taꞌu Yandios jniñu nuu i. h8I Ti nu ni kaꞌan ya siaꞌan, ti ni kukanuu chaa jito uꞌu ya un, ko taka ga yɨvɨ kuaꞌa un ni ka kusɨɨ ini jiin jniñu ñaꞌnu ni saꞌa ya un. Jnuꞌun ɨɨn ndɨkɨn lulu (Mt. 13.31‑32; Mr. 4.30‑32) q7[ Ti ñaꞌan jaꞌa ja kuu ña ñanijnaꞌan tata yo Abraham na janaꞌan, chi na kaa ni ndikun ña xiaꞌun uni kuiya ni saꞌa jaꞌuꞌu un. ¿Xi tu kuu kenchaa yo kueꞌe jnaꞌan ña un vijna kɨvɨ ndetatu nu? ―ni kachi ya. 66e Ko ni kachi Jitoꞌyo jiin da: ―Chaa xndaꞌu ka kuu ra. ¿Va nu tu ka ndaji ra xndɨkɨ ra naa ra xi burru ra ja kin skoꞌo ra tɨ nducha ɨɨn kɨvɨ ndetatu nu? /5W Ko chaa ndiso jniñu ini veñuꞌun un, ni kuɨtɨ ini da, chi Jesús ni saꞌa ya tajna kɨvɨ ndetatu un. Ti ni kachi da nuu yɨvɨ un naa i: ―Iyo iñu kɨvɨ ja saꞌa yo jniñu, ti nuu ɨɨn kɨvɨ un kikoyo ra ja nduvaꞌa ra, ti ansu ja kikoyo ra kɨvɨ ndetatu jaꞌa ―ni kachi da. 4 Ti ni chuxndee ya ndaꞌa ya xini ña, ti hora ni, ni ndokuɨñɨ ndaa ña. Ti ni kejaꞌa ña nakanajaa ña Yandios. 3# Ti nu ni jini Jesús maa ña, ni kana ya ña, ti ni kachi ya: ―Roꞌo ñasɨꞌɨ, vijna ti nduvaꞌa ra jiin kueꞌe ra ―ni kachi ya. 02Y ti yukan kande ɨɨn ñaꞌan ja, ja ni kuu xiaꞌun uni kuiya kuꞌu ña. Ja ni kuu tɨꞌɨ sɨkɨ ña ni saꞌa ɨɨn tachi xaan, ti tu kuu kuɨtɨ kaka ndaa ña. h1I Ni kuu ja ɨɨn kɨvɨ ndetatu, kande Jesús ini ɨɨn veñuꞌun Israel ja xnaꞌan ya, J0  Na ndeꞌe yo nu tu kuun tɨchɨ xini ɨnga kuiya. Ti nu tuu, ti sa kaꞌncha ni”, ni kachi muzu un ―ni kachi ya. Ɨɨn kɨvɨ ni saꞌa Jesús tajna ɨɨn ñaꞌan ni kuu tɨꞌɨ sɨkɨ /- Ko ni kachi chaa ndito ñuꞌun un: “Taa, sia ni na kundichi tɨꞌlɨ ga kuiya vijna, na staya na ñuꞌun jaꞌa, ti na chiꞌi na jaꞌan. . Yukan na ti ni kachi da jiin chaa ndito ñuꞌun da un: “Vijna ti ja ni kuu uni kuiya kin nduku ri tɨchɨ vixi xini yujnu jaꞌa, ko tu jaꞌa ni ɨɨn tɨchɨ. Kiꞌin ti kaꞌncha ra vaꞌa ga, chi so xnañaꞌan kandichi nuu ñuꞌun jaꞌa”, ni kachi da. -! Yukan ti ni kachi Jesús jnuꞌun jaꞌa, ja xnaꞌan ya nau kuu yɨvɨ ja tu siuku jnuꞌun xndaku Yandios: ―Kuu i nanu ɨɨn nutɨchɨ vixi ja kandichi nuu ñuꞌun ɨɨn yɨvɨ, ti chaa xiin un jan nduku da tɨchɨ vixi xini yujnu un, ko tundo niꞌin da. >,u Ko na kachi ri ja tuu. Chi roꞌo naa ra, nu tu nakani ini ra nuu kuachi ra, ti suni jnaꞌnu ndatu ra ti xnaa ra maa ra ―ni kachi ya. Sɨkɨ nutɨchɨ vixi ja tu jaꞌa tɨchɨ G+ ¿Xi ka jani ini ra ja ndɨꞌɨ xiaꞌun uni yɨvɨ ja ni ka jiꞌi chii torre Siloé na ni nduva sɨkɨ da, xi ni iyo ga kuachi chaa un ja kuu taka ga yɨvɨ kanchuku ñuu Jerusalén nu? * Ko na kachi ri ja tuu. Chi roꞌo naa ra, nu tu nakani ini ra nuu kuachi ra, ti suni jnaꞌnu ndatu ra ti xnaa ra maa ra. )3 Ti ni kachi Jesús: ―Va nu ja siaꞌan ni ka jnaꞌan chaa un, ti ka ndoꞌo ini ra ja iyo ga kuachi maa da ja kuu taka ga chaa ñuu Galilea un. J(  Ti kɨvɨ yukan ni ka chakoyo tɨjnɨ chaa, ti ni ka jani da jnuꞌun nuu Jesús nava ni saꞌa gobernador Pilato jiin tɨjnɨ chaa ñuu Galilea, ja nanu ka jaꞌni da kuɨtɨ ja soko da nuu Yandios ni jakoyo soldado Pilato ti ni ka jaꞌni da chaa Galilea un, ti undi ni ka nasakanuu nɨñɨ da jiin nɨñɨ kuɨtɨ un. 2'] ;Ti na kachi ndaa ri nuu ra naa ra ja tu kaña ra yukan undi nu tu chunaa ndɨꞌɨ ra xuꞌun tau ra un ―ni kachi Jesús. Kanuu ja na nakani ini yo nuu kuachi yo & :Chi nu ɨɨn yɨvɨ na kankuachi jaꞌa ra, ti kiꞌin ra veꞌe sticia. Xnakan ndajnuꞌun mani naa ra ichi kuankoyo ra ti na kukuee, nava tukaa ga kiꞌin da jiin ra veꞌe sticia, chi nakuaꞌa juez un roꞌo nuu policia, ti chindiꞌyu da roꞌo vekaa. 6%e 9Siin xndaku Jesús nuu yɨvɨ un, ti ni kachi ya: ―Kani ini nuu jniñu ñaꞌnu saꞌa ri, nanu ja ka nakani ini ra nasa ndumani ra jiin yɨvɨ kankuachi jaꞌa ra. _$7 8Ko chaa ñaa xini ka kuu ra, vasu tuꞌva ra, ko ka xndoñaꞌan ra. Chi ka jini vaꞌa ra nasa nakani kɨvɨ nuu andɨvɨ jiin ja ndenda nuu ñuꞌun, ¿ti nasa kuu ja tu ka chaku ini ra nau ja kuu ruꞌu, ja saꞌa ri taka jniñu ñaꞌnu kɨvɨ vijna nusa? ―ni kachi ya. Kanuu ndumani yo jiin yɨvɨ jito uꞌu yoꞌo (Mt. 5.25‑26) b#= 7Ti nu ni kejaꞌa kee tachi ichi vee, ti ka kaꞌan ra ja nandii, ti jandaa ndixia kuu. p"Y 6Ni ndɨꞌɨ ni kaꞌan ya nuu ndajaꞌa ya, ti ni kaꞌan tuku ya nuu yɨvɨ kuaꞌa un. Ti ni kachi ya: ―Nu ni ka jini ra nuu kuꞌiin viko ichi nuu kee ndikandii, ti ka kaꞌan ra ja kuaꞌi sau, ti siaꞌan kuu ndixia. 3!_ 5Ti chunsama ini tata jiin seꞌe ja tu kunchuku mani ti koto uꞌu jnaꞌan i. Ti koto uꞌu nana jiin seꞌe sɨꞌɨ, ti seꞌe sɨꞌɨ jiin nana. Koto uꞌu seꞌe janu un jiin nana chiso, ti nana chiso un jiin seꞌe janu ―ni kachi ya. Nasa na kani kɨvɨ (Mt. 16.1‑4; Mr. 8.11‑13) D  4Ti undi vijna kejaꞌa kusɨɨn ini yɨvɨ ja sɨkɨ ruꞌu. Chi nu ka iyo uꞌun yɨvɨ ini ɨɨn veꞌe, uni yɨvɨ un kuantaꞌu i ruꞌu, ti uu ga yɨvɨ un, tu kuantaꞌu i ruꞌu. C 3¿Xi ka jani ini ra ja ni chaa ri, ti saꞌa ri ja na kunchuku mani yɨvɨ naa i nuu ñuyɨvɨ jaꞌa nu? Ko na kachi ri ja tuu. Chi suꞌva kusɨɨn ini yɨvɨ naa i ja sɨkɨ ruꞌu. 8i 2Ko iyo ɨɨn nundoꞌo kii sɨkɨ ri, nanu nundoꞌo jnaꞌan ɨɨn yɨvɨ kekaꞌnu chii nducha. Ti kukuiꞌya xaan ini ri jiin nundoꞌo jaꞌa undi na siuku ndɨꞌɨ ri. ^0}|{{@yymxxUww vjuu>tsrqqqp`oo=nm4llFkUjj*ii'hgf0ebdcbbka`~__]]U\3ZSYXuW9VFUTTtS_RQQ/PP)ONMLLKwJYIII.HGFFWEDDqD C;BAA@?p==;:9874655 4A332(1i00Q/c.q.-w,,'++,**5))''?&y%$$*""!5 uhopp^} #b#  g ] uh39^P/$Ti yukan tukaa ga ka jiꞌi ndɨyɨ un, chi nduu i nanu ángel Yandios. Ka kuu i yɨvɨ Yandios ja kuu saa ni, chi maa Yandios ni naxndoto ya i. 0OY#Ko nu na nandoto ndɨyɨ un, ti kachi Yandios ja kuu kɨvɨ i ñuu nuu taꞌu ya jniñu, ko tukaa kuu nandaꞌa i ni tu kuaꞌa i seꞌe sɨꞌɨ i ja nandaꞌa ña. N"Yukan ti ni kachi Jesús jiin da naa da: ―Ja kuu nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, chi kuu chaa, kuu ñasɨꞌɨ ka nandaꞌa. M9!Ti nu na nandoto ndɨyɨ un naa da, ¿nau ndɨꞌɨ uxia ñani un xiin ñasɨꞌɨ un, ja siaꞌan ni ka nandaꞌa da jiin ña nu? ―ni ka kachi da. 4Lc Sandɨꞌɨ ni ga ti ni jiꞌi tu maa ña. .KUTi chaa kuu uni un ni nakiꞌin tuku da ñaꞌan un, ti siaꞌan ni ka saꞌa ndɨ uxia da, ko ndɨ uxia da ni ka jiꞌi, ti tu ni iyo ni ɨɨn seꞌe ñaꞌan un. jJMNi nakiꞌin chaa kuu uu un ñaꞌan un, ko suni tu ni iyo seꞌe da jiin ña, ti ni jiꞌi da. ITi yukan ni iyo uxia da mani ñani da naa da. Ti chaa ñaꞌnu un ni nandaꞌa da, ko tu ni iyo seꞌe ñasɨꞌɨ da, ti ni jiꞌi da. hHI―Maestro, ni kachi Moisés ja nu na kuū ɨɨn chaa ni iyo ñasɨꞌɨ, ti tu ni iyo seꞌe da jiin ña, ti kuu nandaꞌa ñani ndɨyɨ un jiin ña ja na koo seꞌe ña, ti suchi un nduu nanu seꞌe maa ndɨyɨ un. /GWNu ni yaꞌa un, ti ni ka jaꞌan sava chaa saduceo ni ka jandeꞌe da Jesús. Chaa saduceo un ka kaꞌan ja tukaa ga ka nandoto ndɨyɨ un, ti ni ka kachi da: F Yukan ti tu ni kuu chakuachi da jiin jnuꞌun xnaꞌan ya nuu yɨvɨ un. Chi suꞌva ni ka naa ini da ja siaꞌan ni nachiso ya nuu da, sa ni ti ni ka jasɨ yuꞌu da naa da. Jnuꞌun sɨkɨ ja ka nandoto ndɨyɨ (Mt. 22.23‑33; Mr. 12.18‑27) dEATi ni ka kachi da: ―Nūū maa rey nación Roma kuu ―ni ka kachi da. Yukan ti ni kachi Jesús: ―Nusa ti kuaꞌa nuu rey nación Roma ja xiin maa da, ti kuaꞌa nuu Yandios ja xiin maa Yandios ―ni kachi ya. DXnaꞌan ɨɨn xuꞌun un nuu ri. ¿Naa nūū kuu ja nchaa nuu xuꞌun jaꞌa, ti naa sɨvɨ kuu ja yoso un nusa? ―ni kachi ya. wCgKo ja jini Jesús ja tu ka ndoꞌo vaꞌa ini da, ti ni kachi ya: ―¿Ndoo ka kuni xndaꞌu ra ruꞌu? BNusa ti kachi ni nuu na nasa ndoꞌo ini ni. ¿Iyo vaꞌa nu chaꞌu yo xuꞌun nuu gobierno Romano xi tuu nu? ―ni ka kachi da. JA Ja yukan kuu ja ni ka jikajnuꞌun da ya siaꞌan: ―Maestro, ka jini na ja kaꞌan ndaa ni, ti xnaꞌan ndaa ni ichi Yandios, ti tu yuꞌu ni ndeꞌe ni ni ɨɨn chaa vasu kuñaꞌnu ga da. +@OYukan ti chaa ka kuñaꞌnu un ni ka nduku da chaa ni ka nduku jnuꞌun, ja na saꞌa da ja chaa vaꞌa ka kuu da, ja na nduku da ɨɨn jnuꞌun, na ndenu naa jnuꞌun kani Jesús, ti nava siaꞌan ti na niꞌin da ichi ja kankuachi da jaꞌa ya, nava nakuaꞌa da ya nuu gobernador. ?'Ti chaa ka kuu sutu ka kuñaꞌnu un jiin chaa ka xnaꞌan ley Israel un, ni ka nduku da nasa kuu jnɨɨ da Jesús hora un. Ko vanuxia ni ka yuꞌu da ndeꞌe da yɨvɨ un. Chi ni ka chaku ini da ja sɨkɨ maa chaa ka kuñaꞌnu un, ni kaꞌan Jesús jnuꞌun un. y>kTi nanu ni ka saꞌa chaa ni skaña yuū un, suni siaꞌan na kuu yɨvɨ tu ka jantaꞌu ruꞌu. Ti siaꞌan nanu ka tuji yɨvɨ ka jiokava sɨkɨ ɨɨn yuū, suni siaꞌan jnaꞌnu ndatu yɨvɨ tu kandixia ruꞌu. Ko kɨvɨ na saꞌa ndaa Yandios kuachi i, ti yɨvɨ tu ni kandixia ruꞌu, koo ndoꞌo i nanu jnaꞌan ɨɨn yɨvɨ kanakava ɨɨn yuū sɨkɨ i ti kundiꞌi kukuachi i saꞌa ―ni kachi ya. Sɨkɨ jnuꞌun kinyaꞌu puesto (Mt. 21.45‑46; 22.15‑22; Mr. 12.12‑17) =Yukan ti ni ndeꞌe Jesús nuu yɨvɨ un, ti ni kachi ya: ―Nusa ti ¿ndoo kuni kaꞌan jnuꞌun yoso nuu tutu Yandios ja kachi siaꞌan?Yuū ni ka skaña chaa ni ka saꞌa nama jaꞌa, kuu ja kanuu ga
ja ndiso jniñu jikɨ ɨɨn veꞌe. Kachi tutu. ;<oVa najaa da ti kaꞌni da chaa ka kuu muzu un, ti kuaꞌa da ñuꞌun un nuu ɨnga yɨvɨ ka ndito un ―ni kachi Jesús. Nu ni ka jinisoꞌo yɨvɨ jnuꞌun un, ti ka kaꞌan: ―¡Ni tu kachi Yandios ja koo siaꞌan nuu yo, nanu ni jnaꞌan muzu ni ka ndito i ñuꞌun tɨkaꞌyɨ un! ―ni ka kachi i. =;sNi ka jnɨɨ da chaa un, ni ka keniꞌin da chaa fuera yuꞌu ñuꞌun un, ti ni ka jaꞌni da chaa. ¿Ti ndoo saꞌa chaa xiin ñuꞌun un jiin chaa ka ndito jniñu ja siaꞌan? b:=Ko nu ni ka jini chaa ka ndito jniñu un nuu seꞌe chaa xiin ñuꞌun un, ti ni ka kachi da: “Chaa jaꞌa kuu ja xiin taꞌu. Vaꞌa ga na kaꞌni yo, ti na kendo ndɨꞌɨ yo jiin yaji jaꞌa”, ni ka kachi da. b9= Yukan na ti chaa xiin ñuꞌun un, ni ndoꞌo ini da: “¿Nasa saꞌa yo vijna na? Va na taji yo seꞌe yo na kiꞌin da vaꞌa ga, ti nu na kuni chaa un nuu da, ti va kuandatu da naa da”, ni ndoꞌo ini da. 8  Chaa xiin un, ni taji tuku da ɨnga da, ko chaa ka ndito jniñu un ni ka stuji da chaa, ti ni ka keniꞌin da chaa kuaꞌan da. ]73 Ti chaa xiin jniñu un, ni taji tuku da ɨnga muzu da kuaꞌan, ko suni ni ka kaꞌan ndevaꞌa chaa ka ndito un nuu da, ni ka kaja da chaa, ti kuanoꞌon da siaꞌan ni tuku. Tundo ni ka jaꞌa da nuu da. 6 Nu ni jaa kɨvɨ nastutu da tɨkaꞌya un, ti ni taji da ɨɨn muzu ja na kin kakan da sava tɨkaꞌya un ja kuu maa da nuu chaa ka yɨndaꞌa un. Ko ni ka kiꞌin da chaa un, ni ka kaja da chaa nuu ñuꞌun, ti ni ka nataji da chaa kuanoꞌon da siaꞌan ni. |5q Yukan ti ni xndaku Jesús nuu yɨvɨ un jiin jnuꞌun jaꞌa, ti ni kachi ya: ―Ɨɨn chaa ni xndee kuaꞌa da nutɨkaꞌya, ti ni jakanchaa da ñuꞌun un nuu chaa ka sajniñu un, ti ni kee da kuaꞌan da, ti ni kunaꞌan kuaꞌan da. {4oYukan na ti ni kachi ya jiin da naa da: ―Vanuxia tu ka kuni kachi ra, ti suni ruꞌu tu kachi ri nuu ra nau ja ni jaꞌa jniñu ñaꞌnu jaꞌa nuu ri ―kachi ya. Sɨkɨ muzu ka sajniñu ndevaꞌa (Mt. 21.33‑44; Mr. 12.1‑11) 3yYukan sa ni ka kachi da: ―Tu ka jini ri nau ja ni taji Juan, ja ni kii skuanducha da yɨvɨ ―ni ka kachi da. s2_Ti nu na kachi yo ja yɨvɨ ni taji da, ti va tendɨꞌɨ yɨvɨ kaꞌiin jaꞌa kaꞌni yoꞌo jiin yuu, chi tendɨꞌɨ yɨvɨ ka kandixia ja Juan ni kuu ɨɨn profeta, ja ni kaꞌan jnuꞌun Yandios ―siaꞌan ka ndajnuꞌun da. Z1-Yukan ti ni ka kejaꞌa ka ndajnuꞌun maa da naa da, ti ni ka kachi da: ―Nu na kachi yo ja Yandios ni taji chaa un, ti kachi da jiin yo: “¿Ndoo tu ni ka kandixia ra jnuꞌun ni kaꞌan da nusa?” 01¿nau ja ni tatu jniñu nuu Juan ja ni kii skuanducha da yɨvɨ nusa? ¿Ɨnga yɨvɨ ni tatu jniñu un nuu da, xi maa Yandios nu? ―ni kachi ya. ~/uTi ni kachi Jesús jiin da naa da: ―Suni ruꞌu, na kajnuꞌun ri roꞌo naa ra ɨɨn jnuꞌun. Na kachi ri, *.M―Kachi nuu ri, ¿nau ni taꞌu jniñu ñaꞌnu ja saꞌa ra taka jniñu jaꞌa? ¿Xi nau ja ni jaꞌa jniñu ñaꞌnu jaꞌa nuu ra? ―kachi da naa da. - #Ɨɨn kɨvɨ kande Jesús nuu yuxeꞌe veñuꞌun kaꞌnu un xnaꞌan ya nuu yɨvɨ, ti kaꞌan ya jnuꞌun Yandios nuu i naa i, ti ni ka jakoyo sutu ka kuñaꞌnu un jiin chaa ka xnaꞌan ley Israel jiin chaa ka kuñaꞌnu nación Israel, ti ni ka kachi da jiin ya: B,}0Ko tu kuu nasa saꞌa da naa da, chi tendɨꞌɨ yɨvɨ un ka kusɨɨ xaan ini i jiin taka jnuꞌun ni xnaꞌan Jesús. Na jniñu ndiso Jesús (Mt. 21.23‑27; Mr. 11.27‑33)<+q/Taka kɨvɨ ni xnaꞌan Jesús nuu yuxeꞌe veñuꞌun kaꞌnu un, ko sutu ka kuñaꞌnu un jiin taka chaa ka kuñaꞌnu ñuu un, ka nduku da nasa kuu kaꞌni da ya naa da. Z*-.Ti ni kachi ya jiin yɨvɨ un: ―Siaꞌan yoso nuu tutu Yandios: “Veꞌe ri konani veꞌe nuu kakantaꞌu yɨvɨ naa i”, ko roꞌo naa ra, ni ka nasaꞌa ra veꞌe nuu ka nataka ñakuiꞌna ―kachi ya. )-Nu ni jaa Jesús nuu yuxeꞌe veñuꞌun kaꞌnu un, ti ni kejaꞌa keniꞌin ya taka yɨvɨ ka xiko ini veñuꞌun un. ( ,Ti ndɨꞌɨ veꞌe ra kanuu i, ti kaꞌni i tendɨꞌɨ ra. Ti tukaa xndoo i ni ɨɨn veꞌe ja kosojnaꞌan ga ɨɨn yuu. Siaꞌan na koo nundoꞌo un nuu ra chi tu ni ka jantaꞌu ra ruꞌu, ja ni taji Yandios ja chunaa ri nuu roꞌo naa ra ―kachi Jesús. Ni keniꞌin Jesús yɨvɨ ka saꞌa yaꞌu ini veñuꞌun kaꞌnu (Mt. 21.12‑17; Mr. 11.15‑19; Jn. 2.13‑22) ?'w+Chi suꞌva, jaa kɨvɨ ja kondoꞌo ra ɨɨn nundoꞌo xaan, ti chakoyo yɨvɨ ka jito uꞌu roꞌo, kuikonduu i ñuu ra, ti kasɨ kutu i jiin yuu, ti ya yukan ndonda i sɨkɨ ra. z&m*ti ni kachi ya: ―Roꞌo, yɨvɨ ñuu Jerusalén, sa ti ni ka chaku ini ra vasu ɨɨn tɨꞌlɨ ja vijna kuu kɨvɨ ja ndumani ra jiin Yandios naa ra niku, ko vijna tukaa chi ja ni yaꞌa un, ti ja yɨsaꞌyɨ, ti tukaa ga kuni ra naa ra. % )Nu ni kuyajni ya ñuu Jerusalén, ni jitonchaa ya ñuu un, ti ni ndukuiꞌya ini ya. Ti ni ndeꞌe ya ja sɨkɨ yɨvɨ un, B$}(Ti ni kachi Jesús jiin da naa da: ―Na kachi ri jiin ra naa ra, ja nu na kasɨ yuꞌu yɨvɨ jaꞌa na i, ti suni kuu saꞌa Yandios ja na kanajiin yuu un naa i ―ni kachi ya. #)'Yukan ti sava chaa fariseo kuan koyo jiin yɨvɨ un, ni ka kachi jiin ya: ―Maestro, nduxaan ni nuu ndajaꞌa ni jaꞌa ―ni kachi da. %"C&Ti kachi i naa i: ―Ñaꞌnu na koo maa rey yo, chi Tata yo Yandios ni taji ya maa chaa ndiso jniñu ñaꞌnu nuu ya. Ja ni ndumani Yandios jiin yɨvɨ ñuu ya vijna. ¡Na kachi ndajaꞌa ya undi andɨvɨ un ja na koo ñaꞌnu chaa jaꞌa! ¡Siaꞌan na kachi da! ―ni ka kachi i. ^!5%Nu ni ka kuyajni ya nuu kande yuku Olivos, ti tendɨꞌɨ yɨvɨ ni ka kandixia ya ni ka kejaꞌa ka kanajiin ja ka kusɨɨ ini ti ka nakuantaꞌu i nuu Yandios ja ni ka jini i taka jniñu ñaꞌnu ni saꞌa ya. L $Ti ichi kuaꞌan Jesús ni ka chuku yɨvɨ saꞌma i ini ichi un.  #Yukan ti kuankoyo da jiin tɨ nuu kande Jesús, ni ka chuku da saꞌma da sɨkɨ tɨ, ti ni ka skaa da Jesús sɨkɨ tɨ. gG"Ti ni ka kachi ndajaꞌa un: ―Maa Jitoꞌyo nandɨꞌɨ tɨ ―ni ka kachi da naa da. !Ja ka ndaji da burru un ti ni kekoyo chaa xiin tɨ un, ti ni ka kachi da: ―¿Ndoo ka ndaji ra burru un naa ra? ―ka kachi da. iK Kuankoyo ndajaꞌa ya, ti ni ka naniꞌin da burru un nava ni kachi Jesús nuu da naa da. #Ti nu ka jikajnuꞌun yɨvɨ roꞌo ja ndoo ka ndaji ra tɨ, ti kachi jiin da naa ra ja maa Jitoꞌo ra nandɨꞌɨ da tɨ ―ni kachi ya. 3_―Kuankoyo rancho kande yajni un naa ra, ti nu jakoyo ra un, naniꞌin ra nuu ndikun ɨɨn burru ja ti koso ga yɨvɨ tɨ. Ndaji tɨ ti kikoyo ra jiin tɨ naa ra.  Nu ja yajni jaa ya ñuu Betfagé jiin Betania, yajni yuku Olivos, ti ni taji ya uu ndajaꞌa ya, ti ni kachi ya jiin da naa da: iKNu ni ndɨꞌɨ ni kaꞌan Jesús jnuꞌun un, ti ni siin ya kuaꞌan ya ñuu Jerusalén. nUTi yɨvɨ ka jito uꞌu ruꞌu un, ja tu ka kuni ja kuu ri rey, kuan kiꞌin ti kaꞌni ra naa ra nuu ri jaꞌa”, kachi da ―ni kachi Jesús. Kɨvɨ Jesús ñuu Jerusalén (Mt. 21.1‑11; Mr. 11.1‑11; Jn. 12.12‑19) jMTi ni kachi rey un: “Na kachi ri jiin ra naa ra ja nu yɨvɨ ñavaꞌa un, ti suꞌva kii ga nuu i, ti kuñaꞌnu ga i jiin jniñu ndiso i. Ko yɨvɨ tundo ñavaꞌa, ti vasu tɨꞌlɨ jniñu ja ndiso i un, kuxio kiꞌin. oWTi ni kachi chaa un naa da: “Taa, ti ndoo ti ja ñavaꞌa chaa un uxi jnaꞌan”, ni ka kachi da. "=Yukan ti ni kachi da jiin chaa kaꞌiin un: “Kuisonchaa xuꞌun nuu muzu jaꞌa, ti kuaꞌa nuu chaa yɨjnɨ uxi xuꞌun un”, ni kachi rey un. ;oTi nu siaꞌan kuu nusa, ¿ndoo tu ni januu ra xuꞌun ri nuu chaa ka sajniñu sɨkɨ tratu, nava nu ni nchaa ri, ti nakiꞌin ri xuꞌun ri jiin seꞌe i niku”? ni kachi da. c?Yukan ti ni kachi rey un jiin da: “Roꞌo chaa ndevaꞌa, jiin jnuꞌun kaꞌan ni ra xndichi ra maa ra. Ti kaꞌan ra ja viꞌi ga nandakan ri ansu ja ni jaꞌa ri. Ti suni kaꞌan ra ja suꞌva viꞌi ga kuni ri. !;Yuꞌu na chi ja jini na ja kuu ni chaa tu ñundaꞌu ini, chi kuaꞌa ga nandakan ni, ti ansu ja ni jaꞌa ni, ti suꞌva kuni ga ni”, ni kachi da.  Yukan sa ni jaa ɨnga muzu, ti ni kachi da jiin rey un: “Taa, jaꞌa iyo xuꞌun ni. Ni savaꞌa na chii ɨɨn pañitu. GTi ni kachi tuku rey un jiin muzu da: “Iyo vaꞌa. Vijna na ti na tatu ri ɨnga jniñu nuu ra ja na nduu ra ɨɨn chaa kuñaꞌnu, ti taꞌu ra jniñu sɨkɨ uꞌun ñuu”, ni kachi da. Yukan ti ni jaa ɨnga muzu, ti ni kachi da: “Taa, jiin ɨɨn xuꞌun un ni naniꞌin na uꞌun ga xuꞌun”, ni kachi da.  {Ti ni kachi rey un: “Iyo vaꞌa, ni kuu ra ɨɨn muzu vaꞌa, ja vaꞌa ni saꞌa jniñu ra jiin ɨɨn xuꞌun un. Vijna na ti na tatu ri ɨnga jniñu nuu ra ja na nduu ra ɨɨn chaa kuñaꞌnu, ti taꞌu ra jniñu nuu uxi ñuu”, ni kachi da.  Ni jaa ɨɨn muzu nuu chaa riko un, ti ni kachi da: “Taa, jiin ɨɨn xuꞌun ni un ni naniꞌin na uxi ga xuꞌun”, ni kachi da. Y +Ko chaa riku un, chi ni niꞌin da jniñu kuncha da ja taꞌu da jniñu sɨkɨ ñuu da ja ni nduu da rey, ti ni nandeokuñɨ da nuu ñuu da. Yukan ti nu ni najaa da ñuu da tuku, ti ni kana da taka chaa ni jaꞌa da xuꞌun un nuu, ndenu nasa ni ka niꞌin ɨɨn ɨɨn chaa un, nu ni ka nataꞌu seꞌe xuꞌun ni jaꞌa da un xi tuu.  Ko vanuxia yɨvɨ ñuu da un ka kuɨtɨ ini nuu da, ti ni ka taji da tɨjnu chaa kuaꞌan jata da nuu ɨnga ñuu, ja na kachi nuu chaa ñaꞌnu ɨnga ñuu un: “Tu ka jajnaꞌan ini yɨvɨ ja kundiso jniñu chaa jaꞌa nuu na naa na”, ni ka kachi. , Q Na ti kiꞌin ga da, ti ni kana da uxi muzu ka junukuachi nuu da un, ti ni jaꞌa da ɨɨn ɨɨn xuꞌun nchaa yaꞌu xaan nuu da naa da, ti ni kachi da: “Nu na kiꞌin ri ti sajniñu naa ra jiin xuꞌun jaꞌa nava na nakaya seꞌe xuꞌun jaꞌa ja kuu kɨvɨ nchaa ri”, ni kachi da.  Ni ja ni ya ɨɨn jnuꞌun siaꞌan, ti ni kachi ya: ―Ni iyo ɨɨn chaa riko, ti ni ndoꞌo ini da ja kiꞌin da ɨnga nación jika, ja niꞌin da jniñu kunchaa da ti taꞌu da jniñu sɨkɨ ñuu da, ja na nduu da rey sɨkɨ ñuu da, ti sa ndeokuñɨ da. A{ Nɨ ka ñusoꞌo yɨvɨ jnuꞌun kaꞌan Jesús yukan, ti ni xndaku ya nuu i jiin ɨnga jnuꞌun sɨkɨ nasa taꞌu Yandios jniñu. Yukan kuni xndaku ya, chi ja yajni jaa ya ñuu Jerusalén, ti ka ndoꞌo ini yɨvɨ un ja ja ni jaa hora ja nduñaꞌnu ya ti taꞌu ya jniñu nuu nɨ tuꞌu nación Israel. @y Chi na kachi ri ja ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ ni chaa ri ja na chunaa ri nuu taka yɨvɨ nava tukaa kinkoyo i nuu infiernu ―ni kachi Jesús. Chaa ka sajniñu jiin xuꞌun   Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Na kachi ndaa ri nuu roꞌo Zaqueo chi jandaa kuu ja kuu ra ɨɨn jnaꞌan tata yo Abraham na janaꞌan, ti ni kandixia ndaa ra ruꞌu vijna nanu ni kandixia tata Abraham na janaꞌan. Ti suni yɨvɨ kanchuku veꞌe ra jaꞌa ni ka jantaꞌu i ruꞌu, ti ja ni ka kandixia i ruꞌu. Yukan kuu ja kendo vaꞌa ra ti ketaꞌu ra nuu Yandios naa ra. fEYukan ti ni ndokuɨñɨ Zaqueo, ti ni kachi da jiin Jitoꞌyo Jesús: ―Ndeꞌe ni Jitoꞌyo. Ja ndɨꞌɨ ja ñavaꞌa na, ti na kuaꞌa na sava nuu yɨvɨ ndaꞌu naa i, ti nu iyo ɨɨn ɨɨn yɨvɨ ni xndoñaꞌan na ja ni jisonchaa na ja ñavaꞌa i, ko vijna ti na nakuaꞌa na kuun ga jinu ja kuu ɨɨn ja ni jisonchaa na un ―ni kachi da. 4aNu ni ka jini taka ga yɨvɨ un, ti ni ka kejaꞌa ka kaꞌan sɨkɨ Jesús ja kuni kendo ya veꞌe ɨɨn chaa kinyaꞌu puesto, vanuxia tu ni siuku ndaa da ley Moisés. NYukan ti yachi ni nuu Zaqueo, ti ni kanxiaꞌu da jiin Jesús. <qNu ni jaa Jesús jaꞌa yujnu un, ni ndakoto ya nuu kaxndee Zaqueo, ti ni kachi ya jiin da: ―Zaqueo, yachi ro ti kuan nuu, chi kuni ri kendo ri veꞌe ra vijna ―ni kachi ya. !Yukan ti ni jaꞌa da corrɨ ni kandu da ti ni kaa da xini ɨɨn nutɨchɨ vixi kandichi yajni nuu yaꞌa Jesús, nava na kuni da nuu ya. J Ti chaa un ndiyo ini da ja kuni da nuu Jesús, ko tu jini da ya chi yɨvɨ kuaꞌa kaꞌiin un ni jasɨ i nuu ya. Ti Zaqueo chi lɨkɨ da tɨꞌlɨ. Ja yukan kuu ja tu kuu kuni da nuu Jesús. e~Cti yukan iyo ɨɨn chaa riko nani Zaqueo, chaa kuñaꞌnu nuu chaa ka kinyaꞌu puesto un. X} +Yukan ti ni kɨvɨ Jesús ñuu Jericó, ti kuan yaꞌa ya maꞌñu ñuu yukan, u|c+Ti hora ni, ni nduvaꞌa nduchi chaa un, ti ni chindikun da kuaꞌan da jiin Jesús, ti nakuantaꞌu da nuu Yandios. Ti suni taka yɨvɨ ni ka jini jniñu ñaꞌnu un, ni ka kejaꞌa ka nakanajaa i Yandios. Jesús jiin Zaqueo{*Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Na ndundijin nduchi ra. Ni nduvaꞌa ra vijna na chi ni kandixia ndaa ra ruꞌu ―ni kachi ya. z-)―¿Ndoo kuni ra ja saꞌa ri jiin ra, nusa? ―ni kachi ya. Ti ni kachi chaa un: ―Jitoꞌyo, ja na ndundijin nduchi na ―ni kachi da. y(Yukan ti ni jakuñɨ Jesús, ti ni kachi ya ja na kin kiꞌin da chaa un naa da. Nu ni jaa da nuu ya, ti ni jikajnuꞌun ya maa da: yxk'Ti yɨvɨ ka yosjnuu un ni ka nduxaan jiin da ja na kasɨ yuꞌu da, ko maa da viꞌga ni kanakoꞌo da: ―¡Niꞌin Jesús! ¡Maa ni ja taꞌu jniñu nanu ni saꞌa rey yo David na janaꞌan, kundaꞌu ini ni saña! ―ni kachi da. !w;&Yukan ti ni kanajiin da: ―¡Niꞌin Jesús! Maa ni ja taꞌu jniñu nanu ni saꞌa rey yo David na janaꞌan, kundaꞌu ini ni saña ―ni kachi da. Yv+%Ti ni ka kachi yɨvɨ un ja Jesús, chaa ñuu Nazaret kuu ja kuaꞌan ichi un. [u/$Nu ni jinisoꞌo da ja ka yaꞌa yɨvɨ kuaꞌa, ti ni jikajnuꞌun da ndoo kuu. ntU#Nu kuan kuyajni Jesús ñuu Jericó, ti yuꞌu ichi un nukoo ɨɨn chaa kuaa jikan da xuꞌun. s-"Ko ndajaꞌa ya un, tu ni ka chaku ini da ni tɨꞌlɨ jnuꞌun ni kaꞌan ya, chi jnuꞌun un tu ni kɨvɨ inijnuni da naa da. Yukan kuu ja tu ni ka chaku ini da nasa kuni kaꞌan jnuꞌun un. Saꞌa Jesús tajna ɨɨn chaa kuaa (Mt. 20.29‑34; Mr. 10.46‑52) r%!Ko nu uni kɨvɨ ti nandoto ri maꞌñu ndɨyɨ un chi ruꞌu kuu maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, ja ni nakaji Yandios vaji ri ―ni kachi ya. q9 Nakuaꞌa yɨvɨ ruꞌu nuu yɨvɨ ɨnga nación, ti kusɨkɨnchaa yɨvɨ un ruꞌu, ti tɨvɨ sɨꞌɨ i nuu ri, kani i ruꞌu, ti kaꞌni i ruꞌu. fpENi kana sɨɨn Jesús ndɨ uxi uu ndajaꞌa ya un, ti ni kachi ya: ―Ja kuankoyo yo ichi ñuu Jerusalén, ti yukan na kundaa nava ni ka chiso profeta na janaꞌan ja kuu sɨkɨ ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ. oJa siaꞌan ti naniꞌin da viꞌga ja kuu taka ga ja ni ka xndoo da un, nava kuchaku da nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti nanitaꞌu da nuu Yandios ja kuchaku da ja kuu saa ni―ni kachi ya. Kaꞌan tuku Jesús ja kuū ya (Mt. 20.17‑19; Mr. 10.32‑34) {noYukan ti ni kachi Jesús: ―Na kachi ndaa ri sɨkɨ nasa kuu jiin yɨvɨ ja kuni kɨvɨ i ndaꞌa Yandios ja taꞌu ya jniñu nuu i, vasu nu na xndoo da veꞌe da, xi ñasɨꞌɨ da, xi ñani da, xi tata da jiin nana da, xi seꞌe da. mwTi ni kachi Pedro: ―Saña naa na, ni ka xndoo na taka ja ka ñavaꞌa na ti vekoyo na jiin ni ―ni kachi da. lyTi ni kachi Jesús: ―Ni ɨɨn yɨvɨ tu kuu saꞌa un, ko Yandios chi taka ni ja kuu saꞌa ya ―ni kachi ya. kwYukan na ti yɨvɨ ni ka jinisoꞌo un ni ka kachi: ―Nusa, ¿ti nau kuu ja nanitaꞌu nu? ―kachi da naa da. 6jeJandaa ndixia ja va yachi ga yaꞌa ɨɨn camellu yau ɨɨn yɨkɨ tɨkuɨ, ti ansu ja kɨvɨ ɨɨn chaa riko ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu da ―ni kachi ya. \i1Ti ndeꞌe Jesús nuu da ni kee da kuaꞌan da, ti ni kachi ya jiin uu ga yɨvɨ un: ―Yɨɨ xaan ja kuu ɨɨn chaa riko ja na xndoo da ichi maa da, ti kɨvɨ da ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu da. hNu ni jinisoꞌo chaa un ja siaꞌan ni kachi Jesús, ni kukuiꞌya xaan ini da ti kuaꞌan da, chi vanuxia chaa riko xaan kuu da. gJa siaꞌan ni kaꞌan da, ti ni kachi Jesús jiin da: ―Ko iyo ɨnga jniñu kumani ja saꞌa ra. Xiko ndɨꞌɨ ja ñavaꞌa ra ti kuaꞌa nuu yɨvɨ ndaꞌu. Yukan na ti sa niꞌin ra taꞌu ra undi andɨvɨ. Yukan na ti sa kii ra na choꞌo ―kachi ya. jfMTi ni kachi chaa riko un: ―Ja ni ndɨꞌɨ un ni jandatu na undi lulu na ―ni kachi da. ReJa jini ra jnuꞌun taꞌu Yandios nuu yo: “Tu kunchaka ra tɨjnɨ ñasɨꞌɨ. Tu kaꞌni ra ndɨyɨ. Tu sakuiꞌna ra. Tu chakuachi ra yɨvɨ. Kuandatu nuu tata ra, nuu nana ra” ―ni kachi ya. dTi ni kachi Jesús: ―Ndoo kaꞌan ra ja chaa vaꞌa kuu ri, ti tu ni ɨɨn chaa vaꞌa iyo, chi maa ɨɨn ni Yandios iyo. ocWYukan ti ɨɨn chaa kuñaꞌnu un ni jikajnuꞌun da Jesús: ―Chaa vaꞌa kuu ni, maestro. Ti kachi ni, ¿naa jniñu vaꞌa saꞌa na ti niꞌin taꞌu na ja kuchaku na siaꞌan ni nuu andɨvɨ ja kuu saa ni? ―kachi da. 8biNa kachi ri nuu ra naa ra ja tu yɨɨ kuantaꞌu ɨɨn suchi lulu jnuꞌun Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu i, ti ansu ɨɨn yɨvɨ ñaꞌnu ja, ja ni kuniꞌin ini, ti tu ka kuni kɨvɨ i ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu i ―kachi ya. Ɨɨn chaa riko (Mt. 19.16‑30: Mr. 10.17‑31) a-Ko ni kana Jesús ja na tuꞌva suchi kuachi un nuu ya, ti ni kachi ya jiin ndajaꞌa ya: ―Sia naa ra na kikoyo i nuu ri ti tu kasɨ ra naa ra. Chi taka yɨvɨ ja kuni kɨvɨ ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu i, ti kuni ja na kɨvɨ i nanu suchi kuachi jaꞌa. <`qYukan ti ni ka yɨndaꞌa yɨvɨ suchi kuachi nuu Jesús ja na chuxndee ya ndaꞌa ya xini i. Ko nu ni ka jini ndajaꞌa ya, ti ni ka kejaꞌa ka nduxaan da jiin yɨvɨ un. \_1Ti na kachi ri nuu ra ja chaa kinyaꞌu puesto un, ni jankaꞌnu ini Yandios nuu kuachi da ja ni kendo vaꞌa da nuu ya, sa kuan noꞌon da veꞌe da. Ti chaa fariseo un, chi tuu. Yukan, na kachi ndaa ri ja taka yɨvɨ saꞌa yɨñuꞌun i maa i ja kuni kuñaꞌnu i, ti suꞌva ka ndukuiꞌya ini i. Ko yɨvɨ ja kukuiꞌya ini un vijna suꞌva nduñaꞌnu i, chi maa Yandios saꞌa ―ni kachi Jesús. Jesús jiin suchi kuachi (Mt. 19.13‑15; Mr. 10.13‑16) ^5 Ti chaa kinyaꞌu puesto un, chi jika ni kandichi da nuu chaa fariseo un, ti ni tu ni tava ini da ndakoto da ichi andɨvɨ, chi so ni kejaꞌa kani da ndaꞌa da jika da, ti kachi da: “Ay Yandios, kuankaꞌnu ini ni nuu na, chi kuu na ɨɨn chaa nchakuachi”, ni kachi da. ]5 Uu jinu kendo ndicha ini na ɨɨn semana, ti jaꞌa na tɨꞌlɨ tɨꞌlɨ nuu taka ja niꞌin na nuu niꞌin Yandios”, ni kachi chaa fariseo un. \- Chaa fariseo un chi kandichi da jikantaꞌu da, ti kachi da: “Niꞌin Yandios, nakuantaꞌu na nuu ni ja tukaa na nanu kanda sava yɨvɨ naa i, ja ka sakuiꞌna i, kanda kuaꞌan i, ti ka nchaka i uni kuun ñasɨꞌɨ, ni tukaa na nanu kaa chaa kinyaꞌu puesto jaꞌa. 0[Y ―Uu chaa ni ka jaꞌan sɨɨn da veñuꞌun kaꞌnu Israel ja ka jikantaꞌu da nuu Yandios. Ɨɨn da kuu chaa fariseo, ti ɨnga da kuu chaa kinyaꞌu puesto. 1Z[ Ti nuu kaꞌiin tɨjnɨ chaa vixi ini, ja ka saꞌa yɨñuꞌun da maa da, ti ka skee ichi da ñanijnaꞌan da. Ti nuu chaa un ni kaꞌan Jesús jnuꞌun jaꞌa: .YUNa kachi ri ja tu kundatu ra, chi nama ya sɨkɨ ra. Ko nu na jaa kɨvɨ nchaa maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, ti na ndeꞌe yo nu kuni ya yɨvɨ ka siuku ndaa i jnuꞌun ya, ja ka kandixia ndaa i maa ya xi tuu ―ni kachi ya. Jnuꞌun sɨkɨ ɨɨn chaa fariseo jiin ɨɨn chaa kinyaꞌu puesto 7XgTi suni siaꞌan saꞌa Yandios ja kuu taka yɨvɨ ka kandixia ja ni nakaji ya, ja kuu nduu kuu ñuu ka kandaꞌu i jiin ya. Ti jandaa ni kuu ja tu kukuee ya nama ya maa i. WTi ni kachi tuku Jitoꞌyo Jesús: ―Yukan kuu jnuꞌun ni ndoꞌo ini juez un ja tu vaꞌa ini da, ti ni nama da ñaꞌan un. =Vsko ñaꞌan jaꞌa ni kuu nuu nuu xnañaꞌan ña nuu yo. Vaꞌa ga ja na nama yo ña, ti nava tukaa ga kiji ña chi so skuɨtɨ ña ini yo”, ni ndoꞌo ini da ―kachi Jesús. \U1Ni kuu naꞌan jaꞌan ña, ko tu kuni juez un saꞌa da justicia. Ko ni jaa ɨɨn kɨvɨ, ti ni nakani ini da ti ni ndoꞌo ini da: “Vasu tu chiñuꞌun yo Yandios, ni tu saꞌa yo nanu nuu ni ɨɨn yɨvɨ, ?TwTi suni ñuu yukan ni iyo ɨɨn ñaꞌan maa ɨɨn. Ti ñaꞌan un jaꞌan ña, jaꞌan ña nuu juez un, kandaꞌu ña jiin da ja na nama da ña nuu ɨɨn yɨvɨ ka kanaa jiin ña. JS Ti ja ni xndaku ya yukan nuu da, ti ni jani ya ɨɨn jnuꞌun siaꞌan: ―Ni iyo ɨɨn ñuu nuu ni iyo ɨɨn juez ja tu chiñuꞌun da jnuꞌun Yandios, ni tu jandatu da nuu ni ɨɨn yɨvɨ. MR Yukan ti ni jani Jesús jnuꞌun nuu chaa ka skuaꞌa jiin ya, ja kanuu ga ja tu xndoo da jnuꞌun kakantaꞌu da nuu Yandios, ja na koo ndee ini da ti siuku da taka jniñu tatu ya nuu da naa da. !Q;%Nu ni ndɨꞌɨ ni ka ñusoꞌo ndajaꞌa Jesús, yukan na ti ni ka jikajnuꞌun da ya: ―¿Ti nanu kuu nu kuu siaꞌan Jitoꞌyo? ―ni ka kachi da. Ti ni kachi Jesús: ―Ndijin ndaa ndeꞌe yo ka kututu tiji nuu katuu kuɨtɨ ni jiꞌi. Ti suni siaꞌan ndijin ndaa ndeꞌe yo nu ndenda maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ ―ni kachi Jesús. Jnuꞌun ɨɨn ñaꞌan ni kendo maa ɨɨn jiin ɨɨn juez~Pu$Nu uu chaa kaꞌiin yuku xi nu ka saꞌa da jniñu, ɨɨn da kiꞌin ri jiin, ti kendo ɨnga da ―ni kachi Jesús. bO=#Ti koo uu ñasɨꞌɨ ka ndiko nduu ña; ɨɨn ña kiꞌin ri jiin, ti kendo ɨnga ña. N-"Na kachi ri nuu ra naa ra nasa kuu ja kuu kɨvɨ un. Ti nu ka kixi uu yɨvɨ nuu ɨɨn jito jakuaa un, ti ɨɨn ni kiꞌin, ko ɨnga chi kendo. CM!Chi taka yɨvɨ ja kuni nama i maa i ñuyɨvɨ jaꞌa, ti tukaa nanitaꞌu i nuu Yandios ja kuu saa ni. Ti taka yɨvɨ vasu na kuu i ja sɨkɨ ruꞌu, ko yukan kuchaku i ja kuu saa ni. aL; Ti nukuꞌun ini naa ra nasa ni ndoꞌo ñasɨꞌɨ Lot ja sa naa ni ti ni jiꞌi ña. mKSTi ja kuu kɨvɨ un, yɨvɨ ka ndetatu i yuxeꞌe i, koto ma kiꞌin i ɨɨn ndajniñu i ini veꞌe i, ti na kunu xaan i naa i. Ti yɨvɨ kaꞌiin nuu jniñu, koto ma ndeokuñɨ i veꞌe i ja stutu i ni ɨɨn ndajniñu i. TJ!Ti suni siaꞌan kuu nu na jaa kɨvɨ ndenda maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ. IKo nu ni kee Lot yuꞌu ñuu Sodoma, ti ni jinu ñuꞌun jiin azufre ja ni kii ichi andɨvɨ, ti ni ndɨꞌɨ ni yɨvɨ un ni ka jiꞌi. IH Ti suni siaꞌan ni kuu na ni chaku Lot. Ni kunchuku vatu yɨvɨ. Ka yee i, ka jiꞌi i, ka jaan i savaꞌni ga ndajniñu, ti ni ka xiko i, ka saꞌa i jniñu, ti ka saꞌa i veꞌe i naa i. 8GiNi kunchuku vatu yɨvɨ naa i nani kuncha Noé, chi ka ndoꞌo ini i ja kukuee nuu i naa i. Ka yaji i, ti ka jiꞌi i, ka nandaꞌa i, ti ka jaꞌa i seꞌe sɨꞌɨ i ka nandaꞌa ña naa ña, undi ni jaa kɨvɨ nu ni kɨvɨ Noé ini barco kaꞌnu da. Ko nu ni kuun ɨɨn sau xaan un, ti ni ka naa i. FChi nanu ni iyo kɨvɨ ni chaku Noé, chaa ni kii na janaꞌan, ti suni siaꞌan kuu nu na jaa kɨvɨ nchaa maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ. E Ko xnakan kuu yaku ri nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti kondoꞌo koo nene ri, chi vijna tu kuantaꞌu yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa ruꞌu. 7DgChi kɨvɨ nchaa maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, ti kuni ndijin ra naa ra nanu saꞌa nu janducha, ti ndinchaa nɨ tuꞌu undi nuu kaña ndikandii jiin undi nuu kee ndikandii. C Ti kachi yɨvɨ jiin ra naa ra: “Jaꞌa kande ya”, xi kachi: “Yukan kande ya.” Koto ma kandixia ra naa ra jnuꞌun un. EBYukan sa ni kachi ya jiin chaa ka skuaꞌa jiin ya: ―Jaa ɨɨn kɨvɨ ja kundiyo ini ra naa ra ja maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ na ndenda ya nuu ra, ko tukaa ga kuni ra maa chaa un. &AETi tu kuu kachi ra: “Jaꞌa kande”, xi kachi ra: “Yukan kande.” Chi na kachi ri ja, ja ni chaa Ɨɨn ja taꞌu jniñu nuu ra naa ra ―ni kachi ya. s@_Chaa fariseo un ni ka jikajnuꞌun da Jesús nama kuu ja kejaꞌa Yandios taꞌu ya jniñu nuu ñuu da naa da, ti ni kachi ya jiin da: ―Na chaa jniñu taꞌu Yandios, ko tu kuni ndijin ra nasa kejaꞌa ya taꞌu ya jniñu un. (?IYukan ti ni kachi ya jiin chaa un: ―Ndokuñɨ ti kuaꞌan, chi ja ni nduvaꞌa ra ti kendo ndaa ra nuu Yandios, chi ni kandixia ndaa ra ruꞌu ―ni kachi ya. Nasa kuni yo jniñu taꞌu Yandios (Mt. 24.23‑28, 9,17‑18, 36‑41; Mr. 13.6‑9, 15‑16; Lc. 21:8‑12, 21) u>c¿Xi maa ɨɨn ni chaa ñuu jika jaꞌa kuu ja ni nandeokuñɨ ja nakanajaa da Yandios nu? ―ni kachi ya. 0=YYukan ti ni kaꞌan Jesús: ―¿Xi ansu ka iyo uxi jnaꞌan ra ja ni ka ndundoo jiin kueꞌe ka jnaꞌan ra un nu? ¿Nanu kaꞌiin uu ga jnaꞌan ra un naa da? <5Ni jakunjitɨ da nuu Jesús, ni sinu da nuu da undi nuu ñuꞌun ja nakuantaꞌu da nuu ya. Ti maa ɨɨn ni chaa un ni kuu ɨɨn chaa ñuu Samaria. |;qTi ɨɨn da, nu ni jini da ja, ja ni ndundoo kueꞌe da un, ni nandeokuñɨ da, kanajiin da nakanajaa da Yandios. F:Nu ni jini Jesús da naa da, ti ni kachi ya: ―Kuan stuu maa ra nuu sutu Israel un naa ra ―ni kachi ya. Nɨ kuankoyo da naa da, ti ni ka ndundoo da jiin kueꞌe ka jnaꞌan da un. y9k ti ni ka kanajiin da siaꞌan naa da: ―¡Jesús! ¡Maestro! Kundaꞌu ini ni saña naa na ―ni ka kachi da. 8) Nu ni jaa ya ɨɨn rancho, ti yukan ka janujnaꞌan uxi chaa ni ka jnaꞌan kueꞌe ndɨꞌyɨ teꞌyu ya. Ni ka jankuñɨ jika da tɨꞌlɨ, y7k Nu ni siin Jesús ichi kuaꞌan ya ichi ñuu Jerusalén, ni yaꞌa ya ñuꞌun ñuu Samaria jiin Galilea. S6 Ti suni siaꞌan roꞌo naa ra, nu ni ndɨꞌɨ ni ka saꞌa ra taka jniñu, ti tu nduvixi ini ra naa ra, ti kachi ra: “Tu kanuu ja nakuantaꞌu ya nuu yo, chi sa nɨnɨ jniñu ni taꞌu ya ni ka saꞌa yo naa yo”, kachi ra naa ra ―ni kachi Jesús. Ni saꞌa Jesús tajna uxi chaa ni ka jnaꞌan kueꞌe ndɨꞌyɨ teꞌyu 5} ¿Xi va nu nakuantaꞌu ra nuu muzu ra un, ja ni saꞌa da taka jniñu ni taꞌu ra nuu da un nu? Jandaa ni kuu ja tuu. G4Jandaa ni kuu ja tuu, chi suꞌva kachi ra jiin da: “Savaꞌa ja na kuxini ri, chuꞌun ra ndeyu kaji ri, ti chuꞌun ra nducha na koꞌo ri xnakan, ti sa kuu nukoo ra ti kee ra staa.” Z3-Siin Jesús xndaku ya nuu ndajaꞌa ya, ti ni kachi ya: ―Saꞌa yo nanu. Nu ɨɨn ɨɨn ra ñavaꞌa ɨɨn muzu ja sajniñu, ko tu niꞌin da ja kuu yaꞌu da, ti chaa un kin saꞌa da jniñu, xi kin koto da xndɨkɨ ti nchaa da, ¿xi va nu kachi ra jiin da siaꞌan naa ra? “¿Kuan yaꞌa ti nukoo ra kaji ra staa un xino?” =2sYukan ti ni kachi Jesús jiin da: ―Nu kandixia ndaa ra, vasu kuꞌva ɨɨn ndɨkɨn lulu, ti kuu kachi ra jiin yujnu jaꞌa: “Kuxio nuu kandichi ra jaꞌa ti kuaꞌan nuu mar un kundichi ra”, kachi ra naa ra, ti yujnu un chi kuandatu i nuu ra naa ra ―ni kachi ya. Jniñu saꞌa chaa junukuachi L1Yukan ti apóstol, chaa ni nakaji ya ja kundiso jniñu un, ni ka kachi da jiin Jitoꞌyo Jesús: ―Saꞌa ni ja na kandixia ni ini ga na taka jniñu ja taꞌu ni nuu na ―ni ka kachi da. N~}||^{Jzzy xv\utt@sUrqGp o8mmlkj3ii==;:988Q766C5443'2"1[00 /d-,O+**$)(''=&]%%=$$""K! /q+w { Q`E q o 4lZt]'NTi xini cruz ya yukan ni ka teña da ɨɨn tutu ja yoso jiin letra griego, jiin latín, jiin hebreo, ja kachi siaꞌan: “Chaa jaꞌa kuu Rey nuu yɨvɨ nación Israel.” m%ti ni ka kachi da jiin ya: ―Nu ndixia ra ja maa ra kuu rey nuu nación Israel, ti nama maa ra vijna ñuꞌni ―kachi da naa da. l$Ti suni undi soldado un ni ka kuu ichi ini da nuu ya. Ni ka tuꞌva da, ti ni ka jaꞌa da vino iya ja na koꞌo ya, 2k]#Yɨvɨ kaꞌiin un ka ndeꞌe vaꞌa nuu ya, ti undi chaa ka ndiso jniñu ñaꞌnu un, suni ni ka ske ichi ini da nuu ya, ti ka kaꞌan da: ―Ni nama da sava yɨvɨ, ko vijna na ti na nama da maa da nu jandaa ndixia kuu ja maa da kuu Cristo, ja ni nakaji Yandios ja kii ―kachi da naa da. j"Ti hora ka chijnɨɨ da ya nuu ndaꞌa cruz, ti ni kachi ya: ―Tata na Yandios, kuankaꞌnu ini ni nuu yɨvɨ jaꞌa, chi tu ka jini i ndoo ka saꞌa i ―ni kachi ya. Ti soldado un ni ka chuꞌun da suerte sɨkɨ saꞌma Jesús, ja na tejnaꞌan nuu jnaꞌan da. bi=!Ti nu ni ka jakoyo da ɨɨn ñuꞌun ja nani “yɨkɨ xini”, ti yukan ni ka jatakaa da ya nda cruz jiin ndɨnduu chaa ni ka jaꞌni ndɨyɨ un, ɨɨn da ichi ndaꞌa kuaꞌa ya, ti ɨnga da ichi ndaꞌa sajni ya. ehC Suni ka yɨndaꞌa da uu chaa ni ka jaꞌni ndɨyɨ, ja na kuu da naa da jiin Jesús. &gEChi na kachi ndaa ri nuu ra ja yɨvɨ jaꞌa, ja ka saꞌa ndevaꞌa i siaꞌan jiin ri, ka saꞌa i nanu ja ka jaꞌma i yujnu yɨꞌɨ ja tu kuni kayu, chi tu chaku vaꞌa ini i ndoo ka saꞌa i jiin ri. Ti yɨvɨ ka saꞌa ndevaꞌa siaꞌan jiin ri vijna, ti ja kuu kɨvɨ un kii ɨɨn nundoꞌo xaan ga sɨkɨ i. Ti yachi kii nundoꞌo un sɨkɨ i nanu ja nu kaꞌma yo ɨɨn yujnu ichi ―ni kachi Jesús. DfTi kɨvɨ un kachi yɨvɨ naa i: “Vaꞌa ga ja na nduva yuku jaꞌa sɨkɨ ri naa ri, ti na kuū ri.” Ti kachi i jiin yuku un: “Vaꞌa ga ja chisaꞌyɨ ruꞌu naa ri”, kachi i. Rechi kiji kɨvɨ ja koo nundoꞌo xaan sɨkɨ ra, ti kachi ra naa ra: “Xaan ga ndatu ñaꞌan tu seꞌe, ja tu ni ka ñuꞌun seꞌe ña, ja tu ni ka nchaka ña suchi yɨkɨn ja kaxin i jika ña.” 7dgKo ni nandeokoto Jesús nuu ña naa ña, ti ni kachi ya: ―Roꞌo, ñaꞌan Jerusalén naa ra, tu ndeꞌe ra jaꞌa ri. Ndeꞌe naa ra ja kuu jaꞌa maa ra jiin seꞌe ra, &cEYukan kuankoyo yɨvɨ kuaꞌa. Ti suni kuankoyo kuaꞌa ñasɨꞌɨ ja ka kanajiin koꞌo ña, ka ndeꞌe ña, ja ka kundaꞌu xaan ini ña ja kuu ya. ~buIchi nuu kuankoyo da jiin Jesús ja katakaa da ya, ni ka ndejnaꞌan da jiin ɨɨn chaa ñuu Cirene nani Simón, ja vendi da ni jaꞌan da ranchu da. Ti ni ka chayɨka da chaa un ja na kundiso da cruz Jesús, ti na kundandikun da jata ya. FaTi ni sia da chaa ni ka jikan yɨvɨ un nuu da, chaa kande vekaa ja ni ndonda da sɨkɨ gobierno, jiin ja ni jaꞌni da ndɨyɨ. Ti ni nakuaꞌa Pilato Jesús nuu yɨvɨ un, ja na saꞌa i nava ka kuu ini maa i jiin ya. Ni ka jatakaa da Jesús nuu ndaꞌa cruz (Mt. 27.32‑44; Mr. 15.21‑32; Jn. 19.17‑27) H` Yukan ti ni jaꞌa Pilato jnuꞌun ja na kuu nava ka kuni da. `_9Ko yɨvɨ un ni ka siin ka kanakoꞌo, ja ka jikankuachi ja na katakaa da Jesús nuu ndaꞌa cruz. Ti ni ka siin da ka kanakoꞌo da jiin chaa ka kuñaꞌnu un, undi ni ka kundee da ja ni kuu nava ka kuni da. ^'Ko jinu ku uni ni kachi tuku Pilato jiin yɨvɨ un: ―¿Ko naa kuachi ni saꞌa da nusa? Ja ruꞌu tu nau ni ɨɨn kuachi niꞌin ri sɨkɨ da ja jiin kuachi un na kuū da. Na taꞌu ri jniñu ja na ndoꞌo da ti sa na sia ri da na kiꞌin da ―ni kachi Pilato. ]7Ko yɨvɨ un viꞌi ga ni ka kanajiin koꞌo: ―¡Katakaa ni chaa jña ndaꞌa cruz! ¡Katakaa ni chaa jña ndaꞌa cruz, na kuū da! ―kachi naa. \+Ko Pilato, kuni sia da Jesús, ti ni kachi tuku da jiin yɨvɨ un ja na xndaku da nuu i ja na sia da Jesús, chi Barrabás iyo xaan kuachi da. [Ti kande Barrabás vekaa sɨkɨ, ja ni ndonda da sɨkɨ gobierno ja ni ka kanaa da ñuu un, ti ni jaꞌni da ndɨyɨ. ZKo tendɨꞌɨ yɨvɨ un ni ka kejaꞌa ka kanakoꞌo: ―¡Na kendo chaa jña na kuū da! ¡Sia Barrabás! ―kachi yɨvɨ un naa. mYSTi iyo jnuꞌun ja taka viko pascua sia Pilato ɨɨn presu, nau ja na kachi yɨvɨ ja sia da. ~XuNa taꞌu ri jniñu nuu soldado ja na kuaꞌa da tau chaa jaꞌa, ti sa na sia ri da kiꞌin da ―ni kachi Pilato. IW Suni Herodes tu ni niꞌin da ni ɨɨn kuachi sɨkɨ chaa jaꞌa. Ja yukan kuu ja ni nakuaꞌa tuku da chaa jaꞌa nuu yo. Ja ka jini ra naa ra ja tu ni saꞌa da ni ɨɨn kuachi ja kuū da. iVKti ni kachi da: ―Ni ka chakoyo ra jiin chaa jaꞌa nuu ri. Ti ka kaꞌan ra ja skaꞌan da yɨvɨ. Ko ndeꞌe ra naa ra ja ni jikajnuꞌun ri da, ti tu niꞌin ri ni ɨɨn kuachi sɨkɨ da nava ka chakuachi ra jaꞌa da. U# Yukan na ti ni nastutu Pilato taka sutu ka kuñaꞌnu un, jiin chaa ka ndiso jniñu ñaꞌnu nuu nación Israel, jiin yɨvɨ ñuu un, `T9 Ti undi kɨvɨ yukan sa ni ka ndumani jnaꞌan Pilato jiin Herodes, chi undi nuu ni ka jito uꞌu jnaꞌan da naa da niku. Ni kachi Pilato ja na kuū Jesús (Mt. 27.15‑26; Mr. 15.6‑15; Jn. 18.38‑19.16) oSW Yukan ti Herodes jiin soldado da, ni ka ku jaꞌa ini da nuu ya, ti ni ka yɨsɨkɨnchaa da ya. Ni ka naskuiꞌna da ya jiin ɨɨn saꞌma vaꞌa xaan, nanu ja kuu ya ɨɨn rey. Yukan ti ni nataji tuku Herodes Jesús nuu Pilato. R Ti suni kaꞌiin taka sutu ka kuñaꞌnu un jiin chaa ka xnaꞌan ley Israel un, ja niꞌin xaan ka jikan kuachi da jaꞌa ya. qQ[ Kuaꞌa xaan jnuꞌun ni jikajnuꞌun da Jesús, ko tu ni nachiso kuɨtɨ ya ni ɨɨn jnuꞌun nuu da. rP]Ti nu ni jini Herodes nuu Jesús, ni kusɨɨ xaan ini da, chi ja ni kuu naꞌan ndoꞌo ini da ja kuni da nuu ya. Chi ni jinisoꞌo da ka jani yɨvɨ jnuꞌun sɨkɨ ya, ti kuni da ja na saꞌa ya ɨɨn jniñu ñaꞌnu nuu da. 0OYNu ni ka kachi yɨvɨ un ja suu kuu ya, ti ni taji da ya kuaꞌan ya nuu Herodes, chaa ni kuu gobernador ñuu Galilea, ja suni kande da ñuu Jerusalén kɨvɨ yukan. NwNu ni jinisoꞌo Pilato jnuꞌun un, ti ni jikajnuꞌun da nuu yɨvɨ un ja nu Jesús kuu ya chaa ñuu Galilea. M5Ko viꞌi ga ni ka kaꞌan yɨvɨ un: ―Ja ni skaꞌan da taka yɨvɨ ñuu Judea ja na ndonda i jiin jnuꞌun xnaꞌan da un. Ni kejaꞌa da jiin jnuꞌun un undi ñuu Galilea, ti vijna ni chaa da undi nuu kanchuku yo jaꞌa―kachi i naa i. Kandichi Jesús nuu Herodes L5Yukan ti ni kachi Pilato nuu sutu ka kuñaꞌnu un jiin nuu taka yɨvɨ un: ―Tu ni ɨɨn kuachi niꞌin ri sɨkɨ chaa jaꞌa―ni kachi da. :KmYukan na ti ni jikajnuꞌun Pilato maa ya: ―¿Maa ra kuu rey nuu yɨvɨ nación Israel nu? ―kachi da. Ti ni kachi Jesús: ―Maa ri kuu, nava ni kachi ra ―kachi ya. NJTi yukan ni ka kejaꞌa yɨvɨ ka kankuachi sɨkɨ ya, ti kachi naa: ―Ni ka jnɨɨ na chaa jaꞌa chi skaꞌan da yɨvɨ ja na ndonda i sɨkɨ taka chaa ka kuñaꞌnu. Ti kachi da ja tu chaꞌu yo puestu nuu gobiernu romano, ti suni kaꞌan da ja maa da kuu Cristo, ja kuu rey ja ni taji Yandios ―ni ka kachi da naa da. jI OYukan na ti ni ka ndokuɨñɨ yɨvɨ un ti kuankoyo jiin Jesús nuu Pilato, chaa kuu gobernador. HGYukan na ti ni ka kachi da: ―¿Nanu nandɨꞌɨ ga yo ɨnga testigo? Ti ja ni ka jinisoꞌo yo jnuꞌun ni kaꞌan da jiin ndusu yuꞌu maa da ―ni ka kachi da. Kandichi Jesús nuu Pilato (Mt. 27.1‑2, 11‑14; Mr. 15.1‑5; Jn. 18.28‑38)SGFYukan na ti tendɨꞌɨ yɨvɨ un ni ka jikajnuꞌun maa ya: ―¿Nusa, ti maa ra kuu Seꞌe Yandios nu? ―kachi naa. Ti ni kachi Jesús: ―Maa ri kuu nava ni ka kachi ra naa ra ―ni kachi ya. aF;EKo vijna na kachi ndaa ri ja ruꞌu, maa seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, kinoꞌon ri nuu andɨvɨ ti yukan nukoo ri ndaꞌa kuaꞌa Yandios, ja na taꞌu ri jniñu jiin ya nuu tendɨꞌɨ nɨtuꞌu ja iyo ―ni kachi ya. EDTi nu kajnuꞌun ri roꞌo naa ra ja nasa ka ndoꞌo ini ra sɨkɨ ri, va ni tu kachi kuɨtɨ ra, ti ni tu sia ra ruꞌu naa ra. %DCC―Kachi ndaa nuu maa ra kuu Cristo ja vaji nuu Yandios ―ni ka kachi da. Ti ni kachi ya: ―Nu na kachi ri ja maa ri kuu, ni tu kandixia ra naa ra. C-BNu ni kundijin ɨnga kɨvɨ, ti ni ka ndututu taka chaa ñaꞌnu nación Israel, jiin taka sutu ka kuñaꞌnu un, jiin taka chaa ka xnaꞌan ley Israel un. Ti ka yɨndaꞌa policia un Jesús nuu ni ka ndututu chaa ka kuñaꞌnu un, ti yukan ni ka jikajnuꞌun da ya: B+ATi kuaꞌa ga jnuꞌun ndevaꞌa ni ka kaꞌan da nuu ya, ja ka skuɨtɨ da ini ya. Kandichi Jesús nuu chaa ka kuñaꞌnu nación Israel A @Ni ka jasɨ da nduchi ya, ti ni ka kani da jikɨ nuu ya, ti kachi da jiin ya: ―Kachi nau ja ni kani roꞌo ―ni ka kachi da. _@7?Ti taka chaa ka ndito Jesús, ni ka ku ichi ini da nuu ya, ti ni ka kani da ya. :?m>Yukan na ti ni kenda da kuaꞌan da, ti ni ndeꞌe xaan tonto da ja ni nakani ini da. Ti ni kukuiꞌya xaan ini da ja ni kachi da ja tu jini da ya. Ka yɨsɨkɨnchaa da Jesús \>1=Yukan ti ni ndeokoto Jitoꞌyo Jesús, ti ni ndeꞌe ya nuu Pedro. Ti Pedro ni nukuꞌun ini da nava ni kachi Jitoꞌyo Jesús jiin da: “Ja nu ti kana ga liꞌi, ti kachi ra uni jinu ja tu jini ra ruꞌu.” 9=k<Yukan sa ni kachi Pedro jiin chaa un: ―Tu jini kuɨtɨ ri naa jnuꞌun kaꞌan ra jiin ri ―kachi da. Ti hora un, nɨ kaꞌan ga da siaꞌan, ti ni kana ɨɨn liꞌi. 3<_;Ni kuyajni ɨɨn hora, ti ni kachi tuku ɨnga da: ―Ndixia ra naa ra, ja suni ni kunde chaa jaꞌa jiin chaa un, chi suni chaa ñuu Galilea kuu da ―ni kachi da. d;A:Ni kunuu ga, ti ni jini ɨnga chaa un nuu Pedro, ti ni kachi: ―Roꞌo, suni kuu ra jnaꞌan chaa un ―ni kachi da. Ko ni kachi Pedro: ―Ansu kuu ri, vasu na kajnuꞌun ndaa ra ruꞌu ―kachi da jiin chaa un. :9Ko ni chisaꞌyɨ Pedro ja tu jini da Jesús, ti ni kachi da: ―Tu jini kuɨtɨ ri chaa yukan ―ni kachi da jiin ña. Q98Ti ɨɨn ñaꞌan junukuachi veꞌe un ni jini ña nukoo Pedro yuñuꞌun un. Ni ndeꞌe vaꞌa ña nuu da, ti ni kachi ña: ―Suni kande chaa jaꞌa jiin chaa ni ka jnɨɨ da un niku ―kachi ña. 78g7Ti sava yuxeꞌe chaa un ni ka xnaꞌan policia un ɨɨn ñuꞌun, ti ni ka nakuiconduu da kanchuku da yunuꞌun un ka nduxin da. Ti suni ni nukoo Pedro maꞌñu da naa da. 7'6Ni ka jnɨɨ da presu Jesús ti kuankoyo da jiin ya undi veꞌe sutu kuñaꞌnu un, ti Pedro jika jika ni, ni ndikun da jata yɨvɨ un. 655Ti taka kɨvɨ ni kuncha ri jiin ra naa ra ini veñuꞌun kaꞌnu un, ko ni tu ni ka jnɨɨ ra presu ruꞌu. Ti kɨvɨ vijna vekoyo ra naa ra, chi ka ndoꞌo ndevaꞌa kuɨtɨ ini ra sɨkɨ ri. Ti vijna kuu ja na siuku ra naa ra, chi nuu ñuñaa ka saꞌa ra nava kuu ini maa ra na ra. Chi jniñu jaꞌa kuu ja ndiso jaꞌuꞌu un ja yɨndaꞌa ñuñaa ―ni kachi ya. Kaꞌan Pedro ja tu jini da Jesús o5W4Yukan na ti ni kachi ya jiin sutu ka kuñaꞌnu un, jiin chaa ka yɨndaꞌa veñuꞌun kaꞌnu un, jiin nuu taka chaa ka kuñaꞌnu nación Israel ja vekoyo da ja kiꞌin da jiin ya, ti ni kachi ya: ―¿Va nu ɨɨn chaa kuiꞌna kuu ri, xi ni ndonda ri sɨkɨ gobiernu nu? ¿Xi ndoo kuu ja vekoyo ra jiin espada jiin yujnu ja jnɨɨ ra ruꞌu naa ra? !4;3Ko ni kachi Jesús: ―Sia da naa ra, chi ja ni kuu siaꞌan ni ―ni kachi ya. Yukan ti ni kueꞌe Jesús soꞌo chaa un, ti ni nduvaꞌa ni da. 32Ti ɨɨn chaa kaꞌiin jiin Jesús ni stuji da soꞌo ɨɨn muzu sutu kuñaꞌnu un, ti ni jaꞌncha da soꞌo da soꞌo kuaꞌa. 92k1Ti nu ni ka jini chaa kaꞌiin jiin Jesús ja siaꞌan kuu, ti ni ka jikajnuꞌun da: ―Jitoꞌyo, ¿kiꞌin na sɨkɨ yɨvɨ jaꞌa jiin espada nu? ―kachi da naa da. C10Ti kachi ya jiin da: ―Judas, ¿xi ja so teyuꞌu ra nuu ri ti kinaa ra ruꞌu, ti siaꞌan nakuaꞌa ra maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ nuu yɨvɨ ka saꞌa ndevaꞌa nu? ―ni kachi ya. 0{/Ti ni kaꞌan ga ya siaꞌan, ja ni ka kenda kuaꞌa xaan yɨvɨ kuajakoyo nuu ya. Ti chaa nani Judas, ja suni ni kuu da ɨɨn ndajaꞌa nuu Jesús, yoxnuu da vaji da nuu chaa un naa da. Ti ni tuꞌva da nuu Jesús, ti ni teyuꞌu da nuu ya. l/Q.Yukan na ti ni kachi ya: ―¿Ndo xaan ka kixi ra naa ra? Ndoko ti kakantaꞌu ra nava tu kotojnuni jaꞌuꞌu un roꞌo, kachi ra ja tu ka jini ra ruꞌu, ti chisaꞌyɨ ra ruꞌu ―ni kachi ya. Ni ka jnɨɨ da presu Jesús =.s-Nu ni ndɨꞌɨ ni jikantaꞌu ya, ni nandeokuñɨ ya nuu kaꞌiin ndajaꞌa ya. Ti ni jini ya ja ka kixi da, chi jiin jnukuiꞌya ini un tukaa ga ni ka kundee da kakantaꞌu da. L-,Ti ja xaan kukuiꞌya ini ya, ti viꞌi ga ni kejaꞌa jikantaꞌu ya jiin nɨɨ ini da, ti kejaꞌa kaña kaꞌni nuu ya, ti kejaꞌa too nuu ñuꞌun un, nanu naꞌnu yuyu nɨñɨ too nuu ya. ,'+Ti yukan ni ndenda ɨɨn ángel Yandios ja ni kii nuu andɨvɨ, ti ni jaꞌa ángel un jnundee ini ya ja na siuku ya taka nundoꞌo un. 8+i*ti ni kachi ya: ―Tata na Yandios, nu kuni ni ti chajiyo ni nundoꞌo kii sɨkɨ na un, ti nama ni saña, ko ansu nava kuni maa na, chi na kuu nava kuni maa ni ―kachi ya. */)Yukan ti ni jika ya tɨꞌlɨ ga kuaꞌan ya, kuꞌva jika skiꞌin yo ɨɨn yuu, ti yukan ni jakunjitɨ ya, ja kakantaꞌu ya nuu Yandios, /)W(Ti nu ni ka jakoyo da chii yuku un, ti ni kachi ya jiin da: ―Kakantaꞌu naa ra jaꞌa nava tu kaña ini añu ra ja saꞌa ra ɨɨn jniñu kueꞌe ―ni kachi ya. ('Yukan na ti kuaꞌan Jesús undi chii yuku Olivos nava saꞌa maa ya, ti ni ka ndikun ndajaꞌa ya kuankoyo da jiin ya. 3'_&Yukan ti ni ka kachi da: ―Jitoꞌyo, ko jaꞌa iyo uu espada ―ni ka kachi da. Ti ni kachi Jesús: ―Sia ―ni kachi ya. Ni jikantaꞌu Jesús chii yuku Olivos &}%Chi na kachi ri ja kundaa jiin ri nava yoso nuu tutu ja siaꞌan kondoꞌo ri: “Saꞌa yɨvɨ jiin ri nanu ka saꞌa i jiin ɨɨn chaa ndevaꞌa ja tu ka jandatu da nuu ley.” Chi taka ja yoso nuu tutu sɨkɨ ri, vijna ti kundaa ―ni kachi ya. %-$Yukan na ti ni kachi ya jiin da naa da: ―Ko vijna ti na kachi ri, nu nau ja ka ñavaꞌa bolsa, ti na kundaꞌa kiꞌin jiin. Xi nu ñavaꞌa ra xuꞌun ti kundaꞌa ra. Ko nu nau chaa tu ñavaꞌa espada ja koto da maa da, ti na xiko da tɨkachi da ti na kuan da. J$ #Yukan ti ni jikajnuꞌun Jesús nuu tendɨꞌɨ ndajaꞌa ya un: ―Na ni taji ri roꞌo ni ka jaꞌan ra naa ra ja ni kaꞌan ra jnuꞌun Yandios, ti tu ni ka yɨndaꞌa ra bolsa, ni xuꞌun, ni ndijña, ¿xi nau ja ni kumani nuu ra naa ra nusa? ―ni kachi ya. Ti ni ka kachi da: ―Tu kuɨtɨ ―ni ka kachi da. a#;"Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Pedro, jandaa na kachi ri ja vijna, ti kana ga liꞌi, ti ja chisaꞌyɨ ra ruꞌu uni jinu, ja kachi ra ja tu jini ra ruꞌu ―ni kachi ya. Ja ni kuyajni hora koto ya nundoꞌo "'!Yukan na ti ni kachi Simón: ―Jitoꞌyo, ja iyo tuꞌva na ja kondoꞌo na jiin ni undi vekaa vasu na kuū na jiin ni ―ni kachi da. 8!i Ko maa ri ja ni jikantaꞌu ri jaꞌa ra nuu Yandios nava tu nukoyo ra nuu kuachi, ti kachi ra ja tukaa ka kandixia ra ruꞌu. Ko nu na kachi ra ja tu kandixia ndaa ra ruꞌu kɨvɨ chaa nundoꞌo un, ko nu yukan ti nakani tuku ini ra nuu kuachi un, ti kuankaꞌnu ini Yandios nuu ra, Simón. Yukan na ti chindee ñanijnaꞌan ra ti kuaꞌa ra jnundee ini da, nava na siin nɨ ini da ti na kandixia ndaa da ruꞌu ―ni kachi ya. ( ISuni ni kachi Jitoꞌyo Jesús jiin Simón: ―Simón, Simón, na kachi ri nuu ra ja sɨkɨ jaꞌuꞌu un, chi ni jikan ja kotojnuni taka roꞌo ja ka kuu ndajaꞌa ri. Ja sɨkɨ nundoꞌo kii un, kuni jaꞌuꞌu uu siuꞌu roꞌo ti kɨsɨ roꞌo naa ra nanu saꞌa yo jiin triu. LKundiso ra ɨɨn jniñu ja na nukoo ra naa ra ɨɨn ɨɨn silla kanuu ga, ti xndichi ra ndɨ uxi uu familia jnaꞌan yo ja ka kuu i yɨvɨ nación Israel. Yukan kuu jniñu ñaꞌnu niꞌin ra, ti suni yukan kaji koꞌo ra jiin ri nuu mesa ñuu nuu taꞌu ri jniñu ―ni kachi Jesús. Kachi Jesús ja chisaꞌyɨ Pedro ya ykTi ja yukan kuu ja na kuaꞌa ri ja kuu taꞌu ra naa ra. Nu na niꞌin ri ɨɨn jniñu ñaꞌnu ga nuu Tata ri Yandios ja na taꞌu ri jniñu jiin maa ya nuu tendɨꞌɨ nɨtuꞌu ja iyo, ti suni kuaꞌa ri jniñu ñaꞌnu nuu ra naa ra. ^5Ti roꞌo naa ra, nɨnɨ kaꞌiin ra jiin ri taka kɨvɨ ja jito ri nundoꞌo. dA¿Xi nau kuu ja kuñaꞌnu ga nu? ¿Ja nukoo nuu mesa xi ja kunukuachi nuu mesa un nu? ¿Xi ansu jandaa kuu ja kuñaꞌnu ga chaa nukoo mesa un nu? Ko ruꞌu chi kancha ri jiin ra naa ra nanu ɨɨn chaa junukuachi ni. DKo roꞌo naa ra, tu saꞌa ra siaꞌan, chi nuu nau ja kuñaꞌnu ga nuu ra naa ra, suꞌva na kuanukuachi da nanu ja tu ndiso jniñu da, chi nau ja taꞌu jniñu, suni na kuanukuachi. <qTi ni kachi Jesús jiin da naa da: ―Chaa ka kuu rey nuu taka ga nación, vanua maa da ka xiin nación un, ti ja yukan kuu ja nde kuaꞌan ga da jiin yɨvɨ nación da. Ti jaa siaꞌan xaan ini da, ti ka saꞌa yɨvɨ ja nakuaꞌa i ja yɨñuꞌun nuu chaa kuñaꞌnu un, nava na kuu vaꞌa ini da nuu i. xiYukan na ti ndajaꞌa Jesús ni ka kejaꞌa ka ndajnuꞌun da na ndenu nau ɨɨn da kendo kuñaꞌnu ga. GYukan ti ni kejaꞌa ka jikajnuꞌun jnaꞌan da naa da nau ɨɨn da kuu ja nakuaꞌa ya nuu chaa ka jito uꞌu ya. Ka ndajnuꞌun ndajaꞌa Jesús na ndenu nau ɨɨn da kuñaꞌnu ga 7gChi ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, siuku ndaa ri nava ni kachi maa Yandios, ko xaan ga ndaꞌu chaa nakuaꞌa ruꞌu nuu chaa ka jito uꞌu ruꞌu ―ni kachi Jesús.  Ko vijna ti chaa ja kin nukuaꞌa ruꞌu nuu chaa ka jito uꞌu ruꞌu un, kaxndee ndaꞌa da jiin ndaꞌa ri nuu mesa jaꞌa. Y+Yukan ti nu ni ndɨꞌɨ ni ka kuxini da ti ni kiꞌin ya vasu vino un, ti ni kachi ya: ―Ja ñuꞌun vaso jaꞌa kuu nanu nɨñɨ ri ja soko ri. Ti stuu ndijin nɨñɨ ri ɨɨn jnuꞌun jáá ni kachi Tata ri. Ti jnuꞌun un kaꞌan ndaa kuɨtɨ ja nama ya kuaꞌa yɨvɨ, chi katɨ ri nɨñɨ ri ja chunaa ri nuu yɨvɨ naa i.  Ti suni ni kiꞌin ya ɨɨn staa stila, ti ni nakuantaꞌu ya nuu Yandios. Yukan na ti ni sakuachi ya, ti ni tejnaꞌan ya nuu da naa da ja na kee da, ti ni kachi ya: ―Jaꞌa kuu nanu yɨkɨ kuñu ri ja soko ri, ja na chunaa ri nuu kuachi ra naa ra. Ti nɨnɨ saꞌa ra siaꞌan naa ra ja ka nukuꞌun ini ra ruꞌu ja ni jiꞌi ri ja kuu nuu maa ra naa ra ―ni kachi Jesús. NChi jandaa na kachi ri ja tukaa ga koꞌo ri nu ka saꞌa jnaꞌan yo viko jaꞌa, undi na jaa kɨvɨ ti nasaꞌa yo ñuu nuu niꞌin ri jniñu ñaꞌnu ga nuu Tata ri Yandios, ti taꞌu ri jniñu jiin maa ya nuu nɨ tuꞌu ja iyo. Ti nu kunchuku jnaꞌan yo ñuu un, yukan na ti sa nasaꞌa jaa yo viko jaꞌa ―kachi ya. Yukan sa ni kiꞌin Jesús ɨɨn vasu vino, ni nakuantaꞌu ya nuu Yandios, ti ni kachi ya: ―Koꞌo tɨꞌlɨ tɨꞌlɨ naa ra. *MChi na kachi ndaa ri nuu ra naa ra ja tukaa ga kunchuku yo siaꞌan kuxini yo undi na kundaa kɨvɨ ja niꞌin ri jniñu ñaꞌnu ga ja kuaꞌa Tata ri Yandios nuu ri, ja na taꞌu ri jniñu jiin maa ya nuu tendɨꞌɨ nɨtuꞌu ja iyo. Undi yukan ti sa na kuxini tuku yo ―ni kachi ya. 1Yukan ti ni kachi Jesús jiin da naa da: ―Xaan ga ñukuu ini ri ja xnakan kuxini ri jiin ra naa ra, vijna kɨvɨ viko pascua, ti sa na kuū ri. wNu ni kuu hora ja kuxini, ti ni jaa Jesús jiin uu ga ndajaꞌa ya, ti nɨ kanchuku da nuu mesa ka yee da staa. 6e Ti kuankoyo da naa da undi ñuu nava ni kachi Jesús, ti ni ka naniꞌin da veꞌe ni kachi ya un. Ti yukan ni ka satuꞌva da ja kuxini da naa da ja kuu viko pascua. D  Yukan na ti kin xnaꞌan da roꞌo ɨɨn veꞌe kaꞌnu ja kaxndee nuu sukun un, ti ja iyo nakoo, ti yukan satuꞌva ra naa ra ja kuxini yo ―ni kachi Jesús jiin Pedro jiin Juan. = s ti kachi ra jiin chaa xiin veꞌe un naa ra: “Kachi Maestro na: ¿Nanu kande ɨɨn veꞌe nuu satuꞌva ri ja kuxini ri jiin ndajaꞌa ri vijna viko pascua”? kachi ra naa ra. ' G Ti ni kachi ya: ―Nuu na jaa ra ñuu un, ti yukan ndejnaꞌan ra jiin ɨɨn chaa ndiso ɨɨn kɨyɨ nducha. Kundikun ra da undi na najaa da veꞌe da, v e Ti ni ka jikajnuꞌun da: ―¿Nanu kuni ni ja kinkoyo na satuꞌva na naa na nusa? ―ni ka kachi da. $ AYukan ti ni taji Jesús Pedro jiin Juan, ti ni kachi ya jiin da naa da: ―Kuankoyo ti satuꞌva ra ja kuxini yo vijna viko pascua naa yo ―ni kachi ya. ;oYukan ti ni jaa kɨvɨ viko ja ka yee da staa stila ja tu yɨꞌɨ levadura. Ti suni kɨvɨ yukan ka jaꞌni da ɨɨn lelu ja ka soko da nuu Yandios ja kuu viko pascua un. T!Ti Judas ni jantaꞌu da nava ni ka kachi chaa un. Ti ni kejaꞌa nduku da nasa kuu nakuaꞌa da Jesús nuu chaa un naa da, ɨɨn hora ja tu kaa ga naa yɨvɨ iyo. Ni ka kuxini Jesús jiin ndajaꞌa ya taTi ni ka kusɨɨ xaan ini da jiin jnuꞌun ni kaꞌan Judas, ti ni kachi da ja kuaꞌa da xuꞌun nuu da. T!Ti chaa jaꞌa ni jaꞌan da nuu sutu ka kuñaꞌnu un jiin suni nuu chaa ka yɨndaꞌa veñuꞌun kaꞌnu un, ti ni ndajnuꞌun Judas jiin da naa da ja nasa nakuaꞌa da Jesús ndaꞌa chaa un naa da. s_Yukan ti Judas, ja suni nani da, chaa ñuu Cariote, ni kɨvɨ jaꞌuꞌu un ini da, ti ni ndoꞌo ini da ja nakuaꞌa da Jesús nuu sutu ka kuñaꞌnu un. Ti maa da suni kuu da ɨɨn jnaꞌan nuu ndɨ uxi uu apóstol un nuu ya. +OTi sutu ka kuñaꞌnu jiin chaa ka xnaꞌan ley Israel un, ka ndajnuꞌun da ja nasa kuu ti kaꞌni da Jesús. Ko ka yuꞌu da sa kuvaa yɨvɨ sɨkɨ da naa da. } uYukan ti kuan kuyajni ndaa viko ja ka yee da staa stila ja tu yɨꞌɨ levadura, ja suni ka kaꞌan da viko pascua. 1&Ti ñaꞌan ka jakoyo yɨvɨ kuaꞌa ja na kunsoꞌo i jnuꞌun kaꞌan ya ini veñuꞌun kaꞌnu un. Ka ndajnuꞌun da nasa jnɨɨ da Jesús&E%Ti na kɨvɨ un ni xnaꞌan Jesús nuu yɨvɨ nuu yuxeꞌe veñuꞌun kaꞌnu un ja kuu nduu, ti ja kuu jakuaa jaꞌan kendo ya undi yuku nani Olivos. pY$Yukan kuu ja nɨnɨ kotuꞌva ra naa ra, ti kondito ra ja na kakantaꞌu ra nava na ketaꞌu ra nuu taka nundoꞌo kii un. Nu siaꞌan na ti tu kukanuu ra kujiin ra nuu ruꞌu ja kuu ri maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ ―ni kachi ya. ]~3#Chi siaꞌan kii kɨvɨ un sɨkɨ taka yɨvɨ kanchuku nuu nɨɨ tuꞌu ñuyɨvɨ. } "Koto maa ra naa ra ja tu kinikava ra nuu kuachi nava ka ndoꞌo ini ra, ja najini ra jiin ndɨxɨ, xi ɨnga jniñu kueꞌe, xi ja kujneñu ra nduku ra ja kuchaku ra, nava tu kinaa ri roꞌo naa ra kɨvɨ nchaa ri, nanu ɨɨn vekaa nu ni nandiꞌyu. o|W!Va naa andɨvɨ jiin ñuyɨvɨ, ko jnuꞌun kaꞌan ri, jankɨvɨ naa kuɨtɨ, chi taka un kuu ndaa. c{? Ti jandaa na kachi ri ja taka un kuu ndaa xnakan, ti sa kuū yɨvɨ ka iyo kɨvɨ vijna. GzTi suni siaꞌan kuu nu ja ni kejaꞌa kuu ndaa taka jnuꞌun jaꞌa, ti ni jini yo ja kuan kuyajni ndaa kɨvɨ nu kejaꞌa taꞌu ri jniñu jiin Yandios nuu nɨɨ tuꞌu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ty!nu ja ni nduyucha numa i, ti ja ni chaku ini yo ja kuan kuyajni viko sau. xSuni ni kachi ya ɨnga jnuꞌun jaꞌa, ti ni kachi ya: ―Ndeꞌe naa ra, nutɨchɨ vixi un jiin savaꞌa ni ga ɨnga nuu yujnu, wNu ni kejaꞌa kuu ndaa taka jaꞌa, koo ndee ini naa ra ti nava na kosɨɨ ini ra, chi ja yajni ketaꞌu ra naa ra ―ni kachi Jesús. v'Yukan na ti ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, kuni yɨvɨ naa i ndenda ri, ti ndii ri nuu viko un, jiin jniñu ja ni nduñaꞌnu xaan ri. yukTi so saꞌu ini yɨvɨ naa i ja siaꞌan na koo nuu ñuyɨvɨ. Nɨꞌɨn nutuꞌu andɨvɨ ti nukoyo chuxini. _t7Nu ni ndɨꞌɨ un, yukan na ti koo ɨɨn seña nuu ndikandii, yoo, jiin choxini. Ti nuu ñuyɨvɨ jaꞌa sana ini yɨvɨ taka nación, chi yuꞌu i ja saꞌa iyo nducha mar jiin ja iyo ndonda nuu nducha un. Xs)Kuaꞌa yɨvɨ ñuu kuū nuu guerra un. Ti sava ga yɨvɨ un kinkoyo i presu nuu yɨvɨ ɨnga nación. Ti ndunúú yɨvɨ ñuu jika un nuu yɨvɨ ñuu Jerusalén, ti saꞌa ndevaꞌa i jiin da undi na jaa kɨvɨ na kachi maa Yandios ja siaꞌan koo jiin yɨvɨ un naa i. Nasa ndii Jesús (Mt. 24.29‑35, 42‑44; Mr. 13.24‑37) Qr¡Na ndaꞌu ñaa ka ñuseꞌe xi ñaa ka nchaka suchi yɨkɨn ja kuu kɨvɨ un! Ko nundoꞌo xaan taka nuu ñuyɨvɨ ja kuu kɨvɨ un, ti kii ɨɨn nundoꞌo kaꞌnu xaan ja kuu yɨvɨ ñuu jaꞌa. Zq-Chi kɨvɨ un kuu kɨvɨ kii nundoꞌo kaꞌnu xaan nanu yoso nuu tutu Yandios. KpTi yɨvɨ kanchuku ñuu Judea, na kinkoyo i undi yuku un. Ti yɨvɨ kanchuku ñuu Jerusalén, na kekoyo i ñuu un, ti yɨvɨ kaꞌiin yuku xi nuu jniñu, koto ma ndeokuñɨ ga i ñuu un naa i. o―Nu ni ka jini ra ja, ja ni ka jiconduu soldado ñuu Jerusalén, yukan na ti kuni ra ja kuan kuyajni kɨvɨ ja naa ñuu un. OnTi nu ka ñukuu nɨ ini ra jnuꞌun ri, ti kuchaku ra ja kuu saa ni. LmKo tu naa ni ɨɨn ixi xini ra naa ra, chi koto ya roꞌo naa ra. l'Ti tendɨꞌɨ yɨvɨ ja tu ka kandixia i jnuꞌun ri, koto uꞌu i roꞌo naa ra ja ni ka kandixia ra ruꞌu jiin jnuꞌun kaꞌan ri. /kWTi undi tata ra, ñani ra, jnaꞌan ra, jiin amigo ra kinaa ñaꞌan da roꞌo naa ra, ti kachi da ja na kuū ra naa ra. Ti jandaa ni kuu ja tɨjnɨ ra naa ra kuū. Ko xnakan roꞌo ja ka kandixia ra ruꞌu, jnɨɨ yɨvɨ roꞌo naa ra, ti kuaꞌa i tau ra. Ti nakuaꞌa i roꞌo naa ra nuu chaa ka kuñaꞌnu ini taka veñuꞌun Israel, ja na xndichi da roꞌo naa ra, ti jnaa da roꞌo vekaa naa ra. Ti suni ja sɨkɨ ruꞌu, ti nakuaꞌa da roꞌo naa ra nuu chaa ka kuu rey ja ka taꞌu jniñu nuu nɨ tuꞌu ɨɨn nación, ti suni na kuaꞌa da roꞌo nuu gobernador sɨkɨ ja ka kandixia ra ruꞌu. f Koo ñujnaa xaan, jiin jnama xaan, jiin kueꞌe xaan ya yukan. Ti koo seña nuu andɨvɨ ja undi yuꞌu yɨvɨ naa i ndeꞌe i un. ew Yukan ti ni siin Jesús kaꞌan ya: ―Kanaa ɨɨn nación jiin ɨnga nación, suni ɨɨn ñuu jiin ɨnga ñuu. Cd Ti kuni ra jnuꞌun ja ya yukan koo guerra, ti kanaa yɨvɨ. Koto yuꞌu ra naa ra, chi siaꞌan ndixia kuu. Ko jiin yukan ti ni ti jaa ga kɨvɨ ja ndɨꞌɨ ñuyɨvɨ ―ni kachi ya. \c1Ti ni kachi Jesús: ―Koto maa ra naa ra. Koto ma xndaꞌu yɨvɨ roꞌo. Chi kuaꞌa yɨvɨ kikoyo, ti ndaku niꞌin yɨ sɨvɨ ri, ti kachi: “Ruꞌu kuu Cristo”, kachi i. Xi ɨnga yɨvɨ kaꞌan: “Vijna kuu kɨvɨ ja ni taji Yandios ruꞌu ja saꞌa ri jniñu ñaꞌnu”, kachi. Koto kundikun ra jnuꞌun xndaku yɨvɨ un. MbYukan na ti ni ka jikajnuꞌun ndajaꞌa ya naa da: ―Maestro, ¿nasa da ti sa kundaa jnuꞌun kaꞌan ni un? ¿Ti naa seña koo ja kuan kuyajni kundaa taka jnuꞌun un? ―ni ka kachi da. :am―Ndɨꞌɨ jaꞌa ka jitonchaa ra naa ra. Ko jandaa na kachi ri nuu ra naa ra ja, jaa ɨɨn kɨvɨ ja ni ɨɨn yuu tukaa kendo koso jnaꞌan jaꞌa, chi ndɨꞌɨ jaꞌa naa ―ni kachi ya. Naa seña koo nu kuan kuyajni ndɨꞌɨ ñuyɨvɨ (Mt. 24.3‑28; Mr. 13.3‑23; Lc. 17.22‑25, 31) I` Ti sava ndajaꞌa Jesús ka kaꞌan da ja nde vii kaa veñuꞌun kaꞌnu un, ja nde vii kanda yuu un jiin taka ja ni ka soko yɨvɨ nu ni ka saꞌa da veñuꞌun un. Ti ni kachi Jesús: =_sChi yɨvɨ riku xaan un, ni ka jaꞌa da jaku ni ja ka ñavaꞌa da. Ko ñaꞌan ndaꞌu un, tu ñavaꞌa kuaꞌa ña xuꞌun, ko ni jaꞌa ndɨꞌɨ ña ja ñavaꞌa ña, vasu nandɨꞌɨ ña ja kuu gastu ña ―ni kachi ya. Kaꞌan Jesús ja naa veñuꞌun kaꞌnu Israel (Mt. 24.1‑2; Mr. 13.1‑2) g^Gti ni kachi ya jiin yɨvɨ kaꞌiin yajni un: ―Ndeꞌe naa ra. Na kachi ndaa ri ja ɨɨn ñaꞌan ndaꞌu xaan ga jaꞌa, yaꞌu xaan nchaa xuꞌun ni jaꞌa ña un nuu Yandios ja kuu xuꞌun ni ka jaꞌa chaa riku un. i]KSuni ni jini ya ja ni jaa ɨɨn ñaꞌan ndaꞌu xaan ni chuꞌun ña uu xuꞌun cobre kuachi, m\ UNuu yuxeꞌe veñuꞌun kaꞌnu un ni jini Jesús ja ka chuꞌun chaa riku un xuꞌun nuu jajnu un. <[q/Suni ka jisonchaa da veꞌe ñaꞌan ni kendo maa ɨɨn ña naa ña, ti ja tu kuni yɨvɨ jniñu kueꞌe ka saꞌa da un, ti kani xaan ka jikantaꞌu da nuu Yandios. Ti ja kuu maa da kii ɨɨn nundoꞌo kaꞌnu xaan ga ―ni kachi ya. Xuꞌun ni soko ɨɨn ñaꞌan ni kendo ndaꞌu (Mr. 12.41‑44))ZK.―Koto maa ra naa ra jiin chaa ka xnaꞌan ley Israel. Koto ma saꞌa ra nava ka saꞌa da naa da. Chi chaa un ka jajnaꞌan ini da kuꞌun da saꞌma nani, ja na kuni yɨvɨ ja chaa kuñaꞌnu ka kuu da nuu veñuꞌun Israel. Ti ka kuni da ja na kaꞌan yɨñuꞌun yɨvɨ jiin da nuu yaꞌu, ti na kaꞌan xiaꞌu i jiin da, “Maestro, maestro.” Suni ka jajnaꞌan ini da silla yɨñuꞌun ga nuu kunchuku da ini veñuꞌun Israel un. Ti ka kusɨɨ xaan ini da jiin jnuꞌun yɨñuꞌun nuu kunchuku da kaji da staa nuu ɨɨn viko. ~Yu-Nu tendɨꞌɨ yɨvɨ un ka ñusoꞌo i jnuꞌun xndaku Jesús, ti ni kachi Jesús jiin ndajaꞌa ya siaꞌan: X,Nu siaꞌan kuu ja maa David ni skonani da ya jitoꞌo da, ti ¿nasa kuu ja Cristo kuu ɨɨn jnaꞌan rey yo David na janaꞌan nusa? ―ni kachi Jesús. Kaꞌan Jesús sɨkɨ chaa ka xnaꞌan ley Israel (Mt. 23.1‑36; Mr. 12.38‑40; Lc. 11.37‑54) xWi+Iyo yɨvɨ jito uꞌu roꞌo, ko kundee ra jiin,
chi chindee ri roꞌo.” Ni kachi Yandios, kachi David. ,VQ*Ti maa David ni kaꞌan da nuu tutu Salmo siaꞌan:Yandios ni kachi nuu Jitoꞌo Cristo:“Nukoo ndaꞌa kuaꞌa ri, chi taꞌu ra jniñu jiin ri. U)Yukan ti ni kachi Jesús jiin chaa ñaꞌnu Israel un: ―Kaꞌan yɨvɨ ja Cristo kuu ɨɨn jnaꞌan rey David na janaꞌan, vasu maa Yandios ni taji ya ja na kundiso ya ɨɨn jniñu ñaꞌnu ga ja kuu maa David. Ko vasu kuu ja siaꞌan ka kaꞌan yɨvɨ. T#(Yukan ti ni ɨɨn yɨvɨ, tukaa ni ka tava ini da kajnuꞌun ga da Jesús. Nau seꞌe kuu Cristo (Mt. 22.41‑46; Mr. 12.35‑37) S!'Yukan ti sava chaa ka xnaꞌan ley Israel un, ni ka kachi jiin Jesús: ―Iyo vaꞌa jnuꞌun kaꞌan ni, maestro ―ni ka kachi da. R)&Yukan kuni kaꞌan ja Yandios tu kuu ya Yandios nuu yɨvɨ ni ka jiꞌi un, chi kuu ya Yandios nuu yɨvɨ ka chaku, ja tu ka kendo i maꞌñu ndɨyɨ, chi ni ka nandoto taka ndɨyɨ un ja ka chaku i nuu ya, ja ka chiñuꞌun da Yandios ja kuu saa ni ―ni kachi Jesús. QQ%Suni nu ka kaꞌu ra nuu tutu Yandios ja ni chaa Moisés, ti ni kaꞌan da sɨkɨ chaa ka chaku vasu ja ni ka jiꞌi da na janaꞌan. Chi nuu kayu yukū un, ni kachi Yandios nuu da: “Maa ri kuu Yandios ja ka kanajaa Abraham jiin Isaac jiin Jacob.” Siaꞌan ni chaa Moisés jnuꞌun Yandios, chi ni ka chaku chaa un naa da. sG~n}}| {{zyxww+uuttFssrDqyqponnamlm*lkk?iiNhh{hg_fxe6dcchba``"_^]] \t[|ZYYX3WWV*UTTjT,RRnQPP3NMMNLLKuKJJ'IHHH7GG~FFF/EEDC\BeA@??(>==WKachi ri ja kandichi Yandios jiin yɨvɨ vita ini, ti niꞌin i ñuꞌun ni chisojnuꞌun Yandios. #Kachi ri ja kandichi Yandios jiin yɨvɨ ja ka iyo jnuꞌun kuiꞌya ini sɨkɨ kuachi i, ti kuaꞌa Yandios jnuꞌun ndee ini nuu i. jMTi ni kachi Jesús: ―Na kachi ri ja kandichi Yandios jiin yɨvɨ ka iyo jnuꞌun kuiꞌya ini sɨkɨ ja ni ka nakani ini i. Ni ka nakani ini i ja tu ni iyo ni ɨɨn jniñu vaꞌa i nuu Yandios. Ti sɨkɨ yɨvɨ un chi jandaa kuu ja kɨvɨ i ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu i. Ti jandaa kuu ja kɨvɨ i ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu. }sYukan ti ni kejaꞌa Jesús ni xnaꞌan ya nuu i naa i. Nau yɨvɨ kuu ja iyo taꞌu nuu Yandios (Lc. 6.20‑23)  )Nu ni jini Jesús yɨvɨ kuaꞌa un, ti kuaꞌan ya xini ɨɨn yuku, ti yukan ni nukoo ya. Ti yukan ni ka ndututu yɨvɨ ka skuaꞌa jiin ya. mSKuaꞌa yɨvɨ ñuu Galilea ni ka ndikun ya, yɨvɨ ñuu Decápolis, yɨvɨ ñuu Jerusalén, jiin ñuu Judea, jiin yɨvɨ taka ñuu ka kendo ichi nuu kaña ndikandii yucha Jordán. Kaꞌan Jesús nuu yɨvɨ xini ɨɨn yukuTaka yɨvɨ ñuu Siria ni ka niꞌin i jnuꞌun Jesús, ti ni ka janchaka i taka yɨvɨ ka jnaꞌan taka nuu kueꞌe nuu ya, jiin taka yɨvɨ ka jnaꞌan tachi xaan, jiin yɨvɨ ka jnaꞌan kueꞌe jiyɨꞌɨ, jiin yɨvɨ tɨkuku un. Ti ni saꞌa Jesús tajna i. Kuaꞌan Jesús nɨ ñuu Galilea, kuaꞌan ya xnaꞌan ya nuu yɨvɨ ini taka veñuꞌun yɨvɨ Israel ja na kutuꞌva yɨvɨ un jnuꞌun Yandios. Xnaꞌan ya nuu yɨvɨ nava taꞌu Yandios jniñu, ti suni kenchaa ya taka nuu kueꞌe ka jnaꞌan yɨvɨ.  Yachi ni, ni ka xndoo da barco un jiin tata da, ti ni ka ndikun da ya. Xnaꞌan Jesús nuu yɨvɨ kuaꞌa (Lc. 6.17‑19) V %Ni jika ya tɨꞌlɨ ga, ti ni jini ya kaꞌiin uu ga da, Jacobo jiin ñani da Juan, seꞌe yɨɨ Zebedeo. Kaꞌiin da ini ɨɨn barco jiin tata da, ka nachaa da ñunu da, ti ni kana Jesús xini da. P Ti luego ni, ni ka xndoo da ñunu da ti kuankoyo da jiin Jesús.  ti ni kachi Jesús jiin da: ―Kundikun ruꞌu naa ra, na choꞌo. Ja ni ka jnɨɨ xaan ra chāká, ko vijna ruꞌu, na xnaꞌan ri roꞌo nasa nastutu ra yɨvɨ. Ti xnaꞌan ra yɨvɨ un maa jnuꞌun Yandios ja na kandixia i ruꞌu ―ni kachi Jesús. q[Kuaꞌan Jesús yuꞌu mar Galilea, ti ni jini ya uu chaa kaꞌiin un, ɨɨn da kuu Simón ja suni nani da Pedro, ti ɨnga da kuu Andrés, ñani da. Kaꞌiin da ka jnɨɨ da chāká, ti ja ni ka chunde da ñunu da ini nducha, %Undi kɨvɨ un ni kejaꞌa Jesús xndaku ya, ti kachi ya: ―Nakani ini nuu kuachi ra naa ra, chi ja ni jaa kɨvɨ ja taꞌu Yandios jniñu nuu nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ ―ni kachi ya. Ni kana Jesús xini kuun chaa ka jnɨɨ chāká (Mr. 1.16‑20; Lc. 5.1‑11) @yYɨvɨ ka iyo kuachi kanchuku ñuu un, kanchuku i nanu nuu ñuñaa kuɨtɨ, chi tu ka jini i jnuꞌun Yandios.Ti yɨvɨ kanchuku nanu ndatɨ ñujiꞌi, ni ndinchaa ɨɨn ñuꞌun nuu i.Chi nu na nakuni ndaa i jnuꞌun ya, ti kuu i nanu ja ni ka ndundijin nduchi i. Siaꞌan ni kachi profeta Isaías. J Ñuu Zabulón jiin ñuu Neftalí, ja kuu ɨɨn ichi kuaꞌan yajni yuꞌu mar, ichi nuu kaña ndikandii yucha Jordán,
ti ñuu Galilea nuu kanchuku yɨvɨ ja tu ka kuu yɨvɨ Israel. V%Ti yukan ni kundaa nava ni chaa profeta Isaías nuu tutu na janaꞌan: M Ko tu ni kendo ya ñuu Nazaret, chi kuaꞌan ya undi ñuu Capernaum, ɨɨn ñuu kande yajni yuꞌu mar Galilea, ja kendo nuu ñuꞌun ñuu Zabulón jiin ñuꞌun Neftalí, ti yukan ni kuncha ya. *M Ti yukan ni niꞌin Jesús jnuꞌun Juan, chaa skuanducha un, ja kande da vekaa. Ti nu ni jini ya jnuꞌun un, ni kee ya ti kuaꞌan ya ichi ñuu Galilea. X) Yukan ti ni kuxio jaꞌuꞌu un nuu Jesús ti kuaꞌan. Ti sa ni ka chakoyo ángel Yandios, ti ni ka chindee i maa ya. Ni kejaꞌa Jesús jiin jniñu ya ñuu Galilea (Mr. 1.14‑15; Lc. 4.14‑15) K Yukan na ti ni kachi Jesús: ―Kuxio nuu ri roꞌo jaꞌuꞌu, chi suꞌva kachi nuu tutu Yandios: “Chiñuꞌun nuu maa ɨɨn ni ya kunukuachi ra nuu”, kachi tutu ―ni kachi Jesús. y ti ni kachi: ―Taka jaꞌa kuaꞌa ri nuu ra nu na jakunjitɨ ra ti chiñuꞌun ra ruꞌu ―ni kachi jaꞌuꞌu un. ;~oYukan ti kuaꞌan tuku jaꞌuꞌu un jiin Jesús xini ɨɨn yuku sukun xaan, ti yukan ni xnaꞌan nuu ya taka ñuu ka iyo nuu ñuyɨvɨ jiin taka ndajniñu vii ja iyo nuu, '}GTi ni kachi tuku Jesús: ―Tuu, chi suꞌva yoso nuu tutu Yandios: “Koto maa keꞌe ga ra maa jitoꞌo ra Yandios”, kachi tutu ―ni kachi Jesús. e|Cti ni kachi tuku jaꞌuꞌu un jiin ya: ―Nu ndixia ra ja Seꞌe Yandios kuu ra, ti skanakava maa ra undi nuu ñuꞌun un, chi siaꞌan yoso nuu tutu:Na taꞌu Yandios jniñu nuu ángel ya ja na koto ya roꞌo.Ti nakindaꞌa ya roꞌo jiin ndaꞌa ya,
nava tu tuji sɨꞌɨn ra nuu ni ɨɨn yuu. Kachi tutu, ni kachi jaꞌuꞌu un. {Yukan ti kuaꞌan tuku jaꞌuꞌu un jiin ya ichi ñuu Jerusalén, ja kuu maa ñuu ii, ti ni kaa ya xini veñuꞌun kaꞌnu Israel, ?zwTi ni kachi Jesús: ―Kachi nuu tutu Yandios: “Ansu jiin nɨnɨ staa kuchaku yɨvɨ naa i, chi suni kuu kuchaku i jiin taka jnuꞌun kaꞌan Yandios”, ―ni kachi Jesús. Iy Yukan ti ni tuꞌva jaꞌuꞌu un nuu Jesús ja kuni keꞌe ya, ti ni kachi: ―Nu ndixia ra ja Seꞌe Yandios kuu ra, saꞌa ja taka yuū jaꞌa na nduu staa kaji yo ―kachi jaꞌuꞌu un. x Ti siaꞌan ni kundee ya uu xiko nduu kɨvɨ, ti uu xiko jakuaa, ni iyo ndicha ini ya. Yukan ti sa ni chaa ɨɨn soko ini ya. w 1Yukan ti ni yɨndaꞌa Espíritu un Jesús kuaꞌan ya undi nuu ñuꞌun teꞌe un, ja kuni jaꞌuꞌu un kueꞌe ya ja na saꞌa niꞌin ini ya. vwYukan ti ichi andɨvɨ ni kaꞌan Yandios jiin Jesús: ―Jaꞌa kuu seꞌe ri ja kundaꞌu xaan ini ri. Ti kusɨɨ xaan ini ri jiin ya ―ni kachi Yandios jiin seꞌe ya. Kuni skaꞌan jaꞌuꞌu un Jesús (Mr. 1.12‑13; Lc. 4.1‑13);uoNu ni janducha Jesús, ni kee ya ini nducha un, ti yukan ni nuña andɨvɨ nuu kancha Yandios, ti ni jini Jesús ja vaji Espíritu Yandios, ti ni jinu xini ya, nanu ɨɨn sata. #t?Ti ni kachi Jesús: ―Na koo siaꞌan vijna, chi kanuu ja na siuku yo taka jniñu ni taꞌu Yandios ―ni kachi ya. Yukan ti sa ni jantaꞌu Juan. sKo tu kuni Juan ni kuu, ti ni kachi da jini Jesús: ―Maa ni kuu ja skuanducha saña, ti ansu ja maa ni vaji nuu na ―ni kachi Juan. yrk Yukan ti ni kee Jesús ñuu Galilea, ti vaji ya ichi yucha Jordán nuu kande Juan ja na skuanducha da ya. pqY Ti sasɨɨn da yɨvɨ nanu ɨɨn chaa yɨjnɨ pala da ja xndeche da triu da, ti kendo da paja, savaꞌa da triu da ini veꞌe da, ti kaꞌma da paja un. Ti chaa un, chi kuaꞌa da nundoꞌo yɨvɨ jiin ɨɨn ñuꞌun ja tu ndaꞌva kuɨtɨ ―siaꞌan ni kachi Juan nuu chaa fariseo jiin chaa saduceo un. Ni janducha Jesús (Mr. 1.9‑11; Lc. 3.21‑22) 6pe Jandaa kuu ja ruꞌu chi skuanducha ri roꞌo naa ra jiin nducha, ko kuan kuu yajni kɨvɨ kenda ɨɨn chaa kuu ñaꞌnu ga ja kuu ruꞌu. Ti nanu ja skuanducha da roꞌo naa ra ja kuaꞌa da Espíritu Santo ja kuncha ya jiin ra. Ti siaꞌan nanu sandoo ɨɨn ñuꞌun nuu kayu, suni siaꞌan sandoo Espíritu Santo undi ini ra naa ra. Ti chaa kuu ñaꞌnu un, tu kuu kandu ri nuu da, chi kuu ñaꞌnu ga da ja kuu ruꞌu. oy Ti nuu yɨvɨ ja tu ka kuni nakani ini i nuu kuachi un, ja iyo tuꞌva Yandios ja kuaꞌa ya nundoꞌo nuu i. Ti nundoꞌo ja kuaꞌa Yandios un kuu nanu ɨɨn chaa ja iyo tuꞌva da ja kin sandoo da nuu huerta da, ti kaꞌncha da yujnu ja tukaa jaꞌa ndeꞌe vaꞌa, ti skiꞌin nuu ñuꞌun ja na kayu. Suni siaꞌan kutuꞌva Yandios kuaꞌa ya nundoꞌo nuu yɨvɨ un. n Ti tu kondoꞌo vixi ini ra naa ra ja kaꞌan ra: “Maa yo naa yo ka kuu yo jnaꞌan Abraham.” Tu kaꞌan ra siaꞌan, chi na kachi ri ja vasu undi yuū jaꞌa, ti kuu saꞌa Yandios ɨɨn jniñu ñaꞌnu ja na kuu i jnaꞌan Abraham, nu kuni ya. =msNa kachi ri ja kava yɨñuꞌun ra naa ra nava na kuni ndaa yo ja, ja ni ka nakani ini ra nuu kuachi ra naa ra. Ti nava siaꞌan na nduu ra nanu ɨɨn yujnu vixi ja jaꞌa ndeꞌe vaꞌa, chi ka saꞌa ra jniñu vaꞌa. Ti siaꞌan ka stuu ra ja, ja ni ka nakani ndixia ini ra, ti ni ka xndoo ra kuachi ra. $lASuni ni ka jakoyo kuaꞌa chaa fariseo, ja ni ka kuu da chaa ka jito vaꞌa nuu ley Israel, jiin kuaꞌa chaa saduceo (chaa un ni ka kuu da ɨnga partido ja suni ka xnaꞌan da sɨkɨ nasa kuni kaꞌan ley Israel). Ni ka kii uu grupo un nuu skuanducha Juan, ti ni jini Juan ja nde kuaꞌa chaa un ni jakoyo. Ti ni nduxaan da nuu chaa un naa da, ti ni kachi da: ―Roꞌo ka kuu ra nanu koo xaan jiin seꞌe tɨ, chi ndevaꞌa xaan ka saꞌa ra. ¿Xi ka jani ini ra ja nama ra maa ra nuu nundoꞌo ja kuan kuu yajni nuu ra naa ra nu? wkgTi nu ni ka kachi i ja, ja ni ka nakani ini i naa i nuu kuachi i, ti ni skuanducha Juan i ini yucha Jordán. #j?Ni ka kii yɨvɨ ñuu Jerusalén, jiin yɨvɨ ndañuu Judea, jiin yɨvɨ ñuu kaꞌiin yajni yucha Jordán un, ti ni ka ñusoꞌo i jnuꞌun kaꞌan da. iSaꞌma Juan ni kuu jiin ixi camellu. Ni yɨꞌɨ ɨɨn sanchi ñɨɨ chii da. Ni yaji da ndɨkuaꞌyɨ jiin nduxi ñuñu yuku. Th!Ti sɨkɨ Juan jaꞌa kuu ja ni kaꞌan profeta Isaías na ni chaa da ɨɨn tutu siaꞌan:Kin kaꞌan ɨɨn chaa, kin kaꞌan undi nuu ñuꞌun teꞌe un, ti kachi da:“Koo tuꞌva ra naa ra, chi ja yajni chaa Jitoꞌyo.Ti kuni ja na kaka ndaa ra naa ra.” Siaꞌan ni chaa profeta Isaías nuu tutu na janaꞌan. gti ni kachi da: ―Nakani ini naa ra, chi ja kuan kuyajni kɨvɨ taꞌu maa Yandios jniñu nuu ra naa ra ―ni kachi da. mf UYukan ti ni kii Juan, chaa skuanducha un, nuu ñuꞌun teꞌe ñuu Judea, ti kaꞌan da nuu yɨvɨ, e#Nu ni ka jakoyo da yukan, ti kuankoyo da ñuu Nazaret. Yukan ni kunchuku da. Ti ni kundaa taka jnuꞌun ni ka kaꞌan profeta ja Jesús konani ya, “chaa ñuu Nazaret.” Jnuꞌun Juan, chaa ni skuanducha (Mr. 1.1‑8; Lc. 3.1‑9, 15‑17; Jn. 1.19‑28)[d/Ko nu ni jini José ja Arquelao ni nukuɨñɨ da nuu tata da Herodes ti taꞌu da jniñu nuu ñuu Judea, ti ni yuꞌu da kiꞌin da yukan, chi ja ni iyo ɨɨn ñujani nuu da, ti kuaꞌan da ichi ñuu Galilea. ecCYukan na ti ni kiꞌin José suchi lulu un jiin nana i, ti kuanoꞌon da ñuu Israel. b7―Kiꞌin suchi lulu jña jiin nana i, ti nandeokuñɨ ñuu Israel, chi ja ni jiꞌi chaa kuni kaꞌni maa i un ―ni kachi ángel Yandios un. a)Nu ni jiꞌi rey Herodes, ti ni kaꞌan tuku ɨɨn ángel Yandios jiin José nuu ɨɨn ñujani nuu kande da ñuu Egipto un, ti ni kachi: ``9Ni ka ndeꞌe xaan yɨvɨ ñuu Ramá,
ti iyo xaan jnuꞌun kuiꞌya ini.Raquel kuu ñaꞌan ndeꞌe xaan jaꞌa seꞌe ña,
ti tu kuni ndusɨɨ ini ña, chi ja ni ndɨꞌɨ i ni ka jiꞌi. Kachi tutu. W_'Yukan ni kundaa nava ni chaa profeta Jeremías nuu tutu ja ni kachi da: ^/Nu ni jini Herodes ja ni ka kuu ichi ini chaa tuꞌva un maa da. Ti ni kɨtɨ xaan tonto ini da, ti ni taꞌu da jniñu ja na kuū taka suchi kuachi iin uu kuiya, jiin taka suchi yɨɨ kuachi ga ja kanchuku ñuu Belén, jiin taka ga ñuu kaꞌiin yajni un. Siaꞌan ni saꞌa da, chi ja ni niꞌin vaꞌa da jnuꞌun nuu chaa tuꞌva un, chi ni ka kachi chaa un nasa ja ni kuu ja ni kaku Jesús. m]STi yukan ni kaꞌiin da undi ni jiꞌi rey Herodes. Yukan ni kundaa nava ni kachi Yandios ja ni kachi profeta na janaꞌan un: “Undi Egipto ni kana ri seꞌe ri.” Ni taꞌu Herodes jniñu ja na kuū taka suchi yɨɨ kuachi \wYukan na ti ni kiꞌin José suchi lulu un jiin nana i, ti ni ka kee da jakuaa un kuankoyo da ichi ñuu Egipto. a[; Nu ni ka yaꞌa chaa tuꞌva un kuankoyo da, ti ni kaꞌan tuku ɨɨn ángel Yandios jiin José nuu ñujani, ti ni kachi: ―Kiꞌin suchi lulu jña jiin nana i, ti kuankoyo ichi ñuu Egipto naa ra. Ti yukan kunchuku ra naa ra undi na kachi maa ri tuku, chi kuni nanduku rey Herodes suchi lulu jña ja kaꞌni da i ―ni kachi ángel ya. iZK Yukan na ti ni kasjnuꞌun ɨɨn ñujani nuu da naa da ja tukaa ga nandeokuñɨ da nuu kancha rey Herodes. Ti ni ka nandeokuñɨ da ɨnga ichi kuan nukoyo da ñuu da naa da. Kuankoyo José jiin María ichi ñuu Egipto Siaꞌan ni xndaku rey un nuu chaa tuꞌva un, ti kuankoyo da. Ti luceru jaꞌa seña ja ni ka jini da ichi nuu kaña ndikandii un, yoxnuu tuku nuu da naa da undi ni jaa nuu kancha suchi lulu un sa ni jakuɨñɨ. *VMYukan na ti ni taji da chaa un kuankoyo da ñuu Belén, ti ni kachi da: ―Kuankoyo naa ra ti nduku jnuꞌun ndaa ra nanu kancha suchi lulu un. Nu ni ka naniꞌin ra nuu kancha i, ti chakoyo ra ti kasjnuꞌun ra nuu ri nava suni na kiꞌin tu ruꞌu, kin chiñuꞌun ri i ―ni kachi da. U%Yukan na ti ni kana xeꞌe Herodes chaa tuꞌva un, ti ni jikajnuꞌun ndaa da nasa ja ni kuu ja ni kenda luceru un, na ni ka jini da. T!Ti roꞌo yɨvɨ ñuu Belén, ja kanchuku ra ñuu Judá,
tu ndaꞌu xaan kendo ra ja kuu nuu taka ga ñuu ka iyo nuu ñuyɨvɨ,
chi jaꞌa kuu nuu kaña ɨɨn chaa kuñaꞌnu, ja koto ñuu ri Israel. Kachi tutu. Siaꞌan ni ka kachi chaa un nuu rey Herodes. S}Ti ni ka kachi chaa un: ―Ñuu Belén, ɨɨn ndañuu Judea, chi siaꞌan ni chaa profeta nuu tutu ja ni kachi da: "R=Ti yukan na ti ni nastutu rey un taka sutu ka kuñaꞌnu jiin taka ga chaa ka xnaꞌan ley Israel un, ti ni ka jikajnuꞌun da nau ñuu ni kaku Cristo. {QoNu ni jini rey Herodes jnuꞌun un, ti ni kejaꞌa kaña ii ini da, ti suni kuaꞌa yɨvɨ ñuu Jerusalén. PTi ka nduku jnuꞌun da: ―¿Nanu kande rey yɨvɨ ñuu Judea ja ni kaku un? Chi nuu andɨvɨ ichi nuu saꞌu ndikandii ni ka jini ri ɨɨn luceru jaꞌa seña ja, ja ni kaku i. Ti ja yukan kuu ja vekoyo ri jaꞌa ja na chiñuꞌun ri i naa ri ―ni ka kachi da. O Jesús ni kaku ya ɨɨn ñuu lulu nani Belén, ja kuu ɨɨn ndañuu Judea. Ti kuiya yukan ni kuu Herodes rey ja taꞌu jniñu nuu ñuu yukan. Ti ni jakoyo uni chaa ñuu kaꞌiin ichi nuu kaña ndikandii ñuu Jerusalén, ti chaa un ka kuu da chaa tuꞌva. N #Ko tu ni ka najnaꞌan da, chi ni ndatu da undi ni kaku seꞌe ña. Ti ni ka skonani da i Jesús. Ka jandeꞌe chaa tuꞌva nuu Jesús M Nu ni ndoto José, ti ni saꞌa da nava ni taꞌu ángel Yandios un jniñu. Ti ni jaka da María ja na kuu ña ñasɨꞌɨ da. $L CJakuꞌun seꞌe ɨɨn ñaꞌan lulu un, ti kuu i ɨɨn suchi yɨɨ.Ti suchi lulu un konani i Emanuel, ja kuni kaꞌan: “Kancha Yandios jiin yo.” K  Taka un ni kuu nava na kundaa taka jnuꞌun ni kachi profeta Isaías na janaꞌan, na ni kaꞌan da jnuꞌun Yandios: FJ Ti nu na kaku suchi lulu un, ti skonani ra i Jesús. Siaꞌan konani suchi lulu un chi maa i kuu ja nama sɨkɨ kuaꞌa ñanijnaꞌan i, yɨvɨ ka iyo kuachi ―ni kachi ángel Yandios un. HI  Ni ndoꞌo ini da siaꞌan, ti ni kenda ɨɨn ángel ja junukuachi nuu Yandios. Ti ni kaꞌan ángel un jiin da nuu ñujani, ti ni kachi: ―José, roꞌo ja kuu ra jnaꞌan rey David na janaꞌan, koto yuꞌu ra ja kiꞌin ra María ja kuu ñasɨꞌɨ ra, chi seꞌe ñuꞌun chii ña un vaji nuu maa Espíritu Santo. H 'Ɨɨn chaa vaꞌa ni kuu José, ti tu ni kuni da ja stuu da maa da nuu yɨvɨ ja xndoo da ña, chi ni ndoꞌo ini da ja xndoo xeꞌe da ña. sG aSiaꞌan ni kuu na ni kaku Cristo Jesús. Nana ya María, iyo tratu ña ja nandaꞌa ña jiin José. Na ti najnaꞌan ga ña jiin José, ti ja ni jakuꞌun seꞌe ña. Ti maa Espíritu Santo ni saꞌa ja na jakuꞌun seꞌe ña. F Ja yukan kuu ja undi uxi kuun yɨvɨ ni ka kuu ja ni kejaꞌa undi Abraham ti ni jaa undi David, ti uxi kuun ga tuku ja ni kejaꞌa jiin David, ti undi kuiya ni ka jaꞌan yɨvɨ Israel presu nuu yɨvɨ ñuu Babilonia. Ti uxi kuun ga tuku ja undi kuiya yukan, ti ni jaa kuiya ni kaku Cristo, ja ni taji Yandios ya, ndiso jniñu ñaꞌnu. Ni kaku Cristo Jesús (Lc. 2.1‑7) E 'Jacob ni kuu tata José, chaa ni kuu yɨɨ María. Ti María ni kuu nana Jesús ja nani Cristo, ni taji Yandios ja ndiso ya jniñu ñaꞌnu. VD 'Eliud ni kuu tata Eleazar, Eleazar ni kuu tata Matán, ja ni kuu tata Jacob. SC !Azor ni kuu tata Sadoc, Sadoc ni kuu tata Aquim, Aquim ni kuu tata Eliud. `B ; Zorobabel ni kuu tata Abiud, Abiud ni kuu tata Eliaquim, ti Eliaquim ni kuu tata Azor. ZA / Yukan na ti Jeconías ni kuu tata Salatiel, Salatiel ni kuu tata Zorobabel, @  Josías ni kuu tata Jeconías jiin uu ga ñani da. Ti kuiya yukan ni kaꞌiin yɨvɨ ñuu Israel presu nuu yɨvɨ ñuu Babilonia. \? 3 Ezequías ni kuu tata Manasés ja ni kuu tata Amón, ti Amón ni kuu tata Josías. W> ) Uzías ni kuu tata Jotam, ja ni kuu tata Acaz, ti Acaz ni kuu tata Ezequías. W= )Asa ni kuu tata Josafat, Josafat ni kuu tata Joram, Joram ni kuu tata Uzías. ^< 7Salomón ni kuu tata Roboam, Roboam ni kuu tata Abías, Abías ni kuu tata Asa. +; QIsaí ni kuu tata rey David, ti rey nación Israel ja ni nani David jiin ñasɨꞌɨ Urías, ni ka kuu tata Salomón, ko ja ni jiꞌi Urías sa ni kaku Salomón. : Salmón ni kuu tata Booz, ti nana da ni kuu Rahab. Booz ni kuu tata Obed, ti nana da ni kuu Rut. Obed ni kuu tata Isaí. _9 9Aram ni kuu tata Aminadab, Aminadab ni kuu tata Naasón, Naasón ni kuu tata Salmón. y8 mJudá ni kuu tata Fares jiin Zara, ti nana da ni kuu Tamar. Fares ni kuu tata Esrom, ti Esrom ni kuu tata Aram. m7 UAbraham ni kuu tata Isaac, ti Isaac ni kuu tata Jacob. Jacob ni kuu tata Judá jiin uu ga ñani da. 6 Jaꞌa kuu ɨɨn lista taka yɨvɨ ni kikoyo nuu ñuyɨvɨ na janaꞌan jiin Cristo Jesús, ja ni kuu ya jnaꞌan David jiin Abraham. >5u5Ti yukan nɨnɨ ka jaꞌan da ini veñuꞌun kaꞌnu Israel un, ja ka nakanajaa da Yandios ja ñaꞌnu kuu taka jniñu ni saꞌa ya. Jaꞌa kuu jnuꞌun Yandios ni chaa Lucas.4{4Ti maa da naa da ni ka chiñuꞌun da ya, ti sa kuan nukoyo da Jerusalén, ko ka kusɨɨ xaan ini da kuankoyo da. g3G3Ti nɨ kaꞌan ga ya siaꞌan, ni kuxio ya maꞌñu da ti ni ndaa ya kuanoꞌon ya andɨvɨ. {2o2Yukan na ti ni kee ya Jerusalén jiin da naa da, ti kuaꞌan ya undi ñuu Betania. Ti yukan ni kaniꞌin ya ndɨnduu ndaꞌa ya, ti ni jikantaꞌu ya nuu Yandios ja na kuaꞌa ya jnundee ini nuu da naa da, ti na koto ndaꞌu ya naa da. x1i1Ko kundatu ra ñuu Jerusalén jaꞌa, chi taji ri maa ya ni chisojnuꞌun Tata ri Yandios nuu ra naa ra. Ko kundatu ra ñuu jaꞌa undi na niꞌin ra maa ya kii nuu Yandios, ya kancha andɨvɨ, sa kuu saꞌa ra jniñu tatu ri nuu ra naa ra ―ni kachi ya. Ni ndaa Jesús andɨvɨ (Mr. 16.19‑20; Hechos 1.9‑11) g0G0Ti maa ra naa ra, kuaꞌa ra jandaa nuu taka ja ka jini ra jiin taka ja ni ka jinisoꞌo ra. h/I/Ti sɨvɨ ri kuu ja kuichanuu kiꞌin nuu taka nación, ja na kuni yɨvɨ jnuꞌun ri naa i. Ti kejaꞌa undi ñuu Jerusalén, kachi nuu i ja na nakani ini yɨvɨ naa i nuu kuachi i, nava na kuankaꞌnu ini Yandios nuu i. a.;.Ti ni kachi ya: ―Siaꞌan yoso nuu tutu ja sɨkɨ ruꞌu ja kuu ri Cristo, ja taji Yandios ruꞌu saꞌa ri jniñu ñaꞌnu, koo ndoꞌo koo nene ri ti kuū ri. Ti nu uni kɨvɨ ti nandoto ri maꞌñu ndɨyɨ un. x-i-Yukan na ti ni kachi ndaa ya nuu da nasa kuni kaꞌan taka jnuꞌun yoso nuu tutu Yandios sɨkɨ maa ya. ?,w,Yukan ti ni kachi ya: ―Nundoꞌo ni jnaꞌan ri, yukan kuu jnuꞌun ni jani ri nuu ra naa ra na ni kuncha ga ri jiin ra naa ra, ja kanuu ja na siuku ri nava yoso taka tutu Yandios, tutu ya ja nani ley Moisés, jiin nuu tutu ya ni ka chaa profeta na janaꞌan, jiin nuu tutu ya ja nani Salmo ―ni kachi ya. ;+q+Ti ni kiꞌin ya un, ti ni yaji ya nuu da naa da. *{*Ti maa da ni ka jaꞌa da ɨɨn pedazu chāká ja ni ka tau da nuu ñuꞌun, jiin ɨɨn staa nduxi ñuñu nuu ya. `)9)Ko vanuxia maa da naa da, changa ga kandixia vaꞌa da, ti ka kusɨɨ ini da, ko so ka saꞌu ini da naa da. Ti ja yukan ni kachi Jesús: ―¿Ka ñavaꞌa ra tɨꞌlɨ ja kaji yo jaꞌa naa ra nu? ―ni kachi ya. T(!(Nu ni kaꞌan ya siaꞌan, ni xnaꞌan ya ndaꞌa ya jiin jaꞌa ya. o'W'Ndeꞌe ndaꞌa ri jiin sɨꞌɨn ri naa ra, ti kuni ndaa ra ja maa ri kuu ndixia. Keꞌe ruꞌu jiin ndaꞌa ra ti kuni ndaa ra, chi ɨɨn tachi ja naxnaꞌan nuu yo tu iyo yɨkɨ kuñu nanu ka ndeꞌe ra ruꞌu ―ni kachi ya. l&Q&Ti maa Jesús ni kachi ya jiin da naa da: ―¿Ndoo ka jani sɨkɨ ini ra ti ka yuꞌu ra naa ra? #%?%Ko maa da naa da ni ka yuꞌu xaan da, ti ka ndoꞌo ini da ja so ni naxnaꞌan ya maa ya nuu da, chi tu ni ka nakuni ndaa da ja maa ya kuu ndixia. `$9$Ti ni ka ndajnuꞌun ga da jnuꞌun un, ti ni ndenda ndijin Jesús kandichi ya maꞌñu da naa da, ti ni kanxiaꞌu ya siaꞌan jiin da naa da: ―Na kukuee nuu ra, ti na kusɨɨ ini ra naa ra ―ni kachi ya. O##Yukan na ti ni ka jani da jnuꞌun nava ni ka ndejnaꞌan da jiin ya ichi kuankoyo da, jiin ja nasa ni ka nakuni da ya na ni tejnaꞌan ya staa stila nuu da. Ni ndenda Jesús nuu ndajaꞌa ya C""Ti yachi ni ka nchakoyo da, ti ni ka kachi chaa kanchuku un: ―¡Jandaa kuɨtɨ kuu ja ni nandoto Jitoꞌyo, ti ni ndenda ndijin ya nuu Simón! ―ni ka kachi chaa kanchuku veꞌe un. G!!Yukan ti tukaa ni ka kendo da, chi ni ka nakiꞌin da ichi kuanukoyo da undi Jerusalén nuu kanchuku ndɨ uxi ɨɨn apóstol jiin taka ga jnaꞌan da, ja ni ka ndututu da kanchuku da. t a Ti ni ka kachi da: ―Jandaa ni kuu ja ka naꞌnu ini yo ya, ko nu ni ndakuniꞌin ya nava kaꞌan tutu Yandios sɨkɨ Cristo, na ichi vaji yo, ti ni ka ndusɨɨ xaan ini yo jiin jnuꞌun ni ndaku niꞌin ya nuu yo ―ni ka kachi da. Ti ja siaꞌan ni saꞌa ya, sa ni ka nakuni da ya, ja maa Jesús kuu ya. Ko nu ni ka nakuni da ya, ti ni ndoñuꞌun ni ya kuaꞌan ya. 3Ti nu ni nukoo ya mesa jiin da ja kuxini da, ti ni kiꞌin ya ɨɨn staa stila, ni nakuantaꞌu ya nuu Yandios, ti ni tejnaꞌan ya nuu da naa da. taTi maa da naa da ni ka chayɨka da ya ja na kendo ya jiin da, ti ni ka kachi da: ―Kendo jiin ri jaꞌa na kendo yo naa yo, chi ja ni ini xaan, ti ja kuan kɨꞌvɨ ―ni ka kachi da. Yukan ti ni kɨvɨ Jesús ja kendo ya ni naa da. q[Ti nu ni ka jakoyo da ñuu nuu kuankoyo da un, ti Jesús ni saꞌa ya ja siin ya ichi kiꞌin ya. Yukan na ti ni kejaꞌa xndaku ya taka jnuꞌun yoso nuu tutu Yandios, ja kaꞌan nasa kondoꞌo maa ya. Ni kejaꞌa xndaku ya nava kaꞌan nuu tutu Yandios ni chaa tutu Moisés, ti ni siin ya jiin tutu Yandios ni ka chaa profeta na janaꞌan un. ¿Va nu tu kanuu kondoꞌo Cristo taka nundoꞌo jaꞌa xnakan, ti sa kin noꞌon ya andɨvɨ ti nduñaꞌnu ya nu? ―ni kachi ya. {oYukan ti ni kachi Jesús jiin da naa da: ―¡Chaa tu ka chaku ini ka kuu ra! Xaan ga uꞌu ti kandixia ra naa ra jnuꞌun ni ka kaꞌan profeta na janaꞌan, ja kaꞌan sɨkɨ Cristo, ja taji Yandios nava na saꞌa ya jniñu ñaꞌnu. PYukan ti sava ñanijnaꞌan ri ni ka jandeꞌe nuu ñaña un, ti ni ka jini da ja jandaa ndixia kuu jnuꞌun ka kaꞌan ñaꞌan un, ko tukaa ga ni ka jini da nuu maa Jesús ―ni ka kachi chaa un. ]3Ti ka jani ña jnuꞌun ja tukaa ga ni ka jini ña yɨkɨ kuñu da ini ñaña un. Ti ni ka nchakoyo ña ka jani ña jnuꞌun ja, ja ni ka jini ña uu ángel Yandios. Ti ángel un ni ka kachi da ja chaku Jesús. Ti sava ñasɨꞌɨ ka jini jnaꞌan ri jiin, ni ka siuꞌu ña ruꞌu, chi jañaꞌan xaan vijna ni ka jaꞌan ña nuu ñaña un. ,QTi ka ñukuu ini ri ja maa da kin nama yɨvɨ nación ri Israel nuu gobierno ñuu Roma. Ko vijna ja iyo uni kɨvɨ ja ni jiꞌi da ja sɨkɨ jniñu ni saꞌa da.  Ko chaa ka kuu sutu ka kuñaꞌnu un jiin chaa ka ndiso jniñu ñaꞌnu un, ni ka nakuaꞌa da chaa ja na kuu da nuu nda cruz. >uTi maa ya ni jikajnuꞌun: ―¿Ndoo ni kuu nusa? ―ni kachi ya. Ti ni ka kachi da: ―Nundoꞌo ni jnaꞌan Jesús, chaa ñuu Nazaret, ja ni kuu da profeta ni kaꞌan da jnuꞌun Yandios. Ndichi xaan ni kaꞌan da, ti ni saꞌa da taka jniñu ñaꞌnu ja vaji nuu Yandios. Nuu taka yɨvɨ ni ka jini. c?Ti ɨɨn chaa nani Cleofas ni kachi da: ―Nɨ kaꞌnu yɨvɨ ñuu Jerusalén ka jini i taka ja ni kuu ñuu un. ¿Xi maa ɨɨn ni roꞌo kuu ja tu jini taka ja ni kuu un, vasu yukan kancha ra nu? ―ni kachi da. %CTi maa Jesús ni jikajnuꞌun ya naa da: ―¿Naa jnuꞌun ka ndajnuꞌun ra ichi vekoyo ra jaꞌa? ¿Ti ndoo ka kukuiꞌya ini ra naa ra? ―ni kachi ya. pYTi vasu kuaꞌan ya jiin da, ko tu ni ka nakuni kuɨtɨ da ja maa ya kuu, nanu ja so ni jasɨ ini da. {oTi nɨ ka ndajnuꞌun da, ti ka kaꞌan ka kaꞌan da kuankoyo da, ti ni tuꞌva maa Jesús kuaꞌan ya jiin da. RTi ichi kuankoyo da, ka ndajnuꞌun da sɨkɨ taka ja ni kuu kɨvɨ un.   Ti uu chaa un ni ka kee da suni kɨvɨ yukan, ti kuankoyo da ɨɨn ñuu nani Emaús ja kendo uxi ɨɨn kilometro jiin Jerusalén. X ) Ti vasu tu ka kandixia da naa da, ko Pedro ni jaꞌa da corrɨ kuan ndeꞌe da nuu ñaña un. Ni jaa da ti ni ndeꞌe da ini yau un, ti ni jini da ja mani ga saꞌma manta un kanchuku. Yukan ti kuanoꞌon da veꞌe da, ko so ni naa ini da ja siaꞌan ni kuu un. Ndajnuꞌun Jesús jiin uu chaa kuankoyo ichi Emaús (Mr. 16.12‑13) ~ u Ko ndajaꞌa ya un ni ka jani ini da ja ni ka nduloco xini ña, ti tu ni ka kandixia da jnuꞌun ni ka kaꞌan ña. = s Ti ñaꞌan ni ka jani jnuꞌun nuu ndajaꞌa ya un, ni ka kuu María ñaa ñuu Magdala, jiin Juana, jiin María ñaꞌan kuu nana Jacobo, jiin tɨjnɨ ga ñasɨꞌɨ un naa ña. % C Ti ni ka kee ña nuu ni ñunduji ya, ti kuanukoyo ña, ni ka jani ña jnuꞌun nuu ndɨ uxi ɨɨn chaa ni ka kuu ndajaꞌa ya, jiin nuu taka ga yɨvɨ un. ?yTi ni ka nukuꞌun ini ña nava ni kachi Jesús. q[Chi ni kachi ya: “Ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, nakuaꞌa yɨvɨ ruꞌu nuu yɨvɨ ndevaꞌa kuɨtɨ, ti kin katakaa da ruꞌu nuu ndaꞌa cruz, ko nu uni kɨvɨ, ti nandoto tuku ri”, ni kachi ya ―ni ka kachi chaa un. yTu kande ya jaꞌa chi ja ni nandoto ya. Nukuꞌun ini naa ra nasa ni kachi ya nuu ra na ni kunde ga ya ñuu Galilea. 0YNi ka yuꞌu xaan ña, ti ni jakundandijin nuu ña undi nuu ñuꞌun, ti chaa un ni ka kachi da: ―¿Ndoo ka nanduku ra ɨɨn chaa chaku nu kaꞌiin ndɨyɨ jaꞌa? 1Ni ka ndoꞌo kueꞌe ini ña ja ni ka jini ña ja tukaa ga yɨkɨ kuñu ya, ti tu ka kujnuni ini ña nasa saꞌa ña naa ña. Ti nɨ ka ndoꞌo ini ña siaꞌan, ti ni ka ndenda ni uu chaa ka ñuꞌun saꞌma xkɨyɨ niꞌni, ja janducha ii, ti kajiin da xiin ña naa ña. Z-Ni ka kɨvɨ ña, ko tukaa ga ni ka naniꞌin ya yɨkɨ kuñu Jitoꞌyo Jesús. `9Ti nu ni jakoyo ña, ti ni ka jini ña ja, ja ni kuxio yuu ndiꞌyu yuꞌu ñaña un. G Ñaꞌan xaan kɨvɨ domingo ni ka jaꞌan ñaꞌan yukan nuu ñunduji Jesús, ti ka yɨndaꞌa ña perfume ja ni ka satuꞌva ña. Ti suni kuankoyo tɨjnɨ ga ñasɨꞌɨ jiin ña naa ña. +O8Ti nu ni ka nandeokuñɨ ña veꞌe ña, ti ni ka satuꞌva ña perfume, jiin ɨɨn nuu pomada ja na kin chiꞌi ña sɨkɨ yɨkɨ kuñu Jesús. Yukan ti ni ka chiñuꞌun ña kɨvɨ ndetatu un nava iyo ley Moisés. Ni nandoto Jesús (Mt. 28.1‑10; Mr. 16.1‑8; Jn. 20.1‑10)O7Ti ñaꞌan ni ka kikoyo jiin Jesús undi ñuu Galilea, ni ka jaꞌan ña jiin José, ti ni ka jini ña nuu ni chunde da ya, ti ni ka jini vaꞌa ña nava ni ka skatuu da yɨkɨ kuñu Jesús. V~%6Chi jaꞌini kɨvɨ yukan kejaꞌa kɨvɨ ka ndetatu yɨvɨ nación Israel. a};5Nu ni kuniꞌin da yɨkɨ kuñu Jesús nuu ndaꞌa cruz un, ti ni nasuku da ya jiin ɨɨn saꞌma finu. Ti ni chunde da ya ini ɨɨn yau jaa, ja ni jacha maa da jika ɨɨn kava, ja ti jakunduji ga ni ɨɨn ndɨyɨ. j|M4Ja yukan kuu ja ni jaꞌan da nuu Pilato, ti ni jikan da yɨkɨ kuñu Jesús ja na chunduji da. 6{e3Ti ni kandixia chaa un jnuꞌun ni xnaꞌan Jesús, ja kuu kɨvɨ yɨvɨ ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu i, yukan ti niꞌin yɨvɨ un ɨɨn taꞌu ñuu ya ja kundiso i jniñu jiin ya. Ti maa da tu ni kejnaꞌan da jiin chaa ni ka ndututu nuu junta un ja ni ka kachi da ja na kuū Jesús. :zm2Ni iyo ɨɨn chaa vaꞌa, ja ni jika ndaa da, nani da José, ni kuu da chaa ñuu Arimatea, ja kuu ɨɨn ndañuu Judea. Yɨꞌɨ da nuu junta kuñaꞌnu nación Israel un. ]y31Ko taka yɨvɨ ja ni ka jini jnaꞌan jiin ya, kaꞌiin yɨ un jiin suni taka ñasɨꞌɨ ja vekoyo ña jiin ya undi ñuu Galilea. Ni ka kendo jika ña ka ndeꞌe ña taka ja ni kuu un. Ni ka chunduji da Jesús Yx+0Tendɨꞌɨ yɨvɨ kaꞌiin un, ni ka jini ja siaꞌan ni kuu. Ti ichi kuankoyo i, ka kani i jikɨ jika i, chi ni ka yuꞌu i ja siaꞌan ni ka janhan i un. Ni ka kuu kuiꞌya ini i ja ka naꞌnu i ya. Uw#/Nu ni jini chaa kuu capitán romano un ja siaꞌan ni kuu, ti ni kaꞌan da ja kuñaꞌnu xaan Yandios, ti ni kachi da: ―Jandaa kuɨtɨ kuu ja tu ni iyo ni ɨɨn kuachi chaa jaꞌa―ni kachi da. v.Yukan ti ni kanajiin Jesús: ―Tata na Yandios, na kiꞌin ni añu na vijna ―ni kachi ya. Siaꞌan ni kaꞌan ya, ti ni jiꞌi ya. u--Ti ni kuñaa nuu ndikandii. Ti undi saꞌma yɨndaka ini veñuꞌun kaꞌnu Israel un, ni ndata sava kuɨtɨ undi nuu sukun ti undi nuu jaꞌa. ktO,Nu ni kuu sava nduu, ni kuñaa nɨ kaꞌnu ñuyɨvɨ, ti ni ndundijin undi ka uni jaꞌini. ]s3+Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Jandaa na kachi ri jiin ra ja undi vijna ti ndii ra jiin ri andɨvɨ, nuu vii xaan kaa ―ni kachi ya. Ni jiꞌi Jesús (Mt. 27.45‑56; Mr. 15.33‑41; Jn. 19.28‑30) &rE*Yukan ti ni kachi da jiin Jesús: ―Jesús, nukuꞌun ini ni saña kɨvɨ na kejaꞌa taꞌu ni jniñu ñaꞌnu nuu nɨ tuꞌu ja iyo ―ni kachi da. ?qw)Maa yo chi vatu ni ka ndoꞌo yo, chi jaꞌa niꞌin yo sɨkɨ ja ni ka saꞌa ndevaꞌa yo. Ko chaa jaꞌa, tu na ɨɨn kuachi ni saꞌa da ja kondoꞌo da jiin yo ―ni kachi da. Up#(Ko ɨnga chaa yɨndaka jiin da un, ni nduxaan da nuu da, ti ni kachi da: ―Ja tu yuꞌu ra ndeꞌe ra Yandios. ¿Xi tu jini ra ja kunchakuachi ga yo nuu ya nu? Ti ɨɨn ni ja ka ndoꞌo yo naa yo. 5oc'Ti ɨɨn chaa yɨndaka ndaꞌa cruz un ni kaꞌan ndevaꞌa da nuu ya, ti kachi da: ―Nu maa ra kuu Cristo, nama maa ra vijna, ti nama ruꞌu naa ri ―ni kachi da. G~~Q}|{zxww-utt;rqpo^nnllkjj,ihNgf@ed~cbbaf``Z_u^]\[[ZYWWVU]TxSbRR,QQ^PONMLL*KVJyIHH%G EDmCcBAAR??O>=<<+;y:98655`44320/ .,+**)(L&%$$#f""7!L ;b(VZK, d   ImdG! Ti yukan ni ka jakoyo yɨvɨ jiin ɨɨn chaa ni kuu tɨkuku, katuu da nuu jito yuu. Ti nu ni jini Jesús ja ni ini da ni ka kandixia da ya ja kuu saꞌa ya tajna chaa kuꞌu un, ti ni kachi ya jiin chaa kuꞌu un: ―Ndaꞌu seꞌe ri, ndee saꞌa ni ra, chi ja iyo jnu kaꞌnu ini nuu kuachi ra ―kachi ya jiin da. y  m Yukan ti ni ndɨvɨ Jesús ini barco, ni nayaꞌa tuku ya ɨnga nuu yuꞌu lago un. Ti ni najaa ya ñuu maa ya. "Yukan na ti tendɨꞌɨ yɨvɨ ñuu un ni ka jaꞌan nuu kande Jesús. Nu ni ka jakoyo yɨvɨ un nuu Jesús, ti ni ka kachi i jiin ya ja na kee ya, ti na kiꞌin ya ñuu. Ni saꞌa Jesús tajna ɨɨn chaa tɨkuku (Mr. 2.1‑12; Lc. 5.17‑26)X)!Ti chaa ka ndito kɨnɨ un ni ka yuꞌu xaan da, ni ka jaꞌa da corrɨ, ti ni ka jan kasjnuꞌun da nuu yɨvɨ ñuu un nava ni ka jnaꞌan kɨnɨ da, jiin ja ni ka jnaꞌan chaa ka jnaꞌan tachi xaan un. w Yukan ti ni kachi Jesús jini tachi xaan un: ―Kuaꞌan naa ra ―ni kachi ya. Yukan ti ni ka xndoo tachi xaan un chaa un naa da, ti ni ka kekoyo kuaꞌan, ti ni ka najnaꞌan jiin kɨnɨ un. Ni ndɨꞌɨ kɨnɨ un ni ka jaꞌa tɨ corrɨ, ti ni ka nukoyo tɨ ɨɨn xaꞌva, ti ni ka kɨvɨ tɨ nuu nducha lago un, ti ni ka kancha tɨ nducha un, ti ni ka jiꞌi tɨ. >uYukan ti ni ka kandaꞌu tachi xaan un jiin Jesús, ti ni ka kachi: ―Nu kuni keniꞌin ni saña naa na, ko kuaꞌa ni jnuꞌun ja na nandikun na kɨnɨ un naa na ―ni ka kachi. J Ti yajni yukan ka jikonuu kuaꞌa xaan kɨnɨ ka yaji tɨ. fETi ni ka jakunchaa da ka kana koꞌo da: ―¡Niꞌin Jesús, Seꞌe Yandios! ¿Ndoo kɨvɨ nduu ni jiin na naa na, xi vaji ni ja kuaꞌa ni nundoꞌo saña nu? Vasu ti jaa ga kɨvɨ kii juicio ―ni ka kachi da naa da. W'Nu ni yaꞌa Jesús ɨnga nuu yuꞌu lago un, nuu kuu yuꞌu ñuu Gadara. Ti undi staa stilateón nuu ka ñunduji ndɨyɨ un ni ka kendakoyo uu chaa ka jnaꞌan tachi xaan, ti ni ka chakoyo da nuu Jesús. Ti ndɨnduu da ka jnaꞌan tachi xaan un, ti kuaꞌan xaan ni ka nduu da ja ni ɨɨn yɨvɨ tukaa ga kuu yaꞌa i ichi un. ucTi so ni ka naa ini chaa un, ti ka nndajnuꞌun da: ―¡Naa chaa kuu jaꞌa ja undi tachi sau xaan un, jiin lago un ka jandatu nuu da! ―kachi da naa da. Chaa ka jnaꞌan tachi xaan ñuu Gadara (Mr. 5.1‑20; Lc. 8.26‑39) yKo ni kachi ya jiin da: ―Ndoo xaan ka yuꞌu ra. ¿Xi ka jani ini ra ja tu chindee Yandios roꞌo naa ra nu? ―ni kachi ya. Yukan ti ni ndokuɨñɨ ya, ti ni taꞌu ya jniñu nuu tachi sau xaan un jiin lago un, ti naꞌin kuɨtɨ ni kuu. &ETi ni ka xndoto ndajaꞌa un ya, ti ni ka kachi da: ―¡Jitoꞌyo, nama ni, yoꞌo chi naa yo. Ka kuni kekaꞌnu yo chii nducha jaꞌa! ―ni ka kachi da. +Yukan ti ni ndonda ɨɨn tachi sau xaan tonto nuu lago un, ni kejaꞌa kava nuu mani ga nducha un nuu barco un. Ko Jesús chi kixi kixi ni ya. ykYukan ti ni kɨvɨ Jesús ini barco, ti yɨvɨ ka skuaꞌa jiin ya, ni ka ndikun i ya kuankoyo i jiin ya. H Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Jini ra ja ka iyo yɨvɨ kanchuku nanu ndɨyɨ, chi tu ka chunsoꞌo i jnuꞌun Yandios. Ti sia yɨvɨ un na chunduji jnaꞌan maa i, ti ñaꞌan na choꞌo ―kachi ya jiin da. Ni saꞌa Jesús ja na jakuɨñɨ tachi sau xaan un jiin nducha lago (Mr. 4.35‑41; Lc. 8.22‑25) !;Ti ɨnga chaa kuu ndajaꞌa ya un ni kachi: ―Jitoꞌyo, kundatu ni na kin chunduji na tata na xnakan, ti sa chaa na, na choꞌo ―ni kachi da. {Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Ñukuii un chi ka iyo yau kava ka yɨꞌɨ tɨ. Ti saa un suni ka iyo taka tɨ nuu ka ndetatu tɨ. Ko ruꞌu, ja kuu ri maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, va sa nanu iyo nuu ndetatu tɨꞌlɨ xini ri ―kachi Jesús. ?wTi ɨɨn chaa ka xnaꞌan ley Israel un ni tuꞌva nuu ya, ti ni kachi: ―Maestro, kuni kiꞌin na jiin ni vasu savaꞌa ni ga na ichi na kiꞌin ni, ti kiꞌin yo ―ni kachi da. .UNu ni jini Jesús ja nde kuaꞌa yɨvɨ ni ka ndututu jiin ya, ti ni taꞌu ya jniñu nuu ndajaꞌa ya ja na kin yaꞌa da jiin ya undi ɨnga nuu yuu lago un. Yukan ni kundaa jnuꞌun Yandios nava ni kaꞌan profeta Isaías na janaꞌan, ja ni kachi da: “Maa ya ni kundaꞌu ini yoꞌo jiin kueꞌe ka jnaꞌan yo, ti ni kenchaa ya kuaꞌan”, kachi Isaías. Uu chaa ka kuni kiꞌin jiin Jesús (Lc. 9.57‑62) x iNu ni kuaa, ti ni ka chakoyo yɨvɨ nuu Jesús jiin tɨjnɨ xaan yɨvɨ ka jnaꞌan tachi xaan, ti jiin ɨɨn ni jnuꞌun ni kaꞌan ya, ni keniꞌin ya tachi xaan un kuankoyo. Ti suni ni ka nduvaꞌa ni taka ga yɨvɨ ka kuꞌu un. N Ni jnɨɨ ya ndaꞌa ña, ti ni kenchaa ni kiji un maa ña. Yukan ti ni ndoko ña, ni saꞌa ña ndeyu, ni ka yee da jiin ya. Saꞌa Jesús tajna yɨvɨ kuaꞌa (Mr. 1.32‑34; Lc. 4.40‑41)  Yukan ti ni jaꞌan Jesús veꞌe Pedro. Ni jini ya ja katuu nana chiso Pedro nuu jito, kuꞌu ña jiin kueꞌe kiji xaan.   Yukan na ti ni kachi ya jini chaa kuu capitán un: ―Kuanoꞌon veꞌe ra, ti na kuu siaꞌan nava ni kandixia ndaa ra ―ni kachi ya. Ti un, ni nduvaꞌa ni muzu chaa un. Saꞌa Jesús tajna nana chiso Pedro (Mr. 1.19‑31; Lc. 4.38‑39) , Q Ko kuaꞌa yɨvɨ Israel ja ka kuni kunchuku ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu un, keniꞌin ya maa i kinkoyo i ichi fuera ñuu un, ti koo i nundoꞌo kunchuku i. Yukan ti ndeꞌe i ja jnuꞌun kuiꞌya ini, kuꞌyu yuꞌu i, ti nakeyɨꞌɨ i jnuꞌun i ja xaan nakani ini i ―kachi Jesús. N Ko na kachi ri nuu ra naa ra ja nde kuaꞌa yɨvɨ kikoyo i ichi nuu kaña jiin ichi nuu kee ndikandii, ti kɨvɨkoyo i ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu, ti nukoo i xiin Abraham, Isaac, jiin Jacob. } Nu ni jinisoꞌo Jesús jnuꞌun un, so ni naa ini ya, ti ni kachi ya jiin yɨvɨ kuaꞌa kuankoyo jiin ya un: ―Jandaa na kachi ri nuu ra naa ra ja nɨ tuꞌu ñuu Israel, tu iyo ni ɨɨn yɨvɨ kandixia ruꞌu nanu ni kandixia chaa jaꞌa. G Chi saña, suni iyo ɨɨn chaa kuñaꞌnu taꞌu jniñu nuu na. Ti suni maa na, yɨndaꞌa na soldado na. Ti nu na kachi na jiin ɨɨn da: “Kuaꞌan”, ti kiꞌin da. Ti kachi na jiin ɨnga: “Ñaꞌan jaꞌa”, ti kii da. Ti taꞌu na jniñu nuu muzu na ja na saꞌa i ɨɨn jniñu un, ti saꞌa i ―kachi da. s_Ti ni kachi chaa un jiin ya: ―Jitoꞌyo, kuñaꞌnu ga ni ja kuu saña, ti tu kuu kejnaꞌan na jiin ni. Ja yukan kuu ja tu kuni na ja kiꞌin ni undi veꞌe na, chi so kuni na ja na taꞌu ni jniñu, ti na nduvaꞌa muzu na. W'Ti ni kachi Jesús: ―Maa ri na kin saꞌa tajna i ―ni kachi Jesús. 9kNu ni jaa Jesús ñuu Capernaum, ti ni kenda ɨɨn chaa kuu capitán, ja kuu chaa yɨndaꞌa ɨɨn ciento soldado, ka yɨꞌɨ jiin ejército ñuu Roma, ti ni kandaꞌu da jiin Jesús: ―Jitoꞌyo, kancha ɨɨn muzu na veꞌe na, katuu i jito, ni kuu tɨkuku i, ti uꞌu xaan tonto i ―kachi da. )Ti ni xndaku ya nuu da: ―Kuaꞌan, ti koto kani ra jnuꞌun nuu ni ɨɨn yɨvɨ ja, ja ni nduvaꞌa ra. Xnakan, kuaꞌan ti kiꞌin ra nuu sutu un, na kuni da ja, ja ni nduvaꞌa ra. Ti kundaꞌa nau ja soko ra nuu Yandios, siaꞌan nava kachi ley Moisés, nava na kuni yɨvɨ ja, ja ni kenchaa ndɨꞌyɨ un roꞌo ―ni kachi ya. Saꞌa Jesús tajna ɨɨn muzu capitán romano (Lc. 7.1‑10) PYukan na ti ni skaa ya ndaꞌa ya, ni keꞌe ya sɨkɨ da, ti ni kachi ya jiin da: ―Kuni ri, na ndundoo ra vijna ―ni kachi ya. Nu ni kaꞌan ya siaꞌan, ti ni nduvaꞌa ni chaa kuꞌu un. T!Ti ni tuꞌva ɨɨn chaa jnaꞌan kueꞌe ndɨꞌyɨ teꞌyu. Ni jakunjitɨ da nuu ya, ti ni kandaꞌu da jiin ya: ―Jitoꞌyo Jesús, nu kuni ni ti sandoo ni saña jiin kueꞌe na jaꞌa ―kachi da. b ?Nu ni nandeokuñɨ Jesús jaꞌa yuku un, ti chitu xaan yɨvɨ ni ka nandikun tuku i ya. g~Gchi ndichi xaan ni xndaku ya jnuꞌun un, ja ni ɨɨn chaa ka xnaꞌan ley Israel un, tu ka xndaku da siaꞌan. Ni saꞌa Jesús tajna ɨɨn chaa jnaꞌan kueꞌe ndɨꞌyɨ teꞌyu (Mr. 1.40‑45; Lc. 5.12‑16)}{Nu ni ndɨꞌɨ ni kaꞌan Jesús jnuꞌun un, ti so ni ka naa ini yɨvɨ ni ka ñusoꞌo jnuꞌun ni kaꞌan ya, &|ENi jaꞌa ɨɨn sau xaan, ni ndaa yucha, ti ni nandoyo ñuꞌun un, ni kee ɨɨn tachi xaan, ti ni nduva veꞌe un kuaꞌan, ti ni naa iī ―kachi Jesús. {%Ko yɨvɨ ni jinisoꞌo ti tu ni siuku i taka jnuꞌun kaꞌan ri, kuu i nanu ɨɨn chaa ñaa ja ni jani da veꞌe da nuu ñuꞌun taꞌya. /zWNi kii ɨɨn sau xaan, ni ndaa nducha ti ni kani ɨɨn tachi xaan jika veꞌe un, ko tu ni nduva veꞌe un, chi kunu xaan ka yɨndɨyɨ yuu ka ndiso nama veꞌe un. $yASiin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Ja yukan kuu ja yɨvɨ kuni chunsoꞌo, na chunsoꞌo i, ti na saꞌa i jniñu taꞌu ri. Ti yɨvɨ un kuu i nanu ɨɨn chaa yukun ini, ja konuꞌun xaan ni saꞌa da veꞌe da, ti kunuu teyɨɨ ni skee da yuu ka ndiso nama veꞌe un. xyKo yukan na ti kachi ri jini yɨvɨ un: “Jankɨvɨ ni nakuni ri roꞌo ja kuu ra seꞌe ri. Kuxio nuu ri naa ra, ti kuankoyo roꞌo, yɨvɨ ndevaꞌa”, kachi ri ―ni kachi Jesús. Xndaku Jesús sɨkɨ uu veꞌe (Lc. 6.47‑49; Mr. 1.22) iwKNu na jaa kɨvɨ sandɨꞌɨ ni ga un, ti nde kuaꞌa yɨvɨ ndakuniꞌin sɨvɨ ri, ti kachi: “Niꞌin kuu jitoꞌo na, ti saña kuu seꞌe ni. Saña kuu ja ni ndiso jniñu nuu ni na ni kaꞌan na jnuꞌun ni. Ti jiin sɨvɨ ni ni ka keniꞌin na tachi xaan un kuankoyo, ti suni jiin sɨvɨ ni ni ka saꞌa na kuaꞌa ga jniñu ñaꞌnu”, kachi. 0vYAnsu tendɨꞌɨ yɨvɨ ndakuniꞌin sɨvɨ ri najaa i andɨvɨ nuu taꞌu Yandios jniñu, vasu na kachi i: “Niꞌin kuu jitoꞌo na, ti saña kuu seꞌe ni.” Yɨvɨ yukan tuu, chi nɨnɨ yɨvɨ siuku jniñu taꞌu Tata ri Yandios, ya kancha andɨvɨ. Yɨvɨ yukan ni kuu ja najakoyo. uJa siaꞌan kuu ja jiin jniñu ka saꞌa i un, nakuni yo naa yɨvɨ ka kuu i, ja tu kaꞌan ndaa i jnuꞌun Yandios. (Lc. 13.25‑27) dtATi taka yujnu kueꞌe ja tu kee ndeꞌe vaꞌa xini un, kaꞌncha yo ti na kayu nuu ñuꞌun. Ti nu saꞌa yo siaꞌan jiin yujnu un, va jandaa ndixia kuu ja kuaꞌa Yandios ɨɨn nundoꞌo xaan nuu yɨvɨ kueꞌe un. \s1Ti yujnu vaꞌa un tu kuu kuaꞌa ndeꞌe kueꞌe, ni yujnu kueꞌe un, tu kuu kuaꞌa ndeꞌe vaꞌa. Yukan kuu ja ɨɨn yɨvɨ vaꞌa tu saꞌa ndevaꞌa i, ti yɨvɨ kueꞌe un nɨnɨ ka saꞌa ndevaꞌa i. rJa yukan kuu ja taka yujnu vaꞌa kuaꞌa ndeꞌe vixi. Ti taka yujnu ka jaꞌa ndeꞌe kueꞌe tu kaji yo. Siaꞌan kuu yɨvɨ vaꞌa, chi ndoꞌo ini i saꞌa i ɨɨn jniñu vaꞌa. Ti yɨvɨ saꞌa ndevaꞌa un, mani jniñu kueꞌe ndoꞌo ini i. .qUTi roꞌo naa ra tu ka jini ra ndoo ka ndoꞌo ini yɨvɨ un, nu ka ndoꞌo vaꞌa ini i xi tuu. Ko jiin jniñu saꞌa i un ti kuni ra naa yɨvɨ ka kuu i. Chi na kachi ri ja tu kuu kuniꞌin yo ndeꞌe tɨkaꞌya xini ɨɨn nuꞌiñu, xi kuniꞌin yo tɨchɨ vixi xini ɨɨn nuꞌiñu xaan. npUKoto maa ra naa ra jiin yɨvɨ ka xndaꞌu ñaꞌan, ja ka kaꞌan ja ka kuu i profeta ka kaꞌan jnuꞌun Yandios un. Chi yɨñuꞌun vekoyo i nuu ra naa ra, ko añu i kuu nanu kɨtɨ xaan, chi ka ñuꞌun kuiꞌna ini i. 7ogTi ichi vaꞌa ja kuu ichi Yandios, viꞌi nchaa ni kaa, ti nde kuaꞌa yɨvɨ tu ka nanduku i ichi un, chi jaku ni yɨvɨ kuu ja ka naniꞌin ichi un, ti yukan kundikun i kuankoyo i jiin. Ti nuu ndɨꞌɨ ichi un, kuu nuu najaa i nuu Yandios. Ti yukan nanitaꞌu i ja na kuncha i jiin ya ja kuu saa ni ―ni kachi Jesús. Jiin ndeꞌe yujnu sa nakuni yo nuu yujnu vaꞌa xi yujnu kueꞌe kuu (Mt. 12.33‑37; Lc. 6.43‑44) Nn Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Na kachi ri ja iyo uu ichi naniꞌin ra, ɨɨn kuu ichi vaꞌa ti ɨnga kuu ichi nundoꞌo. Ti ichi nundoꞌo un tu yɨɨ kiꞌin ra, chi jicha xaan, ti nuña ja saꞌa ra nava kuni maa ra. Yukan iyo jnuꞌun ndichi ini, kuu siin ra jiin taka jnuꞌun ra, ko sandɨꞌɨ ni ga ichi un kande nuu jnaꞌnu ndatu ra, ti kuaꞌa yɨvɨ kuankoyo i ichi un, ko sandɨꞌɨ ni ga ichi un ti naa yɨvɨ un naa i. m Ja yukan kuu ja kava yɨñuꞌun ra jiin yɨvɨ naa i, nava suni siaꞌan na nakuaꞌa i ja yɨñuꞌun roꞌo naa ra, chi siaꞌan taꞌu ley Moisés jniñu jiin taka ga tutu ni ka chaa profeta na janaꞌan―ni kachi Jesús. Iyo uu ichi (Lc. 13.24) plY Roꞌo naa ra, vasu ka nchakuachi ra, ko suni iyo jniñu vaꞌa ka saꞌa ra ja ka nduku ra ja vaꞌa ja kuu seꞌe ra. Ti suni siaꞌan Tata ra Yandios, ya kancha andɨvɨ, kuaꞌa ya taka ja vaꞌa nu na kakan ra nuu ya naa ra. Hk  ¿Xi nu ka jikan i chāká, ti kuaꞌa ra ɨɨn koo nuu i nu? wjg ¿Xi ka iyo ɨɨn ɨɨn ra ja tava ini ra kuaꞌa ra ɨɨn yuū nuu seꞌe ra, nu ka jikan i staa nuu ra nu? iChi nu siin yo jikantaꞌu yo, ti kuaꞌa ya nuu yo. Chi nu nduku yo ti naniꞌin yo. Ti nu na kana yo ti kunisoꞌo ya. hSiin Jesús xndaku ya, ti ni kachi da: ―Koto xndiꞌi ra ini ra, ja kakantaꞌu ra nuu Yandios. Siin kakantaꞌu ra nuu ya nanu ja kana ra xini ɨɨn yɨvɨ nu nandɨꞌɨ ra ɨɨn ndajniñu. Ti siaꞌan na kunisoꞌo ya ti kuaꞌa ya nau ja nandɨꞌɨ ra. |gqKoto xnaꞌan ra jnuꞌun Yandios nuu yɨvɨ kanchuku nanu ina, chi tu kuantaꞌu i jnuꞌun kaꞌan ra. Suꞌva ske ichi i jnuꞌun un, chi ka kuu i nanu ina xaan ja ka jnɨɨ ñɨꞌɨn tɨ yoꞌo. Ni koto xnaꞌan ra jnuꞌun Yandios nuu yɨvɨ kanchuku nanu kɨtɨ, chi ske xiko i jnuꞌun un, ti kuañu niꞌnu i. Ndeꞌe ra kɨtɨ un nu ni chitu chii tɨ ti tuxijni tɨ, chi nuni un ti jañu niꞌnu tɨ sɨkɨ ―ni kachi Jesús. Nasa kakantaꞌu yo nuu Yandios (Lc. 11.9‑13; 6.31) mfSKo na kachi ri ja ka kuu ra nanu ja xndoo jnuꞌun Yandios jiin jnuꞌun, yɨvɨ ja tu jini ra ja xnakan ndeꞌe vaꞌa ra nasa kancha maa ra jiin kuachi ra, ti sa kuu kotonchaa ra ɨɨn kuachi lulu ka saꞌa ñanijnaꞌan ra. ?ewKo nu ja kuu ga kaa maa ra jiin kuachi ra, ¿ti ndoo kaꞌan vixi ra nuu ñanijnaꞌan ra ja iyo ndoo ra nusa? ndeꞌe na kaa jniñu saꞌa ra, ti suni yuji xaan ra jiin kuachi ra. CdNu siaꞌan na saꞌa Yandios, ¿ti nasa kuu kaꞌan ndoo ra ja kuu ichi ini ra ndeꞌe ra nuu ñanijnaꞌan ra, nu iyo ɨɨn kuachi i, vasu jakuu ga kaa tu maa ra jiin kuachi ra xino? .cUChi suni nanu ka kaꞌan ndevaꞌa ra nuu ñanijnaꞌan ra, suni siaꞌan xndichi Yandios roꞌo, ti saꞌa ya jiin ra nanu ka saꞌa maa ra jiin ñanijnaꞌan ra. 0b [Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Koto kuu ichi ini ra nuu yɨvɨ ja kaꞌan ndoo ra, nava suni Yandios tu ske ichi ya roꞌo, ja suni siaꞌan kaa tu maa ra. a "Ti siaꞌan tu xndiꞌi xaan ini ra naa ra ja nasa koo ra ijña, chi taka ni kɨvɨ vaji nundoꞌo un, ti suni siaꞌan kuaꞌa ja ka nandɨꞌɨ yo vaji ɨɨn kɨvɨ ɨɨn kɨvɨ ―ni kachi Jesús. Koto kuu ichi ini yo nuu yɨvɨ (Lc. 6.37‑38)`+!Ja yukan kuu ja kuñukuu ini maa Yandios naa ra, ti kuandatu nɨ ini ra jniñu taꞌu ya, nava na kuaꞌa ya taka ja ka nandɨꞌɨ ra naa ra. C_ Chi taka un ka kaꞌan yɨvɨ, ja tu ka nakuni i nau kuu Yandios. Ko roꞌo naa ra, iyo ɨɨn Tata ra ja kuu Yandios kancha andɨvɨ, ti ja jini ya ja taka un ka nandɨꞌɨ ra naa ra. !^;Ja yukan kuu ja koto kachi ra naa ra: “¿Ndoo kaji yo vijna? ¿Ti nasa koꞌo yo vijna?” Xi kachi ra naa ra: “¿Nasa kuꞌun yo naa yo vijna?” Z]-Ti maa Yandios skuaꞌnu ya ita un, ti vii xaan na skutu ya i. Ko vasu vii xaan ni kanda vijna ti ijña ja ni ka ichi, ti tukaa ga kuni yo. Chi suꞌva kayu nuu ñuꞌun. Ja yukan kuu ja nu siaꞌan saꞌa Yandios ja jito vaꞌa ya ita un, ¿ti ansu kanuu ga roꞌo naa ra ja na koto vaꞌa ya nu? ¿Ndoo xaan ka ndɨꞌɨ ini ra nusa? \ Ko na kachi ri ja ni Salomón, chaa ni kuu rey Israel na janaꞌan, tu ni suku da nanu ita un, vasu vii xaan ni kaa saꞌma da. 4[a¿Xi vaꞌa ka saꞌa ra ja ka xndiꞌi xaan ini ra ja kuu saꞌma ra nu? Ndeꞌe naa ra nasa ka jaꞌnu ita rosa un, ti tu jini yo nasa jaꞌnu, ko vii xaan kanda. GZTi ni tundo niꞌin ra naa ra vasu na xndiꞌi xaan ini ra jiin ja kuchaku ra, xi jiin ja kundio ini ra ja kusukun ga ra. ¿Va nu ja ndɨꞌɨ xaan ini ra jiin un, ti niꞌin ra kuu ra nu? YNdeꞌe naa ra, kɨtɨ ka ndava nuu tachi un, tu naa jniñu ka saꞌa tɨ ja nastutu tɨ, ti savaꞌa tɨ kuꞌiin, ko Tata ra Yandios, ya kancha ya andɨvɨ, jaꞌa ya ja ka yee tɨ. Ko na kachi ri ja kanuu ga roꞌo naa ra ja kuu kɨtɨ ka ndava un. EXSiin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Na kachi ri nuu ra naa ra, ja koto ma xndiꞌi ra ini ra ja kuu ja kaji ra xi ja koꞌo ra, ja na kuchaku ra, xi ja kuu saꞌma kuꞌun ra naa ra. Chi maa Yandios ni saꞌa ja chaku ra jiin yɨkɨ kuñu ra. Ti maa ya kuu ja kuaꞌa ja kaji ra jiin saꞌma kuꞌun ra. PWNi ɨɨn yɨvɨ tu kuu kunukuachi nuu uu jitoꞌo, chi kendo vaꞌa i jiin ɨɨn da, ti kendo kuiꞌya i jiin ɨnga da. Ni tu kuu kunukuachi i nuu Yandios, ti ja kundio ini i xuꞌun jiin ñuꞌun. Chi nɨnɨ nuu maa ni ya kuu nu na kondoꞌo ini i, ti ansu ja kundio ini i xuꞌun ―ni kachi ya. Jito Yandios Seꞌe ya V'Ko nu tu ndijin nduchi ra, ¿ti nasa kundijin ichi kiꞌin ra nusa? Ti ñuñaa kuaꞌan ra nu siaꞌan. Chi nu na ndaꞌva yɨtɨ un, ti nduva ra ti tuji ra. Ti tu kuu nasa ndoko ra, chi iyo xaan kaa ichi ñuñaa kuaꞌan ra un. Tu xndiꞌi ini yo sɨkɨ ja kuchaku yo GUSiin Jesús xndaku ya ti ni kachi ya: ―Nduva yɨtɨ kuu nduchi ra ja kuu nuu nɨ tuꞌu yɨkɨ kuñu ra. Nu ka iyo vaꞌa nduchi ra, ti suni siaꞌan iyo vaꞌa nɨ yɨkɨ kuñu ra. MTJa yukan kuu ja nu ndiyo xaan ini ra ja na nakaya yaji ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti xnaa ndɨꞌɨ ra yaji ra nuu Yandios nuu kancha ya andɨvɨ ―kachi ya. Ɨɨn ñuꞌun ja kuu yɨkɨ kuñu yo 4SaVaꞌa ga ja nu na skaya ra jniñu vaꞌa kuni maa Yandios, ya kancha andɨvɨ, chi yukan tu iyo tikixin ti tundo xnaa yo, ti ni ñakuiꞌna tu kuu kɨvɨ ja sakuiꞌna. YR+Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Koto skaya ra ja kuñavaꞌa ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, chi nde iyo tikixin ti nde kuaꞌa jniñu ka stɨvɨ tɨ, ti suni kuu kɨvɨ ñakuiꞌna ti sakuiꞌna i. PQNava siaꞌan tu kani ini yɨvɨ naa i ja iyo ndicha ini ra, chi maa ɨɨn ni Yandios, ya kancha jiin ra kuu ja jini ya, ti nava na kuaꞌa ya taꞌu ra ―ni kachi ya. Nanu kuu nu skaya yo yaji yo iPKKo roꞌo naa ra, nu ka kuni koo ndicha ini ra, nakacha nuu ra, ti nachuꞌun ra kuka xini ra. bO=Siin Jesús xndaku ya ti ni kachi ya: ―Nu ka kuni ra koo ndicha ini ra, koto sakuiꞌya ini ra naa ra nanu ka saꞌa yɨvɨ ja xndoo jnuꞌun Yandios jiin jnuꞌun i. Ka sakuiꞌya i nuu i ko so ja na kuni yɨvɨ ja ka iyo ndicha i. Na kachi ri nuu ra ja jiin yukan, ti ja ni ka niꞌin taꞌu i. Ti yukan ni kuu ndɨꞌɨ ja niꞌin i. DNKo nu tu sakaꞌnu ini ra nuu yɨvɨ ka jito uꞌu roꞌo naa ra, suni siaꞌan maa Yandios tu sakaꞌnu ini ya nuu kuachi ra naa ra ―ni kachi ya. Xndaku Jesús nasa koo ndicha ini yo YM+Ti ɨɨn jnuꞌun kanuu ja kakantaꞌu ra un kuu ja sakaꞌnu ini ra nuu yɨvɨ jito uꞌu roꞌo. Chi nu siaꞌan na saꞌa ra, ti suni maa Yandios, ya kancha andɨvɨ, sakaꞌnu ini ya nuu kuachi ra. (LI Koto maa kuaꞌa ni jnuꞌun ja kotojnuni jaꞌuꞌu un saña, ti suꞌva nama ni saña nuu nundoꞌo un.Chi maa ni xiin nuu taꞌu jniñu, ti maa ni kuu ja ndiso jniñu ñaꞌnu un.Ti ñaꞌnu ga na koo sɨvɨ ni sɨkɨ yo ja kuu saa ni. Ti siaꞌan na koo. Kachi ra naa ra. K Kuan kaꞌnu ini ni nuu kuachi ka saꞌa na, nanu ka jan kaꞌnu ini na nuu ñanijnaꞌan na nuu taka ja ka saꞌa i jiin na. dJA Ti kuaꞌa ni staa nakaji yo vijna ja kuu ja ndendajnu yo ɨɨn kɨvɨ ɨɨn kɨvɨ. dIA Jika na nuu ni ja yachi na kiji kɨvɨ taꞌu ni jniñu nuu nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ yo. .HU Ja yukan kuu ja siaꞌan kakantaꞌu ra naa ra:Tata yo Yandios, ja kancha ni andɨvɨ, kava yɨñuꞌun yo nuu sɨvɨ ni, ti maa ni kuu ja kuñaꞌnu ga. GyKoto ma saꞌa ra siaꞌan naa ra, chi xnaka Yandios jini taka ja ka nandɨꞌɨ ra naa ra, ti sa ka jikan ra nuu ya. FNu jikantaꞌu ra, ti tu ndaku niꞌin nuu nuu ra ɨɨn jnuꞌun kaꞌan ra, nanu ka saꞌa yɨvɨ tu ka nakuni nau kuu maa Yandios. Chi ka ndoꞌo ini i ja kunisoꞌo Yandios jnuꞌun ka kaꞌan i, ja siaꞌan nu nuu nuu ka ndaku niꞌin i jnuꞌun ka kaꞌan i. aE;Ko roꞌo nu kuni kakantaꞌu ra, ndɨvɨ ini veꞌe ra, kasɨ yuxeꞌe ra, ti kakantaꞌu nuu Yandios nuu kande maa ɨɨn ni ya jiin ra. Ti jini ya jnuꞌun kaꞌan ra, ti maa ya na kuaꞌa taꞌu jikan ra nuu ya. #D?Nu ka kuni kakantaꞌu ra naa ra, koto saꞌa ra nanu ka saꞌa yɨvɨ ja ka nu kujiin i ini veñuꞌun, xi jikɨ calle ja na kuni yɨvɨ nuu i, ja jiin jnuꞌun i ka stuu i ja tu ka chiñuꞌun i jnuꞌun Yandios. Ko na kachi ndaa ri ja jiin yukan ni, ti ja ka iyo taꞌu i. CSiaꞌan saꞌa ra nava maa ɨɨn ni Yandios na kuni jniñu un, chi maa ya kuu ja kuaꞌa taꞌu ra. Xnaꞌan Jesús nasa kakantaꞌu yo sB_Ti roꞌo nu ka kuni ra chindee ra yɨvɨ ndaꞌu, ko kuaꞌa xeꞌe ra un nava tu kuni ni ɨɨn yɨvɨ. A Nu ka kuni chindee ra yɨvɨ ndaꞌu naa i, koto stuu ra nuu nɨ ñuu, nanu ka saꞌa yɨvɨ ja ka kaꞌan vixi i, ka jika i ichi, xi ini veñuꞌun Israel, ja jiin jnuꞌun i ka stuu i ja tu ka chiñuꞌun i jnuꞌun Yandios. Siaꞌan ka kaꞌan i nava na nakuaꞌa yɨvɨ ja yɨñuꞌun i nuu i maa i naa i. Ko jandaa na kachi ri nuu ra naa ra ja yukan ni kuu ndɨꞌɨ taꞌu i. }@ uSiin Jesús xndaku ya nuu yɨvɨ ka skuaꞌa jiin ya, ti ni kachi ya: ―Koto stuu ra ɨɨn jniñu ja ka saꞌa ra nuu yɨvɨ ja na ndeꞌe i roꞌo. Chi nu siaꞌan na saꞌa ra, ti Tata yo Yandios ja kancha andɨvɨ, tu kuaꞌa ya taꞌu ra. }?s0Ja yukan kuu ja koo ndaa ini ra jiin taka ni yɨvɨ. Ti siaꞌan kunchuku ndaa ra, chi Tata yo Yandios, ya kancha andɨvɨ, nɨnɨ iyo ndaa ini ya jiin yoꞌo naa yo ―ni kachi Jesús. Xndaku Jesús nasa koto ndaꞌu yo ñani jnaꞌan yo4>a/Ti suni nu na kanxiaꞌu ra jiin nɨnɨ yɨvɨ mani ra jiin, ti tu vaꞌa nu na saꞌa ra siaꞌan, chi undi yɨvɨ ja tu ka kandixia Yandios, suni siaꞌan ka saꞌa i. W='.Ko nu roꞌo na kundaꞌu ini ra nuu nɨnɨ yɨvɨ ka kundaꞌu ini maa ra, ¿ti nau taꞌu ra iyo ja nu siaꞌan naa saꞌa ra nusa? Ti suni undi chaa ka jikan yaꞌu nuu puestu un ka saꞌa da siaꞌan. </-Chi siaꞌan ti sa stuu ra maa ra ja yɨꞌɨ ra jiin maa Tata ra Yandios, ya kancha andɨvɨ. Chi maa ya kuu ja saꞌa ja ndii sɨkɨ yɨvɨ vaꞌa jiin yɨvɨ kueꞌe, ti suni jaꞌa ya sau ja kuu taka yɨvɨ un, ti yɨvɨ un suni kuu i jnaꞌan ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. p;Y,Ko ruꞌu na kachi ri nuu ra naa ra ja na kundaꞌu ini ra nuu yɨvɨ jito uꞌu roꞌo. Kakantaꞌu nuu maa Yandios ja kuu yɨvɨ ka kaꞌan ndevaꞌa nuu ra ti ka kaꞌan i sɨkɨ ra, ti chindee yɨvɨ un vasu na kani i roꞌo. ,:Q+Ka jini ra ja suni siaꞌan ni ka kaꞌan yɨvɨ janaꞌan: “Kundaꞌu ini nuu yɨvɨ kundaꞌu ini roꞌo, ti koto uꞌu nuu yɨvɨ jito uꞌu roꞌo.” a9;*Ti nu savaꞌa ni ga yɨvɨ na kakan nuu i ɨɨn ndajniñu nuu ra, kuaꞌa ndajniñu kuni i, ti koto siokani ra siaꞌan ni yɨvɨ un kiꞌin. Na kundaꞌu ini yo yɨvɨ jito uꞌu yoꞌo (Lc. 6.27‑28, 32‑36) 8 )Nu ɨɨn yɨvɨ na chayɨka roꞌo ja kin nchaka ra ndajniñu i sava ichi, ti vaꞌa ga na kinchaka ra i undi nuu kiꞌin yɨ. |7q(Nu ɨɨn yɨvɨ na kankuachi ja kuni kuisonchaa i camisa ra, suni kuaꞌa jnuꞌun ja na kundaꞌa i chamarra ra. 65'Ko ruꞌu na kachi ri: Koto kinjnaꞌan ra jiin yɨvɨ kani roꞌo, chi suꞌva nu ni kani i ɨɨn nuu nuu ra, kuaꞌa ɨnga nuu ra na kani tuku i. I5 &Suni ka jini ra ja ni ka kaꞌan yɨvɨ janaꞌan: “Nu ni stuji yɨvɨ nduchi ra, ti suni stuji nduchi maa i. Ti nu ni tava i jnuꞌun yoso ra, ti suni tava ra jnuꞌun yoso maa i.” 43%So nɨnɨ kuu ja kachi ra naa ra ja “kuu” xi “tu kuu”, chi tu nijniñu ɨnga jnuꞌun un, vasu ɨɨn jnuꞌun kanuu ga kuu ja chisojnuꞌun ra un, chi taka ga jnuꞌun un vaji nuu jaꞌuꞌu un. Xndaku Jesús sɨkɨ yɨvɨ ka ndiyo ini nuu jnaꞌan (Lc. 6.29‑30) 3$Ni tu chisojnuꞌun ra ja kuu ixi xini ra. Sandau tu siuku ra, ti nasa kuu sama ra color ixi xini ra ti maa ya ni jaꞌa. 2#Ni tu kachi ra ja ñuyɨvɨ kuu ja kuaꞌa jandaa jaꞌa ra, chi jaꞌa kuu nuu jañu ya jiin jaꞌa ya, chi maa ya xiin. Ni ja kuu ñuu Jerusalén, ja yukan tu kuaꞌa jandaa jaꞌa ra, chi yukan kuu ñuu chaa kuu Rey kuñaꞌnu ga ja taꞌu jniñu. 51c"Ko na kachi ri nuu ra naa ra ja tu chisojnuꞌun ra siaꞌan, chi nu na chisojnuꞌun ra ja andɨvɨ kuu ja kuaꞌa jandaa jaꞌa ra, ti yukan kuu nuu kancha maa Yandios. B0}!Suni siaꞌan ni ka kaꞌan yɨvɨ janaꞌan: “Koto naa ini ra, ti tu siuku ra taka jnuꞌun ni chisojnuꞌun ra nuu Yandios, ja maa Yandios kuu ya kuaꞌa jandaa jaꞌa ra.” D/ Ko ruꞌu na kachi ri nuu ra ja nu ɨɨn chaa na xndoo da ñasɨꞌɨ da, ti nu tu naa kuachi ni saꞌa ña, ja kinikava ña jiin ɨnga chaa, ti chaa un chakuachi da maa ña. Ko nu ɨnga chaa na nandaꞌa jiin ɨɨn ñaꞌan ni kendo un, ti suni chakuachi da maa da. Xndaku Jesús sɨkɨ jnuꞌun ka chisojnuꞌun 0.YSuni siaꞌan ni ka kaꞌan yɨvɨ janaꞌan: “Nu ɨɨn chaa na xndoo da ñasɨꞌɨ da, ti nuu kuu ja na ndokani da ɨɨn tutu ja ni ka xndoo jnaꞌan da.” &-ETi nu ndaꞌa kuaꞌa ra kuu ja ni saꞌa ɨɨn kuachi, kaꞌncha na kiꞌin, chi vaꞌa ga ja nu ɨɨn ni ndaꞌa ra un na naa, ti ansu ja kiꞌin ra nɨ jiin yɨkɨ kuñu ra nuu infiernu. Xndaku Jesús sɨkɨ yɨvɨ ka xndoo jnaꞌan (Mt. 19.3‑9; Mr. 10.11‑12; Lc. 16.18) :,mTi nu nduchi kuaꞌa ra kuu ja ni ndeꞌe un, tava na kiꞌin. Chi vaꞌa ga ja nu ɨɨn ni nduchi ra na naa, ti ansu ja kiꞌin ra nɨ jiin yɨkɨ kuñu ra nuu infiernu. )+KChi na kachi ri nuu ra ja nu ɨɨn chaa na kuni da ɨɨn ñasɨꞌɨ ti kuu ini da ndeꞌe da ña, ti chaa un ja ni chakuachi da maa da jiin ña undi añu da. |*qKa jini ra nava ni ka kaꞌan yɨvɨ janaꞌan: “Koto kusɨkɨnchaa jnaꞌan ra jiin ɨnga ñasɨꞌɨ.” T)!Ti na kachi ndaa ri nuu ra naa ra, ja siaꞌan ni kundee ra vekaa un undi na chunaa ndɨꞌɨ ra ja tau ra nuu chaa un, ti sa kee ra kiꞌin ra. Xndaku Jesús sɨkɨ jnuꞌun ka yɨsɨkɨnchaa jnaꞌan (%Nu ɨɨn yɨvɨ na kankuachi jaꞌa ra ja tau ra xuꞌun nuu da, ti kiꞌin da jiin ra undi veꞌe juzgado. Xnakan ndaka taꞌu ra nuu da ichi kuankoyo ra nava tu xndichi da roꞌo nuu juez, chi nakuaꞌa juez un roꞌo nuu policia, ti chaa un chunde da roꞌo vekaa. ='sxndoo ja yɨndaꞌa ra yukan nuu altar un, ti nandeokuñɨ ra, ti kin nundaka taꞌu ra nuu da. Yukan na ti sa kuu nandeokuñɨ ra, ti soko ra ja yɨndaꞌa ra nuu altar Yandios. &Ja yukan kuu ja nu na kin soko ra nuu altar Yandios, ti nu ja ni jaa ra yukan, ti nukuꞌun ini ra ja kɨtɨ ini ñani ra nuu ra, w%gKo ruꞌu na kachi ri nuu ra ja nu ɨɨn yɨvɨ na kɨtɨ ini i nuu ñani jnaꞌan i, ti suni kundaꞌa da yɨvɨ un nuu juez. Nu na saꞌa ndevaꞌa i nuu ñani jnaꞌan i, ti kiꞌin i nuu junta kaꞌnu Israel ja na xndichi da maa i. Ti nuu nau yɨvɨ na kachi ja kakuꞌu xi ja tu iyo ndɨꞌɨ ini ñani jnaꞌan i, na kuñukuu ini i ja kiꞌin i nuu infiernu. Q$Ka jini ra naa ra ɨɨn jnuꞌun ni ka kaꞌan jnaꞌan ra na janaꞌan ja kachi: “Tu kaꞌni ra ndɨyɨ, chi nu ɨɨn yɨvɨ na kaꞌni ndɨyɨ ti kiꞌin yɨ nuu juez ja na xndichi da i.” #{Ti na kachi ri nuu ra ja nu na kunchuku ra nanu kanchuku chaa ka xnaꞌan ley Moisés jiin chaa fariseo yukan, yukan na ti tu kuñukun ini ra ja kɨvɨ ra ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu. Xndaku Jesús sɨkɨ jnuꞌun kɨtɨ ini (Lc. 12.57‑59) "Ja yukan kuu yɨvɨ tu ka jandatu nuu taka ley ni jaꞌa Yandios, vasu ɨɨn jniñu lulu, ja na xnaꞌan i nuu ɨnga yɨvɨ ja na saꞌa i, ti na kachi ndaa ri ja yɨvɨ un, tu kuu kɨvɨ i ini ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu. Ko yɨvɨ jandatu ti xnaꞌan i nuu ɨnga yɨvɨ ja na kuandatu i, ti yɨvɨ yukan ndixia chi najaa i nuu taꞌu Yandios jniñu ti yukan nduñaꞌnu i. 2!]Na kachi ndaa ri nuu ra naa ra ja nɨ iyo ga andɨvɨ jiin ñuyɨvɨ, ni tu kuu kencha ri ni ɨɨn letra nuu ɨɨn jnuꞌun Yandios, undi na kuu taka nava kuni maa ya. E Koto kondoꞌo ini ra naa ra ja ni chaa ri xnaa ri ley Moisés, xi jnuꞌun ni ka xnaꞌan taka profeta. Tu xnaa ri jnuꞌun un, chi suꞌva vaji ri ja na siuku ri taka jnuꞌun un. oWSuni siaꞌan kuni ya jiin roꞌo naa ra, ti saꞌa ra ja na ndundijin nuu taka yɨvɨ, ti nava na nakuni i taka jniñu vaꞌa ka saꞌa ra. Ti na nakuantaꞌu i nuu Tata ra Yandios, ya kancha undi andɨvɨ. Nakuantaꞌu i nuu ya vanua siaꞌan chindee ya roꞌo naa ra, ti vii vii kunchuku ra naa ra nuu ñuyɨvɨ. Xnaꞌan Jesús nasa kaꞌan ley Moisés 1[Ni tu kuu skuikun yo ɨɨn yɨtɨ, ti chunde yo chii ɨɨn cajón. Chi suꞌva chuxndee yo ñuꞌun un nuu sukun nava na kundijin nuu taka yɨvɨ kanchuku ini veꞌe. !;Roꞌo naa ra, suni ka kuu ra nanu nduva ñuꞌun ja kuu nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Nu ɨɨn ñuu na kundee xini ɨɨn yuku, ti tu kuu jankɨsaꞌyɨ.  Siin Jesús kaꞌan ya, ti ni kachi ya: ―Roꞌo naa ra, ka kuu ra nanu ñɨɨ ja saꞌa asun ndeyu, chi kanchuku ndaa ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti nanu ja kanchuku ra siaꞌan, ka kuu ra nanu ñɨɨ ja kuu nuu ndeyu. Chi nu na naa xiko uꞌua ñɨɨ un, ti tukaa kuajniñu yo, chi suꞌva kacha yo kiꞌin, ja na kuañu niꞌnu yɨvɨ sɨkɨ naa i. Ti suni siaꞌan kuu jiin roꞌo, chi nu tu kanchuku ndaa ra nuu yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa, ti suni siaꞌan tukaa kuajniñu roꞌo ja kuu nuu Yandios. b= Ti sɨɨ xaan na koo ini ra naa ra, chi na niꞌin ra taꞌu nuu Yandios. Suni siaꞌan ni ka saꞌa yɨvɨ jiin profeta ni taji ya ja ni kikoyo undi nuu. Suni ni ka ndiyo ini yɨvɨ maa da, siaꞌan nanu ka ndiyo ini yɨvɨ roꞌo vijna naa ra ―kachi ya. Ñɨɨ jiin nduva ñuꞌun ja kuu nuu ñuyɨvɨ (Mr. 9.50; Lc. 14.34‑35; 11.33) s_ Ti kachi ri ja kandichi Yandios jiin roꞌo naa ra ja nu na kaꞌan ndevaꞌa yɨvɨ nuu ra, kaꞌan i sɨkɨ ra ti kundio ini i roꞌo ja kuaꞌa i tau ra naa ra, ti chakuachi i roꞌo savaꞌa ni ga jnuꞌun ja sɨkɨ ruꞌu. \1 Suni kachi ri ja kandichi Yandios jiin yɨvɨ ka jito uꞌu yɨvɨ maa i sɨkɨ ja ka jika ndaa i ichi Yandios. Kandichi Yandios jiin yɨvɨ ya un, ti jandaa kuu ja kɨvɨ i ñuu nuu taꞌu maa ya jniñu. } Kachi ri ja kandichi Yandios jiin yɨvɨ saꞌa ja na kukuee kunchuku yɨvɨ naa i, chi nakinseꞌe Yandios maa i. xiKachi ri ja kandichi Yandios jiin yɨvɨ ka iyo ndoo añu, ti kuaꞌa ya taꞌu i ja kunchuku i jiin ya. xiKachi ri ja kandichi Yandios jiin yɨvɨ ka kundaꞌu ini jnaꞌan, ti suni kundaꞌu ini Yandios maa i. 5cKachi ri ja kandichi Yandios jiin yɨvɨ ka ñukuu ini maa ya ti ka jandatu i jniñu taꞌu ya, ti ka saꞌa i taka nava kuni ya, chi maa ya chindee i ja na siuku i. ~~U}|{zyxwuts qpooonpmll&kgjjLiNh.gffIedccb!`__^C]\[[NZYYXX WWUTSRR1Q'PONN MOKJJIHH{GFEDDACBBSAA@\?!>=<<;p:9~776P54)32A11Q0t//-(,_**O) (0&&$$""! 8 Du &zlK:ZJ 8 E  H \/3W 'Ti ni kachi Jesús: ―Taka yɨvɨ ja tu ka kuni kuandatu i nuu Yandios, ka kuni i ja na saꞌa ri ɨɨn jniñu ñaꞌnu nuu i, ko jankɨvɨ saꞌa ri jniñu ñaꞌnu un, chi nɨnɨ jiin vanuxii nundoꞌo ni jnaꞌan Jonás, chaa ni kuu profeta na janaꞌan, yukan ni kuu ja xnaꞌan ri. >2u &Yukan na ti ni ka kachi uu chaa fariseo jiin chaa ka xnaꞌan ley un nuu Jesús: ―Maestro, ka kuni na ja saꞌa ni ɨɨn jniñu ñaꞌnu ja na ndeꞌe na ―ni ka kachi da. V1% %Ti sɨkɨ jnuꞌun kaꞌan ra, ti kendo vaꞌa ra. Ti suni jiin jnuꞌun kaꞌan ra un, jnaꞌnu ndatu ra ―ni kachi Jesús. Chaa fariseo ka jikan da ɨɨn jniñu ñaꞌnu (Mr. 9.12; Lc. 11.29‑32) ?0w $Ti na kachi ri nuu ra ja nu na jaa kɨvɨ chaa juicio, ti kɨvɨ jña, ti tendɨꞌɨ yɨvɨ nakuaꞌa i jnuꞌun nuu taka jnuꞌun ndevaꞌa ni kee yuꞌu i ja ni ka kaꞌan i un. 7/g #Chaa vaꞌa un chi kaꞌan da ɨɨn jnuꞌun kuajniñu, chi iyo ndoo añu da. Ti chaa ka saꞌa ndevaꞌa un, chi kaꞌan ndevaꞌa kuɨtɨ da, chi tu iyo ndoo ini añu da. o.W "Yukan na kachi ri ja ka kuu ra nanu koo xaan jiin seꞌe tɨ, chi ndevaꞌa xaan ka saꞌa ra. Ti tu kuu kaꞌan ra ɨɨn jnuꞌun vaꞌa, chi maa ra tu vaꞌa ini ra naa ra. Ti yuꞌu ra chi ka kaꞌan nava ndoꞌo ini añu ra. `-9 !Siin Jesús kaꞌan ya, ti ni kachi ya: ―Nu ɨɨn yujnu vaꞌa, ti kuaꞌa ndeꞌe vaꞌa. Ti nu ɨɨn yujnu kueꞌe kuu, ti suni ndeꞌe kueꞌe kuaꞌa. Jiin ndeꞌe un, ti sa nakuni yo naa nuu yujnu kuu. i,K Ti savaꞌa ni ga yɨvɨ na kaꞌan ndevaꞌa ni ga sɨkɨ ri, ti kuankaꞌnu ini ri nuu i. Ko nu nau ja na kaꞌan ndevaꞌa sɨkɨ Espíritu Santo, tukaa ga iyo jnuꞌun kaꞌnu ini, ni nuu ñuyɨvɨ jaꞌa ni nuu ɨnga ñuyɨvɨ ja kii ɨnga kuiya ―ni kachi Jesús. Jiin ndeꞌe yujnu un nakuni yo na yujnu kuu (Mt. 7.17‑20; Lc. 6.43‑45) &+E Ja yukan kuu ja na kachi ri nuu ra naa ra ja iyo jnuꞌun kaꞌnu ini Yandios ja kuu yɨvɨ ka saꞌa taka nuu kuachi. Suni nuu yɨvɨ ka kaꞌan ndevaꞌa, vatu ni kuankaꞌnu ini Yandios nuu i. Ko yɨvɨ yɨsɨkɨnchaa Espíritu Santo, jankɨvɨ kuankaꞌnu ini Yandios nuu i. H*  Ti na kachi ri nuu ra naa ra ja kuu yɨvɨ tu ka kaꞌan vaꞌa jaꞌa ri, ti yɨvɨ un jito uꞌu i ruꞌu. Yɨvɨ tu kejnaꞌan jiin ri, jachanuu i yɨvɨ ka kuni kejnaꞌan jiin ri. -)S Ja siaꞌan, ti saꞌa yo nanu ja ɨɨn ni kuu ja nu kuni yo sakuiꞌna yo veꞌe ɨɨn chaa niꞌin xaan da, ti kuꞌni yo chaa un xnakan, ti sa kuu sakuiꞌna yo ja ñavaꞌa da. Ti suni siaꞌan kuu jaꞌa chi ni kundee ri jiin chaa uꞌu un, ti ni keniꞌin ri ndajaꞌa da un kuaꞌan. (' Ko ruꞌu keniꞌin ri tachi xaan un jiin jnuꞌun Espíritu Yandios. Yukan kuu ja, ja ni chaa jniñu ñaꞌnu Yandios ja kuu nuu ra naa ra. T'! Ti ka kaꞌan ra ja ruꞌu keniꞌin ri tachi xaan un kuankoyo jiin sɨvɨ maa jaꞌuꞌu kuñaꞌnu un. Ko sa ti siaꞌan kuu, ti va suni yɨvɨ ka skuaꞌa jiin ra naa ra, va suni kuu keniꞌin i tachi xaan un jiin sɨvɨ maa jaꞌuꞌu un kinkoyo. Ja yukan na kachi ri ja maa ni ra ka yuji jiin jnuꞌun ka kaꞌan ra un. O& Ti suni siaꞌan kuu nu maa jaꞌuꞌu un na keniꞌin tachi xaan un kiꞌin ja kuu ndajaꞌa maa. Nu siaꞌan na saꞌa, ti ka sasɨɨn jnaꞌan maa, ¿ti nasa kuñɨɨ jiin jniñu ndiso un nusa? ;%o Nu ni jini Jesús ja siaꞌan ka ndoꞌo ini chaa un, ti ni kachi ya: ―Nu ɨɨn gobiernu, na kusɨɨn da jiin yɨvɨ da ti kejaꞌa kanaa da naa da, ti gobiernu un tu kuñɨɨ, chi naa. Suni siaꞌan nuu ɨɨn ñuu xi ɨɨn familia, nu tu ka iyo ɨɨn nuu ini, ti familia un, tu kuu kunchuku mani. $ Ko nu ni ka jinisoꞌo chaa fariseo jnuꞌun un, ti ni ka kachi da: ―Keniꞌin chaa jaꞌa tachi xaan un kuankoyo, ko jiin sɨvɨ maa jaꞌuꞌu kuñaꞌnu un (ja suni nani Beelzebú), chi yukan kuu ja yɨndaꞌa taka tachi xaan un ―ni ka kachi da. #+ Tendɨꞌɨ yɨvɨ un ni ka naa ini, ti ni ka kachi: ―¿Xi jaꞌa kuu Seꞌe rey David ja ni jiꞌi undi na janaꞌan nu? ―ni ka kachi da. 8"i Yukan ti ni ka janchaka da ɨɨn chaa kuaa ja suni ñɨꞌɨn da, ti jnaꞌan da tachi xaan. Ni saꞌa Jesús tajna chaa un, ti ni kuu ndeꞌe da, ti ni kuu kaꞌan da. N! Ti kɨvɨ un sa na kandixia ndaa yɨvɨ taka nación maa da. Siaꞌan ni kachi profeta Isaías. Ka chakuachi da Jesús ja ndiso jniñu ya nuu jaꞌuꞌu (Mr. 3.19‑30; Lc. 11.14‑23; 12.10) 1 [ Tu kuaꞌa da nundoꞌo nuu taka ñuu ndaꞌu, chi suꞌva kuaꞌa da jnundee ini undi kɨvɨ na kiꞌin da jniñu ñaꞌnu da,
ti taꞌu da jniñu nava iyo.  Ni tu kava vixi ini maa da, ni tu kachi da nuu ni ɨɨn yɨvɨ nau ja kuu da.Ti ni ɨɨn yɨvɨ tu nakuni i ndusu yuꞌu ya.  Chaa junukuachi nuu ri jaꞌa, kuu ja ni nakaji ri.Chaa jaꞌa kuu ja kundaꞌu ga ini ri, ti kusɨɨ ini ri jiin da.Kuaꞌa ri Espíritu ri nuu da, ti xndaku da nuu taka nación
ja nau kuu maa jnuꞌun ndaa, ti na kuandatu yɨvɨ jnuꞌun un. dA Yukan ti ni kundaa jnuꞌun ni kaꞌan profeta Isaías na janaꞌan, na ni kachi da: [/ Ko niꞌin xaan ni xndaku ya nuu yɨvɨ un ja tu kani da jnuꞌun nau ja kuu ya. ?w Nu ni jini Jesús nava ka ndoꞌo ini chaa fariseo un, ni kee ya yukan ti kuaꞌan ya. Ko kuaꞌa xaan yɨvɨ kuankoyo jiin ya, ti ni saꞌa ya tajna tɨjnɨ yɨvɨ ka kuꞌu. %C Ti ni ka kekoyo chaa fariseo un kuaꞌan da, ti ni ka kejaꞌa ka ndajnuꞌun da nasa kuu kaꞌni da Jesús. Jnuꞌun ni kaꞌan Isaías undi na janaꞌan ,Q Yukan ti ni kachi ya jiin chaa ni ichi ndaꞌa un: ―Skaa ndaꞌa ra ―kachi ya. Ti nu ni skaa chaa un ndaꞌa da, ti ni nduvaꞌa ni nanu kaa ndaꞌa da. 1[ ¿Ti ansu yaꞌu ga nchaa ɨɨn yɨvɨ ja kuu lélú un nu? Ja yukan kuu ja na kachi ri ja kuu saꞌa yo ɨɨn jniñu vaꞌa ja kuu kɨvɨ ndetatu ―ni kachi Jesús. (I Ti ni kachi Jesús: ―Nu nau roꞌo ka ñavaꞌa ɨɨn lélú, ti nu na kinikava tɨ ɨɨn yau ja kuu ɨɨn kɨvɨ ndetatu, ¿ti tu kin tava ra tɨ nu? ve Ti yukan kande ɨɨn chaa ni ichi ɨɨn ndaꞌa da. Ko vanuxia chaa fariseo un ka nduku da nasa chakuachi da Jesús, ti ni ka jikajnuꞌun da ya: ―¿Kuu saꞌa yo tajna ɨɨn yɨvɨ kuꞌu ja kuu kɨvɨ ndetatu nu? ―ni ka kachi da. R Yukan ti na kuaꞌan Jesús, ni jaa ya ɨɨn veñuꞌun Israel un. K Chi ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, kuñaꞌnu ga ri, ti taꞌu ri jniñu nuu kɨvɨ ndetatu jaꞌa ―ni kachi ya. Ni nduvaꞌa ɨɨn chaa ni ichi ndaꞌa (Mr. 3.1‑6; Lc. 6.6‑11) R Ko maa ra naa ra, tu ka chaku ini ra ndoo kuni kaꞌan junuꞌun ja yoso nuu tutu ii, ja ni kaꞌan Yandios: “Ruꞌu, kuni ri ja na kuankaꞌnu ini nuu jnaꞌan ra naa ra, ti ansu ja ka soko ra kɨtɨ nuu Yandios”, ni kachi ya. Sa ti ka chaku ini ra jnuꞌun un naa ra, ti va tu chakuachi ra yɨvɨ naa i ja ka iyo falta i. } Ko na kachi ri nuu ra, ja vijna ti iyo ɨɨn ja kuñaꞌnu xaan ga ja kuu sutu ka kuñaꞌnu ini veñuꞌun kaꞌnu un. ) ¿Xi tu ka skuaꞌa ra nuu ley Moisés, nuu kachi ja ni sutu un, tu ka ndetatu da ja kuu kɨvɨ ndetatu, ti ansu suni ɨɨn kuachi kuu un nu? R Jini ra ja ni ka kɨvɨ da ini veꞌe ii Yandios, ti ni ka yee da staa stila ii un, ja ni maa da jiin uu ga jnaꞌan da un, tu kuu kaji da naa da, chi nɨnɨ sutu un kuu ja ka yee staa stila un niku. "= Ti ni kachi ya: ―¿Xi tu ni ka skuaꞌa ra ɨɨn tutu nava ni ka jnaꞌan David ɨɨn kɨvɨ na ni ka jiꞌi da soko, jiin uu ga jnaꞌan da nu? =s Ti nu ni ka jini chaa fariseo un, ti ni ka kachi da jiin Jesús: ―Ndeꞌe, ¿ndoo ka saꞌa ndajaꞌa ra jniñu ja tu iyo vaꞌa ja saꞌa yo kɨvɨ ndetatu? ―ni ka kachi da. t  c Ti kɨvɨ jña kuaꞌan Jesús jiin ndajaꞌa ya, ɨɨn kɨvɨ ndetatu, ti ni yaꞌa ya ɨɨn ñuꞌun nuu kaa triu. Ti ndajaꞌa ya, ni ka kejaꞌa da ka jnuꞌun da yoko triu. Ka skoyo da ti ka yee da triu un, chi ka jiꞌi da soko. ; o Ɨɨn jniñu taya kuu ja kuaꞌa ri nuu ra, ti tu niꞌin iyo ―ni kachi Jesús. Jniñu ni ka saꞌa ndajaꞌa Jesús ɨɨn kɨvɨ ndetatu (Mr. 2.23‑28; Lc. 6.1‑5)n U Jaꞌa kuu nanu ɨɨn yugo ja chuxndee yo xini yunta nu ka saꞌa tɨ jniñu, ti suni siaꞌan na kuaꞌa ri ɨɨn jniñu nuu ra, ti tu yɨɨ jniñu un, ja tu kuu saꞌa ra. Chi so ja na chunsoꞌo ra jnuꞌun kaꞌan ri, ti kuandatu ra nuu jnuꞌun un. Chi ruꞌu, vaꞌa ini ri jiin ra naa ra, ti ñundaꞌu ini ri ja nama ri roꞌo jiin añu ra naa ra. < q Ñaꞌan nuu ri naa ra roꞌo ja ka ndɨꞌɨ ini, ti ka nduku ra ichi kiꞌin ra ja na kenchaa kuachi ra, ti ruꞌu na nama roꞌo naa ra, ti tukaa kondoꞌo ra jiin kuachi ra. ' G Ti ni siin Jesús xndaku ya nuu yɨvɨ un, ti ni kachi ya: ―Tata ri, ni nakuaꞌa taka jniñu jaꞌa nuu ri. Ti maa ni ya kuu ja jini ndaa kuɨtɨ nava ndoꞌo inijnuni ri, ja kuu ri Seꞌe maa ya. Ti suni ruꞌu, ja kuu ri Seꞌe ya, jini ndaa kuɨtɨ ri inijnuni maa ya, ja maa ya kuu Tata ri Yandios. Ti maa ɨɨn ni ruꞌu, ja kuu ri Seꞌe ya, kuu ja xnaꞌan nuu yɨvɨ nasa kaa maa Tata yo Yandios. K Ni kuu siaꞌan, chi siaꞌan ni kuu ini maa ni ―kachi Jesús. Q Ti kɨvɨ jña ni jikantaꞌu Jesús nuu Tata ya Yandios, ti ni kachi ya: ―Nakanajaa na niꞌin, niꞌin ja kuu ni Tata na, ti maa ni yindaꞌa andɨvɨ jiin ñuyɨvɨ. Nakutaꞌu na nuu ni, chi tu ni stuu ni taka jnuꞌun vaꞌa un nuu chaa tuꞌva un, ko ni stuu ni jnuꞌun un nuu yɨvɨ ndaꞌu ja ni ka nakani ini. lQ Ko na kachi ri nuu ra naa ra ja kɨvɨ nu na chaa juicio, ti roꞌo kuu ja niꞌin ga kii nundoꞌo sɨkɨ ra ja kuu sɨkɨ yɨvɨ ñuu Sodoma ―kachi ya. Kaꞌan Jesús ja tu yɨɨ jnuꞌun tatu ya nuu yo (Lc. 10.21‑22) +O Ti roꞌo, yɨvɨ ñuu Capernaum, ¿ka jani ini ra ja ni nduñaꞌnu ga ñuu ra nu? Tuu, chi suꞌva ni nukuu ga ñuu ra, ti ndundaꞌu ga ra ja kuu taka ga ñuu. Sa ti taka jniñu ñaꞌnu ni saꞌa ri ñuu ra jaꞌa, ni saꞌa ri ñuu Sodoma niku, va ni siin ga ñuu un undi vijna niku.  Ko na kachi ri ja kɨvɨ nu na chaa juicio ti niꞌin ga kii nundoꞌo sɨkɨ ra naa ra ja kuu yɨvɨ ñuu Tiro jiin Sidón. { ―¡Na xaan ga xndaꞌu roꞌo, yɨvɨ ñuu Corazín! ¡Na xaan ga xndaꞌu roꞌo, yɨvɨ ñuu Betsaida! Sa ti ñuu Tiro jiin ñuu Sidón ni saꞌa ri taka jniñu ñaꞌnu un nava ni saꞌa ri nuu ñuu ra naa ra, va ja ni kuu jnaꞌan ni ka nakani ini yɨvɨ un nuu kuachi i niku. Ti kuꞌun i saꞌma ndayɨ, ti nakuchi i yaa ja na kuu seña i ja ni ka nakani ini i. E Yukan ti ni kejaꞌa Jesús kankuachi ya sɨkɨ yɨvɨ ñuu nuu ni saꞌa ya kuaꞌa jniñu ñaꞌnu un, chi taka yɨvɨ ñuu un, tu ni ka nakani ini i nuu kuachi i, ti ni kachi ya: r] Yukan na ti ni chaa tu ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, ja yaji ri ti jiꞌi ri, ti ka chakuachi ra ruꞌu ja yaji xaan ri ti jiꞌi xaan ri vino, ti kuu ri amigo chaa ka kinyaꞌu puesto. ¿Nusa ti tu ni ka kandixia ra jniñu ni saꞌa Juan, ni tu ni ka kandixia ra jniñu ni saꞌa tu ruꞌu nu? Ko tundo saꞌa, chi yɨvɨ tuꞌva, ka jini i ja iyo vaꞌa savaꞌa ni ga jniñu ni taꞌu Yandios nuu ri jiin Juan ―ni kachi ya. Yɨvɨ ñuu ni ka nduniꞌin ini (Lc. 10.13‑15) C Siaꞌan kuu kɨvɨ vijna, chi ni kii Juan, ni kuncha da. Tu ni jiꞌi da ndɨxɨ, ti iyo nasa xndondicha da ini da. Ti roꞌo ni ka kaꞌan ra ja ni yɨꞌɨ da jiin ɨɨn tachi xaan.  “Ka tɨvɨ yo xkili, ko tu ni ka jitajaꞌa i. Ti kuaka xaan ni ka jita yo ɨɨn yaa, ko tu ni ka ndeꞌe i”, ni ka kachi i. Y~+ Jaꞌa na kachi ri jiin nau ja skejnaꞌan ri yɨvɨ kanchuku kɨvɨ vijna. Chi yɨvɨ ka iyo vijna ka kuu i nanu suchi kuachi nu ni ka nukoo i nuu yaꞌu ja ka yɨsɨkɨ i, ti ka kana xini jnaꞌan i, F} Yɨvɨ ka kuni chunsoꞌo, na chunsoꞌo i jnuꞌun jaꞌa. #|? Ti nu ka kuni kandixia ra naa ra ja Juan kuu maa profeta ja saꞌa jniñu nanu ni saꞌa profeta Elías na janaꞌan, nava yoso nuu tutu Yandios ja kii. <{q Taka profeta, chaa ni ka kaꞌan jnuꞌun Yandios jiin jnuꞌun kaꞌan ley Moisés un, chaa yukan ni ka kaꞌan jnuꞌun sɨkɨ ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu, sa ni chaa Juan. $zA Undi na ni chaa Juan, chaa skuanducha un, ti undi vijna, uꞌu xaan sa ka kandixia yɨvɨ jnuꞌun kaꞌan ri ja na kuu kɨvɨ i ndaꞌa Yandios, ti taꞌu ya jniñu nuu i. Ti nɨnɨ yɨvɨ ka ñukuu xaan ini, yukan ni kuu ja kuu kɨvɨkoyo i ndaꞌa ya, ti taꞌu ya jniñu nuu i. Xy) Jandaa na kachi ri ja tukaa ga iyo ni ɨɨn yɨvɨ nanu Juan ja kuñaꞌnu ga ja kuu Juan, chaa skuanducha un. Ko yɨvɨ ja, ja ni ka jantaꞌu jnuꞌun sɨkɨ ja nasa kɨvɨ i ndaꞌa Yandios, ti taꞌu Yandios jniñu nuu i, vasu tu ka ndiso jniñu i nanu Juan, ko kuni ga yɨvɨ un jniñu ñaꞌnu ga ja saꞌa ya ansu maa da. Gx Ti sɨkɨ Juan kuu ja kaꞌan nuu tutu ii Yandios siaꞌan:Na taji ri tajnu ri ja na koxnuu da jaa da.Ti na satuꞌva da yɨvɨ naa i sa kiꞌin ra. Ni kachi Yandios, kachi tutu. Kw ¿Ti ndoo ni ka jandeꞌe ra nusa? ¿Xi ka jani ini ra ja maa da kuu profeta ja kaꞌan jnuꞌun Yandios nu? Ti jandaa ndixia kuu ja maa da kuu da ɨɨn profeta ja kaꞌan da jnuꞌun Yandios. ;vo Ti nu ni ka jandeꞌe ra yukan, ¿Xi ni ka jini ra ja ñuꞌun chaa un saꞌma vaꞌa nu? Chi na kachi ri ja yɨvɨ ka ñuꞌun saꞌma fino kanchuku da veꞌe chaa ka kuu rey. u1 Nu ni ka yaꞌa chaa un kuaꞌan da, ti ni kejaꞌa Jesús kaꞌan ya jiin yɨvɨ un ja na chaa kuu Juan, ti ni jikajnuꞌun ya: ―Na ni ka jandeꞌe ra undi nuu ñuꞌun teꞌe un, ¿ndoo ka ndoꞌo ini ra ja saꞌa chaa un? Ti tu ni ka jini ra ɨɨn chaa un nanu ɨɨn yoko icha ja kanda jiin tachi un, ti chaa un tu ni sama nuu nuu da jnuꞌun kaꞌan da, chi ɨɨn ni jnuꞌun ni kaꞌan da. t Ti kachi jiin da ja kandichi Yandios jiin yɨvɨ tu ka yuꞌu i kundikun i ruꞌu, vasu na koo ndoꞌo koo nene i ja sɨkɨ ruꞌu. Ws' Kani jnuꞌun nuu da ja ka ndundijin nduchi chaa kuaa un, jiin ja ka ndokaka chaa tɨkuku un, jiin ja ka ndundoo chaa ka jnaꞌan kueꞌe ndɨꞌyɨ teꞌyu un. Suni chaa soꞌo un ka ndundijin soꞌo da, jiin ja ka nandoto ndɨyɨ naa i, jiin ja kuu nuu yɨvɨ ndaꞌu kaꞌan ri jnuꞌun Yandios nasa nanitaꞌu i ―kachi Jesús. )rK Yukan ti ni kachi Jesús: ―Kuankoyo naa ra ti kani jnuꞌun nuu Juan naa ra taka ja ni ka jini ra jiin taka jnuꞌun ni ka jinisoꞌo ra jaꞌa naa ra. q/ ti ni ka jikajnuꞌun da ya siaꞌan: ―¿Maa ni kuu Cristo ja ni chisojnuꞌun Yandios ja kii nu? ¿Xi kundatu yo ɨnga nu? ―ni ka kachi da. Tp! Ti Juan, chaa ni skuanducha un, ja kande da vekaa. Ti nu kande da un, ni niꞌin da jnuꞌun taka jniñu saꞌa Cristo. Yukan ti ni taji da uu chaa ka jika jiin da un kuankoyo da nuu kande Jesús, o  Nu ni ndɨꞌɨ ni xndaku Jesús nuu ndɨ uxi uu ndajaꞌa ya, ni kee ya kuan xnaꞌan ya nuu yɨvɨ ñuu kaꞌiin yajni un. nw *Ti vasu savaꞌa ni ga yɨvɨ nu na kuaꞌa i ɨɨn vasu nducha vijin nuu chaa ndaꞌu ja ka ndikun da ruꞌu, ti na kachi ndaa ri ja suni iyo taꞌu yɨvɨ un ―ni kachi Jesús. Chaa ni ka jika jiin Juan, chaa skuanducha (Lc. 7.18‑35)7mg )Ti ɨɨn yɨvɨ nu na kuantaꞌu i jnuꞌun Yandios ja kaꞌan ɨɨn profeta, ti suni niꞌin i taꞌu i nanu ni niꞌin profeta un. Ti nu ɨɨn yɨvɨ na kuantaꞌu i ɨɨn chaa vaꞌa ja ni yɨꞌɨ da jiin ruꞌu, ja so ja kuu da chaa vaꞌa, suni niꞌin da taꞌu da nanu niꞌin chaa vaꞌa un. al; (Siin Jesús kaꞌan ya, ti ni kachi ya: ―Nu ɨɨn yɨvɨ na kuantaꞌu jnuꞌun ri ja ka kaꞌan ra, ti suni jantaꞌu i maa ri. Ti yɨvɨ jantaꞌu ruꞌu, suni ja ni jantaꞌu i Tata ri, ya ni taji ruꞌu. k 'Chi taka yɨvɨ ka kuni nama i maa i nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti tukaa nanitaꞌu i ja kuu saa ni. Ko nu na nakani ini i ti xndoo i taka un ja na kundikun i ruꞌu, ti nanitaꞌu i ja kuu saa ni ―ni kachi Jesús. Nasa niꞌin yo taꞌu nuu Yandios (Mr. 9.41) zjm &Ti nu tu ka ñukuu ini ra ruꞌu ja kundikun ra ruꞌu, ti vasu na kuū ra, ko tukaa ga ka yɨꞌɨ ra jiin ri. ~iu %Nu ñukuu ini ra ruꞌu, ko nu kundaꞌu ga ini ra tata ra jiin nana ra, ja siaꞌan ti tukaa ga yɨꞌɨ ra jiin ri. Suni nu ka kundaꞌu ga ini ra seꞌe sɨꞌɨ ra xi seꞌe yɨɨ ra, ti suni tukaa ga ka yɨꞌɨ ra ndaꞌa ri naa ra. lhQ $Ja siaꞌan kuu ja nu na kandixia yɨvɨ ruꞌu, ti koto uꞌu jnaꞌan maa i ini veꞌe i naa i. %gC #Koto uꞌu ɨɨn seꞌe yɨɨ nuu tata da, ti suni ɨɨn seꞌe sɨꞌɨ koto uꞌu ña nuu nana ña, ti seꞌe janu un koto uꞌu ña nuu nana chiso ña. }fs "Siin Jesús kaꞌan ya, ti ni kachi ya: ―Tu kani ini ra naa ra ja ni chaa ri ñuyɨvɨ jaꞌa, ti saꞌa ri ja na kukuee kunchuku mani yɨvɨ naa i. Chi ni chaa ri, ko so ja nu na kandixia i ruꞌu, ti koto uꞌu jnaꞌan yɨvɨ naa i. feE !Ko nu na chisaꞌyɨ i ruꞌu nuu yɨvɨ, ti suni ruꞌu kachi ri ja tu jini ri yɨvɨ un nuu Tata ri, ja kancha ya andɨvɨ ―ni kachi Jesús. Koto uꞌu jnaꞌan yɨvɨ ja sɨkɨ Jesús (Lc. 12.51‑53; 14.26‑27) Hd  Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Taka yɨvɨ nu na kachi ndaa ja ni ka yɨꞌɨ i jiin ri, ti suni ruꞌu nakachi ndaa ri nuu Tata ri, ya kancha ya andɨvɨ, ja jini ri maa i. Vc% Ja yukan kuu ja koto xndɨꞌɨ ini ra, chi yaꞌu ga ka nchaa ɨɨn ɨɨn ra nuu Yandios ja kuu ɨɨn jnɨɨ saa kuachi un naa tɨ ―kachi Jesús. Yɨvɨ ka yɨꞌɨ jiin Cristo Jesús (Lc. 12.8‑9) Xb) Ti ja roꞌo naa ra, chi undi ixi xini ra ni kaꞌu ya ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn. Ra Maa Yandios kuu ja na kachi nasa koo jiin maa ra naa ra. Jini ndaa yo yukan, chi undi saa kuachi un, jito vaꞌa ya tɨ, ja ni ɨɨn tɨ tu kanakava nuu ñuꞌun nu tu kachi maa Tata ra Yandios. T`! Ti koto yuꞌu ra ndeꞌe ra yɨvɨ ka jaꞌni yɨkɨ kuñu, chi tu niꞌin i añu ra ja kaꞌni i. Ko maa Yandios kuu ja koyuꞌu ra, chi maa ya kuu ja jaꞌni yɨkɨ kuñu nɨ jiin añu nuu infiernu. m_S Ko jnuꞌun xnaꞌan ri nuu maa ni ra jaꞌa naa ra, ti kaꞌan ra taka nuu kanchuku yɨvɨ naa i. h^I Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Ja yukan kuu ja koto yuꞌu ra ndeꞌe ra yɨvɨ kanda kuaꞌan un, chi tu iyo ni ɨɨn jniñu saꞌa xeꞌe i ja na kendo saꞌyɨ nuu Yandios, chi taka ni kenda nuu ndijin. k]O Chi nu na saꞌa ndevaꞌa yɨvɨ jiin maa chaa kuñaꞌnu un, ti suni siaꞌan saꞌa i jiin chaa ka kuu taka ndajaꞌa da. Ti nu ka skonani i ruꞌu Beelzebú (ja kuni kaꞌan jaꞌuꞌu kuñaꞌnu), ti ndee ga ja nu tu kaꞌan i sɨkɨ roꞌo naa ra ja ka kuu ra ndajaꞌa ri ―kachi Jesús. Xndaku Jesús nau kuu ja na koyuꞌu yo (Lc. 12.2‑7) 6\e Ndeꞌe naa ra, ja ka jini ra ja ni ɨɨn ndajaꞌa tu kuu kuñaꞌnu ga ja kuu chaa yɨndaꞌa da, ti ni ɨɨn chaa junukuachi tu kuu kuñaꞌnu ga da ja kuu jitoꞌo da. _[7 Ko nu ɨɨn ñuu na koto uꞌu yɨvɨ roꞌo naa ra, kuankoyo ɨnga ñuu. Ti na kachi ndaa ri nuu ra naa ra ja ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, xnaka ja nchaa ri ti sa ndekava ra kuikonuu ra taka ñuu Israel. 6Ze Ja yukan kuu ja nde kuaꞌa yɨvɨ koto uꞌu roꞌo sɨkɨ ja ka yɨꞌɨ ra jiin ruꞌu, ko taka yɨvɨ ka siuku ndaa, vasu na kuui ja sɨkɨ ruꞌu, ko taka nanitaꞌu. Y Chi yɨvɨ tu ka kandixia, chakuachi jnaꞌan i jiin ñani i, ti nakuaꞌa i da ja na kuū da. Ti suni chaa ka kuu tata, chakuachi da seꞌe da, ti nakuaꞌa da chaa ja na kuū da. Ti suni seꞌe un, chakuachi i tata i, ti nakuaꞌa i da ja na kuu da. oXW Chi ansu roꞌo kuu ja kaꞌan, chi Espíritu maa Yandios kuu ja kuaꞌa jnuꞌun kaꞌan ra naa ra. W Nu ni ka jnɨɨ da presu roꞌo, ti nakuaꞌa da roꞌo nuu chaa ka kuñaꞌnu un, ti koto ma xndiꞌi ra ini ra naa ra, ja nasa koo jnuꞌun kaꞌan ra naa ra, chi nu na jaa nuu kaꞌan ra, ti maa Yandios na kachi nasa koo jnuꞌun kaꞌan ra naa ra. CV Ti sɨkɨ ja ka jika ra jiin ri, ti nakuaꞌa da roꞌo vasu undi nuu gobernador xi nuu rey, ko vasu undi nuu chaa un, ti suni kuu kaꞌan ra jnuꞌun ri jiin nuu yɨvɨ ɨnga nación. *UM Ko ndeꞌe ra naa ra, chi jnɨɨ yɨvɨ presu roꞌo, ti nakuaꞌa roꞌo nuu chaa ka kuñaꞌnu un naa ra, ti kuaꞌa chaa un tau ra ini veñuꞌun Israel un. 4Ta Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Ndeꞌe naa ra, ruꞌu taji ri roꞌo kinkoyo ra nanu rɨɨ kuankoyo nuu kaꞌiin kɨtɨ xaan. Kava vivo ra naa ra, ko so ja koto maa ɨɨn ja saꞌa ra jiin yɨvɨ. Kuee kava ini ra naa ra nanu ɨɨn sata, ja tu nduxaan tɨ. Ti siaꞌan kunchuku ra. }Ss Chi na kachi ri nuu ra naa ra, ja nu na jaa kɨvɨ chaa juicio, ti kaꞌnu ga nundoꞌo kii sɨkɨ yɨvɨ ñuu un, ti ansu yɨvɨ ñuu Sodoma jiin Gomorra ―ni kachi Jesús. Sɨkɨ ja koto uꞌu yɨvɨ nuu ndajaꞌa Jesús (Lc. 12.11‑12) -RS Ti taka yɨvɨ ja tu ka jaꞌa veꞌe un, ni tu ka chunsoꞌo jnuꞌun Yandios ka kaꞌan ra, kekoyo veꞌe yɨvɨ un jiin ñuu i. Nu ni kekoyo ra ñuu un, ti kɨsɨ tɨkacha ini ndijña ra naa ra, ti yukan na kuu ɨɨn seña ja tu ni ka kandixia yɨvɨ un jnuꞌun ni ka kaꞌan ra naa ra. Q Nu ka iyo vaꞌa ini yɨvɨ un, ti kakantaꞌu ja na kukuee kunchuku i. Ti nu tuu, ti nduku ra ɨnga veꞌe nuu kunchuku ra naa ra. fPE Nu ni ka kɨvɨ ra veꞌe un naa ra, kanxiaꞌu ra jiin yɨvɨ un, ja na kukuee kunchuku i. O Nu ni jakoyo ra ɨɨn ñuu xi ɨɨn ranchu, nduku ɨɨn veꞌe nuu kanu ini ra yɨvɨ, ti yukan kunchuku ra undi sa kinkoyo ra. gNG Ni tu kundiso ra ñunu staa ja kuu ichi ra. Vajnuꞌun ni camisa kuu ja kuꞌun ra naa ra, ti tu kundaꞌa ra ndijña ni yujnu xii. Tu kundiso ra taka un, chi ɨɨn chaa saꞌa jniñu nɨnɨ kuu ja niꞌin da ja kaji da. OM Ichi kinkoyo ra tu kundaꞌa ra oro, ni plata, ni cobre naa ra. L Saꞌa ra tajna yɨvɨ ka kuꞌu, ti na xndoto ra yɨvɨ ni ka jiꞌi. Suni saꞌa ra tajna yɨvɨ ka jnaꞌan ndɨꞌyɨ teꞌyu nava na ndundoo i. Ti keniꞌin ra tachi xaan naa ra na kinkoyo. Ti koto maa kinyaꞌu ra nu ni kuu ni ka saꞌa ra taka jniñu un. \K1 Ti kani ra jnuꞌun nuu yɨvɨ un ja, ja ni jaa kɨvɨ nuu taꞌu Yandios jniñu. J Kuankoyo nuu kanchuku yɨvɨ nación Israel, chi ka kuu i nanu rɨɨ ni ka sana, ti siaꞌan tu ka chaku ini i na ichi kuankoyo i. WI' Ni taji Jesús ndɨ uxi uu chaa un, ko xnakan ni xndaku ya nuu da, ti ni kachi ya: ―Koto kinkoyo ra ñuu nuu tu kanchuku yɨvɨ ka kuu yɨvɨ Israel, ni tu kɨvɨ ra ni ɨɨn ndañu Samaria naa ra. oHW Simón, chaa ni yɨꞌɨ jiin partido Kananista; jiin Judas, ɨɨn chaa ñuu Cariote ja kuee ga ti ni nakuaꞌa da Jesús nuu enemigo ya. Taji Jesús ndajaꞌa ya ja na kaꞌan da jnuꞌun Yandios (Mr. 6.7‑13; Lc. 9.1‑6) G Felipe; Bartolomé; Tomás; Mateo ja ni kuu da chaa kinyaꞌu puestu un; Jacobo ja kuu seꞌe yɨɨ Alfeo; Lebeo ja suni nani da Tadeo; JF  Jaꞌa ka kuu sɨvɨ ndɨ uxi uu ndajaꞌa Jesús. Xnakan ni nakaji ya Simón, ja suni nani da Pedro, jiin ñani da Andrés; Jacobo jiin ñani da Juan, ja ka kuu da seꞌe yɨɨ Zebedeo; RE  Yukan na ti ni nastutu Jesús ndɨ uxi uu ndajaꞌa ya ja na kujiin da jiin ya, ti ni jaꞌa ya jniñu ñaꞌnu nuu da naa da, ja na kuu keniꞌin da tachi xaan jiin ja na kenchaa da taka nuu kueꞌe. uDc &Yukan kuu ja kaꞌan ri ja kakantaꞌu nuu maa Yandios naa ra, chi maa ya kuu ja xiin jniñu un, ti na chuꞌun ya muzu na nastutu jniñu un ―kachi ya. Ni nakaji Jesús ndɨ uxi uu ndajaꞌa ya (Mr. 3.13‑19; Lc. 6.13‑16)=Cs %Yukan na ti ni kachi ya jiin ndajaꞌa ya: ―Jniñu Yandios kuu nanu kɨvɨ ka nastutu yo triu, chi jandaa ndixia kuu ja, ja ni kuu teꞌnde triu un ko jaku ni muzu ka iyo ja sajniñu un. Siaꞌan kuu yɨvɨ jaꞌa naa i, chi ndaꞌu ka saꞌa i ja tundo xndaku nuu i, chi ka kumani chaa xndaku un naa da. \B1 $Ni ndeꞌe ya nuu yɨvɨ un ti ni kundaꞌu ini ya naa i, chi nde ndaꞌu ka saꞌa i, ja ka kuu kuiꞌya ini i. Chi ka kuu i nanu rɨɨ ni ka jichanuu, ti ni ka sana tɨ nanu ja ni ka skuita tɨ jitoꞌo tɨ. tAa #Ni jikonuu Jesús taka ñuu jiin taka ranchu xnaꞌan ya ini veñuꞌun Israel jiin taka ñuu, xndaku ya ja nasa kuu kɨvɨ yɨvɨ ndaꞌa Yandios, ti taꞌu ya jniñu nuu i. Ti kenchaa ya taka nuu kueꞌe ja ka jnaꞌan yɨvɨ. >@u "Ko ni ka kachi chaa fariseo un: ―Keniꞌin chaa jaꞌa tachi xaan un kuaꞌan, ko jiin sɨvɨ maa jaꞌuꞌu un saꞌa da ―kachi naa. Ni kundaꞌu ini Jesús yɨvɨ naa i q?[ !Nu ni keniꞌin Jesús tachi xaan un kuaꞌan, ti ni kejaꞌa kaꞌan chaa ñɨꞌɨn un, so ni ka naa ini yɨvɨ kaꞌiin un, ti ni ka kachi: ―Jankɨvɨ ka jini yo ɨɨn jniñu siaꞌan, ja kuu nuu nɨ ñuu Israel ―kachi naa. ># San ni ka kee chaa un kuankoyo da, ti ni ka chakoyo tuku uu ga da jiin ɨɨn chaa ñɨꞌɨn, ti chaa un suni jnaꞌan da tachi xaan. 1=[ Ko jiꞌi ni ni ka kee da kuaꞌan da, ti ni ka jani ni da jnuꞌun nuu taka yɨvɨ ñuu un jniñu ni saꞌa Jesús. Ni saꞌa Jesús tajna ɨɨn chaa ñɨꞌɨn '<G Ti ni ka nduvaꞌa ni nduchi chaa un naa da. Yukan na ti niꞌin xaan ni taꞌu ya jniñu nuu da naa da, ja tu kani kutɨ da jnuꞌun nuu yɨvɨ naa i. ;{ Yukan ti ni kueꞌe Jesús nduchi da naa da, ti ni kachi ya: ―Na kuu nava ni ka kandixia ra naa ra ―kachi ya. :1 Ti nu ni jakuɨñɨ Jesús ɨɨn veꞌe, ni ka tuꞌva chaa kuaa un nuu ya, ti ni jikajnuꞌun ya maa da naa da, ti ni kachi ya: ―¿Kandixia ra naa ra ja kuu saꞌa ri jniñu jaꞌa nu? ―kachi ya. Ti ni ka kachi da: ―Jitoꞌyo, ka kandixia na ―kachi da naa da. z9m Nu ni kee Jesús yukan ti kuaꞌan ya, ti ni ka ndikun uu chaa kuaa jata ya, ti ka kanajiin da kuajakoyo da: ―¡Kundaꞌu ini ni saña naa na, niꞌin ja kuu seꞌe David, chaa ni kuu rey Israel undi na janaꞌan! ―ni ka kachi da. 8y Yukan na ti nɨ tuꞌu ñuu un ni jichanuu jnuꞌun Jesús ja siaꞌan ni kuu un. Ni saꞌa Jesús tajna uu chaa kuaa 7 Ko ni keniꞌin Jesús maa i kuankoyo i ichi fuera, ti ni kɨvɨ ya ini veꞌe un, ni jnɨɨ ya ndaꞌa ñaꞌan lulu un, ti ni ndoko i. ;6o ti ni kachi ya: ―Kuan kee naa ra fuera un, chi tu ni jiꞌi suchi lulu jaꞌa, chi so kixi i ―kachi ya. Ti yɨvɨ kaꞌiin un so ni ka jaku i ja siaꞌan ni kaꞌan Jesús. S5 Nu ni jaa Jesús veꞌe Jairo, chaa kuñaꞌnu un, ti ni jini ya ja, ja ka iyo tuꞌva música ja kin chunduji da ndɨyɨ lulu un, ti yɨvɨ kaꞌiin un ka kanajiin koꞌo i ja ka ndeꞌe xaan i, f4E Ko ni ndeokoto Jesús, ni ndeꞌe ya nuu ña, ti ni kachi ya: ―Ndee saꞌni ra hija, ja ni nduvaꞌa ra chi ni kandixia ra ruꞌu, ja kuu saꞌa ri tajna maa ra ―ni kachi ya. Ti yukan un ni nduvaꞌa ni ñaꞌan un. 3 chi ni ndoꞌo ini ña: “Nu na kundee ri kueꞌe ri vasu saꞌma ya, ti va nduvaꞌa ri”, siaꞌan ni ndoꞌo ini ña. $2A Ti yukan kuaꞌan ɨɨn ñasɨꞌɨ ja ja ni kuu uxi uu kuiya jnaꞌan ña kueꞌe nɨñɨ. Ni tuꞌva ña ichi jata Jesús ti ni kueꞌe ña saꞌma ya, T1! Ni ndokuɨñɨ Jesús ti kuaꞌan ya jiin chaa un jiin ndajaꞌa ya. 09 Ni kaꞌan ga Jesús jnuꞌun un, ti ni jaa ɨɨn chaa kuñaꞌnu ini ɨɨn veñuꞌun Israel un, ni jakunjitɨ da nuu Jesús, ti ni kachi da: ―Ja ni jiꞌi seꞌe sɨꞌɨ na, ko nu na kiꞌin yo, ti chuxndee ni ndaꞌa ni sɨkɨ i, ti va nandoto tuku i ―ni kachi da. V/% Ni tu kuu chuꞌun yo vino jaa chii ɨɨn ñɨɨ tuꞌu, chi vino jaa un ndata ñɨɨ tuꞌu un, ti xnaa yo ndɨnduu. Ja yukan kuu ja na chuꞌun yo vino jaa chii ñɨɨ jaa un, ti siaꞌan ni ɨɨn ni ɨɨn tu xnaa yo ―ni kachi ya. Seꞌe sɨꞌɨ Jairo jiin ñaꞌan ni kueꞌe saꞌma Jesús (Mr. 5.21‑43; Lc. 8.40‑56) .1 Siin Jesús xndaku ya ja tu kejnaꞌan jnuꞌun jaa ja xnaꞌan ya, jiin jnuꞌun janaꞌan, ti ni kachi ya: ―Tu kuu nachaa yo saꞌma tuꞌu jiin ɨɨn saꞌma jaa, chi ndɨyɨ saꞌma jaa un ti kaꞌncha saꞌma tuꞌu un, ti suꞌva kuu jicha ga teꞌnde kiꞌin. C- Yukan ti ni kachi Jesús: ―¿Va nu kuu koo ndicha ini yo nu iyo ɨɨn viko nandaꞌa, ti tu kusɨɨ ini yo nu kancha novio un jiin yo nu? Ko nu na jaa kɨvɨ ja kuxio novio un kiꞌin da, yukan na ti sa kuu koo ndicha ini yɨvɨ un naa i. Suni siaꞌan kuu ja nu nɨ kancha ri ti tu kuu koo ndicha ini chaa ka skuaꞌa jiin ri. Ko jaa ɨɨn kɨvɨ nu na kuxio ri kiꞌin ri, yukan na ti sa na koo ndicha ini da naa da ―ni kachi ya. ,+ Yukan ti ni ka chakoyo ndajaꞌa Juan, chaa skuanducha un, nuu Jesús, ti ni ka jikajnuꞌun da ya: ―¿Ndoo saña naa na jiin chaa fariseo, xaan tɨjnɨ jinu ka kendo ndicha ini na, ti ndoo ndajaꞌa ni, ndoo tu ka kuu koo ndicha ini da naa da? ―ni ka kachi da. +{ Kuanoꞌon naa ra ti skuaꞌa ra nasa kuni kaꞌan jnuꞌun jaꞌa: “Ruꞌu kuni ri ja na kuankaꞌnu ini nuu jnaꞌan ra naa ra, ti ansu ja soko ra kɨtɨ naa ra.” Chi ansu vaji ri ja kaꞌan ri jnuꞌun Yandios nuu yɨvɨ ka jani ini ja iyo ndoo jiin kuachi i. Chi suꞌva ni chaa ri ja na kaꞌan ri jnuꞌun Yandios nuu yɨvɨ ka nakuni ja ka iyo kuachi i, nava na nakani ini i nuu Yandios ―kachi Jesús. Ka jikajnuꞌun da Jesús sɨkɨ jnuꞌun ndicha ini (Mr. 2.18‑22; Lc. 5.33‑39) T*! Ni jinisoꞌo Jesús ja siaꞌan ni ka kaꞌan chaa un, ti ni kachi ya jiin da: ―Yɨvɨ ka iyo ndendajnu tu ka nandɨꞌɨ i chaa tajna, chi yɨvɨ ka kuꞌu kuu ja ka nandɨꞌɨ ɨɨn médico. p)Y Ko nu ni ka jini chaa fariseo yukan, ti ni ka jikajnuꞌun da ndajaꞌa ya, ti ni ka kachi da: ―¿Ndoo kuu ja yaji maestro ra staa jiin chaa ka kinyaꞌu puestu un jiin taka chaa tu ka siuku ley Israel yukan? ―ni ka kachi da. n(U Ti nu ni jaa Jesús veꞌe Mateo yukan ni yee ya staa. Ti kuaꞌa xaan chaa ka kinyaꞌu puestu ni kuꞌiin un, jiin tɨjnɨ chaa tu ka siuku ley Israel. Kanchuku da jiin ya nuu mesa ka yee da staa, jiin taka ndajaꞌa ya. ' Ni kee Jesús yukan ti kuaꞌan ya, ti ni jini ya ɨɨn chaa nani Mateo, nukoo da nuu kinyaꞌu da puestu, ti ni kachi ya jiin da: ―Ñaꞌan na choꞌo, ti kundikun ra ruꞌu ―ni kachi ya. Yukan ti ni ndokuɨñɨ ni chaa un, ti kuaꞌan da jiin ya. & Nu ni ka jini yɨvɨ un, ti ni ka naa ini i ja siaꞌan ni saꞌa ya. Ti ni ka kuvaa i ni ka nakanajaa i Yandios ja siaꞌan ni jaꞌa ya jniñu ñaꞌnu un nuu ɨɨn chaa. Kana Jesús xini Mateo ja na kuu da ndajaꞌa ya (Mr. 2.13‑17; Lc. 5.27‑32) H%  Ti ni ndoko chaa tɨkuku un, ti kuanoꞌon da veꞌe da. 3$_ Chi na kachi ri ja maa ri kuu Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, ti ndisojniñu ri ja kuankaꞌnu ini ri nuu kuachi yɨvɨ naa i. Vijna ti na stuu ri ɨɨn jniñu saꞌa ri jaꞌa ―ni kachi ya. Yukan na ti ni kachi ya jiin chaa tɨkuku un: ―Ndoko, nastuu yuu ra, ti kuanoꞌon veꞌe ra ―ni kachi ya. #y Ti ja ni jini Jesús ja siaꞌan ka ndoꞌo ini da, ti ni kachi ya: ―¿Ndoo ka ndoꞌo ini ra siaꞌan naa ra? #"? Ti yukan kaꞌiin tɨjnɨ chaa ka xnaꞌan ley Israel. Ti nu ni ka jinisoꞌo da jnuꞌun ni kaꞌan Jesús jiin chaa tɨkuku un, ti ni ka kejaꞌa ka ndoꞌo ini da: “¿Xi ndaa ja ndoꞌo ini chaa un ja kuu da Yandios, ja siaꞌan kaꞌan da sɨkɨ ya”? kachi da naa da. 0}{dzyxRwwvv"u4ttssrrqpoonbmlkjih9gff>ed_bb aZ`__9^]q\[RYYQX WVUUTSS>==<::(9388 76f554]332o11S0//*.r. -3,,F+k**")\(&&/%$$X#""! < |zP4e\  & 5L mOS Nu ni jaa Jesús ñuu Cesarea ja kuu ɨɨn ndañuu Filipo, ti ni jikajnuꞌun ya ndajaꞌa ya, ti ni kachi ya: ―¿Ndoo ka kaꞌan yɨvɨ ja nau kuu ruꞌu, ja kuu ri maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ? ―siaꞌan ni kachi ya. N Yukan sa ni ka chaku ini da ja Jesús tu ni kaꞌan ya sɨkɨ levadura staa stila un, chi suꞌva ni kaꞌan ya sɨkɨ jnuꞌun ka xnaꞌan chaa fariseo jiin chaa saduceo yukan. Ni kachi ndaa Pedro ja Jesús kuu Cristo (Mr. 8.27‑30; Lc. 9.18‑21) GM ¿Ti ndoo tu ni ka chaku ini ra, ja ruꞌu tu ni kaꞌan ri sɨkɨ staa stila na ni kachi ri ja koto ra maa ra naa ra jiin levadura chaa fariseo jiin chaa saduceo yukan nu? ―ni kachi ya. $LA ¿Xi ni tu ka naꞌan ra na ni tejnaꞌan ri uxia staa stila ni ka yaji viꞌi ga kuun mil yɨvɨ un naa i nu? ¿Ti nasa ga chika ni ka nastutu ra un nu? 8Ki ¿Va nu tu ka chaku ini ra, xi tu ka naꞌan ra na ni tejnaꞌan ri uꞌun staa stila ni ka yaji viꞌi ga uꞌun mil yɨvɨ un nu? ¿Ti nasa ga chika ni ka nastutu ra nusa? KJKo ja ni jini Jesús ndoo ka ndajnuꞌun da, ti ni kachi ya: ―¿Ndoo ka ndajnuꞌun ra ja tu ka ndiso ra staa stila naa ra? ¿Xi tu ka ñukuu ini ra ja niꞌin yo staa stila kaji yo nu? #I?Yukan ti ni ka kejaꞌa ndajaꞌa ya un ka ndajnuꞌun maa da: ―Sɨkɨ ja tu ni ka yɨndaꞌa yo staa stila kuu ja kaꞌan ya ―kachi da naa da. yHkYukan ti ni kachi Jesús jiin da naa da: ―Ndeꞌe naa ra, koto ra maa ra jiin jnuꞌun ka kaꞌan chaa fariseo jiin jnuꞌun ka kaꞌan chaa saduceo, chi yachi xaan jichanuu nanu keniꞌno levadura chii yujña staa stila ―ni kachi ya. sG_Ja ni ka yaꞌa ndajaꞌa ya ɨnga nuu yuꞌu lago un, ko ni ka naa ini da kundaꞌa da staa stila. "F=Ja kuu kɨvɨ vijna ka iyo kuaꞌa yɨvɨ ka saꞌa ndevaꞌa ja tu ka jandatu i nuu Yandios. Ti ka kuni i ja na saꞌa ri ɨɨn jniñu ñaꞌnu nuu i, ko jankɨvɨ saꞌa ri ɨɨn jniñu ñaꞌnu un nuu i, chi nɨnɨ jiin vanuxii nundoꞌo ni jnaꞌan Jonás, chaa ni kuu profeta na janaꞌan―ni kachi ya. Yukan ti ni xndoo ya yɨvɨ un, ti kuaꞌan ya. Jnuꞌun ka kaꞌan chaa fariseo (Mr. 8.14‑21) GETi ja kuu jañaꞌan ka kaꞌan ra naa ra: “Vijna ti kuun sau chi iña viko kuaꞌa ichi nuu vekaña ndikandii”, ka kaꞌan ra. Chaa ñaa xini ka kuu ra chi ka jini vaꞌa ra seña jaꞌa viko nuu andɨvɨ un, ko tu ka chaku ini ra nau ja kuu ruꞌu, ja saꞌa ri taka jniñu ñaꞌnu jaꞌa kɨvɨ vijna naa ra. D-Ti ni kachi ya jiin chaa un naa da: ―Roꞌo naa ra, chi siaꞌan ka kaꞌan ra: “Na ndii ijña chi ni nakuchi kuaꞌa viko”, ka kachi ra. rC _Yukan ti ni ka jaꞌan chaa fariseo jiin chaa saduceo ni ka jandeꞌe da Jesús, ja ka nduku da nasa kuu kankuachi da sɨkɨ ya. Ti ni ka jikan da nuu ya ja na saꞌa ya ɨɨn jniñu ñaꞌnu ja vaji nuu Yandios, ya kancha andɨvɨ. eBC'Yukan ti sa ni kanxiaꞌu Jesús jiin yɨvɨ un, ti ni ndɨvɨ ya nuu barco, ti kuaꞌan ya ichi ndañuu Magdala. Chaa fariseo jiin chaa saduceo ka jikan da ɨɨn jniñu ñaꞌnu (Mr. 8.11‑13; Lc. 12.54‑56)gAG&Ti yɨvɨ ni ka yee un ni ka iyo kuun mil chaa, ti sɨɨn kuu ñasɨꞌɨ jiin suchi kuachi. @%Tendɨꞌɨ yɨvɨ un ni ka yee i undi ni ka chitu chii i. Ti ni kendoso ga staa stila un, ti ni ka nastutu tuku da uxia chika naꞌnu. \?1$Ni kiꞌin ya ndɨ uxia staa stila un jiin chāká kuachi un, ti ni nakuantaꞌu ya nuu Yandios. Ni sakuachi ya staa stila un, ti ni jaꞌa ya nuu ndajaꞌa ya, ti chaa un ni ka tejnaꞌan da nuu yɨvɨ naa i. H> #Yukan na ti ni kachi Jesús ja na nukoo yɨvɨ un naa i. [=/"Ti ni jikajnuꞌun Jesús maa da naa da: ―¿Nasa ga staa stila ka ñavaꞌa ra naa ra? ―ni kachi ya. Yukan ti ni ka kachi da: ―Uxia staa stila ti jaku ni ga chāká kuachi ―ni ka kachi da naa da. +<O!Yukan ti ni ka kachi ndajaꞌa ya un: ―¿Ti nanu niꞌin yo ja kaji yɨvɨ kuaꞌa jaꞌa ja tu naa veꞌe iyo nuu kaꞌiin yo jaꞌa? ―ni ka kachi da. -;S Yukan ti ni kana Jesús ndajaꞌa ya, ti ni kachi ya jiin da naa da: ―Kundaꞌu ini ri yɨvɨ jaꞌa, chi ja ni kuu uni kɨvɨ kaꞌiin i jaꞌa jiin ri. Ti tundo kaji yɨ, ti tu kuni ri ja nataji ri siaꞌan ni, nukoyo i veꞌe i, chi sa sandau kuita i ichi nukoyo i ―ni kachi ya. T:!Yukan ti ni ka naa ini yɨvɨ un, chi ja kandokaꞌan yɨvɨ ñɨꞌɨn, ka ndoo kaka vaꞌa yɨvɨ ni ka jnaꞌan kueꞌe jiyɨꞌɨ, ka ndundijin nduchi yɨvɨ kuaa. Ti ka naa ini yɨvɨ un ja siaꞌan ni kuu, ti ni ka kejaꞌa ka nakanajaa i Yandios ja ndito ya yɨvɨ nación Israel, ti ni ka kaꞌan i: ―¡Vaꞌa xaan ini Tata yo Yandios, chi jito ya yɨvɨ nación Israel! ―ni ka kachi i. Ni skaji Jesús viꞌi ga kuun mil yɨvɨ (Mr. 8.1‑10) E9Ti kuaꞌa xaan yɨvɨ ni ni jakoyo nuu kancha ya un, ni ka jakoyo i jiin yɨvɨ ni ka jnaꞌan kueꞌe jiyɨꞌɨ, yɨvɨ kuaa, yɨvɨ ñɨꞌɨn, suni yɨvɨ ja tu sɨꞌɨn xi tu ndaꞌa, jiin tɨjnɨ ga yɨvɨ ka jnaꞌan ɨnga kueꞌe, ni ka jakoyo i nuu Jesús. Ti tendɨꞌɨ yɨvɨ un ni saꞌa ya tajna i. 8}Ni kee Jesús yukan, ti ni yaꞌa ya yuꞌu lago Galilea, ti ni kaa ya, kuaꞌan ya yuku un, ti yukan ni nukoo ya. 7)Yukan na ti ni kachi Jesús jiin ña: ―Roꞌo ja kuu ra ñasɨꞌɨ, xaan vaꞌa ja ni kandixia ndaa ra ruꞌu, ti na kuu nava kuni ra ―ni kachi ya. Ti yukan, ni nduvaꞌa ni seꞌe sɨꞌɨ ña un. Ni saꞌa Jesús tajna yɨvɨ ka jnaꞌan tɨjnɨ nuu kueꞌe !6;Ko ni kachi ñaꞌan un: ―Jandaa kaꞌan ni Jitoꞌyo, ko ina un chi ka nachii tɨ staa kuachi nukoyo yuꞌu mesa jitoꞌo tɨ ―ni kachi ña. 5{Yukan ti ni kachi Jesús: ―Tu vaꞌa ja kenchaa yo staa yuꞌu seꞌe yo, ti kuaꞌa yo nuu ina ―ni kachi ya. {4oKo ni tuꞌva ñaꞌan un undi nuu Jesús, ti ni kachi ña: ―Jitoꞌyo, chindee ni saña ―ni kachi ña. ?3wYukan ti sa ni kaꞌan Jesús: ―Ni taji Yandios ruꞌu vaji ri, ja na nama ri yɨvɨ nación Israel, ja ni ka sana i ka jika i nanu rɨɨ ni skuita jitoꞌo tɨ ―kachi ya. =2sKo Jesús, tu ni kaꞌan kuɨtɨ ya. Ti ni ka kachi ndajaꞌa ya jiin ya: ―Kaꞌan ni jiin ña na kiꞌin ña, chi kana koꞌo ña vaji ña ichi jata yo ―ni ka kachi da. /1WTi yukan kancha ɨɨn ñaꞌan ñuu Canaán, ni chaa ña nuu Jesús, ti kana koꞌo ña kaꞌan ña: ―¡Jitoꞌyo, niꞌin ja kuu ni seꞌe rey David na janaꞌan, kundaꞌu ini ni saña! Chi seꞌe sɨꞌɨ na jnaꞌan i ɨɨn tachi xaan, ti ndoꞌo xaan i jiin kueꞌe un ―ni kachi ña. T0!Ni kee Jesús yukan, ti kuaꞌan ya ichi ñuu Tiro jiin ñuu Sidón. /wTi taka jnuꞌun un kuu ja saꞌa ja nchakuachi yɨvɨ naa i. Ko nu so ja tu siuku yo jnuꞌun janaꞌan ja tu nandaꞌa yo, ti kee yo staa, tu nchakuachi yo ―kachi Jesús. Ɨɨn ñaꞌan sirofencia kandaꞌu ña jiin Jesús (Mr. 7.24‑30) .Chi undi añu i kuu nu vaji taka jnuꞌun kueꞌe ka ndoꞌo ini i. Ka kuni i kaꞌni ɨɨn ndɨyɨ. Ka kuni chaa un kusɨkɨnchaa jnaꞌan da i, xi kusɨkɨnchaa da ñakuachi. Ka kuni sakuiꞌna da, ka kuni xndaꞌu ñaꞌan da xi chakuachi da yɨvɨ. -)Ko ja kaña yuꞌu i, ja kaꞌan i un, chi undi ini añu i vaji, chi undi añu i ni ndoꞌo ñaa ini i, ti yukan kuu ja nchakuachi ga i jiin. , Tu ka chaku ini ra ja ɨɨn yɨvɨ tu nchakuachi i nuu ndeyu yaji i, chi ja yaji i kuaꞌan chii jitɨ i, ti ndenda kuaꞌan. U+#Ti ni kachi Jesús: ―¿Xi suni tu ka chaku ini tu roꞌo naa ra nu? y*kYukan na ti ni kachi Pedro jiin Jesús: ―Xndaku ni nuu yo ndoo kuni kaꞌan jnuꞌun un ―ni kachi da. ~)uSia, koto saꞌa r naa ra, chi yɨvɨ un ka kuu nanu ɨɨn chaa kuaa, chi ka jaꞌa da ichi kiꞌin ɨnga chaa kuaa. Chi nu ɨɨn chaa kuaa na kuaꞌa da ichi kiꞌin ɨnga chaa kuaa, ti ndɨnduu da nukoyo ini ɨɨn xaꞌva ―ni kachi Jesús. J(  Ko ni kachi ya: ―Chaa fariseo jiin chaa ka xnaꞌan ley Israel un ka kuu da nanu yukū ja tu ni xndee Tata ri Yandios, ya kancha andɨvɨ, ti jnuꞌun ya ja na kiꞌin nɨ jiin yoꞌo. L' Yukan ti ndajaꞌa ya un ni ka tuꞌva da nuu ya, ti ni ka kachi da: ―¿Jini ni ja chaa fariseo un ni ka kuu ika ini da, ni ka jinisoꞌo da jnuꞌun ni kaꞌan ni un? ―ni ka kachi da. $&A Ansu ja kɨvɨ yuꞌu yɨvɨ kuu ja saꞌa ja nchakuachi i, chi suꞌva ja kee yuꞌu i ja kaꞌan i un, yukan saꞌa ja nchakuachi i ―ni kachi Jesús. i%K Yukan na ti ni kana ya xini yɨvɨ un, ti ni kachi ya: ―Chunsoꞌo ti chuun ini naa ra. b$= Ti so ka xndaꞌu i ja ka kandixia ndaa i jnuꞌun Yandios,
chi ka siin i jiin jnuꞌun maa i, ti ka kaꞌan i ja ɨɨn ni kuu jiin jnuꞌun Yandios. Siaꞌan ni chaa Isaías jnuꞌun Yandios ―ni kachi Jesús. #{Ko yɨvɨ jaꞌa, so jiin yuꞌu i ka chiñuꞌun i ruꞌu,
ko añu i chi jika ka kuu ini i ka jito i ruꞌu. %"CKo jiin jnuꞌun ra, ka stuu ra ja tu ka chiñuꞌun ra jnuꞌun Yandios. Ti ni kaꞌan ndaa profeta Isaías sɨkɨ ra na janaꞌan na ni kaꞌan da: B!}Ti roꞌo naa ra, chi ka kaꞌan ra ja kuu kachi ɨɨn yɨvɨ jiin tata i xi jiin nana i: “Tukaa kuu chindee na niꞌin, chi taka ja ñavaꞌa na ja ni soko na nuu Yandios.” Ti savaꞌa ni ga yɨvɨ na kaꞌan siaꞌan jiin nana i xi jiin tata i, chi ndoꞌo ini i ja tukaa ga kuu chindee ra da naa da. Ja siaꞌan kuu ja roꞌo naa ra, tu ka chiñuꞌun ra jniñu taꞌu Yandios, chi suꞌva ni ka siin ra jiin jnuꞌun maa ra naa ra. : mChi ni kachi Yandios: “Kuandatu nuu tata ra nuu nana ra.” Ti suni ni kachi ya: “Nu ɨɨn yɨvɨ na kaꞌan ndevaꞌa nuu tata i xi nuu nana i, vaꞌa ga ja na kuū i.” B}Yukan ti ni jikajnuꞌun Jesús maa da naa da: ―¿Ti suni ndoo ka ndoꞌo ini ra ja ka xndoo ra jniñu taꞌu Yandios, ti ka siin ga ra jiin jnuꞌun nava vekoyo maa ra naa ra? 5―¿Ndoo jani ini ra ja tu ka siuku ndajaꞌa ra jiin jnuꞌun yɨvɨ janaꞌan, ja tu ka nandaꞌa da ti ka yee da staa? ―kachi da naa da. # AYukan ti ni ka tuꞌva sava chaa fariseo jiin chaa ka xnaꞌan ley ini veñuꞌun Israel, ja vekoyo da undi ñuu Jerusalén, ti ni ka jikajnuꞌun da ya: W'$Ti ni ka kandaꞌu i jiin ya ja na kuaꞌa ya vasu tɨꞌlɨ saꞌma ya na kueꞌe i, ti taka yɨvɨ ni ka kueꞌe saꞌma ya ni ka nduvaꞌa i. Nchakuachi yo jiin jnuꞌun kaꞌan yo (Mr. 7.1‑23)#Ni ka nakuni yɨvɨ un Jesús, ti ni ka jachanuu i jnuꞌun nɨ tuꞌu ñuu un, ti ni ka yɨndaꞌa i taka yɨvɨ ka kuꞌu nuu ya. X)"Nu ni ka jika da nuu lago Galilea un, ti ni ka jakoyo da ñuu Genesaret. iK!Yukan na ti chaa kaꞌiin ini barco un, ni ka jakunjitɨ da nuu Jesús, ti ni ka kachi da: ―Jandaa kuɨtɨ kuu, ja Seꞌe Yandios kuu ni ―ni ka kachi da. Saꞌa Jesús tajna yɨvɨ ñuu Genesaret (Mr. 6.53‑56) O Ti nu ni ka ndɨvɨ da nuu barco un, ti ni kunaꞌiin tachi un. 4aTi ni skaa Jesús ndaꞌa ya, ti ni jnɨɨ ya maa da, ti ni kachi ya jiin da: ―¿Tindoo tu ñukuu ini ra ruꞌu? ¿Xi tu kandixia ra nusa? ―ni kachi ya jiin da. 5cKo nu ni jini da ja niꞌin ndita tachi, ni yuꞌu da ti ni kejaꞌa kekaꞌnu da chii nducha un, ti ni kanajiin koꞌo da: ―¡Jitoꞌyo, nama ni saña! ―ni kachi da. /WTi ni kachi Jesús: ―Ñaꞌan nusa ―ni kachi ya. Yukan ti ni kuun Pedro nuu barco, ti ni kejaꞌa da jika da nuu nducha un, ti kuaꞌan da nuu vaji Jesús. 9kYukan sa ni kaꞌan Pedro, ti ni kachi da jiin ya: ―Jitoꞌyo, nu maa ni kuu, ti kachi ni ja na kuu kaka na nuu nducha jaꞌa, ti na jaa na nuu vaji ni ―ni kachi da. |qYukan ti ni kachi Jesús jiin da naa da: ―Chunde ini naa ra, koto yuꞌu ra chi maa ri kuu ―ni kachi ya. +Nu ni ka jini da ja jika ya nuu nducha un, ni ka yuꞌu xaan da, ti ni ka kejaꞌa ka kanajiin da: ―¡Ɨɨn niꞌna kuu! ―kachi da naa da. Nu ja kuan kuyajni ka uni jañaꞌan, ti ni kuyajni Jesús nuu kuankoyo ndajaꞌa ya jiin barco un, jika ya kuaja ya nuu nducha un. -Ti barco un ja kuaꞌan, kuu sava nuu nducha un. Yukan ti ni ndonda ɨɨn tachi sau nuu nducha un, ti ni kejaꞌa chindaꞌa barco un ya yukan. :mNu ni ndɨꞌɨ ni kanxiaꞌu ya jiin yɨvɨ un, ti kuaꞌan ya xini ɨɨn yuku ja na kakantaꞌu maa ɨɨn ni ya nuu Yandios, ko nɨ kande maa ɨɨn ya yuku un, ti ni kuñaa. 7gYukan na ti ni kaꞌan Jesús jiin ndajaꞌa ya ja na kɨvɨkoyo da ini barco un, ti na kinkoyo da ɨnga yuꞌu lago Galilea un, ni kanxiaꞌu ya jiin yɨvɨ un naa i. 0 YTi yɨvɨ ni ka yaji un ni ka iyo yajni uꞌun mil chaa, ti sɨɨn kuu ñasɨꞌɨ jiin suchi kuachi. Jika Jesús nuu lago Galilea (Mr. 6.45‑52; Jn. 6.16‑21)  %Tendɨꞌɨ yɨvɨ un ni ka yaji, nasa ni kundee maa i. Ti ni kendoso ga staa stila un ja ni ka nastutu da, uxi uu ga chika jiin pedasu un. 4 aYukan ti ni taꞌu ya jniñu ja na nukoo i naa i nuu icha un. Ti ni kiꞌin ya ndɨ uꞌun staa stila un jiin uu chāká un, ni ndakoto ya andɨvɨ, ni nakuantaꞌu ya nuu Yandios. Ti ni saꞌa kuachi ya staa stila un, ti ni jaꞌa ya nuu ndajaꞌa ya ja na tejnaꞌan da nuu yɨvɨ un naa i. h IYukan ti ni kachi Jesús jiin da naa da: ―Kuaꞌa na kii nuu ri jaꞌa ―ni kachi ya. , QYukan ti ni ka kachi da jiin ya: ―Ko tukaa ga ndoo ka yɨndaꞌa na, chi uꞌun ni ga staa stila jiin uu chāká ni ga ka yɨndaꞌa na ―ni ka kachi da. wgYukan ti ni kachi Jesús: ―Tu kinkoyo yɨvɨ jaꞌa. Kuaꞌa ma ra ja na kaji i naa i ―ni kachi ya. q[Ko vanuxia ja kuan kuñaa, ti ni ka tuꞌva ndajaꞌa ya, ti ni ka kachi da jiin ya: ―Ja kuan ini, ti vaꞌa ga ja na taji ni yɨvɨ jaꞌa na kinkoyo i ñuu kaꞌiin yajni jaꞌa, ti na kuan i ja kaji i naa i ―ni ka kachi da. @yNu ni kee Jesús ini barco un, ti ni jini ya ja, ja ni ka kututu yɨvɨ kaꞌiin i un, ti ni kundaꞌu ini ya yɨvɨ un, ti ni saꞌa ya tajna tɨjnɨ yɨvɨ ka kuꞌu ni jakoyo un. ' Nu ni jini Jesús jnuꞌun nava ni jnaꞌan Juan un, ti ni kendo maa ɨɨn ni ya kuaꞌan ya jiin ɨɨn barco undi ɨnga nuu ni kunde maa ɨɨn ni ga ya. Ko ni ka jini yɨvɨ nanu kuaꞌan ya, ti ni ka kee i ñuu nuu kanchuku i, ti ni ka jika jaꞌa i kuankoyo i.  Yukan sa ni ka jakoyo chaa ka jikonuu jiin Juan, ni ka nakiꞌin da yɨkɨ kuñu da, ti ni ka chunduji da chaa, ti sa ni ka jan kasjnuꞌun da nuu Jesús. Ni jaꞌa Jesús ja ni yaji uꞌun mil yɨvɨ (Mr. 6.30‑44; Lc. 9.10‑17; Jn. 6.1‑14) + Ni ka jan kiꞌin da xini Juan nuu ɨɨn koꞌo xita, ni ka jaꞌa da nuu ñaꞌan lulu un, ti ñaꞌan lulu un ni nakuaꞌa ña nuu nana ña. b= Ja yukan kuu ja ni taꞌu da jniñu ja na kin kiꞌin da xini Juan naa da ini vekaa un. 1 Yukan ti ni kukuiꞌya xaan ini rey Herodes, ko vanuxia ja ni chisojnuꞌun da nuu ña, ti suni ni ka jinisoꞌo yɨvɨ kanchuku jiin da un. J Ti ñaꞌan lulu un ja ni ka ndajnuꞌun ña jiin nana ña, ti ni kachi ña jiin Herodes: ―Kuni na ja kuaꞌa ni xini Juan, chaa skuanducha un, nuu na ini ɨɨn koꞌo xita ―ni kachi ña. q[Ti ni chisojnuꞌun da nuu ñaꞌan lulu un ja kuaꞌa da vasu savaꞌani ga ndoo na kakan ña nuu da. Y~+Ko kɨvɨ ni nasaꞌa Herodes ɨɨn viko ja ni sinu tuku da ɨnga kuiya da, ti ni kee seꞌe sɨꞌɨ Herodías, ni jitajaꞌa ña nuu yɨvɨ ni ka jakoyo veꞌe da un, ti yukan ni kusɨɨ xaan ini Herodes. }+Ti kuni Herodes kaꞌni da Juan niku, ko yuꞌu da yɨvɨ naa i, chi ka kandixia i ja Juan kuu ɨɨn profeta ja kaꞌan jnuꞌun Yandios. |1Chi Herodías ni jito uꞌu ña Juan un, vanuxia ni kachi da jiin Herodes: ―Tu vaꞌa ja kuncha ni jiin ña nanu ñasɨꞌɨ ni ―ni kachi da. F{Vanuxia Herodes ni jnɨɨ da Juan, chaa ni skuanducha un, ni juꞌni da chaa jiin yoꞌo, ti ni chunde da chaa vekaa ja sɨkɨ Herodías, ñaꞌan ni kuu ñasɨꞌɨ ñani da Felipe. 8ziTi ni kachi da jiin chaa ka kuu ndajaꞌa da un: ―Va nu suu Juan ja ni skuanducha un kuu, ti va ni nandoto. Ja yukan kuu ja kuu saꞌa taka jniñu ñaꞌnu un ―kachi da. vy gTi kuiya un ni kuu Herodes gobernador nuu ñuu Galilea. Ti ni niꞌin da jnuꞌun taka jniñu saꞌa Jesús. :xm :Ti ja yukan kuu ja tu ni saꞌa ya tɨjnɨ jniñu ñaꞌnu ñuu yukan, chi tu ni ka kandixia i ya. Ni jiꞌi Juan, chaa ni skuanducha (Mr. 6.14‑29; Lc. 9.7‑9)Gw 9Siaꞌan ni ka ndeꞌe yɨvɨ un ya nanu ɨɨn chaa ndevaꞌa ni. Ja yukan kuu ja tu ni ka ndee nuu ya. Ko ni kachi Jesús jiin da: ―Taka ga yɨvɨ ka jaꞌa ja yɨñuꞌun ɨɨn profeta, ja kaꞌan da jnuꞌun Yandios. Ko yɨvɨ ñuu maa da, jiin yɨvɨ ini veꞌe da, tu kuantaꞌu i maa da ―kachi Jesús. v 8Ti suni jaꞌa kanchuku kuaꞌa da jiin yo jaꞌa naa yo. ¿Ko nanu ni jan skuaꞌa chaa jaꞌa taka jnuꞌun un nusa? ―kachi naa. u 7¿Ti ansu seꞌe chaa yokon yujnu un kuu chaa jaꞌa nu? Ti nana da kuu María. Ti ñani da ka kuu Jacobo, José, Simón jiin Judas. !t; 6Ti ni najaa ya ñuu maa ya, ti yukan ni kejaꞌa ya ni xnaꞌan ya nuu yɨvɨ ini veñuꞌun Israel ñuu yukan. So ni ka naa ini yɨvɨ un, ti ni ka kejaꞌa ka kaꞌan: ―¿Nanu ni jan skuaꞌa chaa jaꞌa taka jnuꞌun un? ¿Nasa kuu ja kuu saꞌa da taka jniñu ñaꞌnu un? Zs- 5Nu ni ndɨꞌɨ ni kaꞌan Jesús taka jnuꞌun un, ni kee ya kuaꞌan ya. Or 4Ti ni kachi Jesús: ―Nu ɨɨn chaa xnaꞌan ley Israel, nu na nakuni ndaa da nasa kuu nuu taꞌu Yandios jniñu, ti ni kuu da nanu ɨɨn chaa xiin veꞌe, ja jini da sasɨɨn da ndajniñu jaa, ti sasɨɨn da ndajniñu ava ―ni kachi Jesús. Tu ni ka jajnuꞌun yɨvɨ ñuu Nazaret ya (Mr. 6.1‑6; Lc. 4.16‑30) Pq 3Yukan na ti ni jikajnuꞌun Jesús maa da naa da, ti ni kachi ya: ―¿Ka chaku ini ra taka jnuꞌun jaꞌa nu? ―ni kachi ya. Ti maa da ni ka kachi da: ―Ka chaku ini na ―kachi da naa da. =ps 2Ti jnaa i yɨvɨ kueꞌe un ja na kayu i nuu ñuꞌun, ti yukan nakani ini yɨvɨ un ti ndeꞌe, ti kuꞌyu yuꞌu i ―ni kachi ya. Ja kuu ɨɨn ndajniñu ava jiin ndajniñu jaa \o1 1Ti siaꞌan kuu jiin yɨvɨ na ndɨꞌɨ ñuyɨvɨ jaꞌa. Chakoyo ángel Yandios ja kii undi andɨvɨ, ti sasɨɨn i yɨvɨ kueꞌe un, ti suni sasɨɨn i yɨvɨ ja na kachi Yandios ja ka kuu i yɨvɨ vaꞌa. Zn- 0Nu ni chitu ñunu un, yukan na ti chaa ka jnɨɨ chāká un tava da ñunu un yuꞌu mar, ti yukan nukoo da nakaji da chāká un, nasavaꞌa da chāká vaꞌa un ini chika da, ti sukoyo da chāká kueꞌe un. omW /Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Kaꞌan ri ɨnga jnuꞌun nasa kuu kɨvɨ yɨvɨ ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu i. Yukan kuu nanu ɨɨn ñunu ja chunde da nuu nducha mar, ti jnɨɨ da taka nuu chāká. (lI .Ti nu ni niꞌin da ɨɨn yuu fino xaan un ja nchaa yaꞌu xaan tonto ga, kiꞌin da ti xiko da taka ja ñavaꞌa da, ti kuaan da yuu fino un―kachi Jesús. Xk) -Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Kaꞌan ri ɨnga jnuꞌun nasa kuu kɨvɨ yɨvɨ ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu i. Yukan kuu nanu ɨɨn chaa yaku da nduku da yuu xiñu fino xaan. jy ,Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Kaꞌan ri ɨnga jnuꞌun nasa kuu kɨvɨ yɨvɨ ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu i. Yukan kuu nanu ɨɨn jajnu xuꞌun yɨsaꞌyɨ chii ñuꞌun. Nu ɨɨn chaa na naniꞌin jajnu xuꞌun un nuu ñuꞌun ɨnga yɨvɨ, ti nachisaꞌyɨ tuku da nuu kande un. Ti ja kusɨɨ ini da jiin ja kande un, nandeokuñɨ da ti xiko ndɨꞌɨ da ja ñavaꞌa da ti kiꞌin da, ti nakuaan da ñuꞌun un ―kachi Jesús. Jnuꞌun ɨɨn yuu xiñu ja fino xaan Oi +Yɨvɨ na kachi Yandios ja ka kuu i yɨvɨ vaꞌa, ti nakuaka ya i ja na kunchuku i ñuu nuu taꞌu ya jniñu, ti nduñaꞌnu i nanu ndikandii un, ja jaꞌa nduva ja kuu nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ yo. Ti nu na chunsoꞌo ra naa ra, ti chunsoꞌo jnuꞌun kaꞌan ri jaꞌa ―kachi Jesús. Jnuꞌun ɨɨn jajnu xuꞌun yɨsaꞌyɨ h! *Ti ángel un jnaa da yɨvɨ un na kayu i nuu ñuꞌun. Yukan kondoꞌo i nundoꞌo, ti kuꞌyu yuꞌu i, ti na kee yɨꞌɨ i jnuꞌun i. 'gG )Ko maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, taji ya ángel ya kikoyo i undi nuu andɨvɨ, ti nastutu ya taka yɨvɨ ka saꞌa kuachi jiin taka yɨvɨ ndevaꞌa kuɨtɨ. f{ (Ti siaꞌan nanu kuu jiin yuku un ja nastutu yo ti kaꞌma yo. Ti suni siaꞌan kuu nu na jaa kɨvɨ na naa ñuyɨvɨ. ae; 'Ti ñakuasun ini ja ni xndee ndɨkɨn kueꞌe un kuu maa jaꞌuꞌu. Ti kɨvɨ ndututu triu un kuu nanu kɨvɨ na ndɨꞌɨ ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti chaa ka nastutu triu un ka kuu maa ángel Yandios ja kikoyo andɨvɨ. ,dQ &ti ñuꞌun un kuu ñuyɨvɨ. Triu un kuu yɨvɨ ja yɨꞌɨ nuu taꞌu Yandios jniñu. Ti nanu yuku kueꞌe un, ka kuu yɨvɨ ja ka yɨꞌɨ jiin jaꞌuꞌu un. tca %Yukan ti ni kachi Jesús jiin da: ―Ja saka triu vaꞌa un kuu ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, b $Yukan ti ni kanxiaꞌu Jesús jiin yɨvɨ un, ti kuaꞌan ya. Ni najaa ya veꞌe. Yukan ni ka ndututu ndajaꞌa ya jiin ya, ti ni ka jikajnuꞌun da: ―Kachi ni nasa kuni kaꞌan jnuꞌun sɨkɨ yuku kueꞌe ni kaña nuu ñuꞌun un ―ni ka kachi da. -aS #Yukan ni kundaa jnuꞌun ni kaꞌan profeta na ni chaa da tutu:Xndaku ri nuu yɨvɨ jiin savaꞌni ga jniñu.Siaꞌan kaꞌan ri jnuꞌun jaꞌa ja ni kendo saꞌyɨ undi kɨvɨ ni nukoo ñuyɨvɨ. Ni ka kachi profeta ―ni kachi Jesús. Xndaku Jesús sɨkɨ jnuꞌun yuku kueꞌe ` "Tɨjnɨ nuu jnuꞌun ni jajniñu Jesús ni kaꞌan ya nuu yɨvɨ naa i, ti tukaa ga naa jnuꞌun ni kaꞌan ya ja kuu jnuꞌun un. g_G !Suni ni kachi ya ɨnga jnuꞌun jaꞌa: ―Kaꞌan ri ɨnga jnuꞌun ja nasa kuu kɨvɨ yɨvɨ kuaꞌa ndaꞌa Yandios, ja na taꞌu ya jniñu nuu i. Yukan kuu nanu levadura ja jajniñu ɨɨn ñasɨꞌɨ ja sakanuu ña jiin ɨɨn bolsa yuchi, ti ja tɨꞌlɨ levadura un saꞌa ja najinu nɨ tuꞌu yujña un ―kachi Jesús. (Mr. 4:33‑34) 7^g Jandaa kuu ja kuu ɨɨn ndɨkɨn lulu ga ja kuu taka ga ndɨkɨn, ko nu na kuaꞌnu, ti yukan kuu ja kuu kaꞌnu xaan ga ja kuu taka ga yuku. Ti kuu nanu ɨɨn yujnu kaꞌnu xaan tonto nu ka jaꞌan saa, ti ka saꞌa tɨ taka tɨ nuu ndaꞌa yujnu un ―kachi ya. Jnuꞌun levadura (Lc. 13.20‑21) `]9 Ti ni siin kaꞌan Jesús: ―Kaꞌan ri ɨɨn jnuꞌun nasa kuu kɨvɨ yɨvɨ kuaꞌa ndaꞌa Yandios, ja na taꞌu ya jniñu nuu i. Yukan kuu nanu ɨɨn ndɨkɨn lulu nu ni xndee yɨvɨ ti kejaꞌa jaꞌnu. T\! Sia, na kuꞌiin maa, ti undi na kuaꞌnu triu un, ti sa na taji ri muzu ja na kiꞌin kaꞌncha da yuku kueꞌe un xnaka. Ti na kaꞌncha da nuꞌni ti na kaꞌma yo, ti sa na nastutu da triu un, ja na ndɨvɨ vaꞌa ini veꞌe ri”, kachi da ―ni kachi Jesús. Jnuꞌun ɨɨn ndɨkɨn lulu (Mr. 4.30‑32; Lc. 13.13‑19) m[S Ti ni kachi chaa xiin triu un: “Tuu, chi nu na jnuꞌun ra yuku un naa ra ti suni kaña triu un. ?Zw Yukan ti ni kachi chaa xiin triu un: “Va ɨɨn ñakuasun ini ni saꞌa”, kachi da. Ti ni ka kachi muzu un: “¿Kuni ni ja na kiꞌin jnuꞌun na yuku un nu”? ni ka kachi da. iYK Yukan ti ni ka jaꞌan muzu da, ti ni ka kaxjnuꞌun da nuu chaa xiin triu un ja siaꞌan ni kuu, ti ni ka kachi da: “Taa, ¿Ansu mani triu vaꞌa ni jacha ni nu? ¿Ti nanu ni kii yuku kueꞌe un nusa”? ni ka kachi da. nXU Nu ni jaꞌnu triu un, ni kejaꞌa kuu yoko. Yukan ti sa ni ka jini da ja iin yuku kueꞌe un jiin. +WO Ko nuu ni naa maꞌna da ka kixi da, ti ni jaa ɨɨn chaa jito uꞌu chaa xiin jniñu un, ti ni jacha da ndɨkɨn yuku kueꞌe nuu triu chaa un, ti kuaꞌan da. WV' Yukan ti ni kaꞌan tuku Jesús ɨnga jnuꞌun jaꞌa, ti ni kachi ya: ―Nava kuu kɨvɨ yɨvɨ ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu i, kuu nanu ɨɨn chaa ni saka triu vaꞌa nuu ñuꞌun da. wUg Ko triu ni ka jinu nuu ñuꞌun vaꞌa un kuu nanu yɨvɨ ni ka jinisoꞌo, ti ni ka chaku ini i nasa kuu jnuꞌun Yandios, ti ka siuku i jiin. Sava i ka kuu nanu triu ni ka nakuaꞌa ɨɨn ciento triu nuu ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn xini, xi uni xiko, xi oko uxi triu nuu ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn xini ―ni kachi Jesús. Jnuꞌun ɨɨn yuku kueꞌe ni kaña maꞌñu triu *TM Ti triu ni ka jinu nuu yɨꞌɨ yoꞌo nuꞌiñu un, kuu nanu yɨvɨ ni ka chunsoꞌo jnuꞌun un, ko ka ndɨꞌɨ ga ini i ja kuu taka ga ja iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ja na kuu riku i. Ti yukan kuu ja jasɨ ja tu ka siin jiin jnuꞌun Yandios, chi tu ka kuni kuandatu i nuu jnuꞌun ya. -SS Ko vanuxia changa ga kuñɨɨ ini i jiin jnuꞌun un, ti nu ni ka kejaꞌa ka jito uꞌu yɨvɨ i ja sɨkɨ jnuꞌun un, ti ka nakani ini i ti tukaa ga ka siin i. $RA Ti triu ni jinu nuu kanchuku yaxin ñuꞌun nuu yuu, kuu i nanu yɨvɨ ni ka jinisoꞌo jnuꞌun kaꞌan ri, ni ka jantaꞌu i, ti ka kusɨɨ ini i jiin. TQ! Yɨvɨ ka ñunsoꞌo nasa kuu jniñu taꞌu Yandios ko tu ka chaku ini i, yɨvɨ yukan ka kuu nanu triu ni jinu nuu yuꞌu ichi un. Chi chaa jaꞌuꞌu un ti kencha taka jnuꞌun vaꞌa ni chaku ini i. xPi Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Kunsoꞌo naa ra nasa kuni kaꞌan jnuꞌun chaa saka triu un. )OK Ti jandaa na kachi ri nuu ra naa ra ja kuaꞌa xaan profeta ni ka kikoyo na janaꞌan, jiin yɨvɨ vaꞌa un, ni ka ñukuu ini i ja kuni i taka ja ka jini ra jaꞌa vijna, ko tu ni ka jini i. Suni ni ka ñukuu ini i ja kunsoꞌo i taka jnuꞌun ka jinisoꞌo ra jaꞌa vijna, ko tu ni ka jinisoꞌo i ―ni kachi Jesús. Xndaku Jesús nasa kuni kaꞌan jnuꞌun chaa saka triu un (Mr. 4.13‑20; Lc. 8.11‑15) N7 Ko kandichi Yandios jiin roꞌo naa ra, chi ka ndeꞌe ra jiin nduchi ra, ka jini ra jniñu saꞌa ri, ti ka jinisoꞌo ra jnuꞌun kaꞌan ri. ZM- Chi yɨvɨ niꞌin xaan ini ni ka nduu ini yɨvɨ jaꞌa, ti tu ka chunsoꞌo vaꞌa i.Ti nanu ja ka ndiꞌyu nduchi i, chi tu ka nakuni i jandaa.Chi ni tu ka chunsoꞌo i, ti ni tu ka chaku ini i.Ni tu ka xndoo i kuachi i ja ndɨvɨ i jiin ri,
ti na nama ri i. Siaꞌan ni kachi profeta Isaías, kachi tutu Yandios. tLa Ja siaꞌan ka saꞌa i, ti yukan kundaa jnuꞌun ni kaꞌan profeta Isaías na ni kachi da:Roꞌo, vasu na kunsoꞌo ra naa ra, ko tu chaku ini ra.Ndeꞌe ra jiin nduchi ra naa ra ko tu kojnuni ini ra, chi tu kuni ra. *KM Ja yukan kuu ja kaꞌan ri jnuꞌun jaꞌa nuu yɨvɨ naa i, chi vasu ka ñusoꞌo i jnuꞌun kaꞌan ri, ti ka ndeꞌe jniñu saꞌa ri, ko tu ka chaku ini i. QJ Ti yɨvɨ na kandixia jnuꞌun Yandios, ti viꞌi ga niꞌin jnaꞌan i inijnuni i ja kunukuachi i nuu ya. Ko yɨvɨ ja tu kandixia, ti viꞌi ga kendo i, jaku ga koo i, ansu nava ni kaa i undi nuu. .IU Yukan ti ni kachi ya: ―Ja kuu roꞌo naa ra, xnaꞌan Yandios nuu ra naa ra nasa kuu jniñu taꞌu ya, ko yɨvɨ jaꞌa tu kujnuni ini i nasa kuu jniñu un. BH} Yukan ni ka tuꞌva ndajaꞌa Jesús nuu ya, ti ni ka jikajnuꞌun da: ―¿Ndoo kaꞌan ni siaꞌan nuu yɨvɨ jaꞌa, ti ndoo kuni kaꞌan jnuꞌun un, nusa? ―ni ka kachi da. 8Gi Ti nau roꞌo na kuni chunsoꞌo, ti chunsoꞌo vaꞌa jnuꞌun kaꞌan ri ―kachi ya. Xndaku Jesús jnuꞌun ni kaꞌan ya un (Mr. 4.10‑12; Lc. 8.9‑10; 10.23‑24) Fw Ko sava ga triu un ni ka jinu i nuu yɨꞌɨ ñuꞌun vaꞌa, ti ni kaña triu un ti ni jaꞌnu, ti vaꞌa xaan ni kuu. Sava yoko triu un ni nakuaꞌa ɨɨn ciento triu nuu ɨɨn triu tata. Uu ga ni ka nakuaꞌa uni xiko triu, ti uu ga oko uxi. E} Sava ga triu un ni ka jinu nuu yɨꞌɨ yoꞌo nuꞌiñu. Ti nu ni kaña numa nuꞌiñu un, ti ni ka jasɨ nuu triu un. mDS Ti nu ni kaña ndikandii, ti ni kuu niꞌni xaan, ti ni ka ichi triu un, chi tu ni niꞌin yoꞌo. rC] Uu ga triu un ni ka jinu nuu yuu nuu kanchuku yaxin ñuꞌun, ti ni jinu triu un, chi ni niꞌin kajin. B  Ti nuu kuaꞌan da jacha da triu un sava triu un ni ka nukoyo ini ichi, ti ni ka chakoyo saa un naa tɨ, ti ni ka nastutu tɨ. ~Au Yukan ti ni xnaꞌan ya nuu yɨvɨ un siaꞌan, ni kachi ya: ―Ɨɨn chaa jitu triu ni kenda da kuan saka da triu. <@q Ti kuaꞌa xaan yɨvɨ ni ka kututu nuu ya. Yukan ti ni kɨvɨ ya ini ɨɨn barco, ni kɨvɨ ya ini nducha un, ti tendɨꞌɨ yɨvɨ un ni ka kendo nuu ñɨtɨ yuꞌu nducha un. _? 9 Kɨvɨ un ni kee Jesús veꞌe un kuaꞌan ya, ti ni nukoo ya yuꞌu lago Galilea un. j>M 2Chi vasu savaꞌa ni ga yɨvɨ nu na saꞌa i taka jniñu taꞌu Tata ri ja kancha ya andɨvɨ, ti yukan kuu nana ri, ñani ri jiin kuaꞌa ri ―ni kachi ya. Jnuꞌun ɨɨn chaa saka triu (Mr. 4.1‑9; Lc. 9.4‑8)={ 1Yukan ti ni xnaꞌan ya ndaꞌa ya nuu taka ndajaꞌa ya, ti ni kachi ya: ―Jaꞌa ka kuu nana ri jiin ñani ri. g<G 0Ti ni kachi ya jiin chaa un: ―Nau kuu nana ri ti nau ja kuu ñani ri ―kachi Jesús. (;I /Ni jaꞌan ɨɨn chaa ni jan kaxjnuꞌun nuu ya, ti ni kachi da: ―Nana ni jiin ñani ni kaꞌiin da fuera un, ti ka kuni kaꞌan da jiin ni ―ni kachi da. : .Nɨ kaꞌan ga Jesús jiin yɨvɨ un, ti ni jaa nana ya jiin ñani ya, ni ka kendo da fuera ti ka kuni da kaꞌan da jiin Jesús. 9- -Yukan na ti kiꞌin tachi un ti kin kuaka uxia ga tachi xaan un ja kanda viꞌi ga ja kuu maa. Yukan na ti nchaa ti ndɨvɨkoyo kunchuku jiin chaa un. Yukan na ti chaa un viꞌi ga nduu da ansu nava ni kaa da undi nuu. Ti suni siaꞌan viꞌi ga koo nundoꞌo nuu yɨvɨ ka saꞌa ndevaꞌa kuɨtɨ ja ka iyo kɨvɨ vijna ―kachi Jesús. Nana Jesús jiin ñani ya (Mr. 3.31‑35; Lc. 8.19‑21) *8M ,“Na nandeokuñɨ ri veꞌe nuu ni kundee ri un.” Ko nu ni najaa, ti jini ja iyo nuña ini chaa un nanu ɨɨn veꞌe iyo nuña, ja iyo ndoo, ti iyo tuꞌva. B7} +Siin Jesús kaꞌan ya, ti ni kachi ya: ―Nu ɨɨn tachi xaan un na xndoo ɨɨn yɨvɨ, kuaꞌan ti jikonuu nuu ñuꞌun ichi ja nduku nuu ndetatu. Nu tu niꞌin ti ndoꞌo ini: "6= *Suni ɨɨn ñaꞌan ni kuu reina ja ni taꞌu jniñu ɨɨn ñuu ichi sur, nandoto ña kɨvɨ nu na chaa juicio, kɨvɨ nu na xndichi ya yɨvɨ kɨvɨ vijna. Ti naa ini ña ndeꞌe ña nuu yɨvɨ kɨvɨ vijna sɨkɨ ja niꞌin ini i, chi maa ña undi jika xaan ni kii ña ja ni ñunsoꞌo ña jnuꞌun ndichi ni kaꞌan rey Salomón na janaꞌan. Ti vijna viꞌi ga kuñaꞌnu ruꞌu ja ni kuu Salomón, ti roꞌo naa ra tu ka chunsoꞌo ra jnuꞌun xndaku ri nuu ra ―kachi ya. Ɨɨn tachi xaan ja nandeokuñɨ (Lc. 11.24‑26) "5= )Ti sɨkɨ ñuu Nínive nuu ni jaꞌan profeta Jonás, ti yɨvɨ ni kunchuku ñuu un, nandoto i kɨvɨ na chaa juicio ja xndichi ya yɨvɨ kɨvɨ vijna, ti naa ini i ndeꞌe i nuu yɨvɨ kɨvɨ vijna. Chi tendɨꞌɨ yɨvɨ Nínive ni ka nakani ini i na ni kaꞌan profeta Jonás jnuꞌun Yandios. Ko ruꞌu viꞌi ga kuñaꞌnu ri ja kuu Jonás, ti roꞌo naa ra tu ka chunsoꞌo ra ja nakani ini ra naa ra. L4 (Chi nanu ni kundee profeta Jonás uni nduu ti uni jakuaa chii ɨɨn chāká kaꞌnu xaan, ti suni siaꞌan ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, kendo ri chii ñuꞌun un uni nduu ti uni jakuaa. ~~^}|{y:xHvv9u tsrAqooc=<_;::P9877#554Z2l1g0y/.-,,c+**G)_(( '}&$#"!! VRw\y`(z{TOO % %<d!Ti yɨvɨ kuaꞌa kuankoyo un ni ka chuku i saꞌma i ini ichi un, ti sava i ni ka jaꞌncha ndaꞌa yujnu. Ti ni ka chuku i ini ichi un. c{Ni ka chakoyo da jiin burra un, ndɨnduu tɨ jiin seꞌe tɨ. Ni ka chuku da saꞌma da sɨkɨ tɨ, ti ni yoso ya tɨ. PbYukan ti ni ka jaꞌan ndajaꞌa ya un nava ni taꞌu ya jniñu. naUKachi jiin ñuu Sion naa ra:“Ndeꞌe, xaan ndaꞌu vaji rey ra naa ra, chi vaji ya jiin burra, ti yoso ya sɨkɨ seꞌe tɨ.Ti seꞌe tɨ un kuu ɨɨn burru lulu, seꞌe ɨɨn kɨtɨ ndiso carga.” Kachi tutu. S`Ti siaꞌan ni kundaa nava ni kachi profeta na ni chaa da nuu tutu: _1Ti nu nau yɨvɨ ni kenda kaꞌan, ti kachi ra ja maa jitoꞌo ra jikan tɨ, ko vinañuꞌni kii nunchaka na tɨ, kachi ra naa ra ―ni kachi ya. /^Wti ni kachi ya jiin da: ―Kuaꞌan ranchu kande yajni un naa ra. Ti yukan naniꞌin ra nuu ndikun ɨɨn burra jiin ɨɨn burru lulu. Ndaji tɨ, ti kii ra jiin tɨ. ] Nu ni kuyajni Jesús jiin ndajaꞌa ya ñuu Jerusalén, ni jaa ya ñuu Betfagé, yajni yuku Olivos, ti ni taji ya uu ndajaꞌa ya, |\q"Yukan ti ni kundaꞌu ini Jesús nuu da naa da. Ni kueꞌe ya nduchi da, ti ni ka ndundijin ni nduchi da. Ti ni ka ndikun da kuankoyo da jiin ya. Ni kɨvɨ Jesús ñuu Jerusalén (Mr. 11.1‑11; Lc. 19.28‑40; Jn. 12.12‑19)^[5!Ti ni ka kachi da: ―Jitoꞌyo, ja na ndundijiin nduchi na ―ni ka kachi da. !Z; Yukan ti ni jakuɨñɨ Jesús, ni kana ya xini da, ti ni jikajnuꞌun ya maa da: ―¿Ndoo ka kuni ra ja saꞌa ri jiin ra, nusa? ―ni kachi ya. vYeTi yɨvɨ kuankoyo un ni ka kanajiin nuu da ja na kasɨ yuꞌu da, ko maa da viꞌi ga ni ka kana koꞌo da: ―¡Jitoꞌyo, ja taꞌu ni jniñu nanu ni saꞌa rey yo David na janaꞌan, kundaꞌu ini ni saña naa na! ―kachi da. X}Ti yuꞌu ichi un kanchuku uu chaa kuaa, ti nu ni ka jinisoꞌo da ja kuan yaꞌa Jesús, ti ni ka kanajiin da: ―¡Jitoꞌyo, niꞌin ja taꞌu ni jniñu nanu ni saꞌa rey yo David na janaꞌan, kundaꞌu ini ni saña naa na! ―ni ka kachi da. gWGNu ni ka kee da ñuu Jericó, ti kuaꞌa xaan yɨvɨ ni ka ndikun kuankoyo jiin Jesús. V siaꞌan nanu ruꞌu. Tu ni chaa ri ja kunukuachi yɨvɨ nuu ri, chi ni chaa ri ja kunukuachi ri nuu yɨvɨ, ti nakuaꞌa ri yɨkɨ kuñu ri ja nama ri sɨkɨ yɨvɨ naa i ―kachi ya. Saꞌa Jesús tajna uu chaa kuaa (Mr. 10.46‑52; Lc. 18.35‑43) YU+Ti nu nau roꞌo ka kuni kunuu, ti suꞌva nduu ra muzu nuu taka ga da naa da, T Ko tu kuu siaꞌan jiin roꞌo naa ra, chi nu nau roꞌo ka kuni kuñaꞌnu, ti suꞌva na kunukuachi ra nuu ñanijnaꞌan ra. S#Ko ni kana Jesús chaa un naa da, ti ni kachi ya jiin da: ―Ja ka jini ra naa ra, ja chaa ka taꞌu jniñu nuu ɨnga nación, ka taꞌu da jniñu nanu ɨɨn chaa taꞌu jniñu nuu muzu da. Ti chaa ka kuñaꞌnu un, suni ka iyo ja ka taꞌu niꞌin ga jniñu nuu da. vReNu ni ka jinisoꞌo ndɨ uxi ga ndajaꞌa un naa da, ti ni ka kɨtɨ xaan ini da nuu ndɨnduu chaa un. 4QaYukan ti ni kachi ya: ―Jandaa kuu ja kuu kondoꞌo jnaꞌan ra jiin ri jiin nundoꞌo kii sɨkɨ ri. Ko ja na nukoo ra nundaꞌa kuaꞌa ri jiin nundaꞌa sajni ri, ansu ruꞌu kuu ja kuaꞌa un, chi maa Tata ri Yandios, kuu ya jini nau yɨvɨ ni satuꞌva ya ja na kunchuku un ―kachi ya. |PqTi ni kachi Jesús nuu ña jiin seꞌe ña: ―Roꞌo naa ra, tu ka jini ra ndoo ka jikan ra. ¿Xi kuu kondoꞌo ra jiin ri nuu ɨɨn nundoꞌo kii sɨkɨ ri nu? ―kachi ya. Ti maa da ni ka kachi da: ―Kuu saꞌa na ―ni ka kachi da. RONi jikajnuꞌun ya ñaꞌan un, ti ni kachi ya: ―¿Ndoo kuni ra nusa? ―ni kachi ya. Ti ni kachi ñaꞌan un jiin ya: ―Nu na najaa ni ñuu nuu taꞌu ni jniñu, ti kuaꞌa ni xiin ni na kunchuku uu ndɨnduu seꞌe na jaꞌa, ɨɨn da na kuncha nundaꞌa kuaꞌa ni, ti ɨnga da na nukoo nundaꞌa sajni ni ―ni kachi ña. +NOYukan ti nana Jacobo jiin Juan, chaa ka kuu seꞌe yɨɨ Zebedeo, ni ka tuꞌva da jiin ña nuu Jesús, ni jakunjitɨ ña nuu ya ja jikan ña ɨɨn taꞌu. #M?Nakuaꞌa chaa un ruꞌu nuu ndaꞌa yɨvɨ ɨnga nación, ti kusɨkɨ nchaa yɨvɨ un ruꞌu, kuaꞌa da tau ri, ti katakaa da ruꞌu nuu ndaꞌa cruz, ja na kuū ri. Ko nu uni kɨvɨ ti nandoto tuku ri ―ni kachi ya. Jnuꞌun ni kaꞌan nana Jacobo jiin Juan (Mr. 10.35‑45) {Lo―Ja ka jini ra naa ra ja, ja kuankoyo yo ichi ñuu Jerusalén. Ti yukan ruꞌu, ja kuu ri maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, nakuaꞌa yɨvɨ ruꞌu nuu sutu ka kuñaꞌnu jiin nuu chaa ñaꞌnu ja ka xnaꞌan ley un, ti kaꞌni da ruꞌu. KwNu kuaꞌan Jesús ichi ñuu Jerusalén, ni kana sɨɨn ya ndɨ uxi uu ndajaꞌa ya un, ti ni kachi ya jiin da: (JITi ja sɨkɨ jnuꞌun chaa ni ka saꞌa jniñu un, ni kachi Jesús nuu ndajaꞌa ya: ―Ja siaꞌan kuu ja kuaꞌa yɨvɨ ka kundaꞌu vijna, nduñaꞌnu i ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu. Ti kuaꞌa yɨvɨ ka kuñaꞌnu vijna ndundaꞌu i ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu ja kuu saa ni, chi kuaꞌa yɨvɨ na stutu ya ja ka kɨvɨ i ñuu nuu taꞌu ya jniñu, ko jaku ni kuu ja ni nakaji ya ja na nduñaꞌnu i, ti tatu ya ɨɨn jniñu ñaꞌnu ga nuu i ―kachi Jesús. Kaꞌan tuku Jesús ja kuū ya (Mr. 10.32‑34; Lc. 18.31‑34) &IE¿Xi tu iyo ichi ri ja saꞌa ri nava kuu ini maa ri jiin xuꞌun ri nu? ¿Xi kuu kuasun ini ra ja vaꞌa ni chaꞌu ri nu”? kachi da ―ni kachi Jesús. )HKKiꞌin xuꞌun yaꞌu ra ti kuan noꞌon. Chi ruꞌu maa ri, kuni ri chaꞌu ri chaa ni ka kɨvɨ sandɨꞌɨ ni ga jaꞌa, nanu ni chaꞌu ri roꞌo naa ra. ]G3 Ti ni kachi chaa xiin jniñu un nuu ɨɨn da: “Ndeꞌe naa kachi ri. Ansu xndaꞌu ri roꞌo ja saꞌa ndevaꞌa ri. ¿Xi ansu ni ka ndajnuꞌun yo ja chaꞌu ri nuu ra nava kinyaꞌu ra ɨɨn kɨvɨ nu? F# Ni ka kachi da: “Chaa ni ka jakoyo sandɨꞌɨ ni ga jaꞌa, ɨɨn hora ni ni ka saꞌa da jniñu, ti ɨɨn nuu ni ni chaꞌu ni da jiin saña naa na, ja ni ka saꞌa jniñu na nchaka nchaa nuu niꞌni xaan un, ti niꞌin xaan ni ka sajniñu na”, ni ka kachi da. oEW Ni ka kiꞌin da xuꞌun yaꞌu da un, ti ni ka kejaꞌa ka kankuachi da sɨkɨ chaa xiin jniñu un. SD Yukan ti nu ni ka jakoyo chaa ni ka kɨvɨ undi na ñaꞌan un, ni ka ndoꞌo ini da ja viꞌi ga kinyaꞌu da niku, ko suni ɨɨn nuu ni ni ka kinyaꞌu da naa da nava kuu yaꞌu da nuu ɨɨn kɨvɨ. C% Yukan ti ni ka jakoyo chaa ni ka kɨvɨ ka uꞌun jaꞌini un, ti taka da ni ka kinyaꞌu vaꞌa da nava ka kinyaꞌu da ɨɨn kɨvɨ. B'Nu ni kuaa, ti ni kachi da jiin chaa yɨndaꞌa muzu un: “Kana chaa ka saꞌa jniñu un, ti chaꞌu ra nuu da, ko kejaꞌa chaꞌu ra nuu chaa ni ka kɨvɨ sandɨꞌɨ ni ga un, ti sandɨꞌɨ ni ga chaꞌu ra chaa ni ka kɨvɨ undi ñaꞌan un”, ni kachi da. WA'Ti ni ka kachi chaa un: “Tuu, chi tu kenda ni ɨɨn chaa nduku muzu”, ni ka kachi da. Ti ni kachi chaa un: “Kuan saꞌa jniñu nuu ñuꞌun ri un naa ra, ti chaꞌu vaꞌa ri roꞌo”, ni kachi da. @yNu kuan kuu ka uꞌun jaꞌini, ni jaꞌan tuku da nuu yaꞌu. Yukan ni jini da kaꞌiin tuku uu ga chaa ka iyo nuña, ti ni kachi da jiin chaa un: “¿Ndoo kaꞌiin ra siaꞌan ni jaꞌa nɨ nchaka, ndoo tu ka saꞌa jniñu ra”? ni kachi da. ?5Ni kuu sava nduu, ti ni jaꞌan tuku da. Suni ni niꞌin tuku da uu ga muzu. Ni kuu ka uni ti ni jaꞌan tuku da, ti ni niꞌin da uu ga muzu. > Ti ni kachi da: “Kuan saꞌa jniñu nuu ñuꞌun ri ti chaꞌu vaꞌa ri kɨvɨ ra”, ni kachi da. Ti chaa un kuankoyo da. =yNi kuu ka ɨɨn jañaꞌan, ni kenda da kuaꞌan da nuu yaꞌu, ti yukan ni jini da kaꞌiin uu ga chaa ka iyo nuña. <3Ni ka ndajnuꞌun da jiin muzu un, ja chaꞌu da nava kuu yaꞌu da nuu ɨɨn kɨvɨ. Ti ni taji da chaa un kuan saꞌa da jniñu nuu ñuꞌun da. ; {Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Nuu ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu, nu kuaꞌa ri kuu taꞌu yɨvɨ ri, kuu nanu ɨɨn chaa ñavaꞌa kuaꞌa jniñu ja ni kenda da ɨɨn jañaꞌan, kuan nduku da muzu ja na kaꞌncha ndeꞌe tɨkaꞌya. :!Ko kuaꞌa yɨvɨ ka kunuu un vijna, ti yɨvɨ un ndundaꞌu ga i ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu. Ti kuaꞌa yɨvɨ ndaꞌu ja tu ka kuñaꞌnu vijna, ti yɨvɨ un kuu ja nduñaꞌnu ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu ―kachi Jesús. Jnuꞌun chaa ka saꞌa jniñu95Ti taka yɨvɨ ni ka xndoo veꞌe ñani, xi kuaꞌa, tata xi nana, ñasɨꞌɨ xi seꞌe da, ja ka kuni kɨvɨ i ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu i, ti naniꞌin i viꞌi ga ja kuu taka ja ni ka xndoo i un. Ti nanitaꞌu i nuu Yandios ja na kuchaku i ja kuu saa ni. ]83Ti ni kachi Jesús: ―Jandaa na kachi ri nuu ra naa ra, ja nu na jaa kɨvɨ ja ndujaa ñuyɨvɨ jiin andɨvɨ, ti nduñaꞌnu roꞌo naa ra. Ti ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, nduñaꞌnu xaan ga ri, ti nukoo ri andɨvɨ nuu xndichi ri tendɨꞌɨ kuɨtɨ yɨvɨ naa i. Ti taka roꞌo ja ka kuu ra ndajaꞌa ri, suni nduñaꞌnu ra, ti nukoo ra nuu uxi uu teyu ka kuñaꞌnu. Ti yukan xndichi ra nuu ndɨ uxi uu familia ja ni ka nakaya nuu nación Israel. 17[Yukan ti ni kachi Pedro jiin ya: ―Jitoꞌyo, saña naa na, ni ka xndoo na taka ja ka ñavaꞌa na ti vekoyo na jiin ni, ¿ti ndoo niꞌin na nusa? ―kachi da. 67Ni ndeꞌe Jesús nuu da naa da, ti ni kachi ya: ―Ni ɨɨn yɨvɨ tu kuu saꞌa un, ko Yandios, chi taka ni, ja kuu saꞌa ya ―ni kachi ya. "5=Nu ni ka jinisoꞌo ndajaꞌa ya jnuꞌun un, so ni ka naa ini da, ti ka jikajnuꞌun jnaꞌan da: ―¿Nau kuu ja nanitaꞌu nusa? ―kachi da naa da. 4#Na kachi tuku ri ja va yachi ga yaꞌa ɨɨn camellu yau ɨɨn yɨkɨ tɨkuɨ, ti ansu ja najaa ɨɨn chaa riku nuu taꞌu Yandios jniñu. d3AYukan na ti ni kachi Jesús jiin ndajaꞌa ya: ―Jandaa na kachi ri nuu ra naa ra, ja yɨɨ xaan kaa ja kuu ɨɨn chaa riku ja na xndoo da ichi maa da, ti kɨvɨ da ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu da. 2Nu ni jinisoꞌo chaa un ja siaꞌan ni kachi Jesús, ni kukuiꞌya xaan ini da ti kuaꞌan da, chi vanuxia chaa riku xaan kuu da. 1{Ti ni kachi tuku Jesús: ―Nu kuni ra ja na kendo vaꞌa ra, kuaꞌan ti xiko ra taka ja ñavaꞌa ra, ti kuaꞌa nuu yɨvɨ ndaꞌu naa i. Yukan na ti na kuaꞌa Yandios taꞌu ra iyo andɨvɨ. Yukan na ti sa kii ra na choꞌo ―kachi ya. ~0uTi ni kachi chaa un: ―Ja ni ndɨꞌɨ un ni siuku na undi lulu na, ¿Ti ndoo kumani ga nusa? ―ni kachi da. /wkuandatu nuu tata ra nuu nana ra, ti kundaꞌu ini ñanijnaꞌan ra nanu kundaꞌu ini ra nuu maa ra ―ni kachi ya. C.Ti ni kachi chaa un: ―¿Nau ja kuu nusa? ―kachi da. Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Tu kaꞌni ra ndɨyɨ, tu xndaꞌu ra ñasɨꞌɨ, tu sakuiꞌna ra, tu chakuachi ra yɨvɨ, k-OTi ni kachi ya jiin da: ―¿Ndoo kaꞌan ra ja chaa vaꞌa kuu ri, ti tu ni ɨɨn chaa vaꞌa iyo, chi maa ɨɨn ni Yandios? Ko nu kuni ra ja na niꞌin taꞌu ra, ti kuandatu taka jniñu taꞌu Yandios ―ni kachi ya. ~,uTi yukan ni jaꞌan ɨɨn chaa riku nuu kande Jesús, ni jikajnuꞌun da ya, ti ni kachi da: ―Chaa vaꞌa kuu ni, maestro. Ti kachi ni, ¿naa jniñu vaꞌa saꞌa na ti nava niꞌin taꞌu na ja na kuchaku na ja kuu saa ni? ―kachi da. X+)Yukan ti ni chuxndee ya ndaꞌa ya xini suchi kuachi un ja na koto ndaꞌu Yandios maa i naa i. Yukan na ti ni kee ya kuaꞌan ya. Nava ni jnaꞌan ɨɨn chaa riku (Mr. 10.17‑31; Lc. 18.18‑30) j*MYukan ti ni kachi Jesús: ―Sia naa ra na kikoyo i nuu ri, ti tu kasɨ ra naa ra. Chi taka yɨvɨ ka kuni kɨvɨ ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu i, ti kuni ja na kɨvɨ i nanu suchi kuachi jaꞌa ―ni kachi ya. ){ Yukan na ti sava yɨvɨ un ni ka janchaka i tɨjnɨ suchi kuachi nuu Jesús ja na chuxndee ya ndaꞌa ya xini i, ti na kakantaꞌu ya ja kuu suchi kuachi un nuu Yandios. Ko ndajaꞌa ya ni ka nduxaan da jiin chaa vekoyo jiin suchi kuachi un. j(M Iyo tɨjnɨ nuu jnuꞌun ja jasɨ ja tu kuu nandaꞌa ɨɨn chaa. Iyo chaa sa vaji da undi chii nana da ja tu kuu kunchaka da ñasɨꞌɨ. Ti ka iyo sava chaa ja ni ka kuu tajna da nava tu kuu kunchaka da ñasɨꞌɨ. Ti ka iyo sava ga chaa ka kendo siaꞌan ni, sɨkɨ ja ka ñukuu ini da siuku da nava taꞌu Yandios jniñu. Nau roꞌo ka kuni kuantaꞌu jnuꞌun jaꞌa, ti kuantaꞌu ra naa ra ―ni kachi Jesús. Jesús jiin suchi kuachi (Mr. 10.13‑16: Lc. 18.15‑17) )'K Ti ni kachi Jesús tuku: ―Ansu tendɨꞌɨ yɨvɨ ka chaku ini jnuꞌun un, chi nɨnɨ yɨvɨ ni jaꞌa Yandios inijnuni, yukan ni kuu ja ka chaku ini. A&{ Yukan ti ni ka kachi ndajaꞌa ya: ―Ti nu siaꞌan kuu jiin chaa un naa da ja nu na nandaꞌa da jiin ɨɨn ñasɨꞌɨ, ti iyo vaꞌa ga nu tu nandaꞌa da ―ni ka kachi da. S% Na kachi ri nuu ra naa ra, ja nu ɨɨn chaa na xndoo da ñasɨꞌɨ da, ko nu tu ni kanakava ña jiin ɨnga chaa, ti nandaꞌa da jiin ɨnga ña, suni ni nchakuachi da, chi ja ni yɨsɨkɨnchaa da ñasɨꞌɨ da undi nuu. Ti suni nu ɨɨn chaa na nandaꞌa jiin ɨɨn ñasɨꞌɨ ni kendo, suni ni nchakuachi da ―kachi Jesús. P$Ti ni kachi Jesús: ―Siaꞌan ni kuu, chi vanuxia ndee niꞌin ini ra naa ra. Ja yukan kuu ja ni jaꞌa Moisés jnuꞌun ja na xndoo ra ñasɨꞌɨ ra naa ra, ko undi nuu tu ni iyo siaꞌan. [#/Yukan ti ni ka jikajnuꞌun tuku da: ―¿Ndoo ni kachi Moisés ja ɨɨn chaa, kuu xndoo da ñasɨꞌɨ da nu na ndokani da ɨɨn tutu, ti kuaꞌa da nuu ña ja ni ka kusɨɨn da nusa? ―ni ka kachi da. M"Ja yukan kuu ja tukaa ga ka kuu da uu yɨvɨ, chi ni ka nduu da ɨɨn ni ga yɨvɨ”, kachi ya. Ja yukan kuu ja ɨɨn chaa, tu kuu saꞌa sɨɨn da ja ni chajnaꞌan Yandios ―ni kachi Jesús. %!CSuni ni kachi ya: “Ja yukan kuu ja ɨɨn chaa nuu na niꞌin da ñasɨꞌɨ da, ti xndoo da tata da jiin nana da, ti ndɨnduu da ni ka nduu ɨɨn ni ga.  5Yukan ti ni kachi Jesús: ―¿Va tu ka skuaꞌa ra tutu Yandios naa ra, ja undi nuu ni saꞌa Yandios ɨɨn chaa jiin ɨɨn ñasɨꞌɨ nusa? wYukan ti ni ka tuꞌva sava chaa fariseo nuu Jesús ja ka kuni skanakava da ya jiin ɨɨn jnuꞌun kaꞌan ya, ti ni ka jikajnuꞌun da ya: ―¿Kuu xndoo ɨɨn chaa ñasɨꞌɨ da nu savaꞌani ga sɨkɨ ndoo na kuu nu? ―ni ka kachi da. gGKuaꞌa xaan yɨvɨ ni ka jaꞌan jiin Jesús, ti yukan ni saꞌa ya tajna yɨvɨ ka kuꞌu. % ENu ni ndɨꞌɨ ni kaꞌan Jesús jnuꞌun un, ni kee ya ñuu Galilea, ti kuaꞌan ya ichi ñuu Judea ja kendo ichi nuu kaña ndikandii, nuu yucha Jordán. W'#Ti sandɨꞌɨ ni ga ni kachi Jesús: ―Ti suni siaꞌan saꞌa Tata ri Yandios jiin ra naa ra nu tu kuankaꞌnu ini ra naa ra nuu ñanijnaꞌan ra jiin ni ini ni añu ra, nu savaꞌa ni ga ja na saꞌa da jiin ra ―kachi ya. Xndaku Jesús sɨkɨ jnuꞌun ka xndoo jnaꞌan (Mt. 5.32‑32; Mr. 10.1‑12; Lc. 16.18) 9"Yukan ti ni kɨtɨ xaan ini jitoꞌo da un, ti ni taꞌu da jniñu ja na kɨvɨ chaa un vekaa undi na chunaa da taka ja tau da un ―ni kachi Jesús. !Ti suni siaꞌan roꞌo kuankaꞌnu ini ra nuu jnaꞌan muzu ra un ni kuu, nanu ni jankaꞌnu ini ri nuu maa ra”, ni kachi da. P Yukan ti ni kana jitoꞌo un chaa ni saꞌa siaꞌan un, ti ni kachi da jiin da: “Roꞌo, chaa ka kuaꞌan ka vaji kuu ra. Ni jankaꞌnu ini ri nuu ra taka ja tau ra, chi ni kandaꞌu ra jiin ri. .UKo nu ni ka jini uu ga jnaꞌan muzu un ja siaꞌan ni kuu, ti ni ka naꞌnu xaan ini da, ti ni ka jaꞌan ka kasjnuꞌun da nuu jitoꞌo da taka nava ni kuu. Ko maa chaa un tu ni kuni da. Ti ni kankuachi da, ti ni chunde da chaa un vekaa undi ni chunaa ndɨꞌɨ da ja tau da un. 'GTi ɨnga chaa un ni jakunjitɨ da nuu da, ti ni kaꞌan ndaꞌu da jiin da: “Kundatu kuee tɨꞌlɨ, ti na chunaa ndɨꞌɨ ri xuꞌun ra”, ni kachi da. %CKo sa ni kenda muzu un kuaꞌan da, ti ni ndejnaꞌan da jiin ɨnga jnaꞌan muzu da nuu ka junukuachi da un, ti chaa un tau jaku ni xuꞌun nuu maa da. Ti ni jnɨɨ da sukun chaa un, ni kejaꞌa skuaꞌña da chaa, ti ni kachi da: “¡Chunaa ja tau ra nuu ri”! ―kachi da. pYTi rey un ni kundaꞌu ini da, ti ni jankaꞌnu ini nuu muzu da un, ti ni sia da chaa un kuaꞌan da. mSTi chaa un ni jakunjitɨ da nuu jitoꞌo da, ti ni kaꞌan ndaꞌu da jiin da siaꞌan: “Niꞌin ja kuu ni jitoꞌo na, kundaꞌu ini ni saña, ti sakaꞌnu ini ni nuu na sa na chunaa ndɨꞌɨ na xuꞌun ni”, ni kachi da. oWTi tu ni kuu chunaa chaa un xuꞌun kuaꞌa un, chi tundo ñavaꞌa da. Yukan ti ni taꞌu jitoꞌo da un jniñu ja na kuyaꞌu da jiin ñasɨꞌɨ da nɨɨ jiin seꞌe da, jiin taka ja ñavaꞌa da, nava na ndenaa ja tau da un. _7Ni kejaꞌa sandoo da jniñu un. Ti ni jaa ɨɨn chaa tau ɨɨn millón pesu nuu da.  Ja siaꞌan kuu ja nuu taꞌu Yandios jniñu kuu nanu ɨɨn rey ja ni nanduku jnuꞌun da taka jniñu ka saꞌa muzu da. a;Ti ni kachi Jesús: ―Tu kachi ri ja uxia jinu, chi undi uni xiko uxi uxia jinu. a;Yukan ti ni tuꞌva Pedro nuu ya, ti ni jikajnuꞌun da: ―Jitoꞌyo, ¿Nasa jinu kuu ja kuankaꞌnu ini na nuu ñanijnaꞌan na nu na saꞌa ndevaꞌa da jiin na nusa? ¿Xi undi uxia jinu nu? ―ni kachi da. # ?Chi nu ni ka ndututu uu xi uni yɨvɨ ka chiñuꞌun i ruꞌu, ti ka ndakuniꞌin yɨ sɨvɨ ri, ti maꞌñu yɨvɨ un kancha maa ri ―ni kachi Jesús. K Suni na kachi ri ja nu vasu uu roꞌo naa ra na ndumani ini, ti kakantaꞌu ra nuu Tata ri Yandios, ya kancha andɨvɨ, ja kuu savaꞌa ni ga ndajniñu ka nandɨꞌɨ ra, ti kuaꞌa ya nuu ra. { oNa kachi ndaa ri ja taka ra ndajnuꞌun ra sɨkɨ ɨɨn falta siaꞌan, ti siaꞌan kendo undi nuu Yandios.  Ti nu tu chuꞌun soꞌo da nuu jnuꞌun ka kaꞌan testigo un, yukan na ti kasjnuꞌun nuu taka ga yɨvɨ ka kandixia un nu ka ndututu i ka skuaꞌa i. Ti nu suni tu ni jantaꞌu da jnuꞌun ka kaꞌan yɨvɨ ni ka ndututu un, yukan na ti sia da na kiꞌin maa da, chi ni kuu da nanu yɨvɨ tu kandixia jnuꞌun Yandios, xi nanu chaa kinyaꞌu nuu puestuo ja ka sa ndevaꞌa da. < qKo nu tu jantaꞌu da jnuꞌun kaꞌan ra, ti kana ɨɨn xi uu ga yɨvɨ ja na kujiin yɨ jiin ra, nava jiin jnuꞌun kaꞌan uu xi uni ga testigo un, ti na ndundaa jnuꞌun un. #Siin Jesús kaꞌan ya, ti ni kachi ya: ―Nu na saꞌa ndevaꞌa ñani ra jiin ra, kuaꞌan maa ni ra ti ndajnuꞌun ra jiin da sɨkɨ ja ni saꞌa da un. Ti nu ni jantaꞌu da jnuꞌun kaꞌan ra ja ni nakuni da falta da, yukan na ti ja ni ndumani ra jiin da. T!Ti suni siaꞌan kuu nuu Tata ra Yandios ja kancha ya andɨvɨ, chi tu kuni ya ja na naa ni ɨɨn suchi kuachi siaꞌan ―ni kachi Jesús. Nasa kuankaꞌnu ini yo nuu ñanijnaꞌan yo (Lc. 17.3‑4) ! Ti nu ni naniꞌin da tɨ, ti jandaa kuu ja kusɨɨ xaan ga ini da jiin kɨtɨ un, ti ansu jiin ndɨ kuun xiko xiaꞌun kuun ga rɨɨ un.  Na kachi ri ja nasa ka ndoꞌo ini ra sɨkɨ ɨɨn jnuꞌun jaꞌa. Nu ɨɨn chaa ñavaꞌa ɨɨn ciento rɨɨ, ti skuita da ɨɨn tɨ. ¿Xi tu xndoo da ndɨꞌɨ kuun xiko xiaꞌan kuun ga kɨtɨ un, ti kiꞌin nunduku da kɨtɨ ni sana un undi yuku un nu? 5 Chi na kachi ri ja ruꞌu, ja kuu ri maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, ni chaa ri ja na nama ri taka yɨvɨ ni ka sana i ka jika i nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. iK Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Koto skexiko ra nuu ɨɨn ɨɨn suchi kuachi jaꞌa naa ra. Chi na kachi ri ja ángel maa i, kancha andɨvɨ ti ndito i suchi, ti kaꞌan i jaꞌa suchi un ja kuu nuu Yandios. ?w Ti nu nduchi ra kuu ja saꞌa ja na kanakava ra nuu kuachi, tava ti skaña ra na kiꞌin. Chi vaꞌa ga ja na najaa ra nuu taꞌu Yandios jniñu jiin ɨɨn ni nduchi ra, ti ansu ja najaa ra jiin ndɨnduu nduchi ra, ti kiꞌin ra nuu infiernu ―kachi ya. Jnuꞌun ɨɨn rɨɨ, kɨtɨ ni sana (Lc. 15.3‑7) /WTi nu iyo ɨɨn ja kuni saꞌa ja na kanakava ra nuu kuachi, nu ndaꞌa ra xi jaꞌa ra kuu ja kuni saꞌa un, kaꞌncha na kiꞌin. Chi vaꞌa ga nu kuꞌlu ra na najaa ra nuu taꞌu Yandios jniñu, ti ansu ja na najaa ndɨꞌɨ ra jiin jaꞌa ra jiin ndaꞌa ra, ti kiꞌin ra nuu infiernu. /WXaan ga ndaꞌu yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa ja jiin kuachi maa i ka nukoyo uu ga yɨvɨ nuu kuachi. Ti siaꞌan ka saꞌa i, ko na ndaꞌu ga yɨvɨ ka saꞌa siaꞌan. Siin Jesús ndaku ya, ti ni kachi ya: ―Ɨɨn nundoꞌo kaꞌnu xaan kundatu yɨvɨ nu na xndaꞌu i ɨɨn suchi lulu siaꞌan, ja tu kandixia i ruꞌu. Vaꞌa ga nu na kundikun sukun i jiin ɨɨn yoso molino, ti na kiꞌin i chii nducha lago un. d~AJiin jniñu ndiso ri na kachi ri ja nu na kundaꞌu ini ra ɨɨn suchi lulu siaꞌan, ti ja ni kuu ra ɨɨn yɨvɨ ni jantaꞌu ruꞌu ―ni kachi Jesús. Ja saꞌa ja kunchakuachi yo (Mr. 9.42‑48; Lc. 17.1‑2) t}aJa yukan kuu ja yɨvɨ ka kuñaꞌnu ga nuu taꞌu Yandios jniñu, ka kuu i nanu ɨɨn suchi lulu jaꞌa. G|ti ni kachi ya: ―Na kachi ndaa ri ja nu tu nakani ini ra naa ra, ja inijnuni ra na nduu vita ini ra nanu ɨɨn suchi lulu jaꞌa, ni tu ndɨvɨ kuɨtɨ ra ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu. a{;Yukan ti ni kana Jesús ɨɨn suchi lulu, ni jani ya suchi un maꞌñu da naa da, .z WTi yukan ni ka tuꞌva ndajaꞌa Jesús nuu ya, ti ni ka jikajnuꞌun da ya: ―¿Nau kuu ja kuñaꞌnu ga ja kuu nuu taꞌu Yandios jniñu nusa? ―ni ka kachi da. uycKo ja nava tu kutɨ ini yɨvɨ naa i, kuaꞌan yuꞌu mar un, ti chunde ra yoꞌo jiin skanchu ra nuu nducha un, ti tava ra ɨɨn chāká ja kenda undi nuu un. Ti ndata yuꞌu tɨ, ti yukan niꞌin ra ɨɨn xuꞌun, ti chaꞌu ra nuu da ja kuu nuu maa ri, jiin ja kuu nuu maa ra ―ni kachi Jesús. Nau kuu ja kuñaꞌnu ga (Mr. 9.33‑37; Lc. 9.46‑48)xTi ni kachi Pedro: ―Nuu yɨvɨ ɨnga ñuu ―ni kachi da. Yukan ti ni kachi Jesús: ―Nusa, ti tu ka chaꞌu maa yɨvɨ ñuu da. LwYukan ti ni kachi Pedro: ―Kuu ―ni kachi da. Yukan ti nu ni ndɨvɨ Pedro ini veꞌe. Ti xnakan maa ya ni kaꞌan, ti ni jikajnuꞌun ya Pedro: ―¿Nasa ndoꞌo ini ra, roꞌo Simón? ¿Nau nuu yɨvɨ kinyaꞌu chaa ka kuu rey nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, nuu yɨvɨ ñuu da xi nuu yɨvɨ ɨnga ñuu nu? ―ni kachi ya. vNu ni jaa Jesús jiin ndajaꞌa ya ñuu Capernaum, ti ni ka jaꞌan chaa ka kinyaꞌu puesto nuu veñuꞌun kaꞌnu Israel un, ti ni ka jikajnuꞌun da Pedro siaꞌan: ―¿Tu chaꞌu maestro ra puesto da ja kuu nuu veñuꞌun yo nu? ―ni ka kachi da. MuTi kaꞌni yɨvɨ un ya, ko nu uni kɨvɨ ti nandoto tuku ya. Nu ni ka jinisoꞌo ndajaꞌa ya jnuꞌun un, ti ni ka kukuiꞌya xaan ini da naa da. Chaa ka kinyaꞌu puesto nuu veñuꞌun Israel LtNɨ ka jikonuu Jesús jiin ndajaꞌa ya ñuu Galilea, ti kachi ya ja maa ya, ja kuu ya Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, iyo ɨɨn ndajaꞌa ya ja nakuaꞌa da ya nuu ndaꞌa chaa ka jito uꞌu ya. SsKo ɨɨn tachi xaan nanu siaꞌan, tu kendava kutɨ kiꞌin nu tu kakantaꞌu yo, ti koo ndicha ini yo ―ni kachi ya. Ɨnga kɨvɨ ni kaꞌan tuku Jesús ja kuū ya (Mr. 9.30‑32; Lc. 9.43‑45) vreTi ni kachi Jesús: ―Sɨkɨ ja tu ka iyo ni ini ra naa ra ja ka kandixia nɨ ini ra Yandios. Ti na kachi ndaa ri nuu ra naa ra, ja nu na kandixia ra Yandios, vasu ɨɨn tɨꞌlɨ, kuꞌva ɨɨn ndɨkɨn lulu, ti nu siaꞌan na, ti kachi ra jiin yuku jaꞌa: “Kuxio jaꞌa ti kuaꞌan undi yukan”, kachi ra jiin. Yukan ti kuxio kiꞌin. Ti nu siaꞌan na kandixia ra Yandios, ti taka ni ga kuu saꞌa ra, chi tu iyo ni ɨɨn jniñu ja kendo siaꞌan ni, nu nɨ ini yo na saꞌa yo. q1Ko nu ni kuu nuu ga, ni ka jikajnuꞌun ndajaꞌa ya un maa ya: ―¿Ndoo tu ni kuu keniꞌin na tachi xaan un kiꞌin naa na? ―ni ka kachi da. p Yukan ti ni nduxaan niꞌin ya nuu tachi xaan un, ti yukan ni kendava ni kuaꞌan. Ti yachi ni ni nduvaꞌa chaa lulu un. uocTi ni kachi Jesús nuu tendɨꞌɨ yɨvɨ un: ―Xaan ga tu ka kandixia ra jniñu saꞌa Yandios. Xaan ga niꞌin ini ra naa ra ja tu ka jandatu ra nuu Yandios. ¿Nasa ga ti sa kandixia ra naa ra, ja siaꞌan niꞌin ini ra? Ti ja ni kujnaꞌan ja ndoꞌo nene ri ja sɨkɨ roꞌo naa ra. Chaan ni chaa lulu jña, na kii da jaꞌa naa ra ―ni kachi Jesús. mnSTi jaꞌa yɨndaꞌa na i nuu ndajaꞌa ni, ko tu ka kujnuni ja saꞌa da jiin yɨ ―ni kachi da. 7mg―Jitoꞌyo, kundaꞌu ini ni nuu seꞌe yɨɨ na, chi jnaꞌan i kueꞌe jiꞌi yɨꞌɨ xaan tonto. Ti tɨjnɨ jinu nduva i nuu ñuꞌun, ti kana kava i ini nducha. -lSNu ni ka nchakoyo da nuu kaꞌiin uu ga ndajaꞌa jiin yɨvɨ kuaꞌa un, ti ɨɨn chaa un ni tuꞌva da nuu Jesús, ni jakunjitɨ da nuu ya, ti ni kachi da: Ck Yukan ti ni ka chaku ini ndajaꞌa un ja ni kaꞌan ya jnuꞌun Juan, chaa ni skuanducha un. Saꞌa Jesús tajna ɨɨn chaa lulu jiꞌi yɨꞌɨ (Mr. 9.14‑29; Lc. 9.37‑43) jy ko na kachi ri nuu ra ja, ja ni kii Elías, ko tu ni ka ndeꞌe da nuu da, chi ni ka saꞌa da nava ni ka kuu ini da jiin da. Ti ruꞌu, ja kuu ri maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, suni siaꞌan kondoꞌo ri ndaꞌa chaa un naa da ―ni kachi Jesús. diA Ti ni kachi Jesús: ―Jandaa kuu ja xnaka Elías kii, ti satuꞌva da yɨvɨ naa i, 8hi Yukan na ti ni ka jikajnuꞌun ndajaꞌa ya un maa ya, ti ni ka kachi da: ―¿Ti ndoo ka kaꞌan chaa ka xnaꞌan ley un, ja xnakan Elías chaa nu? ―kachi da naa da. g Ti nu ni ka nandee da xini yuku un kuankoyo da, ni taꞌu Jesús jniñu siaꞌan nuu da: ―Koto kani ra jnuꞌun nuu ni ɨɨn yɨvɨ ja siaꞌan ni ka jini ra, undi na jaa kɨvɨ na nandoto ruꞌu, ja kuu ri maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ ―kachi Jesús. fTi ni ka ndeꞌe da, ko tukaa ga ndoo ni ka jini da, ni ɨɨn chaa un. Tukaa ga ndoo iyo, chi maa ɨɨn ni ga Jesús kandichi ya. eYukan ti ni tuꞌva Jesús nuu da naa da, ni skanda ya da, ti ni kachi ya: ―Ndokuñɨ, koto ma yuꞌu ra naa ra ―ni kachi ya. dNu ni ka jinisoꞌo ndajaꞌa ya jnuꞌun un, ti ni ka jankava ndee da undi nuu ñuꞌun, chi ni ka yuꞌu xaan da. c Nɨ kaꞌan ga Pedro siaꞌan, ti ni jakava ɨɨn viko nuꞌun xkɨyɨ sɨkɨ da naa da. Ti nuu viko un ni kaꞌan ɨɨn ndusu siaꞌan: ―Jaꞌa kuu Seꞌe ri ja kundaꞌu ini ri, ti kusɨɨ ini ri jiin. Ti chunsoꞌo jnuꞌun kaꞌan ya ―kachi. jbMYukan ti ni kachi Pedro jiin Jesús: ―Jitoꞌyo, xaan vaꞌa ja kaꞌiin yo jaꞌa. Nu kuni ni ti na saꞌa na uni veꞌe kuachi kunchuku yo, ɨɨn kuu ni, ɨnga na kuu Moisés, ti ɨnga na kuu Elías ―ni kachi da. 7agTi yukan ni ka ndenda uu chaa ni ka kuñaꞌnu ga nuu nación Israel na janaꞌan ni nani Moisés, ti ɨnga chaa un ni kuu profeta Elías, ti ka ndajnuꞌun da jiin Jesús. `Ti yukan ni ka jini da ja ni nasama nuu ya. Ti taja ii nuu ya nanu ndikandii, ti saꞌma ya ni ndukɨyɨ xaan nanu nduva ndikandii. _ }Nu iñu kɨvɨ ti kuaꞌan Jesús jiin Pedro, Jacobo, jiin Juan ñani Jacobo, ti ni ka kaa da xini ɨɨn yuku sukun ga. K^Ti ja kuu kɨvɨ yukan, na kachi ndaa ri ja ka iyo sava roꞌo kaꞌiin jaꞌa kuchaku ga ra, ti kuni ra nchaa ruꞌu, ja kuu ri maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ. Ti nchaa ri jiin ɨɨn jniñu ñaꞌnu xaan ga, ja undi vijna tu ka jini ra ―ni kachi Jesús. Ni nasama Yandios nuu Jesús (Mr. 9.2‑13; Lc. 9.28‑36)-]SJaa ɨɨn kɨvɨ ti nchaa tuku ri, ja kuu ri maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ. Ti nduñaꞌnu xaan ga jniñu ndiso ri nanu kuu maa Tata ri Yandios, ti nchaa ri jiin ángel ri ja ka janukuachi nuu maa ya. Yukan na ti chaꞌu ri nuu ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn yɨvɨ nasa kaa jniñu ni ka saꞌa maa i. A\{Chi tundo niꞌin kutɨ ɨɨn yɨvɨ vasu na kundee i niꞌin i taka ja iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti xnaa i añu i nuu Yandios. ¿Xi ka jani ini ra ja chunaa yɨvɨ un nuu añu i nu? [Chi yɨvɨ ka ndiyo ini ja kunchuku vaꞌa i nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ja tu ka kandixia i jnuꞌun ri, ti xnaa i maa i nuu Yandios. Ko yɨvɨ na kondoꞌo koo nene i ja sɨkɨ ruꞌu, ti suꞌva na niꞌin taꞌu i ja na kunchuku i andɨvɨ ja kuu saa ni. xZiYukan na ti ni kachi Jesús jiin ndajaꞌa ya: ―Nu nau yɨvɨ ka kuni kundikun ruꞌu, ja na siuku jnuꞌun kaꞌan ri, ti na xndoo i ja ka ndoꞌo ini i, ti na tava ini i ja na kondoꞌo koo nene i vasu na kuu i ja sɨkɨ ruꞌu. (YINi ndeokoto Jesús nuu Pedro, ti ni kachi ya: ―Kuxio kiꞌin ra, chi kaꞌan ra nanu chaa uꞌu un, ja so sakanuu ra ini ri. Chi roꞌo tu ndoꞌo ini ra ja na siuku ri nava kuni maa Yandios, chi roꞌo ndoꞌo ini ra nava ka ndoꞌo ini yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa ―kachi Jesús. X/Yukan ti ni kana sɨɨn Pedro ya, ti ni kachi da jiin ya: ―Jitoꞌyo, ¡Koto kuaꞌa Yandios jnuꞌun ja koto ni nundoꞌo un! ―ni kachi da. lWQUndi sa ni kejaꞌa Jesús ni xndaku ya nuu ndajaꞌa ya, ja nɨnɨ kuu ja kiꞌin ya Jerusalén, ti chaa ka kuñaꞌnu ka iyo nación Israel, jiin sutu ka kuñaꞌnu, jiin chaa ka xnaꞌan ley ini veñuꞌun un, tu kuajnuꞌun da ya, chi suꞌva kuaꞌa da nundoꞌo kondoꞌo ya, ti kaꞌni da ya. Ko nu uni kɨvɨ ti nandoto ya nuu ñujiꞌi un. nVUYukan na ti ni kachi Jesús jiin ndajaꞌa ya ja koto ma kani kutɨ da jnuꞌun nuu yɨvɨ ja maa ya kuu Cristo, ja ni taji Yandios ja ndiso ya jniñu ñaꞌnu. Kaꞌan Jesús ja kuū ya (Mr. 8.31‑9:1; Lc. 9.22‑27) hUIChi tatu ri ɨɨn jniñu roꞌo. Roꞌo kuu nanu ɨɨn ndakaa ja jajniñu yo ja kuiña yo ti nakasɨ yo yuxeꞌe. Ti jniñu ra kuu ja na kuiña ra yuxeꞌe ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu. Chi kuiña ra ichi ya ja kuu yɨvɨ taka nación, ja na xndaku ra jnuꞌun ri nuu i nasa kaa ichi Yandios. Ti yɨvɨ kandixia, ti ndɨvɨ i ndaꞌa Yandios jiin ñuu nuu taꞌu ya jniñu. Ko yɨvɨ tu kandixia jnuꞌun ri, ti kasɨ ra yuxeꞌe ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu ja kuu yɨvɨ un, chi tu ni ka chuꞌun ini i. Ti taka jniñu vaꞌa saꞌa ra nava na kendo vaꞌa nuu Yandios ―ni kachi Jesús jiin Pedro. )TKTi ruꞌu na kachi ri ja maa ra kuu Pedro, ja kuni kaꞌan “ɨɨn yuu”, ti jiin yuu kaꞌnu jaꞌa kejaꞌa nastutu ri savaꞌani ga yɨvɨ taka nación, ja na kandixia i ruꞌu. Yukan kuu jniñu kin saꞌa ri jiin yuu jaꞌa. Ti jaꞌuꞌu un tu kundee kutɨ jiin jniñu taꞌu ri. ]S3Yukan ti ni kachi Jesús jiin Pedro: ―Roꞌo Simón, seꞌe yɨɨ Jonás, kancha Yandios jiin ra chi ni ɨɨn yɨvɨ tu ni xndaku un nuu ra, chi Tata ri, ya kancha andɨvɨ kuu ja ni kaꞌan inijnuni ra. &RETi Simón Pedro ni kachi da: ―Maa ni kuu Cristo, ja ni taji Yandios ja taꞌu ni jniñu ñaꞌnu. Ti kuu ni Seꞌe maa Yandios chaku ―ni kachi da. QwYukan ti ni kachi ya jiin da naa da: ―Ti roꞌo naa ra, ¿nau ja ka ndoꞌo ini ra ja kuu ri? ―ni kachi ya. P1Yukan ti ni ka kachi da: ―Sava yɨvɨ ka kaꞌan ja kuu ni Juan ja ni skuanducha un. Sava ga ka kaꞌan ja maa ni kuu profeta Elías ni kii na janaꞌan. Ti sava ka ndaku niꞌin ja maa ni kuu Jeremías xi ɨnga profeta ja kaꞌan jnuꞌun Yandios ―ni ka kachi da. ~Y}|{zzxnvuutSsrvqpOomm5lk j{igezcTbbad`__p^][[-YaXWWkVV"TTSRRVQQPHONMMKKFJJ)IHGG+F>?=<<<;?:~997776`5473`22 1r10/.-,(**6)O((''$i#=!; 79h>r/=\ p U e  S2@wChi kikoyo yɨvɨ ka xndoñaꞌan, ti kachi i ja maa i kuu Cristo, xi ja maa i kuu chaa kaꞌan jnuꞌun Yandios, ti saꞌa i tɨjnɨ nuu jniñu ñaꞌnu xaan ja na xndaꞌu i yɨvɨ. Ti kachi i xndaꞌu i yɨvɨ ni nakaji ya ja ka kandixia i ruꞌu, ko tu kuu. vNu ni jaa kɨvɨ un, koto ma kandixia ra kaꞌan yɨvɨ jiin ra, chi kachi i: “Ndeꞌe, jaꞌa kancha Cristo ja ni taji Yandios ja saꞌa jniñu ñaꞌnu”, xi kachi: “Ndeꞌe, yukan kancha ya.” Ti koto ma kandixia ra jnuꞌun kaꞌan i. 2u]Sa ti tu ni xnuku Yandios kɨvɨ un, ti va ni ɨɨn yɨvɨ tu nanitaꞌu i. Ko ni xnuku ya kɨvɨ un ja ni kundaꞌu ini ya nuu yɨvɨ ka kandixia, ja ni nakaji ya un. t{Chi saa kuu ja koo xaan nundoꞌo, ja jankɨvɨ ni iyo undi na ni jankoo ñuyɨvɨ, ti ni jankɨvɨ ga koo tuku ɨnga. sKakantaꞌu nuu Yandios naa ra ja koto maa kii nundoꞌo yukan nuu ra kɨvɨ vijin xaan, xi ja kuu ɨɨn kɨvɨ ndetatu. hrI¡Na ndaꞌu ñaꞌan ka ñuseꞌe xi ñaꞌan ka nchaka suchi yɨkɨn ja kuu kɨvɨ un! ^q5Ti yɨvɨ kaꞌiin nuu jniñu, koto maa ndeokuñɨ i veꞌe i ja stutu i saꞌma i. mpSYɨvɨ ka ndetatu yuxeꞌe i, koto ma kiꞌin i ndajniñu i ini veꞌe i, ko na kunu xaan i naa i. MoYukan na ti yɨvɨ kanchuku ñuu Judea, na kinkoyo i undi yuku un. ?nwDaniel, chaa ni kuu profeta na janaꞌan un, ni chaa da nuu tutu ja jaa ɨɨn nundoꞌo xaan nuu veꞌe ii un, ti yukan kuu ja saꞌa ja natɨvɨ nɨɨ tuꞌu veꞌe ii un. Ti nu na kuni ra nundoꞌo un naa ra ja, ja ni jaa veꞌe ii kande ini veñuꞌun kaꞌnu un, yukan sa chaku ini ra nau ja kuu un. pmYTi jnuꞌun kaꞌan ja nasa kɨvɨ i ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu i, kuichanuu jnuꞌun un kiꞌin nɨɨ tuꞌu ñuyɨvɨ ja na nakuni yɨvɨ taka nación. Yukan na sa chaa kɨvɨ sandɨꞌɨ ni ga ja naa ñuyɨvɨ. ylk Ko yɨvɨ na kuñɨɨ ini jiin jnuꞌun ri, ti siuku ni ini i undi kɨvɨ sandɨꞌɨ ni ga un, ti ketaꞌu i. \k1 Ndevaꞌa kuɨtɨ ni ga saꞌa yɨvɨ un naa i ja tukaa ga kunchuku mani i naa i. j{ Ti kenda kuaꞌa yɨvɨ ja xndoñaꞌan, ti kachi i ja ka kaꞌan i jnuꞌun Yandios, ti xndaꞌu i yɨvɨ naa i. i- Ti yɨvɨ ni ka kaꞌan ja ka kandixia i ruꞌu, nandeokava ini i nu na jaa kɨvɨ un. Koto uꞌu jnaꞌan i, ti siukoyo jnaꞌan i nuu stisia. Ih  Yukan na ti roꞌo ja ka kandixia ra ruꞌu, ti jnɨɨ yɨvɨ roꞌo naa ra, ti kuaꞌa i tau ra, ti kaꞌni i roꞌo. Ti tendɨꞌɨ yɨvɨ koto uꞌu i roꞌo naa ra ja sɨkɨ ruꞌu. Ug#Ti taka un kuu seña ja kuan kuyajni kejaꞌa nundoꞌo kii nuu ñuyɨvɨ. ?fwChi kanaa ɨɨn nación jiin ɨnga nación, suni ɨɨn ñuu jiin ɨnga ñuu. Ti koo jnama xaan. Suni kii kueꞌe xaan tonto, jiin ñujnaa xaan tonto nuu savaꞌni ga nuu ñuyɨvɨ. 'eGTi kuni jnuꞌun ra ja ya yukan koo guerra. Ko koto yuꞌu ra naa ra, chi siaꞌan ndixia kuu, ko jiin yukan ti changa ga jaa kɨvɨ ja ndɨꞌɨ ñuyɨvɨ. GdChi kuaꞌa yɨvɨ kikoyo, ti ndaku niꞌin yɨ sɨvɨ ri, ti kachi: “Ruꞌu kuu Cristo ja ni taji Yandios ja saꞌa jniñu ñaꞌnu”, kachi. Ti siaꞌan kuu xndaꞌu i yɨvɨ kuaꞌa. sc_Yukan na ti ni kachi Jesús jiin da naa da: ―Koto maa ra naa ra. Koto maa xndaꞌu yɨvɨ roꞌo. b+Yukan na ti kuaꞌan ya jiin ndajaꞌa ya undi yuku Olivos, ti yukan ni nukoo ya ti nuu nukoo ya un ni ka tuꞌva ndajaꞌa ya, chi maa ni ga da kaꞌiin un jiin ya, ti ni ka jikajnuꞌun da ya siaꞌan: ―Ka kuni na ja na kachi ni nuu na naa na, ja nama kundaa taka jnuꞌun ni kaꞌan ni un. ¿Ti naa seña koo nu kuan kuyajni nchaa ni, jiin ja na ndɨꞌɨ ñuyɨvɨ nu? ―ni ka kachi da. @ayTi ni kachi Jesús jiin da naa da: ―Ndɨꞌɨ jaꞌa ka jitonchaa ra naa ra. Ko jandaa na kachi ri nuu ra naa ra ja ni ɨɨn yuū tukaa kendo kosojnaꞌan jaꞌa, chi ndɨꞌɨ jaꞌa naa ―ni kachi ya. Naa seña koo nu kuan kuyajni ndɨꞌɨ ñuyɨvɨ (Mr. 13.3‑23; Lc. 21.7‑24; 17.2‑25, 31, 37) ` 5Ni kee Jesús veñuꞌun kaꞌnu un, ti kuaꞌan ya. Ko ni ka tuꞌva ndajaꞌa ya, ti ni ka kejaꞌa ka jitonchaa da veñuꞌun kaꞌnu un naa da. M_'Chi na kachi ri jiin ra ja, jankɨvɨ ga kuni ra ruꞌu naa ra, undi na jaa kɨvɨ nu kachi ra naa ra: “Ñaꞌnu na koo sɨvɨ ya, ti na kanajaa yo yaa ja vaji ya nuu maa Yandios” ―siaꞌan ni kaꞌan Jesús sɨkɨ ñuu Jerusalén. Kaꞌan Jesús ja naa veñuꞌun kaꞌnu Israel (Mr. 13.1‑2; Lc. 21.5‑6)@^{&Vijna na ti na xndoo ii ri roꞌo naa ra jiin ñuu ra. H] %Ni kachi Jesús sɨkɨ yɨvɨ Israel: ―Roꞌo, yɨvɨ ñuu Jerusalén, ja ka jaꞌni ra profeta, chaa ni ka kaꞌan jnuꞌun Yandios, ti ka jaꞌa ra yuu sɨkɨ chaa kaꞌan jnuꞌun ya vekoyo nuu ra naa ra. ¡Nasa jinu ni kundaꞌu ini ri roꞌo naa ra! Chi ni nakana ri roꞌo ja na nama ri sɨkɨ ra nuu nundoꞌo, nanu saꞌa ɨɨn chuun ja nakana tɨ seꞌe kuachi tɨ, ja na ndututu chii ndijin tɨ, ko tu ni ka jantaꞌu ra naa ra. &\E$Jaꞌa ti na kachi ndaa ri nuu ra naa ra, ja sɨkɨ taka jniñu kueꞌe ni ka saꞌa ra un, ja kii ɨɨn nundoꞌo xaan tonto sɨkɨ roꞌo, yɨvɨ nación Israel ja kanchuku vijna ―ni kachi Jesús jiin yɨvɨ un. Ni kukuiꞌya ini Jesús ja sɨkɨ yɨvɨ Israel (Lc. 13:34‑35) [##Taka kuachi un nukuncha sɨkɨ ra. Ti suni nukundiso ra kuachi taka chaa vaꞌa ni ka jaꞌni ra un, undi nɨñɨ Abel jiin undi nɨñɨ Zacarías, seꞌe yɨɨ Berequías, chaa ni ka jaꞌni jnaꞌan ra na janaꞌan un, sava maꞌñu altar ini veñuꞌun Israel un. Zw"Ja yukan kuu ja na taji ri profeta ka kaꞌan jnuꞌun Yandios nuu ra naa ra. Ti taji ri chaa tuꞌva ja ka jini vaꞌa jnuꞌun Yandios, suni chaa ka xnaꞌan vaꞌa jnuꞌun ya. Ko roꞌo naa ra, chi kaꞌni ra da, xi katakaa ra da ndaꞌa cruz naa ra, ti sava da kuaꞌa ra tau da ini veñuꞌun ra naa ra. Ti koto uꞌu ra uu ga da, ti taka ñuu kundikun ra da naa ra. BY}!Nanu koo xaan jiin seꞌe tɨ ka kuu roꞌo naa ra. Chi vaꞌa jito ra, ko ndevaꞌa kuɨtɨ ka saꞌa ra. Ja siaꞌan ti tu kaku kuɨtɨ ra naa ra ja tu kiꞌin ra nuu infiernu. lXQ Nusa ti kuan siuku naa ra nava ni ka saꞌa jnaꞌan ra janaꞌan, chi ɨɨn nuu kanda ra naa ra. vWeJiin jnuꞌun yukan ni, ti ka xnukoyo jnaꞌan ra ja ka kuu jnaꞌan ra jiin chaa ni ka jaꞌni profeta un. iVKTi ka kaꞌan ra naa ra: “Sa ti yoꞌo naa yo, ni ka chaku yo na ni ka chaku yɨvɨ janaꞌan, ti va tu kuaꞌa yo jnuꞌun ja kaꞌni yɨvɨ chaa ni ka kuu profeta, ja ni kaꞌan jnuꞌun Yandios niku”, ka kaꞌan ra. }Us¡Xaan ga ndaꞌu roꞌo ja ka xnaꞌan ley! ¡Xaan ga ndaꞌu roꞌo, chaa fariseo! Chaa ñaa xini ka kuu ra. Ka saꞌa ra nama nuu ñaña chaa ni ka kuu profeta un, ti nɨnɨ ka naskutu ra ñaña chaa vaꞌa un ja ka chiñuꞌun ra da. T%Ti siaꞌan kanda ra naa ra jiin jniñu ka saꞌa ra, ti siaꞌan ka kendo vaꞌa ra nuu yɨvɨ naa i, chi ka ndoꞌo ini i ja ka iyo ndoo ini añu ra ja kuu nuu Yandios. Ko tu ka jini i ja chaa ñaa xini ka kuu ra, chi mani jniñu kueꞌe un ka ñuꞌun ini añu ra. ySk¡Xaan ga ndaꞌu roꞌo ja ka xnaꞌan ley! ¡Xaan ga ndaꞌu roꞌo, chaa fariseo! Chaa ñaa xini ka kuu ra, chi ka kuu ra nanu ñaña ndɨyɨ kaꞌiin panteon, nuu vaꞌa xaan ni ka saꞌa da. Ti ni ka nakaꞌyu da jiin kaka, ti jandaa kuu ja vii xaan ni kendo ichi fuera, ko ichi chii ñuꞌun un, ñuꞌun chitu mani yɨkɨ ndɨyɨ jiin taka ga ja teꞌyu. RyNanu chaa kuaa ka kuu ra roꞌo chaa fariseo, chi tu ka nakuni ra ja mani jniñu ndevaꞌa saꞌa ra. Xnakan nakani ini nuu kuachi un nava na ndundoo ini añu ra, nava suni siaꞌan na ndundoo taka jniñu ka saꞌa ra ja ka ndeꞌe yɨvɨ naa i. ~Qu¡Xaan ga ndaꞌu roꞌo ja ka xnaꞌan ley! ¡Xaan ga ndaꞌu roꞌo, chaa fariseo! Chaa ñaa xini ka kuu ra. Ndundoo koꞌo ra, ndundoo yajin ra, chi ka ndoꞌo ini ra ja ka iyo ndoo ra nuu Yandios, ko vasu jaku ga kanda ra. Ka kuu ra nanu yɨvɨ ja ka nakacha nɨnɨ ichi jata koꞌo un jiin yajin, ko tu ka nakacha i ichi ini, vasu jñaꞌan ga ichi ini. Siaꞌan ka kuu ra, chi kanda ra nanu yɨvɨ vaꞌa, vasu ichi ini ra ka ñuꞌun mani jnuꞌun kuiꞌna jiin taka ga jnuꞌun kueꞌe. (PINanu chaa kuaa ka kuu ra ja ka xnaꞌan ra jnuꞌun maa ra nuu yɨvɨ naa i. Ka jitu ndiꞌi ini ra jiin savaꞌni ga jniñu kuachi un. Chi ka ndundoo xaan ini ra ja ka sijin ra chukun ndiꞌi un jiin ɨɨn tela ja tu yaꞌa tɨ nuu nducha. Ko ka naa ini ra koko ra ɨɨn camellu. !O;¡Xaan ga ndaꞌu roꞌo naa ra ja ka xnaꞌan ley! ¡Xaan ga ndaꞌu roꞌo, chaa fariseo! Chi chaa ñaa xini ka kuu ra. Roꞌo ka jaꞌa ra tɨꞌlɨ ni nuu taka ja ka ñavaꞌa ra, ja kuu nuu chaa junukuachi nuu Yandios. Ka jaꞌa ra tɨꞌlɨ ni nuu taka jajaꞌan xiko asun, nanu tamino, yuku anís jiin yuku comino. Taka un ka saꞌa ra, ti ka naa ini ra jnuꞌun kanuu ga ja kuu nuu ley Yandios, ja na kaka ndaa yo nuu Yandios, ja na kuandatu yo nava taꞌu ya jniñu jiin jnuꞌun kundaꞌu ini, jiin ja na kandixia ndaa yo jnuꞌun maa ya. Yukan kuu ja kanuu ga ja saꞌa ra, ti koto naa ini ra ja kuaꞌa ra tɨꞌlɨ nuu taka ja kaa ñavaꞌa ra. zNmTi suni yɨvɨ chisojnuꞌun ja kuu andɨvɨ un, suni chisojnuꞌun i nuu kancha Yandios, jiin suni nuu maa ya. sM_Ti yɨvɨ chisojnuꞌun sɨkɨ veñuꞌun un, suni chiso jnuꞌun i ja kuu Yandios, chi kancha ya yukan. ,LQYɨvɨ chisojnuꞌun ja kuu nuu altar, ko ansu nɨnɨ nuu altar un, chi jiin tendɨꞌɨ ndajniñu kanchuku ja ka soko i un, undi jiin yukan ka chisojnuꞌun da. K-Suni jiin jnuꞌun un jini yo ja nanu chaa ñáá, chaa kuáá ka kuu ra, chi tu jini ra ja ɨɨn ni kuu altar un jiin ndajniñu ka soko ra un. cJ?Ti suni ka kaꞌan ra naa ra: “Nu ɨɨn yɨvɨ na chisojnuꞌun i ja kuu altar ini veñuꞌun un, va tundo kuu. Ko nu na chisojnuꞌun i ja kuu ja ka soko i nuu altar un, ti yukan kuu ja na siuku i”, ka kachi ra. (IIKo jiin jnuꞌun un jini yo ja ka kuu ra nanu chaa ñaa jiin chaa kuaa. Chi tu ka jini ra ja ɨɨn ni kuu veñuꞌun jiin oro un ja kancha ini veñuꞌun un. BH}¡Xaan ga ndaꞌu roꞌo naa ra! Chi ka kuu ra nanu chaa kuaa tu ka jini na ichi kiꞌin da, chi ka kaꞌan ra: “Nu ɨɨn yɨvɨ na chisojnuꞌun i sɨkɨ veñuꞌun kaꞌnu Israel, va tundo kuu un. Ko nu na chisojnuꞌun i sɨkɨ oro ja iyo ini veñuꞌun un, ti kanuu kuu ja na siuku i”, ka kachi ra. TG!¡Xaan ga ndaꞌu roꞌo ja xnaꞌan ley! ¡Xaan ga ndaꞌu roꞌo, chaa fariseo! Chaa ñaa xini ka kuu ra. Ka jikonuu ra taka ñuu ja ka xndaꞌu ra yɨvɨ naa i, ja na kandixia i jnuꞌun ka xndaku ra. Ti nu ni kandixia yɨvɨ un, ti ka saꞌa ra ja viꞌi ga na jnaꞌnu ndatu yɨvɨ un nuu infiernu ja kuu maa ra naa ra. 7Fg¡Xaan ga ndaꞌu roꞌo ja ka xnaꞌan ley! ¡Xaan ga ndaꞌu roꞌo, chaa fariseo! Chaa ñaa xini ka kuu ra. Ka jisonchaa ra veꞌe ñaꞌan ni ka kendo ndaꞌu. Ti ja na kendo vaꞌa ra, ti naꞌan xaan ka jikantaꞌu ra naa ra. Ko jiin jniñu ka saꞌa ra un, ti viꞌi ga jnaꞌnu ndatu ra. @Ey ¡Xaan ga ndaꞌu roꞌo ja ka xnaꞌan ley! ¡Xaan ga ndaꞌu roꞌo, chaa fariseo! ¡Chaa ñaa xini ka kuu ra! Jiin jnuꞌun ra ka jasɨ ra ichi yɨvɨ ja na kɨvɨ i ndaꞌa Yandios, ti na taꞌu ya jniñu nuu i. Ni tu ka kuni kɨvɨ maa ra naa ra, ko ni tu ka kuni ra ja na kɨvɨ ɨnga yɨvɨ naa i. D# Ti yɨvɨ kuni kuñaꞌnu, suꞌva ndukuiꞌya ini i. Ko yɨvɨ ja kukuiꞌya ini un, suꞌva nduñaꞌnu i, chi maa Yandios kuu ja kachi. iCK Yɨvɨ junukuachi nuu ñanijnaꞌan i, yɨvɨ yukan kuu ja kuñaꞌnu ga ja kuu roꞌo naa ra. kBO Suni koto ma kachi ra ja kuñaꞌnu ra, chi maa ɨɨn ni Cristo kuu ya kuñaꞌnu nuu ra naa ra. A! Suni tu kaꞌan ra “tata yo” nuu savaꞌa ni ga yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa, chi vajnuꞌun ni Tata yo iyo, ya kancha andɨvɨ, ti ii ya. D@Ko roꞌo naa ra ja ka kuu ra ndajaꞌa ri, koto ma konani ra “maestro”, chi tendɨꞌɨ ra ka kuu ñani nuu jnaꞌan ra naa ra, chi maa ɨɨn ni Maestro ra iyo, ya kuu Cristo. ? Ti ka kuni da ja na kaꞌan yɨñuꞌun yɨvɨ jiin da nuu yaꞌu, ti na kaꞌan yɨñuꞌun i jiin da, “Maestro, maestro.” S>Ti ka kusɨɨ xaan ini da jiin jnuꞌun yɨñuꞌun jiin nuu nu kunchuku da ja kaji da staa ɨɨn viko. Suni ka jajnaꞌan ini da silla yɨñuꞌun ga nuu kunchuku da ini veñuꞌun kaꞌnu Israel un. =Ka jajnaꞌan ini da kuꞌni da ɨɨn tutu lulu yujiña da jiin sɨkɨ ndaꞌa da, ti nuu tutu lulu un ka chiso da tɨꞌlɨ jnuꞌun Yandios. Siaꞌan ka saꞌa da nava na kuni yɨvɨ naa i ja ka junukuachi da nuu Yandios. Suni ka jajnaꞌan ini da kuꞌun da ɨɨn manga kani ga ja kuu taka ga yɨvɨ. So ka saꞌa da taka jniñu un nava na kuaꞌa yɨvɨ ja yɨñuꞌun maa da. <#Ka xnaꞌan da kuaꞌa jnuꞌun, ti taꞌu da jniñu ja na siuku yɨvɨ jnuꞌun un naa i, ko maa da tu ka jandatu kuɨtɨ da jnuꞌun un. 4;aJa yukan kuu ja kuandatu nuu da naa ra, saꞌa taka jniñu ka taꞌu da, ko koto ma natejnaꞌan ra nava ka saꞌa da, chi tu ka siuku da maa jnuꞌun ka xnaꞌan da un. m:S―Chaa ka xnaꞌan ley Moisés jiin chaa fariseo un, ka kuñaꞌnu da ja ka xnaꞌan da ley. R9 Yukan na ti ni kachi Jesús nuu yɨvɨ kuaꞌa un jiin nuu ndajaꞌa ya: %8C.Yukan na ti ni ɨɨn yɨvɨ tukaa ni kuu xndeokani ni ɨɨn jnuꞌun nuu ya. Ti undi kɨvɨ un, ni ɨɨn da tukaa ga ni tava ini da kajnuꞌun ga da Jesús. Kaꞌan Jesús sɨkɨ chaa fariseo jiin chaa ka xnaꞌan ley Israel (Mr. 12.38‑40; Lc. 11.37‑54; 20.45‑47)7+-Nu siaꞌan kuu ja maa David ni skonani da ya jitoꞌo da, ti ¿nasa kuu ja Cristo kuu ɨɨn jnaꞌan rey David janaꞌan? ―ni kachi Jesús. W6',Yandios ni kachi jiin Jitoꞌyo Cristo:“Nukoo jiin ri, chi taꞌu ra jniñu jiin ri.Iyo yɨvɨ jito uꞌu roꞌo ko kundee ra jiin,
chi chindee ri roꞌo.” Kachi Yandios, ni kachi David. =5s+Yukan na ti ni kachi Jesús: ―¿Nasa kuu ja David jiin inijnuni Espíritu Santo ni skonani da ya jitoꞌo da nusa? Ti maa David ni kaꞌan da, ti ni chaa da nuu tutu: y4k*―¿Nasa ka ndoꞌo ini ra nuu Cristo ja ni taji Yandios ja ndiso ya jniñu ñaꞌnu nu? ¿Nau jnaꞌan kuu ya nusa? ―ni kachi ya. Ni ka kachi chaa un: ―Seꞌe David, chaa ni kuu rey na janaꞌan, yukan kuu da ―ni ka kachi da. i3K)Nɨ kaꞌiin ga chaa fariseo yukan, ti ni jikajnuꞌun Jesús maa da naa da, ni kachi ya: 2(Ndɨnduu jnuꞌun jaꞌa ka kuu ja kanuu xaan ga ja kaꞌan nuu nɨ tuꞌu ley Yandios ja ni xnaꞌan Moisés, jiin jnuꞌun Yandios ni ka xnaꞌan profeta un na janaꞌan―ni kachi Jesús. Nau seꞌe kuu Cristo (Mr. 12.35‑37; Lc. 20.41‑44) 1'Ti ja kuu uu un, suni ɨɨn ni kaꞌan: “Kundaꞌu ini nuu ñanijnaꞌan ra nanu kundaꞌu ini ra nuu maa ra”, kachi ley un. F0&Jnuꞌun jaꞌa kuu ja kanuu ga ja kaꞌan nuu ley Yandios. }/s%Ti ni kachi Jesús jiin chaa un: ―“Kuu ini nuu Yandios jiin nɨ ini nɨ añu ra, nɨ jiin inijnuni ra.” m.S$―Maestro, ¿nau ɨɨn jnuꞌun kuu ja kanuu ga ja kuu nuu ley Yandios nusa? ―ni kachi da. ]-3#Ti ɨɨn chaa xnaꞌan ley Israel un ni kuni da xndichi da Jesús, ti ni kachi da: p,Y"Nu ni ka niꞌin chaa fariseo jnuꞌun ja ni jasɨ Jesús yuꞌu chaa saduceo, ni ka ndututu da. +'!Nu ni ka jinisoꞌo yɨvɨ un jnuꞌun un, ti so ni ka naa ini i ja siaꞌan ni xnaꞌan ya. Ɨɨn ley kanuu xaan ga (Mr. 12.28‑34) k*O “Ruꞌu kuu Yandios ja ni kanajaa Abraham, Isaac jiin Jacob.” Siaꞌan ni chaa Moisés jnuꞌun Yandios, ja Yandios tu kuu ya Yandios nuu yɨvɨ ni ka jiꞌi un, chi kuu ya Yandios nuu yɨvɨ ka chaku ―ni kachi Jesús. )Ko sɨkɨ ja nandoto ndɨyɨ un tuku, xi tu ka chaku ini ra nu ni ka kaꞌu ra tutu, nu ni kachi Yandios jiin Moisés, na ni kachi ya: 2(]Chi nu na nandoto ndɨyɨ un, tukaa kuu nandaꞌa i, ni tu kuaꞌa i seꞌe sɨꞌɨ i ja na nandaꞌa ña, chi nduu i nanu ángel Yandios ja kanchuku nuu andɨvɨ un. ')Yukan na ti ni kachi Jesús: ―Ka yuji ra naa ra, chi tu ka chaku ini ra tutu Yandios, ni tu ka chaku ini ra jniñu ñaꞌnu saꞌa ya. +&OTi nu na nandoto ndɨyɨ un naa da, ¿Nau ndɨꞌɨ uxia chaa un xiin ñasɨꞌɨ un, ja siaꞌan tendɨꞌɨ da ni ka nandaꞌa da jiin ña? ―ni ka kachi da. B%Yukan na ti sandɨꞌɨ ni ga, ti ni jiꞌi ñaꞌan un. )$KSuni siaꞌan ni jnaꞌan chaa kuu uu un, suni chaa kuu uni, ti siaꞌan ni ka ndekava ndɨ uxia da ni ka nandaꞌa jiin ña, ko ni ndɨꞌɨ da ni ka jiꞌi. [#/Ti nuu kanchuku na jaꞌa ni ka iyo uxia chaa ni ka kuu ñani naa da. Ti chaa núú un ni nandaꞌa da, ti ni jiꞌi da, ko tu ni iyo seꞌe da. Ti nandaꞌa tuku ñaꞌan un jiin ɨnga ñani da, chaa kuu uu. k"O―Maestro, ni kachi Moisés ja nu na kuū ɨɨn chaa ni iyo ñasɨꞌɨ, ti nu tu ni iyo seꞌe da jiin ña, ti kuu nandaꞌa ñani ndɨyɨ un jiin ña ja na koo seꞌe ña, ti suchi un nduu nanu seꞌe maa ndɨyɨ un. )!KSuni maa kɨvɨ yukan, ni ka jaꞌan sava chaa saduceo nuu Jesús. Ti chaa saduceo un ka kaꞌan da ja tukaa ga ka nandoto ndɨyɨ un, ti ni ka kachi da: D Nu ni ka jinisoꞌo da ja siaꞌan ni kaꞌan ya, so ni ka naa ini da. Ni ka xndoo da ya, ti kuankoyo da. Jnuꞌun sɨkɨ ja ka nandoto ndɨyɨ (Mr. 12.18‑27; Lc. 20.27‑40) b=Ti ni ka kachi da: ―Nūū maa rey nación Roma kuu ―ni ka kachi da. Yukan ti ni kachi Jesús: ―Nusa ti kuaꞌa nuu rey nación Roma ja kuu maa da, ti kuaꞌa nuu Yandios ja kuu maa Yandios ―ni kachi ya. 7Ni ndeꞌe ya nuu xuꞌun un, ti ni kachi ya: ―¿Naa nūū kuu ja nchaa nuu xuꞌun jaꞌa, ti naa sɨvɨ kuu ja yoso jaꞌa nusa? ―ni kachi ya. Xnaꞌan ɨɨn xuꞌun ja ka chaꞌu ra puesto un nuu ri ―ni kachi ya. Ti ni ka xnaꞌan da ɨɨn xuꞌun plata nuu ya. Ko ja jini Jesús ja tu ka ndoꞌo vaꞌa ini da, ti ni kachi ya: ―Chaa ñaa xini ka kuu ra. ¿Ndoo ka kuni xndaꞌu ra ruꞌu? Nusa ti kachi ni nuu na nasa ndoꞌo ini ni: ¿Iyo vaꞌa ja na chaꞌu yo xuꞌun nuu gobierno Romano xi tuu nu? ―ni ka kachi da. :mYukan ti ni ka taji da sava chaa ka yɨꞌɨ jiin da, jiin sava chaa ka yɨꞌɨ jiin Herodes chaa kuñaꞌnu un, ja na kaꞌan da jiin Jesús, ti ni ka kachi da: ―Maestro, ka jini na ja kaꞌan ndaa ni, ti xnaꞌan ndaa ni ichi Yandios, ti tu yuꞌu ni ndeꞌe ni ni ɨɨn chaa vasu kuñaꞌnu ga da. }sYukan na ti kuankoyo chaa fariseo un ti ni ka ndajnuꞌun da nasa nduku da, ja na kankuachi da jaꞌa Jesús. wgSuni siaꞌan na kachi ri ja kuaꞌa yɨvɨ ni kana ri, ko jaku ni kuu ja ni nakaji ri ja na ndɨvɨ i ndaꞌa Yandios ja na kundiso jniñu i jiin ri ―kachi Jesús. Sɨkɨ jnuꞌun kinyaꞌu puesto (Mr. 12.13‑17; Lc. 20.20‑26) ve Yukan ti ni kachi rey un jiin chaa ka janukuachi nuu mesa un: “Kuꞌni sɨꞌɨn da jiin ndaꞌa da naa ra, ti keniꞌin ra da na kiꞌin da fuera nuu ñaa un. Ti yukan na ti na ndeꞌe da, ti na kuꞌyu jnuꞌun da”, ni kachi rey. 8i Ti ni kachi da jiin da: “Amigo, ¿nasa kuu ja ni kɨvɨ ra jaꞌa ti tu ñuꞌun ra saꞌma ja kuu viko nandaꞌa”? ni kachi da. Ti maa chaa un tu ni kaꞌan kuɨtɨ da. 7g Yukan ti ni kɨvɨ rey un kuandeꞌe da yɨvɨ ni jakoyo un. Ti ni ndeꞌe da nuu ɨɨn chaa nukoo un, ko tu ñuꞌun da saꞌma ka ñuꞌun yɨvɨ kuu viko nandaꞌa. R Ni kekoyo chaa ka junukuachi un kuankoyo da calle un, ti ni ka stutu da savaꞌani ga yɨvɨ ni ndejnaꞌan da jiin, kuu yɨvɨ vaꞌa ini jiin yɨvɨ kuaꞌan kanda, ti ni chitu yɨvɨ un veꞌe da. zm Kuankoyo naa ra taka calle un, ti kana savaꞌa ni ga yɨvɨ na kikoyo i viko nandaꞌa jaꞌa”, ni kachi da. Yukan ti ni kachi da jiin chaa ka junukuachi un: “Ja iyo nakoo ja kuu viko niku, ko chaa ni kana ri un, tu ni ka kuni kikoyo da. !Yukan na ti ni kɨtɨ xaan ini rey un, ni taji da soldado da ja na kaꞌni da chaa ni ka jaꞌni ndɨyɨ un, ti ni ka jaꞌma da ñuu da. ~uTi sava da ni ka kiꞌin da chaa ka junukuachi nuu rey un, ti ni ka jaꞌa da tau da undi ni ka jaꞌni da chaa un. %CKo chaa ni ka kana rey un, tu ni ka saꞌa da nanu nuu chaa ka junukuachi un. Ɨɨn da kuaꞌan rancho kuan sajniñu da. Ɨnga da kuaꞌan da nuu xiko da. pYNi taji tuku da uu ga chaa ka junukuachi nuu da un, ti ni kachi da: “Kachi nuu yɨvɨ ni kaxjnuꞌun ri nuu un ja, ja iyo tuꞌva ri. Ja ni jaꞌni ri xndɨkɨ ri, ti suni ja ni ka jiꞌi taka kɨtɨ ni xneñu ri un. Ja ni ndɨꞌɨ iyo tuꞌva ti kachi jiin chaa ka kana yo un ja na nduku ndee da, na kikoyo da viko ri, ti koto kukuee da”, ni kachi da. $ ANi taji da chaa ka junukuachi nuu da un, ja na kin kana da chaa, ni kaxjnuꞌun da nuu ja na jakoyo viko un. Ko vanuxia tu ni ka kuni chaa un kinkoyo da.  3―Ti ja na kɨvɨ yɨvɨ ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu i, kuu nanu ɨɨn rey ja ni saꞌa da ɨɨn viko ni nandaꞌa seꞌe da. a  =Ni kejaꞌa tuku Jesús kaꞌan ya nuu yɨvɨ un jiin tɨjnɨ jnuꞌun, ti ni kachi ya: g G.Yukan na ti ni ka nduku da nasa jnɨɨ da ya yukan, ko vanuxia ni ka yuꞌu da yɨvɨ, chi tendɨꞌɨ yɨvɨ ka chiñuꞌun i ya, ja ni kuu ya ɨɨn profeta ja kaꞌan jnuꞌun Yandios. Jnuꞌun ɨɨn viko nandaꞌa# ?-Nu ni ka jinisoꞌo sutu ka kuñaꞌnu un jiin chaa fariseo un ja siaꞌan ni kaꞌan Jesús, ti ni ka chaku ini da ja sɨkɨ maa da ni kaꞌan ya. H ,Ti siaꞌan nanu ni ka saꞌa chaa ni ka skaña yuū un, vasu ni kuu yuū kanuu ga, suni siaꞌan ka kuu yɨvɨ tu ka jantaꞌu ruꞌu. Ti siaꞌan nanu ka tuji yɨvɨ ka jiokava sɨkɨ ɨɨn yuū, suni siaꞌan jnaꞌnu ndatu yɨvɨ tu kandixia ruꞌu. Ko kɨvɨ na saꞌa ndaa Yandios kuachi i, ti yɨvɨ tu ni kandixia ruꞌu, kondoꞌo i nanu jnaꞌan ɨɨn yɨvɨ kanakava ɨɨn yuū sɨkɨ i, ti taxiin i, kukuachi i saꞌa ―ni kachi ya. M+Yukan kuu ja tukaa kuaꞌa Yandios jnuꞌun ja kɨvɨkoyo kuaꞌa ra ndaꞌa ya ja na taꞌu ya jniñu nuu ra naa ra. Chi kuaꞌa ya nu nɨnɨ yɨvɨ ni ka nakani ini ti ni ka kandixia i ruꞌu. $A*Yukan ti ni kachi Jesús jiin da naa da: ―Ja ka jini vaꞌa ra nasa kaꞌan nuu tutu Yandios:Yuū ni ka skaña chaa ni ka saꞌa nama un, jaꞌa kuu yuū kanuu ga ja ndiso teyɨɨ ga jɨkɨ ɨɨn veꞌe.Maa Yandios ni saꞌa jniñu un, ti so ka naa ini yo ka ndeꞌe yo. Kachi tutu Yandios. Ti roꞌo naa ra, ɨɨn nuu kanda ra jiin chaa ni ka saꞌa nama un, chi tu ni ka kandixia ra ruꞌu. N)Ti ni ka kachi chaa ka kuñaꞌnu un: ―Naa ii da chaa un, chi kaꞌni ndɨꞌɨ da chaa, chi tu kundaꞌu kuɨtɨ ini da chaa un naa da. Ti kakanchaa tuku da ñuꞌun un nuu uu ga chaa ka sajniñu vaꞌa, nava na nakuaꞌa da sava jniñu un nuu da jiin kɨvɨ nu ni kaña jniñu ―ni ka kachi chaa ka kuñaꞌnu un. uc(Ko nu na chaa chāā xiin ñuꞌun un, ti ¿ndoo saꞌa da jiin chaa ka sajniñu un nusa? ―kachi Jesús. oW'Ni ka jnɨɨ da chaa un, ni ka keniꞌin da chaa un fuera nuu ñuꞌun un, ti ni ka jaꞌni da chaa. ]3&Ko nu ni ka jini chaa ka sajniñu un nuu seꞌe chaa xiin ñuꞌun un, ti ni ka kachi da: “Chaa jaꞌa kuu ja xiin taꞌu. Vaꞌa ga na kaꞌni yo ti na kendo ndɨꞌɨ yo jiin yaji jaꞌa”, ni ka kachi da. 3%Sandɨꞌɨ ni ga, ti ni taji da maa seꞌe yɨɨ da, chi ni ndoꞌo ini da: “Va kuaꞌa da ja yɨñuꞌun seꞌe ri”, ni ndoꞌo ini da. 5c$Ti chaa xiin ñuꞌun un ni taji tuku da tɨjnɨ ga muzu da ja kuu chaa ni ka jaꞌan undi nuu, ko chaa ka jito ñuꞌun, suni siaꞌan ni ka saꞌa tuku da jiin muzu un. %#Ko chaa ka sajniñu un ni ka jaꞌa da tau ɨɨn chaa ka kuu muzu un, ni ka jaꞌni da ɨnga da, ti ni ka stau da yuu sɨkɨ ɨnga muzu un. ~+"Nu ni jaa kɨvɨ nastutu da tɨkaꞌya un, ti ni taji da muzu ja na kin kakan da sava tɨkaꞌya ja kuu maa da nuu chaa ka yɨndaꞌa un. "}=!Siin Jesús xndaku ya sɨkɨ muzu ja ni ka sajniñu ndevaꞌa, ti ni kachi ya: ―Kunsoꞌo ɨnga jnuꞌun na kachi ri nuu ra naa ra. Ɨɨn chaa ni ñavaꞌa kuaꞌa xaan ñuꞌun ni xndee kuaꞌa da nutɨkaꞌya, ti ni chiꞌi da ɨɨn jaku nɨɨ kani yuꞌu ñuꞌun da un. Ni saꞌa da ɨɨn nundoo kaꞌnu xaan nuu kaxin da tɨkaꞌya un, ti ni jani da ɨɨn veꞌe sukun xaan ja na kundijin kotonchaa da nuu nɨ tuꞌu jniñu da un. Yukan na ti ni jakanchaa da ñuꞌun un nuu chaa ka sajniñu un, ti kuaꞌan da ɨɨn viaje. | Chi ni kii Juan, chaa ni skuanducha un, ti ni xndaku da nava kachi Yandios ja na nakani ini ra naa ra, ko tu ni ka kandixia ra jnuꞌun ni kaꞌan da. Ti chaa ka kinyaꞌu puesto jiin ñaꞌan sɨɨ ini un naa ña, chi ni ka kandixia ndaa da. Ti roꞌo naa ra, vasu ni ka jini ra ja, ja ni ka nakani ini yɨvɨ ni ka jika kueꞌe un, ko tu ni ka nakani kuɨtɨ ini ra ja na kandixia ra jnuꞌun ni kaꞌan da ―ni kachi ya. Nava ni ka saꞌa muzu ni ka saꞌa ndevaꞌa (Mr. 12.1‑12; Lc. 20.9‑19) {¿Nau ɨɨn ɨɨn chaa un ni jandatu nava ni taꞌu tata da jniñu un nusa? ―ni kachi Jesús. ―Chaa ni kaꞌan da jiin undi nuu un ―ni ka kachi chaa ka kuñaꞌnu un. Yukan na ti ni kachi Jesús jiin da naa da: ―Jandaa na kachi ri nuu ra naa ra, roꞌo kuu ra chaa ka kuñaꞌnu. Ja kuu chaa ka kinyaꞌu nuu puesto un jiin ñaꞌan sɨɨ ini ja tɨndɨ ña chaa, va tu uꞌu nakani ini yɨvɨ un, ti yachi ga kɨvɨ i ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu i. Yachi ga kɨvɨ yɨvɨ un ja kuu roꞌo naa ra. ^z5Yukan na ti ni kaꞌan tuku tata da un jiin ɨnga seꞌe yɨɨ da, ti suni siaꞌan ni taꞌu tuku da jniñu nuu suchi un, ti chaa lulu un ni kachi da: “Kuu, na kiꞌin na”, ni kachi da. Ko tu ni jaꞌan da. y Ko ni kachi chaa lulu un: “Tu kuni na kiꞌin na”, ni kachi da. Ko kuee ga ni nakani ini da, ti ni jan saꞌa da jniñu un. x Ni kachi ya jiin chaa ñaꞌnu un: ―¿Nasa ka ndoꞌo ini ra nu na kachi ri ɨɨn jnuꞌun jaꞌa nusa? Ɨɨn chaa ni iyo uu seꞌe yɨɨ, ni kachi da jiin ɨɨn seꞌe da un: “Hijo, kuan saꞌa jniñu nuu nutɨkaꞌya yo vijna”, ni kachi da. w1Yukan na ti ni ka kachi da jiin Jesús: ―Tu ka jini na ―ni ka kachi da. Yukan na ti ni kachi ya jiin da naa da: ―Vanuxia tu ka kuni kachi ra, ti suni ruꞌu, tu ra kachi ri nuu ra nau ja ni jaꞌa jniñu ñaꞌnu jaꞌa nuu ri ―kachi ya. Kuentu uu seꞌe yɨɨ FvTi nu na kachi yo ja yɨvɨ ni taji da, ti yuꞌu yo yɨvɨ, chi tendɨꞌɨ yɨvɨ ka kandixia ja Juan ni kuu ɨɨn profeta, ja ni kaꞌan jnuꞌun Yandios ―kachi da ka ndajnuꞌun da. |uqKachi nuu ri, ¿nau ja ni tatu jniñu nuu Juan ja ni kii skuanducha da yɨvɨ un nusa? ¿Ɨɨn yɨvɨ ni tatu jniñu un nuu da xi maa Yandios nú? ―ni kachi ya. Yukan ti ni ka kejaꞌa ka ndajnuꞌun maa da naa da, ti kachi da: ―Nu na kachi yo ja Yandios ni taji chaa un, ti kachi da jiin yo: “¿Ndoo tu ni ka kandixia ra jnuꞌun ni kaꞌan da nusa”? kachi ya. LtTi ni kachi Jesús jiin da: ―Suni ruꞌu, na kajnuꞌun ri roꞌo naa ra ɨɨn jnuꞌun. Ti nu ni ka kachi ndaa ra nuu ri, ti sa na kachi ri nuu ra nau ja ni jaꞌa jniñu jaꞌa nuu ri. _s7Yukan ti ni kɨvɨ Jesús nuu veñuꞌun kaꞌnu un, ti nu xnaꞌan ya nuu yɨvɨ un, ni ka tuꞌva sutu ka kuñaꞌnu un jiin tɨjnɨ chaa ka kuñaꞌnu ñuu Israel, ti ni ka jikajnuꞌun da ya: ―¿Nau ja ni taꞌu jniñu ja saꞌa ra taka jniñu jaꞌa? ¿Xi nau ja ni jaꞌa jniñu ñaꞌnu jaꞌa nuu ra nusa? ―kachi da naa da. @ryTi taka ja na kakantaꞌu ra nuu Yandios, ko nu na kandixia ni ini ra Yandios, ti niꞌin ra ―ni kachi Jesús. Sɨkɨ ja naa jniñu ndiso Jesús (Mr. 11.27‑33; Lc. 20.1‑8) 7qgTi ni kachi Jesús: ―Jandaa na kachi ri nuu ra naa ra ja nu ka kandixia ni ini ra Yandios, ti tu kondoꞌo sɨkɨ ini ra, ti ansu nɨnɨ ja ni saꞌa ri jiin nutɨchɨ jaꞌa kuu saꞌa ra. Chi suni kuu kachi ra jiin yuku jaꞌa: “Kuxio jaꞌa ti kuan kɨvɨ ini lago un”, ti siaꞌan kuu. p5Nu ni ka jini ndajaꞌa ya un, ni ka naa ini da, ti ni ka jikajnuꞌun da ya: ―¿Nasa kuu ja xaan yachi ni ichi nutɨchɨ un? ―kachi da naa da. )oKNi jini ya kandichi ɨɨn nutɨchɨ vixi yajni yuꞌu ichi un, ni tuꞌva ya jaꞌa, ko tundo ni niꞌin ya xini, chi mani ndaꞌa kuu, ti ni kachi ya jiin nutɨchɨ un: ―¡Na kachi ri ja jankɨvɨ ñuu ga kuaꞌa ra tɨchɨ vixi! ―ni kachi ya. Ti hora ni ni ichi nutɨchɨ vixi un. {noTi nu ni kundijin ɨnga kɨvɨ, ni nandeokuñɨ tuku Jesús ñuu Jerusalén, ti ni kejaꞌa jiꞌi ya soko. NmYukan na ti ni xndoo ya yɨvɨ un, ni kee ya ñuu un, ti kuaꞌan ya ñuu Betania. Ti yukan ni kendo ya jakuaa un. Ni jaꞌa Jesús nundoꞌo ɨɨn nutɨchɨ vixi (Mr. 11.12‑14, 20‑26) l-ti ni ka kachi da jiin Jesús: ―¿Jinisoꞌo ra jnuꞌun ka kaꞌan suchi kuachi jaꞌa nu? ―ni ka kachi da. Ti ni kachi Jesús jiin da naa da: ―Ñusoꞌo ri, ko ¿xi tu ka kaꞌu ra nuu tutu Yandios ja kaꞌan ja na nakanajaa i ya nu? Ko siaꞌan kaꞌan nuu tutu un:Ni saꞌa ra ja taka suchi kuachi jiin suchi ka yaxin,
ja vaꞌa na kanajaa i roꞌo. Kachi tutu ―ni kachi Jesús. %kCKo sutu ka kuñaꞌnu un jiin chaa ñaꞌnu ka xnaꞌan ley un, ni ka kɨtɨ ini da, chi ni ka jini da jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Jesús, jiin ja ni jinisoꞌo da ja ka kanajiin suchi kuachi un ini veñuꞌun un siaꞌan: “¡Na kuñaꞌnu ni, chi ni nakaji Yandios niꞌin ja na nukuñɨ ni nuu rey David na janaꞌan, ti taꞌu ni jniñu!” ―kachi i naa i. Yukan ti ni ka kɨtɨ ini chaa ka kuñaꞌnu un, j-Ti nuu yuxeꞌe veñuꞌun un ni ka tuꞌva tɨjnɨ yɨvɨ kuaa jiin yɨvɨ ni ka kuu tɨkuku nuu Jesús, ti ni saꞌa ya tajna yɨvɨ un. ]i3 Ti ni kachi ya jiin yɨvɨ un: ―Siaꞌan yoso nuu tutu Yandios: “Veꞌe ri konani veꞌe nuu kakantaꞌu yɨvɨ naa i”, ko roꞌo naa ra, ni ka nasaꞌa ra veꞌe ri nuu ka nataka ñakuiꞌna ―kachi ya. h Nu ni jaa Jesús nuu yuxeꞌe veñuꞌun kaꞌnu un, ti ni keniꞌin ya taka yɨvɨ ka xiko jiin ja ka jaan un kuankoyo i. Ni skuikokava ya taka mesa nuu kanchuku chaa ka sama xuꞌun yɨvɨ naa i, jiin taka silla nuu kanchuku ja ka xiko sata. &gE Ti ni ka kachi yɨvɨ un naa i: ―Jaꞌa kuu Jesús chaa kuu profeta, kuu da ɨɨn chaa ñuu Nazaret, ɨɨn ndañuu Galilea ―kachi yɨvɨ un naa i. Ni keniꞌin Jesús yɨvɨ ka saꞌa yaꞌu ini veñuꞌun kaꞌnu Israel (Mr. 11.15‑19; Lc. 19.45‑48; Jn. 2.13‑22) f Nu ni kɨvɨ Jesús ñuu Jerusalén, ti ni ka kuvaa yɨvɨ ñuu, ti ka jikajnuꞌun i: ―¿Naa chaa kuu jaꞌa? ―kachi naa. #e? Ti yɨvɨ ka yoxnuu jiin yɨvɨ kuankoyo ichi jata, ni ka kejaꞌa ka kuvaa i ka kanajaa i Yandios, ti ni ka kachi i: ―¡Niꞌin kuu chaa kuñaꞌnu, chi maa ni kuu jnaꞌan rey David na janaꞌan! Na kuantaꞌu yo nuu Jitoꞌyo Yandios, chi ni taji ya ɨɨn chaa ndiso jniñu ñaꞌnu nuu ya? ¡Na kachi ndajaꞌa ya undi andɨvɨ un ja na kuñaꞌnu Chaa jaꞌa! ¡Siaꞌan na kachi ya! ―ni ka kachi i. ~}||P{Lztyy xx=z<'&&$$ #""2! iiGtmFp4 " ^+N0 1Ti ni iyo jnuꞌun maa chaa kuu gobernador un, ja sia da ɨɨn presu ja kuu kɨvɨ viko pascua un, nuu nau ja na nakaji yɨvɨ ja na sia da. Ko Jesús, tu ni kaꞌan kuɨtɨ ya ni ɨɨn jnuꞌun. Ti chaa kuu gobernador un, so ni naa ini da, ti so ni saꞌu ini da, chi tu kujnuni ini da nasa saꞌa da. Ni kachi Pilato ja na kuū Jesús (Mr. 15.6‑20; Lc. 23.13‑25; Jn. 18.38‑19:16) } Yukan ti ni kachi Pilato jiin ya: ―¿Ñusoꞌo ra taka jnuꞌun ka kankuachi yɨvɨ jaꞌa sɨkɨ ra nu? ―kachi da. ! Ti taka sutu ka kuñaꞌnu un jiin chaa ka kuñaꞌnu ñuu Israel ka kankuachi da sɨkɨ Jesús, ko maa ya tu ni kaꞌan kuɨtɨ ya. Y+ Ni ka yɨndaꞌa da Jesús nuu gobernador, ti chaa un ni jikajnuꞌun da ya: ―¿Maa ra kuu rey chaa Israel nu? ―ni kachi da. Ti ni kachi Jesús: ―Maa ri kuu, nava ni kachi ra. Kuu ―ni kachi ya. jM Ti jiin xuꞌun un ni ka nakuan da nduꞌva ñuꞌun kixin un. Ti yukan kuu jnuꞌun ni xndaku jitoꞌo na Yandios nuu na”, ni kachi Jeremías. Kandichi Jesús nuu Pilato (Mr. 15.2‑5; Lc. 23.3‑5; Jn. 18.33‑38) ve Yukan ni kundaa nava ni kaꞌan Jeremías, chaa ni kuu profeta, ja ni kachi da: “Ni ka kiꞌin da ndɨ oko uxi xuꞌun plata un, ja ni kuu xuꞌun ni kuyaꞌu ɨɨn chaa vaꞌa ja ni ka xiko maa chaa ka kuñaꞌnu ñuu Israel naa da. H Ja yukan kuu ja undi vijna nani ñuꞌun un nduꞌva nɨñɨ. 4aYukan ti ni ka ndajnuꞌun da ja kuan da ɨɨn nduꞌva ñuꞌun kixin nuu ka saꞌa da kɨsɨ un. Ti nuu ñuꞌun yukan kuu nuu chunduji da yɨvɨ ñuu jika naa i. `9Sutu ka kuñaꞌnu un ni ka nastutu da xuꞌun un, ti ni ka kachi da: ―Tu kuu nachuꞌun yo xuꞌun jaꞌa nuu ñuꞌun xuꞌun ka soko yɨvɨ un naa i, chi xuꞌun yaꞌu nuu nɨñɨ kuu ―ni ka kachi da. Yukan ti ni siukoyo Judas ndɨ oko uxi xuꞌun plata un ini veñuꞌun un, ti ni kee da kuaꞌan da. Ti ni skuaꞌña da maa da. #?ti ni kachi da nuu da: ―Ni chakuachi na maa na, ja ni nakuaꞌa na ɨɨn chaa tu ni iyo ni ɨɨn kuachi, ja na kuū da ―ni kachi Judas. Yukan ti ni ka kachi chaa un jiin da: ―Ja yukan, tundo ka jitu ini ruꞌu naa ri. Ti yukan kuu kuachi maa ra ―ni ka kachi da jiin Judas. e CNu ni jini Judas ja kuankoyo da jiin Jesús ja na kaꞌni da ya, ni nakani xaan tonto ini da. Ti ni nakuaꞌa da ndɨ oko uxi xuꞌun plata un nuu sutu ka kuñaꞌnu un jiin taka chaa ka kuñaꞌnu ñuu Israel un, yNi ka juꞌni da ya ti ni ka yɨndaꞌa da ya nuu Poncio Pilato, chaa romano ja ni kuu da gobernador. Ni jiꞌi Judas   +Nu kuan kundijin, ti ni ka ndajnuꞌun taka sutu ka kuñaꞌnu un jiin taka chaa ka kuñaꞌnu ñuu Israel naa da, nasa kuu kaꞌni da Jesús. r ]KYukan ti ni nukuꞌun ini Pedro jnuꞌun ni kaꞌan Jesús jiin da: “Ja nu ti kana ga liꞌi, ti chisaꞌyɨ ra ruꞌu uni jinu ja tu jini ra ruꞌu.” Ti yukan ni nakani xaan tonto ini da, ni kenda da kuaꞌan da, ti ni ndeꞌe xaan tonto da ja jnuꞌun kuiꞌya ini. Ni ka nakuaꞌa da Jesús nuu Pilato (Mr. 15.1; Lc. 23.1‑2; Jn. 18.28‑32)B }JYukan ti kuan niꞌin Pedro ja tu jini da, ti tu jini da, ti ni kachi da: ―Tu jini kuɨtɨ ri chaa yukan ―ni kachi da. Ti nɨ kaꞌan ga da siaꞌan, ni kana ni ɨɨn liꞌi. W'INi kuu nuu ga, ti ni ka tuꞌva chaa kaꞌiin un nuu Pedro, ti ni ka kachi da: ―Jandaa ndixia kuu ja suni jnaꞌan chaa un kuu ra, chi janyɨɨ ni kaꞌan ra yuꞌu chaa Galilea ―kachi da naa da. 'HKo tu ni kachi ndaa tuku Pedro, ti nanu ja ni kaꞌan ndaa da, ni kachi da: ―Tu jini ri naa chaa kuu ja kaꞌan ra un ―ni kachi da. RGNi kenda Pedro yuxeꞌe un, ti yukan ni jini ɨnga ñaꞌan un nuu da, ti ni kachi ña jiin yɨvɨ kaꞌiin un: ―Chaa jaꞌa, suni ni jikonuu da jiin Jesús, chaa ñuu Nazaret un ―kachi ña. {oFKo Pedro tu ni kachi ndaa kuɨtɨ da, ti ni kachi da: ―Tu jini ri naa jnuꞌun kaꞌan ra ―ni kachi da. PETi nu kancha Pedro nuu yuxeꞌe un, ni kenda ɨɨn ñaꞌan junukuachi un, ni tuꞌva ña nuu da, ti ni kachi ña: ―Roꞌo, suni ni yaku ra jiin Jesús, chaa ñuu Galilea un ―ni kachi ña. QDti ka kachi da naa da: ―Nu maa ra kuu Cristo, ti kachi nau ja ni kani roꞌo ―kachi da naa da. Ni kachi Pedro ja tu jini da Jesús (Mr. 14.66‑72; Lc. 22.56‑62; Jn. 18.15‑18, 25‑27) CYukan na ti ni ka tɨvɨ sɨꞌɨ da nuu ya, ti ni ka jaꞌa da tau ya jiin jikɨ. Ti sava ga da ni ka katu da nuu ya, =sB¿Ti nasa ka ndoꞌo ini ra naa ra nusa? ―ni kachi da. Ti tendɨꞌɨ yɨvɨ un ni ka kachi: ―Nchakuachi da ja kaꞌan da siaꞌan, ti vaꞌa ga ja na kuū da ―ni ka kachi. A{ATi sutu kuñaꞌnu ga un, nu ni jinisoꞌo da jnuꞌun ni kaꞌan ya, ni ndata da saꞌma da ja ni kɨtɨ xaan ini da, ti ni kachi da: ―¡Yɨsɨkɨnchaa chaa jaꞌa Yandios jiin jnuꞌun kaꞌan da un! ¿Nau ga ɨnga testigo nandɨꞌɨ yo nusa? Ti ja ni ka jinisoꞌo ra taka jnuꞌun ni kaꞌan da un. ~u@Yukan na ti ni kachi Jesús: ―Ruꞌu kuu nava ni kaꞌan ra un. Ti suni na kachi ri nuu ra naa ra ja ruꞌu, undi vijna kuni ra naa ra ja maa ri kuu maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, kinoꞌon ri andɨvɨ, ti yukan nukoo ri ndaꞌa kuaꞌa Yandios ja na kundiso ri ɨɨn jniñu ñaꞌnu jiin ya, ti kuni ra ruꞌu naa ra ndii ri nuu viko nuu andɨvɨ un ―ni kachi ya. q~[?Ko Jesús tu ni kaꞌan kuɨtɨ ya. Yukan na ti sutu kuñaꞌnu ga un ni kachi jiin ya: ―Jiin sɨvɨ Yandios chaku, kaꞌan ndaa kuɨtɨ ri jiin ra, ti kachi ndaa kuɨtɨ nu maa ra kuu Cristo, Seꞌe Yandios ―ni kachi da. O}>Yukan na ti ni ndokuɨñɨ sutu kuñaꞌnu ga un, ti ni kachi da jiin Jesús: ―¿Tu kaꞌan kuɨtɨ ra nusa? ¿Naa jnuꞌun kuu ja ka kaꞌan kuachi chaa jaꞌa sɨkɨ ra nusa? ―kachi da. /|W=ti ni ka kachi da: ―Chaa jaꞌa ni kachi: “Ruꞌu, kuu xnaa ri veñuꞌun Yandios, ti nuu uni kɨvɨ ti nasaꞌa jaa tuku ri”, ni kachi da ―kachi da naa da. ={sTaka sutu ka kuñaꞌnu un jiin chaa ka kuñaꞌnu nación Israel un, jiin yɨvɨ ni ka ndututu nuu junta kuñaꞌnu nación Israel un, ka nduku da ɨɨn jnuꞌun nasa chakuachi da sɨkɨ Jesús, vasu ɨɨn kuachi ñaa, nava na kaꞌni da ya. Vy%:Ti Pedro jika ni ndikun da kuaꞌan da undi ni jaa da yuxeꞌe sutu kuñaꞌnu ga un. Yukan ni kɨvɨ da, ti ni nukoo da jiin chaa ka kuu policia un, ja na kuni da nasa saꞌa chaa un jiin Jesús naa da. Jx 9Ti chaa ni ka jnɨɨ presu Jesús, kuankoyo da jiin ya undi nuu sutu kuñaꞌnu ga nani Caifás. Yukan ni ka ndututu taka chaa ka xnaꞌan ley un jiin taka chaa ka kunaꞌnu ñuu Israel. w8Ko siaꞌan kuu nava na kundaa nava yoso nuu tutu ja ni ka chaa profeta najanaꞌan, na ni ka kaꞌan da jnuꞌun Yandios ―ni kachi Jesús. Yukan na ti tendɨꞌɨ ndajaꞌa ya un ni ka yuꞌu da, ni ka xndoo da maꞌɨɨn ni ga Jesús, ti ka jinu da kuankoyo da. Kandichi Jesús nuu chaa ka kuñaꞌnu nación Israel (Mr. 14.53‑65; Lc. 22.54‑55, 63‑71; Jn. 18.12‑14, 19‑24) evC7Yukan na ti ni kaꞌan Jesús jiin yɨvɨ kuaꞌa un: ―¿Va nu ɨɨn chaa kuiꞌna kuu ri, xi ni ndonda ri sɨkɨ gobierno nu? ¿Xi ndoo kuu ja vekoyo ra jiin espada jiin yujnu ja ve jnɨɨ ra ruꞌu nusa? Taka kɨvɨ ni kuncha ri jiin ra naa ra ini veñuꞌun kaꞌnu un, na ni xndaku ri nuu ra naa ra, ti tu ni ka jnɨɨ ra presu ruꞌu. u6Ko nu na kii nama ángel un ruꞌu, ti va tu kuu kundaa nava yoso nuu tutu Yandios ja siaꞌan kondoꞌo ri ―ni kachi ya. 2t]5¿Xi tu jini ra ja kuu kakantaꞌu ri nuu Tata ri, ti vijna ñuꞌni taji ya viꞌi ga uni xiko uxi uu mil ángel ja ka junukuachi nuu ya, ja na kii nama ya ruꞌu nu? s4Yukan ti ni kachi Jesús jiin da: ―Na savaꞌa espada ra. Chi taka yɨvɨ kanaa jiin espada, suni jiin espada un kuū i. r3Ti ɨɨn chaa kaꞌiin jiin Jesús yukan, ni tava da espada da, ti ni jaꞌncha da soꞌo ɨɨn chaa kuu muzu nuu sutu kuñaꞌnu ga un. Yukan ti ni kachi Jesús jiin da: ―¿Ti roꞌo, naa sɨkɨ vaji ra nusa? ―ni kachi ya. Yukan ti ni ka tuꞌva chaa un, ni ka jnɨɨ da presu ya, ti kuankoyo da jiin ya. p1Yukan ni jaa Judas, ni tuꞌva da nuu Jesús, ti ni kachi da: ―Too ni kuaa, maestro ―ni kachi da. Ti ni teyuꞌu da nuu Jesús. ?ow0Ti Judas ja ni ndajnuꞌun vaꞌa da jiin chaa un naa da: ―Chaa kanxiaꞌu ri jiin, ti teyuꞌu ri nuu, yukan kuu ja ka nanduku yo. Ti chaa yukan jnɨɨ ra naa ra ―ni kachi da. 2n]/Ti nɨ kaꞌan ga ya siaꞌan jiin da naa da, ti ja ni kenda Judas, ɨɨn chaa ni kuu ndajaꞌa ya un. Ti ka jindandikun kuaꞌa xaan yɨvɨ kuaja jiin da, ti ka yɨndaꞌa espada jiin yujnu. Ti yɨvɨ un ka kuu ja ni ka taji sutu ka kuñaꞌnu jiin taka chaa ka kuñaꞌnu nuu ñuu Israel. .mU.Ndoko naa ra na choꞌo, chi ja vaji chaa ni nakuaꞌa ruꞌu un ―ni kachi ya. Ni ka jnɨɨ da presu Jesús (Mr. 14.43‑50; Lc. 22.47‑53; Jn. 18.2‑11) glG-Yukan na ti ni najaa tuku ya nuu kanchuku ndajaꞌa ya un, ti ni kachi ya: ―Vijna na, ndetatu ti kusu naa ra. Chi ja ni jaa hora ja ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, nakuaꞌa yɨvɨ ruꞌu nuu yɨvɨ ka nchakuachi. k,Ni xndoo ya maa da, ti kuaꞌan tuku ya jinu kuu uni ni jikantaꞌu tuku ya nuu Yandios, nava ni jikantaꞌu ya undi nuu. j +Ni nandeokuñɨ tuku ya nuu kanchuku ndajaꞌa ya un, ko ja ka kixi tuku da, chi tukaa ga kundee nduchi da jiin maꞌna. ?iw*Ti kuaꞌan tuku ya jinu kuu uu, ti siaꞌan ni jikantaꞌu tuku ya: ―Tata na, ti nu tu kuu kuxio nundoꞌo jaꞌa sɨkɨ na, nusa ti na kuu nava kuni maa ni ―ni kachi ya. ah;)Kondito naa ra, ti kakantaꞌu nuu Yandios nava tu kotojnuni jaꞌuꞌu un roꞌo, ti chisaꞌyɨ ra ruꞌu. Chi jandaa ndixia ja añu ra, chi iyo ndee ini, ko yɨkɨ kuñu ra kuu ja tu iyo ndee ini ―ni kachi ya. =gs(Ni nandeokuñɨ ya nuu kanchuku ndajaꞌa ya, ti ni jini ya ja ka kixi da, ti ni kaꞌan ya jiin Pedro: ―¿Xi tu ni kuu kundito ra tɨꞌlɨ jiin ri vasu ti ɨɨn hora nu? )fK'Ti ni jika ya tɨꞌlɨ ga. Ti yukan ni jankunjitɨ ya undi nuu ñuꞌun, ti ni jikantaꞌu ya nuu Yandios, ni kachi ya: ―Tata na Yandios, nu kuu ti chajiyo ni nundoꞌo kii sɨkɨ na un jaꞌa, ti nama ni saña. Ko ansu nava kuni maa na, chi na kuu nava kuni maa ni ―kachi ya. -eS&Ti ni kachi ya jiin da naa da: ―Jatu añu ri ja kukuiꞌya xaan ini ri, chi ja ni kuyajni kuu ri. Ti jaꞌa ni kundatu ra naa ra ti koto kusu ra ―ni kachi ya. d3%Ni kana ya Pedro jiin ndɨnduu seꞌe yɨɨ Zebedeo kuaꞌan ya jiin, ti ni kejaꞌa kukuiꞌya xaan ini ya, ti ni kejaꞌa ndɨꞌɨ ini ya. @cy$Ni jaa Jesús jiin ndajaꞌa ya ɨɨn nuu nani Getsemaní, ti ni kachi ya jiin da naa da: ―Jaꞌa ni kunchuku ra naa ra, ti ruꞌu na kin kakantaꞌu ri yukan ―ni kachi ya. bw#Ti ni kachi Pedro jiin ya: ―Vasu na kuū na jiin ni, ko tu chisaꞌyɨ na niꞌin ―ni kachi da. Ti suni siaꞌan ni ka kachi taka ga ndajaꞌa ya naa da. Ni jikantaꞌu Jesús nuu jardín Getsemaní (Mr. 14.32‑42; Lc. 22.39‑46) aa;"Yukan ti ni kachi Jesús jiin da: ―Jandaa na kachi ri nuu ra ja, jakuaa vijna nu ti kana ga liꞌi, ti ja kaꞌan ra uni jinu ja chisaꞌyɨ ra ruꞌu, ti roꞌo kachi ra ja tu jini ra ruꞌu ―ni kachi ya. `!Yukan ti ni kachi Pedro: ―Vasu tendɨꞌɨ da na yuꞌu, ti kunu da kinkoyo da ko saña, chi tu yuꞌu kuɨtɨ na ―ni kachi da. k_O Ko nu na nandoto ri, ti kandu ri kiꞌin ri ñuu Galilea, ti sa jakoyo ra naa ra ―ni kachi ya. %^Cti yukan ni kachi Jesús jiin da naa da: ―Tendɨꞌɨ ra yuꞌu jakuaa vijna ja sɨkɨ ruꞌu, chi siaꞌan yoso jnuꞌun un nuu tutu Yandios: “Kuaꞌa ri jnuꞌun ja na kaꞌni yɨvɨ chaa ndito rɨɨ un, ti yuꞌu rɨɨ un naa tɨ, ti kuichanuu tɨ kinkoyo tɨ”, kachi tutu. ]7Nu ni ndɨꞌɨ ni ka kuxini da, ti ni jita ya ɨɨn himno jiin da naa da. Yukan na ti ni kenda ya kuaꞌan ya undi yuku Olivos jiin da naa da, b\=Ko na kachi ndaa ri ja tukaa ga koꞌo ri vino jaꞌa jiin ñanijnaꞌan yo taka jinu ja ka nasaꞌa i viko jaꞌa, undi na jaa kɨvɨ koꞌo yo nuu kancha Tata ri Yandios, chi yukan kuu nuu niꞌin ri ɨɨn jniñu ñaꞌnu ga. Ti yukan taꞌu ri jniñu jiin maa ya nuu nɨ tuꞌu taka ja iyo. Ti yukan kuu nuu nasaꞌa jaa yo viko jaꞌa naa yo ―ni kachi Jesús. Ni kachi Jesús ja tendɨꞌɨ ndajaꞌa ya yuꞌu (Mr. 14.26‑31; Lc. 22.31‑34; Jn. 13.36‑38) ~[uchi jaꞌa kuu nanu nɨñɨ ri ja soko ri. Ti nɨñɨ ri un stuu ja, ja ni saꞌa Tata ri Yandios ɨɨn tratu jaa. Ti yukan kuu ja kaꞌan ndaa kuɨtɨ ja nama ri sɨkɨ kuaꞌa xaan yɨvɨ. Chi ja chunaa ri nuu i jiin nɨñɨ ri ja katɨ ri kiꞌin un. Ti jiin yukan nanitaꞌu kuaꞌa xaan yɨvɨ nuu Yandios. Ti kuankaꞌnu ini ya nuu i, chi ja kenchaa kuachi i naa i. vZeYukan na ti ni kiꞌin ya ɨɨn vasu vino, ni nakuantaꞌu ya nuu Yandios, ti ni siaꞌa ya nuu da naa da ja koꞌo da tɨꞌlɨ tɨꞌlɨ, ti ni kachi ya: ―Tendɨꞌɨ ra na koꞌo tɨꞌlɨ tɨꞌlɨ ja ñuꞌun copa jaꞌa naa ra, Y}Ni ka yaji da staa, ni kiꞌin Jesús ɨɨn staa stila, ni nakuantaꞌu ya nuu Yandios, ti ni sakuachi ya staa stila un, ti ni tejnaꞌan ya nuu ndajaꞌa ya, ti ni kachi ya: ―Kaji naa ra, chi jaꞌa kuu nanu yɨkɨ kuñu ri ―ni kachi ya. >XuYukan na ti ni kaꞌan Judas, chaa kin nukuaꞌa ya un, ti ni kachi da: ―Maestro, ¿xi saña kuu nusa? ―ni kachi da. Ti ni kachi Jesús: ―Suu roꞌo kuu ―ni kachi ya. ]W3Ti ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, ve siuku ndaa ri nava yoso nuu tutu Yandios ja siaꞌan saꞌa yɨvɨ jiin ri, ko na ndaꞌu ga chaa kin nakuaꞌa ruꞌu un. Sa nu tu ni kaku da niku ―ni kachi Jesús. !V;Ti ni kachi Jesús jiin da naa da: ―Ɨɨn ja chuntoo staa stila nuu koꞌo ri, yukan kuu ja kin nakuaꞌa ruꞌu nuu chaa ka jito uꞌu ruꞌu. MUYukan ti ni ka kukuiꞌya xaan ini da naa da ja siaꞌan ni kaꞌan ya, ti ni ka kejaꞌa ka jikajnuꞌun ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn da ya: ―¿Jitoꞌyo, xi saña kuu nusa? ―kachi da naa da. ?TwTi nɨ yaji ya staa jiin da naa da, ti ni kachi ya: ―Jandaa na kachi ri, ja ɨɨn roꞌo ja kanchuku jaꞌa, kuu ja nakuaꞌa ruꞌu nuu chaa ka jito uꞌu ruꞌu ―ni kachi ya. wSgNu ni kuaa ti ni jaa Jesús jiin ndɨ uxi uu ndajaꞌa ya, ti ni ka tuꞌva yuꞌu mesa ka yee da staa. R Ni jaꞌan ndajaꞌa un, ti ni ka saꞌa da nava ni taꞌu Jesús jniñu, ti ni ka satuꞌva da ja kuxini viko pascua un. QTi ni kachi Jesús: ―Kuaꞌan undi nuu veꞌe ɨɨn chaa un, ti kachi ra jiin da: “Kachi maa Maestro na. Ja ni kuyajni kɨvɨ kuū ri, ti veꞌe ra kuu nuu siaꞌa ri viko pascua jiin ndajaꞌa ri”, kachi ra naa ra ―ni kachi Jesús jiin ndajaꞌa ya. P}Ti maa kɨvɨ ni kejaꞌa viko ka yee staa stila tu yɨꞌɨ levadura, ti kɨvɨ un ni ka tuꞌva ndajaꞌa Jesús nuu ya ti ni ka jikajnuꞌun da ya: ―¿Nanu kuni ni ja savaꞌa na nuu kuxini yo vijna kɨvɨ pascua nusa? ―ni ka kachi da. TO!Undi kɨvɨ un ni kejaꞌa Judas nduku da nasa nakuaꞌa da Jesús nuu ndaꞌa chaa un naa da. Ni kuxini Jesús jiin ndajaꞌa ya (Mr. 14.12‑25; Lc. 22.7‑23; Jn. 13.21‑30; I Co. 11.23‑26) +NOti ni kachi da: ―¿Nasa chaꞌu ni saña nu na nakuaꞌa na Jesús nuu ni naa ni? ―ni kachi da. Yukan ti ni ka chaꞌu sutu un oko uxi xuꞌun plata nuu da. MwYukan na ti ɨɨn ndajaꞌa Jesús nani Judas, chaa ñuu Cariote, ni jan kaꞌan da jiin sutu ka kuñaꞌnu un, L Ko jandaa kuɨtɨ na kachi ri ja savaꞌni ga nu nanu na kuichanuu jnuꞌun ri ja na sketaꞌu ri yɨvɨ, ti suni nukuꞌun ini yɨ jniñu ni saꞌa ñaꞌan jaꞌa ―ni kachi ya. Ni nakuaꞌa Judas Jesús nuu sutu ka kuñaꞌnu (Mr. 14.10‑11; Lc. 22.3‑6) K Jniñu ni saꞌa ña jaꞌa, kuu ja, ja ni chiꞌi ña aceite perfume sɨkɨ yɨkɨ kuñu ri ja na kotuꞌva ja kuu kɨvɨ jakunduji ri. uJc Va yɨvɨ ndaꞌu un nɨnɨ kancha i jiin ra naa ra, ko ruꞌu, ansu siaꞌan ni kuncha ri jiin ra naa ra. 1I[ Ni jinisoꞌo Jesús ja siaꞌan ka kaꞌan da, ti ni kachi ya: ―Sia ña, ndoo ka skuɨtɨ ra ini ña. Ti iyo vaꞌa ɨɨn jniñu ni saꞌa ña jiin ri jaꞌa. Hy ¿Ndoo tu ni xiko ña ti yaꞌu xaan nchaa, ti yukan kenda xuꞌun ja chindee ña yɨvɨ ndaꞌu? ―kachi da naa da. 2G]Nu ni ka jini ndajaꞌa ya ja siaꞌan ni saꞌa ñaꞌan un, ni ka kɨtɨ ini da, ti ni ka kejaꞌa da ka kaꞌan da: ―¿Ndoo stɨvɨ ñaꞌan un aceite perfume un? DFTi nuu yee ya staa, ni tuꞌva ɨɨn ñaꞌan yɨndaꞌa ña ɨɨn tɨndoꞌo lulu alabastro, ti yukan ñuꞌun chitu aceite perfume ja nchaa yaꞌu xaan. Ti ni chiꞌi ña xini Jesús. EwNɨ kande Jesús ñuu Betania, ti kancha ya veꞌe Simón, ɨɨn chaa ni ndoꞌo kueꞌe ndɨꞌyɨ teꞌyu un. HD Ko kachi da naa da: ―Tu saꞌa yo ja kuu kɨvɨ viko jaꞌa, chi ndonda yɨvɨ sɨkɨ yo ―ni ka kachi da. Ɨɨn ñaꞌan ni chuꞌun perfume xini Jesús (Mr. 14.3‑9; Jn. 12.1‑8) XC)Ti yukan ni ka ndajnuꞌun da nasa jnɨɨ xeꞌe da Jesús, ti kaꞌni da ya. |BqTi kɨvɨ un ni ka ndututu taka sutu ka kuñaꞌnu un jiin chaa ka xnaꞌan ley ini veñuꞌun kaꞌnu un, jiin taka chaa ka kuñaꞌnu ñuu Israel. Ti ni ka ndututu da nuu yuxeꞌe palacio maa sutu kuñaꞌnu ga, ja nani Caifás yukan. KA―Ja ka jini ra ja uu ni ga kɨvɨ, ti jaa yo viko pascua. Ti ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, nakuaꞌa yɨvɨ ruꞌu ja na kundaka ri nuu ndaꞌa cruz ja na kuū ri ―ni kachi ya. Z@ /Nu ni ndɨꞌɨ ni kaꞌan Jesús jnuꞌun un, ti ni kachi ya jiin ndajaꞌa ya: +?O.Yukan na ti kinkoyo yɨvɨ un nuu infiernu naa kondoꞌo koo nene i ja kuu saa ni. Ti yɨvɨ ni sasɨɨn Yandios ja kuu i yɨvɨ vaꞌa, nukoyo i nuu kuchaku i ja kuu saa ni ―ni kachi Jesús. Ka ndajnuꞌun da nasa jnɨɨ da Jesús (Mr. 14.1‑2; Lc. 22.1‑2; Jn. 11.45‑53)r>]-Ti ruꞌu, chaa kuñaꞌnu kachi ri: “Jandaa kuɨtɨ na kachi ri ja tu ni ka saꞌa ra siaꞌan nuu ɨɨn yɨvɨ ndaꞌu jaꞌa ja ka kuu i ñani ri, ja kandixia i ruꞌu, ti saꞌa ri ja jiin maa ri ni ka saꞌa ra”, kachi ri. =,Yukan na ti kachi yɨvɨ un: “Jitoꞌyo, ¿nama ni jiꞌi ni soko, xi ni ichi ni nducha, xi ni jikonuu ni nanu chaa ñuu jika, xi ni kumani saꞌma ni, xi ni kuꞌu ni, xi ni kunde ni vekaa, ti tu ni ka chindee na niꞌin naa na nu”? ka kachi i. p<Y+Ni yaku ri nanu chaa ñuu jika, ti tu ni ka jaꞌa nuu ra veꞌe kendo ri. Ni kumani i saꞌma ri, ko tu ni ka jaꞌa ra. Ni katuu ri ni kuꞌu ri, ni kunde ri vekaa, ko tu ni ka kii ndeꞌe kuɨtɨ ra ruꞌu naa ra”, kachi ri. ;-*Siaꞌan kondoꞌo ra, chi ni jiꞌi ri soko, ti tu ni ka jaꞌa ra ja kaji ri. Ni ichi ri nducha, ti suni tu ni ka jaꞌa ra nducha koꞌo ri. :9)Yukan na ti suni kachi ri jiin yɨvɨ kanchuku ndaꞌa sajni ri un: “Kuxio naa ra, roꞌo ja ni ka jnaꞌnu ndatu, ti kuankoyo nuu infiernu un, nuu kayu ñuꞌun ja kuu saa ni, chi ja iyo tuꞌva infiernu un ja kuu jaꞌuꞌu un jiin ángel da ja ka kuu ndajaꞌa da un. g9G(Yukan na ti ruꞌu, ja kuñaꞌnu ga, ti kachi ri: “Jandaa kuɨtɨ na kachi ri, ja siaꞌan ni ka saꞌa ra jiin ɨɨn ñani ndaꞌu ri ja ni kandixia da ruꞌu, ti saꞌa ri ja nuu maa ri ni ka saꞌa ra”, kachi da. Z8-'¿Xi nama ni kuꞌu ni xi ni kundee ni vekaa, ti ni ka jandeꞌe na niꞌin?” 7&¿Xi nama ni yaku ni nanu chaa ñuu jika, ti ni ka jaꞌa na veꞌe ni kendo ni? ¿Xi nama ni kumani saꞌma ni, ti ni ka jaꞌa na? D6%Yukan na ti yɨvɨ ni ketaꞌu un kachi i: “Jitoꞌyo, ¿nama ni jiꞌi ni soko, ti ni ka jaꞌa na ja ni yee ni? ¿Xi nama ni ichi ni nducha, ti ni ka jaꞌa na ja ni jiꞌi ni? a5;$Ni kumani saꞌma ri, ti ni ka jaꞌa ra naa ra. Ni kuꞌu ri, ti ni ka jandeꞌe ra ruꞌu. Ni kunde ri vekaa, ti ni ka jandeꞌe ra ruꞌu naa ra.” Siaꞌan kaꞌan ri jiin yɨvɨ kunchuku nundaꞌa kuaꞌa ri. Z4-#Ni niꞌin taꞌu ra, chi ni jiꞌi ri soko, ti ni ka jaꞌa ra ja ni yee ri. Ni ichi ri nducha, ti ni ka jaꞌa ra nducha ni jiꞌi ri. Ni yaku ri nanu chaa ñuu jika, ti ni ka jaꞌa ra veꞌe ni kendo ri. 3{"Yukan na ti kachi ri jiin yɨvɨ kanchuku ndaꞌa kuaꞌa ri: “Ichi chaꞌa kikoyo ra, chi ja ni nakaji Tata ri roꞌo naa ra. Kɨvɨkoyo ra nuu taꞌu Yandios jniñu, chi ja iyo tuꞌva ja kuu roꞌo naa ra undi na ni saꞌa Yandios ñuyɨvɨ. t2a!Ti yɨvɨ vaꞌa sasɨɨn ri i nundaꞌa kuaꞌa ri. Ti sasɨɨn ri yɨvɨ kueꞌe un nundaꞌa sajni ri. v1e Ti tendɨꞌɨ yɨvɨ taka nación ndututu nuu ri, ti sasɨɨn ri i nanu sasɨɨn yo rɨɨ jiin ndixiꞌyu. /0WSiin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Ti ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨɨ, kɨvɨ na nchaa ri jiin jniñu ñaꞌnu xaan, jiin tendɨꞌɨ ángel ka junukuachi nuu Yandios, ti taꞌu ri jniñu nuu nɨ tuꞌu yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa, chi maa Tata ri Yandios kuaꞌa jniñu un nuu ri. p/YTi muzu ja tu kaxaan jaꞌa, keniꞌin da na kiꞌin da nuu ñuu ñaa fuera un. Ti yukan na ndeꞌe da ja na nakani ini da, ti na kuꞌyu yuꞌu da”, ni kachi chaa xiin xuꞌun un ―ni kachi Jesús. Juicio kii nuu taka nación '.GChi yɨvɨ ka ñavaꞌa, ti suꞌva kii ga nuu i, ti viꞌi ga kuñavaꞌa i. Ko yɨvɨ tundo ñavaꞌa, ti vasu tɨꞌlɨ ja ñavaꞌa i un, kuxio kiꞌin. -Yukan ti ni kachi da jiin uu ga muzu un: “Kuisonchaa ɨɨn mil xuꞌun jña nuu da, ti kuaꞌa nuu chaa yɨjnɨ uxi mil un naa ra. :,mTi nu siaꞌan kuu nusa, ¿ndoo tu ni januu ra xuꞌun ri nuu chaa ka sajniñu sɨkɨ tratu, nava nu ni nchaa ri ti nakiꞌin ri xuꞌun ri jiin seꞌe i niku”? ni kachi da. X+)Ti ni kachi chaa xiin xuꞌun un: “Roꞌo kuu ɨɨn chaa ndéhé xaan tonto, ɨɨn chaa kuxi. Ti kaꞌan ra ja viꞌi ga nandakan ri ansu ja ni jaꞌa ri, ti suni kaꞌan ra ja suꞌva viꞌi ga kuni ri. *Ja yukan kuu ja ni yuꞌu na ti ni chisaꞌyɨ na xuꞌun un chii ñuꞌun, ko jaꞌa na nakuaꞌa na xuꞌun ni”, ni kachi da. l)QKo nu ni jaa chaa ni kiꞌin ɨɨn mil xuꞌun un, ti ni kachi da jiin chaa xiin xuꞌun un: “Taa, ja jini na ja kuu ni chaa tu ñundaꞌu ini, chi kuaꞌa ga nandakan ni ti ansu ja ni jaꞌa ni, ti suꞌva kuni ga ni. Z(-Ni kachi chaa xiin xuꞌun un: “Iyo vaꞌa nusa. Roꞌo kuu muzu vaꞌa ga, chi ni sajniñu ni ini ra jiin xuꞌun ri, ti vasu tɨꞌlɨ ni jaꞌa ri, ko ni sajniñu ni ini ra jiin. Vijna ti nakuaꞌa ri ɨɨn jniñu kanuu ga nuu ra ja kɨndaꞌa ra. Ndɨvɨ ini veꞌe ri, chi koo yo ɨɨn jnuꞌun sɨɨ ini naa yo”, ni kachi da. /'WYukan sa ni jaa chaa ni kiꞌin uu mil un, ti ni kachi da: “Taa, ni jaꞌa ni uu mil nuu na, ko jaꞌa iyo uu ga mil ja ni niꞌin na sɨkɨ”, ni kachi da. l&QTi ni kachi chaa xiin xuꞌun un: “Iyo vaꞌa xaan, roꞌo kuu ɨɨn muzu vaꞌa ga, chi ni sajniñu ni ini ra jiin, ti vasu tɨꞌlɨ ni jaꞌa ri ko ni sajniñu ni ini ra jiin. Vijna ti nakuaꞌa ri ɨɨn jniñu kanuu ga nuu ra ja kɨndaꞌa ra. Ko kuan ndɨvɨ ini veꞌe ri vinañuꞌni, chi koo yo ɨɨn jnuꞌun sɨɨ ini naa yo”, ni kachi da. h%IXnaka ni jaa chaa ni kiꞌin uꞌun mil un, ti ni nakuaꞌa da uꞌun ga mil xuꞌun un, ti ni kachi da: “Taa, ni jaꞌa ni uꞌun mil xuꞌun nuu na, ti jaꞌa iyo uꞌun ga mil ja ni niꞌin na sɨkɨ”, ni kachi da. o$WNi yaꞌa tɨjnɨ kɨvɨ, ti ni najaa chaa xiin xuꞌun un, ti ni na xndichi da muzu un naa da. #7Ko chaa ni kiꞌin ɨɨn mil xuꞌun un, ni jaꞌan da ti ni chisaꞌyɨ da xuꞌun un chii ñuꞌun, ja ni jaꞌa chaa un nuu da ti ni savaꞌa da. j"MSuni siaꞌan ni saꞌa chaa ni kiꞌin uu mil un, ti ni naniꞌin da uu mil ga xuꞌun sɨkɨ. w!gChaa ni niꞌin uꞌun mil xuꞌun un, ni saꞌa da tratu jiin xuꞌun un, ti ni naniꞌin da uꞌun ga mil.  )Nuu ɨɨn da ni jaꞌa da yajni uꞌun mil xuꞌun. Nuu ɨnga da ni jaꞌa da yajni uu mil xuꞌun, ti nuu ɨnga da ni jaꞌa da yajni ɨɨn mil xuꞌun. Siaꞌan ni tejnaꞌan da nuu ɨɨn ɨɨn muzu da un nasa xini maa da naa da. Yukan na ti ni kee da ti kuaꞌan da. QSiin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Nuu taꞌu Yandios jniñu kuu nanu ɨɨn chaa riku, ja ñuꞌichi da kiꞌin da ɨnga ñuu. Ni kana da muzu da ti ni tatu da nuu ja na koto xuꞌun da. V% Ja yukan kuu ja kondito ini ra naa ra, ti kotuꞌva ra, chi tu ka jini ra na kɨvɨ, ni na hora kuu ja nchaa ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ ―ni kachi Jesús. Jnuꞌun chaa ni ka yɨndaꞌa xuꞌun a; Ko ni kachi novio un: “Na kachi ndaa ri ja tukaa ga nuña veꞌe ri”, ni kachi da. ) Kuee ga ti ni ka najakoyo uꞌun ga ñaꞌan kuachi un, ti ni ka kachi ña: “Taa, kuiña ni yuxeꞌe na kɨvɨ na”, ni ka kachi ña. \1 Ko nɨ kuankoyo ndɨ uꞌun ñaꞌan naa ini un, ja kin kuaan ña aceite ña, ti ja ni najaa novio un. Ti ñaꞌan ka iyo tuꞌva un ni ka kɨvɨ ña viko nandaꞌa un jiin novio un, ti ni nandiꞌyu yuxeꞌe. ?w Ko ñaꞌan ka iyo tuꞌva un, ni ka kachi ña: “Tuu, chi tu kujaa ja kuu maa ri naa ri. Vaꞌa ga kuankoyo nuu kuyaꞌu un, ti kuaan ra ja kuu maa ra naa ra”, ni ka kachi ña. J Ti ndɨ uꞌun ñaꞌan naa ini un ni ka kachi ña jiin uꞌun ga ñaꞌan ka ñundito ini un: “Kuaꞌa tɨꞌlɨ aceite ra nuu ri naa ri, chi kuni ndaꞌva candil ri”, kachi ña naa ña. U#Tendɨꞌɨ ña ni ka ndoko ti ni ka kejaꞌa ka satuꞌva ña candil ña. Yukan ti yajni kuu ñuu, ti ni ka jinisoꞌo ña ka kana jiin: “¡Ja vaji novio, kekoyo kii ra naa ra”! ―kachi ka kaꞌan. nUKo ni kukuee novio un najaa da, ti ni chaa maꞌna nuu ña naa ña, ti ni ndɨꞌɨ ña ni ka kixi. -Ko ñaꞌan ka ñundito ini, ni ka yɨndaꞌa ña candil ña, ti ni ka yɨndaꞌa sɨɨn ña botella aceite olivo ja na naskutu ña candil ña. /Ñaꞌan naa ini un, ni ka yɨndaꞌa ña candil ña, ti ni ka naa ini ña kundaꞌa ña aceite olivo ja na nachuꞌun tuku ña chii candil ña. eCUꞌun ñaa kuachi un ka iyo naa ini ña, ti uꞌun ga ña kuachi un ka iyo ndito ini ña. Z /Siin Jesús xndaku ya, ti ni kachi ya: ―Nuu taꞌu Yandios jniñu kuu nanu ni ka jnaꞌan uxi ñaꞌan kuachi ja ka yɨndaꞌa ña candil ña, ti ni ka jaꞌan ña ɨɨn viko nandaꞌa ja kundatu ña novio. iK3Ti kuaꞌa da tau chaa un jiin ɨɨn nundoꞌo ja jnaꞌnu ndatu da, nava ka jnaꞌan chaa ñaa xini. Yukan na ti ndeꞌe da nuu nundoꞌo un, ti kuꞌyu jnuꞌun da ―kachi ya. Nava ni ka jnaꞌan uxi ñaꞌan kuachi2Ti iyo naa kuɨtɨ ini da, ja tundo ndoꞌo ini da ja najaa yachi chaa xiin veꞌe un, ja tu jini da na kɨvɨ najaa jitoꞌo da un. uc1ti kejaꞌa nduxaan da nuu uu ga muzu un, ti kejaꞌa da kaji da, koꞌo da jiin taka chaa jini un naa da. oW0Ko nu chaa junukuachi un na saꞌa ndevaꞌa da, ja ndoꞌo ini da ja kukuee ga chaa xiin veꞌe un,  /Ti na kachi ndaa ri ja kusɨɨ ini chaa xiin veꞌe un, ti xndoo da chaa ja na kɨndaꞌa da taka ja ñavaꞌa chaa kuu jitoꞌo da un.  .Ndatu chaa kuu muzu un nu na najaa chaa xiin veꞌe un, ti naniꞌin da chaa saꞌa jniñu da, siuku da nava ni taꞌu jniñu nuu da. > u-Chaa kuu muzu vaꞌa ja junukuachi vaꞌa un, ti kanu ini chaa xiin veꞌe un ja na kɨndaꞌa da uu ga muzu un, ti suni jiin hora na kuaꞌa da ja kaji uu ga muzu un naa da. Q ,Ja yukan kuu ja suni kotuꞌva ra naa ra, chi jaa ɨɨn kɨvɨ, ja iyo naa ini ra, ti nchaa ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ. Ɨɨn muzu vaꞌa jiin ɨnga muzu saꞌa ndevaꞌa (Lc. 12.41‑48) I  +Ndeꞌe naa ra, sa ti ɨɨn chaa ja jini da na hora jaa ñakuiꞌna veꞌe da ɨɨn jakuaa, va kondito da, ti tu kuaꞌa da jnuꞌun kɨvɨ ñakuiꞌna veꞌe da un, ja na tava ndajniñu da. V%*Kondito ini naa ra, chi tu ka jini ra na kɨvɨ nchaa maa jitoꞌo ra. S)Nu uu ñasɨꞌɨ ka ndiko, ti ɨɨn ña nakuaka ya, ti ɨnga ña kendo. _7(Ti kɨvɨ un kuꞌiin uu chaa nuu jniñu da, ɨɨn da nakuaka ya, ti ɨnga da kendo. )'Ko tu ni ka chuꞌun ini taka ga yɨvɨ ñuyɨvɨ un ja kii ɨɨn sau xaan tonto un. Ko nu ni jinu ndixia sau xaan un, ti ni ka naa i. Ti nava ni ka iyo naa ini yɨvɨ kɨvɨ un, suni siaꞌan konaa ini yɨvɨ ja kuu kɨvɨ na nchaa ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ. &Kɨvɨ na ti kii ga sau xaan un, ni kunchuku vatu yɨvɨ naa i, chi ka ndoꞌo ini ja kukuee nuu i naa i. Ka yaji i, ti ka jiꞌi i, ka nandaꞌa i, ti ka jaꞌa i seꞌe sɨꞌɨ i ka nandaꞌa ña naa ña, undi ni jaa kɨvɨ nu ni kɨvɨ Noé ini barco da. {%Chi nanu ni iyo kɨvɨ ni chaku Noé, ti suni siaꞌan kuu nu na jaa kɨvɨ nchaa ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ. jM$Ko kɨvɨ yukan, ni ɨɨn yɨvɨ tu jini na kɨvɨ kuu, xi na hora kuu, ni ángel ja ka junukuachi nuu Yandios, ni maa Seꞌe Yandios, tu jini na hora kuu. Chi vajnuꞌun ni maa Tata yo Yandios kuu ja jini na hora kuu. hI#Va naa andɨvɨ jiin ñuyɨvɨ, ko jnuꞌun kaꞌan ri, chi jankɨvɨ naa, ti kundaa taka un. `9"Ti jandaa na kachi ri ja xnaka taka un kundaa, ti sa kuū yɨvɨ ka iyo kɨvɨ vijna. :m!Ti suni siaꞌan jiin roꞌo naa ra, nu ni ka jini ra ja kuan kundaa taka jnuꞌun ni kaꞌan ri un, ti chaku ini ra naa ra ja kuan kuyajni ndaa kuɨtɨ ni ga kɨvɨ nchaa ri. (~I Ndeꞌe naa ra ja kuu jiin nutɨchɨ vixi un. Nu ni ka nduu yucha numa i ti ni nduu xatɨ ndaꞌa, ti yukan ja ni chaku ini yo ja kuan kuyajni viko sau. T}!Ti taꞌu ri jniñu nuu ángel, Yandios ja kinkoyo ya ndɨ kuun jɨkɨ ñuyɨvɨ. Ti nu na tɨvɨ ɨɨn ndɨkɨ, yukan na ti nastutu i yɨvɨ ni nakaji Yandios, ja kanchuku savaꞌa taka nuu ñuyɨvɨ. |yYukan kuu ɨɨn seña nuu andɨvɨ ja nchaa ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ. Ti taka yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa, ndeꞌe i ti kuni i ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, ndii ri nuu viko un jiin jnuꞌun ja ni nduñaꞌnu xaan ri nuu ñuyɨvɨ. ${ANu ni yaꞌa taka nundoꞌo un, ti kuu ñaa ndikandii, ti yoo tukaa ga kuaꞌa nduva. Ti nukoyo chuxini nuu andɨvɨ un, ti nɨꞌɨn undi andɨvɨ. gzGChi ndeꞌe ra ja nuu ka kututu tiji un, katuu kɨtɨ ni jiꞌi, ti suni siaꞌan kuni ndijin ra nu ndenda ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ ―ni kachi Jesús. (Mr. 13.24‑37; Lc. 21.25‑33; 17.26‑30, 34‑36) ?ywChi kɨvɨ nchaa ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, ti kuni ndijin ra naa ra nanu saꞌa nu janducha, ti ndinchaa nɨ tuꞌu undi nuu kaña ndikandii jiin undi nuu kee ndikandii. Vx%Ja yukan kuu ja, ja ni ndɨꞌɨ jnuꞌun jaꞌa ni kachi ri nuu ra naa ra, ti koto kandixia ra nu na kachi yɨvɨ un: “Ndeꞌe naa ra, yukan kande Cristo nuu ñuꞌun teꞌe un”, ka kachi i. Ti koto maa kiꞌin ra yukan. Ko xi nu na kachi i: “Ndeꞌe naa ra. Ja kancha ya ini veꞌe jaꞌa”, ti koto ma kandixia ra naa ra. ~}||{z y+ww0vhuuAtsrLqqpgoUonUmmlkjjikhhgiff;eedwcbaa#``__^Y]][[YYXWWBVVTTEStRQPP7ONxMMlLKJJ HGFEDD^C_BB;A~A??8>=z<<0;:988z77Y65574]32100-//j.-},+++])''z&&b%Y$#""T!Z!5)J#^u5 v1X4xp8Nu ni niꞌin ya chaa kujin jiin ya, ti ni nandeokuñɨ ya jiin da naa da ɨɨn veꞌe. Ti yachi ni kataka tuku yɨvɨ kuaꞌa veꞌe un, ja tu ka jaꞌa i jnuꞌun ja kaji ya staa jiin ndajaꞌa ya, chi ka jikantaꞌu i ja na chindee ya maa i. <7qjiin Judas, chaa ñuu Cariote, chaa ni nakuaꞌa Jesús nuu chaa ka jito uꞌu ya. Ka chakuachi da jaꞌa Jesús ja ni nduu kuꞌu ya (Mt. 12.22‑32; Lc. 11.14‑23; 12:10) 6Andrés; Felipe; Bartolomé; Mateo; Tomás; Jacobo, seꞌe yɨɨ Alfeo; Tadeo; Simón, ja yɨꞌɨ da nuu partido cananista; z5mJacobo jiin Juan, seꞌe yɨɨ Zebedeo, ja suni ni skonani ya da naa da Boanerges, ja kuni kaꞌan seꞌe taja; \41Ti jaꞌa ka kuu ndɨ uxi uu chaa ni nakaji ya: Simón ja ni skonani ya da Pedro; Z3-Ti kundiso da jniñu ñaꞌnu ja kenchaa da tachi xaan ka jnaꞌan sava yɨvɨ. 29 Yukan ti ni kana ya taka chaa ka skuaꞌa jiin ya, ti kuaꞌan ya jiin da undi yuku un. Yukan ni nakaji ya uxi uu ndajaꞌa ja na nakujin da jiin ya. Ti ni kachi ya jiin chaa un naa da ja na taji ya da kinkoyo da taka ñuu, ti kaꞌan da jnuꞌun Yandios nuu yɨvɨ naa i. U1# Ko maa ya ni kaꞌan niꞌin ya: ―Tu nau ja kuu roꞌo ja kaꞌan ra ja ruꞌu kuu Seꞌe Yandios ―kachi ya. Ni nakaji Jesús ndɨ uxi uu chaa kuu ndajaꞌa ya (Mt. 10.1‑4; Lc. 6.12‑16) 50c Suni ni kikoyo kuaꞌa yɨvɨ ka jnaꞌan tachi xaan. Nu ni ka jini nuu ya, ti ni ka nduva nuu jaꞌa ya. Ti ni ka kanajiin: ―¡Roꞌo kuu Seꞌe Yandios! ―kachi naa. / Ti saꞌa ya tajna taka yɨvɨ ka kuꞌu ni ka chakoyo un, ko so ka chindajnaꞌan maa ni ga yɨvɨ un ja ka kuni tuꞌva i nuu ya, ti jnɨɨ i vasu tɨꞌlɨ saꞌma ya, ja nduvaꞌa i jiin savaꞌa ni ga kueꞌe ka ndoꞌo i. Ko ja xaan chitu yɨvɨ un, ti ni kachi ya jiin chaa ka skuaꞌa jiin ya ja na satuꞌva da ɨɨn barco lulu, na kinkɨvɨ ya nava tu kaxin yɨvɨ un ya. j.MKuaꞌan Jesús ichi yuꞌu lago Galilea jiin taka chaa ka skuaꞌa jiin ya. Ti ka ndikun yɨvɨ kuaꞌa un kuankoyo i suni, chi ni ka jini i taka jniñu ñaꞌnu saꞌa ya. Ni kikoyo yɨvɨ kuaꞌa taka ñuu nanu ñuu Galilea, ñuu Jerusalén, ñuu Idumea. Suni yɨvɨ kanchuku ɨnga yuꞌu yucha Jordán, jiin suni yɨvɨ ñuu Tiro jiin Sidón. U-#Yukan ti ni ka kekoyo chaa fariseo un, ka saꞌa da ɨɨn junta jiin chaa ka yɨꞌɨ i jiin partido Herodes. Ka ndajnuꞌun da nasa kuu kaꞌni da Jesús. Ni kataka kuaꞌa xaan yɨvɨ yuꞌu lago , Yukan ni kɨtɨ ini Jesús ni ndeꞌe ya nuu da, ti ni kukuiꞌya xaan ini ya, chi ni jini ya ja tu ka ñuꞌun ndaꞌu kɨtɨ ini da. Ti ni kaꞌan ya jiin chaa kuꞌu un: ―Skaa ndaꞌa ra ―kachi ya. Ni skaa da ndaꞌa da. Ti luego ni, ni nduvaꞌa. |+qYukan ti ni jikajnuꞌun ya yɨvɨ un: ―¿Nasa kachi ley ndoo saꞌa yo vijna kɨvɨ ndetatu nusa? ¿Iyo vaꞌa ja saꞌa yo tajna ɨɨn chaa kuꞌu xi kuaꞌa ini yo na kuū da nu? ―kachi ya. Ti chaa un tu ni ka kaꞌan kuɨtɨ da. h*IKo ni kachi Jesús jiin chaa kuꞌu un: ―Ndokuñɨ, ti kundichi ra maꞌñu un ―kachi ya. K)Suni yukan kanchuku chaa fariseo ka iyo listo da ja nu saꞌa Jesús tajna kɨvɨ ndetatu un. Ti nu na saꞌa ya tajna, ka ndoꞌo ini da ja kankuachi da jaꞌa ya ja janiꞌin ini ya nuu ley. n( WNi kɨvɨ tuku Jesús ini ɨɨn veñuꞌun yɨvɨ Israel, ti yukan kande ɨɨn chaa ni ichi ndaꞌa. e'CVanuxia ruꞌu kuu maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, ti kuñaꞌnu ga ri ja na taꞌu ri jniñu nasa saꞌa yɨvɨ kɨvɨ ndetatu ―ni kachi ya. Ni nduvaꞌa ɨɨn chaa ni ichi ndaꞌa (Mt. 12.9‑14; Lc. 6.6‑11)A&{Nusa ti iyo vaꞌa jniñu ka saꞌa chaa vekoyo jiin ri. Chi ni saꞌa Yandios kɨvɨ ndetatu un ja na kendo kuu ɨɨn kɨvɨ saꞌa yo ja vaꞌa, ti ansu ja na saꞌa yo ja ii xaan. #%?Ni kɨvɨ da ini veꞌe Yandios, ni jikantaꞌu da nuu sutu Abiatar, ti ni kiꞌin da staa stila ni soko sutu un nuu Yandios. Ni yee da jiin chaa ni kunchuku jiin da, ja tu kuu kaji savaꞌni ga yɨvɨ, ti xnaꞌan ley Moisés ja nɨnɨ sutu kuñaꞌnu kuu, ja kaji staa stila un. H$ Ti ni kachi Jesús jiin da: ―¿Ndoo ka kaꞌan ra siaꞌan, xi tu ni ka kaꞌu ra ja ni jnaꞌan tata yo David na janaꞌan, na ni jiꞌi da soko jiin chaa ni kunchuku jiin da un nu? Q#Ni ka jini chaa fariseo un jniñu ka saꞌa chaa un, ti ni ka kachi da jiin Jesús: ―Ndeꞌe, ¿ndoo ka saꞌa chaa ka jika jiin ra jniñu ja tu kuu saꞌa yo ɨɨn kɨvɨ ndetatu nu? ―kachi da. J" Ɨɨn kɨvɨ ndetatu ni yaꞌa Jesús jiin chaa ka skuaꞌa jiin ya, ti ni ka yaꞌa da ɨɨn ñuꞌun nuu kaa triu. Ti chaa un ni ka kejaꞌa ka jnuꞌun da yoko triu un, ti ka yaji da. l!QƗɨn ni kuu ja chuꞌun yo vino jaa ini ñɨɨ tuꞌu, chi vino jaa un ndata ti kaꞌncha ñɨɨ un, ti xnaa yo ndɨnduu. Vanuxia siaꞌan ja chuꞌun yo vino jaa chii ñɨɨ jaa. Yukan kuu ja tu kuu chajnaꞌan ra jnuꞌun ri jiin jnuꞌun janaꞌan―kachi ya. Jniñu ni ka saꞌa ndajaꞌa Jesús ɨɨn kɨvɨ ndetatu (Mt. 12.1‑8; Lc. 6.1‑5)   Siaꞌan kuu ja tu kuu chajnaꞌan ra jnuꞌun xnaꞌan ri jiin jnuꞌun janaꞌan. Ɨɨn ni kuu ja nachaa yo ɨɨn pedazo saꞌma jaa, ti ndundoo ga nuu ɨɨn saꞌma tuꞌu. Chi saꞌma jaa un ndɨyɨ, ti kuu kaꞌnu ga yau nuu saꞌma tuꞌu un. *MSuni nu kancha ri jiin chaa ka skuaꞌa jiin ri, tu kuu koo ndicha ini da. Ko jaa ɨɨn kɨvɨ nu na kuxio ri kiꞌin ri, ti kɨvɨ un sa na koo ndicha ini da. .UTi ni kachi Jesús: ―¿Ti kuu koo ndicha ini yɨvɨ kaꞌiin ɨɨn viko nandaꞌa xi tuu nu? Ti nu kancha novio un jiin i, tu kuu kuꞌiin ndicha i viko un. ~uNi kuu ja ni jaa ɨɨn kɨvɨ ka iyo ndicha ini taka chaa fariseo jiin chaa ka skuaꞌa jiin Juan, chaa skuanducha. Ti sava yɨvɨ un ni ka chakoyo i nuu Jesús, ti ni ka jikajnuꞌun i ya: ―¿Ndoo chaa ka skuaꞌa jiin Juan jiin chaa ka skuaꞌa jiin chaa fariseo, ka iyo ndicha ini da, ti chaa ka skuaꞌa jiin ni, ndoo tu ka iyo ndicha ini da nusa? ―kachi da. %Ni jinisoꞌo Jesús jnuꞌun ka kaꞌan da, ti ni kachi ya jiin da: ―Chaa kuꞌu kuu chaa nandɨꞌɨ ɨɨn médico, ansu chaa iyo ndendajnu. Ruꞌu ni chaa ri ja kaꞌan ri jnuꞌun Yandios nuu yɨvɨ ka nakuni i kuachi i, ti ansu yɨvɨ ka ndoꞌo ini ja ka iyo ndoo jiin kuachi i ―kachi ya. Ka jikajnuꞌun da Jesús sɨkɨ jnuꞌun koo ndicha ini (Mt. 9.14‑17; Lc. 5.33‑39) NTi yukan kaꞌiin chaa ka kuu maestro ja ka xnaꞌan ley, ka kuu da maa chaa fariseo. Nu ni ka jini da ja yee Jesús staa jiin taka yɨvɨ un, ti ni ka kachi da jiin chaa ka skuaꞌa jiin ya: ―¿Ndoo yee Jesús staa jiin taka chaa ka kinyaꞌu puesto, suni jiin chaa tu ka siuku jnuꞌun ka kaꞌan ri yukan? ―kachi da. nUƗɨn kɨvɨ ni kana Leví Jesús ja na kiꞌin ya veꞌe da ja na kee ya staa jiin chaa ka skuaꞌa jiin ya, jiin chaa ka kinyaꞌu puesto, jiin chaa tu ka siuku jnuꞌun ka kaꞌan chaa ka xnaꞌan ini veñuꞌun Israel. /Ichi kuaꞌan ya ni yaꞌa ya yajni ɨɨn oficina nuu kinyaꞌu puesto. Yukan nukoo Leví, seꞌe yɨɨ Alfeo, kinyaꞌu da puesto. Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Ñaꞌan na choꞌo, ti kundikun ra ruꞌu ―kachi ya. Ti ni ndokuɨñɨ Leví, ti kuaꞌan da jiin ya.   Yukan na ti kuaꞌan tuku Jesús yuꞌu lago Galilea, ti ni ka taka kuaꞌa xaan yɨvɨ nuu ya. Ti ni xnaꞌan ya nuu i. ^5 Ti chaa un ni kiꞌin da yúú da, ti ni kee da kuaꞌan da. So ni ka naa ini yɨvɨ un, ti ni kuvaa i ni ka nakanajaa i Yandios: ―¡Kaꞌnu ɨɨn jniñu saꞌa Yandios ja tu ka jini kuɨtɨ yo ɨɨn jnuꞌun siaꞌan undi vijna! ―kachi i naa i. Ni kana Jesús xini Leví ja na kiꞌin da jiin ya (Mt. 9.9‑13; Lc. 5.27‑32) U# ―Ndokunɨ, nastuu yúú ra, ti kuanoꞌon veꞌe ra ―ni kachi ya. ve Chi na kachi ri ja ruꞌu kuu maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, ti ndisojniñu ri ja kuankaꞌnu ini ri nuu kuachi yɨvɨ naa i. Vijna ti na stuu ri ɨɨn jniñu saꞌa ri jaꞌa ―ni kachi ya. Yukan na ti ni kachi ya jiin chaa tɨkuku un: {Ko maa Jesús ja ni jini ya ndoo ka ndoꞌo ini da, ti ni kachi ya jiin da: ―¿Ndoo ka ndoꞌo ini ra siaꞌan? zm“¿Nau ja kuu ɨɨn chaa jaꞌa ja ndoꞌo ini da ja kuu da Yandios, ti kaꞌan da sɨkɨ Yandios ja kaꞌan da siaꞌan? Ti jaꞌa tu iyo ni ɨɨn ja kuankaꞌnu ini nuu kuachi yo, chi vajnuꞌun ni maa Yandios”, ni ka ndoꞌo ini da. 9kTi yukan kaꞌiin tɨjnɨ chaa ka xnaꞌan ini veñuꞌun yɨvɨ Israel. Ti nu ni ka jinisoꞌo da jnuꞌun ni kaꞌan Jesús jiin chaa tɨkuku un, ni ka ndoꞌo ini da: A{Ti nu ni jini Jesús ja ka kandixia da maa ya ja kuu saꞌa ya tajna, ti ni kachi ya jiin chaa tɨkuku un: ―Ndaꞌu seꞌe ri, ja ni jankaꞌnu ini ri nuu kuachi ra ―ni kachi ya. Ka kuni kundaꞌa da chaa un undi nuu kancha Jesús, ko tu kuu yaꞌa da ja xaan chitu yɨvɨ. Ti ni ka skaa da chaa kuꞌu un ichi xini veꞌe. Ni ka kenchaa teja un, ti ni ka sino da chaa kuꞌu un nuu kancha Jesús, ti yukan ni ka sino da chaa un. \1Ko vekoyo ga yɨvɨ, ti kuun da ka ndiso ɨɨn chaa tɨkuku nuu ɨɨn yúú. 5cYukan ti vekoyo kuaꞌa xaan yɨvɨ nuu kancha ya, ja tukaa ni kujaa veꞌe un, chi ni chitu ndɨɨ nɨ tuꞌu undi fuera. Ti yukan ni xnaꞌan ya jnuꞌun Yandios nuu i. t  cNu ni kuu ga kɨvɨ ni nandeokuñɨ Jesús ñuu Capernaum. Ti ka jani da jnuꞌun ja, ja ni nchaa tuku ya. o  Y-Ko tu ni jandatu chaa un jnuꞌun ni kaꞌan Jesús. Ti kuaꞌan da, jani da jnuꞌun nuu taka yɨvɨ nava ni jnaꞌan da. Ja yukan kuu ja tukaa ni kuu kɨvɨ ndijin Jesús taka ñuu, chi jini ya ja nu na kɨvɨ ndijin ya, ti kinkoyo kuaꞌa xaan ga yɨvɨ nuu ya. Ja yukan kuu ja ni jikonuu ya nuu ñuꞌun teꞌe nuu tukaa iyo yɨvɨ, ko undi yukan ni ka kikoyo kuaꞌa yɨvɨ taka ñuu nuu kande ya. Ni saꞌa Jesús tajna iɨn chaa tɨkuku (Mt. 9.1‑8; Lc. 5.17‑26)u  e,―Koto kani ra jnuꞌun nuu ni ɨɨn yɨvɨ ja siaꞌan ni saꞌa ri tajna roꞌo. Kuaꞌan nuu sutu Israel un, ti na ndeꞌe da roꞌo. Nu ni ndeꞌe da roꞌo, ti kundaꞌa ja soko ra nuu Yandios sɨkɨ ja, ja ni ndundoo ra, nava kachi ley Moisés. Ti na soko sutu un nuu Yandios, nava na kuni yɨvɨ ja, ja ni kenchaa ndɨꞌyɨ un roꞌo ―ni kachi ya. G   +Yukan na ti niꞌin xaan ni xndaku ya nuu da, ti ni kachi ya: E  *Nu ni kaꞌan ya siaꞌan, ti ni nduvaꞌa ni chaa un. " ?)Ti ni kundaꞌu ini ya maa da, ni skaa ya ndaꞌa ya, ni kueꞌe ya maa da, ti ni kachi ya jiin da: ―Kuni ri, na ndundoo ra vijna ―ni kachi ya. d C(Ɨɨn kɨvɨ ni tuꞌva ɨɨn chaa jnaꞌan kueꞌe ndɨꞌyɨ teꞌyu. Ni jakunjitɨ da nuu Jesús, ti ni kandaꞌu da jiin ya: ―Nu kuni ni, ti kuu sandoo ni saña jiin kueꞌe jnaꞌan na jaꞌa―ni kachi da. * O'Yukan na ti kuaꞌan ya nɨ ñuu Galilea, ni kaꞌan ya jnuꞌun Yandios ini veñuꞌun yɨvɨ Israel jiin taka ndaꞌa ñuu un, ti kenchaa ya tachi xaan ka jnaꞌan sava yɨvɨ un naa i. Ni saꞌa Jesús tajna ɨɨn chaa teꞌyu xaan jiin ndɨꞌyɨ (Mt. 8.1‑4; Lc. 5.12‑16) ; q&Ti ni kachi ya: ―Na choꞌo uu ga ñuu kaꞌiin yajni jaꞌa, ti na xnaꞌan ri jnuꞌun Yandios nuu i. Chi ja yukan kuu ja ni taji Yandios ruꞌu vaji ri ―ni kachi ya.  {%Nu ni ka naniꞌin da ya, ti ni ka kachi da jiin ya: ―Kuaꞌa xaan yɨvɨ ka jikajnuꞌun niꞌin ―ni ka kachi da. < u$Ko Simón jiin uu ga da, kuan nunduku da ya naa da. " ?#Jañaꞌan ɨnga kɨvɨ, ni iñaa ga, ni ndoko Jesús ti kuaꞌan ya nuu ñuꞌun teꞌe nuu tu iyo yɨvɨ. Ti yukan ni jikantaꞌu ya nuu Yandios.  "Ti Jesús, ni saꞌa ya tajna kuaꞌa yɨvɨ ka kuꞌu un. Suni ni kenchaa ya kuaꞌa tachi xaan. Ko tu ni jaꞌa ya jnuꞌun ja kaꞌan tachi xaan un, chi ka jini na seꞌe kuu ya. Ni xnaꞌan Jesús jnuꞌun Yandios ñuu Galilea (Lc. 4.42‑44) P  Nu ni kee ndikandii ti ni kɨꞌvɨ, ti tendɨꞌɨ yɨvɨ ñuu un, ni ka chitu ndɨɨ nɨ yuxeꞌe nuu kancha Jesús. Ka yɨndaꞌa i kuaꞌa yɨvɨ ka kuꞌu jiin chaa ka jnaꞌan tachi xaan. 1 ]Luego ni kɨvɨ ya nuu katuu ña. Ni jnɨɨ ya ndaꞌa ña, ni ndokani ya maa ña, ti ni nduvaꞌa ni ña jiin kueꞌe kiji un, ti ni ndokuɨñɨ ña. Yukan ti ni saꞌa ña ndeyu ni yaji ya jiin uu ga yɨvɨ un. Ni saꞌa Jesús tajna tɨjnɨ yɨvɨ ka kuꞌu (Mt. 8.16‑17; Lc. 4.40‑41) x~ kTi nana chiso Simón kuꞌu ña. Katuu ña jiin kueꞌe kiji xaan, ti ni ka kachi da nuu Jesús ja kuꞌu ña. V} 'Yukan ni ka kekoyo da ini veñuꞌun un, ti kuankoyo da ichi veꞌe Simón jiin Andrés. Ti Jesús kuaꞌan ya jiin Jacobo jiin Juan jiin uu ga chaa ka skuaꞌa jiin ya, nu ni ka jakoyo da veꞌe un. | 'Ti yachi xaan ni jichanuu jnuꞌun Jesús nɨ ñuu Galilea. Ni saꞌa Jesús tajna nana chiso Simón (Mt. 8.14‑15; Lc. 4.38‑39) { Ti so ni ka saꞌu ini yɨvɨ un ja so ka naa ini ka ndeꞌe i, ti ka jikajnuꞌun jnaꞌan i: ―¿Na jnuꞌun kuu jaꞌa, xi na saꞌan kuu jaꞌa? ¿Xi kuñaꞌnu chaa un ja undi tachi xaan un ka jandatu nuu da, ti ka kekoyo kuaꞌan nu? ―ni kachi i naa i. rz _Ti tachi xaan un ni saꞌa ja na kuyɨꞌɨ chaa un, ti undi ni kanajiin koꞌo ti ni kee kuaꞌan. y yTi Jesús ni nduxaan ya nuu tachi xaan un, ti ni kachi ya: ―Kasɨ yuꞌu, ti xndoo chaa jaꞌa ―ni kachi ya. x 1―Kuxio ni nuu na naa na, niꞌin Jesús, chaa ñuu Nazaret. ¿Ndoo kɨvɨ nduu ni jiin na, xi vaji ni ja xnaa ni saña nu? ―ni kachi da. zw oTi yukan kande ɨɨn chaa jnaꞌan tachi xaan ini veñuꞌun un, uni ni kanajiin koꞌo da, ti ni kachi da: gv ITi so ka naa ini i ni ka ñusoꞌo i jnuꞌun ni kaꞌan ya, chi ni xnaꞌan vaꞌa ya nuu i, nanu ɨɨn chaa ndiso jniñu nuu Yandios. Ti chaa ka xnaꞌan ini veñuꞌun un, tu ka xnaꞌan da nanu ni xnaꞌan maa Jesús. 1u ]Ni jakoyo da ñuu Capernaum. Ti ni kɨvɨ Jesús ini veñuꞌun Israel jañaꞌan ɨɨn kɨvɨ ka ndetatu yɨvɨ Israel. Ti ni xnaꞌan ya jnuꞌun Yandios nuu i. t Suni ni kana ya xini da: ―Ñaꞌan na choꞌo ―kachi ya. Ti chaa un ni ka xndoo da tata da Zebedeo ini barco un jiin muzu da, ti kuankoyo da jiin Jesús. Ni keniꞌin Jesús ɨɨn tachi xaan jnaꞌan ɨɨn chaa un (Mt. 7.28‑29; Lc. 4.31‑37) s Ni jika ya tɨꞌlɨ ga. Yukan ni jini ya nuu Jacobo jiin Juan, seꞌe yɨɨ Zebedeo, ka nachaa da ñunu da nuu ɨɨn barco. Pr Ti luego ni, ni ka xndoo da ñunu da, ti kuankoyo da jiin Jesús. sq ati ni kana ya xini da: ―Kundikun ruꞌu naa ra, na choꞌo. Ni ka jnɨɨ xaan ra chāká, ko vijna ruꞌu na xnaꞌan ri roꞌo nasa nastutu ra yɨvɨ, ti xnaꞌan ra yɨvɨ un maa jnuꞌun Yandios kandixia i ruꞌu ―ni kachi ya. p 5Ɨɨn kɨvɨ ni yaꞌa Jesús yuꞌu lago Galilea, ti ni jini ya kaꞌiin Simón jiin ñani da Andrés, ka jnɨɨ da chāká jiin ɨɨn ñunu, o -―Ja ni jaa kɨvɨ nuu taꞌu Yandios jniñu nuu nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ. Vijna na ti nakani ini naa ra ti kandixia jnuꞌun ichi Yandios, chi yukan kuu ɨɨn ichi vaꞌa ―ni kachi ya. Ni kana Jesús xini kuun chaa ka jnɨɨ chāká (Mt. 4.18‑22; Lc. 5.1‑11) *n OTi yukan ni ka chondee da Juan vekaa, ti Jesús ni nandeokuñɨ ya ñuu Galilea. Ti yukan ni xnaꞌan ya jnuꞌun Yandios nuu yɨvɨ naa i, ti ni kachi ya: 1m ] Ti yukan ni kuncha ya uu xiko kɨvɨ nuu ka iyo kɨtɨ yuku un. Ti jaꞌuꞌu un ni kuni skaꞌan Jesús ja na saniꞌin ini ya nuu Yandios. Ko ni kikoyo ángel, ja ka kuu ndajaꞌa Yandios, ti ni ka chindee i maa ya. Ni kejaꞌa xndaku Jesús jnuꞌun Yandios (Mt. 4.12‑17; Lc. 4.14‑15) `l ; Yukan ti ni yɨndaꞌa Espíritu Santo un maa Jesús undi nuu ñuꞌun teꞌe un. 9k m Ti ichi andɨvɨ un ni kii ɨɨn ndusu nu ni kaꞌan Yandios jiin Jesús: ―Roꞌo kuu Seꞌe ri ja kundaꞌu xaan ini ri, ti kusɨɨ xaan ini ri jiin ra ―ni kachi Yandios. &j G Nu ni kee Jesús ini nducha un, ni ti nuña andɨvɨ nuu kancha Yandios, ti ni jini Jesús ja vaji Espíritu Santo sɨkɨ ya, ti kaa ya nanu kaa ɨɨn sata. wi i Yukan ti ni kee Jesús ñuu Nazaret, ja kuu ndañuu Galilea. Ti ni skuanducha Juan ya ini yucha Jordán. {h qTi maa da tu skuanducha da roꞌo jiin nducha nanu saꞌa ruꞌu, chi chaa un skuanducha da roꞌo jiin Espíritu Santo naa ra. Ti yaa yukan kuu ya kuncha jiin ra naa ra ―ni kachi Juan. Ni janducha Jesús (Mt. 3.13‑17; Lc. 3.21‑22) g )Ti siaꞌan ni xndaku Juan nuu yɨvɨ: ―Kuan kuyajni ɨɨn chaa kuñaꞌnu ga ja kuu ruꞌu. Ti kuñaꞌnu ga da ja tu kuu kandu ri nuu da. f 'Ti saꞌma Juan ni kuu jiin ixi camellu. Ni yɨꞌɨ ɨɨn sanchi ñɨɨ chii da. Ndeyu da ni kuu ndɨkuaꞌyɨ jiin nduxi ñuñu yuku. xe kTi kuaꞌa yɨvɨ ñuu Jerusalén jiin kuaꞌa yɨvɨ ndañuu Judea ni ka jaꞌan kunsoꞌo i jnuꞌun ni kaꞌan Juan. Ti yɨvɨ un, nu ni ka kachi i ja ni ka nakani ini i nuu kuachi i, yukan na ti skuanducha da i ini yucha Jordán. +d QYukan ti ni kundaa jnuꞌun Yandios nava ni kachi Isaías, chi ni kenda Juan undi nuu ñuꞌun teꞌe un. Ti kuaꞌa yɨvɨ vekoyo ja na skuanducha da i, ti ni kachi da: ―Nakani ini nuu kuachi ra naa ra, ti kuanducha naa ra nava na kuankaꞌnu ini Yandios nuu kuachi ra ―kachi da. wc iTi kunde chaa un undi nuu ñuꞌun teꞌe un, ti kaꞌan niꞌin da nuu yɨvɨ siaꞌan:“Kotuꞌva ra naa ra, chi ja yajni chaa Jitoꞌyo. Ti kuni ja na kaka ndaa ra”, kachi da, ni kachi Yandios jiin Seꞌe ya. Ni kachi Isaías. Nb Chi siaꞌan ni chaa profeta Isaías tutu, na ni kaꞌan da jnuꞌun Yandios undi na janaꞌan. Ti ni chaa da jnuꞌun Juan nuu tutu siaꞌan:“Kunsoꞌo ra”, kachi Yandios jiin Seꞌe ya, chi taji ri ndajaꞌa ri.Koxnuu da kiꞌin da, ti xndaku da nuu yɨvɨ naa i, ja na kotuꞌva i ja kuu kɨvɨ jaa ra. ~a yJaꞌa kejaꞌa jnuꞌun Jesús, ya kuu Cristo, Seꞌe Yandios. Ti jnuꞌun un kuu ja ni kii ya ja ni nama ya yoꞌo. {`oTi xnaꞌan ra ja na kuandatu i taka jniñu ni taꞌu ri nuu ra naa ra. Ti kuꞌun ini ra ja kancha ri jiin ra naa ra taka ni kɨvɨ undi na ndɨꞌɨ ñuyɨvɨ. Ti siaꞌan na koo ―kachi ya. Jaꞌa kuu jnuꞌun Yandios ni chaa Mateo. _Vijna na ti na tatu ri ɨɨn jniñu jaꞌa nuu ra naa ra. Kuankoyo nuu yɨvɨ taka nación, ti xnaꞌan ra jnuꞌun ri nuu i nava na kandixia i ruꞌu. Ti skuanducha ra i nu ja ni ka kandixia ndaa i maa Tata yo Yandios, jiin Seꞌe ya, jiin Espíritu Santo. M^Yukan ni tuꞌva maa ya nuu da naa da, ti ni kachi ya: ―Ja ni jaꞌa Yandios ɨɨn jniñu ñaꞌnu nuu ri ja na kuñaꞌnu ri nuu savaꞌa ni ga ja iyo nuu nɨ kaꞌnu ñuyɨvɨ jiin andɨvɨ. ]yNu ni ka jini ndajaꞌa un nuu ya, ti ni ka nachiñuꞌun da ya. Ko uu ga da, tu ka kandixia vaꞌa da ja maa ya kuu. \Yukan na ti ndɨ uxi ɨɨn ndajaꞌa ya un kuan nukoyo da ñuu Galilea, undi yuku nuu ni kachi Jesús ja kinkoyo da. 3[_Ni ka kiꞌin soldado un xuꞌun un ti kuankoyo da, ti ni ka kachi da nava ni taꞌu jniñu nuu da. Ti jnuꞌun ni ka kaꞌan soldado un, ni kendo ka kaꞌan yɨvɨ nación Israel undi kɨvɨ vijna. Jniñu ni tatu Jesús nuu apóstol ya (Mr. 16.14‑18; Lc. 24.36‑49; Jn. 20.19‑23) ZTi nu na kuni gobernador jnuꞌun un, ti maa ri na kaꞌan jiin da, ti na nama ri sɨkɨ roꞌo naa ra ―ni ka kachi da. 6Ye ti ni ka kachi jiin da: ―Roꞌo, kachi ra naa ra ja ni ka naa ini ra ni ka kixi ra jakuaa un, ti ni jakoyo ndajaꞌa Jesús, ti ni ka sakuiꞌna da yɨkɨ kuñu chaa un. ZX- Ti sutu un ni ka kee ni ka jaꞌan kaꞌan jiin taka chaa ka kuñaꞌnu un, ti yukan ni ka ndajnuꞌun nava ɨɨn ni jnuꞌun na koo yuꞌu da naa da. Yukan ti ni ka jaꞌa da xuꞌun kuaꞌa nuu soldado un, 4Wa Ni kuankoyo ñasɨꞌɨ un naa ña, ti sava soldado ni ka ndito un, kuan nukoyo da ñuu un, ti ni ka jani da jnuꞌun taka nava ni kuu un nuu sutu ka kuñaꞌnu un. iVK Ti maa ya ni kachi ya jiin ña: ―Koto yuꞌu ra naa ra. Kuan kaxjnuꞌun nuu chaa ka kandixia ruꞌu ja na kinkoyo ñuu Galilea, ti yukan ndejnaꞌan ri jiin yɨvɨ un naa i ―ni kachi ya. Jnuꞌun ni ka jani soldado un MU Ko ni kuankoyo ña ichi un, ti ni ka ndejnaꞌan ña jiin Jesús, ni kanxiaꞌu ya jiin ña naa ña. Ti maa ña ni ka tuꞌva ña nuu ya, ni ka nanuu ña jaꞌa ya ja ni ka nachiñuꞌun ña ya. "T=Yukan na ti kuankoyo ña, ni ka nduñama sɨꞌɨ ña vasu ka yuꞌu ña, ko suni ka kusɨɨ ini ña. Ti kuan kaxnuꞌun ña nuu ndajaꞌa Jesús. $SAVijna na ti kuankoyo yachi naa ra, ti kani ra jnuꞌun nuu ndajaꞌa ya: “Chi ni jiꞌi ya ko ja ni nandoto ya, ti koxnuu ya kiꞌin ya ñuu Galilea sa kinkoyo ra. Ti yukan nakuni ra ya naa ra.” Jnuꞌun jaꞌa vee kachi ri nuu ra naa ra ―ni kachi ángel un jiin ña naa ña. zRmKo tukaa ga kande ya jaꞌa, chi ja ni nandoto ya nava ni kachi ya. Ñaꞌan ti ndeꞌe naa ra nuu ni katuu ya. .QUYukan na ti ni kachi ángel un jiin ñasɨꞌɨ un naa ña: ―Koto yuꞌu ra naa ra. Ja jini ri ja ka nanduku ra Jesús, yaa ni ka jatakaa yɨvɨ ndaꞌa cruz un. P Nu ni ka jini soldado un nuu ángel un, ti ni ka nɨꞌɨn da naa da ja ni ka yuꞌu da, ti so ni ka sana ini da nanu ndɨyɨ. LOJanducha ii ya nanu taja, ti saꞌma ñuꞌun ya xkɨyɨ niꞌni. rN]Ti hora un ni kii ɨɨn ñujnaa xaan. Siaꞌan ni kuu, vanuxia ɨɨn ángel junukuachi nuu Yandios, ni kuun ya ichi andɨvɨ vaji ya, ti ni chaa ya yuꞌu ñaña un, ni stuncha ni ya yuu ndiꞌyu un kuaꞌan, ti ni nukoo ya sɨkɨ. ;M qNu ni yaꞌa kɨvɨ ndetatu un, ti ja kuan kundijin kɨvɨ nukuñɨ semana, ti María ñaa ñuu Magdala, jiin ɨnga María un, kuankoyo ña kuan ndeꞌe ña nuu ñunduji Jesús. Yukan na ti kuankoyo chaa un naa da, ti vaꞌa xaan tonto ni ka sakutu da yuꞌu ñaña un. Ti ni chunsama da uu yoꞌo sɨkɨ yuu un, ndɨ kuun jikɨ ja kuu nanu ɨɨn sello da naa da. Ti ni ka xndoo da soldado un ka ndito da. Ni nandoto Jesús (Mr. 16.1‑8; Lc. 24.1‑12; Jn. 20.1‑10)BK}AYukan ti ni kachi Pilato jiin da naa da: ―Kuankoyo maa ra naa ra, kundaꞌa nasa soldado kuni maa ra naa ra. Ti saꞌa kutu yuꞌu ñaña un nava ka kuni maa ra ―ni kachi da. ;Jo@Yukan kuu ja taꞌu ni jniñu, ti na ndiꞌyu vaꞌa yuꞌu yau un undi kɨvɨ uni. Sandau kinkoyo ndajaꞌa da un jakuaa, ti tava da yɨkɨ kuñu chaa un, ti kachi da naa da nuu yɨvɨ ja, ja ni nandoto ndixia da nuu ñujiꞌi. Chi nu siukan na, ti viꞌi ga xndoñaꞌan da yɨvɨ naa i ―ni kachi da. $IA?ti ni ka kachi da: ―Niꞌin Pilato, ni ka nukuꞌun ini na ja ni kachi chaa ni xndoñaꞌan un, na ni chaku ga da, ja nu uni kɨvɨ ti nandoto tuku da. H#>Ti ɨnga kɨvɨ, ja kuan kuyajni kɨvɨ ndetatu, ti ka jaꞌan chaa ka kuu sutu ka kuñaꞌnu un, jiin chaa fariseo nuu kande Pilato, &GE=Ti yukan kaꞌiin María ñaa ñuu Magdala jiin ɨnga María, kanchuku ña yuꞌu ñana nuu ni chunde da Jesús yukan. Chaa ni ka ndito nuu ñunduji Jesús F7Nu kuan kuaa, ti ni jaa ɨɨn chaa ñuu Arimatea nani José, ni kuu da ɨɨn chaa riko ja suni ni skuaꞌa da jiin Jesús. DB8Ti ñaꞌan un ka kuu María ñaa ñuu Magdala, María nana Jacobo jiin José, jiin nana seꞌe yɨɨ Zebedeo. Ni jakunduji Jesús (Mr. 15.42‑47; Lc. 23.50‑56; Jn. 19.38‑42) /AW7Ti yajni un, ni kaꞌiin tɨjnɨ ñasɨꞌɨ, ka ndeꞌe ña, ñaꞌan un ni ka kuu ñaꞌan ni ka kii jiin Jesús undi ñuu Galilea, ja ka chindee ña maa ya. >@u6Nu ja ni jiꞌi Jesús, ti capitán soldado un jiin taka ga da ja chaa ka ndito Jesús, nu ni ka jini da ja siaꞌan ni kuu ja, ja ni nɨꞌɨn ñuꞌun jiin taka ga ja ni kuu un, ti ni ka yuꞌu xaan da, ti ni ka kachi da: ―Jandaa kuɨtɨ kuu ja Seꞌe Yandios ni kuu chaa jaꞌa ―kachi da naa da. ?5Nu ni nandoto Jesús, ti ni ka ndenda yɨvɨ ni ka nandoto un, ni ka ndɨvɨ i ñuu ii Jerusalén, ti kuaꞌa yɨvɨ ni ka nakuni nuu i. >!4Ti kuaꞌa ñaña ndɨyɨ un ni ka nuña, ja ni ka nandoto yɨkɨ kuñu yɨvɨ kuaꞌa ni ka kandixia ndaa Yandios ja ja ni ka jiꞌi un. ^=53Ti maa hora ni jiꞌi ya un, ni teꞌnde sava saꞌma yɨndaka ini veñuꞌun kaꞌnu Israel un. Ja undi nuu sukun, ti undi nuu jaꞌa ni ndata. Ni nɨꞌɨn ñuyɨvɨ jiin ɨɨn ñujnaa. Ti ni ka ndata kava un. G<2Yukan na ti ni kanajiin koꞌo Jesús, ti ni jiꞌi ya. k;O1Ko uu ga da ni ka kachi: ―Sia da, na ndeꞌe yo nu kii Elías kii nama da chaa ―ni ka kachi. <:q0Yukan ti jinu ɨɨn chaa un ni jan kiꞌin da tɨꞌlɨ kachi, ni chuntoo da nuu vino iya, ti ni chuxndee da xini ɨɨn yujnu kani, ti ni chaa da yuꞌu ya ja na koꞌo ya. *9M/Ti sava yɨvɨ kaꞌiin un ni ka jinisoꞌo ja siaꞌan ni kanajiin ya, ti ni ka kachi: ―Kunsoꞌo naa ra, chi kana da xini profeta Elías ―kachi naa. W8'.Ti hora un ni kanajiin Jesús: ―Elí, Elí, ¿lama sabactani? ―ni kachi ya. Ti jnuꞌun un kuni kaꞌan: “Yandios maa na, Yandios maa na, ¿ndoo ni xndoo maa ɨɨn ni saña vijna”? ―ni kachi ya. v7e-Yukan ti ni kuñaa nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ, ni kejaꞌa undi sava nduu, ti kuaꞌan undi ka uni jaꞌini. ,6Q,Suni ñakuiꞌna ka ndakoyo ndaꞌa cruz un, suni siaꞌan ni ka ku ichi ini nuu ya. Ni jiꞌi Jesús (Mr. 15.33‑41; Lc. 23.44‑49; Jn. 19.28‑30) I5 +Ni kuu kanu ini da Yandios. Ti maa Yandios na nama ya maa da vijna nusa, nu ndixia da ja kuu ini Yandios maa da. Chi maa da ni kachi da nuu yo ja maa da kuu Seꞌe Yandios ―ni ka kachi da. P4*―Ni nama da sava yɨvɨ ko vijna na, ti tu kuu nama da maa da. Ti nu ndixia da ja maa da kuu Rey yɨvɨ ñuu Israel, na kii kuun da ndaꞌa cruz un, ti sa na kandixia yo jnuꞌun kaꞌan da. D3)Ti suni siaꞌan ka cu ichi ini chaa ka kuu sutu kuñaꞌnu un, jiin taka chaa ka xnaꞌan ley un, jiin suni chaa fariseo, jiin taka chaa ñaꞌnu ñuu Israel un, ti ka kaꞌan da: w2g(ti ka kaꞌan ndevaꞌa kuɨtɨ i: ―Roꞌo ja ni kaꞌan ra ja xnaa ra veñuꞌun kaꞌnu Israel, ti nuu uni kɨvɨ ni ti nakani jaa tuku ra, nama maa ra vijna. Ti nu Seꞌe Yandios kuu ra, ti kuan kuun ndaꞌa cruz jña ―kachi naa. X1)'Ti yɨvɨ ka yaꞌa ichi yukan, ka ku ichi ini nuu ya, ti ka skuiko i xini i, x0i&Suni ni ka jatakaa da uu ñakuiꞌna jiin ya, ɨɨn da ndaꞌa kuaꞌa ya, ti ɨnga da ndaꞌa sajni ya. 8/i%Ti ichi xini ya yukan ni ka chaa da ɨɨn tutu ja kaꞌan naa sɨkɨ ni jiꞌi ya. Ti nuu tutu un yoso siaꞌan: “Jaꞌa kuu Jesús, chaa kuu Rey yɨvɨ nación Israel.” A.}$Yukan na ti ni ka nukoo da un ja na kundito da ya. -#Nu ja ni ka jatakaa da Jesús ndaꞌa cruz, ti soldado un ni ka chuꞌun da suerte, ja na tejnaꞌan nuu jnaꞌan da saꞌma ya naa da. Yukan ni kundaa nava ni kachi profeta siaꞌan: “Ni ka chuꞌun da suerte sɨkɨ saꞌma ri, ti ni ka kiꞌin da.” ,,Q"Yukan ni ka skoꞌo da Jesús vino sakanuu jiin mirra, ja na koꞌo ya nava tu ndoꞌo xaan ya ja jatu ya. Ko ni soyuꞌu ya tɨꞌlɨ, ti tukaa ga ni jiꞌi ya. +}!Ti siaꞌan kuankoyo da undi ni ka jakoyo da nuu nani Gólgota, ti jnuꞌun un kuni kaꞌan “ñuꞌun yɨkɨ xini.” +*O Nu ni ka kee da kuankoyo da, ti ni ka ndejnaꞌan da jiin ɨɨn chaa ñuu Cirene ja nani Simón, ti ni ka chayɨka da chaa un ja na kundiso da cruz Jesús. Y)+Ni ndɨꞌɨ ni ka ske ichi da ya, ja ni ka saꞌa ndevaꞌa da jiin ya. Yukan na ti ni ka tava da saꞌma kuaꞌa vixi ñuꞌun ya, ti ni ka naskuiꞌna tuku da ya jiin saꞌma maa ya. Ti kuankoyo da jiin ya ja na kundaka ya ndaꞌa cruz. Ja ni ka jatakaa da Jesús ndaꞌa cruz (Mr. 15.21‑32; Lc. 23.26‑43: Jn. 19.17‑27) q([Ti ka tɨvɨ sɨꞌɨ da nuu ya. Ka kiꞌin da yujnu xii yɨjnɨ ya un, ti ni ka kani da xini ya. '9Ni ka saꞌa da ɨɨn corona iñu, ni ka chuxndee da xini ya. Ti ni ka chiꞌi da ɨɨn yujnu xii ndaꞌa kuaꞌa ya. Yukan na ti ka jakunjitɨ da nuu ya ja ka kuu ichi ini da nuu ya, ti ni ka kachi da: ―Too ni ndii, Rey chaa Israel. Na kuchaku naꞌan ni ―kachi da naa da. t&aNi ka tevichi da ya jiin saꞌma ñuꞌun ya, ti ni ka naskuiꞌna da ya jiin ɨɨn saꞌma kuaꞌa vixi. ,%QYukan na ti soldado chaa kuu gobernador un kuaꞌan da jiin Jesús ichi yuxeꞌe palacio un, ti ni ka nastutu jnaꞌan tendɨꞌɨ kuɨtɨ da nuu ya naa da. D$Yukan na ti ni sia Pilato Barrabás kuaꞌan da. Ti ni taꞌu da jniñu ja na kuaꞌa da tau Jesús. Yukan na ti ni nakuaꞌa da ya nuu yɨvɨ un ja, na katakaa da ya nuu nda cruz. ;#oTi ni ka kachi tendɨꞌɨ yɨvɨ kuaꞌa un: ―Na kunchakuachi sɨkɨ maa na naa na jiin seꞌe na ja kuu saa ni, nuu nɨñɨ chaa jña nu na kuū da ―ni ka kachi naa. 8"iNu ni jini Pilato ja tu kundee da jiin yɨvɨ un, chi viꞌi ga ni ka ndondaa i, ka kuvaa i, yukan ti ni jikan da nducha, ti ni nandaꞌa da nuu yɨvɨ kuaꞌa un, ti ni kachi da: ―Tu kiꞌin kuachi sɨkɨ ri ja kuu chaa vaꞌa jaꞌa, chi na kiꞌin kuachi sɨkɨ maa ra naa ra ―ni kachi da. q![Yukan na ti ni kachi tuku Pilato jiin yɨvɨ un: ―¿Ti nau kuachi ni saꞌa da nusa? ―ni kachi da. Ko viꞌi ga ni ka kejaꞌa kana koꞌo yɨvɨ un: ―¡Katakaa ni chaa jña ndaꞌa cruz, na kuū da! ―ni ka kachi naa. r ]Yukan ti ni jikajnuꞌun Pilato yɨvɨ un: ―¿Ti ndoo saꞌa ri jiin Jesús, ja ka skonani Cristo nusa? ―ni kachi da. Yukan ti tendɨꞌɨ yɨvɨ un ni ka kachi: ―¡Katakaa ni da ndaꞌa cruz, na kuū da! ―ni ka kachi. veYukan ti ni jikajnuꞌun tuku chaa kuu gobernador un nuu yɨvɨ, ti ni kachi da: ―Ja ndɨnduu chaa jaꞌa, ¿nau chaa ka kuni ra ja na sia ri kiꞌin nusa? ―ni kachi da. Ti ni ka kachi yɨvɨ un: ―Sia ni Barrabás ―ni ka kachi. 9Ko sutu ka kuñaꞌnu un jiin taka chaa ka kuñaꞌnu un, ni ka skaꞌan da yɨvɨ ja na kakan i ja na sia Pilato Barrabás, ti na kaꞌni da Jesús. 1[Ni nukoo Pilato mesa nuu taꞌu da jniñu un, ti undi nuu kancha da un ni taji ñasɨꞌɨ da razón nuu da, ni kachi ña: “Sia chaa jña. Koto ma ndeꞌe ra ndo kuu sɨkɨ da, chi kuu da ɨɨn chaa vaꞌa, ndo kúní ni siuꞌu xaan ɨɨn jani ruꞌu, ja sɨkɨ chaa jña”, kachi ña. !Siaꞌan ni kaꞌan da, chi kuni nama da Jesús, chi ni jini da ja sɨkɨ jnuꞌun kuasun ini ni ka nakuaꞌa sutu un Jesús nuu da. wTi nu ni ka ndututu kuaꞌa xaan ga yɨvɨ un nuu Pilato, ti Pilato ni jikajnuꞌun da nuu yɨvɨ un: ―¿Nau chaa ka kuni ra naa ra ja na sia ri nusa? ¿Sia ri Barrabás, xi sia ri Jesús ja ka skonani ra Cristo naa ra nu? ―ni kachi Pilato. ykTi kɨvɨ un kande presu ɨɨn chaa nani Barrabás, ja ni sasɨɨn da yɨvɨ, ti ni ndonda da sɨkɨ gobierno. a~M}}-||J{zmyyx}wwmvvutt>ssRsr{qpp ognmqll5kjjwihNgff^eudcc baaJ`z_^^q]],\c[[YYXX+WW/VVUoUTT(SR6QnPPqOOMMLL&KK#JIsIHZGGhFEEDbCCB}As@@C?E>=Ti ni kachi Jesús: ―Ni kachi ndaa ra chi ni kandixia ra ruꞌu. Vijna ti kuanoꞌon veꞌe ra, chi tachi xaan un ja ni kenchaa nuu sesɨꞌɨ ra ―kachi ya. 2a]Ti ñaꞌan un ni kachi ña: ―Jandaa kaꞌan ni Jitoꞌyo, ko ina un chi kaꞌiin tɨ chii mesa, ti nastutu tɨ staa nukoyo yuꞌu suchi kuachi un ―kachi ña. g`GKo ni kachi Jesús jiin ña: ―Sia, xnakan na saꞌa ri jniñu nuu chaa ñuu ri, ti sa na saꞌa ri jniñu kuni ra. Chi tu kuu ja kuisonchaa yo staa yuꞌu suchi kuachi nu ka yee i, ti kuaꞌa yo nuu ina un ―kachi ya. L_Ti ansu ñaꞌan ñuu Israel kuu ña, chi ñaꞌan ñuu Sirofenicia kuu ña, chi yukan ni kaku ña. Ti jikantaꞌu ña nuu Jesús ja na kenchaa ya tachi xaan jnaꞌan ɨɨn seꞌe sɨꞌɨ ña. -^STi ñuu un iyo ɨɨn ñaꞌan lulu ja jnaꞌan tachi xaan. Ti nu ni jinisoꞌo nana ña jnuꞌun Jesús, ni jaꞌan ña nuu kancha ya ti ni jakunjitɨ ña nuu ya. ;]oYukan ti kuaꞌan Jesús undi ñuu Tiro jiin Sidón. Ni niꞌin ya ɨɨn veꞌe ni kendo ya. Ti tu kuni ya ja kuni yɨvɨ nuu kancha ya yukan, ko tu ni kuu kɨsaꞌyɨ ya. )\KTi taka yukan vaji undi ini añu da, ti saꞌa ja nchakuachi xaan da jiin ―kachi ya. Ɨɨn ñaꞌan Sirofenicia kandaꞌu ña jiin Jesús (Mt. 15.21‑28) h[Ikuni kuisonchaa i ndajniñu ñanijnaꞌan i kuasun ini i, jaꞌa ini i, xndoñaꞌan i, saꞌa i jniñu ja chakuachi i ɨnga yɨvɨ, ndoꞌo vixi ini i, tu kaꞌan yɨñuꞌun i, jika i sɨkɨ vicio, chaa un ka xndaꞌu da ñasɨꞌɨ ja ka yɨsɨkɨnchaa jnaꞌan da, ti ndoꞌo kueꞌe ini da sɨkɨ savaꞌni ga yɨvɨ ja jiꞌyo da kusu da jiin. =ZsSiin Jesús kaꞌan ya, ti ni kachi ya: ―Nchakuachi ɨɨn chaa ndoꞌo ndevaꞌa ini añu da ti saꞌa ndevaꞌa da, chi taka jnuꞌun ndevaꞌa un kaña undi ini añu da. Yukan saꞌa ja ka ndoꞌo ndevaꞌa ini yɨvɨ, ti tu kuu naꞌiin ini i jiin. Kuni sakuiꞌna i, jiꞌyo i kaꞌni i ndɨyɨ, 2Y]Chi ja yaji i tu kɨvɨ ini añu i ja ndoꞌo ndevaꞌa ini i, chi kuaꞌan chii jitɨ i ―kachi ya. Siaꞌan ni kachi ndaa Jesús ja iyo ndoo taka nuu ndeyu yaji yo. BX}Ti ni kachi Jesús: ―¿Vanu ɨɨn ni kanda ra jiin yɨvɨ un naa i, ja tu ni ka chaku ini ra jnuꞌun kaꞌan ri nusa? Ni ɨɨn yɨvɨ tu nchakuachi i nuu savaꞌni ga ndeyu yaji i. )WKNi xndoo ya yɨvɨ kuaꞌa un, ti ni ndɨvɨ ya ini veꞌe. Ti ndajaꞌa ya ni ka jikajnuꞌun da nasa kuni kaꞌan jnuꞌun ni kaꞌan ya nuu yɨvɨ un. +VONchakuachi ɨɨn chaa, ko ansu jiin ja kɨvɨ yuꞌu da, chi suꞌva jiin ja kaña yuꞌu da ja kaꞌan da un. Yukan kuu ja saꞌa ja nchakuachi da ―kachi ya. ]U3Yukan ti kana tuku ya yɨvɨ un, ti ni kachi ya: ―Chunsoꞌo vaꞌa naa ra. @Ty Yukan kuu ja ka siuku ra savaꞌni ga jnuꞌun ka jajnaꞌan ini maa ra, undi ja ka kuñaꞌnu ga ra ja kuu maa jniñu taꞌu Yandios ―ni kachi Jesús. Tu naa kuachi ndeyu yaji yo sS_ Ti tu ɨɨn yɨvɨ na kaꞌan siaꞌan, yukan ti kaꞌan ra jandaa ja tukaa koto i nuu tata i ni nana i. HR  Ko roꞌo naa ra, ka kaꞌan ra ja tu kuu chindee ra tata ra nana ra. Chi ka kaꞌan ra: “Ni jito na niꞌin ni kuu, ko vijna tukaa, chi taka ja ñavaꞌa na ja ni soko na nuu Yandios.” (QI Ja yukan ni kachi Moisés: “Kuandatu nuu tata ra nuu nana ra”, ti “Nu nau ja na kaꞌan ndevaꞌa nuu tata nuu nana, ti vaꞌa ga na kuū”, kachi da. gPGSuni siaꞌan ka kuu ra, chi roꞌo ni ka xndoo ra ley Yandios ja siin ra jiin jnuꞌun ka ndoꞌo ini maa ra naa ra, ja niꞌin ini ra naa ra. Chi ka xndoñaꞌan ra jiin jnuꞌun un, ti ka chaa xio ra ley Yandios. IO Ti so ka xndaꞌu i ja ka kandixia ndaa i jnuꞌun Yandios, chi ka siin i jiin jnuꞌun maa i.Ti ka kaꞌan i ja ɨɨn ni kuu jiin jnuꞌun Yandios. Ni kachi Yandios ja ni chaa Isaías. (NITi ni kachi Jesús: ―Jandaa ni chaa profeta Isaías na janaꞌan, ja jiin jnuꞌun ra un ka stuu ra maa ra ja tu ka chiñuꞌun ra jnuꞌun Yandios, na ni kachi da:Ko yɨvɨ jaꞌa, so jiin yuꞌu i ka chiñuꞌun i ruꞌu, ko añu i, chi jika kuu ini i jito i ruꞌu. M5Ja ni ka jini da ja ndajaꞌa ya tu ni ka nandaꞌa da ti ka yee da staa, ja tu ka siuku da jnuꞌun chaa un naa da. Chi chaa fariseo jiin chaa Israel ka siin da jiin jnuꞌun janaꞌan, ja nɨnɨ ka nandaꞌa da tɨjnɨ jinu ti sa kaji da staa, suni nu ni ka jaꞌan da yaꞌu. Chi ka ndoꞌo ini da ja nu na saꞌa da siaꞌan, ti ka kendo vaꞌa da nuu Yandios. Suni siaꞌan ka saꞌa da jiin taka ndajniñu, ka nakacha da taza, koꞌo, tɨndoꞌo, kɨsɨ, suni jito da. Ti nu ni ka jini da ja ndajaꞌa Jesús tu ka siuku da jiin jnuꞌun un, ti ni ka kachi da jiin Jesús: ―¿Ndoo tu ka nandaꞌa ndajaꞌa ra nava iyo jnuꞌun janaꞌan? ―kachi da. L Ɨɨn kɨvɨ ni katuꞌva chaa fariseo jiin chaa ka xnaꞌan ley ini veñuꞌun Israel, ja vekoyo da ichi Jerusalén nuu Jesús. K'7Ti ni ka jaꞌa i corrɨ, ni ka kaxnuꞌuni nuu nɨ yɨvɨ ñuu, taka ranchu jiin taka ñuu kuachi kendo yajni un, ja na kundaꞌa i taka yɨvɨ ka kuꞌu nuu ya. Ti savaꞌni ga ñuu nuu yaꞌa ya, yukan ka skatuu da yɨvɨ ka kuꞌu yuꞌu ichi un, ja na saꞌa ya tajna i. Ti ka kandaꞌu i jiin ya, ja na kuaꞌa ya vasu tɨꞌlɨ yuꞌu saꞌma ya na jnɨɨ i, ti na nduvaꞌa i naa i. Ti taka yɨvɨ ni ka kueꞌe saꞌma ya, ni ka nduvaꞌa i. Yɨvɨ ka kaꞌan ndevaꞌa sɨkɨ jnuꞌun Yandios (Mt. 15.1‑20)6Jg6Ti yɨvɨ kaꞌiin un ni ka nakuni i Jesús. I 5Nu ni ka kendajiyo da yuꞌu lago un, ni ka jakoyo da ñuu Genesaret. Yukan ni ka kuun da, ti ni ka juꞌni da barco da. hHI4Vasu ka jini da jniñu saꞌa ya, ko tu ni ka chaku ini da ja jika ya nuu nducha un, ti ni jakuñɨ tachi un, chi changa ga kandixia vaꞌa da naa da. Saꞌa Jesús tajna yɨvɨ ka kuꞌu ñuu Genesaret (Mt. 14.34‑36) qG[3Ni ndɨvɨ ya nuu barco un, ti ni kuu naꞌin tachi un. So ka naa ini da ni ka ndeꞌe da nuu ya. mFS2Tendɨꞌɨ da ka yuꞌu xaan, ko ni kaꞌan ya: ―Maa ri kuu, koto yuꞌu ra naa ra ―kachi ya. E+1Ko nu ni ka jini da ja jika ya kuaja ya nuu nducha un, ni ka ndoꞌo ini da ja ɨɨn niꞌna kuu, ti ni ka yuꞌu xaan da undi ka kanajiin da. D)0Nu ni kuu kaa uni jañaꞌan, ni jini ya ja ka jnaꞌan da nundoꞌo ja skaka da barco un, chi kee xaan tonto tachi ichi sajni. Yukan ti kuaꞌan Jesús jika ya nuu nducha lago un undi nuu kaꞌiin da naa da. Ti ni ndoꞌo ini ya ja yaꞌa ndoo ya kiꞌin ya niku. C{/Nu kuan kɨꞌvɨ, ti barco un ja kuaꞌan undi maꞌñu lago un. Ti Jesús kande maa ɨɨn ya undi nuu ñuꞌun ichi. AB}.Yukan ti kuaꞌan ya undi yuku un ja na kakantaꞌu ya. pAY-Nu ni ndɨꞌɨ ni ka nastutu ndajaꞌa ya ja ni kendoso un, ti ni kachi ya jiin da ja na kɨvɨ da barco, ti na kinkoyo da ɨnga yuꞌu lago un undi ñuu Betsaida, nuu ni kendo ya ni kanxiaꞌu ya jiin yɨvɨ un kuankoyo i. @y,Ti chaa ni ka yee staa stila un ni ka iyo uꞌun mil. Jika Jesús nuu nducha lago (Mt. 14.22‑27; Jn. 6.16‑21) ?+Nu ni ndɨꞌɨ ni ka yee i staa, ni ka nastutu ndajaꞌa ya un uxi uu chika staa stila jiin chāká un ja ni kendoso kuaꞌa ga. B>*Tendɨꞌɨ yɨvɨ un ni ka yaji i nasa ni kundee maa i. k=O)Yukan ti ni kiꞌin Jesús ndɨ uꞌun staa stila un jiin uu chāká un. Ni ndakoto ya andɨvɨ. Ni nakuantaꞌu ya nuu Yandios. Ti ni kiꞌin ya ndɨ uꞌun staa stila un, ni sakuachi ya, ni jaꞌa ya nuu ndajaꞌa ya ja na tejnaꞌan da nuu yɨvɨ un naa i. Suni ni sakuachi ya ndɨ uu chāká un, ti ni tejnaꞌan ya nuu yɨvɨ un ja na kaji i. Q<(Ti ni ka nukoo i uu xiko uxi xi ɨɨn ciento i ɨɨn ɨɨn yukun. s;_'Ti ni kachi ya jiin ndajaꞌa ya: ―Kachi jini yɨvɨ ja na nukoo yukun i nuu icha un ―kachi ya. ^:5&Ti ni kachi tuku ya: ―Kuandeꞌe naa ra nasa staa stila ka ñavaꞌa yɨvɨ jaꞌa―kachi ya. Ka jandeꞌe da, ti ni ka nandeokuñɨ da nuu ya: ―Iyo uꞌun staa stila jiin uu chāká ―ni ka kachi da. 9%Ko ni kachi Jesús: ―Kuaꞌa maa ra naa ra staa na kee i ―kachi ya. Ti ni ka kachi tuku ndajaꞌa un: ―Saꞌa yo jniñu ɨɨn kuiya sa niꞌin yo xuꞌun ja kuaan kuaꞌa yo staa stila ja kuu yɨvɨ jaꞌa. ¿Kuni ni ja xnaa yo xuꞌun nu? ―kachi da. 8$Na taji ni taka yɨvɨ jaꞌa na nukoyo i taka ranchu jiin taka ñuu kendo yajni jaꞌa, ti na kuaan i staa kuxini i ―kachi da naa da. ^75#Nu kuan ini, ti ni ka kachi ndajaꞌa ya: ―Ja kuan kɨꞌvɨ ti jaꞌa tundo iyo. _67"Nu ni kee ya ini barco un, ni jini ya ja kaꞌiin kuaꞌa xaan yɨvɨ. Ti ni kundaꞌu xaan ini ya maa i. Chi kaꞌiin yɨ nanu rɨɨ tu jitoꞌo. Ti yukan ni kundee ya nchaka ni xndaku ya jnuꞌun Yandios nuu i. h5I!Ko sava yɨvɨ ni ka jini nuu ni kee barco un kuaꞌan, ni ka nakuni. Ti ni ka kututu kuaꞌa xaan yɨvɨ taka ñuu kendo yajni un. Ni ka jika i nɨ yuꞌu mar un, ti xnakan i ni ka jakoyo, sa ni jaa barco un jiin Jesús. 4} Ni ka kɨvɨ da nuu ɨɨn barco, ti ni ka jika da kuaꞌa da naa da nuu iyo vaꞌa, nuu ni kaꞌiin maa da naa da. D3Ti kɨvɨ un kuaꞌan vaji yɨvɨ kuaꞌa nuu kancha Jesús, ja tu ni kuu kaji da staa naa da. Ti ni kachi ya: ―Na choꞌo naa yo undi nuu kuu ndetatu ra naa ra tɨꞌlɨ ―kachi ya. 2yNu ni ka nchakoyo ndajaꞌa un, ti ni ka jani da jnuꞌun taka jniñu ni ka saꞌa da jiin ja ni ka xnaꞌan da. !1;Nu ni ka jini chaa ka skuaꞌa jiin Juan ja siaꞌan ni kuu, ni ka janukiꞌin da yɨkɨ kuñu ndɨyɨ un, ti ni ka chunduji da. Siaꞌan ni ka jaꞌni da Juan, chaa skuanducha. Ni jaꞌa Jesús ja ni ka yaji uꞌun mil yɨvɨ (Mt. 14.13‑21; Lc. 9.10‑17; Jn. 6.1‑14) 0Ti ni taji da soldado ndito yuxeꞌe un kuaꞌan da ini vekaa un. Ni kenchaa da xini Juan. Ti ni nandeokuñɨ da jiin xini da un nuu ɨɨn koꞌo xita. Ti Herodes ni nakuaꞌa da nuu ñaꞌan lulu un, ti ñaꞌan lulu un ni nakuaꞌa ña nuu nana ña. ;/oNu ni jinisoꞌo rey un ja siaꞌan ni kaꞌan ña, ni kukuiꞌya xaan ini da. Ko vanuxia ni ka jinisoꞌo chaa kanchuku jiin da un. Ti ni siuku da jnuꞌun ni kaꞌan da. _.7Ni nandeokuñɨ ñaꞌan lulu un, ti ni kachi ña jiin rey un: ―Vijna na ti kuni na ja na taꞌu ni jniñu na kin kiꞌin da xini Juan, chaa skuanducha un. Na kii nuu na nuu ɨɨn koꞌo xita ―kachi ña. `-9Ti ñaꞌan un tu ni kaꞌan ña, ti ni kenda ña ni jikajnuꞌun ña nana ña, ti ni kachi ña: ―¿Ndoo kakan na nuu da? ―kachi ña. Ti ni kachi Herodías: ―Kakan xini Juan, chaa skuanducha un ―kachi ña. |,qNi kachi Herodes ja siuku da kuaꞌa da savaꞌni ga ndoo na kakan ña, vasu sava ñuu nuu taꞌu da jniñu. W+'Ti ni kanchuku da ka kuxini da, ni kɨvɨ seꞌe sɨꞌɨ Herodías. Ni jitajaꞌa ña nuu kanchuku Herodes jiin taka chaa ka kuñaꞌnu un. Ti Herodes jiin chaa ka kuñaꞌnu un ni ka kusɨɨ ini da ja ni jitajaꞌa ñaꞌan un. Ti ni kachi Herodes jiin ña: ―Kakan nuu ri savaꞌni ga ndoo kuni ra, ti na kuaꞌa ri ―kachi da. |*qTi kuu nava ni ndoꞌo ini Herodías. Kɨvɨ ni kusɨɨ ini Herodes ni nasaꞌa da viko kɨvɨ ni kaku da. Ni jaꞌa da ɨɨn ja kuxini nuu taka chaa ka kuñaꞌnu jiin da jiin chaa ka kuu generál, suni jiin chaa ñaꞌnu ñuu Galilea. w)gRey Herodes ni jisonchaa da Herodías, ñasɨꞌɨ ñani da Felipe. Ti Juan ni kachi jiin Herodes ja tu vaꞌa ja kuncha da jiin ñasɨꞌɨ ñani da. Ti ñaꞌan un ni kɨtɨ xaan ini ña nuu Juan ja siaꞌan ni kaꞌan da, undi ni kundee ña ni juꞌni Herodes Juan jiin cadena, ti ni chondee da chaa vekaa, chi kuni ña ja na kuū da. Ko Herodes ni nama da Juan, chi jini da ja ɨɨn chaa vaꞌa kuu Juan. Jajnaꞌan ini da jnuꞌun kaꞌan Juan, vasu tu chaku vaꞌa ini da jnuꞌun. %(CKo ni kachi rey Herodes: ―Juan ja ni skuanducha un kuu. Ni nandoto vasu ni kenchaa ri xini ―kachi da. Nava ni ka jaꞌni da Juan, chaa skuanducha h'ITi uu ga ka kaꞌan: ―Profeta Elías ja ni kii na janaꞌan un kuu da ―kachi naa. Ti sava ga yɨvɨ un ka kaꞌan: ―Ɨɨn profeta kuu, ɨɨn ni kuu jiin chaa ni ka kaꞌan jnuꞌun Yandios na janaꞌan―kachi. A&{Ni iyo ɨɨn rey nani Herodes, ɨɨn chaa ni yɨndaꞌa nɨ ñuu Galilea. Ti Herodes ni niꞌin da jnuꞌun ja nɨ ñuu ka kaꞌan sɨkɨ jniñu ñaꞌnu xaan saꞌa Jesús. Ti sava yɨvɨ un ka kaꞌan: ―Juan ja ni skuanducha un kuu, chi ni nandoto. Yukan kuu ja kuu saꞌa jniñu ñaꞌnu un ―kachi. %3 Tɨjnɨ jinu ni ka keniꞌin da tachi xaan ka jnaꞌan sava yɨvɨ. Suni ni ka saꞌa da tajna tɨjnɨ yɨvɨ ka kuꞌu, ja ni ka jaka da aceite olivo xini i, ti ni ka nduvaꞌa i. Ndoꞌo ini rey Herodes ja Juan, chaa skuanducha, kuu Jesús (Mt. 14.1‑12; Lc. 9.7‑9) $ Yukan ti kuankoyo ndajaꞌa ya, ni ka jikonuu da taka ñuu, ni ka xndaku da nuu yɨvɨ ja na nakani ini i nuu kuachi i naa i. #) Ti nu ni jakoyo ra ɨɨn ñuu, ti nu tu ka chunsoꞌo yɨvɨ un jnuꞌun ka kaꞌan ra, kɨsɨ tɨkacha ini jaꞌa ra, na kuu ɨɨn seña ja ni ka kendo kuiꞌya i ja tu ni ka jantaꞌu i roꞌo naa ra, ti kuankoyo ɨnga ñuu. Chi jandaa na kachi ri ja kɨvɨ na chaa juicio, ti viꞌga koo ndoꞌo yɨvɨ un nu tu kuantaꞌu i jnuꞌun kaꞌan ra, ti ansu ñuu Sodoma jiin Gomorra ―ni kachi ya. z"m Ti ni kachi ya jiin da: ―Nu ni ka jakoyo ra ɨɨn veꞌe, kendo ra naa ra un, undi nu kuankoyo ra ɨnga ñuu. f!E Suni ni kachi ya ja na kɨꞌɨ da ndijña ndaꞌu, ti ɨɨn ni saꞌma na kuꞌun da.  Ko tundo kundaꞌa ra ja kuu ichi, ni ñunu staa, ni xuꞌun, chi nɨnɨ ɨɨn yujnu xii kuu ja kɨtuu ra ―ni kachi ya. xiYukan na, ti ni kana ya ndɨ uxi uu ndajaꞌa un. Ti ni taꞌu ya jniñu nuu ndɨ uu ndɨ uu da, ti ni kachi ya: ―Kuankoyo naa ra ti kaꞌan ra jnuꞌun Yandios, ti kundiso ra jniñu ñaꞌnu ja keniꞌin ra tachi xaan un kinkoyo. %So ni kukuiꞌya ini ya, chi tu ni ka kandixia yɨvɨ un jniñu saꞌa ya. Yukan ti kuaꞌan ya ni jikonuu ya taka ñuu kuachi kendo yajni un, ni xnaꞌan ya jnuꞌun Yandios. Taji Jesús ndajaꞌa ya ja na kaꞌan da jnuꞌun Yandios (Mt. 10.5‑15; Lc. 9.1‑6) s_Ti tu ni kuu saꞌa ya kuaꞌa jniñu ñaꞌnu yukan. Chi jaku ni yɨvɨ kuꞌu ni saꞌa ya tajna. Ko ni kachi Jesús: ―Savaꞌa ni ga ɨnga ñuu ka jaꞌa yɨvɨ ja yɨñuꞌun nuu ɨɨn profeta, ja kaꞌan jnuꞌun Yandios. Ti ansu maa yɨvɨ ñuu da, ni ɨɨn jnaꞌan da, ti ni familia ini veꞌe da, tu kuantaꞌu i maa da ―kachi ya. "=¿Ti ansu jaꞌa kuu chaa ni tuji yujnu, seꞌe yɨɨ María, ja kuu ñani Jacobo, José, Judas, jiin Simón nu? Ti jaꞌa kanchuku kuaꞌa da jiin yo naa yo ―kachi naa. Siaꞌan ni ka jini yɨvɨ un maa ya nanu ɨɨn chaa ndevaꞌa ni. Ja yukan kuu ja tu ni ka ndeꞌe nuu ya. DTi ɨɨn kɨvɨ ndetatu ni kɨvɨ ya ini veñuꞌun un, ti ni xnaꞌan ya nuu yɨvɨ un. Kuaꞌa xaan yɨvɨ ni ka ñusoꞌo jnuꞌun ni kaꞌan ya, ja so ni ka naa ini, ti ka kaꞌan: ―¿Nanu ni niꞌin chaa jaꞌa jnuꞌun kaꞌan da un? ¿Nanu ni kutuꞌva da jniñu un ja undi jniñu ñaꞌnu kuu saꞌa da? c AYukan ti kuanoꞌon Jesús ñuu Nazaret nuu ni jaꞌnu ya, ti kuankoyo ndajaꞌa ya suni. zm+Yukan ti niꞌin xaan ni taꞌu ya jniñu ja koto kani kɨtɨ da jnuꞌun nuu ni ɨɨn yɨvɨ ja siaꞌan ni kuu. Ti ni kachi ya: ―Kuaꞌa staa na kaji yɨ ―ni kachi ya. Najaa Jesús ñuu Nazaret (Mt. 13.53‑58; Lc. 4.16‑30)4a*Ti suchi un ja iyo uxi uu kuiya i, ni ndoko i ti ni jika i. Tata i, nana i jiin ndajaꞌa ya, so ni ka naa ini da, ti ka yuꞌu xaan da ja ni nandoto suchi lulu un. uc)Ni jnɨɨ ya ndaꞌa yɨ ti ni kaꞌan ya: ―Talita kumi, (kachi ya, ja kuni kaꞌan: ndoko, suchi lulu.) (Ko so ni ka jaku yɨvɨ un ja siaꞌan ni kaꞌan ya, chi ni ka jini ja ni jiꞌi ndixia suchi un. Ko ni keniꞌin ya tendɨꞌɨ kɨtɨ yɨvɨ un kuankoyo ichi fuera. Ti ni tuꞌva ya nuu katuu suchi un jiin tata i jiin nana i jiin ndajaꞌa ya. 'Ni kɨvɨ Jesús ti ni kachi ya: ―Ndoo xaan ka kuvaa ra ka ndeꞌe ra ti suchi un tu ni jiꞌi yɨ, chi kixi yɨ ―ni kachi ya. '&Nu ni jaa ya veꞌe chaa kuñaꞌnu un ni jini ya ja ka ndeꞌe xaan yɨvɨ kaꞌiin un, ja undi ka kanajiin koꞌo i ti ka ndɨꞌɨ ini i. 5c%Yukan ti kuaꞌan ya jiin Jairo, ko tu ni jaꞌa ya jnuꞌun ja kinkoyo yɨvɨ kuaꞌa un, chi nɨnɨ Pedro, Santiago jiin Juan, chaa kuu ñani Santiago ni kuankoyo. 1[$Ko ni jinisoꞌo ya ja siaꞌan ka kaꞌan da jiin Jairo. Ti tu ni kiꞌin ya jnuꞌun un, chi ni kachi ya: ―Koto yuꞌu ra. Kandixia ti ni kuu ni ―kachi ya. ^5#Ko ni kaꞌan ga ya siaꞌan jiin ñaꞌan un, ja ni ka chakoyo yɨvɨ kaꞌiin veꞌe Jairo, ti ni kachi jiin da: ―Ja ni jiꞌi sesɨꞌɨ ni. Tukaa ndoo saꞌa ni ja kiꞌin ni jiin maestro ―kachi da. :m"Ti ni kachi Jesús jiin ña: ―Hija, ni nudvaꞌa ra chi ni kandixia ra ruꞌu, ja kuu saꞌa ri tajna maa ra. Koo sɨɨ ini, ti tukaa kondoꞌo ra kueꞌe un ―ni kachi ya. -S!Ti ñaꞌan ni keꞌe saꞌma ya un, ni yuꞌu xaan ña chi jini ña ja ni nduvaꞌa ña. Ni jakunjitɨ ña nuu ya ti ni kachi ña taka nundoꞌo ni jnaꞌan ña. P  Ko ni ndeꞌe vaꞌa ya yayukan nuu nau ja ni keꞌe saꞌma ya.  /Ti ni ka kachi ndajaꞌa ya: ―¿Ndoo jikajnuꞌun ni nau ja ni keꞌe saꞌma ni, ti jini ni ja yɨvɨ kuaꞌa vaji jiin yo? ―kachi da. 8 iKo ni jini Jesús ja ni saꞌa ya tajna ɨɨn yɨvɨ jiin jniñu ndiso ya. Ni ndeokoto ya nuu yɨvɨ un ti ni jikajnuꞌun ya: ―¿Nau ja ni keꞌe saꞌma ri? ―kachi ya. Z -Ti yachi ni ni jini ña ja ni nduvaꞌa ña, chi ni ichi ni nɨñɨ un maa ña.  -Nu ni jinisoꞌo ña taka jniñu ñaꞌnu saꞌa Jesús, ti ni ndoꞌo ini ña: ―Nu na kundee ri kueꞌe ri vasu tɨꞌlɨ saꞌma ya ti va nduvaꞌa ri ―kachi ña. Ja yukan kuu ja vaji ña jiin yɨvɨ un, ni tuꞌva ña ichi jata Jesús, ti ni keꞌe ña saꞌma ya. Ti ni xnaa ña taka ja ñavaꞌa ña jiin kuaꞌa chaa tajna ja kuni ña nduvaꞌa ña, ko sa suꞌva viꞌga ni kuu kaꞌu ga ña. Maꞌñu yɨvɨ un kuaꞌan ɨɨn ñasɨꞌɨ jnaꞌan kueꞌe nɨñɨ xaan tonto ja ni ndoꞌo ña jiin kueꞌe un uxi uu kuiya. pYTi kuaꞌan Jesús jiin da. Ko kuankoyo kuaꞌa xaan yɨvɨ jiin ya ja undi ka jaxin jnaꞌan i. GTi ni kandaꞌu xaan da jiin ya: ―Kuni kuu seꞌe sɨꞌɨ na. Kaꞌan ndaꞌu na jiin favor na choꞌo, ti chuxndee ni ndaꞌa ni sɨkɨ yɨ, na nduvaꞌa i ti na kuchaku i ―kachi da. 7Yukan kande ya jiin da naa da. Ti ɨɨn chaa kuñaꞌnu ini ɨɨn veñuꞌun Israel ja nani da Jairo, nu ni jini da Jesús, ni jakunjitɨ da nuu ya. a;Nu ni najaa Jesús ɨnga yuꞌu lago un, ni ka kututu tuku yɨvɨ kuaꞌa nuu ya. )Yukan ti kuaꞌan chaa un, ti ni jani da jnuꞌun nɨ ñuu Decápolis nava ni saꞌa Jesús jiin da. Ti taka yɨvɨ ni ka jinisoꞌo un, ni ka naa ini i. Ɨɨn ñaꞌan ni kueꞌe saꞌma Jesús jiin ja ni nadoto sesɨꞌɨ Jairo (Mt. 9.18‑26; Lc. 8.40‑56) a;Ko Jesús tu ni jaꞌa ya jnuꞌun, chi ni kachi ya: ―Kuanoꞌon veꞌe ra ti kani ra jnuꞌun nuu taka jnaꞌan ra, suni nuu amigo ra, nava ni chindee Yandios roꞌo ja ni kundaꞌu ini ya maa ra ―ni kachi ya. ucTi nu ni ndɨvɨ Jesús ini barco, kandaꞌu chaa ni jnaꞌan tachi xaan un ja na kiꞌin da jiin ya. hITi tendɨꞌɨ yɨvɨ un ni ka kaꞌan jiin Jesús ja na kuxio ya na kiꞌin ya ñuu i naa i. ~Ti yɨvɨ ni ka jini nava ni jnaꞌan chaa un. Suni nava ni kuu jiin kɨnɨ un, ni ka jani da jnuꞌun nuu yɨvɨ ni ka chakoyo un. D}Nu ni ka jakoyo yɨvɨ nuu kancha Jesús, ti ni ka jini nuu chaa ni jnaꞌan tachi xaan un, ja ni nduvaꞌa da. Ti ja ñuꞌun da saꞌma kancha da jiin Jesús, ti ni ka yuꞌu da. K|Ti yɨvɨ ka ndito kɨnɨ un, ni ka yuꞌu xaan. Ni ka jaꞌa corrɨ ni ka kaxnuꞌun nuu yɨvɨ ñuu jiin yɨvɨ kanchuku ranchu. Ti ni ka kikoyo yɨvɨ kuaꞌa ni ka kin ndeꞌe ndoo ni kuu. {7 Yukan ti ni jaꞌa ya jnuꞌun ja na kinkoyo. Ti tachi xaan un ni xndoo chaa un ti ni ka jankuncha jnaꞌan jiin kɨnɨ un naa tɨ. Ka iyo yajni uu mil kɨtɨ un. Ti ni ka jaꞌa tɨ corrɨ ni ka nukoyo tɨ ɨɨn xaꞌva, ti ni ka kɨvɨ tɨ nuu lago un ni ka jiꞌi tɨ. z Ti tachi xaan un ni ka kandaꞌu jiin Jesús: ―Kuaꞌa ni jnuꞌun na kinkoyo na jiin kɨnɨ un naa na ―ni ka kachi. Ty! Ti yajni yukan kaꞌiin kuaꞌa xaan kɨnɨ ka yee tɨ yuku jika yuku un. fxE Ti kandaꞌu da jiin Jesús ja tu keniꞌin ya tachi xaan un kiꞌin ɨnga ñuu yukan. &wE Ti ni jikajnuꞌun ya sɨvɨ da: ―¿Ndoo nani ra nusa? ―kachi ya jiin da. Ti ni kachi da: ―Legión nani na, chi kuaꞌa xaan jnaꞌan na ―kachi da. evCSiaꞌan ni kanajiin da, chi ja ni taꞌu ya jniñu ja na xndoo tachi xaan un maa da. *uMti ni kanajiin koꞌo da: ―Niꞌin Jesús, Seꞌe Yandios ja kancha undi andɨvɨ, jikantaꞌu xaan tonto na nuu ni ja koto xndɨꞌɨ ni ini na ―kachi da. ~tuKo nu ni jito nchaa jika da ja vaji Jesús, ni jaꞌa da corrɨ, ti kuaꞌan da undi nuu vaji ya. Ni jakunjitɨ da, xsiKuu nduu kuu ñuu kanajiin da yaku da chii yuku un jiin taka nuu ñaña ndɨyɨ, ti stuji da maa da jiin yuu. r)Tɨjnɨ xaan jinu ni ka juꞌni da chaa un jiin cadena, kuu ndaꞌa da kuu sɨꞌɨn da, ko kundee da jaꞌncha da, ti sakuachi da cadena un. ^q5Nu ni kee Jesús ini barco, ni kenda ɨɨn chaa jnaꞌan tachi xaan. Ti chaa un nchaa da taka nuu ka ñunduji ndɨyɨ. Ni nduu loco xaan da, chi ni ɨɨn yɨvɨ tu kundee jiin da vasu na kundikun da jiin cadena. Ap Yukan ti ni ka jakoyo da ɨnga yuꞌu lago, ñuu Gadara. o!)Ti ndajaꞌa ya un ni ka yuꞌu xaan da, ti ka ndajnuꞌun da naa da: ―¿Nusa ti naa chaa kuu chaa jaꞌa ja undi tachi sau un jiin mar un ka jandatu i nuu da? ―kachi da naa da. Chaa ka jnaꞌan tachi xaan ñuu Gadara (Mt. 8.28‑34; Lc. 8.26‑39)!n;(Yukan ti ni kachi ya jiin ndajaꞌa ya: ―¿Ndoo xaan ka yuꞌu ra? ¿Xi kaja ni ini ra ja tu kuu chindee Yandios roꞌo naa ra nu? ―kachi ya. 5mc'Yukan ni ndokuɨñɨ Jesús, ti ni kachi ya jiin tachi sau xaan un jiin lago un: ―Jakuñɨ ti naꞌin ni koo ra ―ni kachi ya. Yukan ti naꞌin kuɨtɨ ni ni kuu. El&Ko Jesús kixi kixi ni ya ichi jata barco. Ti ni ka xndoto chaa un ya, ti ni kachi da: ―Maestro, tu ndɨꞌɨ ini ni ja kuni kekaꞌnu yo chii nducha, ti xaan kixi kixi ni ―kachi da. k%Ti ni kejaꞌa ɨɨn tachi sau xaan tonto nuu lago un. Ti ni kejaꞌa kɨvɨ nducha ini barco da, ti kuni chitu jiin nducha. 6je$Yukan ti ni ka kɨvɨ da ini barco nuu kande ya. Ni ka kanxiaꞌu da jiin yɨvɨ un ti ni ka jika da jiin barco un nuu lago. Suni kuankoyo uu ga barco jiin da naa da. iw#Yukan ti jaꞌini kɨvɨ un ni kachi Jesús jiin ndajaꞌa ya: ―Choꞌo naa yo ɨnga yuꞌu lago ―kachi ya. hw"Ti mani siaꞌan ni xnaꞌan ya nuu yɨvɨ naa i. Ko nu ni ka kendo maa ni ga ndajaꞌa ya, ti ni xndaku ya nasa kuni kaꞌan taka jnuꞌun un. Ni saꞌa Jesús ja na jakɨñɨ ɨɨn tachi sau nuu lago Galilea (Mt. 8.23‑27; Lc. 8.22‑25) gy!Taka jnuꞌun yukan ni jajniñu Jesús nu ni xndaku ya jnuꞌun Yandios nuu yɨvɨ naa i, ja na kendoꞌo ini i. LfKuu nanu ɨɨn ndɨkɨn lulu xaan, ko nu ni xndee yo ti kejaꞌa jaꞌnu. Jaꞌnu nanu ɨɨn nuyukun, ti undi saa un ka saꞌa tɨ taka tɨ chii ndaꞌa yujnu un ―kachi ya. (Mt. 13.34‑35) e)Siin Jesús kaꞌan ya ti ni kachi ya: ―Kaꞌan ri ɨnga jnuꞌun nasa kuu kɨvɨ yɨvɨ ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu i. d+Ti nu ja ni kuaan triu un, kiꞌin da vusu, ti kin kaꞌncha da ―kachi ya. Jnuꞌun ɨɨn ndɨkɨn lulu (Mt. 13.31‑32; Lc. 13.18‑19) c}Chi maa ñuꞌun un saꞌa ja jaꞌnu. Xnakan jinu ti kejaꞌa jaꞌnu. Yukan na ti kaña yoko ti jakɨꞌɨ triu chii. KbChi nu ni ndɨꞌɨ ni saka da triu un, ti sɨɨn sɨɨn jniñu saꞌa da taka kɨvɨ. Ti nu ni kuu una uxi kɨvɨ, ti kejaꞌa jinu, ti jaꞌnu kuaꞌan, vasu tu jini da nasa jaꞌnu triu un. FaTi ni kaꞌan ga Jesús jiin da naa da: ―Kaꞌan ri ɨɨn jnuꞌun nasa kuu kɨvɨ yɨvɨ ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu i. Ti yukan kuu nanu triu ni saka nuu ñuꞌun. O`Chi yɨvɨ ni chunsoꞌo ti chindee Yandios maa i ja na niꞌin ga i inijnuni i. Ko yɨvɨ tu chunsoꞌo vaꞌa, suꞌva kenchaa ya jnuꞌun vaꞌa ni kendo inijnuni i. Jnuꞌun ɨɨn triu ni saka e_CSuni ni kachi ya jiin da: ―Chunsoꞌo vaꞌa jnuꞌun kaꞌan ri. Nu jiin kuꞌva un chikuaꞌa ra, ti suni siaꞌan jiin kuꞌva un nachikuaꞌa Yandios nuu ra. Ti viꞌga kuaꞌa ya nuu ra nu na chunsoꞌo ra. ]^3Yɨvɨ ñusoꞌo ti na chunsoꞌo i nasa kuni kaꞌan jnuꞌun jaꞌa ―kachi ya. H] Suni siaꞌan kuu jiin jniñu kuaꞌa ri nuu ra naa ra, chi tu kendo saꞌyɨ. Vasu vijna ñuꞌni tu jini ni ɨɨn yɨvɨ, ko jaa ɨɨn kɨvɨ nu kenda ndijin ti kuni kuaꞌa yɨvɨ naa i. @\yTi ni kachi tuku ya jiin da: ―Nu skuikun yo ɨɨn yɨtɨ, ti tu kani yo chii ɨɨn cajón, ni tu kani yo chii ɨɨn jito. Chi suꞌva kani yo nuu sukun ja na kundijin vaꞌa. z[mTi sava ga yɨvɨ un kuu i nanu triu ni nukoyo nuu yɨꞌɨ ñuꞌun vaꞌa. Ni jinisoꞌo i jnuꞌun Yandios, ti ni kandixia ndaa kuɨtɨ i. Kuu i nanu ɨɨn triu ja ni nakuaꞌa oko uxi, xi uni xiko, xi ɨɨn ciento triu, chi siuku ndaa i jnuꞌun Yandios. Yukan kuu ja kuni kaꞌan jnuꞌun chaa saka triu un ―ni kachi ya. Jnuꞌun ɨɨn yɨtɨ (Lc. 8.16‑18) 'ZGKo ka ndoꞌo xaan ini i jniñu iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ja ñukuu ini i kuu riko i. Ti taka yukan saꞌa ja jasɨ ini yɨvɨ un, ti naa ini i jnuꞌun un. fYETi uu ga yɨvɨ kuu i nanu triu ni nukoyo nuu iñu un. Chi ka ñusoꞌo i jnuꞌun Yandios. 6XeKo tu kukutu jnuꞌun Yandios ini i, ti yachi ka nandeokava i sɨkɨ ya, nuu ka jnaꞌan i nundoꞌo sɨkɨ ja ka jito uꞌu yɨvɨ maa i, ja ni ka kandixia i jnuꞌun ya. W'Uu ga yɨvɨ kuu i nanu triu ni nukoyo nuu kanchuku yaxin ñuꞌun nuu yuu. Chi ka ñusoꞌo i jnuꞌun Yandios, ti kusɨɨ xaan ini i jiin. =VsChi sava yɨvɨ kuu i nanu triu ni nukoyo ini ichi un, chi ni ka ñusoꞌo i jnuꞌun Yandios, ti jaku ni kɨvɨ ti ni kundee jaꞌuꞌu un jiin i, ti naa ini i jnuꞌun Yandios. xUiKaꞌan ri ja nanu kuu ɨɨn chaa saka triu, suni siaꞌan kuu chaa xndaku jnuꞌun Yandios nuu yɨvɨ naa i. T3 Suni ni kachi ya jiin da: ―Ti nu tu ni ka chaku ini ra jnuꞌun ni kaꞌan ri un, ni tu kuu chaku ini ra uu ga jnuꞌun na kaꞌan ri nusa. QS Chi vasu ñusoꞌo i jnuꞌun kaꞌan ri, ti ndeꞌe i jniñu saꞌa ri, ko tu chaku ini i. Tu chaku ini i chi tu kuni xndoo i jnuꞌun kueꞌe ka kaꞌan i. Ti nu tu kuni nakani ini i nuu kuachi i, ti tu sakaꞌnu ini Yandios nuu i ―ni kachi ya. Nava kuni kaꞌan jnuꞌun chaa saka triu (Mt. 13.18‑23; Lc. 8.11‑15) R9 Ti ni kachi ya: ―Ja ni xnaꞌan Yandios nuu ra naa ra nava taꞌu ya jniñu, ko ja kuu yɨvɨ tu kandixia, na xndaku ri nuu i jiin jnuꞌun jaꞌa. IQ  Ti nu kuankoyo yɨvɨ un, ti ni ka tuꞌva ndɨ uxi uu chaa ka kuu ndajaꞌa ya jiin uu ga yɨvɨ ni ka kendo un, ti ni ka jikajnuꞌun da ya nasa kuni kaꞌan jnuꞌun ni xndaku ya un. &PE Yukan ti ni kachi Jesús: ―Yɨvɨ chunsoꞌo ti na chunsoꞌo i ―ni kachi ya. Sɨkɨ jnuꞌun ni kaꞌan Jesús (Mt. 13.10‑17; Lc. 8.9‑10) uOcKo sava ga triu ni nukoyo nuu yɨꞌɨ kokon ñuꞌun, ni kaña ti vaꞌa ni jaꞌnu, ti ni kuu xaan. Sava ni nakuaꞌa oko uxi triu ja ɨɨn triu lulu un, ti sava ni nakuaꞌa uni xiko, ti uu ga ni nakuaꞌa ɨɨn ciento ―kachi ya. N+Uu ga ni nukoyo nuu yɨꞌɨ kuaꞌa yoꞌo nuꞌiñu, ti ni kaña triu un, ko nu ni nakuaꞌnu numa nuꞌiñu un ti tukaa ni jaꞌnu triu un. 7MiKo nu ni kaña ndikandii, ti ni ichi triu un. uLcUu ga triu un ni nukoyo nuu kanchuku yaxin ñuꞌun nuu yuu ti ni kaña yachi, ko tu ni kee kunu yoꞌo i. qK[Ti nuu kuaꞌan da jacha da triu, sava triu un ni nukoyo ini ichi. Ti ni chakoyo saa ni ka nachii tɨ. RJ―Chunsoꞌo naa ra na kachi ri jnuꞌun ɨɨn chaa ni saka triu. jIMNi nukoo ya nuu barco un ti ni xndaku ya nuu yɨvɨ naa i, ti jnuꞌun ni xndaku ya kuu jaꞌa: H Ɨnga kɨvɨ ni kejaꞌa xnaꞌan Jesús nuu yɨvɨ yuꞌu lago Galilea. Nu ni ka taka kuaꞌa xaan tonto yɨvɨ nuu kande ya, ni kɨvɨ ya nuu ɨɨn barco kaꞌnu, ti ni kuxio ya tɨꞌlɨ nuu nducha un. Ti yɨvɨ un ni ka kendo i nuu ñɨtɨ yuꞌu nducha un. BG}#Chi savaꞌni ga yɨvɨ na siuku jnuꞌun Yandios, yukan kuu nana ri, kuu kuaꞌa ri, ti kuu ñani ri ―ni kachi ya. Jnuꞌun ɨɨn chaa saka triu (Mt. 13.1‑9; Lc. 8.4‑8)F"Ti ni ndeꞌe ya nuu taka yɨvɨ kanchuku jiin ya yukan, ti ni kachi ya: ―Jaꞌa kanchuku yɨvɨ ka kuu nana ri jiin ñani ri. zEm!Ti ni kachi ya: ―Na kachi ri nuu ra naa ra nau ja kuu nana ri, ti nau ja ka kuu ñani ri ―ni kachi ya. D Ti yɨvɨ kanchuku jiin ya ni ka kachi: ―Nana ni jiin ñani ni ka kaꞌiin da fuera. Ka kuni kaꞌan da jiin ni ―ni ka kachi da. CTi yukan ni chaa nana ya jiin ñani ya, ti ni ka kendo ña fuera. Yukan ni tatu ña ɨɨn yɨvɨ ni kaxnuꞌun nuu ya. QBSiaꞌan ni kaꞌan Jesús, chi chaa ka xnaꞌan ini veñuꞌun Israel ni ka kaꞌan ja ja ni nduu uꞌu ya. Nana ya jiin ñani ya kuni ka kaꞌan i jiin ya. (Mt. 12.46‑50; Lc. 8.19‑21) AKo yɨvɨ na kusɨkɨnchaa maa Espíritu Santo jiin jnuꞌun ndevaꞌa kuɨtɨ, jankɨvɨ sakaꞌnu ini Yandios nuu i ―kachi ya. -@SJandaa na kachi ri ja iyo jnukaꞌnu ini Yandios nuu yɨvɨ ka saꞌa taka nuu kuachi. Suni yɨvɨ ka kaꞌan ndevaꞌa, vatu ni sakaꞌnu ini Yandios nuu i. (?IKo ja sɨkɨ maa chaa uꞌu un, saꞌa yo nanu ja ɨɨn ni kuu nu ɨɨn chaa niꞌin xaan, kuni sakuiꞌna yo veꞌe da, ti nu kancha da, ti xnakan kuꞌni yo da, sa sakuiꞌna yo veꞌe da. Ɨɨn ni kuu ja ni kundee ri jiin chaa uꞌu un, chi ni keniꞌin ri ndajaꞌa da un kuaꞌan. >Suni siaꞌan kuu jiin chaa uꞌu un. ¿Xi ka jani ini ra ja na kuñɨɨ da nu na keniꞌin da tachi xaan un kiꞌin, nusa? V=%Ti nu ɨɨn familia kejaꞌa kanaa naa, ti familia un tu kuu kunchuku mani. x<iSuni nu ndajaꞌa ɨɨn gobierno, na kusɨɨn ini da naa da ti kejaꞌa kanaa da, ti gobierno un tu kuñɨɨ. !;;Yukan ti ni kachi Jesús: ―Kunsoꞌo naa ra na kaꞌan ri. ¿Va nu kuu keniꞌin chaa uꞌu un tachi xaan kiꞌin ti nu ndajaꞌa da ka kuu nu? :Ti suni chaa ka xnaꞌan ley ini veñuꞌun yɨvɨ Israel ja vekoyo da undi ñuu Jerusalén, ni ka kachi da: ―Yɨꞌɨ chaa jaꞌa jiin maa jaꞌuꞌu un. Yukan kuu ja jiin sɨvɨ maa jaꞌuꞌu un keniꞌin da tachi xaan un nuu yɨvɨ ―ni ka kachi da. 9/Nu ni ka jini taka jnaꞌan ya jnuꞌun ja saꞌa ya taka nuu jniñu un, ti kuan nukiꞌin da ya, chi ni ka ndoꞌo ini da ja ni nduu kuꞌu ya. P@~}}F||_{zzyyxqwvv uBtcsRr`qkpoon.mlkkbjii)hggfeOdc=ba?`_ ^W][ZZ>YXX0WVV?UfTT RQPPBOO5N%M=L`KJJTIHGGFECC;BAA?>=V<;:99;8766d4322+11,00/N..A-,,*)(''&Z%$##+"8!! 09K1WHXE2RY X G X7hxvP }  Ti jaa yajni tɨꞌlɨ un ni jini ya ɨɨn nutɨchɨ vixi, ko tu ni niꞌin ya ni ɨɨn tɨchɨ, chi ansu yoo iyo tɨchɨ kuu. |# Nu ni kuxian ɨnga kɨvɨ, ni kee ya ñuu Betania, ni nandeokuñɨ tuku ya ñuu Jerusalén, ti ichi kuaꞌan ya ni chaa sokō ini ya. &{E Siaꞌan ni kɨvɨ Jesús ñuu Jerusalén. Ti kuaꞌan ya undi veñuꞌun kaꞌnu Israel. Yukan ni jini ya taka ja ka saꞌa yɨvɨ un. Ti nu kuan ini, ti ni nandeokuñɨ ya ñuu Betania jiin ndɨ uxi uu ndajaꞌa ya. Nundoꞌo ni ndoꞌo ɨɨn nutɨchɨ vixi (Mt. 21.18‑19) Tz! Vaji da ja na taꞌu da jniñu siaꞌan nanu ni taꞌu tata yo rey David na janaꞌan. ¡Na kanajaa ndajaꞌa ya undi andɨvɨ un ja na kuñaꞌnu chaa jaꞌa! ¡Siaꞌan na kachi ya! ―ni ka kachi i. lyQ Ti yɨvɨ ka yoxnuu nuu Jesús jiin yɨvɨ ka jindandikun ichi jata ya, ni ka kejaꞌa ka kuvaa i, ka kanajaa i Yandios: ―Na kutaꞌu yo nuu Yandios, ja ni taji ya ɨɨn chaa kuñaꞌnu xaan vaji, nakuaꞌa ya ja vaꞌa da. x1 Kuaꞌa xaan yɨvɨ ni ka chuku i tɨkachi i ini ichi un nuu kuan yaꞌa ya. Ti sava ga yɨvɨ un ka jaꞌnu i ndayuku ti ka chuku i ini ichi un. "w= Ni ka nandeokuñɨ da jiin burru un nuu ya. Ni ka chuku da tɨkachi da sɨkɨ tɨ, ti ni kaa Jesús sɨkɨ tɨ, ti ni ka siin da ichi kuankoyo da. v Ti maa da ni ka kachi da nava ni kachi Jesús jiin da, ti sa ni ka jaꞌa chaa un jnuꞌun kuankoyo da jiin burru un. qu[ Ti ɨɨn chaa kaꞌiin un ni kachi: ―¿Ndoo ka saꞌa ra, ja sa burru jña ka ndaji ra? ―kachi da. )tK Ti kuankoyo nduu ndajaꞌa ya un, ti ni ka naniꞌin ndixia da burru un ndikun tɨ yuꞌu ichi un, yajni ɨɨn veꞌe. Ti ni ka kejaꞌa ka ndaji da tɨ. s Ti nu nau chaa jikajnuꞌun ndoo ka ndaji ra tɨ, ti kachi jiin da “Maa Jitoꞌyo nandɨꞌɨ da tɨ”, kachi ra ―kachi ya. >ru Ti yukan ni taji ya uu ndajaꞌa ya, ti ni kachi ya: ―Kuankoyo ñuu kande ndijin un. Ti yuꞌu ñuu un ndiku ɨɨn burru, ja ti koso ga yɨvɨ tɨ. Ndaji tɨ ti kii ra jiin tɨ. `q ; Nu ni kuyajni ya ñuu Jerusalén, yajni ñuu Betfagé jiin Betania, yajni yuku Olivos, 7pg 4Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Kuanoꞌon, ja ni nduvaꞌa ra, chi ni kandixia ra jniñu saꞌa ri ―kachi ya. Ti hora ni, ni ndundijin nduchi chaa kuaa un, ti ni nandikun da Jesús, ti kuaꞌan da jiin ya. Kɨvɨ Jesús ñuu Jerusalén (Mt. 21.1‑11; Lc. 19.28‑40; Jn. 12.12‑19))oK 3Ti Jesús ni jikajnuꞌun ya maa da: ―¿Ndoo kuni ra ja saꞌa ri jiin ra nusa? ―kachi ya. ―Maestro, kuni na ja na ndundijin nduchi na ―kachi da. an; 2Ti chaa un ni skaña da tɨkachi da, ti ni ndokuɨñɨ da kuaꞌan da nuu Jesús. }ms 1Yukan ni jakuɨñɨ Jesús, ti ni kachi ya: ―Kana da na kii da ―kachi ya. Ni ka kana da chaa un, ti ni ka kachi da jiin da: ―Koto ndɨꞌɨ ini ra. Ndokuɨñɨ, ñaꞌan na choꞌo, chi kana ya roꞌo ―kachi da jiin chaa kuaa un. ulc 0Tɨjnɨ yɨvɨ ni ka nduxaan nuu da ja na kasɨ yuꞌu da, ko maa da viꞌga ni kanakoꞌo da: ―¡Niꞌin Jesús! ¡Maa ni kuu ja taꞌu jniñu nanu ni saꞌa rey yo David na janaꞌan, kundaꞌu ini ni saña! ―kachi tuku da. \k1 /Ti nu ni jinisoꞌo da ja Jesús, chaa ñuu Nazaret, kuu ya vaji un, ni kanakoꞌo da: ―¡Niꞌin Jesús! ¡Maa ni taꞌu jniñu nanu ni saꞌa rey yo David na janaꞌan, kundaꞌu ini ni saña! ―kachi da. j .Yukan ti ni ka jaa da ñuu Jericó. Ko ni siin ya kuaꞌan ya jiin ndajaꞌa ya, ti kuaꞌa yɨvɨ kuankoyo. Ko nu ni kenda ya yuꞌu ñuu un, yukan nukoo ɨɨn chaa kuaa nani Bartimeo, kuu da seꞌe yɨɨ ɨɨn chaa nani Timeo, ti yukan jikan da xuꞌun. i -Chi maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, ni chaa ya, ko ansu ja kunukuachi yɨvɨ nuu ya, chi suꞌva ja na kunukuachi ya nuu yɨvɨ. Ti nakuaꞌa da maa ya ja na chunaa ya nuu kuachi yɨvɨ naa i, nava na nanitaꞌu i ―kachi ya. (Mt. 20.29‑34; Lc. 18.35‑43) lhQ +Ko ansu siaꞌan kuu jiin ra naa ra. Chi suꞌva, nu nau roꞌo ka kuni kuñaꞌnu ga nuu uu ga chaa jaꞌa, ti suꞌva na kuanukuachi da nuu ra naa ra. Chi savaꞌni ga ja na kuni kuñaꞌnu, ti suꞌva nduu nanu ɨɨn muzu. Pg *Ko ni kana Jesús tendɨꞌɨ da, ti ni kachi ya: ―Ka jini ra ja chaa kuñaꞌnu nuu ɨɨn nación, ti maa da xiin, chi kuñaꞌnu ga da, ti taka chaa ka kuñaꞌnu jiin da, taꞌu da jinñu nuu. jfM )Nu ni ka jinisoꞌo ndɨ uxi ga ndajaꞌa un, ti ni ka kɨtɨ ini da nuu Jacobo jiin Juan. Je  (Ko ja nukoo ɨɨn ra ichi ndaꞌa kuaꞌa ri ti ɨnga ra ichi ndaꞌa sajni, tu kachi ri, chi yukan ja ka iyo tuꞌva ja kunchuku nu nau ja na kachi maa Yandios ja kuncha jiin ri ―kachi ya. Vd% 'Ti ni ka kachi da: ―Tava ini na ja kondoꞌo na jiin ni ―ni ka kachi da. Ti ni kachi tuku ya: ―Jandaa ndixia kuu ja ka tava ini ra kondoꞌo ra jiin ri, ti koto ra nundoꞌo un vasu na kuu ra. dcA &Ti ni kachi ya: ―Ko roꞌo, tu jini ra ndoo ka jikan ra, ¿xi kundee ra koo ndoꞌo koo nene ra jiin ri taka nundoꞌo kii sɨkɨ ri, ti tava ini ra koto ra nundoꞌo un, vasu na kuū ra naa ra nu? ―kachi ya. `b9 %Ti ni ka kachi da: ―Ka kuni na ja na nukoo na jiin ni kɨvɨ na nduñaꞌnu xaan ni, ja taꞌu ni jniñu nuu nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ, ɨɨn na ndaꞌa kuaꞌa ni, ti ɨnga na ichi ndaꞌa sajni ni ―kachi da. Ka $Ti ni kachi Jesús: ―¿Ndoo ka kuni ra nusa? ―kachi ya. 6`e #Yukan na ti Jacobo jiin Juan, seꞌe yɨɨ Zebedeo, ni ka tuꞌva da nuu Jesús ti ni ka kachi da: ―Maestro, ka kuni na ja kuaꞌa ni ja ka jikan va ―ka kachi da. |_q "Ti chaa un kusɨkɨnchaa da maa ya, tɨvɨ sɨꞌɨ da nuu ya, kuaꞌa da tau ya, ti kaꞌni da ya. Ko nu uni kɨvɨ, ti nandoto tuku ya maꞌñu ndɨyɨ un ―kachi ya. Jacobo jiin Juan ka jikan da ɨɨn taꞌu nuu Jesús (Mt. 20.20‑28) 0^Y !Ti kachi ya: ―Ja ka jini ra ja ni ka kaa yo vekoyo yo ichi ñuu Jerusalén. Ti yukan nakuaꞌa yɨvɨ maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ nuu taka sutu Israel ka kuñaꞌnu, jiin nuu chaa ka xnaꞌan ley ini veñuꞌun kaꞌnu Israel. Ti chakuachi da ya, ti nakuaꞌa da ya nuu yɨvɨ ɨnga nación. ] Yukan ti ni ka kaa da ichi ñuu Jerusalén kuankoyo da. Yoxnuu Jesús, ti ka jindandikun ndɨ uxi uu ndajaꞌa un, ko so ka naa ini da kuankoyo da ti ka yuꞌu da, chi kuaꞌan ya ichi nuu ka jito uꞌu yɨvɨ ya. Suni kuankoyo ga yɨvɨ ka skuaꞌa jiin ya, ko suni ka yuꞌu i. Yukan ni kana sɨɨn ya ndɨ uxi uu ndajaꞌa ya un, ti ni kachi ya taka nundoꞌo ja kii sɨkɨ ya. %\C Ko na jaa kɨvɨ ja xndichi Yandios nuu taka i, ti chaa ka ndoꞌo ini ja ka kuñaꞌnu da vijna, nduu da sandɨꞌɨ ni ga. Ti chaa ka kuu sandɨꞌɨ ni ga vijna, nduu ñaꞌnu ga da ja kuu kɨvɨ un ―kachi ya. Kaꞌan tuku Jesús ja kuū ya (Mt. 20.17‑19; Lc. 18.31‑34) [1 Ti ni kachi ya: ―Jandaa ndixia kuu ja na kachi ri nasa kuu jiin yɨvɨ ja kuni kɨvɨ i ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu i, vasu na xndoo i veꞌe i, kuaꞌa i, ñani i, tata i, nana i, ñasɨꞌɨi jiin seꞌe i jiin ñuꞌun i. Ja siaꞌan ti suꞌva na niꞌin yɨ viꞌga ja kuu taka ja ni ka xndoo i un. Chi koto uꞌu yɨvɨ maa i, ko nuu kuncha i andɨvɨ, tukaa kuu kuɨtɨ i. Z- Yukan na ti ni kachi Pedro jiin ya: ―Ndeꞌe ni, saña naa na, ni ka xndoo na taka ja ka ñavaꞌa na, ti vekoyo na jiin ni ―kachi da. \Y1 Yukan ni ndeꞌe ya nuu da naa da, ti ni kachi ya: ―Ja kuu yɨvɨ, tu kuu kuɨtɨ saꞌa i, ko Yandios chi taka ni kuu saꞌa ya, ti tu iyo ni ɨɨn ja kendo siaꞌan ni ja tu kuu saꞌa ya ―kachi ya. X Ko maa ndajaꞌa ya, viꞌga ni ka naa ini da, ti ka ndajnuꞌun da: ―¿Nau kuu chaa nanitaꞌu nusa? ―kachi da. W1 Yachi ga kɨvɨ ɨɨn camellu yau ɨɨn yɨkɨ tɨkuɨ, ansu ja na kɨvɨ ɨɨn chaa riko ndaꞌa Yandios ti taꞌu ya jniñu nuu da ―kachi ya. oVW So ni ka naa ini ndajaꞌa ya ja siaꞌan ni kaꞌan ya. Ko ni kachi tuku ya: ―Hijo naa ra, xaan ga yɨɨ ja kɨvɨ ɨɨn chaa riko ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu da, chi ñukuu ga ini da taka ja ñavaꞌa da. 5Uc Yukan ti ni ndeꞌe vindaa ya nuu ndajaꞌa ya, ti ni kachi ya: ―Xaan ga yɨɨ ja kɨvɨ ɨɨn chaa riko ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu da ―kachi ya. !T; Ko nu ni jinisoꞌo da ja siaꞌan ni kaꞌan Jesús, ni ndɨꞌɨ ini da, ti ni kukuiꞌya xaan ini da ti kuaꞌan da, chi vanuxia riko xaan da. aS; Ko ni ndeꞌe vaꞌa Jesús nuu da, ni kundaꞌau ini ya, ti ni kachi ya: ―Ɨɨn ni ga jniñu kumani ja saꞌa ra. Kuaꞌan ti xiko ndɨꞌɨ ra taka ja ñavaꞌa ra, ti tejnaꞌan xuꞌun un nuu yɨvɨ ndaꞌu. Siaꞌan ti sa kuñavaꞌa ra yaji nuu andɨvɨ. Nu ni ndɨꞌɨ ni saꞌa ra un, yukan ti ñaꞌan na choꞌo ―kachi ya. iRK Yukan ti kachi da: ―Maestro, taka jniñu un ja ni siuku na undi lulu na ―ni kachi da. 9Qk Jini ra ja tu kusɨkɨnchaa ra ñasɨꞌɨ, tu sakuiꞌna ra, tu kaꞌan ra sɨkɨ yɨvɨ, tu xndoñaꞌan ra, kuandatu nuu tata ra nuu nana ra, kachi ley ya ―kachi Jesús. P Ti ni kachi Jesús: ―Ndoo kaꞌan ra ja chaa vaꞌa kuu ri, ti tu iyo ni ɨɨn chaa vaꞌa, chi maa ɨɨn ni Yandios. O3 Yukan ni siin ya ichi kuaꞌan ya, ti jinu xaan ɨɨn chaa ni chaa nuu ya. Ni jakunjitɨ da, ti ni kachi da: ―Chaa vaꞌa kuu ni maestro. Ti kachi ni, ¿naa jniñu vaꞌa saꞌa na, ti na ni taꞌu na nuu Yandios, ti kuncha na nuu andɨvɨ ja kuu saa ni? ―kachi da. |Nq Ti ni kiꞌin ya ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn suchi kuachi un, ni jununchaa ya i, ni chuxndee ya ndaꞌa ya sɨkɨ i, ti ni jikantaꞌu ya nuu Yandios ja na koto ya i. Ɨɨn chaa riko jikajnuꞌun da Jesús (Mt. 19.16‑30; Lc. 18.18‑30) !M; Chi na kachi ndaa ri ja tu yɨɨ kuantaꞌu ɨɨn suchi lulu jnuꞌun Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu i, chi ti kuniꞌin ga ini i, ti ansu ɨɨn yɨvɨ ñaꞌnu ja, ja ni kuniꞌin ini, chi tu jantaꞌu i ja kɨvɨ i ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu i ―kachi ya. 'LG Ti nu ni jini Jesús ja ka nduxaan da nuu yɨvɨ un, ni kuɨtɨ ini ya, ti ni kachi ya jiin da: ―Sia, na kikoyo i nuu ri, ti tu kasɨ ra ichi i naa ra. Chi yɨvɨ ja tu vixi ini, ti ndeꞌe ini i nanu suchi kuachi siaꞌan, kuu kɨvɨ i ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu i. OK Yukan ti ni ka chakoyo yɨvɨ nuu ya jiin suchi kuachi ja na jnɨɨ ya i. Ko ni ka jini ndajaꞌa ya ja siaꞌan ka kuni yɨvɨ un, ti tu ni ka jaꞌa da jnuꞌun ja tuꞌva yɨvɨ un nuu ya. /JW Suni siaꞌan kuu jiin ɨɨn ñasɨꞌɨ nu na xndoo ña yɨɨ ña undi nuu ―kachi ya. Jikantaꞌu Jesús ja kuu suchi kuachi (Mt. 19.13‑15; Lc. 18.15‑17) $IA ti sa ni kachi ya: ―Nu ɨɨn chaa na xndoo da ñasɨꞌɨ da, ti nandaꞌa da jiin ɨnga ña, ti yɨsɨkɨnchaa da ñasɨꞌɨ da undi nuu ja siaꞌan. %HC Yukan na ti ndajaꞌa ya, nu ni ka na jaa da veꞌe jiin Jesús, ti ni ka jikajnuꞌun da ya nasa kuni kaꞌan jnuꞌun ni kaꞌan ya jiin yɨvɨ un, aG; Yukan kuu ja ɨɨn chaa, tu kuu sasɨɨn da ja ni chajnaꞌan maa Yandios ―kachi ya. IF  Yukan kuu ja nu ni nandaꞌa ɨɨn chaa jiin ɨɨn ñasɨꞌɨ, ti ndɨnduu da ni ka nduu da ɨɨn ni ga jiin ñasɨꞌɨ da. Tukaa ka kuu sɨɨn sɨɨn yɨvɨ, chi ɨɨn ni ga ni ka kuu da. E' Ko undi na ni nukoo ñuyɨvɨ, ni saꞌa Yandios taka ndajniñu iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti ni saꞌa ya ɨɨn chaa jiin ɨɨn ñasɨꞌɨ. sD_ Yukan ti ni kachi Jesús: ―Siaꞌan ni kaꞌan Moisés, chi ndee niꞌin ini ra naa ra, kachi ya. (CI Yukan ni ka kachi da: ―Kachi ley Moisés ja ɨɨn chaa kuu xndoo da ñasɨꞌɨ da, nu na kuaꞌa da ɨɨn tutu nuu ña, ti kuu kendo ña ―kachi da. PB Ti ni kachi Jesús: ―¿Ndoo ni kachi ley Moisés? ―kachi ya. 2A] Ti yukan ni ka jakoyo tɨjnɨ chaa fariseo ja ka kuni xndichi da ya, ti ni ka jikajnuꞌun da: ―¿Iyo vaꞌa ja xndoo ɨɨn chaa ñasɨꞌɨ da nu? ―kachi da. 8@ k Yukan ni kee ya ñuu Capernaum, ti kuaꞌan ya ichi ñuu Judea undi ɨnga yuꞌu yucha Jordán. Ti ni ka kututu yɨvɨ nuu ya. Ti ni kejaꞌa tuku ya xndaku ya nuu yɨvɨ un. O? 2Saꞌa yo nanu ja ka kuu ra nanu ñɨɨ, chi nu ni naa xiko, tukaa kuajniñu yo ja kuu nuu ndeyu. Suni siaꞌan kuni ri jiin ra naa ra ja na kukutu ini ra jiin jnuꞌun xndaku ri, ti siaꞌan na kukuee kunchuku ra naa ra ―kachi Jesús. Xndaku Jesús sɨkɨ chaa ka xndoo ñasɨꞌɨ (Mt. 19.1‑12; Lc. 16.18)p>Y 1Ko ja kuu maa ra naa ra, kuu nanu ja ni ka kɨvɨ ra nuu ñuꞌun, chi ja kondoꞌo koo nene ra, kuu nanu ja soko ra maa ra jiin nundoꞌo kondoꞌo ra un. Chi nanu ni ka chiꞌi ra ñɨɨ ja na sandoo ja ni soko ra nuu Yandios, nava ni kachi ley Moisés, ti siaꞌan sandoo Yandios roꞌo naa ra jiin nundoꞌo un, nava na kunukuachi vaꞌa ra nuu ya. M= 0Ti yukan tɨndaku tu kuū tɨ, ti ñuꞌun un tu ndaꞌva kuɨtɨ. < /Ti nu nduchi i saꞌa ja na saꞌa i kuachi, ti yachi na nakani ini i ja tu vaꞌa. Ti na saꞌa i nanu ja, ja ni tava i kuaꞌan. Chi vaꞌa ga na najaa i nuu Yandios jiin ɨɨn ni nduchi i ti ansu ja kiꞌin yɨ jiin ndɨnduu nduchi i nuu infiernu. Q; .Ti yukan tɨndaku un, tu kuū tɨ, ti ñuꞌun un tu ndaꞌva kuɨtɨ. &:E -Xi nu nau yɨvɨ kaña ini i ja kuni kunchakuachi i jiin sɨꞌɨn i, ti na nakani yachi ini ja tu vaꞌa. Ti na saꞌa i nanu ja, ja ni kenchaa sɨꞌɨn i un kuaꞌan. Ti vaꞌa ga na koo kuꞌlu i najaa i nuu Yandios, ti ansu ja jiin ndɨnduu sɨꞌɨn i kiꞌin yɨ nuu infiernu. Q9 ,Ti yukan, tɨndaku un tu kuū tɨ, ti ñuꞌun un tu ndaꞌva kuɨtɨ. 68e +Chi nu nau yɨvɨ kaña ini ja kuni saꞌa i ɨɨn kuachi jiin ndaꞌa i, ti yachi na nakani ini i ja tu vaꞌa. Na saꞌa i nanu ja, ja ni kenchaa ndaꞌa i un kuaꞌan. Chi vaꞌa ga na koo ɨɨn ni ndaꞌa i, ti kunukuachi i nuu Yandios ansu ja koo ndɨ nduu ndaꞌa i, ti kiꞌin i nuu infiernu. 7 *Siin Jesús kaꞌan ya, ti ni kachi ya: ―Ɨɨn nundoꞌo kaꞌnu xaan kundatu ɨɨn chaa nu na xndaꞌu da ɨɨn suchi lulu, ti siaꞌan tukaa kandixia i ruꞌu. Iyo vaꞌa ga nu na kundikun sukun da jiin ɨɨn yoso molino, ti na kiꞌin da chii nducha mar. 6 )Jandaa kuu ja ɨɨn yɨvɨ na kuaꞌa ɨɨn vasu nducha koꞌo ra ja sɨkɨ ja ka yɨꞌɨ ra jiin Cristo, ti jandaa kuɨtɨ kuu ja iyo taꞌu i ―kachi ya. Kachi Jesús ja koo yo nundoꞌo nu na saꞌa yo kuachi (Mt. 18.6‑9; 5.13; Lc. 17.1‑2; 14.34‑35) \51 (Chi yɨvɨ tu kaꞌan sɨkɨ yo ja chindee i yoꞌo, suꞌva kaꞌan i jaꞌa yo. B4} 'Ti ni kachi Jesús: ―Tu kaꞌan ra nuu da niku, chi chaa ndaku niꞌin sɨvɨ ri ja saꞌa da ɨɨn jniñu ñaꞌnu nanu saꞌa ri kaꞌan vaꞌa da ti tu kaꞌan da sɨkɨ ri. h3I &Yukan ti ni kachi Juan: ―Maestro, ni ka jini na ɨɨn chaa ja jiin sɨvɨ ni keniꞌin da tachi xaan ka jnaꞌan sava yɨvɨ. Ti ni ka kachi na jiin da ja tu saꞌa da jniñu un, chi tu yaku da jiin yo ―kachi da. z2m $Ti ni jnɨɨ ya ɨɨn suchi lulu, ti ni jununchaa ya i, ti ni kachi ya jiin ndajaꞌa ya: ―Jiin jniñu ndiso ri na kachi ri ja nu na kundaꞌu ini ra ɨɨn suchi lulu siaꞌan, ti ja ni kuu ra ɨɨn yɨvɨ ni jantaꞌu ruꞌu. Ti ja jantaꞌu ra ruꞌu, ansu nɨnɨ ruꞌu jantaꞌu ra, chi suni jantaꞌu ra Yandios, ya ni taji ruꞌu vaji ri ―kachi ya. Jesús kaꞌan ya jiin ndajaꞌa ya ja na kuantaꞌu da yɨvɨ saꞌa jniñu ñaꞌnu jiin sɨvɨ ya (Lc. 9.49‑50; Mt. 10.42) a1; #Yukan ti ni nukoo Jesús, ni kana ya ndɨ uxi uu ndajaꞌa un, ti ni kachi ya: ―Nu nau ja kuni kunúú, ti kuni kuñaꞌnu, vaꞌa ga na kendo sandɨꞌɨ ni ga, ti na kunukuachi nuu uu ga da un ―kachi ya. 03 "Ti maa da tu ni ka kaꞌan kuɨtɨ da, chi ichi un ka ndajnuꞌun da siaꞌan: ―¿Nau ɨɨn ɨɨn yo kuñaꞌnu ga nusa? ―ni ka kachi da. +/O !Ti nu ni ka jaa da ñuu Capernaum, ni ka kɨvɨ da ɨɨn veꞌe, ti ni jikajnuꞌun ya nuu ndajaꞌa ya: ―¿Ndoo ka kaꞌan ra ichi vaji yo? ―kachi ya. ?.w Ko tu ni ka chaku ini ndajaꞌa ya un jnuꞌun ni kaꞌan ya, ti ni ka yuꞌu da kajnuꞌun da ya. Xnaꞌan Jesús nau kuu chaa kuñaꞌnu ga (Mt. 18.1‑5; Lc. 9.46‑48) 6-e Yukan na ti kuaꞌan ya jiin ndajaꞌa ya ɨnga ichi, ni ka yaꞌa da ñuu Galilea. Ko kuankoyo xeꞌe da jiin ya, chi kuni xndaku ya ɨɨn jnuꞌun kanuu ga nɨnɨ nuu maa da naa da, ti tu kuni ya ja kuni yɨvɨ nanu kancha ya. Yukan ti ni kachi ya nuu da: ―Maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, nakuaꞌa yɨvɨ maa ya nuu chaa kanda kuaꞌan kanda vaji un, ti kaꞌni da maa ya. Ko nuu uni kɨvɨ ti nandoto ya ―ni kachi ya. <,q Ti ni kachi Jesús: ―Ja keniꞌin yo ɨɨn tachi xaan siaꞌan, ti kuni ja na kakantaꞌu nɨ ini nɨ añu yo nuu Yandios. Chi tu kuu saꞌa yo nu tu kuñukuu ini yo ja maa Yandios kuu ya saꞌa jniñu un ―kachi ya. Kaꞌan tuku Jesús ja kuū ya ko nandoto ya (Mt. 17.22‑23; Lc. 9.43‑45) +' Nu ni ka najaa da veꞌe, ni ka jikajnuꞌun ndajaꞌa un ya: ―¿Ndoo tu ni kuu kenchaa na tachi xaan un kiꞌin naa na? ―kachi da. ]*3 Ko Jesús ni jnɨɨ ya ndaꞌa i, ni ndokani ya i, ti ni ndokuɨñɨ i kandichi i. _)7 Ti tachi xaan un ni kɨsɨ chaa lulu un, ni saꞌa ja na kuyɨꞌɨ tuku da, ni kanajiin, ti ni kenda kuaꞌan. Ti suchi un undi ni jiꞌi naa i katuu i. Ni ka ndoꞌo ini sava yɨvɨ un ja ja ni jiꞌi yɨ. n(U Nu ni jini Jesús ja kuan kututu ga yɨvɨ naa i, ti ni kachi ya jiin tachi xaan un: ―Roꞌo tachi xaan, ja saꞌa ñɨꞌɨn ra, ti saꞌa soꞌo ra chaa lulu jaꞌa, kuankee ti koto xnañaꞌan ga ra nuu i ―kachi ya. '  Ti tata suchi lulu un ni kaꞌan jaa da: ―¡Kandixia na, ko chindee ni saña nava na kandixia ndaa ga na! ―kachi da. &% Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Koto kaꞌan ra siaꞌan, chi jandaa kuu ja saꞌa ri jniñu ñaꞌnu un nu na kandixia ra ―kachi ya. U%# Ti tɨjnɨ jinu kuni kaꞌni tachi xaan un yɨ. Iyo nduva i nuu ñuꞌun. Iyo kanakava i ini nducha. Ti nu kuu chindee ni saña, kundaꞌu ini ni nuu na jiin seꞌe na, ti saꞌa ni tajna i ―kachi da. $# Ti ni jikajnuꞌun ya maa tata i: ―¿Nasa kuiya ni kuu ja jnaꞌan i tachi xaan jaꞌa? ―kachi ya. Ti ni kachi tata i: ―Undi lulu i. Y#+ Ti ni ka jankiꞌin da chaa lulu un. Ni jini tachi xaan un nuu Jesús, ti luego ni, ni saꞌa ja na kuyɨꞌɨ chaa lulu un. Ni nduva i nuu ñuꞌun, ni kejaꞌa jiokava i, ti kaña tiꞌiñu yuꞌu i. d"A Yukan ti ni kachi ya jiin ndajaꞌa ya: ―Xaan niꞌin ini ra naa ra. Nasa ga kɨvɨ ti sa kandixia ra nusa. Ti ja ni kunaꞌan ja ndoꞌo nene ri jiin ra naa ra. Kuan kiꞌin chaa lulu un na kii da ―kachi ya. ! Nu ni ndejaꞌa kueꞌe un, undi jiyɨꞌɨ i ti jiokava i nuu ñuꞌun, ti kaña tiꞌiñu yuꞌu i. Suni kuꞌyu jnuꞌun i, ti undi kuu tɨkuku i. Ni kachi na jiin ndajaꞌa ni ja na kenchaa da tachi xaan un kiꞌin, ko tu ni kujnuni ja saꞌa da naa da.   Ti ɨɨn chaa ni kachi: ―Maestro, yɨndaꞌa na ɨɨn seꞌe na nuu ni ja ndoꞌo i tachi xaan, ti undi kuu ñɨꞌɨn i saꞌa. ta Yukan na ti ni jikajnuꞌun ya ndajaꞌa ya: ―¿Ndoo ka kijnaꞌan ra jiin chaa un naa da? ―kachi ya.  Nu ni ka jini yɨvɨ un ja ni najaa Jesús, so ni ka naa ini i ka ndeꞌe i nuu ya. Ti ni ka jaꞌa i corrɨ kuan kanxiaꞌu jiin ya. W' Yukan ti ni najaa ya nuu kaꞌiin uu ga ndajaꞌa ya, ni jini ya kaꞌiin kuaꞌa xaan yɨvɨ nuu da, ti suni kaꞌiin chaa ka xnaꞌan ley un, ti ka kaꞌan nchaa jnaꞌan chaa un jiin ndajaꞌa ya. { Ko na kachi ri ja Elías, chi ja ni kii da, ko ni ka saꞌa ndevaꞌa yɨvɨ nava kuu ini jiin da. Yukan ni kundaa nava yoso nuu tutu ii ja siaꞌan kuu ―kachi ya. Ni nduvaꞌa ɨɨn chaa lulu jiꞌi yɨꞌɨ (Mt. 17.14‑21; Lc. 9.37‑43) O Ti ni kachi ya jiin da: ―Jandaa kuu ja xnakan Elías ndii tuku, ti satuꞌva da yɨvɨ jiin tendɨꞌɨ ja iyo ini ñuyɨvɨ jaꞌa, chi siaꞌan kaꞌan nuu tutu ii. Nu siaꞌan kuu, ¿ti ndoo kaꞌan ga nuu tutu un ja koo ndoꞌo koo nene maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, ti skexiko yɨvɨ maa ya, ti koto uꞌu i nuu ya nu? I  Ni siin da kuankoyo da ti sa ni ka jikajnuꞌun da Jesús: ―¿Ndoo ka kaꞌan chaa ka xnaꞌan ley ini veñuꞌun un ja xnakan ndii tuku profeta Elías, ti sa kii Cristo nusa? ―kachi da.  Yukan ti tu ni ka jani kuɨtɨ da jnuꞌun nuu ni ɨɨn yɨvɨ, chi so ka ñuꞌun ini maa da nasa kuu ja kuū ya, ti nandoto ya. U# Nu ni ka nandeokuñɨ da xini yuku un, ti ichi ka noꞌon da ni kachi Jesús ja tu kani kuɨtɨ da jniñu naa da ndoo ni ka jini da, chi undi nu ni nandoto ya ja kuu ya maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ. r] Ti nu ni ka ndeꞌe da un, tukaa ndoo iyo Moisés jiin Elías, chi maa ni ga Jesús ni ka jini da. iK Yukan ni jakava ɨɨn viko nuꞌun sɨkɨ da naa da, ti nuu viko un ni ka jinisoꞌo da ɨɨn ndusu ja ni kaꞌan: ―Jaꞌa kuu Seꞌe ri ja kundaꞌu ini ri. Chunsoꞌo ti kuandatu ra naa ra jnuꞌun kaꞌan ya ―kachi.  Siaꞌan ni kaꞌan Pedro, chi so ni ka saꞌu ini da naa da ja ka yuꞌu da, ti tu ni jini da nau kuu jnuꞌun kaꞌan da. G Ti ni kachi Pedro: ―Maestro, vaꞌa ga na kendo yo jaꞌa. Na saꞌa na veꞌe kuii na kunchaa yo. Ɨɨn kuu maa ni, ɨnga na kuu Moisés, ti ɨnga na kuu Elías ―kachi da jiin Jesús. F Ti yukan ni ka jini da ja ni ka ndenda uu chaa ni ka kuu profeta na janaꞌan Elías jiin Moisés, ja ni kuu da ɨɨn chaa kuñaꞌnu ga nuu nación Israel, ka ndajnuꞌun da jiin Jesús. ve Saꞌma ya ndinchaa ii. Ti ni ndukɨyɨ xaan tonto ja ni ɨɨn yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa tu nakacha siaꞌan. +O Nu ni kuu iñu kɨvɨ ti ni kana ya Pedro, Jacobo jiin Juan, ti kuaꞌan ya jiin da yuku sukun ga un nuu ni kuꞌiin da naa da. Ti Jesús ni nasama nuu ya.   Yukan ti ni kachi Jesús: ―Jandaa na kachi ri ja sava roꞌo ja kaꞌiin jaꞌa kuchaku ra ti kuni ra nchaa Seꞌe Yandios jiin jniñu ñaꞌnu xaan ga, ti taꞌu ya jniñu ―ni kachi ya. Ni nasama Yandios nuu Jesús (Mt. 17.1‑13; Lc. 9.28‑36) |q&Ko nu ɨɨn yɨvɨ kukanuu i ja sɨkɨ ruꞌu, ja tu kuni kaꞌan i nuu yɨvɨ ja kandixia i ruꞌu, vasu nuu yɨvɨ ka yɨsɨkɨnchaa jnuꞌun ri, nusa ti ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, suni kukanuu ri ndakuniꞌin ri sɨvɨ i kɨvɨ na nchaa ri jiin taka ángel ja ka junukuachi nuu Yandios. Chi ja kuu kɨvɨ un kundiso ri jniñu ñaꞌnu ja tatu Tata ri Yandios nuu ri naa ri. Yukan ti tu nakuni kuɨtɨ ri taka yɨvɨ ja tu ni kuni kaꞌan i ja kandixia i ruꞌu ―ni kachi Jesús.[/%Jandaa na nachi ri ja tu iyo kuɨtɨ naa jiin chunaa yɨvɨ un ja nama i añu i. 0 Y$Jandaa na kachi ri ja tundo niꞌin yɨvɨ ja ka ndiyo ini i niꞌin yɨ taka ja iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti xnaa i maa i, ja tu kuncha i jiin Yandios nuu andɨvɨ.  #Chi yɨvɨ kandio ini ja kunchuku vaꞌa i nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ja tu kandixia i jnuꞌun ri, ti xnaa i maa i. Ko yɨvɨ na kondoꞌo koo nene i ja na kandixia i ruꞌu jiin ja kaꞌan i jnuꞌun ri, ti yɨvɨ un na kunchuku i nuu andɨvɨ ja kuu saa ni. " ="Yukan ti ni kana ya ndajaꞌa ya jiin yɨvɨ kuaꞌa un, ti ni kachi ya jiin i: ―Nu nau ja kuni siin jiin ri sɨkɨ jnuꞌun Yandios ja kaꞌan ri, ti na xndoo i taka ja ndoꞌo ini i, ti na tava ini i ja taka kɨvɨ na koo ndoꞌo koo nene vasu na kuu i ja sɨkɨ ruꞌu. u c!Ko Jesús ni nandeokuñɨ ya nuu uu ga ndajaꞌa ya un, ti ni kaꞌan ya nuu Pedro: ―Kuxio kiꞌin ra, chi xndaku ra nanu xndaku jaꞌuꞌu. Chi so ja sakanuu ini ri kuu roꞌo, chi tu ndoꞌo ini ra ja kin siuku ri nava kuni maa Yandios, chi roꞌo ndoꞌo ini ra nava ka ndoꞌo ini yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa ―kachi ya. Nau ja kuni siin jiin jnuꞌun Yandios  { Ni kachi kaji ya ja siaꞌan kondoꞌo ya. Ti Pedro ni kachi da jiin ya ja koto kuaꞌa ya jnuꞌun ja koo yukan. U#Yukan ni kachi ya jiin ndajaꞌa ya: ―Ruꞌu ja kuu ri maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, koo ndoꞌo koo nene ri. Chi taka chaa ka kuñaꞌanu nación Israel, jiin taka sutu kuñaꞌnu, jiin suni chaa ka xnaꞌan ley ini veñuꞌun un, tu kuajnuꞌun da ruꞌu. Chi kaꞌni da ruꞌu, ko nu uni kɨvɨ ti nandoto ri ―kachi ya. 5c―Maa ri kuu, ko koto kani ra jnuꞌun naa ra nuu ni ɨɨn yɨvɨ ―kachi ya. Kaꞌan Jesús ja kaꞌni yɨvɨ ya ko nandoto ya (Mt. 16.21‑28; Lc. 9.22‑27) 3_―Ti maa ra, ¿nasa ka ndoꞌo ini ra nusa? ―kachi ya. Ti ni kachi Pedro: ―Maa ni kuu Cristo, ja ni taji Yandios ja ndiso jniñu ñaꞌnu ―kachi da jiin ya. ~uTi ni ka kachi da: ―Ka kaꞌan i ja kuu ni Juan, chaa ni skuanducha. Sava i ka kaꞌan ja kuu ni Elías, chaa ni kaꞌan jnuꞌun Yandios undi na janaꞌan. Ti sava ga i ka kaꞌan ja kuu ni ɨnga profeta na janaꞌan―kachi da naa da. U#Yukan ti kuaꞌan Jesús jiin ndajaꞌa ya ñuu Cesarea, ɨɨn ndañuu Filipo. Ti ichi kuankoyo da ni jikajnuꞌun ya nuu da naa da: ―¿Ndoo ka ndoꞌo ini yɨvɨ ja naa chaa kuu ri? ―kachi ya. a;Ti ni kachi ya jiin da: ―Kuanoꞌon veꞌe ra, ko tukaa kiꞌin ra ichi ñuu. Ti koto kani ra jnuꞌun nuu ni ɨɨn yɨvɨ un ―kachi ya. Kachi ndaa Pedro ja Jesús kuu Cristo (Mt. 16.13‑20; Lc. 9.18‑21) `9Ni chaa tuku ya ndaꞌa ya nduchi da, yukan ti sa ti ni kuu nandeꞌe vaꞌa da. Ti chaa un ni ndeꞌe da, ti ni kachi da: ―Jini na yɨvɨ, ko na kanda yujnu kanda ti ka jika kuankoyo ―kachi da. yNi jnɨɨ ya ndaꞌa chaa un, ti kuaꞌan ya jiin da yuꞌu ñuu un. Ti yukan ni jaka ya tɨꞌlɨ tɨsɨꞌɨ ya nduchi da. Ni chuxndee ya ndaꞌa ya sɨkɨ da, ti ni jikajnuꞌun ya da: ―¿Ja kuu ndeꞌe ra tɨꞌlɨ, xi tuu nu? ―kachi ya. (INu ni jaa ya ñuu Betsaida, sava yɨvɨ ni ka yɨndaꞌa ɨɨn chaa kuáá nuu Jesús. Ti ni ka kaꞌan da jiin ya ja na saꞌa ya tajna chaa kuáá un. o~W―¿Ti ndoo tu ka chaku ini ra nusa? ―kachi ya. Saꞌa Jesús tajna ɨɨn chaa ñuu Betsaida M}―Ti suni na ni tejnaꞌan ri uxia staa stila nuu kuun mil yɨvɨ un, ¿nasa chika naꞌnu ni ka nastutu ra un nusa? ―kachi ya. ―Uxia chika naꞌnu ni ka nastutu na ―kachi da naa da. v|e¿Tu ka naꞌan ra kɨvɨ na ni tejnaꞌan ri uꞌun staa stila nuu uꞌun mil yɨvɨ un naa i nusa? ¿Ti nasa staa stila ni ka nastutu ra ja ni kendoso nusa? ―kachi ya. ―Ni ka nastutu na uxi uu chika staa stila ―kachi da naa da. {¿Ka ndeꞌe ra jiin nduchi ra taka jniñu saꞌa ri, ti ka ñusoꞌo ra taka jnuꞌun kaꞌan ri, ti tu jaꞌi chaku ini ra nu? izKNi jini Jesús ja tu ni ka chaku ini da sɨkɨ jnuꞌun kaꞌan ya, ti ni kachi ya jiin da: ―¿Ndoo ka kaꞌan ra ja tu ka ndiso ra staa stila? Tu ni ka chaku ini ra nusa. Xaan ga ndava ini ra ja tu ka chaku ini ra. :ymTi ndajaꞌa ya ni ka kejaꞌa ka ndajnuꞌun da naa da ndoo ni kaꞌan ya siaꞌan: ―¿Xi ja tu ka yɨndaꞌa yo staa stila kuu ja kaꞌan ya siaꞌan nu? ―kachi da. cx?―Koto ra naa ra jiin jnuꞌun ka kaꞌan chaa fariseo jiin jnuꞌun kaꞌan rey Herodes, chi yachi kuan kuichanuu jnuꞌun un nuu nɨ ñuu, nanu yachi keniꞌno levadura chii yujña kuu staa stila ―kachi ya. 'wGNi ka naa ini ndajaꞌa ya ja kundaꞌa da staa stila, chi ɨɨn ni ga staa stila ka yɨndaꞌa da. Ti nu kuankoyo da nuu barco un, ti ni kachi Jesús: qv[ Ni xndoo ya da naa da, ti ni ndɨvɨ ya nuu barco jiin ndajaꞌa ya. Ti kuaꞌan ya ɨnga yuꞌu lago un. Xndaku Jesús ja kotonchaa ndaꞌa ya jiin jnuꞌun ka kaꞌan chaa fariseo jiin jnuꞌun rey Herodes (Mt. 16.5‑12) nuU Uꞌu ni jitu ini ya, ti ni kachi ya: ―¿Ndoo ka jani ini ra ja saꞌa ri jniñu ñaꞌnu nuu ra naa ra, ti sa kandixia ra ja Yandios ni taji ruꞌu nusa? Ko nuu ra naa ra tu saꞌa ri ni ɨɨn jniñu ñaꞌnu ―ni kachi ya. t Nu ni jaa barco un, ti ni ka chakoyo chaa fariseo ni ka jandeꞌe da Jesús, ti ni ka kejaꞌa ka xndichi da ya, ja kuni kotonchaa da ya. Ni ka kaꞌan da jiin ya ja na saꞌa ya ɨɨn jniñu ñaꞌnu, nava na kuni ndaa da ja maa Yandios ni taji Jesús. [s/ Ni ndɨvɨ ya ini barco jiin ndajaꞌa ya, ti kuaꞌan ya ichi ñuu Dalmanuta. Kaꞌan chaa fariseo jiin Jesús ja na saꞌa ya ɨɨn jniñu ñaꞌnu (Mt. 12.38‑40; 16.1‑4; Lc. 11.29‑30; 12.54‑56) Zr-Kɨvɨ un ni ka iyo kuun mil yɨvɨ, ti tendɨꞌɨ i ni ka yee i nava kuu ini maa i. Ti ni kendoso uxia ga chika naꞌnu staa stila ja ni ka nastutu ndajaꞌa ya. Yukan na ti ni nataji ya, ti kuan nukoyo i. 7qgSuni iyo jaku ga chāká kuachi. Ni kiꞌin ya ti ni nakuantaꞌu ya nuu Yandios ja kuu chāká un. Ti suni ni jaꞌa ya nuu ndajaꞌa ya ja na tejnaꞌan da nuu yɨvɨ un. ~puNusa, ti kaꞌan jiin yɨvɨ na nukoo i naa i ―kachi ya jiin da. Ti ni kiꞌin ya ndɨ uxia staa stila un, ni nakuantaꞌu ya nuu Yandios, ni sakuachi ya, ti ni jaꞌa ya nuu ndajaꞌa ya un, ja na tejnaꞌan da naa da nuu yɨvɨ naa i. oTi ni jikajnuꞌun ya da: ―¿Nasa ga staa stila kandiso ra nusa? Ti ni ka kachi da: ―Kandiso na uxia staa stila ―kachi da. nTi ni ka kachi ndajaꞌa ya un: ―¿Nanu kii ja kuaꞌa yo nuu yɨvɨ jaꞌa, ti jaꞌa tu kanchuku ni ɨɨn yɨvɨ? ―kachi da. }msNu na nataji ri yɨvɨ jaꞌa nukoyo ndicha i, ti va kuita i sava ichi un, chi iyo yɨvɨ vekoyo jika ―kachi ya. l―Kundaꞌu ini ri yɨvɨ kuaꞌa jaꞌa, chi ja ni kuu uni kɨvɨ kaꞌiin yɨvɨ jaꞌa jiin ri, ti tukaa ndoo kaji yɨ. k Kɨvɨ un ni ka taka tuku kuaꞌa xaan yɨvɨ nuu ya, ko tu ka ndiso i staa kaji i. Yukan ti ni kachi ya jiin ndajaꞌa ya: j}%Ti taka yɨvɨ ni ka jinisoꞌo un, ni ka naa ini i, ti ni ka kachi i: ―Taka jniñu saꞌa da iyo vaꞌa. Chi nduvaꞌa chaa soꞌó jiin chaa ñɨꞌɨn un saꞌa da ―kachi naa. Ni skaji Jesús viꞌi ga kuun mil yɨvɨ (Mt. 15.32‑39)6ie$Ti ni kachi Jesús jiin yɨvɨ un ja tu kani kuɨtɨ i jnuꞌun ja ni saꞌa ya jniñu ñaꞌnu un. Ko vasu siaꞌan ni kachi ya, ko viꞌga ni ka jani yɨvɨ un jnuꞌun. Qh#Ti hora un ni jinisoꞌo ni chaa un, ti ni kuu kaꞌan vaꞌa da. g"Ni ndakoto ya ichi andɨvɨ, ti ni jakan ini ya ja kukuiꞌya ini ya, ti ni kachi ya: ―Efata (ja kuni kaꞌan: Nuña) ―kachi ya. !f;!Ti Jesús ni kana ya chaa soꞌó un. Ti ni chundee ya xini ndaꞌa ya ini soꞌo da. Ni tɨvɨ sɨꞌɨ ya xini ndaꞌa ya. Ti ni kueꞌe ya yaá da. +eO Yɨvɨ ñuu Decápolis un, ni ka kinchaka ɨɨn chaa soꞌó, ti ni ka jikantaꞌu da nuu Jesús ja na chuxndee ya ndaꞌa ya sɨkɨ chaa un ti na nduvaꞌa da. "d=Jaku ni kɨvɨ ti ni kee ya ñuu Tiro, ti kuaꞌan ya. Ni yaꞌa ya ichi ñuu Sidón jiin ñuu Decápolis ti ni najaa ya undi yuꞌu lago Galilea. Yukan ti kuanoꞌon ña. Ni najaa ña ti ni ndeꞌe ña ja ndetatu sesɨꞌɨ ña un nukoo nuu jito, ti ja ni nduvaꞌa. Ni saꞌa Jesús tajna tɨjnɨ nuu yɨvɨ ka kuꞌu ~}}|{ zyy-xwwRvutt)surrq"on mellkj"i8hggf|e dJba`}_T^]9\[[ ZiYkXWVUTT;SmRQhPNMLbKJYI GG|FEDCBBNAAW@?k==<;:9b888766533B22l11>0//\..;-++Y*a((&%%\$$A#"}! cCsvD&6)-)r[n  8 *  >DPeC4Ko ni keniꞌni chaa lulu un chii saꞌma un, ti vichi lɨɨ da, ko ni kundee da kuaꞌan da. Chaa ka kuñaꞌnu ñuu Israel ka xndichi da Jesús (Mt. 26.57‑68; Lc. 22.54‑55, 63‑71; Jn. 18.12‑14, 19‑24) #3Ko ɨɨn chaa lulu ni chindikun da jata yɨvɨ kuankoyo jiin Jesús, ti suku da nɨnɨ ɨɨn saꞌma, ti suni ni ka jnɨɨ chaa un maa da. L2Ti yukan tendɨꞌɨ ndajaꞌa ya ni ka jinu da kuankoyo da. =s1Ti taka kɨvɨ ni xnaꞌan ri nuu ra naa ra ini veñuꞌun kaꞌnu un, ti tu ni ka jnɨɨ ra presu ruꞌu. Ko siaꞌan kuu ja na kundaa nava kaꞌan nuu tutu Yandios ―kachi ya. 5c0Yukan na ti ni kachi Jesús jiin chaa ni ka jnɨɨ ya un: ―¿Va nu ɨɨn ñakuiꞌna kuu ri ja vekoyo ra jiin espada jiin yujnu ja jnɨɨ ra ruꞌu kiꞌin ri presu nu? /Ti ɨɨn chaa kaꞌiin jiin Jesús un, ni jista da espada da, ti ni jaꞌncha da soꞌo ɨɨn muzu sutu kuñaꞌnu ga. 1].Yukan ti chaa un ni ka jnɨɨ ni da ya.  -Ti nu ni jaa Judas, ni tuꞌva da nuu Jesús, ti ni kachi da: ―Maestro, maestro ―kachi da. Ti ni teyuꞌu da nuu ya. & E,Ichi kuankoyo da ni kachi Judas jiin chaa un naa da: ―Chaa teyuꞌu ri nuu, chaa un kuu ja nanduku yo. Jnɨɨ naa ra. Koto sia ra kiꞌin ―ni kachi da. G +Ni kaꞌan ga Jesús siaꞌan, ti ja ni chaa Judas, ɨɨn ja ni kuu ndɨ uxi uu ndajaꞌa un. Ti vekoyo yɨvɨ kuaꞌa jiin da, ka yɨndaꞌa i espada jiin yujnu. Vekoyo i jiin jniñu ni ka taꞌu taka sutu ka kuñaꞌnu jiin chaa ka xnaꞌan ini veñuꞌun kaꞌnu un jiin taka chaa ka kuñaꞌanu ñuu Israel. + O*Ndoko naa ra na choꞌo, chi ja vaji chaa ni nakuaꞌa ruꞌu un ―kachi ya. Ni ka jnɨɨ da presu Jesús (Mt. 26.47‑56; Lc. 22.47‑53; Jn. 18.2‑11) S )Ti nu ni nandeokuñɨ ya jinu kuu uni, ni kachi ya jiin da: ―Vijna na, ndetatu ti kusu naa ra. Ko ja ni jaa hora ja ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, nakuaꞌa da ruꞌu nuu yɨvɨ ka nchakuachi. & E(Nu ni nandeokuñɨ tuku ya, ni jini ya ja ka kixi tuku da, chi ka jiꞌi xaan da maꞌna ja undi ka kuvee nduchi da, ti tu ni kujnuni nasa kachi da nuu ya. hI'Yukan ti kuaꞌan tuku ya, ti ni jikantaꞌu ya, ti suni jnuꞌun un ni kaꞌan tuku ya.  &Koto kusu ga ra naa ra. Kanajaa, ti kakantaꞌu nuu Yandios ja na kotuꞌva ra nava tu kotojnuni jaꞌuꞌu un oꞌo, ti chisaꞌyɨ ra ruꞌu, kachi ra ja tu ka jini ra ruꞌu. Chi vaꞌa ndiyo ini ra ja siuku ra, ko yɨkɨ kuñu ra, chi tu iyo ndee ini. K%Yukan na ti na nandeokuñɨ ya nuu kaꞌiin ndajaꞌa ya un, ko ni jini ya ja ka kixi da, ti ni kachi ya jiin Pedro: ―Simón, ¿ja kixi ra nu? Tu ni kuu kundito ra vasu ɨɨn hora nusa. F$Ti ni kachi ya: ―Tata maa na, ja kuu maa ni, taka ni ja kuu saꞌa ni. Nusa ti chajiyo ni saña nuu nundoꞌo vaji nuu na. Ko ansu nava kuni maa na, chi nava kuni maa ni ―ni kachi ya. +#Yukan na ti ni jika ya tɨꞌlɨ ga, ti ni jakunjitɨ ya, ti jikantaꞌu ya, ja nu kuni Yandios, ti tu kondoꞌo ya nundoꞌo kii nuu ya. !;"Ti kachi ya jiin da: ―Jatu añu ri ja kukuiꞌya xaan ini ri, chi ja ni kuyajni kuū ri. Ko jaꞌa ni kundatu ra naa ra ti koto kusu ra ―kachi ya. '!Yukan ti kuaꞌan ya tɨꞌlɨ ga ichi ndaku un jiin Pedro, Santiago jiin Juan. Ti ni kejaꞌa kukuiꞌya xaan ini ya, ti kaña ini ya. )K Nu ni ka jakoyo da nuu nani Getsemaní, ti ni kachi ya jiin da naa da: ―Jaꞌa ni kunchuku ra ti ruꞌu na kin kankantaꞌu ri nuu Yandios ―kachi ya. Ko Pedro, nɨ ini da kaꞌan da: ―Vasu na kuū na jiin ni, ko tu xndoo kuɨtɨ na niꞌin ―kachi da. Ti tendɨꞌɨ ndajaꞌa ya un, suni siaꞌan ni ka kaꞌan da. Jikantaꞌu Jesús nuu Yandios nuu jardín Getsemaní (Mt. 26.36‑46; Lc. 22.39‑46) 3_Ti ni kachi Jesús jiin da: ―Jandaa na kachi ri nuu ra, ja kuu jakuaa vijna, nu ti kana ga liꞌi uu jinu, ti kachi ra uni jinu ja tu jini ra ruꞌu ―kachi ya. ~Yukan na ti ni kachi Pedro: ―Vasu tendɨꞌɨ da na xndoo niꞌin, ko saña tu xndoo kuɨtɨ na maa ni ―kachi da. x}iKo kɨvɨ na nandoto ri, ti koxnuu ri kiꞌin ri ñuu Galilea, ti yukan kundatu ri roꞌo naa ra ―kachi ya. x|iYukan ti ni kachi Jesús: ―Tendɨꞌɨ ra naa ra kuichanuu ti xndoo ra ruꞌu jakuaa vijna, chi siaꞌan kaꞌan nuu tutu Yandios: “Chi Yandios, kuaꞌa ya jnuꞌun ja na kuū pastor, ti rɨɨ da un kuichanuu tɨ kiꞌin tɨ.” 4{aNi ndɨꞌɨ ni ka kuxini da, ti ni ka jita da ɨɨn himno, ti kuankoyo da undi yuku Olivos. Kachi Jesús ja ndɨꞌɨ ndaꞌa jaꞌa ya kuichanuu da ti xndoo da ya 1z[Ko na kachi ndaa ri ja tukaa ga koꞌo ri vino jaꞌa jiin ñanijnaꞌan yo, kɨvɨ ka nasaꞌa i viko jaꞌa, undi na jaa kɨvɨ koꞌo yo nuu kancha Tata ri Yandios, chi yukan kuu nuu niꞌin ri ɨɨn jniñu ñaꞌnu ga, ti yukan taꞌu ri jniñu jiin maa ya nuu tendɨꞌɨ nɨ tuꞌu ja iyo. Ti yukan kuu nuu nasaꞌa jaa yo viko jaꞌa naa yo ―ni kachi Jesús. (Mt. 26.30‑35; Lc. 22.31‑34; Jn. 13.36‑38) y}Ti ni kachi ya jiin da: ―Ti nɨñɨ ri un stuu ja ni saꞌa Tata ri Yandios ɨɨn tratu jaa. Ti yukan kuu ja kaꞌan ndaa kuɨtɨ ja nama ri sɨkɨ kuaꞌa xaan yɨvɨ, chi nɨñɨ ri ja katɨ ri kiꞌin, yukan kuu ja chunaa ri nuu yɨvɨ naa i. x%Yukan na ti ni kiꞌin ya ɨɨn vaso vino, ni nakuantaꞌu ya nuu Yandios, ti ni jaꞌa ya nuu da ja na koꞌo da tɨꞌlɨ tɨꞌlɨ. lwQNɨ ka yee da staa. Ti ni kiꞌin Jesús ɨɨn staa stila, ni jikantaꞌu ya nuu Yandios, ni sakuachi ya, ti ni tejnaꞌan ya nuu ndajaꞌa ya, ti ni kachi ya: ―Kaji naa ra. Jaꞌa kuu nanu yɨkɨ kuñu ri ―kachi ya. [v/Kundaa nava yoso nuu tutu Yandios ja nakuaꞌa da maa seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ nuu chaa ka jito uꞌu ya. Ko xaan ga kaꞌnu nundoꞌo kondoꞌo chaa kin nakuaꞌa ruꞌu. Sa nu tu ni kaku da niku ―kachi ya. {uoTi ni kachi ya: ―Ja ndɨ uxi uu roꞌo naa ra ɨɨn ra kuu, ja chutoo staa stila nu koꞌo ri, yukan kuu. =tsTi ndajaꞌa un ni ka kukuiꞌya xaan ini da ja siaꞌan ni kaꞌan ya. Ti ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn da ni ka kachi: ―¿Xi saña kuu nu? ¿Xi saña kuu nu? ―kachi da naa da. Vs%Ti nu kanchuku da ka yee da staa nuu mesa un, ni kachi Jesús jiin da naa da: ―Jandaa na kachi ri ja ɨɨn roꞌo ja yee staa jiin ri jaꞌa, nakuaꞌa ruꞌu nuu chaa ka jito uꞌu ruꞌu ―kachi ya. Ur#Nu ni kuaa, ti ni jaa Jesús veꞌe un jiin ndɨ uxi uu ndajaꞌa ya. q{Ti kuankoyo da undi ñuu un, ti ni ka naniꞌin da taka nava ni kachi Jesús. Yukan ni ka satuꞌva da ja kuxini. p3Ti maa da na xnaꞌan nuu ra ɨɨn veꞌe kaꞌnu ja kendo piso nuu sukun, ti yukan ja iyo nakoo, ti satuꞌva ra naa ra ja kuxini yo ―kachi ya. SoTi nuu ndɨvɨ da un, yukan kaꞌan ra jiin maa chaa xiin veꞌe un: “Kachi maa Maestro na ja nanu iyo ɨɨn veꞌe ja kuaꞌanuu ni nuu kuxini da jiin ndajaꞌa da vijna kɨvɨ pascua”, kachi ra. Ln Yukan na ti ni taji ya uu da, ti ni kachi ya jiin da: ―Kuaꞌan naa ra undi ñuu, ti yukan ndejnaꞌan ra jiin ɨɨn chaa ndiso ɨɨn kɨyɨ nducha, ti kundikun ra da kiꞌin ra jiin da. m1 Maa kɨvɨ kejaꞌa viko ka yee staa stila tu yɨꞌɨ levadura un, suni kɨvɨ un ka jaꞌni da lélú ja ka soko da ja kuu viko pascua. Ti ndajaꞌa ya ni ka jikajnuꞌun da ya: ―¿Nanu kuni ni ja na kin satuꞌva na ja kuxini yo vijna pascua? ―kachi da jiin ya. 7lg Nu ni ka jinisoꞌo chaa un jnuꞌun ni kaꞌan Judas, ni ka kusɨɨ xaan ini da, ti ni ka kaꞌñu da xuꞌun nuu da. Yukan ti ni kejaꞌa nduku da nasa nakuaꞌa da Jesús nuu chaa un naa da. Ni kuxini Jesús jiin ndajaꞌa ya (Mt. 26.17‑29; Lc. 22.7‑23; Jn. 13.21‑30; I Co. 11.23‑26) [k/ Yukan ti Judas, ɨɨn chaa ñuu Cariote, ja suni kandee da jiin ndɨ uxi uu ndajaꞌa un naa da, ni jaꞌan ndajnuꞌun da jiin sutu ka kuñaꞌnu un, ti ni kachi da ja nakuaꞌa da Jesús nuu da naa da. 5jc Kuni ra ja nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ, savaꞌni ga nanu na kaꞌan i jnuꞌun ri ja na sketaꞌu ri yɨvɨ, ti kani i jnuꞌun jniñu ni saꞌa ña jaꞌa ja na nukuꞌun ini yɨvɨ un maa ña ―kachi ya. Judas nduku da nasa nakuaꞌa da Jesús nuu sutu ka kuñaꞌnu (Mt. 26.14‑16; Lc. 22.3‑6) iÑaꞌan jaꞌa ni saꞌa ña nava iyo ini ña, chi ja ni chiꞌi tuꞌva ña perfume yɨkɨ kuñu ri ja kuu kɨvɨ kuū ri. h9Yɨvɨ ndaꞌu, chi nɨnɨ kanchuku i jiin ra naa ra, ti nu ka kuni ra ti kuu chindee ra i. Ko ruꞌu, chi ansu siaꞌan ni kuncha ri jiin ra naa ra. tgaKo ni kachi ya jiin da: ―Sia ña, ndoo ka skɨtɨ ra ini ña. Jniñu ni saꞌa ña jiin ri, iyo vaꞌa. fSa ti ni kuyaꞌu, ti niꞌin ña xuꞌun ti kuu tejnaꞌan yo nuu yɨvɨ ndaꞌu niku ―kachi da. Ti ni ka kɨtɨ ini da nuu ña. e+Ti sava yɨvɨ kanchuku un, tu ni ka jajnaꞌan ini i jniñu saꞌa ña un. Ti ni ka kaꞌan i: ―Tu stɨvɨ ña un perfume un siaꞌan niku. dYukan ti kancha Jesús veꞌe Simón ñuu Betania, ɨɨn chaa ni jnaꞌan kueꞌe ndɨꞌyɨ teꞌyu. Nukoo ya yuꞌu mesa yee ya staa. Ti yukan ni jaa ɨɨn ñasɨꞌɨ yɨndaꞌa ña ɨɨn tɨndoꞌo lulu alabastro. Ti ñuꞌun chitu aceite perfume mani ita nardo, ja nchaa yaꞌu xaan tonto. Ni taꞌu ña tɨndoꞌo lulu un, ti ni chuꞌun ña perfume un xini Jesús. Jc Ko ka ndajnuꞌun da: ―Tu kuu saꞌa yo kɨvɨ viko jaꞌa, chi sandau ndondaa yɨvɨ sɨkɨ yo ―kachi da. Ɨɨn ñaꞌan ni chuꞌun perfume xini Jesús (Mt. 26.6‑13; Jn. 12.1‑8) }b uKa nasaꞌa chaa Israel uu viko ja tu ka naa ini da na ni keniꞌin Yandios maa da naa da ñuu Egipto, ja ni kundaꞌu ini ya maa da. Ti viko un kuu viko pascua, jiin viko ka yee da staa stila tu yɨꞌɨ levadura. Ko kumani uu ga kɨvɨ ja kuu viko un. Ti sutu ka kuñaꞌnu jiin chaa ka xnaꞌan ley ini veñuꞌun un, ka kuni jnɨɨ xeꞌe da Jesús, ti kaꞌni da ya. taa %Jnuꞌun kaꞌan ri jiin ra naa ra, suni siaꞌan kaꞌan ri jiin tendɨꞌɨ yɨvɨ naa i. Yukan kuu ja kotuꞌva naa ra ―kachi Jesús. Ka ndajnuꞌun da nasa jnɨɨ da Jesús (Mt. 26.1‑5; Lc. 22.1‑2; Jn. 11.45‑53)W`' $Chi sanaa ini ra naa ra ti nchaa ri, ti na niꞌin ri roꞌo ka kixi ini ra. _3 "Kuu nanu ɨɨn chaa kuaꞌan viaje, ti tu ni kachi da na kɨvɨ nchaa da. Ti ni xndoo da muzu da ja na koto tendɨꞌɨ jniñu iyo. Ni tejnaꞌan da jniñu nuu ɨɨn ɨɨn muzu un. Ti ni taꞌu da jniñu nuu ɨnga muzu ja na koto veꞌe da. Ko muzu un naa da, tu ka jini da na kɨvɨ nchaa jitoꞌo da. Suni siaꞌan roꞌo naa ra, tu ka jini ra na kɨvɨ nchaa ri. Yukan kuu ja kotuꞌva naa ra, chi tu ka jini ra nu nchaa ri kuan kuu tɨkɨꞌvɨ, xi nchaa ri ñúú, xi hora kana liꞌi ni ga, xi kuan kuxian ni ga ti nchaa ri. d^A !Ko roꞌo naa ra, kundito ini ra, chi ni tu ka jini ra na kɨvɨ kundaa taka jnuꞌun un. ]1 Ko ja kuu kɨvɨ un, maa Yandios kuu ja jini na kɨvɨ kundaa taka jnuꞌun un. Ni ángel Yandios tu ka jini, ni ruꞌu ja kuu ri seꞌe ya. ~\u Ti andɨvɨ jiin ñuyɨvɨ ndɨꞌɨ kuɨtɨ naa, ko jnuꞌun kaꞌan ri chi jankɨvɨ naa, ti ndɨꞌɨ un kundaa. [} Chi na kachi ndaa ri ja taka yɨvɨ ka chaku vijna, tu naa i undi na jaa kɨvɨ kundaa taka jnuꞌun kaꞌan ri jaꞌa. Z- Siaꞌan kuu jiin ra naa ra, chi nu ja ni ndɨꞌɨ nundoꞌo un kuan kundaa, yukan ti chaku ini ra ja kuan kuyajni ndaa ni ga kɨvɨ nchaa ri. :Ym Ndeꞌe ra ɨɨn nutɨchɨ vixi ti kuni ra. Nu ja ni ndɨꞌɨ ni nakoyo ndaꞌa yujnu un ti vee nene numa, yukan ni jini yo ja kuan sama kɨvɨ ti kuan kuyajni viko sau. "X= Ti taji ri Yandios kinkoyo undi sandɨꞌɨ ni ga ndɨ kuun jikɨ ñuyɨvɨ jiin andɨvɨ, ti nastutu i taka yɨvɨ ni nakaji Yandios ja kuu seꞌe ya. W Yukan na ti ruꞌu, maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, kuni ra ndenda ri nuu viko un, ti nchaa ri jiin jniñu ñaꞌnu xaan ga. WV' Ti nukoyo chuxini nuu andɨvɨ, ti nɨꞌɨn nɨ tuꞌu ja iyo nuu andɨvɨ. yUk Ko nu ja ni ndɨꞌɨ ni kii nundoꞌo un, yukan ti kuñaa nuu ndikandii, ti yoo, tukaa ga kuaꞌa nduva. 7Tg Ko koto kandixia ra naa ra ja xndaꞌu yɨvɨ un roꞌo, chi ja ni kachi ri taka seña kii ja kuni ra naa ra. Nasa ndii Jesús (Mt. 24.29‑36, 42‑44; Lc. 21.25‑36) S Chi kikoyo kuaꞌa yɨvɨ xndoñaꞌan, ti kachi i ja maa i kuu Cristo, xi kachi ja kuu ɨɨn chaa kaꞌan jnuꞌun Yandios. Ti saꞌa i tɨjnɨ nuu jniñu ñaꞌnu ja na xndoñaꞌan i yɨvɨ ka kandixia. Nu na kuu, ti suni xndaꞌu yɨvɨ ni nakaji Yandios. R} Siin kaꞌan Jesús, ti ni kachi ya: ―Nu ni jaa kɨvɨ un, koto kandixia ra naa ra jnuꞌun kaꞌan yɨvɨ ti kachi: “Ndeꞌe, jaꞌa kancha Cristo ja ni taji Yandios ja taꞌu jniñu ñaꞌnu”, xi kachi: “Ndeꞌe, yukan kancha ya.” _Q7 Ko sa ti tu ni xnukuu Yandios kɨvɨ un, ti va ni ɨɨn yɨvɨ tu kaku. Ko ni xnukuu ya kɨvɨ un sɨkɨ ja ni kundaꞌu ini ya taka yɨvɨ ni nakaji ya ja na nanitaꞌu i ―ni kachi ya. Kikoyo chaa xndoñaꞌan )PK Chi kɨvɨ un koto ra nundoꞌo kaꞌnu xaan tonto ja tu ni ka ndoꞌo ra undi na ni saꞌa Yandios ñuyɨvɨ. Ti ni tukaa ga koo ɨnga nundoꞌo nanu jaꞌa. rO] Kakantaꞌu naa ra nuu Yandios ja tu kuaꞌa ya jnuꞌun kondoꞌo ra yukan ja kuu ɨɨn viko sau xaan. zNm Na ndaꞌu ñaa ka ñuseꞌe xi ñaa ka nchaka suchi yɨkɨn, chi tu kanda ña kunu yachi ña ja kuu kɨvɨ un. ]M3 Ti yɨvɨ kande ɨɨn rancho, koto nandeokuñɨ i veꞌe i ja kiꞌin i saꞌma i. hLI Nu ɨɨn yɨvɨ ndetatu i yuxeꞌe i, koto ndɨvɨ i ini veꞌe i ja kiꞌin yɨ ndajniñu i. )KK Siin kaꞌan Jesús, ti ni kachi ya: ―Nu ni ka jini ra ja kandichi ɨɨn ndajniñu kueꞌe nuu veꞌe ii ini veñuꞌun kaꞌnu un, yukan ti yɨvɨ kaꞌu tutu jaꞌa na chaku ini i nau ja kuu. Ti yɨvɨ kanchuku ñuu Judea, na kuaꞌa i corrɨ na nama i maa i undi chii yuku un. J3 Ti taka ñuu koto uꞌu yɨvɨ roꞌo naa ra sɨkɨ ja ka kandixia ra ruꞌu. Ko nu nau ja tu kaka yata ti siin ndɨ kuɨtɨ jiin jnuꞌun ri undi kɨvɨ sandɨꞌɨ ni ga, ti yɨvɨ un kuu ja na nitaꞌu ―kachi Jesús. Koto uꞌu jnaꞌan yɨvɨ ini veñuꞌun kaꞌnu un zIm Ti yɨvɨ un naa i, nakuaꞌa yɨ ñani yɨ nuu sticia ja na kaꞌni da i sɨkɨ ja ka kandixia ra ruꞌu. Ko nu nau ja tu kaka yata, ti siin ndaa kuɨtɨ jiin jnuꞌun ri undi kɨvɨ sandɨꞌɨ ni ga, ti yɨvɨ un kuu ja nanitaꞌu. WH' Ti nu ni ka jnɨɨ yɨvɨ presu roꞌo, tu xndɨꞌɨ ra ini ra ja nasa koo jnuꞌun kaꞌan ra nuu justicia. Chi hora kuaꞌa ra jandaa nuu da, ti maa Espíritu Santo kuaꞌa taka jnuꞌun kaꞌan ra un. cG? Chi xnakan kuichanuu jnuꞌun Yandios nuu yɨvɨ taka nación ti sa ndɨꞌɨ ñuyɨvɨ. xFi Siin Jesús kaꞌan, ti ni kachi ya: ―Koto ra maa ra chi ɨɨn kɨvɨ ti jnɨɨ yɨvɨ presu roꞌo, ti kiꞌin ra nuu juez jiin nuu chaa ka kuñaꞌnu ini taka veñuꞌun Israel, ti kani da roꞌo naa ra. Ti undi nuu ndajaꞌa gobierno stuu ra maa ra ja ka kandixia ra ruꞌu jiin jnuꞌun kaꞌan ri. Chi siaꞌan ti sa kunisoꞌo da jnuꞌun ichi Yandios. SE Chi kanaa ɨɨn nación jiin ɨnga nación. Suni kanaa ɨɨn ñuu jiin ɨnga ñuu, ti koo guerra taka ñuu. Suni kii ñujnaa ya yukan, ti koo jnama xaan tonto, ti ndɨꞌɨ xaan ini yɨvɨ. Ko ansu jaꞌa ni kuu ndɨꞌɨ, chi sa ni kejaꞌa nundoꞌo un, ti suꞌva kii ga ―ni kachi ya. Koto uꞌu yɨvɨ nuu chaa ka kandixia D Ti nu ni ka jini ra ja iyo guerra, xi ja koo guerra, koto yuꞌu ra. Siaꞌan kuu, ko changa ga jaa kɨvɨ ndɨꞌɨ ñuyɨvɨ jaꞌa. C Chi kuaꞌa yɨvɨ kikoyo, ti ndaku niꞌin yɨ sɨvɨ ri, ti kachi yɨ ja maa i kuu Cristo, ko so ja na xndaꞌu i kuaꞌa xaan yɨvɨ. ]B3 Ti ni kachi ya jiin da: ―Koto maa ra naa ra nava tu xndaꞌu yɨvɨ roꞌo. -AS ―¿Naa kɨvɨ kundaa jnuꞌun ni kaꞌan ni ja naa veñuꞌun kaꞌnu un? ¿Ti naa seña kuni na nu ja kuan kuyajni kundaa jnuꞌun jaꞌa? ―ka kachi da. :@m Yukan ti kuankoyo da undi yuku Olivo, ja kendo yajni ichi nuu yuxeꞌe veñuꞌun kaꞌnu un, ti ka tuꞌva Pedro, Jacobo, Juan jiin Andrés, ti ni ka jikajnuꞌun da ya: ? Ti ni kachi Jesús: ―Ndixia ra chi vii xaan kaa, ko jaa ɨɨn kɨvɨ ja ni ɨɨn yuu tukaa kendo kosojnaꞌan, chi ndɨꞌɨ jaꞌa naa ―kachi ya. Taka seña koo nu ja kuan kuyajni ndɨꞌɨ ñuyɨvɨ yo (Mt. 24.3‑28; Lc. 21.7‑24; 17.22‑24, 31) 9> m Nu ni kee Jesús veñuꞌun kaꞌnu un, ti ɨɨn ndajaꞌa ya ni kachi jiin ya: ―Maestro, ndeꞌe ni. Xaan naꞌnu yuū jaꞌa, ti xaan vii kaa veñuꞌun jaꞌa―kachi da. =3 ,Chi yɨvɨ riku un ka jaꞌa da jaku ni ja ka ñavaꞌa da. Ko ñaꞌan ndaꞌu un, vasu nandɨꞌɨ ña ja kuu gastu ña, ko ni soko ndɨꞌɨ ña nuu Yandios ―ni kachi ya jiin da naa da. Kaꞌan Jesús ja naa venuꞌun kaꞌnu Israel (Mt. 24.1‑2; Lc. 21.5‑6)G< +Yukan ti ni kana Jesús ndajaꞌa ya, ti ni kachi ya jiin da: ―Ndeꞌe naa ra. Ñaꞌan un, yaꞌu xaan ga nchaa xuꞌun ni jaꞌa ña nuu Yandios ansu xuꞌun ni ka jaꞌa chaa riko un. {;o *Ti sandɨꞌɨ ni ga ni jaa ɨɨn ñaꞌan ndaꞌu xaan, ti ni chuꞌun ña uu xuꞌun cobre kuachi ini kaja un. : )Ɨɨn kɨvɨ nukoo Jesús nuu veñuꞌun kaꞌnu un, yajni nuu kancha ɨɨn kaja nuu kɨvɨ xuꞌun ka soko yɨvɨ. Ndeꞌe ya ka chuꞌun ka chuꞌun yɨvɨ xuꞌun nuu kaja un. Ni jini ya ja taka yɨvɨ riko, kuaꞌa xuꞌun ka chuꞌun nuu kaja un. L9 (Suni ka jisonchaa da veꞌe ñaꞌan ni ka kendo ndaꞌu, ti ja na chisaꞌyɨ da jniñu ni ka saꞌa da un, ti naꞌan xaan ka jikantaꞌu da nuu Yandios. Siaꞌan ka saꞌa da nuu chitu yɨvɨ. Ko ja kuu maa da, kii ɨɨn nundoꞌo kaꞌnu xaan ga ―ni kachi ya. Xuꞌun ni soko ɨɨn ñaꞌan ndaꞌu (Lc. 21.1‑4) $8A 'Ti ja kuu ini veñuꞌun ka nduku da nuu nukoo da nuu kuñaꞌnu ga kunchuku da. Suni ja kuu ɨɨn viko, xnaka da ka nukoo yuꞌu mesa nuu iyo vaꞌa ga. ]73 &Siin Jesús xnaꞌan ya, ti ni kachi ya: ―Koto maa ra jiin chaa ka xnaꞌan ley ini veñuꞌun un. Koto saꞌa ra nava ka saꞌa da naa da. Chi chaa un ka jajnaꞌan ini da kuꞌun da saꞌma nani nava na nakuni yɨvɨ ja chaa kuñaꞌnu ka kuu da. Ti nu ka jikonuu da calle un, kuni da ja na kanxiaꞌu yɨñuꞌun yɨvɨ jiin da. A6{ %Nusa, ¿ti nasa kuu Cristo ɨɨn jnaꞌan rey David janaꞌan, ti maa da ni kachi ja Cristo kuu jitoꞌo da nusa? ―ni kachi Jesús. Ti nu ni kaꞌan ya siaꞌan, ti ni ka kusɨɨ ini yɨvɨ kuaꞌa kaꞌiin un. Kaꞌan Jesús sɨkɨ chaa ka xnaꞌan ley Israel (Mt. 23.1‑36; Lc. 11.37‑54; 20.45‑47) M5 $Ti maa David ni chaa da nuu tutu jiin inijnuni Espíritu Santo nuu kachi siaꞌan:Maa Yandios ni kachi siaꞌan jiin Cristo, ya kuu jitoꞌo ri:“Nukoo ndaꞌa kuaꞌa ri, chi taꞌu ra jniñu jiin ri.Iyo yɨvɨ jito uꞌu roꞌo, ko kundee ra jiin, chi chindee ri roꞌo.” Ni kachi Yandios, kachi David. 43 #Nu ni xnaꞌan Jesús ini veñuꞌun kaꞌnu Israel yukan, ni kachi ya: ―¿Nasa kuu ja ka jani ini chaa ka xnaꞌan ini veñuꞌun un, ti ka kaꞌan da ja Cristo kuu seꞌe nuu tata yo David na janaꞌan? Ko na kachi ndaa ri ja kuñaꞌnu ga Cristo nuu tata yo David. K3 "Ni jini ya ja ni ka kaꞌan ndaa kuɨtɨ da, ti ni kachi ya: ―Ja kuan kuyajni ndɨvɨkoyo ra ndaꞌa Yandios ja taꞌu ya jniñu nuu ra ―kachi ya. Yukan ti ni ɨɨn chaa ka kuñaꞌnu un tukaa ni ka kaꞌan kuɨtɨ ga da ja kajnuꞌun ga da ya. ¿Naa seꞌe kuu Cristo nusa? (Mt. 22.41‑46; Lc. 20.41‑44) P2 !ja na kuu ini yo nuu Yandios jiin nɨ ini nɨ añu yo, jiin inijnuni yo, ti jiin nɨini yo na kunukuachi yo nuu ya. Ti na kundaꞌu ini yo nuu ñanijnaꞌan yo nanu kundaꞌu ini yo nuu maa yo. Chi kanuu xaan ga ndixia uu ley jaꞌa ja na kuandatu yo, ti ansu ja soko yo taka ja ñavaꞌa yo nuu altar un ―kachi da jiin ya. -1S Yukan ti ni kachi chaa xnaꞌan ley jiin Jesús: ―Vaꞌa ni kaꞌan ra, Maestro. Jandaa kaꞌan ra ja maa ɨɨn ni Tata yo Yandios iyo, ti tukaa iyo ɨnga, J0  Ti ɨnga ley kanuu xaan kuu jaꞌa: “Kundaꞌu ini nuu ñanijnaꞌan ra nanu kundaꞌu ini ra nuu maa ra.” Ndɨnduu ley yukan kuu ja kanu xaan ga siuku ra, ti tukaa iyo ɨnga ―kachi ya. !/; Na kuu ini ra Tata yo Yandios jiin nɨ ini nɨ añu ra, jiin ndɨꞌɨ inijnuni ra, ti jiin nɨini ra kunukuachi ra nuu ya.” Yukan kuu ley undi nuu. %.C Ti ni kachi Jesús. ―Ɨɨn ley Yandios ja kanuu xaan ga kuu jaꞌa: “Chunsoꞌo naa ra roꞌo yɨvɨ Israel. Tata yo Yandios maa ɨɨn ni ya iyo. - Ti ɨɨn chaa xnaꞌan ini veñuꞌun Israel kande da un, ti ni jinisoꞌo da jnuꞌun ndajnuꞌun Jesús jiin chaa un. Ni jini da ja vaꞌa kaꞌan ya, ti ni jikajnuꞌun da ya: ―¿Nau ɨɨn ley Yandios kuu ja kanuu xaan ga nusa? ―kachi da. u,c Siaꞌan ni kaꞌan Yandios jiin Moisés, chi maa ya kuu Yandios yɨvɨ ka chaku, ansu Yandios yɨvɨ ni ka jiꞌi. Yukan kuu ja ka yuji ra naa ra jiin jnuꞌun ka kaꞌan ra ―kachi Jesús. Ɨɨn ley kanuu xaan ga (Mt. 22.34‑40) + Ti sɨkɨ jnuꞌun ja nandoto ndɨyɨ un, ti ka chaku ini ra, xi tu ka kaꞌu ra nuu tutu ni chaa Moisés, nuu kachi ja maꞌñu yañuꞌun un ni kaꞌan Yandios jiin da, ti ni kachi ya: “Ruꞌu kuu Yandios ni ka nchañuꞌun Abraham, Isaac jiin Jacob.” L* Ko kɨvɨ na nandoto ndɨyɨ un naa i, tukaa kuu i nanu ni kanda i nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ni tu nandaꞌa i, ni tu xnandaꞌa i sesɨꞌɨ i, chi kuu i nanu ángel Yandios kanchuku nuu andɨvɨ. z)m Yukan na ti ni kachi Jesús jiin da naa da: ―Ka yuji ra jnuꞌun ka kaꞌan ra naa ra, chi va tu ni ka chaku ini ra nava yoso nuu tutu ii. Ni tu chaku ini ra ɨɨn jniñu ñaꞌnu saꞌa Yandios. Yukan kuu ja ka kaꞌan ra siaꞌan. 3(_ Nusa ti nu na nandoto ndɨyɨ un ti kuchaku tuku da, ¿nau ɨɨn ɨɨn da xiin ñasɨꞌɨ un, ja siaꞌan ndɨ uxia da ni ka nandaꞌa jiin ña nusa? ―kachi chaa un. U'# Siaꞌan ni kuu jiin ndɨ uxia da, vasu ni ka nandaꞌa da jiin ñaꞌan un, ko tendɨꞌɨ da ni ka jiꞌi, ti tu ni ka iyo ni ɨɨn seꞌe da jiin ña. Ti sandɨꞌɨ ni ga suni ni jiꞌi ñaꞌan un. '&G Ti chaa kuu uu un, ni nandaꞌa jiin ñaꞌan un, ko suni ni jiꞌi da, ti tu ni iyo ni ɨɨn seꞌe da jiin ña. Ti suni siaꞌan ni jnaꞌan chaa kuu uni. % Ko ɨɨn jinu ni iyo uxia chaa ni ka kuu ñani, ti chaa ñaꞌnu un ni nandaꞌa da, ko ni jiꞌi da, ti tu ni iyo ni ɨɨn seꞌe da. $ ―Maestro, nuu ley Moisés kaꞌan ja nu ɨɨn chaa ni nandaꞌa, ti nu na kuū da, ti xndoo da ñasɨꞌɨ da. Ti nu tu ni ɨɨn seꞌe da ni iyo, ti ñani ndɨyɨ un nandaꞌa tuku jiin ñaꞌan un nava na koo ɨɨn seꞌe da jiin ña, ja tu ni iyo seꞌe ña jiin ndɨyɨ un. Ti suchi lulu un nakiꞌin yɨ sɨvɨ ndɨyɨ un, ti kendo i jiin tendɨꞌɨ yaji ni xiin da. # Suni ni ka kikoyo tɨjnɨ chaa Saduceo nuu Jesús, chaa ka kaꞌan ja tukaa ga ka nandoto kuɨtɨ ndɨyɨ. Ti ni ka kachi da: %"C Yukan na ti ni kachi Jesús: ―Nusa ti kuaꞌa nuu rey nación Roma ja xiin maa da, ti kuaꞌa nuu Yandios ja xiin maa Yandios ―ni kachi ya. Ti so ni ka naa ini da jnuꞌun ni kaꞌan Jesús jiin da. Jnuꞌun sɨkɨ ja ka nandoto ndɨyɨ (Mt. 22.23‑33; Lc. 20.27‑40) ! Ti ni ka jaꞌa da ɨɨn xuꞌun nuu ya. Yukan na ti ni kachi ya: ―¿Naa nūū kuu ja nchaa nuu xuꞌun jaꞌa, ti naa sɨvɨ kuu ja yoso nuu xuꞌun jaꞌa nusa? ―kachi ya. Ti ni ka kachi da: ―Nūū maa rey nación Roma kuu ―kachi da.  - Ko Jesús ja jini vaꞌa ya nasa ka ndoꞌo ini da ja ka jikajnuꞌun da jnuꞌun un, ti ni kachi ya: ―¿Ndoo ka ndoꞌo ñaa ini ra ja ka kuni xndaꞌu ra ruꞌu naa ra, ja ka kuni ra chakuachi ra sɨkɨ ri? Chan ɨɨn xuꞌun na Kotonchaa ri ―kachi ya jiin da. $A Ni jakoyo chaa un, ti ni ka kachi da: ―Maestro, jini na ja kuu ni ɨɨn chaa yɨñuꞌun, chi kaꞌan ndaa ni, ti tu kiꞌin ni jnuꞌun vasu nasa ka kaꞌan yɨvɨ sɨkɨ ni. Suni tu yuꞌu ni ndeꞌe ni yɨvɨ kuñaꞌnu ga. Chi suꞌva xnaꞌan ndaa ni ichi Yandios nuu i. Ko kachi ni, ¿iyo vaꞌa ja chaꞌu yo xuꞌun puestu nuu gobierno Romano xi tuu nu? ¿Vaꞌa ga ja tu chaꞌu yo nu? ―kachi da. <q Yukan sa ni ka taji da sava chaa fariseo jiin sava chaa ka yɨꞌɨ jiin Herodes, ja na nduku da nasa kaꞌan da jiin ya ɨnga jnuꞌun, ti siaꞌan na kuu chakuachi da ya. nU Nu ni kaꞌan Jesús siaꞌan, ti chaa ka kuñaꞌnu Israel un, ni ka nduku da nasa kuu jnɨɨ da Jesús, ko ni ka yuꞌu da ndeꞌe da yɨvɨ un. Chi ni ka chaku ini da ja sɨkɨ maa chaa ka kuñaꞌnu un, ni kaꞌan Jesús jnuꞌun un. Yukan ti ni ka xndoo da ya ti kuankoyo da. Sɨkɨ jnuꞌun kinyaꞌu puesto (Mt. 22.15‑22; Lc. 20.20‑26)  Maa Yandios ni saꞌa siaꞌan, ti so naa ini yo ndeꞌe yo jniñu ni kuu jiin yuū jaꞌa. Kachi tutu ―ni kachi Jesús. )K Xi tu ka kaꞌu ra nasa kaꞌan nuu tutu Yandios:Yuū ni ka skaña chaa ni ka saꞌa nama jaꞌa, kuu yuū kanuu ga ja ndiso ndɨꞌɨ jikɨ veꞌe. mS Siin Jesús kaꞌan ya, ti ni kachi ya: ―Ja siaꞌan ni kuu, ¿nasa ka ndoꞌo ini ra ja saꞌa chaa xiin huerta un nusa? Xi kiꞌin da ti kaꞌni da chaa ni ka saꞌa jniñu un, ti kuaꞌa da ñuꞌun nuu ɨnga yɨvɨ.  Yukan na ti ni ka jnɨɨ da chaa lulu un, ni ka jaꞌni da, ti ni ka jan skaña da ndɨyɨ un nuu yuꞌu huerta un ―ni kachi Jesús. fE Ko nu ni jaa chaa lulu un yuxeꞌe chaa ka saꞌa jniñu un, ti ni ka kachi da: “Jaꞌa kuu seꞌe yɨɨ jitoꞌo huerta jaꞌa. Vaꞌa ga na kaꞌni yo, ti nava na kendo yo jiin huerta jaꞌa”, ni ka kachi chaa un. ve Ko iyo vajnuꞌun ga seꞌe yɨɨ chaa un ja kundaꞌu xaan ini da, ti suni ni taji da chaa lulu un kuaꞌan da, chi ndoꞌo ini da, “Va kuandatu chaa ka sajniñu un nuu seꞌe ri, chi ka jini da ja seꞌe ri kuu i”, kachi da. wg Ni taji tuku da ɨnga muzu kuaꞌan, ko chaa ka sajniñu un ni ka jaꞌni da muzu un. Yukan ti ni taji tuku da tɨjnɨ ga muzu un kuankoyo, ko suni siaꞌan ni ka jaꞌa da tau muzu un. Sava da ni ka ndoꞌo, ti sava ga da ni ka jiꞌi. 9 Ti chaa xiin huerta un ni taji tuku da ɨnga muzu kuaꞌan. Ti chaa ka yɨndaꞌa huerta un ni ka stuji da xini, ti ni ka jaꞌa xaan da tau muzu un. &E Ko chaa ka yɨndaꞌa huerta un, ni ka kiꞌin da muzu un ni ka kani da, ti ni ka nataji da kuanoꞌon. Ti tundo ni ka jaꞌa kuɨtɨ da kundaꞌa chaa un. "= Yukan ti ni jaa kɨvɨ nakiꞌin da jniñu da, ti chaa xiin huerta un, ni taji da ɨɨn muzu kuan nukiꞌin sava jniñu un nava niꞌin da kuu da.  7 Yukan ni kejaꞌa Jesús xndaku ya nuu da naa da, ti ni kachi ya: ―Ɨɨn chaa ni saꞌa da ɨɨn huerta, ti ni xndee kuaꞌa da nutɨkaꞌya. Ni chiꞌi da jaku yuu huerta un. Suni ni saꞌa da ɨɨn nundoo kaꞌnu xaan nuu kaxin da tɨkaꞌya un. Ni saꞌa da ɨɨn veꞌev sukun, nuu kotonchaa da nɨ tuꞌu ñuꞌun da. Yukan ti ni jakanchaa da nuu uu chaa ka saꞌa jniñu un, ti kuaꞌan da viaje. q[ !Ti yukan ni ka kachi da jiin Jesús: ―Tu ka jini na nau ja ni taji chaa un ―kachi da. Yukan na ti ni kachi ya: ―Vanuxia tu ka kuni ra kachi ra, ti suni ruꞌu tu kachi ri nuu ra naa ra nau ja ni jaꞌa jniñu ñaꞌnu jaꞌa nuu ri, ja kuu saꞌa ri taka jniñu un ―kachi ya. Sɨkɨ muzu ni ka saꞌa ndevaꞌa (Mt. 21.33‑46; Lc. 20.9‑19)nU Ni tu kuu kachi yo ja yɨvɨ ni taji chaa un ―ni ka kachi da. Ti siaꞌan nɨ ka ndajnuꞌun da ja tu kachi da naa da, chi ka yuꞌu da sa kɨtɨ ini yɨvɨ nuu da, chi tendɨꞌɨ i ka jini ja Yandios ni taji Juan ni kii da. [/ Ti ni kejaꞌa ka ndajnuꞌun chaa un naa da: ―¿Nasa kachi yo nusa? Chi tu kuu kachi yo ja Yandios ni taji Juan chi kachi Jesús jiin yo: “¿Ndoo tu ni ka kandixia ra jnuꞌun ni kaꞌan da nusa?” w Kachi naa ra: ¿Nau ja ni taji Juan, chaa ni kii skuanducha yɨvɨ naa i, Yandios xi ɨɨn yɨvɨ nusa? ―kachi ya. 0 Y Ti ni kachi ya jiin yɨvɨ un: ―Suni ruꞌu na kajnuꞌun ri roꞌo naa ra, ti nu ni ka kachi ra, ti sa na kachi ri nuu ra nau ni jaꞌa jniñu jaꞌa nuu ri. - S Ti ni ka jikajnuꞌun da ya: ―¿Nau ja ni jaꞌa jniñu nuu ra ja saꞌa ra taka jniñu jaꞌa? ¿Nau ja xiin jniñu ñaꞌnu jaꞌa ja saꞌa ra? ―kachi naa. t a Nu ni ka jaa da ñuu Jerusalén, ti kuankoyo tuku da nuu yuxeꞌe veñuꞌun kaꞌnu un. Yukan jikonuu Jesús ti ni ka tuꞌva sutu ka kuñaꞌnu, jiin chaa ka xnaꞌan ley ini veñuꞌun un, jiin taka chaa kuñaꞌnu un naa da. Q  Ko nu tu kuankaꞌnu ini ra nuu yɨvɨ, suni siaꞌan tu kuankaꞌnu ini Tata yo Yandios, ya kancha andɨvɨ, nuu kuachi ra ―kachi ya. Sɨkɨ jniñu ndiso Jesús (Mt. 21.23‑27; Lc. 20.1‑8) ' G Ti nu ka jikantaꞌu ra, kuankaꞌnu ini nuu yɨvɨ jito uꞌu roꞌo, nava Tata yo Yandios, ya kancha andɨvɨ, na kuankaꞌnu ini ya nuu kuachi ra naa ra.  Chi jandaa na kachi ri ja taka ndoo na kakantaꞌu ra nuu Yandios, ti kuaꞌa ya nu ñukuu nɨ ini ra ja niꞌin ra, ti niꞌin ra. s_ Chi nu nɨ ini nɨ añu ra na kakantaꞌu ra nuu Yandios, ti kachi ra jiin ɨɨn yuku jaꞌa: “Kuanchaꞌa ti kiꞌin ra nuu mar un”, ti nu ñukuu nɨ ini ra ja siaꞌan na kuu, yukan ti jandaa ni kuu ja kuandatu yuku un nuu ra. O Yukan ti ni kachi Jesús jiin da: ―Kandixia ndaa nuu Yandios. A{ Yukan ti ni nukuꞌun ini Pedro jnuꞌun ni kaꞌan Jesús, ti ni kachi da jiin ya: ―Maestro, ndeꞌe ni nutɨchɨ vixi jaꞌa, ja ni kaꞌan ni sɨkɨ iku, ja ni ichi ―kachi da.   Yukan ti jañaꞌan ɨnga kɨvɨ, kuankoyo tuku da ichi un, ti ni ka jini da nutɨchɨ vixi un ja, ja ni ichi undi yoꞌo.   Ko nu kuan kuñaa, ti kuaꞌan Jesús jiin ndajaꞌa ya ɨnga ñuu un. Ndoo ni ichi nutɨchɨ vixi un (Mt. 21.20‑22) w Ti chaa ka kuu sutu kuñaꞌnu un jiin chaa ka xnaꞌan ley ini veñuꞌun un, ni ka jinisoꞌo da jnuꞌun ni kaꞌan Jesús. Tu ni ka jajnaꞌan ini da. Ti ni ka kejaꞌa ka nduku da nasa kaꞌni da ya. Ko kɨvɨ un tu ni ka saꞌa da, chi ka yuꞌu da sa kɨtɨ ini yɨvɨ un naa i, chi tendɨꞌɨ yɨvɨ un ka kusɨɨ xaan ini i ka ñusoꞌo jnuꞌun kaꞌan ya. xi Yukan ti ni xndaku ya nuu yɨvɨ un: ―Ka jini ra naa ra ja yoso nuu tutu ii Yandios: “Veꞌe ri konani veꞌe nuu kakantaꞌu yɨvɨ taka nación.” Ko roꞌo naa ra ni ka nasaꞌa ra veꞌe ri nuu ka nataka ñakuiꞌna ―kachi ya. c? Ti tu ni jaꞌa ya jnuꞌun ja kɨvɨ yɨvɨ ka ndiso ndajniñu ja xiko nuu yuxeꞌe un. mS Nu ni jaa ya ñuu Jerusalén, ni kɨvɨ ya ini veñuꞌun kaꞌnu un, ti ni keniꞌin ya taka yɨvɨ ka xiko jiin ja ka jaan yuxeꞌe un kuankoyo i. Ni skuiokava ya mesa chaa ka sama xuꞌun, jiin silla chaa ka xiko sata. ~- Yukan ti ka ñusoꞌo ndajaꞌa ya ni kaꞌan ya jiin nutɨchɨ un: ―¡Na kachi ri ja jankɨvɨ ga kuaꞌa ra tɨchɨ vixi! ―kachi ya jiin yujnu un. Ni keniꞌin Jesús yɨvɨ ka xiko ini veñuꞌun kaꞌnu Israel (Mt. 21.12‑17; Lc. 19.45‑48; Jn. 2.13‑22) o~r}} |{{.zFyxwvutss r^q~po`mm8llJkljj\iiUhbgg,feddccbaX`d__^l^]p\\x[[8Z_XXMW{VUUTT SfR5P OeNMLL:KK-JIHGFEEfDD)CDAA6@@>> <;:99F8^76d55 4H33 2v11d0*/^..-,++^**4) (%'''%$&#"" WkwQ 8EG g 0 T 0 kLZog1G:Chi ka kuu ra yɨvɨ ka junukuachi nuu Yandios, ti siaꞌan kaka ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, nava tu naa kuachi koo sɨkɨ ra, ti koto ma na kaka yata ra nu ka niꞌin kuachi sɨkɨ ra. Kaka ndaa jiin ichi Yandios, ti nava tu sana ra ichi yakua nuu ka jika yɨvɨ ñaa. Stuu jniñu vaꞌa ka saꞌa ra nuu yɨvɨ ñaa un naa i, ti na kuu ra nanu nduva ñuꞌun ja ndinchaa. Ti nava na ndundijin ini yɨvɨ ka iyo ñaa ini, chi kanchuku i nuu ñuñaa kuɨtɨ nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Y0+:Saꞌa nɨ ini jniñu un naa ra, ti koto ma jankuncha jnaꞌan ra naa ra. /: Kusɨɨ ini ya nu na saꞌa ra taka un naa ra, chi maa ya kuu ja chindee chituu roꞌo, ja ka siuku ra jniñu ni tatu ya nuu ra naa ra. 3._: Taka roꞌo ja kuu ñani jiin jnaꞌan yo, ja ni ka jini ra jnuꞌun ja ni jandatu Cristo. Suni siaꞌan ni ka jandatu ra jnuꞌun Yandios ja ni xnaꞌan ri nuu ra na ni kuncha ri jiin ra. Vijna ti kuandatu ga jnuꞌun un naa ra vasu tukaa kancha ri jiin ra. Na nduku ndee ra kaka ndaa ra ichi Yandios. Chiñuꞌun jnuꞌun ya ti koto ma xnaa ra naa ra. Chiñuꞌun jnuꞌun ya ti koto ma xnaa ra naa ra. Ti nu chiñuꞌun jnuꞌun ya ti koto ma xnaa ra naa ra. Chi nu na kaka ndaa ra jiin jnuꞌun ya, ti ka jaꞌa ra jandaa ja ni nama ya roꞌo. @-y: ti nava na kaꞌan i ja Cristo Jesús kuu maa Jitoꞌo i ti maa ɨɨn ni ya kuu ja ndiso jniñu ñaꞌnu ga. Siaꞌan kuu ja na nakuaꞌa i ja yɨñuꞌun nuu Tata yo Yandios, chi maa ya ni jaꞌa jniñu ñaꞌnu un nuu Jesús. Yɨvɨ ka kandixia, ka kuu i nuu ɨɨn nduva ñuꞌun nuu yɨvɨ kaꞌiin ñuñaa ,9: Ti vijna ja ni nduñaꞌnu ga Jesús, ti taka ja ka iyo andɨvɨ jiin ñuyɨvɨ jiin ja kaꞌiin chii ñuꞌun, na nakuaꞌa i ja yɨñuꞌun nuu ya, +): Yukan kuu ja ni saꞌa Yandios ja na ndaa Jesús nuu andɨvɨ nuu ni nduñaꞌnu ya. Ti yukan ni jaꞌa Yandios ɨɨn jniñu ñaꞌnu nuu ya. *%:Ti nu ni chaa ya, ni ndaku ya nanu ɨɨn chaa siaꞌan ni. Ni jika ndaꞌu ya, ti ni jandatu ya vasu ndaꞌu ni jiꞌi ya nuu ndaꞌa cruz. ):Chi ni xndoo ya jniñu un jiin Yandios ti ni nduu ya nanu ɨɨn yɨvɨ junukuachi, chi ni kaku ya nanu ɨɨn yɨvɨ siaꞌan ni. b(=:Vasu ɨɨn nuu ya jiin maa Yandios, ko tu ni nduniꞌin ini ya ja kendo ya siaꞌan ni. >'w:Kani ini maa ra nanu ni jani ini Cristo Jesús. {&o:Koto ndeꞌe ra nundoꞌo kaxndee nuu maa ni ra, chi suni ndeꞌe ra nundoꞌo iyo nuu ñani jnaꞌan ra naa ra. X%):Koto ma saꞌa ra nɨnɨ ja kuu ja vaꞌa maa ra, ni koto chundee ra jnuꞌun vixi yuꞌu ra. Chi suꞌva saꞌa ndaꞌu maa ra naa ra. Saꞌa na kaa ja kuñaꞌnu ga ñanijnaꞌan ra ja kuu maa ra naa ra. 3$_:Ti siaꞌan siuku ra taka jnuꞌun nava kaꞌan ruꞌu Pablo, nu na niꞌin ri jnuꞌun taka jniñu ka saꞌa ra, ti kusɨɨ kuvaꞌa ini ri. Ti na koo ɨɨn nuu ini ra naa ra. Ti ɨɨn nuu na kundaꞌu ini nuu jnaꞌan ra. Ti ɨɨn ni na koo inijnuni ra. Ti ɨɨn nuu na kondoꞌo ini ra naa ra. \# 3:Ja siaꞌan kuu ja Cristo jaꞌa jnundee ini, ti ka iyo sɨɨ ini ra. Ja kundaꞌu ini ya roꞌo naa ra, ti jaꞌa ya Espíritu ya kancha jiin ra. Ti ka kuu mani nuu jnaꞌan ra, ti ka jito ndaꞌu jnaꞌan ra. z" o:Ti maa ri jiin maa ra naa ra, na kinyɨɨ yo jiin taka jnuꞌun ndevaꞌa un. Chi ni ka jini ra ja siaꞌan ni saꞌa ri undi nuu, ti suni ka niꞌin ra jnuꞌun ja siin ga ri undi vijna. Ndaꞌu ni kii Jesús ko ni nduñaꞌnu ya vijna! :Ti ja sɨkɨ jniñu ni saꞌa Cristo, ansu nɨnɨ ja na kandixia ra ya, chi suni ja na kondoꞌo ra ja sɨkɨ ya naa ra. g  I:Ti koto ma yuꞌu ra yɨvɨ ka jito uꞌu roꞌo naa ra, chi nu na koto uꞌu i roꞌo, ti yukan kuu ja suꞌva ka xnaa i maa i. Ti maa ya nakinseꞌe ya roꞌo, ti nanitaꞌu ra nuu ya naa ra ja ni ka kandixia ra Cristo. } u:Nava ni ka kandixia ra Cristo, ti yukan kuu ja kanuu ga ja na kaka ndaa ra ichi Yandios, ti kuandatu ra nava jniñu taꞌu ya ja kunchuku yo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Nu siaꞌan na kunchuku ra, naa ra ti tundo saꞌa nu na jaa tuku ri yukan xi tukaa. Ko kuni ri ja na niꞌin ri jnuꞌun ja ka nakutu ini ra jiin jniñu un. Ti ka ndajnuꞌun ra sɨkɨ jnuꞌun ja ka kandixia ra Cristo. Ti siaꞌan na nduu ɨɨn nuu ini ra, ti tu yuꞌu ra ja kachi ndaa ra ja ka kandixia ndaa ra jnuꞌun Cristo. d C:Yukan kuu ja nu na jaa tuku ri nuu kanchuku ra naa ra, ti kuni ri ja kusɨɨ ini ra ja ka yɨꞌɨ ra jiin Cristo. Ti na nakanajaa ra nuu Yandios ja kuu ruꞌu, chi ndiso ri jniñu ja kaꞌan ri jnuꞌun Cristo Jesús. x k:Yukan ti ja ni jini ri ja kuchaku ga ri ti kuncha ri jiin ra naa ra. Ti na xndaku ga ri jnuꞌun un nuu ra, chi kanuu ga ja na kandixia yo Cristo, ti siaꞌan na kaka ndaa ra nuu ichi Yandios, ti siaꞌan nava na kosɨɨ ga ini ra naa ra. N :Ko ja na chindee ri roꞌo naa ra, ti vaꞌa ga ja na kuchaku ga ri.  3:Ja uu jnuꞌun jaꞌa, tu kuu nasa nakaji ri, chi kuni ri ja na kuū ri nava na noꞌon ri kuncha ri jiin Cristo, chi yukan kuu ja vaꞌa xaan ga. ( K:Nu na kuchaku ga ri ti niꞌin ga ri jniñu saꞌa ri ja kuu Jitoꞌo. Ko jaꞌa tu kojnuni nau ja vaꞌa ga. Vaꞌa ga ja kuchaku ri xi vaꞌa ga ja kuū ri. Q :Chi vijna chaku ri kuu ja jika ri jiin maa Cristo, chi maa ya ni tatu ruꞌu ja na saꞌa ri jniñu ya. Ti ja kuū ri kuu ja kuchaku ri jiin Cristo jiin ja kuichanuu jnuꞌun ya nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. 2 _:Ñuꞌun ini ri ti ñukuu ini ri ja tu kuaꞌa ya jnuꞌun ja kendo ri nukanuu. Chi iyo nɨ ini ri ja nama ri jnuꞌun Cristo. Ja yukan kuu ja nɨnɨ kaꞌan ri jnuꞌun un. Yukan ti na kuni yɨvɨ ja jajniñu Yandios ruꞌu ja saꞌa ri jniñu ya, ti na kachi i ja maa ɨɨn ni ya kuñaꞌnu. Ja yukan kuu ja kaꞌan ri jnuꞌun Cristo, ti tundo saꞌa nu na kachi Yandios ja kuchaku ri nuu ñuyɨvɨ jaꞌa xi kuu ri. A }:chi maa Yandios kuu ya nama ruꞌu. Vasu ka iyo yɨvɨ tu mani jiin ri, ko jini ri ja ka jikantaꞌu ra jaꞌa ri naa ra. Ti jini ndaa ri ja Espíritu Cristo Jesús chindee ya ruꞌu. E :Ko suꞌva, kusɨɨ ga ini ri ja ka kaꞌan da jnuꞌun Cristo. Vasu tu ka saꞌa vaꞌa da jniñu da, ko kusɨɨ ini ri chi ka kaꞌan da jnuꞌun Cristo. Ja yukan kuu ja kusɨɨ ini ri, " ?:Ko sava ga chaa un tu ka saꞌa da siaꞌan, chi vasu ka kuni da kaꞌan da jnuꞌun Cristo, ko ka kuasun ini da nuu ri. Ka ndoꞌo ini da ja koo ri jnuꞌun kuiꞌya ini nu na niꞌin ri jnuꞌun sɨkɨ jniñu da. Ti yukan ka jani ini da ja koo ga ri nundoꞌo ja kande ri vekaa.  :Ka kundaꞌu ini chaa un ruꞌu ti ka kuni da ja na kuichanuu ga jnuꞌun Cristo. Ka jini da ja kande ri vekaa sɨkɨ ja kaꞌan ri jnuꞌun Cristo, chi nama ri jnuꞌun un nu kaꞌan ri ja maa ɨɨn ni jnuꞌun Cristo kuu jnuꞌun ndaa kuɨtɨ. Ti maa ɨɨn ni ja kandixia yo Cristo kuu ja chunaa Yandios yoꞌo. Siaꞌan kaꞌan ri jnuꞌun. Ko ka jini da maa Yandios ja ni tatu Yandios jniñu jaꞌa nuu ri ja na kaꞌan ri jnuꞌun un, ti ka ñukuu ini da chi ka chindee xaan da ruꞌu sɨkɨ jniñu un. g I:Jandaa kuu ja ka iyo sava chaa ka kaꞌan jnuꞌun Cristo, ko sɨkɨ ja ka kukuasun ini da jiin ri, ti ka kaꞌan vixi da naa da. Sava ga da chi ka ñukuu ini da ja kanuu ga ja na kaꞌan da jnuꞌun Cristo taka nuu. h K:Sɨkɨ ja kande ri vekaa, ti ñuu jaꞌa ka iyo kuaꞌa ga ñani jnaꞌan yo ja ka saꞌa jniñu vaꞌa, vasu ansu ndɨꞌɨ. Ko chaa un ka niꞌin ga da jnuꞌun ndee ini, ti tu ka yuꞌu da ja kaꞌan da jnuꞌun Cristo.  : Taka soldado kaꞌiin vestisia jiin taka ga yɨvɨ ñuu jaꞌa, ka jini i ja kande ri vekaa, ko sɨkɨ ja ni kaꞌan ri jnuꞌun Cristo. ? y: Taka roꞌo ja ni ka kandixia Cristo naa ra, ɨɨn jnuꞌun vaꞌa kuu ja kaꞌan ri jaꞌa. Vasu jnaꞌan ri nundoꞌo, ko siaꞌan jichanuu ga jnuꞌun Yandios sɨkɨ Cristo. T #: Kunukuachi ndaa naa ra nuu Yandios chi ni ka kɨvɨ ra ndaꞌa Cristo Jesús, ti saꞌa nava kuni maa ya. Ti na ndeꞌe na kotonchaa yɨvɨ ja vaꞌa ka saꞌa jniñu ra chi ka jika ndaa ra. Ti na kuaꞌa i ja yɨñuꞌun roꞌo nuu Yandios, ti kaꞌan i ja maa ɨɨn ni Yandios kuñaꞌnu. Na kuñukuu ini yo Cristo ti kuchaku yo I  : Ti siaꞌan na kuu nakaji ra taka ja vaꞌa nava na koo ndoo ra naa ra, ti koto kakayata ra nava tu kunchakuachi ra. Ti siaꞌan kaka ndaa ra nuu ichi Yandios undi na jaa kɨvɨ nchaa Cristo. b  ?: Jikantaꞌu ri nuu Yandios ja viꞌi ga na kuñukuu ini ra, ti siin ga ra jiin jniñu Cristo, ti kundio ini ra ja na kutuꞌva ga ra jnuꞌun ya nava na kɨvɨ inijnuni ra naa jniñu kuni ya ja saꞌa ra naa ra. h  K:Ja yukan ti jini Yandios ja mani xaan ri jiin ra naa ra, nanu mani Cristo Jesús jiin taka yo. T  #:Vatuni nu siaꞌan ndoꞌo ini ri ja sɨkɨ roꞌo naa ra, chi ni kundaa ini ri ja ɨɨn ni ni chindee Yandios yoꞌo naa yo. Ti ka ñukuu ini ra ruꞌu ja ni ka chindee ra ruꞌu vasu kande ri vekaa, xi jikonuu ri kaꞌan ri jnuꞌun Cristo Jesús niku. Nama ri jnuꞌun Yandios ja sɨkɨ Cristo Jesús, chi kaꞌan ri ja maa ɨɨn ni jnuꞌun Cristo kuu jnuꞌun ndaa kuɨtɨ. Yukan ti kankuachi yɨvɨ sɨkɨ ri. Ti nɨnɨ ni ka chindee ra jiin jniñu un.   :Suni nakuantaꞌu ri nuu Yandios ja kuu roꞌo naa ra, chi jini ndaa ri ja maa Yandios ni skanda añu ra ja na kandixia ra Cristo. Ti ndoꞌo ini ri ja tu xndoo ra jniñu un naa ra undi na sinu ndɨꞌɨ Yandios taka jniñu un sa na jaa kɨvɨ nchaa Cristo Jesús. q  ]:chi ni ka chindee ra ruꞌu ja ni ka skaka yo jnuꞌun ya, undi kɨvɨ ni ka kandixia ra ti undi vijna. < u:Nɨnɨ kusɨɨ ini ri nuu jikantaꞌu ri jaꞌa ra, [ 1:Taka jinu ja nukuꞌun ini ri roꞌo naa ra, ti nakuantaꞌu ri nuu Yandios. ` ;:Jikantaꞌu ri ja Tata yo Yandios jiin Jitoꞌo Cristo Jesús, na koto ndaꞌu ya roꞌo naa ra. Ti na chindee ya roꞌo ja na kukuee kunchuku ra nava kuni maa ya. Jikantaꞌu Pablo ja kuu yɨvɨ ka kandixia Cristo ' K:Ruꞌu Pablo jiin Timoteo ja ka junukuachi ri nuu Cristo Jesús. Na chaa ri tutu jaꞌa nuu taka roꞌo ja ka kandixia ra Cristo Jesús, ja kanchuku ra ñuu Filipos, jiin chaa ka yɨndaꞌa roꞌo, jiin yɨvɨ ka chindee roꞌo. Chi ni sasɨɨn ya roꞌo ja kunukuachi ra nuu ya naa ra. 1 ]Ti ruꞌu Pablo, ñukuu ini ri ja maa Jitoꞌo Jesús, ya kuu Cristo, na chindee chituu ya roꞌo Filemón, ti na kundaꞌu ga ini ya roꞌo. Siaꞌan na koo.r _Ti Marcos, Aristarco, Demas, jiin Lucas, chaa ka sajniñu jnaꞌan jiin ri, suni siaꞌan ka kaꞌan da. y mEpafras, chaa kande jiin ri vekaa jaꞌa ja sɨkɨ jnuꞌun Cristo Jesús, kaꞌan da ja na sandee ini ra. . WTi suni jikan ri ja na nduku ra nuu kuncha ri, chi ñukuu ini ri ja kee ri jaꞌa ti jaa ri nuu kanchuku ra, na saꞌa Yandios nava ka jikantaꞌu ra ja kuu ruꞌu.  Chaa ri tutu jaꞌa nuu ra, chi jinijnuni ri ja kuandatu vaꞌa ra, ti suꞌva viꞌi ga saꞌa ra ansu nɨnɨ ja ni jikan ri. { qSiaꞌan ndixia ñani, kuni ri ja na kuaꞌa ra ɨɨn jnundee ini ruꞌu, chi ndɨnduu yo ka yɨꞌɨ ndaꞌa Jitoꞌo. Ñani Filemón, ja ka yɨꞌɨ yo ndaꞌa Cristo, ti ja yukan kuu ja jikantaꞌu ri nuu ra ti nava na ndusɨɨ ga ini ri. ^~ 7Jandaa ndixia kuu ja chunaa ri, chi ruꞌu Pablo, chaa ri tutu jaꞌa jiin ndaꞌa maa ri. Siaꞌan na kachi ri, ti suni kuu kachi ri ja suni tau maa ra nuu ri sɨkɨ ja ni skuaꞌa ri roꞌo, ti ni kaku añu ra. ]} 5Ti nu nau ɨɨn kuachi ni saꞌa da nuu ra, xi tau da xuꞌun, ti na chunaa maa ri. H|  Ja siaꞌan kuu ja nu ñukuu ini ra ja ka jini mani jnaꞌan yo sɨkɨ jnuꞌun kandixia, ti kaꞌan vaꞌa jiin chaa jaꞌa nu na jaa da nuu ra, siaꞌan nanu ka kaꞌan maa yo naa yo. 6{ gVijna na ti tukaa saꞌa ra nava ja kuu da muzu ra, chi suꞌva saꞌa nanu ja kuu da ɨɨn ñani ra ni kaku jiꞌin ra jiin. Ti suni siaꞌan saꞌa maa ri ja kuu da jiin ri. Ko viꞌi ga kuu da ja kuu nuu roꞌo, chi vijna na ti kunukuachi da nuu ra ja kuu da ɨɨn chaa ni kɨvɨ ndaꞌa Jitoꞌo. z Ti tu jini ri xi so ni kuxio da ja kuu jaku ni kɨvɨ, ti sa natuꞌva da yukan kuncha kutu da jiin ra ja kuu taka kɨvɨ. y Ko tu kuni ri ja xndoo ri da undi nuu tu kuaꞌa maa ra jnuꞌun. Ti ansu chayɨka ri roꞌo, chi yukan kuu ja kachi maa ra. &x G Kusɨɨ ini ri ti kuni ri ja na kuncha da jiin ri jaꞌa, nava na chindee da ruꞌu nuu jniñu saꞌa ra vijna nɨ kande ri vekaa ja sɨkɨ jnuꞌun Cristo. +w Q Vijna na ti na nataji ri da na najaa da nuu ra. Nakuantaꞌu vaꞌa maa da, ti saꞌa ra ja maa ri ni jaa nuu ra, chi jaꞌa ni ka kuu mani xaan ri jiin da. vv g Undi nuu, tu ni kuu da ɨɨn muzu ja kuajniñu nuu ra, ko vijna na ti vaꞌa ga kunukuachi da nuu yo naa yo. Tu # Jikantaꞌu ri nuu ra ja kuu muzu ra Onésimo, chaa ni jaan ra jiin xuꞌun, ti ni jinu da. Ko vijna ti kuu da nanu ɨɨn seꞌe ri, chi ni kandixia da jnuꞌun ni kaꞌan ri vasu kande ri vekaa jaꞌa. 9t m Ko vijna, chi so kandaꞌu ri jiin ra ja ka jini mani jnaꞌan yo. Siaꞌan kandaꞌu ri ruꞌu Pablo. Vasu ja ñaꞌnu ri, ti kande ri vekaa ja sɨkɨ jnuꞌun Cristo Jesús. s Vijna ti kandaꞌu ri jiin ra Filemón, vasu iyo ichi ri ja taꞌu ri jniñu nuu ra, chi kuu ri apóstol nuu Cristo. "r ?Nakuantaꞌu ri nuu Yandios ja kuu roꞌo Filemón, chi ni niꞌin ri jnuꞌun ja kundaꞌu ndixia ini ra taka yɨvɨ ka kandixia, ti jaꞌa ra jnundee ini yɨvɨ un naa i. Jiin taka yukan ni ndusɨɨ ini ri, ti ni kuu ndee ga ini ri, ñani Filemón. Kandaꞌu Pablo jiin Filemón Pq Ti jikantaꞌu ri nuu ya ja na nukuꞌun vaꞌa ini ra taka jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Cristo ja kuu yoꞌo. Kuñukuu ini ra ja ka yɨꞌɨ yo ndaꞌa ya, ti ka niꞌin yo taka ja vaꞌa nuu ya. dp CChi ni niꞌin ri jnuꞌun ja kandixia ndaa ra Jitoꞌo Jesús, ti kuu ini ra nuu ya. Suni siaꞌan kundaꞌu ini ra taka yɨvɨ ka yɨꞌɨ ndaꞌa ya. Yukan kuu ja nakuantaꞌu ri nuu Yandios ja kuu roꞌo, Filemón. o 3Taka hora jikantaꞌu ri nuu Yandios, ti tu naa ini ri jikantaꞌu ri ja kuu roꞌo Filemón, ti nɨnɨ nakuantaꞌu ri nuu ya ja kuu maa ra. n Ti ñukuu ini ri ja Tata yo Yandios jiin Jitoꞌo Jesús, ya kuu Cristo, na chindee chituu ya roꞌo naa ra, ti na kundaꞌu ga ini ya roꞌo naa ra, nava na kukuee kunchuku ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Chaa ñundaꞌu ini ti kandixia vaꞌa kuu Filemón em ESuni chaa ri tutu jaꞌa nuu kuaꞌa yo Apia, jiin suni nuu Arquipo, chaa chindee jnaꞌan jiin yo nuu jniñu ka nakutu ini yo. Suni siaꞌan taji ri tutu jaꞌa nuu yɨvɨ ka kandixia ja ka ndututu veꞌe ra, Filemón. kl SRuꞌu Pablo, kande ri vekaa vijna ja sɨkɨ ja ni kaꞌan ri jnuꞌun Cristo Jesús. Ruꞌu jiin ñani yo Timoteo, ka chaa ri tutu jaꞌa nuu ra, Filemón. Ja kuu ra ɨɨn chaa mani jiin ri, ti ni chindee jnaꞌan ra jiin ri. @kyTi ndajaꞌa ya jiin chaa ka skuaꞌa jiin ya, ni ka yaku da taka ñuu ni ka kaꞌan da jnuꞌun Yandios nuu yɨvɨ naa i. Ti maa Jitoꞌyo ni chindee chituu ya da jiin jniñu ñaꞌnu ni ka saꞌa da, ti ni ka jini yɨvɨ ja iyo ndaa jnuꞌun ni ka kaꞌan da. Jaꞌa kuu jnuꞌun Yandios ni chaa Marcos.Nu ni ndɨꞌɨ ni kaꞌan Jitoꞌyo Jesús jiin ndajaꞌa ya, ti ni ndaa ya kuanoꞌon ya andɨvɨ. Ti ni nukoo ya ndaꞌa kuaꞌa Yandios nuu ni nduñaꞌnu ya kancha ya. :imNu na kuꞌuun ini ra ti jnɨɨ ra ɨɨn koo, xi kuꞌuun ini ra ti koꞌo ra veneno, ti tundo jnaꞌan kuɨtɨ ra. Chuxndee a ndaꞌa ra sɨkɨ yɨvɨ ka kuꞌu, ti nduvaꞌa i ―kachi ya. Kuanoꞌon Jesús andɨvɨ (Lc. 24.50‑53; Hechos 1.9‑11) $hAYɨvɨ na kandixia ti kuu saꞌa i jniñu ñaꞌnu jiin sɨvɨ ri. Kuu kenchaa da tachi xaan kiꞌin. Ti kaꞌan da yuꞌu ɨnga yɨvɨ ja tu ka jini da. g}Yɨvɨ kandixia, ti kuanducha i, ti nanitaꞌu i nuu Yandios. Ti yɨvɨ tu kandixia, na jnaꞌnu ndatu i jiin kuachi i. .fUYukan na ti ni taꞌu ya ɨɨn jniñu nuu da naa da, ti ni kachi ya: ―Kuankoyo naa ra nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ, ti kaꞌan ra jnuꞌun Yandios nuu taka yɨvɨ naa i. Xe)Sandɨꞌɨ ni ga, ni ndenda Jesús nuu uxi ɨɨn ndajaꞌa ya nuu kanchuku da ka yee da staa. Ti ni kanajiin ya nuu da naa da, ndoo tu ka kandixia da ja ni nandoto ya, ndoo xaan ga niꞌin ni nduu ini ra naa ra ja tu ka chunsoꞌo ra jnuꞌun ka kaꞌan yɨvɨ ni ka ndejnaꞌan jiin ya, chi ni ka kachi i ja, ja ni nandoto ya. ad; Chaa un, ni ka nandeokuñɨ da, ti ni ka kachi da nuu uu ga ndajaꞌa un, ko suni tu ni ka kandixia da jnuꞌun un. Ni ndenda Jesús nuu uxi ɨɨn ndajaꞌa ya (Mt. 28.16‑20; Lc. 24.36‑49; Jn. 20.19‑23) vce Kuee ga, ti ni ndenda Jesús sɨɨ tuku nuu uu chaa ni ka kuu ndajaꞌa ya ichi kuankoyo da ranchu da. @by Ko nu ni ka jinisoꞌo da ja chaku Jesús, tu ni ka kandixia da, vasu kachi ña un ja ni ndejnaꞌan ña jiin ya. Ni ndenda Jesús nuu uu chaa ni kuu ndajaꞌa ya (Lc. 24.13‑35) a Ti maa ña ni jan kaxnuꞌun nuu uu ga chaa ni ka jika jiin ya. Chi ka naꞌnu da ya, ka kukuiꞌya xaan ini da, ti ka ndeꞌe da. &`E Jañaꞌan kɨvɨ ni nukuɨñɨ semana, nu ni nandoto Jesús, ti xnakan ni ndenda ya nuu María Magdalena, ñaa ni keniꞌin ya uxia tachi xaan yukan. 4_aTi ñaꞌan un ni ka kee ña ini yau un, ti ni ka jaꞌa ña corrɨ, chi ni ka yuꞌu xaan ña ja undi ka nɨꞌɨn ña, ti so ni ka sana ini ña. Ko tu ni ka kachi ña nuu ni ɨɨn yɨvɨ ja siaꞌan ni kuu, chi ni ka yuꞌu xaan ña. Ni ndenda Jesús nuu María Magdalena (Jn. 20.11‑18) v^eVijna ti kuaꞌan naa ra ti kachi ra nuu Pedro, ti suni nuu uu ga chaa ka kuu ndajaꞌa ya: “Koxnuu ya kiꞌin ya ñuu Galilea, ti yukan kundatu ya roꞌo naa ra. Ti nakuni ra ya nava ni kachi ya jiin ra naa ra” ―kachi ángel un. ]Ko ángel un ni kachi: ―Koto yuꞌu ra naa ra. Chi jini ri ja ka nanduku ra Jesús, chaa ñuu Nazaret ja ni jiꞌi nuu ndaꞌa cruz un. Ko tuu kande ya jaꞌa, chi ja ni nandoto ya. Ndeꞌe, jaꞌa kuu nuu ni ka xndoo da yɨkɨ kuñu ya, ko tukaa ndoo iyo. l\QNi ka kɨvɨ ña ini yau un. Yukan ni ka jini ña ɨɨn ángel Yandios nukoo ndaꞌa kuaꞌa. Ti ñuꞌun ya ɨɨn saꞌma kani, xkɨyɨ niꞌni. Ni naxnaꞌan ya nuu ña nanu ɨɨn chaa lulu. Ti ñaꞌan un ni ka yuꞌu ña. V[%Nu ni ka jakoyo ña, ti ni ka jini ña ja, ja ni kuxio yuu kaꞌnu un. zZmTi ichi kuankoyo ña ka ndajnuꞌun ña: ―¿Nanu niꞌin yo ɨɨn ja chajiyo yuu nuu ñaña un? ―kachi ña. YÑaꞌan xaan kɨvɨ ni nukuñɨ semana kuankoyo ña yuꞌu ñaña un. Ja ni kaña ndaa ndikandii ni ka jakoyo ña nuu ñaña un. 9X mNu ni yaꞌa kɨvɨ ndetatu un, ti María Magdalena jiin ɨnga María, nana Santiago, jiin Salomé, ni ka jaan yachi ña perfume ja kin chiꞌi ña sɨkɨ yɨkɨ kuñu Jesús. HW /Ti María Magdalena jiin ɨnga María nana José, kaꞌiin ña yukan, ti ni ka jini ña nuu ni ka chunde da Jesús. Ni nandoto Jesús (Mt. 28.1‑10; Lc. 24.1‑12; Jn. 20.1‑10)V.Ti José ni jaan da ɨɨn saꞌma finu, ni kuniꞌin da yɨkɨ kuñu ya nuu ndaꞌa cruz un, ti ni nasuku da yɨkɨ kuñu ya. Yukan ti ni chunde da ya ɨɨn yau jaa, ja ni jacha da chii ɨɨn kava. Ti ni nakasɨ da jiin ɨɨn yuu kaꞌnu xaan. U'-Ti capitán un ni kachi ja, ja ni jiꞌi ndixia ya. Yukan na ti Pilato ni jaꞌa da permisu nuu José ja na kiꞌin da jiin yɨkɨ kuñu ya. T9,Ti Pilato ni naa ini da nu ni jinisoꞌo da ja, ja ni jiꞌi Jesús. Ni kana da capitán soldado un, ti ni jikajnuꞌun da nu ja ni jiꞌi ndixia ya. (SI*Ti ɨɨn chaa ñuu Arimatea, nani José, ni kuu da ɨɨn chaa kuñaꞌnu ja kuu nuu junta kaꞌnu Israel. Ti ndiyo ini da ja kuni da nu na jaa kɨvɨ taꞌu Yandios jniñu. Chi ni kandixia da jnuꞌun ni xnaꞌan Jesús ja kuu kɨvɨkoyo yɨvɨ ndaꞌa Yandios ja na taꞌu ya jniñu nuu i, ti yukan niꞌin yɨvɨ un ɨɨn taꞌu ya ti kundisojniñu i jiin ya. Ti vanuxia ja ni jaa vispera kɨvɨ ndetatu, ti ni tava ini da ni kaꞌan da jiin Pilato jaꞌini kɨvɨ un, ti ni jikan da permiso ja na kiꞌin da jiin yɨkɨ kuñu Jesús. -RS)Ñaa jaꞌa ni ka kandixia ña Jesús. Ni ka yaku ña jiin ya, ti ni ka junukuachi ña nuu ya na ni yaku ya ñuu Galilea. Suni yukan kaꞌiin tɨjnɨ ga ñasɨꞌɨ ja ni ka jaꞌan ña jiin ya undi Jerusalén. Ni ka chunduji da Jesús (Mt. 27.57‑61; Lc. 23.50‑56; Jn. 19.38‑42) Q7(Suni kaꞌiin sava ñasɨꞌɨ ka jitonchaa jika ña. Ñaa un kuu María Magdalena, Salomé, jiin María nana Santiago, chaa suchi, jiin José. ZP-'Ti ɨɨn soldado kuu capitán kandichi nuu Jesús hora un. Nu ni jini da nava ni jiꞌi Jesús, ti ni kachi da: ―Jandaa kuɨtɨ kuu ja Seꞌe Yandios ni kuu chaa jaꞌa ―kachi da. Yukan ni jiꞌi Jesús. 3O_&Ti maa hora ni jiꞌi Jesús, ni teꞌnde sava saꞌma ii yɨndaka ini veñuꞌun kaꞌnu Israel un, ni ndata sava kuɨtɨ saꞌma un undi nuu sukun ti undi nuu jaꞌa. FN%Ko Jesús, uni ni kanajiin koꞌo ya, ti ni jiꞌi ya. lMQ$Yukan ti ɨɨn da ni jaꞌa corrɨ, ni chutoo da kachi nuu vino iya, ni chuxndee da xini ɨɨn nuyoo kani, ti ni jaꞌa da ja na koꞌo Jesús, ti kachi da: ―Na ndeꞌe yo nu kii Elías kii nama da chaa ―ni kachi da: L9#Sava yɨvɨ kaꞌiin yajni yukan ni ka jinisoꞌo, ti ni ka kachi: ―Kunsoꞌo naa ra, chi kana da xini profeta Elías na janaꞌan―kachi da. NK"Ti hora un ni kanajiin koꞌo Jesús: ―Eloi, Eloi, ¿lama sabactani? ―kachi ya. (Ja kuni kaꞌan: “Yandios maa na, Yandios maa na, ¿ndoo ni xndoo maa ɨɨn ni saña vijna”? ―kachi ya.) jJM!Nu ni kuu sava nduu, ni kuñaa nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ, ti ni ndundijin undi ka uni jaꞌini. !I; Ko vijna ti nu na kandixia yo ja kaꞌan ndaa da ti kuun da nuu ndaꞌa cruz un, ti sa na kandixia yo ja kuu da Cristo ni taji Yandios, ja kuu da Rey nuu nɨ tuꞌu nación Israel. Yukan ti kandixia yo ja vaji da undi nuu andɨvɨ ―ni ka kachi da. Ti suni undi uu ga chaa ka ndakoyo yukan jiin ya, ni ka kaꞌan ndevaꞌa da nuu ya. Ni jiꞌi Jesús (Mt. 27.45‑56; Lc. 23.44‑49; Jn. 19.28‑30) UH#Suni taka sutu ka kuñaꞌnu un jiin chaa ka xnaꞌan ley ini veñuꞌun un, ka kaꞌan ndevaꞌa kuɨtɨ da nuu ya, ti ka ndajnuꞌun da: ―Ni nama da sava yɨvɨ, ko tu kuu nama da maa da vijna. RGNama maa ra vijna, ti kuan kuun nuu ndaꞌa cruz jña ―kachi jiin ya. gFGTi yɨvɨ ka yaꞌa ichi chukan, ka skuiko xini ja ka kuu ichi ini nuu ya, ti ka kaꞌan ndevaꞌa: ―Vijna na ti roꞌo ja ni kaꞌan ra ja xnaa ra veñuꞌun kaꞌnu Israel, ti nuu uni kɨvɨ ti na saꞌa jaa ra. nEUSiaꞌan ni kundaa nava yoso nuu tutu Yandios ja kachi: “Kaꞌni da ya nanu ɨɨn ñakuiꞌna.” DSuni ni ka jatakaa da uu ñakuiꞌna jiin ya nuu uu ga cruz, ɨɨn ichi ndaꞌa kuaꞌa, ti ɨnga ichi ndaꞌa sajni ya. C/Ti xini cruz un ni ka chijnɨɨ da ɨɨn tutu ja kaꞌan ndoo yɨndaka ya yukan. Kachi siaꞌan: “Jaꞌa kuu Rey nuu yɨvɨ nación Israel.” ZB-Ja ni kuu ka ɨɨn jañaꞌan na ni ka jatakaa da Jesús nuu ndaꞌa cruz. (AIYukan na ti ni ka chijnɨɨ da ya nuu ndaꞌa cruz jiin nduyukaa. Ti soldado un ni ka chuꞌun da suerte sɨkɨ saꞌma ya, ja na tejnaꞌan nuu jnaꞌan da. J@ Nu ni ka jakoyo da yukan, ni ka jaꞌa da vino sakanuu jiin ɨɨn nuu suxia ja nani mirra, ja na koꞌo ya nava tu kondoꞌo xaan ya ja jatu ya. Ko maa Jesús tu ni jantaꞌu ya ja koꞌo ya. {?oSiaꞌan kuankoyo da jiin Jesús undi ɨɨn ñuꞌun nani Gólgota, ja kuni kaꞌan, “ñuꞌun yɨkɨ xini.” p>YIchi kuankoyo da ni ka ndejanaꞌan da jiin ɨɨn chaa ñuu Cirene nani Simón, ja chaa kuu tata Alejandro jiin Rufo, vendi da ja ni jaꞌan da nuu rancho da, ti soldado un ni ka chayɨka Simón ja na kundiso da cruz Jesús. ,=QNi ndɨꞌɨ ni ka sakata da nuu ya, ni ka tava da saꞌma kuaꞌa ndiꞌi ñuꞌun ya, ti ni ka naskuiꞌna da ya jiin saꞌma maa ya. Ti kuankoyo da jiin ya ja ka taka da ya nuu ndaꞌa cruz. Ni ka jatakaa da Jesús nuu ndaꞌa cruz (Mt. 27.32‑44; Lc. 23.26‑43; Jn. 19.17‑27) <Ni ka kani da yujnu xini ya, ni ka tɨvɨ sɨꞌɨ da nuu ya, ti ni ka jakunjitɨ da nuu ya, nanu ja kuu ya ɨɨn rey. ;yYukan ti ni ka kejaꞌa ka kanajiin da, ka sakata da nuu ya: ―Na kuchaku naꞌan Rey, chaa ñuu Israel ―kachi da. :Ti ni ka naskuiꞌna da ya ɨɨn saꞌma kuaꞌa ndiꞌi. Ni ka saꞌa da ɨɨn corona iñu, ti ni ka chuxndee da xini ya. 97Yukan na ti kuankoyo soldado un jiin Jesús undi nuu yuxeꞌe palacio nuu nani Pretorio. Ni ka nastutu jnaꞌan da jiin tendɨꞌɨ ga soldado. &8EYukan na ti Pilato, ja na kusɨɨ ini yɨvɨ un jiin da, ni sia da Barrabás kuaꞌan da. Ti ni taꞌu da jniñu nuu soldado un ja na kani da Jesús jiin yoꞌo ñɨɨ, ti na kiꞌin da jiin ya ja na kundaka ya ndaꞌa cruz, ti na kuū ya. Ni ka yɨsɨkɨnchaa soldado un Jesús ?7wTi ni kachi Pilato: ―¿Ko nau kuachi ni saꞌa da nusa? ―kachi da. Ti yɨvɨ un viꞌi ga ka kana koꞌo: ―¡Katakaa ni chaa jña ndaꞌa cruz, na kuū da! ―kachi naa. z6m Ti ni ka kuvaa yɨvɨ un ka kana koꞌo: ―¡Katakaa ni chaa jña ndaꞌa cruz, na kuū da! ―kachi naa. 75g Yukan na ti ni jikajnuꞌun tuku Pilato yɨvɨ un: ―Nusa ti, ¿ndoo kuni ra naa ra ja saꞌa ri jiin chaa jaꞌa, chaa ka skonani ra Rey nación Israel nusa? ―kachi da. x4i Ko sutu ka kuñaꞌnu un ni ka skaꞌan da yɨvɨ ja na kakan i nuu Pilato, ti na sia da chaa nani Barrabás. o3W Siaꞌan ni jikajnuꞌun Pilato, chi ni jini da ja ka kuu kuasun ini sutu un, ja kuaꞌa yɨvɨ ni ka kandixia jnuꞌun ni kaꞌan Jesús. Ja sɨkɨ yukan ni ka nakuaꞌa da ya nuu Pilato, ti Pilato kuni sia da Jesús niku. 2  Ti ni jikajnuꞌun Pilato nuu yɨvɨ un: ―¿Kuni ra naa ra ja na sia ri chaa kuu Rey nuu nɨ nación Israel nu? ―kachi da. w1gJa yukan kuu ja ni ka jakoyo yɨvɨ un ka jikan i nuu Pilato, ja na sia da ɨɨn presu nava iyo jnuꞌun da. 0Ti kɨvɨ un kande ɨɨn chaa nani Barrabás vekaa jiin tɨjnɨ chaa ni ka ndonda sɨkɨ gobierno, chi ni ka jaꞌni da ndɨyɨ. ~/uTaka viko pascua ni iyo ɨɨn jnuꞌun ja na sia Pilato ɨɨn chaa kande vekaa, nau ja na kachi maa yɨvɨ un. Z.-Ko Jesús tu ni kaꞌan kuɨtɨ ya. Ja yukan na ti so ni naa ini Pilato, ti tu kujnuni nasa saꞌa da jiin ya. Ni kachi Pilato ja na kuū Jesús (Mt. 27.15‑31; Lc. 23.13‑25; Jn. 18.38‑19.16) -Ti ni jikajnuꞌun tuku Pilato un ya: ―Ndeꞌe na ka chakuachi da sɨkɨ ra, ¿ti tu kaꞌan kuɨtɨ ra nusa? ―kachi da. [,/Ti sutu ka kuñaꞌnu un ni ka chakuachi da tɨjnɨ nuu jnuꞌun sɨkɨ ya. 6+eTi Pilato ni jikajnuꞌun da Jesús: ―¿Xi roꞌo kuu Rey, ja taꞌu jniñu nuu nɨ tuꞌu nación Israel nu? ―kachi da. Ti ni kachi Jesús: ―Ruꞌu kuu ―kachi ya. j* ONu ni kundijin ɨnga kɨvɨ, ni ka ndajnuꞌun sutu ka kuñaꞌnu un jiin taka chaa ka kuñaꞌnu, suni chaa ka xnaꞌan ley ini veñuꞌun kaꞌnu Israel, jiin uu ga chaa ka kuñaꞌnu ñuu un. Ka ndajnuꞌun da nasa saꞌa da jiin Jesús, ja ni ka jnɨɨ da ya. Yukan na ti ni ka juꞌni da ya, ti kuankoyo da jiin ya nuu Pilato, chaa kuu gobernador. v)eHKo nɨ kaꞌan ga da siaꞌan, ti ni kana liꞌi jinu kuu uu. Ti yukan ni nukuꞌun ini da jnuꞌun ni kaꞌan Jesús: “Nu ti kana ga liꞌi jinu kuu uu, ti kachi ra uni jinu ja tu jini kuɨtɨ ra ruꞌu.” Ti yukan ni nakani xaan ini da, ti ni jakunchaa da ndeꞌe da. Xndichi Pilato Jesús (Mt. 27.1‑2, 11‑14; Lc. 23.1‑5; Jn. 18.28‑38) (9GKo ni kachi tuku Pedro: ―Va kunchakuachi na nu na xndoñaꞌan na, ko kaꞌan ndaa kuɨtɨ na ja tu jini na chaa ka kaꞌan ni un ―kachi da. \'1FKo Pedro ni kachi tuku da ja tu jini da. Ni kuu nuu ga, ti chaa kaꞌiin un ni ka kachi da jiin Pedro: ―Ndaa ndixia kuu ja roꞌo kuu ɨɨn ndajaꞌa Jesús un, chi suni chaa Galilea kuu ra ―kachi da. +&OEÑaa junukuachi un, ni jini tuku ña nuu da, ti ni kejaꞌa kaꞌan ña jiin taka yɨvɨ kaꞌiin un: ―Suni ndajaꞌa chaa yukan kuu chaa jaꞌa ―kachi ña. J% DKo Pedro ni kachi da ja tu jini da: ―Tu jini ri na jnuꞌun kaꞌan ra jiin ri ―kachi da. Ti ni kenda da kuaꞌan da ichi yuxeꞌe un ni jakuɨñɨ da. Ti yukan ni kana ɨɨn liꞌi. 2$]CTi nu ni jini ña nduxin da ñuꞌun, ni ndeꞌe vaꞌa ña nuu da, ti ni kachi ña: ―roꞌo, suni ni yaku ra jiin Jesús, chaa ñuu Nazaret un ―kachi ña jiin da. #BTi nukoo Pedro nuu yuxeꞌe un, ti ɨɨn ñaꞌan junukuachi veꞌe sutu kuñaꞌanu ga un, ni yaꞌa ña ichi chukan. >"uAYukan na ti sava yɨvɨ un ni ka tɨvɨ sɨꞌɨ nuu ya. Ni ka jasɨ nduchi ya jiin saꞌma, ti ni ka kani jikɨ nuu ya, ti kachi: ―roꞌo chaa kaꞌan jnuꞌun Yandios, kachi nau ja ni kani roꞌo ―kachi jiin ya. Yukan na ti soldado kaꞌiin un, ni ka jaꞌa jikɨ nuu ya. Yukan kuu ja ni jnaꞌan Jesús nu ni ka xndichi da ya. Kachi Pedro ja tu jini da Jesús (Mt. 26.69‑75; Lc. 22.56‑62; Jn. 18.15‑18, 25‑27) (!I@Ja ni ka jinisoꞌo ra ja kaꞌan ndevaꞌa da sɨkɨ Yandios. ¿Nasa ka ndoꞌo ini ra naa ra? ―kachi da. Ti tendɨꞌɨ yɨvɨ un ni kachi ja na kuū ya. ?Nu ni jinisoꞌo sutu ñaꞌnu ga un, ni ndata da saꞌma da ja ni kɨtɨ ini da, chi ni ndoꞌo ini da ja yɨsɨkɨnchaa Jesús maa Yandios jiin jnuꞌun un. Ti ni kachi da jiin yɨvɨ kaꞌiin un: ―¿Nau ɨnga testigo nandɨꞌɨ yo jaꞌa naa yo? hI>Ti ni kachi Jesús: ―Maa ri kuu, ti kuni ra naa ra ja maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ, nukoo ya ndaꞌa kuaꞌa Yandios ti kuñaꞌnu ya jiin ya. Suni kuni ra nchaa ya ñuyɨvɨ jaꞌa nuu viko andɨvɨ un ―kachi ya. >u=Ko Jesús tu ni kaꞌan kuɨtɨ ya. Yukan na ti ni jikajnuꞌun tuku sutu kuñaꞌanu un ya: ―Kachi nu maa ra kuu Cristo, Seꞌe Yandios ii, ja kancha andɨvɨ ―kachi da. dA<Yukan na ti ni ndokuɨñɨ maa chaa kuu sutu kuñaꞌnu ga un nuu chitu un, ti ni jikajnuꞌun da Jesús: ―¿Tu kaꞌan kuɨtɨ ra nusa? ¿Xi jandaa kuu jnuꞌun ka kaꞌan da sɨkɨ ra nu? ―kachi da jiin ya. X);Ko vasu siaꞌan, tu ni kejaꞌan tuku jnuꞌun ka kaꞌan da sɨkɨ ya. ,Q:―Saña naa na, ni ka jinisoꞌo na jnuꞌun ni kaꞌan da: “ruꞌu, xnaa ri veñuꞌun jaꞌa, ja ni ka saꞌa yɨvɨ naa i jiin ndajaꞌa i, ti nuu uni kɨvɨ, ti na saꞌa tuku ri ɨnga veñuꞌun ja tu kuu jiin ndaꞌa yɨvɨ”, siaꞌan ni kachi chaa jña ―kachi da naa da. dA9Ti sandɨꞌɨ ni ga ni ka ndokuɨñɨ sava da, ti ni ka kankuachi da sɨkɨ ya siaꞌan: 8Ti kuaꞌa yɨvɨ ni ka xndoñaꞌan, ja ka chakuachi sɨkɨ Jesús, ko tu ni kejnaꞌan kuɨtɨ jnuꞌun ka kaꞌan da. G7Ti sutu ka kuñaꞌnu un jiin taka chaa ka kuñaꞌanu ñuu Israel, ka nduku da nasa kaꞌan kuachi ga da sɨkɨ Jesús, chi ka kuni kaꞌni da ya. Ko tu kujnuni na jnuꞌun ga kaꞌan da. #?6Ti Pedro ndikun jika da ichi jata chaa kuankoyo jiin Jesús, ni kɨvɨ da yuxeꞌe palacio un, ti ni nukoo da jiin policía un ka nanduxin da yunuꞌun. c?5Yukan ti kuankoyo yɨvɨ un jiin Jesús undi veꞌe ɨɨn sutu kuñaꞌnu ga, chi yukan ni ka ndututu taka sutu ka kuñaꞌnu un, taka chaa ka kuñaꞌnu jiin taka chaa ka xnaꞌan ley ini veñuꞌun kaꞌnu un. lh~8|7{zz4yy0xx vv=u:tOs=rTqo>m'kj>i5hfdba`_g^z]'\4[HYX\WUSRQPOO:MLxJIHGG\FEE8DC}BA@??8=[Na kachi ri nuu roꞌo naa ra, taka yɨvɨ ka kandixia ja ka ndiyo ini ra kuni ra jnuꞌun ndaa. Na chunsoꞌo vaꞌa ra nuu taka jnuꞌun jaꞌa, chi siaꞌan kaꞌan maa Espíritu nuu taka tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia”, kachi jnuꞌun ―ni kachi ya. Jnuꞌun ja kuaꞌan ñuu SardisdATi saꞌa ri ja vii na kuñaꞌnu ra nanu vii ndinchaa chuxini ja ndenda taka jañaꞌan. =sSuni siaꞌan nanu ni niꞌin ri jniñu nuu Tata ri ja kuñaꞌnu ri, ti taꞌu ri jniñu nuu taka nación. Siaꞌan kuñaꞌnu ra jiin ri nanu ɨɨn pastor rɨɨ ja jajniñu da ɨɨn bastón kaa. Ti ni ɨɨn tu kuu ndonda sɨkɨ ra, chi nanu taꞌu yachi ra ɨɨn kɨsɨ, suni siaꞌan kundee ra sɨkɨ i. Kaꞌan ri ja na siuku ndaa ra jnuꞌun ri nava na kundee ra sɨkɨ jniñu ndevaꞌa, ti kuandatu ra nuu taka jniñu taꞌu ri undi kɨvɨ sandɨꞌɨ ni ga, vasu na kuu ra. Kɨvɨ yukan na ti tatu ri ɨɨn jniñu nuu ra ja taꞌu ra jniñu nuu taka nación, {Maa ɨɨn ni jnuꞌun ja ni ka tava ini ra ja siuku ndaa ra, ti jnuꞌun yukan na siuku ndaa ra undi kɨvɨ ndenda ri. ,QKo tu kaꞌan ri siaꞌan nuu sava ga roꞌo yɨvɨ ñuu Tiatira, chi tu ni ka jantaꞌu ra jnuꞌun xndoñaꞌan ja xnaꞌan ñaꞌan un, vasu ka iyo yɨvɨ yɨꞌɨ jiin ña ja ka kaꞌan ja vatuni ja saꞌa i jniñu ndevaꞌa ja kuni maa jaꞌuꞌu. Tu ni ka jandatu ra nuu jnuꞌun xndoñaꞌan un. Chi suꞌva ka siuku ra mani jnuꞌun ndaa. Nusa ti tu chayɨka ri roꞌo naa ra ja kundikun ra ɨnga jniñu. LKuaꞌa ri nundoꞌo kuu taka roꞌo ja ni ka kɨvɨ nduu jiin ña, ja kuu ra nanu seꞌe ña. Yukan ti nakuni taka tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia ja ruꞌu kuu Yandios ja jini ndɨkuɨtɨ ri undi inijnuni jiin ini añu yɨvɨ naa i. Chi ruꞌu kuu ja kuaꞌa taꞌu nuu ɨɨn ɨɨn ra nasa kaa maa jniñu ni ka saꞌa ra. r]Nusa ti na saꞌa ri ja na kokuꞌu ña. Ti nakuaꞌa ri nundoꞌo xaan nuu taka roꞌo ja ka siuku jniñu ndevaꞌa ja xndaku ña. Siaꞌan saꞌa ri nu tu nakani yachi ini taka roꞌo ja ka siuku ra jnuꞌun xndaꞌu ña un. Ko ja ni yaꞌa kuaꞌa kɨvɨ ni jaꞌa ri ja na nakani ini ña, ko tu nakani kuɨtɨ ini ña ja xndoo ña jnuꞌun xndoñaꞌan un. +Ti vasu yukan ko iyo ɨɨn ja kankuachi ri sɨkɨ ra. Chi iyo ɨɨn ñaꞌan maꞌñu ra naa ra ja nani Jezabel. Ti ni jaꞌa ra jnuꞌun ja xnaꞌan ña un nuu ra naa ra. Chi kachi ña ja xnaꞌan ña mani jnuꞌun Yandios. Ko so ja tu kaꞌan ña jnuꞌun ndaa, chi kaꞌan ña mani jnuꞌun xndoñaꞌan nuu yɨvɨ ri ja ka junukuachi i nuu ri. Ti kachi ña ja vatuni nu saꞌa ra savaꞌni ga jniñu ndevaꞌa ja kuni yɨkɨ kuñu ra. Suni kachi ña ja tundo saꞌa nu kaji ra kuñu ja ni soko nuu santu ndevaꞌa un. ]3Jini vaꞌa ri taka jniñu vaꞌa ja ka saꞌa ra. Ka kundaꞌu ini ra nuu jnaꞌan ra. Kandixia ndaa ra ruꞌu. Ka junukuachi vaꞌa ra nuu ri. Vaꞌa ka kundee ra jiin taka jniñu ka saꞌa ra. Ti jini ri ja viꞌi ga ka saꞌa ra taka jniñu vaꞌa un vijna ansu kɨvɨ undi nuu. Yukan kuu ja jini ri ja vaꞌa xaan ka saꞌa ra vijna. mSNi kaꞌan tuku maa ya nuu ruꞌu Juan, ti ni kachi ya: ―Chaa ra jnuꞌun jaꞌa na kiꞌin nuu ángel tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia ja kanchuku i ñuu Tiatira. Ti siaꞌan chiso ra: “Ruꞌu ja kuu ri maa Seꞌe Yandios, kaꞌan ri jnuꞌun jaꞌa. Nduchi ri kandaꞌa nanu yaa ñuꞌun. Ti jaꞌa ri kaa nanu kaa kuaan ja ni nduꞌva nuu horno. nUNa kachi ri nuu roꞌo naa ra, taka yɨvɨ ka kandixia ja ka ndiyo ini ra kuni ra jnuꞌun ndaa, vasu na kondoꞌo ra nundoꞌo. Na chunsoꞌo vaꞌa ra nuu taka jnuꞌun jaꞌa, chi siaꞌan kaꞌan maa Espíritu nuu taka tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia. Kachi Espíritu ja taka roꞌo ja ka kandixia Cristo, na kuandatu ndaa ra jnuꞌun ya, vasu na kondoꞌo ra nundoꞌo, chi kachi ya ja nakuaꞌa ya ɨɨn nuu taꞌu kuu ra, ti taꞌu un kuu ɨɨn nuu ndeyu ja tu jini kuɨtɨ ɨnga yɨvɨ. Nakuaꞌa ya ɨɨn nuu yuu, ɨɨn yuu kuijin, ti nuu yuu un yoso ɨɨn sɨvɨ jaa, ja ni ɨɨn yɨvɨ tu jini nasa kuni kaꞌan sɨvɨ un, chi maa ɨɨn ni yɨvɨ ja niꞌin”, jinu jnuꞌun ―ni kachi ya. Jnuꞌun ja kuaꞌan ñuu Tiatira Nusa ti nakani ini ti xndoo ra kuachi ra. Chi nu tuu, ti yachi na kaꞌan ri jnuꞌun kii kuaꞌa nundoꞌo, ja xndoꞌo ri yɨvɨ ka kandixia jnuꞌun ndevaꞌa yukan. Nanu espada kaña jnuꞌun un yuꞌu ri, ti kuaꞌa ri nundoꞌo kii sɨkɨ i. 5Suni jantaꞌu ra yɨvɨ ka kandixia jnuꞌun ja xnaꞌan Nicolás, vasu so xndaꞌu da, chi ɨɨn ni kuaꞌan da jiin jnuꞌun xndoñaꞌan Balac. NTi vasu siaꞌan ko iyo jaku ja kuni kaꞌan ri nuu ra. Chi maꞌñu ra naa ra ka iyo yɨvɨ ja kandixia i jnuꞌun ni xnaꞌan Balaam. Undi na janaꞌan chaa yukan ni xnaꞌan da nuu Balac nasa skɨvɨ da yɨvɨ Israel nuu kuachi, ja kaji i ndeyu ni soko nuu santu ndevaꞌa jiin ja ka jika i jiin jnuꞌun sɨɨ ini. ( I Jini vaꞌa ri ja kanchuku ra nuu kuñaꞌnu maa jaꞌuꞌu un maꞌñu yɨvɨ naa i, ja ka saꞌa i jniñu ndevaꞌa. Ti vasu yukan ko niꞌin ka yɨjnɨ ra jiin jnuꞌun ri, jnuꞌun ja kuni kaꞌan sɨvɨ ri. Tu ni skexiko kuɨtɨ ra ja sɨkɨ ni ka kandixia ra ruꞌu. Ndaꞌu xaan ni kuu kɨvɨ na ni ka jaꞌni yɨvɨ Antipas, chaa ni siuku vaꞌa ja ni kaꞌan ndaa da jnuꞌun ri. Ti vasu siaꞌan ko tu ni ka yuꞌu ra ja kandixia ra ruꞌu. Vaꞌa ni ka kundee ra vasu niꞌin kunuu maa jaꞌuꞌu un kande maꞌñu yɨvɨ ñuu ra. ' G Ni kaꞌan tuku maa ya nuu ruꞌu Juan, ti ni kachi ya: ―Na chaa ra jnuꞌun jaꞌa na kiꞌin nuu ángel tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia ja kanchuku i ñuu Pérgamo. Ti siaꞌan chiso ra: “Ruꞌu kuu ja ndiso jniñu ñaꞌnu ga, ja ñavaꞌa ri espada ja xaan ndɨnduu yuꞌu.  % Na kachi ri nuu roꞌo naa ra taka yɨvɨ kandixia, ja ka ndiyo ini ra kuni ra jnuꞌun ndaa, vasu na kondoꞌo ra nundoꞌo. Chunsoꞌo vaꞌa naa ra jnuꞌun kaꞌan maa Espíritu nuu taka tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia. Kachi Espíritu ja taka roꞌo ja kandixia Cristo, nu kuandatu ra nuu jnuꞌun ya, ti siuku ndaa ra naa ra, vasu na kuū ra. Yukan na ti tu niꞌin ra nundoꞌo ja jnaꞌnu ndatu ra ja kuū ra uu jinu. Na chunsoꞌo vaꞌa ra nuu jnuꞌun un”, ―ni kachi ya. Jnuꞌun ja kuaꞌan ñuu Pérgamo y k Ko koto yuꞌu ra jiin taka ja kondoꞌo ra, vasu na saꞌa jaꞌuꞌu un ja kɨvɨ sava ra vekaa. Chi koto jnuni yɨvɨ roꞌo, ti koo ndoꞌo koo nene ra ti jaku kɨvɨ, vasu uxi kɨvɨ. Ti vasu siaꞌan, yukan ko na siuku ndaa ra vasu undi na kuū ra. Ti nu siaꞌan na saꞌa ra, yukan na ti kuaꞌa ri ɨɨn taꞌu ja kuchaku ra jiin Yandios ja kuu saa ni. V % Ti jini ri taka jniñu vaꞌa ka saꞌa ra, jiin taka nundoꞌo ni ka ndoꞌo ra, jiin ja ka kundaꞌu ndixia ra. Ti vasu siaꞌan ko ansu ndaꞌu ndixia ra, chi suꞌva ka naskaya ra ja kuñavaꞌa ra nuu Yandios ja ka kandixia ra jnuꞌun ri. Ti jini ri taka jnuꞌun ndevaꞌa ka kaꞌan yɨvɨ sɨkɨ ra, yɨvɨ ka kaꞌan ja ka kuu i yɨvɨ ndaa, vasu tundo kuu kuɨtɨ i, chi so mani yɨvɨ ka xndoñaꞌan ka kuu i, chi ka jandatu i nuu maa jaꞌuꞌu. 0YNi kaꞌan tuku maa ya nuu ruꞌu Juan, ti ni kachi ya: ―Chaa ra jnuꞌun jaꞌa na kiꞌin nuu ángel tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia ja kanchuku i ñuu Esmirna. Ti siaꞌan chiso ra: “Ruꞌu ja iyo ri ti sa ni kejaꞌa ñuyɨvɨ, ti koo ri ja kuu saa ni ni jiꞌi ri ko ni nandoto ri. Ko na kachi ri nuu ra naa ra, roꞌo yɨvɨ ka kandixia ja ndiyo ini ra kuni ra jnuꞌun ndaa. Ti chunsoꞌo vaꞌa nuu taka jnuꞌun jaꞌa, chi siaꞌan kaꞌan maa Espíritu nuu taka tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia. Kachi Espíritu ja taka roꞌo ja ka kandixia Cristo, nu kuandatu ndaa ra jnuꞌun ya ti kundee ra sɨkɨ jniñu ndevaꞌa, yukan ti kuaꞌa ya jnuꞌun ja kaji ra ndeꞌe vixi ja kuun nuu ɨɨn yujnu sɨɨn, ɨɨn yujnu ja saꞌa ja kuchaku ra ja kuu saa ni. Ti kande yujnu un nuu kancha Yandios nuu vii xaan kaa. Na chunsoꞌo vaꞌa ra nuu jnuꞌun un”, kachi jnuꞌun ―ni kachi ya. Jnuꞌun ja kuaꞌan ñuu Esmirna 3_Va jnuꞌun ɨɨn jniñu ja kuajnuꞌun ri roꞌo kuu ja ka jito uꞌu ra jniñu ndevaꞌa ka saꞌa yɨvɨ nicolaítas, chi suni siaꞌan jito uꞌu ri jniñu un. gGYukan kanuu ja nukuꞌun ini ra nasa ni kuu ja ni ka xndoo ra jnuꞌun mani ini un jiin ri. Ni ka xndoo ra jnuꞌun un, ko vijna ti nakani ini naa ra ti saꞌa nava ni ka kejaꞌa ra undi nuu. Chi nu tu nakani ini ra, ti chaa yachi ri nuu ra ti kankuachi ri sɨkɨ ra, ti chajiyo ri candelero ra kiꞌin, ti kenchaa ri jniñu ndiso ra nuu ri vijna. #?Ti vasu yukan, ko iyo jaku ja kaꞌan ri jiin ra, chi tukaa ga ka iyo mani vaꞌa ra jiin ri ni jiin ñani ra nanu ni iyo kɨvɨ ni ka kejaꞌa ra. kONi kundee ra ni ka ndoꞌo ra nundoꞌo ja ruꞌu, jiin ja tu ni ka kuita ini ra jiin jniñu ra. Siaꞌan chiso ra: “Ja jini ri taka jniñu vaꞌa ka saꞌa ra, chi ka jitu ndiꞌi ini ra jiin jniñu ra, jiin ja ka sino ra taka jniñu ka saꞌa ra. Ti jini ri ja tu ka jaꞌa ra jnuꞌun ja kɨvɨ yɨvɨ ndevaꞌa maꞌñu ra. Suni jini ri ja tu ka jantaꞌu ra chaa ka xndaꞌu ja ka kaꞌan da ja kuu da apóstol, ti ka jini ndaa ra ja mani chaa xndoñaꞌan ka kuu da. = uNi kaꞌan maa ya nuu ruꞌu Juan, ti ni kachi ya: ―Chaa ra jnuꞌun jaꞌa na kiꞌin nuu ángel tɨkuꞌni yɨvɨ kandixia ja kanchuku ñuu Efeso. Ti chaa ra jnuꞌun kaꞌan ri jaꞌa, chi ruꞌu kuu maa ya ja yɨjnɨ ndɨ uxia chuxini nuu ndaꞌa kuaꞌa ri, ti jikonuu ri maꞌñu uxia candelero oro.  Xnaꞌan ri vijna nasa kuni kaꞌan uxia chuxini ni jini ra ini ndaꞌa kuaꞌa ri, jiin nasa kuni kaꞌan uxia candelero un. Uxia chuxini un kuu uxia ángel ja yɨꞌɨ jiin uxia tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia. Ti uxia candelero un kuu uxia tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia ―ni kachi ya. Junuꞌun ja kuaꞌa nuu uxia tɨkuꞌni yɨvɨ kandixia Jnuꞌun ja kuaꞌa ñuu Efeson WNusa ti chaa ra nuu tutu taka ja ni jini ra, jiin taka ja iyo vijna, jiin taka ja koo ichi nuu. u~ eYandios chaku kuu ri. Ni jiꞌi ri ko ni nandoto ri, ti vijna kuchaku ri ja kuu saa ni. Ja yukan ndiso ri jniñu sɨkɨ taka nuu kueꞌe ja ka jiꞌi yɨvɨ naa i. Ti ndiso ri jniñu nuu ñujiꞌi ja nava kɨvɨkoyo i ti nava kekoyo i. #} ARuꞌu Juan, nu ni jini ri maa ya, ti ni nduva ri nuu jaꞌa ya nanu ndɨyɨ. Ti ni chaa ya ndaꞌa kuaꞌa ya sɨkɨ ri, ti ni kaꞌan ya: ―Koto yuꞌu ra. Maa ri kuu Yandios ja iyo undi na ti kejaꞌa ga ñuyɨvɨ, ti koo ri ja kuu saa ni vasu na ndɨꞌɨ taka ga ja iyo. /| YTi yɨjnɨ ya uxia chuxini ini ndaꞌa kuaꞌa ya. Ti nuu yuꞌu ya kenda ɨɨn espada xaan ja iyo uu yuꞌu. Ti nuu ya kaa nanu nuu ndikandii nu nandinchaa kuaꞌa. { Ti jaꞌa ya kaa nanu kaa kuaan ja ni nduꞌva nuu horno. Ti niꞌin xaan kaꞌan ya nanu nu nɨꞌɨn kuaꞌa xaan yucha naꞌnu. vz gXini ya jiin ixi ya skuɨyɨ laꞌlɨ nanu ixi rɨɨ, xi nanu yuꞌva. Nduchi ya kaa nanu yaa ñuꞌun. Ky  Ti maꞌñu uxia candelero oro yukan kande ɨɨn ja kaa nanu maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ. Ñuꞌun ya ɨɨn saꞌma kani ja jinu undi nuu jaꞌa ya. Ti nuꞌni jika ya jiin ɨɨn cinturón oro. x   Yukan ti ni ndeokoto ri ja kuni ri nau ja kaꞌan jiin ri. Ti ja ni ndeokoto ri, ni jini ri uxia candelero mani maa oro. w  ti ni kachi: ―Chaa ra nuu tutu taka ja kuni ra. Ti taji ra kiꞌin nuu ndɨ uxia tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia ja ka iyo ini taka ñuu ja ka yɨꞌɨ jiin ñuu Asia, ini ñuu Efeso, jiin Esmirna, Pérgamo, Tiatira, Sardis, Filadelfia, jiin Laodicea ―ni kachi. dv C Ni kuncha ri yukan kɨvɨ domingo, maa kɨvɨ ja nani kɨvɨ Jitoꞌo. Ti ni jini ri ja ni taꞌu jniñu maa Espíritu nuu ri, ti ni jinisoꞌo ri ɨɨn ja ni kana koꞌo ichi jata ri nanu nu tɨvɨ ɨɨn ndɨkɨ, bu ? Maa ri kuu Juan ti chaa ri jnuꞌun jaꞌa nuu ra naa ra. Ruꞌu kuu ñani ra ja suni yɨꞌɨ ri ndaꞌa Jesús, ya kuu Cristo. Suni siaꞌan nanu ka ndoꞌo roꞌo naa ra siaꞌan ni ndoꞌo ri nundoꞌo sɨkɨ ja ka kandixia yo Jesús. Ɨɨn nuu taꞌu jniñu Yandios nuu yo vijna, ti ɨɨn nuu jaꞌa Jesús jnundee ini yo nava na kundee yo nɨ kanchuku yo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, undi kɨvɨ kɨvɨkoyo yo ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu. Ni kaꞌan kaji ri jnuꞌun Yandios sɨkɨ Jesús. Ja yukan ni ka jnɨɨ da ruꞌu ja kuu ri presu, ti ni chuꞌun da ruꞌu undi nuu isla ja nani Patmos. [t 1Yandios ja vii xaan kuñaꞌnu ya nuu nɨ tuꞌu ja iyo kachi ya: “Taꞌu ri jniñu nuu nɨ tuꞌu ja iyo, undi nuu ni kejaꞌa ñuyɨvɨ ti undi nuu xndiꞌi. Ja yukan kuu ri nanu letra A jiin Z, nuu kejaꞌa ti nuu xndiꞌi, chi maa ri ni kejaꞌa ndɨꞌɨ ti maa ri sinu.” Siaꞌan kaꞌan maa Jitoꞌo Yandios ja maa ɨɨn ni maa ya kuu Yandios ja iyo vijna, ti ni iyo ya ja kuu saa ni yaꞌa, ti koo ya ja kuu saa ni. Ni jini Juan ja vii kuñaꞌnu Cristo #s AChunsoꞌo vaꞌa ra nuu jnuꞌun jaꞌa chi nchaa Cristo nuu viko, ti ndɨꞌɨ yɨvɨ kuni i nuu ya, ti undi yɨvɨ ni ka jaꞌni ya kuni i nuu ya. Yukan ti taka yɨvɨ nɨ kaꞌnu ñuyɨvɨ, ndukuiꞌya ini i ti nakani xaan ini i ja tu ni kandixia i ya. ¡Yukan kuu ja koo! Kr Ni saꞌa ya ja taka yo ni nduu sutu ja sajniñu nuu Tata ya Yandios. Yukan kuu ja na kaꞌan yo ja vii xaan kuñaꞌnu ya, ti na taꞌu ya jniñu nuu nɨ tuꞌu ja kuu saa ni. Siaꞌan na koo. q  Ti ñukuu ini ri ja suni siaꞌan saꞌa Jesús, ja maa ya kuu Cristo, ja kaꞌan ndaa kuɨtɨ ya. Xnakan maa ya ni nandoto nuu ñujiꞌi, ti kuñaꞌnu ga maa ya nuu taka ga chaa ñaꞌnu ja iyo nuu ñuyɨvɨ. Maa ya kuu ja kundaꞌu ini yoꞌo, chi ni jatɨ ya nɨñɨ ya ja ni chunaa ya yoꞌo nuu kuachi yo. Maa ya ni saꞌa ja ni nduu yo yɨvɨ ya ja taꞌu yo jniñu jiin ya. 1p ]Ruꞌu Juan, chaa ri jnuꞌun jaꞌa nuu ra naa ra, nuu taka tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia ja iyo ini taka ñuu ja ka yɨꞌɨ jiin ñuu Asia. Ñukuu ini ri ja viꞌga na kundaꞌu ini maa Yandios roꞌo naa ra, ti na kondee kosɨɨ ini ra nu kunchuku ra ini ñuyɨvɨ jaꞌa. Maa ɨɨn ni maa ya kuu saꞌa yukan chi maa ɨɨn ni maa ya kuu Yandios ja iyo vijna, ti ni iyo ya undi na janꞌan ni yaꞌa, ti koo ya ja kuu saa ni. Ti ñukuu ini ri ja suni siaꞌan saꞌa ndɨ uxia Espíritu ja kajin jiin ya yuꞌu mesa nuu taꞌu Yandios jniñu. ]o 5Ti ruꞌu Juan, kachi ri ja kancha Yandios jiin yɨvɨ ja kaꞌu i tutu jaꞌa nuu yɨvɨ ka ndututu. Ti kancha ya jiin taka yɨvɨ ja ka ñusoꞌo i jnuꞌun jaꞌa ja ni kaꞌan Yandios, ti chuꞌun ini i. Chi ja kuan kuyajni kɨvɨ ja koo taka jniñu ja yoso nuu tutu jaꞌa. Chaa Juan tutu nuu ndɨ uxia tɨkuꞌni yɨvɨ kandixia rn _Vijna ti jaꞌa ri jandaa sɨkɨ taka jniñu ja ni jini ndijin ri un, ja jandaa ndixia kuu. Ni jini ri jnuꞌun Yandios jiin taka jnuꞌun ni kaꞌan Jesús, ja maa ya kuu Cristo. Siaꞌan jaꞌa ri jandaa sɨkɨ taka ja ni jini ri. Ym /Jnuꞌun jaꞌa kuu ja ni kachi Yandios nuu Jesús, ja maa ya kuu Cristo. Ti ni nakachi ya jnuꞌun un nuu yɨvɨ kandixia, yɨvɨ ja ka junukuachi i nuu ya. Ti jnuꞌun jaꞌa xnaꞌan nasa koo taka jniñu ja kuan kuyajni. Chi jandaa ndixia ja kuan kuyajni kɨvɨ ja jinu taka jniñu un. Ruꞌu Juan, junukuachi ri nuu ya, chi ja yukan ni nakaji ya ruꞌu. Ti ni taji Yandios ɨɨn ángel ja junukuachi nuu ya, ja na xnaꞌan ya ruꞌu nasa koo taka jniñu yukan. )lK:Ti ñukuu ini ri ja maa Jitoꞌo Jesús, ya kuu Cristo, na kuncha ya jiin ra naa ra, ti na chindee ya roꞌo ja na kukuee kunchuku ra. Ti siaꞌan na koo. k:Jiin taka ga yɨvɨ ka yɨꞌɨ nuu ndaꞌa Yandios ja kanchuku i ñuu jaꞌa, suni ka kaꞌan i ja na saꞌa ndee ini ra. Ti yɨvɨ kanchuku veꞌe rey, chaa kuñaꞌnu ñuu Roma jaꞌa, kuaꞌa ni kandaꞌu da, ti kachi da ja na sandee xaan ini ra naa ra. xji:Kaꞌan ra jiin taka yɨvɨ ka yɨꞌɨ nuu ndaꞌa Yandios ja na saꞌa ndee ini i, ja kachi ruꞌu Pablo, chi ka kandixia i Cristo Jesús. Ti taka ñani yo ja kanchuku jiin ri jaꞌa, ka kaꞌan da ja na saꞌa ndee ini ra naa ra. *iM:Ja yukan kuu ja na nakanajaa yo Yandios, ti na kaꞌan yo ja maa ya kuñaꞌnu ga vijna jiin ja kuu taka kɨvɨ. Ti siaꞌan na koo. Jnuꞌun sandɨꞌɨ ni ga Zh-:Ti nu iyo ja kumani nuu ra naa ra, ti maa Yandios na kuaꞌa ya, chi maa ya kuu ja kuñaꞌnu. Ti tu kachi ra ja tundo na niꞌin ra. Tuu, chi iyo ya ja kuaꞌa ya, chi vanua ni ka kandixia ra Cristo Jesús. g:Ti ja ni ndɨꞌɨ un ni nakiꞌin ri, ti suꞌva ni kendoso ga, chi ni nakiꞌin ndɨꞌɨ ri ja ni ka taji ra vaji jiin Epafrodito. Ni kusɨɨ ini Yandios jiin yukan, nanu ni kusɨɨ ini ya jiin yɨvɨ Israel na ni ka soko i suxia kutu vixi ja jaꞌan xiko vixi. f9:Ti ansu kuni ri ja ndɨꞌɨ kuaꞌa ra nuu ri, chi suꞌva kuni ri ja na nakaya jniñu vaꞌa ka saꞌa ra, ti nava na koo ga taꞌu ra nuu Yandios. ce?:Ti na ni kunde ri ñuu Tesalónica, suni tɨjnɨ jinu ni ka taji ra ja ni kumani nuu ri. >du:Ti roꞌo yɨvɨ ñuu Filipos, ja ni ka jini ra nasa ni kuu. Chi undi kɨvɨ na ni kee ri ndañuu Macedonia vaji ri, na ni kejaꞌa kaꞌan ri jnuꞌun Yandios sɨkɨ Cristo Jesús, ti ni chaa nava ja ni ka taji ra ja kuu chaku ri. Ti ni ɨnga ñani ka kandixia tu ni saꞌa nanu ni ka saꞌa roꞌo naa ra. yck:Ti vasu taka yukan jnaꞌan ri, ko vaꞌa ni ka saꞌa ra ja ni ka jito jnaꞌan ra nundoꞌo un jiin ri. b: Taka yukan ansu ja saꞌa maa ri kuu, chi ja yɨꞌɨ ri ndaꞌa Cristo, ti maa ya kuu ja chindee chituu ruꞌu, ti kundee ini ri. ra]: Jini ri jnuꞌun ndaꞌu, ti vaꞌa ni chaku ri. Suni jini ri kuñavaꞌa ri, ti suni kuu kinyɨɨ ri jiin taka ni nundoꞌo, chi maa Yandios jito ruꞌu. Niꞌin ri ja kaji ri xi jiꞌi ri soko, nu ñavaꞌa ri xi tu ñavaꞌa ri. `9: Ko tu kaꞌan ri ja siaꞌan ja kumani ja kuu chaku ri, chi siaꞌan ni vaji ri. Ti kusɨɨ ini ri jiin jaku ja ñavaꞌa ri. Ti tu ndɨꞌɨ ini ri. t_a: Iyo sɨɨ ini ri ja yɨꞌɨ ri ndaꞌa Jitoꞌyo. Ko ja ni yaꞌa kuaꞌa kɨvɨ ja tu ni jini ri nu nukuꞌun ini ra ruꞌu naa ra xi tuu. Ko vijna ti ni ka kejaꞌa ra na nduku ra nasa chindee ra ruꞌu. Yukan ti kusɨɨ xaan ini ri. Vijna ti jini ndaa ri ja ni ka ndɨꞌɨ ini ra ja kuu ruꞌu niku, ko tu ni ka niꞌin ra ja chindee ra ruꞌu naa ra. u^c: Taka yukan ni xnaꞌan ri nuu ra naa ra ti ni ka kutuꞌva ra na ni kuncha ri jiin ra. Ni ka jinisoꞌo ra taka jnuꞌun ni kaꞌan ri nuu ra naa ra, ti ni ka jini ra nasa ni kanda ri. Ti roꞌo naa ra saꞌa ra taka yukan nanu ni saꞌa ri. Yukan ti Yandios na kuaꞌa ya jnuꞌun mani ini, ti na kukuee kunchuku ra chi kancha maa ya jiin ra. Nakuantaꞌu Pablo 0]Y:Ja yukan kuu ja kuñukuu ini taka jnuꞌun ndaa, jiin taka ja na kuaꞌa ja yɨñuꞌun roꞌo naa ra, kaka ndaa, saꞌa ndoo maa ra, saꞌa ɨɨn jniñu kuajnuꞌun yɨvɨ naa i, na natuu ɨɨn jniñu ka saꞌa ra. Kuñukuu ini ti saꞌa taka ja vaꞌa naa ra, taka ja iyo vaꞌa nuu Yandios. \ :Ti siaꞌan na kukuee ti na kosɨɨ ini ra, chi ja kachi maa ya kuu, ti ansu ja kachi ɨɨn yɨvɨ ti kuu. Ti siaꞌan koto Yandios roꞌo naa ra, ti koto kondoꞌo kuiꞌya ini ra, chi suꞌva kuaꞌa ya jnuꞌun ndee ini roꞌo, ti nava na kosɨɨ ini ra, ti siaꞌan niꞌin jnaꞌan ra jniñu saꞌa ra. Taka un kuaꞌa ya chi ni ka kandixia ra, ti ka yɨꞌɨ ra ndaꞌa Cristo. '[G:Ti tu xndiꞌi ra ini ra naa ra, nu nau ɨɨn nundoꞌo ka jnaꞌan ra. Chiꞌi ndaꞌa maa Yandios. Kakantaꞌu nuu ya, ko suni nakuantaꞌu nuu ya naa ra. (ZI:Na kukuee kunchuku ra jiin taka ni yɨvɨ. Kaꞌan mani ra jiin i nava na kuni i ja ka kuu ra yɨvɨ vaꞌa ini. Chi kuan kuyajni kɨvɨ nchaa tuku Jitoꞌo. xYi:Taka roꞌo ja ka kandixia Cristo Jesús naa ra, koo sɨɨ ini naa ra, koo ndendajnu naa ra, chi ni saꞌa ya ɨɨn jniñu kaꞌnu ja ni nakinseꞌe ya roꞌo naa ra. Ti nandeokuñɨ tuku ri kaꞌan ri ja na koo sɨɨ ini ra naa ra. `X9:Ti suni kandaꞌu ri jiin roꞌo ja ni chindee ruꞌu, ja na chindee ra ndɨnduu ñasɨꞌɨ un naa ña, chi suni nde niꞌin ni kujiin ña jiin ri na ni kaꞌan ri jnuꞌun Cristo. Ti suni Clemente jiin taka ga chaa ni ka yaku jiin ri. Chi Yandios ja jini ya ti ja ni nakiꞌin ya sɨvɨ chaa un ja na kunchuku da nuu ya ja kuu taka saa ni. CW:Ruꞌu Pablo, kandaꞌu ri jiin ra Evodia roꞌo jiin Síntique, ɨɨn nuu koo ini ndɨnduu ra, chi ndɨnduu ra ni ka kandixia ra Jesús, ti maa ya yɨndaꞌa roꞌo naa ra vijna. dV C:Nusa ñani, ja yukan kuu ja Jitoꞌo ni saꞌa ya ɨɨn jniñu ñaꞌnu sɨkɨ yoꞌo, ti na kachi ri ja ka siuku ndixia ra jiin jnuꞌun ya. Ti ñukuu ini ri yukan, chi mani xaan ri jiin ra naa ra, ti kuni ri ja na nakuni jnaꞌan tuku yo. Yukan ti kusɨɨ xaan ini ri ja sɨkɨ roꞌo naa ra, chi ni ka jantaꞌu ra jnuꞌun Cristo na ni kaꞌan ri jiin ra naa ra. Ti ka jaꞌa ra jandaa un, chi ka siuku ndaa ra jnuꞌun un undi vijna. Xndaku Pablo nuu yɨvɨ ka kandixia U:Ti maa ya nasama yɨkɨ kuñu ndaꞌu yo jaꞌa ja tu na yaꞌu nchaa. Chi ja kanchuku yo ñuyɨvɨ jaꞌa, nɨnɨ ndoꞌo yɨkɨ kuñu yo jiin ja nɨnɨ iyo ɨɨn jnuꞌun ja saniꞌin ini yo, ti ka saꞌa yo kuachi. Nasama ya yɨkɨ kuñu yo nava na nduu yo nanu kaa maa ya ja ni nduñaꞌnu ya. Ti tukaa koo kuiꞌya yɨkɨ kuñu yo. Tukaa ga koo jnuꞌun niꞌin ini ja kuncha kuachi ga yo. Taka yukan saꞌa yo chi maa ya kuu ja kuñaꞌnu nuu ndɨꞌɨ ja ka iyo nuu andɨvɨ jiin nuu ñuyɨvɨ.0TY:Ko yoꞌo chi suꞌva ka kandixia yo Cristo Jesús, ja na kuu ñuu yo andɨvɨ. Ja yukan na kundatu yo ja nchaa Jitoꞌo Jesús, ya kuu maa Cristo ja nama ya yoꞌo. ;So:Ɨɨn kɨvɨ ti jnaꞌnu ndatu yɨvɨ un, ja so mani ka chiñuꞌun i ja kaji i. Chi ka ndoꞌo vixi ini i ja siaꞌan ka saꞌa i jniñu kueꞌe, ni tu kukanuu i, ti kachi ja ka kendo vaꞌa i nuu Yandios. Ko tuu, chi suꞌva ka niꞌin i jnukanuu, chi ka jitu ga ini i jiin ja iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. )RK:Yukan kuu ja niꞌin xndaku ri nuu ra naa ra, chi tɨjnɨ jinu kaꞌan ri ja ka iyo kuaꞌa yɨvɨ tu ka kandixia ndaa i ja ni jiꞌi Jesús ja sɨkɨ yoꞌo naa yo. Ka kaꞌan i ja ka kandixia i, ko jiin nava jika i ti ka jini yo ja ka jito uꞌu i jnuꞌun ja ni jiꞌi Cristo nuu ndaꞌa cruz ja sɨkɨ yo. Kuiꞌya xaan ini ri undi ndeꞌe ri, ja nuu nuu xndaku ri, ko ka iyo ndixia yɨvɨ ja siaꞌan kanda i. hQI:Ñani, nu ka jika ra ichi Yandios ti ndeꞌe naa ra nanu jika ruꞌu. Ti nava siaꞌan na kuu ndeꞌe ra nasa ka jika yɨvɨ ka kandixia jnuꞌun Cristo Jesús, ndeꞌe nu ka jika ndaa i nava ni xnaꞌan ri nuu ra naa ra. oPW:Na kachi ndaa ri nuu ra naa ra ja ja ni ka jini yo nasa kaꞌnu kuu jniñu ni saꞌa Cristo Jesús sɨkɨ yoꞌo naa yo. Ja siaꞌan kuu ja na kaka ndaa yo nuu ichi ya ti ansu ja nandeokuñɨ yo siuku yo ley najanaꞌan un. OO:Ti taka yoꞌo ja ja ni ka kuñɨɨ yo naa yo jiin jniñu un. Yukan kuu ja ka siuku yo ichi Yandios. Na kuñukuu ini yo ti siaꞌan na siuku yo. Ti nu ɨɨn ɨɨn ra tu ka ndoꞌo ini siaꞌan ni, xi ka ndoꞌo ini ja ja ni ka niꞌin ra inijnuni ra naa ra nava kuni Yandios, ti suni maa ya na kachi ja ansu siaꞌan ni kuu. iNK:Ja ni kɨvɨ ri ndaꞌa Cristo Jesús kuu ja ni nakaji Yandios ruꞌu nava nanitaꞌu ri nuu ya. Yukan kuu ja nɨ ini nɨ añu ri siuku ri taka jniñu ni tatu ya nuu ri undi na niꞌin ri ɨɨn taꞌu ja kuaꞌa ya nuu ri. qM[: Ñani, ruꞌu Pablo, tu kaꞌan vixi ri ja ja ni chaku ndɨꞌɨ ini ri nasa jniñu ni saꞌa Cristo ja kuu yoꞌo naa yo. Ti tukaa kuni ri ndakuniꞌin ri taka jniñu ni saꞌa ri ja kuu Cristo, ni tu kaꞌan vixi ri sɨkɨ yukan. Chi kanuu ga ja na kukutu ini ri, ti na siuku ri taka jniñu ni tatu Yandios ruꞌu ja saꞌa ri ja kuu kɨvɨ vaji ijña isa. ~Lu: Ti tu kachi ri ja ja ni ndɨꞌɨ yukan ni niꞌin ri, chi ti kujnuni ndɨꞌɨ ga ini ri taka jniñu ni saꞌa Cristo ja kuu yoꞌo naa yo. Ko na kukutu ini ri chi siaꞌan kuni maa Cristo Jesús, chi ja yukan kuu ja ni nakana ya ruꞌu. K5: Ti tu yuꞌu ri vasu siaꞌan na kondoꞌo ri, chi nanduku ri na nasa kuu ja najaa ri nuu ya, chi nandoto ri nuu ñujiꞌi nuu kaꞌiin ndɨyɨ un. lJQ: Ni xndoo ndɨꞌɨ ri ja ni kandixia ri undi nuu nava na kɨvɨ inijnuni ri taka jniñu ñaꞌnu saꞌa Cristo ja kuu yoꞌo. Ndiyo ini ri ja na chaku ini ri ja kaꞌnu xaan ɨɨn jniñu ni saꞌa Yandios ja ni naxndoto ya Cristo nuu ñujiꞌi. Ti nu na chaku ini ri yukan, suni kuu chaku ini ri ja kaꞌnu ga nundoꞌo ni jnaꞌan Cristo ja ni ndoꞌo ya ja sɨkɨ yoꞌo naa yo. Ti ja yɨꞌɨ ri jiin ya kuu ja suni vatuni vasu na kondoꞌo ri nuu yɨvɨ ka jito uꞌu ya. Chi kuni ri saꞌa ri nanu ni saꞌa Cristo, ja tu ni nduku ya ja kuu maa ya, chi ni jiꞌi ya, ko ja ni nama ya sɨkɨ yo niku. #I?: Chi ja siaꞌan na ti ni ndumani ri, ti ni ndɨvɨ ri ndaꞌa ya. Tukaa nduku ri ja kendo vaꞌa ri nuu Yandios jiin ley ni kandixia ri undi nuu, vasu ni siuku ndaa ri ley un. Ko ni kachi Yandios ja tukaa jnaꞌnu ndatu ri, chi ja ni kandixia ri Cristo, ti ansu ja siuku ndaa ri ley ni jaꞌa Yandios nuu Moisés niku. Ko vijna na ti ja ni kandixia ri Cristo, yukan tukaa ga jnaꞌnu ndatu ri jiin kuachi ri. H:Ko vijna ti saꞌa ri nanu ja vaꞌa ga ja na naa ndɨꞌɨ ja ni kandixia ri yukan. Chi vaꞌa xaan ga ja ni kɨvɨ inijnuni ri, ti ni nakuni ri nau kuu Cristo Jesús jiin taka jniñu ni saꞌa ya, ti ni kandixia ndaa ri un. Ti jandaa ndixia kuu ja maa ya kuu Jitoꞌo ri vijna. Chi ja maa ya ti ni xndoo ri ndɨꞌɨ ja ni kandixia ri undi nuu, ti vijna saꞌa ri nanu ja ni ndɨꞌɨ kuaꞌan nuu jayaka. Chi kanuu xaan ga ja ni kandixia ri ti ni ndɨvɨ ri nuu ndaꞌa Cristo, ti vijna na siin ri jiin yukan. G:Ti taka ja ni kandixia ri un, saꞌa ri nanu ja tu ni niꞌin jniñu kuɨtɨ, chi ni jasɨ ini ri ja tu kandixia ri Cristo niku. F:Ti siaꞌan ni saꞌa ndevaꞌa ri jiin yɨvɨ ka kandixia, chi ni ndoꞌo ini ri ja tu kuaꞌa kuɨtɨ ri jnuꞌun ja sama i jnuꞌun ley janaꞌan un. Ti tu ni ɨɨn yɨvɨ ni kaꞌan ja tu ni siuku ri ley un, chi ni siuku ndaa kuɨtɨ ri nava iyo. E:Chi nu una kɨvɨ ni kaku ri, ti ni ka chaa da ɨɨn jnuni nuu yɨkɨ kuñu ri. Kuu ri chaa ñuu Israel, ti kuu ri jnaꞌan chaa ni ka nakaya ja ni ka kuu seꞌe ɨɨn chaa ñaꞌnu ni nani Benjamín undi na najanaꞌan. Niꞌin ga ni kuu ri seꞌe ñuu hebreo, ti ni yɨꞌɨ ri jiin chaa fariseo, chaa ni ka siuku ndaa ley ni jaꞌa Yandios nuu Moisés, chaa ni kuu jnaꞌan yo najanaꞌan. ND:Ti nu iyo ndaa jnuꞌun un ja siaꞌan iyo, ti va suni undi ruꞌu kuu kandixia ri jniñu un, siaꞌan nava kaꞌan ri niku. Ti nu ka iyo chaa ka jani ini ja ka kendo vaꞌa da nuu Yandios jiin jnuni ja ka niꞌin da nuu yɨkɨ kuñu da, ti ruꞌu suni viꞌi ga kandixia ri taka jniñu ni saꞌa maa ri naa janaꞌan. C:Ko yoꞌo naa yo, ka kuu yo yɨvɨ ka junukuachi nuu maa Yandios, vasu tukaa kaꞌan vixi yo ja ni ka iyo ɨɨn jnuni yɨkɨ kuñu yo, ti ja sɨkɨ jnuni un ni ka kɨvɨ yo nuu ndaꞌa Yandios. Ko chaa un chi siaꞌan ka kaꞌan vixi da. Ko yoꞌo naa yo chi suꞌva saꞌa Espíritu Yandios ja na kunchañuꞌun yo maa ya jiin nɨ ini nɨ añu yo. Ka kaꞌan kaji yo ti ka kusɨɨ ini yo ja ka yɨꞌɨ yo nuu ndaꞌa Cristo Jesús, chi yukan kuu ja kuu nuu maa Yandios, ti ansu ja chiñuꞌun yo tɨjnɨ ga nuu jniñu. SB:Koto ra maa ra naa ra chi ka iyo chaa tu ka kandixia ja ɨɨn ni jnuꞌun Cristo iyo, chi ka sakanuu da jnuꞌun un jiin ɨnga jnuꞌun. Ti chaa un ndéꞌé kanda da, chi yaa yukan kuankoyo da ka kɨvɨ nduu da nanu ina tu jitoꞌo. Kuankoyo da ka saꞌa ndevaꞌa da nava tukaa kandixia ra ni ɨɨn jnuꞌun Cristo Jesús. Ka kuni da ja na koo ɨɨn jnuni nuu yɨkɨ kuñu ra nava na kendo ndaa ra nuu Yandios, ko tu nijniñ un, chi tu kuajniñu kuɨtɨ. ;A q:Ti vijna, taka roꞌo ja ka kandixia Jitoꞌo Cristo Jesús naa ra, kosɨɨ ini naa ra chi kaꞌnu ɨɨn jniñu ni saꞌa ya ja ni ka ndɨvɨ ra ndaꞌa ya. Ruꞌu Pablo, va tu naa kuachi kuu ja na chaa tuku ri tutu jaꞌa nuu ra naa ra, chi va kuajniñu ja kuu ijña isa nava tu kendo kuiꞌya ra naa ra. e@C:Chi sɨkɨ jniñu Cristo kuu ja jaku ni ga, ti kuu da niku. Chi ni tava ini da ja kuū da sɨkɨ ja chindee da ruꞌu jiin jniñu ja tu kuu saꞌa ra nuu ri jaꞌa naa ra. Jnuꞌun kaꞌan ndaa sɨkɨ Cristo Jesús?:Nakinseꞌe da naa ra nu na najaa da nuu ra, chi ɨɨn ni seꞌe ka kuu ra nuu Jitoꞌo. Ti siaꞌan na kusɨɨ ini ra naa ra ja ni chindee Yandios maa da ja ni nduvaꞌa da. Ti siaꞌan na kava yɨñuꞌun ra jiin taka chaa ka saꞌa nanu saꞌa chaa jaꞌa. g>G:Ja yukan kuu ja ndɨꞌɨ ga ini ri, ti kuni ri taji ri da jaa da nuu kanchuku ra, ti ndeꞌe ra nuu da nava na kuvaꞌa ini ra naa ra ja iyo sɨɨ ini da. Ti suni undi ruꞌu kuvaꞌa ini ri, ti tukaa kukuiꞌya ini ri. =w:Ti jandaa ndixia kuu ja ni kuꞌu da, chi tɨꞌlɨ ni ga ti kuū da niku, ko ni kundaꞌu ini Yandios maa da ti ni nduvaꞌa da. Ti ansu nɨnɨ maa da, chi suni ni kundaꞌu ini ya ruꞌu nava tukaa koo ri jnuꞌun kuiꞌya ini jaꞌa da niku. #<?:Chi ndɨꞌɨ xaan ini da, ti ndiyo ini da ja kuni tuku da nuu ra naa ra. Ti suni kukuiꞌya xaan ini da, chi ni ka niꞌin ra jnuꞌun ja ni kuꞌu da. 8;i:Ti Epafrodito, chaa ni ka taji ra ja na nduku da ja kumani nuu ri jaꞌa, ti vaꞌa xaan chindee da ruꞌu. Nanu ja ka kanaa yo nuu guerra, suni siaꞌan ni chindee da ruꞌu, chi maa da kuu ja kaꞌan jnuꞌun Yandios nuu yɨvɨ jaꞌa. Ko vaꞌa ga ja na nandeokuñɨ da nuu kanchuku ra naa ra. v:e:Ko jinijnuni ri ja kuaꞌa maa Jitoꞌo jnuꞌun, ti jaa maa ri vasu ti jaku kɨvɨ nuu kanchuku ra naa ra. 9:Ja yukan kuu ja kuni ri taji ri da na jandeꞌe da roꞌo naa ra. Ko xnakan na kujnuni ini ri nasa kendo ri jaꞌa, ti sa na taji ri da. 85:Ti ja ka jini ra ja Timoteo kuu nanu ɨɨn seꞌe nuu tata da, chi siaꞌan ni sajniñu da jiin ri na ni kaꞌan da jnuꞌun Yandios sɨkɨ Cristo. _77:Taka ga chaa ka nduku da ja kuu maa da, ko tu ka nduku da jniñu kuni Cristo Jesús. 6w:Chi tukaa iyo ɨnga chaa ndoꞌo ini nanu ndoꞌo ini maa ri, ti maa da suni ndɨꞌɨ ini da nasa ka kuu ra naa ra. f5E:Ruꞌu Pablo, ñukuu ini ri ja na kuaꞌa maa Jitoꞌo Jesús jnuꞌun, ti na taji yachi ri Timoteo jaa da nuu kanchuku ra naa ra. Ti nu nandeokuñɨ da jaꞌa ti kundaꞌa da jnuꞌun ja kukuee kanchuku ra naa ra. 4:Chi ja sɨkɨ jichanuu jnuꞌun Cristo na koo jnuꞌun sɨɨ ini naa ra nava suni undi ruꞌu na kusɨɨ ini ri. Timoteo jiin Epafrodito }3s:Ni ka kandixia ndaa ra jnuꞌun Yandios sɨkɨ Cristo. Ti vijna ka iyo nɨ ini ra ja kunukuachi ra nuu Yandios, ti yukan kuu nanu ja ka soko ra maa ra nuu ya. Ko ja sɨkɨ ruꞌu, nanu ri nuu ɨɨn nuu jniñu un ja ka soko ra nuu ya. Chi nu kaꞌni i ruꞌu, yukan kuu nanu ɨɨn jniñu ja suni ka soko ra nuu Yandios. Siaꞌan kuu chi ja sɨkɨ jniñu ni saꞌa ri un ni ka kandixia ra Cristo. Ti vasu na kuū ri, ko kusɨɨ ini ri jiin ra naa ra ja siaꞌan siuku jniñu ni jaꞌa Yandios nuu ri. D2:Ja siaꞌan ka jika ndaa ra nuu ichi Yandios, yukan ka jaꞌa ra jandaa ja ka kandixia ra jnuꞌun ya, ti jiin jnuꞌun un siin ra ja kuu taka kɨvɨ, ti nava siaꞌan na kunchuku ra jiin ya. Yukan na ti kusɨɨ ini ri ja kuu kɨvɨ nchaa Cristo, chi kuni ri ja tu ni saꞌa jniñu kaꞌa ri ja ni xnaꞌan ri jnuꞌun Yandios nuu ra naa ra. Vasu ni iyo ri nundoꞌo sɨkɨ jniñu na ni kuncha ri jiin ra naa ra, ko tu ni sajniñu kaꞌa ri. r~2}A|z5xwVtsNqpolkjhgfFcba_^]\\)[.ZjYXWV*U:SRQQ.PN6LLxK!IHGFCBA@@=?U><<6:8i7K55 4321;0c/-,++*E)(I&%$#"K I(Xuq6  ) V * n$H  Ko sava ga yɨvɨ ñuyɨvɨ, vasu tu ni ka jiꞌi i jiin nundoꞌo un. Ko ni tu ni ka nakani kuɨtɨ ini i ja xndoo i jniñu ndevaꞌa. Chi tu ni ka xndoo i ja chiñuꞌun i ndajaꞌa ja yɨndaꞌa maa jaꞌuꞌu un. Tu ni ka xndoo i ja chiñuꞌun i santu ja ni ka saꞌa i jiin oro. Ni tu ni ka xndoo i ja chiñuꞌun i santu ja ni ka saꞌa i jiin plata. Ni tu ni ka xndoo i ja chiñuꞌun i santu ja ni ka saꞌa i jiin kaa. Suni tu ni ka xndoo i ja chiñuꞌun i santu ja ni ka saꞌa i jiin yuu. Ni tu ni ka xndoo i ja chiñuꞌun i santu ja ni kuu jiin yujnu. Tu kuɨtɨ ni ka xndoo i ja chiñuꞌun i taka yukan, vasu tu kuɨtɨ chaku ini santu un, ni tu jinisoꞌo, ti ni nu tu kuu kaka. r] Siaꞌan ni kuu chi niꞌin xaan yuꞌu tɨ. Suni niꞌin xaan undi nuu suꞌma tɨ, chi xaan suꞌma tɨ un nanu yuꞌu koo, ti jiin yukan ni ka stuji tɨ yɨvɨ. Yukan ni kuu na ni ka jiꞌi ɨɨn ja kuu uni nuu yɨvɨ ñuyɨvɨ. a ; Yukan ti ni ka jaꞌni tɨ sava yɨvɨ ñuyɨvɨ. Ti kuaꞌa xaan yɨvɨ ni ka jiꞌi vanuxia uni nuu ka jaꞌni tɨ yɨvɨ un, ja ni kaña ñuꞌun yuꞌu tɨ, ni kaña ñuꞌa, ti ni kaña azufre yuꞌu tɨ. d A Jaꞌa kuu ja ni jini ri na ni xnaꞌan ga da nuu ri. Ni jini ri kuayu un, ti ni jini ri chaa ka yoso. Ti ka ñuꞌun da suꞌu nuu ja kuaꞌa, ja nchaa, jiin ja kuaan. Ti xini kayu un ka nanuu xini ndɨkaꞌa. Ti kaña ñuꞌun yuꞌu tɨ. Ti suni kaña ñuꞌma yuꞌu tɨ. Ti suni ni kaña azufre yuꞌu tɨ. Taka un ni kaña yuꞌu tɨ.  3 Ti ruꞌu Juan, ni jinisoꞌo ri nasa koso soldado kuayu nu na kiꞌin da. Ti kuaꞌa xaan da ka iyo, chi ka iyo undi uu ciento millón da naa da. % C Yukan ti ndɨ kuun ángel un ni ka ndaji. Ti ka iyo tuꞌva ja kuu maa hora, jiin kɨvɨ, jiin yoo, jiin kuiya, chi kaꞌni da sava yɨvɨ ñuyɨvɨ.  1 Ti ni kachi jini ángel Yandios ja kuu iñu: ―Nu iyo yucha ja nani yucha Eufrates, iyo kuun ángel ja ka nuꞌni da. Kuan ndaji da ―ni kachi. H  Yukan ti ɨnga ángel kuu iñu ni tɨvɨ da ndɨkɨ. Ti ruꞌu Juan, ni jinisoꞌo ri ja kaꞌan ɨɨn jnuꞌun. Ni kaꞌan undi maꞌñu ndɨ kuun xini altar oro ja kande nuu Yandios. M Siaꞌan ni iyo ɨɨn nundoꞌo un, ko iyo uu ga nundoꞌo ja kii. (I Ti iyo ɨɨn ja kuñaꞌnu nuu tɨ. Maa ɨɨn yukan ni kuu ja ndito yuꞌu soko nuu kaꞌiin yɨvɨ ndevaꞌa un. Ti yukan kuu ɨɨn ángel ndevaꞌa ja nani Abadón nuu yuꞌu hebreo, ti nuu yuꞌu griego nani Apolión. Siaꞌan ni kuu sɨvɨ ángel un, chi ni xnaa yɨvɨ naa i. O Suꞌma tɨ kaa na nuna suꞌma ndɨsuꞌma, chi iyo ɨɨn iñu nuu suꞌma tɨ. Yukan ni ka jaꞌa tɨ nundoꞌo nuu yɨvɨ jiin suꞌma tɨ un. Siaꞌan ni ka stuji tɨ yɨvɨ ja kuu uꞌun yoo.  Ti ñɨɨ tɨ kaa nanua kaa. Ti nɨꞌɨn ndijin tɨ nanu nɨꞌɨn nuu kuankoyo kuaꞌa kayu nuu guerra ja ka jista tɨ carreta. Y+ Iyo ixi tɨ ti kaa nanu ñasɨꞌɨ. Ti jnuꞌun tɨ kaa nanuꞌun ndɨkaꞌa. 9 Ti ndɨkuaꞌyɨ un, kanda tɨ nanu kanda kayu ja ka iyo tuꞌva ja kin kanaa. Xini tɨ ñuꞌun ɨɨn corona oro. Ti kanda nuu tɨ nanu yɨvɨ. zm Kɨvɨ un kundio ini yɨvɨ naa i ja na kuū i, ko tu kuu kuu nduku xaan i nasa a kuū i, ko tu niꞌin i nasa. M Ni ka ndiso tɨ jniñu ja kuaꞌa tɨ nundoꞌo nuu yɨvɨ un ja kuu uꞌun yoo, ko tu ni ndisojniñu tɨ ja kaꞌni tɨ ndɨyɨ. Chi so ja kuaꞌa tɨ nundoꞌo nanu ka tuu ndɨsuꞌma un. fE Ni ka ndisojniñu tɨ ja saꞌa tɨ nundoꞌo nuu taka yɨvɨ, ja tu ka ndiso sello ja kuu yɨvɨ Yandios. Chi vanuxia tu ni ka ndiso tɨ jniñu ja stɨvɨ tɨ icha, ni ja stɨvɨ tɨ yuku, ni ja stɨvɨ tɨ taka yujnu. 6~e Ti nuu ñuꞌma un ni ka kenda ndɨkuaꞌyɨ, ti ni ka jichanuu tɨ nuu nɨ kaꞌnu ñuyɨvɨ. Ti ka ndisojniñu tɨ ja saꞌa tɨ nanu ka saꞌa ndɨsuꞌma xaan un. ^}5 Ni jiña da yuꞌu soko un, ti ni kaña kuaꞌa xaan ñuꞌma, nanu ɨɨn horno kaꞌnu xaan. Ti ndii ndikandii. Ko nu ni kaña kuaꞌa xaan ñuꞌma un, ti ni kuñaa nɨ tuꞌu nuu andɨvɨ jiin ndikandii. `| ; Yukan ti ɨnga ángel kuu uꞌun ni tɨvɨ da ndɨkɨ. Ti ni jini ri ja ni kanakava ɨɨn chaa, ti kaa da nanu chuxini. Ni kanakava da nuu ñuyɨvɨ, ti yɨndaꞌa da ɨɨn ndakaa ja kuiña da ɨɨn soko kunu xaan. +{O Yukan ti ruꞌu Juan, ni jinisoꞌo ri ja kana ɨɨn yaꞌa ja jiko tɨ undi sava andɨvɨ un, ti kachi tɨ: ―Roꞌo yɨvɨ ñuyɨvɨ, xaan ga ndaꞌu koo ra naa ra, chi ndaꞌu xaan kondoꞌo ra, chi kuan kuyajni ja tɨvɨ uni ga ndɨkɨ ndɨ uni ga ángel ya ―ni kachi tɨ.z3 Yukan ti ɨnga ángel ja kuu kuun ni tɨvɨ da ndɨkɨ. Ti ɨɨn nuu ndikandii jiin ɨɨn nuu yoo jiin kuaꞌa chuxini ni ka natɨvɨ. Sava ni ka ndaꞌva. Ti tukaa ni ndii vaꞌa chi ni kuñaa nuu ɨɨn ɨɨn nuu taka un. Siaꞌan ni kuu na ni tɨvɨ ndɨkɨ kuu kuun. oyW Chuxini un ni nani ɨɨn ja uꞌgua, chi tendɨꞌɨ nducha nuu ni jinu ni ka nduu uꞌgua. Ti yɨvɨ ni ka jiꞌi nducha un, kuaꞌa i ni ka jiꞌi, chi ni nduu ugua xaan nducha un. Siaꞌan ni kuu na ni tɨvɨ ndɨkɨ kuu uni. x Yukan ti ɨnga ángel ja kuu uni ni tɨvɨ ya ndɨkɨ. Ti ichi andɨvɨ ni kanakava ɨɨn chuxini kaꞌnu xaan. Ti ndinchaa kuaꞌa nanu ɨɨn ñuꞌun yɨtɨ na ni jinu vaji. Ni jinu sɨkɨ nuu uni nuu taka yucha jiin sɨkɨ taka soko nducha. 6we Ti ni ka jiꞌi ɨɨn ja kuu uni nuu taka nuu kuɨtɨ kaꞌiin chii nducha un. Ti suni ni naa ɨɨn ja kuu uni nuu taka barco. Siaꞌan ni kuu na ni tɨvɨ ndɨkɨ kuu uu. _v7Yukan ti ni tɨvɨ ɨnga ndɨkɨ. Ti ni jini ri ɨɨn ja kaa nanu ɨɨn yuku kaꞌnu ni nduva kuaꞌan nuu nducha mar, ti kandaꞌa kuaꞌan nuu mar un. Ti ɨɨn ja kuu uni nuu nducha mar un ni nduu nɨñɨ. ?uwTi ni tɨvɨ ndɨkɨ ángel undi nuu kuɨtɨ. Ti ni kuun ñɨñɨ jiin ñuꞌun nuu ñuyɨvɨ ja sakanuu jiin nɨñɨ. Ti yukan ni kayu ɨɨn ja uni nuu ñuyɨvɨ. Suni siaꞌan ni kayu ɨɨn ja uni nuu yujnu. Ti suni ni kayu ɨɨn ja uni nuu icha kuii. Siaꞌan ni kuu na ni tɨvɨ ndɨkɨ undi nuu kuɨtɨ. Xt)Yukan ti ndɨ uxia ángel Yandios ni ka niꞌin ya ndɨkɨ ja tɨvɨ da. s7Yukan ti ángel un ni kiꞌin ya koꞌo un, ti ni chuꞌun chitu da tɨkuañuꞌun ja kayu nuu altar un, ti ni jacha da sɨkɨ ñuyɨvɨ. Ti ni kanajiin ɨɨn taja. Nɨꞌɨn, ti janducha, ti ni jnaa. Siaꞌan ni kuu na ni teꞌnde sello kuu uxia. Jnuꞌun sɨkɨ ndɨkɨ 0rYSiaꞌan ni kaa ñuꞌma suxia kutu un ja ni jaꞌma ángel Yandios. Ni kaa ñuꞌma un jiin jnuꞌun ka jikantaꞌu yɨvɨ ya. Ni kaa kuaꞌan undi nuu maa Yandios. Wq'Ti ni chaa ɨnga ángel Yandios. Ni chaa da ti ni jakundichi da nuu altar nuu kaꞌiin ja ka chiñuꞌun Yandios. Yɨndaꞌa da ɨɨn koꞌo oro nuu kayu suxia kutu. Ni niꞌin kuaꞌa da suxia kutu chi kayu nuu ka jikantaꞌu yɨvɨ maa Yandios. Ni jaꞌma ya suxia kutu un nuu ka chiñuꞌun i Yandios, ja na kayu nuu maa ya. hpITi ruꞌu Juan ni jini ri uxia ángel ja kaꞌiin nuu Yandios, ti ni ka niꞌin uxia ndɨkɨ. 2o _Yukan ti maa Lelu Yandios ni jaꞌncha ya sello kuu uxia ja jasɨ tutu un. Ti nu ni teꞌnde sello un, ni kunaꞌin kuɨtɨ nuu andɨvɨ. Ni kunaꞌin ja kuu sava hora. Xn)Chi maa Lelu Yandios kuncha ya jiin, kuncha ya mesa nuu taꞌu ya jniñu, ti koto vaꞌa ya i. Kunchaka ya i kiꞌin ya jiin i nuu kaña nducha skɨyɨ xaan ja kunchuku i jiin ya ja kuu saa ni. Ti saꞌa ya ja tukaa koo kuɨtɨ jnuꞌun kuiꞌya ini i naa i ―ni kachi chaa ñaꞌnu un. Sɨkɨ sello kuu uxia jiin koꞌo kuu orojmMTukaa ga kuu i soko, ni tukaa ga ichi i nducha, ti ni tukaa ga kondoꞌo i jiin kiji ndikandii. FlYukan kuu ja kaꞌiin yuꞌu mesa nuu taꞌu Yandios jniñu, nava kunukuachi i nuu ya ja kuu nduu kuu ñuu. Ti sajniñu i nuu veꞌe ya, ti koto vaꞌa ya maa i chi kuncha ya jiin i. kkOTi ni kaꞌan ri jiin da: ―Maa ni jini ni, taa ―ni kachi ri. Ti ni kaꞌan da jiin ri: ―Vekoyo i nuu iyo nundoꞌo xaan. Ka kuu i yɨvɨ ja ni ka nakacha i saꞌma i. Ni ka ndundoo undi ini añu i, chi ni jiꞌi maa Lelu Yandios ja sɨkɨ maa i naa i. Ni jatɨ ya nɨñɨ ya na ni jiꞌi ya. Ti jiin yukan ni ka ndundoo añu yɨvɨ un naa i. Nj Yukan ti ni kaꞌan ɨɨn chaa ñaꞌnu un jiin ri: ―Juan, ¿Nasa jani ini ra sɨkɨ yɨvɨ ka ñuꞌun saꞌma xkɨyɨ laꞌlɨ un? ¿Nau ja ka kuu nu? ¿Nanu vaji i nusa? ―ni kachi da. Di Ti ni ka kaꞌan da jiin ya:¡Niꞌin, Jitoꞌo Yandios! Na kaꞌan yɨvɨ naa i ja kuñaꞌnu xaan ga ni, chi jandaa ndixia ja vii xaan kuñaꞌnu ni.Viꞌi ga ndichi ni.Na kakantaꞌu na nuu ni.Ja sɨkɨ jniñu ñaꞌnu ni, na kuaꞌa na ja yɨñuꞌun nuu ni.Na niꞌin kuaꞌa xaan ga jniñu. Na kundee ni jiin taka ja saꞌa ni.Siaꞌan na kuu ja kuu saa ni, ti siaꞌan na koo. Ni ka kachi ángel ya. ihK Suni ni kujin taka ángel Yandios nuu mesa un, nuu kaꞌiin chaa ñaꞌnu ja ka ndisojniñu, jiin ndɨ kuun ja chaku un. Ti ni ka jakunjitɨ da, ti ni ka sino da nuu da undi nuu ñuꞌun, ja ka chiñuꞌun da Yandios. 5gc Ni ka kejaꞌa ka kanajaa i, ti ni ka kachi i:Yandios maa yo kuu ya ni nama saña.Ti maa Lelu Yandios kuu ya ni saꞌa ja ni ka nitaꞌu na. Ni ka kachi i. :fm Ti ruꞌu Juan ni ndeꞌe tuku ri, ti ni jini ri ja ni ka ndututu kuaꞌa xaan yɨvɨ, ja tu ni kuu kaꞌu ri nasa i ni iyo, chi yɨvɨ kuaꞌa xaan ni kuu, ja vekoyo i nuu nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ. Ti ka kaꞌan i tendɨꞌɨ nuu yuꞌu ja ka kaꞌan yɨvɨ ñuyɨvɨ. Ti kajin i yuꞌu mesa nuu taꞌu Yandios jniñu. Kajin i nuu maa Lelu Yandios. Ti ka ñuꞌun saꞌma skiyɨ laꞌlɨ, ti ka yɨndaꞌa i ndaꞌa nuu yukuñuu. Uxi uu mil yɨvɨ ni ka kuu jnaꞌan tata Judá ja ni ka niꞌin sello un, jiin uxi uu mil yɨvɨ ja ni ka kuu jnaꞌan tata Rubén, jiin uxi uu mil yɨvɨ ja ni kuu jnaꞌan tata Gad, a-Yukan ti ni jini ri ja kachi ya nasa yɨvɨ ni jinu ja ni chaa ya sello jña. Ni jini ri ja iyo ciento uu xiko kuun mil yɨvɨ, ja kuu maa ni maa yɨvɨ Israel. Ti yukan ka kuu yɨvɨ ni ka yɨꞌɨ nuu ndɨ uxi uu tata najanaꞌan, chaa ni ka xnukoo nación Israel. |`qTi ni kachi ya nuu i naa i: ―Kundatu tɨꞌlɨ naa ra. Xnakan na chaa ri sello Yandios jña taka yɨvɨ ja ka junukuachi i nuu Yandios, yukan na ti sa stɨvɨ ra ñuyɨvɨ. Ti stɨvɨ ra nducha mar. Ti xnaa ra taka yujnu un ―ni kachi ya. 1_[Yukan ti ni jini ri ɨnga ángel Yandios. Vaji ya ichi nuu kaña ndikandii. Ti yɨndaꞌa ya sello maa Yandios, ya chaku. Niꞌin ni kana ya xini ndɨ kuun ángel ja kajin ndɨ kuun jikɨ ñuyɨvɨ. Vanuxia ndɨ kuun ángel yukan ka ndisojniñu ja xnaa ñuyɨvɨ, ñuꞌun jiin nducha mar. @^ {Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja kajin kuun ángel Yandios. Ti kajin da ndɨ kuun jikɨ ñuyɨvɨ. Ti tu ni jaꞌa ya jnuꞌun ja yaꞌa tachi. Ja yukan tukaa ni kee tachi nuu ñuꞌun ñuyɨvɨ. Ni tukaa ni kee tachi nuu nducha mar. Ni tukaa ni kee chii yujnu un. Siaꞌan ni ka saꞌa ndɨ kuun ángel un. T]!Vijna ndixia ti ni jaa kɨvɨ kaꞌnu ja kuaꞌa ya nundoꞌo kondoꞌo yo. Ti tu ni ɨɨn ja kundee jiin jnuꞌun ja kuɨtɨ ini ya ―ni ka kachi i. Yɨvɨ ja kuu maa yɨvɨ ndaa ñuu Israel@\yTi ni jinisoꞌo ri ja ka kana i yuku un jiin kava un, ti ni ka kachi i: ―Na ndeokava naa ra sɨkɨ ri. Na kasɨ nuu ka yɨsaꞌyɨ ri, nava tu kuni maa ya ja kancha nuu mesa nuu taꞌu ya jniñu, nava ni maa Lelu un tu kuni ya yoꞌo naa yo, chi kuɨtɨ ini ya ti viꞌga kuaꞌa ya nundoꞌo kondoꞌo yo. c[?Ti ja yukan ni ka yuꞌu xaan taka yɨvɨ kanchuku nuu ñuyɨvɨ. Ni ka yuꞌu taka rey, jiin taka ja ka kuñaꞌnu, jiin ja riku, jiin taka capitán, jiin ja ka ndisojniñu ñaꞌnu, jiin muzu ja ni ka jaan yɨvɨ, jiin chaa ka saꞌa jniñu ja kuu ja kuu maa da. Taka un ni ka jankɨsaꞌyɨ chii yau kava jiin yau kava ja iyo chii yuku. Z5Ni kuxio andɨvɨ ti ni nastuu kuaꞌan nanu ɨɨn vijin tutu kaꞌnu. Taka yuku jiin ñuꞌun kaꞌiin maꞌñu nducha, ni ka kuxio kuaꞌan. Y! Ni jini ri ja ni kuun chuxini ichi andɨvɨ undi nuu ñuꞌun. Ni ka nukoyo nanu tɨchɨ vixi yɨꞌɨ ja nu kee tachi niꞌin xaan. EX Ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja Lelu un, ni jaꞌncha ya sello kuu iñu. Ti ni kii ɨɨn ñujnaa xaan. Ti ni kuñaa nuu ndikandii nanu ɨɨn saꞌma jnuu. Ti ni nduu yoo nanu nɨñɨ. ^W5 Yukan ti ni jini ri ja ni jaꞌa ya saꞌma kuijin ja na kuꞌun i, ti ni kachi ya nuu i: ―Kundatu naa ra ti jaku ga kɨvɨ, chi ka iyo ga ñani jnaꞌan ra ja ka junukuachi i nuu Cristo, ja suni kuū i sɨkɨ ja ka kandixia i ya. Chi kumani ja kaꞌni yɨvɨ sava ga ñani jnaꞌan ra ja suni ka junukuachi i nuu ya ―ni kachi ya. V- Chi ka kanajaa i siaꞌan: ―¡Jitoꞌo Yandios! Maa ni kuu Yandios ndoo. Vaꞌa siuku ni taka jnuꞌun ja ni kee yuꞌu ni. Ko nasa ga kɨvɨ ti saꞌa ndaa ni jaꞌa saña naa na, ti nakuaꞌa ni ja na jnaꞌnu ndatu yɨvɨ ni ka jaꞌni saña naa na ―ni ka kachi i. 2U] Ti Lelu yukan ni jaꞌncha ya sello kuu uꞌun. Ti nu ni jaꞌncha ya, ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja iyo ɨɨn mesa nuu ka chiñuꞌun i Yandios. Ti chii mesa un kaꞌiin yɨvɨ ni ka jiꞌi sɨkɨ ja ka yɨꞌɨ i jiin ya. Chi ni ka kandixia ndaa i jnuꞌun ya, ti ni ka siuku ni ini i jnuꞌun un na ni kunchuku i nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ja sɨkɨ yukan ti ni ka jaꞌni yɨvɨ maa i. Ti ruꞌu ni nakuni ri yɨvɨ un. TTi ni ndeꞌe ri ti ni jini ri ɨɨn kuayu kuaan. Ti yoso sɨkɨ tɨ ɨɨn ja ndisojniñu ja kaꞌni yɨvɨ. Ti ichi jata ndikun ɨnga ja ndiso jniñu ja skɨvɨ yɨvɨ naa i nuu ñujiꞌi. Ko ni sasɨɨn Yandios ñuyɨvɨ ja kuu kuun nuu, ti ni jaꞌa ya jniñu nuu ɨɨn chaa un ja na kaꞌni da yɨvɨ. Ti saꞌa da ja na kuu yɨvɨ naa i jiin kueꞌe xaan. Saꞌa da ja koo jnama xaan. Ti suni saꞌa da ja na kaji kuɨtɨ xaan ja ka iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa taka yɨvɨ naa i. Siaꞌan kin xnaa chaa un yɨvɨ. AS{Yucan ti Lelu ni jaꞌncha ya sello kuu kuun. Ti ruꞌu Juan, ni jinisoꞌo ri ja kaꞌan ɨnga jnaꞌan ndɨ kuun ja chaku un, ti ni kachi: ―¡Ñaꞌan ti ndeꞌe ra! ―ni kachi. R)Ti maꞌñu ndɨ kuun ja chaku un ni jinisoꞌo ri ɨɨn jnuꞌun ja kaꞌan: ―Ɨɨn kilo ni triu na kinyaꞌu ja sajniñu i ɨɨn kɨvɨ. Ti uni ni kilo cebada na niꞌin i ja kinyaꞌu i ja sajniñu i. Ko sa tu kumani aceite jiin vino nuu i ―ni kachi jnuꞌun un. :QmYukan ti Lelu ni jaꞌncha ya sello kuu uni, ti ruꞌu Juan ni jinisoꞌo ri ja kaꞌan ɨnga jnaꞌan ndɨ kuun ja chaku un, ti ni kachi: ―¡Ñaꞌan ti ndeꞌe ra! ―ni kachi. Ti nu ni ndeꞌe ri ti ni jini ri ɨɨn kuayu jnuu. Ti ja yoso sɨkɨ tɨ un yɨndaꞌa ɨɨn balanza ja chikuaꞌa ndeyu. dPATi ni jini ri ja ni kee ɨɨn kuayu kuaꞌa, ti ja yoso sɨkɨ tɨ un ndisojniñu ja xnaa jnuꞌun sɨkɨ ja ka iyo mani ini yɨvɨ ñuyɨvɨ. So ja na kaꞌni jnaꞌan i. Ti suni ni niꞌin da ɨɨn espada kani. Yukan ti ni jini ri ɨɨn kuayu kuijin, ti yoso sɨkɨ tɨ ɨɨn ja yɨndaꞌa ɨɨn kuji ja skiꞌin nduva. Ti yukan ni niꞌin ɨɨn corona ja kuꞌun xini. Ti ni kee ja kanaa, ti ni kundee ni sɨkɨ tendɨꞌɨ. M {Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja maa Lelu Yandios ni jaꞌncha ya ɨɨn ja uxia sello un. Ti ni jinisoꞌo ri ja kaꞌan ɨɨn jnaꞌan ndɨ kuun ja chaku un. Ni kaꞌan nanu kana ɨɨn taja, ti ni kachi: ―¡Ñaꞌan ti ndeꞌe ra! ―kachi. LwYukan na sa ni ka kaꞌan ndɨ kuun ja chaku un, ti ni ka kachi: ―¡Siaꞌan na koo! ―ni ka kachi. Ti ndɨ oko kuun chaa ñaꞌnu ja ka ndisojniñu ni ka jakunjitɨ da, ti ni ka chiñuꞌun da nuu ya ―ni ka kachi. Ndɨ uxia selloK5 Sa ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja ni kaꞌan tendɨꞌɨ ja ni saꞌa Yandios ja iyo ini andɨvɨ, jiin ini ñuyɨvɨ, jiin chii ñuyɨvɨ, jiin ini mar. Ti ndɨꞌɨ yukan ni ka kaꞌan:Kusɨɨ xaan ini yo ja kaꞌan yo ja vaꞌa xaan kuu Yandios ja kancha ya nuu mesa ja taꞌu ya jniñu.Kusɨɨ xaan ini yo ja kaꞌan yo ja vaꞌa xaan kuu Lelu Yandios ja kancha nuu mesa nuu taꞌu ya jniñu.Ti na koo yo ja yɨñuꞌun nuu ya, chi vii xaan kuñaꞌnu ya undi vijna ti undi nɨ kani nɨ kuiya. Ni ka kachi i. #J? Ti ni ka kaꞌan jaa da siaꞌan:Xaan ga vaꞌa kuu maa Lelu Yandios ja ni ka jaꞌni i ya.Ja yukan ndiso ya jniñu ñaꞌnu.Ni tu iyo ni ɨɨn ja tu yɨꞌɨ ndaꞌa ya. Ti siuku ya jiin savaꞌa ni ga ja saꞌa ya. Ja sɨkɨ jniñu ñaꞌnu ja ndiso ya, ti chiñuꞌun yɨvɨ maa ya.Ti kaꞌan i ja vii xaan kuñaꞌnu ya. Suni kaꞌan i ja vaꞌa xaan ga kuu ya. Ni ka kachi ángel un. dIA Maa ri Juan, ni ndeꞌe ga ri, ti ni jini ri ja kaꞌan kuaꞌa xaan ángel Yandios. Ni ka jikonduu xiin mesa ya jiin ndɨ kuun ja chaku un, jiin chaa ñaꞌnu ka ndisojniñu un. Ti iyo kuaꞌa xaan ángel yukan. \H1 Ni saꞌa ni ja ni ka nduu i yɨvɨ Yandios ja taꞌu i jniñu jiin maa ya.Ni saꞌa ni ja na nduu i nanu sutu ja kunukuachi nuu ya.Nusa ti taꞌu i jniñu ini ñuyɨvɨ jaꞌa―kachi da ka jita da. G5 Ni ka jita i ɨɨn yaa jaa, ti siaꞌan kaꞌan:Maa ɨɨn ni maa ni kuñaꞌnu ga ja kiꞌin ni tutu
ti kaꞌncha ni sello ja ndasɨ.Chi ni ka jaꞌni i niꞌin, ti jiin nɨñɨ ni ni chunaa ni kuaꞌa yɨvɨ nuu taka yɨvɨ ja kanchuku nuu taka ñuyɨvɨ jaꞌa, taka yuꞌu, taka ñuu jiin taka nación.Ni chunaa ni nuu yɨvɨ un, chi siaꞌan ti sa nduu i yɨvɨ Yandios. SFTi nu ni jnɨɨ ya tutu un, ti ndɨ kuun ja chaku un jiin oko kuun chaa ñaꞌnu ja ndisojniñu un ni ka jakunjitɨ da nuu ya. Ti ɨɨn ɨɨn da ni ka yɨndaꞌa yaa ja nani arpa, jiin koꞌo kuu oro, ja ñuꞌun chitu suxia kutu. Ti stuu suxia kutu yukan nasa kuu yɨvɨ ja yɨꞌɨ ndaꞌa Yandios, ja ka jikantaꞌu i nuu ya. XE)Ni jaa maa Lelu un ti ni kiꞌin tutu yɨjnɨ maa ya kancha nuu mesa un. _D7Ti sava maꞌñu mesa jiin ndɨ uxia ja chaku un, nuu kancha chaa ñaꞌnu un, ni jini ri ja kandichi ɨɨn ja kaa nanu ɨɨn lelu. Ti jito Lelu un nanu kuɨtɨ ni jiꞌi ja ni ka saꞌa yɨvɨ naa i. Ti iyo uxia ndɨkɨ jiin uxia nduchi Lelu yukan, ja kuu ndɨ uxia Espíritu Yandios ja ni taji ya ka jaꞌan nuu nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ. jCMSa ti ni kaꞌan ɨɨn chaa ñaꞌnu un jiin ri, ti ni kachi da: ―Koto ndeꞌe ra. Iyo ɨɨn ja ndisojniñu nanu ɨɨn ndɨkaꞌa ja kuñaꞌnu ga tɨ nuu taka ga kuɨtɨ yuku. Kii ya nuu jnaꞌan Israel ja ni xnukoo tata najanaꞌan Judá. Yukan skonani yo maa ya ɨɨn chaa kuñaꞌnu ga nuu jnaꞌan Judá. Chi suni maa rey David ni kii da nuu jnaꞌan un, ti maa ya vaji nuu jnaꞌan rey David. Yukan kuu ja skonani yo maa ya yoꞌo rey David. Maa ɨɨn ni maa ya kuu ja ni xnaa taka jniñu ndevaꞌa. Nusa ti maa ni maa ya kuu ja kuiña tutu un ti kaꞌncha ya ndɨ uxia sello un ―ni kachi da. BYukan ni ndeꞌe xaan ri chi tu ni iyo ni ɨɨn ja kundisojniñu ja kuiña ti kaꞌu tutu yukan, ti ni ja ndeꞌe nuu. A!Ti ni andɨvɨ, ni ñuyɨvɨ, ni ja iyo chii ñuyɨvɨ, tu ni iyo ni ɨɨn ja ndisojniñu ja kuiña tutu yukan, ni ja ndeꞌe i nuu. `@9Ni jini ri ɨɨn ángel ja ndisojniñu nuu ya, ti ni kaꞌan jaa ɨɨn jnuꞌun: ―¿Nau kuu ja kuñaꞌnu ga, ja ndisojniñu ñaꞌnu ga ja kaꞌncha sello nava na kuiña tutu jaꞌa? ―ni kachi ángel un. ]? 5Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja maa ya ja kancha mesa, ni jnɨɨ ya jiin ndaꞌa kuaꞌa ya ɨɨn tutu kani ja ni nastuu. Ti yoso ndɨnduu nuu tutu un, ti ndasɨ jiin uxia sello, ɨɨn sello ja kuu taka nuu. +>O Maa ɨɨn ni maa ni kuñaꞌnu ga, Jitoꞌo Yandios.Ja yukan nuu maa ɨɨn ni maa ni nakuaꞌa yo ja yɨñuꞌun.Nuu maa ɨɨn ni maa ni ka kaꞌan yo ja vii xaan kuñaꞌnu ni.Maa ɨɨn ni maa ni kuu ja ndisojniñu ñaꞌnu ga, chi maa ni ni saꞌa nɨ tuꞌu ja iyo.Chi siaꞌan ni ndiyo ini maa ni ja saꞌa ni, ti ni jakoo ndɨꞌɨ un. Ni ka kachi da. Ja ni nuña tutu ja yɨjnɨ Yandiosl=Q Ti ja kanajaa ja chaku yukan, ti ka jakunjitɨ ndɨ oko kuun chaa ñaꞌnu un nuu maa ya kancha mesa. Siaꞌan ka chiñuꞌun da maa ya ja chaku ja kuu saa ni. Ti ka chuku da corona da nuu mesa ya, ti ka kaꞌan da: g<G Ndɨ kuun ja chaku yukan siin ka kanajaa nuu maa ya. Ti tu ka jakuɨñɨ ja kuaꞌa ja yɨñuꞌun nuu ya. Tu ka jakuɨñɨ ja ka nakuantaꞌu nuu ya, nuu maa ya ja kancha nuu mesa un, maa ya ja chaku ja kuu taka saa ni. 0;YNdɨ kuun ja chaku yukan ka iyo iñu ndijin ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn. Ti ka iyo kuaꞌa nduchi nɨ tuꞌu undi jiin nɨ chii ndijin. Ti kuu nduu kuu ñuu tu jakuɨñɨ ja kaꞌan siaꞌan:Yandios ii, Yandios ndoo xaan kuu maa Jitoꞌo Yandios, ja vii xaan kuñaꞌnu ya nuu nɨ tuꞌu ja iyo.Maa ɨɨn ni maa ya kuu Yandios ni iyo na janaꞌan ni yaꞌa, ti iyo ya vijna,
ti koo ya ja kuu saa ni ―kachi. N:Ɨɨn ja chaku yukan kaa nanu ɨɨn ndɨkaꞌa. Ti ɨnga kaa nanu ɨɨn xndɨkɨ. Ti ja kuu uni chi ñavaꞌa nuu nanu ɨɨn chaa. Ti ja kuu kuun chi kaa nanu ɨɨn yaꞌa ja jiko nuu tachi. K9Ti nuu mesa ya suni kaa nanu ɨɨn mar ja ndinchaa ii ti skɨyɨ laꞌlɨ nanu vidrio. Ti xiin mesa ya ni jikonduu kuun ja chaku. Ti iyo kuaꞌa nduchi nɨ tuꞌu ichi nuu jiin ichi jata. @8yUndi nuu mesa nuu taꞌu ya jniñu kendakoyo taja, ti nɨꞌɨn ii ja kaꞌan taja un. Ti nuu mesa ya kaꞌiin uxia Espíritu Yandios ja kajin nanu uxia yɨtɨ naꞌnu ja kandaꞌa. w7gXiin mesa un ni jini ri ja ni jikonduu oko kuun ga mesa nuu taꞌu jniñu. Ti nuu mesa un nukoo oko kuun chaa ñaꞌnu naa da ja ka ndiso jniñu da. Ti ka ñuꞌun da saꞌma skɨyɨ laꞌlɨ. Ti ñuꞌun xini da naa da corona oro. ?6wTi ndinchaa ya nanu ɨɨn yuu xiñu ja taja ii jiin ɨɨn yuu kuaꞌa ja xiñu ii. Ti ni jikonduu yuꞌu mesa un ɨɨn koo kiji, ja kaa nanu kaa ɨɨn yuu kuii ja ndinchaa ii. 5-Yukan ni maa Espíritu ni yɨndaꞌa ya ruꞌu kuaꞌan ri nuu andɨvɨ. Yukan ni jini ri ɨɨn mesa nuu nukoo maa ya ja taꞌu ya jniñu. 4 Yukan na ti ruꞌu Juan, ni ndeꞌe ri, ti ichi andɨvɨ ni jini ri nuña ɨɨn yuxeꞌe. Ti ni jinisoꞌo ri ɨɨn ndusu nanu ja tɨvɨ ɨɨn ndɨkɨ, ti ni kachi: ―Ichi jaꞌa ndaa ra, ti na xnaꞌan ri nuu ra taka jniñu ja koo ijña isa ―kachi ndusu. H3 Siaꞌan kachi ri nuu taka roꞌo, yɨvɨ ka kandixia ja ka ndiyo ini ra kuni ra jnuꞌun ndaa. Chunsoꞌo vaꞌa naa ra taka jnuꞌun jaꞌa, chi siaꞌan kaꞌan maa Espíritu nuu taka tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia”, kachi jnuꞌun ―ni kachi ya. Taka ja kanchuku nuu andɨvɨ ka chiñuꞌun nuu Yandios+2OSiaꞌan kaꞌan ri jiin taka roꞌo ja na siuku ndaa ra jnuꞌun ri nava na kundee ra sɨkɨ jniñu ndevaꞌa un. Chi ruꞌu, ni kundee ri sɨkɨ jniñu ndevaꞌa ja iyo ñuyɨvɨ jaꞌa. Ja yukan ni saꞌa Tata ri ja na kuñaꞌnu ri jiin ya, ti taꞌu ri jniñu jiin ya. Suni siaꞌan saꞌa ri jiin taka roꞌo nu na kundee ra sɨkɨ jniñu ndevaꞌa un, chi nduñaꞌnu ra jiin ri ini ñuu nuu taꞌu ri jniñu. (1IChunsoꞌo vaꞌa ra jnuꞌun un, chi nanu ja kandichi ri yuxeꞌe ra ti kaꞌan ri, vanuxia ñukuu ini ri ja na kɨvɨ jnuꞌun ri undi inijnuni ra. Ti yɨvɨ na kunisoꞌo jnuꞌun ri ti kuantaꞌu i ruꞌu, yukan na ti kɨvɨ ri kunchaa ri jiin yɨ ti kaji nduu ri staa jiin i. >0uSiaꞌan xndaku ri nanu ja nduxaan ri jiin ra naa ra. Ko ansu ja tu kundaꞌu ini ri nuu ra, chi suꞌva kundaꞌu ndixia ini ri roꞌo naa ra. Yukan kuu ja nakani ichi ri roꞌo. ?/wNusa ti na xndaku ri nuu ra ja tukaa ga kundiyo ini ra niꞌin ra ndajniñu ja yachi ni naa, chi ka jitu ndiꞌi ini ra nanu ka saꞌa yɨvɨ ka nakutu xaan ini ja niꞌin i oro vaꞌa, xi oro ni kayu nuu ñuꞌun ja ndundoo. Chi suꞌva na kundiyo ini ra niꞌin ra maa ɨɨn ni taꞌu ja kuaꞌa maa ri nuu ra naa ra. Yukan na naskaya ra ja kuñavaꞌa ra nuu ri. Na kundiyo ini ra ja nduñaꞌnu ra ti nakuiꞌna ra ɨɨn saꞌma skɨyɨ laꞌlɨ. Ti yukan tukaa ga kukanuu ra nanu ja vichi lɨɨ ra. Ti nava saꞌa yɨvɨ kuaa ja nduku i tajna kuu nduchi i, suni siaꞌan na kuñukuu ini ra niꞌin ra ja kuaꞌa ri nuu ra. Siaꞌan ti na nakuni ra nasa kaa ra jiin undi inijnuni ra. 3._Ka kaꞌan ra ja vaꞌa xaan kanchuku ra, ja ka kuu ra yɨvɨ riku, ja tu iyo ni ɨɨn ja nandɨꞌɨ ra nuu Yandios. Ko ansu siaꞌan kuu, chi na kachi ri ja ka kundaꞌu ndixia ra. Tu nijniñu kuɨtɨ jniñu ka saꞌa ra. Ka kuu ra nanu yɨvɨ ndaꞌu ndixia, xi nanu yɨvɨ kuaa, ja kumani xaan nuu i, nanu yɨvɨ ja tu iyo saꞌma kuꞌun i. Tu kɨvɨ kuɨtɨ ini ra nasa kaa jniñu ka saꞌa ra, ja tu nijniñu kuɨtɨ. o-WKo so ja ka kuu ra nanu nducha vixin, chi ni tu nakani ini ra, ti ni tu ndɨꞌɨ ini ra sɨkɨ nasa kaa ra. Ja yukan kuan kuyajni kɨvɨ ja chajiyo yachi ri roꞌo naa ra, nanu ja nandujña yo ɨɨn ja saꞌa dañu ini yo. %,CYukan kuu ja jini ri taka jniñu ka saꞌa ra, ja ni tu vaꞌa ti ndevaꞌa, nanu nducha ja tu vijin ti ni tu niꞌni. Vaꞌa ga ja na nduu ra nanu nducha vijin ndixia xi ɨɨn jinu ni nduu ra nanu nducha niꞌni ndixia, ansu ja kuu ra nanu nducha ja tu jini yo nu vijin xi niꞌni. w+gNi kaꞌan maa ya nuu ruꞌu Juan tuku, ti ni kachi ya: ―Chaa ra jnuꞌun jaꞌa nuu ángel tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia ja kanchuku i ñuu Laodicea. Chaa ra jnuꞌun siaꞌan: “Ruꞌu kuu Yandios ndaa kuɨtɨ, ti yukan jaꞌa ri jandaa jiin taka jnuꞌun kaꞌan ri ja mani jnuꞌun ndaa kuu. Maa ri ni saꞌa ndɨꞌɨ ja ni kachi Yandios ja na jankoo. .*U Siaꞌan kaꞌan ri jiin taka roꞌo, yɨvɨ kandixia ja ndiyo ini ra kuni ra jnuꞌun ndaa. Na chunsoꞌo vaꞌa ra nuu taka jnuꞌun jaꞌa, chi siaꞌan kaꞌan maa Espíritu nuu taka tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia”, kachi jnuꞌun ―ni kachi ya. Jnuꞌun ja kuaꞌan ñuu Laodicea C) Siaꞌan kaꞌan ri jiin taka roꞌo ja ka siuku ndaa ra jnuꞌun ri, ja ka kundee ra sɨkɨ ja ndevaꞌa un. Ti na saꞌa ri ja nduñaꞌnu ra ini ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu. Kanuu ga nduu ra siaꞌan nanu kanuu ga ɨɨn sɨꞌnɨ ini veñuꞌun nuu kancha Yandios. Ti kɨvɨ ra yukan, ti ni ɨɨn tu kuu chajiyo roꞌo nuu kancha ya un. Chaa ri sɨvɨ Tata ri Yandios nuu ra ja na nakuni ri ja ka yɨꞌɨ ra ndaꞌa ya. Chi na kiꞌin ri ɨɨn sɨvɨ jaa, ti suni kuaꞌa ri sɨvɨ un nuu ra naa ra jiin sɨvɨ maa Tata ri Yandios, ja nakuni ri ja ka yɨꞌɨ ra jiin ñuu un. Ti ñuu yukan kuu Jerusalén jaa, chi ndujaa ñuu un ti kuun kiji ichi andɨvɨ undi nuu kancha Tata ri Yandios. ( Ko sanaa ini ra ti ndenda ri nuu ra naa ra. Yukan kuu ja kanuu kundichi niꞌin ra jiin jnuꞌun ni kandixia ra, jiin jniñu ni tatu ri nuu ra naa ra. Chi nu tuu, ti tukaa kundiso ra jniñu un ti kenchaa ri nuu ra, ti tukaa kuaꞌa ri taꞌu ra. b'= Kii kɨvɨ ja koo kuaꞌa nundoꞌo sɨkɨ yɨvɨ nuu nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ, chi nanduku ndaa ri nasa ni ka jika i ti xndichi ri i nasa kaa jniñu ni ka saꞌa i. Ko nama ri roꞌo naa ra nuu nundoꞌo un, chi vanuxia ni ka jandatu ra jnuꞌun ri ja ni kachi ri, ti ni ka kundee ra ni ka junukuachi ra nuu ri, vasu koo ndoꞌo koo nene ra. N& Ti iyo yɨvɨ hebreo ini ñuu Filadelfia yukan ja kaꞌan i ja ka kuu i maa yɨvɨ Yandios, ko ka kaꞌan i mani jnuꞌun xndoñaꞌan, chi ka kuu i mani yɨvɨ ka yɨꞌɨ ndaꞌa jaꞌuꞌu. Ko jaa kɨvɨ ti saꞌa ri ja na jakuɨñɨjitɨ i nuu ra naa ra. Siaꞌan na kuajnuꞌun i ja mani ndixia ri jiin ra naa ra. % Ti ruꞌu ja ndiso ri jniñu un, jini ri taka jniñu vaꞌa ja ka saꞌa ra ja kuu ruꞌu. Ja yukan na kachi ri ja iyo nuña ɨɨn yuxeꞌe ja kɨvɨkoyo ra ñuu nuu taꞌu ri jniñu, ti yukan ni tu iyo ni ɨɨn ja kasɨ i ichi un. Ti tukaa iyo kuaꞌa roꞌo ja ka kandixia yukan. Ti vasu siaꞌan ko ni ka jandatu ra jnuꞌun ri, ti tu ni ka skexiko ra ja kandixia ra ruꞌu. w$gNi kaꞌan maa ya nuu ruꞌu Juan tuku, ti ni kachi ya: ―Chaa ra jnuꞌun jaꞌa na kiꞌin nuu ángel tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia ja kanchuku i ñuu Filadelfia. Siaꞌan chaa ra jnuꞌun un: “Ruꞌu kuu Yandios ndoo, Yandios ndaa. Maa ɨɨn ni ruꞌu kuu ja ñavaꞌa ndakaa jnaꞌan rey David ja ni taꞌu da jniñu nuu nación Israel, ja maa ɨɨn ni ruꞌu kuu ja ndiso jniñu vijna, chi maa ɨɨn ni ruꞌu kuu ja kaꞌan nau kuu ja kɨvɨ ñuu nuu taꞌu ri jniñu. Nu na kachi ri ja kɨvɨ i, ti tu iyo ni ɨɨn ja kasɨ ichi i. Ko nu suꞌva ruꞌu na kasɨ ri, ti tu iyo ni ɨɨn ja nakuiña ichi un. /#WNa kachi ri nuu roꞌo naa ra, yɨvɨ ka kandixia ja ka ndiyo ini ra kuni ra jnuꞌun ndaa. Na chunsoꞌo vaꞌa ra nuu taka jnuꞌun jaꞌa, chi siaꞌan kaꞌan maa Espíritu nuu taka tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia”, kachi jnuꞌun ―ni kachi ya. Jnuꞌun ja kuaꞌan ñuu Filadelfia ("ISiaꞌan kaꞌan ri jiin taka roꞌo ja ka siuku ndaa ra jnuꞌun ri nava na kundee ra sɨkɨ jniñu ndevaꞌa un, ti na nduñaꞌnu ra ja nasama ra jiin ɨɨn saꞌma kuijin. Ti tu ndaꞌva kuɨtɨ ri sɨvɨ ra nuu libro nuu yoso sɨvɨ taka yɨvɨ ja kunchuku i jiin ri ja kuu saa ni. Chi suꞌva na stuu ri ja ka yɨꞌɨ ndixia ra jiin ri. Siaꞌan stuu ri nuu Tata ri jiin nuu ángel ja ka junukuachi nuu ya. V!%Ti vasu siaꞌan ko iyo jaku yɨvɨ un ja tu jaꞌi kinikava i nuu kuachi. Chi saa ja suꞌva ka nakacha i saꞌma i. Maa ɨɨn ni maa i kuu yɨvɨ vaꞌa nuu ri. Ti nuu maa ɨɨn ni maa i nakuaꞌa ri taꞌu ja kunchuku i jiin ri. Suꞌva nduñaꞌnu i, ti nasama i jiin ɨɨn saꞌma skiyɨ laꞌlɨ, chi ni ka kundee i, ti tu ni ka kɨvɨ nduu i sɨkɨ jniñu ndevaꞌa. Mani maa i kuu yɨvɨ vaꞌa nuu ri, ja tukaa ga jnaꞌnu ndatu i jiin kuachi i. . UYukan nukuꞌun ini naa ra taka jnuꞌun ndaa ni ka kutuꞌva ra. Ti kuandatu nuu jnuꞌun un, nakani ini naa ra ti xndoo ra kuachi un. Chi nu na nduniꞌin ini ra ti tu nakani ini ra, nusa ti sanaa ini ra na kuaꞌa ri nundoꞌo nuu ra, ti ni tu kuni kuɨtɨ ra na kɨvɨ saꞌa ri un. mSNi ka kejaꞌa junukuachi ra nuu Yandios, ti ni kendo vaꞌa jniñu ra nuu yɨvɨ naa i, ko jini vaꞌa maa ya nasa kaa jniñu un, chi tu nijniñu. Ja yukan ti xnaa ya roꞌo nu tu nachuꞌun ini ra. Chi ka kuni yuji ra vijna. J Ni kaꞌan maa ya nuu ruꞌu Juan tuku, ti ni kachi ya: ―Na chaa ra jnuꞌun jaꞌa na kiꞌin nuu ángel tɨkuꞌni yɨvɨ ka kandixia ja kanchuku i ñuu Sardis. Siaꞌan chiso ra: “Ruꞌu kuu maa ya ja ñavaꞌa uxia espíritu Yandios jiin uxia chuxini. Ka kaꞌan yɨvɨ ja ka junukuachi ra nuu ri nu kanchuku ra nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ko vanuxia jini ndaa ri nasa kuu jiin jniñu ra, ti jini ri ja tu nijniñu un, chi ka kuu ra nanu ndɨyɨ. s~}Y|{zziyWx8wYvPutIsarPq.onmmljihgffFdcba5_^^2]T\8ZZ YbXWRUU SRQPON_MLKIHGFkDDKBA@?>> Taka ñuꞌun ketuu maꞌñu nducha mar ni ka kekaꞌnu kuaꞌan na ni jnaa kɨvɨ un, ti taka yuku tukaa ni kendo ndijin ni ɨɨn. *MTi ñuu kaꞌnu ja kuñaꞌnu ga un, ni kusɨɨn undi uni nuu. Ti nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ ni ka jiokava veꞌe taka ñuu. Chi ni nukuꞌun ini Yandios nasa kanda yɨvɨ ñuu Babilonia, vanuxia kuɨtɨ xaan ini ya, yukan kuu ja ni jaꞌa ya nundoꞌo kaꞌnu xaan un nuu yɨvɨ ñuu un. KTi yukan ni kejaꞌa janducha, ti ni kejaꞌa kaꞌan taja, ti ni jnaa xaan. Undi nɨ kani ja ni ka iyo yɨvɨ ñuyɨvɨ, tu ni kii ɨɨn ñujnaa xaan nanu ja ni jnaa vijna ja ni jini ri. ~Yukan ti ni jini ri ni jaa ɨnga ángel ti ni koyo da ja ñuꞌun koꞌo yɨndaꞌa da. Ni koyo da kuaꞌan nuu tachi. Ti ni kejaꞌa kaꞌan ɨɨn ndusu nuu veñuꞌun nuu ka chiñuꞌun i Yandios. Ti undi ini veñuꞌun un ni kaꞌan ya nukoo mesa, ya taꞌu jniñu ñaꞌnu un, ti ni kanakoꞌo ya: ―Ja ni jaa kɨvɨ kaꞌnu ja sino ri jniñu ñaꞌnu ri ―ni kachi ya. _}7Yukan ti ni jini tuku ri ja ni nastutu tachi xaan un tendɨꞌɨ kuɨtɨ chaa ka taꞌu jniñu nuu ñuyɨvɨ, ti ni ka ndututu da nuu nani Armagedón nuu yuꞌu hebreo. Siaꞌan ni yaꞌa nundoꞌo kuu iñu. |Ti ni kachi Jitoꞌyo: ―Chunsoꞌo vaꞌa naa ra nuu jnuꞌun un, chi sanaa ini ra ti ndenda ri, siaꞌan nanu ka iyo naa ini ra ti chaa ñakuiꞌna. Siaꞌan ndenda ri, chi tu ka jini ra na kɨvɨ nchaa ri. Ti nuu ka iyo ndito ini yɨvɨ ja ka ndatu nakoo i ruꞌu, ti kusɨɨ xaan ini i kɨvɨ ndenda ri. Chi tu koo kuɨtɨ jnuꞌun kanuu nuu i hora ndenda ri ―ni kachi ya. {7Yukan ka kuu tachi uꞌu tachi kini, ti ni ka saꞌa jniñu ñaꞌnu ja so naa ini yɨvɨ ka ndeꞌe i nuu. Ti ni kenda tachi uꞌu un kuaꞌan taka nuu ñuyɨvɨ nuu kanchuku rey ja ka taꞌu jniñu, ja skejnaꞌan jnuꞌun jiin da naa da, ti na ndututu taka rey un ja kanaa da jiin Yandios ja kuu kɨvɨ kaꞌnu un, kɨvɨ ja kuɨtɨ xaan ini Yandios, chi vanuxia maa ya kuu ya ndisojniñu ñaꞌnu ga. z3 Yukan ti ni jini ri ja kekoyo tachi xaan ini yuꞌu koo kaꞌnu un. Ni kekoyo tachi xaan ini yuꞌu kuɨtɨ xaan un. Ni kekoyo tachi xaan ini yuꞌu maa chaa ja ni kaꞌan jnuꞌun xndoñaꞌan un. Undi tachi uꞌu un ni ka kee yuꞌu i, ti kanda nanu kanda saꞌva un. _y7 Yukan ti ɨnga ángel Yandios ni koyo da ja ñuꞌun koꞌo da. Ni koyo da nuu nducha kaꞌnu nani Eufrates. Ti ni ichi nducha un. Ti siaꞌan ni nuña ɨɨn ichi ja kikoyo taka rey ichi nuu kaña ndikandii. exC Ti vasu siaꞌan ko tu ni ka nakani ini tɨ ja xndoo tɨ jniñu ndevaꞌa un. Chi suꞌva ni ka kaꞌan ndevaꞌa tɨ sɨkɨ Yandios kancha andɨvɨ sɨkɨ ja ka jatu xaan tɨ. Ti siukan ni yaꞌa nundoꞌo kuu uꞌun. w+ Yukan ti ɨnga ángel Yandios ni koyo da ja ñuꞌun koꞌo yɨndaꞌa da. Ni koyo da nuu mesa nuu taꞌu jniñu kuɨtɨ ndevaꞌa un. Ti suꞌva ni kuñaa nuu taꞌu tɨ jniñu. Ti ni ka kejaꞌa ka yeyɨꞌɨ tɨ yaa tɨ, chi tukaa ka kundee tɨ ja jatu xaan tɨ. 5vc Ti ja xaan niꞌni, ni ka kayu taka yɨvɨ. Ti vasu siaꞌan ko tu ni ka nakani ini yɨvɨ un ja xndoo i kuachi i, ti ni tu ni ka kaꞌan i ja kuñaꞌnu maa Yandios. Chi suꞌva ni ka kaꞌan ndevaꞌa i sɨkɨ ya ja ni jaꞌa ya taka nuu nundoꞌo un nuu i. Siaꞌan ni yaꞌa nundoꞌo kuu kuun. Bu}Yukan ti ɨnga ángel Yandios ni koyo da ja ñuꞌun koꞌo yɨndaꞌa da, ni koyo da nuu ndikandii. Ti ni nduu niꞌni xaan ndikandii, ti yukan ni kejaꞌa ka kayu yɨvɨ naa i. $tAYukan ti ruꞌu Juan, ni jinisoꞌo ri ja kaꞌan ɨɨn ndusu nuu altar nuu kancha Yandios, ti ni kachi: ―Jitoꞌyo Yandios. Ndiso ni jniñu ñaꞌnu ga. Ti jniñu vaꞌa, jniñu ndaa ni saꞌa ni ja ni ndonda ni sɨkɨ kuachi yɨvɨ ndevaꞌa un naa i ―ni kachi ndusu un. DsChi ni ka jatɨ i nɨñɨ yɨvɨ ndoo ni, yɨvɨ ja ni ka kaꞌan jnuꞌun ni. Ti vijna saꞌa ni ja na katɨ nɨñɨ maa i. Yukan kuu ja vaꞌa xaan ni saꞌa ni ―ni kachi ángel un. frEYukan ti ruꞌu Juan, ni jinisoꞌo ri ja kaꞌan ángel ja ndisojniñu sɨkɨ taka nuu nducha, ti ni kachi da: ―Niꞌin Jitoꞌyo Yandios. Maa ɨɨn ni maa ni iyo na ni yaꞌa, ti maa ɨɨn ni maa ni kuu Yandios undi vijna. Maa ni kuu Yandios ndoo, Yandios ii xaan. Ndaa ni saꞌa ni ja siaꞌan ni ndonda ni sɨkɨ kuachi yɨvɨ un maa i. SqYukan ti ɨnga ángel Yandios ni koyo da ja ñuꞌun koꞌo yɨndaꞌa da. Ni koyo da ini taka yucha jiin taka soko, ti taka nducha un ni ka nduu nɨñɨ. Siaꞌan ni kuu jiin nundoꞌo kuu uni yukan. p-Yukan ti ɨnga ángel un ni koyo da ja ñuꞌun koꞌo yɨndaꞌa da. Ni koyo da nuu nducha mar, ti nducha un ni nduu nanu nɨñɨ nanu nɨñɨ ndɨyɨ. Ti siaꞌan ni ka jiꞌi taka kuɨtɨ ka ñuꞌun nuu nducha mar un. Siaꞌan ni kuu jiin nundoꞌo kuu uu yukan. Wo'Yukan ti kuaꞌan ángel undi nuu kuɨtɨ un. Ni koyo da ja ñuꞌun ini koꞌo da. Ni koyo da nuu ñuyɨvɨ. Ti tendɨꞌɨ yɨvɨ ka ndiso jnuni kuɨtɨ ndevaꞌa un jiin yɨvɨ ni ka chiñuꞌun santu tɨ, ni ka kaña ndɨꞌyɨ xaan sɨkɨ i, ti ka ndoꞌo xaan i. Siaꞌan ni kuu jiin nundoꞌo ni kii undi nuu kuɨtɨ un. 5n eYukan ti ruꞌu Juan ni jinisoꞌo ri ja kaꞌan ɨɨn ndusu ini veñuꞌun ichi andɨvɨ, ti kanakoꞌo siaꞌan nuu ndɨ uxia ángel Yandios ja kachi: ―Kuaꞌan ti koyo ra ja ñuꞌun koꞌo ka yɨndaꞌa ra jña. Kacha ra na kiꞌin sɨkɨ ñuyɨvɨ, chi kin kuaꞌa Yandios nundoꞌo ―kachi. MmTi nɨ kuiya ja ni jaꞌa Yandios ndoꞌo un, ni ñuꞌun chitu ndɨ ñuꞌma nɨ kaꞌnu ini veñuꞌun andɨvɨ, chi vanuxia kuñaꞌnu xaan maa ya kuu Yandios ja ndisojniñu ñaꞌnu. Nusa ti ni ɨɨn yɨvɨ tu kuu kɨvɨ i ini veñuꞌun Yandios nuu kancha ya undi na ndɨꞌɨ kuaꞌa ángel un ndɨ uxia nundoꞌo un. Chi ɨɨn ɨɨn ángel un kin kuaꞌa da sɨɨn sɨɨn nundoꞌo. Sɨkɨ ndɨ uxia koꞌo ja ñuꞌun chitu nundoꞌo_l7Yukan ti ɨɨn jnaꞌan ndɨ kuun ja chaku un ni jaꞌa ɨɨn ɨɨn koꞌo nuu ndɨ uxia ángel yukan. Ti ini koꞌo un ka ñuꞌun chitu ndɨ nundoꞌo ja kin kuaꞌa Yandios, maa Yandios ya chaku ja kuu saa ni. Zk-Ti ichi ini veꞌe un ni ka kekoyo uxia ángel Yandios ja ka ndiso da jniñu ja kuaꞌa da nundoꞌo. Ti ka ñuꞌun da saꞌma vaꞌa xkɨyɨ laꞌlɨ ja xiñu ii, ti ka nuꞌni ɨɨn cinturón oro jika da. jYukan ti ni ndeꞌe ri, ti ni jini ri ini andɨvɨ ja nuña maa veꞌe ii ini veñuꞌun nuu iyo laja yuu ja yoso maa ley Yandios. Ui#Tu iyo ni ɨɨn ja tu kuaꞌa ja yɨñuꞌun nuu ni, Tata yo Yandios.Chi tendɨꞌɨ i ka kaꞌan ja kuñaꞌnu xaan ni.Chi maa ɨɨn ni maa ni kuu Yandios ndoo, Yandios ii xaan.Ti kinkoyo yɨvɨ taka nación ja chiñuꞌun i niꞌin.Chi ja ni ka jini i ja vaꞌa saꞌa ndaa ni taka jniñu. Kachi i ka jita i. Zh-Yukan ti ni jini ri ja ka chiñuꞌun i Yandios ti ka jita i ɨɨn yaa nanu ni xnaꞌan tata yo Moisés nuu yɨvɨ Israel, ja ni saꞌa da jniñu Yandios najanaꞌan. Ti suni ni ka jita i yaa ja kuu maa Lelu Yandios, ti siaꞌan kaꞌan:Tata yo Yandios, so naa ini yo ja ndeꞌe yo jniñu ñaꞌnu saꞌa ni, chi ndiso ni ndɨkuɨtɨ jniñu.Mani jniñu ndaa, mani jniñu vaꞌa saꞌa ni. Chi ndiso ndɨkuɨtɨ ni jniñu.Mani jniñu ndaa, mani jniñu vaꞌa saꞌa ni, chi maa ɨɨn ni maa ni kuu ja taꞌu jniñu nuu nɨ tuꞌu nɨ kaa taka nación ka iyo ini ñuyɨvɨ. dgASuni ni jini ri ɨɨn ja kaa nanu kaa nducha mar, ja ndinchaa ii katuu nanu vidrio. Ti sakanuu nducha un jiin ñuꞌun chi kandaꞌa. Ti yunducha mar un kajin yɨvɨ ka yɨndaꞌa arpa chi kin kata i yaa nuu Yandios. Yɨvɨ un kuu ja ni ka kundee sɨkɨ kuɨtɨ un jiin santu tɨ, jiin ja tu ni niꞌin i jnuni número ja kuu sɨvɨ tɨ un. Mf Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ɨnga jniñu ñaꞌnu ichi andɨvɨ ja so naa ini yo. Ni jini ri kaꞌiin uxia ángel Yandios, ti ka ndiso ya jniñu ja kin kuaꞌa ya sɨɨn sɨɨn nundoꞌo nuu yɨvɨ naa ti, ti nu na jinu nundoꞌo un, yukan na ti kuu vaꞌa ini Yandios, chi kuɨtɨ xaan ini ya nuu yɨvɨ ndevaꞌa un. eyUndi yuꞌu ñuu un ni jaxin da ndeꞌe tɨkaꞌya un. Ti ini nuu taxin un ni jika kuaꞌan nanu ɨɨn yucha nɨñɨ. Ti ni ndaa ja ni kaña undi nuu yoyuꞌu kuayu un, ti ni jika undi uni ciento kilómetro. Sɨkɨ ndɨ uxia nundoꞌo ja koodYukan ti ángel un ni jaꞌncha da jiin vusu da, ti ni nastutu da ndeꞌe tɨkaꞌya ja kaa nuu ñuꞌun un. Ti ni chuꞌun da ndeꞌe tɨkaꞌya un nuu taxin nava na kaña nducha tɨkaꞌya un, chi yukan kuu nuu kuɨtɨ xaan ini Yandios jiin yɨvɨ naa i. $cATi undi nuu altar ichi andɨvɨ ni kee ɨnga ángel ja ndisojniñu sɨkɨ ñuꞌun ja kayu nuu altar un. Ti maa da un ni kanakoꞌo da xini ángel ja yɨndaꞌa vusu un, ti ni kachi da: ―Kaꞌncha jiin vusu ra, ti nastutu ra ndeꞌe tɨkaꞌya un, chi ja ni jichi ―ni kachi ya. bYukan ti ni kenda ɨnga ángel Yandios. Suni ni kee ya veñuꞌun Yandios ichi andɨvɨ ti suni yɨndaꞌa da ɨɨn vusu kuañɨ ii. aNusa ti maa ya ja kancha nuu viko un ni chuꞌun ya vusu ya ini ñuyɨvɨ, ti ni jaꞌncha ya ja nastutu ya taka nuu ñuyɨvɨ. ,`QTi ni kenda ɨnga ángel Yandios. Ni kee da nuu maa veñuꞌun Yandios ichi andɨvɨ, ti ni kanakoꞌo da xini da ja kancha nuu viko un, ti ni kachi da: ―Kaꞌncha ni jiin vusu ni, chi ja ni jaa kɨvɨ ja nastutu ndɨꞌɨ ni, nanu kaꞌncha yo triu ja ja ni kuaan ―ni kachi ángel un. }_sYukan ti ruꞌu Juan, ni ndeꞌe ri ti ni jini ri ɨɨn viko xkɨyɨ laꞌlɨ nuu andɨvɨ. Ti nuu viko un kancha ɨɨn ja kuu maa Seꞌe Yɨvɨ Ñuyɨvɨ. Ñuꞌun ɨɨn corona oro xini ya. Ti yɨndaꞌa ya ɨɨn vusu kuañɨ ii yuꞌu. *^M Yukan ti ruꞌu Juan, ni jinisoꞌo ri ɨɨn jnuꞌun ja kaꞌan ichi andɨvɨ ti ni kachi jiin ri: ―Chiso ra jnuꞌun jaꞌa: “Na koo sɨɨ ini yɨvɨ ja ka kandixia i Jitoꞌyo. Na koo sɨɨ ini i undi kɨvɨ na jaa kɨvɨ kuū i. Siaꞌan na koo undi vijna ti undi ja kuu taka ga kɨvɨ vaji”, kachi. Siaꞌan kachi Espíritu Yandios ja na koo sɨɨ ndixia ini i, chi ndetatu i ja ni ka sajniñu i. Ti jandaa ndixia ja tu naa ini Yandios jniñu ni ka saꞌa i, chi ni ka kundee i jiin jniñu ni jaꞌa ya nuu i naa i ―ni kachi. M] Nusa ti kanuu ja kuu yɨvɨ Yandios ja koto ma xndiꞌi ra ini i ja kaka ndaa i nuu ichi Yandios, maa yɨvɨ ja ka yɨꞌɨ nuu ndaꞌa ya, chi ka ndiyo ini i ja kuandatu i nuu jnuꞌun ya. E\ Ti jandaa ndixia ja kondoꞌo ra nuu kayu ñuꞌun un chi koo ñuꞌma, ti kayu ra ja kuu saa ni, nu na chiñuꞌun ra kuɨtɨ un xi santu tɨ xi ja kuncha jnuni tɨ yujiña ra. Ko na kachi ri ja tukaa kaña kuɨtɨ ra nuu nundoꞌo un. Kuu nduu kuu ñuu koo ndoꞌo koo nene ra nundoꞌo un ―ni kachi ángel un. z[m Nusa ti kuɨtɨ xaan ini Yandios sɨkɨ ra. Ti na kuaꞌa ya nundoꞌo kondoꞌo xaan ra. Tukaa kuankaꞌnu ini Yandios nuu ra, chi kayu ra nuu ñuꞌun jiin azufre, ti koto nchaa taka ángel Yandios jiin maa Lelu ya nundoꞌo jnaꞌan ra. Z Yukan ti ni chaa ɨnga ángel ti ni kaꞌan jaa nuu yɨvɨ naa i: ―Nu chiñuꞌun ra kuɨtɨ ndevaꞌa un, xi chiñuꞌun ra santu tɨ, nu niꞌin ra jnuni tɨ ja kuncha yujiña ra, nuu chuꞌun ra jnuni un ja kuncha xini ndaꞌa kuaꞌa ra. $YAYukan na ti ni chaa ɨnga ángel Yandios, ti ni kachi da: ―Ni kuu naꞌin ñuu kaꞌnu, ñuu Babilonia. Ni naa ñuu un chi ni saꞌa yɨvɨ ñuu yukan ja na naa yɨvɨ ñuyɨvɨ, ja ni ka saꞌa i jniñu ndevaꞌa siaꞌan nanu ni ka saꞌa yɨvɨ ñuu yukan ―ni kachi da. -XSNi kanakoꞌo ya xini i naa i: ―Kuandatu naa ra nuu Yandios. Na kani ini ja maa ɨɨn ni maa ya kuu Yandios. Ti chiñuꞌun maa ya naa ra, chi ja kuan kuyajni kɨvɨ ja na nduku jnuꞌun ya sɨkɨ yɨvɨ ka saꞌa ndevaꞌa un. Na chiñuꞌun maa ya, chi vanuxia maa ya kuu ja ni saꞌa andɨvɨ. Ti maa ya ni xnukoo ñuyɨvɨ. Maa ya ni saꞌa nducha mar, ti maa ya ni saꞌa soko nducha ―ni kachi ángel un. $WAYukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ɨnga ángel Yandios ja ndava kuaꞌan ichi andɨvɨ. Ti yɨndaꞌa ya ɨɨn jnuꞌun Yandios ja tu naa kuɨtɨ. Ni kachi da ja xndichi Yandios yɨvɨ ñuyɨvɨ. Ni nakani da jnuꞌun un nuu yɨvɨ ñuyɨvɨ naa i, nuu yɨvɨ taka nación, nuu yɨvɨ taka ñuu, nuu yɨvɨ taka jnaꞌan, nuu yɨvɨ ka kaꞌan ɨnga yuꞌu, nuu tendɨꞌɨ yɨvɨ un ni kaꞌan ángel un. ,VQTu ni ka kaꞌan kuɨtɨ i jnuꞌun xndoñaꞌan. Chi ni ka iyo ndoo ini i, ti ni ka iyo ndoo añu i nuu Yandios. Jnuꞌun ni ka kaꞌan ángel iin ichi andɨvɨ UYɨvɨ un tu ni ka jika i ichi ndevaꞌa, ja kusɨkɨnchaa jnaꞌan i. Tu ni ka ndiyo ini i jniñu ndevaꞌa, chi suꞌva ni ka sandoo i maa i jiin undi ini añu i. Yɨvɨ un ni ka chiñuꞌun ndaa i maa Lelu Yandios. Ni ka siuku i nava ni kaꞌan ya. Chi ni nama ya i maꞌñu yɨvɨ ñuyɨvɨ, ti ka kuu i nanu ɨɨn taꞌu ja ka jaꞌa yɨvɨ nuu Yandios jiin nuu maa Lelu ya. T+Ni ka ndututu i nuu ya ja nukoo xiin mesa nuu taꞌu ya jniñu, nuu kaꞌiin kuun ja chaku jiin chaa ka kuñaꞌnu un. Yukan ti ni ka kejaꞌa ka jita i yaa. Ni ka jita i ɨɨn yaa jaa. Ti yɨvɨ un ka kuu yɨvɨ ja ni nama ya nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti yukan kaꞌiin ciento uu xiko kuun mil yɨvɨ naa i. Yɨvɨ yukan kuu ja ni ka kutuꞌva yaa un. Chi vanuxia tu kuɨtɨ ɨnga ja kutuꞌva yaa un. uScYukan ti ichi andɨvɨ ni jinisoꞌo ri ja kaꞌan, ti niꞌin xaan kaꞌan nanu nuu jika kuaꞌa xaan nducha xi nanu niꞌin kaꞌan ɨɨn taja. Ni jinisoꞌo ri ja kaꞌan nanu nuu kaꞌiin kuaꞌa yɨvɨ ka chaa yaa nani arpa. ^R 7Yukan na ti ruꞌu Juan, ni ndeꞌe ri, ti ni jini ri ja kandichi maa Lelu Yandios xini yuku Sión. Suni iyo ciento uu xiko kuun mil yɨvɨ jiin ya. Ti yujiña i ka yoso sɨvɨ maa ya jiin sɨvɨ Tata ya Yandios. Q5 Jaꞌa na nanduku yo nasa kuni kaꞌan un. Yɨvɨ chaku ini ti na nanduku i nasa kuni kaꞌan maa número kuɨtɨ un, chi kuu nanu número ja ka kaꞌu yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti número kuɨtɨ un kuu iñu ciento uni xiko iñu. Yɨvɨ Lelu Yandios ja ka jita i yaa,PQ Chi vanuxia nu tu kundiso i jnuni un, ti tu kuu xiko i ni tu kuu kuan i. Siaꞌan kuu nu tu kundiso i jnuni ja kuu sɨvɨ kuɨtɨ xiin número ja kuu sɨvɨ tɨ. AO{ Ti kuɨtɨ ni kaña chii ñuꞌun un ni chayɨka tɨ ja na niꞌin yɨvɨ naa i ɨɨn jnuni maa xini ndaꞌa kuaꞌa i xi yujiña i. Ni chaa tɨ jnuni un nuu tendɨꞌɨ yɨvɨ naa i, vasu yɨvɨ ndaꞌu xi yɨvɨ kuñaꞌnu, vasu yɨvɨ ñavaꞌa xuꞌun xi yɨvɨ tu ñavaꞌa xuꞌun, vasu kuu i muzu ja ni ka jaan yɨvɨ xi yɨvɨ ja ka sajniñu ja kuu maa. Ni taꞌu tɨ jniñu ja tendɨꞌɨ kuɨtɨ yɨvɨ na niꞌin jnuni un. /NW Ti saꞌa tɨ ja santu kuɨtɨ un na jista tachi nanu kuɨtɨ chaku nava na kuu kaꞌan tɨ, ti na kaꞌni tɨ taka yɨvɨ ja tu jandatu i ja chiñuꞌun i maa tɨ. /MW Siaꞌan ni xndaꞌu kuɨtɨ un yɨvɨ ñuyɨvɨ naa i, ja ni saꞌa tɨ jniñu ñaꞌnu un sɨkɨ ja ni kachi jnaꞌan tɨ un. Suni ni kachi tɨ ja na saꞌa yɨvɨ ɨɨn santu ja kaa nanu maa kuɨtɨ ni tuji xini un jiin machete, ko tu ni jiꞌi tɨ. Siaꞌan ni kuñaꞌnu xaan kuɨtɨ un. nLU Ti kuɨtɨ ni kaña chii ñuꞌun un ni saꞌa tɨ jniñu ñaꞌnu, ja so ni ka naa ini yɨvɨ naa i. Ti ni ka jini tendɨꞌɨ yɨvɨ un ja kayu ñuꞌun ichi andɨvɨ, ti ni skuun tɨ ñuꞌun un vaji ichi nuu ñuyɨvɨ. PK Ni ndiso ndɨꞌɨ tɨ jniñu ja ndiso maa ɨnga kuɨtɨ kaꞌnu un. Yukan ti ni saꞌa tɨ ja na chiñuꞌun yɨvɨ ñuyɨvɨ ɨnga kuɨtɨ un, maa kuɨtɨ ja ni tuji xini un, ko ni nduvaꞌa tɨ. YJ+ Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja ni kaña ɨnga kuɨtɨ ichi chii ñuꞌun. Ti iyo uu ndɨkɨ tɨ ja ni nakava nuu nanu ndɨkɨ rɨɨ. Ti ni kaꞌan tɨ suni siaꞌan nanu ni kaꞌan koo kaꞌnu un. 5Ic Nusa ti nu na chondee yɨvɨ naa i roꞌo vekaa, ti jandaa ni kuu ja kiꞌin ra vekaa. Nu na kuaꞌa i tau ra jiin machete ja kaꞌni i roꞌo, ti jandaa ni kuu ja siaꞌan kuu ra. Yukan kuu ja kanuu ja koto sakuiꞌya ra ini ra ja kaka ra nuu ichi Yandios. Chi yoꞌo ja ni nakaji ya maa yo ja na kuū yo yɨvɨ ya, ti na kaka ndaa yo nuu ichi ya, vasu na kachi yɨvɨ ja kaꞌni i yoꞌo. Kuɨtɨ ni kaña ichi chii ñuꞌun ,HQ Ruꞌu Juan, na kachi ri nuu taka roꞌo yɨvɨ ka kandixia, ja ka ndiyo ini ra kuni ra jnuꞌun ndaa. Ti chunsoꞌo vaꞌa naa ra nuu taka jnuꞌun jaꞌa. lGQ Yukan kuu maa yɨvɨ ja tu kunchuku kuɨtɨ i jiin Yandios, chi tu ni kandixia i nuu maa Lelu ya. Ja ni nakaji ya ya kuu Lulu un, ja na katɨ ya nɨñɨ ya, ti na kuū ya nuu ndaꞌa cruz. Siaꞌan ni nakaji ya ya un undi na sa ti koo ga ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti tu ni chiso kuɨtɨ ya sɨvɨ yɨvɨ un nuu tutu ya, chi tu ni ka kandixia i maa Lelu un. OF Suni ni jaꞌa Yandios jnuꞌun ja na kanaa tɨ jiin yɨvɨ ya ja kanchuku i nuu ñuyɨvɨ ti na kundee tɨ. Suni ni jaꞌa ya jnuꞌun ja na taꞌu tɨ jniñu nuu yɨvɨ ñuyɨvɨ, vasu nuu yɨvɨ ñuu jika, xi yɨvɨ taka ga nación, xi yɨvɨ ka kaꞌan taka nuu yuꞌu, ko siaꞌan taꞌu tɨ jniñu sɨkɨ i naa i. *EM Ti ni kaꞌan ndevaꞌa tɨ sɨkɨ Yandios, chi ni kachi tɨ ja na kunchañuꞌun yɨvɨ maa tɨ ti ansu maa Yandios. Siaꞌan ni kaꞌan ndevaꞌa tɨ sɨkɨ ya, ti suni ni kaꞌan ndevaꞌa tɨ sɨkɨ yɨvɨ ya, sɨkɨ yɨvɨ ja ni ka ni taꞌu i kanchuku i jiin Yandios undi andɨvɨ. D  Ni jaꞌa Yandios jnuꞌun ja na saꞌa kuɨtɨ un nasa kuu ini maa tɨ. Vanuxia ni kaꞌan ndevaꞌa tɨ sɨkɨ ya, so ja na kunchañuꞌun yɨvɨ tɨ ti ansu maa Yandios. Ja kuu uu xiko uu yoo ni jaꞌa ya jnuꞌun ja siaꞌan na saꞌa kuɨtɨ un. C! Ni ka chiñuꞌun i koo kaꞌnu un, chi ni jaꞌa tɨ jniñu ñaꞌnu nuu ɨnga kuɨtɨ un, ti suni ni ka chiñuꞌun i maa. Ti ni ka kejaꞌa ka kaꞌan i: ―Tu iyo ɨnga nanu ɨɨn kuɨtɨ jaꞌa. Ni ɨɨn tu kuu kanaa jiin maa tɨ ―kachi yɨvɨ un naa i. {Bo Ni tuji ɨɨn xini tɨ. Nanu ja kuni kuu tɨ jiin. Ko nuu ni tuji tɨ un ni nduvaꞌa tuku ni. Ti so ni naa ini tendɨꞌɨ yɨvɨ, chi ni nduvaꞌa ni xini tɨ un, ti ja yukan ni ka chindikun i jata kuɨtɨ un ja kunchañuꞌun i tɨ. A  Ti kaa kuɨtɨ xaan un nanu kaa ɨɨn kuɨ́ñɨ. Ti jaꞌa tɨ kaa nanu jaꞌa oso, ti yuꞌu tɨ kaa nanu kaa yuꞌu ndɨkaꞌa. Yukan ti koo kaꞌnu un ni jaꞌa ndɨꞌɨ tɨ jniñu ñaꞌnu kundiso kuɨtɨ un, jiin ɨɨn mesa nuu taꞌu tɨ jniñu. >@ w Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja ni kaña nuu nducha mar un ɨɨn kuɨtɨ. Ti iyo uxia xini tɨ jiin uxi ndɨkɨ tɨ. Ti ndɨ uxi xini ndɨkɨ tɨ un ka ñuꞌun corona. Ti nuu ndɨ uxia xini tɨ un yoso ɨɨn sɨvɨ ja kanchañaꞌan sɨkɨ sɨvɨ Yandios, chi kaꞌan ja kuɨtɨ xaan un kuu maa Yandios. ?) Yukan na ti ni kuɨtɨ xaan ini koo un sɨkɨ ñaꞌan un. Ti ni kee tɨ kuaꞌan tɨ, ja kanaa tɨ jiin taka ga yɨvɨ ja ka kuu i seꞌe ña, maa yɨvɨ ja ka jandatu i jnuꞌun ni taꞌu Yandios, ja ni ka kandixia ni ini i jnuꞌun Jesús. Ti ja siaꞌan ni ka kanaa koo un jiin ñaꞌan un. Yukan ti ni kendo tɨ kandichi tɨ nuu ñɨtɨ yuꞌu mar un. Kuɨtɨ ni kaña nuu nducha marC> Ko ni chindee chituu ñuꞌun un maa ña, chi ni nuña ñuꞌun un, ti yayukan ni kaan yau nanu xnduchi, ti yukan ni yijin nducha un kuaꞌan. Ti koo un tukaa ni kujnuni ja saꞌa tɨ. _=7 Yukan ti ini yuꞌu koo un ni kaña nducha. Ti ni joso tɨ nducha un nuu kuaꞌan ña. Nanu ɨɨn yucha kaꞌnu ni kaña yuꞌu tɨ ti ni joso tɨ nuu kuaꞌan ña, chi kuni tɨ kaꞌni tɨ ñaꞌan un niku. <9 Ti ni jaꞌa Yandios uu ndijin naꞌnu nanu ndijin yaꞌa nuu ñaꞌan un, ti ni ndava ña kuaꞌan ña undi nuu ñuꞌun teꞌe un, ja nama ña maa ña nuu koo yukan. Ni kuncha ña yukan ja kuu uni kuiya sava, ti ni iyo ja kaji ña, siaꞌan nava tu kuni koo un nuu kande ña. ; Yukan ti ni jini kuɨtɨ un ja ni keniꞌin Yandios tɨ kuaꞌan tɨ nuu ñuyɨvɨ. Ti tukaa kuu ndɨvɨ tɨ andɨvɨ. Ni jini tɨ ja siaꞌan iyo, ti ni kejaꞌa ndikun tɨ jata ñaꞌan ni skaku seꞌe un, chi kuni kaꞌni tɨ suchi lulu un. 8:i Taka ra ja kanchuku andɨvɨ, na koo sɨɨ xaan ini ra naa ra.Ko taka ra ja kanchuku nuu ñuyɨvɨ, chi koo ra jnukuiꞌya ini, chi ni chaa jaꞌuꞌu un nuu kanchuku ra naa ra.Ti kuɨtɨ xaan ini i, chi jini ja tukaa ga koo kuaꞌa ga kɨvɨ ja xndaꞌu nuu yɨvɨ naa i. Ni kachi ndusu un. 19[ Ni ka kundee i sɨkɨ jaꞌuꞌu un, chi maa Lelu Yandios ni jatɨ ya nɨñɨ ya ja kuu maa i naa i.Ti ni tukaa yuꞌu i kuū i ja sɨkɨ maa jaꞌuꞌu un. 8 Yukan ti ruꞌu Juan, ni jinisoꞌo ri ɨɨn ndusu ja kana ichi andɨvɨ, ti kachi:Vijna ti stuu Yandios ja ndiso ya jniñu ñaꞌnu ga.Chi taꞌu ya jniñu, ti ni jaꞌa ya jniñu nuu Cristo ja na nama ya ñani yo jiin kuaꞌa yo.Chi ni keniꞌin ya maa ɨɨn ja kuni kankuachi sɨkɨ maa i naa i.Chi kuu nduu kuu ñuu kuni kankuachi sɨkɨ i nuu Yandios. m7S Siukan ni kuxio kuɨtɨ un kuaꞌan tɨ. Ti yukan kuu maa koo kaꞌnu ja ni iyo undi najanaꞌan xaan. Yukan kuu maa jaꞌuꞌu ja suni nani Satanás. Yukan kuu maa ja ni xndaꞌu ndɨꞌɨ yɨvɨ ñuyɨvɨ naa i. Ni keniꞌin da kuɨtɨ un kuaꞌan tɨ jiin tendɨꞌɨ ndajaꞌa tɨ. Ti ni chaa tɨ jiin ndajaꞌa tɨ un undi nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. 6/ Ti Miguel jiin ndajaꞌa ya, ni ka kanaa da jiin un. Ni kundee da jiin kuɨtɨ un. Ja yukan tukaa ni iyo nuu ja kunchaa kuɨtɨ un nuu andɨvɨ. &5E Yukan ti ni iyo ɨɨn jnuꞌun kanaa nuu andɨvɨ. Ni kenda ángel Miguel jiin ndajaꞌa ya, ti ni ka kanaa da jiin koo kaꞌnu un jiin ndajaꞌa maa. a4; Ko ñaꞌan un ni jinu ña kuaꞌan ña undi nuu ñuꞌun teꞌe. Ti yukan iyo tuꞌva ɨɨn ja ni satuꞌva Yandios ja niꞌin ña ja kaji ña, chi kuncha ña yukan ja kuu ɨɨn mil uu ciento uni xiko kɨvɨ. C3 Yukan ti ni skaku ña ɨɨn seꞌe yɨɨ. Ko suchi un ndisojniñu i ja taꞌu i jniñu nuu nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ. Taꞌu i jniñu nuu vaji ga kɨvɨ, ti vasu na koo yɨvɨ niꞌin ini, ko taꞌu i jniñu nuu nɨ tuꞌu yɨvɨ ñuyɨvɨ. Yukan ti ndaa i noꞌon i undi nuu kancha mesa Yandios nuu taꞌu ya jniñu. 2) Ni jini ri ja jista tɨ ɨɨn ja uni nuu chuxini ja iyo nuu andɨvɨ, ti ni siukoyo tɨ kuaꞌan nuu ñuyɨvɨ. Yukan ti ni jakuɨñɨ tɨ nuu ñaꞌan un. Ni jakuɨñɨ tɨ nuu ña chi vanuxia ja kuan kuyajni skaku ña ɨɨn suchi lulu, ti kuni koko tɨ suchi lulu un. Z1- Yukan ti ni kenda ichi andɨvɨ ɨnga ja so saꞌu ii ini ndeꞌe yo nuu. Ni kenda ɨɨn koo kuaꞌa kaꞌnu xaan. Ti iyo uxia xini tɨ jiin uxi ndɨkɨ tɨ, ti ndɨ uxia xini tɨ un ka ñuꞌun corona. 0w Ñuꞌun seꞌe ña, ti kanajiin koꞌo ña ja jaꞌncha i chii ña, ja kaku seꞌe ña, ti jatu ña ja skaku ña i. u/ e Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ichi andɨvɨ ɨɨn ja so naa ini yo ndeꞌe yo. Ni jini ri ɨɨn ñaꞌan, ti suku ña ndikandii nanu ɨɨn saꞌma, ti kandichi ña sɨkɨ yoo. Ti ñuꞌun corona xini ña ja ka ndeña uxi uu chuxini. . Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja nuña veñuꞌun Yandios ja iyo andɨvɨ. Ini yukan ni jini ri ɨɨn jajnu ja ñuꞌun yuu, ti nuu yuu yukan yoso jnuꞌun ni chisojnuꞌun Yandios nuu yɨvɨ Israel. Yukan ti ni kejaꞌa kaꞌan taja, ti nɨꞌɨn, ti jnaa, ti ni kejaꞌa kuun ñɨñɨ xaan, vanuxia ñaꞌnu xaan kuu maa Yandios. Ɨɨn ja so naa ini yo ndeꞌe yo -  Ni ka jito uꞌu yɨvɨ ñuyɨvɨ maa ni, ko suꞌva ni jaa kɨvɨ ja koto uꞌu ni maa yɨvɨ un naa i.Ti saꞌa ndaa ni kuachi sɨkɨ taka yɨvɨ ni ka jiꞌi.Ko na kuaꞌa ni taꞌu nuu maa yɨvɨ ni ka nakani jnuꞌun ni, vasu kuñaꞌnu xi ndaꞌu. Ko nuu maa i na kuaꞌa ni taꞌu.Ti xnaa ndɨꞌɨ ni yɨvɨ ja ni ka stɨvɨ maa jiin jnaꞌan. Ni ka kachi da. 6,e ti ni ka kachi da:Na kutaꞌu na nuu ni, Jitoꞌyo Yandios, chi kuñaꞌnu ni nuu nɨ tuꞌu ja iyo.Maa ɨɨn ni maa ni kuu Yandios ja ni iyo ja kuu na janaꞌan ja ni yaꞌa, ti iyo ni undi vijna.Chi jandaa ndixia ja kuñaꞌnu xaan ni ja taꞌu ni jniñu nuu nɨ tuꞌu ja iyo. F+ Yukan ti ndɨ oko kuun chaa ñaꞌnu ja kanchuku yuꞌu mesa nuu kancha Yandios, ni ka jakunjitɨ da nuu Yandios, ti ni ka sino da nuu da undi nuu ñuꞌun ja ka nachiñuꞌun da ya, |*q Yukan ti ɨnga ángel ja kuu uxia, ni tɨvɨ da ndɨkiɨ. Ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja kaꞌan jaa ɨɨn ndusu ichi andɨvɨ, ti ni kachi:Jitoꞌyo Yandios jiin Cristo, kuu ya ka taꞌu jniñu vijna.Maa ya ka taꞌu jniñu nuu nɨ ñuu, nuu ni ka yɨndaꞌa yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa.Ti taꞌu ya jniñu ja kuu saa ni undi ja kuu nɨ kani. Kachi ndusu un. [)/ Siaꞌan ni yaꞌa nundoꞌo kuu uu, ko yukan ti vaji tuku ɨnga nundoꞌo. <(q Ruꞌu Juan, ni ndakoto ga ri yukan, ti hora un ni chaa ɨɨn ñujnaa xaan. Ti ɨɨn ja kuu uxi nuu ñuu un ni naa. Ti ni ka jiꞌi uxia mil yɨvɨ naa i ja ni saꞌa ñujnaa un. Siaꞌan ni kuu ti sava ga i ni ka yuꞌu xaan. Ti ni ka ndakuniꞌin i sɨvɨ maa Yandios kuñaꞌnu ya kancha andɨvɨ. q'[ Yukan ti ni ka jinisoꞌo da ɨɨn ndusu ja kana ichi andɨvɨ, ti kachi: ―Kaa ti kikoyo ra undi jaꞌa―kachi. Ti yɨvɨ ja ka jito uꞌu maa da, ni ka jini i ni ka ndaa da kuankoyo da ichi andɨvɨ jiin ɨɨn tɨkuꞌlu viko. j&M Yukan ni yaꞌa tuku uni kɨvɨ sava, ti ni na kuaꞌa tuku Yandios tachi ya ini chaa un, ti suꞌva ni ka nandoto tuku da, ti ni ka ndokuɨñɨ da kajin da, ti ni ka yuꞌu xaan yɨvɨ nu ni ka jini i nuu da kajin da. %- Ko vanuxia ka kusɨɨ xaan ini yɨvɨ ñuyɨvɨ ja ka jitonchaa i nasa ni ka jnaꞌan chaa un naa da. Ti na saꞌa i viko ja na tejnaꞌan nuu jnaꞌan i ɨɨn ɨɨn taꞌu ja ka kusɨɨ ini i, ja ni ka kundee i ni ka jaꞌa i nundoꞌo nuu da naa da, ti ni ka jiꞌi da. $' Undi uni kɨvɨ sava ndeꞌe tendɨꞌɨ yɨvɨ naa i nuu ka ndatu ndɨyɨ un. Yɨvɨ ñuu jika jiin yɨvɨ ɨnga nación jiin yɨvɨ ka kaꞌan ɨnga yuꞌu, yukan kuu yɨvɨ ja ndeꞌe i nuu ka ndatu ndɨyɨ un. Ko tu kuaꞌa i jnuꞌun ja jakunduji ndɨyɨ un. #y Ti kundatu yɨkɨ kuñu da ini ichi kaꞌnu maa ñuu un. Ti ñuu un kuu nuu ni ka jaꞌni yɨvɨ maa Jitoꞌyo, nuu ni ka jatakaa i ya nuu ndaꞌa cruz. Yukan kundatu yɨkɨ kuñu da. Ti kachi yɨvɨ naa i ja ñuu un kuu nanu Sodoma jiin Egipto. K" Yukan ti ja ni jinu ja ka nakachi da jnuꞌun Yandios, ti kenda ɨɨn ja kaa nanu ɨɨn kuɨtɨ xaan, kaña nuu soko kunu xaan un. Kenda ti kanaa jiin da naa da, ti kundee kaꞌni maa da. !# Chi ka ndiso da jniñu ka kasɨ da, ti tukaa kuun sau ja kuu nɨ kuiya ja nakachi da jnuꞌun Yandios. Kuu saꞌa da ja na nduu nɨñɨ taka nducha. Ti suni kuu stɨvɨ da ñuyɨvɨ jiin taka nundoꞌo. Nu kuni da ti kuu saꞌa da un nuu nuu ni, nasa kuu ini maa da.  Ti nu iyo yɨvɨ ka kuni kuaꞌa nundoꞌo nuu chaa ñaꞌnu un, ti kaña ñuꞌun yuꞌu ndɨnduu da ti kayu ndɨꞌɨ yɨvɨ ja ka jito uꞌu nuu da. Undi siukan kin saꞌa da jiin taka yɨvɨ ja ka kuni kuaꞌa nundoꞌo nuu da. Ti maa yɨvɨ un kuū i. /W Ti uu yujnu olivo un jiin uu candelero oro un kandichi nuu Yandios. Ti stuu ja maa ya kuu ja xiin ñuyɨvɨ. Ndɨnduu chaa un ka kuu da nanu uu yujnu Olivo jiin uu candelero oro, chi kaꞌiin da nuu Yandios ja kotuꞌva da kaꞌan da jnuꞌun ya, jiin ja ka saꞌa da jniñu ñaꞌnu ya. 5 Chi kuaꞌa ri jniñu ñaꞌnu nuu ndɨnduu chaa un ja na kuaꞌa da jandaa sɨkɨ ruꞌu. Ja kuu ɨɨn mil uu ciento uni xiko kɨvɨ kuu ja kuaꞌa da jandaa. Ko kuꞌun da saꞌma ndayɨ sɨkɨ ja kukuiꞌya ini da jiin kuachi ja ka saꞌa yɨvɨ naa i ―ni kachi ya.  Ko tu chikuaꞌa ra yuxeꞌe veñuꞌun un. Koto chikuaꞌa ra, chi kendo ja kuu yɨvɨ ɨnga nación. Chi na kuaꞌa i nundoꞌo nuu yɨvɨ ja kanchuku ini ñuu ii jaꞌa. Undi uu xiko uu yoo kuu ja kuaꞌa i nundoꞌo nuu yɨvɨ ñuu jaꞌa ―ni kachi ya. d C Yukan ti ni jaꞌa ya ɨɨn kuꞌva nuu ri ja na chikuaꞌa ri, ti ni kachi ya: ―Kuan chikuaꞌa veñuꞌun kaꞌnu Yandios. Ti chikuaꞌa ra altar. Ti suni kaꞌu ra nasa yɨvɨ kaꞌiin ja ka chiñuꞌun i Yandios. R Yukan ti ni kachi da jiin ri: ―Kanuu ja kin nakachi ra jnuꞌun Yandios. Ti kaꞌan ra jnuꞌun da nuu kuaꞌa xaan yɨvɨ naa i sɨkɨ nasa koo ijña isa, nuu tɨjnɨ ñuu jiin nuu tɨjnɨ nación ja sɨɨn sɨɨn yuꞌu ka kaꞌan i, jiin nuu tɨjnɨ chaa kuñaꞌnu ―ni kachi da. Sɨkɨ uu chaa ka jaꞌa jandaa-S Yukan ti ni kiꞌin ri tutu lulu un, ti ni yaji ri. Ti vixi ni kuu ini yuꞌu ri nanu nduxi ñuñu. Ko nu ni koko ri ti ni kuu ugua ndixia chii ri ni saꞌa.  Sa ni ti ni tuꞌva ri nuu kandichi ángel un, ti ni kachi ri: ―Kuaꞌa nuu ni tutu lulu ni nuu na ―ni kachi ri. Ti ni kachi da: ―Kiꞌin ti kaji ra. Ti kuu ugua chii ra saꞌa. Ko yuꞌu ra, chi nduu vixi nanu nduxi ñuñu ―ni kachi da. [/ Yukan ti ni jinisoꞌo tuku ri ichi andɨvɨ ja kaꞌan ɨnga jnuꞌun, ti ni kachi: ―Kuan kiꞌin tutu lulu ja nuña ini ndaꞌa ángel ja kandichi nuu nducha jiin nuu ñuꞌun un ―ni kachi jiin ri. / Chi jaa kɨvɨ ja jinu jniñu Yandios. Yɨvɨ na tɨvɨ sandɨꞌɨ ni ga ndɨkɨ, ti kundaa taka jnuꞌun ni chisojnuꞌun da. Siaꞌan nanu ni chisojnuꞌun da nuu chaa ni ka kuu profeta, ja ni ka kaꞌan da jnuꞌun ya undi najanaꞌan ―ni kachi ángel kuñaꞌnu un.  ti ni kejaꞌa kaꞌan niꞌin teyɨɨ da. Ni kaꞌan teyɨɨ da jandaa sɨkɨ maa ja chaku ja kuu saa ni, ja kuu nɨ kani, ja ni saꞌa andɨvɨ jiin ñuyɨvɨ jiin taka ja iyo nuu, ti ni kachi da: ―Tukaa ga kukuee ti jinu taka ja ni chisojnuꞌun Yandios. T! Yukan ti ángel un ni kaniꞌin da ndaꞌa kuaꞌa da ichi andɨvɨ, 1[ Undi uxia jinu ni kaꞌan taja un. Ti ruꞌu Juan, kuni chiso ri jnuꞌun un nuu tutu, ko tu ni kuu, chi ni jinisoꞌo tuku ri ichi andɨvɨ ja kaꞌan ɨɨn jnuꞌun jiin ri, ti ni kachi: ―Koto chaa ra jnuꞌun ni kaꞌan uxia taja un. Chi suꞌva savaꞌa vaꞌa ra jnuꞌun un ―ni kachi.  Yukan ti ni kanakoꞌo da. Ni kanakoꞌo da nanu kuu nu ndeꞌe ɨɨn ndɨkaꞌa. Ti nu ni kanakoꞌo da, ni kejaꞌa kaꞌan taja. N Ti yɨndaꞌa da ɨɨn tutu lulu ini ndaꞌa da ja nuña. Ni jani da sɨꞌɨn kuaꞌa da nuu nducha mar ti ni jani da ɨnga sɨꞌɨn da nuu ñuꞌun ichi. Siaꞌan ni jakuɨñɨ ángel un. " ? Suni ruꞌu Juan, ni jini ri ɨnga ángel Yandios vee kuun da ichi andɨvɨ. Ti kuu ya ɨɨn ángel kuñaꞌnu ga. Chi suku ya ɨɨn tɨkuꞌlu viko, ti xini ya kaxndee ɨɨn koo kiji. Nuu da kaa nanu nuu ndikandii. Ti sɨꞌɨn ya kanda nanu uu sɨꞌñɨ yuxeꞌe, ti kandaꞌa. }s Suni siaꞌan tu ni ka xndoo i ja ka jajnaꞌan ini i kaꞌni i ndɨyɨ. Suni tu ni ka xndoo i jniñu ja ka saꞌa tasɨ i. Tu ni ka xndoo i ja ka jika i jiin jnuꞌun sɨɨ ini. Ni tu ni ka xndoo i jnuꞌun ja ka sakuiꞌna i. Tu kuɨtɨ ni ka xndoo i taka jniñu ndevaꞌa un. Siaꞌan ni kuu na ni tɨvɨ trompeta kuu iñu. Jnuꞌun ángel ja yɨndaꞌa tutu lulu m }| zywrv[tts rppnmlkjj.hf^ed-c'a`,^]\[Z[YMXWVIUSQ2POLMLKTJIH7G4EDCAA?>===:::9G7v6~4*221F/-,+q+)('E&y$#T"V! YWn7z  Y 4 y } d%t_MoTi kuni i nuu ya kuu nduu kuu ñuu, ti kuncha sɨvɨ ya yujiña i. nTi taka ja ka jito uꞌu Yandios tukaa kuu kuɨtɨ kɨvɨ ini ñuu yukan. Maa Yandios kancha ya nuu mesa ja taꞌu ya jniñu jiin Lelu ya. Yukan kanchuku yɨvɨ ya, yɨvɨ ja nuu maa ɨɨn ni maa ya ka junukuachi i. Ti ka chiñuꞌun i maa ya. mmSTi jika nducha un sava maꞌñu ichi kaꞌnu ja yaꞌa sava ñuu un. Ti ndɨnduu yuꞌu yucha un kaꞌiin yujnu vixi ja kuu maa yɨvɨ kanchuku ini ñuu un. Ti yujnu vixi yukan jaꞌa ndeꞌe uxi uu jinu ja kuu ɨɨn kuiya, chi na yoo kuun ndeꞌe xini yujnu un. Ti ndaꞌa yujnu un kuajniñu ja kuu tajna, ti jiin yukan ni kuu tajna yɨvɨ taka nación. l Yukan ti ángel un ni xnaꞌan ya nuu ri ɨɨn yucha ini ñuu un. Ti yucha un iyo ndoo ii kuɨtɨ ja ndinchaa ii nuu. Ti yucha un ni kaña chii mesa nuu taꞌu Yandios jniñu jiin maa Lelu ya. Ti jika nducha un ja kuu maa yɨvɨ kanchuku ja kuu taka saa ni yukan. -kSKo tu kuu kuɨtɨ kɨvɨ ɨɨn yɨvɨ ja ni kanda nanu ina ini ñuyɨvɨ jaꞌa. Ni tu kɨvɨ kuɨtɨ yɨvɨ ni ka saꞌa jniñu ndevaꞌa, ni yɨvɨ ja ni xndaꞌu jnaꞌan. Tu kuu kuɨtɨ kunchuku yɨvɨ un ini ñuu yukan. Chi maa ɨɨn maa yɨvɨ ja yoso sɨvɨ i nuu tutu maa Lelu Yandios, maa ɨɨn maa i kuu ja kɨvɨ ini ñuu yukan. Yukan kuu maa yɨvɨ ja kunchuku ini ñuu ii, ñuu Jerusalén jaa un.j3Taka ja iyo vaꞌa, taka ja kuñaꞌnu ja ka yɨꞌɨ jiin yɨvɨ taka nación, nakuaꞌa i ja yɨñuꞌun nuu Yandios nuu na kɨvɨ i ñuu yukan. MiTi yuxeꞌe ñuu un tukaa kundiꞌyu kuɨtɨ, ni tukaa koo jakuaa. hTi nuu ndinchaa ii yukan kuikonuu yɨvɨ taka nación. Ti chaa ja ka ndisojniñu ñaꞌnu kɨvɨ da ja chiñuꞌun da maa ya yukan. 3g_Ni tu nandɨꞌɨ yɨvɨ un naa i ja ndinchaa nduva ndikandii ni ja ndinchaa nduva yoo, chi maa Yandios jiin maa Lelu ya kuu ja xndinchaa nɨ tuꞌu nuu yɨvɨ ñuu un. f#Ruꞌu Juan, tu ni jini ri ɨɨn veñuꞌun ini ñuu un, chi nɨ kaꞌnu ñuu un iyo maa Jitoꞌyo Yandios ja ndiso nɨ tuꞌu jniñu ja iyo. Ti kancha ya jiin yɨvɨ naa i. Ti suni siaꞌan kancha maa Lelu ya. Ti tendɨꞌɨ yɨvɨ ñuu un ka chiñuꞌun i ya. xeiTi ndɨ uxi uu yuxeꞌe un kuu uxi uu perla. Ti ɨɨn ɨɨn yuxeꞌe un kuu ɨɨn ɨɨn perla. Mani niña maa oro kuu nɨ calle kaꞌnu ja yaꞌa sava ini ñuu un. Ti ndinchaa ii katuu ja janducha nuu nanu nuu ɨɨn vidrio xiñu ii. 7dgTi ja kuu uꞌun ni kuu yuu ónice. Ti ja kuu iñu ni kuu cornalina, ja kuu ɨɨn yuu kuaꞌa ii. Ti ja kuu uxia ni kuu crisólito, ja kuu ɨɨn yuu kuaan ii. Ti ja kuu una ni kuu berilo, ja kuu ɨɨn yuu kuii ndiꞌi. Ti ja kuu ɨɨ̄n ni kuu topacio, ja kuu ɨɨn yuu kuaan ndiꞌi. Ti ja kuu uxi ni kuu yuu crisoprasa. Ti ja kuu uxi ɨɨn ni kuu jacinto, ja kuu ɨɨn yuu nchaa ii. Ti ja kuu uxi uu ni kuu ɨɨn yuu amatista. gcGTaka yuu naꞌnu ja ka ndiso nama ñuu un, ni nakutu ii jiin taka nuu yuu vii xaan. Taka nuu ni kuu yuu un, ko ndinchaa ii. Yuu undi nuu kuɨtɨ ni kuu maa yuu jaspe, ja kuu ɨɨn yuu xiñu. Ti ja kuu uu ni kuu yuu zafiro, ja kuu ɨɨn yuu nchaa ii. Ja kuu uni ni kuu yuu ágata. Ti ja kuu kuun ni kuu yuu esmeralda, ja kuu ɨɨn yuu xatɨ ii. 6beTi nama ñuu un ni kuvaꞌa jiin yuu xiñu ja ndinchaa ii. Ti mani maa niña oro ni kuu nɨ ñuu un, ti ndinchaa ii katuu nanu ɨɨn vidrio xiñu ii ja yɨjiyo ndeꞌe yo. CaTi suni ni chikuaꞌa da nama ñuu un. Ti ni jinu ɨɨn ciento uu xiko kuun yɨkɨ ndaꞌa ɨɨn chaa. Ti kuꞌva ja ka jajniñu yɨvɨ naa i, suni siaꞌan ni jajniñu ángel un. g`GNi iyo kuun jikɨ yuꞌu ñuu un, ti ɨɨn ni kuꞌva ni kuu ndɨ kuun jikɨ. Ni chikuaꞌa ángel un, ti ni kuu uu mil uu ciento kilómetro ja ɨɨn ɨɨn jikɨ. Ti ɨɨn nuu ni kuꞌva ja kani, ja jicha, jiin ja sukun. ;_oYukan ti ángel yukan, ni jnɨɨ da ɨɨn kuꞌva oro ja kin chikuaꞌa da ñuu yukan. Kin chikuaꞌa da yuu ja kuu nama ñuu un. Ti chikuaꞌa da ndɨ uxi uu yuxeꞌe un. ,^QSuni ka iyo uxi uu yuu naꞌnu ja ka ndiso nama ñuu un. Ti nuu yuu naꞌnu un ka yoso sɨvɨ ndɨ uxi uu apóstol maa Lelu Yandios. Siaꞌan ni jini ri ñuu un. 9]k Ti ichi nuu kaña ndikandii iyo uni yuxeꞌe. Ti ichi ichi ni nuu suni iyo uni yuxeꞌe. Ichi ichi vee suni iyo uni yuxeꞌe. Ti ichi nuu kee ndikandii suni iyo uni yuxeꞌe. 3\_ Ti yuꞌu ñuu un ni jikonduu ɨɨn nama sukun ja jicha xaan, ti ndiꞌyu yuꞌu ñuu un. Ti iyo uxi uu yuxeꞌe nuu ka kɨvɨ yɨvɨ naa i. Ti nuu taka yuxeꞌe un kandichi ɨɨn ángel Yandios. Ti ichi xini taka yuxeꞌe un ka yoso sɨvɨ taka tata ñaꞌan ja ni ka xnukoo nación Israel. e[C Ti ndinchaa ii ñuu yukan, chi maa Yandios kancha nuu. Ndinchaa ñuu un nanu ɨɨn yuu ja taja ii ja nchaa yaꞌu xaan. Ndinchaa nanu ɨɨn yuu kuaꞌa ja xiñu ii. Siaꞌan ndinchaa ñuu un chi maa Yandios kancha nuu. ~Zu Yukan ti ni xnaꞌan ga Espíritu Santo ja ni jini ri, ti ángel yukan ni yɨndaꞌa ya ruꞌu xini ɨɨn yuku sukun. Ti ni xnaꞌan ya nuu ri maa ñuu ii ja kuñaꞌnu ja nani Jerusalén. Ti ni kuun vaji undi andɨvɨ nuu kancha Yandios. VY% Yukan ti ni chaa ɨɨn ángel Yandios nuu ri, ja ni jnɨɨ undi nuu kuɨtɨ ɨɨn koꞌo ja ni koyo da nuu ñuyɨvɨ, ti ni ka ndoꞌo yɨvɨ un nundoꞌo sandɨꞌɨ ni ga. Ni kii da ti ni kachi da: ―¡Choꞌo! Ti na xnaꞌan ri nuu ra ɨɨn ñaꞌan ja ni nandaꞌa, ja kuu ña ñasɨꞌɨ maa Lelu Yandios ―ni kachi da. uXcKo suꞌva ɨnga yɨvɨ ja tu kandixia, na naa kuɨtɨ i. Yɨvɨ ja yuꞌu i kondoꞌo i sɨkɨ jnuꞌun ri, jiin yɨvɨ niꞌin ini ja tu kuni kandixia, jiin yɨvɨ ka saꞌa jniñu ja jito uꞌu ri, jiin yɨvɨ jaꞌni ndɨyɨ, jiin yɨvɨ ja ka jika jiin jnuꞌun sɨɨ ini, jiin yɨvɨ ja ka saꞌa tasɨ, jiin yɨvɨ ka chiñuꞌun santu, jiin taka yɨvɨ ka xndoñaꞌan, tendɨꞌɨ yɨvɨ yukan kinkoyo i nuu kayu ñuꞌun jiin azufre. Nusa ti yukan na naa i, ja kuū i jinu kuu uu. W5Ko na kachi ri nuu roꞌo naa ra ja na kuandatu ra nuu jnuꞌun ri, chi siaꞌan ti kundee ra sɨkɨ taka jniñu ndevaꞌa un. Nusa ti kuaꞌa ri jnuꞌun ja niꞌin ra taꞌu ja kuncha ra jiin ri. Ti maa ri kuu Yandios ja chiñuꞌun ra, ti maa ra kuu ndixia seꞌe ri. bV=Siin kaꞌan ya, ti ni kachi ya: ―Ja ni jinu taka jnuꞌun ni kee yuꞌu ri. Chi vanuxia kuu ri letra A jiin Z nuu kejaꞌa ti nuu xndiꞌi. Yukan kuu ja saꞌa ri savaꞌni ga jniñu ñaꞌnu. Ti jandaa ndixia kuu yukan, chi jnuꞌun ri kuu nanu ɨɨn nuu nducha ja saꞌa ja tukaa ga ichi kuɨtɨ i nducha. Chi nu kundiyo ini yɨvɨ ja kuchaku i jiin ri, ti na kuaꞌa ri nducha jaꞌa ja koꞌo i, ko ansu ja kuaan i kuu yukan, chi kuaꞌa ri siaꞌan ni nuu i. UYukan ti ni kaꞌan maa ya ja kancha nuu mesa un, ti ni kachi ya: ―Ndixia ja nasaꞌa jaa ri taka ja iyo ―ni kachi ya. Ti suni ni kachi ya: ―Chiso ra jnuꞌun jaꞌa, chi taka jnuꞌun jaꞌa kuu ja jini ndixia ra ti jandaa kuu un ―ni kachi ya. TNi kenchaa ya taka ja jaꞌa jnukuiꞌya ini, ti tukaa ga kondoꞌo i kueꞌe ja kuū i. Tukaa ga kukuiꞌya ini i, ni tukaa ga katɨ i nducha nuu i ja ndeꞌe i. Ni tukaa kondoꞌo i, chi ja ni yaꞌa taka nundoꞌo ja ni iyo un kuaꞌan ―ni kachi ndusu un. S)Ti ni jinisoꞌo ri ɨɨn ndusu ja ni kaꞌan jaa ichi andɨvɨ. Ni kaꞌan nuu mesa nuu taꞌu jniñu, ti ni kachi: ―¡Ndeꞌe! Vijna ti kancha Yandios maꞌñu yɨvɨ naa i. Ti kanchuku yɨvɨ jiin maa ya. Maa i ka kuu yɨvɨ ya, ti maa ya kancha jiin yɨvɨ naa i. YR+Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri maa ñuu ii ja kuu Jerusalén jaa. Ni kuun vaji ichi andɨvɨ nuu kancha Yandios. Ti vii xaan kaa nanu kaa ɨɨn ñaꞌan ni ndukutu ii ja nandaꞌa ña jiin yɨɨ ña. 8Q kYukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja iyo andɨvɨ jaa jiin ñuyɨvɨ jaa. Chi andɨvɨ jiin ñuyɨvɨ ava un, ja ni iyo undi nuu kuɨtɨ ja ni naa. Ti tukaa ni iyo nducha mar. FPChi vanuxia tu yoso sɨvɨ i nuu tutu Yandios, ti tu kunchuku kuɨtɨ i jiin ya. Ja yukan keniꞌin ya i kiꞌin yɨ nuu kandaꞌa kuaꞌa ñuꞌun un. Andɨvɨ jaa jiin ñuyɨvɨ jaazOmYukan na ti tukaa kuū kuɨtɨ yɨvɨ un, ni tukaa ga ka kiꞌin i nuu ñujiꞌi. Ko koo ndoꞌo koo nene i kuꞌiin ɨɨn mini nuu kandaꞌa kuaꞌa yaa ñuꞌun ja kayu i. Siukan kondoꞌo i nundoꞌo, ti yukan kuu ja kuū i jinu kuu uu. +NO Yɨvɨ ja ni ka jiꞌi chii nducha mar, ni ka nandoto i. Yɨvɨ ni ka ñunduji chii ñuꞌun, suni ni ka nandoto i. Ti savaꞌni ga nuu ni kaꞌiin ndɨyɨ un, tendɨꞌɨ kuɨtɨ i ni ka nandoto tuku. Ti ni xndichi Yandios sɨkɨ taka ɨɨn ɨɨn nasa kaa maa jniñu ni ka saꞌa i. rM] Yukan ti ni jini ri taka yɨvɨ ja ni ka jiꞌi, ni ka ndututu i yukan. Ni ka ndututu yɨvɨ ja ni ka kuñaꞌnu. Ni ka ndututu yɨvɨ ja ni ka kundaꞌu i. Tendɨꞌɨ i ni ka ndututu nuu maa ya. Ti ni nuña ɨɨn tutu nuu ka yoso nasa ni ka saꞌa yɨvɨ naa i. Ti ni nuña ɨnga tutu nuu ka yoso sɨvɨ yɨvɨ ja kin kunchuku i jiin Yandios. Ti nasa yoso nuu maa tutu un, nasa kuu maa jniñu ni ka saꞌa yɨvɨ naa i, ja sɨkɨ yukan na ti xndichi ndaa ya taka jniñu ni ka saꞌa i. HL  Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ɨɨn mesa kuijin nuu kuñaꞌnu, ja kancha maa Ɨɨn ya taꞌu jniñu. Ti nuu maa ya ni kuxio ñuyɨvɨ jiin andɨvɨ kuaꞌan, chi tukaa iyo nuu kunchuku. vKe Yukan ti skiꞌin Yandios jaꞌuꞌu un kiꞌin nuu kayu ñuꞌun jiin azufre, chi vanuxia maa kuu ja ni xndaꞌu yɨvɨ naa i. Yukan kande jaꞌuꞌu un nuu kaꞌiin kuɨtɨ xaan un jiin chaa ni ka kuu profeta xndoñaꞌan. Yukan kondoꞌo jaꞌuꞌu un jiin kuɨtɨ xaan un jiin taka ga ja kuꞌiin jiin un ja kuu nɨ kani, kuu nduu kuu ñuu ja kuu saa ni. J5 Yukan ti kinkoyo yɨvɨ un nɨ nduꞌva kaꞌnu un, ti kuikonduu i nuu kanchuku yɨvɨ Yandios, nuu kancha ñuu ja mani ya jiin, chi kundio ini i ja kanaa i jiin yɨvɨ ñuu un jiin maa ya. Yukan ti skuun Yandios ñuꞌun ichi andɨvɨ, ti kayu tendɨꞌɨ kuɨtɨ yɨvɨ un. 2I]Kaña yukan ti xndaꞌu tuku nuu yɨvɨ taka nación nuu nɨ kaꞌnu ñuyɨvɨ. Kenda ti xndaꞌu yɨvɨ ñuu Gog jiin yɨvɨ ñuu Magog. Ti saꞌa jaꞌuꞌu un ja na ndututu yɨvɨ naa i nava na kanaa i jiin yɨvɨ Yandios. Kuaꞌa xaan yɨvɨ ndututu nanu kaa kuaꞌa xaan ñɨtɨ yuꞌu mar. WH'Yukan ti nu ni jinu mil kuiya un, ti ndaji jaꞌuꞌu un nuu yɨndasɨ. FGNdatu na koo ini yɨvɨ un, chi tukaa kuɨtɨ koo kuachi sɨkɨ i. Chi yɨvɨ un nandoto i undi nuu kuɨtɨ, ti tukaa niꞌin i nundoꞌo kaꞌnu xaan ja kiꞌin yɨ nuu kayu ñuꞌun un. Chi ka kuu i nanu sutu nuu Yandios jiin Cristo. Ti taꞌu i jniñu jiin Cristo. Taꞌu i jniñu jiin ya ja kuu ɨɨn mil kuiya. XF)Ko ɨnga yɨvɨ ni ka jiꞌi un, tu ni ka nachaku kuɨtɨ i undi ni jinu ɨɨn mil kuiya un. Ti yɨvɨ nachaku tuku nuu changa ga na jinu ɨɨn mil kuiya un, yɨvɨ un kuu ja nandoto undi nuu kuɨtɨ. WE'Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri taka mesa nuu taꞌu jniñu. Ti yukan ka nukoo taka yɨvɨ ja ni niꞌin i jniñu ja xndichi ndaa i sɨkɨ taka ga jniñu. Suni ni jini ri yɨvɨ ja ni ka jaꞌncha yɨvɨ xini i sɨkɨ ja ni ka kandixia i Jesús, ti ni ka nakani i jnuꞌun Yandios. Yukan kuu yɨvɨ ja tu ni ka chiñuꞌun kuɨtɨ i kuɨtɨ xaan un. Ti ni tu ni ka chiñuꞌun i santu tɨ. Ni tu ni ka jaꞌa i jnuꞌun ja kuncha jnuni tɨ yujiña i xi xini ndaꞌa i. Ni ka nandoto tuku i, ti ni ka taꞌu i jniñu jiin Cristo. Ni ka taꞌu i jniñu jiin ya ja kuu ɨɨn mil kuiya. PDYukan ti ni skiꞌin da jaꞌuꞌu un ini ɨɨn soko kunu xaan. Ti ni jasɨ vaꞌa da, ti ni saꞌa kutu da yuꞌu soko nuu ni kɨvɨ jaꞌuꞌu un, nava tukaa ga xndaꞌu yɨvɨ taka nación, chi undi na jinu ɨɨn mil kuiya. Ti nu na yaꞌa mil kuiya, yukan na ti kachi Yandios ja na ndaji jaꞌuꞌu un, ti jaku ga kɨvɨ. HC Yukan ti ni jnɨɨ da maa koo kaꞌnu ja iyo undi najanaꞌan xaan. Ti yukan kuu ma jaꞌuꞌu ja nani Satanás. Yukan ti ni juꞌni ángel Yandios maa jaꞌuꞌu un ja kuu ɨɨn mil kuiya. 8B kYukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja ni kuun ɨɨn ángel Yandios ichi andɨvɨ. Ti yɨjnɨ da ndakaa ja kuiña da maa soko kunu xaan un. Suni yɨjnɨ da ɨɨn cadena kaꞌnu. XA)Ti uu ga yɨvɨ ni ka yɨꞌɨ jiin kuɨtɨ un, maa Ɨɨn ya yoso kuayu un ni jaꞌni ya i naa i. Ni jaꞌni ya i jiin espada ni kee yuꞌu ya. Yukan ti taka kuɨtɨ ja ka ndava nuu tachi, ni ka yaji tɨ kuñu yɨvɨ ni ka jiꞌi un, undi ni ka chitu chii tɨ. Siukan ni saꞌa ndaa Yandios jniñu ya. Sɨkɨ ɨɨn mil kuiyaP@Yukan ti soldado maa Ɨɨn ja yoso kuayu un, ni ka jnɨɨ da maa kuɨtɨ kuñaꞌnu xaan un. Ti suni siaꞌan ni ka jnɨɨ da ɨnga kuɨtɨ xaan un, kuɨtɨ ja ni kaꞌan tɨ jaꞌa maa kuɨtɨ kuñaꞌnu xaan un, maa kuɨtɨ ni saꞌa jniñu ñaꞌnu ja so ni xndaꞌu tɨ yɨvɨ naa i. Ti yɨvɨ un kuu ja ni ka niꞌin i jnuni maa kuɨtɨ xaan un jiin ja ni ka chiñuꞌun i santu tɨ. Ni ka jnɨ soldado ya kuɨtɨ xaan un jiin kuɨtɨ ja ni kaꞌan tɨ jaꞌa maa tɨ un, ti ni skiꞌin da kuankoyo nuu mini ja kayu jiin azufre. Ti ka chaku tɨ ni ka skuiko da tɨ yukan. t?aYukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja ni ka ndututu maa kuɨtɨ kuñaꞌnu xaan un jiin taka rey ñuyɨvɨ jiin tendɨꞌɨ soldado da. Ni ka ndututu da, chi kin kanaa da jiin maa Ɨɨn ja yoso kuayu kuijin un jiin maa soldado ya. M>Ñaꞌan, chi kaji ra kuñu taka rey ja ni ka taꞌu da jniñu. Kaji ra kuña maa capitán kuñaꞌnu ja ni yɨndaꞌa soldado. Kaji ra kuñu taka chaa ñaꞌnu. Kaji ra kuñu taka kuayu. Ti kaji ra kuñu maa chaa ka yoso tɨ un. Siaꞌan kaji ra kuñu yɨvɨ naa i, vasu ni ka sajniñu kaꞌa i, vasu tu ni ka sajniñu kaꞌa i, vasu ka kuu i yɨvɨ ñaꞌnu, vasu ka kuu i yɨvɨ ndaꞌu. Ko ndɨvii yɨvɨ un kaji ra kuñu i ―ni kachi ángel un. o=WYukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ɨɨn ángel Yandios ja kundichi ya nuu ndikandii, ti ni kanakoꞌo da xini taka kuɨtɨ ndava nuu tachi, ti ni kachi da: ―¡Ñaꞌan! Ndututu naa ra nuu saꞌa Yandios ɨɨn viko kaꞌnu. 1<[Ti saꞌma nuꞌun ya jiin saꞌma suku sɨꞌɨn ya, ni jini ri ja yoso jnuꞌun jaꞌa: “Maa Chaa Kuñaꞌnu Ndaa, Maa Chaa Kuu Jitoꞌyo Nuu Ñuyɨvɨ”, kachi. ;Ti ini yuꞌu maa ya ja yoso kuayu un ni kee ɨɨn ja kaa nanu espada ja xaan ndɨnduu yuꞌu, ti kin stuji ya yɨvɨ ñuyɨvɨ naa i. Vasu tu kuantaꞌu i, ko chayɨka ya i, chi niꞌin taꞌu ya jniñu nuu taka nación ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti saꞌa ndaa ya sɨkɨ kuachi i nanu nuu jañu yo sɨkɨ ndeꞌe tɨkaꞌya ja taxin. Ti kuaꞌa xaan ya nundoꞌo kondoꞌo i, chi kuɨtɨ xaan ini ya sɨkɨ kuachi i. Siaꞌan kin saꞌa ya chi kɨvɨ un ti maa ya nakɨtuu ja kundiso ya nɨ tuꞌu jniñu nuu taka ñuyɨvɨ. :Ni jini ri kuaꞌa yɨvɨ ja ka kuu i soldado maa ya, ja ka yoso kuayu kuijin ti ka ñuꞌun saꞌma xkɨyɨ laꞌlɨ. V9% Ti ñuꞌun ya saꞌma ni ñutoo jiin nɨñɨ, ti nani ya Jnuꞌun Yandios. ?8w Ti nduchi ya kandaꞌa nanu yañuꞌun. Ti ñuꞌun kuaꞌa corona xini ya. Ti suni ndiso ya sɨvɨ ya, ko ni ɨɨn yɨvɨ tu jini na sɨvɨ ndiso ya, chi maa ɨɨn ni maa ya jini. 7  Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja nuña nuu kancha Yandios andɨvɨ. Ti yukan ni kenda ɨɨn kuayu kuijin vaji tɨ. Ti ja yoso sɨkɨ tɨ un nani Chaa Ndaa, Chaa vaꞌa. Chi saꞌa ndaa ya taka jniñu ya. Ndonda ndaa ya sɨkɨ taka ja ndevaꞌa un. i6K Yukan ti ruꞌu Juan, ni jakunjitɨ ri nuu ángel un ja na chiñuꞌun ri da niku. Ko ni kachi da jiin ri: ―Koto saꞌa ra siaꞌan. Koto chiñuꞌun ra ruꞌu, chi suni kaa ri nanu kaa maa ra. Ja suni junukuachi ri nuu Yandios. Mani ñani ka kuu yo naa yo, chi suni nakani ri jnuꞌun ya. Yukan kuu ja na chiñuꞌun ra maa ni maa Yandios. Chi maa Espíritu ya kuu ja xnaꞌan jnuꞌun Jesús nuu tendɨꞌɨ yo ja ka nakani yo jnuꞌun ya ―ni kachi ángel un jiin ri. 5+ Yukan ti ruꞌu Juan, ni jinisoꞌo ri ja kaꞌan ángel ya jiin ri, ti ni kachi da: ―Chiso ra jnuꞌun jaꞌa: “Jaꞌa kuu yɨvɨ ja ni kana Yandios ja kiꞌin yɨ nuu viko nandaꞌa maa Lelu Yandios. Na koo sɨɨ xaan ini i ja siaꞌan ni kana Yandios maa i naa i.” Yukan ti ni kachi ángel un jiin ri: ―Yukan kuu ɨɨn jnuꞌun ndaa kuɨtɨ, chi maa Yandios ni kachi ―ni kachi da. 4Chi ni kachi Yandios ja nakuiꞌna i ɨɨn saꞌma vaꞌa xaan, ja iyo ndoo kuɨtɨ ti xkɨyɨ laꞌlɨ. Ni kachi ndusu un. Ti saꞌma xkɨyɨ laꞌlɨ un xnaꞌan nasa kanda maa yɨvɨ Yandios, yɨvɨ ja ni kachi ya ja tukaa jnaꞌnu ndatu i, chi ni ka kɨvɨ i ini ndaꞌa maa ya. Xnaꞌan nau ka kuu maa yɨvɨ ka iyo ndoo kuɨtɨ, ja ka iyo ndoo ini i, ti ka iyo ndoo añu i nuu ya. {3oTi vijna na kusɨɨ ini yo naa yo.Na kusɨɨ ini yo ja chiñuꞌun yo maa ya.Chi ja ni jaa kɨvɨ ja nandaꞌa maa Lelu Yandios.Ti yɨvɨ ja ka kuu i nanu ɨɨn ñaꞌan suchi, ja ka iyo tuꞌva i ja nandaꞌa i jiin ya. _27Yukan ti ni jinisoꞌo ri ja kaꞌan ɨnga ndusu nanu nuu ka kaꞌan yɨvɨ kuaꞌa. Niꞌin xaan ni kaꞌan nanu nuu nɨꞌɨn kuaꞌa xaan yucha naꞌnu. Ni kaꞌan nava kanajiin ɨɨn taja, ti ni kachi:¡Na nakanajaa yo Yandios! Chi maa ya taꞌu jniñu nuu yo.Maa ɨɨn ni maa ya kuñaꞌnu sɨkɨ nɨ tuꞌu ja iyo. 1wYukan ti ni jinisoꞌo ri ja undi nuu mesa nuu taꞌu ya jniñu un ni kaꞌan ɨɨn ndusu:Roꞌo ja ka junukuachi nuu Yandios, roꞌo ja ka jika yɨñuꞌun nuu ya, ñaꞌnu xi kuachi,
na chiñuꞌun nuu maa ya. Ni kachi ndusu un. W0'Yukan ti ni ka jakunjitɨ ndɨ oko kuun chaa ñaꞌnu ja ka ndisojniñu, jiin ndɨ kuun ja chaku un. Ni ka jakunjitɨ da nuu Yandios, ja nukoo ya nuu mesa nuu taꞌu ya jniñu. Ni ka chiñuꞌun da maa ya, ti ni kachi da: ―¡Na nakanajaa yo Yandios! ¡Chi maa ɨɨn ni maa ya kuñaꞌnu! Ti siaꞌan na koo ―ni ka kachi da. /Ti ni siin kaꞌan ndusu un: ―¡Na nakanajaa yo Yandios! Chi ja kuu saa ni kaña ñuꞌun ñuu yukan ―ni kachi. 7.gTi jandaa chi vaꞌa saꞌa ya taka jniñu, chi ni ndonda ya sɨkɨ kuachi ñaꞌan ndevaꞌa un, ñaꞌan sɨɨ ini ja ni xnaa ña yɨvɨ ñuyɨvɨ jiin jniñu ndevaꞌa xaan ni saꞌa ña.Ni jaꞌa ya nundoꞌo sɨkɨ ña, chi ni jaꞌni ña yɨvɨ ni ka junukuachi nuu ya. Ni kachi ángel un. -- UYukan ti ruꞌu Juan, ni jinisoꞌo ri ja kaꞌan ɨɨn ndusu ichi andɨvɨ, ti ni kaꞌan jaa nuu ka kaꞌan yɨvɨ kuaꞌa, ti ni kachi:¡Na nakanajaa yo Yandios! Maa ni maa ya kuu ja ni nama saña naa na.Ti maa ya kuñaꞌnu xaan, chi maa ya kuu ja ndisojniñu ñaꞌnu ga. B,}Ti yɨvɨ ñuu un ni ka jaꞌni i taka yɨvɨ Yandios. Ni ka jaꞌni da chaa ni ka nakani jnuꞌun ya. Ti ni ka skaꞌan da yɨvɨ taka ga ñuyɨvɨ ja suni na kaꞌni da yɨvɨ Yandios. Siaꞌan ni ka saꞌa ndevaꞌa xaan yɨvɨ ñuu un. Yukan kuu ja ɨɨn jinu ni ni naa ndɨꞌɨ kuɨtɨ ñuu Babilonia.}+sTukaa ga ndinchaa ni ɨɨn ñuꞌun ini ñuu un. Ni tukaa kuɨtɨ kosɨɨ ini yɨvɨ jiin viko nandaꞌa. Chaa ni ka xiko ini ñuu un ni ka kuu maa ni chaa kuñaꞌnu. Ti vasu siaꞌan, ko ni naa ii kuɨtɨ ñuu un. Ni naa ii kuɨtɨ ñuu un, chi vanuxia maa yɨvɨ ñuu un ni ka xndaꞌu i yɨvɨ taka ga nación jiin jniñu tasɨ, jiin jniñu ndevaꞌa ja ka saꞌa i. B*}Tukaa kuɨtɨ na koo música ya ini ñuu un. Tukaa kuɨtɨ kata i yaa. Tukaa ga tɨvɨ i ndɨkɨ. Tukaa ga saꞌa i ni ɨɨn nuu jniñu. Ni ñasɨꞌɨ tukaa ga ndiko ña nuni jaꞌa. )1Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ɨɨn ángel ja niꞌin teyɨɨ ni kiꞌin ya ɨɨn yoso molino ti ni skanda ya kuaꞌan, ti nɨꞌɨn kuaꞌan yoso molino un undi nuu mar, ti ni kachi ángel un: ―Suni siaꞌan na naa ñuu Babilonia ja tukaa ga kuɨtɨ kuni yo nuu. n(USaña Juan, na kachi na ja taka niꞌin ja kanchuku nuu andɨvɨ, na kusɨɨ xaan ini ni vijna. Maa niꞌin ja saꞌa ndaa sɨkɨ yɨvɨ naa i, maa niꞌin ja ka kuu ni yɨvɨ Yandios, maa niꞌin ja ka kuu ni apóstol ja ni ka nakani ni jnuꞌun ya, maa niꞌin ja ka kuu ni profeta ja suni ni ka nakani jnuꞌun ya, tendɨꞌɨ ni naa ni na koo sɨɨ xaan ini ni, chi ja ni naa ndɨꞌɨ kuɨtɨ ñuu un. Na koo sɨɨ ini ni, chi ni saꞌa ndaa ni sɨkɨ yɨvɨ ñuu un. Ni saꞌa ndaa ni, chi ni ka xndoo i maa ni naa ni. Na kusɨɨ ini ni naa ni, chi ja ni saꞌa ndaa Yandios sɨkɨ ñuu Babilonia un. e'CYukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja chaa un, ni joso da tɨkacha ñuꞌun xini da ja kukuiꞌya ini da. Ni ka ndeꞌe xaan da, ti ni ka kanakoꞌo da, ti ni ka kachi da: ―¡Xaan ndaꞌu! ¡Xaan ga ndaꞌu kuu ñuu kuñaꞌnu Babilonia vijna! Chi undi yukan ni ka ndututu taka chaa ni ka skaka barco ja ka janxiko da ti ka niꞌin da xuꞌun kuaꞌa. Xaan ndaꞌu kuu ñuu un chi ɨɨn nundaa ni ti ni naa ndɨꞌɨ ni ―kachi da, ti ni ka jakunchaa da ka ndeꞌe da. 8&iYukan ti koto nchaa da ja kandaꞌa kuaꞌa ñuu un, ti jakunchaa da ndeꞌe da, ti kachi da: ―¡Ni tukaa ni iyo ɨnga ñuu ja kuñaꞌnu ga nanu ñuu jaꞌa! ―kachi da. 2%]Xaan ga ndaꞌu kendo ñuu un, chi vijna ti ɨɨn nundaa ni, ti ni naa ndɨꞌɨ taka ndajniñu vaꞌa yukan ―kachi da. Suni siaꞌan kaꞌan tendɨꞌɨ chaa ja ka skaka barco, jiin yɨvɨ ka jika jiin barco un, jiin chaa ka sajniñu ini barco un, jiin taka ga chaa ja ka sajniñu nuu mar un. $ Ti kachi da: ―¡Xaan ndaꞌu! ¡Xaan ga ndaꞌu ñuu ñaꞌnu un! Chi ni kuu nanu ɨɨn ñaꞌan ja ñuꞌun ña saꞌma vaꞌa xaan, saꞌma nchaa ndiꞌi jiin ja kuaꞌa. Ti ñuꞌun ña sɨkɨ sukun oro jiin yuu vii xaan, jiin perla ja nchaa yaꞌu. =#sYukan ti chaa ka janxiko ini ñuu un, kundichi jika da, chi yuꞌu xaan da ja kuni da nundoꞌo kii sɨkɨ ñuu yukan. Kukuiꞌya xaan ini da ja nukoo da ti ndeꞌe xaan da. " Ka ndoꞌo ini da naa da sɨkɨ, ja vasu ni ndiyo ini yɨvɨ ñuu un ja niꞌin i ndajniñu vaꞌa xaan, ko vijna ti tukaa kuɨtɨ niꞌin i un. Chi ja ni naa ndɨꞌɨ. Taka ja vii xaan ni iyo ñuu un ni naa ii kuɨtɨ, ti tukaa kuɨtɨ naniꞌin i. >!u Ti suni ka xiko da canela jiin taka ja jaꞌan xiko asun, suxia kutu jiin suxia ugua, taka nuu perfume jiin vino, jiin aceite, jiin yuchi triu. Ti suni ka xiko da kuɨtɨ kundiso ndajniñu, jiin rɨɨ, jiin kuayu, jiin carreta, ti suni undi yɨvɨ ka xiko da, yɨvɨ ja tu kinyaꞌu ja so sajniñu kaꞌa i. W ' Ti ndajniñu ka xiko da un kuu oro, plata, yuu vii xaan, jiin perla ja nchaa yaꞌu, jiin saꞌma vaꞌa, jiin saꞌma seda ja kuaꞌa ndiꞌi. Ti suni taka yujnu ja jaꞌan xiko asun, jiin taka ndajniñu vii ja ni ka saꞌa jiin yuu marfil, jiin yujnu vii ja nchaa yaꞌu, jiin kaa kuaan, jiin kaa ndava, jiin yuu xkɨyɨ laꞌlɨ. # Taka chaa ka janxiko ini ñuu yukan, kukuiꞌya xaan ini da. Kukuiꞌya xaan ini da chi tukaa ni ɨɨn ja kuaan ndajniñu ka xiko da. %C Ti kundichi jika chaa un naa da chi yuꞌu xaan da. Yuꞌu xaan da chi kondoꞌo xaan yɨvɨ ñuu un. Ti kaꞌan da: ―¡Xaan ndaꞌu! ¡Xaan ga ndaꞌu ni nduu ñuu kuñaꞌnu Babilonia! ¡Kuñaꞌnu xaan Babilonia niku, ko ɨɨn jinu ni ti ni nchaa nundoꞌo sɨkɨ! ―kachi da. nU Yukan ti ndeꞌe xaan taka chaa ñaꞌnu ja kanchuku taka ñuyɨvɨ nu na kuni da ja kandaꞌa kuaꞌa ñuu un. Chi ni ka sama da xuꞌun kuaꞌa jiin yɨvɨ ñuu un. Ko nu na jaa kɨvɨ un ti tukaa koo siaꞌan. Chi ndɨ jnaꞌan da ni ka saꞌa ndevaꞌa jiin yɨvɨ ñuu un, ko so ja kukuiꞌya xaan ini da naa da kɨvɨ na chaa kɨvɨ ndaꞌu un. !Ja yukan kondoꞌo xaan i nundoꞌo,
chi sanaa ni ti chaa ɨɨn nundoꞌo sɨkɨ yɨvɨ ñuu un.Koo jnukuiꞌya xaan ini i. Koo jnama xaan.Kii ñuꞌun sɨkɨ i, kayu i jiin ñuꞌun un ti kuu i.Siaꞌan koo sɨkɨ yɨvɨ un naa i,
chi kuñaꞌnu xaan ga maa Yandios sɨkɨ i.Ti na saꞌa ya ja jnaꞌnu ndatu i naa i. Ni kachi ndusu ja ni kaꞌan ichi andɨvɨ un. _7Ni ka nduvixi xaan ini i ja sɨkɨ kuaꞌa xaan ndajniñu ni ka niꞌin i jiin xuꞌun kuaꞌa ja ni ka xnaa i.Nusa ti na kondoꞌo i siaꞌan nanu ni ka nduvixi ini i.Suni ndukuiꞌya ini i, chi ka jani ini i nanu jani ini ɨɨn ñaꞌan, ti kachi ña: “Kancha vaꞌa ri vijna, ti jankɨvɨ kendo ndaꞌu ri”, kachi ña. }Vaꞌa ga ja na kondoꞌo yɨvɨ ñuu un suni siaꞌan nanu ni ka jaꞌa i nundoꞌo nuu ɨnga yɨvɨ.Ko viꞌga na kondoꞌo i ansu ja ni ka jaꞌa i nuu ɨnga yɨvɨ.Na niꞌin yɨ uu jinu ansu ja ni ka saꞌa i jiin ɨnga yɨvɨ. kOKo kondoꞌo xaan i. Vanuxia jini Yandios ja kaꞌnu xaan ni kuu kuachi i nanu ɨɨn yuku kaꞌnu sukun xaan ja ni jaꞌnu kuaꞌan undi nuu andɨvɨ.Ko tu naa kuɨtɨ ini Yandios taka jniñu ndevaꞌa ka saꞌa i. >uYukan ti ni jinisoꞌo ri ja kaꞌan ɨnga ndusu ichi andɨvɨ, ti ni kachi:Roꞌo naa ra, ja ka kuu ra yɨvɨ Yandios.Na xndoo ra ñuu ndevaꞌa un, nava tu saꞌa ndevaꞌa ra nanu ka saꞌa yɨvɨ un.Na xndoo ra ñuu un nava tu niꞌin ra nundoꞌo ja kii sɨkɨ yɨvɨ un naa i. {oTi jandaa kuu ndixia un chi ñuu un kuu nanu ɨɨn ñaꞌan ndevaꞌa.Ti ni saꞌa ña ja yɨvɨ taka nación nanu ni ka najini i jiin jnuꞌun ja kaa yɨsɨkɨnchaa i Yandios.Ni ka xndoo i Yandios ti ka saꞌa ndevaꞌa xaan i.Suni siaꞌan ka saꞌa taka yɨvɨ ja ka kuñaꞌnu nuu ɨnga yɨvɨ kanchuku ini ñuyɨvɨ jaꞌa.Ti yɨvɨ ja ka xiko i nuu yɨvɨ ñuu un, ni ka niꞌin kuaꞌa xaan i ndajniñu.Chi vanuxia ni ka nduvixi ini yɨvɨ ñuu un. Ni ka nduvixi ini i jiin ndajniñu kuaꞌa ja ka niꞌin yɨ un.Nusa ti ni tu ka saꞌa i nanu ja ka xnaa i xuꞌun i. Ni kachi ángel un. MNi kana koꞌo da ti ni kachi da:Ni jaa kɨvɨ ja naa ñuu ñaꞌnu Babilonia.Ti jandaa kuu un vasu vijna ka kuñaꞌnu maa ndajaꞌa jaꞌuꞌu un jiin taka nuu tachi xaan ja kanchuku ini ñuu un.Ti suni kanchuku tiji jiin taka ga nuu kuɨtɨ jñaꞌan ja ka jika tɨ nuu tachi, ja nanu kukini ini yo. + QYukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja ni kuun ɨnga ángel Yandios ichi andɨvɨ. Kuñaꞌnu xaan da, ti janducha da ja so ni ndinchaa ii nuu nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ. KÑaꞌan ni jini ra un, yukan kuni kaꞌan sɨkɨ maa ñuu ñaꞌnu ja kuñaꞌnu nuu savaꞌni ga yɨvɨ ndisojniñu nuu taka ñuyɨvɨ ―ni kachi ángel un. Sɨkɨ ja naa ñuu Babilonia  Siaꞌan kin saꞌa i, chi ni stuu Yandios nuu i ja na saꞌa i naa jniñu kuni maa ya. Ti nduu ɨɨn nuu ini chaa un naa da ja nakuaꞌa da jniñu ka ndiso da nuu kuɨtɨ xaan un. Siaꞌan kin saꞌa da undi na siuku ndaa siaꞌan nava ni kachi Yandios. hISuni ni jini ra kuɨtɨ xaan un, ja iyo uxi ndɨkɨ tɨ. Yukan kaꞌan ja suni ka iyo kuaꞌa yɨvɨ ja ka jito uꞌu i ñaꞌan un, ja xnaa i ña jiin taka ja yɨꞌɨ jiin ña, kaꞌma i ñaꞌan un ti na kayu ña. nUSiin kaꞌan ángel Yandios ti ni kachi da jiin ri: ―Ja ni jini ra ja ñaꞌan ndevaꞌa un kancha ña nuu jika kuaꞌa nducha. Ti ja kuaꞌa nducha un kuni kaꞌan ja siaꞌan kuaꞌa yɨvɨ ka iyo nuu nɨ ñuyɨvɨ yo. }Yukan na ti kanaa da jiin maa Lelu Yandios, ko kundee maa Lelu un. Chi maa ya kuñaꞌnu ga nuu taka ga rey ja ka taꞌu jniñu. Ti maa ya kuu Jitoꞌyo ja taꞌu ya jniñu nuu taka ga jitoꞌo. Ti kuꞌiin jiin maa Lelu un maa yɨvɨ ya, yɨvɨ ni nakaji ya ja kɨꞌɨ nuu ndaꞌa ya. Chi ka kandixia ndaa i maa ya ti ka siuku ndaa i jnuꞌun ya ―ni kachi ángel un. 5c Ti nduu ɨɨn nuu ini da naa da chi kin ndajnuꞌun da, ti nakuaꞌa da jniñu ndiso da nuu kuɨtɨ xaan un. Nakuaꞌa da jniñu nuu kuɨtɨ un nava na taꞌu tɨ jniñu. :m Siin kaꞌan ángel Yandios un, ti ni kachi da: ―Ja ni jini ra ja iyo uxi ndɨkɨ tɨ. Ti yukan kuni kaꞌan ja iyo uxi rey. Ko tu jaꞌi taꞌu da jniñu vijna, ko ja kuan kuyajni kɨvɨ ja taꞌu da jniñu. Ti kuɨtɨ xaan un kin taꞌu tɨ jniñu jiin da naa da, vasu ja kuu jaku ni kɨvɨ ni. s _ Ja sɨkɨ kuɨtɨ xaan un ja ni chaku tɨ ti ni jiꞌi tɨ, maa tɨ ni kuu rey kuu una. Ti ɨɨn jnaꞌan ndɨ una rey un kuū tɨ. Ko kɨvɨ na yaꞌa ja taꞌu tɨ jniñu, ti suni kiꞌin tɨ nuu jnaꞌnu ndatu tɨ ―ni kachi ya. u c Suni kuni kaꞌan un ja iyo uxia rey ja taꞌu jniñu. Ti uꞌun da ni naa ja tukaa taꞌu da jniñu vijna. Ti ɨɨn da chaku ja taꞌu jniñu vijna. Ti ɨnga da chi changa ga kii. Ti chaa kii un, chi jaku ni kɨvɨ kin kuñaꞌnu da. F  Taka yɨvɨ ja chaku vaꞌa inijnuni i na kujnuni vaꞌa ini i nasa kuni kaꞌan jnuꞌun jaꞌa. Na kujnuni vaꞌa ini i ja uxia xini kuɨtɨ un kuu uxia yuku nuu nukoo ñaꞌan un.  Ni tuji kuɨtɨ un ti kaa tɨ nanu kuɨtɨ ni jiꞌi. Ko suꞌva nene ndaa tuku tɨ nuu soko kunu xaan un. Yukan na ti kiꞌin tɨ nuu jnaꞌnu ndatu tɨ. Ti yɨvɨ ñuyɨvɨ so naa ini i nu na kuni i ja nandoto tuku tɨ. Ti yɨvɨ yukan ka kuu yɨvɨ ja tu ni chiso Yandios sɨvɨ i nuu tutu ya undi na ti jakoo ga ñuyɨvɨ jaꞌa. Vanuxia tu ni nakaji ya i ja kunchuku i jiin ya.  Yukan ti ángel Yandios ni kaꞌan ya jiin ri ti ni kachi ya: ―Koto naa ini ra ja ndeꞌe ra ñaꞌan un. Chi na kani ri nau kuu ñaꞌan. Suni na xnaꞌan ri nuu ra nau kuu ja yɨndaꞌa maa ñaꞌan un. Chi iyo uxia xini kuɨtɨ un ti iyo uxi ndɨkɨ tɨ. Yukan ti ruꞌu Juan, ni jini ri ja ñaꞌan un jika ña nanu ñaꞌan jini. Nanu ñaꞌan jini siaꞌan kaa ña, chi vanuxia ni ndusɨɨ xaan ini ña ja ni jaꞌni ña yɨvɨ Yandios, ti ni jatɨ ña nɨñɨ i. Kaa ña nanu ɨɨn ja jini, chi vanuxia ni ndusɨɨ ini ña ja ni jaꞌni ña yɨvɨ ja ni ka nakani i jnuꞌun Jesús. Ti so ni saꞌu ii ini ri ni jini ri nuu ñaꞌan un. wgTi yoso ɨɨn jnuꞌun yujiña ñaꞌan un, ja tu chaku ini ni ɨɨn yɨvɨ nasa kuni kaꞌan jnuꞌun un. Ko siaꞌan kaꞌan jnuꞌun un: “Ñaꞌan jaꞌa kuu maa Babilonia. Maa ña kuu ja kuñaꞌnu nuu tendɨꞌɨ ga ñaꞌan ja ka jika jiin jnuꞌun sɨɨ ini. Maa ña kuñaꞌnu nuu tendɨꞌɨ yɨvɨ ja ka saꞌa ndevaꞌa ini ñuyɨvɨ jaꞌa”, kachi. Ti ñaꞌan ni jini ri un, ñuꞌun ña ɨɨn saꞌma kuaꞌa ndiꞌi ja sakanuu color kuaꞌa jiin. Ti so ni nakutu ii ña jiin oro jiin yuu vii xaan, jiin perla nchaa yaꞌu xaan. Ti yɨjnɨ ña jiin ndaꞌa kuaꞌa ña ɨɨn vaso niña oro ja nanu ñuchitu ndɨɨ jiin jnuꞌun ndevaꞌa, chi ni saꞌa xaan ña kuachi ja ndevaꞌa xaan ni jikonuu ña jiin jnuꞌun sɨɨ ini. oWYukan ti ni xnaꞌan ga maa Espíritu Santu taka ja ni jini ri, ti ángel yukan ni yɨndaꞌa ya ruꞌu undi nuu ñuꞌun teꞌe. Ti yukan ni jini ri ɨɨn ñaꞌan ja yoso ña ɨɨn kuɨtɨ kuaꞌa, ti kuɨtɨ un iyo uxia xini tɨ jiin uxi ndɨkɨ tɨ. Ti nɨ tuꞌu nɨ kaa sɨkɨ tɨ yoso jnuꞌun ndevaꞌa ja kanchañaꞌan sɨkɨ sɨvɨ Yandios. Chaa ja ka taꞌu jniñu taka ñuyɨvɨ jaꞌa, ni ka nchaka da ña ja ni ka yɨsɨkɨnchaa da jiin ñaꞌan un. Suni ni ka nchaka yɨvɨ taka ñuyɨvɨ maa ña. Nanu ni ka najini i ja ka saꞌa i savaꞌni ga ja kuni i, nanu chaa ni jiꞌi ndɨxɨ, ti suni siaꞌan ni yɨndaꞌa tu maa ñaꞌan un maa da naa da, ja ka saꞌa ndevaꞌa da nasa kuni maa ña ―ni kachi ya. s aYukan ti ɨɨn ángel ja ni yɨndaꞌa ɨɨn koꞌo un ni kaꞌan ya jiin ri, ti ni kachi ya: ―Ñaꞌan, ti na stuu ri nuu ra nasa koo nundoꞌo sɨkɨ ɨɨn ñaꞌan sɨɨ ini, ɨɨn ñaꞌan ja kancha ña nuu jika kuaꞌa nducha. r~},|A{ yyBwcv@ustrp><;;k987"5R4 21y06/C--+,+*j)~''%$$9#"[3nVaKkG, ( ') 4aaKo sɨkɨ nasa kuu ja kachi Yandios ja kendo ndaa yɨvɨ nuu ya, kachi ya ja taka jniñu vaꞌa ka saꞌa yɨvɨ tu jajniñu kuɨtɨ ja na kendo vaꞌa i nuu ya. Chi suꞌva mani yɨvɨ ja kandixia ndaa i jnuꞌun Yandios, maa ɨɨn ni nuu yɨvɨ un ja kachi ya ja tukaa jnaꞌnu ndatu da sɨkɨ kuachi da. Chi maa ɨɨn ni Yandios kuu ja kaꞌan ya jnuꞌun un nuu yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa, ja kundio ini ka saꞌa da kuachi. w`gTi nu sajniñu ɨɨn yɨvɨ, ti niꞌin da yaꞌu da, ansu taꞌu da kuu, chi suꞌva chunaa yo nuu da. _+Chi tu ni kachi tutu ii Yandios siaꞌan. Kaꞌan ja ja ni kandixia ndaa Abraham jnuꞌun ni chiso Yandios nuu da, ti sɨkɨ yukan ni jantaꞌu ya maa da, ti ni kachi ya ja tukaa jnaꞌnu ndatu da sɨkɨ kuachi da. Ni kendo ndaa da nuu Yandios chi vii ni kandixia da ya. U^#Chi nu ni siuku ndaa da taka jnuꞌun ley Yandios un, nusa ti kuu nduvixi ini da undi maa da sɨkɨ taka jniñu vaꞌa ni saꞌa da. Ko taka jniñu vaꞌa un tu jajniñu ja na kendo ndaa da nuu Yandios. /] YAbraham ni kuu da tata na janaꞌan yo ja ni xnukoo da nación Israel. Vijna ti na saꞌa yo nanu sɨkɨ nasa ni jantaꞌu Yandios maa da ja ni kendo ndaa da nuu ya. u\cTi vijna ja kandixia yo jniñu ni saꞌa Jesús, ¿yukan kuu saꞌa ja tukaa jandatu ley Yandios un? ¡Tu kuu kuɨtɨ! Chi suꞌva nu kandixia ndaa yo Jesús, saꞌa ja na siuku ndaa yo ley Yandios un. Jnuꞌun ni kandixia Abrahamu[cChi ɨɨn ni Yandios kuu, ti na kachi ya ja tukaa jnaꞌnu ndatu savaꞌa ni ga yɨvɨ sɨkɨ kuachi i, vasu ka kuu i yɨvɨ hebreo ja ni ka niꞌin i ɨɨn marca nuu yɨkɨ kuñu i, xi ka kuu i yɨvɨ taka ga nación ja tu ni ka niꞌin i ɨɨn marca nuu yɨkɨ kuñu i. Ko na kachi ya yukan nuu savaꞌa ni ga yɨvɨ ja kandixia ndaa i jniñu ni saꞌa Jesús. AZ{¿Nusa ti kuu ya Yandios ja jantaꞌu ya mani yɨvɨ hebreo ja ñavaꞌa ley ni jaꞌa ya nuu Moisés? Tu kuu kuɨtɨ, chi kuu ya Yandios ja jantaꞌu ya yɨvɨ taka ga nación. YNusa ti ja ka jini yo ja Yandios tu jantaꞌu ya ni ɨɨn yɨvɨ vasu ka nduku ndee i ka siuku i taka jniñu taꞌu ley ya nuu i, chi kachi Yandios ja tukaa jnaꞌnu ndatu i sɨkɨ kuachi i. Ko mani kachi ya siaꞌan nu kandixia ndaa i jniñu ni saꞌa Jesús. %XC¿Nusa ti kuu nduvixi ini yo sɨkɨ maa yo? Tu kuu kuɨtɨ, chi tu kuɨtɨ nduvixi ini yo sɨkɨ taka jniñu vaꞌa ka saꞌa yo, ja sɨkɨ yukan ka siuku ndaa yo taka jniñu taꞌu ley ya nuu yo. Chi suꞌva, jantaꞌu ya yoꞌo nu kandixia ndaa yo jniñu ja ni saꞌa Jesús. :WmSiaꞌan ni saꞌa Yandios nava na kenda ndijin nuu yoꞌo ja iyo ndaa nuu Yandios nu kachi ya ja tukaa jnaꞌnu ndatu yɨvɨ sɨkɨ kuachi i. Siaꞌan ni saꞌa ya jaꞌa yo ja kanchuku yo vijna. Yukan kuu ja ja ni taji ya Jesús ja na kuū ya ndaꞌa cruz, ti jiin yukan iyo ndaa nuu ya nu kachi ya ja tukaa taji ya nundoꞌo xaan nuu yɨvɨ sɨkɨ kuachi i, ko siaꞌan na kachi ya nuu mani yɨvɨ ja kandixia ndaa i nuu Jesús. BV}Ti taji Yandios Jesús na kuū ya nuu ndaꞌa cruz nava na ndumani ya jiin yoꞌo, ja tukaa kuɨtɨ ini Yandios nuu yo sɨkɨ kuachi yo. Ko iyo ja na kandixia ndaa yo ja Cristo ni jatɨ ya nɨñɨ ya. Ti nu kandixia yo un ti tukaa kuɨtɨ ini ya nuu yo sɨkɨ kuachi yo. Ti nu ni jiꞌi Jesús yukan, ti ni kenda ndijin nava ni saꞌa Yandios. Siaꞌan ti iyo ndaa nuu Yandios nu kachi ya ja tukaa jnaꞌnu ndatu yɨvɨ sɨkɨ kuachi i. Yukan ni saꞌa ya chi undi nuu tu jaꞌi ni taji ya nundoꞌo xaan nuu yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa sɨkɨ taka kuachi ni ka saꞌa i. hUIKo kachi ya ja tukaa jnaꞌnu ndatu i nuu ya sɨkɨ kuachi i. Siaꞌan kuu ja kachi Yandios, chi ma ɨɨn ni maa ya ni kundaꞌu ini ya yoꞌo ja ni taji ya Cristo Jesús na kuū ya, ti siaꞌan ni ni chunaa ya kuachi yo. 6TeChi ndɨꞌɨ yɨvɨ ni ka saꞌa i kuachi, ti yukan kuu ja tukaa jantaꞌu Yandios maa i, chi maa ya kuñaꞌnu xaan ga ja tu kuni kuantaꞌu ni ɨɨn yɨvɨ jiin kuachi. TS!Nusa ti na kachi Yandios ja taka yɨvɨ na kendo ketaꞌu i nuu ya nu kandixia ndaa i ja Cristo Jesús ni jiꞌi ya ja na chunaa ya kuachi i. Chi unuu nuu Yandios kuu ndɨꞌɨ yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa. YR+Ko vijna tu kachi ya ja kendo vaꞌa ndaa nuu ya nu ka siuku ndaa yo ley Moisés. Chi vijna ni kenda ndijin nasa kuu ja maa Yandios kuu kachi ya ja tukaa jnaꞌnu ndatu yo nuu ya sɨkɨ kuachi yo. Ko suni siaꞌan ni ka kaꞌan jnuꞌun ley Yandios ja ni jaꞌa ya nuu Moisés jiin jnuꞌun ya ni ka kaꞌan profeta na janaꞌan. Nusa ti jandaa ndixia kuu ja taka jnuꞌun Yandios un, ja kaꞌan ley un, kaꞌan nuu tendɨꞌɨ yɨvɨ, chi taka yɨvɨ ka yɨꞌɨ i jiin jnuꞌun ley ya un. Siaꞌan kuu nava ni ɨɨn yɨvɨ nama maa i ja kankuachi Yandios sɨkɨ i, ti ja kachi ya ja jnaꞌnu ndatu i. kOOTu jandatu i ni ɨɨn jnuꞌun Yandios, chi tu kuɨtɨ ka yɨñuꞌun i jnuꞌun ya. Kachi tutu. 5NeTu kuni kunchuku mani jiin jnaꞌan i. 7MiKanchuku i nanu ja skɨtɨ ini ñaꞌan. 8LkKa jajnaꞌan ini i ka jaꞌni i ndɨyɨ. QKYɨꞌɨ jnuꞌun tasɨ un yuꞌu i. Yɨꞌɨ jnu uꞌu yuꞌu i. 7Jg Ka kuu i nanu ndɨyɨ ni kuxiko.Tu kuajniñu jnuꞌun ka kaꞌan i, chi mani jnuꞌun xndoñaꞌan ka kaꞌan i.Xaan tachi yuꞌu i nanu yuꞌu kuɨtɨ xaan. HI  Ndɨꞌɨ yɨvɨ tu ka siuku i ichi ya. Chi suꞌva ni nakaji i mani ichi yoꞌo.Kandio ini i ka saꞌa i mani jniñu ndevaꞌa. Tu iyo ni ɨɨn yɨvɨ kundio ini i jniñu vaꞌa. H Tu iyo ni ɨɨn yɨvɨ ja chaku ini i jnuꞌun ja taꞌu Yandios.Ni iyo ɨɨn yɨvɨ ja nduku ndee na kɨvɨ ini ichi Yandios. [G/ Chi siaꞌan ni yoso nuu tutu ii Yandios:Tu iyo yɨvɨ ndaa, ni ɨɨn. F! Nusa ti maa yo ja ka kuu yo yɨvɨ hebreo, ¿vaꞌa ga yoꞌo nuu Yandios ja kuu yɨvɨ taka ga nación? Tu ka kuu kuɨtɨ siaꞌan, chi kaji ni kachi ri ja ndɨꞌɨ yɨvɨ ka yɨꞌɨ xaan i jiin kuachi, vasu ka kuu i yɨvɨ hebreo xi yɨvɨ taka ga nación. @EyTi vasu jandaa kuu ja sava yɨvɨ ka xndaku da siaꞌan ni, ko ruꞌu Pablo, tu kandixia kuɨtɨ ri jnuꞌun ja ka xndaku yɨvɨ un, vasu iyo yɨvɨ ja kaꞌan da sɨkɨ ruꞌu ja siukan suni xndaku ri nuu yɨvɨ naa i. Nusa ti nu siaꞌan kuu nava ka xndaku sava yɨvɨ un, ti vaꞌa ga ja na saꞌa yo mani jniñu kueꞌe ti yukan na kachi Yandios ja mani yɨvɨ vaꞌa ka kuu yo. Chi suꞌva tukaa kuankaꞌnu Yandios jiin yɨvɨ ja xndaku i siaꞌan ni, chi na kendo jnaꞌnu ndatu i, ti na taji ya nundoꞌo nuu i naa i. Tu iyo ni ɨɨn yɨvɨ ndaa nuu Yandios }DsTi suni iyo yɨvɨ ja xndaku ja tu vaꞌa saꞌa Yandios un kankuachi ya sɨkɨ i, ti taji ya nundoꞌo nuu i, chi ka xndaku i ja ka chindee Yandios jiin jnuꞌun xndoñaꞌan. Ka xndaku i ja nu ɨnga yɨvɨ ka jinisoꞌo i jnuꞌun xndoñaꞌan, nusa ti chaku vaꞌa ini i ja jnuꞌun Yandios kuu mani jnuꞌun ndaa, jiin ja jandaa ndixia ja Yandios kuñaꞌnu ga. 0CYTu kandixia kuɨtɨ ri jnuꞌun un, chi nu siukan saꞌa Yandios, ti tu kuu ja maa Yandios kaꞌan kuachi sɨkɨ yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa, ti taji ya nundoꞌo nuu i. pBYKo iyo yɨvɨ ka kaꞌan ja vaꞌa ka saꞌa yo kuachi, ja tu siuku yo jnuꞌun Yandios, chi jiin yukan na kuni ndɨꞌɨ yɨvɨ ja iyo ndaa Yandios ti mani jniñu kueꞌe ka saꞌa yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa. Ka kachi i ja ndɨꞌɨ yɨvɨ na nakuni i ja jiin kuachi yo ka junukuachi yo Yandios, chi jajniñu kuachi yo ja xnaꞌan ja iyo mani ndaa nuu Yandios. Nusa ti kachi yɨvɨ un ja tu vaꞌa saꞌa Yandios nu taji ya nundoꞌo nuu yo, chi ka kachi i ja ka chindee yo Yandios jiin kuachi yo. Ko ruꞌu Pablo kachi ri ja jnuꞌun un kuu mani jnuꞌun ka kaꞌan sava yɨvɨ, ansu maa jnuꞌun kandixia ri. AA{Ko tu kuɨtɨ yukan, chi suꞌva Yandios mani ndaa kaꞌan ya. Ti vasu kua xaan yɨvɨ mani jnuꞌun xndoñaꞌan ka kaꞌan, ko Yandios nɨnɨ kundee jnuꞌun ni chiso ya. Yukan yoso nuu tutu ii:Kaꞌan yɨvɨ ja iyo ndaa jiin taka jnuꞌun kaꞌan ni, ti kundee ni nuu yɨvɨ kaꞌan sɨkɨ. Kachi tutu. @#Ti vasu kua xaan yɨvɨ hebreo tu ni ka siuku jnuꞌun Yandios un, ¿yukan saꞌa ja Yandios tukaa kundee ya jnuꞌun ni chiso ya nu? 1?[Ko iyo kuaꞌa jnuꞌun ja kanuu xaan kuu yɨvɨ hebreo, ti jnuꞌun kanuu ga kuu ja ni kɨvɨ ini ndaꞌa da jnuꞌun Yandios, ja ni tatu ya nuu da jiin jnuꞌun ya. > +¿Nusa ti nasa kuu ja kendo vaꞌa ga yɨvɨ hebreo ja kuu yɨvɨ taka ga nación, ja ni ka niꞌin yɨvɨ hebreo ɨɨn marca yɨkɨ kuñu da? z=mchi maa yɨvɨ Yandios kuu yɨvɨ ja ka ñuꞌun ini da jiin jnuꞌun ndaa. Nukuꞌun ini da ka siuku da jnuꞌun ya. Ti tu ka siuku da maa ɨɨn ni jnuꞌun ley Moisés, ja na niꞌin da marca yɨkɨ kuñu da, chi jiin nɨ ini nɨ añu ka siuku da jnuꞌun Yandios un. Ti vasu tu ka jantaꞌu i yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa, ko maa Yandios jantaꞌu ya maa da naa da.*<MTi jandaa kuu ja maa yɨvɨ Yandios ja ka yɨꞌɨ i jiin ya, ti tu nakuni yo ja maa ɨɨn ni yɨvɨ hebreo kuu ja ni ka niꞌin da marca yɨkɨ kuñu da, D;Ti vasu yɨvɨ taka ga nación ja tu ka niꞌin da marca yɨkɨ kuñu da, ko ka siuku da jnuꞌun ley Moisés, ti yɨvɨ na kankuachi da sɨkɨ roꞌo naa ra ja ka kuu ra yɨvɨ hebreo. Ka ñavaꞌa ra tutu ii ni jaꞌa Yandios nuu Moisés, ko tu ka siuku i ley un. Ti yukan kuu maa kuachi ja nchaa nuu roꞌo naa ra ja ka kuu ra yɨvɨ hebreo. Maa kuachi un kuu ja ñavaꞌa ra ley un ja ni jaꞌa Yandios nuu Moisés, ko tu ka siuku ra un. h:ITi sɨkɨ yɨvɨ taka ga nación, nu ka siuku i jnuꞌun Yandios nuu ley Moisés, vasu tu ka ñavaꞌa i ley un, ni ja ni ka niꞌin i marca yɨkɨ kuñu i, nusa ti na kachi Yandios ja ni ka nduu kanuu jiin yɨvɨ hebreo. -9SKo vatuni nu ka kuu ra yɨvɨ hebreo, ti ni ka niꞌin ra marca yɨkɨ kuñu ra, ti ka siuku ra jnuꞌun Yandios ja taꞌu ley Moisés nuu ra naa ra. Ko nu tu ka siuku ndaa ra jnuꞌun ja taꞌu ley un, ti ni nduu ɨɨn nuu jiin yɨvɨ taka ga nación ja tu jini kuɨtɨ sɨkɨ ley un. e8CTi jandaa ndixia ja siaꞌan yoso nuu tutu ii Yandios nu kaꞌan: “Yɨvɨ taka ga nación ka kaꞌan ndevaꞌa i sɨkɨ maa Yandios, ti siaꞌan kaꞌan i ja sɨkɨ jniñu ndevaꞌa ka saꞌa roꞌo yɨvɨ hebreo.” #7?Ka kaꞌan ra vixi ja ñavaꞌa ra maa ley ni jaꞌa Yandios nuu Moisés, ko skexiko ra maa Yandios nu tu ka siuku ndaa ra jnuꞌun ya ja taꞌu ley un. N6Ka xnaꞌan ra ja koto kusɨkɨnchaa jnaꞌan i, ¿ti nasa kuu ja suni siaꞌan ka yɨsɨkɨnchaa jnaꞌan ra maa ra? Tu kandixia ra santu, ko ka sa kuiꞌna ra ndajniñu nuu veñuꞌun santu un. B5}Yukan ti roꞌo naa ra, ja ka kuu ra yɨvɨ hebreo, ja ka ndoꞌo vixi ini ra ja vaꞌa xaan xndaku ra ley Moisés nuu yɨvɨ taka ga nación, ¿ti nasa kuu ja tu ka jandatu kuɨtɨ ra ley un nusa? Ti ka xnaꞌan ra taka ga yɨvɨ ja tu sakuiꞌna i, ¿ti nasa kuu ja suni siaꞌan ka sakuiꞌna ra naa ra nusa? o4WKa kaꞌan ra ja ka ñavaꞌa ra maa ley Yandios ni jaꞌa ya nuu Moisés. Ja yukan ti ka ndoꞌo vixi ini ra ja ka jini ndaa ra taka jnuꞌun ndichi, jiin ja iyo ichi ra ka xndaku ra nuu yɨvɨ ja tu jini kuɨtɨ i jnuꞌun un. ?3wYukan kuu ja ni nduvixi ini ra, roꞌo ja ka kuu ra yɨvɨ hebreo, ti ni nukuꞌun ini ra ja maa ra kutuꞌva xaan ja kuni xndaku ra nuu yɨvɨ taka ga nación ja tu ka jini kuɨtɨ i. Ka kandixia ra ja vaꞌa na xndaku ra nuu yɨvɨ ja kanchuku i nanu yɨvɨ ka jika i ñuñaa, ja tu ka jini kuɨtɨ i. E2Ti roꞌo ja ka kuu ra yɨvɨ hebreo, ka chaku vaꞌa ini ra maa jnuꞌun taꞌu Yandios nuu ra. Ja ni ka skuaꞌa vaꞌa jnuꞌun un, ti yukan kuu ja kuni nakaji ra maꞌñu nava kuu jniñu vaꞌa jiin nava kuu jniñu ndevaꞌa. Siaꞌan ka kuni ka saꞌa ra, chi nɨnɨ ka jinisoꞌo ra nuu jnuꞌun ley Moisés. F1Vijna na kachi ri nuu roꞌo naa ra ja vixi ini ra ka kuu ra yɨvɨ hebreo. Ka vixi ini ra ja maa Yandios ni jaꞌa ya ley ya nuu chaa ñaꞌnu na janaꞌan ja nani Moisés, ti yukan kuu ja ka ndoꞌo ini ra ja maa Yandios jantaꞌu ya roꞌo. Ti vixi xaan ini ra ja maa ɨɨn ni Yandios ja ka nchañuꞌun ra. B0}Ti chaa ɨɨn kɨvɨ ñaꞌnu, ti nuu kɨvɨ un, ti na kundee maa jnuꞌun Jesús ni kaꞌan ri ja sandaa Yandios taka jnuꞌun yɨsaꞌi ni jani ini taka yɨvɨ jiin taka jniñu yɨsaꞌi ni saꞌa taka yɨvɨ. Ti maa Cristo Jesús na kuaꞌa ya nundoꞌo nuu taka yɨvɨ ja ni saꞌa jniñu ndevaꞌa un. L/Yukan kuu nu ka saꞌa i ɨɨn ni kuu jnuꞌun ja taꞌu ley Moisés, ti ka jini vaꞌa yo un ja ɨɨn ni jnuꞌun ja kaꞌan ley Moisés, suni yoso jnuꞌun un inijnuni i, vasu tu ka ñavaꞌa i tutu ley ni jaꞌa Yandios nuu Moisés. Ti siaꞌan ni kuu ja maa inijnuni i kuu nanu ɨɨn testigo, ti iyo uu jniñu ja saꞌa testigo un. Kaꞌan kuachi sɨkɨ i nu ka jani i ɨɨn jniñu kueꞌe xi xndaku ja kuvaꞌa nu ka jani i ɨɨn jniñu vaꞌa. u.cTi jandaa ndixia kuu ja yɨvɨ taka ga nación tu ñavaꞌa i tutu ley ni jaꞌa Yandios nuu yɨvɨ hebreo. Ti yɨvɨ taka ga nación un tu ka jini kuɨtɨ i ni ɨɨn junuꞌun ley Moisés un. Ko nu ka saꞌa i ɨɨn ni kuu jiin jnuꞌun ja kaꞌan ley un, yukan kuni kaꞌan ja ka siuku i maa ley inijnuni i. Ja yukan kuu ja ka ñavaꞌa i ɨɨn ley maa i. O- Yukan kundaa chi vasu kuaꞌa yɨvɨ ni ka jini soꞌo i nuu jnuꞌun ja kaꞌan ley ni jaꞌa ya nuu Moisés, ko nɨnɨ na kachi Yandios ja jnaꞌnu ndatu yɨvɨ un sɨkɨ kuachi i. Ko sɨkɨ yɨvɨ ja ka siuku ndaa i jnuꞌun ja kaꞌan ley Moisés, na kachi ndaa Yandios ja tukaa jnaꞌnu ndatu yɨvɨ un ja kuu kuachi i. y,k Yukan kundaa ndixia chi taka yɨvɨ ka saꞌa i kuachi. Vasu tu ka yɨꞌɨ chii ley ni jaꞌa Yandios nuu Moisés, ko jnaꞌnu ndatu i nuu Yandios, ti na kuaꞌa ya nundoꞌo nuu i ja na naa i. Ko taka yɨvɨ ja ka saꞌa i kuachi ja ka yɨꞌɨ i chii ley Moisés, suni siaꞌan jnaꞌnu ndatu i nuu Yandios, chi jiin maa ley Moisés un na saꞌa ndaa ya kuachi i. t+a Chi Yandios tu ndeꞌe ya nuu nasa kaa ɨɨn ɨɨn yɨvɨ, chi ɨɨn nuu saꞌa ya ndaa jiin taka yɨvɨ. * Chi suꞌva na kuaꞌa ya taꞌu nuu yɨvɨ ja ka saꞌa i jniñu vaꞌa. Na kuaꞌa ya taꞌu ja na nduñaꞌnu i nuu taꞌu ya jniñu, ti na kondee kosɨɨ ini i. Ti kanuu ga ja kuaꞌa ya taꞌu un nuu yɨvɨ hebreo, ti suni siaꞌan nuu yɨvɨ taka ga nación. A){ Ti jandaa ndixia kuu ja nuu taka yɨvɨ ka saꞌa i jniñu ndevaꞌa, nuu yɨvɨ un na taji Yandios nundoꞌo xaan, ti nu nchaa nundoꞌo kaꞌnu xaan un, ti na ndɨꞌɨ xaan ini i. Ti kanuu ga na taji ya nundoꞌo xaan nuu yɨvɨ hebreo, ti suni siaꞌan na taji ya nundoꞌo nuu yɨvɨ taka ga nación. (Chi suꞌva, na taji ya ɨɨn nundoꞌo xaan nuu taka yɨvɨ ja ni kuniꞌin ini i sɨkɨ jnuꞌun ya, ja tu kuni kuandatu i jnuꞌun ndaa ya, chi kandio ini i ja siuku i jnuꞌun yakuaa. Kɨtɨ ini Yandios jiin yɨvɨ un, ti na taji ya nundoꞌo xaan sɨkɨ i. ' Na kuaꞌa ya taꞌu nuu sava yɨvɨ ja kuchaku i ja kuu nɨ kani, chi tu ni xndiꞌi ini i ka saꞌa i jniñu vaꞌa, ti ni ndio ini i kuchaku i saa ni, ti ni ndio ini i ja niꞌin i taꞌu nuu maa Yandios ja na nduñaꞌnu i ñuu nuu taꞌu ya jniñu. U&#Ti na chaꞌu ya nuu ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn yɨvɨ nava jniñu ni saꞌa i. %9Ko iin kuaꞌa yɨvɨ ja tu ka jandatu i nuu jnuꞌun Yandios. Kuniꞌin xaan ini, ti tu ka kuni nakani ini nuu kuachi. Ti jandaa ndixia kuu ja yɨvɨ un ka nakaya i nundoꞌo ja kuu maa i naa i, ti nundoꞌo un na chaa nuu i nuu kɨvɨ ñaꞌnu un nu na saꞌa jandaa Yandios jiin ndɨ yɨvɨ ini ñuyɨvɨ jaꞌa. Nu kɨvɨ ñaꞌnu un na kachi Yandios nau kuu yɨvɨ vaꞌa jiin nau kuu yɨvɨ ja tu vaꞌa. Ti nuu kɨvɨ un na taji ya nundoꞌo xaan sɨkɨ taka yɨvɨ ja kuniꞌin ini i, ja tu kuni ka nakani ini i nuu kuachi i. &$EVanuxia ja tu yachi kuɨtɨ ini ya nuu yo, ni tu yachi ja kuaꞌa ya nundoꞌo nuu yo, ko iyo yɨvɨ ja skexiko i Yandios, vasu ndixia ndaa kuu ja vaꞌa xaan ini ya jiin yo. Skexiko i Yandios ja kundaꞌu ya yoꞌo, ti tu ka saꞌa i ja kundio ini ya ja nakani ini yo nuu kuachi yo. #Kaꞌan kuachi i sɨkɨ jnaꞌan vasu ɨɨn ni kuu kuachi ka saꞌa. Siaꞌan ti na kachi Yandios ja jnaꞌnu ndatu maa. "Chi ja ka jini yo ja Yandios, saꞌa ndaa ya ti kachi ya ja jnaꞌnu ndatu taka yɨvɨ ja ka saꞌa i jniñu ndevaꞌa un. u! eNusa ti nu ɨɨn yɨvɨ ja suni siaꞌan saꞌa i jniñu ndevaꞌa un, ¿xi kuu kaꞌan i kuachi sɨkɨ jnaꞌan nu? Chi nu siaꞌan kuu ti suni saꞌa i kuachi un, jandaa kuu ja jnaꞌnu ndatu i sɨkɨ ɨɨn ni kuu kuachi ka saꞌa i. %  E Ko jandaa kuu ja ka jini vaꞌa yɨvɨ un taka jnuꞌun Yandios sɨkɨ jniñu ndevaꞌa ka saꞌa i. Chaku vaꞌa ini i ja taꞌu jniñu Yandios sɨkɨ jniñu ndevaꞌa un ja taka yɨvɨ ja ka saꞌa i un, kachi ya ja na naa i. Ko vasu yukan ka jini yɨvɨ un, ko nɨnɨ ka siin i jiin jniñu ndevaꞌa un, ti ka ndajnuꞌun i jiin ɨnga yɨvɨ ja suni siaꞌan ka saꞌa i. Nasa saꞌa jandaa sɨkɨ kuachi }Ni nduñaa inijnuni i ja tukaa chaku ini nava kuu ja vaꞌa jiin nava kuu ja tu vaꞌa. Tu ka siuku jnuꞌun kee yuꞌu i. Tu kundaꞌu ini i nuu ɨnga yɨvɨ. Jankɨvɨ ndumani nu ka kanaa i jiin jnaꞌan i. Tu kundaꞌu ini i nuu yɨvɨ ndaꞌu. # ASuni ka kaꞌan jnuꞌun sɨkɨ jnaꞌan i yee yukan. Ka jito uꞌu i Yandios jiin jnuꞌun ya. Ka kaꞌan ndevaꞌa i nuu jnaꞌan i, ti ka saꞌa i jniñu kueꞌe. Ka nduvixi ini. Nɨnɨ ka nduku i ɨnga nuu jniñu ndevaꞌa ja ka saꞌa i. Kuniꞌin ini i nuu tata i nuu nana i. v gYukan kuu ja nɨnɨ ka ndoꞌo ini i ja saꞌa i savaꞌa ni ga jniñu ndevaꞌa. Kundio ini taka nuu kuachi ja ka jika i naa i. Ka kuni kencha i ndajniñu ɨnga yɨvɨ. Nɨnɨ ka ndoꞌo ini i sɨkɨ jniñu ndevaꞌa ka saꞌa i sɨkɨ ɨnga yɨvɨ. Kandio ini ti nukuꞌun ini ja saꞌa i taka jniñu kueꞌe. Mani ja kukuasun ini i. Ka jaꞌni i ndɨyɨ. Ka kanaa maa i. Ka xndaꞌu jnaꞌan i. Nanu kɨnɨ ja ka kuaꞌan ja ka vaji. Ka kaꞌan xeꞌe i jnuꞌun ndevaꞌa sɨkɨ jnaꞌan. k QJa yukan kuu jiin yɨvɨ un, ja nukuꞌun ini i ja tukaa chiñuꞌun i jnuꞌun Yandios. Yukan ti ni sia ya i, ti jaꞌa ya jnuꞌun nava na nduñaa inijnuni i, ja ka ndoꞌo ini i taka jniñu ndevaꞌa ka kuni saꞌa i. / YSuni siaꞌan sɨkɨ chaa ni ka sia da maa da jajniñu jiin ñaꞌan, ti ni kundio ini da ka saꞌa da taka jniñu ndevaꞌa jiin jnaꞌan yɨɨ da. Ti ni ka sañaa chaa jiin chaa. Ti ini yɨkɨ kuñu da ni niꞌin da taꞌu ja kondoꞌo sɨkɨ ja kuu jniñu kueꞌe ndevaꞌa ni ka saꞌa da. I  Ja yukan maa Yandios ni sia ya i ja na saꞌa i taka jniñu kueꞌe ja kandio ini ka saꞌa i. Chi undi ñasɨꞌɨ ni ka sama ña maa ña sɨꞌɨ, ti ni kɨvɨ ña jiin jniñu kueꞌe. a =Tu ni kandixia i jnuꞌun ndaa Yandios, chi suꞌva ni kandixia i mani jnuꞌun xndoñaꞌan. Yukan ni nukuꞌun ini i ja chiñuꞌun i taka ndajnijñu ni saꞌa Yandios ansu yɨñuꞌun i maa Yandios, vasu maa ya kuu ja ni saꞌa ya taka ndajniñu ja iyo, ti maa ya kanuu ga jiin ja kuñaꞌnu ga maa ya ja kuu ja kuu saa ni. Siaꞌan na koo. d CYukan kuu sɨkɨ taka kuachi un, ti sia Yandios maa i ja na saꞌa i taka jniñu ndevaꞌa ja kandio ini i. Ni sia ya maa i ja na saꞌa i savaꞌa ni ga jniñu ndevaꞌa nanu ina, ja na ka sajñaꞌan jnaꞌan i.  9Tu ka kuni i kuaꞌa yɨñuꞌun nuu Yandios ja maa ya kuñaꞌnu ga, ja tu naa kuɨtɨ naa ya. Suꞌva kuu ja ni ka saꞌa i taka nuu santu. Ni ka saꞌa i santu ɨnga chaa ja ka jiꞌi. Suni ni ka saꞌa i santu saa un, jiin koo, jiin kuɨtɨ ka jika tɨ ndɨ kuun sɨꞌɨn. \ 3Ka kaꞌan i ja mani yɨvɨ ndichi ka kuu i, ko suꞌva ka kuu i mani yɨvɨ ñaa.  5Chi undi na ni saꞌa Yandios ñuyɨvɨ ni ka jini vaꞌa ja kancha Yandios, ko ka jaꞌa i ja yɨñuꞌun nuu ya, ni tu nakuantaꞌu i nuu ya ja kuu taka ja jaꞌa ya nuu i taka kɨvɨ. Chi nɨnɨ kandio ini i ja niꞌin i taka jnuꞌun ichi fuera jnuꞌun Yandios ti kuandatu i jnuꞌun ndevaꞌa un. Yukan kuu ja ni kuñaa inijnuni i ja tukaa nakuni i jnuꞌun Yandios, ni tu chaku ini i jnuꞌun un. > wVasu tu ndijin maa Yandios, ko chaku vaꞌa ini i ja kancha Yandios ti iyo ñaꞌnu xaan ga nuu ya. Siaꞌan kuu chi ndijin ndaa taka jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Yandios ini ñuyɨvɨ jaꞌa, ti chaku vaꞌa ini i ja maa Yandios ni saꞌa ñuyɨvɨ jaꞌa. Yukan kuu ja tu kuu nasa kaꞌan i ja tu iyo Yandios.  ;Siukan ka jasɨ i jnuꞌun vaꞌa Yandios vasu nakuni ndaa i ja maa Yandios ni xnukoo ya ñuyɨvɨ yo. Nakuni ndaa i chi maa Yandios ni xnaꞌan ya i. ) MYukan kuu ja jiin Yandios ja kancha ya andɨvɨ, chi kuɨtɨ xaan ini ya nuu taka kuachi, ti ni nukuꞌun ini ya ja kuaꞌa ya nundoꞌo nuu yɨvɨ ja iyo kuachi. Ni jnaꞌnu ndatu ya taka yɨvɨ ja iyo kuachi, ti na kuaꞌa ya nundoꞌo nuu taka yɨvɨ ja tu yɨñuꞌun i jnuꞌun ya, nuu yɨvɨ ja nɨnɨ ka saꞌa i kuachi. Kandio ini ja saꞌa i kuachi, ti jiin kuachi un ka jasɨ i jnuꞌun ndaa Yandios.  chi jiin jnuꞌun sɨkɨ Cristo Jesús kachi Yandios ja tukaa jnaꞌnu ndatu yo, chi vijna iyo jnuꞌun kaꞌnu ini ya nuu kuachi yo. Ko nu kuni yo niꞌin yo jnuꞌun kaꞌnu ini Yandios nuu kuachi yo, iyo ja na kandixia ndaa yo jnuꞌun Yandios sɨkɨ Cristo Jesús, chi siaꞌan kachi tutu ii Yandios nuu kachi: “Taka yɨvɨ ja kandixia ndaa i jnuꞌun Yandios, nuu yɨvɨ un kachi Yandios ja iyo jnuꞌun kaꞌnu ini ya nuu kuachi i, ti yɨvɨ un na kendo ketaꞌu i, ti na kuchaku i ja kuu saa ni”, kachi tutu. t cRuꞌu Pablo, tu kukanuu ri kaꞌan ri jnuꞌun Cristo Jesús nuu yɨvɨ taka ñuu, chi jiin jnuꞌun maa Yandios skandixia ya yɨvɨ nava na kandixia i nuu Jesús, ti siaꞌan na kendo ketaꞌu i. Xnakan ni skandixia ya kuaꞌa yɨvɨ hebreo ja jantaꞌu i Jesús, ti vijna suni skandixia ya kuaꞌa yɨvɨ ɨnga nación ja na kuantaꞌu i jnuꞌun Jesús,  9Ja yukan kuu ja kuñukuu ini ri kaꞌan ri jnuꞌun Jesús nuu roꞌo naa ra ja kanchuku ra ñuu Roma. Iyo jnuꞌun kaꞌnu ini Yandios nuu kuachi yo C Chi ndiso ri jniñu ja kaꞌan ri jnuꞌun Yandios sɨkɨ Jesús nuu taka yɨvɨ. Ni chayɨka Yandios ruꞌu ja kaꞌan ri jnuꞌun Jesús nuu yɨvɨ tuꞌva jiin nuu yɨvɨ tu tuꞌva. K   Ti na kachi ndaa ri nuu ra ñani ri ja kandixia Jesús yukan, ja kuaꞌa jinu nukuꞌun ini ri ja jandeꞌe ri roꞌo naa ra, ko nɨnɨ jasɨ ya ichi ti undi vijna. Kundio ini ri kiꞌin ri ñuu ra ja na kaꞌan ri jnuꞌun Yandios sɨkɨ Cristo Jesús, ti na nakani ini yɨvɨ ñuu ra ti na kandixia i Jesús. Siaꞌan ni jnaꞌan maꞌñu yɨvɨ ɨnga nación nuu ni kaꞌan ri jnuꞌun Jesús, ti suni siaꞌan kundio ini ri nu na jaa ri ñuu ra. "  ? Ko ansu kɨtuu ini maa ɨɨn ni roꞌo naa ra, chi suni kuaꞌa yo jnundee ini jnaꞌan yo naa yo nava na kandixia ndaa yo, ti siuku yo jnuꞌun Jesús. F   Kundio ini ri kindeꞌe ri roꞌo nava na xnaꞌan ri jnuꞌun ya nuu ra, ti na chindee Espíritu Santo ja chaku vaꞌa ini ra jnuꞌun un. Yukan ti na kɨtuu ini ra jiin jnuꞌun ya. <  s Ti nɨnɨ jikantaꞌu ri nuu ya ja na jaa ri nuu kanchuku ra. Nɨnɨ jikantaꞌu ri ja na kachi ya ti na kee ri jaꞌa, ti na kukuee kin ri ichi ja na jandeꞌe ri roꞌo naa ra. c  A Ti maa Yandios kuaꞌa jandaa ja nɨnɨ jikantaꞌu ri nuu ya ja kuu maa ra naa ra, ti nuu maa Yandios kuu ja janukuachi ri ti kaꞌan ri jnuꞌun sɨkɨ Cristo Jesús, ti saꞌa ri jniñu un jiin nɨ ini nɨ añu ri. 1 ]Xnakan kaꞌan ri ja nakuantaꞌu ri nuu Yandios ja kuu maa ra naa ra, chi ka kandixia ra Cristo Jesús. Ti jika kuaꞌan jnuꞌun sɨkɨ nasa kandixia ra Jesús. _ 9Ruꞌu Pablo, chaa ri tutu jaꞌa nuu ra naa ra ja kanchuku ra ñuu Roma, nuu maa ra ja kundaꞌu ini Yandios, ja ni nakaji ya ja na kundaa ini ra ti na siin ra nuu ichi Yandios. Ja kuni Pablo kiꞌin da Roma   Ti maa ra naa ra, ja kuncha ra ñuu Roma, ka kuu ra sava yɨvɨ un, chi ni nakaji Yandios ja na yɨꞌɨ ra jiin Cristo Jesús.  Ti maa Jesús ni jaꞌa ya jniñu ñaꞌnu nuu ri ja na kuu ri ɨɨn apóstol. Maa ya ni chindee ya ja na kuu ri jiin jniñu ñaꞌnu un ja kaꞌan ri jnuꞌun sɨkɨ Jesús nuu taka ga yɨvɨ ɨnga nación ichi fuera nación Israel. Ti siaꞌan kuu ja ka kandixia i jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Jesús nava na kundatu i jnuꞌun ya. Ti yukan na koo ñaꞌnu ga sɨvɨ Jesús maꞌñu yɨvɨ un. 2 _Ti maa ya ni ndoto ya maꞌñu ndɨyɨ ni saꞌa Espíritu Santo, ti jiin jniñu ñaꞌnu un ni xnaꞌan ndaa Yandios ja Jitoꞌyo Cristo Jesús kuu maa Seꞌe Yandios. ) MTi nuu tutu un ni ka jani da jnuꞌun sɨkɨ Seꞌe Yandios. Ti Seꞌe Yandios un, suni ni kuu ya ɨɨn ñanijnaꞌan rey Israel na janaꞌan ja ni nani David. J Ti undi nuu ni chisojnuꞌun Yandios sɨkɨ Cristo Jesús. Ni chisojnuꞌun ya un nu ni taꞌu ya jniñu nuu profeta na janaꞌan ja na chaa maa da jnuꞌun un, ti yukan ni kenda tutu Yandios. M Ruꞌu kuu Pablo ja junukuachi ri nuu Cristo Jesús, chi Yandios ni nakaji ya ruꞌu ja kuu ri ɨɨn apóstol, ti ni nakaji ya ruꞌu ja na kaꞌan ri jnuꞌun vaꞌa Yandios sɨkɨ Cristo Jesús. PTi ruꞌu Juan, ñuꞌun ini ri ja kuu taka roꞌo naa ra, ja na chindee chituu maa Jitoꞌyo nuu ɨɨn ɨɨn ra naa ra. Ti viꞌi ga na kundaꞌu ini ya nuu ra naa ra. Ti siaꞌan na koo./Yukan na ti maa Jesús, ja ni xnaꞌan ya taka jnuꞌun ni chiso ri jaꞌa, maa ya ni kachi: ―Jandaa ndixia ja yachi ni nchaa ri ―ni kachi ya. Ti ni kachi ri jiin ya: ―Jitoꞌyo Jesús, siaꞌan na koo nusa. Na nchaa yachi ni. Ti siaꞌan na koo ―ni kachi ri. e~CXndaku niꞌin ri chi nu ka iyo yɨvɨ ja ka kuni kenchaa i ɨɨn jnuꞌun ja kaꞌan nuu tutu jaꞌa, nusa ti na ndaꞌva Yandios sɨvɨ i nuu tutu ya nuu ka yoso sɨvɨ taka yɨvɨ ja kuncha jiin ya. Ti tu kuaꞌa ya jnuꞌun ja kɨvɨ i ñuu ya. Ni tu niꞌin kuɨtɨ i ndeꞌe yujnu vixi ja ka yaji yɨvɨ kanchuku jiin ya ja kuu saa ni. `}9Ruꞌu Juan, na xndaku niꞌin ri sɨkɨ jnuꞌun Yandios ja yoso nuu tutu jaꞌa. Xndaku niꞌin ri ja koto ma ni ɨɨn yɨvɨ na nachiso i viꞌga ja kaꞌan nuu tutu jaꞌa, chi nu tuu, ti maa Yandios nakuaꞌa ya taka nundoꞌo ja yoso nuu tutu jaꞌa sɨkɨ i. Ti kuncha kuachi sɨkɨ taka nuu nundoꞌo ja kaꞌan nuu tutu jaꞌa. |Ti ndiyo ini maa Espíritu Yandios ja nchaa yachi Jitoꞌyo Jesús. Ti suni siaꞌan ka ndiyo ini yo, chi nuu maa ya ka kuu yo nanu ɨɨn ñasɨꞌɨ ja ni nandaꞌa ña jiin yɨɨ ña. Ja yukan na kachi yo ja nchaa yachi Jitoꞌyo. Ti suni siaꞌan na kachi taka ga yɨvɨ ja kunisoꞌo i jnuꞌun ya. Ti nu iyo yɨvɨ ja ndiyo xaan ini i niꞌin i jnuꞌun ndaa Yandios, ti kundiyo ini i ja kuncha i jiin ya, ti na kakantaꞌu i nuu ya ti na kuaꞌa ya nuu i, ko kuaꞌa ya siaꞌan ni taꞌu un kutaꞌu i, ansu xiko ya. Nanu kuaꞌa yo nducha nuu ɨɨn yɨvɨ nuu ichi i, suni siaꞌan kuaꞌa Yandios nuu yo nu na kakantaꞌu yo nuu ya. Ti tu chikuaꞌa ya ja kuaꞌa ya nuu yo, chi uuni kuaꞌa ya. Yukan ti niꞌin yo taꞌu ja kuchaku yo jiin ya ja kuu saa ni. D{Yukan ti ni siin kaꞌan maa Jitoꞌyo, ti ni kachi ya: ―Maa ri kuu Jesús. Ti maa ri ni taji ángel un ja ka ndiso da jniñu ja xnaꞌan da jnuꞌun jaꞌa nuu ra. Nusa ti nakachi jnuꞌun jaꞌa nuu taka yɨvɨ ka kandixia. Ti maa ri kuu ja vaji nuu jnaꞌan rey David, tata yo najanaꞌan ja ni kuñaꞌnu da nuu nación Israel. Yukan vaji ri ti vii kuñaꞌnu ri nanu vii ndinchaa chuxini ja ndenda taka jañaꞌan ―ni kachi ya. lzQKo na kachi ri ja yukan tu kuu kuɨtɨ kɨvɨkoyo yɨvɨ ja ka saꞌa jniñu ndevaꞌa, ja kanda nanu ina. Ni tu kuu kɨvɨ ja saꞌa tasɨ. Ni tu kuu kɨvɨ ja ka jika jiin jnuꞌun sɨɨ ini, ni yɨvɨ ja ka jaꞌni ndɨyɨ, ni yɨvɨ ja ka chiñuꞌun santu, ni yɨvɨ ja ka xndoñaꞌan, tu kuu kuɨtɨ kɨvɨ i ñuu yukan ―ni kachi maa Jitoꞌyo. #y?Ja yukan kaꞌan ri ja na koo sɨɨ ini yɨvɨ, ti na siin sandoo i undi ini añu i. Chi ka kuu i nanu yɨvɨ ja ni ka nakacha i saꞌma i, ti tendɨꞌɨ i nakuiꞌna saꞌma ndoo ii, chi ni ka ndundoo undi ini añu i. Ti yɨvɨ un kuu ja kɨvɨkoyo yuxeꞌe ñuu maa Yandios, ti kuu kaji i ndeꞌe yujnu ja ka yaji maa yɨvɨ Yandios, yɨvɨ kanchuku jiin ya ja kuu saa ni yukan, ja tu kuū kuɨtɨ i. !x; Ti ndiso ri jniñu ja saꞌa ri un, chi kuu ri nanu letra A jiin Z nuu kejaꞌa ti nuu xndiꞌi, chi maa ri ni skejaꞌa ndɨꞌɨ, ti suni maa ri kin sino. Maa ri kuu Yandios ja iyo undi na sa ti kejaꞌa ga ñuyɨvɨ, ti koo ri ja kuu saa ni vasu naa ndɨꞌɨ taka ga ja iyo. w7 Yukan ti ni kachi maa Jitoꞌyo: ―Jandaa ni kuu ja yachi ni ndenda tuku ri, ti xndichi ndaa ri sɨkɨ yɨvɨ naa i. Kɨvɨ jña na ti nakuaꞌa ri taꞌu nuu ɨɨn ɨɨn yɨvɨ naa i sɨkɨ nasa kaa maa jniñu ni ka saꞌa i. Kɨvɨ yukan kuu ja tejnaꞌan ri taꞌu i. [v/ Nusa ti yɨvɨ ja ka saꞌa jniñu ndevaꞌa, ti na siin saꞌa ndevaꞌa i nusa. Ti yɨvɨ ka saꞌa jniñu ja tu ka jini jnukanuu, ti vaꞌga na siin sandee nuu i nusa. Chi tu nakani kuɨtɨ ini yɨvɨ un vasu nasa ga na kaꞌan yo. Ko vanuxii yɨvɨ ja ka nakutu ini jiin jniñu ndaa, ti na kachi ri ja na siin nakutu ini i ja saꞌa i mani ja vaꞌa. Ti yɨvɨ ja ni nakaji Yandios ja kɨvɨ i nuu ndaꞌa ya, ti na kachi ri ja yukan na kendo i ―ni kachi ya. %uC Yukan ti ni kachi ángel un nuu ri: ―Koto chisaꞌyɨ ra jnuꞌun Yandios ja yoso nuu tutu jaꞌa, chi ja kuan kuyajni kɨvɨ ja kejaꞌa kuu ndaa. 1t[ Ko suꞌva ni kachi ya jiin ri: ―Koto saꞌa ra siaꞌan, chi suni junukuachi jnaꞌan ri jiin ra nuu Yandios, jiin taka ñani ra ja suni ka nakani da jnuꞌun da, jiin tendiꞌi yɨvɨ ja ka jantaꞌu jnuꞌun yoso nuu tutu jaꞌa. Yukan kuu ja nuu maa Yandios na chiñuꞌun ra ―kachi da. s3Maa ri kuu Juan, ti ni jini ri taka jnuꞌun ja ni chiso ri nuu tutu jaꞌa. Ti na ni jini ri taka ja ni xnaꞌan ya nuu ri, ti ni jinisoꞌo ri taka jnuꞌun un, ni jakunjitɨ ri nuu maa ángel ja ni xnaꞌan taka jniñu jaꞌa nuu ri, chi kuni chiñuꞌun ri ya niku. grGYukan ti ni kachi Jitoꞌyo: ―Jandaa ndixia ja kuan kuyajni ndenda tuku ri. Ti na kachi ri ja na koo sɨɨ ini taka yɨvɨ ja kuandatu i jnuꞌun Yandios, jnuꞌun ja yoso nuu tutu jaꞌa―ni kachi maa Jitoꞌyo. DqYukan ti ni kachi ángel un nuu ri: ―Jandaa ndixia kuu taka jnuꞌun jaꞌa, chi maa Jitoꞌyo Yandios kuu ya nakaji nau kuu maa chaa ni kuu profeta ja ni nakachi da jnuꞌun ya. Undi najanaꞌan ni ka nakachi da maa ɨɨn ni jnuꞌun ja ni xnaꞌan ya nuu da naa da, chi nuu maa ɨɨn ni maa ya ni ka junukuachi da. Ni taji ya tajnu un ni ka ndiso da jniñu, nava na xnaꞌan ya taka jniñu ja kuan kuyajni koo ―ni kachi ángel un. p Yukan tukaa koo jakuaa ini ñuu un. Tukaa nandɨꞌɨ i ja ndinchaa ndikandii, chi kuncha maa Jitoꞌyo Yandios ja janducha ii maa ya nuu i. Siaꞌan koo ja kuu yɨvɨ ñuu un, ti taꞌu i jniñu jiin maa Yandios ja kuu saa ni. Sanaa ni ti ndenda Cristo m.~}}b{{=y[xBv^uRt=qoo(mllkk>jii geedqcba`_^G\[tZXVuTSeQPONMLLAJcIPGFEDDKBBhA1?>HRuꞌu Pablo, ndoꞌo vaꞌa ini ri sɨkɨ nasa ka ndoꞌo yo vijna ja ka yɨꞌɨ yo jiin Cristo. Ti na kachi ri ja lulu xaan nundoꞌo un, ti tu nau ni kuu ja kuu nuu jniñu ñaꞌnu xaan saꞌa Yandios nuu kɨvɨ kaꞌnu ja kii. Chi nuu kɨvɨ kaꞌnu un na kuni ndijin yo ja suni nduñaꞌnu yo jiin Cristo. jKMTi jandaa ndixia kuu ja ka kuu yo Seꞌe Yandios, ti suni ndixia kuu ja na kuaꞌa ya ɨɨn taꞌu nuu yo, ti taꞌu un kuu ja na nduñaꞌnu yo jiin Cristo ini ñuu nuu taꞌu ya jniñu. Ko nɨ kanchuku yo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, kondoꞌo ndixia yo nanu ni ndoꞌo Cristo, chi koto uꞌu yɨvɨ sɨkɨ yo nanu ni ka jito uꞌu i Cristo. Ko jiin nundoꞌo un satuꞌva Yandios yoꞌo ja na nduñaꞌnu yo jiin Cristo ini ñuu nuu taꞌu ya jniñu. Kundatu yo ja kuu kɨvɨ kaꞌnu gJGTi maa Espíritu Santo un saꞌa jiin inijnuni yo ja jandaa ndixia ka kuu yo Seꞌe Yandios. aI;Chi Espíritu ja ni jaꞌa ya nuu ra, tu kuu ɨɨn nundoꞌo ja na nduu ra nanu ɨɨn muzu ndaꞌu nuu Yandios, ja yuꞌu da ja na taji Yandios nunoꞌo xaan nuu da. Chi suꞌva, saꞌa Espíritu Santo jiin yoꞌo ja na kuni ndaa yo ja ka kuu yo Seꞌe Yandios. Ti maa Espíritu un saꞌa, ti nu kanajaa yo Yandios, kaꞌan yo: “Tata ri.” H}Chi taka yɨvɨ ja ka jandatu i maa jniñu taꞌu Espíritu Yandios, jandaa ndixia ja maa i ka kuu Seꞌe Yandios. fGE Chi nu kandio ini ra siuku ra jiin kuachi un ja nɨ kanchuku ra ini ñuyɨvɨ jaꞌa, ti jandaa ndixia kuu ja xnaa ra maa ra. Ko suꞌva, na kuꞌun ini ra ja kuandatu ra nuu maa Espíritu Santo, nava na chindee ya ja tukaa ga siuku ra jiin kuachi. Ti nu siaꞌan kuu, ti ka jini ndaa ra ja ka yɨꞌɨ ra jiin Yandios ti kuchaku ra ja kuu saa ni. ;Fo Siaꞌan kuu ñani ri, sɨkɨ ja ni ka kukutu yo jiin Espíritu Santo, tu kuɨtɨ kundiso yo jniñu kuandatu yo jnuꞌun kuachi ini yo nu ka chaku yo ini ñuyɨvɨ jaꞌa. 7Eg Ti nu jandaa ndixia kuu ja ni kukutu Espíritu Yandios jiin ra naa ra, ya ja ni xndoto Jesús nuu ñujiꞌi, ti jiin jniñu ñaꞌnu un, ni jaꞌa Yandios jandaa ja suni na xndoto ya yɨkɨ kuñu ra jiin jniñu ñaꞌnu Espíritu ya. Ti jandaa ndixia kuu ja yɨꞌɨ kutu Espíritu ya jiin ra naa ra. #D? Ti nu kancha Cristo jiin ra, ti saꞌa Espíritu Yandios ja kuchaku ra ja kuu taka saa ni. Siaꞌan saꞌa ya vasu na chaa kɨvɨ ja kuū yɨkɨ kuñu ra saꞌa kuachi. Siaꞌan saꞌa Cristo chi ni kachi ya ja tukaa jnaꞌnu ndatu ra ja kuu kuachi ra, ti ni kendo ndaa ra nuu ya. [C/ Ko roꞌo ja ka kandixia ra Jesús, na kachi ri ja kuandatu ra nu maa Espíritu Santo, ansu ja kuandatu ra jnuꞌun iyo ini ra ja siuku ra jiin kuachi. Ti jandaa ndixia kuu yukan, chi ni kejnaꞌan Espíritu Santo jiin ra naa ra. Ko nu tu kancha Espíritu Yandios jiin ɨɨn yɨvɨ, ti tu ka yɨꞌɨ kuɨtɨ yɨvɨ un jiin Cristo. oBWTi taka yɨvɨ ja ka siuku jiin jnuꞌun kuachi iyo ini i un, tukaa kusɨɨ kutɨ ini Yandios nuu i. =AsKo sɨkɨ yɨvɨ ja nɨnɨ ka jandatu i jnuꞌun kuachi iyo ini i, mani ka saniꞌin ini i sɨkɨ Yandios. Ti nu siaꞌan kuu, nusa ti tu kuɨtɨ jnuꞌun nasa kuandatu i ley ya. @'Ko yɨvɨ ja nɨnɨ kandio ini i ka siuku jiin kuachi ti ka kuu i nanu ndɨyɨ, chi tu ka yɨꞌɨ i jiin Yandios. Yɨvɨ ja kandio ini i ja siuku i maa jniñu taꞌu Espíritu Santo, ka jini ndaa yɨvɨ un ja ka yɨꞌɨ i jiin Yandios, ti ni ndumani ya jiin i naa i. 0?YChi yɨvɨ ja nɨnɨ jandatu i nuu kuachi iyo ini i, ti jandaa ndixia kuu ja nɨnɨ ñukuu ini i ja siuku i jiin maa kuachi kandio ini i un. Chi suꞌva, yɨvɨ ja ka jandatu i maa jniñu taꞌu Espíritu Santo sɨkɨ i, ti ka ñuꞌun ini i ja siuku i mani jniñu ja taꞌu Espíritu un. >Ko ni taji Yandios Seꞌe ya Jesús ja chunaa ya kuachi yo, nava na kundaa ini yo sɨkɨ ja tukaa jnaꞌnu ndatu yo sɨkɨ kuachi yo, jiin ja kundio ini yo kuandatu yo jniñu taꞌu ley Yandios nuu yo. Yukan ni saꞌa ya jaꞌa yo, chi yoꞌo kuu maa yɨvɨ ja kandio ini yo ja kuandatu yo jniñu taꞌu Espíritu Santo nuu yo, ansu ja kuandatu yo nu jnuꞌun iyo ini yo ja saꞌa yo kuachi. L=Chi maa ley ni jaꞌa Yandios nuu Moisés, tu ni nama yoꞌo nava tukaa jnaꞌnu ndatu yo sɨkɨ kuachi yo. Chi nu kanchuku yo ñuyɨvɨ jaꞌa, va tu kundio ini yo kuandatu yo ley Yandios un, chi nɨnɨ kundio ini yo ka siuku yo jiin kuachi. Ko Yandios ni kundee ya nu ni taji ya maa Seꞌe ya nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti ni kendo ya jiin ɨɨn yɨkɨ kuñu ya nanu yoꞌo. Ko sɨkɨ yɨkɨ kuñu yoꞌo, iyo ja nɨnɨ kundio ini yo ka saꞌa yo kuachi. Ko sɨkɨ kuachi yo un, ni chunaa Cristo yoꞌo, ti jiin jniñu ya un ni jaꞌa jandaa Yandios ja tukaa kundee kuachi nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Jandaa ndixia kuu un, ko vasu nu kanchuku yo ñuyɨvɨ jaꞌa nɨnɨ kuu ja kundio ini yo ka saꞌa yo kuachi un. ,<QVijna ka yɨꞌɨ yo jiin Cristo Jesús, ti sɨkɨ yukan, maa Espíritu Santo saꞌa ya ja na kuchaku yo ja kuu taka saa ni. Ko nu kanchuku yo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, maa Espíritu un chindee ya yoꞌo jiin jniñu ñaꞌnu ya nava na kundee yo sɨkɨ jnuꞌun iyo ini yo ja saꞌa yo kuachi. ; 3Nusa ti tukaa kachi Yandios ja jnaꞌnu ndatu yo sɨkɨ kuachi yo, ti tukaa kuaꞌa ya nunoꞌo xaan sɨkɨ yo. Chi tukaa kundio ini yo ja kuandatu yo jnuꞌun ini yo ja na saꞌa yo kuachi, chi vijna kundio ini yo ja kuandatu yo maa jniñu taꞌu Espíritu Santo sɨkɨ yo. w:g¡Na kutaꞌu ri nuu Yandios ja maa Jitoꞌyo Cristo Jesús, na kin nama ya ruꞌu! Nusa ti nɨnɨ iyo inijnuni ri ja kuandatu ri ley Yandios, ti nɨnɨ kundio ini ri kuanukuachi ri nuu ya. Siaꞌan ndixia, ko suni jandaa kuu ja nu kancha ri nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti nɨnɨ iyo ɨɨn jnuꞌun ini ri ja saꞌa ri kuachi, ja kendo ri nanu ɨɨn muzu nuu kuachi.m9SYukan kundaa ja chaa ndaꞌu xaan kuu ri, chi tu siuku ndaa ri ley Yandios. Yukan ti jikandaꞌu ri, ¿nau kuu ja nama ruꞌu, nava tukaa kundee kuachi sɨkɨ ri nu kancha ri ñuyɨvɨ jaꞌa? ¿Nau kuu ja nama ruꞌu nusa nu? 8}Ko sɨkɨ ja kancha ri nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, jini vaꞌa ri ja nɨnɨ kuu ja ka kanaa jnuꞌun un jiin jnuꞌun ndiyo ini ja kuandatu ri ley Yandios. Ti vasu ndio ini ri ja kundee ri sɨkɨ jnuꞌun kuachi un, ko iyo ja kundee kuachi un sɨkɨ ri. 7Ti vasu siaꞌan kuu, ko jandaa kuu ja iyo sɨɨ ini ri jiin ley Yandios, ti kundio ini ri kuandatu ri ley ya jiin nɨ ini nɨ añu ri. 6!Nusa ti jini vaꞌa ri ja taka jinu kundiyo ini ri saꞌa ri jniñu vaꞌa, ti suni kande ini ri ɨɨn jnuꞌun ja saꞌa ri kuachi. 5!Ko nu siaꞌan kuu, nusa ti ni kancha ri nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti jandaa kuu ja nɨnɨ iyo ɨɨn jnuꞌun ini ri ja siuku ri jiin kuachi. q4[Vasu kundio ini ri mani jniñu vaꞌa, ko siin saꞌa ri kuachi, ansu ndio ini ri saꞌa ri kuachi un. k3OTi vasu suni iyo ja nɨnɨ ndio ini ri saꞌa ri jniñu vaꞌa, ko tu kundee ri ja saꞌa ri un. 2Ko vijna, ruꞌu Pablo, tukaa kundio ini ri siin ri jiin kuachi, ko suni nɨnɨ iyo ɨɨn jnuꞌun ini ri ja siuku ri jiin kuachi. T1!Yukan, nu saꞌa ri kuachi un, vasu ndio ini ri ja saꞌa ri mani jniñu vaꞌa, nusa ti jaꞌa ri jandaa jiin kuachi un ja kaꞌan ndaa ley Yandios nu kachi ja jnaꞌnu ndatu yo sɨkɨ kuachi yo. *0Mchi tu ñukuu ini ri sɨkɨ kuachi un ja tu vaꞌa, ansu saꞌa ri maa jniñu vaꞌa ja ndio ini ri. Chi suꞌva, iyo ja saꞌa ri maa kuachi ja jito uꞌu ri. */MRuꞌu Pablo, na kachi ri ja vijna ti chaku ini ri ja maa ley Yandios ja iyo ndoo iyo ndaa ley un, chi maa Espíritu Yandios ni jaꞌa ley un. Ko nu kancha ri nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, iyo ja nɨnɨ kuniꞌin ini ri sɨkɨ ley ya. Nɨnɨ yuji ri jiin kuachi nanu kuu ri muzu nuu kuachi, /.W Yukan ti vasu tu ni niꞌin ri ni ɨɨn jnuꞌun ja kuandatu ri ley un, ¿ti yukan kuni kaꞌan ja tu kuɨtɨ ni jajniñu ley ya nu? ¡Tu kuu kuɨtɨ! Chi nu tu ni kenda ley ya, va tu kɨvɨ inijnuni ri ja ndixia chitu ini ri jiin kuachi. Ni kuu nanu ja ni jiꞌi ri, chi tu kuɨtɨ jniñu ni niꞌin ri ja kundee ri jiin kuachi un. Ti sɨkɨ yukan, ni kɨvɨ inijnuni ri ja ndaa ndixia ni chitu ini ri jiin kuachi. I-  Nusa ti jandaa ndixia ja ley Yandios iyo ndoo iyo ndaa vaꞌa sɨkɨ taka jniñu taꞌu nuu yo. Ti kaꞌan ndaa ley un nu kankuachi sɨkɨ yo, ti kachi ja jnaꞌnu ndatu yo sɨkɨ kuachi yo. ^,5 Vasu jandaa ndixia ni taꞌu jniñu ley Yandios sɨkɨ nasa kunchuku yo ini ñuyɨvɨ jaꞌa, ko tu ni kundee ri. Chi suꞌva ni kundee kuachi sɨkɨ ri. Ni kendo xndaꞌu ri ja ni ndoꞌo ini ri ja kundee ri sɨkɨ kuachi, ko ni jnaꞌan ri nanu ja ni jiꞌi ri, chi tu kuɨtɨ ni niꞌin jnuꞌun ja kundee ri, chi nɨnɨ ni kundee ri kuachi sɨkɨ ri. Vasu ni taꞌu jniñu ley Yandios nuu ri, ko tu ni kundee ri kuandatu ri, chi nɨnɨ ni kundee kuachi sɨkɨ ri. !+; Vasu ni jaꞌa Yandios ley ya ja na chaku vaꞌa yo ini ñuyɨvɨ jaꞌa, ko ruꞌu, ni jini ndaa ri ja tu kuu kuɨtɨ ja kuandatu ri ley ya. Ni saꞌa ley ya nanu ja ni jiꞌi ri, chi tu kuɨtɨ jniñu ni niꞌin ri ja kuandatu ri ley un, chi nɨnɨ ni kundee kuachi sɨkɨ ri. h*I Undi nuu ni kusɨɨ ini ri nasa ni kuncha ri, chi tujaꞌi kɨvɨ inijnuni ri nasa kuni kaꞌan jnuꞌun ley Yandios. Ti sa ni kɨvɨ inijnuni ri sɨkɨ nasa kuni kaꞌan ley un, ja kachi ja tu kundio ini yo ndajniñu jnaꞌan yo. Yukan ni nakuni ri ja jandaa ni kuniꞌin ini ri jiin kuachi un, ko tu kuu kuɨtɨ jniñu ja kundee ri jiin kuachi un. )yTi vasu siaꞌan ni kachi ley Yandios, ko sɨkɨ ruꞌu ni kundee kuachi un, ti viꞌi ga ni kejaꞌa kundio ini ri ja saꞌa ri kuaꞌa jniñu ndevaꞌa. Ko nu tu iyo ley un, va tu ni nakuni ri ja jandaa uu ja ñuꞌun chitu ini ri jiin kuachi. (¿Nusa ti nasa ka ndoꞌo ini ra? ¿Ka kaꞌan yo ja ley Yandios un ndiso kuachi nu? ¡Tu kuu kuɨtɨ! Chi ruꞌu Pablo, na kachi ri nasa ni jnaꞌan ri. Chi nu tu ni kenda ley Yandios, va tu nakuni ri ja ini ri jiin kuachi, ni tu ni nakuni ri ja nɨnɨ kundio ini ri ndajniñu jnaꞌan ri. Ko ni kenda ley ja ni jaꞌa ya nuu Moisés, ti ni kachi: “Tu kundio ini ra”, kachi. ;'oKo vijna tukaa, chi na ti kandixia ga yo Cristo ni ka yɨꞌɨ yo jiin maa ley ni jaꞌa Yandios nuu Moisés, ti ni kankuachi ley un sɨkɨ yo, ti ni ka jnaꞌnu ndatu yo sɨkɨ kuachi yo. Ko vijna ka kuu yo nanu ja ni ka jiꞌi yo nuu ley un. Ni ka kee yo ini ndaꞌa ley un ti tukaa ka jnaꞌnu ndatu yo sɨkɨ kuachi yo. Vijna ti chindee Espíritu Santo yoꞌo ja na kunukuachi yo nuu Yandios, ti tukaa kunukuachi yo nuu kuachi, ti sɨkɨ kuachi un ni jnaꞌnu ndatu yo jiin jnuꞌun ley ni jaꞌa Yandios nuu Moisés, ko vijna tukaa. Iyo uu jnuꞌun ini yo j&MKo na ti ka kandixia ga yo Cristo, ti ni kundio ini yo ja ka saꞌa yo savaꞌa ni ga jniñu kueꞌe. Ti vasu ni kachi ley un ja tu kuni saꞌa yo jniñu kueꞌe un, ko jiin maa jnuꞌun un, chi viꞌi ga ni kundio ini yo ka saꞌa yo savaꞌa ni ga jniñu ndevaꞌa jiin yɨkɨ kuñu yo. Ti jiin jniñu ndevaꞌa un ka niꞌin yo taꞌu ja na naa yo. % Ti suni sɨkɨ maa ra naa ra ñani ri, na kachi ri ja ka kuu ra nanu ja ni ka jiꞌi ra sɨkɨ ley Yandios, chi tukaa kankuachi ley ya nuu ra sɨkɨ kuachi ra, chi ni ka kandixia ra jniñu ni saꞌa Cristo nu ni jiꞌi ya ti ni chunaa ya kuachi yo, ja ni ndoto ya nuu ñujiꞌi. Ti vijna ja ka yɨꞌɨ ra jiin Cristo nava na saꞌa ra savaꞌa ni ga jniñu ndaa kuni Yandios. $Ti nu najnaꞌan ña jiin ɨnga chaa nu nu chaku ga yɨɨ ña, ti konani ña ɨɨn ñaꞌan yɨsɨkɨnchaa yɨɨ ña. Ko nu ja ni jiꞌi yɨɨ ña, ti ketaꞌu ña chii ley un. Ti vasu ni najnaꞌan ña jiin ɨnga chaa, ko tukaa yɨsɨkɨnchaa ña yɨɨ ña. E#Ti ka jini vaꞌa ra ja tu kuaꞌa ley un jnuꞌun ja na kusɨɨn ɨɨn ñasɨꞌɨ nuu yɨɨ ña nu chaku da. Ko nu ni jiꞌi da, ti ja ni ketaꞌu ña ley ja ni kejnaꞌan ña jiin da. u" eÑani ri, ja suni ka yɨꞌɨ ra jiin Cristo Jesús, na xndaku ri ɨɨn jnuꞌun kanuu nuu ra, chi ndixia ri ja ka jini vaꞌa ra sɨkɨ taka ley ja iyo. Ka jini vaꞌa ra ja taka ley un taꞌu jniñu nuu yo ja kuu nɨ kani kuchaku yo. !}Chi jandaa kuu ja taꞌu ka niꞌin yɨvɨ sɨkɨ kuachi i kuu ja na naa i maa i. Chi suꞌva, taꞌu ja kuaꞌa Yandios nuu yo kuu ja kuchaku yo ja kuu saa ni, chi ni ka yɨꞌɨ yo jiin Jitoꞌyo Cristo Jesús. Tukaa kunukuachi yo nuu kuachi Ko vijna na kachi ri ja maa ra naa ra ni ka kee ra ini ndaꞌa kuachi nava na ka nduu ra muzu ja junukuachi nuu Yandios. Chi ni ka sasɨɨn ra nuu jniñu kueꞌe un nava na koo ndoo koo ii ra nuu ya. Ti na niꞌin ra taꞌu nuu Yandios ja kuchaku ra ja kuu saa ni. T!Ti jikajnuꞌun ri nuu ra, ¿nasa ni kundee ra jiin jniñu kunchuku ra sa ni kandixia ra nuu Cristo? ¿Nasa ni chindee taka jniñu kueꞌe ni ka saꞌa ra? ¡Tu kuu kuɨtɨ! Ti vijna kukanuu ra sɨkɨ taka jniñu kueꞌe ni ka saꞌa ra sa ni kandixia ra Jesús. Ti jandaa kuu ja na naa taka yɨvɨ ka saꞌa i jniñu kueꞌe un. Chi undi nuu ni kundio ini ra ka junukuachi ra nuu kuachi, ti tu kuɨtɨ kundio ini ra ja kuandatu ra jnuꞌun ndaa Yandios. .URuꞌu Pablo, xndaku ri nuu ra jiin jnuꞌun sɨkɨ nasa kuu jiin ɨɨn muzu ini ñuyɨvɨ jaꞌa, chi tu kɨvɨ yachi inijnuni ra maa jnuꞌun ja kuni xndaku ri nuu ra. Ti xnukuu ini ri roꞌo undi na kandio ini ra ja kunukuachi ra nuu kuachi, ja mani jniñu ndevaꞌa ni ka saꞌa ra jiin yɨkɨ kuñu ra, ja ka kuniꞌin xaan ini ra sɨkɨ ley Yandios. Ko vijna na kachi ri nuu ra ja na kundio ini ra chi xndoo ra taka jniñu kueꞌe un nava kunukuachi ra nuu Yandios jiin nɨ ini nɨ añu ra, ja na kuandatu ra mani jnuꞌun ndaa Yandios. {Ja ni ka kee ra ini ndaꞌa kuachi nava na nduu ra nanu muzu ja junukuachi ra nuu Yandios, ja kuandatu ra jnuꞌun ya. 9kKo vijna nakutaꞌu ri nuu Yandios ja tukaa ka kendo ra nanu muzu nuu kuachi, chi jiin nɨ ini nɨ añu ra ka jantaꞌu ra maa jnuꞌun ndaa ja ni skandixia ya roꞌo naa ra. Z-Chi jandaa ndixia ja ka jini ra, ja nu chiso ra jnuꞌun ja ka kendo ra nanu muzu nuu ɨnga chaa un, ti kaa nuu kuu ja kuandatu ra nuu chaa un. Suni siaꞌan, nu kundio ini ra ka siuku ra jiin kuachi, nusa ti ka kuu ra nanu muzu nuu kuachi. Ko na kondoꞌo ra ɨɨn nundoꞌo xaan ja naa ra maa ra sɨkɨ kuachi un. Ko nu kunukuachi ra nuu Yandios ja kuandatu ra jnuꞌun ya, ti sɨkɨ yukan na kachi ya ja tukaa jnaꞌnu ndatu ra ja taji ya nunoꞌo xaan nuu ra. ¿Nusa ti nasa ka ndoꞌo ini yo vijna? ¿Ka kaꞌan yo ja vatuni ka saꞌa yo kuachi chi kundaꞌu ini ya yoꞌo vijna, ja tukaa taꞌu Yandios jniñu nuu yo ja na siuku yo ley ni jaꞌa ya nuu Moisés? ¿Tukaa ga siuku yo ley un, chi vijna mani ja kandixia ndaa yo nuu Jesús ja ni taji Yandios chunaa ya kuachi yo nu? ¿Siaꞌan ka ndoꞌo ini yo nusa? ¡Tu kuu kuɨtɨ! \1Chi tukaa ka kuu ra muzu nuu kuachi nava na kunukuachi ra un, chi tukaa taꞌu Yandios jniñu nuu yo ja kuandatu yo ley ni jaꞌa ya nuu Moisés, ti jiin yukan ka kendo ndaa yo nuu ya. Chi suꞌva, ka kunukuachi yo nuu Yandios, chi ni kundaꞌu ini ya yoꞌo ja ni taji ya Jesús na kuū ya jaꞌa yo. Kuanukuachi yo nuu mani maa Yandios 3_ Tukaa kundio ini ra ja kunukuachi ra nuu kuachi, ja tukaa saꞌa ra jniñu kueꞌe ja kuni yɨkɨ kuñu ra, chi ja ni naa jniñu ja ni ka jika ra sa ni ka yɨꞌɨ ra jiin Cristo. Ko vijna na kachi ra ja na kuandatu ra taka jnuꞌun Yandios, nava na kunukuachi ra nuu ya jiin nɨ ini nɨ añu ra.  Nusa ti tukaa kundio ini ra ja kunukuachi ra nuu kuachi, ja ka saꞌa ra savaꞌa ni ga jniñu kueꞌe ja kuni yɨkɨ kuñu ra. L Ti nuu maa ra naa ra ja ka yɨꞌɨ ra jiin Cristo, na kachi ri ja na kondoꞌo vaꞌa ini ra sɨkɨ jniñu nu ni ka jika ra na ti ka kandixia ga ra Cristo, ja ni naa jniꞌnu un nu ni ka junukuachi ra nuu kuachi un. Ti vijna, na nakuꞌun ini ra ja na kunukuachi ra nuu Yandios, chi ja ka yɨꞌɨ ra jiin Cristo Jesús.   Ti maa Cristo, ɨɨn jinu ni ni jiꞌi ya ja chunaa ya kuachi yo, ko ja chaku ya vijna ti mani saꞌa ya ja kuni Tata Yandios. L Chi ka jini ndaa yo ja ɨɨn ni jinu ni nandoto ya nuu ñujiꞌi ja tukaa kuɨtɨ ja kuū ya, chi ni kundee ya. Ti suni ka kundee yo ja ka siuku yo jiin jnuꞌun ya, chi ka yɨꞌɨ yo jiin ya. 6eKandixia yo ja ka yɨꞌɨ yo jiin ya nanu ni ka jiꞌi yo jiin ya. Nu siaꞌan kuu ti suni siaꞌan kandixia yo ja ja ni ka yɨꞌɨ yo jiin ya hora ni naxndoto ya nuu ñujiꞌi. Siaꞌan ni saꞌa Yandios jiin yo nava na kaka ndaa yo nuu ya vijna, jiin ja na kuchaku yo jiin ya ja kuu saa ni. NTi sɨkɨ ja ni naa jniñu maa yo ja ni saꞌa yo nu ni ka junukuachi yo nuu kuachi, yukan kundaa ja kachi Yandios ja tukaa jnaꞌnu ndatu yo nava tukaa kundio ini yo ka junukuachi yo nuu kuachi. )Ti jandaa ndixia taka un chi tukaa ka jika yo nanu ni ka jika yo na ti kandixia ga yo Cristo. Chi taka jniñu kueꞌe un ni naa nu ni jiꞌi Cristo ndaꞌa cruz. Ti sɨkɨ jniñu ni saꞌa Cristo yɨꞌɨ yo jiin ya ni saꞌa Yandios. Ni naa jniñu maa yo ja ni saꞌa yo ni junukuachi yo nuu kuachi, nanu ni ka kuu yo muzu nuu kuachi un. Ko tukaa kuɨtɨ, chi vijna ti ka yɨꞌɨ yo jiin Cristo. Hora ni ka janducha yo, ni ka jaꞌa yo jandaa ja ka yɨꞌɨ yo jiin Jesús na ni jiꞌi ya. Suni kachi yo ja ka yɨꞌɨ yo jiin ya hora ni nandoto ya nuu ñujiꞌi, nava na kaka ndaa yo nuu ya vijna, ansu nanu ni ka jika yo na ti kandixia ga yo maa ya. Z-Na ni ka janducha yo ni ka jaꞌa yo jandaa ja ka yɨꞌɨ yo jiin ya nanu ni ñunduji yo jiin ya. Ti kuu nanu ja ni ka nandoto yo tuku jiin ya. Nusa ti vijna jika ndaa yo nuu Yandios ansu nanu jika yo sa ni kandixia ga yo Jesús. Yukan kundaa chi jiin ɨɨn jniñu ñaꞌnu Tata yo Yandios ni naxndoto ya Jesús nuu ñujiꞌi, ti suni siaꞌan saꞌa Yandios ɨɨn jniñu ja na kaka ndaa yo nuu ya vijna, ansu nanu jika ka yo niku ti sa ni kandixia ga yo Jesús. 6 eKo na ni ka janducha yo ti ni jaꞌa yo jandaa ja kandixia ndaa yo Cristo Jesús. Jiin jniñu un ni ka kachi yo ja ja ni jiꞌi ya jaꞌa yo, ti ni ka yɨꞌɨ yo jiin ya. < q¡Tu kuu kuɨtɨ! Chi yoꞌo ja kandixia ndaa yo Cristo Jesús vijna, ka kuu yo nanu ja ni ka jiꞌi yo, ja tukaa ka yɨꞌɨ yo jiin kuachi, ja tukaa kaka yo jiin kuachi, nusa. ^  7¿Nusa ti nasa ka ndoꞌo ini yo nu? ¿Ka kaꞌan yo ja kundaꞌu ini Yandios yoꞌo, ti yukan vatuni kaka yo jiin kuachi, ti jiin yukan viꞌi ga na kundaꞌu ini ya yoꞌo nu? ¿Siaꞌan ka ndoꞌo ini yo nusa? Q Nusa ti sɨkɨ kuachi un ni kɨvɨ kueꞌe kuū yo. Ko ni kundaꞌu ini Yandios yoꞌo, ti kachi ya ja tukaa jnaꞌnu ndatu yo sɨkɨ kuachi yo, ko vijna ka niꞌin yo taꞌu ja kuchaku yo ja kuu saa ni. Ti kachi ya yukan chi ja ni taji ya Jitoꞌyo Cristo Jesús ja na kuū ya jaꞌa kuachi yo. Tukaa chaku yo jiin kuachim SKo suni ni jaꞌa Yandios ley ya nuu Moisés nava ja taka jinu tu ka jandatu yɨvɨ ley un, ti ka ndukuaꞌa kuachi i. Ko sɨkɨ ni ndukuaꞌa kuachi yo jiin ley un, ti kaꞌnu xaan ga kuu ja kundaꞌu ini Yandios yoꞌo. %Chi sɨkɨ ja tu ni jandatu ɨɨn ni chaa Adán, ti sa ni ka kɨvɨ ndɨꞌɨ yɨvɨ nuu kuachi un. Ti suni siaꞌan ni jandatu ɨɨn ni chaa Cristo Jesús, ti sa ni kachi Yandios nuu kuaꞌa xaan yɨvɨ ja kandixia i Jesús ja tukaa jnaꞌnu ndatu i sɨkɨ kuachi i. dANusa ti ja sɨkɨ ni saꞌa Adán maa kuachi un, ti ni kachi Yandios ja jnaꞌnu ndatu ndɨꞌɨ yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa. Ko sɨkɨ jniñu ni saꞌa Jesús nu ni jiꞌi ya jaꞌa yo, ti kachi Yandios ja tukaa jnaꞌnu ndatu yo sɨkɨ kuachi yo ja na kuū yo. Chi suꞌva kachi ya ja na niꞌin yo taꞌu ja na kuchaku yo ja kuu taka saa ni. pYJiin maa kuachi ni saꞌa Adán ni kɨvɨ nundoꞌo ja kuu ndɨꞌɨ yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa, ko ñaꞌnu xaan ga kuu taꞌu Yandios, ja ni taji ya Jesús ja na kuū ya jaꞌa kuachi yo. Ti ñaꞌnu xaan ga taꞌu Yandios nuu yɨvɨ ja kachi ya ja tukaa jnaꞌnu ndatu i sɨkɨ kuachi i, ti ka niꞌin i taꞌu ja na nduñaꞌnu i nuu taꞌu Yandios jniñu. )Ti maa kuachi ni saꞌa Adán, tu kejnaꞌan kuɨtɨ yo jiin taꞌu ni jaꞌa Yandios nuu yo. Chi jiin maa ɨɨn ni kuachi ni saꞌa Adán, ni kachi Yandios ja jnaꞌnu ndatu tendɨꞌɨ yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa. Ko jiin taꞌu Yandios un, ni taji ya Jesús ja na kuū ya sɨkɨ kuachi yo, ti sɨkɨ yukan tukaa kuɨtɨ ini ya jiin yo, ti vijna kachi ya ja tukaa jnaꞌnu ndatu yo sɨkɨ kuachi yo. _7Ko maa kuachi ni saꞌa Adán, ja ni nduniꞌin ini da sɨkɨ jniñu ni taꞌu Yandios nuu da, tu kejnaꞌan kuɨtɨ yo jiin maa taꞌu ni jaꞌa ya nuu yo, nu ni kachi ya ja tukaa jnaꞌnu ndatu yo sɨkɨ kuachi yo. Ti jandaa ndixia kuu ja jiin maa kuachi ni saꞌa Adán, ti ni kɨvɨ nundoꞌo kuū ndɨꞌɨ yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa. Ko sa ni kɨvɨ taꞌu ja ni kundaꞌu ini Yandios yoꞌo ja ni taji ya Cristo Jesús na kuū ya jaꞌa yo. Ti ñaꞌnu xaan ga jniñu ja ni saꞌa Jesús ja kuu maa kuachi ni saꞌa Adán, chi jiin jniñu Jesús tukaa jnaꞌnu ndatu yo sɨkɨ kuachi yo. )KChi ka jini ndaa yo ja undi na ni iyo Adán ti undi na ni iyo Moisés ndɨꞌɨ yɨvɨ ni ka jiꞌi i sɨkɨ kuachi i, chi ni jiꞌi i sɨkɨ kuachi ja ni saꞌa taka maa i, vasu tu ni saꞌa i jnaꞌan kuachi ja ni saꞌa Adán, ja ni kuniꞌin ini da nuu ɨɨn jniñu ja ni taꞌu ya nuu da. Ti sɨkɨ kuachi ni saꞌa Adán, ni kɨvɨ nundoꞌo nuu ñuyɨvɨ, chi ɨnga chaa ni saꞌa ja na kendo vaꞌa yɨvɨ. kO Ti kuu ga ja ni jaꞌa Yandios ley ya nuu Moisés ni ka saꞌa i kuachi. Ko nu tu ni jaꞌa Yandios ley ya nuu Moisés nava na nakuni yɨvɨ nau kuu ɨɨn kuachi, nusa ti tu kuni kankuachi ya sɨkɨ i, ko tu kuu siaꞌan ni. =s Nusa ti undi nuu ni kejaꞌa ka saꞌa kuachi ndɨꞌɨ yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa, chi maa ɨɨn ni chaa ni kejaꞌa da jiin kuachi, ko sɨkɨ kuachi da un, ti ni kɨvɨ kueꞌe kuū yo. Ti ni saꞌa kuachi da un ja ni jicha kueꞌe kuu ndɨꞌɨ yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa, chi taka ni ka saꞌa i kuachi.  Ko undi nuu ni kuɨtɨ ini Yandios jiin yoꞌo sɨkɨ kuachi yo, sa maa Yandios ni taji seꞌe ya ja na kuū ya chunaa ya kuachi yo, nava tukaa kuɨtɨ ini Yandios sɨkɨ kuachi yo. Chi suꞌva ja na ndumani ya jiin yo. Ti nu siaꞌan un, ti jandaa ndixia kuu ja kuchaku Cristo vijna, ti nama ya yoꞌo nava tukaa taji Yandios nunoꞌo sɨkɨ yo. Jnuꞌun Adán jiin jnuꞌun Cristo W' Ko undi nuu ni kuɨtɨ ini Yandios sɨkɨ kuachi yo, ko maa Yandios ni taji ya seꞌe ya ja na kuū ya ti chunaa ya kuachi yo nava tukaa kuɨtɨ ini Yandios sɨkɨ kuachi un, ja na ndumani ya jiin yoꞌo naa yo. Ti nu siaꞌan kuu, ti jandaa ndixia kuu ja kuchaku Cristo vijna, ti nama ya yoꞌo nava tu taji ya nundoꞌo sɨkɨ yo. !~; Nusa ti sɨkɨ jniñu ni saꞌa Jesús nu ni jiꞌi ya ti ni jatɨ ya nɨñɨ ya, ti sɨkɨ yukan kachi Yandios ja tukaa jnaꞌnu ndatu yo ja kuu kuachi yo, ti tukaa kuɨtɨ ini ya sɨkɨ kuachi yo un ja na taji ya nundoꞌo xaan nuu yo, chi vijna kendo ketaꞌu yo nuu ya. 7}gKo nduku ndee ra nuu jniñu ni saꞌa Yandios, chi yukan jini ndaa yo ja kundaꞌu ini ya yoꞌo. Chi ni jiꞌi Cristo jaꞌa yo vasu niꞌin ni ka yɨꞌɨ yo jiin kuachi. |'Saꞌa yo ja. Tu ni iyo ni ɨɨn yɨvɨ ja tava ini na kuū i jaꞌa ɨnga yɨvɨ, vasu ɨnga yɨvɨ un kuu ɨɨn yɨvɨ vaꞌa ndixia. d{AChi sɨkɨ maa yo naa yo tu ni kojnuni ja kenchaa yo kuachi yo nuu Yandios. Ko vasu tu ni ndiyo ini yo ja siuku yo jnuꞌun ya, chi ni jiꞌi Cristo ja chunaa ya kuachi yo. Ti ni jiꞌi ya maa kɨvɨ ni kachi Yandios. hzITi nu kundio ini yo yukan, ti tu xndiꞌi ini yo, chi jini ndaa yo ja kundee ya taka jnuꞌun ni kee yuꞌu ya, ti sɨkɨ yukan kandixia yo jiin nɨ ini nɨ añu yo ja kundaꞌu ini ya yoꞌo. Ti siaꞌan kandixia yo chi ni jaꞌa Yandios maa Espíritu Santo nuu yo, ti Espíritu un skandixia ya yoꞌo ja jandaa ndixia kundaꞌu ini Yandios yoꞌo. yTi nu kundee yo jiin nundoꞌo un, ti jini yo ja kundee ini Yandios jiin yoꞌo, ti sɨkɨ yukan ndiyo ini yo niꞌin yo taꞌu un. =xsTi ansu jiin taꞌu un, chi suni kusɨɨ ini yo ja kondoꞌo yo nundoꞌo sɨkɨ ja ni ka yɨꞌɨ yo jiin Cristo, chi nundoꞌo un saꞌa ja niꞌin ga jika yo nuu ichi Yandios. w5Ti kandixia ndaa yo jniñu ni saꞌa Jesús nu ni jiꞌi ya ti ni nandoto ya tuku nuu ñujiꞌi, ti sɨkɨ yukan jantaꞌu Yandios yoꞌo. Ko jantaꞌu ya yoꞌo sɨkɨ ja ni kundaꞌu ini ya yoꞌo, chi tu iyo ni ɨɨn jniñu vaꞌa yo ja kenchaa kuachi yo. Yukan kuu ja kachi ya ja tukaa jnaꞌnu ndatu yo sɨkɨ kuachi yo. Nusa ti kuñukun ini yo ja jandaa ndixia ja jantaꞌu ya yoꞌo. Yukan kusɨɨ ini yo chi kuñukuu ini yo ja jantaꞌu ya yoꞌo, ti nakuaꞌa ya yoꞌo ɨɨn taꞌu ja nduñaꞌnu yo nuu taꞌu ya jniñu. "v ?Nusa ti nu kandixia ndaa yo jnuꞌun Yandios sɨkɨ Cristo Jesús, sa ti kachi ya ja tukaa jnaꞌnu ndatu yo sɨkɨ kuachi yo. Ti sɨkɨ yukan, tukaa kuɨtɨ ini Yandios jiin yoꞌo, chi vijna ni ndumani ya jiin yo, chi ni jiꞌi Jitoꞌyo Cristo Jesús ja na chunaa ya kuachi yo. PuChi ni nakuaꞌa Jesús ja ni jiꞌi ya sɨkɨ kuachi yo, ti ni xndoto ya Jesús nuu ñujiꞌi nava na kachi ya ja tukaa jnaꞌnu ndatu yo sɨkɨ kuachi yo. Nasa kenda yɨvɨ ja ni jantaꞌu yaitKvasu suni yoso jnuꞌun un sɨkɨ yoꞌo, chi suni na kachi ya ja tukaa jnaꞌnu ndatu yo sɨkɨ kuachi yo, chi suni kandixia ndaa yo Jitoꞌyo Jesús. Ni kandixia ndaa yo ja ja ni xndoto ya Jitoꞌyo Jesús nuu ñujiꞌi. nsUTi ansu nɨnɨ sɨkɨ Abraham kuu ja yoso nuu tutu ii Yandios ja siaꞌan ni nukuꞌun ini Yandios, orWTi sɨkɨ yukan ni jantaꞌu ya Abraham, ti ni kachi ya ja tukaa jnaꞌnu ndatu da sɨkɨ kuachi da. lqQChi ni kandixia da ti ni ndukaꞌnu vaꞌa ini da ja na kundee Yandios jnuꞌun ni kee yuꞌu ya. Zp-Ti tu ni ndoꞌo sɨkɨ ini da ja tukaa kandixia ga da jnuꞌun ni kee yuꞌu Yandios, ja na koo seꞌe da. Chi sa ni kandixia niꞌin ga da, ti ni nakuantaꞌu da nuu ya ja yukan kuñaꞌnu xaan ga Yandios. FoTi ja yajni kaña da ciento kuiya. Ti vasu yukan ti tu ni kee da jnuꞌun ni kandixia da un, vasu ni jini ndaa da ja maa da jiin ñasɨꞌɨ da ja ñaꞌnu xaan da ja tukaa koo seꞌe da. ]n3Ti maa Abraham, vasu tukaa ñukuu ini da ja na koo seꞌe da, ko ni kandixia ndaa da taka jnuꞌun ni kee yuꞌu ya nuu da, ja na koo da nanu tata nuu kua xaan yɨvɨ ka kandixia i Yandios ja ka yɨꞌɨ i jiin tɨjnɨ nación, chi ni chisojnuꞌun Yandios: “Yukan ndukuaꞌa seꞌe ni ja kandixia i ruꞌu”, ni kachi ya jiin da. CmTi yukan kachi tutu ii Yandios: “Ruꞌu Yandios, nakaji ri roꞌo Abraham ja na kendo ra tata nuu ndɨꞌɨ yɨvɨ ja kandixia i jnuꞌun ri, nuu ndɨꞌɨ yɨvɨ ka yɨꞌɨ i jiin savaꞌa ni ga nación”, kachi tutu. Yukan kachi maa Yandios ja Abraham kuu tata nuu taka yɨvɨ ja kandixia i jnuꞌun ya. Ti siaꞌan ni kachi Yandios chi ni kandixia ndaa Abraham maa jnuꞌun ni chisojnuꞌun ya nuu da. Ti ni kandixia da ja maa ɨɨn ni Yandios kuu ja xndoto ya savaꞌa ni ga ndɨyɨ. Ti maa ɨɨn ni Yandios kuu ja kachi ja na koo ɨɨn ndajniñu ja ti koo ga. Jl Nusa ti nuu taka yɨvɨ ja kandixia ndaa i jnuꞌun Yandios, nuu yɨvɨ un chisojnuꞌun ya ja tukaa jnaꞌnu ndatu i sɨkɨ kuachi i. Ti tu ni kuu ni ɨɨn jnuꞌun chayɨka ja siaꞌan ni chisojnuꞌun Yandios. Chi suꞌva, mani ja kundaꞌu ini ya yoꞌo. Ja yukan ni chisojnuꞌun ya nuu taka yɨvɨ ja kandixia ndaa i jnuꞌun ya nanu ni kandixia Abraham. Ti ni chisojnuꞌun ya nuu savaꞌa ni ga yɨvɨ ja kandixia ndaa i jnuꞌun ya nanu ni kandixia Abraham, ansu mani yɨvɨ hebreo ja ñavaꞌa i ley ni jaꞌa ya nuu Moisés, ko suni taka ga yɨvɨ ja kandixia ndaa i nanu ni kandixia Abraham. Chi Abraham kuu nanu ɨɨn tata nuu savaꞌa ni ga yɨvɨ ja kandixia ndaa i jnuꞌun Yandios. kTi kachi ley ya ja jnaꞌnu ndatu ndɨꞌɨ yɨvɨ sɨkɨ kuachi i, ti kuɨtɨ ini ya jiin kuachi un ja na taji ya nundoꞌo nuu yɨvɨ un, chi tu iyo ni ɨɨn ñuu nuu tu ni kenda ley ya. Yukan kuu ja tendɨꞌɨ yɨvɨ ni ka saꞌa i kuachi sɨkɨ ley ya. j Ko nu jaꞌa ya taꞌu nuu yɨvɨ ja nduku ndee i ka siuku i ley ya, nusa ti tukaa jantaꞌu ya yɨvɨ ja mani kandixia ndaa i jnuꞌun ya. Ti tukaa jajniñu jnuꞌun ni nachiso ya nuu yɨvɨ ja kandixia, chi ni ɨɨn yɨvɨ tu kuni siuku ndaa i ley ya. `i9 Abraham kuu tata savaꞌa ni ga yɨvɨ ja kandixia ndaa i jnuꞌun Yandios, ti ni chisojnuꞌun ya nuu da jiin taka ga yɨvɨ un ja na niꞌin i ɨɨn taꞌu, ti taꞌu un kuu ja na nduñaꞌnu i ja taꞌu da jniñu nuu nɨ ñuyɨvɨ jiin Yandios. Siaꞌan koo vasu tu ka niꞌin i taꞌu un sɨkɨ ni ka siuku ndaa i ley Yandios, vasu ni kandixia ndaa i jnuꞌun ya. Ti sɨkɨ yukan ni jantaꞌu ya maa i, ti ni kachi ya ja tukaa jnaꞌnu ndatu i sɨkɨ kuachi i. h# Ti ni niꞌin Abraham ɨɨn marca yɨkɨ kuñu da nava na kuu da tata nuu yɨvɨ hebreo ja suni na niꞌin i marca yɨkɨ kuñu i. Ko kanuu ga ja kuu da tata nuu taka yɨvɨ kandixia ndaa i jnuꞌun Yandios nanu ni kandixia da sa ni niꞌin da marca yɨkɨ kuñu da. ^g5 Ko nu ni niꞌin da marca yɨkɨ kuñu da, ti ni kuu ɨɨn seña ja ni nachiso Yandios ja jandaa kuu nu ni kachi ya ja tukaa jnaꞌnu ndatu Abraham, chi ni kandixia ndaa da jnuꞌun ni chiso ya nuu da. Ko ni kandixia da yukan sa ni niꞌin da marca yɨkɨ kuñu da. Nusa ti ni kachi ya ja Abraham kuu maa tata nuu taka yɨvɨ kandixia ndaa i jnuꞌun Yandios, vasu tu niꞌin i marca yɨkɨ kuñu i, ti niꞌin i jnuꞌun ya ja tukaa jnaꞌnu ndatu i sɨkɨ kuachi i. f ¿Nusa, ti nasa kuu ja ni jantaꞌu ya Abraham? ¿Undi ni niꞌin da marca yɨkɨ kuñu da, xi ja ni niꞌin da marca un nu? e% ¿Ti kachi yo ja ndusɨɨ ini mani yɨvɨ hebreo siaꞌan ni, ja ni ka niꞌin i marca yɨkɨ kuñu i nu? Ko tuu, chi suni ndusɨɨ ini yɨvɨ taka ga nación, ja tu jaꞌi ñavaꞌa i marca yɨkɨ kuñu i. Chi ja ni kachi ndaa ri ja Abraham ni kandixia ndaa da jnuꞌun ni chiso ya nuu da. Ti sɨkɨ yukan ni jantaꞌu ya maa da, ti ni kachi ya ja tukaa jnaꞌnu ndatu da sɨkɨ kuachi da. gdGTi na ndusɨɨ ini yɨvɨ ja tukaa kuɨtɨ kan kuachi Yandios sɨkɨ kuachi da. Kachi David. cChi ni kaꞌan David:Na ndusɨɨ ini yɨvɨ ja ni sakaꞌnu ini Yandios nuu jniñu ndevaꞌa ni saꞌa da sɨkɨ ley ya, ti tukaa taji ya nundoꞌo nuu da.Ti na ndusɨɨ ini yɨvɨ ja tukaa jini Yandios kuachi da, chi ni jasɨ ya sɨkɨ kuachi un. b/Suni ni kachi rey na janaꞌan David ja taka jniñu vaꞌa ka saꞌa yɨvɨ tu jajniñu ja na kendo ndaa da nuu Yandios. Chi suꞌva kachi da ja taka yɨvɨ sɨkɨ nau kachi Yandios ja tukaa jnaꞌnu ndatu da, ti ndixia ndaa ja na ndusɨɨ ini da jiin jnuꞌun Yandios un. mg~H}{Oyy:w uzsr>q;pwnn(ljiigf6evddiba`_^^B][xZYYFX WkVUTS$QQLPNONNL{K-JTI#GFFDCBAt?>==<;:9877I53e2 0/^.@-C,)+q*)('&$-"G!( \q< o D g pgs;_ Ti tukaa siuku ra jiin jniñu kueꞌe ja ka saꞌa yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa. Chi suꞌva na sama ra ini ra ja nasa koo ra, ti siaꞌan siuku vaꞌa ra jiin jnuꞌun Yandios, ti na saꞌa yo ja na ndujaa inijnuni ra jiin jnuꞌun ya. Ti siaꞌan kuu nakaji ra nau kuu ja vaꞌa ja jajnaꞌan ini Yandios, ja kusɨɨ ini ya, ja na ku kutu ini ra jiin jnuꞌun ya. : # Ñani naa ra, ruꞌu Pablo, kandaꞌu ri jiin ra sɨkɨ ja ka yɨꞌɨ ra jiin Cristo Jesús. Soko maa ra naa ra nuu Yandios ja kuanukuachi ra nuu maa ɨɨn ni ya. Na koo ñaꞌii ra nava na kondoo ra ja kuajniñu ya roꞌo. Siaꞌan kaꞌan ndaꞌu ri jiin ra naa ra, chi ndoo ndixia ja kundaꞌu ini ya yoꞌo. Ti nu siaꞌan na saꞌa ra, nusa ti na kusɨɨ ini Yandios jiin ra. Ko tu kaꞌan ndaꞌu ri jiin ra ja na saꞌa ra ɨɨn jniñu yɨɨ xaan, chi mani ja na kunukuachi ra nuu Yandios jiin nɨ ini nɨ añu ra. x9i $Chi undi nuu maa ya vaji taka ja iyo, ti maa ya ni saꞌa ya taka ja iyo, ti ja kuu maa ya kuu. Ti na kachi yo ja vii xaan kuñaꞌnu Yandios ja kuu taka kuiya kuaꞌan vaji. Ti siaꞌan na koo. Taꞌu ja jaꞌa Yandios nuu yo naa yo{8o #¡Suni tu iyo ni ɨɨn yɨvɨ ja saꞌa jniñu vaꞌa nuu ya, ja jiin yukan nachunaa ya nuu i”! ―kachi tutu. 7! "Chi kaꞌan tutu ii: “¡Tu iyo ni ɨɨn yɨvɨ kujnuni ini nasa ndoꞌo ini maa Jitoꞌyo! ¡Ni tu iyo ni ɨɨn yɨvɨ xnaꞌan nuu ya! j6M !So saꞌu ini yo chi ndichi xaan jnuꞌun Yandios, chi tendɨꞌɨ kuɨtɨ ni satuꞌva ya. Ti jankɨvɨ kachi yo ja nasa sandaa ya taka un. Ni tu kujnuni ini yo nasa kuu taka ja saꞌa ya jiin yɨvɨ ñuyɨvɨ jaꞌa. /5W Chi ni kachi Yandios ja tendɨꞌɨ yɨvɨ na nduniꞌin ini i. Siaꞌan ni saꞌa Yandios jiin yɨvɨ nava maa ɨɨn ni maa ya kuu ja sakaꞌnu ini ya nuu i naa i. :4m Ti vijna, vasu ni ka nduniꞌin ini yɨvɨ hebreo sɨkɨ ya. Ja yukan ni kundaꞌu ini Yandios roꞌo naa ra, ko suni kundaꞌu ini ya nuu i vasu ni ka nduniꞌin ini i vijna. Y3+ Chi undi nuu, roꞌo ja ka kuu ra yɨvɨ taka ga nación, ni ka kuu niꞌin ini ra sɨkɨ jnuꞌun Yandios, ko nu ni ka nduniꞌin ini yɨvɨ hebreo sɨkɨ ya, ti ni kundaꞌu ini ya nuu taka roꞌo naa ra. 52c Chi Yandios tu nandeokava kuɨtɨ ini ya ja ni nakaji ya yɨvɨ un naa i ja kundiso i jniñu ñaꞌnu nuu ya, chi vanuxia undi nuu ni nakaji ya ja na kuu i maa seꞌe ya. n1U Sɨkɨ ja yɨvɨ Israel, ka jito uꞌu i jnuꞌun Yandios sɨkɨ Cristo Jesús, ja yukan ni nuña ichi ja kuaꞌan jnuꞌun Yandios nuu roꞌo ja ka kuu ra yɨvɨ ɨnga nación. Ko vasu ka jito uꞌu i jnuꞌun vaꞌa ga vijna, ko ni nakaji ya yɨvɨ un ja ni kundaꞌu ini ya nuu i, chi yukan ni chisojnuꞌun ya nuu tata na janaꞌan yɨvɨ Israel. 0y Chi jaꞌa kuu jnuꞌun ni chiso ri nuu i naa i, ja nchaa ndixia ri ɨɨn kɨvɨ, ti kenchaa ri kuachi i. Kachi tutu. / Yukan na ti nakuaꞌa ya taꞌu nu ndɨꞌɨ yɨvɨ nación Israel, chi siaꞌan kaꞌan tutu ii Yandios:Ichi ñuu Sión kiji Yandios ja nama ya yɨvɨ.Ti na saꞌa ya ja tukaa koo kuachi nuu taka jnaꞌan tata najanaꞌan Israel ja nani da Jacob. 0.Y Ñani, ja ka kuu ra yɨvɨ ɨnga nación, kuni ri ja na chaku ini ra sɨkɨ jniñu saꞌa Yandios jiin yɨvɨ Israel, nava tu kuꞌun ini ra ja ni ka nduñaꞌnu ga ra nuu Yandios ja kuu yɨvɨ Israel. Chi undi nuu ni kundee saꞌyɨ jnuꞌun jaꞌa, ko vijna ja ni stuu ndaa ya ja sava yɨvɨ Israel ni ka nduniꞌin ini i. Ti siaꞌan koo jiin yɨvɨ un undi na jinu kɨvɨ ja na kandixia yɨvɨ taka ga nación ja changa ga kuni i jnuꞌun kaꞌan Yandios, undi nu ni ndɨꞌɨ yɨvɨ ni ka ñusoꞌo jnuꞌun un, yukan na ti ni jinu kɨvɨ. t-a Nusa ti taka roꞌo ja ka kuu ra yɨvɨ ɨnga nación, ja undi nuu tu ni ka jinisoꞌo kuɨtɨ ra jnuꞌun ya, ko ni jantaꞌu ya ti ni nasama ya roꞌo. Ni nasama ya roꞌo nava kaꞌncha yo ndaꞌa yujnu olivo yukú, ti nachijnɨɨ yo xini yujnu olivo vaꞌa. Siaꞌan ni saꞌa Yandios jiin roꞌo naa ra, ja ka kuu ra yɨvɨ ɨnga nación, vasu undi nuu tu ni ka kuu ra seꞌe ya nanu yɨvɨ Israel, chi ni ka kuu ra nanu ndaꞌa yujnu olivo yukú ja tu jaꞌi nachijnɨɨ yo xini yujnu olivo vaꞌa. Ko vijna chi tukaa, chi ja ni ka nduu ra seꞌe Yandios, chi ni nasama ya roꞌo. Ko nu siaꞌan saꞌa ya jiin roꞌo, ja ka kuu ra yɨvɨ ɨnga nación, nusa ti yachi ga ndukaꞌnu ini ya nuu yɨvɨ Israel, chi undi nuu kuɨtɨ maa i ka kuu maa yɨvɨ Yandios, chi maa i ka kuu maa ndaꞌa yujnu olivo vaꞌa ansu yɨvɨ ɨnga nación. Kandixia kuaꞌa yɨvɨ Israel 9,k Ti maa yɨvɨ Israel, nu nakani ini i ti kandixia i jnuꞌun Yandios, nusa ti na ndukaꞌnu ini ya nuu i, ti kuu na chijnɨɨ ya tuku nu ni ka kenchaa i, ti nduu i seꞌe ya. G+ Nusa ti kani ini naa ra ja vaꞌa xaan ini Yandios jiin ra, ko suni nasa ni taji ya nundoꞌo nuu yɨvɨ Israel ja tu ni ka jandatu i jnuꞌun ya. Ko ni kundaꞌu ini ya roꞌo naa ra, ja ka kuu ra yɨvɨ ɨnga nación nu kuandatu ra jnuꞌun ya. Ko nu tuu, ti tukaa niꞌin ra jnuꞌun kaꞌnu ini nuu Yandios. Q* Chi jandaa ndixia kuu ja nu tu ni sakaꞌnu ini ya nuu yɨvɨ Israel, ja ka kuu i maa ndaꞌa yujnu vaꞌa un, ti suni siaꞌan tu sakaꞌnu ini ya nuu roꞌo naa ra nu tu siuku ndaa ra jnuꞌun ya. |)q Jandaa kaꞌan ra, ko nukuꞌun ini ra ja ni jaꞌncha ya yɨvɨ Israel un sɨkɨ tu ni ka kandixia i jnuꞌun Yandios. Ko sɨkɨ roꞌo ja ka kuu ra yɨvɨ ɨnga nación, so ja ni ka kandixia ndaa ra jnuꞌun ya. Yukan kuu ja ni ketaꞌu ra nuu Yandios. Ti yukan tu kani vixi ini ra nuu yɨvɨ Israel nusa. Chi suꞌva, na kuyuꞌu ra ja koto yuji ra nuu Yandios. ( Ti sanaa ti kaꞌan ra: “Tuu, chi sava ndaꞌa un ni jaꞌncha nava na nachijnɨɨ ya ruꞌu nuu ni jaꞌncha ndaꞌa un”, kachi ra. 1'[ Ti nu siaꞌan ni saꞌa vaꞌa ya jiin roꞌo naa ra, ko tu kuu nduvixi ini ra sɨkɨ yɨvɨ ja ka kuu i nanu ndaꞌa yujnu ni teꞌnde un. Chi na nukuꞌun vaꞌa ini ra ja ansu ndaꞌa un kuu ja jista kajin nuu yujnu un. Chi suꞌva yoꞌo yujnu un kuu ja jista kajin. Ja yukan kuu ja chaku. &+ chi yɨvɨ Israel ka kuu i nanu ndaꞌa ɨɨn yujnu olivo vaꞌa. Ti ni jaꞌncha taka ndaꞌa un. Ti taka roꞌo naa ra ja ka kuu ra nanu ndaꞌa yujnu olivo yukú, ja ka kuu ra yɨvɨ ɨnga nación, ja undi nuu tu ni ka jini ra jnuꞌun ya, ni ka nduu ra nanu ndaꞌa yujnu olivo yukú. Ti olivo yukú ni nachuꞌun ya roꞌo naa ra maꞌñu uu ga ndaꞌa un ja ka kuu i maa yɨvɨ ka yɨꞌɨ jiin yujnu olivo vaꞌa. Ti siaꞌan ni ka niꞌin ra jnundee ini nuu Yandios, nuu ndee yujnu olivo vaꞌa un nuu yoꞌo yujnu un. Y%+ Ti sɨkɨ jniñu yɨvɨ Israel ja ka soko i xnakan nuu Yandios staa ja kee undi nuu nuu yujña un, yukan ka xnaꞌan i ja ndɨꞌɨ yujña un yɨꞌɨ ndaꞌa Yandios. Nusa ti suni siaꞌan ɨɨn yujnu, undi yoꞌo jiin undi tendɨꞌɨ ndaꞌa yɨꞌɨ jiin maa. Ti suni siukan yɨvɨ Israel ka yɨꞌɨ i jiin Yandios, chi maa Yandios ni nakaji ya tata i najanaꞌan ja ni xnukoo da nación Israel, ti ni ka kuu i kuaꞌa ndaꞌa nuu ri kaña yoꞌo i un, ${ Ti jandaa ndixia ja ni xndoo Yandios yɨvɨ Israel, ti ni taji ya jnuꞌun ya nuu yɨvɨ taka ga nación ja na niꞌin i jnuꞌun kaꞌnu ini nuu ya, ti na ndumani i nuu ya. Nusa ti kɨvɨ na nakiꞌin tuku ya yɨvɨ Israel ja na kandixia i jnuꞌun ya, ti kuu nanu ja ni ka nandoto i nuu ñujiꞌi, chi vijna ka kuu i nanu ndɨyɨ ja tu ka jinisoꞌo kuɨtɨ i jnuꞌun ya. H#  Chi kuni ri ja siaꞌan na nakani ini sava jnaꞌan ri, ja ka kuu i yɨvɨ Israel, ja na kundio ini i niꞌin i jnuꞌun Yandios sɨkɨ nasa nama ya yɨvɨ naa i, ti sakaꞌnu ini ya nuu i. "/ Ko vijna ruꞌu Pablo na kachi ri nuu ra naa ra, ja ka kuu ra yɨvɨ ɨnga nación, ja ruꞌu kuu apóstol ja ni nakaji Yandios, ja na kaꞌan ri jnuꞌun ya sɨkɨ Cristo Jesús nuu roꞌo naa ra. Ti jiin nɨ ini nɨ añu ri saꞌa ri jniñu un ja ni tatu ya nuu ri. b!= Ti sɨkɨ ja tu ni ka kandixia yɨvɨ Israel jnuꞌun Yandios, yukan ni nuña ndixia ichi nuu yɨvɨ taka ga nación ja ka kandixia i. Ti ansu nɨnɨ yɨvɨ Israel ka ndisojniñu nuu Yandios ja ka xnaꞌan i jnuꞌun ya, chi ni kenchaa ya jniñu un nuu i, ti ni jaꞌa ya nuu yɨvɨ taka ga nación. Ko nu na yaꞌa kɨvɨ un, ti yɨvɨ Israel ti kejaꞌa kandixia i jnuꞌun ya sɨkɨ Cristo, ti na siuku Yandios jnuꞌun ya ja kandixia kuaꞌa xaan yɨvɨ Israel naa i. a ; Nusa ti jikajnuꞌun ri: ¿Ja tu kuantaꞌu kuɨtɨ Yandios yɨvɨ Israel sɨkɨ ja ni ka yuji ndɨꞌɨ i, ti ni ka nduniꞌin xaan ini i sɨkɨ jnuꞌun ya nu? ¿Ti ja sɨkɨ un tukaa kuantaꞌu ya maa i nu? ¡Ko tu kuu kuɨtɨ! Chi sɨkɨ ja ni ka nduniꞌin ini i sɨkɨ jnuꞌun ya, ti yukan saꞌa ya nava yɨvɨ taka ga nación na kɨvɨ i nuu jnuꞌun ya ja na niꞌin jnuꞌun kaꞌnu ini nuu Yandios, ti na nama ya i. Ko yukan saꞌa ya nava yɨvɨ Israel na kuasun ini sɨkɨ yɨvɨ ɨnga nación, ti kundio ini i ja niꞌin jnuꞌun kaꞌnu ini nuu ya, sɨkɨ nasa nama ya i naa i. lQ Ti na nduniꞌin ini i ka jini i ja ni ka ndeokava i jiin kuachi.Ti na kondoꞌo i nundoꞌo ja kuu nɨ kani, ti na koyuꞌu xaan ini i jiin nundoꞌo ka kondoꞌo i. Kachi tutu. Yɨvɨ ɨnga nación ja kandixia i Jesús 9k Ti suni ni kachi rey na janaꞌan David:Vasu kuaꞌa jniñu vaꞌa xaan ni saꞌa Yandios jiin yɨvɨ Israel,
ko jikan ri nuu ya vijna ja na koo taka jniñu vaꞌa un, nava maa jniñu un na ndeokani ja kuu maa i, ja na ndeokava ini i nuu kuachi,
ti na taji Yandios nundoꞌo sɨkɨ i. mS nanu kaꞌan nuu tutu ii Yandios: “Ni saꞌa Yandios ja tu kuꞌun kuɨtɨ ini i sɨkɨ jnuꞌun ya, ni tu kɨvɨ inijnuni i sɨkɨ nasa kuni kaꞌan jnuꞌun ya, ti yukan ka jnaꞌan yɨvɨ undi kɨvɨ vijna”, kachi tutu.  ¿Nasa kuu nusa? Kuu ja yɨvɨ Israel tu ni ka i niꞌin ja ni ka nduku i ja na kendo ndaa i nuu Yandios. Ko sava yɨvɨ Israel ja ni nakaji Yandios, ni ka kundee i nava ni ka kendo ndaa i nuu ya. Ko sava ga yɨvɨ Israel ni ka nduniꞌin ini i, 4a Ko nu ni nakaji ya sɨkɨ ja mani ni kundaꞌu ini ya, nusa ti tu iyo ni ɨɨn jniñu ja kuni saꞌa i nava na kendo ndaa nuu ya, chi mani maa ya ni kundaꞌu ini nuu i. 4a Ti sa ni undi vijna, na kachi ri ja ni nakaji Yandios jaku ni yɨvɨ Israel ja na kandixia i jnuꞌun ya. Ti ni nakaji ya yɨvɨ un so ja ni kundaꞌu ini ya nuu i. % Ko ni nachiso Yandios nuu da: “Ja ni sasɨɨn ri uxia mil yɨvɨ Israel ja kuu maa ri, ti yɨvɨ un tu ni ka jakunjitɨ i nuu santu ni ka saꞌa yɨvɨ ɨnga nación, ja nani santu un Baal. Ti kuaꞌa xaan yɨvɨ Israel ni ka chiñuꞌun i santu un”, ni kachi ya. yk “Tata na Yandios, ni ka jaꞌni i chaa ka kuu profeta ja ni taji ni ja na nakani da jnuꞌun ni. Ni ka janu i altar ni, ti maa ɨɨn ni na kendo ja chiñuꞌun na niꞌin. Ti vijna suni ka ndiyo ini i ja kaꞌni i saña”, ni kachi da. - Yukan kundaa ja tu ni xndoo Yandios ndɨꞌɨ yɨvɨ Israel, chi maꞌñu yɨvɨ un iyo yɨvɨ ja ni nakaji ya undi najanaꞌan. Va tu ka jini ra nava kaꞌan tutu ii Yandios, ja kaꞌan Elías nasa ni kaꞌan ndaꞌu da jiin Yandios sɨkɨ yɨvɨ Israel, ti ni kachi da: _ 9 Nusa, ti jikajnuꞌun ri: ¿Xi ja ni xndoo Yandios yɨvɨ ñuu ya Israel, ja na naa i naa i nu? ¡Ko tu kuu kuɨtɨ! Chi ruꞌu Pablo, suni kuu ri chaa Israel. Kuu ri jnaꞌan tata najanaꞌan Abraham ja ni xnukoo da nación Israel, ti suni kuu ri jnaꞌan maa Benjamín, ja ni xnukoo da ɨɨn jnaꞌan da ja ka yɨꞌɨ jiin nación Israel. G Ko sɨkɨ maa yɨvɨ Israel, ni kaꞌan profeta Isaías ja ni kachi Yandios:Ndɨkɨvɨ kandaꞌu ri ja na kandixia ra jnuꞌun ri, ko tu ni ka jantaꞌu ra jnuꞌun un.Chi suꞌva ni ka nduniꞌin xaan ini ra sɨkɨ jnuꞌun ri. Ni kachi ya, ni kachi Isaías. Yɨvɨ Israel ja ka kandixia i JesúsU# Ti suni profeta Isaías ni chundee ini da ni kaꞌan kaji da ja ni kachi Yandios:Ni saꞌa ri ja ni kenda kaji jnuꞌun ri nuu yɨvɨ taka ga nación, vasu tu ni ka ñukuu ini i ja kunsoꞌo i jnuꞌun ri.Ti jiin jnuꞌun ri ni xnaꞌan ndaa ri nuu i ja maa ri kuu Yandios, vasu tu ni ka nanduku i ruꞌu. Kachi Isaías.  Ɨnga jinu ruꞌu Pablo, jikajnuꞌun ri roꞌo, ¿xi kuu ja tu ni ka chaku ini i yɨvɨ Israel maa jnuꞌun Yandios nu? Tuu, chi ni ka chaku ini i so ja tu ni ka jantaꞌu i. Ti yukan ni kaꞌan Moisés jnuꞌun ni kaꞌan Yandios sɨkɨ yɨvɨ Israel nu ni kachi da:Na saꞌa ri ja na kava kuɨñɨ ini ra ti kava kuasun ini ra naa ra,
chi na kani ri jnuꞌun ri nuu yɨvɨ taka ga nación, vasu ka ndoꞌo ini ra ja tu kuantaꞌu ya yɨvɨ un.Ti na kuɨtɨ ini ra naa ra ja na kuicha nuu jnuꞌun ri nuu yɨvɨ taka ga nación,
vasu ka ndoꞌo ini ra ja yɨvɨ un tu ka chaku kuɨtɨ ini i jnuꞌun ri. Kachi tutu. Q So ja ruꞌu Pablo, jikajnuꞌun ri: ¿Ja tu ni ka jinisoꞌo yɨvɨ hebreo jnuꞌun Yandios nusa? Tuu, chi jandaa ndixia ni ka jinisoꞌo i, chi tutu ii Yandios kaꞌan:Undi nɨ ñuyɨvɨ ni ka jinisoꞌo i jnuꞌun Yandios ja ni ka jani ndaa chaa ni ka kaꞌan.Ti undi nuu taka ñuu ni jikajnuꞌun ya. Kachi tutu. $A Nusa ti nu ka jinisoꞌo i jnuꞌun Yandios, chi kuu kandixia savaꞌni ga yɨvɨ. Ti maa jnuꞌun ja ka jinisoꞌo i kuu jnuꞌun Yandios sɨkɨ Cristo. ]3 So ja ansu ndɨꞌɨ yɨvɨ jantaꞌu jnuꞌun Yandios, chi undi na janaꞌan kachi profeta Isaías nuu yɨvɨ hebreo: “Tata yo Yandios, jaku ni yɨvɨ ni kandixia jnuꞌun ni ka kaꞌan na”, kachi da.  Ti nu tu taji ya yɨvɨ ja tatu ya jniñu nuu i, va tu kuu kani i jnuꞌun ya, chi siaꞌan kaꞌan tutu ii Yandios: “Vii xaan kuu jniñu ja ndiso taka yɨvɨ ja jika i kaꞌan i jnuꞌun Yandios, ti jiin yukan jaꞌa i jnundee ini yɨvɨ naa i”, kachi tutu. |q Ko tu kuni kandaꞌu i jiin ya nu tu kandixia i ja maa ya kuu ja kuaꞌa taꞌu nuu i. Ni tu kuni kandixia ndaa i nu tu kunisoꞌo i jnuꞌun ya. Ti jandaa ndixia ja tu kunisoꞌo i jnuꞌun ya nu tu nau ɨɨn ja kani jnuꞌun ya nuu i. 2 ] Chi siaꞌan kaꞌan tutu Yandios: “Taka yɨvɨ ja kaꞌan ndaꞌu jiin Jitoꞌyo ja kuni kandixia i ya, ti jandaa ndixia kuu ja na ketaꞌu i nuu ya”, kachi tutu. i K Kaꞌan siaꞌan chi ɨɨn nuu yɨvɨ hebreo jiin taka yɨvɨ ɨnga nación. Chi maa ya kuu jitoꞌo nuu tendɨꞌɨ yo, ti maa ya kundaꞌu xaan ini ya nuu tendɨꞌɨ yɨvɨ kaꞌan ndaꞌu jiin ya ja kuni kandixia i ya. u c Chi suni kaꞌan tutu ii Yandios: “Taka yɨvɨ ja kandixia i ya, chi jankɨvɨ kukanuu i”, kachi tutu. v e Chi jiin nɨ ini nɨ añu yo kandixia yo ja ni jiꞌi Jesús jaꞌa yo, ti sɨkɨ un kachi Yandios ja tukaa jnaꞌnu ndatu yo sɨkɨ kuachi yo. Ti ka kaꞌan ndaa yo ja Jitoꞌyo kuu maa Cristo Jesús, ti jiin yukan ketaꞌu yo nuu ya. 4 a Ti nu kaꞌan ndaa ra ja jitoꞌo ra kuu Jesús, ti nu kandixia ra jiin nɨ ini nɨ añu ra ja ja ni nandoto ya maꞌñu ñujiꞌi, yukan kuu ja ketaꞌu ra nuu Yandios. ?w Ko jnuꞌun sɨkɨ nasa kandixia yo Cristo, ɨɨn ni kuu jiin jnuꞌun ni chaa Moisés nu ni kachi da: “Ko jini vaꞌa ra jnuꞌun ndaa Yandios ti nɨnɨ ndoꞌo ini ra sɨkɨ un”, kachi tutu. Ti yukan kuu maa jnuꞌun ja ruꞌu Pablo, jani ri sɨkɨ nasa kandixia ra jnuꞌun Yandios sɨkɨ Cristo. yk Xi nakani ini ra jnuꞌun ni chaa Moisés ja kaꞌan: “¿Nau kuu ja kinkuun undi nuu kunu xaan chii ñuꞌun un?” Ti jiin jnuꞌun un kani ini ra ja na tava ra Cristo nuu ñujiꞌi, ko tu kuu ja siaꞌan. Vasu na kuu saꞌa ra taka jniñu ñaꞌnu xaan un, ko tu kuu kendo ndaa ra nuu Yandios ja siaꞌan. Tu iyo ni ɨɨn jniñu ja kendo ndaa yɨvɨ nuu Yandios. M Ko sɨkɨ jnuꞌun ja niꞌin yo nuu Yandios ja tukaa jnaꞌnu ndatu yo sɨkɨ kuachi yo, ti so nɨnɨ ja kandixia yo jnuꞌun Cristo, chi kachi jnuꞌun ni kaꞌan Moisés nu ni chaa da: “Tu kani ini ra ja kiꞌin ra andɨvɨ”, chi jiin jnuꞌun un skuun ra Cristo undi ñuyɨvɨ, ko tu kojnuni ja saꞌa ra siaꞌan. ta Chi ni chaa Moisés sɨkɨ nasa kendo ndaa yɨvɨ nuu Yandios, ti ni kachi: “Nu ɨɨn yɨvɨ na siuku ndaa i taka jniñu taꞌu ley, nusa ti kuchaku vaꞌa i nuu ñuyɨvɨ jaꞌa ti niꞌin i taꞌu nuu Yandios”, kachi tutu. }s Tu ka jantaꞌu i ja ni sino Cristo taka jnuꞌun ni chayɨka ley Moisés sɨkɨ yo, ja vijna mani ja kandixia yo Cristo nava na kendo ndaa yo nuu Yandios, nava na kachi ya ja tukaa jnaꞌnu ndatu yo sɨkɨ kuachi yo. Ko tu ni ka jantaꞌu i. M Ti tu ni ka jantaꞌu i jnuꞌun ndaa Yandios sɨkɨ nasa kendo ndaa i nuu ya. Chi suꞌva, ni ka siuku i ichi ka kuni maa i, ti jiin yukan ka ndoꞌo ini i ja ni ka kendo ndaa i nuu Yandios, vasu ni ka ndonda i sɨkɨ jnuꞌun ndaa ya. Ti ni ka kuniꞌin ini i ja tu ka kuni kuantaꞌu i jnuꞌun ndaa ya sɨkɨ kuachi i. T! Chi kaꞌan ndaa ndixia ri ja vaꞌa ka saꞌa i chi ka ndɨꞌɨ ini i ja ka chiñuꞌun i Yandios. Ko vasu siaꞌan ka saꞌa i, tu ka chiñuꞌun ndaa i Yandios vasu ni xnaꞌan ndaa ya nuu i naa i. > w Ñani naa ra ja suni ka yɨꞌɨ ra jiin Cristo, ruꞌu Pablo, na kachi ri ja ñukuu ini ri ti nɨnɨ jikantaꞌu ri nuu Yandios jaꞌa yɨvɨ nación yo Israel, ja na chunaa ya i. ve !Ko yukan yoso nuu tutu ii Yandios:Undi ñuu ri Sión kani ri maa yuu kanuu ga, ti yukan kuu maa jniñu ñaꞌnu saꞌa ya, vasu tu ka jandatu i.Ti suni ka skexiko i jniñu ñaꞌnu ja saꞌa ya un.Ko yɨvɨ na kandixia ndaa jniñu ñaꞌnu un, chi jankɨvɨ kukanuu i.Chi maa Seꞌe Yandios kuu ja saꞌa ya jniñu ñaꞌnu un. Kachi tutu.-S ¿Ti ndoo nusa? Chi vanuxia ka kuni kendo ndaa i nuu siuku i ley ya jiin mani jniñu maa i, ansu ja kandixia i jniñu ñaꞌnu ni saꞌa ndijin ya nuu i. Ko tu ni ka ndeꞌe i nuu jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Yandios. Chi suꞌva ni ka skexiko i jniñu ñaꞌnu un tu ni ka kandixia i Yandios. U~# Ko sa yɨvɨ Israel, ni ka jitu ndiꞌi ini i kuandatu i ley ni jaꞌa ya nuu Moisés, ja na kendo ndoo i nuu Yandios. Ko tu ni ka kendo ndoo i nuu ya ja na ketaꞌu i, chi tu ni ka siuku ndaa i ley ya. J}  Ni nakaji Yandios nau ja kuni maa ya, ¿nusa ti nasa kachi yo? Ruꞌu na kachi ri sɨkɨ yɨvɨ ɨnga nación, ja tu ni ka jitu ini i na kendo ndaa i nuu Yandios. Ti tɨjnɨ yɨvɨ un, ni ka kandixia i jnuꞌun Yandios. Ti sɨkɨ maa i ni kachi Yandios ja na ketaꞌu i, ti tukaa jnaꞌnu ndatu i sɨkɨ kuachi un. | Ti sɨkɨ ja ni nama ya yɨvɨ Israel, ni kaꞌan profeta Isaías nuu tutu:Maa Yandios, ja kuu ya Jitoꞌyo sɨkɨ taka ja iyo undi andɨvɨ, jiin taka ja iyo ini ñuyɨvɨ.Ko nu tu ni nama ya jaku jnaꞌan yo na janaꞌan, ti va naa ndɨꞌɨ yo niku, nanu ni xnaa ndɨꞌɨ ya yɨvɨ ñuu Sodoma jiin yɨvɨ ñuu Gomorra,
ja ni naa ndɨꞌɨ kuɨtɨ. Kachi tutu. :{m chi maa Tata yo Yandios siuku yachi ya jnuꞌun ni chiso ya, ja ndonda ya sɨkɨ yɨvɨ ka saꞌa jniñu ndevaꞌa, ti na taji ya nundoꞌo kaꞌnu ga sɨkɨ i”, kachi tutu. Tz! Suni niꞌin ni kaꞌan profeta Isaías jnuꞌun sɨkɨ yɨvɨ Israel: “Vasu ni nakaya xaan seꞌe yɨvɨ Israel nanu ñɨtɨ yuꞌu mar, ko ja kuu kuɨtɨ ni kuu yɨvɨ ja ketaꞌu nuu Yandios, 0yY Ti taka nuu ni kaꞌan ri ja ansu yɨvɨ ñuu ri ka kuu i.Ti sɨkɨ maa i kachi yɨvɨ ja ka kuu i Seꞌe Yandios chaku, ja kancha ya ja kuu saa ni. Kachi tutu. zxm Chi suni siaꞌan ni kaꞌan Yandios nuu tutu Oseas:Yɨvɨ ja tu ni ka yɨꞌɨ jiin ri, vijna ti kachi ri ja kuu i yɨvɨ yɨꞌɨ jiin ri.Ti yɨvɨ ja tu ni iyo mani ri jiin, vijna ti kachi ri ja kuu i yɨvɨ mani jiin ri. -wS Ti suni ni nakaji ya yoꞌo ja na kandixia yo jnuꞌun ya, ko ansu mani yɨvɨ hebreo ni nakaji ya, chi suni ni nakaji ya yɨvɨ taka ga nación ja na kandixia i. #v? Jiin jniñu ni saꞌa Yandios nuu yɨvɨ ndevaꞌa un, ni xnaꞌan kaji ya ja vii xaan kuñaꞌnu ya sɨkɨ jniñu ñaꞌnu ni saꞌa ya nuu yɨvɨ ja kundaꞌu ini ya. Chi undi najanaꞌan ni satuꞌva ya yɨvɨ ja ka yɨꞌɨ i jiin ya, ja na nduñaꞌnu i nuu taꞌu ya jniñu. Tu! Ti suni siaꞌan saꞌa Yandios, chi saꞌa ya nasa kuni maa ya. Chi siaꞌan ndixia ni saꞌa ya ja ni satuꞌva ya yɨvɨ ja na koto uꞌu i nuu ya, nava na xnaa ya yɨvɨ un. Ko xnakan xnaꞌan ya nuu i taka jniñu ñaꞌnu ni saꞌa ya, ja ni kuɨtɨ xaan ini ya jiin taka jniñu ndevaꞌa ni ka saꞌa i. Ti yukan ni skun ndijin ya nunoꞌo ni taji ya sɨkɨ yɨvɨ un. Ja sɨkɨ yukan tu ni xnaa yachi ya yɨvɨ un, ja na siin saꞌa ndevaꞌa i. ;to Ko chaa saꞌa kɨsɨ un kuni saꞌa da jiin ñuꞌun un savaꞌa ni ga nasa kuni maa da, chi jiin ñuꞌun saꞌa da ɨɨn kɨsɨ vaꞌa, ti suni kuu saꞌa da kɨsɨ ndaꞌu. sy ¡Ko roꞌo chaa ndaꞌu! Na kachi ri nuu ra: “¡Nau ja kuu ra ja jani ini ra ja nachiso ra nuu jnuꞌun Yandios!” Jikajnuꞌun ri roꞌo: Kuu kaꞌan ɨɨn kɨsɨ ñuꞌun jiin chaa ni saꞌa: “¿Ndoo ni saꞌa ra ruꞌu siukan”? kachi. (rI Ti sanaa ti kachi ɨɨn ra jiin ri: “Nu siukan kuu, ¿ndo chakuachi ya sɨkɨ yo nusa? ¿Ko nau ja kuni kasɨ nasa ndoꞌo ini maa ya nu”? kachi ra. q3 Nusa ti nau ɨɨn ja kundaꞌu ini ya, ti kundaꞌu ini ya. Ti nu na ɨɨn ja kuni kuniꞌin ini nuu ya, ti saꞌa ya ja na ndundava ini nanu yuu. 6pe Ti sɨkɨ yukan suni yoso nuu tutu ii ja ni kaꞌan ya nuu rey nación Egipto: “Ni ndokani ri roꞌo ja na kuu ra rey nava jiin roꞌo na stuu ri jniñu ñaꞌnu ri, ti nava na kuichanuu sɨvɨ ri nɨ tuꞌu ñuyɨvɨ jaꞌa, ja ka nakuni yɨvɨ ja kuñaꞌnu xaan ga ruꞌu ndixia”, kachi tutu. )oK Yukan ti jandaa ndixia ja tu iyo ni ɨɨn jniñu ja kuni kinyɨɨ yo ja na kuan kaꞌnu ini Yandios nuu yo, chi mani maa Yandios kuni kundaꞌu ini ya yoꞌo. %nC Chi undi na janaꞌan ni kachi Yandios jiin Moisés: “Nɨnɨ ja kuu ini ri yukan kundaꞌu ini ri, ti ja kundaꞌu ini ri yukan kuu ini ri”, kachi ya. Xm) ¿Nusa ti nasa ka ndoꞌo ini ra? ¿Ko ndoꞌo ini ra ja tu iyo ɨɨn nuu ini Yandios ja siaꞌan saꞌa ya nu? ¿Ja ni ndumani ya jiin Jacob, ko ni jito uꞌu ya Esaú, nusa? ¡Jandaa kuɨtɨ ja tuu! &lE Ti undi na ti kaku ga i naa i, ja ti kuni ga i saꞌa i ja vaꞌa jiin ja kueꞌe, ti ja ni kaꞌan Yandios jiin nana i Rebeca, ti kachi: “Suchi ñaꞌnu un kunukuachi i nuu suchi nukuu ga”, kachi ya. Chi suni sɨkɨ yukan kaꞌan tutu ii Yandios: “Ni iyo mani ri jiin Jacob, ko ni jito uꞌu ri Esaú”, ni kachi Yandios. Ti yukan ni kundaa jnuꞌun maa Yandios ja ni nakaji ya yɨvɨ ni ndoꞌo ini ya, ja ni nakaji ya ti ni kana ya, ti tu ni kiꞌin ya jnuꞌun savaꞌa ni ga ndoo ni ka saꞌa i, chi siaꞌan ni kuu ini maa ya. k1 Ti ansu jaꞌa ni kuu ndɨꞌɨ, chi suni Rebeca ni iyo uu seꞌe yɨɨ ña, ti ɨɨn ni tata i naa i, ja ni kuu tata yo na janaꞌan Isaac. 'jG Chi jaꞌa kuu jnuꞌun ni keyuꞌu Yandios nuu Abraham: “Maa kɨvɨ ni jani ri ti kiji ri ti koo ɨɨn seꞌe yɨɨ nuu ñasɨꞌɨ ra Sara”, kachi ya. Wi' Yukan kuni kaꞌan ja tu ni nakaji Yandios ndɨꞌɨ seꞌe Abraham ja ka niꞌin da jnuꞌun ni keyuꞌu ya, chi nuu maa ɨɨn ni seꞌe ja ni nakaji ya kuu ja ni niꞌin da jnuꞌun ni keyuꞌu Yandios. h Ti ansu ndɨꞌɨ jnaꞌan tata na janaꞌan Israel ja nani Abraham, ansu maa i ka kuu yɨvɨ ni nakaji Yandios, chi ni kachi ya nuu maa ɨɨn ni Abraham: “Nuu maa ɨɨn ni seꞌe ra Isaac na koo jnaꞌan da nuu ni keyuꞌu ri ni chisojnuꞌun ri.” Hg  Ko tu kaꞌan ri ja tu ni siuku Yandios jnuꞌun ni keyuꞌu ya nuu yɨvɨ hebreo. Chi na kachi ri ja ansu ndɨꞌɨ yɨvɨ hebreo kuu maa yɨvɨ ni nakaji Yandios ja na koo seꞌe ya. Yf+ Ti jandaa ndixia ka kuu i ñanijnaꞌan taka tata hebreo na janaꞌan ja ni kuñaꞌnu. Ti suni nuu maa i ni kenda Cristo ja ni taji Yandios ndiso ya jniñu ñaꞌnu, ti ni ndaku ya nanu ɨɨn chaa, ti Cristo kuu maa Yandios ja taꞌu ya jniñu nuu tukaa ja iyo. Ti ja kuu nɨ kani na kaꞌan yɨvɨ ja kuñaꞌnu ya. Siaꞌan na koo. ieK ja ka kuu i yɨvɨ hebreo. Ti maa i kuu maa yɨvɨ ni nakinseꞌe ya. Ti maꞌñu viko ni kancha ya jiin i, ti ni saꞌa ya trato jiin i sɨkɨ tɨjnɨ jniñu ni taꞌu ya nuu i jiin tɨjnɨ jnuꞌun ni chiso ya nuu i. Ti ni jaꞌa ya ley ya nuu Moisés ja kuu maa i. Ti ni xnaꞌan ya nasa chiñuꞌun i ya, ti nuu maa i ni stuu ya kuaꞌa jnuꞌun. ndU Ti nu kuni Yandios, ti vatuni ja na kuxio ri nuu Cristo ti na naa ri ja chunaa ri ñanijnaꞌan ri, c) Ti na kachi ri ja kukuiꞌya xaan ini ri, ti nɨnɨ naꞌnu ini ri nu ndoꞌo ini ri sɨkɨ ñanijnaꞌan ri, ja suni ka kuu i yɨvɨ hebreo. `&Ti ruꞌu Pablo, na kachi ri jandaa ndixia ja tu iyo ni ɨɨn nundoꞌo ja kuni tava yo nuu Yandios ja tukaa kundaꞌu ini ya yoꞌo. Vasu na kondoꞌo yo nu kunchuku yo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa sɨkɨ ja kandixia yo Jesús, ti vasu na kuū yo, xi ɨɨn ángel xi ɨɨn yɨvɨ ñaꞌnu ñuyɨvɨ jaꞌa ka saꞌa ndevaꞌa sɨkɨ yo, ni nundoꞌo ja ka ndoꞌo yo vijna xi ja koo, W_'%Ko vasu ndoꞌo yo nundoꞌo jaꞌa nu kanchuku yo ñuyɨvɨ jaꞌa, ti kundee yo sɨkɨ taka nundoꞌo un. Kundee yo chi ka yɨꞌɨ yo jiin Cristo, ti jandaa ndixia kuu ja kuandaꞌu ini ya yoꞌo. ^ $Chi siukan yoso nuu tutu ii Yandios jnuꞌun ja kaꞌan yɨvɨ kandixia jiin Yandios:Ndɨ kɨvɨ ka nakuaꞌa i yoꞌo ja na kuū yo.Ti kɨvɨ ka jito uꞌu yoꞌo kachi i ja na kuū yo nanu rɨɨ ja ka jaꞌni i ka yee i kuñu un. Kachi tutu. U]##Tu iyo ni ɨɨn nundoꞌo ja kuni sasɨɨn yo nuu Cristo ja tukaa kundaꞌu ini ya yoꞌo. Vasu kondoꞌo yo kua xaan nundoꞌo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, vasu ka xndiꞌi ini yo ti ka saꞌa yɨvɨ jniñu ndevaꞌa sɨkɨ yo sɨkɨ ja kandixia yo Cristo, xi na koo ɨɨn jnama xaan nuu yo, xi kumani saꞌma yo, xi ka yuꞌu yo jiin taka nundoꞌo un, xi kaꞌni i yoꞌo, ko ni ɨɨn nundoꞌo un kuni ja sasɨɨn yo nuu Cristo ja tukaa kundaꞌu ini ya yoꞌo. P\"Ti tu iyo ni ɨɨn yɨvɨ ka kuni kachi i ja jnaꞌnu ndatu yo sɨkɨ kuachi yo, chi maa Cristo Jesús ni jiꞌi ya chunaa ya kuachi yo, ti tu ni kendo ya nuu ñujiꞌi, chi ni nandoto tuku ya, ti ni ndaa ya andɨvɨ nuu ni nduñaꞌnu ya ja nukoo ya nuu ndaꞌa kuaꞌa Yandios. Ti vijna ndixia ja kaꞌan ya jaꞌa yo. S[!Ti nu siaꞌan nama ya yoꞌo, ja sɨkɨ yukan ni nakaji ya yoꞌo, nusa ti tu iyo ni ɨɨn yɨvɨ ka kuni kankuachi sɨkɨ yo, chi maa Yandios ni kachi ya ja tukaa jnaꞌnu ndatu yo sɨkɨ kuachi yo. tZa Ti tu ni nama Yandios maa ɨɨn ni Seꞌe ya nu ni jiꞌi ya ndaꞌa cruz. Chi suꞌva, ni jaꞌa ya maa ɨɨn ni seꞌe ya ja chunaa ya kuachi yo, ja ni jiꞌi ya ja kuu ndɨꞌɨ yo ja kandixia yo maa ya vijna. Ti nu siaꞌan kuu, nusa ti suni jandaa kuu ja kuaꞌa ya nuu yo savaꞌa ni ga ja nandɨꞌɨ yo nava na kundee yo ja kanchuku yo ñuyɨvɨ jaꞌa. @Yy¿Nusa ti, nasa ka ndoꞌo ini ra sɨkɨ jnuꞌun un? Ti na kachi ri ja ndixia kuu ja kaꞌan Yandios jaꞌa yo. Ti jandaa kuu, nusa ti tu iyo ni ɨɨn yɨvɨ ka kundee i sɨkɨ yo. XwTi sɨkɨ taka yɨvɨ ni ndoꞌo ini Yandios ja nakaji ya yɨvɨ un, ti ni jisonchaa ya i ja ka yɨꞌɨ jiin ya, ti ni kachi ya sɨkɨ i ja tukaa jnaꞌnu ndatu i sɨkɨ kuachi, ti ni kachi ya ja na nduñaꞌnu i ini ñuu nuu taꞌu ya jniñu. .WUChi maa Yandios kuu yɨvɨ ni jini nuu i undi nuu, ti ni nakaji ya maa i ja na ndundoo i, ti ndundaa i ja na ndaku i nanu kaa maa Seꞌe ya, ti na nduñaꞌnu i jiin ya ini ñuu nuu taꞌu ya jniñu. Ti ndixia ja Seꞌe ya kuñaꞌnu ga maꞌñu kuaꞌa xaan yɨvɨ ja ni nakaji Yandios ja ndundoo ti ndundaa, ja ka ndaku i nanu Seꞌe ya. Ni nakaji Yandios ja ka yɨꞌɨ i jiin ya, ko maa Seꞌe ya kendo ñaꞌnu ga. VTi ruꞌu Pablo na kachi ri ja sɨkɨ ni ndumani ra jiin Yandios, ti jandaa ndixia ja taka nundoꞌo ja ka ndoꞌo ra nu kanchuku ra ñuyɨvɨ jaꞌa, ti jajniñu ya nundoꞌo un nava na ndundee ini ra nu kunukuachi ra nuu Yandios nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti siaꞌan saꞌa Yandios chi ni nakaji ya yɨvɨ ja ka yɨꞌɨ i jiin ya, ti yukan ni kundaa ini ya undi na janaꞌan. UTi jini vaꞌa Yandios nu kundio ini kandaꞌu yo nuu ya, ti jini vaꞌa ya maa jnuꞌun jikantaꞌu Espíritu Santo jaꞌa yo nu tu niꞌin yo maa jnuꞌun ja kakantaꞌu yo nuu ya. Ti ndixia ndaa ja jini Yandios, chi yukan kuu ɨɨn jniñu kanuu ga ni jaꞌa ya nuu Espíritu Santo ja kandaꞌu ya nuu Yandios ja kuu yoꞌo naa yo. Chindee Espíritu Yandios nu kanchuku ñuyɨvɨ jaꞌa )TKKo nu kunchuku yo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, maa Espíritu Santo kuaꞌa ya jnundee ini yo nava tu xndiꞌi ini yo jiin nundoꞌo ndoꞌo yo. Ti ndixia ja tu jini vaꞌa yo nasa kantaꞌu yo ja kuu ja kanuu ga. Ko maa Espíritu Santo chindee ya yoꞌo nu jikantaꞌu yo nuu Yandios, chi jikantaꞌu ya nuu ya ja kuu yoꞌo naa yo, vasu tu niꞌin yo maa jnuꞌun ndaa kuni kaꞌan yo nuu ya. Ti kundio ini yo jikantaꞌu yo nuu ya, ko nu tu niꞌin yo maa jnuꞌun, ti Espíritu Santo chindee ya yoꞌo ja jikantaꞌu ya ja kuu yoꞌo naa yo. S}Ti vasu tu jaꞌi ndenda kɨvɨ un, koto xndiꞌi ini yo. Chi suꞌva siin kundio ini yo ja na kenda kɨvɨ kaꞌnu un. RTi undi maa kɨvɨ ni ketaꞌu yo nuu Yandios yoꞌo, kɨvɨ ja ni kejaꞌa kandixia yo Jesús, nuu maa kɨvɨ un ni kejaꞌa kundio ini yo ja na chaa kɨvɨ kaꞌnu nuu na sama ya yɨkɨ kuñu yo. Ko tu jaꞌi ndenda kɨvɨ un. Siin kundatu yo ja kuu kɨvɨ un, chi ndixia ndaa kuu ja tukaa kundatu yo nu ja ni niꞌin yo taꞌu yo nuu Yandios. Ko tu jaꞌi na koo kɨvɨ kaꞌnu un. FQKo ansu maa ɨɨn ni ndajniñu ñuyɨvɨ jaꞌa, chi suni siin yo kondoꞌo yo ja kanchuku yo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti suni kundatu nduu yo ja kuu kɨvɨ kaꞌnu un, vasu ja ni ndusɨɨ ini yo sɨkɨ ja ni niꞌin yo Espíritu Santo ni kancha ya jiin yo. Ko vasu siaꞌan kuu, ko iyo jnuꞌun kuiꞌya ini yo ka ndɨꞌɨ ini yo ja kanchuku yo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, chi tu jaꞌi na chaa kɨvɨ kaꞌnu un nava na niꞌin yo taꞌu yo nuu Yandios. Ti nuu kɨvɨ un na sama ya yɨkɨ kuñu yo nava tukaa kondoꞌo yo jiin, nava na nduñaꞌnu yo nuu taꞌu Yandios jniñu. +POTi jini yo ja taka ja ni jankoo, chi undi vijna, ti ɨɨn nuu ni ja kuan teꞌyu nanu ja ndaꞌu xaan, jiin ja kaña ini ja kundatu kɨvɨ nu ndoꞌo xaan. 4OaJa kuu kɨvɨ un ni ɨɨn ndajniñu tukaa kendo ava, vasu taka ndajniñu ja kuan teꞌyu vijna. Ko na chaa kɨvɨ nu tukaa kendo siaꞌan ni, ti nu na jaa kɨvɨ kaꞌnu un, tukaa kanchuku Seꞌe Yandios jiin nundoꞌo ja iyo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Ko nanitaꞌu i ja na nduñaꞌnu i ini ñuu nuu taꞌu Yandios jniñu. Ti ja kuu kɨvɨ kaꞌnu xaan un, tukaa kendo ni ɨɨn ndajniñu ava ñuyɨvɨ jaꞌa, chi nduu vii xaan. }~:}|{zxwwv{uttMsrrqponnAmTljiigg+ecdcqbjao`Q_^][ZY X*W/V[U5T\SRQP ONDMLK?J7HGqF`EDpCWB^A@?\>=t<;98d7{65`4L210//X..-U++?*)(('[&%$#""A!A )k;.?y O 7I8  v Na kuu da chaa kandixia ndaa maa jnuꞌun Jesús jiin nɨ ini nɨ añu da, chi yukan kuu maa jnuꞌun Yandios ja kaꞌan ndaa ti tu kuu xndaꞌu yo. Yukan kuu ja ɨɨn chaa siaꞌan, na xndaku da jnuꞌun un nuu savaꞌni ga yɨvɨ. Mani jnuꞌun Yandios kuu ja niꞌin ga na xndaku da nuu yɨvɨ ka kaꞌan ndevaꞌa, ti siaꞌan na saꞌa da undi na kɨvɨ ini yɨvɨ un nasa kuni kaꞌan jnuꞌun Yandios, nava tukaa siin da nava ka kaꞌan da. *7 OvSuꞌva na kuu da ɨɨn chaa kava ndaꞌu ini jiin yɨvɨ ka kandixia, nu ka jikonuu yɨvɨ, ti na kuaꞌa nuu da veꞌe nuu kendo yɨvɨ un naa i. Suni na kuu da ɨɨn chaa vaꞌa ja na kundaꞌu ini nuu ɨnga yɨvɨ. Na kuu da ɨɨn chaa vaꞌa, ɨɨn chaa yɨñuꞌun ja na kundandikun da nuu ichi Yandios. Ti na kunchañuꞌun ndaa kuɨtɨ da maa Yandios, ti siaꞌan na kuu da ɨɨn chaa tu kinikava nuu kuachi. x6 kvTi taka chaa kuñaꞌnu nuu yɨvɨ ka kandixia un, kuni ja na kaka ndaa da, chi kundiso jniñu da nuu maa Yandios. Koto kuu ichi ini da nuu taka jniñu, ni tu kuu da ɨɨn chaa niꞌni xini ja na kuɨtɨ yachi ini da, ni tu kuu da ɨɨn chaa jiꞌi ndɨxɨ, ni tu kuu kanaa da jiin yɨvɨ, ti koto kuñukuu ini da ja na xndaꞌu da yɨvɨ nava na niꞌin da xuꞌun. -5 UvTi taka chaa kundiso jniñu ñaꞌnu nuu yɨvɨ ka kandixia un, na kaka ndaa da nava tu kankuachi yɨvɨ sɨkɨ da. Ti na koo ɨɨn ni ñasɨꞌɨ da. Ti taka seꞌe da na kuu i suchi kandixia, nava tu kaꞌan yɨvɨ sɨkɨ i ja ka kuu i suchi niꞌin ini, xi ja kanda kuaꞌan kanda vaji i. 4 #vNi xndoo ri roꞌo nuu isla Creta yukan ja na sinu ndɨꞌɨ ra taka ga jniñu kumani ja na kundaa. Ti suni ja na nakaji ra taka chaa kundiso jniñu ñaꞌnu nuu yɨvɨ ka kandixia kanchuku taka ñuu ka iyo nuu isla un. Chi siaꞌan ni tatu ri jniñu un nuu ra. O3 vTi chaa ri tutu jaꞌa nuu ra Tito, chi kuu ra nanu ɨɨn seꞌe ri sɨkɨ ja ɨɨn nuu ni ka kandixia yo Cristo Jesús. Ti kuni ri ja Tata yo Yandios jiin Jitoꞌo Cristo Jesús, na chindee chituu ya roꞌo, ti na kundaꞌu ini ya maa ra, nava na kukuee kuncha ra nava iyo ichi maa ya. Nava koo jniñu saꞌa Tito ñuu Creta K2 vVijna ti ja ni kundaa kɨvɨ un nava ni kachi ya ja stuu ya jnuꞌun Jitoꞌo Jesús, ya kuu Cristo, ya ndiso jniñu ñaꞌnu nuu maa ya. Ti yukan kuu jnuꞌun kaꞌan ri taka ñuu vijna, chi siaꞌan ni tatu ya jniñu jaꞌa nuu ri. Ti maa Jitoꞌo kuu ya kencha kuachi yo ti kaku yo nuu ɨɨn nundoꞌo kii nuu yo. 71 ivNa kandixia ndaa i jnuꞌun un chi siaꞌan ni chisojnuꞌun maa Yandios ja nu na nakuni i jnuꞌun ya, ti nukoyo i nuu andɨvɨ, ti yukan kunchuku i ja kuu taka kɨvɨ. Siaꞌan ni kachi ya undi na ti xnukoo ga ya ñuyɨvɨ. Chi Yandios kuu Yandios, ti tu xndaꞌu ya nava ni chisojnuꞌun ya nuu yo. 0 5vRuꞌu Pablo, junukuachi ri nuu Yandios, chi maa ya kuu ja taꞌu jniñu nuu ri. Ti Jesús, ya kuu Cristo, ni nakaji ya ruꞌu ja na kuu ri apóstol nuu ya. Siaꞌan ni tatu ya jniñu jaꞌa nuu ri, ja na stuu ri jnuꞌun ya nuu yɨvɨ ni nakaji ya ja na kandixia i Jesús, ti nava na nakuni yɨvɨ un nasa kuandatu i nuu jnuꞌun Yandios, ti nava siaꞌan na kaka ndaa i jiin jnuꞌun ya nuu ñuyɨvɨ. B/}Nɨ kani nɨ kuiya na kaꞌan yo ja kuñaꞌnu Yandios sɨkɨ jniñu ñaꞌnu ni saꞌa ya jiin Cristo Jesús. Chi maa ɨɨn ni maa ya kuu ja ndichi xaan ga. Siaꞌan na koo.R.Ko vijna ti ja ni kenda ndijin chi ni chaa Cristo. Vijna ti chaku ini yɨvɨ maa tutu ii ja ni chaa taka profeta, ja ni ka kaꞌan da jnuꞌun ya. Ti siaꞌan kuu chi maa Yandios ni taꞌu jniñu jaꞌa, ja na kenda ndijin jnuꞌun ya nuu yɨvɨ tendɨꞌɨ kuɨtɨ nación, nava na kandixia i Jesús ti kuandatu i jnuꞌun ya. v-eTi vijna na kana yo Yandios chi ñaꞌnu xaan ga kuu ya. Chi mani maa ya saꞌa kutu jnuꞌun ini taka ra naa ra, jnuꞌun ja ni xnaꞌan ri nuu ra ja kuu mani jnuꞌun ndaa sɨkɨ Cristo Jesús. Ti suni kuaꞌa ya jnundee ini nuu ra, chi vijna ja ni xnaꞌan Yandios jnuꞌun Cristo Jesús, maa jnuꞌun ja ni kunde saꞌyɨ undi changa ga ni ndenda Cristo. t,aTi maa Jitoꞌyo Cristo Jesús ja kundaꞌu xaan ini ya yoꞌo, na chindee ya roꞌo naa ra nava siaꞌan na koo, chi maa Jesús kuu Cristo ja ndiso ya jniñu ñaꞌnu nuu Yandios. Ti siaꞌan na koo. Jnuꞌun sa ndɨꞌɨ ni ga #+?Ti suni siaꞌan kaꞌan Gayo, chaa ni jaꞌa nuu veꞌe nuu kanchuku ri. Kanxiaꞌu da ja na sandee ini ra naa ra. Chi suni siaꞌan januu da veꞌe nuu taka yɨvɨ ka kandixia. Ti suni siukan kanxiaꞌu Erasto, chaa kuu tesorero ñuu jaꞌa. Suni siukan kaꞌan ñani yo Cuarto. *9Ti maa ri ñani Tercio, ja chaa ri tutu jaꞌa ja kaꞌan Pablo, suni kanxiaꞌu ri ja na sandee ini taka ra naa ra ja ka kandixia yo Jitoꞌyo. +)OSandee ini ra naa ra kachi Timoteo, chaa chindee jiin ri sɨkɨ jnuꞌun ya. Ti suni siaꞌan kaꞌan taka jnaꞌan ñuu ri, Lucio, Jasón jiin Sosípater. "(=Ti maa Yandios na kuaꞌa ya jnuꞌun ndee ini jiin jnuꞌun sɨɨ ini, nava yachi na saꞌa ya ja na kundee ra sɨkɨ taka jniñu kueꞌe ja kuni saꞌa jaꞌuꞌu un. Ti maa Jitoꞌyo Jesús ja kundaꞌu ini ya yoꞌo, na chindee ya taka roꞌo naa ra, ti nava siaꞌan na koo. C'Ti taka roꞌo, chi ka jini vaꞌa yɨvɨ naa i ja ka kandixia vaꞌa ra ti ka jandatu ra nuu ya, ti ja sɨkɨ yukan kusɨɨ ini ri. Ti kuni ri ja vaꞌa na kutuꞌva ra taka jnuꞌun vaꞌa ja yɨꞌɨ jiin jnuꞌun Yandios, chi maa ɨɨn ni jnuꞌun un kaꞌan jandaa, ansu ja saꞌa ra ɨɨn jniñu ndevaꞌa. }&schi yɨvɨ un tu saꞌa da jniñu ja kuni maa Jitoꞌyo Cristo Jesús, chi maa ni jniñu ja kuni maa da. Chi vixi xaan yuꞌu da ka kaꞌan da, ti yukan ka xndaꞌu da nuu yɨvɨ ja tu jaꞌi kuni vaꞌa da jnuꞌun ndaa ti ka kandixia da un. e%CTi kaꞌan ndaꞌu ri nuu ra ñani, ja koto ra maa ra nuu yɨvɨ ja ka nduku nasa sasɨɨn jnaꞌan jiin jnuꞌun ja tu yɨꞌɨ jiin taka ja ni ka kutuꞌva ra. Ti kuxio ra nuu yɨvɨ un nu siaꞌan ka saꞌa da, :$mTi yɨñuꞌun xaan kanxiaꞌu jiin jnaꞌan ra ja ka ndututu ra, ti teyuꞌu ra nuu da. Taka yɨvɨ ka kandixia Cristo Jesús ka kanxiaꞌu i ja na sandee ini ra naa ra. !#;Ti suni siaꞌan Filólogo jiin Julia jiin Nereo jiin kuaꞌa da, suni Olimpas, jiin taka ga ñani ka kandixia yukan, ja na sandee ini taka da naa da. "!Kanxiaꞌu ja na sandee ini Asíncrito jiin Flegonte jiin Hermas jiin Patrobas jiin Hermes jiin taka ga ñani yo ja ka iyo jiin da yukan. b!= Kanxiaꞌu ra ja na sandee xaan ini Rufo, chaa ka jini yɨvɨ ja vaꞌa xaan sajniñu ja kuu nuu Jitoꞌyo. Ti suni siaꞌan kaꞌan ra jiin nana da, chi maa ña ni jito ruꞌu, ti saꞌa ri nanu ja nana ri kuu ña. y Kanxiaꞌu ja na sandee ini Trifena jiin Trifosa, ndɨnduu ñaꞌan ja sajniñu xaan sɨkɨ jnuꞌun Jitoꞌyo. Ti suni kanxiaꞌu ra ja na sandee ini Pérsida, kuaꞌa yo ja mani yo jiin, chi suni ni sajniñu xaan ña sɨkɨ jnuꞌun Jitoꞌyo. *M Kanxiaꞌu nuu Herodión, chaa kuu jnaꞌan jiin ri ja na sandee ini da. Ti suni siaꞌa kaꞌan ra jiin yɨvɨ veꞌe Narciso, ja ka kandixia i maa Jitoꞌyo. :m Kanxiaꞌu ra nu Apeles ja na sandee ini da, chaa ja ni stuu da ja jika ndaa da nuu ichi Yandios. Suni kanxiaꞌu ra nuu yɨvɨ veꞌe Aristóbulo, ja na sandee ini da naa da. 3 Kanxiaꞌu ra nuu Urbano ja na sandee ini da, ja chindee jnaꞌan da jiin yo sɨkɨ jniñu Cristo Jesús. Ti suni nuu Estaquis, chaa mani ri jiin. taTi kanxiaꞌu ra nuu Amplias ja na sandee ini da, chaa mani ri jiin, chi kandixia ndaa da Jitoꞌyo. |qSuni kanxiaꞌu ra ja na sandee ini Andrónico jiin Junias, ndɨnduu chaa ja kuu jnaꞌan ri, ja ni kuꞌiin ri jiin da vekaa. Ti taka apóstol ka jaꞌa da yɨñuꞌun nuu ndɨnduu chaa un, chi xnakan da ni ka kandixia Cristo ja kuu maa ri.  Suni kanxiaꞌu ra ja na sandee ini María, ñaꞌan ja ni sajniñu xaan nuu ra naa ra ja ni junukuachi ña nuu roꞌo naa ra. Suni kanxiaꞌu ra nuu taka yɨvɨ ka kandixia ja ka ndututu i ini veꞌe Priscila jiin Aquila ja na sandee ini da. Suni kanxiaꞌu ra nuu amigo ri Epeneto ja na sandee ini da. Chi maa da kuu ja ni kandixia undi nuu jnuꞌun Cristo nuu ndaꞌa ñuu Acaya. Chi nu ni jnaꞌan ri nundoꞌo ja jaku ni ga ti kuū ri niku, ti ndɨnduu da ni ka nama ruꞌu, ti tu ni jitu ini da vasu na kuū da niku. Ja yukan nakuantaꞌu ri nuu ndɨnduu da, ti ansu nɨnɨ ruꞌu, chi suni taka chaa ja ka kandixia maꞌñu taka ga nación. !;Kanxiaꞌu ra jiin Priscila jiin Aquila ja kuu ruꞌu ti na sa ndee ini ndɨnduu da, chi ndɨnduu da ni ka chindee ruꞌu sɨkɨ jniñu Cristo Jesús. Kuantaꞌu vaꞌa ña naa ra, chi suni yɨꞌɨ ña jiin Jitoꞌyo, chi kanuu ja siaꞌan na saꞌa taka yɨvɨ ka kandixia. Ti chindee ra ña jiin savaꞌa ni ga ja nandɨꞌɨ ña, chi ni chindee ndixia ña kuaꞌa yɨvɨ, ti suni undi ruꞌu ni chindee ña. ' ITi vijna, ruꞌu Pablo, kaꞌan ri jiin taka ra ja na chindee ra kuaꞌa yo Febe, chi maa ña kuu ñaꞌan ja junukuachi nuu yɨvɨ ka kandixia ñuu Cencrea. !;!Ti jikantaꞌu ri ja Yandios na kuaꞌa ya jnuꞌun vaꞌa ini yo, ja kancha ya jiin taka ra naa ra. Ti siaꞌan na koo. Jnuꞌun ka kanxiaꞌu da/ Nusa ti nu kuni Yandios ti kuaja ri nuu kanchuku ra naa ra, ti na kusɨɨ xaan ini yo naa yo, ti na niꞌin ri jnundee ini nu kancha ri jiin ra. fETi kakantaꞌu ra ja na kaku ri nuu ndaꞌa taka chaa tu ka kandixia ja kanchuku ini ñuu Judea. Ti suni kakantaꞌu ra ja na kusɨɨ ini taka ñani kanchuku Jerusalén ja kin siaꞌa ri xuꞌun jaꞌa ja kuu da naa da. !;Ñani naa ra, kaꞌan ndaꞌu ri jiin taka ra ja na chindee chituu ra ruꞌu, ti kakantaꞌu ra jaꞌa ri nuu Yandios sɨkɨ jniñu ja nduku ndee ri jiin. Yukan saꞌa ra sɨkɨ ja ka kandixia yo Jitoꞌyo Cristo Jesús, jiin sɨkɨ ja kundaꞌu ini Espíritu Santo yoꞌo. Ti jini vaꞌa ri ja nu na chaa ri nuu kanchuku ra, ti taka yo na niꞌin jnundee ini sɨkɨ ja ka yɨꞌɨ yo jiin Cristo Jesús. )Ko nu ni sino ri jniñu jaꞌa ja kin siaꞌa ri xuꞌun nuu i, yukan ti kee ri kuaja ri nuu kanchuku ra, ti sa yaꞌa ri kiꞌin ri España. veChi taka i ni kusɨɨ ini ja ni ka kueco i xuꞌun. Ti iyo vaꞌa yukan, chi taka maa i ja kuu yɨvɨ taka ga nación, ti ndixia ja ka chindee vaꞌa i yɨvɨ hebreo yukan. Chi ja sɨkɨ yɨvɨ hebreo ti ni ka niꞌin i jnuꞌun Yandios ja ka kuu i yɨvɨ ɨnga nación. Ja yukan kanuu na chindee i yɨvɨ hebreo ja ka kandixia, chi ka nandɨꞌɨ i ja kuchaku i. 8 iChi ñani yo ja ka kandixia ini ñuu Macedonia jiin ñani ka kandixia ñuu Acaya, ni ka kueko i jaku xuꞌun ja kiꞌin nuu taka ñani ka jnaꞌan nundoꞌo ñuu Jerusalén. z mKo vijna chi kiꞌin ri ñuu Jerusalén, ti kundaꞌa ri jaku xuꞌun ja kuu taka ñani yo kanchuku yukan. F Ja yukan ndoꞌo ini ri yaꞌa ri nuu kanchuku ra ichi kiꞌin ri nuu España. Ti kusɨɨ ini ri nu ja ni ka kanxiaꞌu yo. Yukan ti chindee ra ruꞌu naa ra ja kuu ichi kiꞌin ri yukan.  )Ko vijna chi ja ni ndekava ri jiin jniñu nuu nɨ kaꞌnu ndaꞌa ñuu jaꞌa, ti vanuxia ni kuu kuiya ja ndio ini ri jaa ri nuu kanchuku ra. 6 eJa yukan, sɨkɨ jniñu saꞌa ri jaꞌa, ja jani ri jnuꞌun ya taka ñuu, ti tu kuu ja jaa ri nuu kanchuku ra naa ra. Vasu tɨjnɨ jinu ni ndoꞌo ini ri ja jaa ri. &ESuꞌva ni saꞌa ri nava kaꞌan nuu tutu ii:Taka yɨvɨ ja jankɨvɨ ni kiji jnuꞌun ya nuu i, vijna ti na kunisoꞌo i jnuꞌun ya.Ti taka yɨvɨ ja tu jaꞌi kuni kuɨtɨ i jnuꞌun ya, vijna ti chaku vaꞌa ini i jnuꞌun ya. Ndoꞌo ini Pablo ja kiꞌin da ñuu Roma 3Yukan ni jitu ndiꞌi ini ri ni jani ri jnuꞌun vaꞌa Yandios sɨkɨ Cristo Jesús nuu taka ñuu, nuu yɨvɨ ja changa ga kunisoꞌo i jnuꞌun Cristo, chi ruꞌu tu ni jaꞌan kani ri jnuꞌun nuu taka yɨvɨ ja ja ni ka jinisoꞌo jnuꞌun ja ni ka kaꞌan taka ga chaa. OTi ni saꞌa ri tɨjnɨ jniñu ñaꞌnu ja xnaꞌan ja kuñaꞌnu ya, chi yukan ni kuu maa jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Espíritu Santo jiin ri. Ti siaꞌan ni kaꞌan ri jnuꞌun vaꞌa Yandios sɨkɨ Cristo nuu yɨvɨ taka ñuu. Ni kejaꞌa ri undi Jerusalén, ti ni ndekava ri taka ñuu jiin undi taka ndaꞌa ñuu Ilírico. Yukan tu kaꞌan vixi ri sɨkɨ jniñu ni saꞌa ri, chi kaꞌan ri maa jnuꞌun nasa ni jajniñu Cristo ruꞌu, ja kaꞌan ri jnuꞌun ya nuu yɨvɨ taka ga nación. Chi jiin jniñu saꞌa ri ti jiin jnuꞌun kaꞌan ri, ni saꞌa ya ja ni ka jandatu i nuu ya. 6eNusa ti ni tatu ya ruꞌu jiin jniñu jaꞌa, ti kusɨɨ ini ri ja vaꞌa saꞌa ya jiin jniñu saꞌa ri, ja kaꞌan ri jnuꞌun vaꞌa Yandios sɨkɨ Cristo Jesús. ]3Chi ni nakaji ya ruꞌu ja kunukuachi ri nuu Cristo Jesús, ja na kaꞌan ri jnuꞌun ya nuu yɨvɨ taka ga nación ja tu jaꞌi kuni i jnuꞌun ya. Siaꞌan saꞌa ri nava yɨvɨ taka ga nación na nakuni i nuu Yandios, nanu ja soko ri maa i nuu ya, ti kuantaꞌu ya i, chi maa Espíritu Santo saꞌa ja na koo ndoo na koo ii yɨ nuu ya. eCNi jani ini ri ja chaa ri tutu jaꞌa ja kaꞌan kaji ri jiin ɨɨn ɨɨn ra, nava na chaku kaji ga ini ra taka jnuꞌun jaꞌa. Ti siukan saꞌa ri sɨkɨ ja vaꞌa ini Yandios ja ni tatu ya ruꞌu jiin jniñu jaꞌa. Ñani ri naa ra, ruꞌu Pablo, kandixia ndaa ri ja maa ra naa ra ka ndiyo ini ra ja saꞌa ra mani jniñu vaꞌa, ti suni ka chaku vaꞌa ini ra taka jniñu vaꞌa ja kuni Yandios. Ti kandixia ndaa ri ja vaꞌa ka xndaku nuu jnaꞌan ra, ja nu iyo ɨɨn ra ja tu jandatu jnuꞌun Yandios, ti ɨnga ra xndaku niꞌin undi na kɨvɨ ini da nasa kuni kaꞌan jnuꞌun ya sɨkɨ jniñu un. % Saꞌa ndixia Yandios ja kandixia ndaa yo Cristo, ti ndiyo ini yo ja niꞌin yo taꞌu nuu ya. Yukan jikan ri nuu ya ja maa Yandios na saꞌa ya ja na kosɨɨ ini taka ra, jiin ja na kondee ini ra. Chi sɨkɨ yukan kandixia ra maa ya, ti siaꞌan kuñukuu ini ra ja niꞌin ra taka ja vaꞌa ja kuaꞌa ya nuu ra. Chi maa Espíritu Santo saꞌa jniñu un. Pablo ni nakani da jnuꞌun Cristo ' Ti suni profeta najanaꞌan Isaías ni chaa da nuu tutu:Chii tata Isaí kiji ɨɨn ja kuñaꞌnu.Ti taꞌu jniñu nuu yɨvɨ taka ga nación.Ti yɨvɨ taka nación na kandixia ndaa i maa ya, chi kundio ini i ja kuaꞌa ya taꞌu nuu i naa i. Kachi tutu. B~} Ti kaꞌan tutu ii tuku:Taka roꞌo yɨvɨ taka nación, kaꞌan ra ja kuñaꞌnu ga Jitoꞌyo Yandios.Ti taka roꞌo, yɨvɨ taka ñuu, suni kaꞌan ra ja kuñaꞌnu ga ya. }1 Chi siaꞌan kaꞌan tuku nuu tutu ii:Taka roꞌo, yɨvɨ taka ga nación, ɨɨn nuu na kusɨɨ ini ra jiin taka ga yɨvɨ ni nakaji maa ya. D| Ti suni ni kiji Cristo nava yɨvɨ taka ga nación ja tu jaꞌi kunisoꞌo i jnuꞌun ya, kanajaa i ya ti kachi i ja kuñaꞌnu ya, chi ni kundaꞌu ini ya nuu i, nava kaꞌan nuu tutu ii:Nusa ti kaꞌan na jiin yɨvɨ taka ga nación ja maa ni kuñaꞌnu ga,
ti kata na yaa ii ja chiñuꞌun na niꞌin. o{WTi suni na kachi ri ja ni kiji Cristo nuu ñuyɨvɨ yo ja ni junukuachi ya nuu yɨvɨ hebreo, ja ni xnaꞌan ndoo ya jnuꞌun Yandios nuu i naa i, nava na kundaa taka jnuꞌun ni keyuꞌu ya ja ni chisojnuꞌun ya nuu taka tata najanaꞌan nación Israel. Ti siukan ni xnaꞌan kaji Cristo Jesús ja ni siuku ndaa Yandios taka ja ni chisojnuꞌun ya nuu i. >zuJa yukan na kachi ri ja kuantaꞌu ra taka jnaꞌan ra nanu ni jantaꞌu Cristo Jesús yoꞌo naa yo, ja jiin yukan ni jaꞌa ya jandaa ja kuñaꞌnu xaan ga Tata yo Yandios. Iy Nava ɨɨn nuu na kava ini taka ra naa ra nu ni ka ndututu ra, ti ɨɨn ni ndusu na koo yuꞌu ra ja ka chiñuꞌun ra maa Tata yo Yandios kuñaꞌnu, ja kuu ya Tata Jitoꞌyo Cristo Jesús. uxcJandaa ndixia saꞌa ya ja tu xndiꞌi ini yo, ti jaꞌa ya jnundee ini nuu yo. Ti ruꞌu Pablo, ñukuu xaan ini ri ja saꞌa ya ja na koo ɨɨn nuu ini taka ra naa ra, chi siaꞌan kuni Cristo Jesús ja nɨnɨ nuu maa ya ka siuku ra. w#Chi taka jnuꞌun ja ni jankoso nuu tutu ii undi najanaꞌan, ni jankoso ja na xnaꞌan nuu yoꞌo ja tu xndiꞌi ini yo kaka yo nuu ichi Yandios, ja na niꞌin yo jnundee ini nuu jnuꞌun un. Siukan kuñukuu ini yo ja niꞌin yo taka ja vaꞌa ja kuaꞌa ya nuu yo. QvNa saꞌa yo ja kusɨɨ ini ñani jnaꞌan yo, chi jandaa ndixia ja tu ni saꞌa Cristo nava ni kusɨɨ ini maa ya, chi suꞌva ni saꞌa ya nasa ni kusɨɨ ini maa Tata ya, chi siukan yoso nuu tutu ii: “Taka jnuꞌun kueꞌe ni ka kaꞌan yɨvɨ sɨkɨ ni, ti ni jinu jnuꞌun un sɨkɨ na”, ni kachi Cristo jiin Tata ya. u'Taka yo na kusɨɨ ini jiin ñanijnaꞌan yo ja suni kandixia i Cristo. Ti siaꞌan na kendo vaꞌa i, ti suni kuaꞌa yo jnundee ini nuu i. t Ko yoꞌo naa yo ja tu ndoꞌo uu ini yo sɨkɨ ndeyu yaji yo, ti iyo ja chindee yo nuu taka ñani yo ja ka ndoꞌo uu ini i. Chindee yo nuu i ja tu kaji yo ndeyu ja tu kuvaꞌa ini ñani un, chi viꞌi ga na kundaꞌu ini yo ñanijnaꞌan yo ansu nuu maa yo. s Ko nu kaji ra ndeyu ti ndoꞌo ini ra sɨkɨ ndeyu un, chi tu jini ndaa ra nu ja vaꞌa xi ja tu vaꞌa. Nusa ti kuachi kuu, chi tu ndoꞌo ndoo ini ra ja kendo vaꞌa ndeyu un nuu Yandios. Ti yoꞌo ja ka yɨꞌɨ jiin Cristo Jesús, nu tu kandixia ndaa yo sɨkɨ taka ja iyo vaꞌa nuu Yandios, nusa ti kuachi kuu. Viꞌga na kundaꞌu ini ra ñani jnaꞌan ra ansu nuu maa ra5rcTi nu kandixia ndaa ra ja tundo saꞌa ja yaji ra, nusa ti jini vaꞌa Yandios ja kandixia ndaa ra nuu ya, ti koto kondoꞌo vixi ini ra sɨkɨ un. Chi ndatu xaan kuu yɨvɨ ja tu nchakuachi i sɨkɨ ja yaji i ɨɨn nuu ndeyu, vasu tu kuvaꞌa ini ñanijnaꞌan i ja jani ini da ja kuachi kuu. qVaꞌa ga ja tu kaji ra kuñu, ni tu koꞌo ra vino nu tu kuvaꞌa ini ñani ja kandixia da sɨkɨ yukan, chi jani ini da ja kuachi kuu. Ti koto saꞌa ra un nava tu saꞌa ra ja na kinikava da nuu kuachi, ti nava tu na kakayata da jiin jnuꞌun ya. bp=Ja yukan, koto ma xnaa ra jniñu ja saꞌa Yandios jiin ñani ka kandixia. Koto ma saꞌa ra un sɨkɨ ja kuni kaji ra ɨɨn nuu ndeyu ja tu kuvaꞌa ini ñani un. Jandaa kuu ja iyo ndoo taka nuu ndeyu ja ka yaji yo. Ti vasu siaꞌan, ko tu vaꞌa ja kaji ra ndeyu un ja tu jajnaꞌan ini ñani ra ja kandixia un, ja jani ini da ja kuachi kuu. loQNusa ti taka yoꞌo ja ka yɨꞌɨ jiin Cristo Jesús, na kukutu ini yo ti na kunchuku mani yo jiin ñanijnaꞌan yo, ti na kuaꞌa jnundee ini jnaꞌan yo jiin jnuꞌun Yandios, nava na siuku ndaa yo naa yo nuu ichi ya. +nOTi nu siukan saꞌa yo, ti jandaa ndixia ja junukuachi yo nuu Cristo. Ti suni kusɨɨ ini Yandios jiin yo. Ti suni yɨvɨ naa i kuaꞌa i ja yɨñuꞌun nuu yo. LmKoto ma saꞌa ra un chi kanuu ga jniñu taꞌu Yandios nuu yo. Kanuu ga un ansu ja kanaa yo sɨkɨ naa ndeyu ka yaji yo xi ja ka jiꞌi yo. Kanuu ga ja kuandatu yo jniñu taꞌu Yandios, ja na kaka ndaa yo nuu ya, ja na kunchuku mani yo jiin ñani ja kandixia, jiin ja na kusɨɨ ga ini yo ja saꞌa maa Espíritu Santo. sl_Yukan koto ma saꞌa ra jniñu ja ɨnga yɨvɨ na kaꞌan sɨkɨ un vasu jini ndaa maa ra ja iyo vaꞌa. kTi nu ni jini ɨɨn ñani ra ja yaji ra ɨɨn nuu ndeyu ti tu kuvaꞌa ini da sɨkɨ un, ti tukaa saꞌa ra un ja kundaꞌu ini ra nuu ñani ja suni kandixia da. Koto ma saꞌa ga ra ja tu xndiꞌi ra ini ñani kandixia un, sɨkɨ ja yaji ra ndeyu ja jani ini da ja kuachi kuu. Koto ma saꞌa ra un chi maa da kuu ɨɨn ñani kandixia suni, ti suni jaꞌa maa da ni jiꞌi Cristo. j)Ko ja sɨkɨ maa ri ja yɨꞌɨ ri jiin Jitoꞌyo Jesús, chi kandixia ndaa ri ja tu iyo ni ɨɨn ndeyu ja tu iyo ndoo ja kuu nuu Yandios, ja tu kuu kaji yo. Ko nu ɨɨn yɨvɨ jani ini ja tu vaꞌa ja kaji da ɨɨn nuu ndeyu, nusa ti tu kendo ndoo ndeyu un nuu maa da. i{ Ti ja yukan ti tukaa ku ichi ini yo nuu ñani ka kandixia sɨkɨ nasa ka yaji da. Suꞌva na chuꞌun ini ja tu saꞌa ra ni ɨɨn jniñu ja tu jajnaꞌan ini ñani ka kandixia jiin ra, sɨkɨ ja ndoꞌo ini da ja jniñu un kuu ɨɨn kuachi. "h= Nusa ti ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn yo nakuaꞌa jnuꞌun nuu Yandios nasa jniñu ni ka saꞌa yo jiin ñanijnaꞌan yo. Koto siuku yo jnaꞌan yo nuu kuachi Ug# Ti jini vaꞌa yo yukan, chi yoso nuu tutu ii Yandios:Jandaa ndixia ja nuu maa ri tendɨꞌɨ kuɨtɨ yɨvɨ na kuandatu i.Ti tendɨꞌɨ i na kuni ndaa ja maa ri kuu Yandios. Kachi Jitoꞌyo. "f= Ti nu siaꞌan kuu, ja maa ɨɨn ni Cristo taꞌu ya jniñu nuu yo, ti maa ra tu ndisojniñu ja xndichi ra sɨkɨ ñani ra ja kandixia i, ni tu ndiso ra jniñu ja skexiko ra maa da. Chi taka yoꞌo kujin nuu Cristo, ti maa ya na xndichi ya yoꞌo nuu taka jniñu ni ka saꞌa yo. Pe Chi sɨkɨ yukan ni jiꞌi Cristo jaꞌa yo naa yo, ti ni nandoto tuku ya nava na nduñaꞌnu ya ja kuu ya Jitoꞌyo ja taꞌu ya jniñu nuu yo, ti siaꞌan saꞌa ya vasu chaku yo xi ni jiꞌi yo. wdgChi nu kanchuku yo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, na saꞌa yo maa jniñu ja kuni maa Jitoꞌyo. Ti nu ni jiꞌi yo, ti na kuū yo sɨkɨ ja siaꞌan kuni maa Jitoꞌyo. Nusa ti nu kuchaku yo xi kuū yo, ko yɨꞌɨ yo ini ndaꞌa maa Jitoꞌyo. [c/Chi nu ka yɨꞌɨ yo nuu ndaꞌa maa Jitoꞌyo, ti tu kundiyo ini yo ja saꞌa yo maa ɨɨn ni jniñu kuni maa yo, chi ni ɨɨn yo tu kuchaku nava ka kuni maa yo, ti ni ɨɨn yo tu nakaji maa kɨvɨ kuū yo. RbTi chaa ja saꞌa da ja ii ga ɨɨn kɨvɨ, ñukuu ini da ja chiñuꞌun da Jitoꞌyo ja saꞌa da siaꞌan, ti chaa ja tu saꞌa ja ii ɨɨn kɨvɨ, suni ñukuu ini da ja chiñuꞌun da Jitoꞌyo kɨvɨ un. Ti chaa ja yaji taka nuu, ñukuu ini da chiñuꞌun da Jitoꞌyo ja saꞌa da yukan, chi suni na kuantaꞌu da nuu ya. Ti chaa tu yaji taka nuu un, suni ñukuu ini ja chiñuꞌun da Jitoꞌyo ja saꞌa da siaꞌan. Chi suni nakuantaꞌu da nuu ya. ayChi suni iyo yɨvɨ ja jani ini i ja ii ga ɨɨn kɨvɨ ansu ɨnga kɨvɨ. Ti iyo yɨvɨ ja jani ini i ja ɨɨn nuu ni taka kɨvɨ. Ti taka yɨvɨ na kondoꞌo ndaa ini i sɨkɨ nasa ka jani ini i, ko ansu ja ku ichi ini i nuu ɨnga yɨvɨ. Y`+Ti roꞌo, tu ndisojniñu ra ja kankuachi ra jaꞌa muzu ja junukuachi da veꞌe jitoꞌo da. Tu kuñaꞌnu ra ja savaꞌa ra jniñu da un. Chi muzu un yɨꞌɨ da jiin maa ɨɨn ni veꞌe un, ti maa jitoꞌo da un ndiso jniñu ja na saꞌa ndaa jniñu saꞌa da ansu roꞌo. Ti sɨkɨ yɨvɨ ja yɨꞌɨ i jiin Jitoꞌyo Jesús, ja junukuachi i nuu maa ya, chi maa ɨɨn ni Jitoꞌyo kuu ja na savaꞌa maa da, ja na siuku ndaa da jiin jniñu ni tatu ya nuu da. _Ti roꞌo, nu yaji ra taka ni nuu, ti koto skexiko ra yɨvɨ ja tu yaji taka nuu un. Ti roꞌo ja tu ka yaji taka nuu ndeyu, koto na skexiko ra nuu yɨvɨ ja ka yaji i taka ni nuu ndeyu, chi ja ni jantaꞌu ndixia Yandios yɨvɨ un ja kuu i seꞌe ya. 8^iChi iyo yɨvɨ ja jani ini ja kaji taka ni nuu, ko iyo uu ga ja tu jaꞌi chaku vaꞌa ini ti jani ini i ja tu vaꞌa kaji i kuñu, chi mani yuva kuii jiin nduchi ni yaji i. G] Kuantaꞌu ra yɨvɨ ja tu jaꞌi chaku vaꞌa ini i maa jniñu ñaꞌnu ni saꞌa Cristo jaꞌa i. Koto skexiko ra i, ko tu kanaa ra jiin i sɨkɨ jnuꞌun ja tu jaꞌi chaku vaꞌa ini i. \- Chi suꞌva na kaka ndaa ra jiin jnuꞌun Yandios nanu ni saꞌa Jitoꞌyo Cristo Jesús nu ni kuncha ya ñuyɨvɨ jaꞌa. Ti koto kundio ini ra saꞌa ra jniñu kueꞌe ja nɨnɨ kuni saꞌa yo nu kanchuku yo ñuyɨvɨ jaꞌa. Tu kuu ichi ini ra nuu ñanijnaꞌan raw[g Na kaka yɨñuꞌun yo ja mani jniñu ndaa saꞌa yo ja ndenda ndijin nuu Yandios. Koto koꞌo ra ndɨxɨ ja na jini ra, ni tu saꞌa ra taka viko kueꞌe un. Koto kuikonuu ra saꞌa ra jniñu kueꞌe. Ni tu kanaa ra ja kukuasun ini ra. Z Ti nava ja kuan yaꞌa jakuaa, ti ja kuan kuyajni kɨvɨ ja niꞌin yo taꞌu nuu Yandios. Nusa ti tukaa saꞌa kuɨtɨ yo jniñu ndevaꞌa ja ka saꞌa yɨvɨ kanchuku nuu ñuñaa. Ti na saꞌa yo mani jniñu iyo ndaa ja ndenda ndijin nuu Yandios. FY Yukan na kondoꞌo ini ra, chi saꞌa yo nanu ja kuan kuyajni kɨvɨ kenda Cristo tuku. Ti tukaa saꞌa kuxi ra nuu jniñu taꞌu ya nanu yɨvɨ kixi. Chi vijna kuan kuyajni kɨvɨ ja niꞌin yo taꞌu ja nduñaꞌnu yo nuu taꞌu ya jniñu. Kuan kuyajni ga kɨvɨ un ansu kɨvɨ ja ni kandixia yo jnuꞌun ya. $XA Chi nu kundaꞌu ini yo jnaꞌan yo, ti tu saꞌa ndevaꞌa yo nuu i. Chi ja kundaꞌu ini yo nu jnaꞌan yo, yukan kuu ja siuku ndaa yo nɨ ley Yandios. DW Chi yukan taꞌu ley jniñu: “Tu kusɨkɨnchaa jnaꞌan ra. Tu kaꞌni ra yɨvɨ. Tu sakuiꞌna ra. Tu sajnuꞌun ra jiin jnuꞌun xndaꞌu ñaꞌan. Tu kundio ini ra ja ñavaꞌa ñanijnaꞌan ra”, kachi ley. Chi taka jnuꞌun yukan jiin taka ga jniñu taꞌu ley un, ja yɨꞌɨ ndɨꞌɨ jiin maa ɨɨn ni jnuꞌun kanuu ja kaꞌan tutu ii: “Na kundaꞌu ini ra nuu ñani jnaꞌan ra nanu kundaꞌu ini ra nuu maa ra”, kachi tutu. 8Vi Ti koto tau kuɨtɨ ra nuu ni ɨɨn yɨvɨ. Chi mani ja na kundaꞌu ini jnaꞌan ra. Chi yɨvɨ ja kundaꞌu ini jnaꞌan, ja ni siuku i jiin ndɨꞌɨ ja ni taꞌu ley un. .UU Ti chunaa ndɨꞌɨ ra taka ja ka tau ra nuu yɨvɨ. Kuaꞌa xuꞌun ñuu nuu chaa na kiꞌin xuꞌun ñuu. Ti chaꞌu xuꞌun puesto ra nuu chaa kinyaꞌu nuu puesto. Ti nuu yɨvɨ jandatu kuu ra, ti kuandatu. Ti kuaꞌa ra ja yɨñuꞌun nuu yɨvɨ ja kanuu kuaꞌa ra ja yɨñuꞌun. WT' Ti yukan kuu ja taka ra suni kuaꞌa ra xuꞌun nuu taka chaa ndisojniñu un, chi xuꞌun un kuu ja kuu ñuu. Chi ansu nɨnɨ ndisojniñu da nuu ñuu, chi ka saꞌa da maa jniñu ni jaꞌa Yandios nuu da. FS Ja yukan kanuu ja kuandatu ra nuu chaa ndiso jniñu un. Ko ansu nɨnɨ ja tu niꞌin ra nundoꞌo, chi suni ja tu jani inijnuni ra ja tu ni jandatu ra maa jniñu ni jaꞌa Yandios nuu da. ER Chi taka chaa un ndisojniñu da nuu Yandios, ja kuu ja vaꞌa taka ra naa ra. Ko so ja nu na saꞌa ra jniñu ndevaꞌa, ti na ko yuꞌu ra, chi ansu ndiso kaꞌa taka chaa un jniñu ja kuaꞌa da nundoꞌo nuu yɨvɨ. Chi jajniñu ya maa da ja na kuaꞌa vaꞌa da nundoꞌo nuu yɨvɨ ka saꞌa jniñu ndevaꞌa. IQ  Chi taka chaa ndisojniñu, ansu ndiso da jniñu ja na yuꞌu yɨvɨ ka saꞌa jniñu vaꞌa, chi suꞌva ja na kuyuꞌu yɨvɨ ka saꞌa jniñu kueꞌe. Ti nu kuni ra ja tu nduxaan taka chaa ndisojniñu un nuu ra, saꞌa mani jniñu vaꞌa nusa. Yukan ti na kuajnuꞌun taka chaa un roꞌo ja kuu ra ɨɨn chaa vaꞌa. iPK Ja yukan taka yɨvɨ ja tu jandatu nuu jniñu taꞌu sticia, ɨɨn ni kuu ja tu jandatu i jniñu taꞌu Yandios, chi maa Yandios ni jaꞌa jniñu un. Ti yɨvɨ nduniꞌin ini, kuachi ka saꞌa i, ti na niꞌin i nundoꞌo. /O Y Taka yɨvɨ na kuandatu i nuu taka chaa ka kuu sticia, chi ndisojniñu da nuu ñuu. Chi taka jniñu un vaji nuu Yandios, ti maa Yandios ni jaꞌa jniñu nuu chaa un. .NU Koto kuaꞌa ra jnuꞌun ja na kundee jniñu kueꞌe un jiin ra. Saꞌa mani jniñu vaꞌa nava na naa ini ra taka jniñu kueꞌe un. Na kuandatu yo nuu sticiazMm Ti suni kaꞌan tutu ii: “Chaa jito uꞌu roꞌo, nu jiꞌi da soko, ti kuaꞌa ra ja kaji da. Ti nu ichi ini da, kuaꞌa ra ja koꞌo da. Chi nu saꞌa ra siukan, ti kukanuu da ti nakani ini da ja ni jito uꞌu da roꞌo”, kachi tutu. yLk Ñani naa ra, koto chandaꞌa ra yɨvɨ nu ni saꞌa ndevaꞌa i sɨkɨ ra. Sia chi maa Yandios na kuaꞌa ya nundoꞌo i. Chi yukan kaꞌan tutu ii Yandios: “Maa ri kuaꞌa nundoꞌo i, ti maa ri nakuaꞌa yaꞌu i”, kachi Jitoꞌyo. bK= Suꞌva kava vaꞌa ini ra ti kunchuku mani ra jiin taka yɨvɨ, vasu nasa kanda maa i. ;Jo Koto saꞌa ndevaꞌa ra nuu ni ɨɨn yɨvɨ, nu ni saꞌa ndevaꞌa i jiin ra. Suꞌva na kundio ini ra jniñu yɨñuꞌun ga nava taka yɨvɨ un nakuni i nasa kancha ra. pIY Na kunchuku mani ra jiin ñanijnaꞌan ra, ti tu kava vixi ra ja kundio ini ra nduñaꞌnu ra nuu ñanijnaꞌan ra. Chi suꞌva ɨɨn ni na koo ra jiin yɨvɨ ndaꞌu. Tu kani ini ra ja tuꞌva ga ra xi ja ndichi ga xini ra. H Ti nu kusɨɨ ini ñanijnaꞌan ra, ti suni na kusɨɨ ini ra jiin i. Ti nu kukuiꞌya ini i, suni na ndukuiꞌya ini ra jiin i. ,GQ Ti kakantaꞌu naa ra jaꞌa yɨvɨ ja ka jito uꞌu i roꞌo naa ra. Ko tu kaꞌan ndevaꞌa ra sɨkɨ i. Suꞌva, kakantaꞌu jaꞌa i ja kuu nuu Yandios. 5Fc Koto ndaꞌu ra ti chindee ra nuu taka ga yɨvɨ kandixia nu nau ja kumani nuu i. Ti ndɨnduu ndaꞌa ra kuanuu ra veꞌe nuu taka yɨvɨ kandixia i nu kuaja i veꞌe ra. AE{ Ti na kosɨɨ ini ra kundatu ra kɨvɨ nduñaꞌnu ra nuu taꞌu Yandios jniñu. Ti na sandee ini ra nu jito ra nundoꞌo. Ti koto kaꞌncha ini ra, siin ka kantaꞌu ra nuu Yandios. D9 Kukutu ini koto kukuxi ra jiin taka jniñu saꞌa ra, chi nɨ ini nɨ añu ra na kañukuu ini ra ja saꞌa ra taka jniñu ja kuni maa Jitoꞌyo. 0CY Chi kanuu ga ja na kunchuku mani ra jiin taka jnaꞌan ra, ja ka chindee jnaꞌan ra. Ti kava yɨñuꞌun ra nava na kaꞌan yɨñuꞌun ga ñanijnaꞌan ra jiin ra. B- Na kundaꞌu ndixia ini ra naa ra nuu taka ñanijnaꞌan ra jiin jniñu saꞌa ra, ti ansu ja so kaꞌan ra. Suꞌva na koto uꞌu ra jniñu kueꞌe un, chi saꞌa dañu nuu jnaꞌan ra. Suꞌva na kukutu ini ra saꞌa ra mani jniñu vaꞌa ja kuu ñani jnaꞌan ra. LA Ti nu ɨɨn ra ni niꞌin taꞌu ja kuaꞌa jnundee ini nuu ñanijnaꞌan ra, ti koto xndiꞌi ini ra jiin jniñu un. Ti yɨvɨ ja kutaꞌu ɨɨn ndajniñu ja chindee i nuu ñanijnaꞌan ndaꞌu i, ti nɨ ini i na kuaꞌa i ndajniñu un. Ti chaa taꞌu jniñu nuu ñani jnaꞌan, ti vii na taꞌu da jniñu un saꞌa da. Ti yɨvɨ ja jito ndaꞌu nuu yɨvɨ jnaꞌan nundoꞌo, ti na kusɨɨ ini i jiin jniñu un. Jniñu ja kundaꞌu ini jnaꞌan yo J@  Ti nu ɨɨn ra ni niꞌin taꞌu ja chindee ra ñani jnaꞌan ra, ti konuu ini ra saꞌa ra. Ti nu ɨɨn ra ni niꞌin taꞌu ja xnaꞌan ra jnuꞌun Yandios, ti nduku ndee ra jiin jniñu un. O? Ti sɨɨn sɨɨn taꞌu ni jaꞌa ya nuu yo ja na saꞌa yo maa jniñu kuni ya, ti nasa jniñu ni saꞌa ya nuu ɨɨn ɨɨn yo. Nusa ti na kuajniñu vaꞌa yo taka taꞌu ni jaꞌa ya. Nu ɨɨn ra ni niꞌin taꞌu ja nakani ra jnuꞌun Yandios, nusa ti kanuu ja kandixia ndaa ra ja maa Yandios jaꞌa ya jnuꞌun un nuu ra. a>; Ti suni siaꞌan yoꞌo naa yo, vasu iyo kuaꞌa yo ja ka yɨꞌɨ yo jiin Cristo, ti sɨɨn sɨɨn ka junukuachi yo nuu ya ko ɨɨn ni yɨkɨ kuñu ka kuu yo ja ka yɨꞌɨ yo jiin ya, chi ɨɨn ni ka kuu taka yo. p=Y Chi saꞌa yo nanu ja yɨkɨ kuñu yo yɨꞌɨ kuaꞌa nuu, ti ɨɨn ɨɨn un sɨɨn sɨɨn jajniñu. B<} Ti sɨkɨ ja ni nakaji ya ruꞌu, ti ni tatu ya jniñu nuu ri ja na xndaku ri jnuꞌun ya, ti na kachi ri nuu taka roꞌo ja kanchuku ini ñuu Roma ja ka yɨꞌɨ ra jiin Cristo, ja tu kani ini ra ja kuñaꞌnu ra sɨkɨ ñani jnaꞌan ra. Chi ndɨ ɨɨn ndɨ ɨɨn ra na kani ndaa ini sɨkɨ naa jniñu ni jaꞌa ya nuu ra. Chi saꞌa ya ja na kandixia ndaa ra Yandios ja na chindee ya jiin savaꞌa ni ga jniñu ni jaꞌa ya nuu ra. %P~C|0zuykxwwuu.srr$qeqonmlEjhjfdba`^K]\[NYXVUT6SRQP]vTaka yɨvɨ kanchuku jiin ri jaꞌa ka kanxiaꞌu i ja na sandee ini ra. Ti roꞌo Tito, kanxiaꞌu jiin taka ñani jnaꞌan ndaꞌu yo ja ka kandixia yukan. Na kuu ga ini maa Yandios, ti na chindee chituu ya roꞌo naa ra. Siaꞌan na koo.\vSiaꞌan na kotuꞌva taka ñani jnaꞌan yo yukan, ja na chindee nuu jnaꞌan da naa da nu iyo ja ka nandɨꞌɨ da, nava na kunukuachi vaꞌa nuu jnaꞌan da naa da, ti ansu ja na kunchuku da jiin jnuꞌun ja tu kuajniñu. Sandɨꞌɨ ni ga jnuꞌun ndee ini *[Mv Ko jikantaꞌu ri nuu ra ja na chindee ra Zenas, chaa kaꞌan jaꞌa yo yo jiin Apolos, jiin taka ja ka nandɨꞌɨ da ja kuu ichi da nava tundo kumani nuu da. /ZWv Nu na taji ri Artemas xi Tíquico jaa da, ndukundee ti kii ra undi Nicópolis ti yukan ndejnaꞌan yo, chi ni ndoꞌo ini ri ja yukan kin siaꞌa ri viko ñuu. aY;v Chi jiin jniñu saꞌa da yukan ni ti kuni ra ja kuu da ɨɨn chaa ndava ini, chi tu kɨvɨ maa jnuꞌun ndaa un inijnuni da. Yukan ti jiin maa kuachi saꞌa da un ni jnaꞌnu ndatu da. Jniñu xndaku Pablo nuu Tito X5v Tu kaꞌncha ini ra ja xndaku niꞌin ra nuu chaa ka kaꞌan ndevaꞌa un, chi jiin jnuꞌun ka xndoñaꞌan da un ka sasɨɨn da chaa ka kandixia. Ko xndaku niꞌin ra ɨɨn xi uu jinu nuu da nava na kɨvɨ ini da nasa kuni kaꞌan jnuꞌun Yandios, nava tukaa siin da nava ka kaꞌan da. Ko nu tu ka chunsoꞌo da, ti sia da na kiꞌin da, ti tukaa kuaꞌa ra jnuꞌun ja najnaꞌan da jiin ra naa ra. `W9v Tito, siaꞌan xndaku vii ra nuu yɨvɨ ka kandixia un nava tu kɨvɨ nduu da jiin jnuꞌun ja tu nijniñu un, chi tu kejnaꞌan ɨɨn nuu jnuꞌun un jiin jnuꞌun Yandios. Ni tu chunsoꞌo ra jnuꞌun chaa Israel janaꞌan un, chi chaa un ka kaꞌan da ti ka kanaa da jnuꞌun ina. Suni tu vaꞌa nu na kɨvɨ nduu ra jiin yɨvɨ ka kanaa sɨkɨ ley Moisés, chi ni tu nijniñu kuɨtɨ un, so ka kaꞌan maa da. Ko ni maa da naa da tu ka chaku ini da na jnuꞌun kuu. FVvTaka jnuꞌun un kuu maa jnuꞌun ndaa kuɨtɨ. Ti jnuꞌun yukan kuu ja xndaku ra nuu yɨvɨ ka kandixia un. Ti koto kaꞌncha ini ra ja xndaku ra jnuꞌun un, nava yɨvɨ ka kandixia Yandios, na kuanukuachi i jiin niña jniñu vaꞌa ja kuu nuu ɨnga yɨvɨ, chi jnuꞌun vaꞌa un kuu ja kuu tendɨꞌɨ yo. _U7vSiaꞌan na ti ja ni jaꞌa ya Espíritu Santo nuu yo nava tu naa ini yo ichi ya ti na niꞌin yo yaji yo, ti kuncha yo jiin ya nuu andɨvɨ ja kuu taka saa ni. Niꞌin yo yaji yo nuu ya chi ni ndundaꞌu ini ya yoꞌo. Ni kachi ndaa ya ja tukaa kankuachi ya sɨkɨ yo. Siaꞌan ni kundaꞌu ini ya yoꞌo ko ansu ja vaꞌa ni ka saꞌa yo. 9TkvJitoꞌo Jesús, ya kuu Cristo, kuu ya ni saꞌa ɨɨn jniñu ñaꞌnu ja kuu yoꞌo naa yo. Ti maa Yandios ni jaꞌa Espíritu Santo nuu yo ja na chindee chituu ya yoꞌo. Na ti saꞌa ga Jesús ɨɨn jniñu ñaꞌnu un, tujaꞌi niꞌin yo Espíritu Santo naa yo, ko vijna na ti ja kancha ya jiin yo. S#vSiaꞌan ni nama ya yoꞌo, ko ansu ja vaꞌa ni ka saꞌa yo, chi maa ya kuu ja ni ndundaꞌu ini ya yoꞌo. Ni nama ya yoꞌo ti ni nasandoo ya maa yo jiin Espíritu Santo ja na ndundoo yo naa yo nanu ja ni ka nakaku jaa yo, nava tukaa kɨndaꞌa kuachi un yoꞌo. #R?vSiaꞌan ni kunchuku yo undi nuu, ko ni ndundaꞌu ini Yandios ti ni nama ya yoꞌo, chi siaꞌan ni kuu ini maa ya ja saꞌa ya jiin yɨvɨ naa i. HQ vChi suni yoꞌo naa yo na undi nuu suni ni ka kuu yo yɨvɨ ni ka saꞌa ndevaꞌa, ni ka saꞌa yo savaꞌni ga jniñu kueꞌe. Ko ni maa yo, tu ni chaku ini yo na jniñu ka saꞌa yo, chi tu ni ka jandatu yo nuu ni ɨɨn jnuꞌun, ti ni nuu maa Yandios, ni nuu chaa ñaꞌnu tu ni ka jandatu yo. Chi ni ka sana yo ni ka jikonuu yo, ti ni ka yɨꞌɨ yo jiin tendɨꞌɨ nuu kuachi ja ni ka kuu ini yo. Kueꞌe ni ka kunchuku yo, ti ni ka jajnaꞌan ini yo jnuꞌun kuasun ini. Ni ka jito uꞌu yo Yandios, ti suni ni ka jito uꞌu jnaꞌan yo jiin ñani jnaꞌan yo. kPOvKoto kaꞌan ndevaꞌa da sɨkɨ ɨɨn ɨɨn chaa ñaꞌnu ja ka kuu stisia un, jiin taka ga yɨvɨ, ni tu kanaa da naa da. Ti siaꞌan na kukuee kunchuku da. Kuee na koo ini da ti na kava ndaꞌu ini da jiin taka ga yɨvɨ. O vTito, taka jnuꞌun jaꞌa ndakuniꞌin ra nuu chaa un, ti xndaku ra nuu da ja na kava yɨñuꞌun da nuu chaa ka kuñaꞌnu un jiin suni chaa ka ndiso jniñu veꞌe stisia un. Ti na kuandatu vaꞌa da vasu savaꞌni ga jniñu na taꞌu chaa ñaꞌnu un nuu da. $NAvTi yukan kuu jniñu ja xndaku ri nuu ra Tito, ti siaꞌan siin ra xnaꞌan ra jnuꞌun un. Ko vaꞌa xaan xndaku ra nava na kuaꞌa ra jnundee ini sava yɨvɨ ka kandixia un. Ti nuu uu ga yɨvɨ ja tu ka kandixia un, kuni ja na xndaku niꞌin ra nuu i undi na kɨvɨ inijnuni i nasa kuni kaꞌan jnuꞌun ya, nava tukaa siin i jiin jniñu kueꞌe un. Yukan kuu ja saꞌa ra chi yukan kuu jniñu ndiso ra. Ti sɨkɨ jniñu ra tu kuaꞌa ra jnuꞌun ja na nduvixi ini yɨvɨ, ti kuñaꞌnu i nuu ra. Na kuandatu yɨvɨ ka kandixiarM]vSiaꞌan na koo sɨɨ ini yo kundatu yo, chi maa Cristo Jesús ja ni soko ya maa ya na ni nakuaꞌa ya maa ya, ti ni jiꞌi ya ndaꞌa cruz ja ni nama ya yoꞌo nuu kuachi yo. Ti undi kɨvɨ un tukaa saniꞌin ini yo nuu Yandios, ja ni nama ya yoꞌo nava na kondoo añu yo nuu ya. Chi nu na jaa kɨvɨ na ndɨvɨ yo ndaꞌa ya, ti tukaa ga kiꞌin yo nava kuni maa yo, chi yukan na ti kuandatu yo nuu maa Jitoꞌo Cristo Jesús, ti nɨ ini yo saꞌa yo taka jniñu vaꞌa ja kuu nuu ya. /LWv Na kundatu yo undi kɨvɨ na nchaa Jitoꞌo Cristo Jesús tuku, chi ja kuu kɨvɨ na nchaa ya, ti nchaa ya jiin ɨɨn jniñu ñaꞌnu xaan ga. Ti nɨ tuꞌu nuu ñuyɨvɨ stuu ya ja ni nduñaꞌnu xaan ya. Ja yukan kuu ja jiin nɨ ini nɨ añu yo na kundatu yo. Ti kɨvɨ un kuu ɨɨn kɨvɨ ja koo sɨɨ ga ini yo, chi nchaa maa Jitoꞌo Cristo Jesús, ja na nama ya yoꞌo, chi maa Jesús kuu Yandios ja kuñaꞌnu ga. pKYv Ko jiin jniñu ni saꞌa Yandios un chaku ini yo nasa kunchuku yo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa. Chi nu na kandixia yo maa jniñu saꞌa Yandios, ti tu ka yɨsɨkɨnchaa yo Yandios jiin jniñu kueꞌe ni ka saꞌa yo undi nuu. Ko vijna na kava yɨñuꞌun ini yo ti na saꞌa yo nava kachi maa Yandios. Tukaa kundio ini yo ja saꞌa yo savaꞌni ga ɨnga jniñu kueꞌe. Chi suꞌva niꞌin na kundikun yo jiin jnuꞌun Yandios. Ti na kondoꞌo vaꞌa ini yo nuu taka jniñu saꞌa yo nuu ñuyɨvɨ jaꞌa, ti ansu ja kava ndeꞌe yo. Undi nuu tu ni ka siuku ndaa yo nuu Yandios, ko vijna ti na chiñuꞌun yo jnuꞌun ya. cJ?v Siaꞌan kunchuku ndaa ra nuu Yandios naa ra, chi maa Yandios ni kundaꞌu ini ya, ti ni taji ya Seꞌe ya Cristo Jesús nuu ñuyɨvɨ ja ni kii kencha ya kuachi yo nava na nitaꞌu yo. Ti tu ni ɨɨn jniñu ni saꞌa yo ja kencha yo kuachi yo, chi maa Yandios kuu ja ni kundaꞌu ini ya yoꞌo ti ni kencha ya kuachi yo ja na nitaꞌu yo. Xndaku ra nuu taka muzu ka kandixia un (muzu ja tu ka kin yaꞌu) na kava yɨñuꞌun da. Ti na kuandatu da nuu jitoꞌo da savaꞌni ga jniñu na taꞌu nuu da, chi tu vaꞌa ja saniꞌin ini da. Ni tu kuu nachiso da ɨɨn jnuꞌun nuu chaa un, chi suꞌva na kava vaꞌa ini da. 3G_vJnuꞌun Yandios kuu ja kanuu xaan ga ja na xndaku ra, chi yukan kuu maa jnuꞌun ndaa ja tu xndaꞌu. Nu siaꞌan na saꞌa ra, ti tu kuu kaꞌan ndevaꞌa yɨvɨ sɨkɨ jnuꞌun un. Ti nava siaꞌan na kukanuu yɨvɨ ka kaꞌan ndevaꞌa sɨkɨ jnuꞌun un, chi tukaa kuu chakuachi i sɨkɨ yo. F%vTi maa ra Tito, kaka yɨñuꞌun ra nuu ichi Yandios, ti na ndeꞌe na kotonchaa chaa kuachi un naa da nasa jika ndaa ra ichi Yandios. Ti kaji xaan xndaku ra jnuꞌun Yandios jiin nɨ ini nɨ añu ra, ti na chaku ini yɨvɨ ka ñusoꞌo nasa kuni kaꞌan jnuꞌun un. `E9vTi suni siaꞌan xndaku ra nuu taka chaa suchi naa da ja na kava yɨñuꞌun da. ;DovNa koto vaꞌa ja iyo ini veꞌe ña, ti na kuandatu kuansu ña nuu yɨɨ ña. Nu siaꞌan na kuu taka yukan, ti ni ɨɨn yɨvɨ tu kaꞌan ndevaꞌa i sɨkɨ jnuꞌun Yandios. /CWvTi nava yukan na ndeꞌe ti na kotonchaa ñaꞌan kuachi un naa ña. Na kuu ini ña nuu yɨɨ ña, ti na kundaꞌu ini ña ja tu saꞌa ña ni ɨɨn jniñu kueꞌe. BvSuni siaꞌan xndaku ra nuu vela ñaꞌnu un naa ña nava na kava yɨñuꞌun ña jiin jnuꞌun Yandios. Koto kaꞌan ña sɨkɨ ñani jnaꞌan ña. Tu koꞌo ña ndɨxɨ. Na kuu ña ɨɨn ñaꞌan nakani ichi yɨvɨ naa i ja ka sasɨꞌɨ ña maa ña, CAvTi siaꞌan xndaku ra nuu velu ñaꞌnu naa da ja na kaka yɨñuꞌun da jiin jnuꞌun ndaa, ti tu saꞌa ndevaꞌa da ja koꞌo da ndɨxɨ. Ndoo na koo ini da nava ni ka kandixia ndaa da jnuꞌun Yandios sɨkɨ Jesús. Na kuu ini da nuu Yandios jiin nuu ñani jnaꞌan da, ti na kukuee kaka da nuu ichi Yandios. @ +vSuꞌva saꞌa ra Tito, koto xnaꞌan ra nava iyo jnuꞌun un, chi suꞌva xnaꞌan ra ɨɨn jnuꞌun na kejnaꞌan jiin maa jnuꞌun Yandios. D? vSuꞌva ka kaꞌan yɨvɨ ka siuku jnuꞌun janaꞌan, ka kaꞌa i ja ka kandixia i Yandios, ko jiin jniñu kueꞌe ka saꞌa i un, ti jini yo ja tu ka siuku ndaa i, chi ka jito uꞌu jnaꞌan i, ti niꞌin ini i, ti tu kaxaan ni ɨɨn jniñu ka saꞌa i. Yukan kuu ja niꞌin na xndaku ra nuu yɨvɨ un naa i.a> =vKo ja jiin jnuꞌun yukan, ti tu kuu kencha kuachi yo. Suꞌva na kondoo añu yo jiin jniñu ni saꞌa Jesús. Ko yɨvɨ ka kuni siin jiin jnuꞌun yukan, ka chakuachi ga i inijnuni i. Chi ja ndoꞌo ini añu i kuu ja na saꞌa ga i kuachi. Ko yɨvɨ ka iyo ndoo inijnuni, ti ka iyo ndaa ini i kuantaꞌu i savaꞌni ga ja kii nuu maa Yandios. p= [vSiaꞌan xndaku ra nuu i nava tu ka saꞌa i nava nuu jnuꞌun ka kaꞌan chaa Israel un, chi ka kaꞌan da nava ka ndaku ini maa da sɨkɨ taka jnuꞌun da ja na kendo ndoo da naa da, chi ni ka nandeokava ini da nuu ichi Yandios. < v Ti jandaa ndixia kuu jnuꞌun ni kaꞌan chaa un. Ja yukan kuu ja siin xndaku niꞌin ra nuu yɨvɨ ka kandixia ñuu Creta un, nava tukaa kandixia i jnuꞌun xndoñaꞌan un naa i, ti na kandixia ndaa i jnuꞌun Yandios nava kaꞌan sɨkɨ Jesús. 7; iv Ti iyo ɨɨn maa chaa isla Creta un ja kaꞌan da jnuꞌun ii ja kuu santu ñuu da un (ti jnuꞌun kaꞌan da un tu kejnaꞌan jiin maa jnuꞌun Yandios), ti kaꞌan da nasa kanchuku yɨvɨ ñuu da un, ti ni kachi da:Yɨvɨ Creta, mani yɨvɨ ka xndoñaꞌan ka kuu i.Ka kuu i nanu yɨvɨ yuku, chi mani ka nduxaan da.Tu ka saꞌa da jniñu chi kuxi xaan da, ko ka jajnaꞌan ini da kaji xaan da. Ni kachi da. : v Ko chaa kundiso jniñu ñaꞌnu nuu yɨvɨ ka kandixia un, na kasɨ da yuꞌu chaa ka kaꞌan siaꞌan un nava tukaa ga xndaꞌu da yɨvɨ nu ni ka ndututu i naa i. Ɨɨn jniñu kanuu kuu ja kundiso chaa kuñaꞌnu un, chi chaa un kuu ja xndaku nuu yɨvɨ ka xndoñaꞌan un, ja nanu ka xndaꞌu ndɨꞌɨ da yɨvɨ ini veꞌe da jiin jnuꞌun ka kaꞌan da un. Ti jiin jnuꞌun ka xndaꞌu da un ka kuni da niꞌin kaꞌa da ruꞌu. Yukan kuu ja chaa kundiso jniñu un, na kasɨ da yuꞌu chaa ka xndaꞌu un naa da. 99 mv Kuni ja na nduku ra chaa vaꞌa ja na kundiso jniñu ñaꞌnu un, chi ka iyo kuaꞌa xaan yɨvɨ niꞌin ini vijna, ti tu ka jandatu i nuu jnuꞌun Yandios. Suni ka iyo kuaꞌa xaan yɨvɨ ka kaꞌan jnuꞌun ñaa ja tu nijniñu, ti ka xndoñaꞌan i uu ga yɨvɨ. Ti chaa niꞌin ga ini un ka kuu chaa Israel, chi ni ka kandixia da Jesús, ko sɨkɨ ja ka kuu da chaa Israel, ti ni ka nduvixi ini da, ka kaꞌan ndevaꞌa da. 2v}rg\QF;0%~~~~~~~~~~~~w~k~_~S~G~;~/~#~~ }}}}}}}}}}}}|}p}d}X}L}@}4}(}}}||||||||||||u|i|]|Q|E|9|-|!|| {{{{{{{{{{{{z{n{b{V{J{>{2{&{{{zzzzzzzzzzz~zrzfzZzNzBz6z*zzzyyyyyyyyyyyywyky_ySyGy;y/y#yy xxxxxxxxxxxx{xoxcxWxKx?x3x'xxxwwwwwwwwwwwwtwhw\wPwDw8w,w wwvvvvvvvvvvvvyvmvavUvIv=v1v%vv vuuuuuuuuuuu}uqueuYuMuAu5u)uuuttttttttttttvtjt^tRtFt:t.t"tt sssssssssssszsnscsWsKs?s3s'sssrrrrrrrrrrrrsrgr[rOrCr7r+rrrqqqqqqqqqqqqwqlq`qTqHqk2k&kkkjjjjjjjjjjjjsjgj[jOjCj7j+jjjiiiiiiiiiiiiwiki_iSiHi^2^'^^^]]]]]]]]]]]]s]g][]O]C]7]+]]]\\\\\\\\\\\\w\k\_\S\G\;\/\#\\ \[[[[[[[[[[[|[p[d[X[L[@[4[([[[ZZZZZZZZZZZZtZhZ\ZPZDZ8Z-Z!ZZ YYYYYYYYYYYYyYmYaYUYIY=Y1Y%YY YXXXXXXXXXXX}XqXeXYXMXAX5X)XXXWWWWWWWWWWWWvWjW^WRWFW:W.W"WW VVVVVVVVVVVVzVnVbVVVJV>V2V&VVVUUUUUUUUUUUUsUgU[UOUCU7U+UUUTTTTTTTTTTTTwTkT_TSTGT;T/T#TT SSSSSSSSSSSS{SoScSWSKS?S3S'SSSRRRRRRRRRRRRsRgR[RORCR7R,R RRQQQQQQQQQQQQxQlQ`QTQHQ>>>>>>>>>>>v>j>^>R>F>:>.>">> ============{=o=c=W=K=?=3='===<<<<<<<<<<<2&~rfZNB6*vj^RF;/# {ocWK?3'sg[OD8, xl`TH<0$ |pdXL@4(ui]QE9-! ymaUI=1% }qeYMA5)v  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )   (  ;'  :&  9%  8$  7#  6"  5!  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                   6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                   *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                   >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0~  /}  .|  -{  ,z  +y  *x  )w  (v  'u  &t  %s  $r  #q  "p  !o  n  m  l  k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P   O 8N 7M 6L 5K 4J 3I 2H 1G 0F /E .D -C ,B +A *@ )? (> '= &< %; $: #9 "8 !7  6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $  #  "  !              2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        ' & % $ # " !                                       , + * ) ( ' & % $ # " !     ~ } | { z y x w v u t s r q p o  n  m  l  k  j i h g f e d c  b &a %` $_ #^ "] !\  [ Z Y X W V U T S R Q P O N M L K J I  H  G  F  E  D C B A @ ? > =  < 4; 3: 29 18 07 /6 .5 -4 ,3 +2 *1 )0 (/ '. &- %, $+ #* ") !(  ' & % $ # " !                                 P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                                 / . - , * ) ( ' & % $ # " !                                        H G F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !     ~ } | { z y x w v u t s r q p o  n  m  l  k  j i h g f e d c  b  %a  $`  "_  !^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?   >  ,=  +<  *;  ):  (9  '8  &7  %6  $5  #4  "3  !2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                 !                                                                   4  3  2  1  0  /  .  -  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                               2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  $  #  "  !                                                                & % $ # " !             ~ } | { z y x w  v  u  t  s r q p o n m l  k %j $i #h "g !f  e d c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V U  T  S  R  Q P O N M  L 7K 6J 5I 4H 3G 2F 1E 0D /C .B -A ,@ +? *> )= (< '; &: %9 $8 #7 "6 !5  4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' &  %  $  #  "  !          + * ) ( ' & % $ # " !                                      ) ( ' & % $ # " !                                      # " !                                                                    -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "       ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u  t  s  r  q  p  o  n   m   l   k   j   i  h  g  f  e  d  c  b  a ` _ ^ ] \ [ Z  Y  X  W  V  U T S R Q P O N  M BL AK @J ?I >H =G <F ;E :D 9C 8B 7A 6@ 5? 4> 3= 2< 1; 0: /9 .8 -7 ,6 +5 *4 )3 (2 '1 &0 %/ $. #- ", !+  * ) ( ' & % $ # " !                             K J I H G F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !  ~ } | { z y x w v u t s r q p o n m  l  k  j  i  h g f e d c b a  ` '_ &^ %] $\ #[ "Z !Y  X W V U T S R Q P O N M L K J I H G F  E  D  C  B  A @ ? > = < ; :  9 .8 -7 ,6 +5 *4 )3 (2 '1 &0 %/ $. #- ", !+  * ) ( ' & % $ # " !                             . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        " !                                                                            # " !                                  ~ } | {  z y x w v u t s r q p o n m l  k  j  i  h  g f e d c b a `  _ ^ ] \ [ Z Y X W V U T S R Q P  O  N  M  L  K J I H G F E D  C 'B &A %@ $? #> "= !<  ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * )  (  '  &  %  $ # " !      $ # " !                                         :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                   2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                               ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u  t  s  r  q  p   o  *n  )m  (l  'k  &j  %i  $h  #g  "f  !e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F   E  &D  %C  $B  #A  "@  !?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !    " !                                                                          " !                                        0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                                              ~ } | { z y x  w v u t s  r  q  p  o  n m l k j i h g  f e d c b a ` _ ^ ] \  [  Z  Y  X  W V U T S R Q P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C   B   A   @   ?   >  =  <  ;  :  9  8  7  6 -j|pdXL@4(~~~~~~~~~~~~u~i~]~Q~E~9~-~!~~ }}}}}}}}}}}}y}m}a}U}I}>}2}&}}}|||||||||||~|r|f|Z|N|B|6|*|||{{{{{{{{{{{{w{k{_{S{G{;{/{#{{ zzzzzzzzzzzz{zozczWzLz@z4z(zzzyyyyyyyyyyyytyhy\yPyDy8y,y yyxxxxxxxxxxxxyxmxaxUxIx=x1x%xx xwwwwwwwwwww}wqwewYwMwAw5w)wwwvvvvvvvvvvvvvvjv^vRvFv:v.v"vv uuuuuuuuuuuuzunubuVuJu>u2u&uuuttttttttttt~trtftZtOtCt7t+tttsssssssssssswsks_sSsGs;s/s#ss rrrrrrrrrrrr{rorcrWrKr?r3r'rrrqqqqqqqqqqqqtqhq\qPqDq8q,q qqppppppppppppxplp`pUpIp=p1p%pp pooooooooooo}oqoeoYoMoAo5o)ooonnnnnnnnnnnnunin]nQnEn9n-n!nn mmmmmmmmmmmmymmmamUmIm=m1m%mm mlllllllllll~lrlflZlNlBl6l*lllkkkkkkkkkkkkvkjk^kRkFk:k.k"kk jjjjjjjjjjjjzjnjcjWjKj?j3j'jjjiiiiiiiiiiiisigi[iOiCi7i+iiihhhhhhhhhhhhwhkh_hShGh;h/h#hh ggggggggggggg{gpgegZgOgDg9g.g#gg gffffffffffff~fsfhf]fRfGf`2`&```___________~_r_f_Z_N_B_6_*___^^^^^^^^^^^^v^j^^^R^F^;^/^#^^ ]]]]]]]]]]]]{]o]c]W]K]?]3]']]]\\\\\\\\\\\\s\g\[\O\C\7\+\\\[[[[[[[[[[[[w[k[_[S[G[;[/[#[[ ZZZZZZZZZZZZ|ZpZdZXZLZ@Z4Z(ZZZYYYYYYYYYYYYtYhY\YPYDY8Y,Y YYXXXXXXXXXXXXxXmXaXUXIX=X1X%XX XWWWWWWWWWWW}WqWeWYWMWAW5W)WWWVVVVVVVVVVVVuViV]VQVEV9V-V!VV UUUUUUUUUUUUzUnUbUVUJU>U2U&UUUTTTTTTTTTTT~TrTfTZTNTBT6T*TTTSSSSSSSSSSSSwSkS_SSSGS;S/S#SS RRRRRRRRRRRR{RoRcRWRKR?R3R'RRRQQQQQQQQQQQQtQhQ\QPQDQ8Q,Q QQPPPPPPPPPPPPxPlP`PTPHP@2@&@@@???????????~?r?f?Z?N?D?9?.?#?? ?>>>>>>>>>>>>~>s>h>]>R>G><>1>%>> >===========}=q=e=Y=M=A=5=)===<<<<<<<<<<<;2;&;;;::::::::::::s:g:[:O:C:7:+:::999999999999w9k9_9S9G9;909$99 988888888888|8p8d8X8L8@848(888777777777777t7h7\7P7E797-7!77 666666666666z6n6b6V6J6>626&66655555555555~5r5f5Z5N5B565*555444444444444v4j4^4R4F4:4.4"44 333333333333{3o3c3W3K3?333'333222222222222s2g2[2O2C272+222111111111111x1l1`1T1H1<101$11 100000000000|0p0d0X0L0@040(000////////////u/i/]/Q/E/9/-/!// ............y.m.a.U.I.=.1.%.. .-----------~-r-f-Z-N-B-6-*---,,,,,,,,,,,,v,j,_,S,G,;,/,#,, ++++++++++++{+o+c+W+K+?+4+(+++************t*h*\*P*D*8*,* **))))))))))))x)l)`)T)H)<)0)$)) )(((((((((((}(q(e(Y(M(A(5()(((''''''''''''v'j'^'R'F':'.'"'' &&&&&&&&&&&&z&n&b&V&J&>&2&&&&&%%%%%%%%%%%%s%g%[%O%C%7%+%%%$$$$$$$$$$$$w$k$_$S$G$;$/$#$$ ############|#p#d#X#L#@#4#(###""""""""""""t"h"\"P"D"8"," "" !!!!!!!!!!!!y!m!a!U!I!=!1!%!! ! ~ r f Z N B 6 *   vj^RF:." {ocWK?3'sg[OC7, xl`TH<0$ |pdXMA5)ui]QE9-! znbVJ>2&~rfZNC7+wk_SG;/# |pdXL@4(ui]QE9-! ymaUI>2&~rfZNB6*vj ( ' & % $ # " !                                                                                                                          ~ } | {  z  y  x  w  v u t s r q p o  n #m "l !k  j i h g f e d c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X  W  V  U  T  S R Q P O N M L  K J I H G F E D C B A @ ? > = < ; :  9  8  7  6  5 4 3 2 1 0 / .  - (, '+ &* %) $( #' "& !%  $ # " !                                   & % $ # " !                                       ) ( ' & % $ # " !                                                                        " !                                  ~ } | {  z (y 'x &w %v $u #t "s !r  q p o n m l k j i h g f e d c b a ` _  ^  ]  \  [  Z Y X W V U T S  R )Q (P 'O &N %M $L #K "J !I  H G F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6  5  4  3  2  1 0 / . - , + *  ) ( ' & % $ # " !                            4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                                                                                                                   0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  %  $  "  !                                            ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u   t  +s  *r  )q  (p  'o  &n  %m  $l  #k  "j  !i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M  L  K  J   I (H 'G &F %E $D #C "B !A  @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / .  -  ,  +  *  ) ( ' & % $ #  " <! ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                                             * ) ( ' & % $ # " !                                       % $ " !                                                   ~ }  |  {  z  y  x w v u t s r q  p /o .n -m ,l +k *j )i (h 'g &f %e $d #c "b !a  ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V U T S R Q P  O  N  M  L  K J I H G F E D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7   6   5   4   3   2  1  0  /  .  -  ,  +  *                                       ~ } | { z y x w v u t  s  r  q  p  o n m l k j i h  g *f )e (d 'c &b %a $` #_ "^ !]  \ [ Z Y X W V U T S R Q P O N M L K J  I  H  G  F  E D C B A @ ? >  = (< '; &: %9 $8 #7 "6 !5  4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # "  !                                                  !                                                                                                         &  %  $  #  "  !                                                              ~   }  2|  1{  /z  .y  -x  ,w  +v  *u  )t  (s  'r  &q  %p  $o  #n  "m  !l  k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P  O  N  M   L  9K  8J  7I  6H  5G  4F  3E  2D  1C  0B  /A  .@  -?  ,>  +=  *<  );  (:  '9  &8  %7  $6  #5  "4  !3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                               *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                             )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                           ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                  5 4 3 2 1 0  / ~ . } - | , { + z * y ) x ( w ' v & u % t $ s # r " q ! p  o  n  m  l  k  j  i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q   P G O F N E M D L C K B J A I @ H ? G > F = E < D ; C : B 9 A 8 @ 7 ? 6 > 5 = 4 < 3 ; 2 : 1 9 0 8 / 7 . 6 - 5 , 4 + 3 * 2 ) 1 ( 0 ' / & . % - $ , # + " * ! )  (  '  &  %  $  #  "  !                                            /  .  -  ,  +  *  )  (  ' & % $ # " !                                 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                  $ # " !                                      ~  }  |  {  z  y  x  w  v  u  t  s  r  q  p  o  n  m  l  k  j  i   h  3 g  2 f  1 e  0 d  / c  . b  - a  , `  + _  * ^  ) ]  ( \  ' [  & Z  % Y  $ X  # W  " V  ! U   T   S   R   Q   P   O   N   M   L   K   J   I   H   G   F   E   D   C   B   A   @   ?   >   =   <   ;   :   9   8   7   6 55 44 33 22 11 00 // .. -- ,, ++ ** )) (( '' && %% $$ ## "" !!                                        8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        G F E D C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !                                        & % $ #~ "} !|  { z y x w v u t s r q p o n m l k j i  h  g  f  e  d c b a ` _ ^ ]  \ /[ .Z -Y ,X +W *V )U (T 'S &R %Q $P #O "N !M  L K J I H G F E D C B A @ ? > = < ; :  9  8  7  6  5 4 3 2 1 0 / .  - 0, /+ .* -) ,( +' *& )% ($ '# &" %! $ # " !                                        + * ) ( ' & % $ # " !                                        % $ # " !                                                                                             ~ } | {  z  y  x  w  v u t s r q p o  n #m "l !k  j i h g f e d c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X  W  V  U  T  S R Q P O N M L  K  #J  "I  !H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5 )  J}qeYMA5)~~~~~~~~~~~~u~i~_~T~I~>~3~(~~~}}}}}}}}}}}}}x}m}b}W}L}A}6}+} }} ||||||||||||{|o|c|W|K|?|3|'|||{{{{{{{{{{{{t{h{\{P{D{8{,{ {{zzzzzzzzzzzzxzlz`zTzHzf3f(fffeeeeeeeeeeeeeyeneceXeMeBe8e-e"ee dddddddddddd{dodcdWdKd?d3d'dddccccccccccccscgc\cPcDc8c,c ccbbbbbbbbbbbbybmbabUbIb=b1b%bb baaaaaaaaaaa~arafaZaNaBa6a*aaa````````````v`j`^`R`F`:`.`"`` ____________{_o_c_W_K_?_3_'___^^^^^^^^^^^^s^g^\^P^D^8^,^ ^^]]]]]]]]]]]]x]l]`]T]H]<]0]$]] ]\\\\\\\\\\\}\q\e\Y\N\B\6\*\\\[[[[[[[[[[[[v[j[^[R[F[:[.["[[ ZZZZZZZZZZZZzZoZcZWZKZ?Z3Z'ZZZYYYYYYYYYYYYsYgY[YOYCY7Y+YYYXXXXXXXXXXXXwXkX_XSXGX;X/X#XX WWWWWWWWWWWW|WpWdWXWLW@W4W(WWWVVVVVVVVVVVVyVnVcVXVMVBV7V,V!VV VUUUUUUUUUUUUzUnUbUVUJU>U2U&UUUTTTTTTTTTTTTsTgT[TOTCT7T+TTTSSSSSSSSSSSSxSlS`STSHSN2N&NNNMMMMMMMMMMMMsMgM[MOMCM7M+MMMLLLLLLLLLLLLwLkL`LTLHL?2?&???>>>>>>>>>>>~>r>f>Z>N>B>6>*>>>============w=k=_=S=G=;=/=#== <<<<<<<<<<<<222&222111111111111s1g1[1O1C171+111000000000000x0l0`0T0H0<000$00 0////////////x/m/b/W/L/A/6/*///............w.k._.S.G.;./.#.. -------------u-j-_-T-I->-3-(---,,,,,,,,,,,,},q,e,Y,M,A,5,),,,++++++++++++v+j+^+S+G+;+/+#++ ************|*p*d*X*L*@*4*(***))))))))))))t)i)])Q)E)9)-)!)) ((((((((((((y(o(d(Y(N(C(8(-("(( (''''''''''''y'm'a'U'I'='1'%'' '&&&&&&&&&&&}&r&f&Z&N&B&6&*&&&%%%%%%%%%%%%w%k%_%S%G%;%/%#%% $$$$$$$$$$$$$u$j$_$T$I$>$3$($$$############y#m#a#U#I#>#2#&###""""""""""""v"k"`"U"J"?"4")"""!!!!!!!!!!!!!z!o!d!Y!N!C!8!-!"!! ! t h \ P D 8 ,  ymaUI=1&~rg[OC7+xl`TH<0$ }qeYMA5)vj^RF:." {ocWK?3'th\PD8, xl`TH<0$ }qeYMA5)ui]QE9-! znbVJ>2&sg[OC7+wkaVK@5*                                                                                                                                         (  '  &  %  $  #  "  !                             ~   }   |   {   z   y  x  w  v  u  t   s   r   q   p   o   n   m   l  ' k  & j  % i  $ h  # g  " f  ! e  d   c   b   a   `   _   ^   ]   \   [   Z   Y   X   W   V   U   T   S   R  Q  P  O  N  M   L   K   J   I   H   G   F   E   D   C   B   A   @   ?   >   =   <   ;   :   9   8   7   6  5  4  3  2  1   0   /   .   -   ,   +   *   )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                                                                                                                                                                             v v v  v  v  v  v  v v v v v v v  v v v v  v  v  v  v  v v v v v v v  v  v  v  v  v   v   v   v   v   v  v  v  v  v  v  v  v l l l l l l l l l l  l  l  l  l  l l l l l l l  l l l l l l  l  l  l  l  l l l l l l l  l l l l l l l l l l l l l l l  l  l  l  l  l l l l l l l  l  l  l  l  l  l  l   l   l   l   l   l  l  l  l  l  l  l  l bO bN bM bL bK bJ bI bH b G b F b E b D b C bB bA b@ b? b> b= b<  b; b: b9 b8 b7 b6 b5 b4 b3 b2 b1 b0 b/ b . b - b , b + b * b) b( b' b& b% b$ b#  b" b! b b b  b  b  b  b  b b b b b b b  b b b b b  b  b  b  b  b b b b b b b  b b b b  b  b  b  b  b b b b b b b  b  b  b  b  b  b  b  b  b   b   b   b   b   b  b  b  b  b  b  b  b X X X X X X  X  X  X  X  X X X X X X X  X X X X X  X  X  X  X  X X X X X X X  X  X   X   X   X   X  X  X  X  X  X  X  X N N N N N N N N N N N N N N N N  N  N  N  N  N N N N N N  N N N N N N N  N  N  N  N  N N N N N N N  N N  N  N  N  N  N N N N N N N  N N N N N N N N N  N  N  N  N  N N N N N N N  N  N   N   N  N  N  N  N  N  N  N D l D k D j D i D h D g D f D e D d D c D b D a D ` D _ D ^ D ] D \  D [ D Z D Y D X D W D V D U D T D S D R D Q D P D O D N D M D L D K D J D I D H D G D F D E D D D C  D B D A D @ D ? D > D = D < D ; D : D 9 D 8 D 7 D 6 D 5 D 4 D 3 D 2 D 1 D 0 D / D . D - D ,  D +  D *  D )  D (  D '  D &  D %  D $  D #  D "  D !  D  D   D   D   D   D   D   D   D   D   D   D   D   D   D   D   D   D  :l :k :j :i :h :g :f :e :d :c : b : a : ` : _ : ^ :] :\ :[ :Z :Y :X :W  :V :U :T :S :R :Q :P :O :N : M : L : K : J : I :H :G :F :E :D :C :B  :A :@ :? :> := :< :; :: :9 :8 :7 :6 :5 :4 :3 :2 :1 :0 : / : . : - : , : + :* :) :( :' :& :% :$  :#  :"  :!  :  :  :  :  :  :  :  :  :  :  :  :  :  :  :  :   :   :   :   :   :  :  :  :  :  :  :  : 0  0  0  0  0  0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  0 0! 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0  0  0  0  0  0   0 ~  0 }  0 |  0 {  0 z  0 y  0 x  0 w  0 v  0 u  0 t  0 s  0 r  0 q  0 p  0 o  0 n  0 m & & & & & & & & & & & & & & & & &  & & & & & & & & & & &  & ~ & } & | & { & z & y & x & w & v & u & t & s & r & q & p  & o & n & m & l & k & j & i & h & g & f & e & d & c & b & a & ` & _ & ^ & ] & \ & [ & Z & Y & X & W & V & U & T & S & R & Q  & P & O & N & M & L & K & J & I & H & G & F & E & D & C & B & A & @ & ? & > & = & < & ; & : & 9 & 8 & 7 & 6 & 5 & 4  & 3 & 2 & 1 & 0 & / & . & - & , & + & * & ) & ( & ' & & & % & $ & # & " & ! & &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &   &  &  &  &  &  &   &   &   O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C   B  A  @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .   -  !,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                                                                                                                                                                                              ~ } | { z  y x w v u  t  s  r  q  p o n m l k j i  h  g  f  e  d  c  b  a  `  _  ^  ]   \   [   Z   Y   X  W  V  U  T  S  R  Q  P                               : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " !      ~ } | { z y x w v u t s r q p  o  n  m  l  k j i h g f e d  c (b 'a &` %_ $^ #] "\ ![  Z Y X W V U T S R Q P O N M L K J I H  G  F  E  D  C B A @ ? > = <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0  /   .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                       "  !                                                             !                                                                                                                          ( ' & % $ # " !                              ~ }  | { z y x w v u  t  s  r  q  p o n m l k j i  h  g  f  e  d c b a ` _ ^ ]  \ [ Z Y X W V U T  S  R  Q  P  O N M L K J I H  G F E D C B A @ ? > =  <  ;  :  9  8 7 6 5 4 3 2 1  0 / . -  ,  +  *  )  ( ' & % $ # " !                                                                                                 !                          ~  }  | { z y x w v u  t s r q p o n m l k j  i  h  g  f  e d c b a ` _ ^  ]  \  [  Z  Y  X  W  V  U  T  S  R  Q  P   O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A  @  ?  >  =  <  ;   :  $9  #8  "7  !6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                    !                                                              ' & % $ # " !                                                                                                                     ~ } | { z y x w  v u t s r q p o n m l k j  i  h  g  f  e d c b a ` _ ^  ] \ [ Z Y X W V U T S R Q P O N M L K  J  I  H  G  F E D C B A @ ?  > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 / .  -  ,  +  *  ) ( ' & % $ # "  !                                                                                                                     , + 1ZgymaUI=1% ~~~~~~~~~~~}~q~f~Z~N~B~6~*~~~}}}}}}}}}}}}w}k}_}S}G};}/}#}} ||||||||||||||p|d|X|L|@|4|(|||{{{{{{{{{{{{~{s{h{]{R{G{<{1{&{{{zzzzzzzzzzzz{zozczWzKz?z3z'zzzyyyyyyyyyyyytyhy\yPyDy8y,y yyxxxxxxxxxxxxyxmxaxUxIx=x1x%xx xwwwwwwwwwww~wrwfwZwNwBw6w*wwwvvvvvvvvvvvvvyvnvcvXvMvBv7v,v!vv uuuuuuuuuuuuyumuauUuIu=u1u%uuuttttttttttt~trtftZtNtDt9t.t#tt tssssssssssssvsjs^sRsFs:s.s"ss rrrrrrrrrrrr{rorcrWrKr?r3r'rrrqqqqqqqqqqqqsqgq\qPqDq8q,q qqppppppppppppxplpapUpIp=p1p%pp pooooooooooo}oqogo\oQoFo;o0o%ooonnnnnnnnnnnnnvnkn`nUnJn?n5n*nnn mmmmmmmmmmmmmzmomdmYmNmCm8m-m#mm mllllllllllll~lslhl]lRlGl;l/l#ll kkkkkkkkkkkk{kokckWkKk?k3k'kkkjjjjjjjjjjjjtjhj\jPjDj8j,j jjiiiiiiiiiiiiyimibiViJi>i2i&iiihhhhhhhhhhhhshgh[hOhCh7h+hhhggggggggggggxglg`gTgHg`2`&```___________~_r_g_[_O_C_7_+___^^^^^^^^^^^^w^k^_^S^H^<^0^$^^ ^]]]]]]]]]]]|]p]d]X]M]A]5])]]]\\\\\\\\\\\\v\j\^\R\F\:\.\"\\ [[[[[[[[[[[[z[n[b[W[K[?[3['[[[ZZZZZZZZZZZZsZg                                                                                                                                                                       ~ } | {  z  y  x  w  v u t s r q p o  n m l k j i h g  f e d c b a ` _  ^  ]  \  [  Z Y X W V U T S  R  Q  P  O  N  M  L  K  J  I  H  G  F  E  D  C  B  A   @  ?  >  =  <  ;  :  9  8  7  6  5  4  3  2  1  0   /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #  "  !                                                                                                                                                                                                                                                      ~  }  |  {  z   y   x   w   v   u  t  s  r  q  p  o  n  m                                                         )  (   '   &   %   $   #  "  !               \   [   Z   Y   X  W  V  U  T  S  R  Q  P                                                                                                                                                                                ~  }  |  {  z y x w v u t s  r  q  p  o  n  m  l  k  j   i   h   g   f   e  d  c  b  a  `  _  ^  ]              ~ } | { z  y x w v u t s  r  q  p  o  n m l k j i h g  f e d c b a ` _ ^ ]  \  [  Z  Y  X W V U T S R Q  P O N M L K J I H G F E D  C  B  A  @  ? > = < ; : 9 8  7  6  5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +   *   )   (   '   &  %  $  #  "  !        5  4  3  2  1  0  /  .  -  ,  +  *  )  (  '  &  %  $  #   "  !